distant, far off;
camp;
suburb;
interval.
distance, intervalle;
esplanade;
interligne;
distant, éloigné.
(եթէ չիցէ գրելի Լուսատու) Լուսաւոր ըստ իմիք, կամ պայծառ մասն լուսնի իբր թափաւցիկ. որ ըստ կարծեաց ոմանց յառջնոց այսպէս բացատրիւր.
κέλευμα, πρόσταγμα, ἑπιταγή , σύνταγμα jussum, mandatum, praeceptum, edictum, licentia, permissio χρηματισμός oraculum, decretum եւ այլն. (լծ. պ. ֆէրման. յն. խրի՛մա ). Բան հրամայեալ. կամք բացատրեալ՝ կատարելի. պատուէր. պատուիրան. պատգամ. կարգաւորութիւն. վճիռ. որոշողութիւն. հրովարտակ. եւ Թոյլտուութիւն.
Բառ անյայտ՝ որպէս նշանակ աշտիճանաց վերին օդոց կամ եթերաց, իմաստակօրէն բացատրեալ.
Մերթ ըստ յն. ոճոյ. ἁνακαθαίρω explico, explano allegorias. Մեկնել. բացատրել. պարզել. ի բաց փարատել եւ յստակել զմթութիւն բանից.
διάστημα spatium, intervallum, stadium. Անջրպետեալ. եւ Անջրպետութիւն. միջոց. բացատ.
ՄԵԿՆԵԼ. φράζω, μεταφράζω dico, indico, doceo, interpretor ἑπιλύω dissolvo, resolvo, explico διασαφέω declaro, explano συγκρίνω dijudico, conjecto եւ այլն. Մեկին առնել, ըստ որում պարզ եւ յայտնի կացուցանել. պարզել զմթութիւն բանից. յայտնաբանել. բացայայտնել, վերլուծանել. թարգմանել. խելամուտ առնել. մեկնիլ, բացատրել, հասկըցընել պարզ կերպով.
Յատուկ իւրաքանչիւր ումեք բան բացատրեսցէ. (Արիստ. ստորոգ.։)
Զոմն մարդն ծանօթագո՛յն բացատրեսցէ՝ մարդ բացատրելով, քան թէ կենդանի. քանզի սա առաւե՛լ ուրոյն ուրումն մարդոյ, իսկ նա հասարակագոյն։ Ոչ է այս ուրոյն գոյացութեանն, այլեւ այլոցն։ Քանոյն մանաւանդ եղիցի ուրոյն յատուկ՝ զոյգ եւ անզոյգ ասիլ։ Ուրոյն յատուկ լիցի որակութեան՝ նմանն եւ աննման ասիլ ըստ ինքեան. (Արիստ. ստորոգ.։)
ՊԱՐԶԵԼ. ἁναλύω resolvo, explico, expono. Վերլուծանել. բացատրել. մեկնաբանել.
Լինին բազում անգամ եւ կոմիտք, այսինքն վարսամ աստեղք. ((որ է բացատրութիւն թարգմանչի). Դամասկ.։)
Փորձին ցուցանել։ Փորձին յոռի ցուցանել զբացատրեալ սահմանդ։ Զայս տարակուսանսլուծանել փորձեսցուք. (Անյաղթ պորփ. եւ Անյաղթ արիստ.։)
Թէ զբանս արանց քերթելով, եւ զգոյնն եւ զերգն իգական բացատրիցէ. (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
Բացատրոհէ ի միմեանց զանբաղայսն եւ զբաղադրեալսն. (Տօնակ.։)
Անքատակ բացատրութեամբ. (Երզն. քեր.։)
որպէս Բացատրելով մերժել, եւ հատանել ի ժառանգութենէ.
Զպտուղն աստուստ բացատրեաց մեզ, քանզի որ զձեզ ընդունի ասէ, զիս ընդունի. (Ոսկ. յհ. ՟Բ 26։)
ἁπόφημι, ἁπόφαινω enuncio, effero, manifesto, declaro, pronuncio, assero, statuo, decerno Բացարձակ ասել, յայտնի ասել, յայտնել, բացատրել. վճռել. վճիռ հատանել. որ եւ ԲԱՑԵՐԵՒՈՑԵԼ.
Եթէ բաւականաբար բացատրեալ էր. ապա եթէ՝ ոչ բաւականաբար. (Արիստ. առինչ.։)
Կիսաբոլորից բացատաացն, եւ եռամասնիցն, եւ ութամասնից եղելոց ... Ութամասնեայ բացատաւն եռամասնեայքն լնուին. (Պղատ. տիմ.։)
ԵՐԵՒԵԼԻ ԱՌՆԵԼ. Յայտնի առնել. հանդիսացուցանել. եւ Քաջ բացատրել.
ԶՐՈՒՑԵԼ. որպէս Բացատրել.
ԹԱՐԳՄԱՆ. Մեկնիչ սուրբ գրոց կամ հին մատենից. բացատրիչ գաղտնեաց. միջնորդ խորհրդոցն Աստուծոյ.
Անկցի հոգն ի սիրտ առն իմաստնոյ. որ իմացունն է՝ միշտ հոգս ունի։ Իմացունն հանապազ յընտրութիւն է՝ զբարին եւ զչարն բացատրել ի միմեանց. (Լմբ. առակ.։)
Զերիվարական խաղալիսն բացատրեսցուք. այժմու յն. παιδεία, կրթութիւն։ Կայ եւ ի Գաղիանոսի.
Խանծեալք եւ հագածեալք. այսինքն մոլեալք եւ կատաղեալք։ Հագածելի՝ այսինքն ցնորելի գործեն զբարւոք ուսումն. (Լծ. փիլ. (որ են ընդարձակ բացատրութիւնք)։)
Ճառական պատճառք, արժանաւորք ի զարմանալ։ Ճառական բացատրութեանն հատուցումն այսպէս ասասցի. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. իմաստն.։)
Միջակէտ, որ եւ ասի բացատ՝ որ է դատարկ տեղի. (եւ միջակէտ կոչի ըստ տեղւոյն, զի ի միջին կայ ստորակիտին եւ կատարեալ կիտին. Գրչ. գէորգ.։)
Ետ կապել շառաշիղս տղի ի վերայ ողին նորա. (Ագաթ. յորմէ եւ այլք. իսկ Սարկաւագ վարդապետ բացատրէ՝ Արձանս տթղի։)
Հեզացուցանելով, եւ սիրաբար բացատրելով. (Պղատ. տիմ.։)
զոր (Մխ. ի մեկն. երեմ.) այսպէս բացատրէ.
Բառ լտ. դրիպունուս. tribunus. որ պէսպէս բացատրի ի յն։ Ցեղապետ. ազգապետ. հազարապետ ժողովրդեան կամ զօրաց.
