memory, remembrance;
attention;
intelligence, mind, sentiment, sense, instinct;
late;
cf. Յուշիկ;
— եւ ուրուշ, the senses;
— ի կուրծ, attentively, carefully, heedfully;
—ի —ով, with great attention, most attentively, more at leisure, diligently, carefully;
— առնել, առնուլ, ունել, դնել, to pay attention, to be attentive, to have in view, not to lose sight of;
to apply oneself to;
to mind, to take care, to be heedful or cautious, to take good heed, to be on one's guard;
to tend to, to aim at, to seek, to try, to endeavour, to strive;
յ— ածել, առնել, արկանել, to recall to mind, to remember, to remind;
cf. Յիշեցուցանեմ;
յ— գալ, լինել, զ—ով գալ, to bear in mind, to recollect, to call to mind, to remember;
յ—ի ունել, կապել, to preserve in one's memory, to have recollection of, never to forget;
— ի կուրծս առնել, to think, to meditate, to conceive or imagine the design of;
— ի կուրծս արկանել, to take a thing for serious, in earnest;
զ— եւ զուրուշ գրաւել, cf. Մոգեմ;
ընդոստուցանել զ—, to excite the attention;
— ունել յոք, to follow with the eyes;
յ— բերել, cf. Յիշեմ;
յ—ի բերել, to revive, to cause a person recover his breath, to quicken, to rouse;
— ունել, to wait;
բառնել յ—ոյ մտաց, to cause to forget, to put out of one's head;
պրծանիլ յ—ոյ յիշատակաց, to be forgotten;
յ— լինի ինձ, ինձ յ— անկանի, I do remember;
— ի կուրծս անկաւ գրել, the idea struck him to write, he conceived the idea of writing;
— ի կուրծս քաջալերէին զմիմեանս, they incessantly encouraged one another;
չէ ի յ— մտաց, he does not remember;
նմա ընդ յ—ի կապեալ, calling to his memory, reminding him;
— կալ, attention !.
μνήμη memoria. պ. հուշ. ուս. Արմատ Յիշելոյ. Յիշողականն. յիշողութիւն, եւ Ուշադրութիւն. մտադրութիւն. դիտողութիւն. զգուշութիւն. ուշիմութիւն. միտք. խելք. զգալն անձին. զգայական ճանաչումն. յիշատակ. յիշատակութիւն.
Զորս խրատեցաւն եւ ուսաւ, ընկալաւ յուշի։ Զի մի՛ յոր ուշն կայր ի բանին թաղեալք՝ յայլ կամս զբանն ծախեսցուք. (Փիլ.։)
Ունիցիս զմեղսն հանապազ յուշի. (Ոսկ. եբր. ՟Լ՟Ա։)
Գործ արբեցութեան զուշն յապուշ առնէ։ Ո՛րչափ եւ արբենայք աստուածային բանիւն, զուշն ապուշ ի բաց մերժէք, եւ զաստուածեղէն յիշատակսն ի տեղւոջն տնկէք. (Սեբեր. ՟Թ։)
Ուշ եւ լայնութիւն սրտի։ Համբարձեալ առ արարիչն ամենայնի զուշն. (Փարպ.։)
Մի՛ անկցի յուշ յիշատակի, եւ մի՛ յիշեսցեն։ Մի՛ ինչ իցէ՝ որ պրծանիցի յուշոյ յիշատակաց. (Մծբ. ՟Ժ՟Դ։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Ոչ ուշ յիշատակի ունին ձկունք. (Վեցօր. ՟Ը։)
Անասնոց եւ գազանաց եւ թռչնոց ետ բարս եւ ուշ առ ի պէտս. որոց ուշն զբարսն շարժէ առ ի ներգործութիւն. (Յճխ. ՟Դ։)
Զուշին պարտութիւն։ Ուշիւ իմաստիցս։ Ի յուշոյս իմ տեսութենէ։ Անդր քան զկարծիս ուշոյ իմաստից. (եւ այլն. Նար.։)
Յիւրեանց ուշի պահել, եւ այլոց ծանօթս տալ. (Խոսր.։)
Յուշի ունիցիք զնշան կատարածին։ Ուշի նպատակ։ Որպէս աղեղնաւորք ուշի մտօք նկատեն ձգել զնետս, նոյնպէս պարտ է մեզ զամենայն ուշ մտաց եւ մարմնոյ ի նա ունել. (Շ. բարձր.։)
Ոչ գիտաց. կամ չէ՛ ի յուշի մտաց. (Մխ. երեմ.։)
Զանհնարին դառնութիւն դժոխոց տարտարոսի ընդ յուշի կապեալ». այսինքն յուշ արարեալ. (Յհ. կթ.։)
ՈՒՇ ԱՌՆԵԼ. ՈՒՇ ԱՌՆՈՒԼ. ՈՒՇ ՈՒՆԵԼ. ՈՒՇ ԴՆԵԼ. προσέχω (յորմէ պռօսխումէն). attendo σκοπέω speculor, observo σπουδάζω studeo ἁκριβόω diligentiam adhibeo συνέρχομαι congredior եւ այլն. Յառել զմիտս. միտ դնել. փոյթ ունել. գուն գործել. նկատել, եւ նկրտիլ. դէտակն ունել. դիտել. հայել զգուշութեամբ. զգոյշ լինել. խելք տալ, աղէկ նայիլ. ետեւէ ինկնալ, ջանալ, զգուշանալ.
