vault, arch, arcade;
porch, portico;
girdle, bet;
soundwave;
— սրոյ, baldric, sword-belt;
— յաղթութեան, triumphal arch;
կապուտակային —, the arch, vault or canopy of heaven, the vaulted sky.
voûte;
cintre, arcade;
arc;
ceinture, baudrier;
— յաղթութեան, arc de triomphe;
կապուտակային —, la voûte azurée, le ciel.
heaven;
heavens, the sky, the firmament;
paradise, dwelling of the blessed;
air, ether;
ելանել յերկինս, to ascend up into heaven;
յերկինս ամբառնալ, to raise to the skies;
կապուտակ —, the blue sky;
կամար երկնից, the arch or vault of heaven;
հուր, շանթ երկնից, the bolts of heaven;
ցասումն երկնից, the wrath of heaven;
—ք եւ երկիր, heaven and earth;
—ք! արդար —ք, heavens! good heavens! ջինջ՝ պարզ՝ անամպ ամպամած —, clear, serene, cloudless, cloudy sky;
հրեզէն —, the Empyrean.
cf. Կենդանակամար.
cf. Լերկամարմին.
bluish, light blue;
— կամար, the roof or canopy of heaven, the cerulean vault;
—ն երկնից, sky-blue;
— ծովու, ultra-marine;
բրուսիական —, Prussian blue.
cf. Հակառակամարտութիւն.
cf. Հետեւակամարտութիւն.
cf. Մերկամարտիկ.
lofty countenance, stately look, superciliousness, haughtiness;
— սեաւ, կամարաձեւ, թաւ, անօսր, նրբին, ի վայր անկեալ, ամբարհաւաճ, սպառնալից, dark, finely arched, bushy, thin, small, hanging, haughty, threatening eyebrow;
ամբառնալ զ—ս, զ—ս վեր ի վայր տանել, to raise the brows through superciliousness, to put on an arch look, to look arch;
վանել զ—ն, to put off pomp or pride;
պռստել, ի վեր պրկել զ—ս, to frown, to knit the brow, to look sour or angry;
զ—սն հանել, to paint the eyebrows;
—օք ակնարկել, to wink, to wink at.
navel, umbilicus;
belly;
middle, centre;
— երկրի, mount, mountain;
— կամարաց, key-stone of an arch;
— աղուեսու, erysimum, hedge-mustard;
կամար —ի, sword-bolt;
ժապաւէն —ի, sword-knot;
յարդարիչ —ի, sword-cutle;
հարուած —ի, sword-thrust;
մերկանալ զ—, to draw one's sword;
կռուել —աւ, to fight with swords;
ի սայր —ի, at the sword's point;
—ի ձեռին, sword in hand;
cf. Մէջ;
cf. Սուր.
mistress, Mrs, dame, lady;
princess, queen, empress;
վիկտորիա տիկնանց —, Queen Victoria;
— մանկամարդ, young lady, miss, damsel;
cf. Կենդանակամար.
bleuâtre, d'azur, bleu;
livide;
— ծուփք, onde azurée;
— կամար, la voûte azurée, le ciel;
cf. Հակառակամարտութիւն.
cf. Մերկամարտիկ.
front sourcilleux, fierté, morgue;
— սեաւ՝ անօսր՝ թաւ՝ նրբին՝ ի վայր անկեալ՝ ամբարհաւաճ՝ սպառնալից՝ կամարաձեւ, sourcil noir, — clair, — épais ou touffu, mince, — pendant, altier ou superbe, — menaçant, bien arqué;
բարձրացուցանել՝ իջուցանել՝ պռստել ou ի վեր պրկել զյօնս, hausser les sourcils, baisser les sourcils, froncer les sourcils;
ներկել զյօնս, se faire les sourcils.
Որոյ ձեղունն է երկինք, կամ նման երկնից. երկնակամար.
Հակառակամարտ. ոսոխ. հակառակորդ.
Հակառակամարտացն ... ընդդիմամարտացն. (Նիւս. երգ.։)
Որ մերկ մրցի. մերկամարտիկ.
Լերկամարմին փոքր հասակաւն իբր թեւօք իմն թռիչս արձակեն. (Նար. ՟Կ՟Թ։)
Վերնայարկ կամարին երրորդաթիւ լուսաթաղանթ խորանի. (Անան. եկեղ։)
Ամրոց բազմակամարակապ եւ խապունայարկ. (Մարթին.։)
ԿԱԽԱՂԱՆԱԲՈՒՐԱՍՏԱՆ, ԿԱԽԱՂԱՆԱՒՈՐ ԲՈՒՐԱՍՏԱՆ. κρεμαστός παράδεισος hortus pensilis Պարտէզ շինեալ ի կախ ի վերայ կամարակապ սեանց, կամ վանդակաւոր զարդուք յօդս.
Ի հաստատութեացն, որ կամարն է կապուտակեայ. (Մագ. ՟Բ. ՟Ի՟Թ։)
Ի ձեւ կարակնի կերտեալ. կամարաձեւ. բոլորչի ծրեալ.
Արեգակն հասեալ ի կիսագնդին կամարին հարաւային մասինն հասարակակէտ. (Տօմար.։)
Ջրեղէնն կամար. տեղի ինչ ձանծաղագոյն, եւ տեղի ինչ թանձրագոյն. (Վրդն. ծն.։)
Մարգարտապատ կամար. (Մեսր. երէց.։)
Որք մերկամարմին մատանցդ ձեռօք՝ տեառն զինուորեալք։ Մերկամարմին մատանցն ձեռօք՝ քան թէ ագուցեալ ոտիցն կօշկօք՝ զծախանողին խորտակեալ զգլուխ. (Նար. ՟Հ՟Բ. եւ Նար. առաք.։)
ՄԵՐԿԱՄԱՐՏԻԿ եւս եւ ՄԵՐԿԱՄԱՐՏՈՒՑԵԱԼ. παλαίων luctator. cf. ՄԵՐԿԱՄԱՐՏ. որպէս Ըմբիշ, եւ ըմբշական.
Մերկամարտիկքն նեղին եւ նեղեն զմիմեանս։ Ճարտար մերկամարտիկ ընդդէմ մոլութեան գտանի. (Եւագր. ՟Ը. ՟Ժ։)
Մերկամարտիկ ճգնութիւն (ըմբշաց). (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Սոքա մերկամարտիկք ելով ըմբշամարտիկ. (Մագ. ՟Ժ՟Ը։)
Սպառազէն արիութեամբ՝ մերկամարտիկն մրցութեամբ. (Նար. ՟Լ՟Ա։)
Ընդ որչափ այժմ առ մերկամարտութեանս օրինադրեցին այնոքիկ՝ որք մերկամարտիկք են, թէ զի՛նչ է բարւոք մերկամարտուցելոցն գործք. (Պղատ. օրին. ՟Ը։)
Յակոբ՝ մերկամարտիկ ընդ աստուծոյ մրցէր. (Մագ. ՟Ժ՟Գ։)
Մերկամարտիկն մրցութեամբ. (Նար. ՟Լ՟Ա։)
Կամարացն միաւորութիւն զսիրոյն շաղկապեցէ զառաքինութեանն զատուցումն. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Պատուհանք նորա եւ կամարք շուրջանակաւ. այսինքն շուրջանակի. (Եզեկ. ՟Խ. 25։)
Այժմ արեգակն պայծառալոյս ի վերինն հասեալ կամար. (Խոր. վրդվռ.։)
Ձեռացն եղիշոյ սարդիատունկ կամարակապ. (Նար. տաղ ծն.։)
Կամ Աղեղնաձեւ կամար զինուորաց. որ եւ լինի պատկան դարան ի դնել պէսպէս իրս.
θεοσεβής, εὑσεβής deum colens, pius Որ պաշտէ զԱստուած ճշմարիտ հաւատով եւ գործովք բարեաց. կամարար այ. բարեպաշտ. աստուածահաճոյ։ (Ել. ՟Ժ՟Ը 21։ Յուդթ. ՟Ժ՟Ա 14։ Յոբ. ՟Ա 1 եւ 8։ ՟Բ 3։ Յհ. ՟Բ 51։ Ես. ՟Ի՟Զ 7։ ՟Բ. Պետ. ՟Բ 9։)
Անդրոշմն (ոչխար) գողոց դիւրըմբռնելի է։ Եւ ոչ զմանկամարդսն՝ յաղագս դիւրըմբռնելի հասակին. (Ածաբ. մկրտ. եւ Ածաբ. յայտն.։)
Ուր են աստեղք եօթն, որպէս կամարք մոլորակաց. զի եւ ըստ հելլենացւոց եօթնարփի ասին եօթն գօտիք երկնից. կամ ուր են բազմութիւնք աստեղաց, որպէս հաստատութիւնն. կամ Բազմալոյս, պայծառազարդ իմանալի օրինակաւ, որպէս լուսեղէն խորան արքայութեան երկնից.
Կամարաձեւ էած զերկինս կարգաւորաբար հանդերձ զարդուն իւրով։ Կարգաւորաբար կայցէ ի բանս բարեձեւ. (Սարգ. յկ. ՟Է. եւ ՟Ը։)
Կամարաձեւ էած զերկինս կարգաւորաբար հանդերձ զարդուն իւրով։ Կարգաւորաբար կայցէ ի բանս բարեձեւ. (Սարգ. յկ. ՟Է. եւ ՟Ը։)
Մի ոք ի ձէնջ զհակառակամարտիցն զհազարսն կոտորեսցէ. (Պտմ. աղեքս.։)
Տեւել պարտ եւ արժան է առաքինաբար ի հարուածս հակառակամարտացն. (Բրս. գոհ.։)
Ըմբիշ արիաբար ի վայր արկանէ զհակառակամարտն իւր. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 26։)
Հակառակամարտն կործանեսցի։ Ի վայր կործանել զհակառակամարտսն բարեձեւութեան. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։)
Ընդդիմակաց լինել հակառակամարտիցն ի պատերազմի։ Աներկիւղս պահին ի հակառակամարտիցն։ Զանգիտեցին ի բազմութենէ հակառակամարտիցն. (Ժմ.։ Յհ. կթ.։ Ճ. ՟Բ.։)
Հակառակամարտ թշնամիք կամ գոռոզք, կամ զէնք. զօրութիւն. (Պիտ.։ Ածաբ.։ Ոսկ.)
Հրեշտակն հակառակամարտ միշտ կռփէ զմիտս. (Լմբ. սղ.։)
Հակառակամարտք լինեալք պատուիրանապահութեամբն առ մահն եւ ապականութիւն. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Հակառակամարտ ցանկութեան է կրօնաւորութիւն եւ ատակ ժուժկալութիւն. (Փիլ. քհ.։)
ՀԱԿԱՌԱԿԱՄԱՐՏ. գ. ՀԱԿԱՌԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹԻՒՆ Ընդդիմամարտութիւն. հակառակութիւն. կռիւ.
