high, elevated;
sublime, eminent, great, excellent;
հոսել ի բարձուէ, to fling, to throw from above;
ի ձայն բարձր, — ձայնի, ձայնիւ բարձու, aloud, loudly;
— առնել, to elevate, to raise on high, to magnify, to exalt, cf. Բարձրացուցանեմ, cf. Վերացուցանեմ, cf. Համբառնամ, cf. Օրհնեմ;
— լինիմ, to be elevated, glorified, cf. Բարձրանամ, cf. Փառաւորեմ;
ճանաչել զբարձունս, to know sublime or profound things;
սեղան —, splendid, sumptuous dinner, banquet;
ի բարձուէ, from above;
— ոճ, elevated style;
— քանդակ, relief, basso-rilievo.
haut, élevé;
élevé, sublime, éminent, grand;
— առնել, élever, élever en haut, hausser, exalter, glorifier, cf. Բարձրացուցանեմ, cf. Վերացուցանեմ, cf. Համբառնամ, cf. Օրհնեմ;
— լինիմ, s'élever, être élevé, être glorifié, cf. Բարձրանամ, cf. Փառաւորեմ;
ի ձայն —, à haute voix;
ի բարձուէ, de haut, d'un lieu élevé;
— ոճ, style élevé;
— քանդակ, relief, bas-relief.
cf. Բարձրաբարբառ.
cf. Բարձրակոհակ.
cf. Բարձրաբարբառ.
cf. Բարձրամտեմ.
to rise, to ascend, to re-ascend, to surmount, to exceed, to surpass;
to increase, to grow;
to be proud, to pride one's self;
բարձրացեալ, cf. Բարձր, cf. Բարձրաբերձ, cf. Փառաւոր, cf. Յաղթական.
cf. Բարձրավզանամ.
cf. Բարձրապարանոց.
cf. Բարձրաւանդ.
cf. Բարձրաձաղկ.
price;
value;
tax, estimate, valuation;
rate, tariff;
purchase, bargain;
— հատանել, արկանել, to rate, to appreciate, to value, to estimate, to tax, to set a price on a thing;
անարգ — հատանել, to undervalue;
գնոյ առնուլ, գնոց ստանալ, to buy, to purchase for money;
գնոյ ըմպել զջուր, to drink water that has cost money;
բարձրացուցանել, աճեցուցանել, իջուցանել, նուազեցուցանել զ—, to buy dearly;
վիճել վասն գնոյ, to raise, to augment, to reduce, to lower the price;
վիճել վասն գնոյ, to bargain;
սովորական —, price-current;
որոշեալ —, no abatement;
դնելով դնեցից ի քէն դնոց, I will pay you the price.
retort;
— խողովակաւոր, tubulated -;
— ածել cf. Եղջերցեմ;
to puff one's self up with pride;
to threaten, to menace;
— ամբառնալ, բարձացուցանել զ—ս, համբառնալ ի բարձունս զ—ս, բարձրանալ եղջեր ամբարտաւանութեան, to lift up the horns, to become insolent, arrogant, proud, tyrannical;
to raise one's crest, to rebel;
փշրել զ—, խորտակել զ— ամբարտաւանութեան, to break the horns, to humble, to humiliate, to break down, to lower the pride;
— փրկութեան իմոյ, horn of my salvation;
reliance, support, strength, prop;
բարձր եղիցի — արդարոյ, the just small shall lift up his head;
the righteous shall be exalted.
power;
authority, vigour, valour, heart, courage, nerve, force, spirit, faculty;
corroboration, supply, reinforcement, aid, energy, efficacy, virtue;
resource;
sense, meaning, signification;
weight, importance;
prodigy, miracle, virtue;
army;
person;
distinct substance or person;
—ք երկնից, the angels;
celestial bodies, stars, etc;
—ք մտաց, the faculties, qualities of the mind;
Տէր զօրութեանց, the Lord of hosts;
այր, կին զօրութեան, valorous man, virtuous woman;
ըստ առն եւ — իւր, as the man is, so is his strength;
դու՞ ագուցեր ձիոյ —, hast thou clothed the horse with strength ? զինու զօրութեամբ, with arms;
by main strength;
գիտել զ— արուի, to lie with a man;
զօրութեամբ, powerfully, emphatically, understood, by virtue of, with all one's strength;
բարձրացո զօրութեաթբ զբարբառ քո, lift up thy voice loudly;
սիրել յամենայն զօրութենէ, to love with all one's heart;
անկանել ի զօրութենէ, to be weakened or exhausted;
— խաչի քո Քրիստոս, զի ..., upon my faith! i faith!
to read;
— ընդ միտս, դաշն ձայնիւ, — to one's self;
— ի ձայն, բարձրաձայն —, — aloud;
— յականջս ուրուք, — in the presence of;
անսայթաք —, — currently;
կակազելով —, — hesitatingly;
to stammer;
— հարեւանցի, վեր ի վերոյ, to look through, or to skim over a book;
յառաջ վարել զ—ն, — on;
կրկին եւ երեքկին —, — over and over again;
տալ —, to cause -;
մանուկ քո գիտէ՞ —, can your boy read ? ընթերցեալ զթուղթդ, after the perusal of your letter;
յետս ընդդէմ —, cf. Ընդդէմ.
aid, succour, assistance;
բարձրացաւ քան զամենայն ժողովուրդն թիկամբք չափ ի վեր, he was taller than all the people from the shoulders upward, (head and shoulders taller than all the people);
ձեռին ուրուք լինել ի վերայ թիկանց թշնամեաց իւրոց, to place ones hand on the necks of one's enemies;
to put one's enemy under, to subjate;
—նս դարձուցանել, to turn the back, to take to flight, to flee, cf. Արհամարհեմ, cf. Փախչիմ;
—նս տալ արեւելից, to turn to the west;
—նս առնել or —նս օգնականութեան առնել, to form an alliance, to enter into an alliance, to confide in, to recur to, to rely on;
զ—նս հաստ առնել, to strengthen one's self, to be reinforced;
ի —նս հասանել, կալ, իջանել, to fly to the rescue, to send aid or reinforcements, to give a helping hand;
դառնալ ի —նս or ի —նս կոյս, to turn back, to turn one's back, to fly;
ի —նս առաքել, to send back, away;
— նաւին, poop;
ի թիկանց, ի —նս or ի —նս կոյս, զթիկամբք, behind, from behind, backward.
large, broad, ample, vast, spacious, extensive;
գետ ի — ծաւալեալ, a mighty mass of flowing water, an immense, or over flowing river;
բարձր եւ — հասակաւ, a tall and stout man, fleshy, corpulent.
mountain;
— տեառն, — սուրբ, heaven, paradise;
լիրինք յաւիտենից, յաւիտենական or մշտնջենաւոր, the angels, the prophets, the apostles;
արտեւան, գագաթն, կատար լերանց, the summit, the ridge of the mountain;
կապան, կիրճ լերանց, strait, defile, pass;
գօտի, շղթայ, պար լերանց, chain, ridges of mountains;
հրաբուղխ լեառն, volcano, a burning mountain;
սառնատափ լերինք, glaciers;
լուղական լերինք, iceberg;
մոլորակային, լուսնային լերինք, the planetary, the lunar mountains;
զլեառն լեռնայն գնալ, to go from mountain to mountain, or by mountain paths;
լեառն Սինա, Մասիս, mount Sinai, Ararat;
իբրեւ զլերինս ելանէին բարձրանային փրփրադէզ ալիքն, the foaming waves ran mountains high;
եւ լեառն մուկն ծնաւ, the mountain brought forth a mouse.
smile, simper;
laugh, laughter;
derision, sneering;
— բարձրաձայն, burst of laughter;
cf. Ծաղր.
to look pleasant, to smile, to laugh;
ընդ քիմս —, to laugh constrainedly;
— ընդ միտս, to laugh in one's sleeve;
մեղմ —, to titter;
— յանդէպս, to giggle;
բարձրաձայն —, to burst out laughing, to laugh out;
— յոյժ յոյժ, յանչափս, to burst, to split ones sides with laughing, to choke with laughter;
չիք ինչ —ղելոյ, there is nothing to laugh at;
եւ —ղեցան յոյժ, and they burst out laughing;
անդ ծիծաղէր լիութիւն եւ գեղեցկութիւն, the whole country laughed with fertility & beauty.
shape, stature, size, height;
age, years, time of life;
կաթնաբոյծ —, babyhood;
անտիական, մատաղ, տխեղծ —, tender age, infancy, childhood;
ի սկզբնաբոյս —ին, from one's earliest years;
ի տղայութեան —ի նորա, in his infancy;
ի ծաղկեալ —ի, in the prime of life;
աճումն — ի, growth, growing;
երիտասարդ —աւ, young;
կայտառ, սթափ —, a slender waist;
— անձնեայ, large stature;
ուղղորդ —, straight figure;
բարձր —աւ, of lofty stature, tall;
միջակ —աւ, middle-sized;
վայելուչ —աւ, good-sized;
չափաւոր —աւ, middling-sized;
կարճ —աւ, short, little;
հասուն —, in ripe years, years of discretion;
այրական —, man's estate, manhood;
ծերացեալ —, — ծերութեան, old age, age, years;
ծերացեալ —աւ, aged, in years, old, stricken in years;
ի — եւ ի տիս հասանել, to reach, to attain, to grow to man's estate;
զարգանալ —աւ, to increase in age;
ի — գալ, to arrive at the age of puberty;
ի միտս եւ ի — լինել, to be of age;
— նորա բարւոք կերպարանի, his figure is becoming well developed;
եւ մեռաւ ի —ի երեսուն եւ երից ամաց, he died at the age of thirty three;
— գարնայնոյ, spring-time, spring.
certitude, assurance, good authority, best source;
demonstration, token, testimony, proof;
— բարձր ակնածութեան, assurance of the highest regard;
ընդունել զ—իս մեծարանաց, to be assured of his highest esteem.
stove, furnace, oven;
— հալողութեան, բարձր, կոնաձեւ, ցոլացուցիչ, խառնարանի, պառակաւոր, melting furnace, blast furnace, shaft furnace, reverberatory furnace, puddling furnace, muffle furnace.
tone, tune;
—ք պորփիւրի, the five universals, (term in logic);
— թռչնաց, warbling of birds;
— ցնծութեան, cry shout of joy;
— աղաղակի, cry, clamour;
cry of pain, moan, lament, groan;
նուագումն —ի, loss of voice;
կերկերումն —ի, hoarseness, raucity;
ի — բարձր, aloud;
զօաւոր, մեծավայելուչ, ախորժ, քաղցր, սասկայոյզ, տկար, դողդոջ, թրթռուն, անախորժ, կերեկրեալ or կերկեր, նուաղեալ —, loud or strong, grave or serious, agreeable, sweet or soft, passionate or pathetic, faint or weak, trembling, thrilling, tremulous or quivering, disagreeable or harsh, hoarse, falling voice;
—թաւ or թամբ, սուր or զիլ, base, deep, soprano, shrill sound or voice;
— բառնալ, արձակել, առնել, արկանել, առնուլ, to cry, to utter, to send forth cries, to cry out, to shout, to clamour;
— ածել, to cause a voice or cry to be heard;
to cry;
— տալ, to cry out, to exclaim, to shout;
to speak, to apostrophize;
to defy, to challenge;
ի — ասել, to say, to pronounce aloud, to tell, to recite;
ի մի — պատասխանել, to answer unanimously, with one accord;
աղաղակել ի — մեծ, to cry with a loud voice;
to shout, to clamour, to yell;
բարձրացուցանել կամ ցացուցանել զ—, to elevate, to raise;
to lower, to abase the voice;
բարձրացուցանել զ— աղաղակի, to raise one's voice;
— բարձեալ գոչել, to cry out, to vociferate;
— զկնի եդեալ կոչել ցոք, to call after one;
— տուեալ խրախուսել, to exhort aloud;
— տալ միմեանց, to provoke mutually, to defy;
to shout on, to exhort, to animate, to inspirit, to cheer up, to inspire with courage, to excite;
— տալ մարտի, to declare war, to declare oneself opposed to;
— տալ ըննդէմ երկնից խիզախել, to lift up the head against high heaven, to be proud, arrogant, boastful;
— նորա գելաւ, his voice failed him;
նուաղեալ է —ն, he has a dying voice.
cf. Ճախր առնում;
բարձրագլուխ —, to carry one's head high;
to prevail over, to be victorious.
mind, intellect, understanding;
sense, judgement, reason, intelligence;
thought, idea;
intention, design, project;
opinion;
advice, counsel;
meaning, intent;
maxim;
ըստ մտի, ըստ —ս, at one's will or pleasure;
according to one's fancy, liking, desire;
ըմբռնումն մտաց, apprehension, idea;
մարդկեղէն —ք, human reason;
հասարակաց —ք, good sense;
—ք անմտութեան, foolish thoughts;
—ք անարգութեան, reprobate sense;
—ք առակիս, the moral of the fable, or of the apologue;
ուղիղ մտօք, in good faith;
պարզ մտօք, frankly, sincerely, without artifice;
սրտի մտօք, with all one's heart;
ազնուական —ք, noble sentiment;
արդարակորով, խորախորհուրդ, վսեմ, հաստատուն or անյողդողդ, լուսաւորեալ, ընդարձակ, եռանդուն, սուր, թափանցող, արգասաւոր, հնարագիւտ —ք, upright, profound, elevated, firm, enlightened, vast, lively, sharp or piercing, penetrating, fertile, inventive wit, mind or intellect;
թեթեւ, անարգասաւոր, շփոթ, ցրուեալ, տկար —ք, frivolous or light, barren, confused, distracted, weak mind or intellect;
ունել ի մտի, to have the design or intention, to propose to oneself, to project;
ի —ս լինել, գալ, —ս ուսանել, to regain one's intellectual faculties, to be restored to one's senses, to awake;
դնել ի մտի, հաստատել ի —ս, to form a resolution, to take into one's head, to be determined, to resolve, to project, to propose, to presume, to imagine;
— դնել, to be attentive, to apply or devote oneself to, to observe, to regard, to consider with care, to think, to reflect;
ի —ս առնուլ, to understand, to comprehend, to perceive, to conceive, to know, to remark;
to study, to learn by heart;
զմտաւ or ընդ — ածել, to consider, to regard attentively, to meditate, to recollect, to imagine;
աշխատ առնել զ—ս, to fatigue the mind, to rack one's brains;
անկանել ի մտտաց, to be out of one's mind or senses, to lose one's senses, to be crazy;
անկանել or ելանել ի մտաց, to escape or slip from one's memory;
to forget;
—ս դնել, to admonish, to warn, to apprise of;
դնել ի մտի ուրուք, to suggest, to insinuate, to hint, to intimate, to entangle, to involve;
ընդ — մտանել, ըստ մտի լինել, to please, to gain one's affection or good will, to conciliate one's favour, to insinuate oneself in the good graces of, to win one's favour;
ընդ — տանել, to take offence at, to be offended, to take ill, to take a pique, to be nettled;
արկանել ի —ս, to suggest, to inspire;
տալ ի — առնուլ, to cause to understand;
փոխել զ—ս, շրջիլ ի մտաց, to think better of, to change or alter one's mind or intention;
ի չար կամ ի բարւոք —ս առնուլ, to take well or ill;
գերել զ—ս, to captivate one's understanding;
ընդ —ս անկանել ուրուք, to occur to mind, to enter the imagination or thoughts;
հանել ինչ ի մտաց ուրուք, to drive out of one's head, to persuade to the contrary;
—ս ունել, to be witty;
ասել ի մտաց, to say to oneself;
ընդ — արկանել, to think, to recollect, to conceive;
բարգաւաճել, կրթել զ—ս, to cultivate, to form the mind, to improve;
այսր անդր մաղել զ—ս, to distract the mind;
անխիղճ —ս ունել, to keep a clear conscience;
ի մտի պահել, to keep in memory;
բարձրանալ ի —ս իւր, to become proud, vain, puffed up;
— առնել, to listen to, to mind, to agree with;
ընդ —ս հարկանիլ, to occur, to come to mind or memory, to recollect;
առնել ի մտաց իւրոց, to do without intention, to do unintentionally;
առ ի —ս առնուլ, to understand allegorically;
իսկ առ ի —ս, and in mystic or allegorical sense;
բազումք ի —ս ունողաց, the generality of intelligent persons, most witty people;
ոչ ոք ի —ս ունողացն, one of good sense, no sensible person;
եդեալ էր ի մտի, he decided, he was resolved;
չառնում ինչ ի —, I understand nothing of it, I don't understand it, I am quite at a loss;
անմարթ է ի — առնուլ զայն, nothing can be known about it, it is impenetrable, it's marvelously obscure;
—ք իմ առ իս դարձան, my mind was restored;
եւ ոչ ի —ս անգամ անկեալ էր նորա, he never even dreamed of it;
խորհէի եւ ասէի ընդ —ս, I thought and said to myself;
յորմէ ի — առնուլ է, whence it follows that;
բազում անգամ եղեւ ինձ ի մտի, I was more than once tempted to, I several times intended to;
գայ ի —ս իմ, it has just come into my thoughts, mind or head;
ստէպ ի մտի իմում յեղյեղեմ զայն, I often repeated it to myself;
յաս են —ք բանիցս, this is the sense of the passage;
նա չառնու ինչ ի —, he understands nothing of it, he knows nothing about it, it is Chinese to him;
այսպէս եցոյց զչարութիւն մտաց իւրոց, thus he betrayed his malicious intention;
զմտաւ ածեմ, to think, to regard, to consider.
to neglect, not to care for;
յ— երթալ, to stretch oneself;
to stretch out one's arms (in yawning or awaking);
յ— կալ, to stand erect, to draw oneself up, cf. Բարձրավզիմ, cf. Խրոխտամ;
style;
phrase;
method, system, formula;
rank, order, manner, fashion, form;
behaviour, conduct;
dogma, doctrine;
culm or stalk of gramineous plants;
pannier, basket;
— լեզուաց, the character or genius of a language;
— սուրբ գրոց, language of the Scriptures;
ճեմական, բանաստեղծական, ճարտասանական, արձանական, գոթացի, լակոնական, մարոտեան, մեղրածորան ոճ, academical, poetical, oratorical, lapidary, gothic, laconic, marotic, mellifluent or honied style;
բարձր, վսեմ, վայելուչ, յարդարուն, պարզ, կորովի, քաղցր, հեշտ, բարեխառն ոճ, elevated or high, sublime, elegant, florid, simple, nervous, mellifluous, fluent or easy, temperate or moderate manner or style;
ընտանի, կատակաբան, երկայնաբան, անհարթ, խիստ, թոյլ or տկար ոճ, familiar, burlesque, prolix o diffuse, harsh or rough, hard, languishing style;
մաքրել զոճ, to purify, to refine the style;
յոճ եւ ի կարգ մուծանել, to reduce to method, to put in order;
ոճով մանր հայել, to fix, to rivet the attention;
մանգաղ արկանել յոճ ընկերին, to put a sickle unto one's neighbour's standing corn;
գարին յոճ կայր, the barley was green;
shoulder;
back;
— շինուածոց, wing of a building;
ելանել ի յ— երիվարի, to ride, to mount, on horse-back;
զուսովք արկանել, to put on one's back;
— դնել, to become stiff-necked, obstinate;
բարձր ուսովք չափ ի վեր, taller by a head and shoulders;
cf. Ընդոստ.
neck;
throat;
— ծովու, isthmus;
strait;
— սրուակաց, neck;
cf. Զոյգ;
անականել զ—աւ or ի վերայ —ի ուրուք, to fall upon the neck of;
գնալ ի բարձր —, to walk proudly or majestically, to strut;
կորացուցանել, դարձուցանել զ—, to take to flight, to flee, to run away.
thermometer;
— բնական, natural -;
— բուսական, vegetable -;
— օդեզէն, air — or atmospherical -;
— ալքոհլեան, spirit -;
— տարբերական, differential —;
— մետաղական, metallic —;
— ծայրագոյն ջերմութեան կամ ցրտութիւն, maximum — & minimum —, self-registering —, register —;
— հարիւրամասն —, centigrade -;
— Ռէօմիւրի, Ֆարէնհայթի, Reaumur's —, Fahrenheit's —;
—ն բարձրացաւ՝ էջ մի աստիճան, the — has ascended, has fallen one degree;
—ն զրոյէն մի աստիճան վար՝ վեր է, the — is one degree ahove or below zero.
gloriously, with glory, pompously, splendidly;
ճշմարիտ, անարատ or անստգիւտ, անեղծ, անկապուտ, շքեղ, յաւերժական —, true, spotless, solid, real, great, imperishable glory;
սուտ, փախստական, սնոտի, կորստական —, false, fleeting, vain, perishable glory;
սիրել զփառս, to love glory;
փառս ստանալ, to acquire fame or glory;
փառաց ի փառս բարձրանալ, to be raised or exalted to the highest pitch of glory;
ընթանալ ի փառս, to be in a fair way the glory;
անկապուտ փառս անձին համարել, to put one's chief glory in;
ուղիղ փառս ունել, to be of an orthodox belief or profession, to have a catholic sense;
տալ փառս աստուծոյ, to glorify God, to give or render glory to God, to thank God;
վասն փառաց մեռանել, to die for glory;
անկանել փառօք, to fall gloriously;
յաւերժացուցանել զփառս իւր, to make one's glory eternal;
կնիք տալ փառաց, to put the seal to one's fame;
տենչալ փառաց, զակատիլ զհետ փառաց, to aim at glory, to pursue glory;
աղարտել զփառս իւր, to tarnish one's glory, to stain one's reputation;
աղօտացուցանել, նսեմացուցանել զփառս իւր, obscure, darken or efface one's glory;
անկանել ի փառաց, to abase, degrade or dishonour oneself;
առանց փառաց, inglorious;
փառաւորեալ փառօք, covered with glory, with laurels, renowned, famous;
շքեղապանծ փառօք, with extraordinary splendour;
փառս քեզ համարեսջիր, make it your aim and glory to;
տեսէք, մի գուցէ քակտեսջիք ի փառացդ, take care not to lose your renown;
անմահական փառս յաւելցէ քեզ այս, this will bring you immortal glory;
նսեմացեալ անհետանայր գոգցես եւ — նորա զոյգ ընդ բաղդին, his glory seemed to be eclipsed with his fortune;
ի փառս աստուծոյ, to the glory of God;
— հօր, the Gloria Patri;
— տեառն, — աստուծոյ, glory to God ! God be praised! thank God !
— քեզ, տէր, glory to Thee, o God;
— ի բարձունս աստուծոյ, glory to God in the highest;
որում միայնոյ վայելեն —, to Whom alone glory belongs.
carving, sculpture, chiselling, chasing;
notch;
cameo;
բարձր —ակ, relief, relievo, embossment.
crier, s'écrier;
ի ձայն բարձր՝ ի ձայն մեծ՝ ուժգին —, crier fort, à haute voix.
astre, étoile;
astérisque;
— գիշերոյ, l'astre de la nuit, des nuits, la lune;
— տուընջեան, l'astre du jour, le soleil;
— առաւօտին, Vénus, Lucifer;
— սլացեալ, թռիչ —, étoile filante;
բեւեռային —, étoile polaire;
հաստատուն —, étoile fixe;
մինչեւ յաստեղս ամբառնալ՝ բարձրացուցանել, élever jusqu'aux astres, louer excessivement;
տժգունեցաւ՝ նսեմացաւ — նորա, son étoile pâlit;
աստեղք, les feux de la nuit, les étoiles.
s'élever, monter, remonter, se hausser;
s'élever, monter, être promu;
accroître, augmenter, se grandir;
se gonfler d'orgueil, s'enorgueillir;
ցորեանն բարձրանայ, le blé monte, hausse de prix;
բարձրացեալ, cf. Բարձր, cf. Բարձրաբերձ, cf. Փառաւոր, cf. Յաղթական.
cf. Բարձրավիզ.
cf. Բարձրաւանդ.
fleuve;
սրընթաց՝ ou արշաւասոյր՝ խորայատակ՝ նաւագնաց —, — rapide, — profond, — navigable;
նուազին՝ բարձրանան ջուրք գետոյն, le — baisse, le — grossit;
անցանել ընդ —, traverser le —.
prix, valeur, achat, emplette;
սովորական, prix courant;
— հատանել, fixer, taxer le prix, évaluer, apprécier;
գնոց առնուլ, acheter;
գնոց տալ, vendre;
ընդ — ելանել, aller faire des achats, des emplettes;
անարգագոյն գնոյ վաճառել, vendre à vil prix;
բարձրացուցանել՝ աճեցուցանել՝ իջուցանել՝ նուազեցուցանել զ—, hausser le prix, augmenter le prix, baisser le prix, diminuer le prix;
վիճել վասն գնոյ, se débattre, sur le prix.
ciel, cieux;
կապուտակ —, la voûte azurée;
ելանել յերկինս, monter au ciel;
յերկինս ամբառնալ, *—ք բարձրացնել, élever jusqu'au ciel;
*— երկիր իրար անցնել, remuer ciel et terre;
ջինջ՝ պարզ՝ անամպ ամպամած —, ciel pur, ciel serein, sans nuages, couvert de nuages;
ո՜վ —, ô ciel !
rire;
se rire de, se moquer de, se railler;
— ընդ միտս, rire dans sa barbe, rire intérieurement, en cachette, sous cape, en dessous;
ընդ քիմս —, rire du bout des lèvres, des dénis;
*խենդի պէս —, rire comme un fou;
բարձրաձայն —, rire aux éclats, éclater de rire, rire à gorge déployée;
*ծիծաղելէն ճաթիլ, crever ou étouffer de rire;
*ծիծաղելէն մարիլ, se pâmer ou pouffer de rire;
*— սկսիլ ou ծիծաղիլը բռնել, se mettre ou se prendre à rire.
cf. Բարձրավիզ.
taille, stature;
âge;
անտիական՝ մատաղ՝ ախեղծ —, premier âge, jeune âge;
ծերացեալ —աւ, avancé en âge;
ծերացեալ — ou — ծերութեան, âge avancé, vieillesse;
բարձր —աւ, de grande taille, grand;
երիտասարդ —աւ, jeune;
կարճ —աւ, de petite taille, petit;
աճումն —ի, croissance;
իսկ զբնաբոյս —ին, dès son premier âge;
ի տղայութեան —ի նորա, pendant son bas âge;
ուղղորդ —, taille droite;
— նորա բարւոք կերպարանի, sa taille se dessine bien;
ի — եւ իտիս հասանել, parvenir en âge;
ի միտս եւ ի — լինել, être majeur;
— անձնեայ, grande f aille;
զարգանալ —աւ, s'avancer en âge;
ի հասակի, à l'âge de;
ի ծաղկեալ հասակի, à la fleur de son âge;
cf. Ծաղիկ.
assurance, certitude, source certaine;
démonstration, preuve, témoignage, marque;
— բարձր ակնածութեան, assurance de la haute considération;
ընդունել զհաւաստիս մեծարանաց, recevoir l'assurance de ses sentiments distingués.
voix;
son, cri;
ton;
bruit, rumeur;
parole, langage, langue, terme, mot;
— թռչնոց, chant des oiseaux;
նուաղեալ՝ կերկերեալ ou կերկեր՝ քաղցր ou քաղցրաբարբառ՝ ախորժ՝ անախորժ՝ զօրաւոր՝ սաստկայոյզ՝ մեծավայելուչ՝ դողդոջ՝ թրթռուն տկար —, voix défaillante, — rauque, — douce, — agréable, — désagréable, — forte, — émue, — majestueuse, — tremblante, — chevrotante, — faible;
— ցնծութեան, cri, acclamation de joie;
— առնել՝ առնուլ՝ արկանել՝ արձակել՝ բառնալ, pousser ou jeter des cris, s'écrier, crier;
— ածել, faire entendre une voix, un cri, crier;
աղաղակել ի ձայն մեծ, jeter un grand cri, des hauts cris, crier à gorge déployée;
ի — բարձր, à haute voix;
— տալ, crier, apostropher, parler;
défier;
— տալ մարտի, déclarer la guerre, se déclarer contre;
— տալ խիզախել ընդդէմ երկնից, menacer le ciel;
— աղաղակի, cri, plainte;
— նորա գելաւ, la voix lui manqua;
բարձրացուցանել՝ ցածուցանել զ—, élever, baisser la voix;
բարձրացուցանել զ— աղաղակի, élever la voix, ses cris;
— բարձեալ գոչել, s'écrier;
*—ը քաշել, se taire;
prendre son parti, se résigner;
*—ը մարած է, il a la voix éteinte, cassée;
*—ին մարիլը, extinction de voix;
*—ը բաց է՝ տեղն է, il est en voix;
*—ը գոցուած է, il n'est pas en voix;
*— հանել, faire entendre une voix, un cri, crier, faire du bruit.
cf. Ճախր առնում;
բարձրագլուխ —, porter lu tête haute, être victorieux, l'emporter sur.
cf. Բարձրամիտ.
cf. Բարձրամտեմ.
cf. Բարձրամտութիւն.
front sourcilleux, fierté, morgue;
— սեաւ՝ անօսր՝ թաւ՝ նրբին՝ ի վայր անկեալ՝ ամբարհաւաճ՝ սպառնալից՝ կամարաձեւ, sourcil noir, — clair, — épais ou touffu, mince, — pendant, altier ou superbe, — menaçant, bien arqué;
բարձրացուցանել՝ իջուցանել՝ պռստել ou ի վեր պրկել զյօնս, hausser les sourcils, baisser les sourcils, froncer les sourcils;
ներկել զյօնս, se faire les sourcils.
être indolent, négligent;
յողն երթալ, s'étirer, s'allonger;
յողն կալ, se redresser, être rebelle, cf. Բարձրավզիմ, cf. Խրոխտամ;
յողն ou — առնուլ, prendre haleine, respirer, se reposer, cf. Հանգչիմ.
thermomètre;
հարիւրամասն —, thermomètre centigrade;
—ն բարձրացաւ՝ էջ մի աստիճան, le — est monté, est descendu d'un degré;
—ն զրոյէն մի աստիճան վար՝ վեր է, le — marque un degré au-dessous, au-dessus de zéro.
Փքանալ փռնգալով առ նմանսն։ Որ բարձրավիզն իցէ եւ փռնգայցէ, սոնքանայ եւ փքնու. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. լին.։)
Փքանալ փռնգալով առ նմանսն։ Որ բարձրավիզն իցէ եւ փռնգայցէ, սոնքանայ եւ փքնու. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. լին.։)
Ընդոստելով փրփովքն ծովն։ Կոխել քաջութեամբ զբարձրաղէղ փրփրունս. (Փիլ. յովն.։ Մաշկ.։)
Փքացայ՝ վերացայ, գոռոզացայ՝ բարձրացայ. (Նար. ՟Ի։)
Ինձ մահկանացուիս զի՞նչ արժան է բարձրավիզ լինել փքանալ։ Ի յօդոյն փքանալով։ Ընդ փարթամութիւնդ փքանաս։ Փքացեալ ի ճոխութիւն իւրեանց. (Փիլ. ՟ժ. բան.։ Ճ. ՟Ա.։ Լմբ. սղ.։ Մխ. առակ.։)
Փքացեալ իբրեւ զտիկ։ Մի՛ բարձրասցի փքացեալ յամբարհաւաճութենէ։ Ոչինչ արարին, եւ փքացեալ՝ մեծամեծս խորհին. (Մագ. ՟Ի՟Զ։ Փիլ. բագն.։ Իգն.։)
Որ ոք բարձրավիզն իցէ, եւ փռնգ այցէ, սոնքանայ եւ փքնու. (Փիլ. լին. ՟Դ. 100։)
Ոչինչ քակտիչ լինել ինձ թուի բանիդ։ Քակտիչ օրինաց։ Նենգութիւն՝ սիրոյ քակտիչ է. (Անյաղթ բարձր.։ Իգն.։ Լմբ. սղ.։)
յն. խարատրիօ՛ս. χαραδριός charadrius. (վրիպակաւ գրի եւ Քաղադր, Քաղարդ, Քարարդ) եբր. էնաֆա. Հաւ վայրենի, կամ թռչուն ագեղ՝ բարձր սրունիւք՝ դեդերեալ ի հեղեղատս. լինի մեծ եւ փոքր, եւ այն՝ պէսպէս գունով. ունի ձայն անախորժ, եւ է ի գիշերահաւուց. կարծեալ լինէր առ նախնիս՝ բժշկական ունել ազգումն առ հիւանդս. Որպէս եւ պլինիոս յարմարէ զայն այլում թռչնոյ, որ կոչի դալուկն, ἵκτερος galgulus, galbula.
Եւ զգանկսն դնէր ի բարձրութեան մնիրային (այսինքն մինարէին ) ի շարս քարորմոցն. (Վրդն. պտմ.։)
Քարտէզն եւ սեւադեղ եւ եղէգնն։ Իմանալի քարտրզ։ Բե՛ծ այսր քարտէզ եւ թանաք. (Սեբեր. ՟Գ։ Անյաղթ բարձր.։ ՃՃ.։)
Գրոյ եւ յիշատակի, որ ի քարտէս։ Ի քարտէս արքունի։ Գրեաց ի քարտիսի։ Հրամանք թագաւորին գրին առ իշխեցեալս ի վերայ քարտեսի. (Փիլ.։ Խոր.։ ՃՃ.։ Շ. բարձր.։)
Քարտէզն եւ սեւադեղ եւ եղէգնն։ Իմանալի քարտրզ։ Բե՛ծ այսր քարտէզ եւ թանաք. (Սեբեր. ՟Գ։ Անյաղթ բարձր.։ ՃՃ.։)
Գրոյ եւ յիշատակի, որ ի քարտէս։ Ի քարտէս արքունի։ Գրեաց ի քարտիսի։ Հրամանք թագաւորին գրին առ իշխեցեալս ի վերայ քարտեսի. (Փիլ.։ Խոր.։ ՃՃ.։ Շ. բարձր.։)
Քարտէզն եւ սեւադեղ եւ եղէգնն։ Իմանալի քարտրզ։ Բե՛ծ այսր քարտէզ եւ թանաք. (Սեբեր. ՟Գ։ Անյաղթ բարձր.։ ՃՃ.։)
Գրոյ եւ յիշատակի, որ ի քարտէս։ Ի քարտէս արքունի։ Գրեաց ի քարտիսի։ Հրամանք թագաւորին գրին առ իշխեցեալս ի վերայ քարտեսի. (Փիլ.։ Խոր.։ ՃՃ.։ Շ. բարձր.։)
Քերովբէք կոչին բազմաչեայք ըստ տեսանողին, որ է յաճախ գիտութիւն. (Շ. բարձր.։)
Զտապանակ ուխտին տեառն զօրութենէց, որ նստի ի քերովբէս։ Արար ի ներքս ի դաբիրն երկուս քերովբէս. բարձրութիւն միոյ ի տասն կանգնոյ։ Զամենայն որմս տանն շուրջանակի քանդակեալ գրեաց գրչաւ քերոբս եւ արմաւենիս։ ի վերայ խորշից նոցա ի մէջ առանցիցն՝ առիւծք եւ եզինք եւ քերոբք. (՟Ա. Թագ. ՟Դ. 4։ ՟Գ. Թագ. ՟Զ. եւ ՟Է։)
Դէմք քերովբիմացն ի միմեանց կողմ հային։ Կառս Աստուածոյ զքերոբիմսն նկարագրէ։ զսերովբիմն, եւ զկնի զքերով բիմն մերձաւոր սերովբէից։ Բազմակամբք քերովբէիւք։ Անպատում աթոռ ասիուածութեանն ասէ զքերովբէսն։ Քերովբէից, եւ մարմնաւոր քերովբէ. (Փիլ.։ Առ որս.։ Սարգ.։ Անյաղթ բարձր.։ Խոսր.։ Շար.։)
Քովթար պղնձի ի վերայ նորա (սեանն). եւ բարձրութիւն միոյ քովթարայ (կամ քովթարաց) յերից կանգնոց. եւ սաբակ եւ նռնաձեւք ի վերայ քոթարայն (կամ ացն) շուրջանակի։ Ի վերայ խոյակաց սենցն զքովթարովթսն ... Առ ի ծածկել զխոյակս քովթարովթացն. (՟Դ. Թագ. ՟Ի՟Ե. 17։ ՟Բ. Մնաց. ՟Դ. 12։)
ՔՌՍՏԵԼ ԶՅՕՆՍ. Ամբառնալ զյօնս իբր բարձրայօն ամբարտաւան. Ամբարհաւաճութիւն եւ ընդվզանք ի վերայ դիմաց յաւէտ երեւեալ լինին, զերեսս ի բարձր համբարձեալ, եւ զյօնսն քռստեալ։ Զյօնսդ քռստեալ եւ զվիզս վերհամբարձեալ. (Փիլ. լին. ՟Բ. 24. եւ Փիլ. լիւս.։)
ՔՐՔԱՆՔ ՔՐՔԻՋ. γέλως risus καγκασμός cachinnatio, risus effusus. եւ բայիւ ἁνακαγχάζω in cachinnos erumpo. (լծ. Կարկաջ. եւ կրկջաձայն) Ծաղր բարձրաձայն կամ լսելի. քը՛ր քը՛ր. կամ քա՛հ քա՛հ ծիծաղ.
