shame, confusion, abashment;
bashfulness;
ignominy, turpitude;
baseness;
յ— առնել, to put to shame, to confound;
յ— լինել՝ զամօթի հարկանել, to be ashamed, to be confounded, to blush;
—ք, privy parts.
αἱσχύνη, ἑντροπή pudor, verecundia Կիրք ամաչելոյ. (որպէս յաղաչելոյ՝ աղօթք, յարածելոյ՝ արօտ) շառագունութիւն դիմաց. պատկառանք՝ հանդերձ նշաւակութեամբ անձինն, կամ ընդ նախատինս իւր. խայտառակութիւն. խիպ. խպնիլը. խաղքութիւն. առ, հիճապ, ուտ, ութանմագլըգ, այպ, րէզալէթ.
Է ամօթ՝ որ ածէ ի վերայ զմեղս, եւ է ամօթ՝ որ ածէ զփառս եւ զշնորհս. (Առակ. ՟Ի՟Զ. 11։)
Ամօթն՝ բանական հոգւոյ է կիրք։ Ամօթն մեծ է քան զերկիւղն. (Լմբ. սղ.։)
Ամօթն է երկիւղ ի վատթար ինչ գործոյ. եւ այսու տարբերի խորշումն յամօթոյ. քանզի ոմն ամաչեաց՝ յորոց ինչ գործեացն, իսկ ոմն խորշեալ երկնչի՝ զի մի՛ անկցի յանփառութիւն ինչ. (Նիւս. բն. Ի։)
Բորբոքեսցին ամօթով իւրեանց։ Ամօթ կրեսցեն յուսացեալքն ի քաղաքս եւ յինչս։ Թշնամիք նոցա զգեցցին զամօթ։ Կրեսցեն զամօթ։ Ամօթ երեսաց իմոց ծածկեաց զիս։ Հեղեր զնովաւ զամօթ։ Արկցեն որպէս կրկնոց զամօթ իւրեանց զիւրեամբք։ Թշնամեաց նորա զգեցուցից զամօթ։ Ամօթ հօր որդի անմիտ։ Խայտառակեալ զամօթ եգիպտացւոցն։ Եղիցի ձեզ թիկունք փարաւոն յամօթ։ Զերեսս անանկաց լի առնէք ամօթով։ Պոռնկութիւն քո յամօթ լինիցի քեզ։ Ամաչեցէ՛ք զամօթ մեծ։ Գնասցեն ամօթով։ Զերեսս իմ ոչ դարձուցի յամօթոյ ընդ երեսս թքանելոյ։ Առ ամօթոյ ձերոյ ասեմ. եւ այլն։
Առանց ամօթոյ եւ պատկառանաց կալ առաջի մեծութեան քո. (Ագաթ.։)
Ինձ ամօթ եւ պատկառանս. (Նար.։)
Առ բազումս քան զերկիւղն Աստուծոյ առաւել զօրէ ընկերակցացն ամօթոյ երկիւղ. (Շ. ընդհ.։)
Ամօթ յանձին ունել. (Ոսկ. Եփես։)
Ամօթով քով մեծաւ լի եմ. (Կլիմաք.։)
Մեռելոց զի՞նչ փոյթ է վասն ամօթոյ. (Վրք. հց.։)
Անսովոր է հոլովս.
Առ ամօթի եւ ակամայ կամօք առ ճաշակեաց. (Ճ. ՟Ա.։)
Դարձան մեղաւորք առ ամօթի (այս ինքն յամօթ) թլփատելոցն. (Եփր. համաբ.։)
Յամօթի եղեալ՝ խոստովանին ակամայ, թէ մատն Աստուծոյ է. (Սանահն.։)
Որպէս գործ ամօթոյ եւ խայտառակութեան. ամօթալի եւ զզուելի ինչ. գարշութիւն. րուսվայլըգ. αἱσχημοσύνη turpitudo
Յայտնեսցի ամօթ պոռնկութեան քո. (Եզեկ. ԺԶ. 36։)
Մարգարէք ամօթոյ (աստարտայ գարշելւոյ)։ Յայտնեսցի ամօթ քո. (՟Գ. Թագ. ԺԸ. 25։ Ես. ԽԵ. 3։)
Ո՞րպէս հնար է գործել զամօթս առաջի դոցա. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա։)
Ոչ գոյ առանց ամօթոյ յամօթոյ զերծանիլ. (Կլիմաք.։)
Նախատինք. թշնամանք.
Ամօթ արարին ժողովրդեանն Դաւթի։ Յանձն առ զխաչն, արհամարհեաց զամօթ. (՟Բ. Թագ. ՟Ժ. 6։ Եբր. ՟Ժ՟Բ. 2։)
Համբերեսցէ ամենայն ամօթոյ եւ պատկառանաց։ Եւ ո՛չ փոքր ինչ նախատինս եւ ամօթս կրեմք վասն նորա. (Վրք. հց.։)
Ամաչելի լրբութիւն անամօթից.
