the thirty second letter of the alphabet, & the twenty sixth of the consonants;
five thousand, five thousandth;
It is sometimes confounded with ռ, as : մրմռամ — մռմռամ, ձմեռն — ձմերան. Also with the լ & ղ letters, as : բելիար — պէլիալ. And also with the յ : աներկբար — աներկբայ;
It is sometimes redundant in words, for example : բարժանեմ — բաժանեմ;
There are but few words which commence with this letter, & those are either abbreviations or foreign words, it is rather used as a medial final.
why ? for what reason or cause ? յէ՞ր վերայ, on what ? on which?
why ? for what reason ? wherefore ? — ոչ ? why not?
why ?.
how far?.
bromoform.
bromhydric acid.
venom, virus.
breviary;
hours;
prayer-book.
watch and clock-maker.
watch and clock-making, clock-work.
horography.
appointed, settled, fixed, assigned;
cf. Ժամագրութիւն;
— առնել՝ լինել, to make an appointment, to appoint, to assign the place, time, or day of meeting, or rendez-vous, cf. Ժամադրեմ, cf. Ժամանակեմ.
cf. Ժամադիր առնել;
ի ժամադրեալն պահու, at the appointed time.
appointment, time, place of meeting, rendez-vous;
fixed time, term, appointed time, assignation.
canonical hours, divine service, hours.
transitory, temporal.
rattle;
bell-ringer.
clock-work.
at a fixed or established time.
chrnicler, chronologist;
chronological;
cf. Ժամանակագիրք.
chronicle.
chronological.
to chronicle, to write a chronicle;
to write on chronology.
chronography;
chronology;
chronicle;
վրիպակք ժամանակագրութեան, anachronism.
temporary, of short duration.
temporariness, transitoriness, perishableness.
misfortune, mischance.
officiating priest.
performance of divine service;
cf. Ժամասացութիւն;
առաւօտեան —, matins;
երեկոյեան —, vespers.
rocky;
jaggod;
shoaly, shelvy.
cf. Ժանու.
deadly, deleterious, pestilent, venomous, baneful.
rusty;
corroded with verdigris;
mildewed, blighted;
- առնել, to rust, to oxydize, to mildew, to blight;
— լինել, to grow rusty, to oxydize.
cf. Ժանգակեր.
rustiness, oxydation.
rusty;
venomous, poisonous.
cf. Ժանեղ.
cf. Ժանու.
immoral, wicked, of evil manners, perverse.
pestiferous, malignant, pestilent, pestilential.
malefactor, scoundrel, rascal;
obscene, immodest;
pernicious, pestilential, contagious;
— ցաւ, հարուած, pest, plague, pestiferous scourge.
misdeed, wickedness, rascality, villany;
obscenity, libertinism
infected, plague-stricken;
pestiferous.
infection.
acquafortis.
heir;
possessor;
beneficed clergyman, incumbent.
ecclesiastical benefice, living.
heir, heiress;
անմահից կենաց լինել —, to inherit eternal life;
հայրենի առաքինութեան լինել —, to inherit or possess the paternal virtues.
zircon, jargoon
zirconium.
cf. Ժայռաւոր.
active, busy, stirring, diligent, lively, brisk, vigorous;
— լերուք ! now! be lively! courage! cheer up!
diligently, unweariedly;
— գնալ, to quicken the pace, to advances wiftly, bravely, intrepidly.
very active, very diligent, very brisk, very vigorous.
confused, indistinct;
confusion, tumult, turbulence, uproar, hubbub, clatter, rout, rattle, dreadful or deafening noise;
— կալնուլ, to go mad or crazy, to be delirious, to rave, to be beside one's self, to wander;
— մեծ է, there is such a hubbub one cannot hear one's self.
