faith, belief, creed;
trust, confidence;
fidelity, faithfulness, good faith, sincerity;
proof, testimony, evidence;
Creed;
—ք, յոյս եւ սէր, faith, hope and charity;
քրիստոնէական —ք, the Christian religion;
դաւանութիւն —ոյ, profession of faith;
լոյս, ջահն —ոյ, the light of faith;
մասունք, սահմանք —ոց, articles of faith;
կենդանի, անյողդողդ or հաստատուն, գայթ ի գայթի, մեռեալ —ք, lively, resolute, constant or unshaken, tottering or wavering, dead faith;
անխտիր ի —ս, indifferent as to religious matters;
դաւանել զ—ս, to confess the faith;
ունել —ս, to have faith;
չունել ոչ —ս ոչ օրէնս, to regard neither law nor gospel;
գալ, դառնալ ի —ս, to become converted;
ածել, ձգել ի —ս, to convert;
հաստատուն լինել ի —ս, to be true to the faith;
—ս ի ներքս բերել, —ս բերել, to believe, to give credit to;
—ս ընծայել, to believe in, to give faith to;
—ս ունել յոք, to trust, to place faith in, to put trust in;
— տալ միմեանց, to make a contract, to contract an alliance, to enter into an engagement, to bind oneself;
ուրանել զ—ս, to deny or abjure the faith;
յորում ոչ գոյ —, unbelief;
անցանէ ըստ —ս, it is incredible;
—ոյ, worthy of credit;
cf. Թերանամ.
foi, croyance;
confiance;
fidélité, bonne foi;
preuve, assurance;
— տալ միմեանց, faire un contrat, contracter alliance, s'engager;
դաւանութիւն հաւատոյ, la profession de foi;
լոյս՝ ջահն հաւատոյ, les lumières, le flambeau de la foi;
cf. Հաւատք.
incredible;
անհաւատալի լինիմ, cf. Անհաւատամ.
cf. Անհաւատամ.
cf. Անհաւատամ.
cf. Անհաւատամ.
to rebel, to revolt, to mutiny, to conspire;
— ի հաւատոց, to apostatize, to abjure religion.
mysterious;
— հրաման, վարդապետութիւնք հաւատոյ, eminent, sublime, mysterious dogma.
to find ones self;
to appear, to show one's self;
հաւատարիմ —, to be faithful.
with a low voice;
դաշինս կռել՝ հաստատել, ի — մտանել, to contract, to make an agreement;
to stipulate, to transact;
to confederate;
— խօսիլ, to speak very mildly;
— նայիլ, to look tenderly, affectionately, or sweetly on one;
անցանել զդաշամբ, to break the conditions, the alliance or faith;
անցանել զամուսնութեան զառն դաշամբք, to be unfaithful to the marriage-bed;
— հաւատոյ, the Creed;
— քաղաքական, civil contract.
to be irresolute, to suspect, to distrust, to waver, to demur;
— ի հաւատոց, to be unbeliever.
general, commander, leader;
— հաւատոց, author of the faith.
to familiarize one's self, to grow tame, familiar with, to keep company, to frequent, to communicate;
to get inured, to accustom one's self;
անապատի —, to be accustomed to a hermits life;
— կանոնի հաւատոց, to observe the precepts of the Faith.
familiar, domestic;
proper;
native;
tamed;
intimate, friend, relation;
domestic;
—ք, family;
հայր —նեաց, the father of a family;
— պատերազմ, intestine strife, domestic broils;
civil war;
— գաւաճան, թշնամի, traitor, intestine foe;
— հաւատոյ, faithful to the Truth;
— լինել գորց, to be familiar with, or versed in literature.
cf. Թերահաւատեմ.
cf. Թերահաւատեմ.
to want, to be deficient, imperfect, defective;
to distrust, to doubt, to suspect;
— ի հաւատս, to deny the faith, to become a renegade;
— ի յուսոյն, to lose hope;
— ի պարտուց, to fail in one's duty.
to be left, given, conceded;
to be abandoned, outcast, rejected, derelict, forlorn, permitted, allowed, conceded, lawful;
to relent, to slacken;
— ի հաւատոց, to waver or vacillate in the faith;
— ի մտաց իւրոց, to change opinion;
բղջախոհութեամբ թողանալ, to give one's self up to luxury, to lead a dissolute life;
թողացեալ կին, divorced woman.
assembled, reunited;
պատկառելի —, honorable assembly;
— հաւատացելոց, assembly of the faithful, church, solemnity;
— վանական, chapter, congregation;
— եղբարց, convent, monastery;
— հայրապետաց, council, synod;
— տիեզերական or ընդհանրական, oecumenical council;
— քահանայապետական, consistory;
— դեսպանաց, congress;
— ծերակուտի, աւադանւոյ or պաշտօնէից տէրութեան, Parliament;
diet;
գումարումն —ոյ ծերակուտին, meeting of Parliament;
— յանձնարարական, committee;
— հերետիկոսաց, հերձուածողաց, conventicle;
—, ակումբ երեկոյին or գիշերական, evening party;
— ջուրց, mass of water;
— առնել, ի — գումարել, to unite in council, in sitting, to hold an assembly, to convoke;
արձակել զ—, to dismiss an assembly;
— լինել, to be convoked, or convened in council;
—ս ժողովել, to excite to rebellion;
—ս ժողովել ի վերայ տան ուրուք, to bring down a tempest of misfortune on one's family;
—ս կուտել ի վերայ ուրուք, to revolt against;
ի —ս մեծամեծաց յաճախել, to frequent fashionable society, or high life.
far, afar;
outside;
apart, aside;
— գնալ, to depart;
to steal away;
— կալ, to keep away, to desist, to leave off;
to refrain;
— կալ ի հաւատոց, to renounce the faith;
— արձակել, to deliver up, to abandon;
— խափանել, to hidder;
— առնել, բառնալ, to take away, to estrange, to remove, to snatch away, cf. Հեռացուցանեմ, cf. Օտարացուցանեմ;
— առնուլ, to carry or clear away, to take off, to abstract, cf. Բացաբառնամ;
— թողուլ, to abandon, to leave off, to cease from;
— դնել, to put on one side, to lay aside or apart;
զոգի — դնել, to affront, to brave death;
— մերժել զերկիւղ, to drive away fear;
անդր —, քաջ —, very, much;
քաջ — քան զնոցա անասնութիւնն գնաս գնացս, you are filthier than a beast;
— տար ! God forbid! Fie! Fie upon you! — գնա ! begone! Get out! Go away! to the devil with you! cf. Բաց.
light;
brightness, splendour;
fire;
illumination;
day;
sun;
sky;
eye;
լոյս, լոյս անեղ, Eternal light;
լոյս հաւատոյ, լոյս մտաց, the light of faith;
light of intellect;
լոյս քաղցր, a gentle light;
լոյս զոդիակոսի, northern lights, (aurora borealis);
լոյս ելեկտրական, electric light;
լոյս կազի, gas light;
ի լոյս, by the light of, in broad daylight, openly, visibly;
եղիցի՛ լոյս, եւ եղեւ լոյս, let there be light! and there was light;
լոյս սո՛ւրբ, ողջո՛յն ընդ քեզ, անդրանիկ դու երկնից ծնունդ, եւ կամ՝ մշտնջենին յաւատակից դու ճառագայթ, hail, holy Light! offspring of heaven firstborn, or of the Eternal coeterhal beam;
չիք լոյս անվթար կամ բաժակ անմրուր, no joy without alloy;
ծագել լուսոյ, to dawn;
մինչ լոյսն զգիշերն մերկանայր, it was scarcely break of day, at day break, at early down;
ի լոյս գալ, ի կենաց հասանել, to come out, to appear;
to come into the world, to be born;
to give birth or life to;
կորուսանել զլոյս աչաց, to lose one's sight;
լոյս տալ աչաց, to open the eyes, to cause to perceive, to warn;
ամփոփել լուսոյ ուրուք, no longer to behold the light of day, to die;
ի լոյս ածել, հանել ի լոյս, to bring to light, to discover, to publish, to illustrate;
ի լոյս ընծայել զմատեան, bring out, to publish a work;
լոյս առնուլ, to see the day;
to grow light;
mute, silent, taciturn;
— բերանով, in silence;
լուռ հաւատք, absolute, blind faith;
լուռ լինել՝ կալ, to be silent, to keep silence, to remain mute, cf. Լռեմ;
լուռ լինել ի թշնամութենէ, to cease from being enemies;
to conceal enmity;
լուռ լինել յաստիճանէ, to be deprived of, to be degraded, deposed;
լուռ լե՛ր, silence! hush! hold your tongue! ի լուռ լե՛ր, do not celebrate;
չկարէր լուռ կալ, he could not refrain from speaking.
man-servant, domestic, waiter, boy, valet, footman;
slave;
vassal, dependent, subject;
ազնիւ, հաւատարիմ —, good, faithful servant;
վարձ —ի, wages, hire;
գրատ or նշամազգեստ —ի, livery;
— առնուլ, to hire or engage a servant;
արձակել զ—, to discharge or dismiss a servant;
ի բաց արձակել զամենայն զ—ս, to clear the house;
նորոգել զամենայն զ—ս, to engage new servants.
to cause to live, to vivify, to give life to, to animate, to prolong life, to bring to life again, to reanimate, to revive, to revivify;
to save;
հաւատք քո կեցուցին զքեզ, thy faith hath saved thee.
woman;
wife, spouse;
ազգ կանանց, womankind, women, the fair sex;
թշնամի կանանց, woman-hater;
cf. Կնատեաց;
— առնակին, married woman, wife;
մանկահասակ — գեղեցիկ, a young beauty;
— այրասիրտ, heroine, courageous woman, championess;
գեղեցիկ՝ նազելի՝ առաքինի՝ բարեպաշտ՝ ամօթխած՝ ողչջախոհ՝ հաւատարիմ —, pretty, charming, virtuous, pious, modest or bashful, chaste, faithful -;
տգեղ՝ սոսկալի՝ զարդասէր՝ թեթեւամիտ՝ կամագնաց՝ փոփոխամիտ՝ անհաւատարիմ՝ լկտի՝ տռփոտ —, ugly, frightful, coquette, giddy or volatile, capricious, fickle, faithless, immodest, lewd -;
հարկանիլ ի սէր կնոջ, to be enamoured, smitten, in love with a -;
— առնել՝ առնուլ, to take a, wife, to wed, to marry, to take in marriage;
— լինել ումեք, to get married, to be spouse of;
— ածել զդուստր ուրուք, to marry the daughter of;
կեալ ընդ կնոջ, to live with a —;
պատրել՝ մոլորեցուցանել զկին, to deceive or seduce a -;
բռնադատել, ապականել զ—, to force, to dishonour a -;
ծանր նստել կնոջ, to be with child, pregnant, in the family way;
եւ առ նմա մայր նորա — յերկրէն եգիպտացւոց, & her mother gave him an Egyptian wife;
եւ եղեւ ինձ —, & I took her to wife;
կամաց տուն cf. Կանանոց.
to overturn, to subvert, to overthrow, to demolish, to destroy, to ruin;
to lay waste;
to extirpate, to exterminate;
յերկիր —, to fell to the earth, to throw, strike or dash to the ground;
— զպարիպս, to dismantle, to pull down;
— զոք ի հաւատոց, to pervert from the faith;
— զմիմեանս, to throw down, upset or destroy each other;
— զկեանս, to come to an untimely end;
խաղն կործանեաց զնա, gaming has been his ruin.
assessment, rating;
club, clubbing, contribution, share, portion;
— հաւատոյ, symbol, creed;
—աւ, in clubbing together;
—աւ կոչունս առնել, to club for a dinner.
cf. Հաւատարմաբար;
— լինել, to be verified, confirmed, proved;
to be justified;
to be trusted, believed, adopted, or accepted;
— կալ, մնալ, to rest or remain faithful to;
— առնել, to prove, to justify, to verify, to accredit, to give credit to, to make credible;
— առնել զոք, to assure, to cause to believe, to persuade.
cf. Հաւատարմաբար.
heavy-hearted;
— ի հաւատալ, slow of heart, slow to believe.
command, order, injunction, ordination, behest;
permission, authorization, license, leave;
decree, edict;
հակառակ —, counterorder;
—ք, destiny, fate, lot, fatality;
doom;
— հաւատոց, doctrine of faith;
— պատասխանւոյ, oracle;
անդարձ —, irrevocable order;
— հանել, դնել, տալ, to command, to order, to dispose;
to appoint, to decree;
to give leave, to permit;
— առնուլ, — պատուիրանի առնուլ, to obtain leave;
to receive orders or directions;
— տալ վասն տանն իւրոյ, to make one's will;
ես եդի զ—ս զայս, յինէն ել —ս այս, I have signed this decree;
cf. Զէն;
fire-pot.
part;
bit, piece, morsel;
share, portion;
lot, parcel;
ration, allowance;
contingent, quota;
side, part, quarter, clime;
minute;
relics;
holy or hallowed bread;
— հաւատոյ, article of faith;
մասունք բանի, the heads of a discourse;
— բարի, the better part;
— զգայական, սրտմըտական, ցանկական, sensitiveness;
irascibility;
concupiscence;
activity, energy, force, virtue;
influence, operation;
act, deed, work;
— հաւատոյ, act of faith.
stay, staff, prop;
sustainer, support, upholder, buttress;
—ս արկանել, to prop, to stay, to support;
— ամրութեան լինել ումեք, to be a support of, to uphold, to sustain, to protect;
— կալ հաւատոց, to support religion, to be a supporter of religion;
cf. Յենարան.
sign, mark;
signal, indication, character, expression, proof;
symbol;
emblem;
label, ticket;
sign, miracle, prodigy;
scepter;
sign-post;
flag, colours, ensign;
— հրոյ, smoke;
flame;
փողք —աց, signal trumpet, bugle;
— դատապարտութեան, judgment, sentence, condemnation;
սուրբ —ք, Sacred Elements;
— հաւատոյ, symbol or formula of faith, Creed;
—ք ախտից, symptoms;
կանգնել յաղթութեան —, to raise a trophy, a monument of victory.
cf. Նորահաւատ.
newly converted;
— հարսն, bride, new-married;
— եղբայր, novice;
— ի հաւատս, neophyte.
vow;
wish, desire, prayer;
compact, covenant, agreement;
alliance, pact, treaty;
order, congregation, community;
clergy, churchmen;
pilgrimage;
— աղի, everlasting covenant;
—ք եւ դաշինք, conditional promise, alliance;
մատեան —ի, Holy Writ, the Bible;
տապանակ —ի, the ark of the Covenant;
հին եւ նոր —, the Old and the New Testaments;
— հաւատացելոց, Christians;
— եկեղեցւոյ, մանկունք —ի, clergy;
— կանանց, nunnery;
—ի տեղիք, holy places, sanctuaries, relics;
պարզ, հրապարակական, անլուծանելի —, simple, solemn, indissoluble vow;
անխորհուրդ, անխոհեմ —, indiscreet, imprudent vow;
— դնել, to make a vow, vows;
— դնել ողջախոհութեան, to make a vow of chastity;
—ս կռել հրապարակաւ, to make a solemn treaty;
— դնել or յ— մտանել ընդ ումեք, to make a treaty, or an alliance with any one, to be in treaty for;
կնքել — հաշտութեան, — հաստատութեան առնել, to make peace;
կալ յ—ին, to remain faithful to one's vow;
կատարել զ—ն, to accomplish one's vow;
անցանել զ—իւ, ջրել զ—ն, ապախտ առնել զ— իւր, to break or violate one's vow;
տնօրինել զ—ն, to dispense with or exempt from a vow;
—իւք խնդրել, to desire ardently, to long for eagerly;
երթալ յ—ս, to go on a pilgrimage;
զ—ս իմ կատարեցից, I will accomplish my vow.
cf. Ուղղափառհաւատ.
to deny;
to disavow, to disown, to disclaim;
— զհաւատս or — ի հաւատոց, to abjure one's faith, to apostatize, to turn apostate, to renounce, to forswear;
— զանձն, to renounce, to deny oneself.
to affirm, to fortify, to consolidate, to confirm, to strengthen;
to tighten, to strain, to restrain, to draw closer, to bind faster, to tie tight;
to constrain, to enforce, to press;
to invigorate, to corroborate, to encourage, to inspirit, to remove one's fear;
to persist, to insist, to urge, to be bent upon, to pretend, to maintain;
— զմէջ or գօտի ընդ մէջ, to gird up one's loins;
to arm or prepare oneself;
— զանձն, to refrain oneself, to keep with in bounds, cf. Ժուժկալեմ;
— զանձն ընդդէմ, to provide against;
— զհաւատս, to confirm the faith.
cf. Առհաւատչեայ.
the quiver of love;
— վաղանցուկ, amour, intrigue, love affair;
յօդակապք, ոլորք սիրոյ, ties, bonds of love;
հանգոյց, տոմսակ, գաղտնիք, երգ, վէպք, ընծայ սիրոյ, love-knot, love-letter, love-secret, love-song, love-tale, love-toy;
— առ աստուած, առ ընկերն, ազատութեան, հայրենեաց, արուեստից, փառաց, առաքինութեան, love of God;
of our neighbours or fellow-creatures;
of liberty;
of our country;
of arts;
of glory;
of virtue;
ամուսնական, մայրական or մայրենի, հայրական, որդիական —, connubial or conjugal, maternal, paternal, filial love or affection;
— անձնական, self-love, egoism, solipsism;
— աստուածային, երկնային, մաքուր or սուրբ, նորաբողբոջ, փոխադարձ, համեստ, օրինաւոր, եռանդուն, սաստիկ, բուռն, անչափ, հաստատուն, հաւատարիմ, յաւիտենական, divine, celestial, pure, rising, reciprocal or mutual, honest, lawful, ardent, lively, violent, extreme, constant, faithful, eternal love;
մոլենախանձ —, jealousy;
— երկրային, յողդողդ, անցաւոր, զգայական, մարմնական, անկարգ, պիղծ, յանցաւոր, եղեռնաւոր, earthly, inconstant, fleeting or transitory, sensual, carnal, illicit, lustful, culpable, criminal love;
վայելել սիրով, to make love to, to fall in love with, to court, to woo;
հալիլ մաշիլ սիրով, to burn, to languish with love, to be love-sick;
հատուցանել ընդ սիրոյ, to give love for love, to re-love;
— ազդել, to inspire with a passion;
դիւթել, բորբոքել զ—ն, to philter, to charm;
— ցուցանել, to show or demonstrate love for;
առնել —, to be courteous, amiable, friendly;
to do or confer favours;
ուտել զ—, to eat together, to make love-feasts;
դնել — ի բերան, to kiss, to embrace;
սիրով, lovingly, tenderly, affectionately, with pleasure, willingly;
ի — աստուծոյ, for God's sake;
ի — իմ, for me, for my sake;
արա ինձ —, do me the kindness or the pleasure to;
ամենայն սիրով, very willingly;
— իմ ! my love ! my dear ! cf. Խառնեմ;
cf. Հարկանիմ.
shield, pavice, buckler;
cf. Կումբ;
բառնալիք —ի, handle of a shield;
հաւատոյ, օրինաց —, shield, defender of the faith, or the law;
aspect;
appearance, look, sight, view;
air, mien, visage, image;
spectacle, representation;
vision, apparition, phantom, spectre, dream;
phenomenon;
contemplation;
theory, idea;
գեղեցիկ —, — գեղոյ, beauty, loveliness;
գեղեցիկ տեսլեամբ, handsome, beautiful, charming;
երկնային —, celestial vision;
— դիմաց, figure, physiognomy;
ի — ածել, to represent, to perform, to put upon the stage;
— լինել աշխարհի, to be made a spectacle unto the world;
— տեսանել, to have a vision;
արար տօն տեսլեան, խաղու, he held a festival with public games;
ի — ամենեցուն, before all men, or all eyes;
եղեւ բան տեառն առ աբրամ ի տեսլեան, God spoke in a dream to Abram;
տեսլեամբ բնութեան պարապեալ, given to the contemplation of nature;
— աչացն է հաւատարիմ եւ ոչ լուր ականջացն, hearing is believing but seeing has no fellow.
proper, own, real, true, genuine, veritable;
— ազատ, really free;
— հաւատք, true faith;
— բարի, real good;
— խօսելով, properly speaking;
եթէ — կամիս գիտել, if you will to know thoroughly.
to lose strength, to become weak, to be weakened, to decay;
to become infirm, unwell, indisposed, poorly, to fall sick;
to be incapable, unable;
to have the weakness to;
to be scandalized;
— ի հաւատս, to be of little faith;
որում —նայ եւ ոչ ինչ, nothing is impossible with Him.
the thirty fourth letter of the alphabet and the seventh of the vowels;
seven thousand;
seven thousandth;
It is used both as a vowel & as a consonant. As a vowel for example in the words իւրաքանչիւր, ուխտ, etc., and as a consonant in the words հաւատ, սեաւ, հիւանդ, etc.;
It is only used as a medial final letter, sometimes serves for the consonant վ, for instance : օթեւան — օթեվան, երիւար — երիվար, վաւաշ — վավաշ, etc, or for the diphthong u, as, հւսւտ instead of հիւսիւս;
There is no proper word beginning with this letter, but on account of its affinity with the letter հ, it is sometimes substituted for it;
Joined with ի (իւ), it is generally pronounced like the French u as : դիւր, հիւր, դիւթ, & preceding the ո (ու) is pronounced like the English ou. Preceded also by ա (աւ), was anciently pronounced o as : աւրհնեմ — օրհնեմ, աւր — օր;
It is sometimes used instead of the suffixes ի & յ as : ւայդմանէ — յայդմանէ, ւիւրաքանչիւր — յիւրաքանչիւր;
In poetry, it is sometimes used instead of the conjunction եւ or ու.
of J.-C, belonging to J.-C, Christ's;
— հաւատք, christianity.
incroyable;
անհաւատալի լինիմ, cf. Անհաւատամ.
cf. Անհաւատամ.
cf. Անհաւատամ.
cf. Անհաւատամ.
venir (dans tous les sens);
— զիւիք, se porter, s'adonner, se livrer, s'appliquer à, s'occuper de, être épris de, s'éprendre de;
— ի միտս՝ յինքն, revenir à soi, reprendre ses sens;
ի գալ ամին միւսոյ, l'année prochaine;
— ընդ, se plonger, se livrer à;
որչափ իւր — էր, autant qu'il pouvait;
— ի գրել, écrire, se mettre à écrire;
— ի սէր միաբանութեան, faire la paix, s'accorder;
— ի հաւատս, etc., cf. Հաւատք, etc.
d'une manière chancelante, inconstante, avec hésitation;
— գնալ, marcher d'un pas tremblant, chanceler;
— կալ ի հաւատս, être chancelant dans la foi;
— յառաքինութեան, faible dans la vertu.
les bras, le sein;
brasse;
— ընդ — խառնել, se prendre corps à corps, à bras-le-corps, lutter;
—ս արկանել, embrasser;
—ս արկանել խանդաղատանօք, embrasser tendrement;
—ս արկանել քրիստոսական հաւատոց, embrasser le christianisme;
—ս տարածանել, étendre ses bras;
ընդ —ս մտանել, bander, tendre un arc, décocher un arc;
ի գիրկս քո, dans votre sein, dans vos bras.
se trouver;
paraître, être;
հաւատարիմ —, être fidèle;
զերծ —, être exempt.
retourner, être de retour, revenir sur ses pas;
tourner, se tourner, se retourner;
devenir, redevenir;
tourner, faire un tour, un circuit;
— ի հաւատս, se convertir;
— ի քրիստոնէութիւն, se faire chrétien;
ի դառնալն, de retour;
ընդդէմ —, s'opposer, devenir ennemi, hostile;
ի — տարւոյն, l'année suivante;
— ի կողմն ուրուք, tourner du côté de quelqu'un, prendre son parti;
դառնայ գլուխ նորա, la tête lui tourne;
դարձաւ յիս զօրութիւն իմ, j'ai retrouvé toute ma force;
դարձաւ օրն, il se fait tard, il est tard;
ի գութ —, avoir pitié.
tourner, retourner;
détourner;
rendre, restituer;
ramener;
convertir;
— ի հաւատս, convertir;
— յետս, rendre, restituer;
*— զաչս յուրուք, détourner les yeux de quelqu'un;
ի բաց —, détourner;
զաչս ի բաց —, détourner les yeux, se détourner;
— զերեսս իւր ի, se tourner vers.
confesser, avouer, professer, protester, faire profession;
— զհաւատս, professer une religion.
confession, protestation;
— հաւատոյ, profession de foi;
— առնել՝ տալ, faire profession, la profession.
ébranler, mettre en branle, agiter, remuer, bouleverser, alarmer;
faire du bruit;
— զհաւատս, ébranler la foi;
— զօդս, ébranler, remplir l'air.
hésiter, douter, balancer, avoir des doutes, être incertain, en suspens;
— ի հաւատոց, être incrédule, douter de la religion.
cf. Թերահաւատեմ.
cf. Թերահաւատեմ.
manquer, faire défaut ou faute;
être en défaut;
être incomplet, défectueux;
manquer à ses devoirs, faillir;
se méfier de, ne pas se fier à, ne pas compter sur;
— ի հաւատս, renier la foi;
— ի պարտուց, manquer à son devoir, à ses devoirs;
— ի յուսոյն, perdre l'espoir.
assemblé, réuni;
— ջուրց, amas d'eaux;
— հաւատացելոց, assemblée des fidèles;
— վանական, chapitre;
յանձնարարական —, commission, comité;
— հայրապետաց, concile;
ի — գումարել, réunir en conseil, en séance, tenir une assemblée, la convoquer;
—ս կուտել ի վերայ ուրուք, se révolter contre quelqu'un;
—ս ժողովել ի վերայ տան ուրուք, appeler l'orage sur la maison de quelqu'un;
ի ժողովս մեծամեծաց յաճախէր, fréquentait le grand monde;
պատկառելի —, assemblée, corps vénérable;
արձակել զ—, congédier l'assemblée;
— լինել, se rassembler;
—ս ժողովել, rassembler des hommes.
loin;
dehors;
à part, à l'écart;
— առնել՝ բառնալ, éloigner, enlever, arracher, cf. Հեռացուցանեմ, cf. Օտարացուցանեմ;
— առնուլ, ôter, enlever, abstraire, faire abstraction d'une chose, cf. Բացաբառնամ;
— կալ, se tenir loin, à l'écart, s'éloigner;
— կալ ի հաւատոց, renoncer à la foi;
— թողուլ, abandonner, cesser de;
— արձակել, renvoyer;
laisser aller, délivrer;
— գնալ, s'en aller, partir;
— դնել, mettre de côté;
— տար, allons donc ! fi ! fi donc !
— գնա, va-t'en, allez-vous-en, au diable, fi !
անդր —, քաջ —, très, beaucoup;
— մերժել զերկիւղ, bannir ou chasser la crainte, éloigner toute crainte.
lumière;
clarté, éclat, splendeur;
jour;
œil;
ի — ածել՝ հանել, exposer à la lumière, mettre au jour, au grand jour, donner publication, publier, livrer à la publicité;
ի — գալ, ի — կենաց հասանել, revenir au jour, à la vie, voir le jour, venir au monde;
— աչաց իմոց, mon âme, ma vie, mon cher, mon très-cher;
ո՛վ Խորէն, — աչաց իմոց, ô Corène, la douceur de ma vie !
— զոդիակոսի, lumière zodiacale;
կորուսանել զ— աչաց, perdre ses yeux;
— մտաց, lumière naturelle;
— հաւատոյ, la lumière de la foi;
— քաղցր, une lumière douce;
— տալ, donner des lumières à;
domestique, serviteur, garçon, valet;
ի բաց արձակել զամենայն զծառայս, faire maison nette;
նորոգել զամենայն զծառայս, faire maison neuve;
արձակել զ—, congédier, remercier ou renvoyer un domestique;
— առնուլ, prendre un domestique;
լաւ՝ հաւատարիմ՝ —, bon domestique, fidèle —;
վարձ —ի, gages.
faire vivre, faire revivre, rendre la vie, vivifier;
sauver;
հաւատք քո կեցուցին զքեզ, votre foi vous a sauvé.
femme;
femme, épouse;
ազգ կանանց, le beau sexe;
— առնել՝ առնուլ, prendre femme, pour femme, épouser, se marier, donner la main;
— ածել զդուստր ուրուք, épouser la fille de quelqu'un;
— լինել ումեք, épouser quelqu'un;
կին մարդ, la femme;
մանկահասակ — գեղեցիկ, une jeune beauté;
գեղեցիկ՝ նազելի՝ տգեղ՝ սոսկալի՝ թեթեւամիտ՝ փոփոխամիտ՝ առաքինի՝ կամագնաց՝ բարեպաշտ՝ ամօթխած՝ ողջախոհ՝ լկտի՝ տռփոտ՝ զարդասէր՝ հաւատարիմ՝ անհաւատարիմ —, femme belle ou jolie, — charmante, — laide, — affreuse, — légère, — volage, — vertueuse, — capricieuse, — pieuse, — timide ou pudique, — chaste, — effrontée, — impudique, — coquette, — fidèle, — infidèle;
սիրել զկանայս, aimer les femmes;
հարկանիլ ի սէր կնոջ ou *կնկան զարնուիլ, être amoureux, épris d'une femme;
պատրել՝ մոլորեցուցանել զկին, tromper, séduire une femme;
կեալ ընդ կնոջ, vivre avec une femme;
գեղեցկութիւն՝ գեղ՝ շնորհ կնոջ, la beauté, le charme, la grâce de la femme.
renverser, abattre, bouleverser, culbuter, terrasser;
détruire, ruiner, démolir;
յերկիր —, atterrer, renverser par terre;
— զպարիպս, démanteler;
— զոք ի հաւատոց, renverser la foi de quelqu'un;
— զմիմեանս, s'entre-détruire;
խաղն կործանէ զնա, le jeu le perd.
cotisation, contribution, écot, portion;
— հաւատոյ, symbole;
— առաքելոց, le symbole des apôtres;
— աւ գործել զիմն, faire une chose en société;
—աւ, à pique nique.
être fidèle;
être confirmé, se vérifier, se justifier;
հաւատարմանայ լուրս, cette nouvelle s'accrédite, se confirme.
cf. Հաւատալի.
foi, croyance;
քրիստոնէական —, la religion chrétienne;
հաւատս ունել յոք, avoir foi en;
հաւատս ընծայել, prêter ou ajouter foi, donner croyance;
գալ դառնալ ի հաւատս, se convertir;
ածել՝ ձգել ի հաւատս, convertir;
մասունք՝ սահմանք հաւատոց, article de foi;
հաւատս ի ներքս բերել, հաւատս բերել, croire, donner créance;
*— օրէնք չունենալ, n'avoir ni foi ni loi;
անցանէ ըստ հաւատս, c'est incroyable;
անխտիր ի հաւատս, indifférent en matière de religion;
հաստատուն լինել ի հաւատս, être ferme dans sa foi;
ունել հաւատս, avoir la foi;
դաւանել զհաւատս, confesser la foi;
գայթ ի գայթի՝ կենդանի՝ անյողդողդ ou հաստատուն մեռեալ —, foi chancelante, vive, inébranlable, morte.
cf. Հաւատամ.
cf. Հաւատացուցանեմ.
pesant de cœur, cœur tardif;
— ի հաւատալ, cœur tardif à croire.
partie;
morceau;
part, portion;
ration;
մասամբ, ըստ մասին ou ըստ մասնեայ, ի մասնէ en partie, partiellement;
à demi;
մեծաւ մասամբ, ըստ մեծի մասին, բազում մասամբ, ըստ առաւելագոյն մասին, en grande partie, la plupart, pour la plupart;
ի մասին, pour, au lieu de;
յայսմ մասին, en cela;
— հաւատոյ, article de foi;
— ըստ կարեւոր մասին, au fond;
ի չարի մասին, en mauvaise part;
— բարի, la meilleure part;
նմա ել —, fut son partage;
ըստ քաղաքավարութեան մասին, quant à la politique.
activité, action, opération, vertu, influence;
— հաւատոյ, acte de foi.
soutien, support, appui;
étai, tuteur;
—ս արկանել, soutenir, étayer;
— կալ հաւատոց, être le soutien de la religion, soutenir, appuyer la religion;
— ամրութեան լինել ումեք, être le soutien de quelqu'un, le soutenir.
cf. Նորահաւատ.
cf. Ուղղափառահաւատ.
nier, renier;
renier, désavouer, méconnaître;
— զհաւատս՝ ի հաւատոց, abjurer la foi, apostasier;
— զանձն, faire abnégation de soi-même, renier à soi-même.
copie, minute, duplicata, le double;
ի հաւատարմութիւն պատճենիս, pour ampliation.
affermir, fortifier, consolider, affirmer;
serrer, resserrer;
étreindre, restreindre, presser, lier fortement, étroitement, garrotter;
rassurer, encourager;
insister, persister, s'obstiner, prétendre;
— զմէջ՝ գօտի ընդ մէջ, se ceindre les reins, mettre sa ceinture;
s'armer, se préparer;
— զանձն, se contenir, cf. Ժուժկալեմ;
— զանձն ընդդէմ, se prémunir contre;
— զհաւատս, confirmer la foi;
— վերստին, rétablir.
limites, bornes, confins, frontière;
borne, limite, terme;
extrémité, sphère;
définition;
statut, institution;
décision, détermination;
— դնել, mettre des bornes, borner, limiter;
անցանել ըստ —, franchir, dépasser les bornes, les limites;
— հատանել, fixer les limites, délimiter;
յարդար —ս ամփոփել զիմն, réduire quelque chose à ses justes bornes;
—ք հաւատոյ, articles de foi;
յո՛ր —, jusqu'où !
յաղետալի — հասուցանել, réduire à un état déplorable;
—ք, banlieues.
amour, affection, tendresse, attachement;
amour, penchant, goût;
amour, passion;
charité;
agape;
սիրով, avec amour, avec tendresse, affectueusement;
volontiers, avec plaisir;
ամենայն սիրով, très-volontiers;
ի սէր իմ՝ քո, pour l'amour de moi, de toi;
*ձեր սիրոյն համար, pour l'amour de vous;
հարկանել ի սէր, être épris d'amour pour, être amoureux de;
արա ինձ սէր, faites-moi l'amitié, le plaisir de;
սէր խառնել, faire l'amour;
*— ունենալ՝ զգալ, avoir de l'affection, éprouver de l'amour, de l'affection;
— ազդել, donner de l'amour, inspirer de l'amour;
*— կապել՝ ձգել, s'attacher, aimer, s'amouracher;
— ցուցանել, témoigner de l'affection;
սիրով խելքը թռցնել, être transporté d'amour;
սիրով այրիլ, brûler d'amour;
սիրով հալիլ մաշիլ, languir d'amour;
յօդակապք՝ ոլորք սիրոյ, les liens, les nœuds de l'amour;
սէր ազատութեան՝ հայրենեաց՝ արուեստից, amour de la liberté, de la patrie, des arts;
վաղանցուկ —, amourette;
մաքուր ou սուրբ՝ հաստատուն՝ հաւատարիմ՝ անկարգ՝ յանցաւոր՝ եղեռնաւոր՝ անցաւոր՝ յողդողդ՝ սաստիկ՝ եռանդուն՝ յաւիտենական՝ զգայական՝ մարմնական՝ հայրական՝ մայրական ou մայրենի, ամուսնական՝ որդիական —, amour pur, — constant, — fidèle, — déréglé, — coupable, — criminel, — passager, — volage, — vif, — ardent, — éternel, — sensuel, — charnel, — paternel, — maternel, — conjugal, — filial;
մոլենախանձ սէր, amour jaloux, jalousie.
bouclier;
— հաւատոյ՝ օրինաց, le bouclier, le défenseur de la foi, des lois.
propre, véritable, réel, certain;
— ազատ, véritablement libre;
— խոսելով, à proprement parler;
— բարի, bien réel;
— հաւատք, vraie foi.
cf. Սակաւահաւատ.
de Jésus-Christ;
— հաւատք, le christianisme.
loi;
règle, règlement;
principe, maxime;
usage, coutume, us;
institution;
mode, façon, manière d'être;
canton, province, district;
le saint sacrement, la sainte Eucharistie, la communion;
օրէնս առնուլ, հաղորդել օրինաց, recevoir la communion, communier;
յետ օրինացն կցորդութեան, après la communion;
օրէնք կանանց, règles, menstrues;
օրէնս դնել՝ հաստատել, cf. Օրինադրեմ;
աստուածային՝ յաւիտենական՝ բնական՝ քաղաքական՝ զինուորական՝ հին՝ նոր՝ աւետարանական՝ գրաւոր օրէնք, loi divine, — éternelle, naturelle ou de la nature, civile, militaire, — ancienne, — nouvelle, — évangélique, — écrite;
օրէն է, il est permis, on a le droit de, on peut;
չէ օրէն, il n'est pas permis, on n'a pas le droit;
օրէն էր նմա, il lui était permis, on lui permettait;
օրէն էր քեզ, vous pouviez;
եթէ օրէն իցէ ասել, s'il est permis de dire;
օրէ՞ն իցէ, իցէ՞ օրէն, est-il permis de?
ըստ օրինի, ըստ օրինաց, օրինօք, selon la loi, conformément à la loi ou aux lois, légalement, légitimement, par les voies légitimes, en forme, selon les lois;
en bon ordre, dûment, avec régularité;
օրէնք մտաց, principes;
օրէնս իւր կալեալ էր, il avait pour maxime, pour principe;
ընդ օրէնս համարել, poser pour maxime;
օրէնս կարծեցին անձանց, ils se crurent permis de;
— պատուոյ, décoration;
օրէնս համարել անձին, se faire une loi;
զամենայն ինչ — համարի ի լրումն ըղձից իւրոց, il se sert de toutes sortes de moyens pour satisfaire son désir;
օրէնս դնել, dicter des lois;
օրէնք անօրէնք, abus;
խոտորել յօրինաց, s'écarter des lois;
զանցանել օրինօք, transgresser une loi, violer les lois;
օրէնք հզօրագունին, la loi du plus fort;
բառնալ՝ ջնջել զօրէնս, abolir, abroger une loi;
*հաւատք օրէնք չունի, il n'a ni foi ni loi;
հակառակ ou ընդդէմ օրինաց, contre les lois;
օրէնս տալ, donner des lois;
օրէնս դնել, faire des lois;
պահել զօրէնս, observer les lois;
*այս օրէնք դարձաւ, cela est passé en loi.
Khosrov;
էր արքայ հայոց որդի վաղարշայ՝ եւ հայր սրբոյ մեծին արգատայ։ Էր սա քաջ եւ հզօր թագաւոր. որ ի վրէժխնդրութիւն հօրն՝ անհամար զօրօք ել ի վերայ հիւսիսական ազգացն, եւ ընդ իւր եւ նուաճեաց զնոսա, մի ի հարիւրոց առեալ պատանդս ի նոցանէ։ Եւ վասն արեան արտաւանայ ետ պատերազմ սաստիկ ընդ արտաշրի որդւոյ ասանայ արքայի պարսից. եւ պատրաստեալ զնա հալածական արար մինչեւ յաշխարհն հնդկաց, եւ ամս տասն ասպատակեաց զամենայն երկիրն պարսեց. յայնժամ ասեն շինեալ ն[ո]ր[ա] զգանձակ շահաստան քաղաք. եւ յայն սակս անուանեալ զանուն նորա դավրէժ, որ է թաւրէզ։ Այլ յետոյ դաւաճանեալ յանակայ պալհաւունւոյ մեռանի, թագաւորեալ ամս ԺԵ։ (Ագաթ. եւ Խորեն. Բ. պր. 64)
Խոսրով կոչեցաւ փոքր, էր այլ ոմն արքայ հայոց որդի սրբոյն տրդատայ՝ որդւոյ քաջին եւ մեծին խոսրովու։ Սա շինեաց զԴուին քաղաք, եւ անդր փոխեաց զարքունիս իւր։ (Խորեն. Գ. պր. 8)
Խոսրով էր այլ ոմն արքայ հայոց յազգէ արշակունեաց, զոր կացոյց շապուհ արքայ ի վերայ բաժնին պարսից յաւուրս սրբոյ մեծին սահակայ հայրապետին, եւ մեսրովբայ վարդապետին։ (Խորեն. Գ. պր. 42)
Խոսրով էր արքայ պարսից՝ որդի կաւատայ. սա առաքեաց զօր բազում ի վերայ վարդանայ մամիկոնեան իշխանին հայոց, եւ ետ պատերազմ սաստիկ ի դաշտին խաղամախայ, եւ կոտորեցաւ ի զօրաց նորա։ Այս խոսրով արքայ ի ժամ վախճանի իւրոյ հաւատաց ի քրիստոս, եւ մկրտեցաւ. եւ հաղորդեալ կենարար մարմնոյ եւ արեան տեառն՝ յետ երից աւուրց վախճանեցաւ ի բարւոք ծերութեան յաւուրս մովսէսի կաթուղիկոսին հայոց, որ եդ զթուականութիւն թորգոմեան։ (ի հին պատմագիրս)
Խոսրով էր այլ ոմն արքայ պարսից՝ թոռն հաւատացեալ մօրկայ կայսեր յունաց՝ դիմեաց ի վերայ փոկասու, որ յաջորդեալն էր զմօրիկ, եւ էառ զբազում դաւառս յիշխանութենէ յունաց մինչեւ ի կեսարիա քաղաք առաջին հայոց. էառ եւ զպաղեստին՝ եւ զեգիպտոս՝ եւ ի գերութեան վարեաց զսուրբ խաչն յեղուսամէ հանդերձ անհամար գերութեամբ քրիստոնէից։ Այլ իբրեւ յաջորդեաց զփոկաս բարեպաշտն հերակլ, ել ի վերայ խոսրովու, եւ յաղթեաց նմա. եւ գերեդարձ արար սրբոյ խաչին։ (ի հին պատմագիրս)
Khosrovidukht;
էր սրբուհի կոյս ումն՝ դուստր մեծի խոսրովու արքայի հայոց, եւ քոյր սրբոյ մեծին տրդատայ։ Սա եւ յառաջքան զհաւատալն իւր ի Քրիստոս, էր կուսան համեստ որպէս զօրինաւոր ոք, եւ ոչ ամենեւին անդուռն բերան ունէր. ուստի եւ ի ժամանակի դիւաբաղխ սաստիցն սա միայն արժանացաւ տեսլեան եւ յայտնութեան հրեշտակի տեառն։ (Խորեն. Բ. պր. 79)
Manušak;
էր սրբուհի կին ոմն ի վիզանդիս քաղաքէ, որ գերեցաւ ի շապհոյ պարսից արքայէ. եւ վասն ի Քրիստոս հաւատոցն վկայեաց ի պարս։ (յայս մաւուր. սեպտեմբ. 11)
Սոքա ասացելոց հաւատոյն ստորանշանէին, բայց նզովիցն (ի նզովումն) արիոսի հաղորդ լինել ոչ կամեցան. (Սոկր. ՟Ա. 14։)
ἁλήθεια veritas եւ այլն. Ստոյգն. ճշմարտութիւն. հաւաստիք. եւ Ճշմարտախօսութիւն. արդարութիւն. հաւատարմութիւն.
Սրախողխողէին զհաւատացեալս. (Ուռհ.։)
Ոչ առ վեհերումն բարեգործին, այլ առ անհաւատութիւն շահեցելոյն. (Բրս. հց.։)
Զոգւոյ ի վեր ելս։ Ուստի եւ զ՝ի վեր ելսն եւ լաւագոյն կանգնումն յուսացայց գտանել։ Առաջին աստիճան այս լիցի ի վեր ելից հաւատացելոց. (Ածաբ. կիպր.։ Պիտ.։ Երզն. ՟ժ. խորան.։)
Վտանգելոց օգնական. վտանգութիւն՝ է՛ որ հիւանդութեան, եւ է՛ որ մեղաց, եւ կամ հաւատոյ։ Եւ եյս ի կամայից է վտանգութիւն փախչել յանհաւատից եւ ի չարաց. (Շ. բարձր.։)
Զայրեացն հաւատացաւ սպասաւորութեան տնտեսութիւն. (Աթ. ստեփ.։)
Մեծաւ ճռխութեամբ եւ յաղթութեամբ բազմաւ քաղքավարէր զիշխանութիւնն ամս ՟Գ։ ըստ ամբիծ հաւատոյ քաղքավարեցեր զտնտեսութիւնն։ Այսպէս քաղքաքվարեաց զկեանսիւր սուրբ հայրապետն։ Զկեանս քո՝ որ առաջի նորա է, ուղղութեամբ քաղքավարէ՛. (Յհ. կթ.։ Գանձ.։ Ճ. ՟Բ.։ Լմբ. ժղ.։)
Ըստ հաւատի ազգաբանութեան՝ քաղցրածաղիկ ծառոյն բարետիպ պտուղ. (Նար. խչ.։)
Կոչել բարձր քարոզութեամբ ի խառնելիս իւր։ Քարոզեսջի՛ր նմա ըստ առաջին քարոզութեանն։ Ըստ քարոզութեանն Յիսուսի Քրիստոսի։ Հաճեցաւ Աստուած յիմարութեամբ քարոզութեանն ապրեցուցանել զհաւատացեալս.եւ այլն։
Ընդ լծով քրիստոսագի հաւատոցն։ Քրիտոսագիր արդար օրինացն։ Քրիստոսագիր կէտ, կամ կիտիւն։ Քրիսոսագիր աւանդիցս. (Ճ. ՟Ա.։ Ագաթ.։ Կորիւն.։ Յհ. կթ.։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Դ։)
Քրիստոսական հաւատոց. (Մանդ.։ եւ ՃՃ.։)
Հա՛րկ է հաւանութեամբ եւ հաւատովք հետեւել զկնի բոլոր քրիստոսականացս. (Յհ. իմ. ատ.։)
Օտարացուցիչ է յաստուծոյ, կամ (ի) հաւատոյ. (Ճ. ՟Ա.։)
Աղաւնակերպիլ եւ սպիտականալ։ Սպիտակաձեւ աղաւնակերպեալ հաւատովք. (Նար. յովէդ.։)
Ամրացո՛ հաստատուն հաւատով յանձինս մեր՝ զյոյս, զսէր եւ զհաւատ մինչեւ յաւիտեան. (Շար.։)
Այն՝ որ ոչն հաւատայ, անապաշխարելի ունի զտանջանս. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 27։)
Անգայթագղելի լինել հրէից եւ հեթանոսաց եւ ամենայն հաւատացելոց. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Ի սոյն հաւատամք յաներկբայս. (Եղիշ. ՟Բ։)
Զկնի եկեալ զաւակին աներկբայաբար թողուն յիշատակ։ Ի հաւատարմութիւն աներկբայաբար իմաստասէր լսողաց. (Պիտ.։)
Պա՛րտ է նախ զհաւատ մտաց առ տեսութիւնն Աստուծոյ անզբաղութեամբն ընդելացուցանել։ Զմտացդ իմացումն սրբութեամբ սրտի եւ անզբաղութեամբ հոգւոյ հպեցո՛ յԱստուած. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. առակ.։)
Զի՞նչ խորհուրդ (ունի) անընթերցուած առաջաւորաց պահքն։ Զառաջաւոր պահսն ըստ հինգ նահապետացն անընթերցուած, որք առանց օրինաց հաւատովք արդարացան. (Արշ. ՟Ը. ՟Ժ՟Բ։)
cf. ԱՆԽՈՍՏՈՎԱՆ. եւ չդաւանօղ զճշմարտութիւն. անհաւատ.
Պարտ էր կարգ ինչ ցուցանել, եւ ոչ անկարգութիւն։ Որ անհաւատն է, եւ լի անկարգութեամբ. (Եզնիկ.։)
Առաւել կամ յոյժ անհաւատ. ἁπιστώτερος. magis incredulus.
Ո՛վ, եւ քան զհրէայսն անհաւատագոյն քան զհնգեսին եղբայրակցութիւնսն. (Նար. ՟Կ՟Դ։)
Կամ առաւել անհաւատալի.
Եւ միւսն եւս՝ որ քան զամենայն անհաւատագոյնն. (Եզնիկ.։)
Պահեա՛ զհաւատս իմ անհրապոյր ի չարէն. (Ճ. ՟Ա.։)
Անյողդողդելի հաւատով զնորայն հիմնացուցին զեկեղեցի. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Եւ Անհաւատութիւն. անստուգութիւն. խիթալի գոլն. τὸ ἅδηλον. incertitudo. եւ այլն.
Մարդկան տկար են բարքն եւ անհաստատք, որպէս իրքն բազում անյայտութեամբք լի են։ Եւ ոչ հաւատ ի վերայ անյայտութեան բերեալ՝ հաւատ ասասցի. (Աթ. ՟Դ։)
Ի լքանել զնա հոգւոյն՝ յայսց ամենեցունց աններգործելի կայ մնայ։ Մեռեալ դնի աններգործելի բարւոյ։ Աններգործելի առ ամենայն բարեգործութիւնս։ Ուր անհաւատութիւն է, անդ անդ աններգործեալի կան մնան կամքն աստուծոյ. (Սարգ.։)
Հաւատալ անշարժութեամբ. (Փարպ.։)
Շինեաց զկաթողիկէ սուրբ ի վերայ առաքելադաւան հաւատոյ. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Առաքելաքարոզ հաւատք, կամ օրէնք. (արծր. ՟Գ. 1. եւ 5։) (Տօնակ.։)
Առմատուցանէր մեզ զառհաւատչեայ զփրկութիւնն. (Աթ. խչ.։)
Դու եղիցիս նման յաստուածակոյս կողմանէ։ Հաւատարիմ քահանայապետ յաստուածակոյս կողմանէ անտի։ Ամենայն քահանայապետ վասն մարդկան կայ յաստուածակոյս կողմն անդր. (Ել. ՟Դ 16։ Երբ. ՟Բ 17։ ՟Ե 1։)
Որք եւ սուրբ համաձայնեալ, յաստուածամայրն հաւատացեալ. (Գանձ.։)
θεοσεβής, εὑσεβής deum colens, pius Որ պաշտէ զԱստուած ճշմարիտ հաւատով եւ գործովք բարեաց. կամարար այ. բարեպաշտ. աստուածահաճոյ։ (Ել. ՟Ժ՟Ը 21։ Յուդթ. ՟Ժ՟Ա 14։ Յոբ. ՟Ա 1 եւ 8։ ՟Բ 3։ Յհ. ՟Բ 51։ Ես. ՟Ի՟Զ 7։ ՟Բ. Պետ. ՟Բ 9։)
Աստուածընտիրն նոյ հաւատով կազմէր զտապանն. (Եպիփ. ծն.։)
Արտադրութեանն հաւատոյ սահմանեցելոյ առ ի սրբոց հարցն մերոց ի նիկիացւոց քաղաքին։ Հաւատոյ արտադրութիւն՝ սիւնբոլոն (հանգանակ)։ Ընդթերցեալքն զնոցայսն արտադրութիւնս. (Պրպմ. ՟Խ՟Բ. եւ Կիւրղ. խ.։)
Աւետարանական վարդապետութիւն, կամ երանութիւն, աւետիք, հաւատք, արուեստ, գնացք. (Յճխ.։)
Խորհուրդ՝ որ հաւատով ճանաչի, եւ ոչ բազմիրութեամբ որոնի. (Ոսկ. յաւետիս.։)
Սքանչելի նշանօք եւ բարեգրծական բժշկութեամբք հաստատէր ի հաւատս զլսողս բանին. (Ոսկ. գծ.։)
Մերժեցէ՛ք ի ձէնջ ամենեքեան զանհաւատութիւն, եւ զխիղճ, բծաւորութիւն իրիք ի սոյնպիսեացս. (Ճշ.։)
Զգլխաւորագոյն եւ զքաջահաւատս քո զաշակերտսն ընտրեցեր՝ հանելով ի լեառն բարձր. (Գանձ.։)
Խաչն է ճշմարիտ հաւատոց դասակցութիւն. (Եպիփ. խչ.) այսինքն միաբանօղ ի ճշմարիտ հաւատս, կամ ի մի զինուորութիւն հոգեւոր։
Որ դժուարաւ հաւատս ընծայէ.
Դժուարահաւատ է բնութիւնս ի կարի վիշտս. (Վրդն. ել.։)
Երեքհազարեան եւ հինգ հազարեան ժողոդք (հաւատացելոց). (Ոսկ. մ. ՟Ա. 21. յն. երեք հազարքն եւ հինգ հազարքն։)
Որ յերրորդութենէ անտի ունի զայս երիս, զհաւատս, զլոյս, եւ զսէր, երեքպարսպեան քաղաք է. (Եւագր. ՟Ժ։)
ἁπορία, ἁμφισβήτησις dubitatio, dubium Երկմտութիւն. տարակուսանք. կասկած. թերահաւատութիւն. վարանք անձին կամ մտաց. եւ Անստուգութիւն իրաց.
Երջանիկ հաւատով. սրբակրօն.
Ստեփանոս սերմ երջանկահաւատ՝ մարգարէական հոգւոյ. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Հաւատացին անքննաբար զրաբանութեանն. (Շ. թղթ.։)
Իսկ միւսումն բազմամբոխ բանակի ընկերահաշտից հաւատացաւ վերակացութիւնն. զՄովսէսէ ասեմ։ Նա եւ ի թագաւորութեան եւ յընկերահաշտեաց զօրավարութեան զբազումս կարեմ ցուցանել կորուսեալս. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Ժ՟Բ։)
Խառնեցաւ արիւն նորա ընդ արեանն Քրիստոսի՝ առհաւատչեայ յաւիտենական թագաւորակցելոյն ընդ նմին. (Հ. կիլիկ.։)
Պակասամտութիւն. եւ թերահաւատութիւն.
Զի թէ արտաքնոցն ասացեալն ի խորհուրդ եկեղեցւոյ վերաբերին, ո՞րչափ եւս առաւելուղղափառ հաւատով խորհրդաբերին. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Բարիոք եւ պարարտ վարք առաքինութեան ոչ ծերացուցանէ զմանկութիւնս որ անկեալ՝ ի վերայ վիմի հաւատոցն աստուծոյ. (Վանակ. յոբ.։)
Քանզի յառաջատես հաւատամք զաստուած լինել, կանխագիտապէս ընտրեաց, եւ այլն. (Շ. ՟ա. պ. ՟Բ։)
Շարայարութիւն մեծամեծ քարանց եւ փոքունց, եւ կապակցութիւն խճիցն եւ այլոց նիւթոց զհաւատելոց ունի նշանակ. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Ըստ հաւատոցն ոչինչ կասեցուցանէր զգործն. (Խոր. ՟Բ. 89։)
Առ երեսս ոչ կերպարանեսցի, եւ կեղծաւորաբար ոչ անհաւատեսցէ. (Նար. ՟Զ։)
Հաղորդութիւն բանից, կամ հացի, հաւատոց, հոգւոյն սրբոյ, որդւոյ, կամ չարչարանաց քրիստոսի.եւ այլն։
Հաղորդութեան յորջորջումն յայտ առնէ, թէ զանազանութիւն բազմութեանն ի մի անձնաւորութիւն գան սովաւ. (Լմբ. պտրգ.) այսինքն հաղորդելով քրիստոսի՝ լինին եւ հաւատացեալք մի մարմին ի քրիստոս։
Ստորագրել ի համադրութիւն հաւատոյ մեր. (Ժող. հռոմկլ.։)
Թերեհաւատութեամբդ այժմ համախորհուրդ էք նոցա. (Նանայ.։)
Համբերութեամբ ընթասցուք ի պատերազմ։ Համբերութիւն տնանկաց մի՛ կորիցէ իսպառ։ Ի նմանէ է ինձ համբերութիւն։ Դու ես համբերութիւն իմ տէր։ Աստուած համբերութեան։ Ի համբերութիւնն քրիստոսի։ Հանդէս հաւատոցն ձերոց յօրինեալ գործ կատարեալ ունիցի։ Զհամբերութիւնն յովբայ լուարուք.եւ այլն։
Հայաստանեայց հայր հաւատոյ։ Եկեղեցիք հայաստանեայց։ Եկեղեցւոյ հայաստանեայց. (Շար.։ Շ. թղթ.։)
ՀԱՅՀՈՅՈՒԹԻՒՆ βλασφημία blasphemia, convitium. որ եւ ՀԱՅՀՈՅԱՆՔ. Հայհոյելն. թշնամանք աստուծոյ, եւ սրբոց, եւ սուրբ հաւատոց. յիշոցք առ մարդիկ. եւ Չարախօսութիւն. անդուռն բերան. լուտնք. անէծք. բամբասանք. եւ Մոլար վարդապետութիւն.
Որով հանգիտապատիւ մեզ հասէքդ հաւատոց յարդարութիւն աստուծոյ մերոյ. (՟Բ. Պետ. ՟Ա. 1։)
Հանդարտագոյն իմն զհաւատն մեր ընդելուցանէ մեծամեծօքն. (Նիւս. կազմ.։)
Դիւրաւ առ հաւատալն հաստատնագոյն երեւէր։ Հաստատնագոյն առ յոյսն կազմեալ փրկութիւն. (Արծր. ՟Դ. 2. 11։)
Հաստատութիւն հաւատոյ, բանից, մտաց, ոգւոյ, խորհրդոց, կամ նորոյ խորհրդոյս, եւ եկեղեցւոյ. եւ այլն։
Սահմանիչ բանից հաւատոյ.
Ի կանոնադրացն հաւատասահման դաւանաւորացն հարցն նիկիոյ. (Նար. մծբ.։)
cf. ՀԱՒԱՏԱՐՄԱՊԷՍ. Զօրհնութիւնս ասեմք եւ գոհացողութիւնս յոյժ հաւատարմաբար. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Հաւատարիմ եւ մտերիմ գտանիլ, երեւիլ.
Հաւատարմանայ բաբելացւոցն՝ զմիտս նոցա յանգուցանելով յինքն. (Նոննոս.։)
Հաւատարմացաւ նմա որպէս արդարեւ միամիտ գործակից. (Խոր. ՟Բ. 81։)
դիմազ. ՀԱՒԱՏԱՐՄԱՆԱՅ ացաւ. դիմազ. Ասի զբանից եւ զիրաց, որպէս Հաւատարիմ՝ այսինքն հաւատալի լինել. հաւաստիլ. ստուգիլ. ընդունելի գտանիլ. հաստատիլ.
Հաւատարմանայ ասացեալն յոմանց, կամ եղեալն. (Նախ. ժող.։ Ոսկ. յհ.։)
Ոսոխացն հաւատարմանան բանք վկայիք. (Մխ. դտ.։)
Այսպէս քեզ հաւատարմասցին բնաքս. (Յհ. կթ.։)
Զոր ոչ հաւատարմանայ մեզ՝ եւ ո՛չ գրել կարեւոր համարեցայ. (Արծր. ՟Ա. 14։)
Այսոցիկ հաւատարմացելոց բանիցս, յարդեանցն փորձէ. (Անյաղթ բարձր.։)
Այս այսգունակ հաւատարմացաւ. (Պիտ.։)
Մերթ որպէս Հաւատալ, կամ աներկբայ լինել։
Հրամայէ հաւատարմանալ ի տեսանել զխաչն։ Շ. (բարձր.։)
πιστῶς fideliter. որ եւ ՀԱՒԱՏԱՐՄԱԲԱՐ. Հաւատարմութեամբ. մտերիմ սիրով. եւ Ստուգութեամբ. ճշմարտիւ. հաւաստեաւ.
Հաւատարմապէս ծառայել, կամ զգուշանալ, կամ դատել. (Փարպ.։ Վրք. հց. ձ։ Լմբ. սղ.։)
Ասացաւ մեզ հաւատարմապէս. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Ծանեաւ հաւատարմապէս։ Ի վերայ նորա է բանք երգոյս հաւատարմապէս. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Որք ոչ հաւատարմապէս տեսին զիջեալն ի սանդարամետս. իմա՛, ոչ հաւատացեալ գոլով։
Որ ոք կամ ո ինչ լինի պատճառ հաւատալոյ.
Ստոյգ հաւատացուցիչ աներեւութիցն՝ հաւատքն կարեն լինել. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Ը.)
Հաւատացուցիչ սուրբ երրորդութեանն. (Ճ. ՟Բ.։)
ՀԵՐԵՍԻՈՏՈՒԹԻՒՆ կամ ՀԵՐԵՍԻՈՒԹԻՒՆ. ՀԵՐԵՍՈՒԹԻՒՆ եւ կամ ՀԵՐԻՍՈՒԹԻՒՆ. Բառ յն. է՛րէսիս αἴρεσις haeresis. որ ասի ի մեզ եւ ՀԵՐՁՈՒԱԾ, իբր Հերետիկոսութիւն. յարումն եւ յամառութիւն ի սեպհական եւ ի մոլար կարծիս ընդդէմ հաւատոյ. աղանդ.
Հաստատեաց ի հաւատս ճշմարիտս՝ առաքելոց եւ մարգարէից հիմնառութեամբն կառուցեալ. (Տօնակ.։)
Վասն ի հաւատն ածելոյ այնպէս ձեւացոյց զբանն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 28։)
Զլուսասփիւռ ճառագայթաւէտ զհաւատս ծաղկեցուցանէր յեկեղեցւոջ. (Յհ. կթ.։)
Որ առաւել ճեպեցուցանէր զնոսա։ Այս եւ զտիեզերս ճեպեցուցանէր ի հաւատս. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 26։)
Զայս անօրէնութեան տեառն ճշմարտաբանեցին հարքն սուրբ հաւատ։ Բազում եւս տէրն ի կենսատու աւետարանին ճշմարտաբանէ. (Լմբ. հանգ.։)
Ողջամիտ, եւ Հաւատարիմ.