Որդի կամ զաւակ քեռ ուրուք. քրոջորդի, քրոջը զաւակը (ի յն. ասի կրկին բառիւք, որդի քեռ. այլ ի դնիլն մի բառ, շփոթի ընդ Եղբօրորդի. զոր տեսցես. որպէս եւ ի լտ. nepos է երկդիմի. վասն որոյ բացատրելի՝ nepos ex sorore. որպէս թէ թոռն ի քեռէ իւրմէ. լաւ եւս՝ sororis filius)
Ի նոյն բերի եւ այս եւս բացատրութիւն.
Ո՛չ, ամենեւին ոչ. (Լմբ. պտրգ.։) Յորս բացասականքն՝ ռամկօրէն բացատրին, բնաւ, իսկի. հիլ. հիլ պիր վէճհ իլէ. այս ինքն բնաւին ոչ։
Յառաջակայ խորհրդոյս մեծութեան ոչ ունելով նիւթ բացատրութեան՝ յանհասութիւն ապաւինի. (Սկեւռ. ես.։)
ἑκτίθημι expono Որպէս Բացադրել, եւ բացատրել. առաջի դնել, ճառել, մեկնել. վճռել. յայտ առնել.
Իւղոյն բարեբաշխ բացատրութեամբ ի մասունս եօթանց առաջադրութեանց գնդիցն վառելոց. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Եկեսցուք ի բացատրել եւ զօրինակ մեծի խորհրդոյ փրկչին մերոյ. (Անան. ի յովնան.։)
Րաբունօրէն բացատրեսցուք. (Ժմ.։)
Եւ Մեկնել. բացատրել, բա՛ց եւ յայտնի դնել առաջի։
cf. ԲԱՑԱՏՐԵԼ. զի դ եւ տ են լծորդ։
ἁποδίδωμι Որպէս Բացատուել. այսինքն ի բաց տալ. աւանդել. առաջի դնել.
Դատող իշխանութիւնն զպարտապանին զինչսն՝ յաղթողին բացատրիցէ։ Յաղթողին բացատրիցէ զինչսն պարտապանին. (Պղատ. օրին. ՟ԺԲ։)
Թէ եւ այնր սահմանի բացատրեցէք սահման ... եւ դարձեալ միւս սահմանին բացատրեցէք սահման։ Նորին առն սահման բացատրեցաւ. այսինքն առաջի եդաւ. (Սահմ. ՟Գ. եւ ՟Ժ՟Գ։)
(Ի յարութեան հասարակաց) իւրաքանչիւր տարր՝ զոր էառն, բացատրեն հրամանաւն Աստուծոյ (այսինքն աւանդեն տերանցն). (Տօնակ.։)
Բացատրեալ արտայայտեսցուք զսքանչելի խորհուրդն. (Զքր. կթ.։)
Ու՞ր բացատրեցից զբազմութիւն նետիցն. (Եղիշ. ՟Ա։)
Բացատրեալ ի նմանէ զարտաքուստ մտեալ զվատթարութիւնն։ Չէ՛ բաւական ցուցանել զճշմարտութիւնն, այլ կարեւոր է եւ զստութիւնն ի նմանէ բացատրել։ Իմաստունն հանապազ յընտրութիւն է՝ զբարին եւ զչարն բացատրել ի միմեանց. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. առակ. եւ Լմբ. սղ.։)
Ո՛չ է զտեսակ հրոյ ի միմեանց բացատրել, եւ ոչ զխոնարհութեանն տեսակ ի նիւթ իմանալ. (Կլիմաք.։)
Քրիստոնէից ազգ բացատրին ի միմեանց իւիք իւիք։ Յո՛րքանս որոշին բարիքն, եւ յո՛րքանս բացատրին չարքն։ Բացատրին ի միմեանց զուր, եւ սուտ բանն. (Լմբ. առ լեւոն. եւ Լմբ. ժղ. եւ Լմբ. առակ.։)
Ըստ որում բնաւորեալ է՝ սիրաբար բացատրելով. (Պղատ. տիմ.։)
Ենթագրեն զայսպիսի տարբերութիւնս եւ այսպէս։ Զոր եւ ենթագրելովք բացատուեցին, սեռ գոլ ասելով եւ այլն. (Պորփ.։)
Կամ Նեղիլ սրտի, դժուարիլ. վշտանալ, մինչեւ յոգւոց հանել, մռնչել. (պէս պէս բացատրեալ ի յն) Տե՛ս (Յհ. ՟ժա. 33։ Մրկ. ՟ը. 12։ Գծ. ՟ժզ. 18։ ՟ա. թգ. լ. 6։)
ԼՈՒԾԱՆԵԼ. որպէս Բացատրել, մեկնել՝ լուծանելով զկնճիռն.
Մի՛ ծանրական լինել մեծութեամբ բացատրութեանն. յն. ծանրաբեռն. φορτικός importunus.
Խնդրէին զբացատրութիւնն զաստուածիմաստ հոգերգողին նուագ (այսինքն մեկնել զսաղմոսն)։ Ըստ նախաձայն հոգերգողին. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
որ ի հայ թագմանչէ այսպէս բացատրի. (զի պակասի ի յն)
Ես եմ տէր աստուած քո, աստուած նախանձոտ, որ հատուցանեմ։ Աստուած նախանձոտ եւ վրէժխնդիր տէր. (Ել. ՟Ի. ՟Լ՟Դ։ Օր. ՟Դ. ՟Ե. ՟Զ։ Նաւ. ՟Ա. 2։ Տե՛ս եւ Եղիշ. ՟Բ. ուր բացատրի իմաստ գրոցն։)
Նմանապէս ստորոգիլ, կամ ասել, գրել, նշանակել, բացատրել, լինել. (Պորփ.։ Աթ. ՟Ա։ Արիստ. ստորոգ. եւ Արիստ. պերիարմ.։)
cf. ԳՆԴԱԾԱՂԻԿ. զի ի լս. Անյաղթ պորփ. առ ի բացատրութիւն գնդածաղկի՝ դնի պապունիճ, որպէս պ. պապունէ. թ. բաբաթիա չիչէյի. եւ գօյուն կեօզիւ։
ՍԱՀՄԱՆԵԼ, ըստ փիլիսոփայից. ὀρίζω definio. Զիսկութիւն եւ զբնութիւն իրաց էական բառիւք ամփոփելով բացատրել.
Կէտք երեք. կէտ աւարտեալ (։), միջակ (), ստորակէտ(,)։ Ստորակէտ է՝ տրամախոհին չեւ եւս յանգեցելոյ, այլ՝ եւս կարօտեցելոյ նշան։ Ի՞ւ առանձնանայ կէտ ի ստորակիտէ. ամանակաւն. զի ի կիտէն կարի յոյժ մեծ է բացատն, իսկ ի ստորակիտէն ամենեւին նուազ. (Թր. քեր.։)
ՎԱՅՐԱՊԱՐ, ի, աց. ա. (յն. պէսպէս բացատրեալ). Նանիր. սնոտի, ունայն, չնչին. ումպէտ, հասարակ. անպատճառ. անխորհուրդ. անիմաստ. աննշան. ընդունայն եւ ընդվայրայածու. փուճ. պօշ, ավարա, պալպօշ.
