place, spot, space, extent, part, ground;
field, plain, camp, country;
անհուն —ք, immense, vast spaces;
յայսմ —ի, here, in this place;
now;
յայնմ —ի, there, in that same or very place;
then;
մինչեւ ցայս —, thus far, to this place;
until now;
յոր —, in which place, wherever;
— մի, առ — մի, a short time, a moment, an instant, a little;
ընդ —, in vain, vainly;
ի —, below, under, beneath;
cf. Զէն;
cf. Վեր;
յայլում —ի, somewhere else, in another place;
ի վերուստ մինչեւ ի —, from top to bottom;
from head to foot;
գազանք —ի, wild beasts;
մեղր ի —է, wild honey;
ի —ի բնակել, to live in the open air, in camp;
—ս հատանել, to go along way;
զ—օք գալ, to go around, round about, to go here and there;
զ—օք ածել զաչս, to look round about;
ի մի — գալ, to assemble, to resort to one place;
ընդ — հարկանել, to abandon, to forsake, to cast off, to desert;
ի — հարկանել, արկանել, to disparage, to sneer at, to defame, to slander;
ի — շարժել, to beat down, to overthrow;
զաչս ի — արկեալ, looking down, with one's eyes cast or bent down;
ցո՞ր — նեղութեանց հասի ես, to what trouble have I brought myself!
ընդ վայր, in vain, uselessly;
ցայդ վայր, so far, as far as that, to that place, there;
ցոր վայր, where, whither;
ցո՞ր վայր, how far ?.
τόπος locus, spatium եւ ὄπου ἑάν quocumque եւ այլն. Տեղի ո՛րպիսի եւ իցէ. եւ միջոց կամ ծագ տեղւոյ եւ ժամանակի, սահման. կողմն. (լծ. հյ. ուր. եւ թ. եէր, արա, արալըգ ).
Ի վայրի դալարւոջ։ Գորգիաս զօրավար վայրացն։ Վասն ամրութեան վայրացն։ Աչք անմտի զվայրօք (ընդ ծագս երկրի) յածին։ Յո՛ր վայր եւ (յն. ու՛ր եւ) երթիցես։ Ի մի վայր միաժողով են։ Մինչեւ ցայս վայր (յն. ցայսր)։ Յայսմ վայրի (յն. աստ)։ Ցո՞ր վայր նեղութեանց հասանես։ Յայն վայր (մտածութեան) հայեցայ. եւ այլն։
Վայրս ինչ ի գաղիղեացւոց աշխարհին. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Յանխնայ յուզէին զվայրսն։ Գաւառաց, տեղեաց, վայրաց։ Ընդէ՞ր արքայ ցայդ վայր միայն ետուր ընթեռնուլ։ Մեղուք արագաթեւք զգաւառին վայրօք եւեթ կարեն շրջել. (Եղիշ. պատմ. եւ Եղիշ. դտ.։)
Ի մի վայր եկեալ հասանէին։ Ընդ վայր յածելով երիվարաւն՝ անկանի ի խոր իմն մեծ. (Խոր. ՟Գ. 58. եւ ՟Բ։ 58։)
Այնքան վայրս հատեալ՝ եկն ետես։ Միթէ զվայրօք ինչ գալ եւ մուրանա՞լ պարտ էր վարդապետին։ Հուր ընդ վայրս բորբոքեալ։ Ծաղկածին վայրից։ Այն վայր է այցելութեան, յորում ելք հնարից ոչ գոյ. (Իգն.։ Սարգ. յուդ. ՟Բ։ Բրսղ. մրկ.։ Նար. կ.։ Նար. ՟Հ՟Դ։)
Հանդէպ իննակնեան վայրուցն։ Լինել օտար ի վայրուց (մերոց) եւ ծանօթից. (Զենոբ.։)
Վասն սոցա ասացեալ է մեր յայլում վայրի։ Եւ դարձեալ զգուշացեալ յայլում վայրի գրի. (Եւս. պտմ. ՟Ա. 6։ Կոչ. ՟Դ. (այսինքն այլուր)։)
ՎԱՅՐ. ἁγρός ager, -rus, regio. Տեղի արտաքոյ բնակութեան. դաշտ. անդաստան՝ ուր լինի վար եւ հունձ. եւ Երկիր անգործ ի բացի. անապատ։
Բանջար կամ խոտ վայրի. ծաղիկ վայրի. գազանք վայրի. գեղեցկութիւն վայրի. քարինք վայրի։ Ծառ վայրաց։ Իբրեւ զարջ մի որդէկտոր ի վայրի։ Դիպեցան իբրեւ զցիռս ի վայրի։ Եղինք ի վայրի ծնան։ Զխոտն ի վայրի. եւ այլն։
ՎԱՅՐ ՄԻ. մ. ԱՌ ՎԱՅՐ ՄԻ. μικρόν modicum, paululum ἑν ἁκαρεῖ momento temporis եւ այլն. Առ փոքր մի միջոց. ժամանակ ինչ. խուն մի. քիչ մը ատեն. պիրաղ.