Թողեալ զհակառակամարտն՝ խօսին ի խաղաղութիւն. (Արծր. ՟Գ. 15։)
Ամենայն աղմուկ եւ հակառակամարտութիւն. (Զքր. կթ.։)
Յամենայն սատանայական հակառակամարտութեանց. (Լմբ. սղ.։)
Հետեւակամարտքն ի վերայ ուսոց ձիոց բերեալք. (Խոր. ՟Ա. 23։)
Հրամայէր հետեւակամարտ գնդին. (Յհ. կթ.։)
Զինաւորս հետեւակամարտից իբր զաւազ թուով. (Պրպմ. ՟Լ՟Է։ Իսկ Փիլ. լին. ՟Ա. 100.) Ի պատերազմունս, ի ձիամարտս, հետեւակամարտս. կարծի լինել գ. իբր հետեւակամարտութիւն։
Ամաղեկամարտ սուր ի ձեռինըն մովսիսի, զնոյն առ փարաւովն հերձինապտոյտ ռահ ապաքին (կամ ապաքէն). (Սիւն. տաղ խչ.։)
Կառարշաւ ձիավարութեամբ։ Ձիավարութեամբքն յասպարէսն առնուլ նպատակ։ Ձիավարութեամբ եւ հետեւակամարտութեամբ. (Պիտ.։)
Ականակապ մարգարտազարդ կամար. (Բուզ. ՟Դ. 3։)
ՊԱՏԵՐԱԶՄԱԿԻՑ. որպէս Ոսոխ. հակառակամարտ, ախոյեան.
Հրեշտակ կամարար՝ թշնամւոյն ներհակ՝ վերյուղարկեցեր. (Նար. ՟Ղ՟Բ։)
Զգենու զգոյնս զանազանս, եւ ըստ երկնային գնդին երեւի ի տեսիլ կամարաձեւ. զոր եւ մարդիկք աստուածակամար կարդացին. (Շիր.։)
Կամարաձեւ կարակին, զոր առաջին իմաստասէրքն աստուածակամար կոչեն, յոյժ անմիտքն՝ գօտի աստուածական. (Տօնակ.։)
Իրաւանց եւ արդարութեան հնազանդել յաղագս բարեձեւութեան։ Կործանել զհակառակամարտսն բարեձեւութեան կարգաց եւ կրօնի. (Յճխ. ՟Բ. ՟Ժ՟Գ։)
Կենդանատեսակ բոլորակութիւն, իբր կենդանակամար։ (Շիր.)
Յազատատոհմիկ գաւառաց (իմա՛ գաւառականաց) եւ ի գեղեցկամարմնոց. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
νέα adolescentula Օրիորդ. երիտասարդ աղջիկ. մանկամարդ.
Քաղցրութեամբ եւ կամակարութեամբ զամենեսեան ձգէ առ ինքն։ Կամօք կամարութեամբ եւ մտօք յօժարութեամբ կոչէ զամենեսեան։ Կամօք կամակարութեան ընդ հնազանդութիւն մտանել բարութեանն։ (Ոսկ.յհ. ՟Ա. 9. 11։)
Կամարարս անուանեալ ի յաստուծոյ մաքուր սպասաւորութենէ եւ կամարարութենէ։ Աստուածակրութիւն եւ կամարարութիւն. (Դիոն. եկեղ. եւ Դիոն. երկն.։)
Ի նաւահանգիստ կամաց տէրն ... զկամարարութիւն աստուծոյ նաւահանգիստ կոչէ. (Խոսր.։)
Անձնիշխան կամայական կամարարութիւն։ Կայք յատենիս որպէս զանմեղս զբարեգործոկս, եւ լի ամենայն կամարարութեամբ մեր. (Արծր. ՟Ա. 1. եւ ՟Գ. 5։)
Ո՛վ իցէ, որ ոչ ցանկանայ մեծութեան, եւ կամ մարմնոյ առողջութեան, եւ կամ կամարարութեան կարօտիցի. (Բուզ. ՟Դ. 5.) թերեւս ըստ յն. ոճոյ նշանակէ՝ արբանեկութիւն, կամ բժշկութիւն. որպէս հոմաձայն է առ յոյնս θεραπεία.
Արս անուանէ զքաջասիրտս եւ զհամարձակամարտս. (Համամ առակ.։)
Որք քաջասիրտք եւ համարձակամարտք էին. (Ճ. ՟Բ.։)
Հանդէսս ի մերկակրթուըիւն (կամ մերկամարտութիւն) ըմբշաց. (Պտմ. աղեքս.։)
էր սուրբ կոյսն երկայն հասակաւ սպիտակամարմին. (Հ. օգոստ. ՟Ժ՟Ե.։)
էր սուրբն պետրոս կարճահասակ սպիտակամարմին. (Հ=Յ. յունիս. ՟Ի՟Թ.։)
Որ չունի զհակառակամարտ, կամ զնախանձընդդէմ. եւ անհամեմատ. ἁνανταγώνιστος.
Իմաստնոց այլոց, որք զառաքինութիւնսն անհակառակամարտ ընկալան. (Փիլ. իմաստն.։)
Մոսէս կամարար Աստուծոյ, եւ աստուածատեսութեան առաւել քան զամենայն մարժարէսն արժանաւորագոյն. (Դիոն. թղթ.։)
Ուր իցեն կամարակապք բազում.
Ամրոց բազմակամարակապ՝ երեւելի ամենայն քաղաքին. (Մարթին.։)
Զգաստացուսցեն զմանկամարդսն. (Տիտ. ՟Բ. 4։)
Ծովամարտութեամբ, ձիավարութեամբ, եւ հետեւակամարտութեամբ. (Պիտ.։)
Ձգումն կամարի, եւ ձգեալ կամարն.
Հաստատ կամարաձգութիւն երկնից. (Ոսկիփոր.։)
Հանգիտակարող վերնայարկ կամարին, կամ հաստաձեղուն հաստատութեան. (Անան. եկեղ։)
Հանդէսս ի մերկակրթուըիւն (կամ մերկամարտութիւն) ըմբշաց. (Պտմ. աղեքս.։)
Վանեսցէ զհակառակամարտն, եւ ընդ յաղթութեանն յոլովիցէ ինքեան աւար. (Պիտառ.։)
τὸ ἐλικοειδές obliquitas Գնդաձեւութիւն. եւ կամարաձեւութիւն. բոլորածիր կատարելութիւն.
ՀԱՆԳՍՏԱՐԱՐՔ (ար՛՛) եւ ՀԱՆԳՍՏԱՐԱՐԻԹԱՅՔ (իգ՛՛). իբրեւ յն. որ թարգմանի՝ Բուժիչք, եւ Պաշտօնեայք, կամ կամարարք.
μάγας testudinis ponticulus, lyra. Մանեկաձեւն գոլ. եւ Ինչ մի մանեկաձեւ՝ կամարաձեւ՝ կամրջաձեւ. որպէս թիկունք կրայից, ջութակաց, եւ լանջք ճպռան.
Կատարելապէս կրթեալ իցէ մրցանօք, կամ մերկամարտութեամբն. (Պղատ. օրին. ՟Է։)
Զմերկամարտութեանն զոմանս ասացաք։ Յոյժ յաւէտագոյն մեզ այսպիսի մերկամարտութիւնս. (անդ։) cf. ՄԵՐԿԱԿՐԹՈՒԹԻՒՆ։
ՄԵՐԿԱՄԱՐՏԻԿ եւս եւ ՄԵՐԿԱՄԱՐՏՈՒՑԵԱԼ. παλαίων luctator. cf. ՄԵՐԿԱՄԱՐՏ. որպէս Ըմբիշ, եւ ըմբշական.
Մերկամարտիկքն նեղին եւ նեղեն զմիմեանս։ Ճարտար մերկամարտիկ ընդդէմ մոլութեան գտանի. (Եւագր. ՟Ը. ՟Ժ։)
Մերկամարտիկ ճգնութիւն (ըմբշաց). (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Սոքա մերկամարտիկք ելով ըմբշամարտիկ. (Մագ. ՟Ժ՟Ը։)
Սպառազէն արիութեամբ՝ մերկամարտիկն մրցութեամբ. (Նար. ՟Լ՟Ա։)
Ընդ որչափ այժմ առ մերկամարտութեանս օրինադրեցին այնոքիկ՝ որք մերկամարտիկք են, թէ զի՛նչ է բարւոք մերկամարտուցելոցն գործք. (Պղատ. օրին. ՟Ը։)
Յակոբ՝ մերկամարտիկ ընդ աստուծոյ մրցէր. (Մագ. ՟Ժ՟Գ։)
Կամարքն ի միմեանս կապեալ՝ միասնականութիւն է եկեղեցւոյ, ո՛ւր եւ շինեցան ի ծագս տիեզերաց, վասն համադաւան խոստովանութեանն. (Տօնակ.։)
Նա զկամարն պատելով, սա սակս ուղղագնացութեան. (Վանակ. տարեմտ.։)
(Աթոռ յայտ առնեն) զաստուածակրութիւն, եւ կամարարութիւն յաստուածայինսն ընդունելութիւնս վերաթռուցեալս. (Դիոն. երկն.։)
Ի բոլորն լուծանելոց եւ ի տիեզերապետութենէ։ Նշանակէ զաստուածացելոյ հակառակամարտին ճոխութիւն ի տիեզերապետութենէ լուծանել. (Խոր. հռիփս. Սհկ. արմաւ.։)
ԿԱԽԱՂԱՆԱԲՈՒՐԱՍՏԱՆ, ԿԱԽԱՂԱՆԱՒՈՐ ԲՈՒՐԱՍՏԱՆ. κρεμαστός παράδεισος hortus pensilis Պարտէզ շինեալ ի կախ ի վերայ կամարակապ սեանց, կամ վանդակաւոր զարդուք յօդս.
ՀԱԿԱՌԱԿԱՄԱՐՏ. ՀԱԿԱՌԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹԻՒՆ Ընդդիմամարտութիւն. հակառակութիւն. կռիւ.
Թողեալ զհակառակամարտն՝ խօսին ի խաղաղութիւն. (Արծր. ՟Գ. 15։)
Ամենայն աղմուկ եւ հակառակամարտութիւն. (Զքր. կթ.։)
Յամենայն սատանայական հակառակամարտութեանց. (Լմբ. սղ.։)
Ծովամարտութեամբ, ձիավարութեամբ, եւ հետեւակամարտութեամբ։ Հետեւակամարտութիւն առաւել զյաղթանակն ունի գովութեան. (Պիտ.։)
Կենդանատեսակաց բոլորակատեսակութիւն. (Շիր. իբր կենդանակամար։)
Այսպէս ասէ բա՝ տէր կամարար. (Ոսկ. ես.։)
Ի դիմաց կողմանէ կամարացն։ Ի դիմաց երուսաղէմի՝ ընդ աջմէ լերինն. (՟Գ. Թագ. ՟Է. 6։ ՟Դ. Թագ. ՟Ի՟Գ. 13։)
Դիրք (յն. արկղ θήκη ) ընդ երկրաւ՝ գործեալ կամարատեսակ քար երկարաձիգ. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Բ։)
Ի խաղսն անդամաբեկք։ Եւ եւս Գիծն ստորոտի նետից, կամ միջավայրի կամարի աղեղան՝ յոր նետն յենու. crena. եւ առ այս բերէ Լեհ. զտաղն.
ԽՈԶ 2 որպէս պ. խուզէ. եւ հյ. խեց կամ հեց. այսինքն Շրջանակ կամ շաւիղ անուոյ եւ կամարի.
Կամրջեալ (զգետն) կամարօք եւ երկաթիխոզիւք. (Պտմ. աղեքս.։)
Տեսեալ զկամուրջն, զի կամարօք երկաթի խոզիւք հաստեալ էր. (Կեչառ. աղեքս.։)
(Լծ. յն. ղի՛րօս. լտ. ճի՛րուս. ռմկ. շէվրէ, տէվր ). տե՛ս եւ ՀԻՌ. γῦρος, κύκλος gyrus, circulus, orbis, ambitus. Շրջան. շրջանակ. շրջապատ. գիծ կամարաձեւ. ոլորաք. մահման բոլորեալ. բոլորտիքը ծայրէ ի ծայր։
ԾԻՐ ԿԱԹԻՆ, կամ ԿԱԹԻՆ ԾԻՐ. γαλαξίας κύκλος galaxia, circulus lacteus, via lactea. Այսպէս ըստ յն. ոճոյ՝ Կաթնագոյն երեւեալ կամարն երկնից աւելի լուսաւոր՝ խտութեամբ մանր աստեղաց հոծեալ. որ ըստ հյ. ՅԱՐԴԱԳՈՂ, կամ ՀԵՏ ՅԱՐԴԳՈՂԻ.