ուր եւ յաստուածաշնչի՝ որ ըստ օրինակաց գէորգեայ վարդապետի, ի բացատրութիւն ձայնիս.
Մեսրոբայ փոխատրելով զհայերէն աթութայսն ըստ անսայթաքութեան սիղոբայից հելլենացւոց. (Խոր. ՟Գ. 33.) այսինքն վերածելով ի նոյն կարգ այբուբեանական՝ ըստ անվրէպ համեմատութեամբ տառադարձութեամբ. կամ բացատրելով զայբուբենս մեր նորագիւտս՝ հնչմամբ վանկից նաեւ տառիւք յունաց։
Իսկ յայլոցն, որ ինչ եւ բացատրեսցէ ոք, օտարաբար նովաւ եւ այլապէս ի միմիանց վարիմք. (Յհ. իմ. ատ.։)
ἅφραστος. inenarrabilis. Անպատում. անթարգմանելի. անճառելի. անասելի. անբացատրելի. տիլէ՝ վասֆէ կելմէզ.
συγκυροῦν, συγκυρούσα, τὸ πλησιόν pertinentia, confinia, quae sunt prope Արձակավայրք կից ընդ քաղաքի՝ արտաքոյ պարսպաց կամ արձանաց. որ եւ ԲԱՑԱՏ ասի, եւ ԶԱՏՈՒՑԵԱԼՔ, եւ ԴՍՏԵՐՔ՝ իբր շինանիստ վայրք եւ աւանք քաղաքին.
ἁποδίδωμι trado, reddo, explico, replico, narro Ի բաց տալ, այսինքն աւանդել՝ զպատմութիւն, կամ զլուծումն. որ եւ Բացատրել, Նշանակել.
Մինչեւ զմերն Թորգոմ մեզ բացատուեալ զպատմութիւնս. (Յհ. կթ.։ Այլ չէ՛ հայկաբան՝ ասելն յն. ոճով.)
Զոր եւ են թագրելովք բացատուեցին։ Ասի տեսակ եւ այս, որ ընդ բացատուեալ սեռիւս է։ Արդ բացատուեն զտեսակն այսպէս։ Զսեռն բացատուելով՝ զտեսակն յիշեցաք. (Պորփ.։)
Եւ Բացատութիւն, ընդարձակութիւն.
Յովհան երուսաղէմացի ասէ. բացատերեւ վարդն յանապականէն մարիամայ անապանաբար ծաղկեալ. պիտառ. (որ ըստ այլոց է բան Յհ. ոսկ. ի յար.։)
Մնացեալ միայն ի վերայ խաչին որպէս զայգի (այսինքն որթ այգւոյ) երկմատնի կամ երեքմատնի, բացատարածեալ աստի եւ անտի զձեռսն. (Աթ. ՟Ը։)
Խայտացեալք ընդ ընծայական շնորհադրուատ բացատրութիւն զուարթնոյն. (Թէոդոր. խչ.։)
Եթէ դարձեալ պարտեսցի, զկիսաբոլորն գնոյն բացատրիցէ (այսինքն ի բաց տացէ)։ Պարտեալ՝ որպէս ասացաք, զկիսաբոլորն. եւ որ հալածէն, զկէսն գնոյն հատուսցէ. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Բ։)
Բացատրութիւն ձայնիս Մակբաշխ, որ է ըստ յն. տրամաբաշխ կամ վերաբաշխ.
cf. ՀՆԳԵՐԵԱԿ։ Փիլ. ՟ժ. բան.։ (Պատճառ կրկնակ գրութեանցս է սովորութիւն գրչաց ըստ գաւառական հնչման. մանաւանդ յորժամ ի հին օրինակին իցէ թուանշան. Ե. ՟Ե. զոր ի բարդութիւնս անխտիր հինգ կամ հնգ. ձայնիւ բացատրեն ըստ հաճոյս։)
Մանրամասն քննութեամբ քննել կամ բացատրել. (Սկեւռ. յար. եւ Սկեւռ. ի լմբ.։)
ἑμφαντικός, ἑμφατικός significans cum emphasi. Յայտնաբանօղ. յայտնաբանիչ. բացատրօղ. թարգման.
παράφρασις paraphrasis. Ուր ուրեք լինի ասել անընդհատ զիրէն՝ զորմէ է բանն՝ պարզաբանութեամբ. եւ Պարզաբանութիւն. բացատրութիւն.
Ութամասնեայ բացատաւն եռամասնեայքն լնուին. (Պղատ. տիմ.։)
Պախարակեն զբացատրութիւն սահմանիս. (Սահմ. ՟Ժ՟Գ։)
ՊԱՐԱՊՈՒՄՆ, պմունք. σχόλιον, -ια scholion, -ia, glossa, notula, adnotatio. Դեգերանք ի վարդապետական բանս. մեկնութիւն. բացատրութիւն մասնաւոր. ծանուցում, գիտնալիք.
ՍՏՈՐԱԳՐԵԼ. ὐπογράφω describo. Ստորասելով իմն գրել ըստ օրինի եւ ըստ կարգի ճոխաբար. հաստատել. ճառել. նկարագրել. գծագրել. ստուերագրել. նշանակել. բացատրել.
Ոչ զոք կարծեմ այլազգաբար զմտաւ ածել յաղագս այսոցիկ։ Այլազգաբար բացատրէ. (Անյաղթ բարձր. եւ Անյաղթ լծ. պորփ.։)
Այսպէս բացատրեսցի, կամ որպէս զիա՛րդ եւ իցէ այլազգաբար. (Արիստ. առինչ.։)
Վասն ստոյգ առնելոյ զվարդապետութիւն բայի՝ ի հետեւողաց եւ յանհետեւողաց զնա բացատրէ։ Վասն որոյ ասէ, բայ է բառ անհոլով. եւ այս՝ յանհետեւելեացն. իսկ ի հետեւելեացն բացադրէ զնա՝ ասելով, ընդունակ ամանակաց. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։)
Բաղբանականք են, ոյք առ մակբերան (ի մակաբերութիւնս), եւ առ շաղկապս (ի հաւաքմունս) բացատրութեանն քաջ տրամակային. (Թր. քեր.։)
կամ Մեկնիչ, բացատրիչ.
Կարծի նշանակել Բացատրելով. բացայայտելով։ Բայց առաւել իմա՛ որպէս Բացադրապէս, այսինքն ի բաց դնելով, ի բաց որոշելով. զատանելով. ընտրողութեամբ.
Քննութիւն կարգաց եկեղեցւոյ, եւ բացատրապէս որոշումն արտաքուստ մտեալ ի սա նորաձեւութեանց։ Ապա յայտնի երեւեցաւ կարի բացատրապէս հեռի ի համեմատութենէ միմեանց (աբեղայութիւն եւ քահանայութիւն)։ Որոշեցին բացատրապէս քննութեամբ եւ զարտաքուստ արկեալ ի սա սերմանս չարին. (Լմբ. պտրգ.։)
Զօտարն արիաբար որպէս զչար բացատրոհեաց. (Մաքս. եկեղ.։)
Բացատրոհեալ հանէր ի փափկութեան վայրէն. (Սկեւռ. լմբ.։)
Հոտոտելիք զազդմունս զանազան հոտոցն առնլով՝ բացատրոհէ զնոսա ի միմեանց. (Գր. հր.։)
Իբր Անբաց. փակ. դժուարաւ բանալի, կամ բացատրելի. խրթին. դժուարիմաց.
