to cast, to throw, to shoot;
to put away, to reject;
to reduce to, to bring to;
to sow, to scatter, to spread;
to pour out, to shed;
to mix;
ի մէջ — զանձն, to intermeddle, to intrude, to enter;
— ի մէջ ի ներքս, to thrust in, to introduce, to mix;
— ի միտս, to insinuate;
— զանձն ընդ, ի ներքոյ, to undergo;
— զիւրեւ, զանձամբ, to endorse, to put on one's back;
to put on, to dress one's self;
— աղիւս, to make brieks;
— զկալ, to winnow corn;
— ողորմութիւն, to pity;
ընդ յեսան, ընդ սրոց —, to whet, to sharpen;
— ընդ սղոցաւ, to saw;
— ջուր, to pour water;
գութս —, to pity;
խունկ —, to cense, to perfume with incense;
ի խնդիր —, to seek, to trouble one's self to find;
ձայն —, to cry, to scream, to shriek;
վարձս, սակ —, to bargain, to make an agreement, to contract;
վիճակ —, to cast or draw lots;
ի կիր, ի վար, ի գործ —, to use, to employ, to make use of;
ձեռն —, to undertake;
— ընդ տարակուսանօք, to make doubtful, to doubt;
— ի մոռացօնս, to forget;
— զանձն ի վատնգ, to place one's self in danger;
— ի յուսահատութիւն, to reduce to despair.
βάλλω, ἑμβάλλω, ἑπιβάλλω, προβάλλω եւ այլն. jacio, injicio, projicio, mitto եւ այլն. Ձգել, ընկենուլ. եւ Դնել. նետել. աթմագ. գօյ վերմէք, պրագմագ, գօմագ. զոր օրինակ.
(Արկանել նետս, քարիս, կամ վիճակ, զուռկան ի ծով, արս ի հնոց կամ ի հուր, ի բանտ, ի գութ. հող զգլխով. մարգարիտս առաջի խողաց. գինի ի տիկս. ջուր ի կոնք. շանց զհաց. պղինձ ի գանձանակն. զարծաթ ի սեղանաւորս։ Ա՛րկ զքեզ աստի ի վայր։ Արկանել մանգաղ ի հունձս. զգործիս յորս. բան ի բերան. վարապան ի զցռուկս։ Յամենայն տեղիս արկից լռութիւն, եւ այլն։)
որք ուլունս արկանեն վասն կրից կամ այլ ինչ հմայութեանց բարբանջանաց. (Կանոն.) իբր ռմկ. զար նետել։
Կամ Ձգել ի վերայ. եւ Մխել. զոր օրինակ.
Արկանել զձեռն ի վերայ նեղչաց։ Ձեռն մի՛ արկանէք ի նա։ Ձեռն էարկ նա ի հրեայսն։ Արկին ի նա ձեռս։ Արկանել զաջա զգլխով։ հանդերձ կամ ձորձ զնովաւ, կամ զքեւ։ Արկին ի նոսա խունկ։ Յոր արկանիցեն զձեռս։ Մի՛ հարկանիցես զծառատունկ նորա՝ արկանելով ի նմա երկաթ։ Արկից ի վերայ նոցա զվարմ իմ։ Արկանել կապերտ ի վերայ ձորձոյ. կամ նուարտան ի վերայ նորա, եւ ա այլն։
Մուծանել, կամ տանել ի ներքս. եւ Յեռուլ. ագուցանել. պատել. խօթել. սօգմամ. կիյտիրմէք.