ՔՔՈՒԻԼ. որպէս Քրքջել. ծիծաղիլ բարձրաձայն. եւ ԳԳուիլ. հեշտանալ. որ եւ ՔՐՔՈՒԻԼ.
Մարախն կենդանի գոյ լերկ օդական. յորժամ վերաթեւեալ բարձրասցի, յայնժամ վաղվաղակի է օդական։ Օդական կենդանեաց։ Եւ թեւաւորս՝ օդականաց. (Ճ. ՟Ը.։ Մաշկ.։ Շար.։)
Սուրբ կիրակոս մաքուր տատրակ, օդապարիկ բարձրադիտակ. (Գանձ.։)
Եւ մի՛ ի մարմինսմահկանացուս աստուածակերպ օրինակ (այսինքն օրինակաւ) բարձրանալ. (՟Բ. Մակ. ՟Թ. 12։)
Են եւ ազդմունք ինչ բնականք։ Թափուր յազդմանէ բարեաց իմաստից։ Ի չորից բնութեանց (տարերց), որ անկանին ըստ ազդմամբ։ Ձայնի բնութիւն ի հեռաստանէ տայ զազդումն։ Ի գործելն միայն ունին զազդումնն (հեշտութիւնք). (Եզնիկ.։ Նար.։ Վեցօր. ՟Գ։ Շ. բարձր.։ Սարգ. յուդ. ՟Բ։)
Խաչն՝ ակնածու այրեաց։ Ոչ ինչ թաքնու յամենահայեաց աչաց ակնածուին մերոյ Քրիստոսի։ Հաւանական կամօք ակնածու սմա ընդունողացն լինելով. (Անյաղթ բարձր.։ Սարկ. քհ.։ Պիտ.։)
Դորա պատիւ ակներեւ յօրինակի անդ ցուցաւ։ Ահա ակներեւ յանդիման քեզ եւ ամենեցուն՝ յերկինս համբառնայ։ Անդ ակներեւ տեսանիւր զօրութիւնն Քրիստոսի. (Անյաղթ բարձր.։ Լմբ. համբ.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 11։)
Դեւք զարհուրին՝ ահարկեալ ի սմին զօրութենէ. (Շ. բարձր.։)
Որով ընդ աջեացն եւ ընդ ահեկեացն ասի ի բաց որոշութիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
Բերան իմ աղաչէր, եւ աղերսէի զկին իմ։ Աղաչիցէ զքեզ թշնամին քո, եւ ի ձայն բարձր աղերսիցէ։ Աղերսեա՛ առաջի նորա. (Յոբ. ՟Ժ՟Թ. 17։ Առակ. ՟Ի՟Զ. 28։ Սիր. ՟Ժ՟Է. 22։)
Աղցաւոր կեանք, կամ կենցաղ։ Աղցաւոր կոչէ զներկայ կեանս, այս ինքն հարկաւոր (ընդ հարկաւ պիտոյից անկեալ) (Անյաղթ. եւ Շ. բարձր. եւ այլն։)
Յայնժամ ամենայնքն լռեալ դադարեն. (Շ. բարձր.։)
Բասիլիոս (ի գիրս վեցօրէից) զբարձր զամենայնիս զարդարանս դիւրաւ ըմբռնելի բազմաց արար. (Նիւս. կազմ. ՟Ա։)
Այլ եւ ամուսին սրբութեան Բանին Աստուծոյ ասի եկեղեցի սուրբ, եւ այր նորա Քրիստոս բարձրացեալ ի պարծանս խաչին. (Համամ առակ.։)
Ամրացեալք ի գազանէն. (Անյաղթ բարձր.։)
Դրունք դժոխոց կրկին ամրափակօք ախեալ լինէին. (Շ. բարձր.։)
Կարկառեմ, եւ անդրէն ամփոփեմ։ Թէ զկենացն ճաշակ ի քեզ ինքն ամփոփեսցես ... Ամփոփեսցես զբարձրացեալ զսուր։ Ամփոփեաց արդարութեամբ զսուրն ի տեղի իւր. (Երզն. մտթ.։) (Նար.։)
Երեք հարիւր զօրականաւ (հարեր)՝ զբիւրս բիւրուց այլասեռին (մադիանացւոց)։ Յայլասեռից զոմըն հարեալ։ Ընդ հարկաւ եւ երկիւղիւ այլասեռից։ Հաւատացեալքն սովաւ պարծին ի միջի այլասեռիցն. (Շ. յիսուս որդի. եւ Շ. վիպ. եւ Շ. ատ. եւ Շ. բարձր.։)
Անաղանդ արուեստ բարձրութեան. (Նար. ՂԲ։)
Զանթառամն եւ զերկնայինն ծաղկեցար ծաղիկ. (Անյաղթ բարձր.։)
Լաւագոյն է անկանիլ ի բարձրութենէ ի խոնարհ՝ քան լեզուաւ. Նոյնն։
Ամենայն գրեալք կատարեսցին ի հանդերձեալսն. զի յոլովագոյնք (դեռ) են անկատարք. (Շ. բարձր.։)
Ի վերայ բարձր բազմականի, եւ յանհպելեաց վերարկուաց։ Փորձէր զսուրբ զանձն (զհոգի Յուլիանեայ), եւ զանհպելի մարմինն. (Ածաբ. աղք. եւ Ածաբ. կիպր.։)
Ի վայր է լուսինն քան զայլ լուսաւորսն՝ սկսեալ յանմոլար գնդիցն. (Շ. բարձր.։)
Անշաղախ ըստ նմանութեան արուսեկին բարձրութեան։ Անշաղախ մաքրոցն։ Անշաղախ մարմնով. (Նար. ձ. ՟Ձ՟Ա. ՟Ղ՟Ա։)
Զանսուրբ փայտն զպատճառս մեղաց. (Անյաղթ բարձր.։)
Վկայ ածէ զնոսա անստելի լինել բանին. (Շ. բարձր.։)
Ի բարձրաթռիչս եղեալ՝ զամենայն վնասակար մրրկածին օդովք անցանիցեմք. (Եղիշ. ՟Ա։)
Կամուրջ արկեալ ի վերայ յորձանաց գետոյ՝ անցարան գոլ ամենայն ուղեւորաց. (Շ. բարձր.։)
πύργος. turris. Ամբարտակ. բուրգն. դիտանոց. մարտկոց. մահարձան. ամրութիւն պարսպաց, եւ տեղի պահապանաց ի բարձր վայրի. գուլշէ, պուրճ.
Շինեսցուք մեզ քաղաք եւ աշտարակ։ Աշտարակ մի էր հզօր ի մէջ քաղաքին, եւ փախեան անդր ամենայն արք եւ կանայք։ Ի վերայ ամենայն աշտարակաց բարձրացելոց։ Կանգնեցից զաշտարակս քո յասպիս։ Զաշտարակս բերդին հրձիգ առնէին։ Աշտարակ հզօր յերեսաց թշնամւոյն. եւ այլն։
Մի յայնցանէ աշակերտացն հասեալ յաշտիճան՝ ել եկաց ի վերայ աշտարակին, այսինքն ի բարձր տեղի իբր յամպիոն. (Շ. բարձր.։)
Հալածելոց ապաստան. (Անյաղթ բարձր.։)
Ի բարձրաւանդակ տանիս ապարանից. (Ագաթ.։)
Առագաստ սրահի։ Բարձրութիւն առագաստիցն. (Ել. ՟Ի՟Է. ՟Լ՟Ե. ՟Լ՟Ը։ Թուոց. ՟Դ։)
Եւ աս զնոյն ձայնեմ՝ առբերելով զբանս. (Անյաղթ բարձր.։)
Կախեալ ի փայտն՝ որ անիծից էր առթական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Լուսով խաչին առլցեալ լինի ստորեւս ամենայն. (Շ. բարձր.։)
Ցուցանէ աստեւոր ճանապարհ բարձրութեան զխոնարհութիւն. (Ածաբ. ծն.։)
ԱՍՏԻՃԱՆ կամ ԱՇՏԻՃԱն (ի ձայնէս ճան՛ իբր արմատ բառիս սանդուղք, եւ աշտ, ոստ. թ. իւսթ իբր բարձր. ի վեր) ἁναβαθμός, βαθμός, κλίμαξ, κρηπίς gradus, scala, basis Ի վեր ելք ոտն առ ոտն ընդ սանդուղս. ելեւելք, կամ ելեւէջք, մատունք, կամ ոտք եւ ոտք եւ ոտնատեղիք սանդղոց. եւ Սանդուղք, եւ բեմ.
Իբրեւ աստիճանօք բարձրացաւ. (Արշ.։)
Բարձրացոյց իբրեւ սանղոց աստիճանօք զլսօղսն. (Սարգ.։)
ԱՍՏԻՃԱՆ. Նշանակ եւ վիճակ որպիսի եւ է բարձրութեան եւ ցածութեան, կամ մերձաւորութեան եւ հեռաւորութեան.
ԱՍՏԻՃԱՆ. Աւագութիւն, իշխանութիւն. բարձրութիւն. պատիւ.
Որք առաքեցանն առ նա, հաւատարիմ էին, եւ բարձր աշտիճանաւ. (Ոսկ. յհ.։)
Հասակ ունի ո՛չ ըստ բարձրութեան ստեղնական արդուածոյ բարձեալ ի շքեղութիւն. (Պիտ.։)
Եւ ոչ միով հնարեցաւ բերել աեւակն ... Որպէս եւ այլոց աղօտագունից՝ արեւակդ (կամ երեւակչ) գործէ. (Անյաղթ բարձր.։)
Կամուրջ արկեալ ի վերայ յորձանաց գետոյ. (Շ. բարձր.։)
Ծայր արձակել. (Անյաղթ բարձր.։)
Հոտ արձակել. (Ագաթ.։ Շ. բարձր.։)
Վասն է՞ր բարձր ի նմանէ զոտս նորա, եթէ այլ արշաւեսցի նա. (Եփր. ծն.։)
Արտաքոյ այլոցն տրոհեալ։ Արտաքոյ արժանեաց, կամ իրաւանց. վայելչականին, կամ արժանւորին, յարմարականին։ Արտաքոյ բոլոր վշտակիր հեծութեան։ Արտաքոյ այցելութեան։ Արտաքոյ ամենայն անգոսնելի կրից, կամ անասնական կրից։ Արտաքոյ կամացն Աստուծոյ. արտաքոյ բնութեան, կամ մտաց, կամ զգայութեան. եւ այլն. (Յհ. կթ.։ Սարգ.։ Պիտ.։ Նար.։ Շ. բարձր. եւ Շ. ամենայն չար. եւ այլն։)
Առ արփային բարձրութիւնն ձգտեաց, երկնային հրոյ բերմամբ եւ այլն։ Ի վեր հայել (մտօք) եւ զվերնային եւ զարփայրին բնութիւն։ (Վերինք եւ ստորինք) ի միմեանց որոշեալ մեկնին իբր առագաստաւ՝ արփային եւ օդային էութեամբն. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. լին. եւ ել։)
Ստոյգ իմացողաց ծանուցանէ զնորոյ ճշմարտութեան աւանդիս. (Շ. բարձր.։)
որպէս Ի կատարելութիւն հասանել. ի ծայր բարձրութեան գտանիլ. ծայրանալ. գերազանցել.
(Երկինք) աւարտեալ ի բարձրագոյնսն. (Արիստ. աշխ.։)
Գտաւ առաքինութեանցն աւարտեալ մասամբք։ Պատուեցայ աւարիտեալ բարձրութեամբն։ Աւարտեալ բանականագոյն արհեստից։ Անշարժ հիմամբ հաւատոյն աւարտեցան ամբողջ եւ միահամուռ բարեգործութեանցն վարք. (Պիտ.։)
Ալեացն յափնածիր սահմանս բարձրացելոցն ընդդէմ հասեալ. (Ագաթ.։)
Բազմակն եղեւ՝ որ տեսաւ կառքն, ապաքէն զի յամենայն կոյս զհայեցուածսն կալցի։ Բազմակամբք քերոբէիւք. (Անյաղթ բարձր.։)
Ի խաչին ձաղեալ բասրանօք. (Շ. բարձր.։)
Ամենայն միջնորդ եւ բարեխօս՝ բանիւ ունի բարեխօսել ... մարտիրոսք անբարբառ բարեխօսք են չարչարանօքն եւ հեղմամբ արեամբն իւրեանց։ Բարեխօս ունիմք զչարչարանսն տեառն։ Առանց բանի է բարեխօս նշան խաչիս. (Շ. բարձր.։)
Օրհնեցից զտէր զբարերարդ իմ։ Աղաղակեցի առ Աստուած բարձրեալ, առ Աստուած բարերար իմ։ Տէր բարերար՝ քաւիչ լեր ամենայն սրտից ուղղոց։ Բարերա՛ր է Աստուած ի վերայ համբերւղաց իւրոց։ Զի գոյ ի նմա հոգի մտաւոր, սուրբ, բարեսէր, բարերար։ Եւ զհոգի քո սուրբ զբարերար ետուր նոցա իմանալ զօրէնսն.եւ այլն։
այսինքն Բարձրացուցիչ.
Իբր կամեցաւ բարձրիչն խոնարհաց. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Բարձրացուցանէ զտուն իւր, եւ խնդրէ բեկումն. (Առակ. ՟Ժ՟Է. 19։)
Ուստի բարձրեալն Աստուած պարտրեալ բերկրի։ Բերկրեալ, կամ բերկրեցեալ. բերկրեցելոյդ։ Բերկրեցելոցն պարուց. (Նար.։)
Արեգական բերմամբն չափին. (Շ. բարձր. (որք հային եւ ի յաջորդ նշ։))
Որ ինչ յաշխարհիս բերմունք են. (Շ. բարձր.։)
Սկսաւ աքաղաղն ճեմել, եւ բարձրավզել վասն յաղթութեան. (Ոսկիփոր.։)
Ունէր զգայիսոնն, որ է նիզակն, ի ձեռին. (Շ. բարձր.։)
Գաւազանիս խորհուրդ կրկին ունի ցուցանել զճշմարտութիւնն. նախ հովուական, եւ ապա վարդապետական. (Շ. բարձր.։)
ὐπερκείμενος, προέχων, ὐπέροχος superjacens, supremus, eminens, praestans, praestantissimus Որ կայ գեր ի վեր. կայանիւք կամ աստիճանաւ բարձր. ծայրագոյն. եւ Գերագոյն. գերազանց.
Ընդ գերակայ ծայրս ծառոց։ Գերակայ բարձրութեամբ։ Զգերակայ անիրաւութեան տանի մրցանակս. (Պիտ.։)
Ամփոփեալ ի տեղի գերակայիցն։ Բարձրացուցեր ի ստորայնոցս գերակայիցն կայանս. (Շար.։)
Գլխովին պարտ է հաւատալ. (Շ. բարձր.։)
(Փոխեալ) զկառափետղն ի կենաց գործետղ. (Անյաղթ բարձր.։)
Համարեալ էին նոցա դարափոսքն իբրեւ զյարկս բարձր շինուածոց. (Եղիշ. ՟Է. (ա՛յլ ձ. դարանափորք, դարափորք։) Նոյնպէս իմա՛ կամ ընթերցի՛ր եւ զայն,)
Ի քեզ դաւանին։ Դաւանեա՛ց առ իս. (Շ. բարձր.։ Ճ. ՟Ա.։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբ դեռակայ, որոյ խորհուրդն յառաջ խաղայ. (Շ. բարձր.։)
διαδίδωμι, διαχύω diffundor որ եւ ԴԻԶԱՆԻԼ. Դէզ լինել ի վեր կոյս. բարձրանալ, ծառանալ, վերելս առնել զմիմեամբք. բարդիլ. կուտակիլ. ծաւալիլ.
Դիզել, եւ դիզանալ. կուտակիլ. բարձրանալ. եւ Բազմանալ ի վերայ միմեանց. խռնիլ.
Թափ անցանելով, ընդ ամենայն բնակութիւնս եւ դիմահարս. (Շ. բարձր.։)
պ. տիտէկէահ. σκοπιά, -ιή specula Տեղի դիտելոյ ի բարձանց. աշտարակ դիտաց. եւ Բարձր վայրք. ... տե՛ս (Թուոց. ՟Ի՟Գ. 14։ ՟Լ՟Գ. 52։ Դտ. ՟Թ. 37։ ՟Ա. Մնաց. ՟Ի. 24։ Ես. ՟Ի՟Ա. 8։ Ովս. ՟Ե. 1։)
Ի վերուստ յարփւոյն իբր ի բարձր դիտանոցէ։ Իբրեւ ի դիտանոցէ տեսեալ ի հեռաստանէ. (Փիլ.։)
Կանգնեաց յաղեքսանդրիայ դիտանոցին բարձր աշտարակ. (Եւս. քր. ՟Բ։)
Նմանութեամբ Դիտանոց ասի Խաչն քրիստոսի։ (Նար. խչ.։ եւ Ամպիոնն։ Շ. բարձր.։)
ԴԻՏԱՆՈՑ ա. Դիտելի. բարձր.
Կողովս երիս ոսկեղէնս, եւ մի արծաթի. իսկ արծաթին կից էր ընդ միում յոսկեղինացն իբրեւ զերկաւորի ... իսկ զերկուորիսն բարձրագոյն եցոյց ի վերոյ կողմանէ հիւսիսային կողովոյն. (Ճ. ՟Զ.։)
Երջանկաց ոգւոց. (Անյաղթ բարձր.։)
Զբօսանս աչաց մի՛ տար ինձ. (որպէս բարձրայօնութիւն, կամ աչարձակութիւն). (Սիր. ՟Ի՟Գ. 4։ եւ ՟Ի՟Զ. 12։)
Որ առ հնոյն էին զենմունք, ի զենանելն մեռանէին. իսկ Տէրն մեր հանապազ զենանի ի փրկութիւն աշխարհի. (Շ. բարձր.)
Անմահի ելով սա (խաչն) զենման եւ պատարագի զենարան. (Անյաղթ բարձր.։)
Որ առ հնովն էին զենմունք։ Սուրբ զենումն զենանի միշտ. (Շ. բարձր.։)
Այլ ոչ զանգիտեալ երբէք զիջանէր ի բարձրագոյն հաւատոցն՝ որ ի Քրիստոս. (Նանայ.։)
Զուրափէ մի, որ է կենդանի խայտ, առաջքն բարձր, ի չափ գոմշի. (Միխ. ասոր.։)
Ուղղորդ ոտքն ... եւ չեն ընդգճեալ յիւրեանցն բարձրութենէ. (Լծ. եւագր.։)
δίδωμαι αὑχένα cervicem do τραχηλιάω cervicem attollo, superbio ἁναχαιτίζω ferocio, retrocedo Զվիզն ընդդէմ դնել. դիմակաց լինել բարձրավզութեամբ. ըմբոստանալ. անսանձ լինել. անսաստել. փքանալ. յոխորտալ. վիզը տնկել, գլուխը քաշել.
Կատարեցեր զփափաքումն ընծայելոյ քո ի տաճարին։ Որ ընծայես զարարածս բարձրելոյ քում հօր։ Որ ընծայեսցես զմեզ ի կեանսդ յաւիտենից. (Շար.։)
ԸՆՁՈՒՂՏ կամ ԸՆԾՈՒՂՏ. Ի բառիցս Ինձ կամ ինծ, եւ Ուղտ. (որպէս եւ ի յն. ասի, իբր Ուղտինծ). καμηλοπάρδαλις camelopardalis, -us որ եւ ԱՆԱԼՈՒԹ, ԶԱՆԱԼՈՒԹ. Չորքոտանի նման ուղտու ըստ ձեւոյն բարձրութեան, եւ երկայնավզութեան, եւ ընծու ըստ խայտաբղէտութեան.
Որք միանգամ ըստ երկրի մասանց ընչաւէտք. (Անյաղթ բարձր.։)
Թեւածեալ յեթերայինն բարձր խորան. (Երզն. լս.։)
πτερόομαι, ἁναπτερόομαι plumesco, volo, excitor, efferor Թեւաւոր կամ թեւազգեաց լինել. թռչիլ. եւ Լողիլ. վերաթեւել. բարձրանալ. եւ Փքանալ. վստահիլ. թեւաւորւիլ.
Զթեւաւորէ զքեզ կախէ (այսինքն զքառաթեւ խաչէ). (Անյաղթ բարձր.։)
Խաչիւ եւ ժամահարաւ բարձրաձայնութեամբ ի վերայ պարսպացն զաստուած աղաչէին. (Լաստ. ՟Ժ՟Զ։)
Ժամանակք եւ յաւիտեանք (կենցաղոյս), որք միանգամ արեգական բերմամբ չափին. (Շ. բարձր.։)
Խոնարհեցարուք ընդ հզօր ձեռամբն աստուծոյ, զի զմեզ բարձրացուսցէ ի ժամանակի. (՟Ա. Պետ. ՟Ե. 6։)
Թշնամիք նորա ընդ ժամանակս ժամանակս ելանեն ի վերայ գաւառաց. (Շ. բարձր.։)
Մի բազմականս բարձրագոյնս կազմեսցուք, խորան կանգնել որովայնի զժայթքելն. (Ածաբ. ծն.։)
Սիոն զգալի լեառն, եւ խաչս իմանալի, զի մտօք իմանի սորա խորհուրդ. (Շ. բարձր.։)
զայսոսիկ զվերասացեալսդ իմանալեօք տեսեալ ի հեռուստ ժամանակաց. (Շ. բարձր.։)
Իսկապէս տէրն։ Իսկապէս բարւոյն. (Շ. բարձր.։ Սարգ. յկ. ՟Ա։)
Առաւել ինձ երկնչել իրաւացի է. (Շ. բարձր.։)
Իւրական բանիւն։ Եւ զիւրական անուն վիմին՝ շնորհէր նմա զանշարժելին. (Շ. բարձր. եւ Շ. խոստ.։)
Իսկ ի միակն ճշմարտի, յորում ամենայն զօրութիւն իւրապէս զիւրն ունի. (Անյաղթ բարձր.)
լուսին՝ պակասընթաց, բազում անգամ ի թաքուստ մտեալ. իսկ դու լիալայն, բարձր, լուսասարաս. (Գիւտ թղթ. առ վաչէ։)
Մի թուիցիմք այնուիկ լծընկէցք։ Լծընկէց եւ հակառակ խրատուց. (Յհ. կթ.։ Շ. բարձր.։)
Հասարակաց համախնդութեամբ լծորդելով առաքելական գրոց։ Որով երկիր երկնայնոցն լծորդի։ Մխիթարութիւն, որոյ ոչ ուրախութիւն մարմնաւոր լծորդի. (Սհկ. կթ. արմաւ.։ Շ. բարձր.։ Լմբ. ստիպ.։)
Առժամայն նմա եւ խաչանալն հասցէ։ Նոյնպէս եւ զխաչանալն եւ զսեղանանալն կալցի. (Անյաղթ բարձր.։)
Բարձրութիւն ստուերի երկրի ելանէ ծածկէ զլուսին, եւ յայն սակս պակասէ եւ խաւարէ. (Վեցօր. ՟Թ։)
Սեպհական խեռ եղելոց կամ խեռութեան. եւ Խեռ. Վասն անպտղութեանն, եւ խեռական բարուց. (Շ. բարձր.։)
Մի՛ օքանչանայք ընդ այսքան համարձակութիւնս մեր, մինչ զիխիզախել, մերձանալ մեզ ի բարձրագոյնսն քան զմեզ. (Վրք. ածաբ.։)
Լուաւզահագին խխնջիւն (կամ խնջիւն) նորա։ Զի՞նչ է այս ահագին խխնջիւնս. ձիո՞յ է, թէ առիւծոյ. (Կեչառ. աղեքս.։) Եւ քրքիջ ծաղու. Ծնղր բարձրաձայն. քահքահա.
Որ գերագոյն յագին ի մէջ խորացելոյ փայտին. (Անյաղթ բարձր.։)
Մի՛ բազմականս բարձրագոյնս կազմեսցուք խորանգ (կամ խորանկն) առնելով՝ յորովայնի զժայթքելն. իմացան՝ զժայռել ի խորոց, կամ լնուլ զխորս որովայնի՝ մինչեւ շարժիլ ի փսխումն. քանզի ոմն գրէ.
Տի՛ նա աւանիկ եւ տեղիք իսկ բեւեռացն, եւ խոցումն տիգին ոչ կցեալ. (Անյաղթ բարձր.։)
Բարձրանալ իբրեւ զծառ. դիզանալ. բարդիլ. կուտտկիլ. ծաւալիլ. ծայրանալ ի վեր կոյս. ուղղորդ կանգնիլ. վեր ելլալ, բարձրանալ.
Հատն մանանխոյ աճէ ծառանայ։ Աճեաց՝ մեծացաւ եւ ծառացաւ։ Ի բարձրանալ ծառայանալն եւ այլն. (Եփր. աւետար.։)
Իբրեւ զգլուխ ծառացեալ բարձրացեալ. յն. ծխեալ, կամ խնկեալ. (Երգ. ՟Գ. 6։)
Էակքն ի հոսման եւ ի ծորման են՝ յաղագս միշտ կրելոյ զապականութիւն. (Շ. բարձր. ըստ Սահմ. ՟Ա։)
ԿԱՂԱՄԱԽ ԿԱՂԱՄԱԽԻ. λεύκη populus alba. եբր. լիպնէք եւ αἵγειρος populus nigra, alnus. Ծառ բարձր ի ջրարբի վայրս, որոյ տերեւք դիւրաշարժ են ի հողմոյ, ի մի երես մթին կանաչ, եւ ի միւսն սպիտակ. որպէս եւ բունն՝ է՛ որ սպիտակ, եւ է որ մթնագոյն. փայտ միոյն թեթեւ, եւ միւսոյն ծանր.
Բարեգութ, հզօր, կամարար, կարօղ։ Բարձրեալ անքնին, մերձաւոր կամարար։ Ստեղծիչ գոյից, եւ տէր կամարար. (Նար. ՟Խ՟Ե. ՟Ղ. ՟Ղ՟Գ։)
Կամաւոր քեզ երկրպագեաց կոյսն. (Անյաղթ բարձր.։)
Իմանալի կամուրջ. քանզի ի մահուանէ ի կեանս զմարդիկ ածեալ անցուցեր. (Անյաղթ բարձր.։)
Կամրջի նմանեցուցանէ. զի որպէս կամուրջ արկեալ ի վերայ յորձանաց գետոյ՝ անցարան գոլ ամենայն ուղեւորաց. (Շ. բարձր.։)
ἑγείρω, ἑξεγείρω, ἁνορθόω, κατορθόω erigo, suscito ἁνίστημι statuo αἵρω levo եւ այլն. Կանգուն կացուցանել յոտին կամ ուղղորդ. ուղղել ի բարձրութիւն. ի վեր յարուցանել զանկեալն. կր. յառնել. յոտին կալ. աւարտիլ. կանգնել, կանգնիլ, կեցնել, կայնիլ, կենալ, տնկել, շտկել.
πῆχυς եւս եւ κύβιτον cubitus, -um . Անուն չափոյ, եւ ձող չափողական, ըստ հասարակ առման՝ Չափ միջոցի յարմկանէ ցծայր միջամատին, որչափ է եւ յուսոց ցարմուկն. այսինքն երկու թզաչափ. բայց սրբազան կանգունն էր կրկինն հասարակ կանգնոյ, այսինքն որչափ է ամբողջ բազուկն. ա՛յլ է եւ հսկայից կանգունն, եւ արքունին, եւ երկրաչափականն, եւ ազգայինն, եւ գաւառականն. զոր օրինակ Գ. Թագ. Է. 15. բարձրութիւն պղնձի սեան ասի լինել ԺԸ. կանգուն. որ ԼԵ դնի ի Բ. Մնաց. Գ. 15. եւ Երեմ. ԾԲ. 21. իսկ Փիլ. ել. Բ. 1. վեց թզաչափ դնէ զկանգունն, որպէս եւ զթիզն քիլ կոչէ. կանկուն .... եբր. ամմա.
Յայնժամ կանգուն կացեալ մեծին սահակայ։ Կանգուն կալով երկիրպագին հարեւանցի. (Խոր. Գ. 65։ Շ. բարձր.։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբգ կարապետ յառաջագոյնս երկնայնոյն ընթացեալ. (Անյաղթ բարձր.։)
Զփայտն կիպարիս, յորմէ կենսաբեր խաչն. (Խոր. առ արծր.։ Անյաղթ բարձր.։ Միսայէլ խչ.։)
Ոյր յօնքն են կկզեալ, կամ կոկոզացեալ. բարձրայօն. ընքուիները կծկած կամ լարած.
ԿՆՃԱՆԱԼ. Որպէս զկինճ վայրենանալ հպարտութեամբ. գոռոզանալ. ամբարտաւանիլ. յողն կալ. յն. բարձրավզիլ.
Աշտարակ իմն բարձր անհնարին կոթողեցին ի դաշտն սենտար. (Ագաթ.։)
Հեցի օրինակաւ բարձրացեալ ի վեր, եւ կորացեալ։ Ի վեր ամբառնայ, եւ կորանայ ի վայր. (Պիսիդ.։)
ԿՈՒՄԲԷԹՆ բարձր՝ երկնից նման. (Գանձ.։)
Քաջացան ի մրցմունս կրթարանի ընդդէմ անօրինաց. (Շ. բարձր.։)
Կրկնակի դնէ զօրութիւն սորա. (Շ. բարձր.։)
Սակս բարձրագահ, համաթոռ, ճոխազգի ազգապետութեան արծրունեաց. (Արծր. ՟Ա. 9։)
ուստի եւ (Շ. բարձր.) գրէ.
Համառօտաբար զեկուցանել, կամ զգացուցանել, տեանել, ի մէջ ածել, ընձեռել, յառաջ վարել, կամ վերստին առնուլ (զբան). (Պիտ.։ Գր. սքանչ.։ Դիոն. Շ. բարձր.։ Յհ. կթ.։ Արծր. ՟Գ. 12։ Ոսկ. ծն.։)
Համօրէն ծնունդք ադամայ, կամ մարդիկ, ժողովուրդ, հաւատացեալք. (Անյաղթ բարձր.։ Յհ. իմ. երեւ. եւ այլն։)
Իբր Բարձրահասակ.
Չորեքկերպեան աթոռ ... հասակող, եւ բարձրայարկ, ցնծալից. (Գանձ.։)
Հասանել խնդրոյն, քաւութեան, թողութեան, փառաց, բարւոյ, արդարութեան, կամ տանջանաց, ապականութեան. (եւ այլն։ Արծր.։ Նար.։ Սարգ.։ Շ. թղթ.։ Իգն.։ Անյաղթ բարձր. եւ այլն։)
Հասանէ քեզ դարձեալ մարգարէանալ։ Եհաս նմա թագաւորել։ Մեռանել հասանիցէ։ Ի կղզի ինչ հասանէ մեզ անկանել, եւ այլն։ Որպիսի՛ մեզ հասցէ հատուցանել գոհութիւնս. (Անյաղթ բարձր.։)
Երկու սիւնս արասցես ... եւ եղիցին հասարակ։ Բարձրութիւն եւ լայնութիւն հասարակ. (Ել. ՟Ի՟Զ. 24։ ՟Լ՟Ը. 18։)
Ոչ միոյ ազգի եւ միոյ սեռի, այլ հասարակ ամենայն բանականաց. (Շ. բարձր.։)
Հարթուցելոց խաղաղարար. (Անյաղթ բարձր.։)
Որչափ երկայնութիւն նորա, նոյնչփ եւ լայնութիւն եւ բարձրութիւն հաւասար. (Յայտ. ՟Ի՟Ա. 16։)
Հեկեկալ. եւ Հենգնել ի ձայն բարձր իբր կականելով.
Պաղատանօք մեծն անտոնին, հեղինակի սուրբ երամին։ Նշոյլըս եօթըն հոգինակ, նովաւ յաշխարհս է հեղինակ. (իբրու ստուգաբանելով, որ հեղու, կամ յորմէ հեղանի յայլս կարգաւորութիւն ինչ) (Շ. յիսուս որդի. եւ Շ. ոտ. բարձր.։)
Մինչեւ ի հեռուստ տեղիս։ Ի հեռուստ բացակայութենէ։ Ի հեռուստ ժամանակաց կամ դարուց. (՟Բ. Եզր. ՟Գ. 13։ Անան. եկեղ.։ Շ. բարձր.։ Երզն. լս.։)
Հիւթիւն այն եւ դալարագոյն զօրութիւն թփոյն առ հուրն աննիւթ տեւականութեան թերեւս խորշի. (Անյաղթ բարձր.։)
Հմտանայր բղխելոց ի նմանէ իմաստիցն. (Արծր. ՟Ե. 3։ Հմտանալ յամենայն իմաստասիրականս. Շ. բարձր.։)
Օրհնեալ ես փայտ՝ սուրբ աշտանակ, ուստի ծագեաց լոյսն անքանակ. նըշոյլըս եօթն հոգինակ, նովաւ յաշխարհս է հեղինակ. (Շ. ոտ. բարձր.։ այսինքն եօթնարփին շնորհաց, կամ եօթնեկին հոգւոյ. (ա՛յլ ձ. նըշոյլ եօթնն՝ հոգին էակ։))
ἑμπύριος igneus, ignitus. Բարձօղ կամ կրօղ յինքեան զհուր իմանալի. հրեղէնն՝ վերանիստ ի բարձրութեան, մակդիր սերովբէից.