Յաղթութեանցն ուշ առնել։ Որում ուշ արարեալ բաղձան։ Այնմ ուշ առնէր։ Ի փախստի ո՞ւշ առնիցես. (Եզնիկ.։ Փարպ.։ Բուզ. ՟Ե. 43։ Սեբեր. ՟Թ։)
Ուշ բլերն առնէր (դիմել ի բլուրն)։ Ուշ նմա արարեալ. (Զենոբ.։)
Ուշ առնէր, անձին հրամայէր. (՟Բ. Մակ. ՟Ծ՟Դ. 42։)
Ուշ առեալ կարգին ըստ եօթանասնիցն թարգմանութեանն մեկնեսցուք. (Ոսկ. ես.։)
Իրաւանց ուշ ունիցիք. (Յոբ. ՟Զ. 29։)
Պարտ է ի յերկրի ուշ ունել ե՛ւ զվերինսն խորհել։ Ամենեքին ուշ կալցին խնամելոյ. (Յճխ. ՟Զ։)
Երազոցն ուշ ունէր ի գլուխ ելանել. (Սեբեր. ՟Ը։)
Ամենայն ուրեք կամաց աղաչելեացն ուշ ունէր. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 1։)
Ի բացեայ կայր, եւ ուշ ունէր մրցելոյն եւ դուպարելոյն. (Ոսկ. ես.։)
Ուշ ունէր կատարածի ելիցն։ Ոչ ունէին ուշ, թէ ով է որ մխեաց ընդ նմա ձեռն. (Իգն.։)
Ո՛ւշ կալ. թէ տիմոթեայ պէտք էին գրոց, ո՞րչափ եւս առաւել մեզ. (Խոսր.։)
Առ քեզ ուշ ունել հաւատովք. (Նար. ՟Լ՟Ե։)
Ո՛ւշ կալ, եւ զգոյշ լեր յոյժ։ Բանից իմոց ու՛ւշ կալ սրտիւ քով. (Սիր. ՟Ժ՟Գ. 16։ ՟Ժ՟Զ. 24։)
Եւ դու ուշ կալ հեզութեան վարդապետին, զիա՛րդ ոչ թշնամանէ զնոսա. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 23։)
Սիւքեմ ուշ եդեալ դինայի՝ սիրեաց զնա։ Ուշ եդեալ հայեսցին յիս։ Ուշ եդին խոնարհեցուցանել զիս յերկիր։ Զանձն ապրեցուցանել ո՛ւշ դիցուք։ Ուշ եդեալ ընթանամ ի կէտ կոչմանն աստուծոյ.եւ այլն։
Ուշ եդեալ քննեսցես զիմաստս սաղմոսաց՝ զոր երգես. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Պարտ է իւրոյ գործոյն ուշ դնել. (Բրս. հց.։)
Ուշ դնէր ուսման գրոց սրբոց. (Վրք. ոսկ.։)
Ուշ եդեալ մնային, կամ սպասէ. (Փարպ.։ Փիլ.։)
Եդ սատանայ ուշ ի վերայ՝ ո՛չ ի դաւիթ, այլ ի վերայ իսրայէլի. (Եփր. մն.։)
ՈՒՇ ԿԱԼ. իբր Ուշադիր կալ, կամ, ուշ կալուլ. միտ դնել.
Յորժամ ընթեռնուցու աւետարանն, մի՛ կալ ուշ երեւելի գրոյն կամ ընթերցողին, այլ յերկնից բարբառողին. (Ճ. ՟Գ.։)
ՈՒՇ Ի ԿՈՒՐԾՍ. իբր մ. Ուշ ունելով, քաջ խորհելով, յիշելով, ուշաբերեալ, կամ ջանալով.
Եթէ ոք միտ եդեալ մեղմով ուշ ի կուրծս (կայցէ), գտանէ։ Յայնպիսի նեղութեանց եւ խռովութեանց որպէս ի մէջ բազում խաղաղութեանց՝ ուշ ի կուրծս քաջալերէին. (Վեցօր. ՟Ե։ Ոսկ. ապաշխ.։)
Իսկ ՈՒՇ Ի ԿՈՒՐԾՍ ԱՆԿԱՆԻԼ, կամ ԱՌՆԵԼ. տե՛ս ի բառն ԿՈՒՐԾՔ։
ԶՈՒՇՈՎ կամ ՅՈՒՇ ԱԾԵԼ. Յիշել. խորհել. քաջ զմտաւ ածել. եւ Յիշեցուցանել.