Ճշմարտահաւատ ժողովք ուղղափառաց. (Գանձ.։)
Գտեալ զայր թարգման՝ գրագէտ եւ ճշմարտահաւատ։ Ազգ առնէին ճշմարտահաւատ փառաւորչացն սահակայ եւ մաշթոցի. (Կորիւն.։)
Որ ոչ կամեսցի մահացուցանել զնա (զհին մարդն) հաւատովք, եւ ի ձեռն հաւատոցն թաղել զնա յաւազնին, նովիւ մեռանիցի. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 7։)
Ի սմանէ մարտիրոսացաւ (այսինքն սպանաւ վասն հաւատոյ) դաւիթ ի դուին քաղաքի. (Ասող. ՟Բ. 2։)
Ըստ իւրում մեծահաւատ եւ մեծախորհուրդ բարեպաշտութեան. (Ուռպ.։)
Պահել զմիաբանութիւն հոգւոյն յօդիւ խաղաղութեան։ Մինչեւ հասցուք ամենեքեան ի մի միաբանութիւն հաւատոց։ Ի միաբանութիւն չարութեան ազգացն շփոթելոց։ Երգք միաբանութեան.եւ այլն։
Յանկարծագիւտ հաւատովք արդարացեալ։ Առեալ զյանկարծագիւտն (նշանագիրս Դանիէլի). (Կորիւն.։)
Նախանձախնդիր լինել տեառն հաւատացելոց. (Բուզ. ՟Դ. 10։)
Արժակ որչափ ի մատաղութեան Հասակին ըստ աստւածային իմաստուտեանն գնացեալ լինէր, նոյնչափ յաւագութեանն ի լկտութեան ի շաղաշատութիւն հաւատ (հաւատ) Բուզ. (՟Գ. 12։)
Ողջախոհ. ողջամիտ. անխարդախ. հաւատարիմ.
Սնոտի կամ անգործ հաւատով. թերահաւատ. (յն. նոր հաւատք)
Դարձեալ թշնամանես՝ ո՛ւնայնահաւատ. փոքր ինչ անսա՛ (կամ սանձեա՛) զսպառնալիսդ. (Առ որս. ՟Ը։)
Ո՛ւնայնահաւատ, զառանց գնոյ ձիրս ո՞յր աղագաւ ի գինս ձգել յօժարիս. (Լմբ. պտրգ.։)
Տալ ուրանալ. ապստամբեցուցանել կամ շրջել ի հաւատոց.
Որ հայհոյէրն զքրիստոս, եւ ուրացուցանէր ի նմանէ զամենայն հաւատացեալս. (Եղիշ. ՟Գ։)
Ուրացուցիք բազումս յօրինաց։ Ի հաւատոցն ուրացուցեալ։ Զորդիս գերեցին եւ ուրացուցին. (Մծբ. ՟Ժ՟Ը։ Շ. վիպ.։ Գանձ.։)
Հերոդիայ անհաւատին եդ ի մտի չարախորհուրդ (բանսարկուն). (Շ. տաղ.։)
Զլուսասփիւռ պայծառատարած զհաւատս առաքելական ծաղկեցուցանէր. (Յհ. կթ.։)
Հրճուղոկան հնչմամբ սուրբոց առաքելոցն, եւ բոլորից պարապտուտակեալ հաւատացուցելոցն. (Դիոն. թղթ.։)
Զսովորական հաւատն իմ հանդերձ առաքինաւէտ պարզամտութեամբն առից. (Պիտ.։)
Ծաղկէր եւ հաւատն քրիստոնէից, եւ սաղրթաւորել զուարճանայր նահատակութեամբ վկայից. (Ճ. ՟Ա.։)
Բուռն հարցուք զսկզբնեղագոյնն բանէ հաւատոց. (Լմբ. հանգ.։)
Զորս աստուած հաստատեաց ի վայելչութիւն հաւատալոց. (Կոչ. ՟Գ։)
Վերաստեղնեալ հաւատով սնեալք. (Թէոդոր. կուս.։)
Ոչ ախորժելի է հաւատացելոց շատախօսութիւն, եւ բանիցն վիճադրութիւն. (Առ որս. ՟Գ։)
Փոխանակ քարապաշտութեան հոտոյ սնոտւոյն՝ վիմացոյց զհաւատս վկայիցն. զի անշարժ լինիցին եւ հաստատուն. (Ագաթ.։)
Անբաւ է ասել ի հաճութիւն անհաւատիցն տարացուցումն (կամ ի տարացուցացն). (Եպիփ. յար. կամ Ոսկ. յեզեկ.։)
ՏԻՐԱՑՈՒՑԱՆԵԼ. κυριόω auctoritate mea probo, sancio, ratum facio. (ըստ յն. ոճոյ) Հաստատել. հաւաստի առնել. հաւատարմացուցանել. տիրապէս կատարել.
Ո՞չ դու ասացեր, եւ ես տիրեցուցի. այսինքն հաւատարմացուցի արդեամբք. (Ոսկ. յաւետիս.։)
Մերով մտածութեամբ, եւ սրբոցն ցուցակութամբ հաւատարմացուցանել զբանն։ Ի ձեռն ցուցակութեանս՝ զոր իմացուցի. (Բրս. հց.։ Նար. երգ.։)
Այլեւ ո՛չ յայտնի ցուցակութեան ինչ որա (սուտ նշանաց Սիմոնի) չհաւատալ. (Ճ. ՟Բ.։)
Լուսաւորութիւն հաւատոց քոց ի մէջ հրեշտակաց փայլատակմունս արձակէր. (Գիւտ թղթ. առ վաչէ։)
Օտարացուցանել ի հաւատոցն՝ որ ի Քրիստոս, եւ ի հոգեւոր աստուածային փառատրութեանցն. (Ղեւոնդ.։)
Ո՛չ ուրեք ասաց փոխադարձաբար, թէ որ հաւատար ի հայր, ոչ ի հայր հաւատայ, այլ յիս. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 23։)
Այսոքիկ պատշաճագոյնք են առ ի հաւատայ. բայց չորրորդս կարի գեղեցիկ եւ քաջավայելուչ է. (Շ. բարձր.։)
εὑπαράδεκτος, εὑπαράδοκος facile acceptabilis. որ եւ ՔԱՋԸՆԿԱԼ. Դիւրընկալ. հեշտընկալ. արժանահաւատ.
Բանն քաջընդունելզի լիցի։ Քաջընդունելի առնէ զբանն։ Արժանահաւատ գտայց, եւ քաջընդունելի ձեզ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 38։)
Զի մի՛ ի քիստոնէական անուանէդ որոշեսցիս։ Եւ որ այլ եւս կարգք են քիստոնէականք։ Զօրէնս քիստոնէական հաւատոց։ Ի քիստովնական հաւատոցն. Քրիստոնէական զարմից։ Քիստոնէական փրկաւէտ կոչմանս։ Քրիստոնէական կարգովս եւ կրօնիւք։ Զգիրս սրբոյս քիստոնէականս. (Մանդ. ՟Ա։ Խոսր.։ Յհ. կթ.։ Ճ. ՟Ա.։ Ոսկիփ.։ Նար. ՟Լ՟Բ։ Լմբ. սղ.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 31։)
Ի քրիստոսէ կամ քրիստոսիւ զարդարեալ. որ ինչ է զարդ եւ փառք քրիստոսի. կամ Որ քրիստոսիւ զարդարէ զհաւատացեալս.
Քառասուն վկայքն՝ միահաւատ, քրիստոսակրօն՝ միագունդ զօրականք. (Սիսիան.։)
թէեւ ինձ ոչ հաւատս իբր օտարաշխարհացւոյ, հա՛րց զգաւառականդ քո. (Եղիշ. յար.։)
ἁλλοδοξία, ἐτεροδοξία. heterodoxia, error Մոլորութիւն ընդդէմ ուղղափառ հաւատոյ. օտարութիւն ի ճշմարտութենէ. մոլար կարծիք. րաֆըզըլըգ, րաֆզ.
Նոքա՝ որ արդարքն էին, անբովանդակելիք էին յուսով եւ հաւատով. (Վրդն. դան.։)
Հեթանոսք էիք մարմնով որ կոչեցեալն է անթլփատութիւն։ Հաւատացեալ է ինձ Աւետարանն անթլփատութեան, որպէս Պետրոսին՝ թլփատութեան։ Դատիցի՝ որ ի բնէ անթլփատութիւնն, զօրէնսն կատարելով, զքեզ՝ որ գրովն եւ թլփատութեամբն յանցաւոր օրինացն իցես. եւ այլն։
Նմանութեամբ՝ անհաւատութիւն. խստասրտութիւն.
Կամ անհաւատութիւն. դժուարահաւատն լինել. չհաւատալն, եւ անհաւատալի կամ անհաւանելի գոլն. որպէս յն. ἁπιστία. incredulitas, et incredibilitas.
Անհաւատ լինելն. պակասութիւն հաւատոց. թերահաւատութիւն. եւ ոչ լինելն հաւատարիմ առ Աստուած. հաւատքի պակասութիւն, չհաւտալն. իմանսըզլըգ. տինսիզլիք. ἁπιστία. incredulitas, diffidentia, perfidia.
Գողութիւն, նենգութիւն, ապականութիւն, անհաւատութիւն։ Ոչ արար անդ զօրութիւնս բազումս վասն անհաւատութեան նոցա։ Հաւատամ Տէր, օգնեա՛ անհաւատութեանս իմում։ Միթէ անհաւատութիւն նոցա զԱստուծոյ հաւա՞տսն խափանէր։ Յաւետեացն Աստուծոյ ոչ երկմտեաց անհաւատութեամբ։ Անհաւատութեամբն փշրեցան, եւ դու հաւատովք հաստատեցար. եւ այլն։
Հաւատ ծածկեալ կամ կեղծաւորեալ՝ ոչ է հեռի յանհաւատութենէ։ Ծածկեալն հաւատ՝ փոքր մի եւ հաւասար է անհաւատութեան. (Շ. թղթ.։)
Պակասիլն ի հաւատարմութենէ առ մարդիկ. անիրաւութիւն. անհաւատարմութիւն. խայընլըգ.
Իշխանին անհաւատարմութիւն է առ թագաւորն՝ եթէ յումեքէ կաշառս առեալ՝ զնա ի պատիւ եւ ի զինուորութիւն կարգէ. (Լմբ. պտրգ.։)
Այլ ոք անձնիշխանակաւն առ այս խորհուրդ թերահաւատէ. (Լմբ. առակ.։)
Եւ Անհաւատութիւն. անստուգութիւն. խիթալի գոլն. τὸ ἅδηλον. incertitudo եւ այլն.
Մարդկան տկար են բարքն եւ անհաստատք, որպէս իրքն բազում անյայտութեամբք լի են։ Եւ ոչ հաւատ ի վերայ անյայտութեան բերեալ՝ հաւատ ասասցի. (Աթ. ՟Դ։)
Հարկաւոր է՝ առ վերակացուս մեր հաւատս ամենեւին աներկուանալիս ունել. (Կլիմաք.։)
Հաւատացելումն՝ աննուազութիւն լուսափայլութեան. (Մագ. ՟Թ։)
Հաւատ անքնին, խոստովանութիւն անպարագործելի. (Մաշկ.։)
Առնու զսկզբունս, որ պէտս ունին ապացուցութեան։ Որ հանրականաւն զմասնականսն հաւատարմացուցանէ, ամենայն իրօք ճշմարիտ է, եւ նա է իսկապէս յեղանակ ապացուցութեան։
Դու եղիցիս նման յաստուածակոյս կողմանէ։ Հաւատարիմ քահանայապետ յաստուածակոյս կողմանէ անտի։ Ամենայն քահանայապետ վասն մարդկան կայ յաստուածակոյս կողմն անդր. (Ել. ՟Դ 16։ Երբ. ՟Բ 17։ ՟Ե 1։)
Զառ հրեշտակս ըստ հաւատոց զաստուածս բանականս արտաճառունս. (Մաքս. եկեղ.։)
cf. ՀԱՒԱՏԱՑՈՒՑԱՆԵՄ.
(Աբրահամ) զբազմորդութիւնն ընկալաւ հաւատոց. (Մագ. ՟Է։)
Զիղձ հաւատոց նոցա բաղձացուցանէ. (Երզն. մտթ.։)
Բազում են բանսարկութիւնք, եւ դու ամենայն բանից մի՛ հաւատար. (Սիր. ՟Ժ՟Թ. 15։)
Պահել զհաւատ բարեկամութեան առ մեզ։ Նորոգել զբարեկամութիւն։ Որ ծածկէ զյանցանս, խնդրէ զբարեկամութիւն. իսկ որ ատեայ զծածկելն, քակէ զբարեկամս եւ զընտանիս։ Որով՝ որք վարեցանն, առ Աստուած առաքեցին զբարեկամութիւն։ Եւ ի բարեկամութեան նորա՝ վայելչութիւն բարեաց. եւ այլն։
Ի ձեռն հաւատոյն դաշին բարեշնորհապէս խոստովանել. (Մաքս. եկեղ.։)
Լծակից խնդրեաց բարերարութեան իւրոյ՝ զհաւատսն մեր. (Նար. ՟Ժ. որ հայի եւ ի ՟Ա նշ։)
Սուրբ հարքն՝ բարեփառութեան հիմնացեալ հաւատով։ Բարեփառութեան զամպարօք փայլեալ. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Արձանացեալ ի ձեզ աստուածային հաւատ բարեփառութեան. (Կանոն.։)
ԲԱՑՈՒՍՈՒՑԱՆԵԼ. ἑκδιδάσκω edoceo Քաջ ուսուցանել, վարդապետել. ի ձեռն հաւատոյն դաշին բարեշնորհապէս խոստովանել բացուսուցեալ. (Մաքս. եկեղ.։)
cf. Դժուարահաւատալի.
Աներեւոյթ է, դժոխահաւատալի. (Սարգ. յուդ. ՟Ա։)
Զդիտաւորութեան գործ՝ նոցա հաւատացեալ է եպիսկոպոսին. (Կանոն.։)
Դիւրաւ հաւատալի. եւ Որ տայ դիւրաւ հաւատալ.
Դիւրահաւատալի օրինակաւն հաստատէ։ Զի դիւրահաւատալի ձեզ լինիցի ժամանակ գալստեանն նորա. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ը։ Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Ե։)
Դիւրահաւատալի է՝ մարմնաւոր աչաց հայեցուած. (Լմբ. պտրգ.։)
Հաւատն յուսօղսն հզօրապէս բազմապտուղ լինի յեկեղեցւոջ եւ դիւրաճանապարհ. (Եփր. աւետար.։)
Անհաւատութիւն, խռովութիւն, երդմնստութիւն. (Իմ. ՟Ժ՟Դ. 25. (ա՛յլ ձ. երդմնաստութիւն. որպէս ընթեռնու եւ Բրսղ. մրկ. )։)
Հաւատալի երեւեցուցանեմ. (Նար. եւ այլն։)
Եկեսցէ ի ձեռն եղելոց զուգադրութեանց նշանացն ի հաւատոց ճշմարտութիւն։ Ոչ էր այնուհետեւ յապաղումն զուգադրութեան խորհրդոց աստուածագիտութեան. (Նիւս. սքանչ.։)
որոյ ինն աշտիճանք են, կամ կարգք եւ հատուածք բանից. (զոր օրինակ են երանութիւնք որք ութ կամ ինն հաշուին). . Զերանաւէտ իննաշտիճանեանն բան, որ է խարիսխ եւ հիմն հաւատոյ. (Մագ. ՟Հ՟Ը։)
Ի հաւատարմւթիւն այսոցիկ իրակերտութեանց. (Դիոն. թղթ.։)
Բազում լաւակամութիւն պարտի շնորհել այնպիսւոյն։ Հաւատ նորա, եւ վարուցն լաւակամութիւն. (Կանոն.։)
Խամրացուցանել զցանկալի ծաղիկն, կամ զգեղեցկութիւն այգեաց եւ բուրաստանաց. կամ զանթառամ կուսութեան վարդն. կամ զփթթեալ հաւատս. (Եղիշ. դտ.։ Պիտ.։ Խոր. հռիփս.։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 25։)
Խամրացուցանել զցանկալի ծաղիկն, կամ զգեղեցկութիւն այգեաց եւ բուրաստանաց. կամ զանթառամ կուսութեան վարդն. կամ զփթթեալ հաւատս. (Եղիշ. դտ.։ Պիտ.։ Խոր. հռիփս.։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 25։)
Հաւատոյն վառմամ ի նոյն դարձցուք խնկաւորութիւն։ Այնքան ունի ահաւորութիւն միանգամայն եւսրբութիւն իւղաւորական խնամաւորութիւն սոսկալի անունս օծիւթեան. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Հաւատն՝ որ յիս եւ առ ծնօղն, կարօղ է ածել ի կազդուրումն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 26։)
Ի համաշխարհական յարութեան։ Ի սկզբան լինելութեան ի համաշխարհական գոյացութեան։ Համաշխարհական եւ տիեզերական հաւատք։ Համաշխարհական ուրախութիւնն եկեղեցւոյ (առ քրիստոսիւ)։ Համաշխարհական կոչմամբ. (Խոսր.։ Սեբեր. ՟Է։ Յհ. իմ. եկեղ.։)
Ի բացէ եղեւ (աբրահամ) թուոցն, եւ ի համարողութենէ անհաս. վասն այնորիկ եւ փոխանակ յոգունցն թուոց՝ զբազմորդութիւնն ընկալաւ հաւատոց. (Մագ. ՟Ե։)
Որպէս աղբիւրն միշտ բղխէ, նոյնպէս եւ արդար ի հաւատս եւ ի գործս հանապազաբուղխ է. (Լմբ. առակ.։)
Առաւել կամ յոյժ հաւատարիմ. մտերիմ (անձն). եւ Կարի հաւատալի (ինչ), ստուգագոյն (բան).
Առաւել հաւատարմագոյն ցուցանէր նմա զինքն։ Ջատագով եւ հաւատարմագոյն դիցն պաշտամանց. (Փարպ.։ Ճ. ՟Ա.։)
Գործք հաւատարմագոյն են առ հաւատս քան զբանսն։ Այլ ուստեք հաւատարմագոյնս արարից զբանս. (Նանայ.։)
Հաւատարմագոյն ե՛ւս լիցի քեզ երկրորդ ահաւոր գալուստն նորա. (Եղիշ. ՟Ա։)
Բորբոքիլ ի փափաքն, եւ հաւատարմագոյն լինել առ այն՝ որ լինելոցն էր. իմա՛ դիւրաւ հաւատացօղ, դիւրահաւան։
Կամի դարձեալ դօրինակաց ե՛ւս առաւել հաւատարմագոյն զիսն ցուցանել. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Է։)
Ապա առակաւ ե՛ւս հաւատարմագոյնս դնէ զնոյն. (Իգն.։)
Քանոն հաւատոյ, եւ չափ աստուածպաշտութեան եւ հիմնադրութեան. (Երզն. լս.։)
Անյողդողդելի հաւատով զնորայն հիմնացուցին զեկեղեցի. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Հիմնացուցեալ եւ հաստատեալ եղեւ եկեղեցի քրիստոսի իվերայ վիմին հաւատոյ. (Խոսրովիկ.։)
Լաւ է հնազանդութիւն քան զճարպ խոյոց։ Իբրեւ զորդիս հնազանդութեան։ Ի հնազանդութիւն հաւատոց, կամ արդարութեան, կամ խոստովանութեան։ Որ ի հնազանդութեան կայցեն, կամ իցեն։ Ամենեքեան հնազանդութեամբ լսէին միում։ Որոց եւ ոչ առ ժամանակ մի անսացաք հնազանդութեանն եւ յն. ստորակարգութեան) եւ այլն։
Որում զհրեշտակութիւն միջնորդութեանն հաւատաց. (Խոսր.։)
Այլ ես աղաչեցի զհայր, զի մի՛ պակասեսցէ հաւատք քո. տե՛ս տե՛ս զձեռնկալութիւն. (Լմբ. սղ.։)
Հաւատարմանայ յեկեղեցւոյ օրհնութենէն, եւ ի բարեկամացն մերձակցութենէն. (Մխ. դտ.։)
συνάσκηις, συνάθλησις exercitatio communis, concertatio. Միակրօնն գոլ (ըստ ամենայն առման). միաբան ճգնիլն. եւ Մի հաւատք.
Ոչ համարձակեաց նոցա զխորհուրդ երրորդութեանն, եւ քարոզեաց նոցա զմիապաշտութեան հաւատն. (Լծ. կոչ.։)
Որում զհրեշտակութիւն միջնորդութեան հաւատայ. (Խոսր.։)
Աստուածային հաւատ է որպէս յարատեւող սերտութիւն հաւատացելոց. (Դիոն. ածայ.։)
Յուսադրութիւն եւ քաջալերութիւն (մօր) առ որդիս։ Հաստատուն ի յուսադրութիւն հաւատոյ. (Սիսիան.։ Մաշտ.։)
Նախագաղափարէ նոցա մնալ ի հաւատս. (Նախ. կողոս.։)
Ապառնեացն մարգարէականս նախաճառութիւնս։ Զնորայն նախաճառութեանց սորայս կատարելագործութիւնս զճշմարտութիւն հաւատարմացոյց. (Դիոն. եկեղ.։)
Զի՞նչ չուանքն՝ որ խզեցան. շաղկապք եւ շարամանութիւնք մեր առ աստուած հաւատոյ եւ սիրոյ։ Կնճիռն մեղքն են, որ բազում կրկնուածս եւ շարամանութիւնս ունին. (Գէ. ես.։)
Աստուածամայրն ի բոլոր շրջապտուտկեալ սեռից հաւատացելոց սրբոց դասուց. (Դիոն. թղթ.։)
Ողջմտութիւն. անկեղծութիւն. հաւատարմութիւն.
cf. ՈՒՂՂԱՀԱՒԱՏ, եւ ՈՒՂՂԱՓԱՌ.
Ամենայն ճշմարիտ ուղղափառ հաւատք վարդապետք մերժեցան յիւրաքանչիւր ժողովրդոց. (Բուզ. ՟Դ. 5։)
Զաւանդ հոգւոյս իմ պաշտպանութեան, զոր հաւատացեր նմին (պահապան հրեշտակի) տեսչութեան. (Նար. ՟Ձ՟Ա։)
Ըստ օրինի պարզամտութեան իւեանց հաւատարիմ համարեալ զնենգութիւն գաղտասոյր որսողացն՝ վաղվաղակի անդր հասանէին. (Ղեւոնդ.։)
Ջուրս այս հաւատարիմ, որ է մայր սաղմնառութեանս մերում, (Ոսկ.յհ. ՟Ա. 24։ 2)
Իբրեւ չար ծառայք՝ տերանցն ի վերայ յարձակին խեռութեամբ, ստամբակութեան հաւատացեալ քան զօրութեան։ Յաղագս չարութեան եւ ստամբակութեան. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Սոքա ասացելոց հաւատոյն ստորանշանէին, բայց նզովիցն (ի նզովումն) արիոսի հաղորդ լինել ոչ կամեցան. (Սոկր. ՟Ա. 14։)
Թէ հաւատարիմ լիցի, եւ սրտացաւութեամբ ծառայեսցէ. (Վրդն. ծն.։)
Ուր անհաւատութիւն է, վատասրտութիւն է. (ուր հաւատք, զօրութիւն. Սեբեր. ՟Դ։)
Ուր բովանդակիցի տասնեակ հրաման կամ վարդապետութիւն հաւատոյ.
Ասացեալ վասն տասնհրամանեան հաւատոյ. (Կոչ. ՟Դ. 1. յն. վասն տասն տօկմայից։)
Հաւատալ տիեզերակեցոյց վարդապետութեան. (Ոսկիփոր.։)
Անհաւատալի իմում տկարամտութեանս կարծեցեալ։ Ըստ տկարամտութեանմերոյ ոչ եղեաք բաւական յիշել զբովանդակն ի կարգի. (Փարպ.։)
Փարթամացուցիչքն եկեղեցւոյ, կամ հաւատացելոց՝ (թարգմանիչք). (Ճ. ՟Ը.։)
Անխրատն ո՛չ հաւատ ունի առ Աստուծոյ դատաստանն եւ փոխատուութիւնն, եւ ոչ գիտէ ողորմել վասն այնր յուսոյն. (Լմբ. առակ.։)
Զուսումնասէրսն փութացուցանէր յունկիդրութիւն։ Զայս ասաց առ ի փութացուցանել ի հաւատս. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 4. 22։)
Ուխտին, եւ քահանայութեանն (այսինքն դասուց քահանայից)։ Ամենեցուն իշխանութիւն է միաբանել ի բաղմոսն, եւ զաւարտումն՝ քահանայութեանցն հաւատալ։ տայ ապա եւ եպիսկոպոսն զխաղաղութիւն, զի նա է գլուխ քահանայութեան. (Ագաթ.։ Խոսր.։)
Որ է գունդ քրիստոսի իբրեւ զօրագլխի հաւատոց. ի քրիստոսէ գնդեալ՝ խմբեալ՝ հաւաքեալ.
Որ դաւանէ զքրիստոս աստուած. հաւատացեալ. քրիստոնեայ.
թէեւ ինձ ոչ հաւատս իբր օտարաշխարհացւոյ, հա՛րց զգաւառականդ քո. (Եղիշ. յար.։)
թէեւ ինձ ոչ հաւատս իբր օտարաշխարհացւոյ, հա՛րց զգաւառականդ քո. (Եղիշ. յար.։)
Օտարացուցանել զմեզ յաշխարհէ, կամ նորաձեւութեամբ զվարսն, կամ ի պատուիրանացն աստուծոյ, կամ ի հաւատոց, կամ ի կենաց աստի. (Բրս. հց.։ Նիւս. կուս.։ Խոսր.։ Ղեւոնդ.։ Վրդն. ծն.։)
Որդեակս ունիցի հաւատացեալս, եւ ոչ յանդիմանութիւն անառակութեան։ Ամբաստանեալն տեղի պատասխանւոյ առնուցու վասն ամբաստանութեանն։ Վասն ամենայն ամբաստանութեան հրէից զինէն. եւ այլն։
Ծուլութիւն է յօրինակ հաւատոյ ակնկալութեամբ անակնկալութիւն. (Կլիմաք.։)
Այլում հաւատ հաստատուն աներկբայութեան. (Առ որս. ՟Ժ՟Բ։)
Իբրեւ ետես բռնաւորն զաներկբայութիւն հաւատոցն, եւ զաներկիւղ պատասխանիսն. (Արծր. ՟Գ. 2։)
Վէմ (կոչէ) զհաւատոյն հաստատութիւն, եւ զյուսոյն աներկբայութիւն. (Երզն. մտթ.։)
Առ ի հաւատարմութիւն անկասկածութեան յաւելու եւ զայս. (Գէ. ես.։)
Անհաւատալի գտանիլ. անընդունելի լինել.
Ոչ կարի ինչ անհաւատարմասցի (բանս). (Ոսկիփոր.։)
Չարչարանք նորա մեզ անչարչարութիւն է, եւ մահ նորա մեզ անմահութիւն։ Հաւատայ զչարչարելին անչարչարութեամբ։ Ի չարչարելւոջ մարմնի զանչարչարութիւն ցուցեալ. (Աթան. ՟Ա. եւ ՟Դ։)
Օտարանալով ի քրիստոնէութենէ. անհաւատութեամբ. հեթաիոսաբար.
Աշխարհախումբ ժողովարան շինեցին զսուրբն կաթողիկէ. զոր եւ աշխարհամատուռն անուանեցին, այսինքն համընդունակ հաւատացելոց։ Պատճառ աշխարհամատռանն։ Աշխարհամատրան կիւրակէ. (Տօնակ.։) Տօնացոյց.։ (Շար.։)
Զերիսն հատուածս առանձնաւորականս (զհաւատ, զյոյս, զսէր) ի մի եւ ի նոյն խորհուրդ դիտեսցես. (Նար. ՟Ժ։)
Մկրտութիւնն յովհաննու լինէր առաջնորդութիւն հանդերձեալ հաւատոյն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 28։)
Յորդորօղ յանսխալ առաջնորդութիւն հաւատոյն։ Այսպէս ի յառաջնորդութենէ բանիս երեւեցան փարթամութիւնք. (Պիտ.։)
Աննենգ հաւատարմութիւն. միամտութիւն. ողջմտութիւն.
Արդարացուսցեն զարդարն, եւ պարտաւորեսցեն զամպարիշտն։ Արդարացուցանեն զամպարիշտն վասն կաշառոց. Մերձ է, որ արդարացուցանէ զիս։ Արդարացոյց զանձն իւրապստամբութիւնն իսրայէլի առ ուխտազանցութեամբն յուդայ։ Արդարացուցեր զնոսա յոյժ քան զքեզ։ Արդարացուսցէ զդատաստան իմ։ Ի զուր ուրեմն արդարացուցի զսիրտ իմ։ Դուք էք՝ որ արդարացուցանէք զանձինս առաջի մարդկան։ Կամեցաւ զանձն արդարացուցանել։ Զի եղիցի նա՛ արդար, եւ արդարացուսցէ զայն՝ որ ի հաւատոցն Յիսուսի. Զոր կոչեացն, ըզնոսին եւ արդարացոյց. եւ զորս արդարացոյցն, զնոսին եւ փառաւորս արար. եւ այլն։ Յորոց յայտ է, զի մարդ զմարդ արդարացուցանէ ջատագովելով. եւ Աստուած զմարդ՝ սրբելով. որպէս եւ մարդ զԱստուած փառաւոր առնելով. ըստ այնմ.
ԱՐԺԱՆԱՀԱՒԱՏ ԱՐԺԱՆԱՀԱՒԱՏԱԼԻ ἁξιόπτιστος fide dignus, qui fidem meretur Արժանի հաւատալոյ. հաւատարիմ. ընդունելութեան արժանի.
Ո՛չ ես վկայ արժանահաւատ։ արժանահաւատ ձեզ լինել թուիմ։ Արժանահաւատ առնել զանձն, կամ զվարդապետութիւնն։ Եթէ զգոյն ի չգոյից ած յառաջ, արժանահաւատ թերեւս է. (Ոսկ. յհ. ստէպ։)
Ապա դարձեալ արիստակէս արժանահաւատ բանիւ. (Խոր. ՟Բ 87։)
Արժանահաւատ քննութեամբ այսպէս ծանիցուք. (Սկեւռ. յար.։)
Սոքա յոյժ արժանահաւատալիք են։ Վկայ արժանահաւատալի։ Արժանահաւատալի առնել զբանն. (Ոսկ. յհ.։)
Ի նոյն ինքն յամենեցունց Աստուծոյ գործոցն, որ արժանահաւատալին է. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Զ.)
Զնոյն ինքն զքարոզին զարժանահաւատալին. (Նիւս. կազմ.։)
Արժանաւորագոյն բանի (այսինքն արժանահաւատ քան զբան) զառ ի գործոցն ցուցումն լինել ասէր. (Կիւրղ. գանձ.։)
Հաւատամք գաբրիէլի աւետարանութեանն. (Կամրջ.։)
Միայն զբանակռուութիւնն ունելով առ ճշմարտութեանն հաւատ բանակռուութիւն. (Աթ. ՟Ժ՟Բ։ Գրի եւ կարճելով՝ ԲԱՆԱԿՌՈՒԹԻՒՆ.)
εὑσέβεια pietas, religio Պաշտօն բարի առ Աստուած. որ եւ աստուածապաշտութիւն, երկիւղածութիւն, առաքինութիւն. ուղիղ հաւատք, եւ բարի վարք.
Յոյս հանդերձելոցն բերկրէ զհաւատացեալսն։ Իւր ինքեան փառաւորութիւնն բերկրէ լիւրաքանչիւրսն. (Խոսր.։)
Իսկ ուխտն (յայտ առնէ) զդաշնաւորութիւն, որ սուրբ մարմնով եւ արեամբն լինին ի նա հաւատացեալքն. (Կիւրղ. ղկ.։)
Բազմամեայ երկիւղածութիւնդ՝ ո՛չ է ղերկիւղ (աստուծոյ), այլ անհաւատութեան մերոյ տայ զտարացոյց. (Լմբ. պտրգ.։)
Զորս համոզէ զայր եւ զկին՝ մնալ ի նոյն զուգաւորութեանն հաւատացելոյն ընդ անհաւատին. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Հաւատարիմ է բանս, եւ ամենայն ընդունելութեան արժանի. (՟Ա. Տիմ. ՟Ա. 15։ ՟Դ. 9։)
Եւ քեզ ի հաճութիւն ընդունելութեան։ Զբանիդ հաւատամ զընդունելութիւն. (Նար. ՟Կ՟Դ. ձ։)
Չկարեմ հաւատալ, թանձրացո՛ զբանդ. (Համամ առակ.։)
Այսպիսօք խաւարեցուցանողօք գիւտիւք խաւարեցուցանել զմիտս հաւատացելոց. (Խոսրովիկ.։)
Եւ Որ ինչ անկ է խոստովանութեան. հաւատոյ, կամ ուխտի կրօնաւորութեան.
ὀμολογία, ἑξομολόγησις confessio. Խոստովան լինելն. որպէս Դաւանութիւն հաւատոյ եւ ճշմարտութեան.
Առաջին դաւանութեան հաւատն, որ է խոստովանութիւն ի սուրբ երորդութիւնն. (Շ. ընդհանր.։)
Սակս ուղիղ հաւատոյ խոստովանութեան. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Է։)
Խոստովանութեան բան կրկին է. մի դաւանութիւն հաւատոյ. երկրորդ զմեղս զղջմամբ ասել. (Ի գիրս խոսր.։)
ԽՈՐՀՐԴԱԾՈՒԹԻՒՆ. μυσταγωγία mystica actio, sacra, mysterium, arcanum. Սրբազան եւ աստուածային խորհուրդ, բան գաղտնեաց հաւատոյ. եւ Կատարումն ամենայնսուրբ խորհրդոց. պատարագ. պաշտօն. նուէր. եւ Արարողութիւն.
Զհաւատոյ խոստովանութեան կանոնադրութիւն, խոստովանական կանոնադրութիւն։ Ճշմարիտ կանոնադրութիւն կաթողիկէ եկեղեցւոյ. (Արծր. ՟Բ. 2։ Նար. ՟Խ՟Ը։ Կանոն.։ Շ. ընդհ.։ Լմբ. պտրգ.։)
Բազում հարցաքննութիւնս արարեալ՝ ոչ կարաց խոտորեցուցանել ի քրիստոսի հաւատոցն. (Հ=Յ. օգոստ. ՟Ժ՟Դ.։)
πειθανίστερος . Առաւել հաւանելի, կամ արժանահաւատ ընտրելագոյն։
πείθω persuadeo. Հաւան առնել. ի հաւան ածել. հաճել. յօժարեցուցանել. խելամուտ առնել. ամոքել. համոզել. հաւատացուցանել. եւ Հրապուրել. հաւնեցընել, հաւտացընել, խօսք հասկըցընել, որսալ.
Հաւատակիցն գոլ. ձայնակցութիւն ի հաւատս.
Ասաց՝ մոլար հաւատակցութիւն. (Խոր. ՟Գ. 65։ Յհ. կթ.։ Վրդն. պտմ.։)
πιστότης fidelitas. Հաւատարիմ գոլն. մտերմութիւն. անկեղծութիւն.
Ոչ արար ուղղութիւն հաւատարմութեամբ. (՟Դ. Թագ. ՟Ժ՟Զ. 2։)
Ստուգէր նմա զիւր հաւատարմութիւն. (Եղիշ. ՟Դ։)
Զիւրոյ գալոյն հաւատարմութիւն ցուցանէր. (Ագաթ.։)
Խնդրէր յաստուծոյ ցուցանել նմա զհաւատարմութիւն իրին. (Վրք. ոսկ.։)
Զհաւատարմութիւնն բանիցն ցուցանել, կամ դնել առաջի. (Ոսկ. ՟ա. թես.։ Սարգ. յկ. ՟Բ։)
ՀԱՒԱՏԱՐՄՈՒԹԻՒՆ. πίστις fides. Հաւատք. եւ Արժանահաւատութիւն. յարգ ընծայելի հաւատարիմ անձին կամ հաւաստի բանից. Տե՛ս (՟Ա. Թագ. ՟Ի՟Զ. 23։ ՟Ա. Մնաց. ՟Թ. 22. 26. 31։ ՟Բ. Մնաց. ՟Լ՟Ա. 15։ Նեեմ. ՟Թ. 38։ Երեմ. ՟Ի՟Ը. 9։ Ովս. ՟Ե. 9։)
Արժանի հաւատարմութեան համարել զմատենագրութիւն, կամ զպատմութիւնս. (Եւս. քր. ՟Ա։ Խոր. ՟Բ. 12։)
Բաւական համարելով առ ի հաւատարմութիւն։ Զկնի եկելոց վստահութիւն եւ հաւատարմութիւն. այսինքն առ ի հաւատալ կամ հաւատարիմ լինել. (Խոսր.։)
Պատկառեցոյց ի դիւացն հաւատարմութենէ. այսինքն հաւատալոյ. (Սարգ. յկ. ՟Է։)
πείθω suadeo. Տալ հաւատալ. հաւանեցուցանել. համոզել. եւ Հաւատարիմ առնել. հաւտացընել.
Հաւատացուցանէր զնա նենգութեամբ. (՟Բ. Մակ. ՟Դ. 34։)
Կամելով զոք հաւատացուցանել. (Անյաղթ պորփ.։)
Յերեւելեացն, եւ ոչ յաներեւութիցն կամի հաւատացուցանել։ Զի՞ պիտոյ էր երդումն, այլ զի հաւատացուցանիցէ զբանս լսողացն. (Ոսկ. ես.։)
Հաւատացո՛ զյովսէփ (վասն կուսութեան մօրս), որպէս զի նա զբազումս հաւատացուսցէ. (Եփր. ծն.։)
Ոչ հաւատացոյց զիս աստուած, թէ կենդանի է. (Ճ. ՟Ա.։)
ՀԱՒԱՏԱՑՈՒՑԱՆԵՄ
Աղաչէր կոյսն այն, որպէս թէ հաւատացուցանէ զծերն՝ տեսանել զնա. (Վրք. հց. ՟Գ. ձ. (տպ. հաւանեցուցանէ։))
Որ ծառայէ սիրով ըստ հեշտ պաշտաման. մտադիւր պաշտօնատար. հաւատարիմ կարծեցեալ ծառայ.
ՀԵՐԵՍԻՈՏՈՒԹԻՒՆ կամ ՀԵՐԵՍԻՈՒԹԻՒՆ. ՀԵՐԵՍՈՒԹԻՒՆ եւ կամ ՀԵՐԻՍՈՒԹԻՒՆ. Բառ յն. է՛րէսիս αἴρεσις haeresis. որ ասի ի մեզ եւ ՀԵՐՁՈՒԱԾ, իբր Հերետիկոսութիւն. յարումն եւ յամառութիւն ի սեպհական եւ ի մոլար կարծիս ընդդէմ հաւատոյ. աղանդ.
Հաւանելն կամ հաւատալն հմայից.
Ուստի՞ ունիս զյանդիմանութիւն վկայութեան բանից։ Որ ինչ մնացեալ իցէ յանդիմանութեանց աստի։ Եկա՛յք ընթասցո՛ւք ի յանդիմանութիւնս մարգարէիցն (վասն Քրիստոսի)։ Ե՛կ եւ վասն յարութեանն հաստատութեամբ զյանդիմանութիւնսն հաւատարիմ ցուցցուք. (Կոչ. ՟Զ. ՟Ժ՟Բ. ՟Ժ՟Գ. ՟Ժ՟Դ. (յն. ապացոյց)։)
Աստուածային հաւատ է որպէս յարատեւող սերտութիւն հաւատացելոց. (Դիոն. ածայ.։)
Մին աստուածային նորագործութեամբ, եւ միւսն՝ հաղորդութեամբ ընտանեգունի բնութեան։ Նա զայսոսիկ եւ կանխաւ սքանչելագործեաց, որպէս զի դիւրին մեզ յեղելոցն լինիցի հաւատալ այսմիկ նորագործութեան. (Սարկ. աղ. եւ Սարկ. մարդեղ.։)
Ի նանիր պատառել ձեռնարկեն զի վերուստ անկեալ պատմուճանն քրիստոսի, այսինքն զնորա հաւատոցն ողջանդամութիւն. (Գերմ. թղթ.։)
Պահպանութիւն ուխտի կամ դաշին. հաւատարմութիւն. Ես եւ արդարութիւն ուխտապահութեանն ի միասին կռուիմք, եւ դու եւ ուխտազանցութեանն ստութիւն ի միասին էք։ Լուաց զոգիսն հաւատարմաց՝ ուխտապահութեան ջրովն. (Փարպ.։)
ὁρθοδοξία recta opiniom, recta sententia de religione. Ուղղափառ դաւանութիւն՝ հաւատք, կրօնք. ողջմտութիւն.
Զդիւային չարահնարութիւնս։ Հաւատամ, զի յաղթեցից քում չարահնարութեանդ. (Նար. խ.։ Խոսր.։)
Ոչ միայն անմտութեան, այլ անհաւատարմութեան ունի զպարտաւորութիւնն . յն. յանդիմանի. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 26։)
Ընդ աստուածս ազդաց օտարաց զսրբութիւն հաւատոյ իւրեանց պոռնկեցուցանել. (Լմբ. ովս.։ 1)
Սկզբնալոյս պսակաւորութիւն բոլորիցն ի քրիստոս հաւատացելոց. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Հաւատովք սառա սերմնարկութիւն ընկալաւ տարաժամ չափօք։ Զի՞նչ իցէ սերմնարկութիւն. յընդունել զսերմն ընկալաւ զօրութիւն մեռեալն եւ ամուլն. (Ոսկ. եբր. ՟Ի՟Գ։)
Ստոյգ եւ հաւատարիմ գրութիւն՝ արժանահաւատ.
Վտանգեցուցեալ՝ սաստէին թողուլ զհաւատս իւրեանց. (Կաղանկտ.։)
Մի՛ վրդովեսցէ զնոսա ի քրիստոնէութեան հաւատոց։ Վրդովեաց ի պատուոց իւրաքանչիւր։ Վրդովեցաւ խաղաղութիւն. (Խոր. ՟Բ. 32։ ՟Գ. 50. 68։)
Աստուծոյ տնկագործութեանն հաւատարիմ՝ կենաց ծառ. (Գանձ.։)
Վասն անհաւատութեանն ասէ, եւ փափկակեցութենն. (Երզն. մտթ.։)
Վասն անհաւատութեանն ասէ, եւ փափկակեցութենն. (Երզն. մտթ.։)
Հաղորդ լինել փրկութիւնագործ կերակրոցն։ Ապաւինեալսդ յառ քաւաբեր եւ ի փրկութիւնագործ զօրութիւն։ Վասն փրկութիւնագործ հաւատոցն. (Պրպմ. ձ. Ճ. ՟Գ.։ Անան. եկեղ.։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։)
χριστιανισμός christianismus, professio religionis christianae. Հաւատ եւ կարգ քիստոնէից. քիստոսական կրօնք.
Թերի է քիստոնէութենէ, զի ոչ քրիստոս ի նմա բնակի, եւ ոչ նա ի քրիստոս. Ըստ քիստոնէութեան եւ գործքն վկայեսցեն. Շիջուցանել զհաւատ քիստոնէութեան։ Գնալ ամենայն կարգաւորութեամբ վարուց քիստոնէութեան. (Մանդ. ՟Ա։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ե։ Խոր. ՟Գ. 13։ Սարկ. աղ.։)
այսօրհնութիւն առհաւատչեայ է հանդերձելոցն օրհնաբանութեանց. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։)
Զի աներկեւանութիւն խոստացելոցն ի միտս ունկնդրացն ծանուցեալ հաւատասցի. (Նար. ՟Հ՟Ե։)
Յընդհանրէն զմասնաւորն առնել հաւատարիմ, որ է հաստատ եւ անընդդիմաճառելի. (Ոսկիփոր.։)
Հաւատ հաստատուն՝ զանկորացուցանելի կազմութենէն՝ սորա գեղեցկութեանն ընձեռէ գլուխ. (Պիտ.։)
Մի՛ հայիր այսուհետեւ յաստեղագիտութիւն։ Մի յաստեղագիտութիւնս ինչ հաւատար, եւ մի՛ ի հաւահմայութիւնս. (Կոչ. ՟Դ։)
Զպատիւ մարզպանութեան գահակալութեան հաւատացեալ՝ ըստ կարգի բարձաբերձութեան թագաւորացն հայոց, մանաւանդ մեծին Տրդատայ թագաւորի. (Արծր. ՟Դ. 6։)
Անմարմնոցն իրք՝ մարմնաւորացս ոչ միայն դժուարահասանելի է, այլ եւ դժուարահաւատալի. (Լմբ. յայտն.։)
Որում դժուարաւ լինի հաւատս ընծայել.
Մեծ է խորհուրդս, եւ դժուարահաւատալի. (Գէ. ես.։)
Անմարմնոցն իրք՝ մարմնաւորացս ոչ միայն դժուարահասանելի է, այլեւ դժուարահաւատալի. (Լմբ. յայտն.։)
ἑκκλησιάζω, ἑξεκκλησιάζω congrgo in coetum, in concionem convoco Ժողովել զհաւատացեալս ի մի վայր. կոչել ի մի տեղի՝ ի լուր բանից, եւ ի խորհուրդ. ժողվել, մէկտեղել.
Անհաւատագոյն քան զհնդեսին եղբայրակցութիւնս այնր մեծատան. (Նար. ՟Կ՟Դ։)
ἁπιστία increduliats, diffidentia Պակասութիւն հաւատոյ, անհաւատութիւն. իբր չհաւատալն, եւ չհաւանելն. երկմտութիւն, կասկած. (Մտթ. ՟Ժ՟Է. 39։ Եղիշ. ՟Բ. եւ ՟Ե։)
Թերահաւատութիւն Թումասու՝ մայր եղեւ մերոց հաւատոց. (Ոսկ. նոր կիր.։)
Տեսանե՞ս զդարձուածս նոցա ի թերահաւատութենէ ի թերահաւատութիւն. (Լմբ. սղ.։)
Թերահաւատութիւն լեալ Տիգրանայ ի պատանին Միհրդատ. (Խոր. ՟Բ. 17։)
Քաղցուցանէ հաւատոց քոց զիմանալեացն իմաստասիրութիւն. (Լմբ. սղ.։)
Զճշմարիտ հարստութիւն ախորժեսցուք, եւ զհաւատի իմաստասիրութիւնն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 22։)
Զհաւատն եւ զգործն որչափ բազում մատուցանէ, փոքր համարի ի խոնարհամտութենէ. (Բրսղ. մրկ.։)
Հաւատայ նմա զհազարապետութիւն աշխահիս հայոց. (Արծր. ՟Ա. 15։)
Հաւանողական բան. հաւանեցուցանելն. եւ Հաւատարմութիւն. πειθώ, -οος persuasio, fides, ratione inductio.
Բան կամ ճառ յաղագս հաւատոյ. դաւանութիւն.
Հարցումն հաւատարիմ հաւատաբանութեանս։ Հաւատաբանութիւնն կիւրղի աղեքսանդրացւոյ, եւ գիրք պարապմանցն. (Գր. տղ. թղթ.։)
Գայ այնուհետեւ կարգ սահմանադրութեան հաւատաբանութեանս ի մարդավայելուչ տնտեսութիւնն։ Յետ այսքան ճշգրիտ հաւատաբանութեանս։ Հաւատաբանութիւն սրբոյ սիւնհոդոսին վասն աստուածաբանութեան հոգւոյն սրբոյ. (Լմբ. հնգ.։)
Որ ոք կամ որ ինչ հաւատարմացուցանէ.
Այսոցիկ հաւատարմացուցիչս եւ քարոզս. (Սարկ. հանգ.։)
Առողջութեամբ մարմնոյ իւրեանց զառողջ հաւատսն սողոմոնի հիւանդացուցին. (Եփր. համաբ.։)
Աբրահամ ընդ հաւատոցն եւ զգործքն ունէր բարի, զօտարասիրութիւն եւ զհիւրընկալութիւն. (Խոսր.։)
Ոստք հովանաւորութեան հաւատոց նորա ծածկեաց զամենայն հաւատացեալս. (Ճ. ՟Գ.։)
Վասն հրեշտակահաւասար կենացն ճառեմք, յանհաւատիցն ստգտեալ այպանիմք. (Երզն. մտթ.։)
Երկնի աստուած յաղագս արարչութեանն, երկրի թագաւոր յաղագս մարմնաւորութեանն։ Թագաւոր քրիստոս է, եւ ի գիրկս իւր ընդունի զհաւատացեալս մարմնաւորութեամբն. (Սհկ. կթ. արմաւ.։ Նիւս. երգ.։)
Մեծահաւատն գոլ. հաւատք մեծ.
Զարմացաւ ընդ մեծահաւատութիւն կանանցն այնոցիկ. (Ոսկիփոր.։)
Զըստ հաւատոյն վարդապետութիւն, եւ զյառաջահատութիւն հաւատացելոցն. (Մաքս. եկեղ.։)
Յաւելուածութիւն նեղութեան, կամ հաւատացելոց։ Մասունք յաւելուածութեան. (Եբր. փիլիպ։ Նախ. գծ.։ Քեր. քերթ.։)
Որք յաստուծոյ օտար են հաւատով, նենգաւորք են, եւ նենգագործութեան առաջնորդք. (Լմբ. առակ.։)
κακοπιστία perfidia. Անհաւատութիւն. մոլորութիւն. անզգամութիւն.
Հատանէ ի հիմանց զհերձուածողացն չարահաւատութիւն. (Շ. ՟ա. յհ.։)
Ընդունայն խաբէութեամբ, որ պառակտեցուցանէ զհաւատս. (Ոսկ. կող. ՟Զ։)
Ունիլն զպիղծ հաւատս. պիղծ դեն.
Ոչ է արժան քննել զհերձուածողացն մոլորութիւն եւ զպղծահաւատութիւն. (Շ. յուդ. ՟Դ։)
Նոցա (առաջնոց) յաւէտ պարտ է հաւատալ՝ քան թէ սուտակասպասաւորաց յետնոց. (Ոսկիփոր.։)
Ի տունն Աստուածոյ զընթացսն քաջայարմարագոյն հաւատով բերեալ. (Արծր. ՟Դ. 11։)
Հաստատութիւն ի հաւտս. մեծահաւատութիւն.
Առ ի ցուցանել զքաջահաւատութիւն նորա. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 16։)
Ոմն քաջահաւատութեամբ, եւ ոմն թերահաւատութեամբ. (Համամ առակ.։)
Այլաղանդ. չարափառ. անհաւատ.
cf. ԱՆՀԱՒԱՏԱՐԻՄ.
Հետեւի արդարութեան եւ աստուածայնութիւն, եւ ճշմարտութիւն, եւ հաւատն, եւ չարատեցութիւն. (Արիստ. առաք.։)
Հաւատովք որդիս ըստ շնորհաց աստուածացոյց ... որ եւ զիս աստուածացուսցէ. ըստ այսմ օրինակի սուրբքն Աստուած, այլ ոչ ըստ անզուգական արարչութեան. (Եղիշ. մկրտ.։)
Ոչ կեղծաւորութեամբ, եւ մարդկեղէն արուեստգիութեամբ։ Արուեստգիտութիւն բժշկութեան դիպեցաւ ամօթղեած տանջանացն (տեռատեսին) ... Երեւեցաւ թէ ո՛րչափ առաւել են հաւատք քան զարուեստգիտութիւն։ Զի ամաչիցեն կախարդքն այնոքիկ՝ որ կարծեցին կալ ընդդէմ մովսիսի արուեստգիտութեամբն իւրեանց. (Եփր. ՟բ. կոր. եւ Եփր. համաբ. եւ Եփր. ծն.։)
Լռեցոյց զստութիւն եւ զանհաւատութիւն, եւ թագաւորեցոյց զճշմարտութիւն. (Անան. ի յհ. մկ.։)
Արժանի հաւատարմութեան առն ժամանակագրութիւնս. (Ասող. ՟Ա. 2։)
Հաւատամք, զի ի հոգւոյն սրբոյ կազմութիւն մարմնագործութեան այնորիկ եղեւ։ Որոշել ոչ ուսեալք զմարմնագործութիւնսն՝ բանին միայն, եւ զմարդկայինսն՝ մարմնոյ եւեթ. (Սարկ. հանգ.։)
Քանզի յոյժ հաւատացեալ էր այրն, չէր ինչ պիտոյ տեսիլ երեսաց յայտյանդիմանակաց. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 4. ըստ Ճ. ՟Գ.։ Իսկ ի բուն օրինակն, յանդիմանակաց։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբ, քահանայից շնորհաբաշխութիւն, վարդապետաց քանոն հաւատոյ. (Անյաղթ բարձր.։)
Սիրովն աստուծոյ սրբութիւն հաստատի, բարեխորհրդութիւն, ուղղահաւատութիւն. (Յճխ. ՟Ե։)
Առ ընտանիս հաւատոյ եւ ուսումնակցութեանց. (Մագ. ՟Խ՟Ը։)
Եթէ հաւատալ արժան է առասպելաբանութեանդ. (Եղիշ. ՟Բ։)
Զիա՞րդ փոխեցաւ հաւատովք ենովք. փոխելոյն պատճառք աստուածահաճութիւնն է. (Ոսկ. եբր.։)
θεοσέβεια, εὑσέβεια dei cultus, pietas Պաշտելն զԱստուած. պաշտօն ճշմարտին Աստուծոյ՝ ուղիղ հաւատով, եւ բարի գործովք. բարեպաշտութիւն. երկիւղածութիւն. տե՛ս (Ծն. ՟Ի 11։ Յոբ. ՟Ի՟Ը 28։ Բար. ՟Ե 4։ ՟Ա. Տիմ. ՟Բ 10։ ՟Դ 7 եւ այլն.) որպէս եւ Աստուածապաշտութեամբ. իբր յն. բարեպաշտաբար. (՟Բ. Տիմ. ՟Գ 12։)
Առաջի արկեալ զհաւատոցն կատարելաբանութիւն. (Արծր. ՟Դ. 11։)
Զմարիամ կոյս աստուածածին համաբոլորապսակեալ հաւատով վերագոչեսցուք. (Ոսկիփոր.։)
πιστόω fidem facio, confirmo. Հաւատարիմ առնել, եւ Հաւատացուցանել, եւ Հաւաստել.
Զբանն՝ զոր խօսեցար, հաւատարմացո՛ մինչեւ յաւիտեան։ Հաւատարմացուսցէ տէր աստուած տեառն իմոյ արքայի. (՟Բ. Թագ. ՟Է. 25։ ՟Գ. Թագ. ՟Ա. 36։)
Յոյսն ծաղիկն է, որ՝ (զոր) լինելոցն է շնորհն, հաւատարմացուցանէ. (Նիւս. երգ.։)
Հաւատարմացուցանել զբանն ի գործոց, կամ զասացեալն՝ փորձիւ իրացն, կամ զբազում ինչ իմացմամբ մտացն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 11։ Նախ. ժող.։ Լմբ. իմ.։)
Հաւատարմացուցանել զդաշինս, կամ զերդումն ստութեան։ Առ ամենեսեան հաւատարմացուցանել զբանն։ Հաւատարմացուցանել այնպէս գոլ, որպէս էն. (Յհ. կթ.։ Ղեւոնդ.։ Ճ. ՟Ա.։ Անյաղթ պորփ.։)
Զգերեզմանն յիշելով՝ զյարութիւնն հաւատարմացուցանէ. (Խոսր.։)
Յառաջնում նուագին իբրեւ զհամամիտ գործակից եւ զեղբայր սիրելի հաւատարմացուցեալ իւր՝ ընդունէր զնա պատուով մեծաւ. (Յհ. կթ.) այսինքն հաւատարիմ երեւեցուցեալ, կամ հաւատացուցեալ։
cf. Թերահաւատութիւն.
Ննջեաց եղբայր մի մեր սակաւահաւատութեամբ իւրով ի վերայ նորայն բանից. (Վրք. հց. ՟Ի։)
Տարակուսեցոյց մահ նորա զբազումս ի հաւատացելոց. (Սոկր.։)
Անուշահոտեաց զկաթղիկէ սուրբ եկեղեցի հաւատով եւ ճգնութեամբ. (Ճ. ՟Գ.։)
Քրիստոս վէմ բազմապատիկ, որ բազմապատկեաց զինքն՝ վէմ կոչելով զՍիմոն, եւ նա զամենայն հաւատացեալսն. (Տօնակ.։)
Հաւատարմութիւն ի բանս եւ ի գրութիւնս.
Ըստ ափրիկանոսի հաւատարմաբանութեանն. (Արծր. ՟Ա. 1։)
Զիա՞րդ փոխեցաւ հաւատովք ենովք. փոխելոյն պատճառք աստուածահաճութիւնն է. (Ոսկ. եբր.։)
ἁξιοπιστότερος. fide dignior. Առաւել կամ կարի արժանահաւատ.
Առ ի թշնամեացն վկայութիւնք արժանահաւատարմագոյն. (Բրս. ծն.։)
Փրկական փայլման լուսոյն առհաւատչեայ իյարութեան սրբոց՝ զոյգ աստուածանմանակերպութեամբ. (Խոր. վրդվռ.։)
Ոչ զբովանդակ զպայծառութիւնն բանին՝ անհաւատիցն արկանել առաջի յայպանումն, այլ այնչափ կայծակնաճաճանչեցուցեալ, որով գազազացան մոգուցն լեզուք. (Խոր. ՟Գ. 65։)
Որ անփակ գրով հաստատեալ քարտէզ՝ կնքի մատանեաւ, անկորուստ պահելով զմեզ հաւատով երրորդութեանդ. այսինքն Էնն Աստուած կնքի Էիւ. (որպէս եւ Երզն. մտթ. գրէ. )
Նոյնպէս անխտիր վարին ի մեզ ամբառնալ, համբառնալ. ապա, հապա. ամբար, համբար. սկայ, հսկայ. հաւատ, աւատ, եւ այլն. որպէս եւ հիւթել, ւիւթել. հիւսել, ւիւսել։
Հարաւոյ կողմանէ։ Հայրենի ծոցոյ ճանապարհորդեալ։ Զխոցուած կողիցս հաւատ նմին ետու շօշափել։ Եւ իմ զերծեալ հաղբից նոցին. այսինքն ի հարաւոյ, ի հայրենի, ի հաւատ, ի հաղբից։
Ոչ առանց ի Քրիստոս հաւատոցն՝ այսմն հանդիպեալ. այս ինքն՝ այսմ իրի։
Ոյն՝ ուսուցանէ աբրահամաւ, թէ հաւատոյ տան հիմն եդաւ։ Ոյն, Ո՛վ դու ասէ մանուկդ ի բոյս, նըման ա՛ռ քեզ զեղիսէոս, եւ այլն. (Շ. այբուբ.։)
Ոչ միայն զքահանայութիւնն չառ, այլեւ ի թագաւորութենէ անտի եւս անկաւ բորոտութեամբ։ Չհաւանականն իսկ անհաւատիցն առաւել հաստատեսցի ի միտս։ Որք յանցաւորս որպէս ի չանցաւորս յուսայցեն։ Յորժամ հասանէ դեւն ի մոլին, զչլուրս եւ զչլեալս տայ խօսել։ Արդարութիւն՝ ոչ միայն առ ընչիցն չագահելոյ, այլեւ որ այլով ախտիւք չախտանայցէ։ Արտաքին յունաց չիմաստուն իմաստունքն. (Ոսկ. ես.։)
Արար նմա հաւատարմութիւն յոյժ գրով, եւ կնքեալ աղիւ ըստ սովորութեանն իւրեանց երդումն։ Ետ բերել ըստ օրինացն հաւատարիմ երդմանց թագաւորութեանն Պարսից՝ աղ կնքել վարազ նկարագիր մատանեաւ. (Արծր. ՟Բ. 3։ Բուզ. ՟Դ. 53։)
Ա՛յ սակաւահաւատ։ Ա՛յ անոպայ հրէայ (կամ հրէայք)խ ուստի՞ եղեւ Ադամ. (Կոչ. ՟Ե. ՟Ժ՟Բ։)
Ա՛յ թերահաւատք։ Ա՛յ դու՝ քե՛զ ասեմ. (Ոսկ. ՟Ա. 16. 22։)
Ի գործո՞ց օրինաց ... թէ ի լրոյ հաւատոց. (Գծ. ՟Գ. 2։)
Զթէն ընդ բազում տեղիս դնէ ո՛չ վասն երկբայանալոյ, այլ եւ վասն յոյժ հաւատալոյ. (Ոսկ. հռ.։)
Առնել իրս ինչ։ Արարից ես իրս մի։ Հաճոյ թուեցան իրքն։ Հասանէին իրքն այն եւ ի շուշան քաղաքն։ Հաւատարիմ ամենայն իրանց տան թագաւորին։ իրքառնն։ կալպատրաստ յիրս ամենայն։ Այր քաջ իրաց պատերազմի։ Վասն ամենայն իրաց։ Վասն իրացնհաստատելոց ի մեզ։ Զի. է, զի եդիր ի սրտի քում զիրս զայս՜ Յոր պէտս իրաց եւ կոչեսցէ զձեզ։ Իրք ինչ իցեն ընդ ընկերի իւրում (այսինքն վէճ)։ Սուրբս լինել յիրիդ յայդմիկ զեղբայր իւր։ Երկու անփոփոխելի իրօքն։ Ամենայն իրք չարք։ Յամենայն իրաց չարաց ի բա՛ցկացէք. եւ այլն։
Զի թէ նոքա որք ոչ տեսին, Հաւատացին իբր մօտակաց, քանի. (իրաւ) (գուցէ՝ իրաւք, այսինքն իրօք) մեզ հաւատացելոցս իրաւացի է հաւատալ. (Շ. բարձր.։)
Լցէ՛ք լի չափով։ Լի տամբ իւրով արծաթ եւ ոսկի։ Եօթն հասկ՝ լիք եւ գեղեցիկք։ Իբրեւ զհոտ անդոյ լիոյ։ Ժողովուրդ՝ որ լի է մեղօք։ Տուփ լի խնկով։ Տունս լի ամենայն բարութեամբք։ Վիճակ անդի լի ոստամբ։ Եւ ահա լեառն լի էր ձիովք։ ամենայն ճանապարհն լի էր հանդերձիւ եւ կահիւ։ սեղան քո լի պարարտութեամբ։ Բաժակ՝ գինի լի։ Շտեմարանք նոցա լի են։ Լի հաւատովք։ Լի էին ի բակրութենէ տեառն։ Ճշմարտութեամբ, եւ լի սրտիւ։ Սիրտն ասայի եղեւ լի։ Զօրացուցանել յամենայն լի սրտից զնա.եւ այլն։
Զոր նայն առնէ։ Որ ի նմայն ծնեալ է, եւ այլն։ Որ զնայն սիրեցին, եւ որ ի նայն հաւատացին. (Կոչ. ՟Ժ՟Ե։)
Նա՛ ուրեմն զնախնականն զայն եւ զպատուականն արհամարհեալ հաւատ, եւ այլն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 31։)
Ո՛վ մարդ։ Ո՛վ տիմոթէէ։ Ով հրեայք։ Ո՛վ ազգ անհաւատ.եւ այլն։
Ո՜վ կին դու, մեծ են հաւատք քո։ Ո՛վ անմիտք եւ հեղգասիրտք։ Ո՜վ լի ամենայն նենգութեամբ։ Ո՜վ քաղաք արեանց։ Ո՛վ (կամ ո՛հ) երեւելիդ փրկեալ քաղաք. եւ այլն։
Ազնիւ ծառայ բարի եւ հաւատարիմ. որով ի սակաւուդ հաւատարիմ եղեր, ի վերայ բազմաց կացուցից զքեզ։ Որով ոչ ցուցէք յեղբարս զսէրն, երթա՛յք ի խաւարն արտաքին, եւ այլն. (Յճխ. ստէպ։)
Որոց օդն հաւատացաւս, զպէտսն կօշկաց կատարեսցեն. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։)
Իբրեւ տեսին զաստյն, խնդացին յոյժ ուրախութիւն մեծ. օ՛ն եւ անդր հաւատով գրեցին ի սիրտսիւրեանց, այս է աստղ ծագեալ ի յակովբայ։ Օ՛ն անդր երանելին յովսէ առեալ զմանուկն յիսուս եւ զմայր նորա, եւ դարձաւ անդրէն ի նազարէթ. (Եպիփ. ծն. ստէպ։)
Յանձն առնելով զբովանդակ ազնն՝ արմենակայ որդւոյ իւրոյ։ Որ հայոց ազինս հաւատոց եղեն առիթ։ Իսրայէլեանն ազին։ Ազինն Յակոբայ ... Ի ժողովս ազանց ... Ազինք զանազան ազգաց։ Բազմաց ազանց հայր՝ Աբրահամ. (Խոր.։ Յհ. իմ.։ Նար.։ Պիտ.։)
Այդ՝ զի տեսերդ զիս, եւ հաւատացեր. (Յհ. Ի. 29.) յն. լոկ, զի. այս ինքն չէ՛ ինչ մեծ այդ, իբր զի ... եւ այլն։
Այլ յայլմէ եղեւ (Զաքէոս), փոխանակ մաքսաւորի նախանձաւոր, փոխանակ անհաւատի հաւատացեալ. (Ոսկ. զաքէ.։)
Եղբայր ընդ եղբօր դատի, եւ զայն (յն. եւ այս)՛ի մէջ անհաւատից. (՟Ա. Կոր.։ ՟Զ. 6։)
Տեսութիւն աչացն հաւատարմագոյն է քան զլուր ականջաց։ (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Է։)
Աստ է համբերութիւն եւ հաւատ սրբոց։ Աստ է իմաստութիւն. եւ այլն։
Հաւատարիմ բարեկամի չի՛ք գինք. (Սիրաք. ՟Զ. 15։)
Զի գոյ հաւատալ գրոյ ի վերայ ջրոյ՝ քան մեծութեան նոցա ի վերայ նոցին. (Սարգ. յկ. Բ։)
Որոց հաւատացին (զնա) որդի քո, որ էրն իսկ ճշմարտութեամբ գոլ. (Սարկ. աղ.։)
Բարեկամ հաւատարիմ՝ դեղ կենաց. (Սիր. Զ. 16։ յորմէ եւ Պիտ.)