Հրախառն սուրբ արիւն. (Անյաղթ եւ Շ. բարձր.։ Տօնակ.։ Բենիկ.։)
Յաստուածեղէն եւ յարտաքին հրահանգս. (Շ. բարձր.։)
Նոյ զաղաւնին հրեշտակ առաքէր. (Շ. բարձր.։)
Ձեռնթափ եղեւ, այսինքն եթող զնոսա ձեռնն բարձրացեալ. (Գէ. ես.։)
Բնական, սեռական, ձեւական։ Ձեւականն, որ մակադրի խաչ. (Անյաղթ բարձր.։)
Հանեալ բարձրացուցին՝ ի մակադրեալ ձեւականին. (Մագ. ոտ.։)
Բան մեր աներեւոյթ ի միտս՝ ձեւանայ գրով եւ քարտիսիւ. (Շ. բարձր.։)
Ոչ երբէք զինքեանց ճոխաբանել, կամ բարձրագոյնս ինչ ճառել. (Նանայ.։)
Որպէս ոք ի բարձրաւանդակս ինչ ելեալ ամրացեալ՝ չանկանիցի ումեք ի բուռն, որ աստի ի վեր մագլիցեն. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Գ։)
Դողալով յերկիր մածայ։ Ի հող խոնարհեալ՝ մածայ ընդ երկրի։ Աստուածասէրք՝ յերկիր մածի՛ք՝ իւր յանդիման. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։ Նար. ՟Լ՟Բ։ Շ. բարձր.։)
Դողալով յերկիր մածայ։ Ի հող խոնարհեալ՝ մածայ ընդ երկրի։ Աստուածասէրք՝ յերկիր մածի՛ք՝ իւր յանդիման. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։ Նար. ՟Լ՟Բ։ Շ. բարձր.։)
Ցուցաւ ոչ ամենեցուն իմանալ, այլ՝ իմաստնոց եւ մակացողաց, որք յայնոսիկ վարժեցան հոգւովն. (Շ. բարձր.։)
Քրտնաջան աշխատութեամբ մակացու լինել հոգեւոր իմաստից։ Բարձրագոյն ճառիցս մակացու լինել. (Սարգ. յռջբ. եւ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Ը։)
Զգովութիւնս ոչ միայն ի մարդկանէ աստի բառնան առնուլ, այլեւ ի չմարթնոցն գովութիւնս բարձրացեալ յղփացեալ խնդրեն. (Եսթ. ՟Ժ՟Զ. 4։) յն. ἁπειράγαθος (անփորձ կամ տգէտ բարւոյ իմիք) imperitus, insolitus.
ὐψιλοκάρδιος elatus corde μεγαλόφρων magna sentiens, altum sapiens μεγαλόψυχος magnanimus. եւ առաւել ըստ հյ. μεγαλόνους, νοῦς μέγας mens vel sensus magnus. Բարձրամիտ. բարձրայօն. հպարտ. եւ ձկտեալ ի մեծամեծ իրս. մենծսիրտ, քիթը մենծ.
Գաղատացւոցն յորժամ գըրեաց՝ մեղադ. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Մենացելոց պար շրջական, ճգնաւորաց ժոյժ զօրութեան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Հասուցին զբարձրութիւնն յողձուտ եւ ի մղձկուտ յօդն. որպէս ասէ, ուր ոչ կարեն ընթանալ թռչունք. (Վրդն. ծն.։)
Ընդ անօսր օդս սփռեալ շամանդաղաձեւ՝ հանդերձ խաւարին ժամուն՝ մղտաձեւ ի վերայ նսեմացուցանէ մարդկան ստուեր. (Անյաղթ բարձր.։)
Որ մօտակացդ էք։ Տեսանել զմօտակացն։ Մօտակաց տեսանէր։ Զմօտակացսն լուսաւորէր։ Մօտակաց թախծութեան։ Որք ոչ տեսին, հաւատացին իբր մօտակաց. (Մամբր.։ Պտմ. աղեքս.։ Եղիշ. յես.։ Սարգ. յկ. ՟Ա։ Նար. ՟Ի՟Գ։ Շ. բարձր.։)
Որ մօտակացդ էք։ Տեսանել զմօտակացն։ Մօտակաց տեսանէր։ Զմօտակացսն լուսաւորէր։ Մօտակաց թախծութեան։ Որք ոչ տեսին, հաւատացին իբր մօտակաց. (Մամբր.։ Պտմ. աղեքս.։ Եղիշ. յես.։ Սարգ. յկ. ՟Ա։ Նար. ՟Ի՟Գ։ Շ. բարձր.։)
Որ մօտակացդ էք։ Տեսանել զմօտակացն։ Մօտակաց տեսանէր։ Զմօտակացսն լուսաւորէր։ Մօտակաց թախծութեան։ Որք ոչ տեսին, հաւատացին իբր մօտակաց. (Մամբր.։ Պտմ. աղեքս.։ Եղիշ. յես.։ Սարգ. յկ. ՟Ա։ Նար. ՟Ի՟Գ։ Շ. բարձր.։)
Ա՛րդ բարձրացայց. ա՛րդն ասելով՝ զմօտաւոր ժամանակն յայտնէ, եւ ոչ հեռաւոր ինչ կանխասաց. (Գէ. ես.։)
զօրութիւն (այսինքն զզօրութիւն) բարձրութեան երկնից ինքն յականէ. (Սիր. ՟Ժ՟Է. 31։)
Յաղթկու լինիմք թշնամւոյն. (Շ. բարձր.։)
Յարակայ ի կեանս յերկնային քաղաքն առաջնորդես. (Անյաղթ բարձր.։)
Զառանց լուսոյն եւ զյարակէզն հնացուցանելով զհուր. (Անյաղթ բարձր.։)
ՅԱՐԴԳՈՂ կամ ՅԱՐԴԱԳՈՂ. որ եւ ԾԻՐ կամ ՀԵՏՔ ՅԱՐԴԳՈՂԻ. ըստ յն. եւ լտ. Կաթնածիր կամ Ծիր կաթին. γαλαξίας κύκλος lacteus circulus, galaxia, via lactea. իտ. via lattea. Սպիտակափառ մասն երկնից ի պարզ գիշերի՝ ի հարաւոյ ընդ հիւսիս շեղակի. այն է հոծութիւն խիտ առ խիտ մանունց կամ բարձր աստեղաց. զորմէ առասպելեն քերթողք, թէ ի գողանալ Վահագնի կամ Հերակլեայ զյարդ՝ անկեալ իցեն զճանապարհայն մղեղք յարդի. ուստի կոչի եւ Կառք մսրի, կամ Մսուր. սաման օղրըսի, (այսինքն յարդի գող) քեահքեավան, քէհքեշան, (այսինքն յարդ քարշօղ)։
Յառնելն. բարձրանալն. զայրացումն գետոց.
Զտարերս ամենայն չորիւք յեղանակօք յարդարեաց, բարձրութեամբ եւ խորութեամբ, լայնութեամբ եւ երկայնութեամբ. (Յճխ. ՟Դ։)
(ի Յեղց, կամ ուղփ. ուղխ. իւղ. կամ թ. էօլէֆէ, ռոճիկ. պ. էլվան խորտէն , խճողել զորովայն) ἁρκέω (հերիքանալ). sufficio, satior πλουτέω (ճոխանալ), dives sum ἑπάρομαι (վերամբառնալ), efferor. լաւ եւս՝ ἁναπίμπλημαι repleor, impleor, expleor. Լիանալ ուտելեօք եւ ըմպելեօք, ընչիւք, եւ այլն. առաւելուլ. մեծանալ. բարձրանալ, յօրանալ. յափրանալ. լցուիլ.
Յղփասցին հօտիւք։ Յորս յղփացան լցան մեծացան (յն. մի բառ)։ Ի չմարթնոցն գովութիւնս բարձրացեալ յղփացեալ. (Երեմ. ՟Լ՟Ա. 24։ Յուդթ. ՟Ժ՟Ե. 7։ Եսթ. ՟Ժ՟Զ. 4։)
(Ո՛վ Նեստոր) որչափ ի վեր ելեր ի բարձրութիւնս, գարշելի գոլով եւ յոռածին, յանչափս իջեր ի վիհս հայհոյութեան անկեալ. (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
Հասուցին զբարձրութիւնն (աշտարակի) յորձուտ եւ ի մղձկուտ օդն, որպէս ասեն, ուր ոչ կարեն ընթանալ թռչունք. (Վրդն. ծն.։)
Մարգարէական է բարբառ նախագրի ճառիս (Բարձրացուցէ՛ք). (Շ. բարձր.։)
Յայտնել ըզխորըս նխաաճառըն քննութեան. (Շար. ոտ. բարձր.։)
(Քրիստոս որպէս զԱդամ) ճաշակելով իբր նայապէս զմահ, սպանանելով զնորայն մահ. (Անյաղթ բարձր.։)
Իբրեւ զօրավար տեսանել՝ թէ ո՞ր մասն իցէ սպառազինեալ, կամ ներկուռ եւ դիւրեալ ըստ բարձրագոյն ճանապարհին. (Ոսկ. գծ.։)
cf. ՆՈՒՐԲ. Ի կոխակս բարձրաւանդակս, եւ ի կիրճս նրբականս. (Արծր. ՟Ա. 10։)
Եւ յականցըն շափիւղայից (կամ շափիւղից, կամ շափեղից) ցուցեալ ըզնա զարմանազան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Խնդրել ի բարձրելոյն՝ գոնէ զշունչն շնորհել նմա։ Վասն նորա քեզ տէր ի ձեռն նորա զոգիսն շնորհեաց։ Ոչ եսինչ զոգիսդ կամ զկեանսդ ձեզ շնորհեցի։ կուրաց բազմաց շնորհեաց տեսանել։ Աբրահամու աւետեօք շնորհեաց աստուած։ Եւ այդ յաստուծոյ է, որ ձեզ շնորհեցաւ վասն քրիստոսի։ Շնորհեաց զմարմինն յովսեփայ։ Զայր մի մահապարտ շնորհել ձեզ։ Չէ՛ օրէն հռովմայեցւոց՝ շնորհել ումեք զոք. (որ հային եւ ի բ. նշ)։ Որպէս ամենայն ինչ մեզ իւրոյ աստուածեղէն զօրութեանն առ ի կեանս եւ յաստուածպաշտութիւն շնորհեալ. եւ այլն։
Շնչաւորք կոչին մարդիկ եւ անասունք, գազանք եւ թռչունք. զի ամենայն որ թոք ունի, եւ տուրեւառ օդոյ, նա կոչի շնչաւոր. (Շ. բարձր.։)
ՈՂԻՄՊՈՍ կամ ՈՂԻՒՄՊՈՍ ՈԼԻՄՊՈՍ. Բառ յն. օլիմբօս. (որպէս թէ օլօլամբիս, բոլորափայլ) Բարձր լեառն ի մակեդոնիա. եւ ըստ քերթողաց Երկինք.
ՈՂԻՄՊՈՍ կամ ՈՂԻՒՄՊՈՍ ՈԼԻՄՊՈՍ. Բառ յն. օլիմբօս. Ὅλυμπος Olympus. (որպէս թէ օլօլամբիս, բոլորափայլ) Բարձր լեառն ի մակեդոնիա. եւ ըստ քերթողաց Երկինք.
Որպէս ոստ շառաւիղեալ եւ բարձրացեալ ուռճանալ, ծաւալիլ. ոստս արձակել. ճղճղիլ, համարձակ տեղ գտնալ.
Շինեաց խրճիթ ի լայնութիւն ոտնաչափս չորս, եւ յերկայնութիւն ոտնաչափս ութ, եւ բարձրութիւնն ոտնաչափս հինգ. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Գնացին ի բարձր պարանոց. (Ես. ՟Գ. 16։)
Բարձրագագաթանց պարսպեալ լերանց. (Խոր. ՟Ա. 11։)
Աշխարհս սովորաբար պտուտեալ ունի զմարդիկ յորձանօք մեղաց. (Շ. բարձր.։)
ՋԱՅԼԱՄՆ ՋԱՅԼԵԱՄՆ. գրի եւ իբր ռմկ. ՋԱՅԼԱՄ. ի. στρούθος, -θων, -θίον struthio. Մեծն ի հաւս կիսաթռիչս՝ նման կոզռան ըղտու երկայնավիզ՝ բարձր բարձիւնք, սեաւ եւ սպիտակ փետրովք. աչքն նման մարդոյ՝ ապուշ հայեցուածով. ածէ ձուս մեծամեծս թանձր պատենիւք. եբր. եէնդ.
Ունի բարձր հայք եւ ջերմուկս։ Ջերմկաց տեղիք։ Լնոյր զպէտս իւր ի ջերմկաց անտի։ Ի պէտս ջերմկաց ջուրց, որ յերկրէ պղպջակէ։ Ջերմուկք ի ներքոյ երկրի. (Խոր. աշխարհ.։ Վեցօր. ՟Դ։ Եւս պտմ. ՟Ա. 8։ ՃՃ. ։ Վանակ. հց.։)
Բարձրանալ որպէս սար. բարձրամտիլ. դժուարիլ. զայրանալ, զչարիլ.
Բարձրացեալ՝ լեռնական, սեպացեալ, անելանելի. (Լծ. կոչ.։)
Ի բարձրագունի կալով տեղւոջ, կամ ի վերայ վիմի յամենայն կողմանց սեպացելոյ. (Սարգ. յկ. ՟Դ։)
Բնականն որ հոմանունակի ասի փայտ, իսկ սեռականն՝ յատուկ ինքեան, որպիսի՝ կիպարիս։ Կապեալ բեւեռեցին՝ ի քառաթեւ սեռականին (այս ինքն յազգ ինչ փայտի). (Անյաղթ բարձր.։ Մագ. ոտ. խչ.։)
Եւ երեւեալ որդի նախնոյն հօր սերական, արդարութեամբ անմեղ մեռաւ՝ նըմին նըման։ Անխտաբար է ծնունդն, եւ ոչ նախ հայ, եւ ապա որդի, որպէս հոսանուտ եւ սերական բնութեանս է օրէն. (Շ. ոտ. բարձր. եւ Շ. թղթ.։)
Որպէս աստուծոյ սեփական է արքայութիւն, եւ մեզ կամեցաւ սեփական առնել։ Ոչ միայն սեպհականացն երկոտասանիցն, այլեւ զայլոց մատուցելոցն։ Զտէր աստուած մեր (ասելով)՝ սեփական եւ առանձինն կոչէ զանունն աստուծոյ ի վերայ իսրայէլի. (Յճխ. ՟Ի։ Կորիւն.։ Շ. բարձր.։)
Սիբիղղա ասէ. միաբանեալ ամենայն մարդիկ՝ զբարձրաբերձ աշտարակն շինէին։ Սիբիղղա երիթ եւացին (առ եզեկիային)։ Սիդեղղա՝ որ եւ էրոփիղղա ի սամոս (առ մանասէիւ). (Եւս. քր.։)
Այլ համբուրիւ հպեալ ի խաչս ոք սիրական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Իսկ ո՞վ ի վերայ ասացելոցս ոչ սխրասցի. գործի սպասման, եւ նոյն գործի կենաց։ Ընդ որ յաւէտ իմն սխրացեալ։ Սխրացեալ զարմանային ընդ պատիւ բնութեանս մերոյ. (Անյաղթ բարձր.։ Յհ. կթ.։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Բ։)
Տեղիք իսկ բեւեռացն, եւ խոցումն տիգին ոչ կցեալ, այլ համագաղափար մեր՝ սպիացեալ նմայ յարուցելումն. (Անյաղթ բարձր.։)
Ի վեր ել, զի բարձրացուսցէ առ ինքն զստորեւ կացեալքս ի մեղացն կործանմանէ. (Ածաբ. պասք.։)
Էր ամաց վաթսնից։ Խոյք վաթսուն, նոխազք վաթսուն։ Ի վաթսուն կանգնոց։ Բարձրութիւն նորա վաթսուն կանգուն, եւ այլն։
(եթէ չիցէ գրելի Վարսաւոր) Որ է ի վախս, ի բարձր վայրս.
Փոխանակ բարձրաբերձ եւ վաղաւեր աշտարակին՝ խադն ճշմարտութեան կանգնեցաւ, որոյ զօրութիւն մշտնջենաւոր է. (Ագաթ.։)
Գրիգորի Նարեկայ վանից վանականի։ Եղբօր իմոյ ընտրելոյ Յովհաննէս կոչեցելոյ՝ Նարեկայ մեծափառ եւ բարձրապատիւ ուխտի վանականի. (Նար. յիշ.։)
Հիւսեալ ի սոսա տեսիլ սանդղոցն յակոբայ, օծեալն այն ստորակայ, զ՝ի քեզ բանին գալն վարակայ. (Տաղ. (լաւ եւս է վերծանել՝ Վերակայ, այսինքն բարձրելոյ)։)
Գերագոյ. գերագոյն. բարձր. ահաւոր.
ՎԵՀԱԿԱՆ ՎԵՀԱՅԻՆ. Վեհ. եւ վսեմական. գերագոյն. բարձրագոյն.
Ի բարձրագոյնն մակարդակ լեառն ձգեա զքոյդ վեհական մտածութիւն. (Մագ. ՟Ծ՟Բ։)
ՎԵՀԱԿԱՆ ՎԵՀԱՅԻՆ. Վեհ. եւ վսեմական. գերագոյն. բարձրագոյն.
Ի բարձրագոյնն մակարդակ լեառն ձգեա զքոյդ վեհական մտածութիւն. (Մագ. ՟Ծ՟Բ։)
Վեհ կամ վեհագոյն լինել. մեծանալ. բարձրանալ. լաւ եւս լինել.
Յաւէտ վեհ. բարձր եւ ահաւոր. կամ իբր վեհավէտ, բարձրակոհակ. ամեհի (ալիք).
Այլոցն ի նմանէ հեռանալով վասն բարձրութեան եւ մեծութեան նորին, նա յիրէն ոչ վեհերեաց։ Զայնպիսի այրն ոչ վեհերեաց ըմբռնել։ Խառնակել զպարզագոյնս յիրաց եւ ի բանից ոչ վեհերեն. (Արիստ.։ Երզն. մտթ.։ Սարկ. պատկ.։)
Զիա՞րդ վեհերոտ ի բարձրագունիցդ գտանիցիս պատուոյ. (Ոսկ. լս.։)
Իմացօղ բարձրագոյն իրաց. վսեմամիտ. նրբահայեաց.
ἁναφερόμενος, ἁνωφόρος sursum tendens. եւ բայիւ ἁναφέρω, -ομαι, ὐπερφέρω, -ομαι sursum fero, -or. Որ ինչ ի վեր ի բարձունս բերի, դիմէ, ձկտի. եւ Բարձր. վսեմ.
Աստեղք՝ ոմն ի վեր, ոմն ի վայր. առաքեալքն՝ ամենեքեան վերաբերք եւ բարձրացեալք. (Եղիշ. առաք.։)
ἑπίθεμα quod super imponitur. Ի վերայ կամ ի վեր եդեալ ինչ. որպէս յաւելուած, նուիրական. եւ Բարձր դրիւք.
Որ բարձրացաւ ի խաչին, եւ զամենեսեան առ ինքն վերածեաց. (Շ. բարձր.։)
Զայս պատմութիւն ոմանք յեղիսէի տապարն վերածեն, եւ այլք ի դանիէլի վիշապն. (Շ. բարձր.։)
ὐπερκείμενος supra nos existens. Գերակայ. գեր ի վերոյ. եւ Բարձր վայրք. բարձրութիւն.
Համատարած ջուրն վերացեալ բարձրացաւ ի մէջն յանբաւ վերակայսն. (Զքր. կթ.։ Իսկ Նիւս. կազմ. գրի գեր ի վերակայ, իբր գե՛ր ի վերոյ կացեալ։)
ἁναβαίνω, ἁναλαμβάνομαι ascendo ὐπερυψόομαι revelor ἁφίσταμαι extollor, elevor ἁπαίρομαι discedo ἁφαιρέομαι auferor. Ի վեր եւ ի վերայ ելանել. ամբառնալ. համբառնալ. բարձրանալ. եւ Բարձրամտիլ. եւ Ի բաց բառնիլ. մեկնիլ. եւ այլն. վեր ելլել. եւ վերնալ.
ՎԵՐԱՑԵԱԼ μετέωρος sublimis Վերամբարձ. բարձր.
Ի վերայ ամենայն բարձրացելոց եւ վերացելոց։ Նստեալ յաթոռ բարձրութեան եւ վերացելոյ. (Ես. ՟Բ. 12. 13։ ՟Զ. 1։) cf. ՎԵՐԱՆԱԼ։
Ի վերելակէն իւրմէ այս կառք ոչ երբէք ունայնացեալ թափուր մնասցէ. (Անյաղթ բարձր.։)
Խորհուրդ էր ադամայ, զոր ստեղծն ի վեցեկի դիմաց աշխարհէ, վերացուցանել զնա ի վեցեկէ աստի ի բարձրագոյն փառս եօթներեկին. (Տօնակ.։)
որպէս յն. լտ. εὑμέθης procerus, ingens, immanis. գրի եւ իբր ռմկ. ՎԻԹԽԱՐ. Յաղթանդամ. բարձրահասակ. մեծամարմին. հսկայ. անարի. անհեթեթ. մեծղի .... գուցէ իբր պ. պէթ խար, անճոռնի էշ. իշու կտոր, հանդալ.
Դարան ի փոքր վիմամէջս ի կարկառս հովտաց։ Ի բարձրաւանդակ տեղի մի՝ ի վիմամէջս. (Արծր. ՟Ա. 10։ Ճ. ՟Բ.։)
ἁπονοέομαι insolesco, vesano mente efferor. (ուր վէսա՛նուս է լծ. ընդ վէս. որպէս եւ յն. ֆիսաօմէ ՝ է փքանալ իբր փչմամբ). Վէս լինել. բարձրավզիլ. մեծամտիլ. փքանալ. անմտանալ յանդգնութեամբ.
Վտանգելոց օգնական. (Անյաղթ բարձր.։)
Ունէին արկեղբ զնշխարս նախաստեղծիցն ի տապանակին (նոյեանք). (Շ. բարձր.։)
Ապա եւ ինձ յոյժ տարժանոյս ոչինչ կարի հասցէ պատահել. (Անյաղթ բարձր. (ա՛յլ ձ. տաժանիս, կամ տարարժանոյս. այսինքն տաժանելոյս, կամ անարժանիս)։)
Գտցի նոյն ինքն տեղական մարմին ի տեղւոջ։ Ոչ տեղական փոփոխումն, այլ ի բարձրութենէ ի նուաստութիւն։ Եթէ երկինք է, տեղական՝ է ելումն, ուստի եւ իջումն կարծիցես։ Եւ այս ոչ է տեղական կործանմամբ, որպէս զառաջինն. (Անյաղթ վերլծ. արիստ.։ Երզն. մտթ.։ Շ. ՟ա. պ. ՟Ժ՟Ա։ Լմբ. յայտն.։)
ՏԵՍԱՐԱՆ. Բարձր տեղի. դիտանոց.
Յանպատկանաւորութենէ տեսարանացն. քանզի են ոմանք՝ որ առողջ ունին զտեսարանն, եւ են որ տկար։ Որ զյօնն քան զտեսարանն բարձրագոյն ունէին, կոչիլ ի մարդկանէ ռաբբի ռաբբի. (Սահմ. ՟Ը։ Սոկր.։)
Ի տաճարին աստուծոյ՝ դաբիրայն անուանեալ՝ այլոցն սրբոց տիրական եւ բովանդակիչ ասիւր. (Շ. բարձր.։)
Եթէ կամիս տիրապէս գիտել։ Այժմ զմին յերրորդութենէն ծանեաք մերդկութեամբ, թէպէտեւ ոչ կատարելապէս ... սակայն յայնմ աւուր տիրապէս տեսանեմք զհայր եւ զորդի եւ զհոգին. (Շ. մտթ.։ եւ Շ. բարձր.։)
Ի վեր բարձրացուցիչ զբոցն տոչորիչ. (Յհ. կթ.։ եւ Գանձ.։)
Ի քեզ կատարեցան ստուերական օրինակքն, եւ ի քո խորհուրդն կատարեալ եղեն ամենայն առաջին պտագրեալքն. (Շ. բարձր.։)
Ի հասանել ջրհեղեղին, եւ վաղվաղակի ցածնուլ։ Ցածնու պատերազմ։ Արեգակն բարձրացեալ՝ առնէ ամառն. եւ ի կշիռն ելեալ՝ ցածնու. եւ ե՛ւս ցածեալ ընդ հարաւ՝ կազմէ ձմեռն։ Աւուրք չարութեան ցածնու առաջի նոցա, եւ ցածեաւ. (Եւս. քր. ՟Ա։ Երզն. մտթ.։ Վրդն. պտմ.։ Լմբ. սղ.։)
Ցայնքան բարձրագոյնս պանծային ի վերայ յաղթահարելոցն, մինչ զի եւ այլն ... Ցայնքան՝ մինչեւ ի սպառել չուոյն. (Պիտ.։)
Ներհական է ջեռնուլն ցրտանալոյն։ Ոչ քաղցեաւ, եւ ոչ ծարաւեցաւ, եւ ոչ ցրտացաւ։ Ի բաց եկաց ի լուսոյ, եւ ցրտացաւ ի ջերմութենէն։ Զցրտանալն ի հեշտ ցանկութեանց աստի. (Արիստ. ստորոգ.։ Ճ. ՟Զ.։ Շ. բարձր.։ Վրդն. ծն.։)
Առնէ զբաբելոնական բոցոյն կիրս, որ շուրջանակի փաղազէր բարձրանալովն։ Զօրէն հրոյ մտեալ փաղաղէր զբոլոր բնութիւնն։ Զաշխարհ ամենայն արեգակն փաղաղէ. (Առ որս. ՟Ա։ Պիտ.։ Լմբ. սղ.։)
Որպէս եւ որ փայտոտամբքն զանհաստատ բարձրութիւնն ամբառնայ յանկանելն. (Արշ. վերջաբ։)
Վիշապագլուխ փողս, եւ փանդիռս բարձրաբարբառս։ Զմեռեալս լային փողովք եւ փանդռօք. (Թղթ. դաշ.։ Բուզ. ՟Ե. 31։)
Եզն փոխանակ տուեալ Աստուածուհին՝ ոչ ետ զոհել զկոյսն։ Զայլս ի նոցա տեղիս փոխանակ առ իւր կոչեաց։ Եւ ոչ վասն սիրոյ՝ սիրել ինչ փոխանակ։ Փոխանակ շնորհեցաւ։ Զժանգ անօրէնութեան յանձն է քերեալ ի բաց ընկեսցէ, եւ փոխանակ՝ բարեացն գործովք լցցի. (Նոննոս.։ Եղիշ. ՟Ա։ Մանդ. ՟Ժ՟Դ։ Անյաղթ բարձր.։ Իգն.։)
Նոյն ինքն գործն՝ որոյ այս փոխարէն է, միւս եւս պարգեւ գոլ։ Ակն ունելով հատուցման փոխարինին։ Եւ անդրադարձ փոխարինի՝ բազումերկանցն պատշաճի. (Շ. մտթ. եւ Շ. բարձր. եւ Շ. վիպ.։)
Ի խաւարէ պայծառութիւն՞ եւ փոխումն յարքայութիւն։ Փոխումն յաշխարհէ։ Հրեշտականման փոխումն յերկինս։ Սրբոցն փոխումն է կենդանութիւն։ Վերապատուեմք զփոխումն քո ի յերկինս։ Երկնաւոր զօրօք իջեր ի փոխումն մօր քո եւ կուսի. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Բ։ Խոր. ՟Գ. 67։ Փարպ.։ Շ. բարձր.։ Շար.։)
Սովաւ փողոտեաց զթշնամին. (Շ. բարձր.։)
Ի փորուածէ բեւեռացն կարմրացեալ ներկան. (Անյաղթ բարձր.։)
Առ Թովմայի զփորուած տիդին ցուցանէ խորացուցեալ։ Ի փորուածոյ ձեռացն աձուք իջեալ արեան. (Շ. բարձր.։)
Շահեսցուք զհպելն առ Աստուած, եւ զմիաւորութիւն զփրկական։ Յաղագս փրկական յայտնութեանն տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի։ Զխաչն փրկական։ Փրկական շնորհօք։ Անմերձ ի փրկական խորհուրդի։ Որ զփրկական տնօրէնութիւն։ Որ զփրկական տնօրէնութիւն։ Որ զփրկական աւետարանի գուշակելով զխորհուրդ։ Որ ի խորհուրդս փրկականս։ զարիւնդ քո փրկական։ Նշան կոչէ զփրկական զխաչս։ Ի փրկական հաւատն։ Ի փրկական խորհրդոյն։ Փրկական լուսնաւորութեանն։ Բան փրկական։ Ըմպել զարիւնն փրկական։ Աթ. (՟Գ. ՟Դ։ Ագաթ.։ Յճխ.։ Շար.։ Շ. բարձր.։ Ճ. ՟Ա.։ Խոսր.։ Պիտ.։ Նար.։ Սարգ.։)
Կենդանեաց փրկարան, մեռելոց յոյս յիշատակի։ Որ զողջոյն զօրն՝ թողութեան ցուցեր փրկարան, եւ ոչ կորստեան դատապարտարան. (Անյաղթ բարձր.։ Նար. ՟Ի՟Թ։)
Սուրբ լուսաւորութեան օրս՝ ընծայ տօնական եւ փրկաւէտ ընդձեռեալ մատուցանէ։ Յետս կացաք յօրնաց քոց փրկաւետաց։ Քրիստոնէական փրկաւէտ կոչմանս։ Քրիստոսիւ Յիսուսիւ փրկաւէտ զօրութիւնք կատարեցան։ Փրկաւէտ կենարար բանին. (զքր։ կթ։ Սարկ. աղ.։ Նար. ՟Լ՟Բ։ Շ. բարձր.։ Շար.։)
Մելքիսեգեկ արքայ շաղեմայ եհան հաց եւ գինի, քանզի քահանայ էր Աստուծոյ բարձրելոյ։ Քահանայքն՝ որ մերձենան առ Աստուած՝ սրբեսցին։ Ահարոնի քահանայի (որ եւ քահանայպետ, յազդէ զեւտացւոց)։ Յազգէ յուդայ ծագեաց տէր մեր, յորմէ զագէ վասն քահանայից Մովսէ՛ս ինչ ոչ ջառեաց. եւ ե՛ւս առաւել յայտ է, թէ ըստ նմանութեան մելքիսեդեկին յառնելոց է այլ քահանայ. քանզի վկայեցաւ, թէ դու ես քահանայ յաւիտեան ըստ կարգին մելքիսեդեկի։ Արար զմեզ թագաւորս, եւ քահանայս Աստուծոյ եւ հօր իւրոյ. եւ այլն։
Քաղցրիկ հնչէր տրտմեցելոցն աւետեաց բան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Բարձրաձայն եւ քաջախօս, այլ ոչ գիտնաւոր Սուրբ Գրոց. (Սոկր.։)
Վարդանանք քաջացան ի մրցմունս կրթարանի ընդդէմ անօրինաց. (Շ. բարձր.։)
Բարւոք ի չափ հասեալ. բարձր, եւ հասուն. եփուն, եւ Քաջայտրմար.
Քառադէմ ապաքէն ասի եւ կառդ։ Ի քառադէմ ապաքէն ասի եւ կառդ։ Ի քառադէմ կառքն եզեկիէլի։ Անիւ թ եզեկիէլ ետես կերպարանեալ զսուրբ հրեշտակսն ընդ քառադեմ աթոռոյն. (Անյաղթ եւ Շ. բարձր.։ Լմբ. սղ.։)
ո՛վ սուրբ քառաթեւ։ Ո՛վ քառաթեւ լուսածին նիշ։ Որ ելե ի բարձրադիտակ քառաթեւին։ Ես ձայն զառիւծուն ասեմ, որ գոչէր ի քառաթեւին. (Շար.։ Նար. տաղ.։)
Զձեւ քառաթեւ խաչիս։ Խաչիս պատկեր էր քառաթեւ սուրբըն սեղան. (Շ. բարձր.։)
Այլ այս նշանըս քառաձեւ՝ տէրունական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Քառառաջեայ (կամ քառակերպեան) աթոռ խաչիս է բազմական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Ի վերնատուն մի ժողովեալ էին. եւ էր բարձրութիւն նորա կարի մեծ յոյժ՝ իբրեւ ձեռամբ ի վերայ քարաձիգք մի. (նոր ձ. բարձր իբրեւ քարընկէց) (Ոսկիփոր.։)
Արձանաղի մածեալ քարանայր։ Կարծրացեալ քարանայ։ Քարացեալ ամենայն զգայարանօք։ Քարացեալ կռապաշտութեանց սառնամանիքին։ Յամուլ եւ ի քարացեալ յարգանդէ յառաջ եկն միտմօր. (Ճ. ՟Ա.։ Իգն.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ։ Խոր. հռիփս.։ Շ. բարձր.։)
Եւ հրովար տակ արքայի ի ձեռս քարոզչացն։ Բարձրաձայն աղաղակաւ բանքս այսոցիկ պատ մեցաւ ի քարոզչացն. (Արծր. ՟Գ. 13. Ճ. ՟Ա.։)
Խաչս՝ խոստովանեսցի ճշմարտիւ քաւարան ... Մեղուցելոց քաւարան. (Անյաղթ բարձր.)
Քերովբէք կոչին բազմաչեայք ըստ տեսանողին, որ է յաճախ գիտութիւն. (Շ. բարձր.։)
Զտապանակ ուխտին տեառն զօրութենէց, որ նստի ի քերովբէս։ Արար ի ներքս ի դաբիրն երկուս քերովբէս. բարձրութիւն միոյ ի տասն կանգնոյ։ Զամենայն որմս տանն շուրջանակի քանդակեալ գրեաց գրչաւ քերոբս եւ արմաւենիս։ ի վերայ խորշից նոցա ի մէջ առանցիցն՝ առիւծք եւ եզինք եւ քերոբք. (՟Ա. Թագ. ՟Դ. 4։ ՟Գ. Թագ. ՟Զ. եւ ՟Է։)
Դէմք քերովբիմացն ի միմեանց կողմ հային։ Կառս Աստուածոյ զքերոբիմսն նկարագրէ։ զսերովբիմն, եւ զկնի զքերով բիմն մերձաւոր սերովբէից։ Բազմակամբք քերովբէիւք։ Անպատում աթոռ ասիուածութեանն ասէ զքերովբէսն։ Քերովբէից, եւ մարմնաւոր քերովբէ. (Փիլ.։ Առ որս.։ Սարգ.։ Անյաղթ բարձր.։ Խոսր.։ Շար.։)
որ է ի գոյն օդոյ. երկնագոյն. թափանցիկ. հեվայի. կամ թեթեւագոյն. բարձրագոյն.