ԿԱՄ 2 գ. cf. ԿԱՄՆ, ԵՒ ԿԱՄՔ. որպէս եւ ի բարդութիւնս Կամակոր, Կարկամ, Կամար, Կամուրջ. իբրու լծ. ընդ հյ. Ծամ, (յորմէ ծամածուռ.) . յն. գա՛մփիլօս, եւն։ Ի պէսպէս միտս բերի ասելն,
IV. ԿԱՄ 5 գ. cf. ԿԱՄՆ, ԵՒ ԿԱՄՔ. որպէս եւ ի բարդութիւնս Կամակոր, Կարկամ, Կամար, Կամուրջ. իբրու լծ. ընդ հյ. Ծամ, (յորմէ ծամածուռ.) . յն. գա՛մփիլօս, եւն։ Ի պէսպէս մջտս բերի ասելն,
(լծ. լտ. գու՛րվուս, դաղմ. քռիվ. յն. ղի՛րօս, գիրտօ՛ս. թ. էկրի. ռմկ. կիռ ). κυρτός, ἁγκύλος, καμπύλος, σκολιός incurvus, curvus, gibbosus, inflexus, perversus եւ այլն. Կամարաձեւ. թեքեալ. ի վայր կոյս խոնարհեալ. թիւր. ծուռ. սապատողն. ճանկաւոր.
ՀԵՑ կամ ԽԵՑ. ἁψίς, ἁψῖδος ratae circulus, fornix, arcus, vinculum, canthus. Կամար կամ շրջանակ անուոյ, ծնօտ կամ գօտի նորա. (լծ. հյ. յեց. թ. գըլ. եւ էիւզ ))
ՅՕՆ մանաւանդ՝ՅՕՆՔ. գրի եւ ՅՈՒՆ, ՅՈՒՆՔ. (ռմկ. ընքուի, ընքուըներ. ὁφρύς supercilium. Կրկին կարգ կիսակամար մազից ի վերայ դարեւանդաց աչաց՝ ի գահաւանդս ճակատուն. նմանութեամբ՝ Բարձրայօնութիւն.
Յունից (կամ յօնից) դարեւանդաց։ Յունիցն նրբենից ի մի կից կամար։ Մեծութեան յունիցն, եւ շարժութեան հերացն։ Յունքն եւ բիբքն թիւրեալ յարտասուացն. (Խոր. ՟Բ. 39։ Նար. տաղ.։ Նոննոս.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Զ։)
Ոչ ուղք յուսոյ (ի դատաստանի), եւ ոչ դրունք ողորմութեանց։ Արկեալ սոցա ուղ ճանապարհն զփայտակերտն գործի՝ հանել ի կամարն երկնից տաճարի. (Նար. ՟Կ՟Է. եւ Նար. կուս.։)
Յարկայ կամարք արեգականդ, ուր օդն թանձրամած ջիք, շաղաւարն. (Պիտառ.։)
Ած զգօտի քո։ Գօտի ածեալ պաշտեա՛ զիս։ Սուսեր ածել ընդ մէջ։ Ածի ընդ մէջ քո զբեհեզ։ Ածցես նոցա կամարս։ Ածցես նոցա ապարօշս։ Ած զորմովք տանն պատուարս։ Ածից զքեւ պատնէշ։ Ած շուրջ զնովաւ ցանգ եւ այլն։
Նի՛ստ այրի ի տան հօր։ Եղիցի կին նորա այրի։ Եղիցին կանայք ձեր այրիք։ Կին մի այրի եմ ես, մեռաւ այր իմ։ Որդի կնոջ այրւոյ։ Որբոց եւ այրեաց։ Աւանդք այրեաց։ Զայրիս պատուեա՛, որ ստոյգ այրիքն իցեն (նուիրեալք Աստուծոյ յետ մեռանելոյ առն). այլ ի մանկամարդաց այրեացն հրաժարեա՛. եւ այլն։
Որքան անդր եւ ի վեր կամարն յարկի անդրանկացն կայից. (Նար. մծբ.։)
որ եւ ԱՐՓ, փի, փից. αἱθήρ aether գրի եւ ԱՐՓԱՅ (ի բարդութիւնս), եւ ԱՐՓԻՆ. ըստ յն. եթեր. որպէս թէ կիզող. որ է լծ. ընդ պ. ատր, ազէր, այսինքն հուր. ըստ հյ. որպէս թէ Արեւի, կամ արեւային, արեւամերձ վայր. այն է Եթեր լուսաւոր ի վեր քան զօդս մինչեւ ի հրեղէն երկինս. պարունակ արեգական. վայրք լուսաւորաց կամ մոլորակաց. լոյս. եւ Հրեղէն կամար, հուր տարրական. օդ վերին. երկինք ստորին կամ միջին կամ վերին.
Ի հակառակամարտ ախտիցն գլեալք տապալին. (Փիլ. իմաստն.։)
ζώνη zona, cingulum Կապ միջաց ի վերայ պարեգօտի. կամար. զունար.
ԳՕՏԻ. Կամար երկնից պէսպէս. պարունակ. շրջանակ.
Վասն տէրունեան գօտւոյ։ Աղեղն՝ որ ի յերկինս երեւի, ծիածան կոչի. զոր առաջին իմաստասէրքն աստուածակամար կոչեն. յոյժ անմիտքն՝ գօտի աստուածական. (Տօմար.։)
ԳՕՏԻ. Շրջապատ կամ շարունակութիւն լերին. եւ Կամարաձեւ ճեմելիք յապարանս.
αἱθήρ aether Բառ յն. որ է ըստ մեզ Արփի. վերին օդ. երկինք. բնակարան վեհից. կամար արեգական եւ լուսաւորաց.
Եւ եղամ (կամ էղամ) դէմ յանդիման տանն. (՟Բ. Մնաց. ՟Գ. 4. (որ ի ՟Գ. Թագ. ՟Զ. 3. դնի՝ կամարակապ)։)
Բառ պ. լիկեամ. (յորմէ եւ վր. լագամի) Երասանակ. դանդանաւանդ. ուստի ԼԿԱՄԱՐԱՐ, հիւսիչ երասանաց։ Ոսկիփոր.։ cf. ԼՄԱԿ։
ԿՈՆՔ. αἵλ, αἱλάμ, αἱλαγμών . Կամար. կամարակապք. ըստ եբր. ելամ, եղամ.
Կամար դրանն մերձ ի կոնք դրանն։ Զկամարն եւ զկոնքն եւ զարմաւենիս։ Արմւենիք աստի եւ անտի ի վերայ կոնքիցն. եւ այլն. (Եզեկ. խ. 9. 21. 26. 48։)
Կոնք կոչէ որ բոլոր կամար էր ի վերայ դրանն կայր, որ էր գոգաձեւ ի ներքոյ կամարին իբրեւ զտաշտ. (Նչ. եզեկ.։)
χελώνη testudo. ռմկ. կրիայ. Խեցեմորթ յամրաշարժ՝ որպէս տնաշրջիկ բարձեալ զիւրեւ զկոնքաձեւ կամարեալ պատեան. էոր ցամաքային, եւ է որ ջրային.
Եմուտ զհետ առնն իսրայելացւոց ի հնոցն. եբր. որպէս թէ կամարակապք ձեւ հնոցի. ըստ այլոց՝ պոռնկանոց. ըստ վարդանայ՝ ներքսագոյն սենեակ։
Զկռանակուռ ձոյլ ոսկի կամարն. (Եղիշ. ՟Է։)
(լծ. թ. միւլայիմ, միլայիմ. յն. լտ. մալագօ՛ս, մօլլիս որ են մեղմ, եւ մեղկ). λεπτός tenuis, lenis, placidus, blandus. Կակուղ. նուազ. նիազ. հեզիկ. հանդարտ. ախորժ. դաշն. ցած. մեղմուկ, կամարուկ.
Ձուոյ միզն բարակ՝ որ հետ սպիտակին, այն ջրեղէն կամարն է. (Երզն. երկն.։)
Մտին ընդ յարկաւ գերանաց իմոց։ Ընդ յարկաւ իմով մտանիցես։ Յարկք ամպարշտի ոչ եւս իցեն։ Անօրէնութիւն ի յարկի քում մի՛ ագցի։ Կաշկանդեալք ընդ յարկօք։ Չափեաց զյարկս կամարին։ Կամարքն եւ յարկքն։ Յարկք տաճարին։ Յարկք արդարոց.եւ այլն։
Ձոյլ ոսկի կամար։ Գրեալ ոսկի գրով։ Ոսկովք պսակօք. (Եղիշ. ՟Է. Փարպ.։ Ագաթ.։)
Ի քարինսն որ պորտս անուանին, եւ դրեալ լինին ի մէջս կարակնից (այսինքն կամարաց կամ գմբեթաց). (Արիստ. աշխ. ...)
ՍԻՒՆՔ ՇՐՋԱՆԱԿՕՔ. περίστυλον peristylum, porticus. Կամարակապք սեաց. սրահ սիւնազարդ. տես (Եզնիկ. ՟Է. 18. 19։ ՟Խ՟Բ. 3. եւ 4։)
Արասցե՛ս սրահ ի խորանին ի կողմ հարաւոյ, եւ զառագաստ սրահին ի բեհեզոյ մանելոյ։ Շինեաց զսրահն ներքին երեքկարգեանս յանտաշից։ Սրահ մի կամարակապ։ Ի սրահին մեծի։ Ի սրահին միջնում։ Իբրեւ եղեւ միջամուտ սրահիցն, զդրունսն առին զարտաքինս։ Ի պարտէզս եւ ի սրահս իւրեանց։ ժողովեցան ի սրահ քահանայապետին.եւ այլն։
τόξευμα, τόξον arcus Գործի նետաձգութեան, որ է փայտ կամ ոսկր կիսակամար՝ լարիւ աղեաց միացեալ ի ստորէ առ ի ձգտել եւ թողուլ երթալ զնետն ի նպատակն. աղեղ. եայ. քեման. գավիս.
Մանկամարդ կին.
Ատեան նստաւ եւ դպրութիւնք բացան։ Ատեան նստցի։ Դարձա՛յք անդրէն յատեան։ Զկամար աթոռոցն ուր դատէր ի կամարի ատենին։ Ոչ էք արժանի անարգ ատենից. եւ այլն։
ԳՄԲԵԹ կամ ԳՄԲԷԹ. κοῖλον cavum գրի եւ իբր ռմկ. ԳՈՒՄԲԷԹ, ԿՄԲԷԹ. (արաբ. գուպպէ, գուպպէթ. պ. գիւմպէտ, գիւնպէ. իտ. գու՛բբօլա) Կամարաձեւ կամ վրանաձեւ գլուխ շինուածոյ՝ գոգեալ ի ներքոյ. փոր կամ ծոց կամարի. (կաթուղիկէ. այսինքն բոլորական).
ԳՈՒՆԴ որ եւ ԳՈՒՆՏ. σφαῖρα , στρεπτόν, βολίς sphaera, globus, orbis, circulus, bolis Նոյն ընդ ԳՆԴԱԿ. Զանգուած գնդաձեւ՝ լի կամ դատարկ. բոլորակ. շրջանակ. կամար. կունտ, կնտակ. սանս. կունտա.