Ըստ նմին օրինակի եւ ոմն ամենիմաստուն արտաբերեաց բանիւ զհաւատարիմ բարեկամս դեղ ասելով կենաց։
պ. թ. տիյն. տին. Հաւատք. կրօնք. իբր աղանդք.
Քան զդէմս կերպարանաց այս իսկ է հաւատարմագոյն. դէմք յոլով ուրեք սխալեն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Մանաւանդ անհաւատիցն, քան թէ մեզ ի դէպ էր ըմբռնիլ հիացմամբ. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Ետես տէր աստուած, եթէ բազմացան չարիք։ Լուաւ, եթէ արքեղայոս թագաւորեաց։ Գիտասջիք, եթէ իշխանութիւն ունի։ Հաւատա՞յք, եթէ կարօղ եմ առնել։ Լա՛ւ է քեզ, եթէ (յն. զի) մի յանդամոց քոց կորիցէ.եւ այլն։
Կին մի մերձեցաւ ի դրոշակ հանդերձի նորա. իսկ յիսուս իբրեւ դարձաւ, եւ ետես, ասէ։ իսկ յոհաննէս իբրեւ լուաւ։ Իսկ որ ի մէջ փոցն սերմանեցաւ։ Իսկ որ յերկիրն բարի սերմանեցաւ։ Իսկ ո՞վ իցէ հաւատարիմ ծառայ։ իսկ մի ոմն ի կախելոց չարագործացն։ Այր բարկացօղ նիւթէ զկռիւ. իսկ երկայնամիտն եւ զհանդերձեալն ցածուցանէ. եւ այլն։
Դու՝ ասէ, լոկ հաւատաս. (Սարգ. յկ. ՟Է։)
Փարատեաց եւ սթափեաց զտրտմութիւն ի խամ եւ ի հեթանոսութեամբ սնեալ սրտից նոր հաւատացելոց. (Տօնակ.։)
Հա՛ն զդա ի խաչ։ Ի խաչ հան զդա։ Եւ հանին զնա ի խաչ։ Ի խաչ ելանել քրիստոսի։ Պարծիլ ի խաչն։ Առցէ զխաչ իւր, եւ եկեսցէ զկնի իմ, եւ այլն։ Ընդ փայտ խաչին բեւեռեցին զմատունսն որ գրեաց ի տախտակին։ Սուրբ խաչ օգնական հաւատացելոց. (եւ այլն. Շար.։)
Յորժամ ուռկան արկանիցի, ձուկնն հարթնու, եւ ի միջին ծոցն դիմէ։ Ի սուրբ ծոցն հաւատոց բնակեալ. (Սեբեր. ՟Գ։)
Կաղ ի կաղ սկսաւ պատասխանել։ Կաղ ի կաղս մտանէ (գողն)։ Կաղ ի կաղն գնալ (զհետ յիսուսի)։ Կաղ ի կաղս խօսէր, կամ ասէր։ Կաղ ի կաղս գնալ թերահաւատութեամբ. (Բրսղ. մրկ.։ Ոսկ. կող.։ Ճ. ՟Գ.։ Վրք. ոսկ.։ Ոսկ. եբր.։)
Ոչ է կար աղտաղտին տեղւոջ ջուր քաղցր բղխել։ Ոչ էր կար թաքչել քաղաքի ի վերայ հաւատոյ լերին կացելոյ. (Երզն. լս. եւ Երզն. մտթ.։ Իսկ Կոչ. Ժ.)
Յորժամ վասն հաւատոցն կրօնից բանք իցեն, որպիսի՞ ինչ վարք առ այն զօրաւոր կց են լինել. (Ոսկ. տիմ.։)
Կիցս ընկենուն հակառակութեամբ անհաւատութեան իւրեանց փրկութեանն. (Լմբ. վերափոխ.։)
Հատ հիւթ հաւատոյ հատմանն՝ սերմն սիրաբուխ բուսոյ. (Տաղ.։)
Ո՞յր է հետ այդ։ Տեսանեմ հետ արանց, կանանց, եւ մանկտւոյ։ Զտեղի հետոց ոտից իմոց։ Ոչ գոյ զհետսն գտանել։ Ի ծովու հետք քո ոչ եւս երեւին։ Իբրեւ զհետս ամպոց։ Հետք անդնդոց։ Հետք տեառն։ Կաղալ յերկուս հետս։ Երթալ ընդ հետս հաւատոց աբրահամու։ Ձեզ եթող օրինակ, զի զհետ երթայցէք հետոց (կամ զհետոց) նորա. (Ճ. ՟Բ.։)
Հետ հաւատոց, կամ աղտեղութեան, տրտմութեան, բարեկրութեանց. (Եւս. պտմ.։ Վրք. հց.։ Ճ. ՟Ա.։ Գէ. ես.։ Ոսկ. յհ.։ Պիտ.։)
Ղեկօք հաւատոյ ընդ ծով աշխարհիս անցեր. (Շար.։)
Նմանութեամբ՝ Ժողովուրդ. ժողով հաւատացելոց.
Հրաժարէր աղազ՝ երկիւղածութեան եւ հաւատոց ձեւով, թէ ոչ փորձեցից զտէր. կերղծաւորէր լնուլ զգիրն, թէ մի՛ փորձեսցես զտէր. (Գէ. ես.։)
Հաւատարիմ նաւապետն յովհաննէս, որ միշտ ի յղեակս կալով՝ չտայր խռովել ի բազմակոյտ ալեաց աշխարհական ծփանացն. (Վրք. ոսկ.։)
Ի ճահ ցուցանել, կա ասպարիսել, հաւատալ. (Պիտ.։)
Այլ ճար եւ ապաւէն չունի քան զհաւատն. (Ոսկիփոր.։)
Ջահ վառեալ. ի ձեռն պնդակազմ հաւատոցն ճօճ առեալ ցոլացեալ։ Կրկնեալ այլ ոմն ճօճ նիզակաւն ընդ նոյն ակն. (Արծր. ՟Է. 2։ եւ ՟Գ. 8։)
Յանհաւատութեան միգի մոլորեալ. (Մագ. ՟Լ՟Թ։)
Հաւատք անձին ի մէտ սակաւու ինչ (կամ յանձին ի մէտ սակաւ ինչ) զթռչունս ընդ իւրեւ դարմանէ (որպէս զտունկ մանանխոյ). յն. ի սրաթռիչ րոպէի մեծամեծս ուղղէ։
Եթէ ի մտաց ինչ ասիցեմք, մի՛ հաւատար. (Սեբեր. ՟Գ։)
Չէ՛ ինչ օգուտ մօտ լինել ի քրիստոս, թէ հաւատովք ոք չիցէ մօտ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 25։)
Ի մէջ շատից։ Շատից եւ այլոց այսպիսեաց։ Մինչ շատից մկրտիլ յանհաւատից։ Ի վերայ շատիցն. (Փիլ.։ Նիւս.։ Խոր.։ Արիստ.։)
Սուրբ հաւատս՝ ողջ ամուսնութիւն է. իսկ խառնիլ ի պատրող բանս հերետիկոսաց՝ պոռնկութիւն։ Որպէս եւ զյովսէփ է տեսանել. զի բնական իրաւամբքն խոկայ զողջն (այս ինքն զողջամիտ կամ զողջախոհ միտս) ընդդէմ կնոջ տեառն իւրոյ. (Լմբ. առակ.։)
Կին դու, մեծ ոմն են հաւատք քո. (Եփր. համաբ. որ են ոճք խափանեալք։)
Թողու զմիջագետս ի տիտոս, եւ առնէ զնա յոյժ։ Դիմանային պատերազմաւ, յորժամ վասն հաւատոյ ոյժ հասանէր. (Վրդն. պտմ.։)
Առ քեզ ուշ ունել հաւատովք. (Նար. ՟Լ՟Ե։)
Ո՞ւր է որ ծնաւ արքայն հրէից։ Ո՞ւր կամիս զի պատրաստեսցուք։ Ո՞ւր են հաւատքն ձեր։ Իսկ արդ ինունքն ո՞ւր են։ Ո՞ւր են օթեւանք քո։ Ո՞ւր եգիք զնա։ Ո՞ւր իմաստուն, ո՞ւր դպիր, ո՞ւր խորհրդական.եւ այլն։
Եղիցին տալ նմա սակ յայտնի ... ամսոյ ամսոյ հարիւր եւ հիսուն դահեկան։ Թեթեւացուցիչ ի ձենջ զամենայն սակս հարկաց։ Վասն մտից եւ սակից։ Զմտից եւ զսակից, եւ որ այլ եւս հարկք աշխարհին։ Ի նա հաւատալով զսակս հայոց։ Ստկ, եւ վաճառաշահ իցէ։ Ծանր հարկս եւ անհնարին սակս ի վերայ դնեն։ Եթէ տայցեն անդք տոհմականս, եւ եթէ չտայցեն, նոքա զնոյն սակս պահանջեն։ Ոչ յընչից զրկեալ՝ չընդունելով յառաջագոյն զբժշկութեանն վարձուց սակ. (եւս. պտմ. ՟Է. 28։ Ճ. ՟Ա.։ Եղիշ. ՟Բ։ Ոսկ. մ. ՟Ա. 5։ ՟Գ. 8։ Պիտ.։)
Չիք սէր բարձրագոյն քան զքրիստոսի սէրն զիւր հաւատացեալս։ Այլքան օրինակօք զսիրելոյն իւրոյ զնոսա յաճախաբար պատմեաց. (Նանայ.։)
Մի՛ գուցէ եւ վեհն իսկ աստուծոյ շարժեալ Զօրութիւն։ Նմանահաւասար վեհին (այսինքն աստուածանման) տիրեմք հողածին կենդանեաց։ Ընդդէմ վեհին եւ մարդկան կամաց։ Օգտակար խնամք մարդկան ու՞մ հաւատացան ի վեհէն՝ քան թէ ձեզ. (Պիտ.։)
Զոր գրէ հոգին, ոչ վեր ի վերոյ գծեալս, այլ ի խորոջ նշանակեալս։ Խորհէր քրիստոս ի խորս պնդել զհաւատս նոցա, որպէս զի մի՛ վեր ի վերոյ լինելով խլեսցին յարմատոց։ Մի՛ վեր ի վերոյ անց եւ անցս առնիցէք, այլ զի ի խորս իջանիցէք աստուածեղէն գրոց. (Ածաբ. պասք. ՟Ա։ Ոսկ. յհ. եւ Ոսկ. ղկ.։)
Պետրոս ի հռոմ գնաց վէմըն հաւատոյս մերոյ. (Գանձ.։)
Ընդ զոքանչի սրբոյ վիմին՝ զիս յարուսցես ա՛ջ հըզօրին։ Աշակերտաց գերագունին, սուրբ հաւատոյ անշարժ վիմին. (Յիսուս որդի.։)
Զվիմին մեծի կատարեաց զհրաշս։ Վէմ հաւատոյ պետրոս. (Նար. մծբ.։ Շար.։)
Այլոց շնորհէ բանըս տաղի՝ զի եւ այնու միտքն բանի՛։ Ի սմա գրեցի զբան հաւատոյ, ոտանաւոր՝ տաղիւ չափոյ. (Յիսուս որդի.։)
Եթէ ունիցիք հաւատս քան զհատն մանանխոյ. (Մտթ. ՟Ժ՟Է. 19։)
Այսպէս ասէ ամէնն, վկայն հաւատարիմ եւ ճշմարիտ. (Յայտ. Գ. 14։)
Ամոլք հաւատոյ այսօր փայլեն. (Շար.։)
Սեանցն եկեղեցւոյ՝ ամոլացն հաւատոյ։ Ածաք եզն ամոլեաց. (Կոչ. ՟Զ։ Շար.։ ՃՃ. պետր. պօղ.։)
Ամոլք ուղղաձիգք եւ հանդարտաքայլք ... Պատարագելի ամոլք գառանց։ Ամոլք կենաց հաւատոյ. (Նար. առաք. եւ Մծբ.։)
Ամոլք հաւատոյ, եւ պարծանք եկեղեցւոյ, եւ հովիւ քաջընթաց. (Շար.։)
Այժմ գիտացի, թէ երկիւղած ես դու յԱստուծոյ։ Ցուցից նմա, եւ ոչ այժմ։ Այժմ յայսմ ժամանակի։ Թո՛յլ տուր այժմ։ Հասուցանիցէ այժմ այսր։ Ա՞յժմ հաւատայք. եւ այլն։
Ցայժմ վասն ձերոյ ճշմարիտ հաւատոցն՝ եւ ի մեզ փոքր ի շատէ խնայէին։ Յայժմ իբրեւ զմարդ չարախօսէիր. (Եղիշ. ՟Գ. ՟Ը։)
Դու ապաքէն հաւատս ունիս, կա՛լ առ անձինն առաջի Աստուծոյ. (Հռ. -Ժ-Դ. 22.) յն. առ քեզ ինքեան ունիջի՛ր. տե՛ս եւ ԱՌԱՆՁԻՆ։
Կատարումն հաւատոյն՝ զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին ճանաչել երիս Անձինս, եւ մի Աստուած. (Խոսր. պտրգ.։)
Մարմինն մեղօք գրաւեալ, եւ անձն ի գործոց չարեաց ոչ մեկուսացեալ։ Ախտանամք յանձն եւ ի մարմին։ Քաւութիւնս անձանց, առողջութիւնս մարմնոց։ Լուացմամբ մարմնոյն՝ զանձինն հաւատամք առնուլ սրբութիւն։ Միջնորդաւ անձինն ընդ հողոյ միաւորեցաւ. եւ այլն. (Նար.։)
Անանձն թուին իրքն՝ որ յուսովն են. եւ հաւատքն անձն շնորհեն նոցա. մանաւանդ եթէ՝ ոչ շնորհեն, այլ՝ ինքն իսկ է անձն նոցա. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Ը. (այն է, յուսացելոց իրաց հաստատութիւն. ըստ յն. իբր՝ սդասիս։))
Զմեր հոգի եւ զամենայն հաւատացելոց, մանաւանդ զայնոցիկ՝ որք աղօթս ի մէնջ հայցեցին, պարտիմք յանձնել Աստուծոյ. քանզի եւ զայս իսկ սովոր եմք պատասխանել նոցա, Աստուծոյ յանձն. (Խոսր. (իբր ռմկ. ալլահա՛ էմանէթ )։)
ՅԱՆՁՆ Է, եղեւ, եղիցուք. πιστευέται. creditum vel commendatum est. ἑπιγράφεται. adscribitur, refertur. λειπόμενον ἑστι. relictum est. ἑν παρακαταθήκη. in deposito. Լինել յանձնեալ, ապըսպարեալ, աւանդեալ, հաւատացեալ, թողեալ.
cf. ՀԱՒԱՏ. իբր Հաւատարմութիւն.
Աւար հարկանել զհաւատացեալս կամ զեկեղեցին, (Գծ. ՟Թ. 21։ եւ Գաղ. ՟Ա. 13.) իմա՛ որպէս յն. πορθέω. diruo, vasto, depopulor. վեր ի վայր առնել. քակել քակտել, աւերել։ պասմագ. վուրմագ.
Հաւատն լոյս. հաւն սկիզբն, եւ ատն՝ զօրութիւն գործոյ (արմատ ատիկելոյ. լծ. թ. հաթտ) զՀոյն գիր ի բա՛ց առ, աւատ ասի. ամենայն ի դէպ բանի ասեն՝ թէ աւաւտ (կամ աւօտ) կայ. եւ առաւօտ ասեն զսկզբն աւուրն, որպէն աւօտ արեգական գալոյ. (Վանակ. հաւատ.։)
Հաւատւորիկ մի կայր փոքրիկ ... յափիկն ունէր տաճկի խընկիկ. (Շ. յառակս.։)
Բայց արդ մնան հաւատք, յոյս, սէր.եւ այլն։
Տեսանե՞ս զհաւատոյ սրոյն բթելն։ Սրտմտութիւնն բթեցաւ։ Ի յանձկութենէ բթեալ։ Մեր իմաստքս ամենայն առ մարտակցութիւն նորին բթի, եւ անգործ եղեալ նհանջի։ Իմ հնարքս բթեցաւ. (Լմբ. սղ.։)
Առհաւատչեայն՝ ոչ ամենայն պարգեւն, այլ մասն ինչ ի բնաւէն. (Սեբեր. ՟Է։)
Զի անշուշտ մինչեւ ի բուն զհաւատարիմ սէրն ի մէջ թագաւորութեանցն պահեսցեն. (Ագաթ.։)
Վասն չարութեան գնացից քոց։ Ըստ գնացից երկրին քանանացւոց։ Ճանապարհք քո եւ գնացք քո արարին քեզ զայդ ամենայն։ Ուղի՛ղ արարէք զճանապարհս ձեր եւ զգնաց։ Դարձարու՛ք ի գնացից ձերոց չարաչ։ Սուրբք յամենայն գնացս ձեր լինիջիք։ Զձեր պարկեշտ գնացս։ Զձեր բարւոք գնացս ի քրիստոս։ Օրինա՛կ լինիջիր հաւատացելոց՝ բանիւք, գնացիւք, սիրով.եւ այլն։
Զայր հաւատարիմ գործ է գտանել. (Առակ. ՟Ի. 6։)
Սակաւ գրակօք զամենայն հրամանսն հաւատոց ի ներքս առաք. (Կոչ. ՟Ե։)
Կամ Ապահովութիւն. նշանակ հաւատարմութեան. առհաւատչեայ. եւ Փրկանք.
Խնդրէր ի նմանէ եպիսկոպոսն գրաւ հաւատոյն՝ զգիրս կախարդութեան նորա առաջի ժողովրդեան այրել. (Ճ. ՟Բ.։)
Եւ կամ գրեթէ որպէս զերքունի գործակալութիւն նմա հաւատացեալ. (Խոր. ՟Գ. 65։)
ԴԱՇՆ ՀԱՒԱՏՈՅ. σύμβολον symbolum հանգանակ, հաւատամքն.
Զոր աստուածեան հաւատոյն արտաբերէ դաշն։ Զի՞նչ նշանակէ աստուածային հաւատոցն դաշն. (Մաքս. եկեղ.։)
Ասեն զհաւատոյն դաշն։ Չհաւատոյն դաշն երգեսցեն. (Լմբ. պտրգ.։)
Զի եթէ դժուարինքն եղեն եւ հաւատամք, դիւրիցն ընդէ՞ր ոչ հաւատաս. (Սանահն.։)
Ընդ զօրութիւն տեառն միաբանեալ հաւատք կնոջն, որ ակն է մտացն, փրկութիւն եղեւ հրաշալի, եւ (ի) դուն ամանակի. (Երզն. մտթ.։)
Եռակ հաւատոց (որ յերրորդութիւնն) հետեւմամբ. (Սիսիան.։)
Երազ է՝ մտաց շարժումն ի յանշարժ մարմինս. Որ ոք երազոց հաւատայ, նման է այնոցիկ՝ որք ըստ ստուերս անձանց իւրեանց ընթանան, եւզնոյնն կամին ըմբռնել. (Կլիմաք.։)
Առաքէ (յհ. զաշակերտսն առ յիսուս)՝ յայն երեսս, զի յորժամ տեսցեն զսքանչելիս նորա, հաւատասցեն ի հաւատս նորա։ Բազում երեսք են բանի՝ ըստ բազմութեան երեսաց այսոցիկ՝ որ ուսանին զնա. (Եփր. համաբ.։)
Ոչխար գոլով՝ ոչխարս գործէ զհաւատացեալս իւր զգօն եւ հանդարտ. (Վրդն. ել.։)
Եւ այսպէս եղեւ արգել հաւատացելոցն հալածանաց, եւ զերծ ի բանդից եւ ի պէսպէս տանջանաց. (ՃՃ.։)
ԹԵՐԻ. իբր Թերահաւատ. անվստահ.
Յի՞նչ իցեն այսպիսի թեւք, այլ ճշմարիտ հաւատոցն թռիչք. (Ոսկ. ես.։)
Մի յափշտակեսցին ի ժխոր ձայնից հաւատք ձեր. (ՃՃ.։)
Իմացք ամբարտաւանութեան, եւ հոգի անհաւատ. (Մաշկ.։)
Աւազանին լուսով վերստին ծնածէին։ Մոլորեալի ճշմարիտ լուսոյն (հաւատոյ)։ Զգեստ լուսոյ՝ որով քրիստոսիւ զգեստաւորեցաք։ Անճառելի լուսովն պսակեցաւ. (Յհ. կթ.։)
հաւատացէ՛ք յերրորդութիւնն՝ լուռ հաւատով. (Ագաթ.։)
Հաւատք ի լսելոյ են, եւ լուր ի բանէն քրիստոսի. (Հռ. Ժ. 17։)
Ի լրոյ հաւատոց. (Գաղ. Գ. 2. 5։)
Ոչ կաշառոց լսեաց։ Աշխարհ ամենայն լսեաց զհաւատն հռոմայեցւոց։ Ոչ եղեւ քեզ պատերազմակից աստուած, եւ ոչ լսեաց. (Զքր. կթ.։ Ոսկ. հռ.։ Մաշկ.։)
Լսեա՛ եւ այլ բօթ մահու։ Համառօտ լսեա՛ յինէն։ Լսեցին զայս ձայն առաքեալքն։ Իբր թէ բնաւ չեն լսեալ, կամ լսեալ։ Ոչ բաւական համարի զբանիւ լսեցեալ հաւատսն. (ՃՃ.։ Ի գիրս խոսր.։ Երզն. մտթ.։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։)
Եւ բանն ի խառն սովորութենէ անտի հաւատարիմ ցուցանել։ Զի այնպէս էր խառն եւ խոնարհ տեսիլ նորա, զի եւ սամարացի կանայք, եւ մաքսաւորք մատչել եւ խօսել կարէին. (Ոսկ. յհ. ՟ա. 11. 12։)
Զնորոյն կտրեաց զառհաւատչեայ, եւ զիմն առանց խզելոյ յարակայեաց. (Նար. ՟Ծ՟Ա։)
Աստ եւ իւրոց աշակերտացն խեթէր, որ ո առժամայն հանդերձեալ էին հաւատալ ի նա։ Զայս ասելով՝ եւ զհրէական անմտութիւնն խթէր. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 29։)
Սա (նիւթն առջին) է առանց զգայութեան շօշափելի, խորթմտածութեամբ հազիւ հաւանելի. (Պղատ. տիմ.) (այսինքն անհանճարից անհաւատալի։)
Հետեւելով արիստոտէլեան խորհիցն, եւ ոչ ձկնորսական խնդրոյն՝ որ ասէ, տէր յաւել ի մեզ հաւատս. (Ոսկիփոր.։)
Ոչ գոյ խտիր հրէի եւ հեթանոսի. Քանզի նոյն տէր է ամենեցուն։ Յամենայն հաւատացեալս. եւ ոչինչ է խտիր. (Հռ. ՟Ժ. 12։ եւ ՟Գ. 22։)
Դու՛ք խրախ լիջիք։ Խրախ լինել ի հաւատս. (՟Գ. Մակ. ՟Է. 1։ ՟Բ. Կոր. ՟Ժ՟Գ. 9։ Փիլիպ. ՟Ա. 25։)
Յայլ խօսս քաղեալ է մեր ի մարգարէից։ Պապիայ են հինգ խօսք։ Գրեաց կոդրատոս խօսս նամակի վասն հաւատոց մերոց. (եւ այլն. Եւս. պտմ. ստէպ։)
ծայդ կարդան, եւ թերի ի հաւատս. (Խոսր.։ յայսմաւ. ի վարս Նար.։)
Լիջիր դու հաւատարիմ յամենայնէ ի ծանր յափշտակելոյ անտի. (Ժող. ՟Ե. 8.) (որ չիք ի յն. լտ)։
Ծուլացն եւ անհաւատից. (Յայտ. ՟Ի՟Ա. 8։)
Հայհոյեաց անհաւատից եւ ծռելոց բանք. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 8։)
Ի ձեռն ծառայականին կերպի։ Յառաջագոյն տեսեալ յաստուածայնում եւ ի փառաւոր կերպի։ Ապացուցանէ զհաւատացեալսն՝ մարդոյ կերպիւ։ Չարչարանացաւ կերպիւ. (Աթ. ՟Ա. ՟Բ. ՟Դ։)
Ամենայն լրման եկեղեցւոյս, երախայից, հաւատացելոց, եւ կղերիկոսաց. (Լմբ. պտրգ.։)
Հաւատաց ի քրիստոս եւ մկրտեցաւ մամելքտա, եւ առ զնա քոյր իւր ի կնքոյ. (Հ. կիլիկ. (այսինքն ընկալաւ յաւազան որպէս կնքամայր)։)
ԿՐՕՆ ԿՐՕՆՔ. (որպէս թէ կրեալ եւ պահեալ, կամ կրելի օրինօք) πρόσταγμα, θεσμός, ἕθος ordo, ritus, mos νόμος, νόμισμα, δικαίωμα , κρίμα lex, jus θρησκεία religio δόγμα doctrina. Կարգ եւ կանոն եւ օրէնք. պատուէր. բարեկարգութիւն. հաւատք. աստուածապաշտութիւն. Դեն. տղանդ. վարդապետութիւն. պաշտօն. արարողութիւն. սովորութիւն. կերպ կելոյ. կեանք եւ վարք. եւ Միանձնական կարգ. վիճակ կրելոյ կամ համբերութեան.
Եղեւ ի կրօնս ի մէջ իսրայէլի՝ ողբալ զդուստրն յեփիթայեայ։ Ըստ կրօնից ազգացն։ Զկրօնս աստուծոյ երկրին։ Այլոց կրօնից։ Կրօնք նոցա յօտարոտիս համարեցան։ Ըստ ճշմարտագոյն կրօնից օրինաց մերոց կեցեալ եմ փարիսեցի։ Կրօնիւք եւ այլն։ Կրօնք ասի հաւատք, եւ վարք ուղիղ։ Կրօնք՝ վարուցն եւ կարգացն կոչէ. (Խոսր.։)
Յետ հաւատոցն՝ կրօնս ըստ արժանի հաւատոցն՝ կրօնս ըստ արժանի հաւատոյն ցուցեալ. (Արծր. ՟Թ. 7։)
Երկբայելոցն եւ կքելոցն ի հաւատսն. (Սարգ. յկ. ՟Ժ։)
Երկբայելոցն եւ կքելոցն ի հաւատսն. (Սարգ. յկ. ՟Ժ։)
Հօրն հաւատոց աբրահամու. (Ագաթ.։ Շար.։)
Խոնարհութիւն սրտի, եւ առողջութիւն հաւատոց, եւ ի սգաւորութիւն հարթ Բրս. (ճգն.։)
Զերանելին զպետրոս գլուխ սուրբ հաւատոյ, հիմն եկեղեցւոյ. (Շար.։)
Աղօթք՝ ի հիմն հաւատոյ, խարիսխ յուսոյ։ Հի՞մ ոչ զայնպիսի դնէ հիմն՝ զաղաչեսցուքն. (Խոսր.։)
Այլ եւ ո՛չ զհոգիդ քո տեսանես. սակայն հաւատաս՝ եթէ հոգի ունիս, եւ է միացեալ ի մարմինդ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 24։)
Մի՛ ամենայն հոգւոյ հաւատայք։ Ամենայն հոգի՝ որ խոստովանի զյիսուս քրիստոս եւ այլն։ Ոգիք իբրեւ ութ ապրեցան։ Հոգիք (կամ ոգիք) իբրեւ երեք հազարք.եւ այլն։
Ամբարտաւանք, հումք, ցուտք, եւ անհաւատք։ Տմարի եւ հում։ Հում գոլ, եւ տմարդի ունել զանձն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 8. 31. 33։)
Անհունս ասեմք անհաւատսն, ո՛չ եթէ անելանելիք ի հնէն. քանզի ամենայն ուրեք եզերեալք են. Անյաղթ պորփ.։ Ուր գոյ նմանութեամբ եւ նշանակութիւն բառիցս՝ Սահման, Չափ, Բաւ.
Ձգել ի հաւատս. (Իգն.։)
Բամբասանք յանհաւատիցն ձգեցաւ զկնի աշակերտաց աւետարանին։ Տուգանք եւ զրկութիւնք ձգին ի վերայ մեր. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Դ։ եւ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Ե։)
ՄԱՅՐ ՎԱՆԻՑ. Առաջնորդ կուսաստանի։ Վրք. հց.։ Յայսմաւ. եւ այլն։ Որպէս եւ կուսանքն կամ հաւատաւորք՝ մարք կոչին, որպէս եւ կրօնաւորք՝ հարք.
Մի՛ ծուլութեամբ մերով մատն լիցուք մերոյ փրկութեանն։ Չէ՛ հնար մատն լինել հաւատոյն. (Սարգ. յկ. ՟Դ։ եւ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Զ։)
Չէ՛ մարթ այդմ լինել։ Միթէ մարթ ի՞նչ իցէ մանկանց առագաստի սուգ առնուլ։ Ոչ է մարթ մարգարէի կորնչել արտաքոյ քան զերուսաղէմ։ Իսկ ի նազարեթէ մարթ ի՞նչ իցէ բարւոյ իմիք լինել։ Եթէ հաւատաս բոլորով սրտիւ քով, մա՛րթ է։ Ամենայն ինչ ինձ մարթ է, այլ ոչ ամենայն ինչ օգուտ է.եւ այլն։
Եղեւ մարտ ի մէջ հովուաց։ Միթէ մարտի՞ւ մարտեաւ ընդ իսրայէլի։ Մարտն սաստկացաւ։ Տալ մարտ պատերազմի։ Ի մարտ պատերազմի պատրաստիլ։ Մարտ դնել։ Մի՛ յանդուգն անկանիցիս ի մարտ։ Արտաքոյ մարտք, եւ ի ներքոյ արհաւիրք։ Մարտի՛ր զբարւոք մարտն հաւատոց (յն. ագոն) եւ այլն։
Ի բա՛ց գնա երկրո՛րդ յուդա, ի զա՛տ գնա անհաւատ եւ մեղկի. (Հ. օգոստ. ՟Ի՟Զ.։)
Առաքեալքն մեղմով ածին ի հաւատս զտիեզերս, եւ ոչ խստութեամբ. (Կանոն.։)
Մերթ բանայ, մերթ խնու զմարգարէութիւնն. Մերթ հաւատային, եւ մերթ չհաւատային. (Ոսկ. ես. եւ Ոսկ. մտթ.։)
Յա՛մր հաւատասցես, եւ փութո՛վ հաւատացուսցես. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Որոց հաւատքն իւրեանց ժրագլուխ էին, յայտ երեսօք խնդրեալ ընթանային. (Եփր. համաբ.։)
Հնազանդեալ է նմա ամենայն, յայտ է թէ բաց յայնմանէ՝ որ հնազանդեցոյց նմա զամենայն։ Զի օրինօքն ոչ ոք արդարանայ առաջի Աստուծոյ, այն յայտ իսկ է, զի արդարն ասէ ի հաւատոց կեցցէ.եւ այլն։
Յոյս իմ է առ Աստուած։ Յոյս իմ ի ստեանց մօր իմոյ։ Աստուած օգնական յուսոյ իմոյ։ Մի՛ զլասցիս զվարձս տնանկին, զի տնանկ է, եւ այն է յոյս նորա։ Բնակեալ նստէր յուսով։ Հանդարտելոցն յուսով։ Բայց արդ մնան հաւատք, յոյս, սէր եւ այլն։ Յոյս հանդերձելոցն քան զա՛չս եւս յայտնագոյն է. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 6։)
Հաւատամք յանսուտ յոյսն մեր։ Սնոտի յոյս ոգւոց առաջի դնէր. (Եղիշ.։)
Յետին եւ յոռի պտուղ (չար զաւակն), անհաւատ եւ պիղծ վարուք. (Մեկն. ղկ.։)
Պատուհասեալք ոչ վասն յոռի ինչ հաւատոյ (յն. ո՛չ վասն չարահաւատութեան), այլ վասն իւղոյն նուազութեան. (Ոսկ. ՟բ. տիմ. ՟Զ։)
Նիւթս տուաք նմա զանհաւատութիւն եւ զամենայն ազգս մեղաց. (Իսիւք.։)
ՆՇԱՆ. τέρας, θαυμάσια, τεκμήριον prodigium, portentum, miraculum, argumentum. Հրաշալի գործ ցուցեալ առ ի տալ հաւատալ. հրաշք. սքանչելիք.
Մինչեւ յե՞րբ ոչ հաւատան ինձ ամենայն նշանօք՝ զոր արարի ի մէջ նոցա։ Նշանս եւ արուեստս։ Նշանօք եւ արուեստիւք։ Խնդրեա՛ դու քեզ նշան ի տեառնէ ի խորութեան կամ ի բարձրութեան։ Կամիմք նշան ինչ տեսանել ի քէն։ Նշանն Յովնանու մարգարէի։ Տայցեն նշանս մեծամեծս եւ արուեստս (սուտս).եւ այլն։
Նշան ճշմարիտ առանձինն Քրիստոսի՝ խաչն լուսաճաճանչ։ Ահ մեծ թշնամեաց՝ խաչին նշանն, եւ ուրախութիւն հաւատացելոց՝ որ զնայն սիրեցին. (Կոչ. ՟Ժ՟Ե։)
Կռփիչ հանապազորդեան՝ գլխոյ գագաթան հպարտացեալ չարագործին՝ շերտս այս տաշեցեալ (խաչափայտն)։ Ի կշտամբանս յանդիմանութեան թերահաւատիցն կացուցանէր զշնորհեալ շերտին զգոյի հատուածս (մասն նոյեան տապանին). (Նար. ՟Ղ՟Բ. եւ Նար. մծբ.։)
κύων canis. (լծ. յն. գի՛օն. լտ. գանիս. իտ. գանէ. գղղ. շիէն ). Չորքոտանի հաջողական, գազան՝ բայց ընտանի, տիրասէր, հաւատարիմ պահապան. ... Տե՛ս եւ ԲԱՐԱԿ։
Թէպէտեւ որիշ որիշ բարբառէին, մի հաւատք էր ամենեցուն. (Մամբր.։)
(լծ. այլազգ՛՛. ագթ. ահթ. ուհտէ. ուհտէն, վատ, վասիէթ. յն. էւխի՛ . որ եւ աղօթք. լտ. բա՛քդում ). Խոստումն հաստատուն. խօսք հաւատարիմ իբր երգմամբ չափ. առաջադրութիւն. դաշն. եւ Տենչ եւ փափաք սրտի. աղերս եւ պաղատանք ի սրտէ. եւ Իրն ուխտեալ, նուէր.
Ոչ եթէ ընդ մարդոյ է ուխտ հաւատոց մերոց։ Անձանձրոյթ խնդրել ուխտիւք, զի համբերել կարասցեն. (Եղիշ. ՟Բ. ՟Ը։)
Պարսպեալ պահեա՛ զուխտս հաւատացելոց։ Էին նոքա ի սուրբ ուխտին առաքինութեան։ Իմացուցանէր վասն ուխտին քրիստոնէութեան. (Շար.։ Եղիշ. ՟Դ։)
Զհաւատոցն առագաստն պարզ եւ անխոնարհելի ունել ի մեջ հերձուածողական պտուտից. (Լծ. կոչ.։)
Թագոյց զանձն իւր (աստղն), զի մի՛ եկեսցեն նոքա պարզ ուղիղ ի բեթղեհէմ։ Շամրտացիք միոյ պարզ ուղիղ մարգարէի՝ որ գալուց էր, ակն ունէին։ Իմաստունք մառաքին ընդդէմ հաւատոյ, եւ ոչ ընդունինզպարզուղեղս. (Եփր. համաբ.։)
Հաւատոց պէտք են։ Բազում զգուշութեան պէտք են. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 26։ եւ Ոսկ. մտթ.։)
βέβαιος, στάσιμος firmus, stabilis, validus, fortis σπουδαῖος studiosus, diligens σύντονος contententus vehemens. Հաստատուն. սերտ. խիստ. բուռն. ուժգին. եւ Ժիր. փոյթ. հաւատարիմ. պինտ, ամուր
Ի բազում իրս բազում անգամ պինդ գտեալ. (՟Բ. Կոր. ՟Ը. 22։ Թերեւս ասիցես, թէ հաւատացեալ պինդ եմ, մի խաբիր. Կոչ. ՟Բ։)
Պոռնկութեան դեւն՝ սաստկագոյն իսկ հաւատացելոց պնդոց ի վերայ հասանէ. (Եւագր. ՟Դ։)
Յոյժ փոյթ եւ պինդ էր նա յիրս աստուծոյ։ Որ միանգամ փոյթ եւ պինդք (յն. մի բառ) էին ի նոսա։ Պինդ հաւատովն իւրով՝ զոր ունէր առ տէրն մեր. (Եւս. պտմ.։)
Այր պինդ հաւատով, եւ տօնասէր. (Պտմ. վր.։)
Առեալ ի մէնջ զ՝ի խշոց պսակն՝ եւ եդ ի գլուխ հաւատացելոց պսակ լուսափայլ. (Մեկն. ղկ.։)
Կրօնաւորութիւն զանունն ընկալաւ ի սեռն եւ սերտ հաւատաց։ Զսեռն եւ զսերտ լոյս աստուածութեան իւրոյ տպաւորել ի սիրտս. (Սարգ. յկ. ՟Ե. եւ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Բ։)
Արդարեւ սեռն տեսութիւն եւ կատարեալ իմաստութիւն՝ հաւատոց մասն. (Նար. ՟Ժ։)
Թանձրացոյց, եւ արար սերտ։ Եղիցի այսուհետեւ սերտ կայմն նաւի մտաց մերոց։ Սերտ եւ պինդ հաւատոյ։ Հողմն հիւսիսի բուծանէ զարդիւնս սերտս, եւ փորձութիւնք հաստատեն զսիրտս քաջս։ Սերտ եւ աներկեւան է. (Ոսկ. ես.։ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Դ։ Խոսր.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Բ։ Ոսկ. եբր. ՟Ժ՟Է։)
Սիրելի՝ սերտ եւ ստոյգ որդի։ Ոչ խորթ որդիս եւ ոչ օտարածինս, այլ՝ սերտ որդիս սիրունս եւ հաւատարիմս։ Զմիածին եւ զսերտ որդին։ Մինչեւ պօղոսի որդի լինել ոչ վայրապար, այլ սերտ ... իբրեւ որդւոյ, եւ սերտի որդւոյ պատուիրէ։ Ոչ ի դոյզն մարդկանէ համարէի ես զձեզ, այլ սերտս եւ պիտանս եւ վաստակաւորս. (Իգն.։ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Դ։ Ոսկ. հռ. եւ Ոսկ. ՟ա. տիմ. եւ Ոսկ. գաղ.։)
Աղօթս առնէ նոցա սերտ մնալ ի միաւորութիւն հաւատոցն սիրով ընդ հաղորդին ընդ աստուծոյ սերտ, որդիք աստուծոյ եւ անուանին եւ կոչին. (Համամ առակ.։)
Առաւել քան զսոյնս։ Սովին հաւատովք։ Հայր սորուն սողովմոնի։ Ասէ սովիմբ մարգարէիւ. (Եղիշ.։ Նար. երգ.։)
Ոչ թերահաւատեաց սիրտ նորա, այլ սոսկ միառն բերան նորա. (Իգն.։)
յորմէ յն. փսէւտիս։ ψευδής, ψευστής falsus, fallax, mendax . Ներհակն ձայնիս Ստոյգ. ոչ ճշմարիտ. հակառակն ճշմարտութեան. անիրաւ. խարդախ. կեղծ. մոլոր. նենգաւոր. խաբեբայ. անհաւատարիմ. սնոտի. ստախօս ոք, եւ անհիմն կամ զուր բան.
Ի ձեռն սուտ երիցանց։ Սուտ են յամենայնի։ Առ աստուած իւր սուտ գտաւ։ Սուտ չեն մեր սպասաւորքս։ Ոչ հաւատային սուտ թողութեանն. (Եղիշ.։)
Երդման պէտք՝ հաւատալոյ վասն են. եւ արդ տեսանեմ, զի որ չերդնուն, նոքա առաւել հաւատարիմ են. (Ոսկ. եփես.։)
Վարձք քո բազում եղիցին յոյժ։ Ետ ինձ աստուած զվարձս իմ։ Վարձք մարդկան։ Վարձք անասնոց։ Կալցի վարձս հաւատարիմ։ Եւ ոչ վարձուց ակն կալան սրբութեան։ Եղեւ զերկեամ մի բովանդակ իւրով վարձու։ Ուխտք վարձուց վարձկանաց։ Տայ վարձս հոմանեաց իւրոց։ Զարծաթ իւր ի վարձու ոչ տայ կամ տացէ։ Եկին առ նա զօրք բազումք ի վարձու։ Արուայիկս բազումս ածեալ է ի վարձու յօգնականութիւն իւրեանց։ Կացուցին ի վարձու քարահատս եւ հիւսունս, եւ այլն։ Վարձուց ակնկալութիւն ի տեառնէ է։ Իբրեւ անմահից հատուցանէ մեզ զվարձս վաստակոց մերոց. (Եղիշ. ՟Ե. ՟Ը։)
Եւ դուք էք վկայք այսոցիկ։ ԵՂիջիք ինձ վկայք։ Վկայ յարութեան նորա լինել։ Արիւն ստեփանոսի վկային քո։ Անթիպաս վկայ իմ հաւատարիմ. եւ այլն։
Քաջն արտակ դիմեալ յասպարէզ տարփով, եւ սուրբ հաւատով. (Գանձ.։)
Ի թիւ եօթեանց տանց հարիւրոց կատարեցաւ բանս հաւատոց։ Եւ այլ տանց մարգարէութեանն։ Զհամարս տանցն ցանկեսցես։ Զառաքելական գիրս տուն առ տուն ընթերցեալ եւ գրեալ։ Տուն առ տուն կարգաւ զկաթողիկեայս թուղթն ընթերցայց։ Յորժամ զերկոսեանս զայսոսիկ բարւոք ուսանիս զտունս, յայնժամ ճգնեսցիս ի սակս երրորդին. (Շ. խոստ. եւ բարձր։ Երզն. ՟ժ. խորան.։ Նախ. գծ. եւ կթղ։ Վրք. հց. ՟Բ։)
Խնդրել ի մարդկանէ փառս՝ ցոյց է անհաւատութեան. (Բրս. հց.։)
Հաւատարմացուցանէ փորձիւ իրացն. (Նախ. ժող.։)
Բժիշկ յայնժամ բուժէ զմարմինս, յորժամ զփուտսն հանիցէ։ Ապա լիցի խոր խաղաղութիւն ի բաժանեալ փտից անհաւատիցն. (Երզն. մտթ.։)
Կշիռ մեծ կամ փոքր։ Չափ մեծ կամ փոքր։ Բեա մի մեծ կամ փոքր։ Ի փոքուէ մինչեւ ցմեծն։ Ըստ փոքուն եւ ըստ մեծին դատիցիս։ Եւ ես եմ մանուկ փոքր։ Սեղանն պղնձի փոքր էր։ Միթէ փո՞քր ինչ իցէ քեզ այդ, զի զատոյց զքեզ Աստուած իսրայէլի։ Փոքր մատնս իմ ստուարագոյն է քան զմէջ հօր իմոյ։ Որոջ մի փոքր։ Խնդիր մի փոքր։ Զամենայն սպասս՝ զմեծամեծս եւ զփոքունս։ Անգոսնեաց զաւուրս փոքունս։ Ի փոքունց նոցա մինչեւ ցմեծամեծս։ Ի պատուիրանացս յայսցանէ ի փոքունց։ Որ ի փոքուն հաւատարիմ է, եւ ի բազմին հաւատարիմ է։ Զփոքր ինչ դատաստան ինքեանք դատեսցին։ Առ փոքր մի սրտմտութեան. յն. սրտմտութեան փոքու. եւ այլն։
Քանի՞ են ամք աւուրց կենաց քոց։ Քանի՞ նկանակ ունիք։ Քանի՞ տակառի կամ զամբիղս բարձիք։ Քանի՞ ժամանակք ենլ յորմէ հետէ այդ եղեւ դմա։ Քանի՞ վարձականք են։ Քանի՞ ինչ պարտիս տեառն իմում։ տեսանե՞ս եղբայր՝ քանի՞ բիւրք են հաւատացելոց։ Քանի՛ մարտ պատերազմի մղեցաք։ Այս օր քանի՞ է՝ զի նօթի եմք։ Քանի՞ ինչ իցեն աւուրք կենաց իմոց.եւ այլն։
ՕՐԷՆ մանաւանդ ՕՐԷՆՔ. (արմատ բառիցս, Տնօրէն, Զօրէն, Յօրինել, եւ այլն) νόμος lex. Կարգ եւ կանոն սահմանեա յաստուծոյ կամ ի մարդկանէ. կրօնք. հաւատք. դեն. աւանդութիւն. իրաւունք. պատուիրանք. արարողութիւնք եւ Մատեանք օրինաց.
Չիք ոք բարի, բայց մի աստուած։ Այր բարի եւ անձնեայ։ Մարդ բարի ի բարի գանձուց սրտի իւրոյ հանէ զբարիս։ Ազնիւ ծառայ բարի եւ հաւատարիմ։ Ծառ կամ պտուղ կամ երկիր կամ մասն բարի։ Պարգեւս բարիս։ Տուրք բարիք։ Լի գործովք բարեօք։ Զգործս բարեաց. կամ Զյիշատակ մեր բարեաց. (յն. բարի)։ Գիտել զբարի կամ զչար։ Բանս բարիս։ Չէ բարի բանդ։ Չէ ինձ բարի։ Ուղիղ եւ բարի ես դու յաչս իմ։ Ինձ մերձենալ առ աստուած բարի է։ Արա որ ինչ բարի թուի առաջի աչաց քոց։ Տէր որ ինչ բարի է առաջի իւր, ինքն արասցէ։ Ծագէ ի վերայ չարաց եւ բարեաց։ Զչարս եւ զբարիս։ Ժողովեցին զբարի բարին (այսինքն զլաւսն) յամանս, զխոտանն ի բաց ընկեցին. եւ այլն։
Առաւել հաստատեցաւ ի հաւատս քրսիտոսի՝ որպէս երկաթ, որ մուխ առնու. (Հ. յուլ. ՟Ի՟Դ.։)
Հաւատամ ազդել քոյ կարողութեանդ առ յարութիւն եւ բժշկութիւն։ Զի՞նչ ազդեսցէ փոքր խաւար՝ աւուրդ Աստուծոյ. (Նար. ՟Ժ՟Է. ՟Հ՟Դ։)
Զայնպիսի ազդոյ վէրս առեալ ի սատանայէ, եւս ազդոյ վէրս եդ՝ քան զոր էառն։ Ազդոյ (կամ ազդու) վէրս դնէ լսողացն վասն անհաւատութեան նոցա. (Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. յհ.։)
Ազնի՜ւ, ծառա՛յ բարի եւ հաւատարիմ. (Մտթ. ՟Ի՟Ե. 21. 29։ Ղկ. ՟Ժ՟Թ. 17։)
αἴρεσις, διδαχή, δόγμα , θρησεία, secta, religi, haeresis, dogma, doctrina Այլ ընդ այլոց կրօնք, մոլար հաւատք, կամ վարդապետութիւն. հերետիկոսութիւն, հերձուած, վարդապետութիւն, ուսումն, դեն. մոլորութիւն, ծուռ հաւատք։ մէզհէպ. (թող զի յն. ա՛լի, ալադի՛ա, եւ տճկ. ա՛լ, խալա՛տ է՝ խաբ, պատրանք, սխալ, մոլորութիւն)
Զամբիծ հաւատս՝ ստոյգ դաւանմամբ. (Նար. ՟Ծ՟Ը։)
Պարտ է ագանել այծէս։ Զգենու զայծէս հաւատոյ։ Զսպեն այծէովքն, բաճկոնովն. (Մաշտ. սքեմ.։)
Բայց հաւատս աներկմիտս յո՛ ասաց ունել, այցելի՛ է. (Երզն. մտթ.։)
Զպարզն եւ զանբաժն։ Ըստ միոյ պարզ եւ անբաժ հաւատոյ. (Մաքս. նշ. եկեղ.։)
Անբծաց ընտրութեան։ Ի նպատակն վարուցն անբծաց։ Զանբիծ հաւատս։ Անբիծ դաւանութիւն։ Անմեղս եւ անբիծս ընդ հովանեաւ սորին բազմեցո՛. (Նար.։)
Ո՛չ առ անգամ մի ունել զհաւատսն, եւ արագապէս ի բաց ուրանալ. (Նանայ.։)
Գրով եւ անգիր՝ աստ եւ հեռաւորագոյն հաւատս մեր քարոզի. (Առ որս. ՟Թ։)
Հաւատաց անդէպ բանին։ Լսեն անդէպ բանից. (Ոսկիփոր.։)
Զանեզր շնորհացն զեկուցանէ։ Փառօք Հօր գայցէ, անգզր զօրութեամբ հրեշտակաց՝ անհամար գնդիւք։ Ի բազմութիւն անեզր տարածեալ լինէր իրք հաւատացելոցն. (Ոսկ. յհ. եւ Մտթ. եւ Գծ.։)
Անխէթ հաւատով յաղթեցին խորամանկութեան նոցա. (Յհ. կթ.։)
Թէ անխոհ երբէք հաւատան լինել զհայր, ապա հարցցեն, թէ խորհելո՞վ ծնաւ զորդի։ Զայս ամբարիշտ է եւ անխոհ՝ ասել. (Կիւրղ. գանձ.։)
Թէ անխոհ երբէք հաւատան լինել զհայր, ապա հարցցեն, թէ խորհելո՞վ ծնաւ զորդի։ Զայս ամբարիշտ է եւ անխոհ՝ ասել. (Կիւրղ. գանձ.։)
Հաւատովք ընկալցո՛ւք զանծան դիմաց քատակ. (Սանահն.։)
Ո՛վ դու անկար խորան խորհրդոյ՝ տաղաւարին հօրն հաւատոյ. (Գանձ.։)
Կամ իբր դժուարին. եւ անհաւատալի. եւ մտացածին.
Աբրահամ հաստատեալ անյեղ եւ անմէտ խորհրդով հաւատոց։ Եկաց մնաց անմէտ, որպէս եւ յառաջն էր. (Փիլ. լին. եւ Փիլ. իմաստն.։)
Ի հանդերձեալ կեանքն տեսանեն զաստուած դէմ յանդիման, յոր անտես հաւատացեալ էին. (Ոսկիփոր.։)
Սակաւուց առաջի։ Սրբոյդ առաջի։ Մաքուր հաւատոց ձեր առաջի. (Խոր. Գ. 65։)
Որպէս որք վաճառ առնիցեն, զառգինն ի միջի դնեն, նոյնպէս եւ աստուած առաջի քո եդ զաշխարհս, զի յերեւելեացս գնեսցես զհաւատսն ի նա. (Ոսկ. ես.։)
Բայց եւ նոցա հաւատալն չէր ինչ առողջ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 4։)
Առողջութեամբ մարմնոյ իւրեանց զառողջ հաւատսն սողոմոնի հիւանդացուցին. (Եփր. համաբ.։)
Առաջի անհաւատից արգոյ եւ պատուական ցուցանէ Աստուածաբ զծառայաս իւր. (Խոր. ՟Գ. 51։)
Հաղորդութիւն հաւատոցն քոց արգոյ լինիցի. (Փիլիմ. 6։ Ուստի)
δίκαιος justus, aequus (ի բառէս արդ. արդակ. հարթ. եւ այլն. իբր արարօղ կամ արարեալ հարթ եւ յարդարուն օրինակաւ) Զանձանց ասի որպէս իրաւարար. ուղղադատ. ուղղագործ. բարի. բարեպաշտ. անմեղ. անպարտ. աննենդ. անկեղծ. հաւատարիմ. անաչառ. զոր օրինակ,
Զի հարթ պահեցեալ՝ արդար կոչեսցուք հաւատարիմ հաւասարութեամբ։ Արդար դաւանեցայ ամենայն իրօք ամբարիշտս։ Ո՛վ կեղծաւորդ յարդարոց. (Նար.։)
Արդար ուսումն, կամ քարոզութիւն, հաւատ, ձեռնադրութիւն, բան, լուր, զսողութիւն, աչք, միտք, գործք, վաստակ, վաճառականութիւն. (Փարպ.։)
Արդարութեամբ. Ճշմարտութեամբ. հաւատարմութեամբ.
Թէպէտ ախտիւն կապեալ էր (աեռատեսն), այլ հաւատովն արձա՛կ էր, եւ համարձակ (յն. թեւացեալ). (Ոսկ. մ. ՟Բ 6։)
Առ զվէմն՝ զոր եդ ընդ սնարս իւր, եւ կանդնեաց զնա արձան։ Եղիցի վկայ կարկառս, եւ վկայ արձանս։ Արձան քարեղէն։ Արձան շիրմի ռաքելայ։ Աբեսողոմ կանգնեաց իւր արձան։ Դարձաւ կինն ղովաայ յետս, եւ եղեւ արձան աղի։ Անհաւատի ոգւոյն յիշատակ հաստատեալ զարձանն աղի.եւ այլն։
որպէս Կտակ, եւ որ ինչ փոխանցի իբրու կտակաւ. վասն որոյ ասի եւ զօրինաց, զհրամանաց, զվարդապետութենէ, եւ զամենայն իրաց յանձելոց, որոց վասն յետոյ համար պահանջի հաւատարիմ պահպանութեան.
Զմերայինն լուսաւորչի զաւարտ համառօտ հաւատոյ հաստատութեան յանձինս մեր հաստատեսցուք. (Լմբ. հանգ.։)
Մասն արանցդ՝ որ եկին ընդ իս. նոքա առցեն զբաժին իւրեանց։ Բաժին եւ ժառանգութիւն ի տան հօր մերոյ։ Բաժին քո ընդ նոսա մի՛ լիցի, զի ես եմ բաժին քո եւ ժառանգութիւն։ Բաժին իմ ես դու տէր։ Եւ այս են բաժինք, զոր բաժանեաց Մովսէս որդւոցն Իսրայէլի։ Գնել անդ բաժին ի մէջ ժողովրդեանն։ Սոցա ել բաժին վիճակաւ։ Այս վիճակ բաժնիւ դարապանաց՝ որդւոցն կորխայ։ Մասն բաժնի։ Մասն ի բաժնի։ Բաժինք շնորհաց կամ պաշտամանց։ զԻ՞նչ բաժին կայ հաւատացելոյն ընդ անհաւատին։ Այս եղեւ բաժին իմ յամենայն վաստակոց իմոց. եւ այլն։
Ո՛չ վասն աւուրն միայն է նոցա բաժին երկմտութեան. թէպէտեւ բաժին պահոց էին, սակայն միաբանութիւն հաւատոցն հաստատուն էր։ (Եւս. ՟Է. 25։)
Որք ի մարմին զանմարմնականացն բերելով արութիւն հաւատոյ։ Զանուանակրութիւնն յինքեան բերեալ, եւ զհանդէս մարտին. (Շար.։)
Բոլոր կենացս է արուեստ առաքինութիւն։ Հաւատարիմ ի բոլորումն ի տանն նորա. (Փիլ. այլաբ.։)
Կատուն եղեւ գերբն, եւ անկաւ ի յալիւր տուն. գան մկունքն, եւ ասեն. ո՛վ դու չար, քո հաւատովդ, (ոչ հաւատամք, թէ) դու գերբն ես. (Վրդն. առակ.։)
Ի միոջէ որովայնէ աստուածայնոյն գիտէ զմեզ բանս (ըստ հաւատոց) վերստին ծնեալ. (Մագ. ՟Ի՟Զ։)
Գոնեա թերեւս զթերահաւատութիւն իւրեաց պատրուակեալ ունելով. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Ջերմագութ գորովով ... պահեա՛ զհաւատացեալքս ի քեզ։ Այնու եւ գոհանամք եւ ի գորով ածեմք. (Խոսր. պտրգ.։)
Գրեան յամենայն աշխարհաց ժողովեցաւ։ Եհարց թագաւորն, որում զգրեանն հաւատացեալ էր. (ՃՃ.։)
Առ հաւատսն գտանի դժրօղ. (Խոր. ՟Բ. 85։)
Առ հաւատսն գտանի դժրօղ. (Խոր. ՟Բ. 85։)
Առ քեզ դիմեն յուսով։ Դիմեալ առ զօրութիւն քո։ Հաւատով դիմեցելոցն. (Շ. բարձր.։)
Առ քեզ դիմեն յուսով։ Դիմեալ առ զօրութիւն քո։ Հաւատով դիմեցելոցն. (Շ. բարձր.։)
Դուռն բանայ հեթանոսաց հաւատոյ. (Երզն. մտթ.։)
ԵՐԱՇԽ 2 (երաշխիք, խեաց.) գ. ἑγγύνη fidejussio Գրաւ եւ առհաւատչեայ. կամ երաշխաւորութիւն.
Հաւատասցեն երկիրքն սերմանցն զոր ընկալան. (Եփր. համաբ.։)
Թէ յԱստուծոյ ասէ գոլ, հակառակէին. եւ թէ՛ի մարդկանէ, եւս առաւել զենէին. կա՛մ ընթերցի՛ր, զինէին, եւ կամ իմա՛, զեան կրէին, վնասեալ լինէին ի հաւատս։
Զինեցաւ հաւատով. (Շար.։)
Զինեցաւ հաւատով. (Շար.։)
cf. ԶՐԱՀ;
Եթէ զրեահքն էին պահապանք մարմնոյ, ընդ նմին եւ զրեահքն հաւատոյ։ Գիւտ թղթ. առ վաչէ;
Զրեայքն (կամ զրայքն) իւր պահեն զնա։ (Եփր. ել.)
Վարկանէր հաւատարիմ եւ ըմբոն գործոց իրացն. (Փարպ.։)
Միայն զհաւատ շնորհաց քոյին, եւ ըզթոշակ կենաց վերջին. (Յս. որդի.։)
ԺՈՂՈՎ. Գումարումն առաջնորդաց ի խնդիր հաւատոյ, եւ կարգաց եկեղեցւոյ. սիւնհոդոս. σύνοδος synodus, concilium
ԺՈՂՈՎ ՀԱՒԱՏԱՑԵԼՈՑ՝ ի հին եւ ի նոր օրէնս. որ եւ ԵԿԵՂԵՑԻ ասի. մանաւանդ Հաւաքումն յեկեղեցի՝ յաղօթս, եւ ի պատարագ եւ ի հաղորդութիւն, եւ ի քարոզ. ἑκκλησία ecclesia σύαξις synaxis, conventus, concio, coetus եւ այլն.