hour;
time, moment;
proper time, precise time;
loisure-time, opportunity, occasion;
canonical hours, divine service;
season;
horoscope, nativity, ascendant;
*church;
Վրան or Խորան ժամու, Tabernacle;
միջին —, mean -;
աստեղական —, sideral —;
արեւային —, solar -;
ճշմարիտ —, true -;
հնչել երկրորդ —ու, to strike two;
քանի՞ են —ք, what o'clock is it ? what's o'clock ? — է երկրորդ, it is two o'clock;
—ք երկու եւ վայրկեանք տասն, it is ten minutes past two (o'clock);
երկու —ք եւ քառորդ մի, it is a quarter past two;
—ք երկու եւ վայկեանք քսան, twenty minutes past two;
—ք երկու եւ կէս, half past two;
—ք երկու քառորդաւ ընդհատ, a quarter to three;
—ք երկու եւ վայրկեանք քառասուն, twenty minutes to three;
զերրորդ —ու, about three o'clock;
առաջին — եւ կէս, an hour & a half;
կէս —, half an hour;
քառորդ մի —ու, a quarter of an hour;
ի վեցերորդ —ու առաւօտուն, at six (o'clock) in the morning, or at six AM.;
յեօթն —ու յետ միջօրէի, at seven in the afternoon, or at seven PM.;
ի սմին իսկ —ու or պահու, just now, now;
յամենայն —ու, յորում եւ է —ու, every hour in the day, at every moment;
ի նշանակեալ —ու or պահու, at the appointed time;
ամենայն —ուց են նորա գործք, every hour of his time has its appointed task;
ի —ս պարապոյ իմոյ, in my leisure hours;
— առնուլ, գտանել, to take occasion, to find time, or opportunity;
— բարեպատեհ, favorable moment;
—ու, ի —ու, ի դէպ —ու, in time, in good time, at the proper time;
— առնել, դնել, տալ, to appoint an hour, a time, to fix a day, cf. Ժամադրեմ;
յորժամ — լինիցի, when the opportunity arrives;
— է, it is time, it is the fitting moment;
այլում —ու եւ ժամանակի սպասել, to wait better times, or for a more favorable occasion;
զում —ս ընդ իմն հանել, to stay some hours with;
— հարկանել, to ring the bell;
— առնել, to pray;
to say the mass;
յամենայն —, at all times, always;
— ի —, from hour to hour;
— ի — առնել, սահմանել, to put off from time to time, to spin out, to prolong;
— ի —է, —է ի —, at every moment, hourly, from hour to hour;
առ — մի, ընդ —ս, առ —ս, at present, for the moment, now, provisionally;
—ս —ս, ընդ —ս —ս, —ս ընդ —ս, from time to time, now and then, sometimes;
յառաջ քան զ—ն, out of time, before the time, too soon;
եկեալ հասանէր —ն, the moment had arrived;
— ճաշոյն, dinner-time, the dinner hour;
— ճաշոյն է, it is dinner-time;
ըստ —ուն պիտոյից, according to circumstances, seasonableness;
զօգուտ —ս, ի բազում —ս, —ս ձիգս, ցմեծ —ս, for hours together, whole hours, hours at a time, a long time;
ի —ու եւ տարաժամու, seasonably and unseasonably;
հասանել —ու կնոջ, to be near delivery or childbirth;
to be near her time;
յետին —, dying hour, hour of death, last moments;
time.
cf. Ժամադրեմ.
cf. Ժամադրութիւն.
cf. Ժամահար.