Եւ իմ զայն ամենայն զուշով ածեալ՝ կամեցար եւս արձանագրով յօրինել։ Զուշով ածեալ զայն՝ որ ասէր. (Եպիփ. թաղմ.։)
ԶՈՒՇՈՎ կամ ՅՈՒՇ ԳԱԼ. Յինքն գալ. ուշաբերիլ. զգաստանալ. յիշել. ի միտ առնուլ.
Զուշով եկեալ առ ժամայն՝ ասաց. (Եպիփ. թաղմ.։)
Հայելովն (տեառն պետրոս) յուշ գայ ի հաւուն ձայնն. (Յճխ. ՟Ժ՟Թ։)
Զի յուշ եկեսցեն, եթէ եւ աստ զտանն տէր մեղմացուցանէ. (Երզն. մտթ.։)
ՅՈ՛ՒՇ. (առանց բայի) Տե՛ս ի տառն Յ։
ՅՈՒՇ ԱՌՆԵԼ. ՅՈՒՇ ԱՐԿԱՆԵԼ. ὐπομνάω, ὐπομιμνήσκω, -ομαι in memoriam revoco, commemoro, praemoneo. Յիշեցուցանել. ազդ առնել. յիշեցնել, միտքը ձգել. տե՛ս եւ ՅՈՒՇԻ ԿԱՊԵԼ ի բառն ՈՒՇ։
Յուշ արասջիր նոցա՝ իշխանութեանց եւ պետութեանց հնազանդ լինել. (Տիտ. ՟Դ. 1։)
Յո՛ւշ արարէք զայս ազգաց. (Երեմ. ՟Դ. 16։)
Յուշ առնէր զօրականացն։ Յուշ եւս առնէր նոցա։ Յուշ առնէր նմա զամենայն բանս ատենին։ (Եղիշ.։)
Զիւրեանց փրկութիւնն յուշ առնէ։ Յուշ առնէ նոցա սակս բազմապատիկ շնորհացն աստուծոյ. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։)
Զդատաստանէն յուշ արար, եւ զկտակէ յուշ առնէ. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 24։)
Զքոյդ երախտիս յուշ քեզ արկանեմ։ Ի ձեռն սաստին երկուս իրս յուշ արկանէ։ Յուշ արկեալ լինէր ճշմարտութեան թշնամին՝ անօրէն թագաւորին՝ զազատագունդն հայոց. (Նար. ՟Լ՟Է։ Երզն. մտթ.։ Ճ. ՟Բ.։)
ՅՈՒՇ ԱՐԿԱՆԵԼ կամ ԱՌՆԵԼ ԱՆՁԻՆ. Յիշել. միտքը բերել.
Ոմանք յերիս աւուրս յուշ արկանեն կերակուրս. (Փիլ. տեսական.։)
Յուշ տայ առնել նոցա Էն անուամբ, թէ ի սկզբանէ աստուած հարց նոցա է. (Արշ.։)
ՅՈՒՇ ԲԵՐԵԼ. Յիշել. խորհել. միտքը բերել, մտմտալ.
Զհանդերձեալ սոսկալի դատաստանն յուշ բերիցէ։ Ի յուշ բերեալ զոր ի քեզ անճառելի բարեմասնութիւնք. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Զ։ Նար. ՟Խ՟Ը։)
ՅՈ՛ՒՇ ԼԻՆԵԼ ՈՒՄԵՔ. μιμνήσκο, -μαι, μνημονεύω recordor, memini. Յիշել. յիշատակել.
Յուշ լիցին ձեզ կապեալքն. (Եբր. ՟Ժ՟Գ. 3։)
Յուշ լիցի քեզ որդեակ հոգէխառն սնունդն. յուշ լիցին քեզ հալածանք իմ եւ քո ի միասին. (Ագաթ.։)
Յուշ լիցի քեզ՝ որ գրեցաւն ի սաղմոսարանի անդ։ Յո՛ւշ լիցի քեզ եւ մարգարէն. (Կոչ. եւ այլն։)
ՈՒՇԻ ՈՒՇՈՎ. մ. Ամենայն ուշով. ուշադրութեամբ. արթուն հսկողութեամբ.
Հովիւք յականեսցես զհօտս իւրեանց ուշի ուշովն. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Իսկ յասելն (Տօնակ.)
Հայել արժան է ուշին մտօք յասացելոցս միտս». ընթերցի՛ր, ուշիմ մտօք. կամ իմա՛, ուշի ուշով։
Զամենայն զուշով ածեալ՝ ասէր, յիշեցի զաւուրսն զառաջինս։ Զուշով ածեալ զխրատ ամբարշտին՝ որ բերանով օձին. (Եպիփ. ծն.։)
որպէս ռմկ. cf. ՅՈՒՇ, ՅՈՒՇԻԿ.(լծ. թ. իւշէնմէք, եավաշ եավաշ ). Անագան. յամր. տակաւ տակաւ.
Զոր ու՛շ (կամ յուշ), պատմել դիւրին է ձեզ. (Ագաթ.։)