իշխօղ ոք. տիրօղ. տէր հպատակաց. պետ. նահապետ. գըլուխ. առաջնորդ. զօրաւար. նախարար. դատաւոր. աւագանի. վերակացու եւ գլխաւոր ինչ եւ է կարգի. տէր, պարոն, մենծը, գլուխը, աղա, սահապ. որպէս ἅρχων princeps յոքն. ἅρχοντες principes, et magistratus. ... Երկոտասան իշխանք նոցա ըստ ազգաց իւրոց։ Երկիր պագցեն քեզ իշխանք։ Սիւքեմ, որ իշխանն էր երկրին։ Երէց տան իւրոյ՝ իշխան երկրին։ Կացո՛ նոսա իշխանս ի վերայ իմոց խաչանց։ Յանդիման եղեն թագաւորք երկրի, եւ իշխանք ժողովեցան ի միասին։ Իշխան մի մատուցեալ երկիրպագանէր։ Եկն յիսուս ի տուն իշխանին։ Միթէ ոք յիշխանաց հաւատա՞ցի նա։ Իշխանք ազգաց տիրեն նոցա։ Իշխան զօրուն լինիցիս։ Իշխանք ղեւտացւոց։ Իշխան Երգոց (եւ երգչաց)։ Իշխանաւն դիւաց հանէ դա զդեւս. եւ այլն։
Զիրերաց (իրս)։ Առմունք, կամ թերեհաւատեմք յիրերաց. (Լմբ. ատ.։)
Լծորդք են՝ բամփ. գկքխ. գտթ. զսցձ. ժչշ. ծճջ. լղն. րռ։ Եւ լծոդացս զրոյցքս՝ անհմտաց սորին պատերազմ եւ անհաւատալի կարծին. (Երզն. քեր.։)
Երազօք հաւատացուցեալ, կամ ի լրջէ կերպս ի կերպս եղեալ. (Եւագր. ՟Ժ՟Բ։)
Ելցեն, կամ հանե՛ք ի խաւարն արտաքին։ Մշտնջենաւոր կապանօք պահեաց ի խաւարի։ Որ անմիտն է, ընդ խաւար գնայ։ Ինքն յայտնէ զխորս եւ զգաղտնիս խաւարի։ Գիտէ որ կայ ի խաւարի։ Ամենայն որ հաւատայ յիս ի խաւարի մի՛ մնասցէ։ Որ ատեայ զեղբայր իւր, ի խաւարի է, եւ ընդ խաւար շրջի։ Խաւարն կուրացոյց զաչս նորա։ Ի բաց արասցուք զգործսն խաւարի։ Մի կցորդ լինիք անպտղութեան գործոցն խաւարի։ Փրկեաց զմեզ յիշխանութենէ խաւարի.եւ այլն։
Վասն ջերմեռանդ սիրոյն, եւ խիզախ հաւատոյն. (Երզն. մտթ.։)
Մի՛ ամենայնի ցանկանայցես. ի բարեաց անտի ընտրեսջիր զխծբիծսն։ Յորժամ համարիջիր հաւատացեալ երեւալ, յորժամ ի խծբծաց ոգւոց ազատեալ իցես. (Եւագր. ՟Թ։)
Ապա եթէ տկարացեալ եսհաւատովք. եւ խղճես. (Եզնիկ.։)
Ճշմարտութիւն խոկասցէ կոկորդ իմ։ Սիրտք արդարոց խոկան զհաւատս. (Առակ. ՟Ը. 7. ՟Ժ՟Ե. 28։)
Հաւատարիմ կոչէզնա, զի չխորեաց ինչ։ Կայէն ագահեաց խորեաց յաստուծոյ. (Ոսկ. մտթ. ՟Գ. 24։ եւ Ոսկ. եփես. ՟Ժ՟Բ։)
Ի ներքոյ երկիւղ՝ վասն տկարութեան հաւատացելոցն, զի մի՛ խռկեսցին. (Ոսկ. ՟Բ. ՟Ժ՟Դ։)
Զծառոյդ օրհնութեան հաւատք յուսոյ իմոյ կախեսցի. (Նար. ՟Ղ՟Ա։)
Յայսքան վտանգս կախէ զանհաւատսն։ Զանարգ զարդս կախիցես ի դեմս քո. (Ոսկ. յհ.։)
Կրկին հաւատս ցուցանէին, զի կաղալոց եւ սողալով եւս ի լեառնն ելանէին։ Վասն յարութեանն բան կաղայր առ նոսա. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 27։ եւ Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Որ ըստ հաւատոցն կաղայ. (Բրսղ. մրկ.։)
Երկնայնոցն նմանեալ կարգեաց. զոր եւ կանոն անուանէ. զի առնց ուղիղ հաւատոյ եւ առաքինութեան անընդունակ է պաշտօնն. (Խոսր.։)
Ի միումն ժամու փոփոխումն առնել բարուց կենաց մարդկան։ Եթէ ոչ նախ հաստատեալ է յանձն իւր զուղիղ կեանս, ոչ մտանէ ի հաւատս։ Կեանս անմաքուրս ունին. (Ոսկ. յհ.։)
Հաւաստել. վկայել հաւաստեաւ. հաւատարմեցուցանել. վճռել. եւ Աւարտել. լրացուցանել. կատարել
Որով հաւատացեալ կնքեցայք։ Որով կնքեցարուք յաւուրն փրկութեան. (Եփես. ՟Ա. 13։ ՟Դ. 30։)
Եւ զսատանայ կոխան տայր հաւատացելոց իւրոց. (Ագաթ.։)
Եբարձ քրիստոս զզօրութիւն նորա, եւ տկարացոյց, եւ կոխոն ետ հաւատացելոց իւրոց. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ՟Բ։)
Հեծեալ կոծին ամենայն ջոկք անհաւատիցն։ Եւ րեական ազգըն կոծին, զի տեսանեն զոր խոցեցին. (Շար՜ Յիսուս որդի.։)
հաւատով պատեալ կուշտ նորա. (Ոսկ. ես.։)
կրկին կոչմամբն դիւրահաւատան ձգեսցէ առ ինքն. (Շ. մտթ.։)
Կցորդ է նա արանց ամպարշտաց։ Կցորդ եղէց նմա։ Որպէս կցորդ եմք չարչարանացն, նոյպէս եւ մխիթարութեանն։ կցորդս ինձ շնորհեաց զձեզ ամենեսին լինել։ Արտասուաց կցորդ լինել։ Մի՛ կցորդ լինիք անպտղութեան գործոցն խաւարի։ Կցորդքեղերուք ինձ ի նեղութեանս։ Մերձաւորութեամբ կցորդ եղեւ նոցունց։ Ոչ եղէց կցորդ ընտրելոց նոցա (յն. կապակցեցայց)։ Ամբիծք եւ ուղիղք կցորդ եղեն ինձ (յն. կցեցան, կամ յարեցան). եւ այլն։ Կցո՛րդ լեր կարեացս, կամ տկարութեան, ուղւոյն, եւ այլն։ Կցո՛րդ է (այսինքն կից է) սմին եւ յոյժ նմանատիպ՝ հաւատալն իսկապէս. (Նար.։)
Հայեցաւ ի նա։ Ամենեքեան հայէին ի նա։ Աչք ամենեցուն ի նա հայէին։ Բնաւ հայէի իսկ ի քեզ։ Հայեցաւ նա ի բարձանց ի սրբութենէ իւրմէ։ Մարդ հայի յերեսս, եւ աստուած ի սիրտս։ Հայեսցո՛ւք ի զօրագլուխն հաւատոց։ Հայեա՛ց յաղքատութիւն իմ, կամ յօգնել ինձ։ Հայեցեալ յերեսս ձեր։ Ոչ հայեցան յիս մերձաւորք իմ։ Ոչ հայեսցի յիս ակն տեսողի։ Հայեցան առ նա ի խոնարհ։ Հայեցար յերկիր։ Հայել ընդ պատուհանն, ընդ վանդակապատն, ընդ նա, ընդ իս, ընդ երեսս սոդոմացւոց. այր ընդ ընկեր իւր, եւ այլն։
Հեծեալ կոծին ջոկք անհաւատից. (Շար.։)
Հաւատարիմ զօրացն հոռովմոց. (Եղիշ. ՟Դ։)
Հոգին սուրբ ի վերայ ամենայն հաւատացելոցն հոսեցաւ. (Կոչ. ՟Գ։)
Միտք՝ որ ի բազում փորձութեանց պաշարեալ էին, եւ ի հաւատոց եւս ձոխէին. (Ոսկ. եբր.։)
Որ պատառէ փայտ, նովին ճգնեսցի (կամ վշտասցի)։ Յորում եւ ես իսկ ճգնիմ անխիղճ միտս ունել։ Յամենայնի ճգնեաց։ Ընդէ՞ր եւ մեք ճգնիմք յամենայն ժամ։ Ճգնիցիք ի վերայ հաւատոցն։ Ճգնէին ի ձեռաց պատերազմողաց, եւ այլն։ Ճգնեալ նահատակեցայք յերկրի՝ յաղթօղք ի պատերազմի։ Եւ քաջութեամբ արիաբար ճգնեալ. (Շար.։)
Ճեպեցին զանձինս առ հաւատս. (Նանայ.։)
Առաքինաբար առ հաւատսն յորդորեալք ճեպեցէ՛ք զանձինս. (Լծ. ածաբ.։)
Մի՛ հեղգայք առ շնորհն, այլ ճեպեցարո՛ւք։ Ի գործ ճեպի։ Ճեպին ազգք ամենայն առ ի հաւատսն։ Յայլ իմն ճեպի բանս. (Ածաբ. մկրտ.։ Առ որս. ՟Ժ՟Բ։ Նանայ.։)
Ջահ վառեալ. ի ձեռն պնդակազմ հաւատոցն ճօճ առեալ ցոլացեալ։ Կրկնեալ այլ ոմն ճօճ նիզակաւն ընդ նոյն ակն. (Արծր. ՟Է. 2։ եւ ՟Գ. 8։)
Որ ի գործ մառանին կամ խոհակերոցի զբաղեալ է։ Որ հաւատացեալն է զհոգս մառանին։ Որում հաւատացեալ է հոգ մառանի. (Բրս. հց.։)
Հաւատոցդ անուն մէկին է անուանեալ, բայց յերկուս ազգս բաժանեալ լինի. (Կոչ. ՟Ե։)
Եթէ տայցեն միայն ողջոյն բարեկամաց ձերոց։ Թէ միայն մերձենամ ի հանդերձս նորա, փրկիմ։ Բայց միա՛յն հաւատա՛։ Ոչ մնաց, բայց՝ միա՛յն ցեղն յուդայ. եւ այլն։ cf. ԲԱՅՑ ՄԻԱՅՆ, cf. ՈՉ ՄԻԱՅՆ։
մ. այսինքն Ի հաւատ. հաւատարմութեամբ. ἑν πίστει in fide.
Եւ յաւէժ ուրախանան միշտ հաւատացեալք։ Նմա՛ յաւէժ յա՛նձն արա զանձինս մեր. (Շար.։)
Առ ստացօղն՝ միշտ նենգաւորս, եւ առ բանսարկուն յաւէտ հաւատարիմս։ Ոչ նոր ինչ գտեր յիս, այլ նոյն եմ յաւէտ նովին պատահմամբ յանցաւորութեան. (Նար. ՟Ի. ՟Ի՟Ա։ (յորս փակի եւ իմաստ ձայնիս ըստ ՟Ա. նշ)։)
Զյետին թոշակն ըստ պատշաճի ընդունել՝ առհաւատչեայ յաւիտենական կենաց. (Խոսր.։)
Զյոլով մասն աշխարհիս։ Եկեալ յոլովից կողմանց։ Մինչ յոլովից (կամ շատից՝) մկրտել յանհաւատից. (Խոր.։)
Յստակ ջուրք գետոյն յարիւն դառնային։ Յստակ լոյս, կամ ճառագայթք։ Յստակ հաւատք։ Յստակ եւ սուրբ սիրովն՝ որ առ Աստուած։ Հեզութիւն աղբիւր յստակ է. (Եղիշ. ՟Գ. ՟Ե։ Սեբեր. ՟Դ. Ոսկ. յհ. ՟Ա. 34։ Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Մեծ հաւատով խնդրէր յաստուծոյ՝ որպէս որդի, որ խնդրեսցէ ի հօրէ սիրով եւ նազելով. (Ճ. ՟Ժ.։)
Նամակ հաւատոյ. (Պտմ. ժող.։)
Զի եթէ ի քումմէն ինչ երկմտիցես, ի նորայոցն հաւատասջի՛ր ուսանել։ Ոչ եթէ նա ինչ կարօտ մերովքս իցէ, այլ մեք ամենեւին նորայովքն։ Ի նորայոցն տաս, որպէս զի դու օգտեսցիս. (Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. հռ.։)
Զայս թուղթ գրէ նորոգ հաւատացելոցն. (Նախ. յուդ.։)
Արեւելեանն այն մոգուց՝ աստղահրաւէրն եկելոց, հաւատ եւ յոյս մեր՝ եւ սէր, գեր նոցայնոցն քեզ նըւէր. (Տաղ յհ. եղբ. հեթմ.։)
Որ իբրեւ եհաս անդր, բազում նպաստ լինէր հաւատացելոցն ի ձեռն շնորհացն. այսինքն օգուտ լինէր, կամ օգտէր. (Գծ. ՟Ժ՟Ը. 27։)
Զորօրինակ գրիչ գրչի (այսինքն գրողի) ... սոյնպէս եւ շնորհքն խնդրեն ի հաւատացելոցն զնպաստ. (Պիտառ.։)
Ածէ ի մէջ զՅովսէփ, որ որով կրեաց զվիշտսն, նպաստ եղեւ ի հաւատս բանիցն ասացելոց։ Թէպէտեւ յղութեանն ոչինչ եղեր նպաստ, սակայն զտեղի հօր լնուս մանկանն. (Ոսկ. մտթ.։)
Ինչս եւ փոյթ եւ վերակացութիւն՝ զամենայն ինչ նպաստ լիցուք յընկերացն օգուտ։ Պատճառ եւեթ խնդրէ այն հուր, զի սակաւիկ մի անդր կայծակունս նպաստ լինիցիս, եւ զողջոյն իսկ զբոց բարերարութեան բորբոքես. Եւ եթէ հաւատոցն պէտք իցեն՝ ասեն, զի՞նչ պիտոյ իցեն պահք. զի ընդ հաւատոցն եւ այն եւս ոչ սակաւ նպաստ լինի զօրութիւն (այսինքն զզօրութիւն)։ Տե՛ս զՊօղոսի այնչափ ուղղութիւնս։ յանձնէ նպաստ լինէր, եւ զամենայն շնորհացն համարէր։ Զշնորհսն ունէր յօգնականութիւն, եւ չհամարէր բաւական, այլ՝ ազգի ազդի նեղութիւնս նպաստ լինէր. (Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. եփես.։)
Զհաւատն թողեալ՝ ընդ խնդիրս (կամ խտիրս) շաղիմք. (Առ որս. ՟Գ։)
Խաբեբեյից եւ շողոմաց հաւատացեալ. (Պտմ. ըստ լեհ.։)
Մարդկըային շնչովն առ շունչսն էջ մեռելոցն, եւ զնոսա՝ որք հաւատացինն՝ փրկեաց. (Կիւրղ. ղկ.։)
Հաստատո՛ւն կայցէք ի մի հոգի ( πνεῦμα ), եւ միով շնչով ( ψυχή ) նահատակիցիք ի հաւատս աւետարանին. (Փիլիպ. ՟Ա. 27։)
Շուրջ պատեսցէ կամար հաւատոյ զմէջս սրտի իմոյ. (Պտրգ.։)
Շրջեցին զմիտսն յովասու։ Առեալ զթագաւորն մեկուսի՝ շրջեաց զմիտս նորա։ Զի մի՛ չարութիւն ինչ շրջեսցէ զիմաստութիւն նորա։ Ցանկութիւն շրջեաց զսիրտ քո։ Շրջեաց նմա աստուած սիրտ այլ։ Խնդրէր շրջել զփոխանակ բդեշխին ի հաւատոց։ Կամիցին շրջել զաւետարանն քրիստոսի.եւ այլն։
Որ որկորոյն, եւ որ ընդ որկորոյն են, ոչ յաղթէ, չէ հաւատացեալ. (Եւագր. ՟Թ։)
Որցեալ յանապակ եւ յանուշակ մշտնջենաւոր եւ յանվախճան ուրախութիւնսն երկնաթռիչ հաւատով ի քրիստոս. (Թէոդոր. խչ.։)
Եթէ չուժելով պահել զադամ՝ ի դրախտէն եհան պատճառանօքն, զիա՞րդ զենոք եմոյծ ի ձեռն հաւատոցն եւ անմահ պահեաց զնա. (Եփր. աւետար.։)
Խզիլ պարանացն եւ ընկղմիլ նաւին ի տկարութենէ չուանացն էր։ Եւ զի՞նչ չուանքն՝ որ խզեցան. շաղկապ եւ շարամանութիւնք մեր առ աստուած հաւատոյ եւ սիրոյ. (Գէ. ես.։)
Վասն հաւատարիմ թագաւորին եւ ամենայն պաղատին (կամ պաղատան). (Ոսկ. պտրգ։)
Պատիր պատմութեանցն հաւատալ. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Ընդէր՞ զպիծական յարուցանես հակառակ հաւատոյս. (Առ որս. ՟Ա։)
Որպէս թէ պէտս անօղ. կամ առեալ ի պէտս շահեկանս. այն է Հրամանահան. պատգամատու. վկայ հաւատարիմ, կամ օգտակար եւ շահավաճառ. իբր յն. χρησμοδός qui oracula edit. կամ χρεώδης, χρήσιμος utilis եւ χρηματίστης negotiator եւ այլն.
Հաւատարմագունի առն պիտէր (այսինքն պէտք էին), որ ասէր՝ թէ յարեաւ, մեք տեսաք. (Ոսկ. գծ.։)
(Զբան տեառն՝ որ վասն անցանելոյ բաժակին՝) եւնոմիոս եւ արիոս՝ իւրեանց չար հաւատովն պղտորեցին, եւ ընկերին արբուցանեն խմորուն պղտորս։ Վա՛յ որ արբուցանէ ընկերի իւրում խոտորումն պղտորոյ. (Ոսկ. ի չրչրնս.։)
Զհաւատոցն առագաստն պարզ եւ անխոնարհելի ունիլ ի մեջ հերձուածողական պտույտից. (Լծ. կոչ.։)
ՌԵՄՈՆ կամ ՌԻՄՈՆ. ռմկ. ռէհին. ἁρραβών arrhabo, arrha Գրաւ. գրաւական. առհաւատչեայ. առէպուն (յորմէ յն. լտ. առռավօն, արրա՛պօ, ա՛ռռա).
Ռեմոն չտան, եւ զգինքն չվճարեն։ Առնու առհաւատչեայ, այսինքն ռեմոն (կամ ռիմոն)։ Առնու ի դնողէն ռեմոն (ռիմոն)։ Կորուստանէ միայն՝ զոր ինչ ռեմոն ետ. (Մխ. դտ.։)
որպէս գ. Արմատ բայիդ Սատակել՝ ռամկորէն եւեթ վարի, եւ նշանակէ դի, գէշ. մեռեալ մարմին անասնոյ կամ անհաւատի։ Այլ ի գիրս գտանի որպէս ա. այլազգական բառ սատէ, սատեճե, լծ. ընդ հյ. յստակ. այսինքն Պարզ. զուտ. սոսկ. լոկ. համակ. ողջոյն. եւ Անշուք. անզարդ. միակերպ. պարզուկ, սոսկ. ... λιτός (յորմէ իտ. liscio ). simplex, vilis ψιλός (որ է սուղ). nudus, merus, purus.
Մի հաւատք էր ամենեցուն, զմի սէր սիրէին զքրիստոս։ Քորքն երկոքեան զմի սէր սիրէին զտէրն, եւ զմի գիտութիւն արբին երկոքեանն. (Մամբր.։)
Ոչ հաւատալ փութով սովորից չարաց, զի հնացեալ՝ բնութիւն լինի. (Մխ. առակ. ՟Ձ՟Թ.) (որ հայի եւ ի յաջորդ նշ)։
Հակառակն ստոյ. (որպէս թէ՝ յար եւ նման ըստ ոգելոյն. լծ. եւ յստակ, եւ շիտակ. կամ ըստ եբր. արաբ. սատըգ, որ է արդար) որպէս յն. ἁληθής, ἁληθινός verus, certus ἁσφαλής securus σαφής manifestus εὑσεβής pius. ճշմարիտ. հաւաստի. անշուշտ, անսուտ. աներկբայ. ճիշդ. անվրէպ. հաւատարիմ. հարազատ. անխարդախ. արդար. բարեպաշտ. մանաւանդ՝ Ճշմարիտ եւ արդարադատն աստուած.
Ստոյգ հաւատ (իբր յայտնի ապացոյց). (Փիլ. բագն.։)
Վահան պղնձի ի վերայ թիկնաց նորա։ Առնուին վահանս եւ սուսերս։ Զվահանս եւ սաղաւարտս։ Ի զրահաւոր պատենազէն պղնձապատ վահանացն։ Ասպար զօրաւորաց, վահանն սաւուղայ։ Առցէ վահան զսրբութիւն անվկանդ։ Ի վերայ ամենայնի առէ՛ք զվահանն հաւատոյ.եւ այլն։
Ոչ հաւատայ նա զոք վասն զարդուն իւրոյ, եթէ վայե՛լ է նմա։ Այլ որպէս վայելեսցէ կանանցն, որոց զաստուած պաշտութիւն յանձն առեալ իցէ. (Ոսկ. աւետար. եւ Ոսկ. ՟ա. տիմ.։)
ՎԱՒԵՐ, մանաւանդ ՎԱՒԵՐԱԿԱՆ. δεκτός acceptabilis κυριότερος dignior. (լծ. պ. պաւէր, հաւատ, հաւատալի. պաւէր գէրտէն, հաւատալ. եւ յն. վէվէօս. լտ. վալիտուս, հաստատուն. զօրեղ). Արժանահաւատ. ընդունելի. հաւատարիմ. հաւաստի. պատուական. տիրագոյն. ստոյգ.
Վասն ի գեղջկաց տգիտաց վիշապին անուանելոյ։ Ոչ եթէ վիշապ է փոշին մանուածոյ ի փոթորկէ գետնականէ յօդս խաղացելոյ, այլ հողմ ինչ է պտուպկեալ։ Առասպելական ստութեան ունկն դնել եւ հաւատալ մի՛ երբէք յանձն առնուցուս վիշապ զնա անուանողաց. (Սարկ. շարժ.։)
(որպէս թէ Վեստ կամ իւստ ՝ այսինքն գեր ի վերոյ՝ քան զահ. լծ. եւ պրս. քիւստախ, անահ, յանդուգն, եւ սէրպէստ ). Անվեհեր. աներկիւղ. ապաստանեալ. ապաւինեալ. համարձակ, կամ հաւատս ընծայօղ. եւ Ապահով. ուստի ասի Վստահ եմ կամ լինինմ. πείθομαι, θαρρέω confido, suadeor, audeo եւ այլն. Համարձակիլ. յապա հովիլ. դնել յուսով ի մտի.
Որք պոռնկեցան ընդ կուսան հաւատաւորացն, զսպանողին կրեսցեն վտանգ. (Կանոն.։)
Յապահովս առնիցէ ի տագնապէն, առ ի չվատել զհաւատսն երկիւղիւ. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 36։)
Որպէս տեսիլս աչաց զարեգական զլոյս։ Տեսիլ աչացն է հաւատարիմ, եւ ոչ լուր ականջացն։ Միայն տեսլեանն զգայութեանց աստուած ծագեաց լոյս. (Յճխ. ՟Գ։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ա։ Փիլ. իմաստն.։)
Տնգեցին հերձուած ի մէջ հաւատացելոց։ Ի ջուրն տնկեաց հրամանն տեառն զգնալոյն բնութիւն. (Ճ. ՟Ա.։ Վրդն. ծն.։)
Հաւատարիմ տնտես եւ իմաստուն։ Այր մի էր մեծատուն, որոյ էր տնտես։ Պարտ է եպիսկոպոսին անարատ լինել, որպէս եւ աստուծոյ տնտեսի. (եւ այլն.)
Առեալ աղեքսանդրոս զտումար հաւատոյն՝ գնաց քարոզեալ. (Հ=Յ. մայ.։)
ՆՆջեաց ընդ տնկոյն։ Զգետս նորա ած շուրջ զտնկովք իւրովք։ Հանդերձ բուսով տնկոյ նոր։ Տնկեաց տունկ առ ջրհորովն։ Ամենայն տունկ զոր ոչ տնկեաց հայր իմ երկնաւոր, խլեսցի։ տունկ տեառն ի փառս։ Տունկ անհաւատ, եւ սերմն անհաւատ։ Կանգնեցից նոցա տունկ խաղաղութեան։ Տունկք մրգաբերք.եւ այլն։
Մոլեկան ցանկութեամբ տրփողաց։ Որ անբիծ հաւատոյս են տրփողք. (Ագաթ.։ Պրպմ. ձ։)
Մոլեկան ցանկութեամբ տրփողաց։ Որ անբիծ հաւատոյս են տրփողք. (Ագաթ.։ Պրպմ. ձ։)
Ամբարտաւանք, հումք, ցուրտք, եւ անհաւատք։ Զանմարդութիւն զցուրտ հմութիւն։ Դարդարեսցուք յանմարդութենէ յայնմանէ, եւ ի ցուրտ հմութենէ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 8. 4. 14։)
Գնացք ջուրցն յերկրէ փթթեն զանազան բոյսս։ Որպէս ջուրն յագեցուցանէ եւ փթթէ զիւրաքանչիւր բոյս ի վերա իւր արմատոյն. նոյնպէս սուրբ հոգւոյն ազդմունքն փթթէ ի մեզ զողջախոհութիւնն, զխոնարհւոթիւնն, զհաւատն եւ զսէրն՝ իբրեւ զքրքումս եւ զմանիշակս. (Լմբ. առակ.։)
Զհաւատս կնոջն, որ այն ինչ փթթեալ էին, մի՛ խամրացուսցէ սաստ աշակերտացն. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 25։)
Փոխեսցո՛ւք զաչն մեր յերկինս։ Կամացին յուղղափառ հաւատս փոխիլ. (Ոսկ. յհ.։)
Այր խորամանկ քակէ զբարեկամս։ Պատճառս խնդրէ այր, որ կամիցի քակել ի բարեկամաց իւրոց։ Քակէ զբարկեամս եւ զընտանիս։ Եկի քակել զայր ի հօրէ իւրմէ, եւ զդուստր ի մօրէ, եւ զհարսն ի սկեսրէ իւրմէ։ Աղքատն եւ ի բուն բարեկամէ անտի քակի։ Քակեսցին ոմանք ի հաւատոցն.եւ այլն։
Ըստ քաղաքի քաղաք նաւահանգիստքն են։ Քաղաքի քաղաքի եւ աշխարհի աշխարհի զհաւատոցն Քրիստոսի ընդհանուր ծանօթս տա՝ով. (Փիլ. նխ. ՟բ.։ Ագաթ.։)
Քանոն արդարութեան։ Վարդապետ քանոն հաւատոյ. Քանոն զուղիղ եւ զճշմարիտ համռօտելն կոչէ վարդապետութեամբ։ Ամենայն արուեստականաց անվրէպ քանոն։ Քանուն կարգաց եւ կրօնից գտանէր։ Մովսէս եղեւ քանոն եւ օրինակ ամենայն պահողացն. (Ոսկ. լս.։ Անյաղթ եւ Շ. բարձր.։ Արծր. ՟Ե. 11։ Ճ. ՟Ա.։ Լծ. կոչ.։)
Ահա այս է կանոն, որ է քանոն եւ սահման քրիստոնէութեան հաւատոյս. (Երզն. խրատ.։)
Եկայք ամենեքին ուղղափառ հաւատով, եւ ուռթիւ ստորասացութեամբ երկիր պագցուք գերահրաշ աստուածային սուրբ խաչիս. (Թէոդոր. խչ.։)
Միտք ի կերպարանացն (հաւատոց) թափուր եւ ունայն իբր ախերակք. (Բուզ. ՟Դ. 5։)
Զսոսա եւ զնոսա իբրեւ զամոխախս ի նոյն յանձանձիչ գոգս տանի զամենեսեան։ Յառաջին իսկ հասակէ ընդ օրինօքն սնեալք, զամողխախ սննդեանն զառաքինութիւնն թողեալ՝ փախեաք անկաք ի հաւատսն Քրիստոսի։ Զչարեացն (կամ զկարեացն) ասացեալ իսկ է մերովք ամոխախ անուամբքս. հուր է՝ ասէ՝ անդ, եւ խաւար, եւ կապանք, եւ որդն անվախճան. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 16։ եւ Գաղ. եւ Եբր.։)
Զայդքան բազմութիւն հաւատացելոց ջանայք խախտել. (Շ. թղթ.։)
Գիշեր ոչ այնքան զժամանակն որքան թէ զհրէական զանհաւատութիւնն անուանելով. (Յհ. իմ. ատ։)
Այսպէս իմա՛ ասքանազեան զմեզ, եւ այսպէս քեզ հաւատարմասցին. (Յհ. կթ.։)
Անաղօտ վառեալ լապտերք հաւատոյ. (Շար.։)
Իջանելն՝ զանձնաւոր իրաց նշանակէ, եւ ոչ զանանձնից։ Անանձն թուին իրքն՝ որ յուսովն են. եւ հաւատքն անձն շնորհեն նոցա. (Սարգ. յկ. ՟Դ. եւ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Ը։)
Հաւատա՛, զի ի կապադովկացւոցն ոչ ոք թագաւորեաց. անարա՛տ կալ զմտածութիւն քո. (Վրք. հց. ԺԹ։)
Անգայթ հաւատք. (ՃՃ.։)
Զթագաւորազին զմեծութիւն հաւատոցն անգիւտ յԻսրայէլի ասէ. (Կորիւն.։)
Անթիւրելի հաւատ. (Խոր. վրդվռ.։)
Անխիղճ միտս ունել առ Աստուած։ Զանխիղճ հաւատսն։ Անխիղճ, առանց կեղծաւորութեան. (Գծ. ՟Ի՟Դ. 76։ ՟Բ. Տիմ. ՟Ա. 5։ Յկ. ՟Գ. 7։)
Անկարծ հաւատով գնա՛ ի խոստացեալ ժառանգութիւնն. (Լմբ. սղ.։)
ԱՆԿԵՂԾ ԱՆԿԵՂԾԱԿԱՆ ԱՆԿԵՂԾԱՒՈՐ. ἁνυπόκριτος. non simulatus, minime fictus. որ եւ ԱՆԿԵՂԾԻԿ. Անմասն ի կեղծեաց եւ ի կեղծաւորութենէ. անխարդախ. պարզ. ուղիղ. հաւատարիմ. անպատրուակ. տօզրու. հագըգէթլի. սատըգ.
Յանկեղծաւոր հաւատոց. (՟Ա. Տիմ. ՟Ա. 5. (այլուր ստէպ դնի՝ առանց կեղծաւորութեան)։)
Օտար ի ճշմարիտ կրօնից. անհաւատ, մոլար. մէզհէպսիզ.
Անհնար համարեցաւ կամ համարեցան օգուտ մատուցանել, կամ առնել գիր։ Անհնար է խաղաղութիւն առնուլ։ Զորս անհնար է ինձ իմանալ։ Անհնար է միանգամ մկրտելոցն։ Անհնար իցէ ստել Աստուծոյ։ Առանց հաւատոց անհնար է հաճոյ լինել Աստուծոյ. եւ այլն։
Մարդիկ յայտնեացն են գիտակ, իսկ աստուած եւ անյայտիցն յայտնապէս տեսանօղ։ Անյայտիցն հաւաստի հաւատ յայտնիքս։ Փոխանակ անյայտ բարեաց զյայտնիս յանձն առնուլ չարիս. (Փիլ.։)
Թուլացելոցն ի հաւատս եւ անյուսիցն. (Փարպ.։)
Անյոյսքն քննութեան մտաց՝ յուսալիք եղեն հաւատոցն. (Սանահն.։)
Որ անյոյսն յուսով հաւատաց. (Հռ. ՟Դ. 18։)
ἅδολος doli expers Ուր չիք նենգ. անխարդախ. անկեղծ. հաւատարիմ. պարզ. ֆէնտիզ, սատըգ.
Աններկ հաւատով յամենայն սրտէ. (Մանդ. ՟Դ։)
Անշարժ խորհուրդ, կամ օրէնք, գիտութիւն, բարութիւնք, խաղաղութիւն, յոյս, հաւատ. եւ այլն. (՟Գ. Մակ. ՟Է. 6։ Պիտ.։ Փիլ.։ Ագաթ.։ Ոսկ. հռ.։ Վեցօր. եւ այլն։)
Ի նմա բնակեալք անշարժ։ Անշարժ հաստատեալք ի հաւատս. (Փարպ.։)
Որք անարատ, ուղիղ եւ անորիշ հաւատ պահեցին առ նա. (Վրք. հց. ձ։)
Անսխալ վերաբերեալ բան։ Անսխալ կարծիք, կամ իրք, առաջնորդութիւն հաւատոյն, տնկագործութիւն. (Պիտ.։)
ἁψευδής. mentiri nescius, verax, certus, ἅψευστος. non mentiens, minime fallax. Որ ոչ ստէ. հաւատարիմ. ճշմարիտ. ճշմարտախօս. ողջամիտ. եալան սէօյլէմէզ, սատըգ.
Միայն անսուտ եւ ճշմարիտ բարի է՝ հաստատուն առ ի յաստուածն հաւատ։ Անսուտ եւ ճշմարիտ ուրախութիւն։ Այս է անսուտ. բայց առաւելեալն յանստէն կատարելապէս ստեալ՝ է ասացեալ. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. լին.։)
Յամենայն կորուստ հաւատարիմ լինել եւ անվարձ։ Անվարձ եւ զայս հրամայէ. (Մխ. դտ.։)
Բանտ զկեանս աշխարհիս առակեաց։ Գիշեր զհրէական անհաւատութիւնն առակէ. (Յհ. իմ. ատ.։)
Յուլիանոս անարգեաց զհաւատսն, եւ հակառակ զինքն քրիստոսի առդնէր. (Վրք. ոսկ.։)
Եթէ դինտէր ... դու արդեօք խնդրէիր ի նմանէ։ Եթէ հաւատայիք դուք Մովսէսի, հաւատայիք արդեօք եւ ինձ։ Եթէ Աստուած էր հայր ձեր, սիրէիք արդեօք զիս։ Զի եթէ էր ծանուցեալ, ոչ արդեօք զտէրն փառաց ի խաչ հանէին։ Եւ արդեօք ոչ էին կամք՝ զի այժմեկեսցէ. այլ եկեսցէ՝ յորժամ եւ պարապեսցէ. եւ այլն։ (Տե՛ս եւ Թուոց. ՟Ի՟Բ 37։ Առակ. ՟Բ 20։ Յոբ. ՟Խ՟Բ. 8։)
Վերստին առցուք արտասուօք զաւաղանին լուացումնն ի ձեռն հաւատարիմ խոստովանութեանն եւ ապաշխարւոթեանն։ Զհանապազորդ սխալանսն հանապազորդ արտասուօք որպէս աւազանաւ լուանալ։ Արտասուաց աւազանաւն ժառանգաւոր արքայութեանն եղիցին. (Յճխ. ՟Թ. ՟Ժ՟Թ։)
Աւատամ եւ այնմ լինել ժառանգակից։ Աւատալով եւ սիրով։ Հաւատով աւատացեր. (Լմբ. պտրգ.։)
ԱՒԵՏԻՔ. ասի եւ որպէս ռմկ. ԱՒԵՏԻՍ. ἁγγελία, εὑαγγελία, -ον nuncium, annunciatio, bonum vel laetum nuncium Բան եւ լուր ուրախարար եւ բերկրալի. ... պ. նիվիյտ, իբր նոր լուր. որ եւ հաւատիս. լծ. եւ լտ. աւէ, աւէտէ. ո՛ղջ՝ կամ ուրա՛խ լեր, լերուք.
Ազգն ափրիկային ի հաւատս եկին. (Գանձ.։)
Որ ի փոքուն հաւատարիմ է, եւ ի բազմին հաւատարիմ է։ Որ զբազումն առ, ոչ առաւելաւ. եւ որ սակաւն, ոչ նուազեցաւ։ Ի վերայ բազմաց կացուցից զքեզ. եւ այլն։
Որքան կարէր բառնալ հաւատ։ Ըստ չափոյ բառնալոյ զգայութեան եւ մտաց. (Վրդն. ել.։)
Մարթ էր ի բարոյիցն հաւատարիմ գտանել՝ քան յերդմանէն. (Ոսկ.։)
Որ էր ընդ փոխանակի բդեշխին սերգեայ։ Ող խնդրէր շրջել զփոխանակ բդեշխին ի հաւատոց։ Տեսեալ փոխանակի բդեշխին աքայեցւոց. (Գծ. ՟Ժ՟Գ. 7. 8. 12։ ՟Ժ՟Թ. 38։)
Որով եւ բնականդ իսկ էք նորա (Աստուծոյ) ընտանութեամբ, ըստ քրիստոնեական հաւատոցն։ Բնական սփոփանօք լցուսցէ զձեզ. (Յհ. կթ.։)
Բնակել ի ծակս վիմաց։ Զխաչինս՝ որ բնակեալ են առանձինն յանտառի։ Ընդ հովանեաւ նորա թռչնոց երկնից բնակել։ Թռչունք երկնից բնակեալդ ես յերկինս։ Բնակել Քրիստոսի հաւատովք ի սիրտս ձեր։ Ես եկից եւ բնակեցայց ի միջի քում։ ԲԱնն մարմին եղեւ, եւ բնակեաց ի մեզ։ Հոգին՝ որ բնակեաց ի մեզ։ Ի ձեռն հոգւոյն սրբոյ ի մեզ բնակելոյ։ Բանն Քրիստոսի բնակեսցէ ի ձեզ առատապէս. եւ այլն։
Հաւատ միմեանց՝ աշխարհին բնակիչք, եւ եկքնտային. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Տարածանին ընդ բնաւին իսկ ընդհանուր հաւատացեալս. (Անան. եկեղ։)
Հաւատարիմ գտցի։ Գտանիցիմք սուտ վկայք։ Գտաւ ինձ պատուիրանն՝ որ ի կեանսն էր, նոյն ի մահ.եւ այլն։
Որ այժմ կարծեմ գտանի պահեալ ի նոյն քաղաքի։ Առ հաւատսն իւր գտանի դժրօղ. (Խոր. ՟Բ. 9. 85։)
Աստուած տեսցէ իւր զենլի ... վհատեալ թերեւս կասեսցես թերահաւատեալ գտոցիչ. (Փիլ. իմաստն.։)
Համառօտ հաւատարմութիւն առաջնոցն գրագիծ մատենից աստուածայնոց. (Յհ. կթ.։)
Զհաւատոյն մերոյ դաւանս հայհոյել. (Յհ. կթ.։)
Ի տեղի մի յեղմոնի։ Ի տեղւոջն՝ որ կոչի աստուծոյ հաւատարմութիւն, փելոնի ելմոնի. (՟Դ. Թագ. ՟Զ. 8։ ՟Ա. Թագ. ՟Ի՟Ա. 22։)
ԵՐԱԽԱՅ. κατηχούμενος catechumenus ἁμύητης nondum invitatus Համբակ հաւատոյ՝ չեւ մկրտեալ, այլ մկրտելի՝ մեծահասակ. որ եւ ասի ԿՈՉԵՑԵԱԼ ՅԸՆԾԱՅՈՒԹԻՒՆ. Անկնիք. անկնունք.
Երդումն առ մեզ վասն այնորիկ լինի, զի զերկբայ եւ զկեղակարծելի իրս հաւատարմացուցանեմք. (Ոսկիփոր.։)
δίθυμος, διακρινόμενος, ἅπορων discors, haesitans, ddubius Որ է յերկուս միտս, որպէս երկբայութեամբ վարանեալ. թերահաւատ. տարակուսեալ. խարդախ մտօք.
Գանձուց ոստիկան երկմիտ. պատգամաւոր բանսարկու. (Նար. ՟Ժ՟Զ.) իբր անհաւատարիմ, ո՛չ միամիտ։
Դպիրքն՝ սուտ ուսուցանեն զժողովուրդն, եւ թակարդ յօդեն ոչ հաւատալ ի Քրիստոս. (Երզն. մտթ.։)
Ի գիշերի տեսանես, եւ ի տուընջեան թափանց ածցեն ճառագայթք հաւատոց քոց. (Գիւտ թղթ. առ վաչէ։)
Որք ժուժայցեն ի հաւատս. (Բրս. գոհ.։)
Հաստատուն կացէք ի հաւատս, ժրացարու՛ք. (՟Ա. Կոր. ՟Ժ՟Զ. 13։)
Հաւատա՛, ո՛չ բնութիւն դոլ չարին, կամ ինքնեղ, կամ աստուծով լինել. (Լծ. ածաբ.։)
Մի՛ լինիք լծակիցք անհաւատից. յն. որպէս լծել ի մի զաննման անասունս, զարջառ եւ զձի, եւ այլն։
Լոյս ծագեաց արդարոց, եւ սորին լծակիցն ուրախութիւն։ Ոչ էր կարողութիւն միտումն լինել՝ ի պակասութեանն լծակցին (այսինքն բժշկութեան առանց հաւատոց). աստուածաբ. մկրտ։ (Առ որս. ՟Ե։)
Խամրացուցանել զցանկալի ծաղիկն, կամ զգեղեցկութիւն այգեաց եւ բուրաստանաց. կամ զանթառամ կուսութեան վարդն. կամ զփթթեալ հաւատս. (Եղիշ. դտ.։ Պիտ.։ Խոր. հռիփս.։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 25։)
Սքանչելիս ընդ սքանչելիս խառնէ, նշան ընդ նշանս խառնէ (աւետարանիչն), զի հաւատք աճեսցեն առ մարդիկ. (Երզն. մտթ.։)
ἑπηρεάζων injurius κακοποιός maleficus περιεργαζόμενος frustra satagens, ornamenta externa usurpans եւ այլն. (լծ. եւ այլազգ. ղատտար, քելլաշ, խատտա) Անհաւատարիմ. նենգաւոր. խաբեբայ. դաւաճան. դժրամիտ. անիրաւ. չարարուեստ. կեղծաւոր. կեղծ. պատիր.
Դժողք խարդաղք գտան քրիստոնէական հաւատոց. (Յհ. կթ.։)
Կապեցաւ անհաւատութիւնն, եւ այլ կարէ խլրտալ։ Է՞ր վասն անկեալ ես ՛ն մէջ փչոց ախտիցդ առանց խլրտալոյ. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. առակ.։)
Խնդրեսցէ կին ի դրացւոյ եւ յերգակցէ իւրմէ անօթս ոսկւոյ եւ անօթս արծաթոյ։ Խնդրեցինյեգիպտացւոցն անօթս, եւ հանդերձս։ Զի՞նչ խնդրէ ի քէն տէր աստուած քո, այլ երկնչել, եւ սիրել։ Ըստ ամենայնի՝ զոր խնդրեցեր ի տեառնէ աստուծոյ քումմէ։ Խնդրեա յինէն, եւ տաց քեզ։ Որում խնդրէ ի քան, տու՛ր։ Մարդ, ցոր խնդրիցէ որդի իւր հաց։ Ոչ գիտէք զինչ խնդրէք։ Խնդրեսցեն զբարաբբայն, եւ զյիսուս կորուսցեն։ Մատուցեալ առ պիղատոս՝ խնդրեաց զմարմինն յիսուսի։ Զի՞արդ յինէն ըմպել խնդրես ի կնոջէ սամարացւոյ։ Դու արդեօք խնդրէիր ի նմանէ, եւ տայրքեզ ջուր կենդանի։ Խնդրեաց լոյս, եւ դիմաց ի ներքս։ Խնդրեսցէ հաւատովք եւ այլն։
Վաճառաց նոցա զհաւատս նոցա, յամենայն տանէ առեալ չորս դրամ, եւ երեք մոթ՝ խորբալ, եւ ձիատօպրակ մի. (Սամ. երէց.։)
Զքո վարսն քննեսջի՛ր, զքո կարգսն խուզեսջի՛ր։ Առաջի անհաւատիցն խուզէ զիրաւունս եղբայր յեղբօրէ։ Հայիմ ըստ յայտնեալսն, եւ չխուզեմ զծածկեալսն. (Ոսկ. բ. տիմ. Ոսկ. ա. կոր. եւ Ոսկ. ես.։)
Խուզելի է զբոլոր առաջիկային խորհուրդ։ Զոր յաղագս հօր եւ որդւոյ խուզեսցուք բան։ նշանք եւ արուեստք աստուծոյ հաւատով զօրանան, եւ ոչ խուզին բանիւք։ Ասասցեն մեզ դառն խուզօղքն. (Կիւրղ. գանձ.։ Պրպմ. ձ։)
Խտրանքն սկսաւ ի հեթանոսաց, աստեղացդ շարժման տալ զաստեացս բերումն, զայս ինչ յայսմ ժա մանակի օրինակի. Արդ այսպիսեօքս եւ զխտրանս կերակրոց՝ օտարացեալք ի հաւատոց։ Զթլպատութեան եւ զաւուրցն խարանաց. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 22։)
ոչ հաւատայի խօսելեացն առ իս. (՟Գ. Թագ. ՟Ժ. 7։)
Բարեկամ հաւատարիմ՝ ծածկոց զօրաւոր եւ ամրացեալ թագաւորութիւն. (Ոսկ. ՟ա. թես.։)
Երթայ առ կախարդս, եւ հաւատայ ծննդոց եւ աստղաբաշխութեանց. (Կանոն.։)
Հաւատա՛, որքանի կարեմ, ոչ ծուլամ։ Ծուլայ։ Ծուլայցեմք. (Վրք. հց. ձ. ստէպ։)
Ոչ մայն զի լսելով լուիցես, այլ զի եւ հաւատովք կնքիցես ծրարեալ ի սրտի քում. յն. վերակնքիցես. (Կոչ. ՟Ա։)
Եթէ ի տանջանաց կասկած չիցէ։ Ոչ երբէք կասկած լիցի ումեք յիրաց։ Ելցէ տակաւին կասկած յոգի նոցա չհաւատալ ասացելոցս. (Եզնիկ.։ Խոսր.։ Մխ. երեմ.։)
Կամելով հաւատարիմ կարգել զվկայութիւն. (Ոսկ. յհ.։)
Ոչ բռնադատեցաւ ի կարծեացն (այս ինքն ի կասկածանաց՝) ձեռնամուխ լինել եւ չարչարել զկոյսն։ եթէ ինձ ասէ չաւատաս, եւ կարծիս ինչ զիմոյ վկայութենէս կարծես, գոնէ առնն հաւատա՛. (Ոսկ. մտթ.։)
Ելոյծ ի կենցաղոյս։ Հաւատ վաճառեալ ընդ սնոտի կենցաղոյս. (Խոր. ՟Գ. 24. եւ 68։)
Անհաւատն այն կիզեալ անյուսութեամբն իւրով՝ ոչ աշխատի. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Զանպատեհսն գործեն, ոյք եւ զկորբանն են հաւատացեալք. (Աթ. ՟Ը։)
Հաւատքն նախնիք էին, եւ օրէնքն կրսերք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 3։)
Հանդէս արդարութեան, կամ հաւատոյ, սիրոյ։ Բարւոք մտացն հանդէս առ աստուած։ Առաջի նորա արասցուք հանդէս սրտից մերոց։ Ի փորձութեան ի հանդիսի գտաւ հաւատարիմ։ Փոխատուի եւ փոխառուի ի մի վայր հասելոց հանդէս առնէ տէր.եւ այլն։
Համագումար բազմութեամբ հանուր հաւատոյ մանկունք. (Երզն. լս.։)
Հաստեա՛ հաւատով, հաստատեա՛ յուսով. (Ժմ.։)
Ո՞վ է հաստիչ բաց յաստուծոյ մերմէ։ Զհաստիչ նորա։ Հաւատարիմ հաստչին. (՟Բ. Թագ. ՟Ի՟Բ. 32։ Ես. ՟Ի՟Բ. 11։ ՟Բ. Պետ. ՟Դ. 19։)
Ամոլք հաւատոյ (գր. եւ տրդ) զբանաւոր երկրի հայոց զխստութիւն հերկեցին բանիւ. (Տաղ.։)
Սերտեալ հիմնեցաւ հաւատք կողմանցս այսոցիկ. (Խոր. ՟Բ. 87։)
Հրաման առեալ ի տեսլեան, կամ ի հոգւոյն սրբոյ, կամ ի հրեշտակէ սրբոյ։ Հաւատովք հրաման առեալ նոյի.եւ այլն։
Արասցուք մարդ ըստ պատկերի կերպարանաց մերոց. միթէ մեկնա՞կ երես ցուցանիցէ կարգ բանիցս այսոցիկ։ Մեծ եւ կարեւոր թուեսցին յաչս քո հաւատքն իւրով մեկնակն հաւանութեամբ՝ քան զամենայն օրինակս անսպառ բանից. (Վեցօր. ՟Ը. եւ ՟Ա։)
Միախորհ խորհողացն կամք։ Միախորհ եւ միասիրտ ժողովք։ Միախորհ նոցա ուսուցանեն։ Բանիւք եւ գործովք ի քրիստոս հաւատոցն միախորհք. (Լաստ. ՟Ժ։ Ճ. ՟Ե.։ Սիսիան.։)
ՄԻԱՄԻՏ. Մտերիմ. հաւատարիմ. ողջամիտ.
Միամիտ եւ անթերահաւատ խնդրողացն ... աներկմիտ խնդրողացն. (Փարպ.։)
ՄԻԱՓԱՌ. ըստ յն. ոճոյ ὀμόδοξος ejusdem opinionis, sententiae;
unanimis. Ունօղ զնոյն վարկ չատման. համամիտ. համաշունչ. միաձայն ի հաւատս, եւ այլն.
Ունիցիմ զամենայն հաւատս, մինչեւ զլերինս փոփոխելոյ. (՟Ա. Կոր. ՟Ժ՟Գ. 2. (այսնիքն մինչեւ ցոչ մնալ, ցփոփոխել։))
γνήσιος genuinus, germanus, sincerus. Հաւատարիմ մտօք. հարազատ. ընտանի. խորհրդապահ. սեռն եւ սերտ. սրտակից. սիրելի. բարեկամ. եւ Բարեկամական. մտերմական. միամիտ. սրտանց սիրելի ու սիրօղ.
Անփախուստ արարեալ մարգարէին զսպառնալիս անհաւատիցն յամենայն կողմանց՝ խաւարաւ եւ հրով, եւ խորտակմամբ, եւ մրացեալ դիմօք. (Արշ.։)
Գազանեղէն զայրացմամբ մրմռեալ յոգի իւր ի վերայ կորստեան սուրբ հաւատոյ. (Արծր. ՟Բ. 1։)
Հաւատարիմ եղեւ այն՝ որ ծածուկն էր, յայտնեաւն. (Եփր. համաբ.։)
Որ ոչ հաւատայ նմա, ոչ նմա յատուկ, այլեւ հօրն անհաւատ մնայ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 29։)
Ինքն ոչինչ յարգէ զանձն։ Քան զամենեսեան յարգէր (զհարիւրապետին հաւատս)։ Պօղոս զբամբասեալսն յարգէ։ Մեք անձամբ զանձինս մի՛ յարգիցեմք. եւ եթէ այլք եւս կամիցին յարգել, մի՛ առնուցումք յանձն։ Որք պահօք զանձինս յարգել ջանայցեն. (Ոսկ. մտթ. ստէպ։)
Եթէ այս երկուք գեղեցկագոյն հաւատոյ ոտիւք առ ճշմարտութիւնն ի վեր կանգնեալ ոչ հաստատիս, առ ո՛ր եւ յենուցուս առ մինն ի նոցանէ՝ կաղ գտանիս. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Յղեցան (կամ յղացան) առաքեալքն ի հոգւոյն Սրբոյ, ծնան լեզուս խօսս ամենեցուն անմահութեամբ։ Յղեցան լեզուք առաքելոցն զանչափութիւն հաւատոյն իւրեանց։ Զղջմունս զխոստովանութիւն ապաշխարութեանցն յղեցեալք. (Ագաթ.։)
Յերկիւղ կամի ածել, եւ յորդոր ի հաւատս. (Բրսղ. մրկ.։)
Կարող եմ այսօր, որպէս յորժամ առաքեաց զիս Մովսէս։ Եւ լինէր՝ յորժամ մտանէր արքայ ի տունն Տեառն։ Զոր արար Դաւիթ, յորժամ քաղցեաւն։ Յորժամ գտանիցէք, ազդ արասջիք ինձ։ Այժմ մերձ է մեզ փրկութիւն, քան յորժամ հաւատացաքն։ Յորժամ դարձցիս եւ յոգւոց հանիցես, յայնժամ կեցցես։ Յորժամ եկեսցէ, յայնժամ նստցի։ Յորժամ դարձցին առ տէր, ապա վերասցի առագաստն, եւ այլն։
ἑλπίζω, ἑπελπίζω , προσδέχομαι spero, expecto πείθομαι, ἑπιπείθομαι confido. Յոյս ունել՝ կամ դնել. յուսով սպասել՝ մնալ. ակն ունել. եւ Ապաւինիլ. ապաստան լինել. հաւատալ. վստահիլ.
Անեղն, անմահն, եւ որքան այլ ինչ են այսպիսիք՝ ըստ բնութեանն ներգոյք՝ յաստուած։ Կոչէ եւ ձեռն՝, վասն ներգոյին ի նմա ամենագործ զօրութեան։ Ի ներգոյէն բարեփառութենէ նորա։ Ի ներգոյէդ ի ձեզ բարեփառութենէդ։ Ներգոյին ի նմա ի վերայ ամենեցունց գերակայութեանն։ Գիտեմ զներգոյիդ ի ձեզ հաւատոյ անշարժութիւն. (Կիւրղ. գանձ. եւ Կիւրղ. պրպմ.։)
Նկարէն ոչխարքն խաչանիշ հաւատացեալք. (Վանակ. հց.։)
Ի հպել նորա նմանօղ լինի նմա։ Զանձինս օրինակ արասցուք ձեզ՝ նմանօղս լինել մեզ։ Հայեցեալք յելս գնացից նոցա՝ նմանօղք եղերուք հաւատոցն։ Սիրելի մի՛ լիցիս նմանօղ չարի, այլ բարւոյ.եւ այլն։
Արա դու քեզ օձ, եւ դիցես զնա ի վերայ նշանակի։ Եւ կացոյց զնա ի վերայ նշանակին։ Զաղեղն իմ եդից յամպս, եւ եղիցի ի նշանակ յաւիտենական ուխտին։ Զգո՛յշ կացէք պահելոյ զշաբաթս իմ. զի նշանակ է ընդ իս եւ ընդ ձեզ յազգս ձեր։ Նշանակ առ զթլփատութիւն՝ կնիք արդարութեան հաւատոյ, որ յանթլփատութենէ անտի. եւ այլն։
Երկիւղ՝ թերահաւատութեան է նշանակ։ Պաշտաման է նշանակ, եւ զծառայական մեզ ցուցանէ չափ. (Եղիշ. ՟Ե։ Պրպմ. ՟Լ։)
Լեզուք՝ նշանակի վասն են, ո՛չ հաւատացելոց, այլ՝ անհաւատից. (՟Ա. Կոր. ՟Ժ՟Դ. 22։)
Բժշկացն նշանակի հաւատան. (Բրս. հց.։)
Զսրբոց հարցն եդեալն հաւատ, այսինքն զծայրագոյնն ուղիղ հաւատոյս նշանակ։ Զմիաւորեալն հաւատ, այսինքն զհաւատոյս նշանակն, զոր առ ի սրբոցն մերոց հարց ի նիկիա ժողովելոցն. (Կիւրղ. հանգ. եւ Կիւրղ. պրպմ.։)
Յաղագս նշանակի հաւատոյ (այսինքն հանգանակի) նիկիականն յժը իցն. (Սարկ. հանգ.։)
Զի եթէ ի քումմէն ինչ երկմտիցես, ի նորայոցն հաւատասջի՛ր ուսանել։ Ոչ եթէ նա ինչ կարօտ մերովքս իցէ, այլ մեք ամենեւին նորայովքն։ Ի նորայոցն տաս, որպէս զի դու օգտեսցիս. (Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. հռ.։)
Արեւելեանն այն մոդուց՝ աստղահրաւէրն եկելոց, հաւատ եւ յոյս մեր՝ եւ սէր, գեր նոցայնոցն քեզ նըւէր. (Տաղ յհ. եղբօր հեթմոյ։)
Հաւատա՛, որքանի՛ կարեմ, ոչ ծուլամ. (Վրք. հց. ձ։)
Որ ի վաստակոցն ծնանի պտուղ, ոչ տայ թոյլ ուժգին լինել աշխատանացն։ Ուժգին տանջանս պատրաստեմք անձանց մերոց։ Այսու զնա ուժգին գործէր, եւ քաջալերէր վասն հաւատոցն։ Ուժգին ծառայիցն բազմութիւն. (Ոսկ. յհ.։)
Ոչ եթէ վայրապար ինչ ո՛ւմ եւ պէտ մարդոյ հաւատացին զայս առաքեալքն։ Յո՛ւմ եւ պէտ տեղիս աղօթել. (Բրս. ի ստեփ.։ Լմբ. պտրգ.։)
Եկայք ամենեքին ուղղափառ հաւատով, եւ ուռթիւ ստորասացութեամբ երկիր պագցուք գերահրաշ աստուածային սուրբ խաչիս. (Թէոդոր. խչ.։)
Ուռկանաւ աւետարանի սրբոյն պետրոսի։ Տպաւորեալ լրմամբ ուռկանի վիմին հաւատոյ. (Շար.։)
Ի հոգւոյն շարժեալ վէմն հաւատոյ այսօր՝ տարածեաց զուռկանն աստուածային բանին, երրակի անձանց երիս հազար որսաց. (Տաղ.։)
Վասն հաւատարիմ թագաւորին եւ ամենայն պաղատին (կամ պաղատան). (Ոսկ. պտրգ։)
λατρεύω colo, adoro σέβομαι, εὑσεβέω pie colo λιτανεύω supplico. Կրօնաւորութեամբ մեծարել զԱստուած. յարգել զնա երկրպագութեամբ, պատարագօք, պաղատանօք, եւ մանաւանդ հաւատարիմ եւ վայելչական ծառայութեամբ.
Հաւատսյդ որ ի Քրիստոս՝ կացէ՜ք միայն պատկառ։ Պատկա՜ռ կացէք ոչ տրտմեցուցանել զհոգին Սուրս Աստուծոյ։ Ի վատթարաց զգուշանալ, եւ լաւագունիցն պատկառ կալ. (Շ. ՟բ. պետ. եւ Շ. ՟ա. յհ. ՟Լ՟Զ։ եւ Շ. ընդհանր.։)
Հաւատասցեն ըստ իւրաքանչիւր պատշաճից։ Տե՜ս ո՜րպէս ըստ պիտոյիցն եւ ըստ պատշնճիցն միշտ տնօրինէ զվարդապետութիւնսն. (Սեբեր. ՟Գ։ Նանայ. ՟Ե։)
Որ այժմս խաբէ զմեզ, պարծեսցի զանհաւատութիւն մեր (առ տէր). (Բրս. հց.։)
Հաւատովք պարտեցին զթագաւորութիւնս։ Ընդ մեզ աստուած, գիտացէք հեթանոսք, եւ պարտեցարու՛ք։ Պարտեցաւ այր իսրաէլի յերեսաց այլազեանցն։ Ընդէ՞ր արդեօք պարտեաց զմեզ տէր այսօր առաջի այլազգեանցն։ Պարտեցաւ աբեններ եւ արք իսրայէլի առաջի ծառայիցն դաւթի։ Պարտեցաւ առաջի իսրայէլի։ Ի պարտել ժողովրդեան քո իսրայէլի առաջի թշնամեաց։ Պարտեցաւ յուդա յերեսաց իսրայէլի. (Եւն։)
Զպոռնիկ մի՛ առնցու։ Կին պոռնիկ եւ պղծեալ։ Կապէնս պոռնկաց։ Զիարդ եղեւ պոռնիկ՝ քաղաքն հաւատարիմ սիոն.եւ այլն։
Կասեցուցանելով զմարմնոյս զօրութիւն, եւ ջլատեալ լքուցանելով ամենեւին զմտացս պնդութիւն։ Անհաւատքն ջլատէին զհաւատացեալսն՝ ասելով, թէ դժուար է կրօնք քրիստոնէից եւ աւելի պահքն։ Թէ գիտէր ոք զօր մահուան իւրոյ, թուլացեալ ջլատէր. (Պիտ.։ Տօնակ.։ Հց. աթ. կիւրղ.։)
Սակայն վասն բազմացն հաճութեան ջան յանձն առաք։ Եւ սակայն ոչ մեղմացաւ անօրէնն ի հպարտութենէ անտի։ Բայց սակայն եւ յիշխանաց անտի բազումք հաւատացին ի նա, այլ վասն փարիսեցւոցն ոչ յայտնէին.եւ այլն։
քարշեն իբրեւ սամետէիւք զհատուցումն վրիժուց անօրէնութեան իւրեանց. զի որպէս ուժգին սամետէիւք քարշի լուծ, եւ նոքա թերահաւատութեամբ իւրեանց քարշէին յանձինս զբարկութիւն աստուծոյ. (Գէ. ես.։)
քարշեն իբրեւ սամետէիւք զհատուցումն վրիժուց անօրէնութեան իւրեանց. զի որպէս ուժգին սամետէիւք քարշի լուծ, եւ նոքա թերահաւատութեամբ իւրեանց քարշէին յանձինս զբարկութիւն աստուծոյ. (Գէ. ես.։)
Եւ դեւք հաւատան եւ սարսեն։ Յերեսաց իմոց ոչ՞ սարսիցէք։ Սարսեցի յերեսաց ձեռին քո։ Որոց սարսեն յանուանէ նորա։ ի նմանէ սարսեցին կէտք որ ի ներքոյ երկինց։ երկիր երկեավ եւ սարսեաց ընդ յառնելն աստուծոյ ի դատաստան։ Սարսեաց կամ սարսէր երկիրս ամենայն առաջի նորա։ Սարսեցին անօրէնք յահէ նորա.եւ այլն։
Այնպէս սերտեցան ի հաւատսն քրիստոսի, մինչեւ ինքեան ձեռօք իւրեանց խորտակէին զմեհեանս եւ այրէին։ Յորժամ սերտեալք հիմնացան հաւատք կողմանցս այսոցիկ։ Յընկերսիրութիւնն սերտեալք էին։ Սերտեալք եւ անշարժք։ Ըստ ինքեան սերտիլ ոչ կարացեալք. (Ճ. ՟Բ.։ Խոր. ՟Բ. 88։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Ը։ Դիոն.։) (իսկ ռմկ. սերտել, է յուշիկ կապել զբանն վերծանեալ. ի բերան առնուլ)։
Այնպէս սերտեցան ի հաւատսն քրիստոսի, մինչեւ ինքեան ձեռօք իւրեանց խորտակէին զմեհեանս եւ այրէին։ Յորժամ սերտեալք հիմնացան հաւատք կողմանցս այսոցիկ։ Յընկերսիրութիւնն սերտեալք էին։ Սերտեալք եւ անշարժք։ Ըստ ինքեան սերտիլ ոչ կարացեալք. (Ճ. ՟Բ.։ Խոր. ՟Բ. 88։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Ը։ Դիոն.։) (իսկ ռմկ. սերտել, է յուշիկ կապել զբանն վերծանեալ. ի բերան առնուլ)։
Ատելեաց իմոց, սիրելեաց իմոց։ Սիրելեաց իւրոց։ Սիրել զատելիս քո, եւ ատել զսիրելիս քո։ Սիրելիք անուան քոյ։ Զոր խոստացաւ սիրելեաց իւրոց։ Ողջոյն տուր սիրելեաց մերոց հաւատովք (յն. ողջունեա զսիրողսն մեր).եւ այլն։
Հաւատացեալք են, եւ սիրուն։ Առատս սիրունս. յն. մի բառ՝ առատատուր. (εὑμετάδοτος.)