Ա՛րկ զձեռն քո ի ծոց քո. եւ արկ զձեռն իւր ի ծոց իւր։ Արկցե՛ս զլծակսն ընդ օղսն. եւ այլն։ Արկ զմատունս իւր ընդ ականջս նորա։ Դիջի՛ք զբանս զայս ի ձեռս ձեր։ Արկանէ գրգռութիւն ի մէջ եղբարց։ Արկ մանեակ ոսկի ի պարանոց նորա։ Արկեր զինեւ զմեղս մանկութեան։ Արկեր զնովաւ սպառազինութիւն։ Արկցէ զնովա ցաւս իւր, եւ այլն։
Ի յանձնիշխան մերոց կամաց արկաւ ի բնուիւնս. (Շ. ամենայն չար.։)
Անձամբ զանձինս այլում ի ծառայութիւն արկանէիք. (եղիշ. ՟Գ։)
Ո՞վ էարկ զքեզ ի բանտդ յայդ եւ յերկաթսդ. (Վրք. հց. ՟Դ։)
παρατίθημι. appono եւ այլն. Առաջի առնել. առաջի դնել.
Արկէ՛ք հաց. եւ արկին նմա միայնոյ, եւ նոցա իւրաքանչիւր ումեք։ Ա՛յլ առակ արկ առ նոսա։ Մանրեաց զնկանակսն, եւ ետ ցաշակաերտսն, զի արկչեն նոցա ... արկին առաջի ժողովրդեանն։ Արկից ձեզ առասպել ... ա՛րկ մեզ զառապելն քո. եւ այլն։
Արկին եւ կղերքն ամենայն ձեռնագիր աղաչանաց. (Բուզ. ՟Դ 8։)
Ընդէ՞ր արկանես զայդպիսի բան. (Սեբեր. ՟Թ։)
Խոստովանութեամբ զձեզ յարհամարհութիւն արկէ՛ք. (Կլիմաք.։)
Տարածանել. սփռել.
Արկին անկողինս սաւուղայ ի տանիսն։ Առ քուրձ, եւ արկ ի վերայ նոցա ի վնմին։ Արկից զցանց իմ զնովաւ։ Արկանիցէ ի վերայ մեր չարիս։ Ո՞վ արկի ի վերայ դորա զլար։ Արկ նմա բազմական ի գետնի զակումբն մաշկեայ. եւ այլն։
Հեղուլ. լնուլ. ἑπιχέω. infundo. եւ այլն. լեցնել. տօլտուրմագ. պօշաթմագ.
Արկ իւղ ի գլուխ նորա։ Արկ մովսէս յիւղոյն օծութեան ի գլուխն ահարոնի։ Որ արկանէր ջուր ձեռաց եղիայի։ Եւ նա արկանէր, մինչեւ լցան ամանքն։ Բաժակ լի անապակ արկեալ. եւ այլն։
Եւ էր տէրն ընդ Յովսեփայ, եւ արկ զնովաւ ողորմութիւն, եւ ետ նմա շնորհս առաջի բանտապետին։ (Ծն. ՟Լ՟Թ 21.)
Ընդ այլոյ լսելիս արկանիցեմ (զբանն). (Սեբեր. ՟Է։)
Զգենուլ, եւ զգեցուցանել.
Զթագ առնուլ, եւ ծիրանիս արկանել։ Ա՛րկ ղձորձս քո։ Արկցես զհանդերձս քո զքեւ. եւ այլն։
Զվարդագոյն իմոյ հարսնութեանս արկի զղարդ. (Խոր. հռիփս.։)
Մեղաց պատմուճան քեզ արկեր. (Նար. ՟Խ՟Զ։ կամ)
Արկին զնովաւ քղամիդ կարմիր։ Արկի զքեւ սնդուս։ Արկցեն որպէս կրկնոց ղամօթ իւրեանց զիւրեամբք։ Առեր զհանդերձն գեղեցիկ, եւ արկեր զնոքօք. եւ այլն։
Արկողդ զլոյս որպէս զօթոց. (Շար.։)
Ի բաց բառնալ. հանել, կապտել, զրկել.