Օրհնեալ տէր աստուած՝ աստուած սեմայ։ Օրհնեալ է աստուած բարձրեալ։ Մեծ է ր, եւ օրհնեալ յաւիտեանս։ Որ է ի վերայ ամենեցուն աստուած օրհնեալ յաւիտեան։ Դու ես քրիստոս որդի աստուծոյ օրհնելոյն։ Ապա մեծագո՞յն է քրիստոս քան զօրհնեալն. քա՛ւ եւ մի՛ լիցի զայդ ասել. (Աթ. ՟Թ։)
Ադամածին կոյս։ Յադամածին կողէն ել հուր. (Անյաղթ բարձր.։ Ճառընտ. ՟Թ։)
Ծառք բարձրածայրք պտղովք ակաղձեալք։ Զերկիր ակըղձեալ բոլորաւէտ լրութեամբ. (Պտմ. աղեքս.։ Պիտ.։)
Ծառք բարձրածայրք պտղովք ակաղձեալք։ Զերկիր ակըղձեալ բոլորաւէտ լրութեամբ. (Պտմ. աղեքս.։ Պիտ.։)
Ականատես իսկ փայլեցուցանէ զշնորհացն բարձրութիւն։ ԶԱստուածն ետես բան, եւ առընթեր բոլորեցունց ականատես եցոյց մատամբ. (Ագաթ.։ Պիտ.։)
Չէ՛ ականջալուր եւ ականատես՝ սիրողացն զԱստուած պատրաստեալ փառքն։ Բանիւ լսեցեալն ականատես ասի։ Ականատես մեր ունելով զաստուածայնութիւն իւրեանց. (Երզն. քեր.։ Անյաղթ բարձր.։ Լմբ. պտրգ.։)
Աղաղակեաց ժողովուրդն, եւ հարին քահանայքն զփողսն։ Այլազգիքն աղաղակեցին, եւ ընթացան ընդդէմ նորա։ Աղաղակեցի առ Աստուած բարձրեալ։ Աղաղակեսցուք առ Աստուած փրկիչ մեր։ Սաղմոսիւք աղաղակեսցուք առ նա։ Աղաղակեցէ՛ք առ Տէր ամենայն երկիր։ Առ փայտն աղաղակէ։ Աղաղակեսցեն ի վերայ քո։ Աղաղակեսցէ ամենայն ժողովուրդն, եւ յաղաղակելն նոցա կործանեսցին ինքնին պարիսպք։ Աղաղակեաց ամենայն Իսրայէլ մեծաձայն։ Ի ձայն բարձր աղաղակել։ Աղաղակեաց յականջս իմ մեծաձայն։ Աղաղակեաց Մովսէս առ Տէր։ Աղաղակեցի ի ձայն բարձր։ Մեծաբարբառ աղաղակեցի։ Որ աղաղակեն առ նա ի տուէ եւ ի գիշերի։ Գոչեա՛ եւ աղաղակեա՛։ Ամբոխն աղաղակէր, թէ Աստուծոյ բարբառ է։ Վասն որո՞յ յանցման այնպէս աղաղակէին զնմանէ։ Աղաղակեաց ի ձայն մեծ առ հրեշտակն. եւ այլն։
Ձայն աղիողորմ՝ ուժգին գոչմամբ յերկինս բարձրացուցանէր. (Վրք. ածաբ.։)
Նոյն ընդ Համբառնալ. ի վեր բառնալ. բարձրացուցանել. ի վեր առնուլ կամ հանել. αἵρω, ἑπαίρω tollo, extollo, elevo. վեր վերցնել. եօգարը գալտըրմագ.
ԱՄԲԱՌՆԱԼ ԶԳԼՈՒԽ, ԶԻՆՔՆ, եւ այլն. որպէս բարձրավզիլ, ընդվզիլ. գլուխ վերցընել. պաշգալտըրմագ. եւ զօրանալ. համարձակիլ. ուժ առնել. գուվվէթ ալմագ. սէրպէսթլէնմէք.
Ի գերազանցեալն ամբարձաւ աստիճան։ Բարձրագոյն քան զլծակցութիւն ամուսնութեանն ամբարձեցելոյ. (Պիտ.։)
ԱՄԲԱՐՏԱԿ որ եւ ՀԱՄԲԱՐՏԱԿ. Շինուած ամբարձեալ յերկրէ յերեւելի բարձրութիւն. որպէս բուրգն. աշտարակն Բաբիլոնի. գոււլէ. ապամ. պիւրճ. ըստ յն. πύργος. turris
Գործեալ զբարձրաբերձ ամբարտակին շինուածս. (Յհ. կթ.։)
Զամբարտակ գետոյն մեծամեծ վիմօք շինել՝ անբաւ լայնութեամբ եւ բարձրութեամբ։ Ընդ բազում ասպարէզս անցուցեալ զամբարտակս. (Խոր. ՟Ա. 15։)
Քարինս կոփել չորեքկուսի, եւ չորեքկուսի ի վերայ յարուցանել ամբարտակս՝ սակաւ ինչ բարձրագոյն յերկրէ. (Խոր. ՟Բ. 53։)
Զբարձրացեալ ամեթացեալ եւ ատոքացեալ տեսցուք զբոյս ոճոյ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Ամենագովելի, եւ քան զերկինս բարձրագոյն. (Շար.։)
որ եւ ԲԱՐՁՐԱՄՈՒՐ. Ամուր եւ բարձր. բարձրութեամբ ամրացեալ. անմատոյց. անառիկ. ապահով.
Այլագոյն մեկնեն. (Շ. բարձր.։)
Անարժանիք եղեալ գրոց եւ յիշատակական պատուոց։ Եթէ ոք յանարժանեացն իցէ բարձրութեանս այսորիկ, ամենեւին մի՛ հպեսցի. (Առ որս. ՟Է։)
Անբարբառ բարեխօս. (Շար. եւ Անյաղթ բարձր.։)
Մարտիրոսք՝ անբարբառ բարեխօսք են չարչարանօքն. (Շ. բարձր.։)
Անգիտելիք են ի մարդկանէ, կամ մարդկան մտաց. (Շ. բարձր.։)
Գանձ աղքատաց անդըրժական. (Շ. բարձր.։)
Տէրն մեր արեամբն իւրով գրեաց զհրէայսն անժառանգս. (Շ. բարձր.։)
Այսոքիկ այնքան բարձրագոյն եւ անլինելիք թուեցան, մինչ զի գայթակղեալք իսկ էք. (Նանայ.։)
Անկապտելի գանձ. (Անյաղթ բարձր.։)
Անկասկածք յապականողէ. (Անյաղթ բարձր.։)
Ի կենդանս եւ յանկենդանս. (Անյաղթ բարձր.։ եւ Նար. յովէդ.։)
Վիրապ՝ որ անհնարին էր խորութեամբ։ Յանհնարին ի խոր վիրապն։ Աշտարակ իմն բարձր անհնարին։ Անհնարին շատութիւնք. (Ագաթ.։)
Անձրեւես երկաքանչիւրոցն։ Կաթուածոց աչաց ... եղիցի եւ յիս անձրեւեալ։ Ձրից՝ որ ի բարձրելոյն ինձ անձրեւեցաւ։ Կաթիլ մի կաթին քումդ կուսութեան յանձն իմ անձրեւեայ։ Իւղս այս անձրեւեալ. (Նար.։)
Անճառելւոյ հասեալ շնորհի. (Անյաղթ բարձր.։)
Անմատոյց ամուրք, կամ աշտարակ, բարձրութիւն. (Եղիշ. ՟Գ։ Լաստ.։)
Ի կեանս յանպատումս եւ յանմատոյցս. (Անյաղթ բարձր.։)
Մեղայ անպատկառս՝ քո բարձրութեան։ Կերպ անպատկառ. (Նար. ՟Ի՟Է. ՟Ծ՟Զ։)
Սկիզբն եղելոցս՝ անպարոյր, եւ առանց ծայրից ըմբռնման. (Շ. բարձր.։)
Ծղօտ մի եղեգան անջաղջախ պահեցար. (Անյաղթ բարձր.։)
Անջնջելի կտակ. (Շ. բարձր.։)
Զանտանելին երկնի բարձրութեան, եւ երկրի լայնութեան. (Նար. կուս.։)
Այսպիսի գեղեցկութեան դիր՝ անքթթելի իմն գոգցես ի բարձրավանդակ թագաւորանիստն զհայեցուածսն ունի. (Խոր. ՟Բ. 39։)
Զճչիւն աշխարանաց բարձրացուցանելով։ Սգովք եւ աշխարանօք. (Մանդ. ՟Է։)
Ապաւինեցայց յաստուած իմ բարձրեալ. (Միք. ՟Զ. 6։)
Մշտնջենաւոր, եւ ոչ առժամայն զենումն։ (Անյազթ. բարձր.)
Մշտնջենաւոր, եւ ոչ առժամայն զենումն. (Անյաղթ բարձր.։)
Ելանէ հուր յերկաթոյ առուաբար. (Շ. բարձր.։)
Արձագանք, որ թարգմանի՝ զկնի ձայնից. (Շ. բարձր.։ Վրդն. քրզ.։ Հին բռ.։)
Արձագանք յինքեանց հերձեալ պատառէին վէմք. (Անյաղթ բարձր.։)
Հողմակոծ ալեացն յաւազածիր սահմանս բարձրացելոցն. (Ագաթ. (մի ձ. աւազադիր։))
Ստուգապէս աւարումն գերելոցն արար. (Անյաղթ բարձր.։)
Աւետաբեր աւետարան, կամ տառք աստուածեղէնք, փրկութիւն, տօն. (Ագաթ.։ Շ. բարձր.։ Փարպ.։ Սհկ. կթ. արմաւ.։)
Մերժելով ի քոց բազմականացդ՝ ահա արկանես ինձ բազմականս առ հօրն հաւատոցն Աբրահամու. (Ագաթ. ։ Մի՛ բազմականս բարձրագոյնս կարգեսցուք։ Բազմեալք կամք պայծառք պայծառապէս ի վերայ բարձր բազմականի եւ ամբարձելոյ. Ածաբ. ծն. եւ Ածաբ. աղքատասիր.։)
Իբր Բազմակառոյց, կամ շքեղ եւ բարձր։
Ի ձայնաւորաց տառիցն եւ ի բաղաձայնիցն յարմարելով. (Շ. բարձր.։)
Լնուլ մեզ զկենաց պատճառն, զոր ի սկզբանէ բաղձայք. (Շ. բարձր.։)
Եւ զայս գործի՝ այնքան շնորհացըն բաշխական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Նուաստից, բարձրագունից, բարետոհմից (կամ բարետոհմաց), անազգեաց։ Կոյս ոմն էր ի բարետոհմից եւ ի զգաստից. (Ածաբ. մկրտ. եւ Ածաբ. կիպր.։)
Գահերէց, եւ Գահերիցական. բարձրագահ յընթրիս կամ յիշխանութեան.
Ի ԲԱՐՁՈՒՍՏ. Ի բարձուէ, ի բարձանց, ի բարձրութենէ, ի վերուստ. բարձրէն. ... իբր յն. ὐψώδει ex alto, desuper
Սեպհականեալ անուն ճշմարտին Աստուծոյ, ըստ որում է իսկութեամբ բարձր ամենայնիւ, կամ Ամենաբարձր, որպէս ասի յայլ լեզուս. ὔψιστος altissimus եբր. էլիօն. տճկ.
Որոտաց տէր յերկնից, եւ բարձրեալն ետ զձայն իւր։ Որդի բարձրելոյ կոչեսցի։ Զօրութիւն բարձրելոյն հովանի լիցի ի վերայ քո։ Մարգարէ բարձրելոյ կոչեսջիր։ Այլ ո՛չ եթէ բարձրեալն ի ձեռագործ տաճարս բնակէ.եւ այլն։
Քահանայ էր Աստուծոյ բարձրելոյ։ Օրհնեալ է աբրամ յԱստուծոյ բարձրելոյ, որ արար զերկինս եւ զերկիր։ Օրհնեալ է Աստուած բարձրեալ։ Սաղմոս ասացից անուան տէրն բարձրելոյ.եւ այլն։
Բարձրեալ, ահաւոր՝ տէր, փառք քեզ։ Բարձեալ վասն վերին աթոռոյն ... Բարձրեալ ես դու յերկինս Աստուած։ Բարձրեալ ես դու յերկինս Աստուած։ Բարձրեալ թագաւոր, որ վասն մեր ելեր ի խաչ. (Շար.։)
Զի դու միայն սուրբ, դու միայն բարձրեալ ես, դու միայն տէր մեր Յիսուս Քրիստոս. (Ժմ.։ եւ Նար. ստէպ։)
Բաղաամ առակօք բարձրելովք մարգարէանայ. այսինքն բարձր առակօք։
որ եւ ԲԱՐՁՐԱՁՈՂԱԿԱՆ. Ի բաց Բարձօղ, եւ վերաբարձօղ, որպէս գառն աստուծոյ՝ որ բառնայ զմեղս աշխարհի.
Բարձր՝ բացարձակ բառ է. (Ի գիրս խոսր.։)
Կայր աշտարակ բացարձակ. (Պտմ. աղեքս.) այսինքն բարձր կամ մեծ, հայի եւ ի յաջորդ նշ։
Տէրն մեր եւ արարիչ՝ բժշկաբար վարեցաւ տնօրինականօքն. (Շ. բարձր.։)
Ստուգապէս փայտ բնաւորեցար կենաց. (Անյաղթ բարձր.։)
Առաւել պարտ է զարմանալ հրաշիւք ընդ եղեալ սքանչելիսն, որ ի քեզ բնաւորեցաւ. (Շ. բարձր.։)
Արբուցանել եւ ողողել բնաւորեցան։ Հրոյն բնաւորեալ է սրբել զնիւթս. (Շ. իմ. եղակ. եւ Շ. բարձր.։)
Իմանալի բուրվառ։ Բուրվառ հոգեւոր առնել զբերանն։ Բուրվառաւ կամացս. եւ այլն. (Անյաղթ բարձր.։ Խոսր.։ Նար.։)
ԳԱՀԱՒԱՆԴ մանաւանդ ԳԱՀԱՒԱՆԴԱԿ κρημνός praecipitium, λοφία cacumen ( ի սուրբ գիրս ՝ իտաբիրիոն. որ է ըստ եբր. թաբոր լեառն, եւ κάρταλλος որ եւ կողով սրածայր՝ որպէս դարան եւ թակարդ քուաւոր)։ Բարձրաւանդակ տեղի. գահ. դար. ծայրք եւ սարք կամ դարաւանդք լերանց. ուչուրում, վարդա.
Գառնազեն արիւնաշաղախ դրօքն. (Անյաղթ բարձր.։)
Գերագոյն երկնայնոցն, կամ երկնիցն։ Ոգւոց գերագոյն. (Անյաղթ բարձր.։)
ὐπερέχων, διάφορος excellens, praestans, eximius Գեր ի վեր զանցեալ. բարձրագոյն. վերագոյն. գերագոյն. վեհագոյն. վսեմագոյն, առաւելեալ. ի վեր քան.
Զօրութիւն եւ խորհուրդ սորա գերազանց եղեւ քան զկամարն երկնից. (Շ. բարձր.։)
Մարմնով գերազանց նմին բարձրացաւ. (Նար. կուս.։)
Բարձրագոյն քան զառաջինն, եւ գերազարդ վայելչութեամբ. (Շար.։)
Ի բարձր ընտրականութիւն գերափայլ յաճախ գիտութեամբ. (Նար. ՟Ձ՟Ա։)
Երկնայինն Ադամ գթածաբար զփրկութիւն կամեցեալ նորագործել. (Անյաղթ բարձր.։)
Ի միջոց ինչ դաշտաձեւ՝ լերանց բարձրագունից. ա՛յլ ձ. դաշտաց եւ լերանց։
Դառնաբեր վիժանք կամ վիժակք (որպէս զջուրն որ ի մեռայն). (Անյաղթ բարձր.։ Անան. եկեղ.։ Լծ. ածաբ.։)
Դառնաբեր մեղք, յանցանք, կեանք. (Շ. բարձր.։ Թէոդոր. խչ.։)
Բարձրացաւ մեծութեամբ (որպէս ծառ) ի մէջ դարաստանաց. (Եզեկ. ՟Ժ՟Թ. 11։)
Դիւրածախ փայտ, կամ խռիւ, ծեղ. (Արծր. ՟Գ. 7։ Շ. բարձր.։ Ճ. ՟Ա.։ Երզն. լս.։)
Դիւրակէզ ցամաք փայտն, կամ հեր գլխոյ. (Անյաղթ բարձր.։ Ճ. ՟Ա.։)
Դիւրաքակ բարձրութիւնն (մարդ). (Ոսկ. սղ.։)
Սուրբ խաչ եռափափագ։ Եռափափաքեան խորհուրդ. (Անյաղթ բարձր.։ եւ Շ. անդ։ Պրպմ. ՟Ի՟Զ։ (ուր տպ. երեքփափաքեան։))
Մանկունս փափկաձայնս եւ երկարոգիս. (Խոր. ՟Գ. 54։ Շ. բարձր.։)
Իժն գայ ի հակառակութիւն՝ իբր երկբոյս, եւ երկկերպ եղեալ. ( կէս գնտաձեւ, կէս բարձրագլուխ ). (Փիլ. լիւս.։)
Անարատ առագաստ, եւ տեղի լայնագոյն եւ երկնաձիգ (գուցէ երկայնաձիգ), խորագոյն եւ բարձրագոյն» (Տօնակ.։)
Բարձրահայեաց եւ երկնապիշ լինելով երդնուն. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Եւ Սաստկանալ յուզմանց ծովու, կամ բարձրանալ գետոց. (յորմէ Գարնանազայր).
Բարձրավիզ խրոխտանացն զրահս, եւ ոտնատորոփ փռնկալոյն մանեակս զանգակեալս. (Արծր. ՟Գ. 2. ա՛յլ ձ. զանգեալս։)
Երթեալ զարտուղի յարքունական ճանապարհէն. (Շ. բարձր.։)
Տէր, ոչ բարձրացաւ սիրտ իմ, եւ ոչ զբօսան աչք իմ. (Սղ. ՟Ճ՟Զ. 1։)
Տէր, ոչ բարձրացաւ սիրտ իմ, եւ ոչ զբօսան աչք իմ. (Սղ. ՟Ճ՟Զ. 1։)
Ցուցցէ զնշանակ իրացն զգալապէս։ Հրամայեաց զգալապէս զնմանութիւն տեսլեանն ձեւակերպել։ Քննել պիտի, թէ զգալապէս եւ ճշմարիտ ի շուրջ էա՞ծ սատանայ զՏէրն յԵրուսաղէմ եւ ի լեառն բարձր. (Վրդն. ծն.։ Վրդն. ել. եւ Վրդն. աւետար.։)
Անզգամաց զգօնարան. (Շ. բարձր.։)
Զուրափէ մի, որ է կենդանի խայտ, առաջքն բարձր, ի չափ գոմշի. (Միխ. ասոր.։)
Լուսոյ, կամ շնորհաց, կամ բարձրագոյն բարեաց, կամ շնորհաձիր էին եւ հոգւոյ նորա ընդունակ։ Որդւոյն պատրաստեալ զքեզ ընդունակ. (Նար.։)
Ստահակաց խրատ, ընդվայրաց նահան. (Անյաղթ բարձր.։)
ԹԻԿՆԱՒԷՏ ԹԻԿՆԵՂ. Ունօղ զլայն եւ զբարձր թիկունս եւ զուսս.
Իմացական ի վեր քան զբան՝ աստուածախաչ, որ է գործի կենաց. (Անյաղթ բարձր.։)
Իմացական որ մտաց իմանի, այսինքն աստուածախաչ եղեալ գործի սպանման, եւ նոյն գործի կենաց. (Շ. բարձր.։)
Բարձրագոյն հոյլք անմահից՝ որ բոց հրացան, հրեշտակաց դասք իններեակ՝ հոգիացան. (Շ. միշտ էիդ.։)
Գովելի հասակն, որ իննթզեան բարձրութեամբ՝ ինն դասուց վերնոցն ցանկալի եղեւ. (Երզն. լս.։)
Իւրաքանչիւր ոք ի մէնջ ինքնակամ լինել ոչ պարտի. քանզի որ ինքնակամ է, յայտնի է բարձրամտութիւն ախտանալ. (Բրս. հց.։)
Իբրեւ զպտուղ մի ինքնահաս ի բարձր ոստոց ի գոգս անկեալ փափաքողին. (Արծր. ՟Ե. 3։)
ահա յերկինս է վկայ իմ, եւ ցգետն իմ ի բարձրունս. (Յոբ. ՟Ժ՟Զ. 20։)
աստանօր իրաւապէս առցէ բանս զկայ։ իրաւապէս առեալ զկայ դադարէ յայնմ ոճոյ ընթացից. (անյ. բարձր։ Լմբ. իմ.։)
Բարձրապանօք մորթեղինօք, եւ լանջապանօք զմրմինս իւրեանց պնդէին. (Պտմ. աղեքս.։)
Բարձրապանօք մորթեղինօք, եւ լանջապանօք զմրմինս իւրեանց պնդէին. (Պտմ. աղեքս.։)
Լեառն լինել, կամ իբրեւ զլեառն. լեռնանման բարձրանալ, կուտակիլ, մեծանալ.
Օրինակաւ լեռնանալ մեզ, եւ բարձրանալ թեւօք հոգւոյն բարձրութեան. (Լաստ. ընթերց.։)
Ի միջոյն եւ այսր լեռնօրէն յորձանօք բարձրացեալ կուտակէ. (Պիտ.։)
Յաստուածեղէն եւ յարտաքին հրահանգս անթերի եւ լիապատար էր. (Շ. բարձր.։)
Մասունք լուսագեղ ծագէ ամենայն ազգաց՝ քան զճառգայթս արեգականն բարձրագոյնս. (Տօնակ.։)
Ζεύς սեռ. Διός Juppiter սեռ. Jovis. (Որպէս թէ թնգ լուսնի՝ գեր ի վերոյ քան զնա, կամ լուսնովն թագազարդ. ըստ Հին բռ. լուսակիր, կամ լուսաւոր) Մին ի մոլորակաց բարձրագունից՝ լուսանշոյլ յետ արուսեկի. որ եւ ի կարդս դից հեթանոսաց իբր թագաւոր եւ հայր չաստուածոց. այն է արամազդ կամ զեւս.
Գոչէ առ նա խանձակաթ սիրով։ Խանդակաթ սիրովն փղձկի յարտասուս։ Խանդակաթ ոգւով գոհութիւն ի բարձրունս առաքեմ. (Խոր. հռիփս.։ Լմբ. սղ.) եւ վերափոխ։ Տո՛ւր ինձ սիրոյդ աստուածային՝ լինել խնդրող խանդակաթին. (Յիսուս որդի.։)
Խաչադրօշ բարձրաբուն. (Մամիկ.։)
Քառառաջեայ այս կառք խաչակառք. (Անյաղթ բարձր.։)
Եւ խաչակցեալ նմին՝ փոխանակին յանմահկեանս. (Շ. բարձր.։)
Խաչանման ձեւս երեւէր։ Խաչանման մեռոնաւն։ Զերկիրս խաչա նման արար, որպէս են քառադէմ. եւ զմարդն խաչանման արար. կորիւն։ (Շ. բարձր.։ Ոսկիփոր.։)
Որբոց խնամածու։ Խնամածուն այն հօտին քրիստոսի. (Անյաղթ բարձր.։ Յհ. կթ.։)
Իբրեւ խնամածուի հօր։ Սնուցանել նշանաւ խաչիւ քան զամենայն մարմնական խնամածուս. (Պիտ.։ Շ. բարձր.։)
Ի բարձրութենէ խոնարհեցայ, եւ ափշեցայ։ Խոնարհեցան առ մեզ ողորմութիւնք քո։ Լերինք եւ բլուրք խոնարհեսցին. եւ այլն։ Խոնարհեցար ի բարձանց, եւ առեր մարմին ի կուսէն. (Շար. եւ այլն։)
Խոնարհեցան փառք նոցա։ Աչք ամբարտաւանից ցեցին։ Որ բարձրացուցանէ զանձն, խոնարհեսցի.եւ այլն։
Որ նախ խոնարհի, նախապատիւ բարձրասցի. (Լմբ. ատ.։)
Ի խոնաւուտ ժամանակի։ Խոնաւուտ ժամանակաւգոլորշիքելանեն յերկրէ. (անյ. եւ Շ. բարձր.։)
Խոտորնակ ի խաչթեւացեալ։ Բուն խաչին որ ի վերուստ ի խոնարհ իջանէ, աստուածութեանն ասի օրինակ. իսկ խոտորնակն մարդկութեան. (Շ. բարձր. եւ Շ. թղթ.։)
(Տաճարն կամ եկեղեցին) գմբեթաձեւ խորանաարդ բարձրացեալ. (Յհ. իմ. եկեղ.։) առ կրկին նշանակութիւնս բերին եւ հետագայ վկայութիւնք. (զի ահագին մեծութիւն երկնից անխտիր է բոլորակ վրանաձեւ, եւ քառակուսի միաչափ կիվոս ըստ գրոց)
Ազատեաց ի խորասոյզ մրրկեալ դառնութենէ պատրողին. (Շ. բարձր.։)
Խրախակից վերնոյն բարձրութեան. (Նար. կուս.։)
Երիվար բարձրավիզ, խրոխտալիր՝ յարմարական առ ընթացս պատերազմականս. (Արծր. ՟Գ. 12։)
Ծայրացեալ սաստկանայ ստաբանութեամբ։ Ծայրացեալ ի բարձրագոյնսն. (Պիտ.։)
Հարեալ յետոյ ճոկանովնզծոծրակն նորա։ Զյետոյ հարեր զծոծրակ նորա, եւ ի բարձրութենէ աշտարակին ի վայր արկեալ ագաներ. (Ոսկիփոր.։)
ԿԱՂԱՄԱԽ ԿԱՂԱՄԱԽԻ. λεύκη populus alba. եբր. լիպնէք եւ αἵγειρος populus nigra, alnus. Ծառ բարձր ի ջրարբի վայրս, որոյ տերեւք դիւրաշարժ են ի հողմոյ, ի մի երես մթին կանաչ, եւ ի միւսն սպիտակ. որպէս եւ բունն՝ է՛ որ սպիտակ, եւ է որ մթնագոյն. փայտ միոյն թեթեւ, եւ միւսոյն ծանր.
Չափ կապարեայ. (Շ. բարձր.։)
Պատկեր թագաւորական յառաջ կապարեա՛յ նկարագրի, եւ ապա բազմերանգ դեղոցն ի վերայ արկանելով. (Շ. բարձր.։)
Հաւասար բարձրապարու արծուոյն կառաբարձ փառաց անեղին. (Վրդն. քրզ.։)
Որպէս ի կառանշան տեսիլն ասէին քերոբէքն. (Շ. բարձր.։)
Բերէ զգագաթն՝ բարձրութիւն սորա (խաչի), եւ զկառափետղն ձեւ սորա։ (Փոխէ) զկառափետղն ի կենաց գործետղ. (Անյաղթ բարձր.։ Շ. անդ։)
Լցեալ աստուածեղէն զօրութեամբ, եւ կատարուն. (Շ. բարձր.։)
ԿԱՐԿԱՉԵՄ կամ ԿԱՐԿԱՋԵՄ. Կարկաջ հանել. կռնչել, շռնչել. եւ Քրքջել. բարձրաձայն ծիծաղիլ. որպէս յն. ἑγκαυκάζω cachinnor.
Խարտեաշ, եւ կարմրայտ։ Բարձրահասակ եւ կարմրայտ. (Եւս. քր. ՟Ա։ Խոր. ՟Ա. 25։)
Բարձրագոյն խոստմունք զիրողականի նոցա ճշմարտութեան անուանակոչութիւնն կարօտանօք ունին. այսինքն տկարանան յայտնել զիրն. (Դիոն. եկեղ.։)
Պարիսպ բարձրացեալ, երկնից կիմաթեալ, լայն ընդարձակեալ. (Գանձ պետր. պօղ.։)
Բարձրաբերձ կմբեթանին ի հրամանէ տապալէին. (Գր. տղ. յերուսաղէմ.։)
կողկողել, եւ ոչ ողորմել (այսինքն չգտանել ողորմութիւն)։ Կողկողիմ եւ ես։ Մինչ աչացս ողորմագին հայեցուածս ի բարձրունս կողկողիցի. (Նար. ՟Բ. ՟Ի՟Բ. ՟Հ՟Գ։)
Բարձրութիւն նորա ի սուգ կործանեցաւ. (՟Ա. Մակ. ՟Ա. 42։)
Զամբարտաւանութիւնն իբր զհին կործանիչ նախաստեղծին բարձրութեան. (Նար. ՟Խ՟Ե.)
Երկրորդ մարդն կուսածին։ Կուսածինն ադամ (երկրորդ). (Ագաթ.։ Անյաղթ բարձր.։)
(իսկ կ. իբր. ձ) Դիզել, եւ դիզանալ. Մանաւանդ փրփրիլ եւ բարձրանալ ալեաց կամ կոհակաց.
լեռնօրէն յորձանօքս բարձրացեալ կուտակէ զանհատ ջուրց պարբերութիւն. (Պիտ.։)
Արծուի (այսինքն արծուոյ) է սահման. բարձրաթռիչ թեւաւոր, ըստ տեսակի կռակտուց, ըստ սեռի զօրաւոր կենդանի. այս այսաբար. (Ոսկիփոր.։)
Մովսէս բարձրացոյց զօձն. հայեցեալ ի խորհուրդն, ի պղնձոյ առնէ կռանահարաւ առանց ըաղապարի. (Վրդն. աւետար.։)
Որդիք կրճատելոցն. այսինքն հրէից. (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։ Շ. բարձր.։ Երզն. մտթ.։)
Աչք հաղորդի արեգական լուսոյ։ Որք նմին հաղորդին հասարակութեամբ. (Շ. մտթ. եւ Շ. բարձր.։)
Փողոյ ձայնն բարձր է, եւ գեղեցիկ, եւ համալուր. (Տօնակ.։)
Եսայի զերիս սրբասացութիւնն փառաւորութեամբ երրորդութեանն համալսէր ի սերոբէից. (Շ. բարձր.։)
Բազում էին համանունք դաւիթ. (Շ. բարձր.։)
Թզաւ մի բարձր քան զայլ մարդիկն, եւ հաստանձն. (Հ=Յ. մարտ. ՟Լ՟Ա.։)
Հարթուցելոց խաղաղարար. (Անյաղթ բարձր.։)
Ամաղէկ հարճորդի է եղիփազու որդւոյ իսաւայ։ Ամաղեկայ հարճորդւոյն եսաւայ։ Ամաղեկացիք թոռունք եւ հարճորդիք նորուն (եսաւայ). (Մծբ. ՟Գ։ Վրդն. ել.։ Շ. բարձր.։)
Հարսանիս արարին։ Դարձան հարսանիքն ի կոծ։ Աւուրք հարսանեաց։ Բարձրացոյց նա զհարսանիսն եսթերայ։ Հարսանիք էին ի կանա գալիլեացւոց։ Արար հարսանիս որդւոյ իւրում, եւ այլն։ Լինին հարսանիք մաքսիմինայ դստերն դիոկղետիանոսի. (Խոր. ՟Բ. 80։)
Մտանել յերկնաւոր ուրախութիւնն, զոր հարսանիս անուանէ. (Շ. բարձր.։)
Իբր հարցական դնելով զբանն։ Հարցական դնէ զբանս, եւ պատասխանէ այսպէս. (Շ. բարձր.։ Լմբ. առակ. եւ Լմբ. սղ.։)
Եհարց հեգնական բանիւք եպերելով։ Ոմանք հեգնական դնեն զբանս. (Արծր. ՟Գ. 5։ Շ. բարձր.։)
Հեշտանալ ընդ մարդկան կորուստ, կամ ի վերայ տանջեցելոցն. (Շ. բարձր.։ Ոսկ. յհ. ՟Բ. 9։)
Վաղվաղակի հերձաւ (վիշապն). (Շ. բարձր.։)
Զոր եւ մարգարէն հիացմամբ ասէ։ Զի՞նչ հիացումն՝ քան աստուծոյ մարդ լինել։ Հրաշափառապէս են աստուածայինքն ամենայն եւ բարձրագոյն, եւ մեծաց հիացմանց առիթ. (Խոսր. ժմ. եւ Խոսր. պտրգ.։)
Զհոգի եւ զմարմին՝ հինգեկին զգայութեամբք. (Անյաղթ բարձր.։)
Հնդկայինն ծով, կամ ոսկի. (Խոր. աշխարհ.։ Շ. բարձր.։)
Հնդկայինն ծով, կամ ոսկի. (Խոր. աշխարհ.։ Շ. բարձր.։)
Եւ սերովբէքըն ճշմարիտքըն հըրաբերան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Գաւազան հրաշաբեր պայծառացեալ ծաղկաւ. (Անյաղթ բարձր.։)
Պարտիմ առնել զայս հրատարակ՝ որոց աստ կան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Հրաւիրակ առաքէ, կամ առաքին։ Հրաւիրակք առաքեցան. (Յհ. կթ.։ Շ։ բարձր։ Սարկ. քհ.։)
Ի տանցն տապալմունս եւ ի հրձգութիւնս։ Զտան հրձգութիւնս եւ զբարձրաբերձ շինուածոցն տապալմունս. (Փիլ. լին. ՟Ա. 100։ եւ Պիտ.։)
Տառք յարմարեալք ի ձայնականաց եւ ի բաղաձայնից՝ կերպարանեն զբանն. (Շ. բարձր.։)
Ի ձայնաւորաց տառիցն, եւ ի բաղաձայնից. (Շ. բարձր.։)
Ցից ընդ ծամելիսն ձիախրոխտ մահու վարելով. (Անյաղթ բարձր.։)
Բարձրագագաթն՝ ձիւնալիր (լեառն). (Արծր. ՟Ա. 11։)
Որպէս ոք ի բարձրաւանդակս ինչ ելեալ ամրացեալ՝ չանկանիցի ումեք ի բուռն, որ աստի ի վեր մագլիցեն. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Գ։)
Զմակարդակ բոլոր կենցաղականս դուզնաքեայ ըղձման իմոյ տռփելոյդ։ Ի բարձրագոյնն մակարդակ լեառն ձգեա՛ զքոյդ վեհական խոհեմութիւն. (Մագ. ՟Խ՟Ե. ՟Ծ՟Է։)
Պատեցան զբարձրացեալ օձիւն մաղկատեալքն եւ մաղկատիչքն։ Էաք ամենեքեան ընդ նովին մեղօք մաղկատեալք եւ մաղկատիչք. (Եղիշ. խաչել.։)
ՄԱՆԱՒԱՆԴ. ՄԱՆԱՒԱՆԴ ԹԷ. ՄԱՆԱՒԱՆԴ ԶԻ. μᾶλλον, μάλιστα , μενοῦνγε magis, potius, immo, imo. Առաւել. յաւէտ. տինա. ... (յն. մա՛լլօն, մա՛լիսդա, մէնու՛նղէ լտ. մա՛ճիս, իմօ , որպէս եւ անդէ. իտ. աւա՛նդի, է յառաջ. առ հասարակ լծորդք ընդ հյ. Մանաւանդ. տե՛ս եւ զբառսն Գահաւանդ, Դարաւանդ, Սարաւանդ, Բարձրաւանդակ, իբր՝ եւ անր, կամ յառաջ մատուցեալ ինչ)
Գերեզման տեառն մերոյ էր տուն բոլոր՝ հատեալ ներքոյ վիմի. բարձր մարդաչափ մի, այնչափ՝ մինչ զի մարդ (արտաքուստ) վերացուցանէ զձեռն, ապա հասանէ ի վերին կողմ. (Բրսղ. մրկ.։)
Ինքն հանդիսապետն եւ մարտադիր (քրիստոս)։ Յաղթիցէ դէմ յանդիման մարտադրին. եւ այնպէս առ մարտադիրն մատուցեալ՝ բարձրագլուխ զպսակն պահանջէ։ Ահա հասեալ է մարտադիրն, եւ յաղթանակն է ի ձեռին. (Սարկ. քհ.։ Սարգ. յկ. ՟Զ։ Շ. եդես.։)
Մեծապէս բարձր. բարձրաբերձ.