Հաւատարիմ ծառային, եւ ստահակին. (Ոսկ. մտթ.։)
Տայր հրաման սրամահ առնել զհաւատացեալսն։ Սրամահ արարեալ սպանին։ Արասցէ զձեզ սրամահ. (Ճ. ՟Բ.։)
Զմանանայն դնել ի պահեստի ի յիշատակ սքանչիցն, եւ ի խորհուրդ կուսին։ Ով սքանչիցս. թերահաւատից ի նշանացն սքանչից։ Զանճառելի զսքանչս։ Զչքնազ եւ զանծանօթ սքանչից ունէր պատմել։ Այնչափ սքանչիցն հրաշագործօղ։ Ի ձեռն սքանչից ի միտս եկեալ։ Այսօր ի լբման՝ սքանչիցն հրաշական. (Նխ. Ել։ Նանայ։ Ճ. Գ. Ոսկ. Գծ։ Երզն. մտթ. գնձ։)
զի իբրեւ վկայութիւնքն հին ի ներքս ոչ իցեն, տկար եւ վաղվաղ երեւեցուսցէ զհաւատս եկեղեցւոյ. (Կոչ. ՟Զ։)
Էր թերի ի հաւատոցն, եւ վատարի ... եւ կնամարդի. (Պտմ. վր.։)
Մի՛ ոք ի ձենջ վատթարս խօսելով լեզուաւ, պատճառ լիցի ի հայհոյութիւն սուրբ հաւատոյս. (Շ. ընդհանր.։)
Զոգւոյ ի վեր ելս։ Ուստի եւ զ՝ի վեր ելսն եւ լաւագոյն կանգնումն յուսացայց գտանել։ Առաջին աստիճան այս լիցի ի վեր ելից հաւատացելոց. (Ածաբ. կիպր.։ Պիտ.։ Երզն. ՟ժ. խորան.։)
Ցուցանէ՝ ի հաւատս վերջնոցս մեզ. (Իգն.։)
Առ ի յանդիմանութիւն վրիպակաց, եւ առ բարս անհաւատից։ Իշխանութիւն ամենայն սխա՛լ է եւ վրիպակ, բազումս ունելով զգարնանամուտ սպասեակսն. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. լին.։)
Ի մազէ ոչ վրիպէին։ Ապրեցաւ յղի նոցա, եւ ոչ վրիպեցաւ։ Ոչ վրիպեաց բան մի յամենայն բանից։ Վրիպեցան խոտորեալք յունայնութիւն բանից։ Վրիպեցան ի հաւատոց անտի, կամ ի ճշմարտութենէն։ Եթէ վրիպեսցի եւ մեղիցէ ակամայ։ Յանցանիցէ կին, եւ վրիպիցի յաչաց առն իւրոյ.եւ այլն։
Որ լաւաբարութեանն էր տարփօղ։ Հրավառէ զտարփողս անթիւրելի հաւատոյն։ Սէրն՝ տարփողին օտարանայր յաչաց. (Փիլ. իմաստն.։ Խոր. վրդվռ.։ Շ. տաղ յար.։ Որպէս եւ Նեղոս. ձ։ Մխ. առակ. ՟Ճ՟Գ. ՟Ճ՟Ի։)
Խօսեսցուք եւ առ դասս եպիսկոպոսաց սրբոց, որ էք տեսուչք կարդեալք յաստուծոյ հոգւոց հաւատացելոց։ Տեսչօք րաբունօք, հովուիւք եւ հօտիւք. (Շ. ընդհ.։ Գանձ.։)
Հաւատարիմ եւ իմաստուն տնօրինին՝ ի վերայ ամենայն տէրունական ստացուածոցն լինել տէր. (Նիւս. երգ.։)
Ո՞ արդեօք իցէ հաւատարիմ տնօրէն, զոր կացոյց եւ այլն։ Անգիտելով զհայրն եւ զարքունիսն եւ զտնօրէնսն նորա. (Իրեն. առ Լեհ.։)
Սահմանեալ է, եւ տպացեալ։ Առ մարգարէսն տպացաւ խորհուրդ օտարանալոյն որդւոցն իսրայէլի, եւ հաւատոցն հեթանոսաց ... եւ այս եւս տպացաւ առ նահապետաւն. (Կիւրղ. գանձ.։ Իգն.։)
Նման են հաւատքն տեառն մերոյ տպաւոր արծածոյ. (Եփր. աւետար.։)
Մի՛ տրական կարծեօք հաւատայցես ի յիսուս նազովրեցի. (Վրք. սեղբ.։)
Հաւատոյ վահանաւ, եւ ասպարով շնորհացն, շնորհացն, եւ խաչին տիգաւն ցանգեալ՝ հակառակողացն անըմբռնելի եղեր. (Ժմ. յն.։)
Ցոփոգի մեղկութեամբն իգանան։ Ամենայն ցոփոգեացն եւ աղալեզուացն չեւ խօսք ի սրտին՝ երդումն ի լեզուն կալ պատրաստ։ Ցոփագեացն եւ աղալեզուացն, թէպէտեւ բիւր անգամ երդնուն, ոչ ոք հաւատայ. (Մանդ. ՟Դ. ՟Ժ՟Ե։)
Ի չնչին փայտիկ անդր զանձինս հաւատացեալ. (Կոչ. ՟Դ։)
Պակասամիտ. անմիտ, կամ թերահաւատ.
(լծ. յն. փիրազօ. լտ. էքսփէրիօր, եւ այլն). πειράζω, πειράω tento, experior. Ի փորձ մատուցանել զոք կամ զիմն. կրթել, մարզել. մանաւանդ՝ զննել եւ լրտեսել արտաքին իրօք զսիրտ այլոց. զօր սրտագէտն Աստուած առնէ ի յայտնել զհանդէս լաւութեան կամ վատութեան մարդկան. իսկ սատանայ առնէ առ ի խարդաւանել զմարդիկ. իսկ մարդիկ մեղանչեն ի փորձելն զԱստուած թերահաւատութեամբ գաղտնեաց նորա.
Ոչ պահանջեաց հաւատս (յանգամալուծէն), զի շինուած էր նորա քակուտ. (Եփր. համաբ.։)
Յօտարին չեղէք հաւատարիմք. (Ղկ. ՟Ժ՟Զ. 12։)
Ասեն զհաւատամքն յետ աւետարանին, եւ ապա ՕՓՐԱՆՏ առնեն ժողովուրդն։ Զի՞նչ է օֆռանթ, եւ այլն. (Լմբ. պտրգ.։)
Ազգակից բարբառոյն (Յովհաննու) լուիցուք։ Զի ազգակիցք հաւատասցեն նովաւ. (Ոսկ. յհ.։)
Ախտաբեր անհաւատութեամբ. (Կոչ. ՟Դ։)
Յորժամ ոք ի հաւատոյն անկանիցի, չկարէ կալ յակաստանի, այլ կոծի ծփի, մինչեւ ընկղմեսցի։ Չկայր երբէք յակաստանի։ Ապա թէ անձրեւ ի դիմի հարկանիցի, չկայ յակաստանի։ Առանց սորա ոչ կարէ կալ յակաստանի. (Ոսկ. ՟ա. տիմ. ՟Ե։ Եզնիկ.։ Սեբեր. ՟Դ։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Է։)
Ոչ միայն առ հաւատակից քրիստոնեայս, այլ եւ առ այլ ազգիս։ Ի քրիստոնէից ոք ընդ այլազգւոյ իշխանութեամբ. (Շ. ընդհ.։)
Երեք հարիւր զօրականաւ (հարեր)՝ զբիւրս բիւրուց այլասեռին (մադիանացւոց)։ Յայլասեռից զոմըն հարեալ։ Ընդ հարկաւ եւ երկիւղիւ այլասեռից։ Հաւատացեալքն սովաւ պարծին ի միջի այլասեռիցն. (Շ. յիսուս որդի. եւ Շ. վիպ. եւ Շ. ատ. եւ Շ. բարձր.։)
ἐτερόδοξος. heterodoxus, aliter sentiens Այլաղանդ, այլահաւատ. իբր ունօղ զօտար փառս այս ինքն զվարկ մտաց, զկարծիս ի հաւատս. մոլորեալ մտօք. հերձուածող. դաւանանքը տարբեր, հաւատքը ծուռ, հերետիկոս. րաֆըզը.
Որ այպանէ, երգիծանի։ Մի՛ այպանեսցի մարգարէութիւն ի վտանգելոցս անհաւատութեամբ. (Լմբ. թղթ. եւ Լմբ. ատ.։)
Փոքր ինչ ի սերտ եւ յանաղանդ հաւատոյ՝ բազում հրաշս կարէ գործել. (Երզն. մտթ.։)
Դու հաւատա՞ս, զանաչեայն յեղեալ աչացուն հարցանէր Տէրն, յՈրդի Աստուծոյ. (Խոսրովիկ.։)
Ոչխար անդրոշմ առանց պատժի (գողոյն) է, եթէ նենգի։ Յորժամ տեսանէ (սատանայ) զհաւատացեալսն, թիկունս շրջէ. յորժամ տեսանէ զոք յանդրոշմաց, համարձակապէս յառաջ պատահէ. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Նմանութեամբ՝ իբր անհաւան. անհաւատ. անհնազանդ.
Ի ճշմարտութիւնն հաւատացեալք, զի անհաս է եւ անիմաստ (թերեւս՝ անիմաց). (Եւագր. ՟Ժ՟Ը։)
Մեզ անհաս է, եւ զբօսացելոցս ի վարս մարմնոյ՝ անհաւան ի հաւատալ։ Գիտելն զԱստուած՝ անճառ բանի, եւ անհաւան ունկան։ Կարծեմ ոչ ումեք թուի ասացեալս անհաւան. (Լմբ. սղ.։)
ἅπιστος. infidelis, infidus, perfidus. Որ չունի զճշմարիտ եւ զսուրբ հաւատս. այլակրօն. հեթանոս. կռապաշտ. այլազգի. ոչ խոստովանօղ զՔրիստոս Աստուած. հեռի յաստուածպաշտութենէ. անհաւատարիմ առ Աստուած. անկրօն. անզգամ. տինսիզ. իմանսըզ.
Ազգ անհաւատ։ Ընդ անհաւատս դիցէ։ Մի՛ լինիր անհաւատ, այլ հաւատացեալ։ Անհաւատ արամբն։ Անհաւատ կնաւն։ Լեզուք՝ նշանակի վասն են, ոչ հաւատացելոց, այլ՝ անհաւատից։ Զի՞նչ բաժին կայ հաւատացելոյն ընդ անհաւատին. եւ այլն։ (Որպէս եւ Ես. ՟Ժ՟Է. 10.)
Տունկ անհաւատ, եւ սերմն անհաւատ. այս ինքն անհաւատարիմ, կամ անպտուղ ի հաւատոյ եւ ի գործոց։
Անհաւատ շտեմարան. այս ինքն թափուր. (Բրս. պհ.։)
Եւ որ ոչ հաւատայ բանիցն Աստուծոյ, կամ արժանահաւատ բանի. թերահաւատ. երկմիտ. չհաւտացօղ. ինանմայան. ի թիգատսըզ. ἅπιστων իք. ἁπιστούσα. non credens, incredulus, diffidens. կամ բայիւ non credo, diffido, որ եւ անհաւատանալ.
Անհաւատի ոգւոյն յիշատակ հաստատեալ զարձանն աղի. (Իմ. ՟Ժ. 7։)
Վասն առաւելութեան պարգեւացն՝ անհաւատք լինիմք յերախտաւորէն. (Բրս. ծն.։)
Թէ այսմ անհաւատ լիցիս, ե՛րթ ի Սոդոմ. (Յճխ. ՟Ե։)
Ի կենդանեացս փրկանացն անհաւատ եդեալ. (Լմբ. սղ.։)
Անհաւատք եղեն ի նմանէ. (Գէ. ես.։)
Մովսեսի անհաւատ գտայք մանաւանդ՝ քան թէ ինձ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 40։)
Նորին ուխտին անհաւատք գտան։ Առ մեծ զօրութիւնն Աստուծոյ անհաւատ գտան. (Լմբ. սղ.։)
ՅԱՆՀԱՒԱՏՍ ԼԻՆԵԼ. իբր կեղծել չհաւատալ։ (Ոսկիփոր.։)
Սպառնասցի անհաւատիցն. (Ես. ՟Կ՟Զ. 14։)
Ոչ կռուել, եւ ոչ մարտակից լինել ընդ անհաւատսն վայե՛լ է մեզ. (Բրս. հց.։)
Եւ որ ոչ դիւրաւ հաւատայ ամենայն բանի. որ չընծայէ հաւատս չնչին իրաց.
Որ ամենեւին անհաւատն է երազոց, իմաստուն է. (Կլիմաք.։)
իբր անհաւատալի. անհնարին. դժուարին, երկբայելի. ոչ արժանահաւատ. ἅπιστον. incredibile. ինանըլմազ.
Զի՞նչ անհաւատ թուի ձեզ, եթէ Աստուած զմեռեալս յարուցանէ.( Գծ. ՟Ի՟Զ. 8։)
Անհաւատ էր ապաքէն մարդկութեանս, թէ ի մեռելոցս մք յառնիցէ, իբրեւ՝ որպէս զի թէ անհաւատ իցէ ի մարմնոցն մեռելոց որդեծնութիւն լինել։ Անհաւատ են գործք, եթէ Աստուծոյ Որդի զայս համբերել հաւանեսցի։ Եթէ այն անհաւատ է, եւ այս անհաւատ է. այլ ինձ երկոքին հաւատարիմ են. (Կոչ. ՟Ե. ՟Ժ՟Գ. ՟Ժ՟Դ։)
Անհաւատ պատմութիւնք։ Այսպիսի անհաւատ եւ դանդաչանաց բանից. (Եզնիկ.։)
իբր անհաւատարիմ.
Որ ի սակաւն անհաւատ, եւ ի բազմին անհաւատ. (Կլիմաք.։)
Հաւատս անխոտորս եւ անշաղախս. (Պրպմ. ՟Լ՟Բ։)
Անհաւատից եւ անշնորհից եւ յոլով բանք խրատուց ոչինչ օգուտ գործեն. (Յճխ. ՟Դ։)
Զի անշուշտ լիցի արդարութիւն հաւատոցն։ Զի անշուշտ լիցի կենաց աւետիք. (Ագաթ.։)
Անշուշտ զհաւատարիմ սէրն ի մէջ թագաւորութեանցն պահեսցեն. (Ագաթ.։)
Մարդոց ապականելոց մտօք, եւ ի հաւատս անպիտանից. (Սարկ. հանգ.։)
Անպտուղք ի հաւատոց. (Մամբր.։)
ἅκυρος, irritus, οὑκ ἁξιόπιστος, fide non dignus, ἁβέβαιος, inconstans, invalidus, παραλειπτέον, rejiciendum. Ապախտ. ընդունայն. ոչ արժանահաւատ. անհաստատ. անոյժ. անզօր. տկար. անընդունելի. ոչինչ. մերժելի. ի դերեւ ելեալ. (լծ. պ. պավեր, հաւատալի). պադալ, գարարսըզ, գուվվէթսիզ.
Ի քակտումն աղանդոյ անվաւեր չարափառութեանն։ Առանց հաւատոց՝ ամենայն ինչ անվաւեր է. (Ի գիրս խոսր.։)
Որպէս զի անվրդով զհաւատսն պահեսցէ. (Խոր. ՟Բ. 87։)
Անցումն լինէր մեծ։ Եղեւ անցումն անասնոցն։ Ածին մեծ անցումն հաւատացելոցն քրիստոսի. (Ուրհ։)
Ըստ աշակերտաց հաւատոցն քրիստոսի։ Շրջեալ զամենայն աշակերտոօքն. (Կորիւն.։)
Եւ աղօթքն հաւատովք փրկեսցեն զաշխատեալն (ցաւօք). (Յկ. ՟Ե. 15։)
Հնչումն տաշելոց փայտիցն առ նոյիւ՝ յապրումն հաւատարիմ առնն։ Ապրուստ ի տուն աստուծոյ։ Խնդրեցին զապրուստ ի սրոյ քաջամարտիկ ախոյեանէն. (Արծր. ՟Դ. 11։)
Իւրոյ ճշմարտութեանն ի հաւատ զկանխաւ դաւանութիւնսն ի հօրէ քրիստոսի՝ առադրէ. (Շ. ՟ա. յհ. ՟Ժ՟Է։)
Որք առաքեցանն առ նա, հաւատարիմ էին, եւ բարձր աշտիճանաւ. (Ոսկ. յհ.։)
Այլ ոչ արդարեւ այսոքիկ կարծեցեալ լինին։ Ամենեւին հաւատաց նմա արդարեւ զիւր իշխանութիւն. (Խոր. ՟Ա 2 եւ 16.) իմա՛ հաւաստի՝ իբր ա. կամ մ։
Ոչ հաւատաց նա թէ արձակի ամլութիւն կնոջն իւրոյ. (Եփր. համաբ.։)
Պահեսցէ զհունձս եւ զարմատիս հաւատացելոց. (Մաշտ. ջահկ.։)
παρατίθημι, παραδίδωμι. depono, commendo, repono, trado եւ այլն. Տալ ինչ ումեք իբրեւ աւանդ. դնել յաւանդ. եւ Փոխանցել յայլս զբան ինչ պահելի հաւատարմութեամբ. յանձն առնել. յանձնել. էմանէթ վերմէթ վերմէք՝ գօմագ. թէսլիմ եթմէք.
Հաւատարիմ հաստչին աւանդեսցեն զիւրեանց ոգիսն. (Ա. Պետ. Դ. 19։)
Գտաւ առաքինութեանցն աւարտեալ մասամբք։ Պատուեցայ աւարիտեալ բարձրութեամբն։ Աւարտեալ բանականագոյն արհեստից։ Անշարժ հիմամբ հաւատոյն աւարտեցան ամբողջ եւ միահամուռ բարեգործութեանցն վարք. (Պիտ.։)
Մաղթանք բազմակնի՝ յեռեալ ընդ ոսկի՝ նոցին հաւատի. կամ է բազմապատիկ, կամ իբր բազում ակամբք պատուականօք։ (Գանձ.)
որ եւ ԲԱԳԱՄԻՏ. Երկմիտ. փոփոխամիտ. երկու մտքի վըրայ, թէրէհաւատ.
Եթէ հաւատասջիք, եւ ոչ բաժանեսջիք՝ ի միտս ձեր. այսինքն երկմտեսջիք. (Մծբ. ՟Ա։)
Կամ συνήθης familiaris, consuetus Ընդակից՝ որ հաճէ զկամս եւ զբարս այլոյ. բարեբարոյ, ընտանի, հաւատարիմ.
ἁθῷος innocens, εὑγνώμων proba mente praeditus, fidelis Ոյր միտք են բարի եւ անկեղծ. ողջամիտ. առողջախորհուրդ. անխարդախ. միամիտ. հաւատարիմ. բարէմիտ ու բարէսիրտ.
Բարեփառ հաւատով երջանկացեալ ի Քրիստոս. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Բացուստ ի բաց ի հաւատացեալ գործոյն հրաժարեն. (Լմբ. պտրգ.։)
Յոյս հանդերձելոցն բերկրէ զհաւատացեալսն։ Իւր ինքեան փառաւորութիւնն բերկրէ լիւրաքանչիւրսն. (Խոսր.։)
Առ նա զկատարեալ հաւատս բոլորեցին. (Լմբ. պտրգ.։)
Զառաջին հաւատսն իւրեանց զճշմարիտս բոշխնել ինչ ոչ կարացին. (Եփր. ՟ա. տիմ.։)
Գիջացեալ է մարմնով, այլ ոչ անհաւատ հոգւով. (Խոր. ՟Գ. 63։ Փարպ.։)
Յամենայն տեսակէ գիտականէ զերեսս ի բաց դարձուցեալ, յաստուած միայն հաւատացեալ. (Փիլ. լին.։)
Գլխովին պարտ է հաւատալ. (Շ. բարձր.։)
Լուսացուցիչ ակն են ամենայն խորհրդոց հաւատաք, եւ գործելի ամենայն իմաստութեան. (Կոչ. ՟Ե։)
Գուցէ գորովեալ առ միմեանս ազդացն ըստ օրինի եղբարց (հաւատակցաց), ապստամբեսցին ի մէնջ. (Փարպ.։)
ԴԱՒԱՆԵՄ ԴԱՒԱՆԻՄ. ὀμολογέω confiteor, profiteor Հաւան լինել, եւ յանձն առնուլ զիմն իբրեւ ճշմարիտ. խոստովան լինել. վկայել, խոստանալ զհաւատարմութիւն. հաստատել՝ զոր հաւատայ կամ ընդունի.
Մերոյս հաւատոյ դաւանեալ՝ անուանեցաւ եղիազար. (Խոր. ՟Բ. 67։)
Բելիարայ զանձն դաւանեաց։ Ասեմ զիս քեզ դաւանել։ Դաւանեմք ի հաւատ ուղիղ։ Արդար դաւանեցայ ամենայն իրօք ամբարիշտս. (Նար.։)
προσήλυτος, ἑπήλυτος advena Եկ ոք արտաքուստ մտեալ ի թիւ բնակաց. օտարական, կամ նորահաւատ. նորեկ. սպրդեալ ոք.
ἑκκλησία ecclesia, congregatio, coetus evocatus, concio Բառ յն. էգգլիսիա. (որ եւ ըստ եբր. քահալ) ըստ ձայնին՝ արտակոչութիւն. հրաւէր ի հաւաքումն. վասն որոյ թարգմանի ի մեզ նաեւ Կոչումն, եւ Կոչարան, Ժողով, եւ Ժողովուրդ, եւ Ժողովարան։ Արդ Նոր Եկեղեցի, կամ Եկեղեցի Քրիստոսի ասի եւ է Ժողովուրդն աստուծոյ հաւատացեալ, կամ կոչեցեալ ի սուրբ հաւատս. հօտ քրիստոսի.
Իսկապէս խոստովանիմք մայր եկեղեցի, որոց ի քրիստոս հաւատացեալք. (Սհկ. կթ.։)
ԵԿԵՂԵՑԻ. որպէս շինուած, Ժողովարան հաւատացելոց. տաճար. ժամ.
Եկեղեցիք հաւատացելոց՝ աստուածասիրութեանն փափագանօք շինեցան. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Հաւատն զգլուխ փրկչին ելեալ եղարկեաց. (Լմբ. պտրգ.։)
Եռահրաշ զինու վառեալ, հաւատով, սիրով, եւ յուսով. (Սիսիան.։)
Ամբիծ երախտեօք, մտերիմ սիրով, եւ ուղիղ հաւատովք։ Ի սիրոյ բազմաշահ երախտիք բարեաց. (Յճխ. ՟Ժ։)
Որի՛շ է երդումն ուտել անձամբ վասն միոյ փողոյ, եւ սուտ, եւ որիշ՝ երդումն տալ առաջնորդաց եւ դատաւորաց վասն ճշմարտութեանն հաւատալոյ. (Զքր. ծործոր.։)
Իբրեւ պարտեաց աստուած զնոսա առ ինքն երեւոյթ բժշկութեամբն, սկսաւ խառնել նոցա զհոգեւոր բժշկութիւնսն։ Եթէ զաներեւոյթ հաւատս տեսանէր նա, ո՞րչափ եւս զերեւոյթ մարդկութիւն տեսանէր նա. (Եփր. համաբ.։)
διστάζω, διακρίνω, ὐποστέλλω , ἁμφισβητέω dubito, haesito, ambigo, diffido Յերկմիտս լինել. երկբայիլ. յերկուանալ. խիթալ. թերահաւատել. զանգիտել. խորշիլ. տարակուսիլ, կասկածիլ, վախել, վախնալ.
Ոչ երկմտեաց ի հաւատոցն (յն. ոչ տկարացաւ)։ Աւետեացն (ա՛յլ ձ. յաւետեացն. յն. առ աւետիսն) աստուծոյ ոչ երկմտեաց անհաւատութեամբ. (Հռ. ՟Դ. 19. 20։)
Թե՛րահաւատ, ընդէ՞ր երկմտեցեր. (Մտթ. ՟Ժ՟Դ. 31։)
Ինքն երկմտեաց, որ անհաւատն է. (Եզնիկ.։)
cf. ԶԱՐՄԱՆՔ;
Եւ այս են զարմացք, զի Նեեման հաւատաց. եւ այլն։ Եփր. համաբ.
Զայսպիսի պայծառութիւն լուսոյ զգենուլ։ Զմի առաքինութիւն հաւատոյ զգենուլ. (Եղիշ. ՟Ը։)
Զմարմինն չզեղծչիս (տպ. չզեղջես), զի ոչ տեսանես. եւ ոչ այսու աղագաւ՝ զի ոչ տեսանես, անհաւատանաս. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 25. յն. տխրիլ. դժուարիլ։)
Այլ ոչ զանգիտեալ երբէք զիջանէր ի բարձրագոյն հաւատոցն՝ որ ի Քրիստոս. (Նանայ.։)
Զմայլեալք ուրախութեամբ ի քէն կենդանարա՛ր բաժակ։ Որով արբեալ զմայլեցաք յուրախութիւն հոգեւոր։ Վէմն հաւատոյ զմայլեալ անմահական բաժակաւն այսօր բաշխէր ծարաւեաց. (Շար.։)
Զօրանային բարբառք նոցա։ Մի՛ զօրասցին կապանք ձեր։ Բանն արքայի զօրացա՛ւ ի վերայ Յովաբայ։ Ստութիւն, եւ ոչ հաւատք զօրացան ի վերայ երկրի։ Մեծացաւ ծառն, եւ զօրացաւ։ Զօրանայր ջուրն, եւ բազմանայր յոյժ ի վերայ երկրի։ Զօրացաւ սով յերկրին.եւ այլն։
ԸՆՁԵՌԵՄ. ն. ԸՆՁԵՌԻՄ. հ. Ընդունել զիմն ի ձեռանէ այլոց, կամ հայցել առնուլ. եւ Զբռամբ ածել. ունել ի ձեռին. հաւատալ այլոց ի մեր ձեռս զաւանդ ինչ.
Բազումք ի հրէից հաւատացելոցն ընչաթափք եղեն յընչիցն. (Ոսկ. գաղ.։)
Արտաքոյ իրաւանց է՝ թերահոգ առ դնիլ յոր հաւատացաւն հոգաբարձութիւն նմա. (Սարկ. քհ.։)
ἁπολείπω, -ομαι destituo, -or, desisto, deficio Թերի գտանիլ. պակասիլ. նուազիլ. յետնիլ. կասիլ. վերջանալ. եւ Թերահաւատել.
Ոչ թերացան ի հաւատս. (Վրդն. սղ.։)
Շրջանակել զնա (զբոցեղէն սուրն) արար Աստուածն տէրն. զի յորժամ տեսցէ զհաւատացեալն՝ թիկունս տայ. (Բրս. գորդ.։)
Թողասցին բազումք ի հաւատոց. (Մեսր. երէց.։)
Զանց զառաջինն առնել չար ախտի տգիտութեամբ՝ զանհաւատութեան թուակցաւ. (Յիշատ.։)
Եթէ կամեցեալ էիք ընդունել զհաւատն, առաւել ի գործոցն զձեզ ժողովեալ էի։ Քանզի զնշանն ի բաց բառնալ ոչ ունէին, եւ ոչ կարացին, ուստի անտի ժողովէր զնոսա. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 39. ՟Բ. 12։)
Եթէ ոք կամիցի կրօնաւոր լինել, այսինքն հաւատացեալ՝ ժուժկալ, համբերօղ. (Սարգ. յկ. ՟Ե։)
Վառեալք զթոյնս իժանման չարութեանն ի հաւատացեալս քրիստոսի թափեսցես. (Յհ. կթ.։)
Ոչ միայն ընդարմանայ ձեռնդ ... այլ եւ լծակռուիս յաղագս յոլովոյ։ Անհնարին է՝ որք յառաջնումն լծակռուին, եւ այլն։ Հաւատալ պարտ է ասէ, թէ է՛ աստուած. ոչ խուզել եւ ոչ լծակռուել թէ զի՛նչ է. (Բրս. սղ.։)
Զառ հաւատչեայ կենացն զլուսալիր զանմահութեանն գրաւականն. (Անան. եկեղ։)
Խաթարել, եղծանել զհաւատն. (Նիւս. կազմ.։)
Անգործ եղիցի յիս խածումն թիւնաւոր օձին։ Ապրեցուցանէ զհաւատացեալս յաներեւոյթ օձին խածմանէ. (Լծ. ածաբ.։)
Որք հաւատով յաստուած խարսխեալ. (Ի գիրս խոսր.։)
Խափանելզգործս, զերկիր. կամ զմարդիկ ի գործոյ, զհրէայսն ի շինելոյ. կամ զհաւատս. Զօրէնս, զաւետիս, զամենայն իշխանութիւնս. զայն՝ որ զիշխանութիւն մահուն ունէր։ Խափանեսցի մարմին մեղաց, կամ մարգարէութիւն, գիտութիւն, մահ։ Քրիստոսիւ խափանելոց է։ Որ խափանելոցն էր։ Ի վախճան խափանելոցն։ Խափանեալ էք ի քրիստոսէ։ Զիշխանաց աշխարհիս այսորիկզխափանելեացս։ Յորժամ եղէ այր, զտղայութեանն ի բաց խափանեցի։ Խափանեցաւ շինուած տաճարին։ Մի՛ խափանեցէք զիս, զի տէր յաջողեաց զճանապարհս իմ։ Ընդէ՞ր խափանէք զժողովուրդն ի գործոյ իւեանց։ Խափանեցան գործք նորա։ Խափանեսցուք զգործս նոցա։ Խափանեցից ի տերւոջէդ յայդմանէ զձայն զնծութեան։ Ոչ խափանեսցինգնացք քո։ Խափանեցին զօրէնս քո. եւ այլն։
Լռելայն հաւատովն խիզախեալ մերձենայր. (Երզն. մտթ.։)
Կատարեալ հաւատով յաղօթս խիզախեսցեն. (Երզն. մտթ.։)
Խստավիզ հրէայքն եւ անհաւատք (կամ անհաւանք). (Լծ. կոչ.։ Տօնակ.։)
Վարժեա՛ ճշմարիտ խրատտուացն հաւատալ. (Լմբ. իմ.։)
Խրոխտացաւ կատարել զբանս փրկչին մերոյ արդեամբք։ Խրոխտացաւ հաւատոցն եռանդութեամբ. (Եւս. պտմ. ՟Զ. 8։ ՟Ը. 5։)
Հաւատա զքեզ քրիստոսի խօսակից լինել, եւ ոչ անբարբառ նիւթոյ. (Շ. թղթ.։)
Յակոբ զաստուածատես սքանչելեացն զհաւատարմութեան նշանակն ընկալու ի մարմինն իւր զկաղանալն. (Լծ. կոչ.։)
Եւ միշտ կենդանին՝ մեռեալ կամովին։ Ես իմ կամովին՝ վասն իմ հաւատին՝ փոխան քրիստոսին մեռանել կամիմ։ Որպէս հօտ յաղին՝ այնպէս դիմեցին ի մահ կամովին. (Գանձ.։)
Հայեսցո՛ւք ի զօրագլուխն հաւատոց, եւ ի կատարիչն յիսուս. (Եբր. ՟Ժ՟Բ. 2։)
Սակս ի քրիստոս հաւատոցն կային ի վիշտն, եւ կեղեքեալ լինէին աղքատութեամբն։ cf. ԿԵՂԵԼ։
Հարցին զհաւատարիմս հաւատոյն իւրեանց, որ անուանին ի նոցունց կուռայք. եւ ըստ հրամանին՝ զոր ընկալան ի կուռայիցն, սպանին զնա սրով. (Ղեւոնդ.։)
Այսօր վիմին հաւատոյ եւ յովհաննու սիրելւոյ ընդ հակառակս ընթացեալ ի գերեզման յարուցելոյն. (Շար.) այսինքն մի քան զմի եագելով, կամ մին որպէս ծեր, եւ միւսն որպէս երիտասարդ, եւ այլն։
Համամիտ ընտանեացն գործակցութեամբ։ Ճշմարտութիւն բերանոյն համամիտ առ հաւատոյն խոստովանութիւն (այսինքն համաձայն). (Արծր. ՟Դ. 11։ եւ ՟Գ. 6։)
Համօրէն ծնունդք ադամայ, կամ մարդիկ, ժողովուրդ, հաւատացեալք. (Անյաղթ բարձր.։ Յհ. իմ. երեւ. եւ այլն։)
Հաւատոց միայն է նա հասանելի. (Իգն.։ որպէս եւ Լմբ. ստիպ.։)
Հատուածք շերտից։ Հատուած բանի։ Հատուածի բանի։ Զերիս հատուածս առանձնաւորականս (հաւատոյ, յուսոյ, սիրոյ, կամ երից անձանց)։ Մի երրորդութիւն կատարեալ ի դիմաց երից անորոշելի հատուածոց. (Նար. մծբ. եւ ՟Ի՟Ը. կ. ՟Ժ. ՟Խ՟Դ։)
Հաւատք հարազատացն (այսինքն մարիամու եւ մարթայի). (Կոչ. ՟Ե։)
πείθομαι, πείσομαι persuadeor, confido συνθέλω consentio եւ այլն. (Արմատն է Այո՛. հա՛. թ. էվվէթ. լծ. ընդ Հաւատ. եւ Դաւան. եւ այլն) Հաւան լինել. ի հաւան գալ. անսալ. հաւատս ընծայել. համոզիլ. ամոքիլ. յօժարիլ. հաճիլ. անսալ. լաւ վարկանիլ. ընտրել. յանձն առնուլ. զիջանիլ. կամակից կամ համախոհ լինել. հաւնիլ, տեղիք տալ.
Հաւանեալ եմ գիտել քեզ. այսինքն հաւատամ, կամ հաստատեալ եմ. (Պտմ. աղեքս.։)
Պահեաց ի կերակրոցն հ դասու արդարոցն գնդի։ Թէ մաքրեմք հաւասար առաջնոցն զանձինս։ Հաւասար մեզ ամբողջ հաւատան. (Լմբ.։)
σαφής certus, manifestus, perspicuus ἁκριβής accuratus, diligens, exploratus, requisitus. (ի ձայնիցս Աստի, հաստատ. յստակ. եւ հա՛. այո. հաւանելի. հաւատալի, եւ այլն) Ճշգրիտ. ստոյգ. հաստատուն. քաջայայտ. աներկբայ. արժանահաւատ. անվրէպ. ճիշդ. անաչառ.
Ի հաւաստի (կամ հաւատարիմ) արանց. (Խոր. ՟Գ. 67։)
ՀԱՒԱՍՏԻՔ, տեաց. գ. σαφήνεια certitudo, persdpicuitas ἁκρίβεια accuratio, accurata diligentia. Ստուգութիւն. անվրէպ ճշդութիւն. հաստատութիւն եւ ապացոյց ճշմարտութեան. արդիւնք հաւատարմութեան. փոյթ եւ ճիգն զգւոշաւոր.
πιστεύω credo ἑμπιστεύω, πείθομαι fido, confido, persuasus sum. Հաւատս ընծայել. հաւանել մտօք՝ մանաւանդ բանիցն աստուծոյ. դաւանել. խոստովանել. հաստատութեամբ ընդունել որպէս ստոյգ եւ հաւատարիմ. աներկբայ համարել վստահութեամբ. վստահիլ. հաւտալ.
Հաւատացէ՛ք յաստուած, եւ յիս հաւատացէք։ Հաւատաց աբրամ աստուծոյ, կամ աբրահամ յաստուած, եւ համարեցաւ նմա յարդարութիւն։ Ոչ հաւատացին ի տէր աստուած (յն. տեառն աստուծոյ) իւրեանց։ Հաւատացին արք նինուէացիք յաստուած (յն. աստուծոյ)։ Հաւատացի տեսանել զբարութիւն տեառն։ Բազումք հաւատացին յանուն նորա։ Բայր ինքն յիսուս ոչ հաւատայր զանձն նոցա։ Չնչին փայտի հաւատան մարդիկ զանձինս իւրեանց։ Հաւատաց անքուս դաւթի յոյժ. (յն. հաւատացեալ եղեւ դաւիթ անքուսայ յոյժ։) Հաւատացէ՛ք տեառն աստուծոյ մերում, եւ հաւատասցէ ձեզ։ Մի՛ հաւատայր սիրելեաց, եւ մի՛ յուսայք յիշխանս. Եթէ աղաչիցէ զքեզ թշնամին քո, մի՛ հաւատար նմա (կամ մի՛ հաւանի), եւ այլն։
Միածին որդին զայնպիսին ինքնին առաջի հօր իւրոյ հաւատատայ (յն. վերաքարոզէ)։ Դու յերկրի հաւատաս (յն. խոստովանիս) զնա, եւ նա յերկինս. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 10։)
Թէ եւ զանձնէ իւրմէ վկայիցէ, հաւատալի է (այսինքն արժանահաւատ). (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 15։)
Յիրաւի հաւատալի՛ է (այսինքն պարտ է հաւատալ), թէ որ աստուածն էր բնութեամբ, եղեւ մարմին. (Պրպմ. ՟Խ՟Ե։)
Հաւատացելոց եւ անհաւատից հաւատալի եղե. (Եւս. պտմ. ՟Թ. 11։)
Հաւատացաւ վկայութիւն մեր ի ձեզ յաւուր յայնմիկ. (Ոսկիփոր.։)
Մազապուր ի դրաց մահուանէ չհաւատալի (կամ չաւատալի) զերծեալք. իմա՛ անկարծելի օրինակաւ։
ՀԱՒԱՏԱՄ, ացի կամ ացայ. ն.կ. եւ հ. Յանձն առնել վստահութեամբ. վստահանալ. աւանդել. եւ Ընդունել որպէս հաւատարիմ ոք. մէկին բան մը հաւտալ՝ յանձնել. եւ մէկէն բան մը յանձնուիլ, առնուլ.
Զաւանդ հոգւոյս պաշտպանութեան, զոր հաւատացեր նմին տեսչութեան. (Նար. ՟Ձ՟Ա։)
Զաւարտումն՝ քահանայութեանցն հաւատալ։ Որում զհրեշտակութիւն միջնորդութեանն հաւատաց։ Աստուծոյ հաւատացեալ լինի զպէտս հոգւոյ եւ մարմնոյ. (Խոսր.։)
Հաւատացեալ է ինձ աւետարանն անթլփատութեան. (Գաղ. ՟Բ. 7.) ըստ յն. ասի՝ հաւատացեալ եղէ զաւետարանն։
Ոչ հրեշտակք հաւատացան զքահանայական պատիւ, այլ՝ մարդիկ. (Ճշ.։)
Զվարձկանութիւնն ի վերուստ հաւատացան։ (Նանայ.։)
Որ զհասարակաց զհոգսն հաւատացեալն է. այսինքն յանձնեալ ունի ինքեան. (Բրս. հց.։ եւ Մաշտ.։)
Վերակացութեամբն՝ յոր հաւատացար, ուսուցանել զճանապարհս օրինացն. (Ճ. ՟Ը.։)
Որում հաւատացաւ վերակացութիւն ժողովրդոց։ Զամենայն որք նմա հաւատացան, կատարեալս կացուսցէ. (Յճխ. ՟Ժ՟Է. եւ ՟Ի՟Գ։)
Որ զհաւատացեալ արծաթ փանին ի քէն՝ արկ ի սեղանաւորս. (Շար.։)
ՀԱՒԱՏԱՄՔ. Դաշն հաւատոյ. որ եւ ըստ յն. եւ լտ. Հանգանակ ասի. σύμβολον symbolum.
Եւ ասասցեն զհաւատամքն. (Ժմ.։ Պտրգ.։)
Որք զպաշտելի եւ զհամաշխարհական հաւատամքն կարգեցին. (Լմբ. հանգ.։)
ՉՀԱՒԱՏԱԼ. cf. ԱՆՀԱՒԱՏԱԼ։
ՀԱՒԱՏՈՅ իբր արժանահաւատ. πιστός credibilis. հաւատալու արժանշ հաւատալու բան ըստ յն. եւ լտ. հաւատալի կամ հաւատարիմ չ
Եթէ այն հաւատո՛յ է, եւ այս հաւատարիմ է. (Կոչ. ՟Ժ՟Դ։)
Բառ յն. է՛թնօս, էթնիգօ՛ս (լծ. հյ. Ազն, յայլմէ ազնէ) ἕθνος , ἑθνικός gens, populus, ethnicus, gentilus, paganus ἁλλόφυλος alienigena. Որ ոչն էր երբեմն յազգէ հրէից, կամ այժմ չէ յազգէ քրիստոնէից. օտարազգի, այլազգի. եւ Այլակրօն. անհաւատ. բարբարոս. եւ Ազգք եւ ժողովուրդք երկրի. եբր. կօկ
Հրէայքն եւ հեթանոսք. Ի սփիւռս հեթանոսաց։ Նախ հրէի, եւ ապա հեթանոսի։ Որդի կնոջ հրէի հաւատացելոյ, եւ հօր հեթանոսի։ Կին հեթանոս. (՟Բ. Մակ. ՟Դ. 36։ Յհ. ՟Է. 35։ Հռ. ՟Ա. 16։ Գծ. ՟Ժ՟Զ. 1։ Մրկ. ՟Է. 26։)
Հայաստանեայց հայր հաւատոյ հեղինակ ընտրեալ։ Գրիգորիոս հեղինակն հոգւոց. (Շար.։ Երզն. լս.։)
Հետեւել հայրենի առաքինութեան, կամ հաւատոյ առաջնոց իսրայէլականաց, կամ ընդ համառօտ հաւաստութիւն։ Ումպէտ գործոց հետեւիք։ Փառաց հետեւեցաւ։ Յէժարութեամբ հետեւի ուղիղ շաւղաց. (Խոր.։ Արծր.։ Յհ. կթ.։ Խոսր.։ Մաշտ.։)
Աւանդիցն՝ որ հաւատացաւ նոցա, հոգեկանաց եւ մարմնականացն. (Յճխ. ՟Ժ՟Ը։)
Պարտ է ասելն զհաւատամքն վասն նոցա՝ որք ի հոգեվարի են։ Որ ի հոգեվարուն է. (Ոսկիփոր.։)
Առաքեաց յակոբ հրեշտակս առ եսաւ, կամ մովսէս առ արքայն եդոմայ։ Հրեշտակ հաւատարիմ, կամ մահու։ Հրեշտակք արձակեցան։ Առաքեցան հրովարտակքն ի ձեռն հրեշտակաց.եւ այլն։
Մի՛ անհաւատութեամբ հրէականաւն. (Պրպմ. ձ։)
Ժողով եպիսկոպոսացն ձեռնարկ արարեալ։ Ձեռնարկ հաւատոյ նամակի. (Յհ. կթ.։)
Ճառասաց ես, եւ ոչ հաւատախնդիր. (Պիտառ.։)
Առ այլսն լինէր ճեպումն՝ փութացուցանել զայնոսիկ, որք հաւատային. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 39։)
Ճշմարիտ հաւատացեալք։ Վկայ ճշմարիտ։ Ճգնաւորք ճշմարիտք. (Եզնիկ.։ Ժմ.։ Շար.։)
Կամ Արդար. ուղիղ. հաւատարիմ. ճշմարտախօս. աննենգ. շիտակ. սադըգ (լծ. ստոյգ)
ἁρχιμανδρῖτις abbatissa. Մայրապետ. պետ մայր, եւ պետ մարց, այսինքն հաւատաւոր կանանց. մայր վանից կուսանաց. աբբասուհի.
Զհաւատ բոլոր մանանեխին ... ոչ ըստացայ իմումս անձին. (Յիսուս որդի.։)
Կնքեա՛ զտեսիլդ. է զիի մտի ունել պահել, եւ է՛ զի գրել եւ մատանել եւ առ հաւատարիմ տալ յաւանդ. (Վրդն. դան.։)
Ամենայն ուրեք՝ քան զիմաստութիւն՝ զհաւատս մեծարոյ ցուցանէ. (Ոսկ. ես. (այսինքն նախապատիւ, կամ վերագոյն։))
Մեծարոյ եւ հաւատարիմ առաջի դենշապհոյ երեւեցոյց զիս. (Փարպ.։)
ՄԻԱՄՏԱՆԱՄ ՄԻԱՄՏԵՄ ՄԻԱՄՏԻՄ. Միամիտ լինել կամ գտանիլ. վարիլ որպէս միամիտ (ըստ ամենայն առմանն). հաւատալ, եւ հաւատարմութիւն ցուցանել. սիրով ծառայել. եւ Հաւանիլ մտօք.
Ո՛չ հաւատամ, եթէ գործովք ոչ տեսանիցեմ, եւ միամտիցիմ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ. (որպէս ռմկ. խելքը պառկիլ, անտարակոյս ըլլալ։))
ՄԻԱՄՏԱՆԱՄ ՄԻԱՄՏԵՄ ՄԻԱՄՏԻՄ. Միամիտ լինել կամ գտանիլ. վարիլ որպէս միամիտ (ըստ ամենայն առմանն). հաւատալ, եւ հաւատարմութիւն ցուցանել. սիրով ծառայել. եւ Հաւանիլ մտօք.
Ո՛չ հաւատամ, եթէ գործովք ոչ տեսանիցեմ, եւ միամտիցիմ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ. (որպէս ռմկ. խելքը պառկիլ, անտարակոյս ըլլալ։))
Ասորին՝ ներքինւոյ եւ առն հաւատարմի միանուն կոչէր. ընթերցի՛ր զատաբար, մի անուն։
Մինչդեռ իցես ընդ նմա ի ճանապարհի։ Մինչդեռ նա խօսէր։ Մինչդեռ հեռագոյն իցէ, կամ էր։ Մինչդեռ մատչէր, զարկոյց զնա դեւն։ Մինչդեռ տակաւին չհաւատային ի խնդութենէն.եւ այլն։
Մկրտութիւն հրովն. զոր աստուածաբան ասէ տաժանելի, եւ երկայնագոյն. զոր յերկուս բաժանեն. տաժանելի ասեն զմիջամեղ քրիստոնէից (զհուրն), որ չէ միշտ, այլ զի մաքրեսցին զորս ոչ ապաշխարեցին, զոր ֆրանգն բուրգադոր ասէ. իսկ երկայնագոյնն՝ զանհաւատիցն մեղուցելոց, որ է յաւիտենական. (Վրդն. աւետար.։)
Զի մի՛ ոք յանհաւատից կարծեօք ասիցէ, թէ կութ ինչ մրրախառն ի ներքս ի թակոյկսն մնացեալ էին. յն. մրուր. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 21։)
Որք զհանդէսն մրցանակի յերկրի կատարեալ՝ ապագայիցն եւ երկնաւորացն յուսոյ հաւատացին։ Զմրցանակ փրկչին յաղթութեան քարոզեն յանապական մահուն. (Նար. ՟Ժ. եւ Նար. առաք.։)
Պա՛րտ էր իմանալ քեզ ո՛վ դատաւոր զհաստատութիւն հաւատոյն մեր յառաջին մրցարանէ անտի. (Ճ. ՟Բ.։)
Որ մօտակացդ էք։ Տեսանել զմօտակացն։ Մօտակաց տեսանէր։ Զմօտակացսն լուսաւորէր։ Մօտակաց թախծութեան։ Որք ոչ տեսին, հաւատացին իբր մօտակաց. (Մամբր.։ Պտմ. աղեքս.։ Եղիշ. յես.։ Սարգ. յկ. ՟Ա։ Նար. ՟Ի՟Գ։ Շ. բարձր.։)
Որ մօտակացդ էք։ Տեսանել զմօտակացն։ Մօտակաց տեսանէր։ Զմօտակացսն լուսաւորէր։ Մօտակաց թախծութեան։ Որք ոչ տեսին, հաւատացին իբր մօտակաց. (Մամբր.։ Պտմ. աղեքս.։ Եղիշ. յես.։ Սարգ. յկ. ՟Ա։ Նար. ՟Ի՟Գ։ Շ. բարձր.։)
Որ մօտակացդ էք։ Տեսանել զմօտակացն։ Մօտակաց տեսանէր։ Զմօտակացսն լուսաւորէր։ Մօտակաց թախծութեան։ Որք ոչ տեսին, հաւատացին իբր մօտակաց. (Մամբր.։ Պտմ. աղեքս.։ Եղիշ. յես.։ Սարգ. յկ. ՟Ա։ Նար. ՟Ի՟Գ։ Շ. բարձր.։)
Ոչ եթէ յախուռն եւ յայտնի պատերազմին, այլ հնարիւք։ Ոչ յախուռն ընդ օտարոտիսն հաւատոց խառնիլ։ Ոչ յախուռն ընդ ծերութեան ինչ գոռայցեմք, այլ ընդ լկտի մտացն։ Մի՛ վասն մեռելոց ինչ սուգ ունիցիմք վայրապար, եւ մի՛ կենդանեացս ուրախ լինիցիմք յախուռն. (Ոսկ. եփես. Ոսկ. եբր. Ոսկ. փիլիպ.։)
Յամառէին ի չարութեանն։ Յամառէին՝ ասելով, ի խա՛չ հան զդա։ Յամառեա՛ց Թո՛վմաս ի քում անհաւատութեանդ. յամառեա՛, զի ես առաւել եւս հաւատացից հաստատութեամբ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 37. 38. եւ Ոսկ. ի նոր կիր.։)
Զայլազգիս վաղվաղակի ածեն ի հաւատս՝ յամօթ եւ ի կշտամբանս հրէից յամառկոտաց. (Ոսկ. գծ.։)
Որ զմեծն յանձնեցար շահավաճառութիւն. որ եւ ասի՝ հաւատացար (ըստ յն. ոճոյ), այսինքն յաւանդ առեր կամ ընկալար. (Սարկ. քհ.։)
Յայտնեցից նոցա զհնչիւն խաղաղութեան եւ զհաւատս։ Յայտնեաց զփառս իւր։ Յայտնեցի զանուն քո մարդկան։ Գիտութիւնն Աստուծոյ յայտնի է ի նոսա, քանզի Աստուած իսկ յայտնեաց նոցա։ Ծածկեցեր յիմաստնոց, եւ յայտնեցեր տղայոց։ Չէ՛ ինչ ի ծածուկ, որ ոչ յայտնեսցի։ Զի եւ կեանքն Յիսուսի ի մարմինս մեր յայտնեսցին։ Յայտնեցաւ հրեշտակաց.եւ այլն։
παρατίθημι depono, commendo. Յանձն առնել. աւանդել. հաւատալ կամ վստահանալ զիմն ի ձեռս ուրուք. ապսպարել. ընծայեցուցանել.
Որ յաջողէ (կամ աջողէ) զամենայն յամենայնի։ Աջողեաց ի ձեզ զզօրութիւնս։ Որ յաջողեացն Պետրոսի յառաքելութիւն թլփատութեանն, յաջողեաց եւ ինձ ի հեթանոսս։ Հաւատք սիրով աջողեալք.եւ այլն։
Յետոյ ծնեալ կամ վերածնեալ. յետ այլոց եկեալ ի հաւատս. նորատունկ.
Անհաւատի ոգւոյն յիշատակ հաստատեալ զաղձանն աղի. (Իմ. ՟Ժ. 7.) իբր շիրիմ, կամ յիշատականոց։
Արդ թէ փոքունք ի յեղելոց հաւատացն, զի նախագէտ լինել յինէն պատրաստեցան. (Շ. իմ. եղակ.։)
Պետրոս նախաշար առաքելոց, եւ վէմ հաւատոյ կաթողիկէ եկեղեցւոյ. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Ոչ հաւատացին մարգարէից նախասացող ի վերուստ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 31։)
Զնորայն եդեալ սաղաւարտ յուսոյ, զվահան հաւատոյ, նայապէս զկամարն ընդ մէջ ածեալ սրբութեամբ. (Խոր. հռիփս.։)
Նաւակոծեցան ի հաւատսն. (՟Ա. Տիմ. ՟Ա. 20։)
Առաւել ի ժամ աղօթիցն նետաձիգ լինել սովոր է բանսարկուն։ Ի նպատակ հաւատոյս մերոյ նետաձիգ լինել։ Նետաձիգն յամբարտաւանիցն լինելով գլուխս։ Հանին զնա ի խաչ, նետաձիգս լինելով ամենայն բազմութեան զօրացն. (Խոսր.։ Լաստ. ՟Ի՟Բ։ Սկեւռ. ես.։ Ճ. ՟Ա.։)
Աստուած՝ որոյ ես եմ, եւ պաշտեմ զնա, ասէ, ներածելով զնոսա ի հաւատս. (Ոսկ. գծ.։)
Հաւատացելոյն աշխարհ ամենայն գանձիւք լի է նորա վասն նշկահելոյն՝ կոխելոյն՝ ի վերայ թռանելոյն. (անդ. ՟Ե։)
Մի զՔրիստոսի շնորհսն մերով թերահաւատութեամբ նշկահեսցուք։ Մոռանսն զաստուծոյ դատաստանն, նշկահեն եւ զերկիւղ իշխանաց ... Մանուկն զքաղցրութեամբ խրատիլն նշկահէ, իսկ գաւազանին ցաւ երկեցուցանէ։ Նշկահեաց զայս սէր եւ զողորմութիւն, եւ գնաց յարեցաւ ի կուռս օտարոտիս. (Լմբ. սղ. Լմբ. առակ. Լմբ. ովս.։)
Տանուտէրք զծառայս նորագինս եթէ ոչ նախ փորձեն, չառնեն իմիք հաւատարիմ. (Ոսկ. ՟ա. տիմ.։)
Այն ինչ նոր կոչեցեալ՝ հրաւիրեալ. նորահաւատ.
Բողբոջեցուցանէ զսերմանիս իւր, այս է զնորակոչս ի հաւատն. (Աթ. ՟Թ։)
Զի եթէ ի քումմէն ինչ երկմտիցես, ի նորայոցն հաւատասջի՛ր ուսանել։ Ոչ եթէ նա ինչ կարօտ մերովքս իցէ, այլ մեք ամենեւին նորայովքն։ Ի նորայոցն տաս, որպէս զի դու օգտեսցիս. (Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. հռ.։)
Նորումն հաւատոց եւ կրօնից եւ կարգաց. (Ճ. ՟Ա.։)
Քանի՞ցս անգամ նորօրէն յանցանաց միտք իմ եղեն գտիչ։ Վասն նորօրէն հաւատոցն. (Բենիկ.։ Ճ. ՟Ա.։)
Արեւելեանն այն մոդուց՝ աստղահրաւէրն եկելոց, հաւատ եւ յոյս մեր՝ եւ սէր, գեր նոցայնոցն քեզ նըւէր. (Տաղ յհ. եղբօր հեթմոյ։)
Շիջաւ դարձեալ մարգարէութիւն, որպէս այլ բարիքն։ նշանքն շիջան, զի մի՛ հաւատքն ապականեսցի. (Մխ. երեմ.։)
Գթութիւն՝ շիջումն թերահաւատութեան, եւ նշոյլք լուսոյ հաւատոց. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
ՈՂՋԱԽՈՀ. σώφρων cui mens est salva et incolumis, prudens, probus ἁκέραιος sincerus, integer, illibatus, innocens եւ այլն. որ եւ ՈՂՋԱԽՈՐՀ, ՈՂՋԱԽՈՐՀՈՒՐԴ. Ոյր խորհուրդք են ողջ՝ առողջ եւ ամբողջ. ողջամիտ. առողջամիտ. խոհական. մտացի. ուշիմ. զգօն. առաքինի. անկեղծ. անմեղ. հաւատարիմ. խելացի.
ՈՂՋԱԽՈՀ, իբր Ողջախոհական. ողջամտական. զգօնական. հանճարեղ. զգուշաւոր. եւ հաւատարիմ.
ὐγιαίνων, ὐγιαίνος, ἁκέραιος sanus, sanae mentis, sincerus, integer. Ոյր միտք են ողջ. ողջախորհուրդ. ողջախոհ. առողջամիտ. իմաստուն. ուշիմ. անկեղծ. միամիտ. հաւատարիմ.
Ողջամիտս ի հաւատս. (Տիտ. ՟Բ. 2։)
Իբրեւ հաւատարիմ ոստիկանս յանձն առնէր նոցա զհեռաւոր մարզն։ Ո՞չ զիս ոստիկան արարին ի վերայ ձեր երկոցուն. (Եղիշ. ՟Գ. ՟Ը։)
Ոմանք ոտնառեալ ի ճշմարիտ հաւատոյն անկան ի խաբս կորստեան. (Լծ. կոչ.։)
Գտաւ ընդ դժնդակագոյն նաւաբեկութեամբ անկեալ՝ ոչ ունելով զուղղեակս հաւատոյ. (Կիւրղ. կուս.։)
Փող հարկանէին. անտի ուսէ՛ք զգալ պատերազմին։ Զի թէ բանիցն ոչ հաւատայք մարգարէից, յաւերածոյն ուսի՛ք երուսաղէմի. (Մխ. երեմ.։)
Ի հաւատոցն ուրացեալ է, եւ չար եւս քան զանհաւատսն է. (՟Ա. Տիմ. ՟Ե. 8. (յն. զհաւատսն)։)
ՈՒՐԱՑԵԱԼ ցելոյ, ոց. ա. ՈՒՐԱՑՈՂ. παραβάτις, ἁπαρνήτης praevaricator, abnegator ἁποστάτης apostata, religionis christianae desertor. Անկեալն ի սուրբ հաւատոց. անցեալն ի մոլար դեն. առաւել սեպհական անուն յուլիանոսի, եւ վասակայ. մուրթատ.
ՈՒՐԱՑԵԱԼ. ՈՒՐԱՑՈՂ. παραβάτις, ἁπαρνήτης praevaricator, abnegator ἁποστάτης apostata, religionis christianae desertor. Անկեալն ի սուրբ հաւատոց. անցեալն ի մոլար դեն. առաւել սեպհական անուն յուլիանոսի, եւ վասակայ. մուրթատ.
Եթէ չարացայք ընդ գալուստ մեր (ասեն մոգքն), ընտանիքդ հաւատացէ՛ք ի մանուկդ յայդ, նախանձաւո՛ր լերուք մօտաւորքդ հեռաւորացս. (Ճ. ՟Գ.։)
Զի որ ոչն հաւատայ, ի չարասէր մտաց լինի։ Գրգռեալ սիրտ նորա ի չարասէր սատանայէ։ Դեւք չարասէր գոն (այսինքն կան), որպէս եւ հայրն իւրեանց սատանայ։ Ապրեցուցանել զանձինս ի չարասէր ապիրատութենէ զրպարտողացն (այս ինքն զրկողաց). (Ղեւոնդ.։)
κακόδοξος cujus mala est sententia in religione, haereticus. Որոյ վարկ եւ կարծիք ի հաւատոյս է չար. մոլորեալ. աղանդաւոր. հերետիկոս.
Ոչ հաւատալ. անհաւատ կամ անհաւան գտանիլ.
Եթէ ինձ, ասէ, չաւատաս, գոնէ առնն հաւատա՛. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 4։)
Պարսպեալ պահեա՛ զուխտս՝ հաւատացելոց. (Շար.։)
ՊԵՏՐԵԱՆ ՎԷՄ ասի եւ ինքն վէմն հաւատոյ Պետրոս.