Կիսաբոլորից բացատաացն, եւ եռամասնիցն, եւ ութամասնից եղելոց ... Ութամասնեայ բացատաւն եռամասնեայքն լնուին. (Պղատ. տիմ.։)
Զերիվարական խաղալիսն բացատրեսցուք. (Պղատ. օրին. ՟Ը։)
Երկբայանային առ ի մէնջ։ Բացատրեաց զերկբայացեալն ի մէնջ. (Անյաղթ պորփ.։)
Երկբայանային առ ի մէնջ։ Բացատրեաց զերկբայացեալն ի մէնջ. (Անյաղթ պորփ.։)
Թերեւս ընտանեգոյն բացատրութիւնս եղիցի. (Արիստ. առինչ.։)
Ասի իրակութիւն երկար վասն զամանակն բազում գոլ։ Եթէ բացատրեսցէ ոք, քանի. ինչ իրակութիւն է, ամանակաւ սահմանեսցէ, տարեւո՛ր. (Արիստ. քանակ.։)
ἁναλυτικῶς resolvendo. Վերլուծութեամբ. կամ դարձուածով բանից եւ բացատրութեամբ.
Ծանօթագոյն եւ ընտանեգոյն բացատրեսցէլ զտեսակն բացատրելով, քան զսեռն. ո՛րզան, զոմն մարդն ծանօթագոյն բացատրեսցէ մա՛րդ բացատրելով, քան թէ կենդանի. (Արիստ. գոյաց. ՟Ե։)
Ոչ հակադարձէ հաւ թեւոյ. ապա եթէ բացատրեսցի ընտանեբար, եւ հակադարձէ. որպակ, թեւ՝ թեւաւորի (է) թեւ, եւ թեւաւորն թեւով թեւաւոր. (Արիստ. առինչ.։)
Ոչ հակադարձէ հաւ թեւոյ. ապա եթէ բացատրեսցի ընտանեբար, եւ հակադարձէ. որպակ, թեւ՝ թեւաւորի (է) թեւ, եւ թեւաւորն թեւով թեւաւոր. (Արիստ. առինչ.։)
ἐρμηνευτικός interpretativus, interpretans, explicans. Մեկնօղ. բացատրօղ. յայտնաբանօղ.
διασάφησις declaratio, explanatio λύσις solutio διάκρισις discretio, distinctio ἐρμηνεία interpretatio ἑξήγησις enarratio. Մեկնելն զմթութիւն բանի. բացատրութիւն. վերլուծութիւն. լուծումն. թարգմանութիւն. իմաստ կամ միտ բանի՝ ըստ ճառին եւ ըստ խորհրդոյ.
μέσα φωνή media vox. Ոյր ձայնն է միջակ. միջակ ձայնիւ կամ բացատրութեամբ ստորոգման.
ՅԱՆԴԻՄԱՆԵԼ. συνίστημι constituo, exhibeo, commendo, adjungo παρίστημι expono. Յանդիման կամ առաջի կացուցանել. ներկայացուցանել. ընծայեցուցանել. եւ Բացատրել.
Ներհակաբար անկարելին հարկ ելումն բացատուեալ լինի. այսինքն ընդ հակառակն՝ հակադրին անկարելին եւ հարկաւորն. (Պերիարմ.։)
Եթէ ի բացատրութեանն պատկանութիւն ոք նայեսցի. (Սկեւռ. լմբ.։)
ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ. ἑξήγησις, ἁξίωσις explicatio, declaratio. Մեկնութիւն. բացատրութիւն. (ըստ յն. ոճոյ). թաֆսիլ.
Պատասխանի, թէ վասն է՞ր ասես զիս բարի. եւ պատմութիւն բանին։ Յանդիմանութիւն անուսումնութեան է ասացեալդ, եւ ո՜չ աստուածաբանութեան պատմութիւն։ Ըստ պատմութեան յեղանակի (այսինքն բացատրական եղանակաւ)։ Պատմութիւն ուղիղ հաւատոյ. (Կիւրղ. գանձ.։)
Զառաջիկայն տրամաբանութիւն տաղտկալուր ճեմարանին բացատրէաք. (Մագ. կբ։)
Բաղբանականք են, ոյք առ մակբերսն եւ առ շաղկապս բացատութեանն քաջ տրամակային. (Թր. քեր.։)
Րաբունօրէն բացատրեսցուք։ Րաբունօրէն զորասցի՝ զհնազանդութեան շահն ուսուցի. (Շար.։ Կրպտ. ոտ.։)
Համարիչն րոպէից. խտրօղ ժամուց եւ րոպէից ծննդեան. կամ ըստ յն. բացատրիչ ժամուց.
Ըստ յն. ոճոյ, որպէս Բացատրութիւն. մեկնութիւն. լուծումն. ἁπόδοσις. expositio, explicatio.
διάστημα distantia, suburbium Արձակ վայրք քաղաքի արտաքոյ քան զդուռն. բացատ. արուարձանք.
Նաբաթ եւ աբիութ, քահանայք վակասաւորք, բանարանակալքն, եւ մանեկաւ որքն. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ. (ուր ի լտ. վրիպակաւ բացատրեալ է՝ փակակալ, ունօղ բանալեաց։))
ԲԱՑԱՅԱՅՏՆԵԼ. cf. ԲԱՑԱՏԱՅՏԵԼ.
ἁπομνημόνευμα dictum vel factum memorabile, et commentarii rerum gestarum Յիշատեկելի բան. արժանի յիշատակաց՝ ասացուած, կամ առած, եւ գործ իմաստնոց. եւ Բացատրութիւն նոցին իրաց.
ἑκπετάζω extendo, explico ԲԱՑԱՏԱՐԱԾԵԼ. Քաջ տարածել. պարզել. ձկտել.
Ի վերայ խաչին ... բացատարածեալ աստի եւ անտի զձեռսն. (Աթ. ՟Ը։)
Որպէս Բացատ. անջրպետութիւն. եւ Տարակայութիւն. διάστημα եւ ἁπόστασις
Որք ի բացեայ կան (ի հրոյ)՝ հեռաւորութեամբ չափեալ բացատութիւն, աներկիւղութեամբ չափեալ բացատութիւն, աներկիւղութեան հասեալ են. (Փիլ. ել.։)
Զիա՛րդ առ իրեարս ունակութեամբք եւ բացատութեամբքն ունին (աստեղք). (Բրս. երրորդ.։)
Կայ իմն յարական նշան ի ձեւ աղեղան ըստ բացատութեան ամպոյ եւ պարզոյ. (Վրդն. ծն.։)
Բացատրոհէ ի միմեանց զստորասականն, եւ զբացբարձականն. (Տօնակ.։)
Եթէ բաւականաբար բացատրեալ էր. ապա եթէ՝ ոչ բաւականաբար. (Արիստ. առինչ.։)
Դիւրին բացատրութեամբ. դիւրիմաց.