Արմատքն ի խորս ներքինս ձգին հասանին, զի մի՛ գուցէ մեծաբերձ բարձրութիւնն յարմատոցն խլեսցէ զտակսն յողդողդունս. (Վեցօր. ՟Ե։)
μεγαλόφωνος magnam vocem habens. Բարձրաձոյն. մեծաբարբառ. համարձակաձայն.
Եւ մ. μεγαλοφώνως, -φωνῆ կամ ἑν φωνῇ μεγάλῃ, μέγα alta, magna, clara voce. Ի ձայն մեծ. ի ձայն բարձր. մեծաձայնապէս. բարձր բարբառով.
ՄԵԾԱՄՏԵՄ ՄԵԾԱՄՏԻՄ. μεγαλοφρονέω, μέγα φρονέω, μέγα կամ ὐψηλά φρονέω altum sapio, majora vel magnifice de me sentio, efferor, superbio φυσώμαι inflor. Բարձրամտել. փքանալ. ամբարտաւանիլ. հպարտանալ. պանծանալ. ճոխանալ.
Մեծաշուք գնդիդ ձերոյ։ Էր եւ անձամբ վայելուչ՝ մեծաշուք եւ բարձրահասակ։ Արքայք մեծաշուքք։ Մեծաշուք եղեւ ի մտանել անդր իւրում. (Եղիշ. ՟Ը։ Արծր. ՟Ե. 12։ Վրդն. պտմ.։ Եփր. թագ.։)
Խաչն է պատուական եւ մեծարգոյ քան զամենայն անօթս փրկականս. (Շ. բարձր.։)
Յո՛րքան բարձրութենէ մերկանալով կողոպտեցին զանձինս իւրեանց. (Իգն.։)
Կամեցաւ աստէն ի մերձակայիս փոքր ինչ ցուցանել նոցա յանչափ բարձրութենէ անտի փառաց իւրոց. (Իգն.։)
Աբրահամ եւ մելքիսեդեկ կարի քաջ սիրէին զմիմեանս, միահաւատ լինելով առ աստուած բարձրեալն, եւ ըստ մարմնոյ արեանառու (ի սեմայ). (Եպիփ. ծն.։)
Մի՛ յորս ինչ մտաբերիցեն։ Ի նախանձ մտաբերեալք։ Ի բարձրութիւն փառաց մտաբերէ. (Մխ. առակ. Ճ. ՟Ը.։ Տօնակ.։)
Իբրեւ ի բարձրաթռիչս եղեալ՝ զամենայն վնասակար մրրկածին օդովքն անցանիցեմք. (Եղիշ. ՟Ա։)
Զի երեւեսցի նախագիտութիւնն յառաջնմէ, եւ զկնի այնորիկ ի գլուխ ելցէ, եւ այլն։ Յառաջնմէ բարձրագոյն ինչ ոչ լուան։ Եւ արդ տե՛ս յառաջնմէ՛ ասէ, եւ այլն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 22. 30։ ՟Բ. 22։)
Զեռահիւսակ երեքսրբեանըն յարաձայն՝ երգաբանեն Տեառն որ ի խաչս ի մի բերան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Իմանալի ձայնիւ յարամիշտ վերաձայնելով. (Շ. բարձր.։)
Եղջիւրք սեղանոյն զձեւ քառաթեւ խաչիս յարացուցի՛ւ գուշակէր. (Շ. բարձր.։)
Այլ ինձ ոչ փոքր յաւակնելի էր յայդքան ձկտել ի բարձրութիւն՝ ամենեւին ստորանկելոյս. (Նանայ.։)
Յորդահոս արեանցն իջմամբ՝ զմեղաց շիջուցին զբարձրացեալ զբոցն. (Տաղ.։)
գրի եւ ՅՈՐԴԵԼԵԱԿ. Յորդութեամբ ելեալ (հնչիւն, ձայն). վերասաստ. շեշտեալ. սո՛ւր. բարձր. սաստիկ.
Աստիճանք են երաժշտական ձայնիցն, յորում յորդելակ ձայնիւ բարձրանան։ Ձեւանայ յորդելեակ հնչումն։ Ասին շեշտք վասն յորդելակ ձայնին, որ եւ վերասաստ ասի։ Սո՛ւր եւ յորդելակ հնչմամբ. (Երզն. քեր.։)
Նազարացիք քարշեցան (ի գերութիւն), ողբս փոխանակ օրհնութեան բարձրացուցին. (Առ որս. ՟Ժ՟Գ։)
Ծանուցաք նախագոյն։ Որպէս եւ ասացեալ է նախագոյն. (Շ. բարձր.։ Վրդն. երգ.։)
Զմարգարէն Եսայի իբրեւ նախավկայ ածցուք ի մէջ։ Քան զնախավկայսն՝ բարձրագոյն եւ փառաւորագոյն երեւեսցի. (Ճ. ՟Գ.։)
Տեղին այն նեղագոյն՝ լայնատարած ցուցաւ քան զհաստատութիւն երկնից։ Գերեզման նեղագոյն, եւ աթոռ բարձրագոյն. (Մեկն. ղկ.։)
Նենգէժոտ եւ բարձրավիզք եւ անհնազանդքն են. (Մեսր. երէց.։)
Նմանասեր մարմնով (ըստ Ադամայ)։ Նմանասեր ասէ, այսինքն մերով մարմնով. (Անյաղթ բարձր.։ Շ. անդ։)
Տունկք՝ շնչաբոյսք անուանին սննդականաւն եւ աճեցմամբն։ Տունկք աճեցմամբն եւ սննդականաւն՝ կենդանական կոչին, եւ շնչաբոյս, արտաքոյ զգայութեան. (Շ. բարձր.։)
ՈՂԻՄՊՈՍ կամ ՈՂԻՒՄՊՈՍ ՈԼԻՄՊՈՍ. Բառ յն. օլիմբօս. Ὅλυμπος Olympus. (որպէս թէ օլօլամբիս, բոլորափայլ) Բարձր լեառն ի մակեդոնիա. եւ ըստ քերթողաց Երկինք.
Ձիոցն՝ ոտնատորոփ փռնկալոյն մանեակս զանգակեալս։ Ոտնատրոփ (կամ ոտնատորոփ) լինելով փռնգայր իբրեւ զձի խստերախ։ Երիվար բարձրավիզ, ոտնատորոփ, խրոխտալիր. (Արծր. ՟Գ. 2. 8. 12։)
Առ յոյժ ուղղաձիգ բարձրութեանցն (ծառոց)։ Ուղղաձիգ համբարձմամբ մտանէին ի ցամաքէս ի համատարածն ջուրս։ Ընդ ուղղաձիգ մուտս փողոցացն ի նմանէ ի քաղաքն մտանէին. (Պիտ.։)
Կենարարին շրթամբք երանեալ, եւ բարերարութեամբ բարձրելոյն հօր ուշադրեալ եւ իմաստնացեալ. (Նար. առաք.։)
Ուր եւ բարձրագոյն տեղի իցէ՝ պահանորդացն ընդունող՝ իբրու մանաւանդ ամրագոյն. (անդ. ՟Ը։)
Փառօք բարձրութեան շնորհին պատկերեալք. (Նար. առաք.։)
Թագաւորաք յո՛ր քաղաքս բարձրանան կամ ծնանին, խնամածութեամբ պարգեւեն. (Եփր. աւետար.։)
Ոչ պատկառանք՝ այլ պարծանաց է պարծական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
ՊԱՐՈՒՆԱԿ. գ. Շրջան. կամար. պէսպէս աշտիճան բարձրութեան յերկինս.
ՋԱՅԼԱՄՆ ՋԱՅԼԵԱՄՆ. գրի եւ իբր ռմկ. ՋԱՅԼԱՄ. ի. στρούθος, -θων, -θίον struthio. Մեծն ի հաւս կիսաթռիչս՝ նման կոզռան ըղտու երկայնավիզ՝ բարձր բարձիւնք, սեաւ եւ սպիտակ փետրովք. աչքն նման մարդոյ՝ ապուշ հայեցուածով. ածէ ձուս մեծամեծս թանձր պատենիւք. եբր. եէնդ.
Ադոնա տէր, ելովէ սաբաւովթ (այսինքն տէր տէր, աստուած զորութեանց)։ Օրհնեաց եզր զտէր աստուած բարձրեալ՝ զաստուած զսաբաւովթ։ Եղիցին նշանք ի սաբաւովթ տէառնէ. (՟Ա. Թագ. ՟Ա. 11։ ՟Ա. Եզր. ՟Թ. 46։ Ես. ՟Ը. 18։)
Ի վերնաշաւիղ բարձրաբերձ սրբահետ սանդուղ երկնչու. (Նար. ՟Զ՟Բ։)
ՍԱՐԱՒԱՆԴ ՍԱՐԱՒԱՆԴԱԿ. ἅκρα promontorium եւ λόφος cervix եւ այլն. Սար ի դուրս ցուցեալ, կամ կառկառեալ աստի եւ անդր. դարաւանդ. գահաւանդ, բարձրաւանդակ. եւ պարանոց երկայնեալ.
՛ տեղի մի յարեւելս կոյս ի սարաւանդակի ի բարձրաւանդակ աւազին տեղի մի. (Ագաթ.։)
Բարձրաւանդակ, կամ դիտանոց. կամ Բարձրաշէն ապարանք.
Սրովբէք սաւառնեալ՝ զթեւսն տարածեալ։ Բազէ բարձրացեալ՝ թեւօք սաւառնեալ. (Գանձ.։)
Զինչ են սկզբմունք ծննդեանն, հոգին սուրբ, եւ զօրութիւն բարձրելոյն հովանաւորելով. (Բրս. ծն.։)
ՍՆԱՓԱՌԵՄ ՍՆԱՓԱՌԻՄ. Սնապարծիլ. ամբարհաւաճել. բարձրամտիլ. սիրել զսնոտի փառս.
ի բարձր վարուցն սողոսկեալ անկաւ։ Ի հաստատնոցն սողոսկեալ գայթիցեմք. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. երգ.։)
Ախտիցն՝ յղփացելոց եւ սոնքացելոց՝ ապականեալ լինի ոգի. եւ ապրի՝ գօս եւ ցամաք սոցա եղելոց։ Որ ոք բարձրավիզն իցէ եւ փռնգայցէ՝ սոնքանայ եւ փքնու, իջանէ եւ քակտի. (Փիլ. լին. ՟Բ. 37։ ՟Դ. 100։)
Եղիցե՛ս բարձրագոյն դու, եւ բարձրագունից սպառուած. (Առ որս. ՟Ա։)
Եւ արդարեւ ելաք ի ստորայնոցս ի բարձրագոյնսն՝ ուտելով զմարմին ճշմարիտ գառինն Աստուծոյ. (Շիր. զատիկ.։)
Եւ իբր Բարձրագլուխ. յանդուգն. քաջ.
Ի վաղնջուց մինչեւ ցքեզ։ Ի վաղնջուց իսկ էին կուրացեալք, կամ ցանկացեալ։ Ի վաղնջուց մինչեւ ցայժմ։ Ի վաղնջուցն որսացեալ։ Ի վաղնջուց յղացեալ, կամ տեսեալ հոգւովն. (Խոր. ՟Գ. 19։ Եղիշ. ՟Բ. ՟Ը։ Պիտ.։ Մագ. ՟Ա։ Շ. բարձր.։)
Ի վաղնջուց հետէ մնան կասկածելով։ Դաւիթ ի վաղնջուց հետէ տայր ձայն. (Մագ. ՟Ա։ Շ. բարձր.։)
Ըստահակաց՝ խրատ գիտութեան, վայրապարաց՝ լուծ նըհանջման. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Վարշամակն (խոյր եպիսկոպոսական) ի գլուխն բարձրանիշ տեղի՝ սաղաւարտ փրկութեան. (Ոսկիփոր.։)
Ո՞վ ոք զոսկեփետուր վարուժանն իմ հաւահար առնել կարողանայր, զբարձրաթիռ արծիւն. (Արծր. ՟Դ. 12։)
Պարտիմք եւ մեք այսմ վեհագոյն բարձրանալ. ((իբր մ) Լմբ. պտրգ.։)
ἁνώτερος, ὐπέρτερος, ὐπερέχων superior. Որ ի վեր է եւ առաւելեալ քան զայլս. վերնագոյն. բարձրագոյն. վեհագոյն. գերագոյն. գերազանց. զօրագոյն. յաղթօղ.
Վերադրեաց բերենիկէ զհիւսակս իւր (եդ ի բարձր տեղւոջ՝ ձօնելով դից)։ Ասէր՝ թէ աստուածքն զայնպիսի պսակս հերացն յաստեղս վերադրեցին. (Նոննոս.։)
Որ ի վեր թռչի. ի բարձունս թռչողական. բարձրաթռիչ. վերասլացեալ.
Զքարոզութիւն բարձրաբարբառ իբրեւ զկնդրուկ ի փորձութիւնսն վերածխեցին. (Լմբ. յայտն.։)
Բարձրաձայն. ի ձայն բարձր.
Բազմեալք ի վերայ բարձր բազմականի եւ ամբարձելոյ եւ յաւելորդաց եւ յանհպելեաց վերարկուացն. (Ածաբ. աղք.։)
Բարձրեալ ողորմած՝ վերերգեալ՝ ճշմարիտ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Վերնային, բարձր. երկնաւոր.
ՎԶԱՆՈՒԹԻՒՆ ՎԶԱՆՈՒՄՆ. որպէս յն. αὑχή animi elatio. (իսկ αὑχήν է վիզ). Բարձրավզութիւն. ամբարտաւանութիւն. անսաստութիւն.
Զոր եւ մրրիկ ծխոյ նմանեցուցանելով, զվիմափուլ. առ ի շարժմանէ՝ թեթեւ առ ի խոնաւուտ ժամանակի փոշւոյ՝ ըստ օրինակի ծախոյ յամպս ծառացելոյ. (Անյաղթ բարձր.։)
ՎՍԵՄԱԽՈՀ կամ ՎՍԱՄԱԽՈՀ. Բարձրախորհուրդ. մեծախոհ. վսեմամիտ. գերիմաստ.
ՎՍԵՄԱԿԱՆ կամ ՎՍԱՄԱԿԱՆ. ἰερός sacer, sacerdotalis ἰερότατος augustissimus. Վսեմ. վեհ. վեհական. բարձրապատիւ. գերագոյն. ծայրացեալ. երկնային. սրբազան, քահանայական.
Մեծաւ բարձրութեամբ, վսեմական գովութեամբ։ Վսեմական վարուց նախընթաց եւ յառաջաշաւիղ։ Պէտք եւ գլխաւորք, նահապետք վսեմականք. (Նար.։)
Ըստ ձեւոյ տառապելոյ միոյ, որ շրջիցի խնդրիցէ օրըստօրէ զբաւականութիւն աւուրն։ Տառապելոց յարկ ապաւինի. (տառապեալ ոչ միայն վասն աղքատութեան ցուցանէ, այլեւ ի ճոխութենէ հոգւոյ նուաստացեալ. Արծր. ՟Ե. 41։ Շ. բարձր.։)
Որ եւ յոյժ անվայելուչ էր իմոյս լրբանաց՝ ի վեր տարրանալ առ այդքան բարձրագոյն եւ երկնային իհրողութիւնսն. (Նանայ. յռջբ։)
Ծառս տերեւալից՝ ունայն ի պտղոց։ Տերեւալից լինել, եւ պտղատու ի ժամու։ Ոչ ունելով ոստ տերեւալից. (Նար. ՟Թ։ Լմբ. սղ.։ Շ. բարձր.։)
Յետ ջրհեղեղին տիտանն ընդ կրովնի ի մարտ գրգռէր։ Սկսանէին զբարձրաբարձ զբուրգնն կանգնել. (եւ յետ այնորիկ կրովնն եւ տիտանն մարտ պատերազմի ընդ միմեանս բախէին։ Հերկալէս եւ դիոնէսոս էին ի տիտանացն. Եւս. քր. ՟Ա։)
Տնօրինի ի նոր գերեզմանի դնիլ նմա։ Ի կենարար տնօրինեցելոյն կոզէ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ։ Անյաղթ բարձր.։)
Որ թոք ունի, եւ տուրեւառ օդոյ, նա կոչի շնչաւոր. (Շ. բարձր.։)
Իցեն տպաւորեալ յաստուածային սէրն։ Տպաւորելով ի դէմս (զնշան խաչին)։ Տպաւորեսցուք ի հոգիս մեր զաստուածային լուսոյն կերպարան։ Ի մի նիւթ զբնաւիցն որակս համոյն տպաւորեցեր. (Ագաթ.։ Շ. բարձր.։ եւ մտթ։ Լմբ. իմ.։)
Զբարձրութիւն շինուածոցն տրամալարիւ ուղղեն արուեստաւորք. (Ոսկիփոր. ըստ Լեհ.։)
յայլ բարձրագոյն տրամադրէ խորհուրդ, զոր տրամախոհիցն ի հոգւոյն է գտեալ. (Խոր. վրդվռ.։)
Միշտ ի ցածագոյնս խառնէր զբարձրագոյն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ։)
Զի նա պաղովըն ցանկարար, պատրեաց ըզկինըն դիւրաբար. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Նշանակ հաւատոյ՝ ցուցական յարացոյց. (Անյաղթ բարձր.։)
Դու հրեշտակացըն ցուցական, տեառն իւրեանց փառք սրբութեան։ Այլ քեզ առցե՛ս տիպ ցուցական՝ զբազում մանկունս աստուածական. (Շ. ոտ. բարձր.։ եւ Շ. առ ապիրատ.։)
Ի բարձրութենէ անկեալ դիականցն մօտ առ մօտ խտացեալ իբրեւ զփայտահարս մայրաւորաց։
Ի ձայն բարձր փառատրեն զսուրբ երրորդութիւնն. (Եղիշ. միանձն.։)
Խաչակցեալ նմին՝ փոխարկին յանմահ ի կեանս.. . Զմահկանացուս առեալ՝ յանմահութիւն փոխարկեաց. (Շ. բարձր.։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբ փրկչական։ Փրկչականն պատուիրան յանձին բերեալ կրէր. (Շ. բարձր.։ նար. ՟Հ՟Է։ Վրք. հց. ՟Ի։)
Ուռուցիկ փքացումն թեթեւամտութեան։ Յաշտարակն բարձրացայ փքացման։ Ատել զփքացումն եւ ղամբարտաւանութիւն. (Խոսր.։ Սկեւռ. աղ.։ Վրք. ոսկ.։)
Այր քաջայայտ եւ բարձրգահ։ Այր քաջայայտ եւ հանճարեղագոյն։ Այր քաջ եւ երեւելի, եւ քաջայայտ ի մէջ հայաստանեացս. (Արծր. ՟Դ. 2. եւ 3։)
Քաջապինդն ի հաւատս։ Քաջապինդ հաւատովք հարկանէին զբարձրակոհակ կոյտս ջուրցն։ Քաջապինդ երիտասարդութեամբ զբանն Աստուածոյ յին քեանս բնակեցուցին։ Ի դիմի հարեալ արիականն սրտմտականին՝ քաջապինդ զօրութեամբ արդելու զվնասն առ ի նմանէ։ Եւ զոր յաղագս ճանապարհին քաջապինդ լինելոյ. (Վրդն. ծն.։ Լաստ ՟Ի՟Գ։ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Գ։ Տօնակ.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 30։)
Զօրաւորագոյն ունելով բնութիւն (տունկս՝) յաղագս քաջառոյգ լինելութեանն բարձրագունի. (Պիտ.։)
Քառադէմ ապաքէն ասի եւ կառդ։ Ի քառադէմ ապաքէն ասի եւ կառդ։ Ի քառադէմ կառքն եզեկիէլի։ Անիւ թ եզեկիէլ ետես կերպարանեալ զսուրբ հրեշտակսն ընդ քառադեմ աթոռոյն. (Անյաղթ եւ Շ. բարձր.։ Լմբ. սղ.։)
Այս իւղ զդրօշեալն քառակուսեան յանուն քո Յիսուս՝ նշանի բարձրելոյդ հաւասար հաստէ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Սերովբէիցն բարձրութիւնք ... քառունակ թեւօք պարփակեալ զինքն. (Մամբր.։)
Ի բարձրաւանդակ քարանձաւաց ի վայր հոսեալ։ Ի գահից եւ ի քարանձաւաց գահավէժ առնէին. (Յհ. կթ.։ Լաստ. ՟Ժ՟Գ։)
Քերովբէք կոչին բազմաչեայք ըստ տեսանողին, որ է յաճախ գիտութիւն. (Շ. բարձր.։)
Զտապանակ ուխտին տեառն զօրութենէց, որ նստի ի քերովբէս։ Արար ի ներքս ի դաբիրն երկուս քերովբէս. բարձրութիւն միոյ ի տասն կանգնոյ։ Զամենայն որմս տանն շուրջանակի քանդակեալ գրեաց գրչաւ քերոբս եւ արմաւենիս։ ի վերայ խորշից նոցա ի մէջ առանցիցն՝ առիւծք եւ եզինք եւ քերոբք. (՟Ա. Թագ. ՟Դ. 4։ ՟Գ. Թագ. ՟Զ. եւ ՟Է։)
Դէմք քերովբիմացն ի միմեանց կողմ հային։ Կառս Աստուածոյ զքերոբիմսն նկարագրէ։ զսերովբիմն, եւ զկնի զքերով բիմն մերձաւոր սերովբէից։ Բազմակամբք քերովբէիւք։ Անպատում աթոռ ասիուածութեանն ասէ զքերովբէսն։ Քերովբէից, եւ մարմնաւոր քերովբէ. (Փիլ.։ Առ որս.։ Սարգ.։ Անյաղթ բարձր.։ Խոսր.։ Շար.։)
Զսոսկալի միանգամայն եւ զքստմնելի զսորայս ցուցանելով զպատիւ։ Թագաւոր ոք կամիցի քստմնելի պատուով զսիրելիս իւր մեծարել. (Շ. բարձր.։ Տօնակ.։)
Սուրբ կիրակոս մաքուր տատրակ, օդապարիկ բարձրադիտակ. (Գանձ.։)
Յօրինական խորանի անդ։ Յաւուրս բաղարջակերացն յօրինական տօնին։ Զամենայն օրինականս պահեաց. (Անյաղթ բարձր.։ Կորիւն.։ Նչ. եզեկ.։)
Աներեւոյթ սրով՝ հրամանաւ բարձրելոյն, որ ազդողական զօրութեամբն թափանցական է քան զամենայն սուր երկսայրի. (Ղեւոնդ.։)
Ուր խաչն ականատեսի գլխովին, զիա՛րդ ոչ յանդիմանակայ անդ խաչելութիւնն հաւատասցի. (Անյաղթ բարձր.։)
Պարիսպն է հրաշակերտ՝ ահեղակերպ՝ բարձրաբերձ. (Արծր. ՟Ե. 7։)
Աղեղնաւորք ուշի մտօք նկատեն ձգել զնետս. (Շ. բարձր.։)
Յամենաբաշխ (աջոյն) բարձրութեան բանի ժամանեալ. (Վրդն. յհ.։)
Ամենազարդ սրբութիւն, կամ բարձրութիւն, կամ պայծառութիւն. (Յճխ. ՟Թ։ Նար. ՟Հ՟Ե։ Ասող. ՟Գ. 9։)
Եթէ ոչ նորին հրոյ ամենակրողի կրեալ հայէին. (Անյաղթ բարձր.։)
Զհնազանդելն զհամագոյակցին առ ամենահայրն. (Անյաղթ բարձր.։)
Ընդ ամենատուր պարգեւացն՝ առատ։ Երախտեաց բարձրելոյն ամենատուր լիականութիւն. (Նար. ՟Խ՟Թ. ՟Հ՟Ե։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբ՝ ամպատեսիլ սիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
Եւ իբր թանձրացեալ, տեղի ամրանալոյ կամ պահպանութեան. վայր անառիկ. բարձրաւանդակ, դղեակ, պարիսպ. պատնէշ. ցանկ, փականք զգուշութեան. ապաստան. գալէ. հիսար. էմին եէր.
Նստցիս յամրութիւն (յն. յամբարտակն կամ ի բարձրաւանդակի) վիմի։ Զքաղաքն ամրութեամբն հանդերձ ի ձեռն (յն. զընդ ձեռամբն) առնուին. (Յոբ. ԻԲ. 24։ ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Բ. 28։)
Գեղեցկապէս այլաբանեաց զմարմնաւորացս անմարմնոցն հաղորդիլ։ Որ վերլուծեալ այլաբանին՝ անմահ մնալ բանից նորին. (Շ. բարձր. եւ Յիսուս որդի.։)
Անասնական երկիր. (Շ. բարձր.։)
Զզօրութիւնն Աստուծոյ՝ որ միացաւ ի սմա, նշանակէ անբառնալի գոլ. (Շ. բարձր.։)
Բարձր անբաւական՝ գահ անբաւական. (Գանձ.։)
Գանձ աղքատաց անդըրժական. (Շ. բարձր.։)
Անեզրական ունի զյերկարաձգութիւն։ Անեզրական ճանապարհ, ուղեւորութիւն, զօրք. (Շ. բարձր.։ Տաղ.։ ՃՃ.։)
Աստուածական զօրութիւն եւ մեծութիւն բարձրացեալ, լեռնական, սեպացեալ, անելանելի արարածական բնութեան. (Լծ. կոչ. ձ. (հին տպ. անտանելի)։)
Ըստ արժանեացն անկարանամք հատուցանել. (Շ. բարձր.։)
Անկենդանիք են քարինք, եւ այլ նմանք նոցին. (Շ. բարձր.։)
Իսկ դու ցամաք փայտմարմնական, տարար ըզնոյն (զբոցն) նակիզական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Զանհամեմատն բարձրութիւն. (Ագաթ.։)
Տեսանել անհասական հրաշակերտս։ Անհասական պայմանաւ։ Զբարձրագոյնսն եւ զանհասականսն որոտաց. (Ագաթ.։)
Իբրեւ կատարեաց զամենայնն, յայնժամ անհոգացեալ ի գործոց իւրոց ել ի բարձրութիւն խաչին. (Լաստ. ընթերց.։)
Յանձեռնհասն բարձրութենէ. (Նար. ՟Կ՟Զ։)
Անշփոթելի աստուածութեամբն։ Անշփոթելի միաւորութիւն. (Շ. բարձր. եւ Շ. թղթ.։) Եւ ըստ (՟Բ նշ.)
Անչափակալ բարձրութիւնն աստուծոյ. (Ագաթ.։)
Ոչ մատամբ տառ ձեւացեալ աստուծոյ, այլ ե՛ւս անպատմելի, արեամբ որդւոյն աստուծոյ. (Անյաղթ բարձր.։)
Անպարագիծն աստուած բանիւ ձեւացեալ. (Անյաղթ բարձր.։)
Բաւանդակեցաւ ի մարմնի անպարագիծն աստուած. (Շ. բարձր.։)
Որ մինչ ցամաք անպըտղական, ետուր զկաղինն արքայական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Ծղօտ մի եղեգան անջաղջախ պահեցար. (Անյաղթ բարձր.։)
Անջնջելի կտակ. (Շ. բարձր.։)
Անօսրացեալ ի թանձրութենէ՝ հրեղէն նորոգին. (Շ. բարձր.։)
Երկիւղիւ յարմարեալս եւ մաքրեալս, եւ զի այսպէս ասացից՝ անօսրացեալս, ի բարձրութիւն ամբառնալ. (Ածաբ. յայտն.։)
Աշխատակիր անձամբ, եւ ճգնազգեաց առաքինութեամբ. (Շ. բարձր.։)
Դու՝ զորս ի քեզ ապաստանած, փրկես յալեացըն մըրըրկած. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Զէն ունել զսա առ պատրաստ ի թշնամեաց. (Շ. բարձր.։)
Ոչ բարձրութեամբ ոք մեծացեալ, ոչ ելեւէջս աստիճանեալ. (Շ. վիպ.։)
Արդարապէս եւ աներկբայ հաւատասցեն Քրիստոսի գալստեանն. (Շ. բարձր.։)
Առ սուրբ երկնային խորհուրդն արժանացեալք. (Անյաղթ բարձր.։)
Արժանաւոր մաքրութիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
Գայ առաւօտուն ընդ արշալուշն։ Մարկոս ընդ արեւագալն ասէ, եւ սա ընդ արշալուսն։ Ընդ արշալուշն ասէ. որ զայն ժամն նշանակէ, յորում լոյսն զօրացեալ՝ յաղթէ խաւարին, եւ ի ծայրս բարձրագոյն լերացն զշառաւեղս նշուլիցն ձգէ արեգակն. (Սկեւռ. յաղ։)
Աղաղակել. բարձր բարբառով ասել. վերագոչել.
Դալարաբերեաց ոչ կաղին արքայական, այլ զամենեցունց թագաւորն. (Անյաղթ բարձր.։)
Զի եւ թիւն ինունցն քահանայապետութեանց առցէ զաւարտումն. (Շ. բարձր.։)
Յոյժ բարձր, վսեմ. վերացեալ եւ խորամուխ. որպէս πολύπορος multum invadens, multivagus
Ոչ ի բլուր բադնեաց բազմանիւթ բարձրաբերձ ... սեղանոց. (Նար. խչ.։)
Յորժամ քննեմք ըզբազմանուն խաչիս նշան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Բարեխօսել նորա (այսինքն Քրիստոսի) վասն սրբոց, եւ բարեխօսել հոգւոյն սրբոյ՝ առ ի վարդապետելոյ մեզ, զի ընդ միմեանց բարեխօսիցեմք. եւ ոչ եթէ առ բարձրագոյն ոք՝ միածնին կամ հոգւոյն սրբոյ բարեխօսելն գիտելի է. քանզի միապատիւ է աստուածականն, եւ աչ բազմաբար. (Ագաթ.։ եւ Կորիւն.։)
ԲԱՐՁՐԱՒԱՆԴ կամ ԲԱՐՁԱՒԱՆԴ. cf. ԲԱՐՁՐԱՒԱՆԴԱԿ.
Խճաքարք՝ որ ի բարձրաւանդի կայցեն, առաջի հողմոց ոչ մնայցեն. (Սիր. ՟Ի՟Բ. 21.)
Իսկ երանեալս ... տոհմ Արշակունեաց ... բարձրընտրաց, գահանշանաց. (Նար. մծբ.։)
Որք համարձակութեամբ խօսին ընդ այնոսիկ՝ որք բարձրաբանիս խօսին. (Իսիւք.։)
Բարձր եւ վսեմ օրինակաւ. բարձրագոյնս եւ նրբագոյնս.
Բարձրաբար յաղագս նոցա խնդրել. (Անյաղթ պորփ.։)
Ոյր բարձր է գահ. գահերէց. նախապատիւ.
Քննեցաւ (սոդոմ) ի բարձրագահ տեառնէն. այսինքն ի բարձրելոյն. (Ագաթ.։)
Բարձրագահ օրհնաբան էիցն խմբակցութեանց. (Նար. մծբ.։)
Արք պատուաւորք, ճոխք, եւ բարձրագահք. (Արծր.։)
Բարձրագահ առ դատողական ատենին եղեալ. (Սկեւռ. աղ.։)
Սուրբ եւ բարձրագահ արքեպիսկոպոսիդ. (Գագիկ առ ռոմանոս.։)
Կամ որպէս Բարձր գահիւք՝ դրիւք. բարձրաբերձ.
Բարձրագահ աշտանակ։ Բագին բարձրագահ. (Անան. եկեղ։)
Ելանել ի բարձրագահ ծայրն առաքինութեան. (Ճ. ՟Ա.։)
Ի վերայ բարձրագահ դիտանոցի առաքինութեան ելեալ. (Սկեւռ. լմբ.։)
Կամ Պերճ, վեհ, վսեմ. բարձրագոյն.
Խորին եւ յաւէտ բարձրագահ խորհուրդ։ Բնակեալ ի փառս բարձրագահս։ (Անան. եկեղ։)
Բարձրագահ իշխանութեամբ. (Ուռպ.։)
ԲԱՐՁՐԱԳԱՀՔ, ից. գ. որպէս Յառաջագահք, կամ նախաթոռք. այսինքն առաջին նստարան, կամ երեւելի բազմոց յատենի. προτοκαθεδρία prima cathedra, sedes
Սիրէք զբարձրագահս ի ժողովուրդս. (Ղկ. ՟Ժ՟Ա. 43։)
Կործանեցան բարձրագահք նոցա. (Եղիշ. ՟Ը։)
Կամ Բարձր տեղի, բեմ, դիտանոց.
Զարթուցեալ մարգարէն (Յովնան), եւ ի վերայ նաւին ողին եղեալ ... ի վերուստ իբրու ի բարձրագահից իմն՝ չարեացն շուրջ հայեցեալ ետես զբազմութիւնն. (Փիլ. յովն.։)
Բարձր եւ գեղեցիկ. գեղեցիկս բարձրացեալ. կամ վայելչագեղ.
Զբազմութիւն սաղարթիցն, եւ զբարձրագեղ վարսիւք զոստոցն համբարձումն, եւ զայլ գեղեցկութիւնս. (Պիտ.։)
Որ ինչ լինի բարձր գոչմամբ, մեծաձայն.
Եւ բարձրագոչ ձայնիւ գոչէր տէրն ի խաչին. (Շ. տղ.։)
Յետ բարձրագոչ աղաղակի փաղաքշողացն զկնի մեծատանցն՝ գայ հրաւիրակ մահուն. (Լմբ. սղ.։)
Դիզեցեալ ի բարձրութիւն. դիզեալ ի բարձունս.
Բարձրադէզ կուտակս յարուցանէ (ծով)։ Բարձրադէզ փրփուրս խորհրդոց յոգիսն յարուցանէ (փորձութիւնն). (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ։)
Կոխել քաջութեամբ զբարձրադէզ փրփրունս. (Մաշկ.։)
Ի բարձանց դիտօղ, կամ դիտելի. բարձրադիտակ.
Ի բարձրադէտ սենեկէդ ակնարկեալ. (Լմբ. առ ոսկան.։)
Պա՛րտ էր երեւելի ի բարձրունս ... իբրեւ յումեքէ բարձրադէտ հովանաւորութենէ ամենայն լրութեան ցուցեալ. (Եպիփ. խչ.։)
Բարձր թեւօք կամ բազկօք.
Ո՛վ խաչ բարձրաթեւ. (Եպիփ. խչ.։)
Որ բարձր թռանի. բարձրաթռիչ.
Ո՞վ ոք զբարձրաթիռ արծիւն ի խոնարհ սուզել լինէր ձեռնհաս. (Արծր. ՟Դ. 12։)
Որ կալեալ ունիցի զբարձրութիւն. գերաստիճան.