Վայր մի համբերեսցուք։ Խցէ՛ք զաչս մարմնոյդ վայր մի։ Վայր մի հրաժարեցուցանէ չուտել. (Բրս. ՟խ. մկ.։ Եղիշ. ՟Ը։ Մագ. ՟Ե։)
Ա՛նց նիստ աստ վայր մի, եւ մնա՛։ Մնա՛ դու վայր մի (կամ վայրիկ մի) աստէն մինչեւ մտից հարցից։ Եկաց վայր մի. (Հռութ. ՟Դ. 1։ Տոբ. ՟Է. 9։ ՟Ժ՟Ա. 14. (յորս չիք ինչ ի յն)։)
Յա՛նձն առ վայր մի զպատճառանօք վիրաւորիլն։ Որոց ոչ պիտէր եւ առ վայր մի կեալն։ Վայր մի քաջանալ։ Ընդունէին զնա. առ վայր մի մեծարանօք։ Գողանալ վայր մի խաբէութեամբ զերկիւղ ձեր։ Զձեր օգնութիւն վայր մի ի բա՛ց կալայք. (Փարպ.։)
ԸՆԴ ՎԱՅՐ. ա. որպէս Վայրապար. (ռմկ. փուճ տեղը ... ). ի զուր. ի նանիր. անխորհրդաբար. պարզաբար. եւ Նանիր. զուր. անպիտան, չնչին.
Ծառայ զինքն անուանեաց ո՛չ ընդ վայր, այլ՝ Քրիստոսի. (Ոսկ. հռ.։)
Ոչինչ ընդ վայր ասացեալ է բան իմաստնոյն։ Իբրեւ զշուն անպիտան ընդ վայր հաջես. (Եզնիկ.։ Եղիշ. ՟Ը։ Մի՛ զգրաւեալս արեամբ հզօրիդ անտես արարեալ՝ ընդ վայր կորուսաներ. Նար. ՟Ձ՟Գ։)
Սկսաւ ուտել ընդ վայր իբրեւ զմոլի. (Վրք. հց. ՟Թ։)
Լա՛ւ է զվէմն ընդ վայր ձգել, քան՝ զբանն ընդ վայր արձակել. (Եւագր. ՟Թ։)
Զհաւաստի եւ բովանդակ աշխատութիւն մեր՝ ընդ վայր եւ աւելորդ ցուցանել գործ. (Խոր. ՟Բ. 61։)
Հատանիցեն զընդվայր արմատս մոլաբոյսս. (Ագաթ.։)
Ընդ վայր աղաղակ, անպատճառաւոր ծաղր. (Նար. ՟Խ՟Ը։)
Գրի եւ ԸՆԴ ՎԱՅՐԻ.
Այս՝ բաջաղանաց եւ ընդ վայրի խնդրոց են հոյլք. (Ղեւոնդ.։)
ԸՆԴ ՎԱՅՐ ՀԱՐԿԱՆԵԼ. ἑγκαταλείπω derelinquo. Լքանել. թողուլ՝ իբր ի վայր կոյս ընդ գետին. երեսի վըրայ թողուլ.