time;
year;
century, epoch, period;
age;
the end of life, death;
the present life, our times;
season;
opportunity, leisure;
appointment;
ճշմարիտ —, true or correct -;
միջին —, mean -;
արեւային — solar -;
աստեղական —, sideral -;
դիշերահաւաստրային —, equinoctial season, equinox;
—ք Թագաւորաց, The Books of Kings;
անցանել զ—օք, to grow old, to advance in years;
— պատեհի գտանել, to find a favorable moment;
յօգուտ վարել զ—ն, to make a good use of time;
կորուսանել, անցուցանել զ—ն, to lose, to waste one's time, to while away;
դէպ —, a favorable moment;
—ի մնալ, սպասել, or սպասել դիպող —ի, to wait the favorable moment;
— առնուլ, գտանել, to find a favorable occasion or opportunity;
ընտրել զ—ն, cf. Ընտրեմ;
ոչ բազում —ք են, a short time since, not long since, lately, of late;
ոչ սակաւք են, a long time since, a long, long while ago, long since;
առ այնու —օք էր տեսանել, then one saw, it was at that period one saw;
առ —օք Վարդանայ Մեծի, in the time of Vardan the great;
յաւուրս —աց սորա, of his epoch;
ի վաղեմի —սն, in remote ages;
ի սուղ, ի սակաւ —ի, in a short time, in a moment;
ի միում, ի նմիմ —ի, at the same time;
ի յետին —ս, in these latter times, years or days;
անդստին ի —աց անտի, or յառաջին —աց, thenceforth, from the earliest or olden times;
առ նովին —օք, towards this period, about the same time;
հզօր ի —ին, powerful at that time;
— ինչ, some time, a short time;
առ — մի, provisionally, for a certain period, for the present;
—աւ, with time, in the course of time, in time, in the long run;
ընդ or ըստ —ս —ս, from time to time, at intervals, now and then, ever and anon;
զայնու or առ այնու —աւ, զայնու —օք, ընդ —ս, or յամս —ացն այնոցիկ, առ սովիմբ, or զսովին —աւ, ընդ —ս ընդ այնոսիկ, ընդ ամս —ացն այնոցիկ, then, at that time, in those times, at that epoch, during that century;
ի —ին՝ յորում..., in the time when...;
ընդ ամենայն —ս, at all times;
—աւ, once upon a time;
once there was;
formerly;
— ինչ առնել առ ձեզ, I shall remain some time among you;
—ս ձիգս, long time;
բազում —ս աշխատ եղէ ի վաստակս այս, this work has cost me much time;
բազում —ի պէտք են առ այս, that requires much time;
անցանէ —ն, time flies.
time;
time;
tense.
temporary;
transitory;
—կեայ վարձք, temporal or mundane rewards;
—կեայք, earthly riches;
temporality;
—կեան, genitive of Ժամանակ.
to arrive;
to happen, to come to pass;
to ripen;
to be able;
to have time or leisure;
ոչ —, to have no time;
to be unable;
— ի գահ թագաւորութեան, to gain the throne, to succeed to the throne;
ժաշամեցին արդիւնքն՝ բանիցն, the words are realized.
horal, horary;
timetable;
cf. Երկաթուղի.
punctual, exact to the time appointed, watchful, vigilant;
— լինել, to seek, to look out for, to spy, to watch, to be on the watch, to keep watch;
— դարանակալ լինել, to lie in wait for, to be on the watch for.
parsonage-house, vicarage;
— Հրէից, synagogue, Jewish chapel.
clock;
watch;
— ճօճանակաւոր, pendulum;
— ծովային, chronometer;
cf. Ժամանակաչափ;
— ելեքտրական, electric clock;
— արեւային, sun-dial;
— աւազի, hour-glass;
— ջրոյ, clepsydra;
խասխաւոր —, anchor watch;
գլանաւոր —, lever watch;
գլխալար —, keyless watch;
հնչակ —, repeater, repeating watch;
զարթուցիչ —, alarum (watch or clock);
երաժշտակ —, musical watch;
ինքնահնչակ —, striking watch, hour and quarter watch;
րոպէացոյց —, seconds-watch;
ութօրեայ լարելի —, eight-day clock;
ուզզել զ—, to set one's watch right;
լարել զ—, to wind up a clock;
քակել զ—, to take a clock to pieces;
բանալի —ցուցի, watch-key;
տուփ, պատեան —ցուցի, watch-case;
թնդիւն, զարկ —ցուցի, tick-tack;
հնչել —ցուցի, to strike;
cf. Ժամ.
dial, dial-plate;
ոլաք —ի, the hand, index;
արեւային —, sundial;
աստեղական, գիշերահաւասարային, բեւեռային, հորիզոնտկան —, sideral, equinoctial, polar, horizontal dial.
to vomit, to throw up;
to bubble up;
to gush out;
to pour forth, to vomit, to utter;
արիւն —, to vomit blood.
cf. Ժանգաբեր
tuks, teeth of wild beasts;
the molars, or grinding teeth;
face, wry face, look;
— փղաց, elephants tusks, ivory;
—ս արկանել յոք, to seize with the teeth, to force ones teeth into, to bite.