Պահօք եւ աղօթիւք եւ ուժգին խնդրուածովք, եւ բարձրակալ կատարման հաւատովք. (Բուզ. ՟Գ. 6։ եւ ՃՃ.։)
Որ կայ ի բարձրութեան, կամ ի բարձր կայս. բարձրաբերձ.
Ի բանական եւ ի հոգեւոր բնութիւնս զատեալ որոշեցան բարձրակայ վայրիւք. (Մամբր.։)
Որ բարձրանայ, կամ է բարձրացեալ. եւ Բարձրաթռիչ գոլն.
Փառաց ի փառս բարձրական. (Գանձ.։)
Զի՞նչ կամիցին արդեօք նշանակել մեզ թեւքն. բայց եթէ զվերնականն, եւ զբարձրականն, եւ զթեթեւականն. (Ոսկ. ես.։)
Իբր Բարձրակառք, բազմեալ ի բարձր կառս. կամ Բարձրակառոյց.
Աթոռ հրեղէն բարձրակառ. (Գանձ.։)
Բարձր ձեւով. բարձրատեսակ. ամբարձեալ. եւ Պանծալի.
Լուսին ծագեալ ի վերայ լերանց բարձանց, եւ ի բարձրաձեւ գագաթունս կոհակացն՝ արտափայլեալ, եւ այլն. (Զքր. կթ.։)
Մշտափթիթն լինելով, եւ փայլօղ երփն բարձրաձեւ գունաւորութեամբն. (Պիտ.։)
Ուր իցէ ճիչ բարձր. բարձրագոչ.
Բարձրաճիչ ձայն արձակեն. (Շիր.։)
Բարձրաճիչ աղաղակաւ զերկինս դողացուցանէին. (Եղիշ. ՟Գ։)
Ի բարձրաթռիչ աղաղակացն հնչեաց դուռն դարեպասու. (Արծր. ՟Դ. 12։)
ὐψόφρων, ὐψηλόφρων altum et elatum habens animum որ եւ ԲԱՐՁՐԱՍԻՐՏ, ՄԵԾԱՄԻՏ. Ամբարտաւան. փքացեալ. յոխորտ. մենծսիրտ, հպարտ.
Պիղծ է առաջի Աստուծոյ ամենայն բարձրամիտ։ Վասն բարձրամիտ անապատականին. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Զոր եւ ոչ առ ծառայակիցսն բարձրամիտքն երբէք ցուցանեն. (Նանայ.։)
Բարձր՝ յօնիւք, այսինքն ամբարտաւան՝ աչօք. ամբարհաւաճ, սնապարծ.
Առ ինքնարգոյ բարձրայօնն. (Նար. ՟Գ։)
Ահարկութիւնն՝ առ ապստամսն ի պատուիրանէն է պիտանացու, եւ առ բարձրայօնսն. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ՟Ա։)
Բարձրայօն պարծանօք. այսինքն ամբարտաւանական. (Ճ. ՟Բ.։)
Ամբարտաւանս եւ բարձրայօնս փքայր. (Յհ. կթ.։)
ԲԱՐՁՐԱՅՕՆ՝ ասի լեառն՝ Որոյ բարձր է արտեւան կամ եզր ի դուրս քուաձեւ երեւեալ-բարձրագաթն.
Թանձրութիւնքն ձեան բարձրայօն լերանցն սպառին. (Երզն. լս.։)
ὐψόομαι, ἁναβαίνω altior fio, elevor, exaltor, ascendo Բարձր լինել, վերանալ, ելանել ի վեր, ի բարձունս ամբառնալ. բարձրնալ, վեր ելլալ.
Վերացոյց զտապանն, եւ բարձրացաւ յերկրէ։ Հնգետասան կանգուն ջուրն ի վեր։ Բարձրացաւ ջուրն ի վերայ երկրի։ Եթէ բարձրասցի բաբելոն իբրեւ զերկինս։ Որպէս Մովսէս բարձրացոյց զօձն յանապատին, նոյնպէս բարձրանալ պարտ է որդւոյն մարդոյ. այսինքն ի վերայ խաչին. եւ այլն։
Որ բարձրացար ի խաչին։ Զի դու բարձրացար, զմեզ փրկեցեր. (Շար.։)
Այսօր եկա՛յք բարձրացի՛ք սլացեալ ընդ նմին թեւօք հաւատոց ի փառս երկնաւորս. (Լմբ.։)
ԲԱՐՁՐԱՆԱԼ. որպէս Աճել. եւ Սաստկանալ.
Բարձրանայցէ՞ կնիւն առանց ըմպելոյ. (Յոբ. ՟Ը. 11։)
Նեփթաղիմ ծառ բարձրացեալ. (Ծն. ՟Խ՟Թ. 21։)
Զի բարձրացաւ աղաղակ սոցա առաջի տեառն. (Ծն. ՟Ժ՟Թ. 13։)
Եւ աղաղակն Երուսաղէմի բարձրացաւ. (Երեմ. ՟Ժ՟Դ. 2։)
ԲԱՐՁՐԱՆԱԼ. նմանութեամբ, Մեծանալ ճոխութեամբ. բարգաւաճիլ, զօրանալ, գերազանցել, փառաւորիլ. որ զԱստուծոյ ասի ի մեզ առաւել՝ ԲԱՐՁՐ ԼԻՆԵԼ.
Օրհնեաց (տէր) զտէր իմ յոյժ եւ բարձրացաւ։ Եւ բարձրացաւ այրն, Ծն. (՟Ի՟Դ. 35։ ՟Ի՟Զ. 13։)
Բարձրացաւ եղջիւր իմ յԱստուած փրկիչ իմ. (՟Ա. Թագ. ՟Բ. 1։)
Զի բարձրասցի կողմն ճշմարտութեան. (Եղիշ.։)
Ոչ եթէ բարձրեալն բարձրանայ, այլ մարմինն բարձրելոյն ... Որպէս մարդ բարձրանայ՝ առեալ անուն ի վերայ քան զամենայն անուն. (Աթ. ՟Ա։)
Մարմնով գերազանց նմին բարձրացաւ։ Պսակեցան՝ բարձրացան։ Բարձրացեալ ի փառս։ Բարձրացեալ ծնող։ Բարձրասցի՛ պատիւ քո ինեւ։ Բարձրացի՛ր սիոն, եւ այլն. (Նար. ստէպ։)
ԲԱՐՁՐԱՆԱԼ. որպէս Բարձրամտիլ, ամբարտաւանիլ, գառազանալ, մեծամտիլ.
Մինչեւ ցե՞րբ բարձրանայ թշնամին ի վերայ իմ։ Տէր, ոչ բարձրացաւ սիրտ իմ. (Սղ. ՟Ժ՟Բ. 3։ ճլ. 1։)
Եւ դու կափառնաում. մի՛ մինչեւ յերկինս բարձրասցիս, այլ մինչեւ ի դժոխս իջցես. (Մտթ. ՟Ժ՟Ա. 23։)
Զի մի՛ տացէ բարձրանալ հպարտութեանն՝ կոխել զինքն. (Ագաթ.։)
Հպարտացաւ, բարձրացաւ ի միտս իւր. (Եղիշ. ՟Ա։)
Գոռոզացայ, բարձրացայ. (Նար. ՟Ի։)
Տե՛ս որդեակ, մի՛ բարձրանար, զի ահա չես մեռեալ. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
ԲԱՐՁՐԱՑԵԱԼ. ὐψωθείς, ὐψώμενος exaltatus Վերացեալ, ամբարձեալ.
Աջովն Աստուծոյ բարձրացեալ. (Գծ. ՟Բ. 33։)
Աթոռ փառաց բարձրացեալ. (Երեմ. ՟Ժ՟Է. 12։)
Վերացեալ եւ բարձրացեալ. (Սղ. ՟Լ՟Զ. 35։)
Գովեալ եւ առաւել բարձրացեալ յաւիտեանս. (Դան. ՟Գ. 52=56։)
ԲԱՐՁՐԱՑԵԱԼ. ա. ὐψηλός altus Բարձր. բարձրաբերձ. եւ Ամբարձեալ հպարտութեամբ.
Առ զզօրութիւն բարձրացեալ բլրոյն քո։ Խոնարհեցուցանեմ զփայտ (այսինքն ծառ) բարձրացեալ։ Կործանեսցին պարիսպք քո բարձրացեալք։ Մայրից բարձրացելոց, բլրոց բարձրացելոց, պարսպաց բարձրացելոց։ Օր տեառն զօրութեանց ի վերայ ամենայն հպարտից եւ ամբարտաւանից, եւ ի վերայ ամենայն բարձրացելոց եւ վերացելոց.եւ այլն։
Եւ որդիքն Իսրայէլի ելանէին բարձրացեալ ձեռամբ։ Ի վերայ այսր ամենայնի ոչ դարձաւ բարկութիւն նորա, այլ տակաւին ձեռն իւր բարձրացեալ է։ Եւ այս ձեռն բարձրացեալ ի վերայ ամենայն ազգաց (ի պատուհասել).եւ այլն։
Եւ եղիցի ... տունդ բարձրացեալ՝ ի զրոյցս. (՟Գ. Թագ. ՟Թ. 8։)
Բարձրութեամբ նշանաւոր. երեւելի ամենայն աչաց.
Վարչամակն ի գլուխն բարձրանիշ տեղի՝ սաղաւարտ փրկութեան. (Ոսկիփոր.։)
Բարձր շինեալ. բարձր շինուածով.
Ի բարձրաշէն եւ գեղեցկայարմար ապարանք. (Լաստ. ՟Ի՟Դ։ եւ Եղիշ. երէց.։)
Պարիսպք բարձրաշէնք. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 18։)
Բարձր օրինակաւ.
Զայնոսիկ յոյժ բարձրապէս խօսի. (Ոսկ. գծ.։)
ὐψαύχην cervicem attollens Բարձրապարանոց, իրօք կամ նմանութեամբ. խրոխտ. գոռոզ. վիզը տնկած, եւ տնկօղ.
Այժմ բարձրավի՛զ ձի, եւ խրոխտ ... խայտայ ի դաշտս. (Ածաբ. նոր կիր.։)
Մի՛ ախորժեսցես ի վեր ամբառնալ զձեռնդ Աստուծոյ (ընդդէմ քո) ըստ բարձրավզիցն. (Ածաբ. աղք.։)
Զբարձրավիզն խոնարհեցուցեր. (Սկեւռ. լմբ.։)
Ո՞ւր իցէ բարձրավիզն հպարտութիւն. (Վրք. հց.։)
Նշանակ բարձրավզին եւ փքացելոյ վասն ամբարհաւաճութեանն։ Ինձ մահկանացուիս զի՞նչ արժան է բարձրավիզ լինել, փքանալ, փռնդալով առ նմանիսն. (Փիլ. ել. եւ Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Յանզղջութենէ անձանց, եւ ի բարձրավիզն լինելոյ մտաց եւ ապարասան ի վերայ առաքինութեան սրբոց արանցն. (Վրք. հց. ՟Ա։)
Որպէս Բարձրաբերձ, կամ ըստ յն. ամենաբարձր.
Ծառք ի բարձրբարձ բարձունս վերացեալք։ Ջուրն ի բարձրբարձ բարձունս վերինս՝ պատեալ շուրջ զբոլորն բոլորակն երկինց. (Վեցօր. ՟Բ. ՟Գ։)
ԲԱՐՁՐՎԶԵԼ. cf. ԲԱՐՁՐԱՎԶԵԼ.
Սկսաւ (աքաղաղն) ճեմել եւ բարձրվզել վասն յաղթութեան. (Վրդն. առակ.։)
Նման բերդի, ամուր կամ բարձր հանգոյն ամրոցի.
Բոլորապէս կորզեալ զբնութիւնս՝ արժանացոյց կենաց. (Շ. բարձր.։)
Զամենայն բոլորովիմբ հաւատոյ աչօք նկատել. (Շ. բարձր.։)
Գահավէժ առնէին զնոսա ի ծայրից բարձրավանդակին. (՟Բ. Մնաց. ՟Ի՟Է. 12։)
Գահավէժ առնէին զնոսա ի ծայրից բարձրավանդակին. (՟Բ. Մնաց. ՟Ի՟Է. 12։)
χαμαιλέων chmaeleon ազգ մողէզի կամ կովադիացի, երկայն իբր եօթն մատնաչափ, եւ բարձր հինգ մատնաչափ՝ որսօղ ճանճից եւ ճճեաց բերանաբացութեամբ. ոյր վասն ասի օդով սնանիլ.
Գերակատար գագաթն, կամ գերանք. իբր բարձրակատար. (Մագ. ՟Ժ՟Ա։)
Գերակատար ըստ փարիսեցւոյն. այսինքն փքացեալ, բարձրամիտ. (Բրս. հց.։)
Արութեան գերակատար բարձրանայ. (Պիտ.։)
Իբր Գերամբարձեալ. բարձր յոյժ. գերակայ. գերագոյն.
Բարձրանալ ի փառս. փառաւոր գտանիլ յոյժ.
Գլխաւորեալ իշխանական պատուասիրութեամբ փառօք ի փառս. (Շ. բարձր.։)
Գմբեթաձեւ խորանարդ բարձրացեալ (շինուած եկեղեցւոյ). (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Զարարիչն ամենայն գոյութեանց. (Շ. բարձր.։)
ἑπαίρομαι efferor, effero me, περπερεύομαι perperam vel temere ago, ostento Փքանալ. բարձրամտիլ. խրոխտալ. ամբարհաւաճիլ. պերճանալ իշխանութեամբ. բան կամ մեծութիւն ծախել.
Փքացայ, վերացայ ... գոռոզացայ, բարձրացայ. (Նար. ՟Ե։)
Փառք եւ գովութիւն առաջի երեսաց նորա։ Մեռաւ ո՛չ գովութեամբ։ Յիշատակ արդարոյ հանդերձ գովութեամբ։ Վրիպեցան յաստուծոյ գովութենէն եւ ի նորին օրհնութենէն։ Որոյ գովութիւնն ո՛չ է ի մարդկանէ, այլ յաստուծոյ։ Լցցի բերան իմ գովութեամբ (այսինքն օրհնելով զաստուած)։ Բարձր արարից զնա գովութեամբ.եւ այլն։
(Գաւազանն ահարոնի) որ իբրու ցամաք գոլով՝ նոյն ժամայն իսկ դալարաբերեաց. (Անյաղթ բարձր.։)
Իբրեւ զխնձոր զուարճացեալ ի վերայ բարձրաբերձ դալարագեղ ծագի ճղաց ծառոյն. (Վրք. ոսկ.։)
Ըստ նմանութեան ծառոց, որ ոռոգին ջրով, եւ ապա դալարանան. (Շ. բարձր.։)
Փայտ ընկէց յակն աղբերն, որ հոսէր դառնագոյն. (Շ. բարձր.։)
Ի փորուածէ բեւեռացն դաստակետեղք ձեռացն ... կարմրացեալ ներկան. (Անյաղթ բարձր.։)
Եւ զի ոչ ունէր բանն ազատութիւն յառաջ անցանել, դիմահարեցաւ, եւ զտեղի առ. (Շ. բարձր.։)
Դիւրահուպ առ ի մէնջ բուսանելով. (Անյաղթ բարձր.։)
Մոմ դիւրընկալ (կնքոյ)։ Դիւրընկալ լսելիք։ Դիւրընկալ եղեն բանին։ Յամլութենէ մտաց առ դիւրընկալ փոփոխելով։ Այնու զնոսա դիւրընկալս առնիցէ։ Օդ դիւրընկալ բնութեամբն, եւ զամենեսեան պարունակելովն. (Բրս. հց.։ Դիոն.։ Շ. բարձր.։ Փիլ.։ Նանայ.։ Ի գիրս խոսր.։)
Առ ի դիւրընկալ գործել զնոսա (զժողովուրդն) առ քարոզութիւնն յովհաննու։ Զի դիւրընկալ զնոսա կազմեսցէ առ բարձրագոյն վարդապետութիւնն. (Կիւրղ. ղկ.։)
Դիւրընկալ գործել զիրս, կամ պատշաճել, աւանդել. (Անյաղթ բարձր.։ Լմբ. սղ.։ Երզն. քեր.։)
Դիւրընկալ լինիցի խորհուրդն, կամ առ ի հաւատալ, կամ ի միտս, կամ արարածոց. (Ոսկ. մտթ.։ Շ. բարձր.։ ՃՃ.։)
Եռահիւսակ սրբասացութիւն, կամ սրբասացութիւնք. (Անյաղթ բարձր.։ Անան. եկեղ.։ Յհ. իմ. եկեղ.։)
Կողովս երիս ոսկեղէնս, եւ մի արծաթի. իսկ արծաթին կից էր ընդ միում յոսկեղինացն իբրեւ զերկաւորի ... իսկ զերկուորիսն բարձրագոյն եցոյց ի վերոյ կողմանէ հիւսիսային կողովոյն. (Ճ. ՟Զ.։)
Երկթեւեան նշանս տէրունական. (Շ. բարձր.։)
ԵՐԿՆԱԲԱՐՁ. ա.մ. իբր Երկնաբերձ. երկնաբարձր.
οὑρανομήκης caelum altitudine tangens, altissimus Բարձր կամ ամբարձեալ յոյժ՝ իբրու յերկինս. բարձրաբերձ.
Նաեւ զծառոց անգամ, որք ի սակաւ ինչ բարձրութեան են, ասեմք, թէ երկնաբերձ են. եւ զծխոյ՝ թէ յերկին կցի. (Եզնիկ.։)
Ի միջոյ մերմէ ի վեր ընթացեալ, եւ յերկնագոյն բարձրութիւն փառացն վերացեալ». իմա՛ երկնաբերձ, ծայրագոյն. երկայնագոյն յոյժ։
Կամ Օդաթռիչ. բարձրաթռիչ.
Ի համօրէն քարինս նորա քրիստոս երկրպագի։ Երկրպագեալ տէրութիւն։ Երկրպագելի պահպանակդ, կամ բարերարութիւն, կամ բարձրութեամբդ։ Ընդ քեզ երկրպագելւոյ. (Նար.։)
Եօթնայարկն կոչեալ, որ էրն եօթն դաս ի վերայ միմեանց կամարօք բարձրացուցեալ. (Մարթին.։)
Ո՛վ ասէ մեծի զարմանալեացս, զոր ունիմք իմանալ։ Այս են զարմանալիք. (Շ. բարձր.։)
Մնալ զգուշաբար գալստեան թագաւորին. (Շ. բարձր.։)
Կայ ի բարձրաւանդակի վերայ յոյժ զնստագունի։ Հնգետասան կանգուն. այլ քան զնստագոյնսն աւելի եւս։ Ճառդ երեւեցուցանէ զնստագունաց եւ զնուաստից դաշտի ապականութիւն. (Փիլ.։)
Զուարթուն կոչին հրեշտակք, որ են անքուն ակամբ, եւ լուրջ երեսօք. (Շ. բարձր.։)
Տէր զօրութեանց։ Անուն տեառն Աստուծոյ զօրութեանց։ Օրհնեցէ՛ք զնա ամենայն զօրութիւնք նորա։ Բարձրացաւ մինչեւ ի զօրութիւնս երկնից, եւ ընկէց յերկիր ի զօրութենէ երկնից եւ յաստեղաց։ Երկիր եպագ ամենայն զօրութեան երկնից։ Յարեւու եւ ընդ լուսնով եւ ընդ ամենայն աստեղբք, եւ առաջի ամենայն զօրութեանց երկնից, զոր սիրեցինն, եւ որոց ծառայեցինն։ Զոր օրինակ ոչ թուին զօրութիւնք երկնից, եւ ոչ չափի աւազ ծովու. եւ այլն. (Սղ.։ Դան.։ Ես.։ Երեմ. եւ այլն։)
Բարձրացո՛ զօրութեամբ զբարբառ քո. (Ես. ՟Խ. 9։)
Ըմբշամարտիցն եւ արիացելոցն ընդդէմ երեւելի եւ աներեւոյթ թշնամոյն. (Շ. բարձր.։)
Ի պատերազմունս կամ յըմբշամարտս տկարանան եւ յաղթին. (Շ. բարձր.։)
Յետ խոնարհութեանն ըմբոշխնեսցէ զպսակն բարձրութեան. (Վանակ. յոբ.։)
Յետ խոնարհութեանն ըմբոշխնեսցէ զպսակն բարձրութեան. (Վանակ. յոբ.։)
Նաեւ ըստմիոջէքդ ամենայն մինչեւ ի բուն ծայր երգոյս ոչինչ անյար. (Անյաղթ բարձր.։)
Թանձրախիտ բարձրութեամբն (հասկաց) ամպաձեւ երեւի. (Լաստ. ՟Ժ՟Ը։)
Թեւքն (յայտ առնեն) զբարձրականն եւ զթեթեւականն. (Ոսկ. ես.։)
Եւ մի՛ թեւաթափեսցի վասն բարձրութեան թռչմանն. (Առ որս. ՟Ժ՟Բ։)
Յիմանալի բարձրութիւնն սքանչելի լերանցն յաւիտենից թեւակոխեսջիք. (Յհ. կթ.։)
Թեւապարեալ վերանան ընդ առաջ Քրիստոսի. (Շ. բարձր.։)
Պահանջէ մարգերէիւն հոգին սուրբ հնոյ ժողովարանին, եւ այլն. (Շ. բարձր.։)
Խաչն՝ մանկանց դաստիարակ, ծերոց ժողովարան. (Անյաղթ բարձր.։)
Աշտարակօք՝ բարձր ահաւոր, իմաստապէս արուեստաւոր. (Շ. եդես.։)
Անուանակիր եղեալ անորակին ըստ իմացագուինի ծայրագոյն պատուով (արեգակն). (Անյաղթ բարձր.)
Յինքնաբուն մարմին վարուցս ի ներքս մտեալ։ Յինքնաբուն մերս մարմին. (Անյաղթ եւ Շ. բարձր.։)
որք ինքնաշարժ ախտիւք, եւ բռնակալաց աշխարհի համանօք զանձինս իւրեանց յայս աստիճան հոգեւոր բարձրութեան ձգեն. (Շ. ընդհ.։)
Առ ինքնարգոյ բարձրայօնն. (Նար. ՟Գ։)
որ խրոխտայր իշխանաբար ի վերայ բնութեանս. (Շ. բարձր.։)
κατάγω, καταβιβάζω, καταφέρω , καθίημι, χαλάω deduco, defero, dimitto եւ այլն. Տալ իջանել. ի վայր բերել, ածել, առաջնորդել. խաղացուցանել ի բարձր դրից ի ստորին կողմանս. իջեցնել, ինջեցնել.
Բարձր լանջօք. եւ բարձր ըստ նմանութեան լանջաց.
Լեառնաձեւ ամպ, կամ հուր, կամ բարձրութիւն. (Նար. յօվեդ։ Վրդն. ծն.։)
Չարութեամբ սատանայ լեառնացաւ եւ բարձրացաւ ի վերայ որդւոյ ադամյ. (Տօնակ.։)
Բարձր իբրեւ ըզլեառն. լեռան պէս բարձր կամ մեծ.
Երկնաճեմ լոյսընկալ բարձրադիտակ լուսաւորացդ. (Նչ. եզեկ.։)
Որպէս զլոյս կամ զբոց բարձրացեալ. այլ ըստ յն. վերծանելի է՝ Լուսաբեր. φωταγωγός , որպէս լուսատու.
արծուին բարձրաթռի թողլով զուղղորդ սովորական թռիչսն լուսաբնակ. (ՃՃ.։)
Բարձր է քան զաշխարհս հաւասար լուսնական գնդին. (Երզն. մտթ.։)
Ամենայն խայտախարիք. (Շ. բարձր.։)
Արեամբ որդւոյն զփայտըդ ներկեալ՝ խանդաղանօք ողջագուրեալ (սուրբ կոյսն). (Շ. ոտ. բարձր.։)
Յաւուր տօնի խաչավերացին. (Շ. բարձր.։ ՃՃ.։ Ճշ.։ Հ. սեպտ. ՟Ժ՟Դ.։)
Արգելեալ զլոյսն՝ խաւարումն գործէր երիս ժամուն. (Շ. բարձր.։)
Տեսանելով լոկ խոտորնակի ձեւացեալ խաչ. (Շ. բարձր.։)
Օդեղէն եւ ջրեղէն եւ լուսեղէն ամուրս խորանակապ բարձրութեան. (Նար. յովէդ.։)
βάθος, βάθησμα, βαθέα profunditas. Խոր գոլն. տարածութիւն ի բարձրութենէ ի վայր. խորունկութիւն.
Ի խորութեան կամ ի բարձրութեան։ Զխորութիւն խորոց ո՞վ կարասցէ գիտել։ Ոչ բարձրութիւն, եւ ոչ խորութիւն. (Ես. ՟Է. 1։ Ժղ. ՟Է. 25։ Հռ. ՟Ը. 39։)
Մատիցէ այրի խորութիւն սրտի իւրոյ, եւ բարձր եղիցի ատուած. (Սղ. ՟Կ՟Գ. 8։)
Ընդդէմ մահու խրախուսեցաւ, եւ պարտելոյն վերայ ելաւ. (Շ. բարձր.։)
Բարձրացեալ աջոյ կարողին, առ որ քաջութեամբ խրախուսեալն արժան է ամենեցուն։ Լուայք զտեառն անսուտ ձեզ խոստմունս. խրախուսեցէ՛ք առ այս բարբառոյ. (Լմբ. ատեն.։)
Երիվար բարձրավիզ, խրոխտալիր՝ յարմարական առ ընթացս պատերազմականս. (Արծր. ՟Գ. 12։)
Խրոխտական բարձրավզութեամբ վարել զախոյեանսն. (Արծր. ՟Դ. 11։)
ἅκρος, ἁκραιφνέστατος, ὔψιστος summus. Որ է ի ծայրն առաջին, մերթ նաեւ վերջին. բարձրագոյն. գերագոյն. գերազանց. ծայրացեալ. կատարեալ. քաջ. ծարը եղօղը կամ հասած, է՛ն վերը, բարձր, խորունկ.
ԾԱՅՐԱՐՁԱԿ եւ ԾԱՅՐԱՐԱԿԵԱԼ. Որոյ ծայրն՝ գագաթն՝ ստեղն է արձակ եւ բարձր, կամ համարձակ եւ ազատօրէն արձակեալ, սփռեալ. եւ Տարածեալ գոլով, եւ տարածելով. ձկտելով.
Ի յերկրի կանգնեալ եւ հաւասար երկրի ծայրարձակեալ բարձրացար։ Ծայրարձակեալ ծաւալեցեր զծագումն աստուածային իմանալի ճառագայթիցն. (Անան. եկեղ։)
Ծով ծաւալեալ ծիծաղական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Զամենայն հրէայսն բարձր կականաւոր լացոյց. (Մամբր.։)
Կամակատար որդի բարձրելոյն. (Նար. խչ.։)
ԿԱՆԳՆԱՒՈՐ. Կանգնաչափ. ոյր բարձրութիւնն է այսչափ կանգուն.
Աշտարակ բարձրաբերձ՝ զօրաւոր վիմօք կապարայօդ հիւսմամբ շարադրեալ. (Արծր. ՟Ե. 2։)
Նմանապէս եղիայի կառավարելով յափշտակեցար ի բարձրագոյն անճառելիս. (Ոսկ. լս.։)
Կառք խաչակառք, յորում էմմանուէլն բարձրացեալ՝ կառավարելով ստուգապէս աւարումն գերելոցն արար. (Անյաղթ բարձր.։)
Ի կատարատաշ վիմէ աղբիւրս ի վեր բղխեցեալ։ Ի կատարատաշէն զվտակս ի վեր առաքեսցէ. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ այլաբ։ Շ. բարձր.։)
Ի կարաձմեռն ժամանակի առնել տապան. (Շ. բարձր.։)
Կարծեցեալ ճաճանչ. (Շար.։ Անյաղթ բարձր.։)
Համեմատեալ նշանի (սուրբ խաչին) լուսոյն՝ կարծեցեալ ասին այլք լուսաւորք, յաղագս սքանչելի երեւմանն. (Շ. բարձր.։)
Կարճ ըստ բարձրութեան. յն. խոնարհ. ταπεινός humilis. ցած.
Ծառք ամենայն՝ բարձրաբերձք, եւ կարճաբերձք, Վեցօր. (՟Ե։ Վրդն. ծն.։)
Զի մի՛ տնանկն կարօտասցի, եւ մի՛ ընչեղն բարձրամտեսցէ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Բարձրագոյն քան զերկնից երկինս, եւ խոշորագոյն քան զներքին կիսագունդն. (Գիւտ թղթ. առ վաչէ։)
Ի վերին կիսագնդին լինին. (Շ. բարձր.։)
Գունդ կիսակտուր՝ հեցի օրինակաւ բարձրացեալ ի վեր, եւ կորացեալ. (Պիսիդ.։ եւ Վրդն. ծն.։)
Բարձրավիզ. փքացեալ.
Ոչ եթէ անչափակալ բարձրութիւնն աստուծոյ սահմանաթաքոյց եւ կողմնափակ իցէ. (Ագաթ.։)
Եւ գովասան երգոյս եղեալ կցորդական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Վարս ունէիր աստուծոյ հաճոյական։ Խօսել բանս հաճոյականս ըստ ժամանակի։ Ողջակէզ կամ պատարագ հաճոյական։ Հաճոյական ծառայութիւն, կամ աղօթք, մաղթանք, խունկ. (Շար.։ Շ. բարձր.։ Մաշտ.։ Ճ. ՟Բ.։ Խոսր.։ Նար.)
Կուսանաց կարգ՝ համապատիւ է հրեշտակաց։ Ոչ իբրեւ ընդ մարդոյ համապատիւ խօսէին, այլ որպէս ընդ աստուծոյ. (Շ. բարձր. եւ Շ. մտթ.։)
Վարդապետաց քանոն հաւատոյ. քանոն՝ զուղիղ եւ զճշմարիտ համառօտելն կոչէ՝ վարդապետութեամբ. (Շ. բարձր.։)
ՀԱՄԲԱՌՆԱՄ αἵρω, ἑξαίρω եւ այլն. extollo, elevo. որ եւ ԱՄԲԱՌՆԱԼ. Համայն բառնալ ի վեր կոյս. վերացուցանել. բարձրացուցանել. վեր վերցընել.
ՀԱՄԲԱՌՆԱՄ, բարձայ, ձի՛ր, ձեալ. կ.չ. ἁναβαίνω ascendo եւ այլն. Վերանալ. բարձրանալ. ի վերա ելանել. ի վեր երեւիլ. վեր ելլալ.
Ի վեր կամ ի խոնարհ ունել զհայեցուածս։ Զհայեցուածսն գեղեցկացուցանել։ Յայրատ հայեցուածոց։ Յստակ հայեցուածովք. (Լմբ. սղ.։ Նեղոս.։ Ոսկ. յհ.։ Անյաղթ բարձր.։)
Հայեցուածն միայն ի զարմացումն ածէ։ Ի բարձրավանդակ թագաւորանիստն զհայեցուածսն ունի. (Խոր. ՟Ա. 15։ ՟Բ. 39։)
Պատմեցին մեզ զհանգամանս ճանապարհին։ Ոչ գոն հանգամանգ գործոց նոցա։ Յամենայն հանգամանք բարձրացուցանել զժողովուրդ իւր. (Օր. ՟Ա. 22։ Բար. ՟Գ. 18։ ՟Ա. Մակ. ՟Ժ՟Դ. 35։)
Կուսին սրբոյ հանգունակեալ, աստուածածնին տիպ բաղդատեալ. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Ամենայն ինչ՝ որ հանդերձեա՛լ է լինել, յապայ կոչի. (Շ. բարձր.։)
Ամենայն ինչ՝ որ հանդերձեա՛լ է լինել, յապայ կոչի. (Շ. բարձր.։)
Գեղեցիկ բարձրութեամբ կամ մեծութեամբ հասակի. վայելչահասակ.
Ունօղ զչափաւոր հասակ տիոց. չափահաս. եւ Ունակ բաւական բարձրութեան հասակի. հասակալից. հասակաչափ.
ՀԱՐԱՒԱԲԵՐ կամ ՀԱՐԱՒԱԲԵՐՁ. Որ ընդ հարաւ բերի, կամ բարձրանայ.
Կանգուն կալով երկրպագեն հարեւանցի. (Շ. բարձր.։)
Զթշնամին կենաց մերոց կոխեաց քրիստոս՝ ինքն հնձանահար եղեալ. (Շ. բարձր.։)
Շինեաց զհողաբլուր բարձրաւանդակն յափն գետոյն. (Արծր. ՟Դ. 11։)
Ի բարձրեալն հօրէ զօրացեալ եւ հովանացեալ. (Նար. ձ։)
Քերովբէքն ի պատիւ ի վերայ հովանոցանային. (Անյաղթ բարձր.։)
Գաւազանիս խորհուրդ ... նախ հովուական, եւ ապա վարդապետական. (Շ. բարձր.։)
Նոյն ընդ Հպարտախոհ. բարձրամիտ. մեծամիտ.
ἑπαίρομαι, ὐπεριφανέω, ἑξυβρίζω , ἁλαλαζονεύομαι, μετεωρίζομαι, ὐψηλοφρονέω, γαυριάω , φυσίομαι superbio, effero me, extollor, jacto me, glorior, inflor եւ այլն. Կամիլ վերագոյն երեւիլ քան զայլս. փքանալ. ամբարտաւանիլ. բարձրամտիլ. պարծիլ. պանծանալ. ամբարհաւաճիլ. մեծաբանել. յանձնապաստան լինել. ... խօրօզ չանմաք (լծ. գոռոզանալ)
Ունօղ զձեւ հսկայի. վիթխարի. յաղթանդամ եւ բարձրահասակ.
Որոյ գագաթն է հրաբորբոք. կամ կիզանօղ գագաթան մարդոյ իբրեւ հրով. մակդիր արեւու բարձրացելոյ. Յաւուրս տապախառն ծագման հեփեստեայ հրագագաթան. (Ղեւոնդ.։)
Բարձրաբերձ լեառնն արտոս, որ պահէ յինքեան եւ զձիւնահորս (կամ զձիւնահոսս) ամբարեալ ի պէտս թագաւորաց. (Արծր. ՟Ե. 6։)
Բարձրաբերձ լեառնն արտոս, որ պահէ յինքեան եւ զձիւնահորս (կամ զձիւնահոսս) ամբարեալ ի պէտս թագաւորաց. (Արծր. ՟Ե. 6։)
Մեղուն քաղցրացոյց զճաշակարանն։ Անյաղթ բարձր.։
Ճգնազգեաց առաքինութեամբ քաղաքավարեցին. իմա՛ ճգնողական. (Շ. բարձր.։)
Ոչ երբէք զինքեանց ճոխաբանել, կամ բարձրագոյնս ինչ ճառել. (Նանայ.։)
Բարձրահասակդ, եւ մակաւասարդ քաջաց։ Որ ոչն մակաւասար ենթակային տրամախոհի, զիա՞րդ տնօրինաբար բաժանէ. (Մագ. ՟Ժ՟Դ. ՟Ժ՟Ը։)
Հասակաւ մեծ՝ բարձր. բարձրահասակ.