ԳՈՒՆԴ. σφαῖρα sphaera, πόλος polus Կամար երկնից, եւ շրջանակ՝ որպէս եւ մարմինն լուսաւորաց. տիեզերական գունտ.
Ոչ գազանաբար զտկարն դրժել։ Զոր ոչ կարէ հակառակամարտին դրժել թշնամութիւն։ Ոչ յարեգակնէ, եւ ո՛չ ի հողմոց սաղարթ վարուց քոց դրժեսցի։ Յամենայն իրաց դրժիմք. (Լմբ. սղ.։)
ԵՐԿԻՆՔ, կնից, իւք οὑρανός caelum, coelum Աշխարհ վերին՝ պատեալ զերկրաւ, օդ, եթերք, եւ կամար լուսաւորաց եւ աստեղաց մինչեւ ի ծագս տիեզերական գնտոյ. երկինք.
Զերկուս լուսաւորսն։ Երկու երկու։ Երկուս երկուս։ Լաւ են երկու քան զմի։ Կամարք յերկուց կանգնոց։ Երկուս կանգունս։ Երկու կանգուն յերկայնութիւն.եւ այլն։
Զօդեալ կամարքն հանդէպ միմեանց. (՟Գ. Թագ. ՟Ե. 6։)
ԽՈՐԱՆ կամ ԽՈՐԱՆՔ ԵՐԿՆԻՑ՝ է Խորանաձեւ կամկամար նորա, եւ պարունակք նորին. ՟(ա. եզր. ՟դ. 34։ Յոբ. ՟լզ. 29։) Որպէս եւ գօտիք եօթանց մոլորակաց, որ եւ կոչին ԵՕԹՆ ԱՍՏԵՂԵԱՆ ԽՈՐԱՆՔ. Վրդն. յանթառամն. Շար. եւ այլն։ Որպէս եւ Արքայութիւնն կոչի Խորան լուսոյ, կամ երկնային խորանք. (Ժմ.։ Շար.։ Լմբ. եւ այլն։)
Կացոյց զերկինս իբրեւ զկամար, որ ի ծորան ջուրց բազմութենէ (կամ բնութենէ) անտի անշարժեւ անէջ զերկինս հաստատեաց. (Կոչ. ՟Թ։)
Կաշառն բարձրացեալ ի հակառակամարտիցն՝ կապալ եղեւ։ Զեկեղեցի քրիստոսի մատնեմք, եւ զհարկ կապալոցն բարձրացուցանեմք. (Լմբ. պտրգ.։)
Այն որ կապեաց կամար զերկինք. (Շ. եդես.։)
ըստ ամբարձման կամարի վերնայարկն գնդի ձգման կմպեթի. (Նար. խչ.։)
Փոխանակ կոզակին ոմանք ասացին, թէ չափեաց զթէէ. եւ զայն վերնասեմ թարգմանեցին, եւ այլք զմուտ դրանն։ Իսկ որ հայերէն թարգմանեցին, կոզակ ասացին զթէէ. եւ կոզակս թէպէտեւ ըստ յունաց (էնտեսմօս) բառին պահանգ լսի, բայց սովորութիւն է քարատաշ արուեստադիտաց, որ մերձ առ դրունս խորանին եւ տաճարին յայլ կարգի քարանցն ի դուրս ձգեն իբրեւ սիւնականի, եւ ի գլուխ դնեն զկոզակսն. ի վերայ որոյ սկսանի զկամարն, եւ հաւասար գտանի լայնութիւն կոզակին երկայնութեանն իւրոյ։
Կամար կամ կամարս ի համակ ոսկւոյ. (Յհ. կթ.։)
Լերկամարմին փոքր հասակաւն (լուք) իբր թեւօք իմն թռիչս արձակեն. (Նար. ՟Կ՟Թ։)
cf. ՀՐԱՇ. θαῦμα miraculum, res mira, admiratio τέρας prodigium . Սքանչելիք. գործ զարմացուցիչ՝ որպէս գեր ի վեր քան զբնութիւն կամ զկարծիս. նշան կամարհեստ աստուածային, ահաւոր եւ հիանալի. որպէս եւ հրաշալի գոլն. ահաւորութիւն, եւ հիացումն. հրաշանալն. զարմանք.
(լծ. ընդ կամար. ռմկ. քէմէր) իբր Լուսին.
Առ երկնային կամարն ճեմեսցիս. (Նիւս. ի թէոդոր.։)
Ուժգնապէս մրցի ընդդէմ հակառակամարտին. (Լմբ. առակ.։)
Շուրջ պատեսցէ կամար հաւատոյ զմէջս սրտի իմոյ. (Պտրգ.։)
Արտասուագոչ ողորմ ողորմ զձեռս համբարձեալ յերկինս՝ խնդրէին ի կամարար տեառնէն ապրեցուցանել զնոսա։ Տրիփոնա տիկին՝ ձայն աղիողորմ կոկորդալից ողորմ ողորմ գուժէր. (Ագաթ.։ Ճ. ՟Գ.։)
Կախեաց զնոսա չուանաւ ընդ պատուհանն։ Արկցուք չուանս ի գլուխս մեր։ Փոխանակ կամարացն՝ չուան գօտի։ Գանձս ընտիրս վանդակեալս չուանօք. (Յես. ՟Բ. 15։ ՟Գ. Թագ. ՟Ի. 31։ Ես. ՟Գ. 14։ Եզեկ. ՟Ի՟Է. 24։)
Բառ լտ. հյ. գա՛մէռա, գամա՛ռա. գղ. շամպր. անգղ. ջէմպր. հյ. կամար. թ. գէմէր. որպէս Սենեակ. դիւան
Ո՞ւր ենճամուկք ընդ կամարին՝ փողեալ ոսկւով ընդ մարգարտին. (Ուռպ. ողբ.։)
κύκλος circus, orbis, circulus. Ըստ աստեղաբաշխից՝ Պարունակ երկնից. կամարք մոլորակաց.
Կամարն ամպեղէն. (Շար.։)
Զամպեղէն եւ զլուսերանգ կամարն երկնի ցուցանէր. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Լեռանց նըման անշարժաբար զեկեղեցւոյ կանգնեալ կամար. (Շ. յիշ. առակ.։)
Պարզօղ վրանին՝ անսիւն խորանին՝ երկնից կամարին. (Գանձ.։)
որ եւ ըստ դաղմ. ուպրո՛ւս. κίδαρις. cidaris, tiara Կիդար. որ եւ վարշամակ ազնիւ պատեալ զգլխով արանց կամ կանանց. կամար գլխոյ. խոյր. արտախուրակ.
Զվարագոյր վերին կամարին՝ բանայր ընդդէմ Նախավկային. (Գանձ.։)
Ամենեցուն առաջի իբրեւ զթիրախ կանգնեալ կայր՝ հակառակամարտ թշնամեացն լինել նետաձիգ. (Պիտ.։)
σελήνη luna. Մոլորակ երեւելի յետարեգական, յորմէ ունի եւ զլոյս իւր, մերձաւոր երկրի քան զամենայն լուսաւորս երկնից. լուսին, լուսընկայ. թ. ա՛յ. ար. քէմէր (իբր կամար) պ. մահ, մեհ.
Ամբաստանէ զաղջկամարդացն այրեացն, որ կերպարանեալք խտպտան զքրիստոս. (Ոսկ. ՟ա. տիմ.։)
ἷρις iris (իբր Ծիր ածեալ, ածօղ. եւ այն՝ որպէս ծիրանազարդ) որ եւ կոչի ԳՕՏԻ ԱՐԱՄԱԶԴԱՑ. եւ ըստ սուրբ գրոց՝ ԱՂԱՂՆ ԱՍՏՈՒԾՈՅ. Կամար սքանչելի եւ բազմագունի երեւեալ յօդս յընդհանրմանէ ճառագայթից արեգական ի ցօղագին ամպս. Ծիրանի գօտի, կանանչ կարմիր գօտի, երկան գօտի, անանակ ՝ (որպէս թէ աղեղնակ).
ԿԱՐԱԿՆ որ եւ ԿԱՐԿԻՆ ասի. Բառ յն. գարգինօս. լտ. չի՛րչինուս. καρκίνος, περίγρα, διαβήτης forceps, circinus. իտ. compasso ψαλίς forfex, fornix, arcuatum opus. Մկրատ, կամ աքցան, եւ մկրատաձեւ բացեալ գործի ձեւելոյ զբոլորակ. եւ նմանաձեւ եռանկիւն կանոն հիւսանց, եւ մանաւանդ նոյնաձեւ շինուած կամարաց.
Գունակ գունակ շողս կատարին, որ ի ժամանակս անձրեւին՝ կամարաձեւ կարակնին. (Տօմար.։)
Կարի կամ, կամարեալ, ոլորեալ, կծկեալ. կորացեալ. եւ Յինքն կոյս ամփոփեալ. նմանութեամբ՝ Ժլատ. կծծի. ոլրած, կծկած, ծռած մեջքով .... այսինքն ծանրաշարժ.
ζώδιον, ζωδιακός signum coeleste in zodiaco, signifer, zodiacus. Կենդանատեսակ նմանութիւն երկոտասան աստեղատանց մտածեալ յաստեղաբաշխից. կենդանակերպ. եւ Կամար կենդանակերպից. ըստ յն. զօ՛տիօն, եւ զոտիագօ՛ս.
Ունէր զկամարն ... պնակիտ դպրի ի մէջ իւր, որ է կոնդակ մագաղաթեայ. (Տօնակ.։)
Զլայնակամարն ո՛չ կրծիւքն (յն. առ ստեամբքն) կապեալ։ Սրտմտութիւն եռացեալ ի կրծից անտի ի դուրս բղխեսցէ. այսինքն ի սրտէ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1. եւ 3։)
Կամարաձեւ կցուածք յունիցն. (Արծր. ՟Ե. 11։)
Ջրեղէնն կամար. (տեղի ինչ ձանծաղագոյն, եւ տեղի ինչ թանձրագոյն. Վրդն. ծն.։)
Ջրեղէնն կամար. տեղի ինչ ձանծաղագոյն, եւ տեղի ինչ թանձրագոյն. (Վրդն. ծն.։)
Մրազարդ կամարաձեւ կցուածք յունից. (Արծր. ՟Ե. 11։)
Կամար շութա՛փ արագընթաց յարդագողի. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
θεραπεύων . Որ ողոքէն. ողոքաւոր. կամարար.