Շարժէ զիմաստ մեր՝ քո ընդհարկանելդ զերկաթ սիրոյ։ Ընդհարկանէ Քրիստոսիւ զմեղսն։ Արեգական ընդհարկանել զաչսն՝ առնէ նիւթոցն բացատրիչ եւ որոշիչ. (Լմբ. առ ոսկան. եւ Լմբ. սղ. եւ Լմբ. իմ.։)
Շարժէ զիմաստ մեր՝ քո ընդհարկանելդ զերկաթ սիրոյ։ Ընդհարկանէ Քրիստոսիւ զմեղսն։ Արեգական ընդհարկանել զաչսն՝ առնէ նիւթոցն բացատրիչ եւ որոշիչ. (Լմբ. առ ոսկան. եւ Լմբ. սղ. եւ Լմբ. իմ.։)
Թարգմանաբար. մեկնաբար. բացատրական.
Խառն կամ յետ եւ առաջ պատմութեամբ, եւ զոյգ ընդ բացատրութեան այլոցիրաց.
Պարտ վարկանիմ վերլուծական բացատրութեամբ զքո խոհեմութիւնն երեւակայացուցանել. (Մագ. ՟Լ՟Զ։)
Հաւաստագոյն բացատրել, կամ պահել։ Հաւաստագոյնս ստուգել. (Անյաղթ պորփ.։ Ճ. ՟Ա.։ Վրդն. ծն.։)
Թուղթ յորում կայ նամակ կամ բացատրութիւն հաւատոյ.
ἑκφάντωρ, ἑκφαντορικός expressor, enarrator, interpres. որ եւ ՅԱՅՏՆԱԲԱՆ. Բացատրօղ. մեկնիչ. թարգման.
παραστατικός, δηλοτικός explicans, manifestans, denotans. Որ ինչ լինի յայտնօղ կամ կարօղ է յայտնել. յայտական. յայտնական. բացատրօղ.
Նախավաճառողն ո՛ր եւ իցէ իրի՝ այնմիկ, որ ոչ իրաւապէս (ունի) վաճառել, եւ կամ ոչ արժանապատուաբար, եւ պարտապան իցէ դատապարտութեան նախավաճառողն, որպէս եւ բացատրողն. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Բ։)
Ութամասնեայ բացատաւն եռամասնեայքն լնուին. (Պղատ. տիմ.։)
Ստորագրեալ կամ ընդարձակ բացատրութեամբ նշանակեալ.
ἁναλυτικός, -κή, -κόν resolutivus, resolutorius. Կարդեալ ի վերլուծանել զբաղադրութիւն, եւ զդժուարութիւն կամ զմթութիւն. մանրամասն բացատրիչ. մեկնողական.
Վերլուծական բացատրութեամբ։ Վերլուծական մտօք զայլ ի նոյն յարեսցուք. (Մագ. ՟Լ՟Ե։ Տօնակ.։)
ἁναλύω resolvo, dissolvo. Մանրամասն լուծանել, քայքայել, որոշել. մեկնաբանել, բացատրել.
Աշտանակն զաքարիա, իւղոյն բարեբաշխ բացատրութեամբ, գնդիցն վառելոց՝ ի ջահէ անտի զօրութեամբ անեկամտաբար վիճակաւորեալ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Շաղկապք փաստբանականք են, ոյք ի բացատրութեան սակս բաղայց յարառոցին. եւ են այսք. զի, վասն որոյ, վասն զի. (Թր. քեր.։)
Թէպէտեւ բռնադատեցաւ, չկարաց ապրեցուցանել զմիտս. (Կիւրղ. ծն.) իմա՛, ողջ պահել զմիտս բանին, քաջ բացատրել։
ԱՍՏՈՒԱԾԱԽԱՌՆ (մարմին). Ի լատին գիրս բացատրի, deo mixtum, divinum. իսկ ի յն. թէպէտեւ լինի բարդութիւն հանգէտ հյ. այլ ի բանն Եպիփ. խչ. դնի միով բառիւ θεώσωμος , որպէս թէ Աստուածամարմին. որ չէ ի դէպ հայկաբանօրէն։
ἕκθεσις expositio, πόνος elaboratio Բացադրութիւն, եւ բացատրութիւն. այսինքն առաջի դնելն զբան ինչ, եւ մեկնել. արտաճառութիւն. ճառ աշխատասիրութիւն բանի. բացայայտութիւն. վարդապետութիւն, յայտարաութիւն մտաց եւ կամաց.
Անորիշ բացատրութեամբն զերկաքանչիւրոց զանյայտն ունելով. զբարւոյն ասեմ եւ զչարի. (Գանձ.։)
cf. ԲԱՑԱՏՐՈՒԹԻՒՆ։
ԲԱՑԱՏՆՕՐԻՆԵԼ. ἁοποικονομέω amoveo, removeo a dispensatione Ի բաց հանել ի տնտեսութենէ. մերժել. հեռի առնել. կր. հեռի լինել.
Որպէս զի ամենայն որ ի չարութենէ լինի այսմ աղտ, բացատնօրինեսցի ի ձեռն հայելոյն (յանձն քո). (Բրս. հայեաց.։)
Խայտացեալք ընդ ընծայական բացատրութիւն զուարթնոյն. (Թէոդոր. խչ.։)
Ստուգութիւն սահմանական բանի բացատրութեան. (Յհ. կթ.։)
Ոմանք պախարակեն զբացատրութիւն սահմանիս. (Սահմ. ՟Ժ՟Գ։)
Այս բացատրութիւն յատկագունին եղիցի, որ է միայն տեսակ. (Պորփ.։)
Արդ յայտնի, եւ որ առ բազումս՝ բացատրութիւն հատուցման (բանիս՝) այս է։ Իսկ առ ի բարս՝ բացատրութիւնն է այսպիսի. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. այլաբ.։)
ԲԱՑԱՏՐՈՒԹԻՒՆ. ἁπόθεσις expositio, abjectio, ἁποτομή abscissio որպէս Բացադրութիւն. ի բաց դնումն, ի բաց որոշումն, հատումն. եւ Զատումն. զանազանութիւն.