Սքանչանամ, որո՞վ ամօթով դու առաջի թագաւորիդ շաղփաղփիս. (Ճ. ՟Ա.։)
ԱՄՕԹ, ԱՄՕԹՔ, ոց. որ եւ ԱՄՕԹՈՅՔ. αἱδοίον, αἱδοία pudenda Ամօթալի անդամք. առականք, եւ երաստան. առջեւը, ետեւը. այըպ. ենդամ.
Ղենջեակ է, որ յամօթոցն ծածկոյթ. (Փիլ. քհ. ՟Ա։)
Ծածկեսցեն զամօթս իւրեանց. (Ագաթ.։)
Զխեղ անդամ ամօթոյն անակնածելի ցուցանէ (աղքատն). (Մանդ.։)
Բանալ զսրունս, զի յայտնեսցի ամօթ նորա։ Ի կարել զտերեւս թզենւոյն, որով ծածկել կարծէին զամօթս իւրեանց. (Արշ. ԻԷ։)
Յերաստանսն ... յամօթս մարմնոց իւրեանց առին զհարուածսն (այլազգիք)։ (Լմբ. սղ.։)
ԱՄՕԹ ՀԱՄԱՐԵԼ. Իբրեւ ամօթալի ինչ անձին՝ կամ անարգ համարել. ամօթ սեպել, խպնելու՝ ցած բան սեպել.
Որ ոք ամօթ համարեսցի զիս եւ զբանս իմ։ Ապա թէ ոք ամօթ համարեսցի վասն կուսին իւրոյ. (Մրկ. ՟Ը. 38։ ՟Ա. Կոր. ՟Է. 56։)
ՅԱՄՕԹ ԱՌՆԵԼ. ԱՄՕԹՈՎ ԱՌՆԵԼ. ԸՆԴ ԱՄՕԹ ՀԱՐԿԱՆԵԼ. αἱσχύνω, καταισχύνω pudefacio, pudore affico Ամաչեցուցանել. խայտառակել. ամչցնել, խպնեցնել, խաղք ընել. ութանտըրմագ. րեզիլեթմէք. (Առակ. ԻԹ. 15։ ՟Ա. Թագ. ԺԳ. 4։ Յովէլ. ՟Ա. 12։ Սղ. ՟Ժ՟Գ. ՟Խ՟Գ. ՟Ճ՟Ժ՟Ը։ ՟Ա. Կոր. ՟Ա. ՟Ի՟Է. եւ այլն։)
Ամօթով առնէ զբերօղն, եւ տրտում. (Վրք. հց.։)
Եւ զմիւսն ընդ ամօթ հարեալ կորացուցանէ. (Վեցօր. ՟Ը։)
ՅԱՄՕԹ կամ ՅԱՄՕԹԻ ԼԻՆԵԼ. ԶԱՄՕԹԻ կամ ՅԱՄՕԹԻ ՀԱՐԿԱՆԻԼ. ԱՄՕԹՈՎ ԼԻՆԵԼ, ԿԱԼ. καταισχύνομαι pudefio, erubesco, pudore afficior Ամաչել. պատկառիլ. զգենուլ զամօթ. ամօթ կրել. խայտառակիլ. խպնիլ, խաղք ըլլալ. ութանմագ. րէզիլ օլմագ.
(Սղ. ՟Ի՟Դ. ՟Լ. ՟Ծ՟Բ։ Երեմ. ՟Զ. ՟Ժ. ՟Ժ՟Ե. 17։ Ղկ. ՟Ժ՟Գ. 17. եւ այլն։)
Յամօթի եղեալ՝ խոստովանին ակամայ, թէ մատն Աստուծոյ է. (Սանահն.։)
Զահի զամօթի հարեալ՝ անկաւ ի վերայ երեսաց իւրոց. (Եսթ. ՟Է. 8։)
Յամօթի հարան եւ զարհուրեցան։ Եւ յամօթ հարայ, վասն որոյ թաքեայ. (Գանձ.։)
Զի մի՛ լիցի ամօթով առ բնաւորական սէրն. (Լմբ. սղ.։)
Թէպէտ եւ թագաւորն թողութիւն պատժոց առնիցէ, սակայն ցանգ ամօթով կացցէ. (Ոսկ. եփես.։)
ՅԱՄՕԹԻ ԱՌՆԵԼ. cf. ՅԱՄՕԹ ԱՌՆԵԼ.
Ընդէ՞ր արարէք զիս յամօթի. (Վանակ. յոբ.։)