plague;
pestilence, contagion, mortality, disease;
հարկանել, վարակել —իւ, to plague, to infect with the plague;
հարեալ —է, plague-stricken, infected with the plague;
ճարակեցաւ — ի զօրուն, the plague broke out in the army;
կեղտ —ի, plague-spot.
heir, successor;
owner, possessor;
beneficed clergyman;
cf. Ժառանգութիւն;
արժանաւոր — հայրենականացն առաքինութեանց, worthy inheritor of his fathers virtues.
to inherit, to succeed to, to take possession of, to seize;
— զոք, to inherit from;
— զսիրտ, to gain the affections;
— զառաքինութիւնս՝ զփառս նախնեաց, to inherit the virtues, the glory of one's ancestors;
— զանուն զպարծանս, to acquire a glorious or renowned name, glory;
— զամօթ, to be overwhelmed with shame.
to make heir, to cause to inherit or possess;
անուն պանծանաց անձին —, to achieve great renown;
կորուստ —, to cause to perish.
inheritance, heritage, patrimony, succession;
seizure, possession;
diocese;
ecclesiastical state, the clergy;
— թողուլ որդւոյ, to leave an inheritance to one's son;
մերժել՝ հատանել ի ժառանգութենէ, to disinherit, to deprive of inheritance, to cut off with a shilling;
առնուլ զիմն ի —, to have in inheritance;
ի — ընձեռել զոք, to place one in the church or ecclesiastical career;
ժառանգութեամբ, or ըստ իրաւանց ժառանգութեան, hereditarily, by inheritance.
assemblage, collection;
heap;
assembly, levy;
company, convention, college;
chapter, congregation;
council, synod, consistory;
session, sitting;
meeting, assembly, conference, club;
crowd, multitude, people;
solemnity;
synagogue;
assembled, reunited;
պատկառելի —, honorable assembly;
— հաւատացելոց, assembly of the faithful, church, solemnity;
— վանական, chapter, congregation;
— եղբարց, convent, monastery;
— հայրապետաց, council, synod;
— տիեզերական or ընդհանրական, oecumenical council;
— քահանայապետական, consistory;
— դեսպանաց, congress;
— ծերակուտի, աւադանւոյ or պաշտօնէից տէրութեան, Parliament;
diet;
գումարումն —ոյ ծերակուտին, meeting of Parliament;
— յանձնարարական, committee;
— հերետիկոսաց, հերձուածողաց, conventicle;
—, ակումբ երեկոյին or գիշերական, evening party;
— ջուրց, mass of water;
— առնել, ի — գումարել, to unite in council, in sitting, to hold an assembly, to convoke;
արձակել զ—, to dismiss an assembly;
— լինել, to be convoked, or convened in council;
—ս ժողովել, to excite to rebellion;
—ս ժողովել ի վերայ տան ուրուք, to bring down a tempest of misfortune on one's family;
—ս կուտել ի վերայ ուրուք, to revolt against;
ի —ս մեծամեծաց յաճախել, to frequent fashionable society, or high life.
cf. Ժողովարան.
to assemble, to collect;
to heap, to amass, to gather together;
to receive, to reap, to gather, to get;
to receive, to welcome;
to furl;
to infer, to deduce, to argue, to conclude;
— առ իւր, ի տուն, to entertain, to receive hospitably, to welcome;
to lodge;
— ի մի, to concentrate;
— զյետին շունչ ուրուք, to receive the last sigh of;
զօրս —, to levy soldiers, to assemble troops;
— զկաց մնաց փախստէից, to rally the flying
to add or sum up;
cf. Ժողովարան.
patience, long-suffering;
power, strength;
hardihood, boldness;
— ունել, առնել, to be patient, to endure suffering, to tolerate, to sustain, to bear, to suffer, to support;
— ունել արտասուաց, to withhold one's tears;
— ունել պաշարման, to sustain a siege;
մեզ առ նոսա մերձենալ ոչ գոյր —, it was impossible for us to approach them;
ոչ ունիմ — ի նայելոյ, I cannot refrain from looking at, or contemplating him;
չկալան — ճշմարտութեան, they could not endure or suffer the truth.
to be patient, to suffer patiently;
to resign one's self to;
to be courageous, to suffer or bear with courage;
to oppose, to resist;
to abstain from, to be continent;
to do without;
— ի կերակրոց, to fast, to live on a diet;
— ի դինւոյ, to abstain from wine.