Բազում բարութեանց պատճառք էին անստացուածութիւնն, բացատրութիւն առնելով զամենայն չարեաց. (Ոսկ. գծ.։)
Զբացատրութիւն հին զատկին, եւ զներածութիւն նորոյ զատկիս. (Կամրջ.։)
Մարդասէրն Աստուած արժանի արասցէ զսա՝յետ բացատրութեան հերացն՝ ե՛ւ թողութեան յանցանաց։ Վերստին կնիք է այս բացատրութեան մեղաց, եւ բոլոր իսկ մեռելութեան գործոց ջնջումն. (Մաշտ.։)
Բացատրութեամբ ի նմանէն խորշեալ։ Բացատրութիւն պիղծ համարելոյն՝ եւ ողորմելոյս, է զղջումն եւ անզղջականութիւն։ Պատշաճաբար եդ առաջի բանս զբացատրութիւն քահանայութեան եւ կրօնաւորութեան։ Թերեւս բացատրութեամբ հեռի եմ ի նմանէ։ Կարօտիմք ուսանել զբացատրութիւն սոցա ի միմեանց. (Լմբ. սղ.։ Լմբ. պտրգ. եւ այլն։)
Իւղոյն բարեբաշխ բացատրութեամբ ի մասունս եօթանց առաջադրութեանց. այսինքն բաժանմամբ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Այլազգաբար բացատրէ մեզ զենթադրութիւն տարբերութեան. (Անյաղթ պորփ.։)
Բացատրութիւն տայ վիճակելոցն յաստիճան ժառանգութեան. (Լմբ. էր ընդ եղբ.։)
Զտեսակս երեսաց մերոց բացատրեաց ի միմեանց եւ օտարացոյց, զի մի՛ լինիցի անկարգութիւն համատպութեամբն. (Լմբ. առակ.։)
Եւ միւսն զայս իսկ զնոյնս հեզացուցանելով, եւ սիրաբար բացատրելով. (Պղատ. տիմ.։)
cf. ՄԱԿԱՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ. Կարծիս կասկածանաց մակխոհութեամբ բացատրեալ զառ ի մէնջ դատողութիւնս. (Մագ. ՟Կ՟Ա։)
Խայտացեալ (իւղաբերից) ընդ ընծայական շնորհադրուատ բացատրութիւն զուարթնոյն. (Թէոդոր. խչ.։)
Եթէ ի բացատրութեանն պատկանութիւն ոք նայեսցի. (Սկեւռ. լմբ.։)
Կրկին բառ յն. բէրի՛ էրմինի՛աս. περὶ ἐρμηνείας de interpretatione. Յաղագս մեկնութեան. այն է Մի ի գրոցն արիստոտելի, ուր բացատրին քերականական մասունք բանի տրամաբանօրէն, մակագրեալ ըստ հյ.
Որ զստոյգն բարբառի. հաւաստապատում. անվրէպ բացատրիչ.
Կարծիս կասկածանաց տարամտածական մակխոհութեամբ բացատրեալ. (Մագ. կբ։)
Իւղոյն բարեբաշխ բացատրութեամբ ի մասունս եօթանց առաջադրութեանց գնդիցն վառելոց. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Բացատուելն. պարզելն, եւ տարածումն. որ եւ ԲԱՑԱՏՐՈՒԹԻՒՆ.
Աղեղն՝ որ է յօդն, եւ արձակեալ ըստ բացատուութեան պարզոյն. (Փիլ. լին.։)
Դառնայցեն յԱստուածս օտարոտիս ... եւ զայրացուցանիցեն զիս. (Օր. ՟Լ՟Ա. 20։ Տե՛ս եւ Յոբ. ՟Լ՟Ա. 39։ ՟Գ. Մակ. ՟Ե. 5։ ՟Ա. Կոր. ՟Ը. 12. յորս յն. պէսպէս բացատրի։)
Փորձպետին հարցագիտութիւն կոչաւորութեան բացատրելով զոչ իմացականն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
ἑμφαντορικῶς expressive, declarando. որ եւ ՅԱՅՏՆԱԲԱՆԱՊԷՍ, Պարզաբանութեամբ. մեկնաբանելով. բացատրութեամբ. յայտնապէս.
ՍՏՈՐԱԳՐՈՒԹԻՒՆ. descriptio. Ընդարձակ սահման. բացատրութիւն.
ἁνάρησις recitatio, praedicatio, explicatio. Երկրորդումն բանի բացատրութեամբ. պարզաբանութիւն.
ἁνάλυσις resolutio. Լուծումն բոլորի բաղադրեցելոյ ի պարզ մասունս իւր. լուծականութիւն. քայքայումն. եւ Որոշումն մանրամասն. մեկնութիւն. բացատրութիւն.
Մեկնութիւն. բացատրութիւն.
Կամ ἑξήγησις enarratio, explicatio Մեկնաբանութիւն. բացատրութիւն.
Մակերեւութաբար իբրեւ յականատեսի առաջի իմացականին բացատրոհէ. (Տօնակ.։)
Որպէս Յարմարումն անուան եւ օրինակի առ ի բացատրութիւն.
ἑκφαντορία explanatio, interpretatio, expressio, manifestatio ἁπόδειξις demonstratio, declaratio. Մեկնաբանութիւն. բացատրութիւն. ապացոյց. արտայայտութիւն. հրատարակումն. հռչակ բարեբանութեան.
Դժուարաւ մեկնելի, բացատրելի. մեկնելը դժար.
Պարտ վարկանիմ վերլուծական բացատրութեամբ զքո խոհեմութիւնն երեւակայացուցանել։ Սեռաբար ի միոյ տեսակի յատուկն այն նշանակեալ երեւակայացուցանէ. (Մագ. ՟Լ՟Զ. ՟Ծ՟Է։)
Տարացոյց բանիւ. օրինակաւ բացատրութիւն.
Փոխեցին զկենն առ եչ». իմա՛ ըստ յարմարութեան փափուկ տառիս յն. γ . զոր օրինակ ἄγιος որ է սուրբ, բացատրի յայլ լեզուս հնչմամբս՝ ա՛յիօս, ա՛ղիօս, ա՛կիօս, հա՛ճիօս. յորմէ եւ ἄγια σοφία , այա սօֆիա։ Որպէս եւ յայլազգականն գրեալ բառքդ էկէր, էկրի, կիւվէկիւ, առաւել հնչին էյէր, էյրի, կիւվէյի։
Գիր բաղաձայն, ի կարգէ կիսաձայնից եւ կրկնակաց, անուանեալ ի մեզ Շա, կամ Շայ. որ ըստ արաբ. եւ եբր. շին. իսկ յայլ լեզուս կա՛մ պակասի այս ձայն, եւ կամ բացատրի կրկին եւերեքկին տառիւք, ոս, ոչ, սչհ, սք, քհ. եւ ըստ յն. քսի՛, եւ ս, որք երբեմն տառադարձութեամբ փոխին ըստ հայումս ի շ. զոր օրինակ Արտաշատ, արտաշէս. ի յն. ասին արդաքսա՛դի, արդաքսէ՛րքսիս. որպէս եւ Շաբաթ, շամրին, շամրտացի, շամիրամ, շիղայ, շմաւոն, շուշան, շօշ, շապուհ. արշակ, վշտասպ, եւ այլն. ի յն. եւ յայլ բազում լեզուս ս տառիւ արտասանին։
Ի թարգմանութեան Թր. քեր. համեմատութիւն շ տառիս մերոյ ըստ յն. ς եւ ξ , այսպէս բացատրի.