Սոցին ջատուկ կանանցս եղբայր կամարար եղեալ. (Լաստ. ՟Ի՟Գ.) (գրեալ էր՝ յեր կուս եւս օրինակս՝ ջամուկ. ղի տ եւ մ շփոթին ի մատեանս)։
Հաստատութիւն ջրամած սառնեղէն։ Նա ձգեաց զջրամած երկինքն։ Ջրամած եւ օդնտարած երկին։ Ջրամած կամարդ։ Ջրամած վարագոյրդ։ Ժողովեալ զջրամած աշխարհս մասամբք գերագունիցն։ Յեօթներորդ պարունակն ի ներքոյ ջրամած հաստատութիւնեդ. (Ագաթ.։ Ոսկ. խչ.։ Նար. յովէդ.։ Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Ղ։ Մաշտ.։ Ճ. ՟Գ.։)
Ջրեղէնհաստատեաց ի վերուստ զերկինս։ Ջրեղէն խորանանման հաստատութեան երկրի։ Ձգեցեր զջրեղէն կամարն ի հաստատութիւն երկնից։ ի Վերայ կամարացն այլ ջրեղէն կամար երկնագոյն. (Կոլ. ՟Թ. Ագաթ.։ Ճշ.։ Ճ. ՟Բ.։)
Ամրացոյց պարսպով՝ կամարակապ։ եւ սալարկեայ փողոցովք. (Հ=Յ. մայ. ՟Ի՟Բ. որ ի Հ. եւ Տէր Իսրայէլ. գրի Սալարակ կամ Սալայարկ փողոցօք։)
Զգաստացուսցեն զմանկամարդսն՝ այրասէրս լինել, որդէսէրս, տնարարս։ կամիմ մանկամարդացդ ամուսնանալ, որդիս ծնանել, տնարարս լինել. (Տիտ. ՟Բ. 5։ ՟Ա. Տիմ. ՟Ե. 14։)
Ծերոց զգաստս լինել, պարկեշտս, ցածունս։ Զգաստացուսցեն զմանկամարդսն՝ այրասէրս լինել, որդեսէրս, ցածունս, սուրբս. (Տիտ. ՟Բ. 2. եւ 4։)
Փարթար կամիմ, որ մանկամարդք իցեն՝ թէ արանց լինիցին. (Եփր. ՟ա. տիմ.։)
Շինեաց ընդ ամենայն փողոցսն քաղաքին փողրակ կամարակապ ի ներքոյ գետնին. (Մարթին.։)
Ջերկոնս իբրեւ զկամար, եւ իբրեւ զքուայ հաստատեաց. (Ճ. ՟Գ.) (իբր միաչափ կիվոս՝ ընդ ամենայն կողմն հաւասար տարածեալ)։
Զերկնից կամարաց օդեղէն եւ լուսեղէն ընդարձակութիւն։ Զքարանձաւս երկնից՝ օդեղէն եւ ջրեղէն եւ լուսեղէն ամուրս. (Նար. յովէդ.։)
Յօդեղէնն կամար՞ որ է հաստատութիւն. (Վրդն. պտմ.։)
Կամարն ամպեղէն. (Շար.։)
Զամպեղէն եւ զլուսերանգ կամարն երկնի ցուցանէր. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Նոյն ընդ Մեհեւանդ, ըստ Հին բռ.։ Շար ոսկւոյ կամ լանջագեղ կամար՝ արկեալ ի միոյ ուսոյ ընդ միւս անթով։ cf. ԸՆԹԱՆՈՑ, որ է ղենջակ։
Մանկամարդ առնականայք։ Երկի՛ր պագէք արեգական, եւ առնականա՛յք լերուք. (այսինքն ամուսնացարուք). (Փարպ.։ ՃՃ.։)
Ունի արշաւանս ընդ կամարաձեւ խորանն երկնից. (՟Ա. Եզր. ՟Դ. 34։)
Ի հակառակամարտսն արշաւանք. (Պիտ.։)
Մինչեւ ի սրահն արտաքին։ Կամարք ի յարտաքնում սրահին։ Առ դրամբք արտաքնով։ Եւ յարտաքին գաւիթն։ Մուտ թագաւորին (այսինքն ճանապարհ մտից նորա ի տաճարն) արտաքին։ Զյատակ տանն զներքնոյն եւ զարտաքնոյն։ Հայելիս ի ներքսագոյնն եւ յարտաքինն։ Առ եզերբ արտաքնոյ փեղկին։ Ոչ գտցի անուն նորա առ երեսօք արտաքնովք։ Ի ներքոյ կողմանն մինչեւ յարտաքին։ Ի խաւարն արտաքին։ Սրբէք զարտաքին զբաժակին։ Եղիցի եւ արտաքինն նորա սուրբ. եւ այլն։
Կամակատար, կամարար. հնազանդ, որ առնէ զբան հրամայողին. ὐπήκοος morigerus
Եւ ἐλικοειδής tortuosus, obliquus Կամարաձեւ. գլալրածոյ. ըստ իմիք շրջանաւոր. կոր.
Գործակալ. պաշտօնեայ կատարիչ կամ կամարար. cf. ՏԵՂԵՏԷՍ. ըստ յն. թէլիդի՛ս կամ թէլիսդի՛ս.
διεστραμμένος, σκολιός, καμπύλος perversus, tortuosus, obliquus, inflexus, curvus, flexuosus. լծ. եւ նոյն ընդ Ծամածուռ. խեղաթիւր. ոլորեալ. որ եւ ԳԱՆԳՈՒՐ (ՆՄԱՆԱՁԱՅՆ). եւ Մոլորեալ. թիւրեալ՝ իրօք կամ նմանութեամբ. (ի ձայնէս Կամ, ուստի եւ կամն, կամար կամուրջ, կարկամ. յորս կայ կորութիւն ինչ. որպէս եւ յն. գա՛մբի, գամբի՛լօս, է կոր. թիւր. պ. փէման, աղեղն. եւ թ. գամպուր, եամփուրի, քէմէր, եւն) զի եւ Կամակորն վարի ըստ նախնեաց որպէս ռմկ. ծուռումուռ. ծուռծռկած.
Քահանայս անարատս՝ կամարարս օրինացն՝ ՟Ա. (Մակ. ՟Դ. 42։)
Զկամարարս աստուածութեան իւրոց։ Զսիրելիս իւր եւ զկամարարս։ Որ սատանայի կամարարք եղեն. (Ագաթ.։ Յճխ. ՟Ժ՟Բ։)
Այսօր քրիստոսի խորհրդակից, եւ վաղիւն սատանայի կամարար. (Մանդ. ՟Ա։)
Որ պատրաստեալ է սատանայի, եւ նորին կամարարաց. (Եփր. գող.։)
Ի մաքրոց եւ ի կամարարից։ Հրեշտակ կամարար. (Նար. ՟Լ՟Դ. ՟Ղ՟Բ։)
Քանզի էր հեզ յոյժ (մովսէս), եւ յաղագս այսորիկ ասի կամարար աստուծոյ. (Դիոն. թղթ.) յն. θεράπων պաշտօնեայ։
ԿԱՄԱՐԱՐ. Ըստ յն. ոճոյ՝ սեպհական անուն միանձանց, որպէս երբեմն եսսեանց առ եբրայեցիս. յն. θεραπευτής , այսինքն պաշտօնեայ (աստուծոյ).
Ոմանք կամարարս, իսկ ոմանք միայնացեալս անուանեալ. (Դիոն. եկեղ.։)
Յաղագս միայնակեցաց, այսինքն կամարարացն կարգի։ Ասէ զգայիոս կամարար. եւ է կամարարդ անուն ի վերայ միայնակեցաց. (Մաքս. ի դիոն.։)
ԿԱՄԱՐԱՐ ասի եւ Աստուած, զի առնէ զկամս երկիւղածաց իւրոց. կամ որպէս անվրէպ կատարօղ զկամս իւր, զի կամաց նորա ոչ ոք կայ հակառակ.
Հաճեսցի տէր կամարար ընդ եկեղեցիս իւր. (Եղիշ. ՟Ը։)
Բարեգութ, հզօր, կամարար, կարօղ։ Բարձրեալ անքնին, մերձաւոր կամարար։ Ստեղծիչ գոյից, եւ տէր կամարար. (Նար. ՟Խ՟Ե. ՟Ղ. ՟Ղ՟Գ։)
Կամեցօղ բարեաց, տէր կամարար. (Ժմ.։)
Եւ զտէր կամարար տեսի աչօք իմովք։ Այսպէս ասէ բա, տէր կամարար. (Ոսկ. ես.։)
Այգի կամարարի տունն իսրայէլի է։ Այսպէս ասէ տէր կամարար. (Եփր. աւետար.։)
Բարեաց կամեցօղ է աստուած։ Կամեցօղ բարեաց՝ տէր կամարար. (Եզնիկ.։ Ժմ.։)
ԿԱՄՈՒՐՋ գրի եւ ԿԱՄՈՒՐՋԻ՝ ջաց. եւ որպէս ռմկ. ԿԱՄՈՒՐՃ, ԿԱՐՄՈՒՆՋ. φέφυρα pons διαβάθρα transitus, scala. Կամար կազմեալ ի վերայ ջուրց՝ առ անցանելոյ ցամաքաւ. անցարան. յն. ղէֆիրա. եբր. գիւր. պ. փիւլլ.
Հասանէր ի գետն արածանի. եւ զնա կամրջեալ կամարօք, հրամայեաց զօրացն անցանել. (Պտմ. աղեքս.։)
Կիսաչափ արարեալ (այս ինքն բաժանեալ) զջուրս՝ զկէսն կամար յօրինեաց ի վերայ հաստատութեանն, զի արգելցէ զանշէջ տոչորումն վերին արփոյն, եւ զկէսն եթող ի պետս աշխարհի. (Մխ. այրիվ.։)
Համախորհ եւ համակամ արքայի։ Համակամ համախոհ եւ կամարար իւր. (Յհ. կթ.։)
Ընդ հնգեկան կամարար կուսանացն. (Ագաթ.։)
Մրազարդ կամարաձեւ կցուածք յունից. (Արծր. ՟Ե. 11։)
Մերկամարտիկն մրցութեամբ. (Նար. ՟Լ՟Ա։)
Յարակայ կամարք արեգականդ։ Եւ այս են օդք առ լուսաւորացն, որ յարակայք անուանին. (Պիտառ.։)
Յարդգողիդ ծիր յո՛յր սակս եղեւ. ոմանք կարծեն լուսոյ աղամողումն, զոր աստեղքն փայլակեն, ոմանք զգերիոնայ զանդւոցն զճանապարհ, ընդ որս Երակլէս ած (զանդեայս եւ զյարդս ի պէտս նոցա). եւ այլք ի գաղակտացւոց (այսինքն ի կաթանց) երայ վերայ տարածեցելոց ստեանցն։ Կամար շութափ արագընթաց յարդագողի։ Կաթինն ծիր. ( ի լս. յարդագող). (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Վանեսցէ զհակառակամարտն, եւ ընդ յաղթութեանն յոլովիցէ ինքեան աւար. (Պիտառ.։)
Զնորայն եդեալ սաղաւարտ յուսոյ, զվահան հաւատոյ, նայապէս զկամարն ընդ մէջ ածեալ սրբութեամբ. (Խոր. հռիփս.։)
Յարակայ կամարք արեգականդ, ուր օդն թանձրամած. ջիք, շաղաւարն։ Եւ հողմք յարակայացուցանեն զջերմակ շաղաւարսն։ Ընթացք լուսին որպէս մարհեղ քարշելով շաղաւարի։ վերաձգին (թռիչք) որպէս փայլակն, զոր անուոք յողդողդք աստեղաձիգք կոչեն, եւ ոչ աստեղօք վաղս առնուն, այլ այս տեսակ այսպէս շաղաւարի. (Պիտառ.։)
Եօթն պարունակք ասեն հարկաւոր շրջագայս ընդ հրային կամարաւն երկնի. (Շիր.։)
ՇՐՋԱՆԱԿ. որպէս Պարունակ. գօտի. կամար. ծիր, բոլորակ. շրջանաւոր աշտիճան. եւ Որ ինչ պատի զիւիք, կամ շրջան առնու կամ կարէ շրջշրջիլ. դարձուած. ծղխնի.
Բառ յն. ե՛մվօլօն. ἕμβολον, -ος (տրկուած. ձգուած) Կամարակապ սրահակ եւ խորշ խորանի մթին ի տաճարս, իբր ի ձեւ ամբոնի.
Յարկ ջրեղէն. ջրամած կամարն հաստատութեան.