Բարձրեալն փարօք, մեծապատիւ ամենակալ ճշմարիտն աստուած։ Վասն մեծապատիւ շքեղ տաճարին։ Մեծապատիւ մեծապարգեւ արարաք զամենայն կողմանս քաղաքացն. (՟Բ. Մակ. ՟Գ. 12։ ՟Գ. Մակ. ՟Զ. 14. եւ 10։)
μέγεθιος magnitudo μεγαλείον, -εῖα magnificum, -ca αὑθεντία auctoritas. Մեծն գոլ յո՛ր եւ է կարգի. առաւելութիւն. բարձրութիւն. ճոխութիւն. փառաւորութիւն. իշխանութիւն. եւ այլն։ մենծութիւն.
Բարձրացաւ մեծութեամբ ի մէջ դատաստանաց։ Ոչ խորշի ի մեծութենէ, զի զփոքր եւ զմեծ ինքն արար։ Մեծութեամբ բազկի քո։ Ըստ սրտի քում արարեր զամենայն զմեծութւնդ քո տէր։ Պատմեսջի՛ր զայդչափ մեծութիւն զօրութեանցն աստուծոյ։ Մեզէն եղեալ ականատեսք նորա մեծութեանն.եւ այլն։
Ի մարմինս բարձրաւանդակք, եւ խորագոյնք ինչ, մեծութիւնք եւ փոքրութիւնք. (Ածաբ. աղք.։)
Մթացուցիչ խորհուրդք. (Անյաղթ բարձր.։ Մագ. ՟Խ՟Դ։ Սիսիան.։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբ, միայնացելոց պարիսպ, ճգնաւորաց ժուժկալութիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
Ո՛վ խաչ բարձրաթեւ, մանկանց պահապան, եւ միջահասակաց օգնական ի պատերազմի. (Ճ. ՟Բ.։)
Միջին կամ ներքին բերդ. վերին կամ բարձր բերդ. դղեակ. ամուր. ամրոց. եւ յն. բառիւ՝ Ակառն, կամ միջնաբերդ ակառանց.
Մշտախաղաց եւ նուրբ հրային բնութեանն նմանութիւն իմն բերէ օդդ։ Վասն մշտախաղաց օդոյն ի բարձրութեան նոցա շնչելոյ. (Նիւս. կազմ. ՟Բ։ Վեցօր. ՟Թ։)
Բարձրաբերձ. վսեմ.
ὐπερέχων excellens, eminens, superans, altior. Առաւել յաղթ. զօրագոյն եւ բարձրագոյն. վերագոյն. գերազանց.
Ցնցուղ արեանն ի բեւեռացն է յայտնաբան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Յայտնի. յայտնական. երեւելի. (կամ անուն բարձր տեղւոյ իրիք)
Ելեալ կային ճակատեալք ի վերայ բարձրաւանդակի լանջակողմանցն յայտնաւորին. (Փարպ.։)
Աջողմամբն եւ բարեկամօքն մի՛ վստահանալ եւ բարձրամտել. (Պիտառ.։)
Յառաջագէտն բարձրեալ. (՟Դ. Եզր. ՟Ե. 35։)
Առ սակաւ սակաւ յառաջադէմս առնել ի բարձրագոյնս. (Ածաբ. պենտեկ.։)
Կործանեալ կռոցն պատկեր՝ պատուականութիւն խաչին յառաջանայր ի մէջ աթենացւոցն. (Շ. բարձր.։)
Ի Լուսաւորչէն յառաջացան կրօնք եկեղեցւոյ. (Շ. բարձր.։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբ, քրիստոսասէր զօրաց յառաջապահեստ. (Անյաղթ բարձր.։)
Լուսոյն պայծառութիւն արդարոցն լինի զգեստ յարդարանաց. իսկ այրեցողականն՝ մեղաւորացն կարգի տանջանարան. (Շ. բարձր.։)
Զգոյնս հերաց նո՛ր յեղանակեաց։ Յեղանակեսցես զփառս հերաց քումդ բարձրութեան։ Նոր յեղանակեցեր։ Յեղանակեալ ինձ զաւուրն չար առ մեծ աւետիս ակնկալութեան. (Նար. մծբ. եւ ՟Բ. ՟Ժ՟Ե. ՟Ի՟Թ։)
Զոր ի ճառելըն՝ կորուսեալքն յիմարանան, այլ փրկելոցս է զօրութիւն Աստուածական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Ուսուցանէ յօժարական կամօք խոնարհել. (Շ. բարձր.։)
Որ նախ խոնարհ, նախապատիւ բարձրասցի. (Լմբ. ատ.։)
Որ նախ է ի վեր բարձրացեալ.
Ներբողեանն՝ գովասանութիւն վերակոչի. (Շ. բարձր.։)
Նկարագրեաց իբր զտարացոյց գեղոյ պատկերի ձեւոյ տեսակի զնմանութիւն նորին ի յանձին։ Նկարագրեա՛ հոգւով քո բարձրեալ ի նորոգումն անեղծանելի։ Որ զօրինակն նկարագրէր տէրունական տնտեսութեանն. (Նար. խչ. եւ ՟Ի՟Զ. կ. ուր եւ ՟Ծ. ասի, նկարագրեր, իբր նկարագրեցեր։)
Նմանագոյն է ասել. (Շ. բարձր.։)
Մատուցանել թուղթս վասն նորոգութեան (կամ նորոգման) սիրոյ եղբայրութեան մերոյ։ Նորոգումն (կամ նորոգութիւն) երիտասարդի ըստ ճանապարհաց իւրոց։ Այս է նորոգումն աջոյ բարձրելոյ։ Ի նորոգումն (յն. ի նորութեան) կենաց շրջեսցուք. եւ այլն։
Ի քեզ օժընդակեալ. (Անյաղթ բարձր.։)
Կին շնորհակալ (կամ շնորհակալու) բարձր առնէ զփառս առն իւրոյ. (Առակ. ՟Ժ՟Ա. 16։)
Դժնեայն ողամբ. բարձրավիզ, կամ անհոգ. տիք կամ անհոգ կեցօղ.
Ողջակիզեցաւ ի վերայ սորա՝ հօր ի հաշտութիւն, եւ քաւութիւն բնաւիցս. (Շ. բարձր.։)
(Գաբրիէլ՝ մարիամու) ետ զհրովարտակն ողջունալի՝ գրեալ ի բարձրելոյն. (Եփր. ծն.։)
Խաչն լուսոյ կանգնեալ բարձրացաւ ի վերայ ոսկէբլուրն գողգոթայի։ Ի վերայ գագաթան ոսկէբլուր գողգոթայի. (Կիւրղ. խչ.։)
Սուրբ աշտանակ ոսկիաձոյլ։ Ոսկիաձոյլս (կամ ոսկիաձոյլ) կազմեցին. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Ձիոցն՝ ոտնատորոփ փռնկալոյն մանեակս զանգակեալս։ Ոտնատրոփ (կամ ոտնատորոփ) լինելով փռնգայր իբրեւ զձի խստերախ։ Երիվար բարձրավիզ, ոտնատորոփ, խրոխտալիր. (Արծր. ՟Գ. 2. 8. 12։)
Ամս ութուտասն։ Անկան ի բենիամինէ ութուտասն հազար արանց։ Ութեւտասն կանգուն բարձրութիւն սեանն։ Կամ նոքա ութուտասանքն, յորոց վերայ աշտարակն անկաւ.եւ այլն։
Իշխանութիւն ունիմ յերկինս ուղեւորել, եւ ընդ հրեշտակս պարել։ Ճանապարհորդաց առաջնորդ, որք ուղեւորին ի ծովու եւ ի ցամաքի։ Ի նոյն շաւիղ ուղեւորեալ, իւրում հօտին առաջնորդեալ. (Նար. երգ.։ Շ. բարձր.։ Յիսուս որդի.։)
Ուղիղ ըստ բարձրութեան. ուղղորդ. կանգո՛ւն. բարձրապարանոց. շիբ շիտակ, տնկած.
Մի՛ քան զկկանոնն ուղղագոյն, եւ մի՛ քան զպատուիրանն բարձրագոյն. (Առ որս. ՟Ժ՟Բ։)
Չափաւորեաց արարիչն բնաւորապէս՝ ըստ սահմանի ունել զերկայնութիւն՝ ամենայն ծառոց. (Շ. բարձր.։)
Քառադէմ ասի եւ կառսդ. (այն կառք՝ որ տեսաւ ի մարգարէէն, չորեքդիմի լինէր պատկերն. Շ. բարձր.։)
Շուք եւ զարդ գեղոյ ճոխութեան ձերում բարձրութեանդ՝ չքնաղապէս գերահռչակի. (Նար. առաք.։)
Որ կատարեալն են սիրով նորա, բարձրագոյն են նոքա ի պատճառանաց օրինաց (իբր ի խտրանաց, կամ յերկիւղէ) Եփր. (ղեւտ.։)
հալածելոց ապաստան, փախուցելոց պատսպարան։ Ուստի ոչ զօրէ ոք յէիցս առ պատսպարան փախստեան. (անյաղթ. բարձր։ եւ Արծր. ՟Դ. 12։ Նար. խ.։)
Զբարձրանալն ի խաչին եւ պարապնդիլ բեւեռօք. (Մաշտ. յորմէ եւ Յհ. գառն.։)
Դասք անմարմնոցդ պետութեանց, հրեշտակապետըք բարձրութեանց։ Գերագոյն էին պետութիւնք վերին, հրեշտակապետք երկնաւորք, հրեշտակապետք երկնաւորք, եւ հրեշտակաց զինուորութիւնք, պետութիւնք բարձրացեալք ի քահանայապետութիւն երրորդ. (Ժմ.։ Շար.։)
Այլք (ազնուանք) աստուածոց՝ պիտակաբար են եւ ոչ ստուգապէս. (Շ. բարձր.։)
Յորժամ բարձրանան մոլարքն ի վերին անշարժութիւն մերձ, առնին պղտորումք եւ կայծակունք. (Ոսկիփոր.։)
Տունկք եւ սերմանք պտղաւետին վայելչական։ Ծառ բարձրուղէշ եւ պտղաւէտեալ. (Երզն. ոտ. երկն.։ եւ Երզն. լս.։)
Մաքսաւորն սատերանայր, եւ հալածիչն պօղոս բարձրանայր. (Ճ. ՟Գ.։)
Ուր իցէ սար բարձր. լեռնաբեռձ. բարձրագագաթն.
Յակն աղբերն ի ներքոյ սարաբարձր մեհենատեղոյն հերակլոյ. (Բուզ. ՟Գ. 14։)
Ճշմարտապէս անմահի ելով սա զենումն, եւ պատարագի զենարան եւ սեղան, ըստ նմին նոյնպէս եւ զխաչանալն եւ զսեղանանալն կալցի. (Անյաղթ բարձր.։)
Երկիր՝ որ վիճակեցաւ, սեփականեցաւ նոցա. (Շ. բարձր.։)
Խոնահք հանեն ընկենուն ի միջոյ իւրեանց զսիգութիւն։ Ոչ հաղորդի բարձրութիւն առ խոնարհութիւն, եւ ոչ հեզութիւն առ սիգութիւն. (Մծբ. ՟Թ։)
Ունիմք սովորաբար ասել փիլիսոփայ, որք յերաժշտական արհեստս կատարեալք են. (Շ. բարձր.։)
Նա որջացելոց բազմաց ի բարձրաբերձ ամրոցաց ստորիջոյց (գտաւ). (Արծր. ՟Ե. 11։)
Սպուգապէս փայտ բնաւորեցար կենաց։ Մեծ է ստուգապէս։ Ստուգապէս յօրինուածով կարգեալ դրոշմեաց։ Զպատուիրեալսն ի մօրէն իւրոյ ստուգապէս կատարեաց. (Անյաղթ բարձր.։ Իգն.։ Փարպ.։ Ճ. ՟Ա.։)
Զծայրագոյնըն բարձրութեան ... սա վայրբերէ խոնարհական. (Յիսուս որդի.։)
Այլոցն ի նմանէ հեռանալով վասն բարձրութեան եւ մեծութեան նորին, նա յիրէն ոչ վեհերեաց։ Զայնպիսի այրն ոչ վեհերեաց ըմբռնել։ Խառնակել զպարզագոյնս յիրաց եւ ի բանից ոչ վեհերեն. (Արիստ.։ Երզն. մտթ.։ Սարկ. պատկ.։)
ἁναφέρω, ἁνωφέρω , ἑπιφέρω, ὐπερφέρω, ἁνάγω refero, sursum fero, veho;
infero, induco, profero, produco. Ի վեր բերել. վերաբեր առնել. բարձրացուցանել. ի վեր կամ ի դուրս հանել. կր. վերանալ, բարձրանալ.
Ի խոնարհագունէն վերաբերէ ի բարձրագոյն զհարցուած. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Սաբեկայ ծառոյն վերաբերեալ խոյ յողջակէզ։ Զերեւումն հոգւոյն տօնեմք, վերաբերեալ (միանգամայն՝ կամ ի ձայն բարձր) աստուած խւստովանիմք. (Շար.։)
Որ կայ ի վեր ի դիտակին. բարձրացեալ ի նշանակ կամ ի փայտ խաչի.
ἁνάπτημι, ἁναπτερέομαι sursum volo. Ի վեր կոյս թեւապարել, թեւակոխել. թռչել. վերանալ. ի վեր դիմել. բարձրանալ. ամբառնալ.
Մարախ նախ քան զվերաթեւելն՝ լերկ. իսկ յորժամ վերաթեւեալ բարձրասցի, յայնժամ վաղվաղակի օդական է.(Ճ. ՟Ը.։)
ՎԵՐԱԹՌՉԻԼ. ἁναπέταμαι, ἁνάπτημι sursum evolo, exaltor. Վերաթռիչ լինել. վերաթեւել. բարձրանալ.
Ի հեշտութեանց՝ գոլով սոյն զէն արիութեան, եւ յաշխարհիս ըղձից հոգւոյ վերածական։ Տեսակ սորա է գուժարկու մեռելութեան, եւ զօրութիւն՝ արագ առ կեանս վերածական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
ՎԵՐԱՄԲԱՐՁ կամ ՎԵՐՀԱՄԲԱՐՁ. μετέωρος, μετάρσιος sublimis. Վերամբարձեալ. բարձրացեալ. երկնային. որ ինչ կայ ի վեր կամ յօդս.
ՎԵՐԱՄԲԱՐՁ. մ. Ամբարձեալ կամ ի վեր բարձեալ գոլով. յօդս վերացեալ կամ վերացուցեալ բարձր.
Բարձրաձայն. ի ձայն վերին զուարթնոց.
Իսկ Վերացումն խաչի, ըստ յն. եւ լտ. ասի բարձրացումն, կամ բարձրութիւն. ὔψωσις exaltatio. Հ. Տօնաց. եւ այլն։
Հոգեղէնք՝ որպէս կառք բարձրելոյն վերինք, կամ վերնակառոյցք, վերնական զօրութիւնք.
ՎԵՐՆԱՅԱՐԿ. ա. իբր Վերնայարկեան. վերին յարկի. բարձր.
Ի բարձր վերնատանց անկեալ՝ առողջ ապրեցան. (Իսիւք.։)
ՎԵՐՆԱՏՈՒՆ. Մեհեան կռոց ի բարձրավանդակս եւ յանտառս. τέμενος (որպէս զատուցեալ). lucus, delubrum.
Ի ջուրց առեալն (մովսէս)՝ գաւազանաւ զջուրսն հարկանելով վիմատառէ. (Անյաղթ բարձր.։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբ իմանալի, վիմարդեան եւ քառանկիւն տախտակ։ Քառանկիւն եւ վիմարդեան տախտակս տպաւորեալ. (Անյաղթ բարձր.։ Թէոդոր. խչ.։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբ իմանալի, վիմարդեան եւ քառանկիւն տախտակ։ Քառանկիւն եւ վիմարդեան տախտակս տպաւորեալ. (Անյաղթ բարձր.։ Թէոդոր. խչ.։)
Վէս բարուք. բարձրավիզ. վզանուտ.
Տեղի վստահութեան եւ ապահովութեան յամրափակ կամ ի բարձր վայրի. ապաստան. ամրութիւն. նեցուկ.
Խորտակեալ դրացս վստահարան։ Բարձրութեանն վստահարան կործանեցաւ։ Նար. (՟Բ. ՟Ի՟Դ։)
Վտանգելոց օգնական. վտանգութիւն՝ է՛ որ հիւանդութեան, եւ է՛ որ մեղաց, եւ կամ հաւատոյ։ Եւ եյս ի կամայից է վտանգութիւն փախչել յանհաւատից եւ ի չարաց. (Շ. բարձր.։)
Օրհնեալ եւս փայտ՝ որ գաւազան, դու քաջ հովուին ցուպ տածութեան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Կարծրագոյն գտար առ ի տապալումն աւերածոյ։ Հիմնաշարժ տապալմամբ։ Զբարձրաբերձ շինուածոցն տապալմունս։ Ի տանցն տապալմունս. (Անան. եկեղ.։ Արծր. ՟Դ. 4։ Պիտ.։ Փիլ. լին.։)
Այսու կենօք տարաբերեալ եմք ի միմեանց զանազան կենօք. (Շ. բարձր.։)
Տափարակ մասն կամրջաց ի մուտս եւ յելս, ուր միջավայրն է բարձր.
Տեառնագիր հրաման, ես բարձրանամ գէտ. (Նար. տաղ.։)
Բարձրացո՛ զտեսութիւն մտաց քոց։ Այսպէս մանրազնին տեսութիւն՝ սակաւուց է. (Վրք. հց. ՟Բ. ՟Ժ։)
Ծառս տերեւալից՝ ունայն ի պտղոց։ Տերեւալից լինել, եւ պտղատու ի ժամու։ Ոչ ունելով ոստ տերեւալից. (Նար. ՟Թ։ Լմբ. սղ.։ Շ. բարձր.։)
Տերեւախիտ հեզիկ զարժէր։ Տերեւախիտ (կամ տերեւախիթ) կանաչացեալ. (Պիտ.։ Շ. եդես. եւ Շ. բարձր.։)
Տէրունեան սուրբ մարմինն։ Տէրունեան մարմնոյ եւ արեան։ Ի տէրունեան մեծի սուրբ զատկին։ Խոյս ի չարէն ետու առ ի լրըումն տէրունեան հրամանին։ Ծառայո չար եւ վատ ըստ տէրունեան յանդիմանութեանն. (Անյաղթ բարձր.։ Շար.։ Եղիշ. ՟Ե։ Յհ. կթ.։ Նար. ՟Է։)
Յետ ջրհեղեղին տիտանն ընդ կրովնի ի մարտ գրգռէր։ Սկսանէին զբարձրաբարձ զբուրգնն կանգնել. եւ յետ այնորիկ կրովնն եւ տիտանն մարտ պատերազմի ընդ միմեանս բախէին։ Հերկալէս եւ դիոնէսոս էին ի տիտանացն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Տնտեսաբար եւ վայելչապէս՝ կենաց գործի առնելով. (Շ. բարձր.։)
Որ ինչ յոգիսն տրամադրեալ են ախտք. (Անյաղթ բարձր.։)
յայլ բարձրագոյն տրամադրէ խորհուրդ։ Տրամադրել զլսողն ի զուարճական խնդութիւն. (Խոր. վրդվռ.։ Երզն. լուս.։ (իբրու փոխել կամ պատրաստել։))
Ցածութեամբ վարի աստանօր, թէ ես յոյժ հեռի եմ ի նորա փառացն. (Շ. բարձր.։)
Բարձրութեան եւ ցածութեան աշխարհաց. (Վրդն. պտմ.։)
Փանաքիմաց բայիւք մերովք։ Փանաքիմաց խօսիցս։ Ըստ մերումս փանաքիմաց մտածութեանց։ Այսքան ետ բան՝ փանաքիմաց մտաց մեր՝ հոգին Աստուծոյ. (Անյաղթ բարձր.։ եւ Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Զ։ Երզն. ՟Ժ. խոր։ Մագ. ՟Ծ։ Լմբ. պտրգ.։)
Ժողովեալ մանկունս փափկաձայնս եւ երկարոգիս. (Խոր. ՟Գ. 54։ եւ Շ. բարձր.։)
Ունիմք սովորաբար ասել փիլիսոփայ, որք յերաժշտական արհեստս կատարեալք են. (Շ. բարձր.։)
Բարձրութեանն ծառոց փոփոխական յորջորջմամբ զզօրութիւնն նոցա յայտ առնէ. (անդ։)
Բարձրաձայն էր, եւ քաղցրախօս. (Սոկր.։)
Մեծ կամ բարձր եւ վաձելուչ հասակաւ.
Զքաջահաւատ քո զաշակերտսն ընտրեցեր՝ հանելով ի լեառ բարձր. (Գանձ.։)
Ըստեղն բարձրածնութեամբ քաջապտուղ եւ բարեսաղարթ. (Մամբր.։)
Քառադէմ ապաքէն ասի եւ կառդ։ Ի քառադէմ ապաքէն ասի եւ կառդ։ Ի քառադէմ կառքն եզեկիէլի։ Անիւ թ եզեկիէլ ետես կերպարանեալ զսուրբ հրեշտակսն ընդ քառադեմ աթոռոյն. (Անյաղթ եւ Շ. բարձր.։ Լմբ. սղ.։)
Այս իւղ զդրօշեալն քառակուսեան յանուն քո Յիսուս՝ նշանի բարձրելոյդ հաւասար հաստէ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբ ... քառանկիւնտախտակ։ Կանգնէ զքառանկիւն սեղան խաչին։ Տաճար մի քառանկիւն։ Քեզ քառանկիւն կողմ աշխարհին՝ անտեսաբար երկրպագեն. (Անյաղթ բարձր.։ Շար.։ Արծր. ՟Ե. 7։ Յիսուս որդի.։)
Ներկէ զեղջիւր քառանկիւնի խաչիս. (Շ. բարձր.։)
Բանակեալ էր մերձ ի քարագլուխն։ Զքարագլուխն բնաւ ոչ իմացան։ Դէպ ի քարագլուխն փախուստ առնէին, (կամ դէմ փախըստի ի քարագլուխն արարին), եւ սկսան յահաւոր բարձրութենէ վիմացն ի վայր հոսիլ. (Մամիկ.։)
Քովթար պղնձի ի վերայ նորա (սեանն). եւ բարձրութիւն միոյ քովթարայ (կամ քովթարաց) յերից կանգնոց. եւ սաբակ եւ նռնաձեւք ի վերայ քոթարայն (կամ ացն) շուրջանակի։ Ի վերայ խոյակաց սենցն զքովթարովթսն ... Առ ի ծածկել զխոյակս քովթարովթացն. (՟Դ. Թագ. ՟Ի՟Ե. 17։ ՟Բ. Մնաց. ՟Դ. 12։)
նահատակաց վէդ եւ վահան՝ վտանգելոց օժընդական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Բարձրեալն ընդունօղ օրհնութեանց կամ զօրհներգութիւնս.
Օրհնընկալն բարձր է քան զնոսա՝ որք յերկինս են. (Վրդն. սղ.։)
Զբարձրագոյնն եւ զազնուագոյն վիճակ։ Այնպէս ազնուագոյն գիտէր զառաքինութեան ճանապարհ։ Զոր ինչ օրէնս եւ հրամանս ազնուագոյնս գիտէին՝ նորոգեցին։ Ըստ ճահագունին ինչ իցէ ազնուագոյն կարգի. (Ոսկ. յհ. եւ Եբր.։ Եւս. քր. ՟Բ։ Պիտ.։)
Սեանցն ... ախաւեղագէսքն նոցա պղնձիք. եւ բարձրութիւն միոյ ախաւեղագիսին ի հինգ կանգնոյ. եւ վանդակապատք եւ նռնաձեւք ի վերայ ախաւեղագիսին. (Երեմ. ՟Ծ՟Բ. 21։)
Զպարզամիտս եւ զախմարագոյնս յինքեանս ձգելով։ Զի մի՛ վարկպարազի գիտացեալ ախմարագունիցն եւ այլն. (Շ. բարձր.։)
ԵՐԿՆԱԿԱՏԱՐ որպէս Երկնաբարձ. կամ Հաստիչ կատարիչ բարձրութեան երկնից.
Ուր հրեշտակք եւ հրեշտակապետք ահիասարսափ կան առաջի սոսկալի ատենին. (Շ. բարձր.։)
Եւ ճաշակեալ զլեղին յօժար՝ զկեանս մարդկան աղբիւրարար. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Որք բարձրացուցանեն զանձինս իւրեանց ի գետնաքարշ եւ յաղտեղածուփ կենցաղոյս. (Զքր. կթ.։)
Ամարաստուն, իբր տուն ընդարձակ եւ բարձրաբերձ։ (ի Հին բռ.)
ԱՄԲԱՐՀԱՒԱՃ կամ ԱՄՊԱՐՀԱՒԱՃ. Բարձրամիտ, որ ամբարձեալ մտօք՝ հաւան եւ հաճ է ընդ ինքն. ամբարտաւան եւ փառասէր, փքացեալ. անձնահաճ. անձնացոյց. սէգ. սնափառ. եւ գեղապանծ, այս ինքն պանծացեալ ընդ գեղ իւր. ինքը իրեն հաւնօղ, հպարտ. քիւսթահ. միւթեքէպպիր. մազրուր. հաթտինի պիլմէյէն. ὤρα. venustas իբր iactans de venustate,. τετυφώμενος. inflatus, σοβαρός (լծ. սոպռ. եւ լտ. severus ), իբր fastosus, magnificus,. ὐπερφίαλος superbus, arrogans, insolens
Ամբարձեալ ձգմամբ. ի բարձունս ձգեալ. շատ բարձր.
Աթոռ բարձրացեալ եւ վերացեալ ամբարձաձիգ ձգմամբ. (Նար. խչ.։)
Բարձրութիւն. բարձր դիրք. բարձր ըլլալը, բարձր տեղ. եիւքսէքլիք. եիւճէլիք. դեփե.
Յամբարձմանէ բարձրութեան գերագունիցն կայից ստորասուզեալ։ Կայմն ամբարձման ի կայից իւրոց խլեցաւ։ Ի կատար ամբարձման գլխոյն կարմեղայ։ Ըստ ամբարձման կամարի. (Նար.։)
ὐπερήφανος, ἁλαζών, μετέωρος. superbus, jactabundus, inflatus, sublimis Ամբարձեալն ինքնահաւանութեամբ կամ արտեւանամք. հպարտ. բարձրամիտ. մեծամիտ. բարձրայօն. փառասէր. սնափառ. խրոխտ. սէգ. փքացեալ. մազրուր. ֆօտուլ. միւթեքեպպիր. դաֆրալը.
Ամբարտաւանս եւ բարձրայօնս փքայր. (Յհ. կթ.։)
Ամենայնիւ եւ քան զամենայն բարձր. առաւել քան զառաւել բարձրացեալ.
Ամենաբարձր եւ ամենաբախտն Աստուած հոգին. (Տօնակ.։)
ԱՄՊՐՈՊԱՅԻՆ որպէս Բարձրացեալ մինչեւ յամպս.
Պահպանէ ընդ ամրածածուկ զօրութեամբն. (Շ. բարձր.։)
Ոչ զոք կարծեմ այլազգաբար զմտաւ ածել յաղագս այսոցիկ։ Այլազգաբար բացատրէ. (Անյաղթ բարձր. եւ Անյաղթ լծ. պորփ.։)
Զիմաստութիւն հեշտալի պտուղ ձիթենւոյս կանգնեալ բարձրացուցանէ այսպիսաբար։ Իր՝ որ այսպիսաբար յամենայն կողմանց վայելչանայ. (Պիտ.։)
Ոչինչ էր բարձրագոյն քան զմեզ, եւ ոչ՝ անաշխատելի, եթէ ասելն՝ գործոյ կատարումն լինէր։ Դժնդա՛կ է փոխանակ անաշխատելի բժշկութեանս զտարժանելին գործել. (Ածաբ. առ որս. ՟Բ. եւ Ածաբ. մկրտ.։)
Մատուցաւ անարատապէս կամաց բարձրելոյն։ Անարատապէս առ քեզ հետեւել. (Նար. մծբ.։)
Մատուցաւ անարատապէս կամաց բարձրելոյն։ Անարատապէս առ քեզ հետեւել. (Նար. մծբ.։)
Ի զգայութենէ անբաժացեալ. (Նիւս. կազմ.։ եւ Շ. բարձր.։)
Սուրբ Կոյսն՝ բարձր քան զերկինս, եւ անբաւահրաշ քան զծով եւ զանդունդս. (Տօնակ.։)
Անզղջանալի եւ առանց խոստովանութեան ելին յաշխարհէ. (Շ. բարձր.։)
Յանզուգական բարձրութիւնն՝ որ առ Աստուծոյ. (Սարգ. յկ. ՟Բ։)
Զանզրաւականացն ցուցանելով կեանս. (Շ. բարձր.։)
Յամենայն նուաստութենէ անխառնաբար բարձրագոյնք։ Հուր ընդ ամենայն անխառնաբար անցանէ. (Դիոն. երկն. յորմէ եւ Շ. հրեշտ.։)
Թեւոցն թեթեւութիւն (յայտ առնէ՝) անծանրապէս ի բարձրն կոյս եղեալ. (Դիոն. երկն.։ եւ Շ. հրեշտ.։)
Յոր ճշմարիտ եմք հաւատամք անկարծական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Զանհասանելին ինքեան յափշտակելով զբարձրութիւնն. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Ի բարձրագունից յանդուգն եւ անհասանելի խուզմանցն. (Դիոն.։)
Աստուածեղէն զօրութեամբն անհեռանալի է ի սմանէ. (Շ. բարձր.։)
(Արմաւենիդ) բարձրութեամբ քո բազմաց անճաշակ լինիս. (Մխ. առակ. ՟Է։)
Յերկնիցն երկին՝ անյարացոյցն ելեալ սահման. (Շ. բարձր. Շ. ոտ.։)
Զճչիւն աշխարանաց բարձրացուցանելով անյուսաբար. (Մանդ. ՟Է։)
Առ արդարեւ բարձրեալն բոլորիւք զօրութեամբք անշարժաբար բարւոք կայիւք հաստատեալ. (Դիոն. երկն. ՟Է։)
Էած յահաւորութենէ յանշքութիւն. (Շ. բարձր.։)
Յեսու անուանակիր եղեալ յիսուսի։ (Մանուէլի կայեսր) թագաւորին երկնաւորի յերկրի անուանակրի. (Շ. բարձր. եւ Շ. թղթ.։)
(Լուսինն) անուանակիր եղեալ անորակին ըստ իմացագունին պատուով զհուր եւ զլոյս (յերեւիլն արիւնագոյն). (Անյաղթ բարձր.։)
Անցուցանել առ քեւ, կամ առ նոքօք. յանկոյս կուր գետոյն. ի մահուանէ ի կեանս. (Ագաթ.։ Փարպ.։ Անյաղթ բարձր.։)
Զհեռաւոր աշխարհայինն (այսինքն զօտարականն) ի փառս բարձրութեան կարգէին. (Նար. խչ.։)
Բարձրագոյն եւ մեծամեծ խորհուրդ առակաւորեաց սողովմոն։ Որպէս առակաւորի յաւետարանին. (Նար. երգ.։)
Յոյժ խորին եւ բարձր է առաքեալս այս, եւ բազմօք լի է առակօրինակ հրամանօք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Առանձնացեալ ի բարձրաբերձացն աճեցմանէ։ Առանձնաեալ ի բարւոյն՝ զմինն եւեթ մշտնջենաւորեալ ունի անապակ չարութիւն. (Պիտ.։)
Ամենայն զօրութիւնքն որ ի նմանէ եղեն իւրապէս, այսինքն առանձնապէս. (Շ. բարձր.։)
Եցոյց ինձ բարձրեալն որպէս արթնութեամբ յայտնապէս. (Փարպ.։)
Արիւնագոյն լեալ. (Շ. բարձր.։)
Բարձր եւ երեւելի որպէս զարփին.
Միածինն հօր բազկատարած ի սմա բեւեռեալ. (Անյաղթ բարձր.։)
Բազմապաղատ արտասուօք յօգնութիւն զբարձր բազուկն տեառն Աստուծոյ կարդային. (Յհ. կթ.։)
Ընդ հրեշտակացն բարեբաստիկ կենացն հանդիսանալ. (Շ. բարձր.։)
Բարեպաշտիկն բարձրացեալ կենօք. (Պիտ.։)
Որպէս թէ Բարձր եւ պերճ, եւ բարձրաբարձ. յոյժ բարձր, բարձրակատար, բարձրակառոյց. բարձրացեալ. ամբարձեալ. խիստ բարձր. (յն. պէսպէս).
Առին զքաղաքս բարձրաբերձս. (Նեեմ. ՟Թ. 25։)
Զտաճարն նորա կամին բարձրաբերձ շինել. (՟Ա. Եզր. ՟Բ. 18։)
Զբարձրաբերձ աշտարակն շինէին։ Սկսանէին զբարձրաբերձ զբուրգն կանգնել. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Փոխանակ բարձրաբերձ եւ վաղաւեր աշտարակին՝ խաչն ճշմարտութեան կանգնեցաւ. (Ագաթ.։)
Բարձրաբերձ ահագինս շինեաց աշտարակս. (Խոր. ՟Գ. 59։)
Բարձրաբերձ պարիսպք. (Ագաթ.։ Փարպ.։ Սահմ.։)
Բարձրաբերձ շինուածք, կամ տեղիք շինուածոց։ Բլուրք, կամ վայրք մայրեաց. (Փարպ.։ Ագաթ.։)
Բարձրաբերձ ամբարտակին։ Ի բարձրաբերձ տանեաց. (Յհ. կթ.։)
Բարձրաբերձ քաղաք. (Ոսկ. ապաշխ.։)
Բարձրաբերձ դղեակ. (Մագ. ՟Ե։)
Բարձրաբերձ սանդուղ։ Բարձրաբերձ մայրիւք. (Նար.։)
Ի բարձրաբերձացն (ձիթենեաց) աճեցմանէ. (Պիտ.։)
Բարձրաբերձ աճմամբ ի վեր ընձիւղին. (Լաստ.։)
(Ծառք) բարձրաբերձք եւ կարճաբերձք. (Վրդն. ծն.։)
Որ ի բարձր վայրս բնակէ. եւ Բնակիչ երկնից.
Բարձրաբնակ եղջերու. (Նար. յովէդ.։)
Բարեբանեալդ ի բարձրաբնակաց, փառաւորեալդ ի հողեղինաց. (Գանձ.։)
Ունօղ զբարձր բուն կամ զձող.