Աւրհնեամբ ըզմեզ հա՛յր անսկիզբն. այսինքն արտասանելով՝ Օրհնեմք ըզմեզ եւ այլն։ Յայտնի է եւ գրեալն ի Վարս հարանց, զի փոխանակ օ տառի յունաց՝ զոր գրէր երանելին մարկոս աշակերտն սիլովանէի՝ ի հյ. գրի աւ, դնելով ի վերայ զօմեկայ յունաց. որ ի տպ. ուղիղ բացատրութեամբ դնի՝ օ.
ԵԱԼ, ելոյ կամ ելոյր, ելով, ելոց. ὥν, οὕσα, ὅν, ὅντος, ὅντων որ ըստ հայումս բացատրի, Քանզի է, էր, եմք, են. գոլով. կամ մինչդեռ էր, եւ այլն.
Յայլ լեզուս բացատրի երբեմն ոյժ դերանուանս՝ իբր այդպիսի, կամ այդչափ. ատանկ, ատչափ մենծ. շէօյլէ. շուգըտար.
Որպէս որոշիչ ստոյգ գրութեան, յենթագրութենէ իմեմնէ բացատրելոյ բառիւս թէպէտ եւ, կամ թէ եւ, զօրութեամբ կամ ներգործութեամբ. վասն որոյ նոյն լինի ընդ Բայց, սակայն. այսու ամենայնիւ. ամմա. էմմա. լաքին. վէ լաքին. եինէ. δέ, ἁλλ’. sedtamen, autem, vero.
Ձայն՝ ի ձեռն օդոյ եւ ուղղոյ գանիւ բացատրի. (Պղատ. տիմ.։)
ռմկ. տէմ. Նուագ ձայնի, կամ ձայնակցութիւն. որ ի Հին բռ. բացատրի.
Ի նոյն տրական հոլով պէսպէս առմունք գտանին՝ բացատրելիք այլովք նախադրութեամբք կամ նախդրովք.
ԹԵՒ, կամ Ի ԹԵՒԷ ՍՈՒՐՀԱՆԴԱԿԱՑ. θέε (որ առ Կիւրղի գրի Թեկուէ. եւ մեկնի անկիւն պարսպի) Բառ եբր. թէ. յոքն. թէին։ ՟(Գ. Թագ. ՟Ժ՟Դ. 28։) որ այլուր թարգմանի Կոզակ։ Ի լտ. բացատրի Զինարան armamentarium
ՀԱՄ որպէս ռմկ. կեամ, կէմ. Լկամ, սանձ. եւ կամ որպէս Աղ համեմիչ, եւ բուն համ իրաց, նմանութեամբ. այն է Չափաւորութիւն. կարգ եւ կանոն. ուղղութիւն. բարեկարգութիւն. (որ ի յն. պէսպէս բացատրի.)
ՈՅԾՔ գ. Պաղումն. հովացումն (ի սիրոյ). եւ Անջրպետ. բացատ. բացուած, վիհ. որպէս եւ յն. լտ. χάσμα hiatus.
ՊՕԶ ՊՕԶԼԱԽ. Բառ ռմկ. Գոյն կանաչ ֆըստըխի. եւ դեղին կամ բացագոյն կանաչ. ըստ մեզ բացատրի յն. բառիւ χλωρός , շլոռոս. virens, herbidus, pallidus, flavus
Քաջ գիտեմ։ Զայն դուք իսկ քաջ գիտէք։ Եթէ քաջ միտ դնէք։ Քաջ իմա՛ զբանն։ Քաջ իմանամ քան զքեզ։ Առ շաղկապս բացատրութեան քաջ արամակային։ Այնոցիկ՝ որ քաջ եւ բունն են մաքրեալք. (Խոր.։ Փարպ.։ Եղիշ.։ Խորս Ճ. ՟Ա.։ Թր. քեր.։ Փիլ.։)
(լծ. հյ. ինձ, ինձէն, ինքն. եւ ար. ինս, ինսան). Ինքնութիւն իմացական եւ բանաւոր էակի՝ դիմաւ որոշելոյ. անհատն բնութենակից դիմաւորաց. որ եւ ասի դէմ, կամ անձնաւորութիւն, եւս եւ հոգի, եւ այլն։ Ըստ բուն հայկաբանութեան, անձն է ինքն՝ յամենայն դէմս. որպէս ես ինքն, դու ինքն, նա ինքն, ինքեանք, եւ այլն. կամ իւր, իւրեանց. քէնտին, քէնտի, քէնտիլէրի. վասն որոյ ի յն. եւ լտ. բացատրի դերանուամբքս. αὑτός, ἑμαυτοῦ, σεαυτοῦ կամ σαυτοῦ, ἐαυτοῦ. ipse, mei ipsius, tui ipsius, sui ipsius.
Իսկ առ ի բարս բացատրութիւնն է այսպիսի. (Փիլ. այլաբ. (այսինքն ի պէտս վարուց, կամ բարոյական։))
Նախ՝ վերծանութիւն ... երկիր՝ զրուցատրութիւն ... երիր՝ լեզուաց եւ հնագէտ պատմութեանց առ ձեռն բացատրութիւն. (Թր. քեր.։)
ԶԻ՛ՆՉ ԷՆ, էին, էումն. գ. τὸ τί ἑστιν ..y quid est, q.d. quidditas Զի՛նչ ինչ գոլն իրին, իբրու զինչութիւն սահմանաւ եւ անուամբ բացատրելի. էութիւն. իսկութիւն.
Հիւթ կաթեալ ի տնկոց. որպէս Խիժ. աւիշկ. (լծ. եւ թ. էօզ եւ ... ըստ Հին բռ. խիժ. լացուր կամ շախուր. կռէզ. մաղթ) յն. եւ լտ. պէսպէս բառիւք բացատրեալ.
Նովին նմանութեամբ բացատրի եւ խաւարումն արեգական, եւ շիջումն ճրագի. ռմկ. Ղ՝մոդ մարիլՓ. իբր մարը մտնալ.
Տե՛ս ճոխագոյն ի բացատրութեան չափուց եւ կշռոց, տիպ մեր։
Տեսի յաւարին ամղան մի նկարէն. (Յես. ՟Է. 21. ուր Եղիշ. բացատրէ՝ ասրեղէն հանդերձ։ ( Ստեփ. լեհ. ընթեռնու՝ ամաղան, որպէս թէ լծորդ իցէ ընդ յն. որ է զգեստ, հանդերձ։))
Մի՛ զայլ ընդ այլոյ փոխադրել անսեր եւ անքատակ բացատրութեամբ. (Երզն. քեր.։)
ԵՐԱՆԻ՛ ԹԷ. մջ. εἵδε, ὅφελον utinam Օ՜շ թէ. իցէ՜ թէ. երնե՛կ թէ, ա՛խ թէ .... բացատրի եւ բառիւքս, Ո՜ տայր. լա՛ւ էր. յանկա՛րծ, եւ այլն.
διάστημα intervallum Բացատ. անջրպետ. միջոց. խտրոց.