Ոչ արկցէ զաչս իւր յարդարոյ։ Նոքա արկին զնա ի կուսութենէ. (Եզեկ. ՟Ի՟Գ 8։)
Անդ արկան ի կուսութենէ իւրեանց. (անդ. 3։)
Յընչի՛ց կամիցի արկանել։ Զադամ յայնպիսի փառաց փութայր արկանել. (Ոսկ. մ. ՟Ա 24։ եւ Ոսկ. յհ. ՟Ա 8։)
Եթէ զսերմն աղացեալ ջրով ըմպիցէ ոք, ի ցանկութենէ արկանէ. (Եզնիկ.։)
Իսկ Ի ԿԵՆԱՑ կամ ՅԱՐԵՒԷ ԱՐԿԱՆԵԼ, տե՛ս ի բառն ԿԵԱՆՔ եւ ԱՐԵՒ։
Վերագրել, ընծայել զվնաս. մեզ ի վերայ դնել. վրան ձգել, մուր քսել.
Տկարութիւն արկանէ զաստուծով. (Եզնիկ.։)
Զամենայն վնասուն պատճաառս արկանէր զկապելովքն։ Զամենայն վնասս իրացն զհարբն իւրով արկանէր. (Եղիշ. ՟Բ. ՟Ը։)
Որ ինչ սատանայի ճահ է, զայն զաստուծով կամին արկանել. (Ոսկ. եփես.։)
Առնել. կազմել. կարգել. հաստատել. դնել.
Եկա՛յք արկցո՛ւք աղիւս։ Շուրջ զնոքօք արկին պատնէշ։ Ի վերայ երուսաղէմի արկանել պատնէշ։ Արկանել խից ի վերայ դրանցն նորա։ Որչափ ինչ արկանիցես նմա տոկոսիս. եւ այլն։
Արասցուք դանակ, կամ արկցուք արօր. (Վեցօր. ՟Թ։)
Սրկ զաթոռ նորա ի վերոյքան զբազումս։ Խնոյր արկանէր զամենայն զուր բացեալ զբերանս. (Բուզ. ՟Գ 10. ՟Դ 7։)
Կամուրջ արկեալ ի վերայ յորձանաց գետոյ. (Շ. բարձր.։)
Սկսաւ սէր արկանել ընդ նոսա. (Եղիշ. ՟Ը։)
Զարկեալ սահմանն Աստուած, որպէս կամիմք, շրջեմք ի բարի եւ ի չար. (Յճխ. ՟Է։)
Զի մի՛ կամայական սահմանս արկանիցեն անձանց. (Ագաթ.։)
Զօրինաւոր արկեալ զարքունեացն առնուլ զսակ։ (Պիտ.)
Առ սէր փոխարինին, զոր էարկ առ ազգս մարդկան. (Եղիշ. ՟Ը։)
Արկ զմիտս իւր տիկին տեառն Յովսեփու եւ աւն եդ նմա։ Արկ ի վերայ նորա երեք հարիւր քանքար (հարկ). (Եփր. ծն. եւ Եփր. թագ.։)
Ի վերայ բերել, դնել.
անհնարին գանս էարկ զմարմնով կուսին. (Ճ. ՟Ա.։)
Արկեալ ջուր զերեսօք նորա՝ կանգնեաց զնա.. (Վրք. հց.) Այլ այսոքիկ եւ որ նման սոցին՝ վերածին առ մի ի նախանշանակեալ նշանակութեանց։
Սոյնպէս եւ այլ բազմապատիկ ոճք գտանին պէսպէս առմամբք. զոր օրինակ.