զլեզուսն գործարան տուեալ սատանայի։ Դրունք դժոխոց՝ սատանայ եւ կամարարք իւր. (Շ. ընդհանր. եւ Շ. թղթ.։)
Վասն խաչին իսկ ասացեալ գտանի, թէ զկամարն երկնից փեռեկեաց. (Պիտառ.։)
Գեղեցկապաճոյճ մեզ քաւարան կազեմալ (զեկեղեցի), եթերանըման կամարակապ զարդիւք. (Նար. տաղ.։)
Կամարս ականակապս ի համակ ոսկւոյ։ Ականակապ պսակ. (Յհ. կթ.։ Նար. կուս.։)
πρύτανης administrator, ὐπουργός minister, προαγωγός perductor, ἁκόλοωθος pedissequus, ὐπήκοος subditus Յարբունս հասել սպասաւոր ժիր. որ եւ կոչի մանուկ, պատանեակ. համբակ. սպասեակ. ծառայ. պաշտօնեայ. որպիսի եւ է սպասահարկու. գործօնեայ. գործակալ. գործակից. կամարար. կամակատար. մատակարար. հպատակ. հետեւօղ. առիթ. միջնորդ.
Մերձ արփւոյ. մօտ յեթեր, կամ ի կամար արեգական.
Մի՛ բանսարկուս, մի՛ դինեմոլս, այլ՝ բարեխրատս, զի զգաստացուցանիցեն զմանկամարդս. (Տիտ. ՟Բ. 3։)
Զօրութիւն եւ խորհուրդ սորա գերազանց եղեւ քան զկամարն երկնից. (Շ. բարձր.։)
Որ անձամբ անձին գօտի կամ կամար ածէ ընդ մէջ. որպէս պատանի, երիտասարդ ժիր, գօտեւոր.
περιέχω, κοιλοσταθμέω, ξυλόω cingo, circumdo, circumcamero, contingo Պատել. շուրջ դնել. յօրինել՝ տախտակամած կամ կամարաձեւ.
Զկամարսն եւ զկոզակս, եւ զդրօշուածս զամենայն։ Քերոբս եւ արմաւենիս եւ դրօշուածս. (՟Գ. Թագ. ՟Զ. 18. 19։)
Ընդ տղմաբնակ լինելոյս՝ ի յերկնային կամարացդ զերծայ. այսինքն վրիպեալ անկայ. (Բենիկ.։)
Բառ յն. ζωδιακός zodiacus այսինքն կենդանական. այն է Կամար կենդանակերպից.
Միթէ մոռասցի՞ հարսն զզարդ իւր, կամ կոյս զլանջագեղ կամար իւր. (Երեմ. ՟Բ. 32. յն. մի բառ. լանջակապ, կա մկրծկապ.)
(լծ. եւ նոյն ընդ Կամաւոր, իբր կամարակոր) Ծուռ. կոր. թիւր. խեղաթիւր. ոլորեալ, գալարեալ իբրեւ զծամ. Ծուռումուռ.
այսինքն Կամարք. կամարներ.
Կանգնեալ կամարանին, խաչըն լուսոյ ի սեղանին. (Մագ. ոտ.։)
Կամարք յերկուց կանգնոց. (այս երկու կանգնեան կամարքս. Նչ. եզեկ.։)
ԿԱՐԱԿՆԵԼ. Կամարաձեւ յօրինել. իբրու կարակնիւ չափել.
Որ ունի զձեւ կոնքի կամակամարի. գոգաձեւ. ծոցաւոր.
(ի կոր, ընդ կամ ենթ, արդ) κυρτός convexus, -um. Կոր ձեւով կամար. գմբեթ. կամ արտաքին կողմն գմբեթի, որոյ ներքինն է խորոփիք որպէս գոդ կամ ծոց. Գուպպէ, քէմէր.
Լուսինն ի ներքին կիսագնդին գոլով ի կամարն երկնից, ոծ է ներքին կորնթարդն, հանդէպ արեգականն. (Յկ. ղրիմ.։)
Մառախուղ. եւ հակամարտ սորա ասացեալ լինի պարզութիւն. (Արիստ. աշխ.։)
ἁντίπαλος Մարտակից. եւ Դիմամարտ. հակամարտ (եթէ չիցէ այսպէս գրելի)
χλιδών, στραγγαλίς, ψέλλιον կամ ἑμπλόκιον torques, monile եւ այլն. Բահուանդ. զարդ կանացի, որպէս քայռ, մանեակ, քօղէք, լանջագեղ կամար. ապարանջանք բազկաց եւ սրունից.
Մեհեւանդ. (լանջագեղ կամար, կամ անթանոց. Հին բռ.։)
Մթատեսակ իմնձեւով եւ խաչ ընդ աղօտ երեւեալ ի ներքոյ կամարացն. (Երզն. ՟ժ. խորան.։)
Յարկեար զհաստատութիւն ջրամած կամարիդ. (Գանձ.։)
Ի պատերազմունս, ի ձիամարտս, հետեւակամարտս, նաւամարտս. (Փիլ. լին. ՟Ա. 100։)
κάλυμμα, καλύπτηρ, κατακάλυμμα , περίθεμα, σκέπη operimentum, tegumentum, tegmen, sepimentum, obductio. Ծածկոյթ. օթոց. շուք. հովանի վրանաձեւ. գօտի. կամար. փեղկ. պատիչ. ծածկոց .... պ. նիւվար, ծոփք վրանի. նէվէրտ, շուրջ պատիչ. նիւվէրտիտէն, նէվէրտիտէն, պատել.
Զայն մարգարտով կազմէր, շողանման կապէր զկամարքն ի կողակէ կողակ. (Տաղ.։)
Մի պատերազմ միայն գիտասցուք ընդդէմ հակառակամարտ զօրութեանն. (Առ որս. ՟Ժ՟Ե։)
Եբաց նոյ զպատուհան տապանին։ Կարկառաւ ընդ պատուհանն, եւ ետես զիսահակ։ Կախեաց զնոսա չուանաւ ընդ պատուհանն։ Կապեսցես զպատուհանէդ ։ ըստ օրինակի պատուհանիցն եւ կամարացն առաջնոցեն։ Ձգեաց զձեռն իւր ընդ պատուհանն (ա՛յլ ձ. յառեաց զձեռն իւր ընդ ծակոյն. յն. եւս՝ ծակ)։ Պատուհանք բացան երկնից։ Բացից զպատուհանս երկնից. (իմա՛ ըստ եբր. եւ յն. սահանք) Եւն։
περιέχων, -χουσα, -χόν continens caetera complexu suo, orbs circumdans. Ինչ մի պար ունօղ եւ պարփակօղ Մի մէջ իւր զայր իրս, որպէս կամար, շրջանակ երկնից.
ՊԱՐՈՒՆԱԿ. գ. Շրջան. կամար. պէսպէս աշտիճան բարձրութեան յերկինս.
Ամրացոյց պարսպով՝ կամարակապ։ եւ սալարկեայ փողոցովք. (Հ=Յ. մայ. ՟Ի՟Բ. որ ի Հ. եւ Տէր Իսրայէլ. գրի Սալարակ կամ Սալայարկ փողոցօք։)
Ջրեղէն կամար երկնագոյն կապուտակ սառնաձեւ. (Ճ. ՟Բ.։)
Զբնակութիւն պարթեւական զձեր սեփական պահլաւն ի ձեզ դարձուցից։ Կանգնեցին ի տարոն յիւրեանց սափհական գիւղն յաշտիշատ։ Խնդրեաց զմանկութեան սեպհականն, զոր հօր իւրոյ շնորհեալ էր նմա հազար երգ։ Եւ ոչ մի ոք յիմոց սեպհականացն եւ ի կամարարացն։ Բաժանակից եւս արար զքեզ իւրոյ սեպհականացն. (Ագաթ.։ Խոր. ՟Բ. 11։ Եղիշ. ՟Ը. եւ թզմ։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 20։)
Ծամակալ արանց. կապ ի պատիւ վարսից աւագորերոյ մարգարտազարդ. ապարօշ. խոյր. կամար ճակատու եւ ծոծորակի եւ սաղաւարտի. կայ եւ յն. σφήκωμα որ ի լտ. մեկնի. galeae pars, cui crista inseritur.
Ըզկամարն եւ ըզվակասն, ըզվարսակալն ահարովնին. (Մագ. ոտ. մանուչ.։)
Եղեն բարեկամք միմեանց պիղատոս եւ հերովդէս. քանզի վերագոյն հակառակամարտք էին առ իրեարս. (Զքր. կթ.։)
Վերաձգօղն երկնից (կամարանման կամ վրանաձեւ). (Շար.։)
Ընդ վերնայնոցն կցորդութեան անկապուտ փառաց։ Երբեմն էի վերնային, եւ այժմ անդնդային։ Կամար վերնայինն երկնի։ Ամրացո՛ վերակացութեամբ վերնայնոցդ. (Նար. ՟Ծ՟Բ. ՟Կ՟Ե. ՟Հ՟Է. ՟Ձ՟Դ։)
Ընդ տղմաբնակ լինելոյս՝ ի յերկնային կամարացդ զերծայ (այսինքն վրիպեցայ). (Բենիկ.։)
Հակառակամարտացն քակտումն։ ի քակտումն երիցագունին պատուոյ։ Ի քակտումն հակառակորդացն զօրութեան. (Փիլ.։)
Երկին ի վերայ սորա զօրէն ձեղուան քօղարկեալ (յն. կամարեալ). (Նիւս. կազմ.։)
Ականակուռ ոսկի կամար։ Պաղպաջունք ականակուռք եւ մարգարտայեռք. (Յհ. կթ.։) (Տօնակ.։)
cf. ԱՂՋԿԱՄԱՐԴ.
ԱՂՋԿԱՄԱՐԴ կամ ԱՂՃԿԱՄԱՐԴ. Մանկամարդ. կին մանկահասակ կամ ծաղկահասակ. կէնճ գարը.
Աղճկամարդ մի ունի ի կնութեան. (Վրք. հց. ձ։)
Որ աղճկամարդ այրիքն են, ի նոցանէ ի բա՛ց մերժեաց։ Ուսուցանել եւ խրատել զաղջկամարդսն. (Եփր. ՟ա. տիմ. եւ Եփր. տիտ.։)
Ամբաստանէ զաղջկամարդաց այրեացն. (Ոսկ. ՟ա. տիմ.։)
Անտի է պառաւանց յայրատութիւն, եւ աղջկամարդացն գիջութիւն. (Մանդ. ՟Ժ՟Է։)
Աղջկամարդ, ի բա՛ց լեր յասպատակէ ասպարիսիս, եւ այր կանացի զքեզ ծանի՛ր. (Արծր. ՟Ա. 15։)
Յիսուս տղայ մանուկ՝ որդի անծերունի հօր, հօր քաղցր կամարար, մատամբս աղաչեմ, շրթամբք պաղատիմ, զիս արձակեա՛ տէր. (Տաղ.։)
Արտաքուստ կողմանէ տանն։ Դէմ յանդիման կամարին արտաքուստ կողմանէ. (՟Գ. Թագ. ՟Զ. 6։ Եզեկ ՟Խ՟Ա. 25։)
Մինչդեռ արեգակն յերրորդ ժամուն արփաթեւէր զկամարն երկնի. (Արծր. ՟Ե. 8։)
Ընդ բռամբ ածեալ զհակառակամարտն՝ բանդարգելս առնիցէ. (Տօնակ.։)
Այսօր սբացաջնջեցաւ ձեռագիր հակառակամարտին. (Թէոդոր. ի կոյսն.։)
Անտի է պառաւանց յայրատութիւն, եւ աղջկամարդկանց գիշութիւն. ((գուցէ եւ գիջութիւն). Մանդ. ՟Ժ՟Է։)
Ի ձեւ գմբեթի. կամարաձեւ. վրանաձեւ. խորանայարկ.