smile;
laugh, grin, simper;
— ժանտ՝ երգիծական՝ քաղցր ախորժ՝ չարիմաց դժնդակ, malicions, mocking, affected laugh;
sweet, sardonic smile;
— ելանել ումեք, to wish to laugh.
to, of, by, for, in, at, upon, during, with;
հայեցաւ ի Պետրոս, he looked at Peter;
ի ժամ երրորդ, at three o'clock;
գնալ ի Հայաստան, to go to Armenia;
յերկրէ ի յերկինս, from earth to heaven;
ի պատկեր Աստուծոյ, in the image of God;
ի փրկութիւն առաքեաց, he sent to save;
բաշխեաց ի մարդ հաց մի, he distributed a loaf to each person;
որ ելանէ ի բերանոյ՝ ի սրտէ անտի գայ, that which comes out of the mouth comes from the heart;
ոչ կարէր տեսանել ի բազմութենէն, he could not see on account of the crowd;
շրջել ի զպոյ, to walk with a stick;
ի ձախմէ Դամասկոսի, to the left of Damascus;
նստել ի տան, to be at home;
ի տեղւոջ անդ, in that place;
ի տունջեան եւ գիշերի, by day and night;
ի նմիմ ամի, in the same year;
ի գարնան, in spring;
ի ննջելն, asleep, sleeping;
ի գնալն, in going, while going;
ի գլուխ իմ, on my head;
ի բարկութեան իմում, in my anger;
ի հանդերձս աղտեղիս, with soiled clothes.
far, afar;
outside;
apart, aside;
— գնալ, to depart;
to steal away;
— կալ, to keep away, to desist, to leave off;
to refrain;
— կալ ի հաւատոց, to renounce the faith;
— արձակել, to deliver up, to abandon;
— խափանել, to hidder;
— առնել, բառնալ, to take away, to estrange, to remove, to snatch away, cf. Հեռացուցանեմ, cf. Օտարացուցանեմ;
— առնուլ, to carry or clear away, to take off, to abstract, cf. Բացաբառնամ;
— թողուլ, to abandon, to leave off, to cease from;
— դնել, to put on one side, to lay aside or apart;
զոգի — դնել, to affront, to brave death;
— մերժել զերկիւղ, to drive away fear;
անդր —, քաջ —, very, much;
քաջ — քան զնոցա անասնութիւնն գնաս գնացս, you are filthier than a beast;
— տար ! God forbid! Fie! Fie upon you! — գնա ! begone! Get out! Go away! to the devil with you! cf. Բաց.
cf. Իգասէր.
desire, wish, will;
prayer;
avidity, eagerness;
magician, sorcerer, foreteller of events;
guessing, divination, prophecy;
— լինել, to wish for, to envy, to covet, to desire eagerly, to burn with envy, with impatience, cf. Փափագեմ;
— առնել, cf. Աղօթեմ;
լնուլ զիղձս իւր, to satisfy one's desire, one's curiosity.
to understand, to know, to feel;
to conceive, to comprehend, to perceive, to learn, to find out, to discover;
to think, to consider;
to believe;
զօրութեամբ —, to understand (something omitted);
հնարս —, ելս՝ ելս իրաց —, to find means, to exercise one's ingenuity, to invent;
իմաստս չարս —, to weave a conspiracy, to form a plot, to cabal, to conspire;
զանձին — բարի, to seek one's interest, to consult one's own happiness;
գիտէ — զամենայն հնարս, he knows how to attain his end, how to manage.
signification, sense, meaning, substance, drift;
acceptation;
understanding, good sense, judgment;
notion, knowledge;
conception;
thought, idea, design, project;
maxim, axiom;
invention;
expedient, means;
intrigue, machination, plot, snare;
—ք ուղղութեան՝ առաքինութեան, sentiment of probity, of virtue;
մեծահրաշ —ք, mysteries;
զգայարանք —ից, the mind, intelligence;
ուշ —ին՝ —ից, spirit, thought;
յ— եւ ի բան հասանել, to arrive at the years of discretion;
գալ յ—, to return to one's self, to recover the senses;
to be known, understood;
ունել զիմաստս իրիք, յիմաստս իրիք երթալ, to understand, to seize the meaning, to comprehend;
—ս չարս իմանալ, cf. Իմանամ;
զ— խորհդեան կատարել, to execute the deliberation of council;
զիմաստս խաբէութեանն լուծանել, to frustrate a plot, to baffle an intrigue;
—քն գործք լինէին, the ideas were realized.