Արկանել զանձն յաշխատութիւն հոգեւոր։ Ի՛արց եւ ի փորձ արկանել։ Ի բանս հրապուրանաց արկին զբազումս։ Ի քարշ արկեալ ընդ վայրս զբանն ածէ։ Յեղծումն արկեալ. (Փարպ.։ Յհ. կթ.։ Նար.։ ՟Ա. Մակ. ՟Ա 12։ Եզնիկ.։ Սահմ. ՟Ա։)
Մի՛ ոք արկցէ աշխատութիւն մտաց. (Վեցօր. ՟Ա։)
ՁԱՅՆ ԱՐԿԱՆԵԼ, կամ ԳՈՅԺ, ԽԱՂ, ՈՒՆԿՆ, ԽՈՒՆԿ, ՃԱՌ, կամ ԱՌԱՋԻ ԱՐԿԱՆԵԼ, ՅՈՒՇ կամ ՅԵՐԳ, ԻՎԱՅՐ, Ի ԿԵՐ, Ի ԳՈՐԾ ԱՐԿԱՆԵԼ եւ այլն. cf. ՁԱՅՆ, cf. ԳՈՅԺ. եւ այլն։
ՅԻՆՔՆ կամ ՅԻՆՔԵԱՆՍ, ՅԻՒՐԵԱՆՍ ԱՐԿԱՆԵԼ, է Յանկուցանել. յինքն ձգել. իրեն քաշել. այարթմագ.
Բազում նենգութեամբ զանմեղ մարդիկ հրապուրէր եւ յինքն արկանէր։ Զոմանս ոմանս յինքեանս արկին։ Արկ յինքն եւ զսեպուհս ոմանս. (Եղիշ. ՟Գ։)
Արկին յիւրեանս զթագաւորն, եւ ապրեցուցին զնա. (՟Ա. Մակ. ՟Ժ՟Ա 48.) իմա՛ կորզել, յափշտակել։
ՁԵՌՆ ԱՐԿԱՆԵԼ. Իբր ռմկ. ձեռք դպցնել, վնասել. տե՛ս ի վեր ըստ ՟Ա նշ։ Եւ եւս՝ որպէս բուռն արկանել. ձեռք զարնել.
Բազում զօրութեամբ ձեռն արկ զպատմուճանաւ իմով. (Յոբ. լ. 18 եւ եւս ՟Ը 15։)
Իբրեւ զձեռսն ի զփսիսն արկեալ լինէր ամիրապետն. (Յհ. կթ.։)
Երեւեցան զօձիս արկեալ, զճակատ հարեալ. (Ագաթ.։)
Ձեռին զօձեօք արկանէին, եւ այլն։
ԱՐԿԱՆԵԼ Ի ՄԻՏՍ. Դնել ի մտի. ղմտաւ ածել.
Էարկ ի միտս սպանանել զմեծ քահանայապետն Աստուծոյ զներսէս. (Բուզ. ՟Ե 24։)
ՇՆՈՐՀՍ ԱՐԿԱՆԵԼ. իբր Շնորհս մատուցանել. շնորհ ունել.
Զի մի՛ շնորհս արկանիցէ նմա ղաբան սակս աներանալ ղաբանայ վասն նորա. (Եփր. ծն.։)
ԱՐԿԱՆԵԼ ԶԱԿՆ կամ ԶԱՉՍ ՅՈՒՄԵՔԷ. Զաչս ի բաց դարձուցանել. անտես առնել.
Ոյք ի խոնարհ արկանեն զաչս իւրեանց յեղբարց իւրեանց, յատեան դատաստանի մտանէ տէր մեր եւ լինի ամբաստան զնոցանէ, որպէս թէ ի նմանէ արկին ի վայր զաչս իւրեանց. (Եփր. աւետար.։) cf. Ակն։
ԸՆԴ ՄԻՄԵԱՆՍ ԱՐԿԱՆԵԼ. ռմկ. իրարու ձգել. իբր Կրթել ի թշնամութիւն.
Բանսարկութեամբ զնախարարսն էարկ ընդ մնմեանս. (Եղիշ. ՟Բ։)
ԸՆԴ ԻՒԻՔ ԱՐԿԱՆԵԼ. Ներքոյ արկանել. տակը ձգել.
Արկին զինքեանս ընդ վիմաւ. (Յոբ. ՟Ի՟Դ 8։)
Ընդ սահմանաւ եւ կամ ընդ ստորագրութեամբ արկանեմք. Ընդ թուով արկանել. (Սահմ. ՟Ա ՟Ժ՟Ը։)
Ընդ մահուն արկանել թունիւք. (Խոր. հռիփս.։)