Որպէս խորան գումբեթաձեւ եւ կամարակերպ վրանանման բոլորեալ. (Զքր. կթ.։)
σφαιροειδής sphaerae similis, pilae speciem gerens որ եւ ԳՆԴԱՁԵՒ. Գնտաձեւ. բոլորածիր. եւ Կամարաձեւ. կլոր.
Երախտաւոր լինել գործովք արդարութեան՝ հօրն երկնաւորի։ Լեալք երախտաւորք եւ կամարարք բարերարին։ Արժանաւոր երախտաւոր վարուք հասանել ի նաւահանգիստն կենաց. (Յճխ. ՟Բ. եւ ՟Դ։ Զորս մարթ է իմանալ եւ ըստ առաջին նշ. որպէս էմէքտար։)
Դիրք ընդ երկրաւ՝ կամարատեսակ քար երկարաձիգ. (անդ. ՟Ժ՟Ա։)
Եօթնայարկն կոչեալ, որ էրն եօթն դաս ի վերայ միմեանց կամարօք բարձրացուցեալ. (Մարթին.։)
cf. ԼԵՐԿԱՄԱՐՄԻՆ.
Փոխանակ տաղավարացն զամպեղէն եւ լուսերանգ կամարն երկնի ցուցանէր. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Իբր Կամարակապ. Գմբեթաւոր.
Որ ինչէ ի ձեւ խորանի. վրանաձեւ. կամարաձեւ. գմբեթաձեւ.
Խորանաձեւ եւ կամարայարկ կոչէ զերկին. (Վրդն. ծն.։)
Խորանաձեւ կամարացեալ օդ վերնական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Եւ բոցն խորանաձեւ ցոլանայր շուրջ զնոքօք։ Հուր հնոցին խորանաձեւ կամարանման պատեալ. (Հարցնափառ.։)
Բերիւր ինքն ի կամարս խորանյարկս. (Գանձ.։)
(Աբեսաղոմ) յոչ միոյ պարտեալ հակառակամարտէ՝ իւրովին կախաղանելով. (Պիտ.։)
Կամայական յանձառութիւն, կամ կամարարութիւն, կամ սահմանս արկանել անձին. (Նար. ՟Հ՟Բ։ Արծր. յռջբ։ Ագաթ.։)
Որ ածէ կամար ընդ մէջ. գօտիածու
Մեծն յովհաննէս ժառանգ վակասակիր քահանայութեան, կամարածու վայելչութեան. (Ագաթ.։)
αἱλάμ, αἱλάμμων, ἑξελισσομένος aelammon, circumvolutus. Կամարօք կապեալ կամարայարկ (սրահ). եբր. էլա, էլամմօն։ (Եզեկ. խ. 22։ ՟Գ. Թագ. ՟Զ. 3։ ՟Է. 8։)
Կամարակապ յօրինուածով. (Ճ. ՟Բ.։)
Կամարակապ փողոցք կործանեցան. (Հ. կիլիկ.։)
Ունօղ զձեւ կամարի. կամարակերպ. կամարանման.
Կամարաձեւ խորան երկնից. յն. κύκλος circulus, gyrus. (՟Ա. Եզր. ՟Դ. 34։)
Կամարաձեւ իբրեւ զգունտ բոլորշի։ Լոյս կամարաձեւ. (ՃՃ.։)
Կամարաձեւ կարակն (ծիածան). (Տօմար.։)
Կամարաձեւ ջուրն, եւ հաստատութիւն. (Վրդն. ծն.։)
Ի բաց առան ի դրաց սենեկացն ոսկեհուռն կամարաձեւ երանգոցն տարազք. (Արծր. ՟Դ. 12։)
Ի ձեւ կամարի.
Կամարաձեւ էած զերկինս. (Առ որս ՟Ժ՟Բ. յորմէ եւ Սարգ. յկ. ՟Է.) յն. περιάγω circumduco.
Կամար կամ կամարաձեւ լինել.
Խորանաձեւ կամարացեալ օդ վերնական։ Գմբեթաձեւ կամարացեալ նման ձեղուան. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Գրի որպէս Կամարակապ, (եբր. էլամ). ի բազում օրինակս. (Եզեկ. ՟Խ. 22։)
cf. ԿԱՄԱՐԱՐ. ըստ ՟ա. նշ.
Իբրեւ աստուծոյ կամարարողաց, եւ հաւատարիմ ծառայից տիրասիրաց. (Արծր. ՟Գ. 2։)
Ի յանպատում քոց պարգեւացդ խոստացելոց շնորհէ կամարարողաց. (Գանձ.։)
Ունօղ զկամար ընդ մէջ իւր, գօտեւոր.
Հազար ծառայք կամարաւորք կային առաջի սորա. (Վրք. հց. ձ։)
Կամարաւոր պէսպէս զարդուք զարդարեալ բազում սպասաւորք. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 23։)
Երկնակամար գօտեաւն վերնայարկ կիսագնդիւն շարապնդեալ. (Անան. եկեղ։)
Եւ զկռանակուռ ձոյլ ոսկի կամարն ընդելուզեալ մարգարտովք եւ ակամբք պատուականօք ընդ մէջ իւր ածէր. (Եղիշ. ՟Է։)
Ի կամարն երկնից համբարձան։ Հակառակ քո համբարձելոյն։ Անձին իմում դժնեայ դատախազ համբարձայ։ Եւ ոչ նաւ համբառնայ հանդէպ առանց ուղղչի. (Նար.։)
Հազար ծառայք կամարաւորք եւ մանեկաւորք եւ կերպասազգեստք կային առաջի սորա. (Վրք. հց. ձ։)
Մայր եղեալ մանկանց. եւ Մանկամարդ մայր.
Զուր օրհնեն, եւ տան ցմանկամարսն. (Կանոն.։)
Զպառաւունս իբրեւ զմարս, զմանկամարդս իբրեւ զքորս։ Ի մանկամարդաց այրեացն հրաժարեա՛։ Կամիմ մանկամարդացդ ամուսնանալ. (՟Ա. Տիմ. ՟Ե. 2. 11. 14։)
Է՞ր արդեօք հնար աղջկան միոյ մանկամարդոյ զդէմ ունել առն հսկայի. (Ագաթ.։)
Մանկամարդ առնականայք. (Փարպ.։)
Մերձեցի՛ր աներկիւղ առաւել ի հուր բորբոքեալ՝ քան ի կին մանկամարդ։ Մանկամարդ աղջկան միոյ վախճանեցան ծնօղքն, եւ ինքն մնաց որբ. (Վրք. հց. ՟Զ. ՟Ժ՟Է։)
Մանկամարդք էին ամօք. (Եւս. պտմ. ՟Ը. 12։)
Ըմբիշ վայելեսցէ ի ձեռն մանկամարզին. (Ոսկ. մրգր. ՟Բ։)
Վարժիչք եւ մանկամարզք զայսոսիկ՝ որ յասպարիսաց նահատակութիւնս ընթանան, յառաջ ածելով. (Բրս. պհ. ՟Բ։)
Դամնոն մանկամարզ՝ ոտիւք կաղ էր. գողացելոյ կօշկացն, իցի՜ւ, ասաց, թէ յարմարիցի գողոյն. (Պիտառ.։)
παιδότριψ, -ίβος, παιδαγωγός paedotriba, qui pueros exercet, paedagogus. Վարժիչ մանկանց. մանկածու. դաստիարակ. եւ մանկամարզ.
Մերկամարտ մարտիկ արանց նմանեալ. (Եւագր. ՟Ժ։)
Մրցականաց եւ մերկամարտից ի վերայ հոսմանց. (Պղատ. օրին. ՟Է. (գրեալ էր մերկամարտուց։))
Որք ի մերկամարտսն հանդէսս պարապեն։ Ի մերկամարտ նահատակութիւնսն, որք ի կռուարանսն սովոր են. (Բրս. սղ. եւ Բրս. գոհ.։)
ՄԵՐԿԱՄԱՐՏՔ գ. πάλη lucta. Մերկակռիւ ագոն. ըմբշամարտութիւն. բռնամարտութիւն.
Ծառ, զոր ի հանդիսի մերկամարտից ցցեալ զարդարեն. (Մագ. ՟Ժ՟Ա։)
Մերկ անդամօք, մերկամարմին. կամ կիսամերկ, առանց ծածկութիւն, եւ թեթեւ զինու, անզէն. ըստ յն. մերկ. γυμνός nudus. կամ մերկ մարմնովք. γυμνοῖς σώμασι nudis corporibus.
(Զկրօնաւորս) ոմանք կամարարս, եւ ոմանք միայնացեալս անուանեալ։ Զկատարեալ իմաստասիրութիւնն միայնացելոցն ցուցանէ. (Դիոն. եկեղ.։)
Մերկամարտիկն մրցութեամբ. (Նար. ՟Լ՟Ա։)
Յարակայ կամարք արեգականդ, ուր օդն թանձրամած. ջիք, շաղաւարն։ Եւ հողմք յարակայացուցանեն զջերմակ շաղաւարսն։ Ընթացք լուսին որպէս մարհեղ քարշելով շաղաւարի։ վերաձգին (թռիչք) որպէս փայլակն, զոր անուոք յողդողդք աստեղաձիգք կոչեն, եւ ոչ աստեղօք վաղս առնուն, այլ այս տեսակ այսպէս շաղաւարի. (Պիտառ.։)
Որոյ կողն կամ կամարն է ողորկ.
Ծիածանն ըստ երկնային գնդին երեւի ի տեսիլ կամարաձեւ ողորկակող. (Շիր.։)
Գօտին արծաթափայլ՝ ոսկէտտուն կամարակապ. (Նար. տաղ ծն.։)
Այնպիսի պախճաւանգօք եւ լանջագեղ կամարօք զսպիցիս պնդակազմն. (յն. լոկ՝ այնպիսի՛ս զգեցիր). (Ոսկ. եբր. ՟Ի՟Ը։)
Ամօթ եւ նախատինք եղաք ծառայից քոց եւ պաշտօնէից։ Տիտոս Յուստոս պաշտօնեայ Աստուծոյ եւ այլն։ Կամ որպէս θεραπεύων, θεραπευτής obsequens. Ծառայ կամակատար, կամարար.
Արար նմա պատմուճան ծաղկեայ։ Որդւոցն ահարոնի արասցե՜ս պատմուճանս, եւ կամարս։ Զգեցոյց նոցա զպատմուճանսն, եւ ած ընդ մէջ նոցա զկամարսն։ Պատառեալ զպատմուճան իւր։ Ի վերայ պատմուճանի իմոյ վիճակս արկանէին։ Իսկ զպատմուճանն՝ քանզի էր առանց կարանի, ասեն ցմիմեանս, մի՜ պատառեսցուք զայդ։ Երկիւղիւդ՝ ատել եւ զպատմուճանն՝ որ ի մարմնոյն իցէ աղտեղեալ։ Պատմուճանն ազնիւ որդւոյ իւրոյ երիցու։ Սրբեցարո՜ւք եւ փոխեցէ՜ք զպատմուճանս ձեր։ Ամենեցուն ետ կրկին պատմուճանս։ Հինգ պատմուճանս փոխանակաւ.եւ այլն։
Յայնժամ կամար լուսոյ եկաց, զանձամբ կուսին պարափակեաց. (Ներս. մոկ.։)
Ամրացոյց պարսպով՝ կամարակապ։ եւ սալարկեայ փողոցովք. (Հ=Յ. մայ. ՟Ի՟Բ. որ ի Հ. եւ Տէր Իսրայէլ. գրի Սալարակ կամ Սալայարկ փողոցօք։)
Ի ստորնականաց թշուառութեանց դժնէից կենացս ի կամարն երկնից համբարձման։ Մի՛ ընդ հարկանիր լոյսդ ընդ ստորնականիս. (Նար. ՟Ժ՟Ա. ՟Ժ՟Է։)
Երկիւղածութեամբ եւ սրբազնապէս վերաթռուցեալս։ (Աթոռք յայտ առնեն) զաստուածակրութիւն եւ կամարարութիւն յաստուծայինսն ընդունելութիւնս վերաթռուցեալս. (Դիոն.։)
ὐπερῶον, -ῶα superior pars domus, coenaculum. Վերին մասն յարկաց տան. վերին յարկ. երկրորդ դստիկոն. վերնատուն. վերնաձեղուն. եւ վերին կամարք երկնից. վերի խաթ, երդիք, ծածք.