Պնդապէս հաւատով յուսոյն կարծրութեան ընդ քեզ բեւեռել անսայթաքելի։ Զրահեալ պնդապէս սուսերաւ հոգւոյն ... հաստատեսցես կազմել պնդապէս ի կացումն ուղիղ անսասանելի։ Ըմբռնեալ զմարտուցեալն ընդ իւր՝ պնդապէս. (Նար. ՟Ծ՟Ը. ՟Ղ՟Բ. եւ Նար. կուս.։)
Ընդ աստուածս ազդաց օտարաց զսրբութիւն հաւատոյ իւրեանց պոռնկեցուցանել. (Լմբ. ովս.։)
Առ նոսա լցաւ իմաստնոյն պուետիկոսի բան հաւատարիմ. (Յհ. կթ.։)
Փիլիպպեսւոցն՝ ըստ աճման հաւատացելոց, միանգամայն եւ պտղաբերեց. (Յռջբ. թղթ. պաւղ.։)
Զկարապետն տուընջեան՝ զառաւօտն յովհաննէս՝ սպանմամբ ելոյց, զգեղեցկապէս ջահակիրն, զճրագն հաւատոց. (Բաբիղ. յհ. մկ.։)
Ի սմանէ մահ սարտուցեալ՝ երկնչի մերձենալ առ հաւատացեալս. (Մամիկ.։)
Որ զպահպանութիւն վկայիցն հաւատացեալ էր, մօտ ի կրթութենէ իմեմնէ սթափանօք ակնունէր ապառնեացն. (Բրս. ՟խ. մկ.։)
Ասաց սկայազունն իսրայէլի։ Մարգարէացաւ, եւ ոչ հաւատաց նմա սկայազնն. (Եփր. թագ.։)
Վասն հաւատոյն՝ զոր յաստուած սովորեցաք. (Ճ. ՟Ա.։)
Եսաւ եղբայր քո սպառնայ սպանանել զքեզ։ Ոչ իբրեւ զորդի մարդոյ ի սպառնալ։ Սպառնասցի անհաւատիցն։ Սպառնասցես (սպառնասցիս) նոցա իբրեւ յինէն.եւ այլն։
Հաւատով ստուգի յոյս։ Վարդապետութեամբն ստուգեաց զճշմարիտ հաւատս յամենասուրբ երրորդութիւնն. (Յճխ. ՟Զ. ՟Ժ՟Գ։)
Զհանդէս առաքինութեանն սրբապէս կատարել ... Զլուծ տեառն սրբապէս տանել։ Սրբապէս ժողովեալ եդեալ զնշխարս սրբոց։ Զսիրոյ սրբապէս եւ զհաւատարիմ պաշտօնեայն. (Յճխ. ՟Ժ՟Դ։ Լմբ. պտրգ.։ Սիսիան.։ Երզն. լս.։)
Համանայ մեծութիւնն՝ տե՛ս ո՛րպէս դարձաւ սրընթաց թեւով ի տուն թագաւորին, առ որ անհաւատն գտաւ. (Լմբ. առակ.։)
Նոքա սրտակէս եւ թերահաւատ կռուին, եւ դիւրաւ փախնուն. (Վրդն. օրին.։)
Ոչ հաւատայ նա զոք վասն զարդուն իւրոյ, եթէ վայե՛լ է նմա։ Այլ որպէս վայելեսցէ կանանցն, որոց զաստուած պաշտութիւն յանձն առեալ իցէ. (Ոսկ. աւետար. եւ Ոսկ. ՟ա. տիմ.։)
Զվառելիս հաւատոյ, եւ զվահանն աստուծոյ. (Ճ. ՟Ա.։)
Վատանան միտքն եւ անհոգ լինին յանհաւատութենէ. (Բրս. հց.։)
Վատափառ եւ չարահաւատ հրէամիտ նեստորի. (Ուռպ.։)
Որպէս վարակեալ ինչ շղթայիւք։ Ամենայն ցաւօք վարակեալ։ Ոչ վարակեալ ամենայն ախտիւք։ Մախանօք վարակեալ։ Անհաւատութեամբ վարակեալ։ Վերջին աղքատութեամբ մտաց վարակեալ։ հՈգովք վարակեալ անհանգիստ. (Պիտ.։ Ոսկ. փիլիպ.։ Փարպ.։ Լծ. ածաբ.։ Իգն.։ Սարգ. յռջբ. եւ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Թ։)
Զի՞նչ էին վարձանք կուսին սրբոյ հարսինն (այս ինքն եկեղեցւոյ). եւ խօսեցայց ես զքեզ ինձ ասէ հաւատովք եւ արդարութեամբք. (Կոչ. ՟Ժ՟Բ.) (որ լինի եւ որպէս պռոյգ, պաշտատական, ի կողմանէ հարսին. μνῆστρον, -ρα arrhabo, -ones.
Զարթոյց զմիտս լսողացն, եւ վերաբեր արար ի հաւատոցն խոստովանութիւն. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ։)
Ոչ միայն զհաւատսն վերադիր խնդրեն (յն. վերախնդրեն) օրէնքն, այլ եւ զգործսն. (Ոսկ. գղ.։)
Ի հաւատս քրիստոսականս զանձինս վերածէին. (Յհ. կթ.։)
Վերառեալ վկայօրէն զմարգարիտն հաւատոյ։ Վերառեալ պսակեսցէ զքեզ։ Զքոյոցդ ախորժակաց կնդրկաց պտղոց վերառեալ ընդ քեզ. (Շար.։ Զքր. կթ. եկեղ.։ Նար. ՟Ի։)
Ոչինչ յայսցէ ասաց սիմոն. զի վէմ էր ամենեւին, եւ հաւատովքն էր վիմացեալ։ Եւ այն յառաջ քան զվիմանալն, եւ յառաջ քան զհոգւոյն ունելն. (Ոսկ. ղկ.։ Սեբեր. ՟Ժ՟Դ։)
Յաչացն վտանկեալ՝ գնաց հաւատով ի տապան սրբոյն. (Տէր Իսրայէլ. յնվր. ՟Լ՟Ա.։)
Յապահովս առնիցէ ի տագնապէն, առ ի չվատել զհաւատսն երկիւղիւ. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 36։)
Մի՛ վրդովեսցէ զնոսա ի քրիստոնէութեան հաւատոց։ Վրդովեաց ի պատուոց իւրաքանչիւր։ Վրդովեցաւ խաղաղութիւն. (Խոր. ՟Բ. 32։ ՟Գ. 50. 68։)
Երեսուն թիւ արծաթոյդ բաղկանայ յերիս տասնեակս. առաջին տասնեկաւ անարգեցին զտասն պատուիրանսն. երկրորդ տասնեկաւն ուացան զփրկութիւն մովսիսի, երրորդ տասնեկաւն չհաւատացին երկրին պարգեւաց. (Եղիշ. մատն.։)
Որք ի հաւատս յեցեալ են իբրեւ ի խարիսխ ինչ տեղակալ հաստատեալ կան։ Ոչ զտեղակալ ջուրցն, որ զտեղեալ՝լ զմի եւ զնոյն կայանս ունին. (Ոսկ. ՟ա. տիմ.։ Վեցօր. ՟Դ։)
Նախ զայն տեսցուք, թէ բնաւ գուցե՞ն։ Զգուշութեամբ տեսցուք։ Բայց դու տե՛ս զհաւատս նոցա. (Եզնիկ.։ Ոսկ.։ Շ. մտթ.։)
Հաւատարիմ կոչէ զնա, զի չխորեաց ինչ, եւ ոչ ընդ վայր զտէրունիսն ծախեաց. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 24։)
Յայսոսիկ հաւատոց պէտք են, եւ տիրապէս հաւատոց։ Յիսուս տիրապէս խաղաղութիւնն. (Սարգ. յկ. ՟Է։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Է։)
φιλοδέσποτος domini amans. Սիրօղ զտէր իւր. մտերիմ. հաւատարիմ.
Ի ծառայիցն երկուս, որք մանաւանդ տիրասէրքն էին։ Ծառայի եւ աղախնոյ մտերմի եւ տիրասիրի գործ այս է։ Տեառն նմանեալ հաւատարիմ ծառայն տիրասէր։ Ի քաջ եւ ի տիրասէր ազգէն մամիկոնէից. (Փիլ. իմաստն.։ Խոսր.։ Երզն. լս.։ Մեսր. երէց.։)
Ոչ բարւոք տնտեսեաց, այլ զըկեաց զաղքատս։ Զարկղն աղքատաց նմա ետ կրել, եւ տնտեսել։ Հաւատարմապէս տնտեսէ զնոյն կարօտելոց։ Վարդապետութիւն տնտեսել լսողացն ... Ի շահ անձանց ստացողաց տնտեսեսցի. (Մանդ. ՟Ժ՟Ա։ Ոսկ. յհ. ՟Բ. 19։ Լմբ. տնտես.։ Երզն. մտթ.։)
Ահիւ եւ երկիւղիւ տնտեսեսցէ զհաւատացեալսն յաստուծոյ աւանդս։ Կոչեցան եպիսկոպոս, որք զամենայն եկեղեցիս տիեզերաց տնտեսէին. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։ Ոսկ. մելիտ.։)
Զամրութիւն առ ճշմարտութիւն հաւատոյն անտեսել կամեցեալք. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Առ այն՝ որ ոչ իցէ հաւատարիմ, եւ ո՛չ փոխ տալ տոկոսեօք ... հատուցանել ո՛չ զտոկոսիսն, եւ ո՛չ զգլուխն . (Պղատ. օրին. ՟Է։)
Սուրբ արա ի ձեռն տըւման հոգւոյն, եւ ուղիղ հաւատոյն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 36։)
Ո՞ հաւատայ նոցա, եթէ արտաքինքն գոհ են զնոցանէ. զի ներքինքն անչափ տրտունջ են զնոցանէ. (Եփր. ՟ա. տիմ.։)
Պստկէ զտօնասէրն ոսկեճաճանչ իմաստութեանն ծաղկօք։ Պայծառացուցանելով զսիրտս հաւատաացեալ ժողովրդոց տօնասիրաց եւ աստուածասիրաց. (Խոր. վրդվռ. եւ Խոր. պտմ. հռիփս.։)
Եթէ յերկինս պահեցաւ ժառանգութիւն հաւատացելոցն, ցրտանան ոմանք՝ կարծիս ունելով ի ներքին Երուսաղէմ վայելել, եւ հազարամեայ փափկութեամբ զբօսնուլ. (Շ. ՟ա. պ. ՟Դ։)
Փարատեա՛ ի քէն զթերեհաւատութիւն քո։ Որ ջանայ զմեղաւորն դարձուցանել, զբազմութիւն մեղաց իւրոց փարատէ։ Քո՛ է փարատել ի մէնջ զքնոյ ծանրութիւն.. . Զամենայն մրրիկ մեղացն փարատեսցես ի սրտից. (Մանդ. ՟Ա. ՟Գ։ Խոսր.։)
Ի ձեռն Անանիայի փոխանակի աղքայի։ Որ էր ՟Ը (այսինքն ի միասին ընդ ) փոխանակի բդեշխին։ Խնդրէր շրջել զփոխանակ բդեշխին ի հաւատոց։ Առ դաղիովնաւ փոխանակաւ բդեշխին աքայեցւոց. (՟Բ. Մնաց. ՟Ի ՟Ղ. 11։ Գծ. ՟Ժ՟Գ. 7=12։ ՟Ժ՟Ը. 12։)
Ապա թէ փոխանակելով փոխանակեսցէ զայլ անասուն ընդ անասնոյ, եղիցի եւ այն փոխանակն սուրբ։ Եւ նա, եւ փոխանակն իւր եղիցին սուրբ։ Արարի փոխանակ քո զեգիպտոս եւ զեթէովպիա, եւ զսուհէն քեզ փոխանակեցի։ Զջուր մեր դնոյ արբաք, եւ փայտն մեր առանց փոխանակի եկն ի վերայ։ Առ ոտն կոխէիք զարդարն՝ առնելով փոխանակս։ Առի զեղբարս ձեր, փոխանակս տուեալ տեառն։ Նախատեցին փոխանակ (այսինքն զփոխանակն, կամ զերեւեցուցիչն ) օծելոյ քոյ, եւ այլն։ Հաւատարիմ բարեկամի ոչ գոյ փոխանակ։ (Սիր.՟Ղ. 15։)
Ուսուսցեն զնա (զզաքարիա պապանձեալ՝) փորձանքն զայն՝ որ ոչ կամեցաւ՝ թէ ուսուսցեն հաւատքն. (Եփր. համաբ.։)
Կամի տէր ի ձեռն նորա փոփոգել ի ցաւոց անձինն նորա։ Փոխոգել ի ցաւոց անձինն իւրոյ. զի բազմացն հաւատք՝ փոփոգանք լինիցին ցաւոց նորա։ Զցաւասն փոփոգել՝ զյարոթիւնն յայտ առնէ. (Ոսկ. ես.։)
Շահեսցուք զհպելն առ Աստուած, եւ զմիաւորութիւն զփրկական։ Յաղագս փրկական յայտնութեանն տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի։ Զխաչն փրկական։ Փրկական շնորհօք։ Անմերձ ի փրկական խորհուրդի։ Որ զփրկական տնօրէնութիւն։ Որ զփրկական տնօրէնութիւն։ Որ զփրկական աւետարանի գուշակելով զխորհուրդ։ Որ ի խորհուրդս փրկականս։ զարիւնդ քո փրկական։ Նշան կոչէ զփրկական զխաչս։ Ի փրկական հաւատն։ Ի փրկական խորհրդոյն։ Փրկական լուսնաւորութեանն։ Բան փրկական։ Ըմպել զարիւնն փրկական։ Աթ. (՟Գ. ՟Դ։ Ագաթ.։ Յճխ.։ Շար.։ Շ. բարձր.։ Ճ. ՟Ա.։ Խոսր.։ Պիտ.։ Նար.։ Սարգ.։)
Աստ ի վերայ քառաթեւ սեղանոյն բանն պատարագել՝ հաւատացելոցն հանգչի հոգիս. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Ասացից եւ առ ձեզ, որ նշաւակիքդ եւ քարուակկայք ի հրապարակս։ Եթէ հերթանոսք առնիցեն զայն, ծաղր պա՛րտ էր առնել. յորժամ հաւատացեալն նովիմբք քարուակ կայցէ, զի՞նչ պատասխանատուութիւն կայցէ։ Չամաչիցե՞ս աւելի քան զնոսա քարուակ կալով. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 15։ ՟Բ. 6։)
Սարկաւագուհիք ... սքեմ է նոցա ամենայն ինչ հաւատաւորաց, բայց ի ճակատսն խաչ լինի, եւ քուշկէն ի յաջմէ կողմանէ կախ ունելով. (Մխ. դտ.։) (ի լուսանցս գրի, ուրարս, կամ կիսաթիկանոց)։
Բառ անյայտ. որպէս Պաշտօն եւ պատիւ երկասիրութեամբ կամ ընտրողութեամբ. եւ Պաշտօնեայ երկասէր՝ հաւատարիմ, երախտավոր։ Ըստ ՟ա. ասի.
Զարանցզառաքինութիւնս եւ զհաւատս ա՛ռ քեզ օժանդակ։ Ահա եւ այլս բազումս գտանես օժընդակ զօրու գուրգենի։ Գտեալ օժընդակ չար եւ սադրիչ՝ անօրէն մտածութեանն իւրում այր մի ի տոհմանէն սիւնեաց. (Արծր. ՟Գ. 17։ Փարպ.։)
Մի՛ նաւ հոգւոյս ալէկոծեալ (լիցի)։ Մի՛ ընկղմեսցի նաւ հաւատոց մերոց ի մէջ ալէկոծեալ մեղաց ծովու։ Զանքոյթ կայանսն ի մրրկաց եւ ալէկոծեալ խռովութեանց. (Նար. ՟Ձ՟Է։ Եղիշ. ՟Ը։ Պիտ.։)
Վէմն անուանեալ հաւատոյ եւ զորդիսն որոտման ի մերձաւոր ականատեսացն իւրոց. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Տռփամ ակնարկել զդէմսդ ... Ակնարկեալ զկերպարանեալ զինուորն ընդ թագաւորին յաթոռն։ Զաներեւոյթսն՝ հաւատոյ իմացմամբ ակնարկեն ... Նախատեն արք չարք զարդարս, յորժամ ինչ բիծ եւ արատ ի նոսին ակնարկեն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. առակ.։)
Զյարութիւնն զակնկալին հաւատացելոց։ Դիպուած ինչ բարւոյ լինիցի առանց աշխատութեանց եւ ակնկալեաց։ Ամենայնցն ակնկալիք դու ես ... Յանդգնութիւն էր ինձ այս. նաեւ յաստուածային կողմանէն պատժոց ակնկալիք. (Սարգ.։ Խոսր.։ Նար. երգ.։)
Ակն ունել զնոյն ի տեառնէ զյաղթութիւն եւ զմխիթարութիւն։ Հաւատարիմք սիրով ակնկալցին նմա։ Մի՛ ակնկալցի մարդն այն առնուլ ինչ յԱստուծոյ։ Ակն ունէին ջրոցն յուզելոյ։ Ակն ունիմ նմա այտնլոյ. շատ ակնկալեալ. եւ այլն։
Ամոլք կենաց հաւատոց, ակօսատարք խոհեմք ի նաւահանգիստն վերին. (Նար. մծբ.։)
Ահաբեկին ամենայն ազգք հաւատացելոց Քրիստոսի. (Ուռհ.։)
Ամենայն ցոփոգեացն եւ աղալեզուացն չեւ խօսք ի սրտին՝ երդումն ի լեզուն կայ պատրաստ։ Յոփոգեացն եւ աղաւալեզուացն՝ թէպէտեւ բիւր անգամ երդնուն, ոչ ոք հաւատայ. (Մանդ. ԺԵ։)
Որ յուղիղ հաւատն ունելոյ են աղկաղկեալք՝ յանուսումնութենէ. (Կիւրղ. հանգ.։)
Պէտք են աղօթականին՝ աներկմիտ հաւատով զաղօթսն Աստուծոյ նուիրել։ Յօրինակ աղօթականաց. (Խոսր.։)
Մի՛ համարիր ընդ ամբարիշտս զանձն իմ. անբարի նա՛ է՝ որ գիտէ զբարին, եւ ոչ առնէ։ Ամբարիշտ է՝ որ անմասն է ի բարւոյ, ի հաւատս եւ ի գործս պիղծ։
Բայց որպէս բարեպարիշտն է բարեպաշտ, նոյնպէս եւ ամբարիշտն կամ ամպարիշտն է իբր անպաշտ. այս ինքն պրս. ձայնիս փէրէսթ. զի է յն. ἁσεβής եւ լտ. impius, զայն հաւաստեն այսինքն իբր անկրօն, անօրէն եւ անհաւատ. օտարացեալ յաստուածպաշտութենէ. տինսիզ. քեաֆիր. ֆաճիր. միւնաֆըգ. միւշհիտ. եւ զայս եւս ստուգէ Լմբ. առակ.
Ամբարիշտ է, որ զէութիւն Աստուծոյ անհաւատութեամբ ի կարծիս ձգէ, եւ զդատելն զչարս, եւ զպսակելն զարդարս.
ռմկ. անաստուած եւ անզգամ մարդ, հաւատի օրէնք չիսեպօղ, անիրաւ, չար, չարագործ, անօրէն, մեղաւոր.
ԱՄԵՆԱԿԱԼ, ի, աց. Պիտակաբար դնի որպէս ինքնակալ կամ տիեզերակալ յաշխարհի. որպէս հոգեպէս իշխեցօղ տիեզերաց, եւ որպէս յինքն պարունակօղ զամենայն հաւատացեալս.
Կարգէր զնա սենեկապետ, եւ ամենապետ հաւատարիմ ի վերայ ամենայն կենաց թագաւորին. (Մեսր. եր.։)
Աստուածային ամենառատ գանձուցն հաւատարիմ եւ իմաստուն տնտես. (Ոսկիփոր.։)
Յորժամ արձակեսցէ զձեզ, ամենեւին հանցէ զձեզ աստի։ Օրէն յաւիտենական տեառն ամենեւին կատարեսցի։ Ոչ կարէր ամենեւին ի վեր հայել։ Ամենեւին մի՛ երդնուլ։ Եւ արդ ամենեւին իսկ վատթարութիւն է ի ձեզ։ Որպէս եւ ես ամենեւին ամենեցուն հաճոյ լինիմ։ Ամենայնի հաւատայ, ամենեւին (յն. զամենայն) յուսայ։ Պատուիրեցին ամենեւին մի՛ խօսել։ Մոլախոտէ՛ ամենեւին։ Ոչ մերձենայր ամենեւին հուրն ի նոսա. եւ այլն։
ԱՅԼԱԿԴԵՆ որ գտանի գրեալ եւ ԱՅԼԱԴԵՆ. Որոյ դենն է այլ. այլահաւատ. տինի այրը. գայրը մէզհեպլի.
ԱՅԼԱԿՐՕՆ ԱՅԼԱՀԱՒԱՏ. Որ է յօտար կրօնից կամ ի հաւատոց. այլազանդ. այլակդեն. այլազգի. եւ այլափառ. ուրիշ հաւատքի կամ դաւանանքի տէր. պաշգա մէզհէպտէն.
Զոր կապիցես յերկիր զանսուրբս եւ զանիրաւս, եւ զայլահաւատս. (Յճխ. ԺԷ։)
Այլյհաւատք միապէս պահեն. (Խոսրովիկ.։)
Աղաչէին զսուրբն Աստուծոյ այլահաւատքն. (Վրք. սեղբ.։)
Այլահաւատքն կալան զտրիփոն. (Հ=Յ. փետր. ՟Ա.։)
Ոմանք (որպէս կերինթեանք եւ արիանոսք) անագանեղ զմշտնջենաւորակիցն հօր հաւատացին։ Անագանեղ դանդաչեն զնա, որ անդրն է քան յամենայն յաւիտեանս եւ ժամանակս։ Թէեւ է անագանեղ՝ ըստ որում մարդ է, այլ էր նախ քան զյաւիտեանս որպէս Աստուած. (Պրպմ. ՟Լ՟Է. ՟Լ՟Թ։)
Անազդելոցն եւ անհամբաւելոցն (չհաւատային). (Ագաթ.։)
Հաւատք անապական, կամ անապական բան ճշմարտութեան։ Ներգործութեամբ անապականաւ. (Նար.։)
Որք բոլորովին հաստատուն եւ անբեկչելի պահեցին զհաւատսն հանդերձ բարի գործովք. (Վրք. ոսկ. հին ձեռ. (իսկ նոր ձ. եւ տպ. անբեկելի)։)
Միշտ ի գիտութիւն նորա վայելէ, եւ հանապազ անգիտելի զնա հաւատայ. (Լմբ. սղ.։)
Կամեցաւ եւ այլոց յայտնել զհաւատսն Աբրահամու, զի ի մարդկանէ անգիտելի էր. (ՃՃ.։)
Ընդ անկեղծիկ հաւատոց զայսպիսի իւղ գնեսջիք. (Ոսկ. ՟ա. տիմ.։)
Է հաւատ, որ անկարելւոյն՝ կարողութեամբ հաւատայ. (Աթ. ՟Դ։)
Հաւատալ յԱստուած այն է, անկարծիք իմանալ զԷութիւն նորա։ Հա՛րց զթշնամիսն, եւ վկայեն, որով անկարծիք լիցիս ի լսելն։ Որպէս զկուսութեամբ ծնանելն ետես ճշմարիտ, յուսայր անկարծիք եւ զթագաւորելն։ Յանկարծիս գալոց է գայթակղութիւն։ Իբր թէ յանգէտս եւ յանկարծիս. (Բրսղ. մրկ.։)
Հաւատ անկործանելի զարգանայ խորհրդով ընդ խոկումն մահու. (Կլիմաք.։)
Ե՛ս անհամբեր, եւ բնութիւն թերահաւատ. (Նար. ՟Ծ՟Ե։)
Ամպարիշտ եւ անհանդէս յաղագս հաւատոցն. (Փիլ.։)
Մի՛ հաւատասցուք անհաստատ հրամանի նորա. (Եղիշ.։)
Հաւատացեալքն ընդ ամենայն աշխարհ անձնակիցք եւ եղբարք. (Լմբ. պտրգ.։)
Այնպիսին ժպիրհ եւ անձնահաճ եւ անհաւատ է։ Անձնահաճն յանդիմանի նոյն ինքն եւ անհնազանդ. (Բրս. հց.։)
Զդուռն մտից յուսոյն անփակելի պահեսցես։ Յարաձգել մնայ (հաւատքն) անվթար եւ անփակելի. (Նար. ՟Ծ՟Ա. եւ ՟Ժ։)
Անհաւատ, կամ թերահաւատ.
Ապահաւատ քննողացն. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Կապիկն, որ է ապուզնայն։ Կրիայն հաւատաց ապուզնային. եւ այլն. (Ոսկիփոր.։)
Հաւատարիմ է առաջակացն այսր մեծի եւ հրաշափառագունի տան աստուծոյ. (Սարկ. քհ.։)
Յառաւօտելն՝ անհաւատ հեթանոսքն ասեն եւ այլն. (Ասող. ՟Գ. 7։)
Որ առաքինեցաւն ի մէջ ամենայն հեթանոսաց։ Հաւատովք իւրով առաքինեցաւ նա ի մէջ փղշտացւոց. (Եփր. ՟ա. կոր. եւ Եփր. եբր.։)
(Հաւատքն) զառյապայսն առժամայն ցուցանէ։ (Մամբր.)
(Հաւատքն) զառյապայսն առժամա՛յն ցուցանէ. (Մամբր.։)
Ընդէ՞ր զստութիւն, եւ ոչ զհաւատ ի բանս եւ ի գործս առփորձիս ցուցանել. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Քաջապէս հաւատովք արւանայր. (Լաստ. ՟Ժ՟Զ։)
Զպատուական եւ տիեզերական հաւատոյս մեր արտադրեցին սահման. (Կիւրղ. հանգ.։)
Եզ. Առաջնորդ կուսան կանանց, վանաց տիկինն, կամ մայրն հաւատաւորաց. աբբասուհի։ Յոքն. Գլխաւորքն ի կուսանս. մենծ մայրապետ.
Աւետարանումն գալստեանն Քրիստոսի. աւետաելից քարոցութիւն Քրիստոսի եւ առաքելոց. հաւատք՝ եւ վիճակ նորոյ օրինացս.
Ապաշխարեցէ՛ք եւ հաւատացէ՛ք յաւետարանն։ Որ կորուսցէ զանձն իւր վասն աւետարանին, ապրեցուսցէ զնա։ Զոր պաշտեմն հոգւով իմով յաւետարանի որդւոյ նորա։ Տէր հրամանեն՝ յաւետարանէ անի կեալ.եւ այլն։
Զանշունչ տարերս առնուն բազկակից եւ ջատագով հաւատոցն. (Լմբ. ատ.։)
Մերժելով ի քոց բազմականացդ՝ ահա արկանես ինձ բազմականս առ հօրն հաւատոցն Աբրահամու. (Ագաթ. ։ Մի՛ բազմականս բարձրագոյնս կարգեսցուք։ Բազմեալք կամք պայծառք պայծառապէս ի վերայ բարձր բազմականի եւ ամբարձելոյ. Ածաբ. ծն. եւ Ածաբ. աղքատասիր.։)
Խմոր եղեւ նա հաւատոյ քարոզութեանն, եւ միացոյց ի հացն կենաց զբազմաչափ բնութիւնս մարդկան. (Պրոկղ. ոսկ.։)
Հարստութիւն՝ անհաւատ սիրելի ... բազմատէր կատակ. (Ոսկ. ի սղ. ՟Լ՟Ը։)
Զի՞նչ պէտք են խնդրել եւ բանակռիւ լինել. հաւատալն է օգտակար. (Աթ. ՟Բ։)
Վաղարշ՝ բարեխրատից լսօղ հաւատայր. (Յհ. կթ.։)
Աստուածահաճոյ վարուք, եւ բարեպաշտ հաւատով. (Յհ. կթ.։)
Եւ է բացարձակն՝ մի ըստ այնմ, զի ոչ տեսանի, բայց ի հեռուատ հաւատով իմանի. իսկ միւսն՝ բացարձակ ձայնիւ լսի. (Երզն. քեր. եւ Նչ. քեր.։)
Բացարձակ եթող զերանութիւնն ի վերայ հաւատացելոց։ Յովանակն զհետ մօրն երթայր բացարձակ. (Տօնակ.։)
Բժիշկն՝ հաւատացողիդ հասեալ է. բժշկարանն բացեալ է, դեղ առաջի ե՛դեալ կայ. (Ոսկ. ղկ.։)
Բուրման անուշից։ Զբուրման կենացն բուրվառ։ Բուրմունք խնկոց։ Խնկապէս բուրմամբ։ Բուրմամբ հաւատոց։ Մահու եւ կենաց երկատեսակ բուրումն բարդեաց։ Բուրումն ինձ մահու ընդ կենաց քարոզ խառնէ. (Նար.։)
Հաւատարիմ ծառայ, պահապան, գանձակալ. (Սարկ. քհ.։)
Իբրեւ զգաւառացի եւ զընտանի հաւատոյ օտարասիրել. (Մագ. ՟Խ՟Ա։)
Հաւատալ զաստուած հայր՝ էութիւն ճշմարիտ, գերաբուն. (Գր. հր.։)
Հաւատքն եղեն գործակից գործոց նորա. (Յակ. ՟Բ. 22։)
Հաւատարիմ (լինել) գրաւադրացն. (Փիլ. սամփս.։)
ἁρραβών arrhabo, arrha, pignus Իրն եդեալ ի գրաւի, տուեալ որպէս գրաւ. նշանակ ապահովութեան խոստմանց եւ դաշտանց. առհաւատչեայ, երաշխաւորութիւն. պատանդ. եւ Փրկանք. փէյ, փէյման ուստի լտ. բիկնուս. (եբր. արաբ. էռէպուն, առապօն. ուստի յն. լտ. առռավօն, առռապօ, առռա).
Հաւատարիմ ուխտի դաշնաւորք. (Նար. առաք.։)
Այնք՝ որք ոչ հաւատային, դատապարտս զնոսա ասէր. յն. դատապարտելիս գոլ։
Տեսանե՞ս զդարձուածս նոցին ի թերահաւատութենէ ի թերահաւատութիւն. (Լմբ. սղ.։)
ԴԵՆԱԴԱՐՁ ԴԵՆԱԿՈՐՈՅՍ. Ուրացօղ. հաւատափոխ.
Բարք դիւրափոփոխ եւ անհաւատագոյն. (Պղատ. օրին. ՟Դ։)
Յերանակոչըն քո ձայնէ հաւատացեալ, ել յաշխարհէ. (Տաղ.։)
Այլ հաւատս յերեսնամին, ի չափ յառնեն նախաստեղծին. (Յիսուս որդի.։)
Զիւր հաւատացեալսն փրկեաց ի զազրալից կերակրոցն. (Հ=Յ. փետր. ՟Ժ՟Է.։)
Զարմասցին ընդ նա։ Զարմանային ընդ իմաստութիւն նորա։ Զարմացեալ էի ընդ տեսիլն։ Զարմանայր վասն անհաւատութեան նոցա։ Զարմացան ի վերայ ամենայնի։ Զարմասցին ի վերայ քո։ Զարմանայցես ի վերայ իրացն, կամ ի վերայ բանից. ի վերայ բարեացն. եւ այլն։
Մեք ասէ զբօսանալով ի լուր սոցա՝ ո՛չ կեղակարծ մտօք թերահաւատեմք։ Սքանչանամք ընդ նոյն, եւ զբօսանալով հաւատամք. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Յուղիւղ հաւատոցն զարտաւղի հանէ։ Հպարտացեալ զարտօղի անկան. (Յճխ. ՟Թ. ՟Ի։)
Մեք ասէ զբօսանալով ի լուր սոցա՝ ո՛չ կեղակարծ մտօք թերահաւատեմք։ Սքանչանամք ընդ նոյն, եւ զբօսանալով հաւատամք. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Ի վերայ պէսպէս որակաց կերակրոցն զբօսնու։ Ճաշակմամբ հաւատոց զբօսեալ զբաղնու։ Սրտմտութեամբ զբօսեալ. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. ժող.։)
Տարաբերեալ մտաց զառաջնորդական պատիւ հաւատալ զգուշալի՛ է. (Լմբ. պտրգ.։)
Զի թէ Աստուած զերդեւէ, եւ ոչ այցելէ։ Թո՛ղ քննեն՝ իբրեւ կամին, եւ հաւատարմանան, զերդեւէ. (Յհ. կթ.։)
Եւ երբեմն ըստ հոմաձայնութեան յն. ὀμόδοξος qui ejusdem opinionis est Համամիտ. հաւատակից.
Ընդարձակ ուսուցին հաւատացելոց ոչ միայն բանիւք, այլ եւ գրովք. (Բրսղ. մրկ.։)
(Նեստոր) ընդդիմակ թուղթս գրելով ուղղափառութեան հաւատոյ. (Աբր. մամիկ.։)
Թերահաւատել, երկմտել.
Տաճարն՝ ժողովետղ հաւատացելոց. եւ արտաքոյքն եկեղեցւոյ՝ ժողովետղ է յանցաւորաց։ Կոչի եւ կաթողիկէ՝ համաժողով ազանց բոլորից ի մի ժողովետղ հնազանդութեան. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Զկատարման մեծին խորհրդոյ տաճար, զողովետղն հաւատացելոց սրբոց. (Սարկ. հանգ.։)
Որոց հաւատքն իւրեանց ժրագլուխ էին. (Եփր. համաբ.։)
Ոչ ... պարտ է հաւատալ՝ թէ արութիւն կամ իգութիւն գուցէ նորա. (Եզնիկ.։)
ԻՄԱՑԱԿԱՆՆ. գ. Միտք. իմացօղ զօրութիւն. Հաւատքն իմացականին է ներգործութիւն։ Հաւատամք իմացականիս գիտութեամբ. (Լմբ. էր ընդ եղբ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Ձերոցդ իմացուածուածոյ խորհուրդ, եւ մերոյս հաւատոյ բանն. (Աթ. ՟Դ։)
եւ ոչ այլ ոք գտցի իրաւախոհ ի ձեզ, որ ընտրէ զիրաւունս, այլ յանհաւատիցն խուզէ զիրաւունս եղբայր յեղբօրէ. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Իրաւամբք հաջօղ, ո՛չ վայրահաջ. այսինքն ընտիր եւ հաւատարիմ (չուն). (Վստկ.։)
Լիաբերան գոհութեամբ աստուծոյ կամացն հաւատայր տալ զգիւտկենաց. (Յհ. կթ.։)
Զառ հաւատչեայ կենացն զլուսալիր զանմահութեանն գրաւականն. (Անան. եկեղ։)
Լուսափառ պսակ եդ ի գլուխ հաւատացելոց. (Տօնակ.։)
Հաւատովք իջոյց զմանանայն ի լրութիւն ժողովրդեան իւրոյ. (Մծբ.։)
Ամենայն լրութեամբ հաւատացելոց, կամ եկեղեցւոյ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 13։ Գր. տղ.։)
Խաչատեացք եւ ուրացողք ի հաւատոց կոծեցին. (Մեսր. երէց.։)
Կապեցաւ անհաւատութիւնն, եւ այլ կարէ խլրտալ։ Է՞ր վասն անկեալ ես ՛ն մէջ փչոց ախտիցդ առանց խլրտալոյ. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. առակ.։)
(Կատարել) զահագին խորհուրդս խղճախառն եւ ոչ հաւատի աստուածացեալ. (Վրդն. երգ.։)
Հաւատքն եւ շնորհքն հոգւոյն սրբոյ յերկրաւոր ի խնդբունդ եւ յանկարգ յաննմանութենէ անտի զերծ զնոսա. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 9.) յն. լոկ յանհարթութենէ. ἁνωμαλία inaequalitas.
ԽՈՍՏՈՎԱՆ ԼԻՆԵԼ. Դաւանել զճշմարտութիւն, զհաւատս. հաստատել բերանով՝ զոր ունի ոօ ի սրտի.
Խոստովան լինէր զհաւատս. (Ագաթ.։)
Խորհուրդ արքայութեան աստուծոյ։ Հազարապետքխորհրդոցն աստուծոյ։ Խորհուրդ մի ասեմ ձեզ։ Ի խորհրդեանն քրիստոսի։ Խորհուրդս այս մեծ է։ Խորհուրդ հաւատոց, կամ աստուածպաշտութեան.եւ այլն։
Խորհուրդ աստուծոյ է, զոր յայտնէ սրբոց իւրոց, եւ ծածուկ է ի պղծոց։ Խորհուրդ աստուծոյ է, զոր յայտնէ սրբոց իւրոց, եւ ծածուկ է ի պղծոց։ Խորհուրդ է մրմնոյեւ արեան որդւոյն աստուծոյ։ Նյս է խորհուրդն, զի ոչ ըստ տեսանելոյն, այլ՝իմանալոյնէ՝ հաւատալն. (Խոսր. պտրգ.։)
Որպէս ի հրէից հաւատացեալքն՝ խուճապէին յիւրեանց ազգականացն. (Ոսկ. գղ.։)
Ես պոռնկութեան սիրելի եմ, ես զնորա դարմանս եւ զխտղտմունս առ նորահասակսն յանձն առեալ հաւատացեալ եմ. (Աթ. անտ.)
Խրամատել զցանկ հաւատոց, կամ օրինաց, կամ զօրէնս. (Արշ.։ Շ. թղթ.։ Լմբ. պտրգ.։)
Ծայրաքաղ արարաք վասն ձերոյ հրաւիրանաւ հաւատոցն։ Զոր այժմ առ ժամանակ մի ծայրաքաղ արարաք. (Կոչ. ՟Դ։)
Ի շարժմանէ բարեաց կարկամեալ։ Որք կարկամեալ էին իբրեւ զքար անհաւատութեամբ, կակղացան ոռոգմամբ աւազանին. (Երզն. լս. եւ Երզն. մտթ.։)
Կարի իմն տկար եւ կարճամիտ է ազգ մարդկան, եւ յաղագս այսորիկ ոչ հաւատայ խոստման իրիք առանց գրոյ. (Բրսղ. մրկ.։)
Այս է հաւատ ուղիղ դաւանութեան կարճառօտ բանիւ. (Գր. հր.։)
որ եւ Կաղակարծ. իբր Խեղ կամ կեղ կարծեօք. ուր գոյ կարծիք կաղացող յերկուս հետս. այսինքն Կասկածաւոր. կասկածելի. խիթալի. երկբայական. եւ Կասկածոտ. երկմիտ. թերահաւատ. ...
Եւ առ այսոսիկ կերպարանաւ, նաւուղիղ ոք հաւատարիմ եւ այլն. (Բրս. թղթ.։)
Սիմոն կախարդ խոնարհեցաւ կերպարանօք առ հաւատսն քրիստոսի. (Եւս. պտմ. ՟Բ. 1։)
Ամենայն լրման եկեղեցւոյս, երախայից, հաւատացելոց, եւ կղերիկոսաց. (Լմբ. պտրգ.։)
Ամենայն լրման եկեղեցւոյս, երախայից, հաւատացելոց, եւ կղերիկոսաց. (Լմբ. պտրգ.։)
Մի՛ յանհաւատից արանս կամ կանանց ... առցէ ոք կնքահայր՝ մանկանց մկրտելոց. (Շ. ընդհ.։ որպէս Կանոն. եւ Վրդն. պտմ.։)
Զհաւատ կործանէ երկիւղ. (Առակ. ՟Ժ՟Ը. 8։)
կործանեցաւ ի ժամանակի հալածանաց ի հաւատոց անտի քրիստոսի ի պաշտօն հրէութեեան. (Եւս. պտմ.։)
Թամար եւ հռութ, եւ նմանք նոցա, որք կուսացան հաւատովք եւ գործովք (այս ինքն ողջախոհացան), Սրբին, կուսանան. (Վրդն. երգ. եւ Վրդն. սղ.։)
Դաս դաս խորհրդոց հաւատուց, փողք եղեալք, զկռչաձայնն զաղաղակ բարձեալք, զարթուցանեն ի քնոյ. (Ագաթ.։)
δογματικός dogmaticus. որ ինչ հայի ի հաւատս եւ յօրէնս.
Համակրօն. հաւատակից. կարգակից.
Այր հաւատարիմ՝ ոսկւոյ եւ արծաթոյ հակակշիռ գոլ արժանագոյն, ի դժուարագոյն հակառակութեանն ճողոպրելով. (Պղատ. օրին. ՟Ա։)
Համաբուն հաւատով. (Լմբ. պտրգ.։)
Եւ մեք հաւատացաք (ասէ). համալծակից առնու զաշակերտսն, քանզի կատարեալ էին ի հաւատս. (Շ. ՟ա. յհ. ՟Հ՟Զ։)
Անուանէին զինքեանս համակդեն, այսինքն ամենագէտք ի հաւատ կրակի. (Արծր. ՟Գ. 22։)
Ամենահաւատ, կամ բոլորից ուսուցիչ։
Եւ Հաւատակից.
Ո՛չ հաւատան (հին սրբոց), այլ զհամակեացսն խնդրեն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 25։)
Միակրօն. հաւատակից, կրօնակից. կարգակից. միաբան.
Որք համակրօն են ի սոյն հաւատ եւ ի յոյս. (Լմբ. սղ.։)
Այլք ոմանք ի հաւատակցաց եւ ի համաձայնից եղբարց մերոց։ Զհամաձայնն ունին հաւատս. (Պրպմ. ձ։)
Յանդգնին հայհոյել զնա թերահաւատութեամբ, կամ զկարգս սուրբ եկեղեցւոյ. (Լմբ. առակ.։)
Կրին է հայհոյելն զքրիստոս. մին անհաւատութեամբ, եւ միւսն չար գործովք. (Բրսղ. մրկ.։)
βλασφήμος blasphemus, convitiator. Որ հայհոյէ. թշնամանիչ. նախատագիր աստուծոյ, կամ սուրբ հաւատոյ, կամ մարդոյ։ Տե՛ս (Ես. ՟Կ՟Զ. 3։ Իմ. ՟Ա. 6։ ՟Բ. Մակ. ՟Թ. 28։ ՟Ա. Տիմ. ՟Ա. 13։)
ՀԱՆԳԱՆԱԿ ՀԱՒԱՏՈՅ. այն է Հաւատամքն. առ նախնիս ասի, Դաշն հաւատոյ, Նշանակ հաւատոյ.
Հանրականաւն զմասնականսն հաւատարմացուցանէ. (Անյաղթ պորփ.։)
Ի յոյս հաշտական ածէ հաւատալ ի նա. (Երզն. մտթ.։)
διασαφέω manifestum reddo. Հաւաստի առնել. հաւատարիմ կացուցանել. քաջայայտ կամ աներկբայ ցուցանել. հաստատել. ստուգել.
Հեբրայական ազգ, կամ բանակ, ամբոխ, հաւատք. (Ագաթ.։ Նար.։ Սարգ.։)
Զհաւատըն մեծ յայտնի արար՝ քան զիսրայէլ հըզօրաբար. (Շ. խոստ.։)
Այն ձեւն՝ զոր ի հիացականսն, կամ ի հարցականս դնեմք։ Ուստի եւ հիացականս դնէ, ո՜վ կին դու, մեծ են հաւատք քո. (Երզն. քեր. եւ Երզն. մտթ.։)
Հիմնադիր սուրբ հաւատոյ. (Շար.։)
Հիմնացեալ հաւատով. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Զամբիծ հաւատս հիմնացեալ հաստատեաց. (Յհ. կթ.։)
Հիւանդոտն մեղօք, եւ խօթասիրտն անհաւատութեամբ. (Համամ առակ.։)
Ամենայն ինչ հնարաւոր այնմ՝ որ հաւատայն։ Ամենայն ինչ քեզ հնարաւոր է։ Հնարաւորք են աստուծոյ (կամ յատուծոյ. յն. առ աստուծոյ. կամ առ աստուած). (Մրկ. ՟Ժ. 27։ ՟Ժ՟Դ. 36։ Ղկ. ՟Ժ՟Ը. 27։)
Հաւատոցն աչօք հոգիացեալ՝ յայտնեաց զխորհուրդ սքանչելի. (Պրոկղ. ի ղկ.։)
Ըստ իմացականին ցուցանի հրաշութիւն սորա։ Ի հրաշութիւն, եւ յուրախութիւն ամենայն հաւատացելոց։ Յետ այսր սխրալեաց հրաշութեանց. (Անան.։ եկեղ։ Ճ. ՟Բ.։ Ուռպ.։)
Վասն ձերոյ հրաւիրանաւ հաւատոցդ. յն. ներածութիւն. (Կոչ. ՟Դ։)
Ի ձեռն ձեռասուն կրսերացն իւրոց հաւատայ զամրոց։ Մանկունք ձեռասունք թիկնապահք. (Յհ. կթ.։ Արծր. ՟Դ. 12։)
ἁληθεύω, ἑπαληθεύω verum reddo, probo, confirmo, certifico, -or ἑξακριβάζω exacte perscrutor μανθάνω disco. Ստուգել. ճշգրտել. քննել եւ իմանալ զճշմարիտն. կր. Ճշմարիտ գտանիլ. հաւատարիմ լինել.
Լսելիք ճշմարտեալք զաստուծոյսն։ Ճեռք ճշմարտեալք ի բարի գործս հաւատով։ Ահա մեք եւ մանկունք մեր ճշմարտեալ։ Ճշմարտեալ ի կերպարանս աստուծոյ՝ ժառանգեսցուք զարքայութիւն. (Յճխ. ստէպ։)
Կամ Ճշմարիտ գոլ ցուցանել. հաւատարմացուցանել. հաստատել. յայտ առնել. եւ Վերածել ի ճշմարտութիւն. եւ Ճշմարտախօսել.
Հաւատարմանայր յաչս մանկամիտ առաքելոցն. (Լմբ. պտրգ.։)
Ըզկնի այպանողաց՝ անհաւատից մանկերամին (առ եղիսէիւ). (Մագ. ոտ. մանուչ.։)
Մասնականաց յարութեամբս հաւատասջի՛ք եւ հասարակաց յարութեանն. (Երզն. մտթ.։)
Ի սկզբանէ սրբոցն մասնակից արա՛ զիս։ Հատանեն ընդ մէջն, եւ մասնակից առնեն անհաւատիցն. (Յհ. գառն. աղ. եւ Յհ. գառն. խր.։)
Ոչ կռուել եւ ոչ մարտակից լինել ընդ անհաւատսն վայել է մեզ. (Բրս. հց.։)
Մարտեաւ այր մի ընդ նմա։ Մարտեան ընդ միմեանս երկոքեան յանդի։ Մարտնչել ընդ քաղդէացիս։ Մարտնչել քաջութեամբ։ Մարտնչէին հրէայքն ընդ միմեանս։ Մարտեան ընդ իս ի տարապարտուց։ Մարտի՛ր զբարուոք մարտն հաւատոց.եւ այլն։
Փուտ եւ պատառեալ տիկք, եւ անհաւատութեամբն հնացեալք ոչ ժուժեն ունել, այլ պատառին ծանր ի մեծաբոյս աւանդութեանցն. (Առ որս. ՟Դ. յորմէ եւ Երզն. մտթ.։)
Մեծաբոյս հաւատովք ... իբրեւ տեսեալ համարէր. (Շ. ՟ա. յհ. ՟Խ՟Բ։)
Մեծ իմն՝ մեծ իրք են գտանել մարդ հաւատացեալ. քան զամենայն գանձս մարդկան մեծագանձ երեւեցուցանեմ. (Կոչ. ՟Գ։)
Մեծահրաշ նշանօք հաւատարիմ եղեւ որդի աստուծոյ գոլ. (Տօնակ.։)
Ըստ մեծայոյս հաւատոցն. (Ուռպ.։)
Աբրամ էր մեծատուն յոյժ անասնով եւ արծաթով եւ ոսկով։ Մին մեծատուն, եւ միւսն աղքատ։ Եւ մեծատանն էին հօտք եւ այլն։ Ստացուածք մեծատանց՝ քաղաք ամուր։ Կանա՛յք մեծատունք արի՛ք։ Վասն ձեր աղքատացաւ՝ որ մեծատունն էր։ Աստուած ընտրեաց զաղքատս աշխարհիս, որ են մեծատունք հաւատովք.եւ այլն։
Այն քո սիրուն քրիստոսի՝ այսպիսի մեռելոտի հաւատով առ ի մէնջ պաշտի. (Լմբ. պտրգ.։)
Յորժամ զաստուած ինքեան մերձակայ եւ տեսօղ հաւատայ, զիա՞րդ կարէ մեղանչել. (Գր. հր.։)
Միայն հաւատ ուղղափառաց՝ երրորդութեանն է մերձակաց։ Եւ յերկնային ծառըս կեանց՝ նախ ադամեանքըն մերձակաց. (Շ. խոստ.։)
ὀμόπιστος ejusdem fidei. Հաւատակից. միակրօն.
Միախորհ՝ միահաւատ. (Ագաթ.։)
Քառասուն վկայքս՝ միահաւատ քրիստոսակրօն. (Սիսիան.։)
Ոչ միաբանել ընդ յոյնս վասն միահաւատ լինելոյ նոցա. (Տէր Իսրայէլ. սեպտ. ՟Ժ՟Է.։)
Աբրահամ եւ մելքիսեդեկ կարի քաջ սիրէին զմիմեանս, միահաւատ լինելով առ աստուած բարձրեալն, եւ ըստ մարմնոյ արեանառու (ի սեմայ). (Եպիփ. ծն.։)
Զի թէպէտ միապէս է տուեալ շնորհք ի հաւատացեալս, այլ ոչ միապատիւ ամենեքեան. (Կանոն.։)
Յորժամ զմի ոք յերիցն իմանամք, զերրորդութեանն իսկութիւն ստուգեմք հաւատովք. վասն զի միաւորի այսպէս որոշմամբ, եւ բաժանի առանց բաժանման. (Բրս. ի ղկ.։)
Միախորհ միահաւատ ճշմարտութեանն միաքարոզ. (Ագաթ.։)
Միջամուխ հաւատով ընդդէմ նոցա վառեալ. (Յհ. կթ.։)
Զի մի՛ ոք յանհաւատից կարծեօք ասիցէ, թէ կութ ինչ մրրախառն ի ներքս ի թակոյկսն մնացեալ էին. յն. մրուր. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 21։)
Ժողովեալ հաւատացեալքս տօնեմք զյաղթանակ զյիշատակ սոցա. (Գանձ.։)
Մի՛ լիցի ի հաւատացեալս անիրաւութեամբ միմեանց լինել ի հրապարակի անդ. (Մխ. դտ.։)
Զայլազգիս վաղվաղակի ածեն ի հաւատս՝ յամօթ եւ ի կշտամբանս հրէից յամառկոտաց. (Ոսկ. գծ.։)
Զի յայտաբար հաւատք յամենայն ումեքէ գովեալ լիցին. (Եփր. համաբ.։)
Հաւատոց գնոյն է յայտարան (կամ յայտնարան) նուէրն քո աստուծոյ. (Լմբ. պտրգ.։)
Ես վկայեմ ... եւ զՅովհաննէս (այսինքն զվկայութիւն Յովհաննու) յաջորդէ, որում այնքան հաւատացին. (Նանայ.։)
Հաւատամք զհայր պատճառ միոյն ծննդեամբ, եւ միւսոյն բղխմամբ, յատկադէմք, եւ համագոյ զուգապատիւ. (Վանակ. յոբ.։)
Հաւատոց մասն, որ յարաձգեալ մնայ անվթար։ Ի վեր քան զմտաց անարգելութիւն՝ յարաձգեալ ամենայն ուրեք բովանդակ (ներկայութիւնն Աստուծոյ). (Նար. ՟Ժ. ՟Հ՟Ե։)
Եթէ յամպարշտութեան իւրեանց կամեսցին յարամնալ, ինքեանք միայն յագեսցին այնոքիւք։ Պատրաստելով զնոսա առ ի յարամնալ ի հաւատն. (Աթ. ՟Է. ՟Ը։)
Հաւատարիմ, զի յարամնայ եւ մշտնջենաւոր, եւ արժանի հաւատալոյ խոստացելոցն. (Պրպմ. լ։)
Հարցեն զնա թւով քառասուն, եւ այլ մի՛ յաւելուցուն։ Եւ թէ սակաւ իցէ, յաւելից քեզ դոյնչափ։ Աւուրս յաւուրս յաւելեր թագաւորի։ Մեծութիւն յաւելու բարեկամս բազումս։ Յաւե՛լ մեզ հաւատս։ Յաւել տէր խօսել։ Ոչ եւս յաւելից անիծանել զերկիր։ Յաւել ծնանել զեղբայր զնորա զՀաբէլ։ Գործիցես զերկիր, եւ ոչ յաւելցէ տալ քեզ զզօրութիւն իւր։ Յաւելաք յամենայն մեղս մեր եւ ի չարիս, եւ խնդրեցաք մեզ, թագաւոր։ Որ յաւելաւ ի կերողացն։ Ոյր գուցէ, տացի նմա, եւ յաւելցի։ Մեռաւ, եւ յաւելաւ առ ժողովուրդ իւր, կամ յազգ իւր։ Յաւելցիս առ ժողովուրդ քո.եւ այլն։
Որ յաւելու ի գիտութիւն, յաւելու ի ցաւս. (յն. զգիտութիւն, զցաւ)։ Առաւել եւս յաւելուին հաւատացեալքն ի Տէր։ Ամենայն որ յաւելուցուն քեզ, առնիցես ողորմութիւն։ Եւս քան զեւս յաւելուցուք ի նոյն. եւ այլն։
Յերկարէ (Յիսուս) զհայցուածսն (քանանուհւոյն)։ Յերկարեցի զտուրսն, զի ցուցից զնորա հաւատսն. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 10։)
Յորդորեցին գունդս գունդս հաւատացելոց, եւ զամենայն երկիր լցին. (Ագաթ.։)
Հանգո՛ զնա յուսալից հաւատով. (Եփր. ծն.։)
Հանգո՛ զնա յուսալից հաւատով. (Եփր. ծն.։)
Սերմանել ի մեզ (տեառն) զբանն հաւատոյ, եւ նմանօրէն կրօնիցն խաչակցութեան. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Հաւատն է նշանատար միշտ յաղթօղ թագաւորին Քրիստոսի. (Ի գիրս առաքին.։)
Զնորագիւտ դաստակերտս քո (զհաւատացեալ մոգպետն) բարեխօս առնեմք վասն անձանց մերոց. (Եղիշ. ՟Ը։)
Ըստ յն. ոճոյ՝ իբր Դեռահասակ, մանկագոյն. եւ Նորատունկ ի հաւատս.
Այս ի վերայ նորագունիցն ի հաւատս, զի առաւել հաստատեսցին ի սէրն աստուծոյ. (Խոսր.։)
Այն ինչ դարձեալ ի սուրբ հաւատս. նորահաւատ. նորատունկ. մատաղատունկ.
ՆՈՐԱԾՆԻԼ. ՆՈՐԱԾՆԻԼ կամ ՆՈՐԱԾՆԱՆԻԼ. Նոր ծնանիլ, վերածնիլ ի սուրբ աւազանէ՝ որդեգրիլ աստուծոյ հաւատովք.
Նորա ծնեալք ի հաւատոց անտի Աբրահամու. (Եղիշ. դտ.։)
Նորանկար խորոց խորհրդոյ՝ տաղաւարին հօրն հաւատոյ. (Գանձ.։)
Նոր ընծայեալ. այն ինչ ի լոյս եկեալ կամ նուիրեալ. նորահաւատ. նորապսակ. նորեկ. նորամարզ. նորատուր. ըստ յարակից բառից վերածեալ յայլեւայլ առմունս. որպէս novellus, novicius, recens, insolens եւ այլն. յն. պէսպէս.
Այն ինչ նորընծայ ի հաւատս։ Պերճապսակ կայսերս նորընծայի ի հաւատս։ Ոչ անդէն եւ անդ զնորընծայսն յանընդելական մեծամեծսն ձկտեցուցանէին. (Իգն.։ Թղթ դալ։ Ագաթ.։)
cf. ՆՈՐԱՀԱՒԱՏ.
Քահանայիցն զմանկանցն ախտանալով զօրհնութիւն՝ զնորհաւատիցն արգելուլ զխոստովանութիւն. (Մամբր.։)
Ոչ անբան աղաւնի ի ձիթենւոյ շղաբերեալ մատուցանէր մեզ զառհաւատչեայ փրկութիւն. (Զքր. կթ. խչ.։)
Անդաստանք՝ ոսկիացեալքն հաւատով առաքեալք եւ մարգարէքն. (Համամ առակ.։)
Աստուածեղէն զօրութեամբն ոսկիացեալ։ Ոսկիացան առաքեալքն եւ աւետարանիչքն։ Անմաքուրքն սրբեցան աւազանաւն, եւ ոսկիացան հաւատովք, եւ ամբիծ գործովք. (Տօնակ.։)
Ի սմա գրեցի զբանս հաւատոյ, ոտանաւոր տաղիւ չափոյ. (Շ. խոստ.։)
Բառ յն. օրթօ՛տօքսօս. ὁρθόδοξος orthodoxus. Ուղղափառ, իբր Ուղղակարծ. այսինքն ուղղադաւան. ողջամիտ ի հաւատս.
Եթէ դու յուղղափառութիւն եկեսցես, եւ իբրեւ զայլ օրթոդոքսն խոստովանեսցիս ընդ մեզ։ Ժողովելով զամենայն որթոդոքս։ Ուղղահաւատ որթոդոքսաց քրիստոնէից. (Բուզ. ՟Դ. 5. 8։)
Որ պահէ զուխտն հաւատարմութեամբ առ աստուած եւ առ մարդիկ. ուխտակալ. ուխտակատար. ճշմարիտ հաւատացեալ.
ՈՒԽՏԱՒՈՐ. Վանական. կրօնաւոր. միանձն. եւ Միանձնուհի. հաւատաւոր.
ὁρθόδοξος cujus recta est sententia de religione, orthodoxus, sanus, -a, -um. (իբր ուղղավարկ, կամ որում փառք է ուղիղն, ըստ կրկին նշ. յն. օրթօ՛տօքսոս. այն՝ որ ունի զուղիղ կարծիս) Ուղղադաւան. ուղղահաւատ. ողջամիտ. եւ ողջմտական. տե՛ս եւ ՈՐԹՈԴՈՔՍ.
Ուղղափառ ժողովք եպիսկոպոսաց, որք զուղղափառ հաւատսն հաստատեցին. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։)
Հաւատոյն բանիւ ուռկանեաց զընտրեալսն ի փառս աստուծոյ. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Որ զամենեսեան ուռկանէր ի մի միաբանութիւն հաւատոյ. (Ներս. աբեղ. ի լմբ.։)
որ եւ ՉՀԱՒԱՏԱԼԻ. Անհաւատալի. անկարծելի.
Այլոցն եւս՝ որ հանգոյն նոցին յայտնի չաւատալիք ի նոյն գիրս կան՝ հաւատալ. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Որպէս Այն՝ յոր չէ արժան յուսալ. ըստ յն. անհաւատարմագոյն.
Պահպանիչ եւ յոյս հաւատացելոց, Քրիստոս Աստուած մեր. (Ժմ.։)
Պահպանիչ եւ յոյս հաւատացելոց, Քրիստոս Աստուած մեր. (Ժմ.։)
Ի վերայ հիման հաւատոյն զոսկի եւ զարծաթ եւ զականս պատուականս պատկանէ։ Զհոգի եւ զմարմին ի միասին պատկանեաց. (Երզն. մտթ.։)
Հաւատացին ի ձեռն կտաւուցն եւ վարշամակին՝ ոչ գողութեան պատկանիլ գործն. (Նանայ.։)
Պատկառոտն (շուշան) լուռ եղեալ՝ մնայր հաւատարիմ վկային, որոյ առաջի ոչ մեղաւ։ Ծածկէ զգլուխն եւ զդէմսն պատկառոտս եւ պարկեշտ ցուցանելով։ Միայն Յոհան, ասէ պատմութիւնն, պատկառոտն (կամ պատկառոտին) պատեալ (զկոյսն). (Վրդն. դան. եւ Վրդն. երգ. եւ Վրդն. յանթառամն.։)
Հաւատամք եւ զադամ պատկերեալ բարւոյն (այսինքն հաստեալ ի պատկեր Աստուծոյ). (Կիր. պտմ.։)
Հրամայէ նմա պարզաբար հաւատով լուծանել զկոշիկսն յոտիցն. (Արշ.։)
Տեսեալ դատաւորին զպնդագոյն հաւատս նորա, հրամայեաց, եւ հատին զգլուխն. (Տէր Իսրայէլ. յնվր. ՟Ժ՟Դ.։)
Յապականութիւն դարձոյց զբազում քաղաքս, եւ արեան ջախջախիս արարեալ զդասս հաւատացելոց. (Ուռհ.։)
Որ ի ջերմական մտաց ոք հաւատայ։ Զջերմական սէրն այժմ ցո՛յց. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 17. 42։)
Աղբիւրք ջերմայինք (ի ջերմուկս պռուսայի). տրա՛ զջերմային ջուրս ի փրկութիւն հաւատացելոց. (Հ=Յ. մայ. ՟Ի.։)
քարշեն իբրեւ սամետէիւք զհատուցումն վրիժուց անօրէնութեան իւրեանց. զի որպէս ուժգին սամետէիւք քարշի լուծ, եւ նոքա թերահաւատութեամբ իւրեանց քարշէին յանձինս զբարկութիւն աստուծոյ. (Գէ. ես.։)
Ի սմանէ մահ սարտուցեալ՝ երկնչի մերձենալ առ հաւատացեալս. (Մամիկ.։)
Սիրով սերտացեալ։ Հաւատով աստուծոյ սերտացելոց. (Գանձ.։ Պտմ. ձ։)
Զգեցեալ էր զհաւատս մանկութեան տիոցն իբրեւ սպառազէն զրահիւք. (Ագաթ.։)
Տե՛ս առ նմին եւ զմանկանցն սրտապինդ հաւատս։ Ասէ երանելին սրտապինդ ձայնիւ. (Լաստ. ՟Ժ՟Զ։ Ճ. ՟Ա.։)
Սքանչելիք եղելոցն յանհաւատութիւն ածէին զնոսա. (Ոսկ. յհ. Բ. 11։)
Ունօղ յանձին զսքեմ. միանձն. կրօնաւոր. աբեղայ. հաւատաւոր.
δύσελπις abjectae spei, diffidens. Թերայոյս. անյոյս. թերահաւատ.