Ոչ թողցէ զքեզ, եւ ոչ ընդ վայր հարկանիցէ։ Եւ ոչ ընդ վայր հարկանէ զսուրբս իւր։ Մի՛ ընդ վայր հարկաներ զիս։ Ընդ վայր հարեր զօծեալ քո.եւ այլն։
Ոչ ընդ վայր հարկանես զանձինս ծառայից քոց. (Մամիկ.։)
Ի ՎԱՅՐ. մ. κάτω infra. Ի ստոր. ի խոնարհագոյն տեղի. ի խոնարհ. ի ստորին կոյս. եւ Յետնեալ. պակաս. վար. դէպ ի վար.
Ա՛րկ զքեզ աստի ի վայր։ Ի վերուստ մինչեւ ի վայր։ Անկաւ յերրորդ դստիկոնէն ի վայր։ Զերեսս ի վայր արկեալ։ Զուս հարկանէր, ի վայր քարշէր։ Եւ դու իջցես ի վա՛յր ի վա՛յր.եւ այլն։
Իսկ (Ես. ՟Ի՟Գ. 8.)
Մի թէ ի վա՞յր ինչ ոք էր, կամ տկար ոք. իմա՛, նուազեալ, յետնեալ։
Մի՛ ի վայր անկանիք (այսինքն մի՛ լինիք երկրաքարշ)։ Զպարիսպն երիքովն ի վայր շարժեալ. (Սարգ. եւ այլն։)
Ի ՎԱՅՐ ՀԱՐԿԱՆԵԼ, ԱՐԿԱՆԵԼ, եւ այլն. διαβάλλω, ἁνατρέπω calumnior, rejicio, subverto եւ այլն. Աղարտել. զրպարտել. նուաստացուցանել. խոնարհել. վար զարնել՝ իջեցնել.
Ի վայր հարկանելն զնա՝ նոցա յաչաղմանն եւ մախանաց եւ չարութեան էր։ Ոչ թէ ուսանել կամելով եւ կամ իմանալ՝ ասէին զայս, այլ զի ի վայր արկցեն զփառսն որ յաղագս Քրիստոսի էր։ Տային նմա պատճառս առ ի վայր արկանել զնա՝ զՆազարէթ յիշէին. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 3. 5. 11։)
Դիւրաւ զլսելիսդ ի վայր տայք այլոց երբեմն վատաբարոյից եւ շոգամոգաց. (Պտմ. աղեքս.։)
Զտղայ եւ զմատղաշ ծառերն ի վայր տայք. (Ոսկիփոր.։)
Մի՛ ի վայր տխրեալք, այլ զուարճանալով. (Բրս. պհ. (ռմկ. երեսը կախած՝ տրտում)։)
ՎԱՅՐ . ՎԵՐ Ի ՎԱՅՐ. ՎԵՐ Ի ՎԵՐՈՅ. cf. ՎԵՐ։
ԶԱՌ Ի ՎԱՅՐ cf. Զ.
ՑԱՅԴ ՎԱՅՐ. cf. ՑԱՅԴ
ՑԱՅՆ ՎԱՅՐ. cf. ՑԱՅՆ.
ՑՈ՛Ր ՎԱՅՐ. Մինչեւ ցո՛ր վայր, կամ սահման կամ չափ տեղւոյ եւ ժամանակի եւ իրաց. եւ ե՞րբ.
Ցո՛ր վայր նեղութեանց հասանես եւ խռովութեանց. (՟Ա. Մակ. ՟Զ. 11։)
Անցեալ ընդ մէջ նոցա՝ գնաց, ցո՛ր վայր ինքն կամեցաւ։ Ցո՛ր վայր յառաջանան եւ դադարեն. (Շ. մտթ.։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ՟Բ։)
Բայց դու ասա՛, ցո՞ր վայր (ժամանակի) եկեսցէ մարգարէն այն. (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։)
ՎԱՅՐ cf. ԸՆԴՎԱՅՐՔ