that studies the sciences, that cultivates wisdom, lettered, learned;
— հանճար, elevated genius.
cf. Իմաստնաբար.
cf. Իմաստնարար.
wisdem, sense, reason;
understanding, knowledge;
philosophy;
skill, science;
գերաբուն —, sovereign wisdom;
իմաստութեամբ, wisely, sensibly, judiciously;
prudently, discreetly.
thing, some thing;
some, a, an, one, certain, single, any;
աւուրս —, some days;
պտուղ —, some fruit;
չիք —, չէ —, nothing, it is nothing, no matter;
չգիտեմ —, I know nothing, I know nothing about it;
Ի՞նչ, what? Which? զ— ժամ է ? what o'lock is it? զ— ասէ ?what says he ? առ զ— իցէ ? to what purpose ? cf. Զի՞նչ;
յ— օրէնս ? in what law? in what religion or custom?
իւիք իւիք, in something, somehow;
by which, whereby.
thing, something;
ունիմ — ասել քեզ, I have something to tell you;
յ— ածել, to create;
ամենայն որ — իմ է՝ քո է, all that I have is thine.
property, fortune, substance, possessions;
riches, effects, goods and chattels;
estate, domain;
արկանել յընչից, to despoil or deprive of one's possessions.
he;
she;
self;
ես —, myself;
դու —, thyself;
նա —, himself, herself;
ընդ — բարբառել, to say to one's self, to talk with one's self;
յ— գալ, գալ — առ —, to come to one's self, cf. Զգաստանամ;
յ— ամփոփիլ մտաց, to concentrate one's ideas, to collect one's thoughts;
յ— արկանել, to attract, to win, to allure, to draw on, to entice, to gain;
յ— հանել, to snatch away, to possess one's self of, to appropriate;
ինքեան զօրութեամբ, by one's own power or force;
ըստ ինքեան, of oneself.
natural, innate;
— բարի, naturally good.
voluntary, spontaneous, willing;
wilful, self-willed;
capricious;
voluntarily, willingly, spontaneously;
— կրօնք, superstition;
— անձնիշխանութիւն, free will
voluntary;
powerful;
self-sufficient;
— լինել, to take too much liberty, too great a latitude;
— լինել յիմն, to dare to undertake something, to attempt, to dare, to presume;
— լինել յիւր որդիս, to kill one's children with one's own hands;
— խեղդամահ սատակիլ, to strangle, or choke one's self, to commit suicide
self-devoted;
that produces naturally, natural;
favorable;
accident, fate, destiny;
— դիմագրաւել, to expose one's self, to devote one's self;
— տալ զօրինակն, to give an exemple easily imitated.
cf. Անձնասպան;
— լինել անձին իւրոյ, to commit suicide, to kill one's self.
by himself, personally, in person;
դու —, yourself, (thyself);
ես — իսկ եմ, it is I (myself);
թագաւորն —, the king himself, in person;
դուռն — բացաւ, the door opened of itself.
obstacle, opposition;
embarrassment, inconvenience, difficulty, hitch, hinderance, clog;
the spines of the hedgehog;
— խափանարար, great obstacle, impossibility;
ահա — անկոխելի, there is an insurmountable difficulty;
— եւ խութ լինել, to hinder, to clog, to embarrass, to prevent, to be a bar to;
տապալել զամենայն զխոչ եւ զխութ, to surmount the greatest obstacles;
cf. Խութ.
to own to, to acknowledge, to confess;
to protest;
to profess;
to confess, to make confession;
պարտ է —, it must be acknowledged;
— զմեղս, to confess one's sins;
— զյանցանս, to acknowledge one's faults;
զպարտութիւն —, to acknowledge oneself overcome.
confession, avowal, acknowledgment, declaration;
երթալ ի —, to go to confession.