Այր ոք՝ որ երկնչիցի, եւ վատասիրտ սրտիւ իցէ։ Ո ոք վատասիրտ իցէ. դարձցի։ Պատուէր տային վատասրտացն, զի դարձցին ի տունս իւրեանց։ Ընդէ՞ր վատաստիրտք էք սակաւահաւատք։ Ընդէ՞ր այդպէս վատասիրտք էք. (Օր. ՟Ի. 8։ Դտ. է. 3։ ՟Ա. Մակ. ՟Գ. 56։ Մտթ. ՟Ը. 26։ Մրկ. ՟Դ. 40։)
Յաղագս հաւատարմութեան վերագրեցի ի նմա ձեռնագրով իմով։ Զոր առեալ բացի, եւ գտին վերագրեալ ձեռամբ իմաստասիրին. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Արմատ ամենայն հաւատոյ՝ վերագրեալդ է։ Վերագրեալ ժուժկալութեամբդ. (Գր. հր.։ Շ. ՟բ. պետ. ՟Ե։)
Հաւատ զաղօթս վերաթռիչ արար. (Կլիմաք.։)
Ի հաւատոց մերկացեալքն զայս երկուս աւանդութիւնս մտօք վերարկեսցեն, թէ աստուածեղէն է ջեռնուլն սիրով։ Զի զօտարացեալսն ի հաւատոցն վերարկեսցէ բանիւն ճշմարտութեան։ Մորթով եւ մսով վերարկեաց ... Եթէ զմերկս զգեցուցի, վերարկեսցէ. (զիս։ Մամբր.։ Սարգ. յկ. է։ Մաշկ.։)
Հուսկ վերջածին է եւ կրսերագոյն։ Հաւատացեալ քրիստոնեայք՝ անախտ աւազանիս ծննդեամբ եղբարք են վերջածինք քրիստոսի։ Զդաւիթ ի վերջածին գառանց թագաւոր իսրայէլի վերակոչէ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 157։ Վրդն. աւետար.։ Տօնակ.։)
Մեծ վկայարան թուէր գոլ նոցայն հաւատոց. իմա՛ վկայութիւն, ըստ համաձայնութեան յունին, մարդի՛ռիօն։
Վերառեալ վկայօրէն ըզմարգարիտն հաւատոյ. (Շար.։)
Տանտիկին յախտի կայցէ, եւ նա խնամ ոց տանիցի։ Որեւ տանտիկնայս եւս ունիցին զհաւատաւորսն։ Տնարարս լինել, այսինքն տանտիկնայք իցեն. (Ոսկ. մ. եւ Ոսկ. ՟ա. տիմ.։)
Հաւատափոխ ոչ լինիմք ըստ քոյդ տարակարծ մտաց. (Գր. տղ. թղթ. իբր տարադէպ, թիւրադատ։)
Խնդրեալ գտին տետրեայս գրեալ ի վերայ հաւատոյ. (Ասող. ՟Բ. 2։)
Հաւատոյն եւ սիրոյն, որ քան զայն միութիւնն չիք նախամեծար. իհսկ տիրագոյնն՝ յիսուսի քրիստոսի, եւ հօրն։ Չի՛ք եւ չի՛ք քան զայսոսիկ տիրագոյն բարի։ Ակն տիրագոյն շափիղայի. (Ածազգ. ՟Դ. Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Գ։ Գանձ.։)
Որ դիւրաւ հաւատայ նոցա, տկարամիտ է. (Ածազգ. ՟Ժ՟Բ։)
Խնամ տանել բեկելոյն, տկարացելոյն։ Զտկարանալս մարմնով ինձ յիշեցուցանէ։ Տկարացեալ է ի կանայս։ Մի՛ երկբայիր եւ տկարանար ի հաւատոց։ Տկարացան ի յօրինաց ճանապարհէն. (Խոսր. Մանդ.։ Փարպ.։ Շ. թղթ.։ Մխ. երեմ.։)
Զոր տնօրինիչ ամենայնի՝ տեղ պատրաստեաց ապաւինի։ Եւ շարժէ զայս գութս տնօրինիչ փրկութեանն ի վերայ մեր հաւատով. (Շ. խոստ.։ Լմբ. սղ.։)
Զի թէ տրտմականացն ոչ հաւատան, ի հեշտականացն հաւատասցեն. (Մխ. երեմ.։)
Նշանակ հաւատոյ՝ ցուցական յարացոյց. (Անյաղթ բարձր.։)
Ունելով փոխանակ փայտամած տախտակացն զհիմն ուղղափառ հաւատոյ. (Փարպ.։)
Զբաւանդակ սէրն փոխադրեա առ տէրն։ Փոխադրել զամենեսեան ի փրկական հաւատն։ Փոխադրեցաւ ի բազմապատիկ չարութենէ անտի ի ծայրագոյն առաքինութիւն։ Ի չար սովորութենէ կենցաղոյս փոխադրիլ. (Մաշկ.։ Ճ. ՟Ա.։ Շ. ՟ա. յհ. ՟Խ՟Ե։)
Որք զանունն ունին զհաւատոց, եւ նեզահատք են, եւ քաջակրօնք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 23։)
εὕελπις bona spe fretus, bene sperans. Բարեյոյս. վստահ. քաջահաւատ.
Քաջապինդ հաւատով, եւ յորդորական սիրով. (Եփր. աղ.։)
Քաջապինդն ի հաւատս։ Քաջապինդ հաւատովք հարկանէին զբարձրակոհակ կոյտս ջուրցն։ Քաջապինդ երիտասարդութեամբ զբանն Աստուածոյ յին քեանս բնակեցուցին։ Ի դիմի հարեալ արիականն սրտմտականին՝ քաջապինդ զօրութեամբ արդելու զվնասն առ ի նմանէ։ Եւ զոր յաղագս ճանապարհին քաջապինդ լինելոյ. (Վրդն. ծն.։ Լաստ ՟Ի՟Գ։ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Գ։ Տօնակ.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 30։)
Մտերիմ եւ քաջասիրտ հաւատով։ Յառաջ կացեալ աներկիւղ եւ քաջասիրտ մտօք։ Խումբ արեալ քաջասիրտ պնդութեամբ. (Յճխ. ՟Զ։ Փարպ.։ Մեսր. երէց.։)
Ասէին, ա՛յս յուդա, որ վասն հաւատարմութեան իւրոյ քսակակալ էր նորա, սա եկն, եւ մատնեաց զնա մեզ ի մա (Ճ. ՟Գ.։)
Օտար մտօք. անմիաբան. անհաւատարիմ.
ἐτερόδοξος heterodoxus, qui alterius est opinionis, sectae. Այլափառ. ոյր կարծիք ի հաւատս է օտար եւ մոլոր.
Հաւատալն՝ եւ հաւանելն ծառայի է, իսկ քննելն՝ օրէնսդրի եւ դատաւորի. (Սարգ. յկ. ՟Բ։)
Գլուխ կրօնաւորեալ կուսից կամ հաւատաւորաց. մայր վանից.
Ուր խաչն ականատեսի գլխովին, զիա՛րդ ոչ յանդիմանակայ անդ խաչելութիւնն հաւատասցի. (Անյաղթ բարձր.։)
Ակմբահոյլ ժողովոյն ի քեզ հաւատացելոց. (գրեալ էր՝ ակումբահոյլ). (Թէոդոր. խչ.։)
Ունօղ եւ հետեւող աղանդոյ իրիք. մոլորահաւատ. այլափառ. հերետիկոս. է՛հլի պիտաաթ.
Յաղտաղտուկ անհաւատութենէն ի վեր ամբարձան. (Ածաբ. նոր կիր.։)
Ոչ ընդունի զհաւատոցն զամբարումն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 29։)
Հաւատք համահաւաք, ամենասփիւռ, եւ բոլորից բովանդակօղ. (Տօնակ.։)
Զգեցեալ յանձինս իւրեանց զհաւատս եւ զսէր իբրեւ զզրահս ամրութեամբ. (Ագաթ.։)
ԱՅԼԱԿՐՕՆ ԱՅԼԱՀԱՒԱՏ. Որ է յօտար կրօնից կամ ի հաւատոց. այլազանդ. այլակդեն. այլազգի. եւ այլափառ. ուրիշ հաւատքի կամ դաւանանքի տէր. պաշգա մէզհեպտէն.
Զոր կապիցես յերկիր զանսուրբս եւ զանիրաւս, եւ զայլահաւատս. (Յճխ. ԺԷ։)
Այլյհաւատք միապէս պահեն. (Խոսրովիկ.։)
Աղաչէին զսուրբն Աստուծոյ այլահաւատքն. (Վրք. սեղբ.։)
Այլահաւատքն կալան զտրիփոն. (Հ=Յ. փետր. ՟Ա.։)
Երկիւղ Տեառն արմատանայ ի միտս քո այլատարազ հաւատով՝ որքան յառաջ էր ... Կոչէ այլատարազ պարգեւօք ի խրատս։ Են եւ այլատարազք հասակք կենդանեաց ի ծովու։ Զպարգեւս շնորհի այլատարազ լեզուախօսութեան։ Սկսան յայլատարազ խօսս զլեզուսն շարժել ... Այլատարազս խօսելով. (Լմբ. առակ. եւ Լմբ. սղ. եւ Լմբ. ստիպ.։)
Որք այլափառեցան ի հաւատոցն. (Շ. ՟ա. յհ.։)
Եթէ այս այսգունակ հաւատարմացաւ։ Որ այսգունակ ի սկզբանէ մինչեւ ի ծայր ստութեամբ է զանգեալ. (Պիտ.։)
Յանկարծակի երեւեցուցանել (զգաղտնիս հաւատոյ՝) անարուեստ է. (Առ որս. ՟Զ։)
Զի մի՛ թուեսցուք անբանապէս հաւատալ ասացելոցս. (Նիւս. բն.։)
Որք բոլորովին հաստատուն եւ անբեկչելի պահեցին զհաւատսն հանդերձ բարի գործովք. (Վրք. ոսկ. հին ձեռ. (իսկ նոր ձ. եւ տպ. անբեկելի)։)
Ետես բռնաւորն զանդառնալի միտս եւ զաներկբայութիւն հաւատոցն. (Արծր. ՟Գ. 2։)
Անդղորդելի (մնասցէ) հաւատս։ Անդղրդելի Սիոն. (ՃՃ.։)
Աներկեւան պահեսցուք զհաւատսն. (Սհկ. կթ. եկեղ.։)
Անըստգիւտ հաւատով։ Անըստգիւտ սրտիւ վստահ։ Անստգիւտ ուրախութիւն, կամ հաստատութիւն. (Լմբ.։)
Անթարթելի ակնարկութեամբ նկատես յայնոսիկ, որք հաւատով հային ի քեզ. (Բենիկ.։)
Հնար իմանալոյ զանիմանալին ոչ այլ ինչ է, բայց հաւատալ ասացելոցն ի Գիրս Սուրբս. (Շ. ընդհ.։)
եւ ԱՆՀԱՒԱՏԱՄ ԱՆՀԱՒԱՏԱՆԱՄ որ եւ ԱՆՀԱՒԱՏԵԼ, ԱՆՀԱՒԱՏ ԼԻՆԵԼ. այս ինքն չհաւատալ. թերահաւատել. դժուարիլ ի հաւատալ. չհաւտալ. ինանմամագ. ինանամամագ. ἁπιστέω, διαπιστέω, οὑ πιστεύω. non credo, incredulus sum.
Եւ ես անհաւատայի նմա. (Տոբ. ՟Բ. 22։)
Անհաւատալ դէպ լիցի, որ մշակութեան անփորձ է։ Եւ ոչ յաղագս այլոցն անհաւատասցէ ոք. (Նիւս. կազմ.։)
Մի՛ անհաւատասցուք մերում յարութեան։ Անհաւատասցեն, եւ կորիցեն. (Իգն.։)
Զոր ինչ լսէք զնորա պատմութիւնս, մի՛ անհաւատայք (կամ մի՛ անհաւատանայք), այլ սակաւ քան զարժանն լուեալ համարեցարո՛ւք. (Աթ. անտ.)
Անհաւատալն (կամ յանհաւատալն, յն. ոչ հաւատացեալ) զլեզուն կապեաց (ձայնն բարբառոյ), եւ յերեւելն՝ տայ հօրն զազատութիւնն. (Առ որս. ՟Ժ՟Գ։)
Ոչ ոք անհաւատանայ նմա, (կամ անհաւատանայր)։ Ի դէպ էր անհաւատանալ։ Թէ ոք հանդերձելոցն անհաւատանայ։ Մի՛ վասն զի ոչ տեսանես, անհաւատանաս. (Ոսկ. յհ.։)
Յորժամ տեսցես, մի՛ անհաւատասցիս. (Ածաբ. պասեք.։)
Մի՛ ոք անհաւատասցի, քանզի մեզէն իսկ ականատես եղաք. (Խոր. ՟Բ. 9։)
Որպէս յաւուրս Նոյի անհաւատացեալքն ջրհեղեղին. (Արշ. ՟Ի՟Թ։)
Այն՝ որ նոցայն հաւատայ, անհաւատէ՛ Աստուծոյ. իսկ որ անհաւատէն, հաւատայ Աստուծոյ. (Փիլ. իմաստն.։)
Եւ կեղծաւորաբար ոչ անհաւատեսցէ. (Նար. ՟Զ։)
Մինչեւ կատարեսցին ասացեալքս յինէն, որում անհաւատեցեր յերկուանալով. (Կիւրղ. ղկ.։)
Որ անտեսանելւոյն անհաւատի՛, տղայ է իմաստութեամբ. (Լմբ. գր. պապ.։)
Մի՛ երկմտիր ի սրտի քում, եւ մի՛ անհաւատիր Աստուծոյ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
ԱՆՀԱՒԱՏԵՄ ԱՆՀԱՒԱՏԻՄ Նոյն ընդ անհաւատալ. անհաւատանալ. չընծայել հաւատս.
Այն՝ որ նոցայն հաւատայ, անհաւատէ՛ Աստուծոյ. իսկ որ անհաւատէն, հաւատայ Աստուծոյ. (Փիլ. իմաստն.։)
Եւ կեղծաւորաբար ոչ անհաւատեսցէ. (Նար. ՟Զ։)
Մինչեւ կատարեսցին ասացեալքս յինէն, որում անհաւատեցեր յերկուանալով. (Կիւրղ. ղկ.։)
Որ անտեսանելւոյն անհաւատի՛, տղայ է իմաստութեամբ. (Լմբ. գր. պապ.։)
Մի՛ երկմտիր ի սրտի քում, եւ մի՛ անհաւատիր Աստուծոյ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Պահեա՛ զհաւատս իմ անհրապոյր ի չարէն. (Ճ. ՟Ա.։)
Անյողդողդելի հաւատով զնորայն հիմնացուցին զեկեղեցի. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Որ անտեղաբար եւ անհաւատալի է. (Ճ. ՟Ա.։)
Հաւատային անքննաբար զրաբանութեանն ի նոցանէ. (Շ. թղթ.։)
Հրեղէն լեզուօքն զառ ի քեզ հաւատսն աշակերտեցաք. (Ճշ. հին.։)
Ոչ հաւատաց այսմ (բանի տեառն), այլ առանցական բանս իբրեւ զմարդոյ ուրուք լուաւ. (Լաստ. ՟Ի՟Բ. (ուր մին յիմաստակ գրչաց ունի, առանձնական)։)
Ի վերայ վիմիդ հաւատոյ հաստատեալ զետեղեալ առկայասցին. (Մագ. ՟Ի՟Թ։)
cf. ԱՌՀԱՒԱՏՉԵԱՅ.
Առողջասցին ի հաւատս. (Տիտ ՟Ա 13։)
Աստեղացեալ որդիքն հօր հաւատոց. (Երզն. քեր.։)
Կուրին՝ ըստհաւատոց իւրոց աշտիճանեցաւ (կամ աստիճանեցաւ) բժշկութիւն նորա. (Եփր.։ եւ Շ. մտթ.։)
Ոյր միտքն է արդար. ողջամիտ. աննենգ. միամիտ, այսինքն հաւատարիմ.
Արդարապէս եւ աներկբայ հաւատասցեն Քրիստոսի գալստեանն. (Շ. բարձր.։)
Մերով ուրացութեամբ ումեք ի հաւատացեալ կապելոցն մի՛ լիցի արձակումն. (Փարպ.։)
Ոմն ամենիմաստուն արտաբերեաց բանիւ, զհաւատարիմ բարեկամս դեղ ասելով կենաց։ Արտաբերելով զօրաւորագոյն խրատ։ Արտաբերեալ յայտնեաց։ Վասն զպատշաճն արտաբերելոյ զամբաստանութեանցն բամբասանս. (Պիտ.։)
Արօրադրեալ լիցի հաւատացելոց ի Քրիստոս քաղաքավարութիւն. (Նիւս. ի թէոդոր.։)
Պահօղ զաւանդն ընչից, կամ օրինաց, ուխտից, եւ այլն. եւ Որ ինչ հայի ի հաւատարմութիւն նորին.
Ազգն ափրիկային ի հաւատս եկին. (Գանձ.։)
Բազմադիմի ջանայր շիջու. ցանել զհաւատ քրիստոնէութեան։ Եւ որպիսի շուք բազմադիմիս արարին առ ի պատիւ դիւոյ. (Խոր. ՟Գ. 12. եւ ՟Բ. 57։)
Փառաւոր եւ երեւելի լինէր յաչս անհաւատիցն իւրով բազմիմաստ գիտութեամբ. (Արծր. վէրջ։)
Զոր տէրն եկն արկանել յերկիր զբաժանարարն՝ որոշել զհաւատացեալս յանհաւատից. (Վրդն. սղ.։)
Եթէ ուղղափառ հաւատս ցուցցուք, եւ բարեհաճոյ գործս, տաճար գտցուք հոգեւորական. (Գանձ.։)
Պահօք եւ աղօթիւք եւ ուժգին խնդրուածովք, եւ բարձրակալ կատարման հաւատովք. (Բուզ. ՟Գ. 6։ եւ ՃՃ.։)
Այսօր եկա՛յք բարձրացի՛ք սլացեալ ընդ նմին թեւօք հաւատոց ի փառս երկնաւորս. (Լմբ.։)
Քաղցրութիւն, բարութիւն, հաւատք։ Պտուղ լուսոյ ամենայն բարութեամբ է։ Զամենայն հաճութիւն բարութեամբ։ Յամենայն բարութիւնս արդարութեամբ։ Սիրեաց զչարութիւն քան զբարութիւն։ Ըստ ամենայն բարութեանն՝ զոր արար Իսրայէլի։ Զգթութիւնս քո, եւ զբազում բարութիւնս՝ զոր ետուր մեզ.եւ այլն։
Զամենայն բոլորովիմբ հաւատոյ աչօք նկատել. (Շ. բարձր.։)
Գովի հաւատարիմ եւ իմաստուն գաւառապետն։ Խնդիր է ի գաւառապետս, եթէ ոք հաւատարիմ գացի. (Նիւս. երգ.։)
Անհաւատն, որ միշտ գետնաքարշ լեալ՝ ընդ օձին յարմարի։ Անհաւատարմութեամբն միշտ գետնաքարշեալք. (Ճ. ՟Գ.։)
Դասախումբ ժողովոյն ի քեզ հաւատացելոց. (Թէոդոր. խչ.։)
Ոյց ի ճահ դասապետելն հաւատացաւ. (Պիտ.։)
Ըստ հաւատոց եւ գործոց դատողապէս խուզեսցեն. (Շ. ՟ա. յհ. ՟Կ՟Բ։)
Որ ինչ հայի ի դաւանութիւն հաւատոյ.
Հաւատակից. ուխտակից. ձայնակից. խոստովանողակից.
Հաւատասահման դաւանաւորացն հարցն նիկիոյ. (Նար. մծբ.։)
Առնուլ ընդ քեզ դաւանմամբ՝ զթոշակ հաւատոցն. (Մաշկ.։)
Նորահաւատ. որ եւ ասի ՆՈՐԱՏՈՒՆԿ, ՄԱՏԱՂԱՏՈՒՆԿ.
Զի մի՛ ի պաշտօն դեռահաւատ բարբարոսացս առցի ազգաց. (Խոր. ՟Բ. 8։)
Պաշտօն դեռահաւատ առցես յազգաց. (Ոսկ. լս.։)
Դեռահաւատ որդիք. (Վրդն. լս.։)
Դիմախօսել նմա կամիցի։ Ոչ կարէին դիմախօսել։ Ո՛չ եղեւ անհաւատ ասացելոցն, եւ ոչ դիմախօսեցաւ. (Ոսկ. յհ.։)
Դիմախօսել նմա կամիցի։ Ոչ կարէին դիմախօսել։ Ո՛չ եղեւ անհաւատ ասացելոցն, եւ ոչ դիմախօսեցաւ. (Ոսկ. յհ.։)
Այսոքիւք բառնաբաս կազմէ զնորա հաւատարմութիւնն, ուստի եւ դիւրահուպ եղեւ առ նոսա պօղոս. (Ոսկ. գծ.։)
Դիւրընկալ լինիցի խորհուրդն, կամ առ ի հաւատալ, կամ ի միտս, կամ արարածոց. (Ոսկ. մտթ.։ Շ. բարձր.։ ՃՃ.։)
Խրոխտացաւ հաւատոցն եռանդմամբ. (Եւս. պտմ. ՟Ը. 5։)
Ի գաղայադէ երամակացեալք բազմութեամբ հաւատացելոց ի քրիստոս եւ հարսնացելոց. (Նար. երգ. ՟Զ։)
ἕγγυος, ἑξέγγυος sponsor, fidejussor Որ առնու զայլս յերաշխի. խոստմամբ անձնատուր փոխման պարտեաց այլոց. եւ Վկայ հաւատարիմ անձնագրաւ.
Եպիտրոպոսն, այսինքն է երեսփոխանն, յոր հաւատացին զորբսն. (Մխ. դտ.։)
Պետրոս վէմն հաւատոյ՝ եւ մեծն ամենայնի՝ երեսփոխանն քրիստոսի. (Հ. հոկտ. ՟Ի՟Գ. եւ այլն։)
Ունի ընդ իւր զերիզապինդ կտաւն հաւատարիմ վկայ. (Մամբր.։)
Ոչ ի կարծիս կոչէին, եւ ոչ երկբայանօք հաւատացին ի յարուցիչն ամենեցուն. (Մամբր.։)
Զհաւատացեալս իւր երկնաթռիչս առնէր. (Կամրջ.։)
Ուր անհաւատութիւն, զանգիտանք (անդ). (Սեբեր. ՟Դ։)
Հիացան զարմանալեօք ընդ հաւատս կնոջն. (Ճ. ՟Ա. (գրեալ էր, զարմանալիւք, իբր զարմանալեւք, այսինքն զարմանալեօք)։)
Զգուշակա՛ն է վայրապար ումեք հաւատալ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 19։)
Հաւատարիմ եւ զուգակրօն աշակերտօքն յաղօթս ապաւինեալ. (Կաղանկտ.։)
Ոսկերք մեր հաւատով ի նա զուգակցեալ. (Համամ առակ.։)
Ոսկերք մեր հաւատով ի նա զուգակցեալ. (Համամ առակ.։)
Սովորականաւ ընդելականաւն հաւատասցեն երկիր պագանել խաչին փայտի։ Ընդելական կերպարանք. (Ագաթ.։)
Ընդունայն է քարոզութիւնն մեր, ընդունայն են եւ հաւատքն ձեր. (՟Ա. Կոր. ՟Ժ՟Ե։)
Ընծայաբեր լինել ճշմարիտ հաւատով՝ ամենասուրբ Երրորդութեանն։ Ընծայաբեր լինել Տեառն ըստ միոյ միոյ պարգեւին. (Յճխ. ՟Ե. ՟Ժ՟Բ։)
Ընտանեցան նոքա կանոնին հաւատոց. յն. հետեւեցան. (Եւս. պտմ. ՟Ե. 24։)
Որ արագ հաւատայ, թեթեւամիտ է. (Բրսղ. մրկ.։)
ὁλιγόπιστος exiguae vel modicae fidei, parum fidens seu credens, incredulus Թերի ի հաւատս. սակաւահաւատ. երկմիտ. անհաւատացօղ. անհաւան. տե՛ս (Մտթ. ՟Զ. 30։ ՟Ը. 26։ ՟Ժ՟Զ. 8։ Ղկ. ՟Ժ՟Բ. 28։ Մաղ. ՟Կ՟Է. 19։ Իմ. ՟Ժ՟Բ. 17։)
Մի՛ ոք ի թերահաւատից. (Պտրգ.։)
Ի կշտամբանս յանդիմանութեան թերահաւատիցն. (Նար. մծբ.։)
Առաջի թերահաւատիցն նշանս սուտ ցուցանեն. (Ճ. ՟Թ.։)
Թերահաւատ լինին բազումք. (Կոչ. ՟Ժ՟Զ։)
Մի՛ լինիր թերահաւատ. (Լմբ. սղ.։)
Մարդկանս՝ որ թերահաւատ են ի մերոց օրինացս. (Եղիշ. ՟Բ։)
Թերութիւն բանից, կամ բարուց, մտաց, հաւատոց։ Կատարելութիւն ի թերութեան։ Անպակաս աճելութիւն լրման թերութեան։ Թերութիւն վրիպանաց։ Նախնոյն թերութիւն. (Նար.։)
Լինէր նոցա թոշակատար ի հաւատացելոց աշխարհին. (Փարպ.։)
Զի՞նչ քան զայն ժխտութիւն եւ ամբարշտութիւն կայցէ, յորժամ ոչ միայն չհաւատային, այլ եւ անծանոթ նմա զանձինս ցուցանէին. (Նանայ.։)
Ետուն մեզ զուղղափառ հաւատ ժողովական թղթովք սրբոյն կիւրղի. (Գր. տղ. թղթ.։)
ԺՈՂՈՎԱՐԱՆ. որպէս Եկեղեցի. տուն աղօթից հաւատացելոց. ἑκκλησία ecclesia. ժամ.
Վասն անօրէն անհաւատին եւ խստերախ ժողովրդին. (Յիսուս որդի.։)
արդ եկայք ժողովուրդ աստուծոյ, եւ հաւատացալք քրիստոսի։ Այսօր ժողովուրդք՝ որք ի հեթանոսաց, եւ այլն. (Շար.։)
Զիմաստացեալն ի հաւատս. (Գանձ.։)
Թէոդորոս իմաստապէտն աթենացւոց հաւատաց ի քրիստոս. (Միխ. աս.։)
Մի՛ եւ զպահս հաւատոյ լուծանէք ի ձուկն եւ ի գինի իշխանաբար (իշխանքդ աշխարհի). (Շ. ընդհ.։)
Նիստ ի վերայ լաստափայտի հաւատոյն. (Սանահն.։)
Ոչ միայն ընդարմանայ ձեռնդ ... այլ եւ լծակռուիս յաղագս յոլովոյ։ Անհնարին է՝ որք յառաջնումն լծակռուին, եւ այլն։ Հաւատալ պարտ է ասէ, թէ է՛ աստուած. ոչ խուզել եւ ոչ լծակռուել թէ զի՛նչ է. (Բրս. սղ.։)
Յոյս ամենայն ծագաց լուսազարդից (այսինքն հաւատացելոց) (Տօնակ.։)
Որ է իբրու ի զարմէ լուսեղինաց. որդի լուսոյ. լուսաւորեալ հաւատով, կամ հրեշտակացեալ.
Լուսապսակացն տօնիւս պայծառացեալ հաւատացեալք պսակողին. (Շար.։)
Զլուսնական այսն մերժեալ, եւ բազուկն բժշկեալ։ Ընդ լուսնական այսահարին. մանկանն հօր անհաւատին. (Շ. խոստ.։ եւ Յիսուս որդի.։)
ԽԱՉԱՎԵՐԱՑ որ եւ ԽԱՉՎԵՐԱՑ. ὔψωσις exaltatio եւ այլն. Տօն վերացման խաչի յամենայն ազգս քրիստոնէից ի սեպտ. ՟Ժ՟Դ. որ պէսպէս խոհրդածի, այլ առաւել ի յիշատակ տեսանելոյ մեծին կոստանդիանոսի զնշան խաչի յօդս. որով եղեւ յաղթութիւն, եւ դարձ ի հաւատս.
Հաւատալի առնել զբանն խաչատարած բազկաւն։ Անմեղ ձեռամբ խաչատարած առ ինքն հաւաքեաց, (Վրդն.դան. եւ Վրդն. սղ.։)
Յիմարեալք եւ խելագարեալք յայսոյն անհաւատութեան. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Մի՛ ոք ի ձերոց այտի ոմի՛ խոշտանգեսցէ զմեզ դառնալ ի հաւատոց մերոց. (Ղեւոնդ.։)
Խորհէր քրիստոս ի խորս դնել զհաւատս նոցա, խոցահարել բանիւք. կարեւէր կամ կարի խոցոտիչ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 8։)
Խրոխտացաւ կատարել զբանս փրկչին մերոյ արդեամբք։ Խրոխտացաւ հաւատոցն եռանդութեամբ. (Եւս. պտմ. ՟Զ. 8։ ՟Ը. 5։)
Ծաղկազարդ պսակ կուսից, եւ մարգարիտ սուրբ հաւատոյ. (Շ. տաղ հռիփս.։)
Բարեխորհուրդ ծառայական խոստմամբ հաւատարիմ ծառայութեան. (Յհ. կթ.։)
Կատարիչ կամաց այռոց. հռու. հաւատարիմ. կամակար.
Իբրեւ աստուծոյ կամարարողաց, եւ հաւատարիմ ծառայից տիրասիրաց. (Արծր. ՟Գ. 2։)
Ի կանոնականացն քոց հաւատամք յօծեալդ. այսինքն ի գրոց սրբոց. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Եղիցի կատարումն ասացելոցս նմա ի տեառնէ։ Թողեալ զբան սկզբանն քրիստոսի՝ ի կատարումն եկեսցուք։ Իսկզբանէ տարւոյն մինչեւ ցկատարումն տարւոյն։ Ընկալեալ զկատարումն հաւատոցն ձերոց զոգւոցն փրկութիւն.եւ այլն։
Հաւատք եւ սէր են սկիզբն եւ կատարումն. (հաւատք սկիզբն, եւ սէր՝ կատարումն. Ածազգ. ՟Գ։)
Հաւատարիմ էր վասն կատարման վարուց եւ իմաստութեան. (ՃՃ.։)
Կարծրանալ հաւատով, կամ հոգւոյն սրբոյ աըւչուր. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Է. եւ ՟Գ։)
Այնու զկիսակատար սիրտ առն ի կատարելութիւն ածցէ։ Շինեալ ի վերայ կիսակատար հաւատոյն. (Երզն. մտթ.։)
Թերի ի հաւատս.
Բամբասէին զնոսա իբրեւ զկիսահաւատս եւ զխտրողս եւ զհեղգս. (Ոսկ. յհ.։)
Գայթակղին կիսահաւատք ... զի մի՛ թուեսցի կիսահաւատիցն. (եւ այլն. Խոսրովիկ.։)
անհաւատ եւ հեթանոս կրակապաշտ. (Փարպ.։ Խոր. ՟Գ. 60։ Յհ. կթ.)
Իբրեւ զպաշտօնեայս քրիստոսի, եւ հազարապետս խորհրդոցն աստուծոյ։ Արդ խնդիր է ի մէջ հազարապետաց, եթէ ոք հաւատարիմ գտցի. (՟Ա. Կոր. ՟Դ. 1։)
Անբաւ է ասել ի հաճութիւն անհաւատիցն եւ տարացուցումն (կամ ի տարացուցացն). (Ոսկ. եզեկ. կամ Եպիփ. յար.։)
Գնայ հանդերձ խաչիւն սրբով, եւ համագունդ հաւատացելօքն, կամ համագունդ համազգեօք. (Յհ. կթ.։)
Եւ մեք հաւատացաք (ասէ). համալծակից առնու զաշակերտսն, քանզի կատարեալ էին ի հաւատս. (Շ. ՟ա. յհ. ՟Հ՟Զ։)
Հաւատակից. համակրօն.
Կանայք զգաստ, եւ համահաւատք իմ. (Ճ. ՟Ա.։)
Որ եւ հաւատան համահաւաք՝ տիեզերագրաւ. (Տօնակ.։)
Քարոզէ սարկաւագն, խնդրեսցուք հաւատով. եւ եպիսկոպոսն օրհնութիւն եւ փառս համառօտէ հօր եւ որդւոյ եւ հոգւոյն սրբոյ յաւիտեանս յաւիտենից. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Վարդապետաց քանոն հաւատոյ. քանոն՝ զուղիղ եւ զճշմարիտ համառօտելն կոչէ՝ վարդապետութեամբ. (Շ. բարձր.։)
Համատարած գալոց է ջրհեղեղն։ Ուղղափառութիւնն իբրեւ զարեգակն համատարած սփռեցաւ ի հոգիս հաւատացելոց. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ը։ եւ Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Դ։)
Թողու զհաւատն հայրենի հայութեանն։ Մի հաւատ եւ մի օրէնք ունէին հայութեան. (Ասող. ՟Գ. 30։ Զքր. ծործոր.։)
Ի հասարակաց հաւանութենէ։ Ի հասարակաց համարուէ։ Վասն օգտի հասարակաց։ Զհասարակաց օգուտ ի մէջ մատուցանել։ Զհասարակաց օդն ձգեցի յիս։ Ըստ հասարակաց հաւատոց։ Վասն մերոյ հասարակաց փրկութեանն։ Էր նոցա մենայն ինչ հասարակաց։ Ունէին զամեայն ինչ հասարակաց եւ այլն։ Քաղաքականն առ քաղաքավարութիւն՝ ո՛չ յատուկ, այլ զհասարակացն դարմանել հարկէ. զի հասարակացն շաղկապէ, եւ յատուկն օձտէ զքաղաքն. (Պղատ. օրին. ՟Թ։)
Մի՛ ինչ թերի գտցի ի հաստաբեստ շինուածոյն եկեղեցւոյ։ Մարմին եմք ի մարմնոյ նորա, եւ ոսկր հաստաբեստ յոսկերաց նորա՝ անխախուտ հաւատոյ միաւորութեամբս. (Լմբ. հանգ.։)
ՀԱՍՏԱՏՈՒՆ. ἁληθής, ἁκριβής, πιστός verus, constans, fidelis. Հաւաստի. ստոյգ. ճշմարիտ. անտարակուսելի. արժանահաւատ. բարի. հաւատարիմ (բան, եւ անձն).
Ի հաւատսն մեզէն անձամբ հատուածեցաք. (Ոսկ. գաղ.։)
Որ դնէ վկայութիւն հաւատոյ իւրոյ, կամ դենի.
Մոդին (միւէզզին) կոչեն զկանչօղն, որ է հաւատադիր. (Վրդն. պտմ.։)
Դոմետիկոսք՝ որք են հաւատադիրք, որք զարտաքնոցն աստուածաբանականութիւնսն ուսանին. (Մխ. դտ.։)
Սեպհական հաւատոյ. եւ Հաւատալի. ընդունելի.
Գէթն նուազական է, իսկ գոնէն հաւատական է եւ համբուրական. (Երզն. քեր. ի Համամայ։)
συμπιστεύων idem credens ὀμόφρων concors. Կցորդ նոյն հաւատոյ. հաւատոյ եղբայր. եւ Միակրօն. միախոհ.
Հաւատակից եղբարք. (Մծբ. ՟Ե։ Բրս. հց. ՟Է։ Լմբ. սղ.։)
Հաւատակից քրիստոնեայք. (Շ. ընդհ.։)
Գիտացեալ, թէ հաւատակից իւր է. (Ճ. ՟Բ.։)
Հարքն ձեր հաւատակից էին հարցն մերոց, եւ դուք մեզ։ Կաղանկտ.։
Ընդ իւր հաւատակցի ըմբռնեցաւ. (Կանոն.։)
Ոմանք ի հաւատակցաց եւ ի համաձայնից եղբարց մերոց. (Պրպմ. ձ։)
Սիրօղ հաւատոց. ջերմեռանդն ի հաւատս.
Աստուածասէրք, հաւատասէրք. (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
πιστός fidelis, fidus. Մտերիմ ի հաւատս առաջի աստուծոյ, կամ մարդկան. արժանահաւատ. իրաւամբք եւ յապահովի հաւատալի. հաւաստի. վստահելի. ընդունելի. եբր. էմուն, նէէման. թ. էմին.
Ծառայն իմ մովսէս, որ յամենայն տան իմում հաւատարիմ է։ Զայր հաւատարիմ գո՛րծ է գտանել։ Արս հաւատարիմս։ Քահանայ հաւատարիմ։ Իշխան մեծ հաւատարիմ յարքայութեան իւրում։ Աստուած հաւատարիմ։ Վկայութիւն տեառն հաւատարիմ է։ Հաւատարիմ են յամենայնի պատուիրանք նորա։ Շրթունք հաւատարիմք։ Զշրըունս հաւատարմաց։ Խօսիցի եւ ոչինչ հաւատարիմս.եւ այլն։
Հաւատարիմ կոչէ զնա ... զի ոչ խորեաց ինչ, եւ ոչ ընդվայր զտէրունիսն ծախեաց. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 24։)
Ի հաւատարմաց խորհրդականացն նորա. (Արծր. ՟Դ. 2։)
Հաւատարիմ թուեցաւ մեզ ասացեալն. (Խոր. ՟Ա. 4։)
Իւրով հաւատարիմ բանիւք։ Հաւատարիմ կարգել զվկայութիւնն. (Ոսկ. յհ.։)
Կիսոց՝ թէպէտեւ երդնուն, չհաւատամք, եւ զայլս՝ թէպէտեւ չերդնուն, հաւատարիմ համարիմք։ Որ չերդնուն, նոքա առաւել հաւատարիմ են. (Ոսկ. մտթ.։)
ՀԱՒԱՏԱՐԻՄ. իբր Աներկեւան. անքոյթ. հաստատուն. անպակաս.
Ճշմարիտ է երազն, եւ հաւատարիմ մեկնութիւն նորա։ Դաշինս հաւատարիմս կռէր ընդ նմա։ Տուն, կամ քաղաք, կամ տեղի, կամ ջուր հաւատարիմ։ Զսրբութիւնսն դաւթի զհաւատարիմս.եւ այլն։
ՀԱՒԱՏԱՐԻՄ. մ. πιστόν fideliter. Հաւատարմութեամբ. եւ Հաւաստեաւ. քաջ.
Սի՛րելի հաւատարի՛մ գործես զայդ. (՟Գ. Յհ. 5։)
Լի իմաստութեամբ են ճառքս, որ ոք հաւատարիմ միտ դնիցէ. (Սարգ. ՟ա. պետր. ՟Է։)
դիմազ. ՀԱՒԱՏԱՐԻՄ Է. դիմազ. Արժանի է հաւատալոյ. πιστευταίον credendum (est).
Այն ինչ՝ զորմէ բազումք վկայեն, հաւատարիմ է. (Պղատ. տիմ.։)
ՀԱՒԱՏԱՐԻՄ ԱՌՆԵԼ. πιστόω fidem facio, confirmo, credibile reddo. Հաւատալի առնել. ստուգել. հաստատել. որ եւ ՀԱՒԱՏԱՐՄԱՑՈՒՑԱՆԵԼ.
Յեղելոցն առնէր հաւատարիմ միշտ. (Ոսկ. յհ.։)
Նաեւ մեր իսկ բանս հաւատարիմ առնիցէ զվարդապետին բարբառ. (Եւս. քր.։)
Հաւատարիմ առնել զբան ծառայից քոց. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Զի նովաւ հաւատարիմ առնիցէ զկուսական յղութիւնն։ Երեւելի նշանօքն զաներեւոյթ խոստումն հաւատարիմ առնէր. (Շ. մտթ.։)
Ի զօրութեանցն (սքանչելեաց) հաւատարիմ առնէ՝ գիտել թէ նա իցէ. (Իգն.։)
Ապա եւ վկայութեամբք հաւատարիմ առնէ զբանն իւր. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ե։)
ՀԱՒԱՏԱՐԻՄ ԼԻՆԵԼ. πιστόομαι, πιστεύομαι fide dignus reddor, fides mihi habetur, creditus sum, confirmor. Հաւատարմանալ. հաւատալի եւ վստահելի գտանիլ. ստուգիլ. հաստատիլ. ընդունելի լինել. եւ Աւանդիլ իբրեւ ի ձեռս հաւատարիմ անձին.
Հաւատարիմ լիցի անուն նորա եւ արքայութիւն նորա առաջի իմ։ Եւ արդ տէր աստուած իսրայէլի, հաւատարիմ լիցի բանն քո։ Հաւատարիմ եղեն պատգամքն աստուծոյ։ Ընտրեցաք յաստուծոյ հաւատարիմ լինել աւետարանին։ Հաւատարիմ եղեւ վկայութիւնն մեր ի վերայ ձեր յաւուր յայնմիկ։ Քարոզեցաւ ի հեթանոսս, հաւատարիմ եղեւ յաշխարհի (այսինքն հաւատացաւ)։ Որում եղէ ես հաւատարիմ. ((յն. զոր ես հաւատացայ. այսինքն որ ինձ հաւատացաւ). եւ այլն։)
μοναχή, μονάστρια monacha. Կուսան. օրիորդ կամ կին հաւատով եւ հաւատարմութեամբ ուխտադիր աստուծոյ. միանձնուհի. հաւատւոր, հաւտաւոր, մարապետ.
Պատառել զհանդերձս հաւատաւոր կանանց. (Եղիշ. ՟Գ։)
Զկրօնաւոր, կամ զհաւատաւոր. (Թղթ. դաշ.։)
Էր նորա դուստ մի հաւատաւոր։ Փեբրոնիա հաւատաւոր յատեան ածաւ. (Ճ. ՟Ա.։)
Միայնակեաց մի իջանէր ի լեռնէն, եւ ետես հաւատաւոր մի, եւ փոխեաց զուղին. (Վրք. հց. ձ։)
Զհաւատաւորաց զպոռնկութիւն մի՛ ոք համարեսցի յամուսնութիւն. (Կանոն.։)
Փոխել զհաւատս, փոխիլ ի հաւատոց.
Հաւատափոխ ոչ լինիմք ըստ քոյդ տարակարծ մտաց. (Գր. տղ. թղթ.։)
πιστότατα fidelissima. Կին կամ կոյս հաւատացեալ, կամ Հաւատարիմ.
Հաւատուհւոյ դստեր մերոյ ... ուրախ լինել ի տէր. (Ածազգ. ՟Ժ։)
Ո՛վ անմիտք, եւ հեղգասիրտք ի հաւատալ. (Ղկ. ՟Ի՟Դ. 25։)
Հետաքրքիր քննութիւն՝ անհաւատութեան առաջնորդ է. այսինքն հետաքրքրական. (Թէոփիլ. ծն.։)
Բառ յն. էրէդիգօ՛ս. αἰρετικός haereticus. որ թարգմանի ի մեզ եւ ՀԵՐՁՈՒԱԾՈՂ. Յարեալն եւ յամառեալն ի մոլար կարծիս ընդդէմ ուղղափառ հաւատոյ.
Անլուծանելի մերձաւորութեամբ եւ ամրութեամբ անշփոթաբար հոմացնդելոցն։ Ոչ իսկ ըստ հասարակաց է որոշեալ, բոլորից հոմացնդեցելոց ի միմեանս, եւ հոմամիաւորելոց ըստ միոյ պարզ եւ անբաժ հաւատոց եւ զօրութեան եւ շնորհաց. (Մաքս. եկեղ.։)
Որ սիրէ զհովիւ իւր. հաւատարիմ առ հովիւն կամ առ առաջնորդնն.
Մի՛ թողուր զձեռատունկ քո, զոր հաւատովք սնուցեր եւ աճցուցեր. (Ճ. ՟Ա.։)
Զստոյգ եւ զճախարակեալ հաւատոյ սահման արար. (Աթ. առ յովբիան.։)
Զօրաւոր հաւատովք, եւ ճոխութեամբ մարմնականաւ։ Երկրաւոր ճոխութիւնք։ Ոչ յապականացու ընչից, այլ յիւրոյ հոգւոյն ճոխութենէ։ Յանեզրական կենացն յանբաւ ճոխութիւնսն. (Խոր. ՟Գ. 67։ Շ. մտթ.։ Նիւս. կուս.։ Անան. եկեղ։)
Յորժամ մասնականաւն զընդհանուրն հաւատարմացուցանեմք, այնպիսին մակածական կոչի. որպէս, վասն զի մարդ եւ ձի զներքին կլափն շարժեն, ապա ուրեմն ամենայն կենդանի զներքին կլափն շարժէ. (որ ոչ ճշմարտի ի վերայ կոկորդիլոսի, եւ փիւնիկ հաւու)։ Կարեւոր եղիցի ժողովելն մակածականացն եւ յարացուցից, որք ոչ հարկաւոր ինչ ժողովեն. (Անյաղթ պորփ. եւ Անյաղթ վերլծ. արիստ.։)
Հաւատով եւ մկրութեամբն մատաղացեալ. (Արշ.։)
Ոչ մարդապաշտ են հաւատացեալքն ի քրիստոս, այլ ճշմարիտ աստուածապաշտք. (Նախ. եփես.։)
Հաւատարիմ եղեն հոգեւոր դարմանօքն, եւ մարմնաւոր։ Ատեսցեն զվարս մարմնաւորս, եւ սիրեսցեն զվարս հոգեւորս. (Յճխ. ՟Ե։)
Որ ունի զմեծ եւ զզօրաւոր հաւատս. եւ Որ ինչ լինի աներկբայ հաւատով.
Թագաւորեցուցին իշխանքն վրաց զտրդատ զորդի դստերն մեծին տրդատայ աշխարհին հայոց արքայի՝ այր լաւ եւ մեծահաւատ եւ իմաստուն. (Պտմ. վր.։)
Մեծահաւատ ոմն ստեփաննոս քահանայ յուռական գեղջ. (Կաղանկտ.։)
Մեծահաւատ կինն (որպէս քանանացին). (Ոսկիփոր.։)
Մեծահաւատ աջակողմ աւազակին. (Մխ. ապար.։)
Վստահ լեալ յիւր մեծահաւատ խնդիրսն. (Ճ. ՟Գ.։)
ՆՈՐԱՏՈՒՆԿ. որպէս Նորահաւատ. նորադարձ. որ եւ ՄԱՏԱՂԱՏՈՒՆԿ ասի.
ՄԻԱՄՏԱՆԱՄ ՄԻԱՄՏԵՄ ՄԻԱՄՏԻՄ. Միամիտ լինել կամ գտանիլ. վարիլ որպէս միամիտ (ըստ ամենայն առմանն). հաւատալ, եւ հաւատարմութիւն ցուցանել. սիրով ծառայել. եւ Հաւանիլ մտօք.
Ո՛չ հաւատամ, եթէ գործովք ոչ տեսանիցեմ, եւ միամտիցիմ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ. (որպէս ռմկ. խելքը պառկիլ, անտարակոյս ըլլալ։))
γνήσιως genuine, sincere, legitime. Իբրեւ մտերիմ. մտերմութեամբ. հաւատարմութեամբ. հարազատաբար. անկեղծութեամբ. սիրով. սերտիւ. մտադիւր. եւ Մտերմական. սրտանց.
Մտերիմ, եւ որ ինչ լինի մտերմութեամբ. հաւատարիմ.
Զի մի՛ ոք յանհաւատից կարծեօք ասիցէ, թէ կութ ինչ մրրախառն ի ներքս ի թակոյկսն մնացեալ էին. յն. մրուր. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 21։)
Ըզսրբոյն մեր Գրիգորի, եւ ըզհայոց Լուսաւորչի, ըզգիրս իւր հաւատոյ, յաճախաբանն՝ որ անուանին. (Մագ. ոտ.։)
Հաւատս ի շրթանց անտի յայտնաբար պահանջէր. (Եփր. համաբ.։)
Հաւատայր, զի Աստուած յանձանձիչ լինելոց էր մանկանն. (Կիւրղ. ծն.։)
Հաղորդեցոյց յառաջիկայից հաւատացելոց պսակացն. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։ (ա՛յլ ձ. յառաջակայց. կամ առաջիկայից, կամ առաջակայից։))
Զնորայն կտրեաց զառհաւատչեայ, եւ զիմն առանց խզելոյ յարակայեաց։ Անջնջական կանոնս յաւիտեանս յարակայեաց. (Նար. ՟Կ՟Է. եւ Նար. մծբ.։)
Աստուածային հաւատ է որպէս յարատեւող սերտութիւն հաւատացելոց. (Դիոն. ածայ.։)
Դժոխային անհաւատութեան մտիցն յարկացեալ (կամ յար կացեալ) անյաղթելի. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
Մեծ հաւատովք յափշտակէին զբժշկութիւնն. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 25։)
Ոչ շարժեցաւ կամ յողդողդեցաւ՝ թիւրեալ ի հաւատոց անտի. (Եփր. ՟բ. կոր.։)
Բանական հոգիք մարդկան յօդակապեալք հաւատովն. (Լմբ. յայտն.։)
Մնայ յիշատակ անդրեօքն՝ հանդերձ գեղեցիկ յօրինմամբք։ Զընդձեռամբ հաւատացեալսն տնօրինեալ յօրինումն կարգաւորութեան։ Զանազան ծաղկանցն յօրինմամբք։ Գեղեցկակարգ նաւացն յօրինմամբք. (Պիտ.։)
Թագաւորին արգատայ, որ արժանին լեալ էր նախածանօթ ի քրիստոսն հաւատոց. (Բուզ. ՟Գ. 14։)
Սիւնհոդոսական հրամանաւ առաքելոցն՝ նախածանօթս հատուցելոցն հեթանոսաց զթեթեւագոյնսն աւանդել. (իբր նորա հաւատից. Ագաթ.։)
Նախնի հաւատացեալ. կանխեալ ի հաւատս.
Է նախահաւատ ի քրիստոս մեծն անտիոք. (Ոսկիփոր.։)
Քան զհայաստանեայս նախահաւատ երեւեցան սիւնիք. (Ուռպ.։)
Յորդորօղ զոք եւ առաջնորդ նախահաւելոյ ծերունիս յանսխալ առաջնորդութիւն հաւատոյն ոչ եւս ի մարդկանէ երեւի ունել. (Պիտ.։)
Հաւատոյն եւ սիրոյն, որ քան զայն միութիւնն չիք նախամեծար. (Ածազգ. ՟Դ։)
Որք նախաշաւիղ ճանապարհորդեն ի ճշմարիտ բարիսն։ Ոտք ուղղեալ հաւատով նախաշաւիղ ճանապարհորդէ ըստ աւետարանին ի հանդերձեալսն յօթեւանս արդարոց. (Յճխ. ՟Ժ։)
Յառաջ ինքն նահատակեցաւ (անցանել ընդ հեղեղատն), հապա զօրքն միագունդ զկնի փողեցան։ Մի ի նոցանէ նահատակեցաւ յառաջագոյն։ Ամենայն այր ինքնակամ նահատակեալ ի վերայ օրինացն։ Միով շնչով նահատակիցիք ի հաւատս աւետարանին։ Որք յաւետարանին նահատակեցան ընդ իս.եւ այլն։
Նաւակոծեցան ի հաւատսն. (՟Ա. Տիմ. ՟Ա. 20։)
Ոյր հաւատքն է նեղ՝ նուաղ՝ թեթեւ. ըստ յն. դիւրափոփոխ. εὑρίπιστος versatilis.
Բազումք են՝ որք զանունն ունին զհաւատոց, եւ նեղահաւատք են. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 23։)
Սերմանել ի մեզ (տեառն) զբանն հաւատոյ, եւ նմանօրէն կրօնիցն խաչակցութեան. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Սերմանել ի մեզ (տեառն) զբանն հաւատոյ, եւ նմանօրէն կրօնիցն խաչակցութեան. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
νεόπιστος, νεοπειθής, νεοκατήχητος nuper ad fidem veniens, recens institutus. Նորոգ եկեալ ի սուրբ հաւատս. նորադարձ. նորատունկ. մատաղատունկ.
Մատաղատունկ աստ ո՛չ զմանկութենէ ասէ, այլ զնորահաւատէն. մի՛ ասէ զնորահաւատսն յաւագ ինչ իշխանութիւն ածիցէք. (Ոսկ. ՟ա. տիմ.։)
Զարհուրեցուցին զնորահաւատս մարդկանն։ Զնորահաւատիցն ասէ։ Դուք նորահաւատք էք։ Զնորահաւատն Դաւիթ ըմբռնեալ խոշտանկէր. (Ագաթ.։ Սահակ. արմաւ։ Ճ. ՟Գ.։ Յհ. կթ.։)
Դառնել առ տիկինն զնորահաւատսն ասէ. (Մեկն. ծն.։)
Զի մի՛ զայնոսիկ՝ որ նորահաւատքն են, զանգիտեցուցից. (Եւագր. ՟Ի՟Ա։)
Որք նորաձեւենն զհաւատս (մոլորութեամբ)։ Զի կանգնեսցէ որոց ի յերկրիս զյարութիւն. զոր եւ ինքն նորաձեւեաց մարդոյս բնութեամբ. (Պրպմ. ՟Լ՟Թ։)
Զի այնպէս համարեսցին նորատունկքն ի հաւատս. (Ոսկ. հռ.։)
Որ նորոգապէս ի հաւատալդ մատուցեալ ես. (Կոչ. ՟Բ։)
Նորումն հաւատոց եւ կրօնից եւ կարգաց. (Ճ. ՟Ա.։)
Զի նովաւ ունիմք զնուաճութիւն երկոքին միով հոգւով առ հայր։ Որով ունիմք զհամարձակութիւն եւ զնուաճութիւն յուսով ի ձեռն հաւատոց նորա. յն. զմատչումն. (Եփես. ՟Բ. 18։ ՟Գ. 12։)
Եթէ կեանք էր շաղապատեալ ընդ մահումահ ոչ լուծանէր։ Իւդեալք ի մահ նորա եւ շաղապատեալք ընդ նմա՝ պատուաստեցաք հաւատոյն արմատովք. (Սանահն.։)
Գթութիւն՝ շիջումն թերահաւատութեան, եւ նշոյլք լուսոյ հաւատոց. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Արժանի հաւատարմութեան առն ժամանակագրութիւնս շրջագային յոյժ գեղեցկախաղաղ. (Ասող. ՟Ա. 2։)
Ի շրջանամակ հաւատանամակ թղթոցն. (Ոսկիփոր.։)
Ողջ եւ առողջ ի հաւատս. ողջամիտ. անմեղ.
Ջանան զողջահաւատսն մղել յիւրեանց խորխորատ կորստեանն. (Զքր. կթ.։)
Հանդերձեցար ոսկիափայլ չքնաղ գոյութեամբ։ Զոսկիափայլ անձն զհաւատով պայծառացեալն։ Սերովբէն ոսկիափայլ թեւօքն։ Զոսկիափայլ զտաճարն. (Նար. գանձ եկեղ.։ Երզն. լս.։ Գանձ.։)
Որ նենգէ ուխտի (հաւատոց կամ դաշանց). ուխտադրուժ. ուխտազանց. ուխտակորոյս. ուրացօղ.
որ եւ ասի ՈՒԽՏ, ՈՒԽՏՔ. Տեղի՝ ուր գնան հաւատացեալք յուխտ. որպէս անօրինական տեղիք յերուսաղէմ, եւ նշանաւոր տաճարք եւ վկայարանք սրբոց.
Որպէս Ուխտակալ. ուխտապահ. ճշմարիտ հաւատացեալ.
Ոչ ոք յուղղասիրտ հաւատացելոց։ Այնոցիկ առնէ բարիս, եւ ուղղասրտից ի հաւատս. (Կիւրղ. եբր.։ Վրդն. սղ.։)
κακόπιστος perfidus. Մոլորեալ ի հաւատս. չարափառ. անզգամ.
Անհաւատքն ուրանան զամենայն վասն յարութեանն. իսկ չարահաւատքն անարժանապէս եւ անզգայութեամբ ի ճշմարտութեան յուսոյն անկան. (Եպիփ. յար.։)
Ընդ այլ չարահաւատ ազգս նախանձեալ ի մարմին դարձան. (Յիշատ. ոսկ. յհ.։)
Անհաւատալի. լաւտալու.
Զիրս անարժանս եւ չհաւատալիս գործէր. (Բուզ. ՟Զ. 8։)
Եւ այս որ ասացաւ, մի՛ ումեք չհաւատալի կարծեսցի. (Վեցօր. ՟Զ։)
Ինձ մի՛ այժմ ի մէջ բերեր զպալարացեալս ի մարդկանէ, որք ոչ զհաւատոյն դիտեն ճանապարհ եւ ոչ զաստիճան երկիւղին. (Լմբ. սղ.։)
Ի պակասամիտ եւ ի փառախնդիր անձինս թերահաւատ մարդոց. (Փարպ.։)
Եղիցի ամենեցուն կրտսեր, եւ ամենեցուն պաշտօնեայ։ Ուր եսն եմ, անդ եւ պաշտօնեայն իմ եղիցի։ Աստուծոյ պաշտօնեայ է քեզ ի բարիս։ Ո՞վ է Պօղոսն կամ ո՞վ ապօղոս. պաշտօնեայք, որովք հաւատացէքն։ Որ եւ բաւականս արար զմեզ պաշտօնեայս նորոց կտակարանացս. եւ այլն։
Պատառման հաւատոյ պատճառ լինիցին։ Նախ զնորա պատառումն ցուցանէ, որ զատեալ էր ի մետասանիցն. (Երզն. մտթ.։)
Հաւատոց մասն ... պատուակից գոլով սիրոյ եւ յուսոյ. (Նար. ՟Ծ։)
Զմնացեալ նշխարսն՝ ի հրոյն ժողովեալ հաւատացելոցն՝ ի ծածուկ տեղւոջ պատսպարեցին. (Ճ. ՟Գ.։)
Որ ինչ անկ է պերոսի վիմին հաւատոյ.
Լծակք ջրակիր՝ խաչանիշ պղնձանիւթ ուսով հաւատոց՝ ի գաւիթ ծոցոյ սողոմոնեան խորանին յարկի. (Նար. առաք.։ Տե՛ս եւ պղնձահիւթ։)
Գիտէիր զպնդութիւն մարդկանդ։ Պնդութեամբ սրտիւ եւ հաստատուն հաւատովք կամակար յարձակեսցուք. (Եղիշ. ՟Գ. եւ ՟Ի։)
Մեծաւ պնդութեամբ առնէր վրէժխնդրութիւն հաւատոց եւ վարուց երանելին արդատ. (Խոր. ՟Գ. 3։)
Առ նոսա լցաւ իմաստնոյն պուետիկոսի բան հաւատարիմ. (Յհ. կթ.։)
Զհաւատոյ որդիս սրբոյն գրիգորի պսակազարդ տեսեալ. (Շար.։)
Որով նշանակէ զանպտուղ հեթանոսաց պտղաւէտեալ բարեպաշտութեանն զհաւատ. (Մամբր.։)
Յապականութիւն դարձոյց զբազում քաղաքս, եւ արեան ջախջախիս արարեալ զդասս հաւատացելոց. (Ուռհ.։)
Ջահաւորեցեալ հաւատոյն վառմամբ։ Այս օծութիւն լուսօյ առ ի մեզ հեղեալ՝ ի հանդերձեալսն ջահաւորի. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
իբրեւ ջերմաջերմ հասեալ ի վերայ։ Ամենայն ուրեք ջերմաջերմ էր (պետրոս)։ Զի՞նչ ասէ պետրոս ջերմաջերմն։ Երկիւղածութեան մտաց էր գործն, եւ ջերմաջերմ հաւատոց։ Ի ջերմաջերմ խաղաւարտիցն. (Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. հերոդ.։)
Սկիզբն առնել ճանապարհին ջերմաջերմ հաւատով. (Եւագր. ՟Ժ։)
Ջերմաջերմ հաւատաց, եւ վաղվաղակի կասեաց. (Ճ. ՟Գ.։)
Ջերմեռանդ ի հաւատս։ Ջերմեռանդ կամ ջերմեռանդն սիրով. (Ագաթ.։ Յճխ. ՟Ժ։ Փարպ.։)
Ջերմեռանդ սրտիւ եւ հաւատով։ Ջերմեռանդն զղջմամբ. (Ճշ.։)
Որ զհաւատացեալ (ինքեան) արծաթ բանին ի քէն՝ արկ ի սեղանաւորս յոգիս որդւոց մարդկան. (Շար.։)
Իբր սիւմբոլոն. սիմբողոն. Բառ յն. սիմվու՛լօն. լտ. սիմպօլում. σύμβουλον symbolum. որ առ մեօք ասի Հանգանակ. եւ առ նախնիս՝ Նշանակ եւ Դաշն հաւատոյ.
հաւատոյս արտադրութիւն՝ սիւնբոլոն. (Պրպմ. ՟Խ՟Բ։)
Ասաց սկայազունն իսրայէլի։ Մարգարէացաւ, եւ ոչ հաւատաց նմա սկայազնն. (Եփր. թագ.։)
Սկզբնաւոր ողբերգութիւն այսր աղերսանաց զհաւատոցն շինուած կառուցին։ Նայեցեալ ի սկզբնաւորն իմ եղելութիւն։ Լեր ընդ առաջ քո ողորմութեամբդ ի սկզբնաւորս ապաւինութեան։ Ի սկզբնաւորն նախաձայնեալ սաղմոսիս մինչեւ ի լրումն աւարտման բանիս։ Ձեռներէց սկզբնաւոր անհամբուրելի. (Նար.։)
Սովորականաւ ընդելականաւն հաւատասցեն երկիրպագանել խաչին փայտի։ Յաղթեսցէ սովորական ցանկութեանցն. (Ագաթ.։ Յճխ. ՟Է։)
Առ ի սքանչումն հաւատոցն եւ հաստատութեան. (Կիւրզ. ղկ։)
Որ վաղվաղկոտ է ի հաւատալ, թեթեւ է սրտիւ. (Սիր. ՟Ժ՟Դ. 4։)
Ըստ օրինացն հաւատարիմ երդմանց թագաւորութեան պարսից՝ տղ կնքել վարազ նկարագիր մատանեաւ։
ՎԱՒԵՐ, մանաւանդ ՎԱՒԵՐԱԿԱՆ. δεκτός acceptabilis κυριότερος dignior. (լծ. պ. պաւէր, հաւատ, հաւատալի. պաւէր գէրտէն, հաւատալ. եւ յն. վէվէօս. լտ. վալիտուս, հաստատուն. զօրեղ). Արժանահաւատ. ընդունելի. հաւատարիմ. հաւաստի. պատուական. տիրագոյն. ստոյգ.
Ոչ առ վեհերումն բարեգործին, այլ առ անհաւատութիւն շահեցելոյն. (Բրս. հց.։)
Բազում ճառս վերադասեաց (այս ինքն շարակարդեաց) յաղագս ուղղափառ հաւատոյ եւ վարուց. (Ճ. ՟Ա.։)
Զնոյն վերակնքելով հաւատս հաստատեցին. (Ոսկիփոր.։)
Որք ուղիղ հաւատով ի քեզ նկատեալ վերահային. (Զքր. կթ. խչ.։)
Եւ նա վերահնչեաց հաւատացեալ, եւ գոչեաց, տէ՛ր իմ եւ աստուած իմ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 41։)
Վերառեալ վկայօրէն զմարգարիտն հաւատոյ։ Վերառեալ պսակեսցէ զքեզ։ Զքոյոցդ ախորժակաց կնդրկաց պտղոց վերառեալ ընդ քեզ. (Շար.։ Զքր. կթ. եկեղ.։ Նար. ՟Ի։)
Զգովեստականսն քո առ աստուածութիւն՝ ուղղափառ հաւատդ եւ բանքդ քո վերառոցեն ի հանդիպումն երեսացն աստուծոյ. (Յիշատ. ոսկ. յհ.։)
Զոգւոյ ի վեր ելս։ Ուստի եւ զ՝ի վեր ելսն եւ լաւագոյն կանգնումն յուսացայց գտանել։ Առաջին աստիճան այս լիցի ի վեր ելից հաւատացելոց. (Ածաբ. կիպր.։ Պիտ.։ Երզն. ՟ժ. խորան.։)
πείθομαι, πιθέω, θαρρέω fido, confido, fretus sum, audeo, praesumo, spero. Վստահ լինել՝ յանձն կամ յայլս. ապահովանել, ապաւինիլ. իշխել. հաւատալ. հաւանիլ. յենուլ. յուսալ. քաջալերիլ. յանդգնիլ.