Ի կամաց խոկողացն ի նոյնն, եւ յոչ խոկողացն բացատրեալ որոշի. (Կլիմաք.։)
Հի՛բար, եթէ բացատրեսցէ ոք. (Արիստ. քանակ.։)
μέσον, μεσίτης medium, medietas διάστημα intervallum αἵθριος locus subdialis. Մէջն տեղեաց եւ իրաց. միջավայր. միջին տեղին կամ դիրքն. բացատ. բացօթեայ վայր. միջնաշխարհ. մէջը, մէջ տեղը.
Առաջին ամիս եբրծայեցւոց՝ սկսեալ ի գարնանային հասարակածէ. զոր ճոխագոյն բացատրէ (Փիլ. ել. ՟Ա. 1։)
Ոչ թուեսցի հակադարձիլ. ո՛րբար, թեւ եթէ բացատրեսցի հաւու, ոչ հակադարձէ հաւ թեւոյ. (Արիստ. առինչ.։)
Նախ՝ վերածանութիւն, երկիր՝ զրուցատրութիւն. երիր՝ լեզուաց բացատրութիւն. չորիր՝ ստուգաբանութեան գիւտ. (Թր. քեր.։)
ՔԱՐՈԶ. Վարդապետութիւն յայտնաբանիչ. բացատրութիւն. եւ Ազգումն. յայտարարութիւն.
ԱՂՈՒԵՍՈՒ ՁՈՒ. Բոյս կամ դեղ ինչ, որ ի Բժշկարանի բացատրի այսպէս.
Ա՛ՅԴՊԷՍ Է. Որպէս ի մեզ՝ նոյնպէս եւ յայլ լեզուս, բացատրի երբեմն իբրու այո՛, եւ երբեմն իբրու՝ այդպիսի. յա՛յտ է յեդելոց օրինակացդ։
Այսպէս արասցեն ինձ աստուածքն, եւ այսպէս յաւելցեն, եթէ ոչ վաղիւ եդից զանձն քո իբրեւ զմի ի սպանելոցն. (Ոսկ. պետր. եւ Եղ.) որ է բացատրութիւն երդմանս ՕՆ ԵՒ ՕՆ։
Մեծ ընտանին եւ մեծ ընտանիայն նախահօրն եւ նախամօրն. այսինքն որ ի պապէն եւ ի մամէն եղբայր է. որ է արտաքին եղբայր. եւ արտաքին քոյր. (որ են անսովոր բառք՝ հանդերձ բացատրութիւնքն)։
Մեծ ընտանին եւ մեծ ընտանիայն նախահօրն եւ նախամօրն. այսինքն որ ի պապէն եւ ի մամէն եղբայր է. որ է արտաքին եղբայր. եւ արտաքին քոյր. (որ են անսովոր բառք՝ հանդերձ բացատրութիւնքն)։
Առձեռն բացատրութիւն. (Թր. քեր.։)
Ընդունարան ջրոյ, իբր կոնք եւ կուր մեծ. կամ լուացարան. ջրշիղջ. նոյն ընդ թ. հաւուզ, հավզ՝ ապտան. որպէս եւ աւազան փոքր ասի՝ հավղէփ, գուռնա. իսկ յն. պէսպէս բառիւք բացատրի, որպէս լուացարան, լիճ, ջրբուխ, գուբ, ջրարբք, հնձան, սան։ եւ այլն. κολυμβήθρα, λουτήρ, κρήνη , δεξαμενή, λέβης, ποτιστήριον. piscina, cisterna, lavacrum, receptculum, lacus, labes, olla, aquarium եւ այլն. Տե՛ս (Ծն. ՟Ի՟Դ. 20։ ՟Լ. 38։ ՟Ծ՟Թ. 10։ Ել. ՟Բ. 16։ ՟Գ. Թագ. ՟Ի՟Բ. 38։ Սղ. ՟Ճ՟Է. 10. եւ այլն։)
Փաստաբանականք են, ոյք ի բացատրութեան՝ սակս բաղայց յարառոցեն. (վասն, յաղագս. Թր. քեր.։)
Զմին միոյն առնելով բանալի. այսինքն բացատրութիւն. (Լմբ. սղ.։)
Զեխեսցի՝ որ բացատրեացն. որբար, թեւ՝ եթէ բացատրեսցի հաւու, ո՛չ հակադարձէ, հաւ թեւոյ. (Արիստ. առինչ.։)
Ո՛չ ընդանի է բացատրութիւնն. (Արիստ.։)
διάστημα, διάστασις distantia, intervallum, spatium Բացեալ կամ հատեալ միջոց. հեռաւորութիւն. անջրպետութիւն. անջրպետ. խտրոց. դատարկ վայր. միջավայր. արա.
Պատշգամքդ՝ որ են ընդհարաւ՝ հանդէպ բացատացն. (Եզեկ. ՟Խ՟Բ. 13։)
Յոյժ մեծ էր բացատն քան զձկտումն աչաց նոցա։ Այնչափ ճանապարհ էին գնացեալ. եւ բացատն յայտ առնէ զսահմանն ի լեռնէն ձիթենեաց յԵրուսաղէմ։ Աստեղք յերկինս դրութեամբ, եւ բացատուք կառուցեալք։ Կաճառք (աստեղաց) խիտ բացատօք. (Ոսկ. գծ.։ Ոսկ. հռ. եւ Ոսկ. ի կոյսն.։)
Կիսաբոլորից բացատացն ... Ութամասնեայ բացատօք. (Պղատ. տիմ.։)
(Ասէ արիանոսն) Սուղ ինչ տամ բացատ լինելութեանն որդւոյ, զի եղիցի ծննդական. (Աթ. ՟Ը։)
Ի կիտէն կարի յոյժ մեծ է բացատն. (իսկ ի ստորակիտէն՝ ամենեւին նուազ. Երզն. քեր.)
Որ ոչ ունի բացատ, կամ զհասումն, որպէս զի ոչ է ումեք զրաւել. (Մաքս. եկեղ.։)
ԲԱՑԱՏ. διάστημα suburbium Արձակավայր քաղաքաց.
Յիսուն կանգուն բացատացն շուրջանակի։ Եւ եղիցի բացատ քաղաքին ընդ հիւսիսի՝ երկերիւր եւ յիսուն. (Եզեկ. ՟Խ՟Ե. 2։ ՟Խ՟Ը. 17.)
ԲԱՑԱՏ. ա. Հեռաւոր. հեռի. ընդարձակ. եւ Բացօթեայ. եւ Դատարկ.
Ի մէջ երկնից եւ անդնդոց՝ տեղի էր բացատ. (Եփր. ծն.։)
Ի բացատ յանյարկ տեղիս արտաքոյ (արտաքս) եւ քաղաքաց եւ շինաց, ասէին կալ յաղօթս. (Բուզ. ՟Դ. 5։)
Զթիւ աւուրց քոց լցից..., վասն ունայնութեան խորհրդականութեանն եւ առաքինութեան ոգւոցն բացատից. (Փիլ. ել. ՟Բ. 20։)