Ի վերնայարկն սրահէ խորհրդակատարն վայրէ (որ է վերնատուն սիովնի)։ Ի վերնայարկս սրահն հոգեկիր։ Ընդ վերնայարկ անձեռագործ երկնից կամարաւ. (Նար. ՟Հ՟Ե. Նար. գանձ եկեղ. եւ Նար. խչ.։)
Հարսն սուրբ, եւ առագաստ վերնայարկ։ Երկնակամար գօտեաւն՝ վերնայարկ կիսագնդիւն շարապնդեալ. (Անան. եկեղ։)
Որպէս խորան կամարակերպ վրանանման. (Զքր. կթ.։)
Ջարդեցէ՛ք զփայտակերտս նորա։ Հրձիգ արար զամենայն փայտակերտ զապարանից նորա։ Հրձիգ արարին զամենայն փայտակերտն։ Զամենայն փայտակերտ քաղաքին հրձիգ առնէին։ Զփայտակերտն հրով դատել։ Փայտակերտ ազնիւ դէմ յանդիման կամարին. (՟Ա. ՟Բ. ՟Գ. Մակ.։ Եզեկ. ՟Խ՟Ա. 25։)
Յամբարձմանէ բարձրութեան գերագունիցն կայից ստորասուզեալ։ Կայմն ամբարձման ի կայից իւրոց խլեցաւ։ Ի կատար ամբարձման գլխոյն կարմեղայ։ Ըստ ամբարձման կամարի. (Նար.։)
Անձեռագործ երկնից կամար, կամ հիմն հաւատոյ. (Նար. խչ. եւ Նար. եկեղ.։)
Երկնային անձեռակերտ կամար. (Անան. եկեղ։)
Լեռանց նըման անշարժաբար զեկեղեցւոյ կանգնեալ կամար. (Շ. յիշ. առակ.։)
τὸ ζώδιον, σημεῖον constellatio, signum Տուն աստեղաց. խումբ խումբ աստեղաց յիւրաքանչիւր կողմանս երկնից, մանաւանդ ի կամարն կենդանակերպից. համաստեղութիւն.
Յորմէ բաղկանայ ձեւ կամարին (ծիածանն) իբրեւ զբազմատեսիլ երանագոց. (Շիր.։)
Բարբառակից եւ կամարար սատանայի ես (յիշոցնատուդ). (Ճ. ՟Դ.։)
Ի կամարս խորանայարկս բարձրայարկս։ Չորեքկերպեան աթոռ ... բարձրայարկ. (Գանձ.։)
Ի սոյն կամարի գեղապճնելոյ. (Նար. կուս.։)
Զօրէն գեղեցկաձեւ կամարի յարմարեալ ծայրիւքն առ միմեանս. (Պիտ.։)
Կամար երկնանման գմբեթայարկ։ Պայծառ եկեղեցի գմբեթայարկ. (Ուռպ.։)
Ենճեռն. նենգաւոր, խարդախ». եւ կամ Կամարաշէն, զի յն. γυρός curvus է Կոր.
Երկնաբարձր աշտարակք, կամ կամարք։ Գրեցեր զբարբառ աւաղակին երկնաբարձր ապաշխարութիւն. (Բենիկ.։)
Հանգոյն երկնից կամարի, եւ զարդուց նորա. որպէս եկեղեցին.
Երկնակամար՝ նկարակերտիւք ... Նոյն ինքն երկին՝ եւ երկնակամար, եւ առագաստ յերկրի կառուցեալ. (Անան. եկեղ։)
Զլայնակամարն ոչ զկրծիւքն (կամ զկրծիցն) կապեալ, այլ գօտի ընդ մէջ իւր կապեալ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։ յն. լոկ գօտի։)
Լուսեղէն կամար.
Դրունքն բացան երկնից յապահով, առագաստին լուսակամարով. (Գանձ.։)
Ի ներքսագոյն կամարին խալարակայք ճախարակեայք ի սփիւռս խայրիցն. (Գանձ.։)
Անձեռակերտ խորանացարդ կամարին. (Անան. եկեղ։)
Նմանեալ խորանաձեւ յարկի. կամարակապ. եւ Երկնանման.
Խորանայարկ կամարանման յօրինեցար սուրբ կոյս աստուածածին. (Շար.։)
Կամարաւ կամ կամարօք զարդարեալ.
Երկնայինն կամարազարդ խորանի հրաշափայլութիւնք. (Անան. եկեղ։)
Կամարազարդ պսակեալ հրաշիւք. (Վրդն. լս.։)
Ի կերպ կամարի, կամարաձեւ.
Որպէս խորան գումբեթաձեւ եւ կամարակերպ. (Զքր. կթ.։)
Իբրեւ զաչս գեղեցիկ յօնիւք կամարակերպ թխագոյն զարդարեալ. (Վրդն. երգ.։)
Կցուած կամ զօդ կամարաց.
Ունի եւ խորանն կամարակիցս եւ անկիւնս եւ շրջապատս գեղապաճոյճս. (Արծր. ՟Ե. 7։)
Որոյ յարկն է կամարաձեւ, կամ գմբեթաւոր.
Խորանաձեւ եւ կամարաձեւ կոչէ զերկին. (Վրդն. ծն.։)
Երեւացաւ կամարայարկ խորան պայծառ քան զարեգակն. (Մարթին.։)
Նման կամարի. կամարաձեւ.
Խորանայարկ կամարանման յօրինեցար սուրբ կոյս աստուածածին. (Շար.։)
Հուր հնոցին խարանաձեւ կամարանման պատեալ շուրջ զհնոցաւն. (Հարցնափառ.։)
Բոլորաձեւ. կամարաձեւ. կարակնակերտ.
Կազմող կամարին՝ կարակնաձեւին կանգնող կմբեթին. (Գանձ.։)
ԿԵՆԴԱՆԱԲԵՐ գ. ζωοφόρος, ζωδιοφόρος signifer orbis, zodiacus. Կամար կենդանակերպից. զոդիակոս.
ՀԱՆԳՍՏԱՐԱՐՔ ՀԱՆԳՍՏԱՐԱՐՔ (ար՛՛) եւ ՀԱՆԳՍՏԱՐԱՐԻԹԱՅՔ (իգ՛՛). իբրեւ յն. թէրափէ՛ւդէ θεραπεύται . որ թարգմանի՝ Բուժիչք, եւ Պաշտօնեայք, կամ կամարարք.
Ջրեղէնն կամար. տեղի ինչ ձանծաղագոյն, եւ տեղի ինչ թանձրագոյն. (Վրդն. ծն.։)
Իբրեւ ձեղուն լինել կամարաձեւ.
Ամենայն որ սպանանիցէ զԿայէն, ասէ, զեօթն վրիժուց պահանջումն լուծցէ։ Արի՛ք տեսէ՛ք ... զպահանջումն հակառակամարտին (այսինքն զվրէժն խնդրելի ի սատանայէ). (Ոսկ. ես. եւ Ոսկ. ի նեռն.։)
Պայծառասցին լապտերք հոգւոց մերոց։ Պայծառացեալ ի կամարս լուսեղէնս։ Պայծառացի՛ր եկեղեցի Աստուծոյ ընդ ճգնութիւն սրբոց վկայից. (եւ այլն. Շար.։)
խաւարն առաջին բարաբարձեալ եղեւ։ Աւդոստոս սպանանէ զկղէոպատրա, եւ պարաբարձեալ յինքն նուաճէ զեգիպտացւոց իշխանութիւնն։ Հրեղեն սուրն սերովբէին պարաբարձաւ ի ծառոյն կենաց։ Ոչ պարաբառնի եւ անջատի ի քէն։ Ամենայն աղմուկ եւ հակառակամարտութիւն պարաբառնայ (այսինքն ՛նի) ի միջոյ. (Զքր. կթ.։)
Հակառակամարտացն քակտումն։ ի քակտումն երիցագունին պատուոյ։ Ի քակտումն հակառակորդացն զօրութեան. (Փիլ.։)
(թ. քէմէր. յն. գամա՛րա, լտ. գա՛մէրա. վր. կամարա.) Որ ինչ կազմեալ է կոր ձեւով իբրեւ զաղեղն, կամ գմբեթաձեւ, կամ խորանաձեւ, եւ գօտիաձեւ։ Որպէս Գօտի. ζώνη zona, cingulum
Խոյր եւ կամար։ Կամարս եւ խոյրս։ Աստուած ընդ մէջ նորա (ահարոնի) զկամարն։ Մինչեւ ցսուսեր իւր, եւ ցկամար իւր (զինւորական)։ Կմար ականակապ յականց շափիղայ ընդ մէջ իւր։ Լանջադեղ կամար։ Փոխանակ կամարացն (կանանց) չուան գօտի. եւ այլն։
Զապարոշն՝ վերին գօտի ասեն՝ զանթովքն ի վերայ պճղնաւոր պատմուճանին, եւ կամար՝ բուն գօտին ի վերայ միջոյն. (Նախ. ել.։)
Կամար իշխաական, կամ զինուորութեան. (Յհ. կթ.։ Շ. վիպ.։ ՃՃ.։) որպէս ζωστήρ balteum, baltheus
ԿԱՄԱՐ. Որպէս Կամարակապ շինուած, եւ գաւիթ ի նախադրունս տաճարաց եւ տպարանից. որ եւ ԷՂԱՄ. եբր. էլամ. αἱλάμ aelam
Կամար սեանց։ Զօդեալ կամարքն հանդէպ միմեանց։ Զկամար աթոռոցն, ուր դատէր ի կամարի ատենին։ Զներքին կամարաց տան տեառն։ Առ կամարաւ։ Անկեանց եւ կամարաց։ Զկամարօք դրան, եւ այլն, (Գ. Թագ. Ա. Մնաց.։ Եզեկ. Խ։)
Վասն միոյ բաժակի անկաւ կամարն ի սկիտէ. (Վրք. հց.։)
(Նաւահանգիստն) զօրէն առ միմեանս. (Պիտ.։)
Զի այգի կամարի՝ տունն իսրաէլի է. (Եփր. աւետար.։)
ԿԱՄԱՐ 2 Որպէս Գմբեթ կամ խորան երկնից. պարունակք եւ շրջակակք մոլորակաց. եւ աստիճան բարձրութեան.
Կանգնեաց զերկինս իբրեւ զկամար. (Ես. Խ. 22։)
Ի կամարն երկնից համբարձան։ Ի կամար վերնայինն երկնի. (Նար.։)
Ելին ի կամարն երկնից։ Եօթնաստեղեան երկնից կամարք. (Շար.։)
Յանեղէն զուդեալ կամար անզուգական. (Շ. իմ. եղակ.։)
Հանել ի կամարն եպիսկոպոսութեան. (Կանոն.։)