ՎՍՏԱՀԱՆԱԼ. ն. πείθω credo եւ καταγινώσκω sentio. Հաւատալ եւ յանձնել ումեք զիմն. աւանդել վստահութեամբ. ապսպարել. հաւատալ, ձեռքը տալ, յանձնել.
Ի ձեռն որոյ զօրութեան վստահապէս ակնկալութեամբ ... աներկմիտ յուսով հաւատամ. (Նար. ՟Ժ՟Բ։)
Վտանգելոց օգնական. վտանգութիւն՝ է՛ որ հիւանդութեան, եւ է՛ որ մեղաց, եւ կամ հաւատոյ։ Եւ եյս ի կամայից է վտանգութիւն փախչել յանհաւատից եւ ի չարաց. (Շ. բարձր.։)
Որ զտաղատարափ սրբոյ հոգւոյն առ ի պտղաբերութիւն հաւատոց ամենայնի երկիր սրսկեցեր. (Ճ. ՟Գ.։)
Արեւունս եւ զուարթունս պարտին լինել, որք յարդարեն զինքեանս տաճարանալ աստուծոյ։ Տաճարացան սրբոյ հոգւոյն։ Նորա գիտութիւն, հաւատն, եւ սէրն զսոսա ընդունի, եւ տաճարանայ. (Յհ. իմ. եկեղ.։ Սհկ. կթ. արմաւ.։ Լմբ. պտրգ.։)
Ո՞վ իցէ տապարաւորն, որ կարէ զանհաւատութիւն. (Մեկն. ղկ.։)
Դրժօղ ընդդէմ տեառն իւրոյ. անհաւատարիմ. ապստամբ. ուրացօղ.
Ի պակասամիտ եւ ի փառախնդիր անձինս թերահաւատ մարդոց։ Փառախնդիր յածմամբ պատահել ուրացութեան, եւ կորնչել. (Փարպ.։)
Փոխանակեսցին անձինք մեր ընդ ճշմարտութեան հաւատոյս, եւ մի ընդ երկրաւոր զբաղմանս. (Ղեւոնդ.։)
Պահէին զնոսա արձակ ի մէջ ազատագունդ փուշտիպան զօրացն։ Ետ նմա փուշտիպան մի հաւատարիմ. (Բուզ. ՟Դ. 53։ ՟Ե։)
Որ յառաջ փայտք էին անպտուղք, պտղաբերք եղեն հաւատովք. եւ դառնաբերքն եւ փշաբերքն՝ քաղցրաբերք եւ անուշահոտք առաքինութեամբք. (Գէ. ես.։)
Հաւատն տունկ է, եւ պտուղ քաղցրահամ՝ ամենայն գործք բարութեան. (Եփր. խրատ.։)
Լցեալ կատարեսցուք ի ձեռն քաջալերիչ բանին մերոյ զպակասութիւն հաւատոցդ ձերոց. (Եփր. ՟ա. թես.։)
Քաջակորով գիտութեամբ նայեցեալ։ Քաջակորով հաւատով, եւ ամենայորդոր փութով. (Արծր. ՟Գ. 7։ Անան. եկեղ։)
εὕπιστος fidelis. Զօրաւոր հաւատով. հաստատուն ի հաւատս. մեծահաւատ. հաւատարիմ, եւ Վստահ.
Քաջահաւատն պետրոս. (Ճ. ՟Ա.։)
Փորձեալ քննեսցէ զքաջահաւատսն. (Ագաթ.։)
Եթէ դու քաջահաւատ ես, քահանայն չկարէ արգելուլ զԱստուածոյ ողորմութիւնն. (Համամ առակ.։)
Ո՛վ մայր քաջահաւատ. (Սիսիան.։)
Տեռատեսն՝ քաջահաւատ կինն բժշկեցաւ։ Տեռնատես կինն եւ քաջահաւատ. (Սարկ. հանգ.։)
Լրտեսքն քաջահաւատ եւ կորովի. (Վրդն. ծն.։)
Կարի քաջահաւատ եւ կորովի. (Վրդն. ծն.։)
Կարի քաջահաւատ եւ համարձակախօս իսկ էր. (Տօնակ.։)
Եթէ քաջահաւատ ես յառաջանորդն, տո՛ւր զառօրեայ կեանս քա նմա. (Նեղոս.։)
Քաջահաւատ մանկունքն զամենայն արարածս յօրհներգութիւն կոչէին. (Հարցնափառ.։)
Զքաջահաւատ քո զաշակերտսն ընտրեցեր՝ հանելով ի լեառ բարձր. (Գանձ.։)
Քորք քաջահաւատ յուսով ընդ առաջ ելանեն փրկչին. (Նար. տաղ.։)
Տեսանեմք զվաաթարութիւնս մեր, եւ զառաջին սրբոցն զքաջութիւն։ Հրեշտակի քաջութիւն այն է, զի ոչինչ յիւրմէ յաւելեալ խօսիցի։ Յառաջ զքաջութիւն հաւատոյ կնոջն եցոյց. (Մանդ. ՟Ժ՟Ը։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 5։ Իգն.։)
Հաւատոյ աչօք զքարկոծանս մարգարէիցն տեսանեն։ Խոցոտելոյ նոցա, եւ քարկոծանաց նոցա։ Տանջանօքն եւ քարկոծանօքն։ Ի տանջանաց եւ ի քարկոծանաց։ Մինչեւ ի քարկոծանաս մատնէ. (Եղիշ. ՟Ե։ Ճ. ՟Ա.։ Եփր. ՟բ. տիմ. եւ Եփր. ՟գ. կոր.։ Կիւրղ. ել.։)
Ադամանդեայ սիրտ, մարմին, հաւատք. (Նար. ՟Ղ՟Բ։ Սարգ. յկ. ՟Ժ՟Ա։ Ճառընտ.։)
Ազատութեամբ խօսիցի զհաւատն՝ որ ի Քրիստոս։ Այն որ յայտնապէս խօսէր եւ ամենայն ազատութեամբ. (Ոսկ. յհ.։)
Ախտակցաբար արտասուեսցուք զուրացողսն հաւատոյ։ Ախտակցաբար սաստիկ արտասուս հեղոյր ի վերայ նոցա։ Ախտակցաբար օգնեա՛ մեզ. (Շար.։ Վրք. ոսկ.։ Լմբ. պտրգ.։)
Ոչ յականջալուրս լսել, այլ՝ աչօք իսկ տեսանել։ Զոր յականջալուրս լուեալ զգործոց մերոց՝ ոչ հաւատային։ Զայս նա բնաւ եւ յականջալուրս ընկալաւ (այս ինքն չընկալաւ, կամ իբր չլսելոյ արար) (ԳԷ. ես։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ե։ Լաստ. ՟Ի՟Բ։)
Որք զի յականջալուրս իբր ի տեսիլ աչացն հաւատասցեն. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ա։)
Պաշտօնեայ աղանդոյ իրիք. մոլորահաւատ.
Իսկ որ թեզանեացն ամբառնալիքն զուսովքն է, որ թեզանեացն ամբառնալիքն զուսովքն է, որ յօրինակ խաչին ի վերայ ուսոց նոցա պատի, նշանակ է ի քրիստոսն հաւատոց. (Եւագր. ՟Դ։)
Զամբծութեանն ապականարարսն։ Անաղտ ամբծութեամբ։ Ուղիղ ամբծութեամբ։ Ի հաւատ ուղիղ եւ անխոտորնակ ամբծութեան. (Նար.։)
Ամենաժողով բարեկենդանութիւն մահն իմ լինելոց է հաւատացելոց. (Երզն. մտթ.։)
Ամենայնիւ վստահելի. անկասկած. հաւատարիմ. եւ համարձակ. բացարձակ.
Այլագունակ ունել զհաւատսն. (Նանայ.։)
Անդատաստան է իշխանաց հարկել (այնպէս) զհաւատացեալս։ Անդատաստան է փոխել (զլաւն). (Մխ. դտ.։)
Անդղորդելի (մնասցէ) հաւատս։ (Անդղրդելի Սիոն. ՃՃ.։)
Խոստովանէր զնա Տէր Յիսուս Որդի Աստուծոյ՝ աներկհաւատ անթերահաւատ. (Եղիշ. ի խչ.։)
Հաւատ է կացումն հոգւոյ աներկմտելի. (Կլիմաք.։)
Անզգուշալին բան՝ ոչ գոլ ծանուցաւ հաւատարիմ. (Շ. թղթ.։)
Առանց ուղիղ հաւատոյ եւ առաքինութեան անընդունակ է պաշտօնն. (Խոսր.։)
Անխոտորնակ հաւատս. (Սարգ. յուդ. ՟Գ։)
Նախ զհաւատս անխոտորնակս նմա ընծայեսցո՛ւք. (Տօնակ.։)
Միամիտ հաւատք՝ անխարդախ եւ անխորամանգ։ Ուսուցանէր զխաղաղութիւն անխորամանգ. (Սեբեր. ՟Ե։)
Յոր ճշմարիտ եմք հաւատամք անկարծական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
ἁπείθανον. improbabile, non persuabile. Ոչ հաւանելի, անընդունելի. անհաւատալի. անհաճոյ. նամագուլ.
որ ասի եւ ԱՆՀԱՒԱՏ (ըստ ՟Ե նշ). Դժուարաւ հաւատալի. կամ անդէպ թուեցեալ ի հաւատալ. եւ ի վեր քան զմիտս կամ զկարծիս. չհաւտալու. ինանաճագ շէյ տէյիլ. վասֆէ կէլմէզ. ἅπιστος, ἁπιστότατος, ἁπίθανος, -ον. incredibiis, -le
Թուէր իսկ (գործ) անհաւատալեաց իրաց եւ սքանչելեաց՝ Կիպրիանոս ընդ քրիստոնեայս թուել երբէք. (Ածաբ. կիպր.։)
Կարի անհաւատալի գործ նախախնամութեան՝ վասն մեր մարմնաւորութիւն Աստուծոյ. (Նիւս. բն.։)
Անհաւատալի է ամենեւին. (Պրպմ. ՟Խ՟Բ։)
Անհաւատալի ամենեցուն խնդիր, կամ տեսիլ, բանք։ Անհաւատալի իմում տկարամտութեանս կարծեցեալ. (Փարպ.։)
Այս մեզ անհաւատալի է. (Խոր. ՟Բ. 84։)
Մեզ կարի անհաւատալի բանք. (Եղիշ. ՟Բ։)
Անհաւատալի ճառ. (Պիտ.։)
Անհաւատալի էր մարդկան յայս պատիւ վերանալ. (Լմբ. պտրգ.։)
ԱՆՀԱՒԱՏԱԼԻ ԼԻՆԵԼ. երբեմն որպէս անհաւատանալ.
Առ անյագ փափագման սրբոցն՝ անհաւատալի լինին հասման փառացն Աստուծոյ. (Նար. երգ.։)
Զանմոռացն ուսողութիւն զհաւատարմագոյն միանգամայն եւ զանհոլովելին։ Ըստ անհոլովելի յուսոյ ճշմարիտ մերոյ հաւատոց. (Մաքս. նշ. եկեղ.։)
Անձեռագործ երկնից կամար, կամ հիմն հաւատոյ. (Նար. խչ. եւ Նար. եկեղ.։)
Անյոյս լինել. լքանիլ. թերահաւատիլ. չյուսալ.
Անյուսացելոց հեծեալ հասանէ։ Ուրախութեամբ դարձուցանէ զանյուսացեալսն։ Ոչ անյուսացայց ի զօրագլուխն հաւատոյ. (Մագ. ՟Ձ՟Ա։)
Որ քոյ յուսոյն անյուսարար, եւ հաւատոյդ ծածկոյթ արկար. (Շ. թղթ. մխ.։)
Ի նմա բնակեալք անշարժ։ Անշարժ հաստատեալք ի հաւատս. (Փարպ.։)
Հաւատալ արժան է առաքելոց եւ մարգարէից, եւ ո՛չ անունկնդիր տգիտաց. (Մխ. ապար.։)
Առ անուսանելին եւ խորհրդականն նոցա միութիւն եւ հաւատ։ Ոմն առնէ, եւ սերտէ աստուծոյ անուսանելեօք խորհրդազգածութեամբք. (Դիոն. ածայ. ՟Բ։ եւ Դիոն. թղթ. ՟Բ։)
Հաւատարիմ բանն, եւ անսասանելի՛ հոգւոյն օրէնք. (Աթ. ՟Ժ՟Բ։)
Հաստատեաց զաշխարհս ի հաւատս անսասանելի. (Շար. (որ լինի եւ մակդիր հաւատոց։))
Հաւատն՝ յանդիմանութիւն անյայտ իրաց. յանդիմանութիւն այն է, որ աշխարհական բառով դէմընդդէմ ասեն. որպէս հայելի աչաց, նոյնօրինակ հաւատ մտաց. (Ոսկիփոր.։)
Աշխարհասէրք գոլով՝ հեղձուցին զհաւատոց բանն. (Կիւրղ. ղկ.։)
Արդեօք ոչ հաւատայ հանդիպել աշխարհատես հրապարակին. (Բրս. ապաշխ.։)
Հաւատս եկեղեցւոյ, որով աշտարակեալ գոյ եւ պարսպեալ. (Լմբ. սղ.։)
Մի՛ աչառութեամբ (կամ աչառանօք) ունիցիք զհաւատսն. (Յկ. ՟Բ. 1. զորմէ տե՛ս Սարգ. յկ. ՟Զ։)
ԱՌԱԿՕՐԻՆԱԿ ՀՐԱՄԱՆ. Իբր Խորհուրդ կամ վարդապետութիւն հաւատոյ. δόγμα. dogma.
Առանձնացան հաւատացեալքն յանհաւատիցն. (Լմբ. սղ.։)
Առաքելական եկեղեցի, աթոռ, պատիւ, սահման կամ քարոզութիւն, գլուխ, կանոն, բան, հաւատք, դաս, գւոնդ, արիւն, հարսն, բուրաստան. եւ այլն. (Ժմ.։ Շար.։ Ագաթ.։ Կոիւն։ Խոր. հռիփս.։ Յհ. կթ Նար.։ Մագ.։ Եպիփ. եւ այլն։)
Զի՞նչ օգուտ է համբերութիւնս, եւ կամ զի՞նչ արդիւնաւոր են մեզ հաւատքս. (Ածազգ. ՟Ժ՟Ա։)
ԱՐԺԱՆԱՊԱՐՏ. Իրաւամբք արժանի դատեալ. արժանի կամ արժանաւոր. քաջայարմար. արժանահաւատ. ἁξιόχρεως vere dignus, idoneus
Այչափ նշանօքն արծարծէր զնոսա ի հաւատս։ Վերստին արծարծել զխորթացեալ բանս հռետորին. ((լուսաբանել). Ոսկ. գծ.։)
Ոչ ձգեմ զսա (զուռկանս) արուեստաբար, այլ հաւատով. (Ոսկ. ղկ.։)
Առ ընդ իւր զբազմագունդ զօրացն հաւատոց. (Եղիշ. թաղմ.։)
Բազմածաղիկ՝ հաւատոյ բոյս. (Պրոկղ. ստեփ.։)
Հարստութիւն՝ անհաւատ սիրելի ... բազմահաճոյ խաբողն. (Ոսկ. սղ. ՟Լ՟Ը։)
Զուարթացուցանել զհասկն եկեղեցեաց, եւ բազմարդիւն զհաւատացելոց Քրիստոսի հունձս մատուցանել Ճ. (՟Գ.։)
Զի՞նչ պէտք են խնդրել եւ բանակռիւ լինել. (հաւատալն է օգտակար. Աթ. ՟Բ։)
ԲԱն հաւատոյ վասն անեղեն եւ եղելոց՝ բարառնաբար ի դիմաց հայկական տառից. (Շ. այբուբ.։)
Բարեմտութեամբ. անկեղծութեամբ. հաւատարմութեամբ. ի բարի սրտէ. սիրով.
Ծառայք հաւատարիմք զհաւատացեալն (բան) բարեմտաբար կատարելագործեն. (Մաքս. եկեղ.։)
Այսպէս եւ դու՝ զբան հաւատոյն՝ տնօրինական, այս երկոքումբք բարեպաշտեա՛ փառատրական. որ է դաւանել բանիւ եւ գործով. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Անծանօթք բարեպարիշտ հաւատոյն եղեալք. (Պիտ.։)
Բարետոհմիկ եւ անկողոպտելի հաւատ. (Պիտ.։)
Ընտանիս հաւատոց զաւազանաւն ծնեալսն բացայայտէ. (Ոսկ. գաղ.։)
Ճշմարտութիւն հաւատոյ բոլորալոյս եւ գերապայծառ. (Մաքս. եկեղ.։)
Զամենայն բոլորովիմբ հաւատոյ աչօք նկատել. (Շ. բարձր.։)
Ամենայն լուսաւոր վարք՝ հաւատովք բովանդակին. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Հաստատութիւն հաւատոց՝ բովանդակիչ է սուրբ սիրոյ. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Մեծ է առաքինութիւն հաւատոցն եւ ակեւոր, եւ գոյացուցիչ անյայտից իրաց. իբր յանդիման կացուցիչ. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Ը։)
Գրաւականեսցես զմեծդ պարգեւ ըստ փոքու հաւատոցս (տուելոց իբր գրաւ)։ Զփախուցեալս ... գրաւականեսցես գթածաբար. (Նար. ՟Լ՟Բ. ՟Լ՟Զ։)
Պատրա՛ստ են ի հակառակիլ, եւ դանդաղագին են ի հաւատալ. (Կոչ. ՟Ժ՟Գ։)
ԴԵՆԱԴԱՐՁ ԴԵՆԱԿՈՐՈՅՍ. Ուրացօղ. հաւատափոխ.
Որ դիւրաւ հաւատայ. դիւրահաւան. դիւրորսալի.
Օձն ծանեաւ առ երեսսն երթալ առ դիւրահաւատս. (Բրս. հց. յն. դիւրածելի։)
Բարք դիւրափոփոխ եւ անհաւատագոյն. (Պղատ. օրին. ՟Դ։)
ἑκκλησιάζομαι, ἑξεκκλησιάζομαι congregor, in concionem evocor Ժողովիլ հաւատացելոց ի մի վայր. կոչմամբ եկաւորել ի մի. ժողվիլ. մէկտեղիլ.
Եւ զայս գործէին նոքա յեռանդնալից սիրոյ անտի հաւատոց. (Եւս. պտմ. ՟Բ. 17։)
Եռանձնական հաւատոցն խոստովանութեամբ. (Յհ. իմ. ատ.։)
Այլ հաւատս յերեսնամին, ի չափ յառնեն նախաստեղծին. (Յիսուս որդի.։)
Այլ հաւատս յերեսնամին, ի չափ յառնեն նախաստեղծին. (Յիսուս որդի.։)
Այլ հաւատս յերեսնամին, ի չափ յառնեն նախաստեղծին. (Յիսուս որդի.։)
Որդի դաւթեայ ... հարցէ ըզքեզ այդր ի ճակատ, երեքքարեան՝ առանձնաբեր». այսինքն հաւատով երեքսրբեան մի տէրութեան. (Շ. եդես.։)
Զեկուցանէ անունս զզօրութիւն իւր։ Եղիցի՛ ամենայն իրօք. քանզի զայս զեկուցանէ այոն։ Զեկուցանէ նշանակաւ իմն այսպիսի։ Զազգն հաւաստի զեկոյց։ Ի ձեռն որոյ զեկուցանի, թէ հաւատաց Աստուծոյ։ Բաղձամ հասանել յայտնի նշանացն, որովք կատարածքն զեկուսցին. (Փիլ.։)
Այսու զթերակատար հաւատոյ նորա զեկուցանէ. (Ճ. ՟Գ.։)
Սիրէ զգին հաւատոյ, այսինքն զզուարթական զշնորհսն Աստուծոյ. (Համամ առակ.։)
Զի էր այր զուարթամիտ, եւ լի հոգւով սրբով եւ հաւատովք. (Գծ. ՟Ժ՟Ա. 24։)
Հաւատամ եւ նոցա՝ զուարճակից (մեզ) լինել եւ տօնակից այսօր. (Ածաբ. ծն.։)
Զուգաթուեսցէ ընդ հաւատացեալս անուան իւրոյ. (Մաշտ.։)
Ինձ ոչ անիրաւ դատել թուի, որ զուգաթուեաց զսոսա, որպէս ծնօղ անհաւատութեան ասելով (զտգիտութիւն). (Յիշատ. ներբ. լմբ.։)
Հաւատաց այրն յԱստուած ... զուգալինել ընդ մեծին Գրիգորի. (Նիւս. սքանչ.։)
Միոյ հասարակաց ճշմարիտ հաւատոյ ընդդիմաբանս. (Լմբ. ատ.։)
Այնոքիկ՝ որ թանձրագոյն էին, նշանքն ձգէին զնոսա։ Նշանք ոչ են հաւատացելոց, այլ անհաւատից եւ թանձրագունից. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 23. 34։)
Որոյ հաւատքն է թիւր եւ մոլար. աղանդաւոր.
Թիւրահաւատք՝ առ ի թիւրել յանդգնեալք զհաւատս ուղիղս. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Վասն ուղղելոյ զթիւրահաւատսն ի նմա. (Սոկր.։)
Գիտէր զթուլութիւն հաւատոց նոցա։ Մի՛ թուլութեամբ լքանիցիմք։ Նեղէր զնոսա, եւ ոչ լուաւ ի նոցանէ բան թուլութեան. (Եղիշ. ՟Գ. ՟Ե. ՟Ը։)
Ոյր աղանդն է ապականարար. չարաղանդ. չարահաւատ.
Յորժամլուաւ ժանեահաւատն ակակիոս, բորբոքեցաւ դիւական նախանձու. (Հ=Յ. մարտ. ՟Ժ՟Ը.։)
Ժառանգակից լինել եղբայրութեամբ հաւատացելոց. (Շ. բարձր.։)
Ցուցանել ժառանգաւորաց աւետեացն զհաստատու ի խորհրդացն իւրոց։ Հաւատոցն արդարութեան եղեւ ժառանգաւոր. (Եբր. ՟Զ. 7։)
Որ են մեծատունք հաւատովք, եւ ժառանգաւորք արքայութեան. (Յկ. ՟Բ. 5։)
Վերահայեցողութեամբ իմացողական աչացս։ Տկար են իմացողական հայեցողութեամբ զքեզ տեսանել. Իմացողական մտաց հաւատով. (Լմբ. պտրգ.։)
Այն որ ի մէնջ տեսանի՝ (կամ տեսութիւն՝) հաւատարիմ է քան զայլ իմացութիւնս. (Ոսկ. յհ. 25։)
Հաւատոց լապտերակալ նռնքինի. (Ոսկ. ի ղզր.։)
Զլուսասփիւռ զհաւատս առաքելական ծաղկեցուցանէր. (Յհ. կթ.։)
Լուսաւորել զաս կուրին, կամ զկոյրն. զաս հոգւոյ կամ սրտից. զխաւարեալս մեղօք։ Լուսաւորեա՛ եւ զիս հոգւով։ Անճառ լուսով լուսաւորապես զհաւատացեալս. (Ոսկ.։ Նանայ.։ Լմբ.։ Նար.։ Շար.։)
φωτιστήρ, φωστήρ, φωταγωγός, -ών , ἑπιφαύσκων iluminator, illustrans եւ այլն. Լուսաւորօղ. լուսատու. որ լուսաւորէ զգալի կամ իմանալի լուով. ուսուցիչ լուսաւոր վարդապետութիւն, պայծառացուցիչ. դարձուցիչ ի խաւարէ ի լոյս. կրթօղ ի հաւատս, եւմկրտօղ եւ ծնօղ յորդիս լուսոյ։ Քանզի ասի զլուսաւորաց երկնից.
Ոչ գումարեաց խառնիխուռն զամենեսեան, այլ զընդոծինս հաւատոցն. (Սեբեր. ՟Է։)
Եթէ զբանս մարգարէիցն հաւատով քննէինք, եւ ոչ խարխափմամբ, նա ինքն յայտնէր ձեզ զիւրն ճշմարտութիւն. (Դամասկ.։)
ԽՈՍՏՈՎԱՆԵԼ. Դաւանել զճշմարտութիւն հաւատոյ, կամ զստուգութիւն իրաց. հաստատել, ընդունել.
Խոստովանեսցեսբերանով քո տէր յիսուս, եւ հաւաստասցես ի սրտի քում։ Զի սրտիւ հաւատայք յարդարութիւն, եւ բերանով խոստովանիք ի փրկութիւն։ Հեծեծութեամբ խոստովանել, զի նա միայն է աստուած։ Ամենայն որ խոստովանեսցի յիս առաջի մարդկան, խոստովանեցից եւ ես զնմանէ առաջի հօր իմոյ։ Եթէ ոքխոստովանեցէզնա քրիստոս, ի բաց կացցէ ի ժողովրդենէն։ Խոստովանեցայց զանուն նորա ցին զերկոսեան։ Զպտուղ շրթանց խոստովանելոց յանուն նորա.եւ այլն։
ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՂ. Դատելով զսուրբհաւատս չարչարեալ վասն քրիստոսի.
ԿԱԹՈՂԻԿԵԱՅ որ առ մեօք գրի եւ ԿԱԹՈՒՂԻԿԵԱՅ. Բառ յն. գաթօլիգօ՛ս, -գի՛, -գո՛ն. καθολικός, -κή, -κόν catholicus, -ca, -cum. այսինքն Հանրական. ընդհանրական. Սեպհականեալ անուն շրջաբերական թղթոց առաքելոց առ համօրէն հաւատացեալս. որպէս յակոբայ, պետրոսի, յովհաննու, եւ յուդայի.
Չես ինչ օգտելոց ի կանխասացիկդ բանէ։ Հակառակէին չհաւատալ կանխասացիկ պատգամացն։ ընդ սքանչելիսն խառն են եւ կանխասացիկքն (մարգարէութիւնք). (Ոսկ. ես.։)
Սոքա աչօք կափուցելովք՝ ի լսելոյ եւեթ հաւատային. (Երզն. մտթ.։)
Ապա թէ կեղակարծես, զօրինակէ բուռն հար։ Իսկ եթէ կեղակարծես առ ի սոյն հաւատ, ե՛կ եւ այլն։ Մինչեւ ի գալուստն քրիստոսի մարդիկ կեղակարծէին ի փրկութենէ. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ. (ուր լինի ընթեռնուլ, կեղակարծ ես, էին։))
կեանք որ կենագործէ զմեզ։ Փրկական խորհրդով կենագործեաց զհաւատացեալս։ Զմահացեալսն կենագործէ ի տէր. (Յճխ. ՟Բ. եւ ՟Զ։)
Տէր մեռուցանէ, եւ կեցուցանէ։ Խօսեցաւ եղիսէէ ընդ կնոջն, զորոյ կեցոյց զորդին։ Ի Ճանապարհս քո, կամ յարդարութեան, կամ յանուան քում կեցո՛ զիս։ Կեցո՛ զիս աջով քով։ Կեցոյց զնոսա ի ձեռաց ատելեաց նոցա։ Հաւատք քո կեցուցին զքեզ։ Կեցո՛ զմեզ տէր, եւ կեցցուք.եւ այլն։
Սուրբ կոչէ զկնքաւորեալսն, եւ հաւատացեալս զերախայս անուանէ. (Ոսկ. կողոս.։)
Ամենեքեան հաւատացեալք եւ կնքաւորեալք էին. (Վրք. հց. ձ։)
Թամար եւ հռութ, եւ նմանք նոցա, որք կուսացան հաւատովք եւ գործովք (այս ինքն ողջախոհացան), Սրբին, կուսանան. (Վրդն. երգ. եւ Վրդն. սղ.։)
Զլուսաշաւիղ թողեալ ճանապարհ՝ հետեւեցան կուրաշաւիղ կորստեան։ Կուրաշաւիղ կորստեան։ Կուրաշաւիղ կորստեան։ կուրաշաւիղ ճանապարհ ստացեալ, եւ յանհաւատութեան միգի մոլորեալ. (Մագ. ՟Ա. ՟Լ՟Ը։)
Մարդիկ՝ նորա հաւատոցն հաղորդակից. (Սհկ. կթ. եկեղ.։)
Եւ մեք հաւատացաք (ասէ). համալծակից առնու զաշակերտսն, քանզի կատարեալ էին ի հաւատս. (Շ. ՟ա. յհ. ՟Հ՟Զ։)
Ի համբերական մարտին։ Ընդ այնպիսի համբերական հաւատսն. (Նար. մծբ.։ Ճ. ՟Ա.։)
Հաւատով բառնալ զհանգստաբեր բեռն ի վերայ ուսոյ՝ զդիեցիկ որթն. (Պիտ.։)
Հաւատամք հաստատաբար. (Լմբ. պտրգ.։)
Զմահն իւրեանց եդին կնիք հաստատական հաւատարիմ. (Ագաթ.։)
Ընդ հարիւրապետին հաւատոց եւ ես լծակցեմ. (Նար. ՟Ժ՟Է։)
Հաւասարորդ հաւատոցն աբրահամու. (Եփր. հռ.։)
πιστεύων, πιστεύσας, πεπιστευκώς credens, fidelis, Christi fidelis. Որ հաւատայ յաստուած ճշմարիտ, եւ յուսայ ի նա. եւ ի նոր օրէնս՝ քրիստոնեայ.
Հաւատացելոյն ամենայն աշխարհ լի է, իսկ անհաւատին եւ ոչ դանկ մի։ Ասէր յիսուս ցհրեայսն հաւատացեալս։ Վասն ամենայն հաւատացելոց բանիւն նոցա յիս։ Ամենայն հաւատացեալքն էին ի միասին։ Բազմութեան հաւատացելոցն էր սիրտ եւ անձն մի։ Հաւատացեալ տեարս կամ որդեակս ունել. (եւ այլն. (որ ըստ յն. եւ լտ. ասի նաեւ Հաւատարիմ, ըստ յաջորդ նշ։))
ՀԱՒԱՏԱՑԵԱԼ. πιστός fidelis Հաւատարիմ. հաստատուն ի մտերմութեան կամ ի հաւատս.
Գտեր զսիրտ նորա (աբրահամու) հաւատացեալ առաջի քո։ Զօրաժողով է յուդա, եւ բազում հաւատացեալք ընդ նմա։ Աչք ի հաւատացեալս երկրի։ Եթէ ոք հաւատացեալ այրիս ունիցի.եւ այլն։
Հեբրայական ազգ, կամ բանակ, ամբոխ, հաւատք. (Ագաթ.։ Նար.։ Սարգ.։)
Հաստատել զձեզ եւ հիմնաւորել ի նախանձ հաւատոյ. (Ոսկ. ի մելիտ.։)
Հիւանդանալ անհաւատութեամբ, կամ ի հաւատոց, կամ ի հաւատս։ Հիւանդացեալ խորհրդոց մարդկան. (Յճխ. ՟Ե։ Եւս. պտմ. ՟Ա. 4։ ՟Թ. 1. եւ 7։ ՟Զ. 42։)
Հաւատք ոչ տայ հողմակոծիլ մտաց. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Ը։)
Հռովմայեցւոց թագաւորութիւնն, որ եւ այժմ առաւել է հաւատովն եւ գիտութեամբն աստուծոյ. (Համամ առակ.։)
Զհետ իշախանացն հրամայական վճռին։ Մի ազգն է հաւատոց ի հրամայական կուսէ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 4։ Կոչ. ՟Դ։)
ՀՐԱՄԱՆԱԿԱՐ ԿԱՐԳ. ՀՐԱՄԱՆԱԿԱՐԳ ԲԱՆ. δόγμα dogma. Հրամանական կարգաւորութիւն եւ բան աստուածային. վարդապետութիւն հաւատոյ եւ վարուց. (ըստ յն, տօ՛ղմա ).
Օրհնեալ որդի հօր հրամանապէս. (Գանձ. իմա՛, իշխանակից հօր, կամ ըստ վարդապետութեան հաւատոյ։)
Ըստ իմացականին ցուցանի հրաշութիւն սորա։ Ի հրաշութիւն, եւ յուրախութիւն ամենայն հաւատացելոց։ Յետ այսր սխրալեաց հրաշութեանց. (Անան.։ եկեղ։ Ճ. ՟Բ.։ Ուռպ.։)
Զարմանահրաշ շինուած, որ ի հաւատոյ եւ ի յուսոյ եւ ի սիրոյ ձեռակերտի. (Սկեւռ. լմբ.։)
Զաստուածութեանն ի թաբօր ճառագայթեաց փրկական լուսոյ առհաւատչեայ. (Խոր. վրդվռ.։)
Հաւատոց աչօք ե՛ւս ճշգրտագոյն քան զայնոսիկ՝ որ ի մօտ էին, տեսանեն. (Ոսկ. գղ.։)
Հաւատաց ճշմարտապէս իբրեւ արդարեւ որդի աստուծոյ. (Խոր. ՟Բ. 24։)
Որոյ իմացուածն է ճշմարիտ. ստուգաբան. հաւատարիմ.
Աշխարհասէրք եւ մամոնապաշտք ոչ կարացցին հաւատով եւ սիրով ճանաչլ զնա. (Եպիփ. ծն.։)
Հայեա՛ց ի հաւատարիմ աղախինս քո, որ գայ ի կարգ մայրութեան եւ ճգնութեան. (Մաշտ.։)
Ուղիղ դաւանօղ. ուղղահաւատ. ուղղափառ. եւ Ուղղափառական. ողջամիտ.
Հաւատարիմ եւ մեծավաստակ. (Ուռպ.։)
Վասն ժողովրդեանս ասէ առնեմ. եւ զմեկնութիւնն ինքն թարգմանէ, զի սոքա հաւատասցեն. (Մամբր.։)
Եղեւ տէր մեր միջասահման հաւատոց եւ անհաւատութեան, զմինն յարուցանելով զօրութեամբ, եւ զմիւսն գլորելով տկարութեամբ. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Դ։)
Առ ի հաստատել զձեզ, այսինքն է՝ մխիթարակից լինել ձեզ վասն ընդ միմեանս իմոյ եւ ձերոդ հաւատոց. (Հռ. ՟Ա. 12։)
Մի հաւատք, մի մկրտութիւն։ Թաղեցաք ընդ նմին օրինակի կեցուսցէ մկրտութիւնն.եւ այլն։
Յաճախագոյնս խօսեցան մարգարէքն եւ վասն բանին հաւատոյ. (Իգն.։)
Յամր ի հաւատալ. դժուարահաւան.
Նոցին բանից պատմողացն յամրահաւատք, մանաւանդ թէ ամենեւին անհաւատք։ Յամրահաւատ լինէին ի յուսոյ ողորմութեանն. (Լմբ. պտրգ.։)
Կամ գ. որպէս Առաջնապտուղ. երախայրիք. եւ Նախկին հաւատացեալ.
Յարմարակիցք լինելով միաւորութեամբ հաւատոցն եւ կապանօք խաղաղութեան. (Նիւս. երգ.։)
Զհաւատոցն աչս փակեցին առ անցեալ դարուցն յարմարավէպ եւ անվրէպ գործս. (Նար. մծբ.։)
Քաջապինդ հաւատով, եւ յորդորական սիրով. (Եփր. աղ.։)
Զդստերս Երուսաղէմի յորդորամիտս առնէ։ Վասն յորդորամիտս առնելոյ զնոսա ի հաւատս։ Զի յորդորամիտս արասցէ զպատուիրանսն կատարել. (Նիւս. երգ.։ Իգն.։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։)
Ապա ամենեցունցն նախամատոյց արարեալ զաթանասիոս՝ ի գլխաւորութիւն հաւատոցն կոչէին. (Ճ. ՟Բ.։)
Մեծամեծք հաւատոցն նախամարտիկք. (Նիւս. երգ.։)
Դուստր էր հաւատոցն աբրահամու. (եւ ոչ նախանձաբեկ ժողովարանին. Լմբ. անառակ.։)
Որ առ ի Քրիստոս հաւատք՝ ի մարգարէիցն նախապատմեցաւ. (Նախ. ՟ա. պետ.։)
Նախատեսուչ հոգին սուրբ եւ զայն եւս ի հաւատս մեզ վերջնոցս տնօրինեաց. (Սարգ. յուդ. ՟Բ։)
Ոյր հաւատքն է նանիր կամ թիւր. անհաւատ.
(Միտէ) ի խաւարային կողմն մոլորութեան բանսարկուին, եւ հետեւի նանրահաւատիցն. (Լմբ. ժղ.։)
Դաւանօղ զհաւատս նիկիոյ սուրբ ժողովոյն. նիկիական.
Որ խնդրէ նշանս ի հաւատալ, եւ որ ի խնդիր է իմանալ զանյայտ նշանս. հրաշագէտ.
Խիստ եւ նշանախնդիրք ոմանք էին առ հաւատ հանդերձելոցն։ Երանելիք են՝ որք առանց նշանաց հաւատացին. իսկ նշանախնդիրքն յանդիմանին եւս. (Ոսկ. գծ.։)
ՆՈՐԱԾՆԱՆԻԼ. ՆՈՐԱԾՆԻԼ կամ ՆՈՐԱԾՆԱՆԻԼ. Նոր ծնանիլ, վերածնիլ ի սուրբ աւազանէ՝ որդեգրիլ աստուծոյ հաւատովք.
Նորա ծնեալք ի հաւատոց անտի Աբրահամու. (Եղիշ. դտ.։)
Դեռահաւատ նորածնունդ որդիք նորա. (Վրդն. լս.։)
Իբր Հաճ եւ հաւան ընդ ուղիղն. ողջամիտ. կամ ուղղահաւատ.
Խոստովանօղ ուղղադաւան։ Ուղղադաւան հաւատացելոցս ի քրիստոս։ Առաքինի ուղղադաւանիցն. (Լմբ. ի շ.։ Ճ. ՟Ժ.։ Ժող. հռոմկլ.։)
Վարժեալ էր ուղղադաւան բանիւ հաւատոյ սուրբ հարցն։ Ուղղադաւան խոստովանութիւն. (Աբր. մամիկ.։ Լաստ. ՟Ժ՟Է։ եւ Ժող. հռոմկլ.։)
Ոյր հաւատքն է ուղիղ. ուղղադաւան. ուղղափառ. ողջամիտ.
Բարերար եւ արդար, ուղղահաւատ, եւ մեկնեալ յամենայն իրաց չարաց։ Աթանաս սուրբ, որ հովուէր զուղղահաւատսն։ Իսկ անտիոքայ (հովիւ) մեղիտոս ուղղահաւատիցն. (Սոկր. ՟Գ. 26։ ՟Դ. 1։)
Նեղութիւն ի վերայ ուղղահաւատ որթոդոքսաց քրիստոնէից յարուցանէր. (Բուզ. ՟Դ. 8։)
Դմա պարտ էր ասել, թէ ես ի ձէնջ չօրհնիմ, զի չէք ուղղահաւատ. (Կիւրիոն առ աբր.։)
ὁρθοδοξέω recte sentio, doceo. Ուղղափառապէս հաւատալ եւ քարոզել.
Ունայնամտին նեստորի հաւատացեալ. (Դամասկ.։)
Զանկարծականն ուսուցանիցիս։ Որք զհաւատալն ի մի աստուած հայր ամենակալ ուսուցեալ լինին. (Սեբեր. ՟Դ։ Կոչ. ՟Ժ։)
Ապա չարազինեալ թագաւորն՝ տայր հրաման սրամահ առնել զհաւատացեալսն. (Ճ. ՟Բ.։)
Միոյ հաւատոյ եւ վարդապետութեան պատկառացեալք. (Շ. ՟ա. պ. ՟Ի՟Զ։)
Զի՞նչ՝ վերջին պատկերանալս, եւ կատարումնս։ Նովիմբ պատկերանալ հաւատովն, եւ առաջին մերով յուսովն. (Առ որս. ՟Է եւ ՟Ժ՟Գ։)
Պատասխանի, թէ վասն է՞ր ասես զիս բարի. եւ պատմութիւն բանին։ Յանդիմանութիւն անուսումնութեան է ասացեալդ, եւ ո՜չ աստուածաբանութեան պատմութիւն։ Ըստ պատմութեան յեղանակի (այսինքն բացատրական եղանակաւ)։ Պատմութիւն ուղիղ հաւատոյ. (Կիւրղ. գանձ.։)
Զազգ ուսանիցիմք զտնկոցն, որ բանիւ յոգիս հաւատացելոցն պարտիզանայ. (Նիւս. երգ.։)
Յապականութիւն դարձոյց զբազում քաղաքս, եւ արեան ջախջախիս արարեալ զդասս հաւատացելոց. (Ուռհ.։)
Ջերմեռանդ ի հաւատս։ Ջերմեռանդ կամ ջերմեռանդն սիրով. (Ագաթ.։ Յճխ. ՟Ժ։ Փարպ.։)
Ջերմեռանդ սրտիւ եւ հաւատով։ Ջերմեռանդն զղջմամբ. (Ճշ.։)
Հաւատարիմ սահմանապահք իմ. (Թղթ. դաշ.։)
Այսպէս մանկագոյն քան զդրախտն՝ գինըմպութիւն. եւ այսպէս սկզբնագոյն՝ պահոց պարկեշտութիւն։ Զհաւատոյս զայսպէս սկզբնագոյնն եւ ի նոցունց սրբոց առաքելոցն անցեալ ի մեզ աւանդութիւն. (Բրս. պհ. ՟Ա։ Պրպմ.։)
Սկզբնալոյս պսակաւորութիւն բոլորիցն ի քրիստոս հաւատացելոց. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Երրորդ գարուննոյ սկզբնահայրն որպէս ադամ։ Զսկզբնահայրն ապաշխարութեանց զենովք վերածեաց յերկինս։ Սկզբնահայրն հաւատաց (աբրահամ)։ Փոխանակ նոյի երկրորդ սկզբնահայր կոչեցաւ քրիստոս նորոյ ծննդեան եկեղեցւոյ. (Տօնակ.։ Նար. հբ։ Շ. բարձր.։)
Ընդդէմ դարեհի սպառազինեցաւ։ Սպառազինեցաւ ընդդէմ պարսից։ Սպառազինեցաւ ի վերայ նորա։ Երկոքումբքն սպառազինէր։ Որովք եւ սպառազինել (այս ինքն իլ) հրամայէ զզօրավարսն հաւատացելոց պօղոս. (Խոր. ՟Բ. 85։ ՟Գ. 12։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 30։ ժղ. հռոմկլ։ Խոսր.։)
Ամենեցուն սպասաւորէ հաւատս. (Լմբ. ստիպ.։)
Ստուգագործ եւ ճշգրտահաւատ լինել։ Ի լսողաց յականջս խօսիցիմ, զի ստուգագործ է. (Ճ. ՟Բ.։ Ոսկ. խչ.։)
Սրբամատոյց կանայք քրիստոսական հաւատոց. (Ագաթ.։)
κοπιῶν, ὀ ἑν κόποις laborans եւ ἑννοοῦν benevolus. Որ վաստակի. աշխատաւոր. աշխատասէր. արդիւնաշատ. արդիւնարար. միամիտ եւ հաւատարիմ. եւ Վաստակեալ. խոնջեալ.
Ո՛վ ծառայ քրիստոսի, մի՛ ինչ ուսցիս (կամ կրեսցես) վատթարազգի, հաւատովք քաջալերեցի՛ր։ Յոյժ վատթարազգի եւ կարճմտութիւն է կարծելն, թէ եւ այլն։ Ինքն ըստ ինքեան եւ ո՛չ ուրեք է՝ ոչ վատթարազգի (վիճակ), եւ ոչ բարետոհմութիւն ազգի. (Ածաբ. աղք. եւ կիպր։ Նիւս. կուս.։)
Քրիստոսի այսօր վերապսակեալ զեկեղեցի բանիւ հաւատոյ. (Գանձ.։)
Ասի եւ զմասանց հաւատոյ ի հանգանակին, որ եւ ժբ հաշուին.
Զտասնբանեան հաւատս մեկնութեամբ պատմէ ըստ տասն պատուիրանին աստուծոյ. (Լծ. կոչ.։)
Ասի եւ զմասանց հաւատոյ ի հանգանակին, որ եւ ժբ հաշուին.
Զտասնբանեան հաւատս մեկնութեամբ պատմէ ըստ տասն պատուիրանին աստուծոյ. (Լծ. կոչ.։)
Զի՞նչ է կաթուղիկէն. տիեզերական։ Տիեզերական կոչի վասն տիեզերական հաւատացելոց. (Խոսր.։)
Դարձեալ տնտես հաւատարիմ, մարմնոյ հոգւոյ՝ միտք անմարմին, զիւրաքանչիւր պէտըս նոցին՝ տնօրինաբար տալ ըստ կարգին. (Յիսուս որդի.։)
Մի՛ հաւատայք այսմ տուրեւառիկ շնչոյս, այլ որպէս թէ հանապազ մեռանել ի վարս. (Աթ. անտ.)
Զհաւատ նորա փորձադրեալ. (Գանձ.։)
Անուանեաց զանուն տեղւոյն այնորիկ փորձութիւն, վասն փորձելոյ նոցա զտէր։ Մի փորձեսցես զտէր Աստուած քո։ Որպէս փորձեցէք ի փորձութեանն։ Առնուլ իւր ազգ ի միջոյ ազգի փորձութեամբ եւ նշանօք։ Աբրահամ ապաքէն ի փորձութեան ի հանդիսի գտաւ հաւատարիմ։ Հասանէ երազ ի բազմութեան փորձութեանց։ Մի՛ տանիր զմեզ ի փորձութիւն։ Զի մի մտանիցէք ի փորձութիւն։ Կատարեալ զամենացն փորձութիւնս սատանայի։ Ի ժամանակի փորձութեան հեռանան։ Ցանգ կայիք ընդ իս ի փորձութիւնս իմ.եւ այլն։
Ցմեր փրկագործել զբնութիւն։ Կենարար պատարագն փրկագործէ զհոգի եւ զմարմին հաւատացելոց։ Փրկագործէ զեկեղեցի իւր։ Փրկագործելն առաջին մարդոյն։ Միշտ փրկագործի։ Ազատեալ փրկագործեաց զնոսա ի սաստիկ վտանգէն։ Այցելութիւն նորա փրկագործեալ՝ ետ զնոսա ի գթութիւնս առաջի ամենայն գերչաց նոցա։ (Խոր.վրդվռ.։ տօնակ։ Ճ. ՟Ա.։ Շ. բարձր.։ Զքր. կթ.։ Յհ. կթ.։)
Ոչ հաւատացին քաղցրալուր պատգամացն՝ որ վասն Քրիստոսի. (Գէ. ես.։)
Խնդրել ի մարդկանէ փսուս՝ ցոյց է անհաւատութեան, եւ աստուածպաշտութեան օտարութիւն։ Չարութիւն են, եւ օտարութիւն ասբտուծոյ։ Ցամենայն ախտաւոր ցանկութեանց օտարութիւն։ Զքրիստոսի փոխան զինելն օտարութիւն ի նմանէ համարեցաք. (Բրս. հց.։ Սարգ. յկ. եւ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Դ։ Լմբ. պտրգ.։)
Ի սսուրբ տապանէն բղխէ օրհնութիւն անօսղագոյն իբրեւ զփոշի առ ի բժշկութիւն հաւատացելոց. (Հ. կիլիկ.։)
Գիտել զազդեցութիւն բնութեանց։ Հայելի անարատ Աստուծոյ ազդեցութեանն։ Յաղթեաց՝ ո՛չ զօրութեամբ մարմնոյ, եւ ոչ զինուց ազդեցութեամբ։ Հաւատովք Աստուծոյ ազդեցութեանն։ Որոյ գալուստն ըստ ազդեցութեան սատանայի է. ազդեցութիւն մոլորութեան. եւ այլն։
Պահք կատարեալ հաւատոց ճշմարտութեան ազդեցութիւն։ Լուան զազդեցութիւն չարին ի մէջ նոցա. (Յճխ. ՟Թ։ Ճառընտ. ՟Ա։)
Անհաւատալի է, զոր ինչ քակեցինն ուղղակի, շինել անախորժաբար։
Ոչ այլ ինչ նշանակել կամի հաւատարիմն, բայց ճշմարիտ եւ անայլայլելի. (Կիւրղ. գանձ.։)
Չարահաւատքն անարժանապէս ի ճշմարտութեան յուսոյն անկանին. (ՃՃ.։)
Ի բաց կացեալ ի հայրենատուր հաւատոցն, եւ այժմ անդրադարձեալ՝ պաշտէ զԱստուած ոմն զխաչեալն. (ՃՃ.։)
Որ ոչն թերահաւատէ. եւ առանց թերահաւատելոյ.
Ետ միամիտ եւ անթերահաւատ խնդրողացն։ Անթերահաւատ յուսով. (Փարպ.։)
Խոստովանէր զնա տէր՝ անթերահաւատ. (Եղիշ. խաչել.։)
Զհաւատոցն առագաստն պարզ եւ անխոնարհելի ունել. (Լծ. կոչ.։)
Զհաւատս անխրամատելի հիմնադրեցի ի վերայ իմանալի վիմիդ. (Ճ. ՟Ա.։)
Խոր է խորհուրդս այս, անհարցափորձ հաւատով պատուեալ. (Պրպմ. ՟Լ՟Ե։)
եւ ԱՆՀԱՒԱՏԱՄ ԱՆՀԱՒԱՏԱՆԱՄ որ եւ ԱՆՀԱՒԱՏԵԼ, ԱՆՀԱՒԱՏ ԼԻՆԵԼ. այս ինքն չհաւատալ. թերահաւատել. դժուարիլ ի հաւատալ. չհաւտալ. ինանմամագ. ինանամամագ. ἁπιστέω, διαπιστέω, οὑ πιστεύω. non credo, incredulus sum.
Եւ ես անհաւատայի նմա. (Տոբ. ՟Բ. 22։)
Անհաւատալ դէպ լիցի, որ մշակութեան անփորձ է։ Եւ ոչ յաղագս այլոցն անհաւատասցէ ոք. (Նիւս. կազմ.։)
Մի՛ անհաւատասցուք մերում յարութեան։ Անհաւատասցեն, եւ կորիցեն. (Իգն.։)
Զոր ինչ լսէք զնորա պատմութիւնս, մի՛ անհաւատայք (կամ մի՛ անհաւատանայք), այլ սակաւ քան զարժանն լուեալ համարեցարո՛ւք. (Աթ. անտ.)
Անհաւատալն (կամ յանհաւատալն, յն. ոչ հաւատացեալ) զլեզուն կապեաց (ձայնն բարբառոյ), եւ յերեւելն՝ տայ հօրն զազատութիւնն. (Առ որս. ՟Ժ՟Գ։)
Ոչ ոք անհաւատանայ նմա, (կամ անհաւատանայր)։ Ի դէպ էր անհաւատանալ։ Թէ ոք հանդերձելոցն անհաւատանայ։ Մի՛ վասն զի ոչ տեսանես, անհաւատանաս. (Ոսկ. յհ.։)
Յորժամ տեսցես, մի՛ անհաւատասցիս. (Ածաբ. պասեք.։)
Մի՛ ոք անհաւատասցի, քանզի մեզէն իսկ ականատես եղաք. (Խոր. ՟Բ. 9։)
Որպէս յաւուրս Նոյի անհաւատացեալքն ջրհեղեղին. (Արշ. ՟Ի՟Թ։)
Իբր ոչ հաւատարիմ. է առաւել ռմկ. ի յետին դարս. որպէս եւ ԱՆՀԱՒԱՏԱՐՄՈՒԹԻՒՆՆ. որ ըստ նախնեաց ասին ԱՆՀԱՒԱՏ, եւ ԱՆՀԱՒԱՏՈՒԹԻՒՆ. ἅπιστος, ἁπιστία. infidelis, infidelitas.
Որ ոչ հաւատայ յԱստուած, ոչ լինի հաճոյ նմա. նախ վասն անշնորհակալութեանն ... երկրորդ՝ վասն անօգտութեան, երրորդ՝ վասն անհաւատարմութեանն. քանզի որ կացուցեալ է ի վերայ իշխանութեան ինչ՝ պարտի ճանաչել զայն յորմէ կացուցաւն, զի մի՛ լիցի անհաւատարիմ ծառայ. այս ինքն զի մի՛ գոլով սպասաւոր՝ յափշտակեսցէ յինքն զտէրութիւնն. եւ այլն. (Առաք. մոլ.։)
Գանձ անհաւատարիմ է, որ ի տան կայ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 23։)
ԱՆՀԱՒԱՏԱՐԻՄ ԱՌՆԵԼ՝ է անհաւատալի կացուցանել. չտալ հաւատալ.
Ախտաւոր ոք եւ մարմնեղէն՝ անհաւատարիմ առնէ զմարդն իբր աստուածային գեղեցկութեամբն զարդարեալ (գոլ). (Նիւս. կազմ.։)
Անուշահոտեաց զկաթղիկէ սուրբ եկեղեցի հաւատով եւ ճգնութեամբ. (Ճ. ՟Գ.։)
Հաւատա՛ յորդին աստուծոյ անչարչարելի աստուածութեամբն. (Ածաբ. մկրտ.։)
Անչափութիւն հաւատոց, կամ ստամբակութեանց, կամ խարանաց։ Որպէս փոշի անչափութեամբ. (Ղեւոնդ.։ Փարպ.։ Փիլ.։ Նար. ՟Ժ՟Ը։ Զքր. կթ.։)
Յանտեսութեանն թերահաւատ եղեալ, եւ տեսութեամբն եւ շօշափմամբն հաւատացեալ. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Բ։)
ἁμετάπιστος. qui in aliam sententiam traduci non potest. Անփոփոխ եւ անմեկնելի ի հաւատոց, եւ ի ծանուցեալ ճշմարտութենէ.
Անփոխահաւատ նոյնութեամբ զպարզն գիտութիւն ճշմարտութեան ունելով. (Դիոն. ածայ.։)
Անքակութիւն արասցէ ի մի հաւատս։ Խառնեցան անքակութեամբ յաստուածութիւն անդր. (Ագաթ.։)
Սպասաւորեալ ըստ աշակերտական հաւատոց. (Ագաթ.։)
Վախճանեալ կինն տաբիթայ՝ աշակերտուհի էր (այսինքն հաւատացեալ ի ձեռն առաքելոց). (Ոսկ. գծ.։)
Մակացութեան ապացուցական։ Ապացուցական հնարք։ Յորժամ ի հանրականէն զմասնականսն ցուցանէ եւ հաւատարմացուցանէ, իսկապէս ապացուցական կոչի. (Անյաղթ արիստ. եւ Անյաղթ պորփ.։)
Սովոր են իմաստունք զճառս անյայտից իրաց ի ծանօթ եւ յընտանի օրինակաց գիտելի եւ հաւատալի առնել. որ եւ ապացուցական կոչի. (Գէ. ես.։)
ԱՌՀԱՒԱՏՉԵԱՅ գրի եւ ԱՌՀԱՒԱՏՉԷ. Առ հաւատ տուեալ ինչ. նշանակ հաւատարմութեան. որ եւ ասի ԳՐԱՒԱԿԱՆ. եւս եւ Գրաւ։ Նմանութեամբ՝ Ճաշակ, ցուցակութիւն. ἁρραβών. arrhabo, pignus. ար. պ. առիպուն, կիրէվ որ եւ ռէհին, գէյման, դութու, որք է զի զանազանին, եւ է զի նոյնանան
Առհաւատչեայ հոգւոյն, կամ ժառանգութեան մերոյ. (՟Բ. Կոր. ՟Ա. 22։ Եփես. ՟Ա. 14։)
Առհաւատչեայն՝ գրաւական ասի. (Ոսկ. եփես.։)
Առհաւատչեայն՝ մասն ինչ է ի պարգեւէն. (Սեբեր. ՟Է։)
Առհաւատչեայ սիրոյ, կամ տանջանաց, կամ յիշատակի, վստահութեան, կենդանութեան. (Ագաթ.։ Եղիշ.։) (Նար.։)
Խոստացաւ զծածկեալս առանց առհաւատչէիւ յայտնեաց. (Եփր. ծն.։)
Զի առհաւատչէիւ փոքու հասցէն երկնաւոր մեծութեանն. (Եղիշ. ՟Ը։)
Այսպիսի առհաւատչէիւ թեթեւանայ եւ քաղցրանայ լուծն. (Խոսր.։)
Արար խաղաղութիւն ո՛չ վայրապար, այլ առհաւատչէից հաստատութեամբ. (Լմբ. էր ընդ եղբ.։)
Յուսոյն կերպարան ճշմարիտ առհաւատչէիւ աղաչողաց մատանց յայտնի երեւեալ. (Նար. ղ։)
Եթէ ոք ծախէ ինչ (այսինքն վառէ), եւ առնու առհաւատչեայ. (Մխ. դտ.։)
ԱՌՀԱՒԱՏՉԵԱՅ. ա. Տուեալ կամ առեալ իբրեւ առհաւատչեայ. խոստացեալ, եւ ըստմասնեայ ընկալեալ. յայտարար հաւատարիմ հաստատութեան. յուսադրական. բարենշան. հաւաստի.
Յուսով հաստատեալ կան յառհաւատչեայ կեանսն։ Յուսով արքայութեանն առնուլ աստ զառհաւատչեայ արդարութիւնն։ Տայ աստ զառհաւատչեայ երանութիւնն։ Զի զառհաւատչեայն բերցեն զպտուղ։ Առհաւատչեայ զառհաւատչեայ աւետիսն. (Յճխ.։)
Զառհաւատչեայ պատիւն սոցա բերաք. (Եղիշ. ՟Ը։)
Զյաւիտենական թագաւորութեանցն ժառանգեսցէ զառհաւատչեայ բարութիւնսն. (Ճ. ՟Ա.։)
Առհաւատչեայ երդմամբ զնոյն հաստատեալ. (Յհ. կթ.։)
Քան զառողջութիւն եւ զգեղեցկութիւն սիրեցի զնա։ Վասն առողջութեան զապիկարն կարդայ։ Յոտից մինչեւ զգլուխ չի՛ք ի նմա առողջութիւն։ Հաւատքն՝ որ նովաւ՝ ետուն դմա զառողջութիւնս զայս՞ (Իմ ՟Է 10։ ՟Ժ՟Գ 18։ Ես. ՟Ա 6։ Գծ. ՟Գ. 16։)
Խոնարհութիւն սրտի, եւ առողջութիւն սրտի, եւ առողջութիւն հաւատոց. (Բրս. առ գր.։)
Արեւելեանն այն մոգուց՝ աստղահրաւերնլեկելոց, հաւատ եւ յոյս մեր եւ սէր գեր նոցայնոյն քեզ նըւէր. (Տաղ յհ. եղբ. հեթմ.։)
Ետ նոցա զգիտութիւն ճշմարտութեան հաւատոցն աստուածաբանիւ քարոզութեան. (Բուզ. ՟Գ 13։)
Աստուածայինքն ամենայն հաւատովք իմացեալ լինին. (Իգն.։)
Իսրայէլ աստուածատես թարգմանի. եւ նա հաւատովք տեսանէր զԱստուած. (Կիւրղ. ծն.։)
Համբուրելն զսեղանն՝ զաստուածարելոցն տայ զտարացոյց, որք վստահութեամբ հաւատտոց եւ սրբութեամբ հաղորդին նմա. (Մեկն. ընթերց.։)
Յիսկզբանն իսկ յարարչութեան ժամանակին։ Արարչութեանցն հաւատալ յամենայն սրտէ. (Ագաթ.։)
ԱՐԺԱՆԱՀԱՒԱՏ ԱՐԺԱՆԱՀԱՒԱՏԱԼԻ ἁξιόπτιστος fide dignus, qui fidem meretur Արժանի հաւատալոյ. հաւատարիմ. ընդունելութեան արժանի.
Ո՛չ ես վկայ արժանահաւատ։ արժանահաւատ ձեզ լինել թուիմ։ Արժանահաւատ առնել զանձն, կամ զվարդապետութիւնն։ Եթէ զգոյն ի չգոյից ած յառաջ, արժանահաւատ թերեւս է. (Ոսկ. յհ. ստէպ։)
Ապա դարձեալ արիստակէս արժանահաւատ բանիւ. (Խոր. ՟Բ 87։)
Արժանահաւատ քննութեամբ այսպէս ծանիցուք. (Սկեւռ. յար.։)
Սոքա յոյժ արժանահաւատալիք են։ Վկայ արժանահաւատալի։ Արժանահաւատալի առնել զբանն. (Ոսկ. յհ.։)
Ի նոյն ինքն յամենեցունց Աստուծոյ գործոցն, որ արժանահաւատալին է. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Զ.)
Զնոյն ինքն զքարոզին զարժանահաւատալին. (Նիւս. կազմ.։)
Արասցէ հաւատացեալս փոխանակ արուեստաբանաց. (Առ որս. ՟Գ.։)
Ոչ ձգեմ զսա (զուռկանս) արուեստաբար, այլ հաւատով. (Ոսկ. ղկ.։)
Զառ հրեշտակս ըստ հաւատոց զաստուածս բանականս արտաճառունս. (Մաքս. եկեղ.։)
Հաւատարիմ լիցի անուն նորա եւ արքայութիւն նորա։ նստաւյաթոռ արքայութեան։ Փառաւորեցայց յարքայութեան իմում։ Ի մերձաւորս արքայութեան մերոյ։ Իշխան մեծ եւ հաւատարիմ յարքայութեան իւրում։ Խնդրէր նա ունել զարքայութիւնն աղեքսանդրեայ, եւ յաւելուլ յիւր արքայութինն։ Բաժանեաց եւ ետ նոցա զարքայութիւնն իւր.եւ այլն։
Որպէս Աստուծոյ սեպհական է արքայութիւն, եւ մեզ կամեցաւսեպհական առնել զարքայութիւն ի ձեռն ուղիղ հաւատոց եւ ճշմարիտ վարուց. (Խճխ. ՟Ի։)
Աւանդութիւն լուսաւորութեան հաւատոյ. (Ագաթ.։)