Խաչադրօշ բարձրաբուն. (Մամիկ.։)
ὐψηλότερος, ὐψηλότατος altior, excelsus Առաւել բարձր (ըստ ամենայն նշ). վերագոյն. գերապանծ. գերազանց. Մին բարձրագոյն էր քան զմիւսն. (Դան. ՟Ը. 3։)
Զի նա՝ առաւել բարձրագոյն եւ մեծ էր. (՟Գ. Թագ. ՟Գ. 4։)
Լերանց բարձրագունից. (Խոր. ՟Ա. 10։)
Քան զերկինս բարձրագոյն. (Շար.։)
Որ կատարեալն են սիրով նորա՝ բարձրագոյն են նոքա ի պատճառանաց օրինաց. (Եփր. ել.։)
Բարձրագունից արժանաւոր գովութեանց. (Խոր. ՟Ա. 1։)
Բարձրագոյն գոս հրաշից. (Անյաղթ բարձր.։)
Բարձրագոյն ազդեցութիւն, վարդապետութիւն, առաւելութիւն, բնութիւն, եւ այլն։ Զբարձրագոյնսն որոտաց. (Ագաթ.։)
Բարձրագոյն բարբառ, օրհնութիւնք, հատուցումն, եւ այլն. (Կորիւն.։)
Ի բարձրագոյն խնդրոյս. (Մագ.։)
Բարձրագոյն իմաստ, շնորհ, բարիք, բերք, եւ այլն. (Նար. ստէպ։)
Զիա՛րդ է խոնարհ, որ ի ծոց էր բարձրագունին հօր. (Կիւրղ. գանձ.։)
Եւ այսպէս բարձրագունին ծանուցաւ խոնարհութիւն. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Եւ թէ ե՛ւս ի բարձրագունացն. (Մխ. դտ.։)
Պատուով բարձրագունաւ։ Փառօք բարձրագունօք. (ՃՃ.։)
Լի են խոնարհագունիւք եւ բարձրագունիւքն. (Իգն.։)
Բարձրագունօքն եւ հանդերձելովքն պատկառեցոյց. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 16։)
Եւ ոչ թէ առ բարձրագոյն ոք. այսինքն աւագագոյն. (Ագաթ.։)
ԲԱՐՁՐԱԳՈՅՆ. մ. Ի բարձի վայրի. կամ Համարձակ ի ձայն բարձր. կամ Խորագոյնս.
Բարձրագոյնս նստեալ քո ի հոգւոջ քում դատարանի. (Մաշկ.։)
Որք բարձրագոյն պատմէին իսրայէլական տոհմին։ Բարձրագոյն գոչէին. (Ագաթ.։)
Բարձրագոյն իմն խորհելով. (Սահմ. ՟Ժ։)
ὐψηλοπέτης, ὐψηπέτης altivolus, altivolans որ եւ ԲԱՐՁՐԱԹԻՌ. Որ թռչի ի բարձունս, կամ ի բարձանց, իրօք կամ նմանութեամբ.
Արծուի բարձրաթռիչ. (Մխ. դտ.։ եւ Նեղոս.։)
Զբարձրաթռիչ թեւսն անընչութեան. (Վրք. հց. ՟Ա։)
Ո՞րպիսի բարձրաթռիչ արար զհողեղէն եւ զծանր բնութիւնս։ (Սարգ. յկ. ՟Ե։)
Բարձրաթռիչ եղեալ՝ եկին առ նա. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ։)
Անուանեցաւ արծուի՝ վասն բարձրաթռիչ աստուածաբանութեան. (Տօնակ.։)
Անդադար եւ բարձրաթռիչ մշտաշարժութեանն (սերովբէից). (Դիոն. երկն.։)
Ահա վերաբերեմք առ քեզ՝ ճախրելով, իբրեւ ի բարձրաթռիչս եղեալ. (Եղիշ. ՟Ա.) իմա՛, որպէս բարձրաթռիչ (թռչուն) լինելով։
Որ ինչ իցէ զոյգ ընդ բարձրութեան, անմեկնելի ի բարձրութենէ. ըստ այսմ մարդեղութիւն բանին Աստուծոյ կոչի,
Բարձրախառն խոնարհութիւն. (Ագաթ.։)
ὐψοπέτηλος altus, procerus Որոյ ծայրն է բարձր յոյժ. բարձրագագաթն, բարձրաբերձ.
Ծառք բարձրածայրք. (Պտմ. աղեքս.։)
Որոյ բարձր են ձաղկք, այսինքն ոստք, գաւազանք. ամբարձուղէշ, բարձրոստեան.
Կաղնի բարձրաձաղկ աճեցեալ (յն. ի բարձունս ձգեալ)։ Բարձրաձաղկ իբրեւ զկաղնիս. (Ոսկ. ղկ.։ Սարգ. յուդ. ՟Բ։)
Մեծաձայն. բարձրագոչ.
Եւ ասէ յուդիթ բարձրաձայն բարբառով. յն. ձայնիւ մեծաւ. (Յուդթ. ՟Ժ՟Գ. 17։)
Եւ զայն ցուցանէր բարձրաձայն աղաղակաւ յայտ յանդիման առաջի ամենեցուն. (Ագաթ.։)
Ի ձայն բարձր.
Բարձրաձայն հնչել. (Ագաթ.։ Լմբ. սղ.։)
Սկսաւ ասել բարձրաձայն. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Զբարձրաձեռն տիրելն հիւսիսականացն ազգաց. (Յհ. կթ.։)
Բարձր եւ ամուր. հզօր եւ անառիկ.
Կախեաց զնիկանովրայ զգլուխն զբարձրամուր աշտարակէն. յն. ակառն կամ բերդ. ( ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Ե. 35։)
ԲԱՐՁՐԱՄՏԵՄ ԲԱՐՁՐԱՄՏԻՄ. ὐψηλοφρονέω alta sum mente, animo sum elato, superbio Ամբարտաւանիլ, մեծամտիլ, փքանալ, հպարտանալ.
Մի՛ բարձրամտեր այլ՝ երկիր. (Ոսկ. հռ.։)
Եւ մի՛ ընչեղն բարձրամտեսցէ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Ըստ նախայօժար կամացս ոչ բարձրամտեմք. (Լմբ. սղ.։)
Ի մի՛տ առցես ե՛ղբայր, եւ մի՛ բարձրամտեսցիս։ Ընդէ՞ր բարձրամտես ունայն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Զ։)
Ես ստեղծուածս ի՞բր բարձրամտիցեմ. (Բրս. ի ստեփ.։)
ԲԱՐՁՐԱՄՏԵՄ ԲԱՐՁՐԱՄՏԻՄ. ὐψηλοφρονέω alta sum mente, animo sum elato, superbio Ամբարտաւանիլ, մեծամտիլ, փքանալ, հպարտանալ.
Մի՛ բարձրամտեր այլ՝ երկիր. (Ոսկ. հռ.։)
Եւ մի՛ ընչեղն բարձրամտեսցէ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Ըստ նախայօժար կամացս ոչ բարձրամտեմք. (Լմբ. սղ.։)
Ի մի՛տ առցես ե՛ղբայր, եւ մի՛ բարձրամտեսցիս։ Ընդէ՞ր բարձրամտես ունայն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Զ։)
Ես ստեղծուածս ի՞բր բարձրամտիցեմ. (Բրս. ի ստեփ.։)
Որոյ բարձր են յարկք. բարձրաշէն, մեծակառոյց.
Բարձրայարկ ապարանից եւ տանց. (Գր. երէց.։)
Բարձրայարկ խորան. (Երզն. լս.։)
Ի կամարս խորանայարկս բարձրայարկս։ Չորեքկերպեան աթոռ ... բարձրայարկ. (Գանձ.։)
Տեսանե՞ս զբարձրանշան, զհռչակաւոր, եւ զյանկարծահաս զմուտ հոգւոյն սրբոյ. (Ագաթ.։)
Մեծաշուք, բարձր եւ շքեղ.
Ո՞ւր հասակին բարձրաշուք մեծութիւնն. (Ճ. ՟Բ.։)
cf. ԲԱՐՁՐԱՄԻՏ.
Ոչ խոնարհի կիպարի յերկիր, եւ ոչ բարձրասիրտ միայնակեաց լսողութիւն ստանայ. (Կլիմաք.։)
ὐψήκομος alte comatus Ասի զվարսաւոր ծառոյ. որպէս բարձրոստեան, բարձրասաղարթ.
Ունելլով յինքեան զբարձրավարս արմաւենին։ Նա է բարձրավարս արմաւենին, որ զբարձրութիւն բնութեանս մերոյ ընձիւղեաց. (Նիւս. երգ.։)
Ելեր ի բարձրավարս արմաւենին. (Պիտ.։)
ԲԱՐՁՐԱՎԶԱՆԱՄ ԲԱՐՁՐԱՎԶԻՄ. ὐψαυχενέω կամ ὐψαυχενίζω cervices tollo, gorior, jacto Բարձրավիզ կամ բարձրապարանոց լինել. փքանալ. սոնքալ.
Շուն մեռեալ զինքն ոչ պատկառէր, կամ բարձրավզանայր՝ ասել. (Մագ. ՟Լ՟Ա։)
Բարձրազվեալ ամբարտաւանի եղկելին. (Վրք. հց. ՟Բ։)
ԲԱՐՁՐԱՒԱՆԴ կամ ԲԱՐՁԱՒԱՆԴ. cf. ԲԱՐՁՐԱՒԱՆԴԱԿ.
Խճաքարք՝ որ ի բարձրաւանդի կայցեն, առաջի հողմոց ոչ մնայցեն. (Սիր. ՟Ի՟Բ. 21.) յն. μετέωρος sublimis, excelsus
Որ ունի զբարձր աքեացս, բարձս եւ ոտս. բարձրասրուն. բարձր ճըւերով՝ ոտքերով.
Առ ի հաւասարութիւն բարձրաքեայ ոտիցն. (Վեցօր. ՟Թ։)
Որ ի բարձրունս ընթանայ. բարձրաթռիչ.
Սա արծիւ թռչուն բարձրընթաց՝ սըլացաւ գեր քան զսահման. (Լմբ. տաղ յհ. աւետ.։)
Որոյ բարձր են ուղէշք. բարձրաձաղկ. ճղերը բարձր.
Ծառ բարձրուղէշ եւ պտղաւէտեալ. (Երզն. լս.։)
Յայգւոյն փշալից յայտնեցաւ որթն բարձրուղէշ. (Ոսկիփոր.։)
Ոչ զինքեան խնդրէր բարձրութիւն (ատտինոս), այլ զբացանցականսն խոկայր բարձրացուցանել. ուտելեօք եւ ըմպելեօք. (Մագ. ՟Խ՟Գ։)
Աստուած անպարագրելի եւ անբաւ, թէ եւ բաւանդակեցաւ ի մարմնի անպարագիծն Աստուած. (Շ. բարձր.։)
Ուր իցէ բերկրութիւն բարձր եւ վսեմ.
cf. ԲԱՐՁՐԱԿԱՏԱՐ.
Զկործանումն բերձակատար պարսպաց (կամ բարձրակատար պարսպոյն). (Պիտ.։)
Յոյժ բիւրապատիկ առաւել. (Անյաղթ բարձր.։)
Առիթ եղելոյ նախաստեղծիցն մահու ո՛չ բնաւորապէս, այլ պատուիրանին ստունգանելով. (Շ. բարձր.։)
Զամենայն բոլորովիմբ հաւատոյ աչօք նկատել. (Շ. բարձր.։)
Որով բովանդակեաց ի միասին զաստուածեղէն զօրութեանցն զգերազանցութիւն. (Շ. բարձր. որ բերի եւ ի ՟Ա եւ ՟Գ նշ։)
Դաբիրայն անուանեալ՝ այլոցն սրբոց (այսինքն սրբութեանց) տիրական եւ բովանդակիչ ասիւր. (Շ. բարձր.։)
ԳԱԳԱԹՆԱՆԱԼ. Վերանալ բարձրանալ բարձրանալ իբրեւ զգագաթն, կամ մինչեւ ցգագաթն.
Ոչ կարացին բարձրանալ եւ գագաթնանալ։ Զկնի քսի բարձրացեալ ելաք ամենեքեան ի լեառն տեառն առ աստուած, գագաթնացեալք ի բարձրութիւն վերին երուսաղէմի. (Լաստ. ընթերց.։)
ԳԱՀԱՒԱՆԴ մանաւանդ ԳԱՀԱՒԱՆԴԱԿ κρημνός praecipitium, λοφία cacumen ( ի սուրբ գիրս ՝ իտաբիրիոն. որ է ըստ եբր. թաբոր լեառն, եւ κάρταλλος որ եւ կողով սրածայր՝ որպէս դարան եւ թակարդ քուաւոր)։ Բարձրաւանդակ տեղի. գահ. դար. ծայրք եւ սարք կամ դարաւանդք լերանց. ուչուրում, վարդա.
Գեղեցկապէս յարդարել. ստեղծուլ. յօրինել. կարգել. օրինադրել. կեալ. գահնկալել. խոստովանել. խորհրդածել. իմանալ կամ դատել. միաւորիլ. եւ այլն. (Խոր.։ Փարպ.։ Աստուածութեամբ։ Փիլ.։ Յհ. կթ.։ Աթան.։ Կամրջ.։ Շ. բարձր.։ Յհ. իմ.։)
Լռեսցէ ամենայն զօրութիւն գերահնչեալ յաշխարհս. (Անյաղթ բարձր.։)
Որ ինչ է ի գերագոյն աստիճանի. եւ Բարձրագոյն.
ὐπέρθεος supraquam divinus, eminenter deus Իբր Գերաստուածային. ծայրագոյն յաստուածեղէն կարգի. աստուած բարձրեալ.
Մեծամիտ. բարձրամիտ. մենծասիրտ, հպարտ.
Բարձրամիտ արք, եւ ամենայն գոռոզասիրտք. (Վանակ. յոբ.։)
Կուսածինն ադամ դառնաճաշակ ի քեզ (ի խաչիդ) լինելով. (Անյաղթ բարձր.։)
Երերելի, բարձր եւ պայծառ.
Ոչ երեկոյանայ, որպէս այլ աւուրք՝ արեգական բերմամբ չափեալ. (Շ. բարձր.։)
Ըստ երեւութեան զարիւն եբեր (լուսինն)։ Յայնր ահագին հրոյ երեւութեանց սասանիւր երկիր. (Անյաղթ բարձր.։)
Ընդ երկայն դիզացեալ. բարձր. հսկայաչափ.
Կողովս երիս ոսկեղէնս, եւ մի արծաթի. իսկ արծաթին կից էր ընդ միում յոսկեղինացն իբրեւ զերկաւորի ... իսկ զերկուորիսն բարձրագոյն եցոյց ի վերոյ կողմանէ հիւսիսային կողովոյն. (Ճ. ՟Զ.։)
Երկնաբարձր աշտարակք, կամ կամարք։ Գրեցեր զբարբառ աւաղակին երկնաբարձր ապաշխարութիւն. (Բենիկ.։)
Երկնատեսակ բարձրութեան բեմին. (Նար. խչ.։)
Եօթնպարեան դասունք հրեշտակաց սպասաւորեալ. (Անյաղթ բարձր.։)
Տեսանէին զլուսապայծառ եւ զբարձրաբերձ եօթնպարեան բոլորակացն եւ զգօտեացն զկարգս. (Եպիփ. ծն.։)
Ընտրեալ զատուցանին անարատ գառինքն եկեղեցւոյ ի գազանաց. (Շ. բարձր.։)
Զանարժանիցն, եւ զշաղախեալսն հեղգութեամբ կենացս զեկուցանէ. (Շ. բարձր.։)
Զիջուսցէ զխորհրդոցն գերապանծութեան բարձրութիւն. (Փիլ. բագն.։)
Ըստ մեծութեան կազմուածոյ շինուածոյն՝ զուգաբանեալ բարձրութեան զհիմն՝ յարուցանեն։ Ըստ սրտին զուգաբանի շրջակայ մարմինն՝ մեծ եւ փոքր. (Վրդն. սղ.։)
Ըստ մեծութեան կազմուածոյ շինուածոյն՝ զուգաբանեալ բարձրութեան զհիմն՝ յարուցանեն։ Ըստ սրտին զուգաբանի շրջակայ մարմինն՝ մեծ եւ փոքր. (Վրդն. սղ.։)
Աստուածութեամբն զուգապատիւ եւ հաւասար գոլ. (Շ. բարձր.։)
Ստահակ ասին ընդդիմակայք ճշմարտութեան. (Շ. բարձր.։)
Յօրինակացն տուեցելոց զընդդիմակացն բարձրացուցանել (զՍուրբն Մեսրոպ). (Կորիւն.։)
Թագընկալեաց եւ յիշխանաց բարձրագահից. (Երզն. քեր. վերջաբ։)
Ցանկ արկանեն թանձրափուշ, եւ պարսպաց բարձրութիւնս առնեն ի սակս գազանաց. (Պղատ. օրին. ՟Գ։)
Ընդ համբուրից թոշակացեալ թշնամւոյն՝ ի վայր անկեալ եղէ ի գրկաց բարձրելոյդ. (Բենիկ.։)
որդեգրութեան անջինջ գրեցաւ կտակ՝ անպատմելի արեամբ իսկ նորուն ժառանգակցի որդւոյն աստուծոյ. (Անյաղթ բարձր.։)
Ժառանգակից լինել եղբայրութեամբ հաւատացելոց. (Շ. բարձր.։)
Ո՛վ մշտաշարժ երկնի բնութեան, գնդաձեւ իմաստագործ ձեռուանցն բարձրութեամբ լայնացեալ. (Պիսիդ.։)
Ուղիղ իմացութիւն բանիցն պատրաստէ մտացն ի բարձր տեսութիւնս ելանեալ. (Ոսկ. յհ.։)
Բարձրագոյն իմացութիւն է այսմ խոնարհ բանին։ Որ խոնարհագոյն թուի, ունի ի ծածուկ զբարձրագոյնն։ զի՛նչ ի գիրս իմացութիւնք են՝ իմանալ եւ ի միտ առնուլ. (Ոսկ. յհ.։)
Զբարձրն առաքինութեամբ խոնարհեցուցանել, եւ զտգիտութիւն խոնարհին իրաւասիրեցեր. (Նչ. եզեկ.։)
Հայելով ի մտաց իմոց տկարութիւն, եւ յիրողութեանցդ մեծութիւն եւ բարձրութիւն, յոյժ զարհուրեցայ. (Կիր. ՟ը. խհ.։)
Այն կողմն լերին որ ըստ դրից կամ ըստ բարձրութեան ունի զնմանութիւն լանջաց.
Ի լանջակողմանսն, կամ ի սարահարթ տեղիս։ Ընդ քարաժեռ կողճուտ տեղիս լանջակողմանցն։ Ի վերայբարձրաւանդակի լանջակողմանս։ Ի փոքր լանջակողմանն։ Ի լանջակողմանն լերին. (Փարպ.։)
Բարձրապանօք մորթեղինօք, եւ լանջապանօք զմրմինս իւրեանց պնդէին. (Պտմ. աղեքս.։)
Ճառագայթ արձակ յարեւելից լուսածագեսցիս. (Անյ. բարձր։)
Արարչիդ բան լուսաւորեաց։ Զանպակաս լրութիւն անհասիդ յայտնեալ աշխարհի լուսաւորեցեր։ Իմաստք արուեստից բարձրեալ բժշկիդ բարեհռչակեալ լուսաւորեսցին. (Նար. ՟Հ՟Ա.. ՟Ղ՟Գ. եւ ՟Թ։)
Ամենայն խայտախարիք. (Շ. բարձր.։)
Ըզծայրագոյնըն բարձրութեան ... սա (ի) վայր բերէ խոնարհական. (Յիսուս որդի.։)
ταπεινόφρων humilis, qui est animo humili. Խոնարհ մտօք կամ սրտիւ. խոնարհասիրտ. հակադրեալ բարձրամտի կամ մեծամտի.
Մերժելով ի մտաց զսնոտի պարծանս ամբարհաւաճութեան, փոխանակ որոյ զիջանելոյ ըստ չափաւոր խոնարհմանն։ Շարժիմ ի բարձր աստիճանէ կատարելութեանն յամենեւին ի ստորին եւ ի վերջին խոնարհումն. (Պիտ.։)
Զսէր արարչին առ իւր մերոյ բարձրութեան։ Ուսանին զնորա խոնարհումն յերկնից, եւ զմարդեղութիւն. (Ագաթ.։ Նար. երգ.։)
Սքանչացաւ րոյսն, խորհրդածելոցն՝ ուստի այն լինել։ Հրէայքն թէպէտեւ ոչ խոստովանէին զնա յայտնապէս քրիստոս գոլ, սակայն նոյնպէս խորհրդածէին զնմանէ։ Զքրիստոս՝ զոր խորհրդածէքն, այլ ոչ խոստովանիք։ Բարձրագոյնս խորհրդածէր վասն քրիստոսի սակս սքանելագործութեանն, զոր առնէր. (Կիւրղ. ղկ.։)
Բանապաճոյճ, խրոխտաձայն, սիգացօղ, բարձրապարանոց. (Նար. ՟Հ՟Գ։)
Ի խրոխտապանծ մոլենախանձ զրաբանողաց։ Բարձրագլուխ ի մէջ յօքնախումբ կացեալ հրապարակաց՝ լի հանդերձ խրոխտապանծ տեսութեամբ ի զանազան պայծառ զգեցեալ պատմուճանաց. (Պիտ.։)
ἁκρότης summitas, extremitas, apex, fastigium. Ծայր, կամ ծայրագոյն գոլն. ծայրագունութիւն. գերազանցութիւն. ծագ բարձրութեան. լրումն.
յոլովագոյն ծանուցաւ, թէ հինն ամենայն օրինակ էր. (Շ. բարձր.։)
Նիստ կառուցման բոլորակութեան (լուսնի)։ Յերկինս կառուցմամբն. (Շ. բարձր.։)
Ի փորձոյ ձեռացն առուք իջեալ արեան, ցայտեալ ներկեաց զեղջիւր սորա կարմրանման. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Ի բաց հրաժարրիւր ի պատասխանելոյ, առ բարձրութիւն ասացելոցն կափուցեալ. (այսինքն բերանն փակեցաւ)։ Եթէ ծարաւիք լինիցին, ոչ երբէք կափուցեալ լինին մինչեւ արբցեն. (այսինքն ոչ փակի նոցա աղբիւրն). (Ոսկ. յհ.։)
Կենագործել. կենագ ործօղ եւ այլն. (ստէպ Շար.։ Նար.։ Խոսր.։ Շ. բարձր.։)
Տունգք աճեցմամբն եւ շնչաբոյս. (Շ. բարձր.։)
Տառք յարմարեալք ի ձայնականաց եւ ի բաղաձայնից՝ կերպարանեն զբանն. (Շ. բարձր.։)
Զայր խոժորագեղ, եւ բարձր, եւ կոպտարանձն, եւ տափաքիթ. (հին տիպ, կոպտատարազ. (Խոր. ՟Բ. 7։)
Բարձրացուսցէ զկործանումն ադամայ. (Ճ. ՟Բ.։)
Համաբնակից է այնր տնկոյ. (Անյաղթ բարձր.։)
Համարձակել ի թարգմանութիւն. (Շ. բարձր.։)
Յորժամ հանդիպումն լինի ազգի մարդկան առաջի քո։ Ճեպեալք ի հանդիպումն ամպովք երեւեցելոյն։ Բարձրանան յերկրէ լուսեղէն ամպօք ի հանդիպումն փեսային քրիստոսի. (Մեսր. երրէց։ Խոսր.։ ՃՃ.։)
Զի զոր տօնէք դուք ժողովուրդ հանդիսական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Առ հրեշտակական բարեբաստութեանցն անցեալ հանդիսանայ. (Անյաղթ բարձր.։)
Մարգարէից հանդիսարան, մարտիրոսաց պսակ (սուրբ խաչ). (Անյաղթ բարձր.։)
Այլ այս խնամք ի բարձրելոյն հանճարական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Հատուցանել զծառայութիւն, զշնորհակալութիւն, գոհութիւնս, զփառս. (Խոր.։ Խոսր.։ Անյաղթ բարձր.։ Յճխ. ՟Ժ)
ՀԱՐԱՒԱԲԵՐ կամ ՀԱՐԱՒԱԲԵՐՁ. Որ ընդ հարաւ բերի, կամ բարձրանայ.
Լեառն բարձրագոյն է քան զհարթայատակ դաշտն երկրի. (Զքր. կթ.։)
Հելլենական իմաստութիւն, դպրութիւն, հանճար, լեզու, կրօնք. (ՃՃ.։ Կորիւն.։ Մագ. ՟Է։ Շ։ բարձր։ Ճ. ՟Ա.։)
Դու զխոնարհագոյնսն՝ որ յաղագս տեառնն ձայնս՝ հեշտութեամբ ընդունիս, եւ զբարձրագոյնսն ի բաց լքանես ընկենուս. (Ղեւոնդ.։)
Բանակ բարձրելոյն ոտից ի յերկրի աստ հիմնաւորեաց. (Նար. մծբ.։)
Ե՛րթ յետս իմ ասելն հրամայական է (սաստիւ)։ Աստուածասիրաց կոչումն հրամայական (հրաւիրանաւ). (Շ. մտթ. եւ Շ. բարձր.։)
Եւ ես զնոյն ... առբերելով զբանս հրատարակեմ. (Անյաղթ բարձր.։)
Կարծրագոյն գտար քան զքարն մանգնետիս, եւ բարձրագոյն քան զարձանն հերակլեայ. (Անան. եկեղ։)
Յերեւելն իւրում արդարոցն՝ զահ իւր յինքն ամփոփէր, եւ մարդատեսիլ եւ հրեշտականման երեւէր։ Նովիմբ մարմնով բարձրացեալ ի խոնարհութեանց, իբրեւ զմարդատեսիլ կերպարանացն՝ զոր առ՝ բարձրացուցանէր. (Ագաթ.։)
Յերեւելն իւրում արդարոցն՝ զահ իւր յինքն ամփոփէր, եւ մարդատեսիլ եւ հրեշտականման երեւէր։ Նովիմբ մարմնով բարձրացեալ ի խոնարհութեանց, իբրեւ զմարդատեսիլ կերպարանացն՝ զոր առ՝ բարձրացուցանէր. (Ագաթ.։)
μεγαλόφωνος magnisonus, altisonus. Ի ձայն մեծ բարբառեալ. մեծաձայն. բարձրաբարբառ.
Կամ իբր մ. μεγαλοφόνως magna voce, alta vel excelsa voce. Մեծաւ բարբառով. գոչմամբ. մեծաձայն. ի ձայն բարձր.
Յակն աղբերն ի ներքոյ ասրաբարձր մեհենատեղոյն հերակլայ. (Բուզ. ՟Գ. 14։)
Գաղատացւոցն յորժամ գըրեաց՝ մեղադ. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Բարձրագոյն կարգ քան զամենայն նուիրեցելոցն՝ միայնակեցացն զարդ է. (Դիոն. եկեղ.։)
ὐπερήκης praelongus, praealtus, praegrandis, procerus. Յաղթ հասակաւ. բարձրահասակ. երկայնահասակ.
Զի երեւեսցի նախագիտութիւնն յառաջնմէ, եւ զկնի այնորիկ ի գլուխ ելցէ, եւ այլն։ Յառաջնմէ բարձրագոյն ինչ ոչ լուան։ Եւ արդ տե՛ս յառաջնմէ՛ ասէ, եւ այլն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 22. 30։ ՟Բ. 22։)
Յորժամ մաքուր կարգն դասի, ակումբն ի գլուխ յարախառնի. (Շ. բարձր.։)
Զեռահիսակ սրբասացութիւնս իմանալի ձայնիւ ի սմա վերելելոյն Աստուծոյ յարաձայնելով. (Անյաղթ բարձր.։)
Յարոյցք. յառնելն. յոյզք. գրգիռք. եւ Բարձրանալն. զայրանալն գետոց.
Մեծաբերձ բարձրութիւնն յարմատոց խլեսցէ զտակսն յողդողդունս. (Վեցօր. ՟Ե։)
Յորդահոս արեանցն իջմամբ՝ զմեղաց շիջուցին զբարձրացեալ զբոցն. (Տաղ.։)
Յորդահոս արեանցն իջմամբ՝ զմեղաց շիջուցին զբարձրացեալ զբոցն. (Տաղ.։)
Եւ լերին ըստ բարձրաբերձ խորհրդոյ օրինակաւ նախաձայնի մարիամ. (Ճ. ՟Բ.։)
Աւետարանն բարձրացեալ քան զորմն օրինացն, զոր աստ նախապարիսպ ասէ։ Զոր նախապարսպաւն Մովսէս ոչ կարաց տեսանել. (Վրդն. երգ.։)
Զկամաւորն պահանջես զերկրպագութիւն. եւ ոմանց ակամայն ներհակայի. (Շ. բարձր.։)
Եւ ո՛չ նշանակաւ պատուանդան միայն, այլեւ տաճար։ Նշանակաւն ոչ ունի զկատարելութիւն, այլ օրինակաւն ցուցանէ զստուգութիւն. (Շ. բարձր.։)
Ի նոյնութեան ամբողջ պահելով՝ զելդ փայտ ոչ ի բաց եդեր. (Անյաղթ բարձր.։)
Նորագործել զփրկութիւն. (Անյաղթ եւ Շ. բարձր.։)
Եւ յայսպիսի նորոգատուր թագաւորութեանն բարձրացուցանէր զազգս Թորգոմեան։ Որ վերստին զձեզ ծնաւ նորոգատուր բանիւն կենդանականաւ ի կեանսն կենդանի. (Յհ. կթ.։)
Զբարձրագոյնսն արտագրելով՝ ոչինչ զնուազագունիւքն զանց առնէ. (Նանայ.։)
Որ նուաստս խորհի. անգէտ բարձր խորհրդոց. եւ Խոնարհամիտ.
Խոստովանել զաստուածականսն բնութեամբ, իսկ զնուաստականսն կամաւոր յանձնառութեամբ։ Վասն է՞ր զայս կրեաց զնուաստականս, զքաղցն եւ զծարաւն ... Նուաստականքն, եւ բարձրականքն. (Նանայ.։ Լծ. ածաբ.։)
Ըստ հասակին բարձրութեան շնորհաշուք եւ զարմանալի. (Ճ. ՟Ը.։)
Ի շրջանասոյզ պտոյտս յորձանուտ կենացս. (Անյաղթ բարձր.։)
Բարձրաբեղուն ծառ ողկուզական՝ գերամբարձեալ քան զլիբանան. (Գանձ.։)
Բարձրաբեղուն ծառ ողկուզական՝ գերամբարձեալ քան զլիբանան. (Գանձ.։)
Բարձրուղէշ. ոյր կարի բարձր են ուղէշք.
Յերկրաւոր ցանկութենէս յերկնաւոր բարձրութիւնսն ուղղեւորեալ. (Ճշ.։)
Եկեղեցի բարձրաբերձ, եւ պայծառաշէն տաճար. (Հ. փետր. ՟Ժ՟Թ.։)
cf. ԲԱՐՁՐԱՊԱՏԻՒ։
Նովաւ եւ սա ցուցաւ մեզ խաչ աստուածական, զոր եւ ասել մի՜ ոք կալցի պատկառական. (Շ. բարձր.։)
ὐποπόδιον suppedarium, scabellum. Ոտնատեղի աթոռոյ. ընդ ոտիւք եդեալ ինչ՝ առ ի պատիւ բարձրութեան, աշտիճան. խարիսխ. պասամագ. իսկ պ. փայէ ՝ է պատուանդան, եւ պատիւ.
Անմատոյց լուսովդ պարածածկեալ։ Ճառագայթիւք ահեղ բարձրութեան պարածածկեալ զթշուառս՝ կրկին բարդաւաճառ առնես. (Նար. ՟Ծ՟Ը. եւ ՟Ղ։)
Ոչ ունելով ոստ տերեւալից, եւ ոչ ուռս սաղարթապատս. (Շ. բարձր.։)
ՍԱՐԱՒԱՆԴ ՍԱՐԱՒԱՆԴԱԿ. ἅκρα promontorium եւ λόφος cervix եւ այլն. Սար ի դուրս ցուցեալ, կամ կառկառեալ աստի եւ անդր. դարաւանդ. գահաւանդ, բարձրաւանդակ. եւ պարանոց երկայնեալ.
՛ տեղի մի յարեւելս կոյս ի սարաւանդակի ի բարձրաւանդակ աւազին տեղի մի. (Ագաթ.։)
Բարձրանալ իբրեւ սարաւանդ, կամ բազմիլ իբրեւ ի վերայ սարաւանդակի. եւ Գերամբարձեալ. վերանստեալ. բարձրածայրեալ. եւ Ծագեալ ի բարձանց կամ ի բնոյ անտի ազգին.
Այն՝ որ բնակեալ է ի բարձունս, եւ սարաւանդեալ յիւրում առանձին բարձրութեան։ Յիւրումն առանձին անցեալ սարաւանդեալ բարձրութեան. (Ճ. ՟Ա.։ Մագ. ՟Ե. ՟Ի՟Զ. ՟Ի՟Թ։)
Երրորդ գարուննոյ սկզբնահայրն որպէս ադամ։ Զսկզբնահայրն ապաշխարութեանց զենովք վերածեաց յերկինս։ Սկզբնահայրն հաւատաց (աբրահամ)։ Փոխանակ նոյի երկրորդ սկզբնահայր կոչեցաւ քրիստոս նորոյ ծննդեան եկեղեցւոյ. (Տօնակ.։ Նար. հբ։ Շ. բարձր.։)
Սպիտակափառն ունելով գագաթն։ Բարձրագագաթն ձիւնալիր սպիտակափառ։ Սպիտակափառ դիցն բարշամինայ։ Ի պտուտելն (ալեաց) սպիտակափառ երեւակացեալ։ Պիսիդոն հանդերձ սպիտակափառն զօրօք (ալեօք). (Խոր. ՟Ա. 11։ Արծր.։ Ագաթ.։ Մագ. խ. ՟Ծ։)
Տերեւք յաղագս փտութեան տկարացեալք անկանին՝ ստորաբերեալք ի վերնագունիցն բարձրութեանց. (Աթ. ՟Ը։)
Միշտ վերնագոյնն մեծ իցէ քան զստորնագոյնն։ Կարգ ասէ զդասապետութիւն զբարձրագունից եւ ստորնագունից։ Ի ստորնագոյն կողմնն ստորնակին՝ նռնաձեւն. (Արիստ. աշխ.։ Նար. յովէդ.։ Փիլ. ել. ՟Բ. 119։)
Առաջինքն ամենայն՝ ստուերագիր նկարագրութիւն էր՝ մինչ ի գալ ճշմարտութեանն. (Շ. բարձր.։)
Որ ի ստուերական օրէնս։ Փոխանակ ստուերականաց գառանցն՝ գառն խորհրդոյ. (Շար.։ Շ. բարձր.։)
Մի՛ ստունկաներ յերկիւղի տեառն։ Ոյք երկնչին ի տեառնէ, ոչ ստունգանիցեն բանից նորա։ Օրինաց բարձրելոյն ստունկանեաց։ Գուցէ երբէք խստացեալ ստունկանեսցէ զքեզ. (Սիր. ՟Ա. 36։ ՟Բ. 18։ ՟Ժ՟Զ. 29։ ՟Ի՟Գ. 33։ ՟Լ. 19։)
Խաչն բարձրանայ, եւ բարձրացուցանէ ընդ ինքեան զվայրանկեալ մարդկային բնութիւնս. (Ճ. ՟Բ.։)
Ի բարձրագոյն իմաստիցն վայրիջեալ ես գտանիմ. (Նար. ՟Հ՟Ա։)
Երիս վառեալս ... սեամբք բարձրութեան վանդակապատ. յն. սպառազինութիւն. πανοπλία.
πτερόν, πτέρνα ala, penna. Թեւք արծուոյ մեծամեծք. կամ ծայր փետրոյ թեւոց թռչնոց (թերեւս նման ստեւոյ վարազաց. կայ եւ պրս. բէրշէհի, թեւ, փետուր թեւոց աճեցեալ. եւ պէրժ, իբր պերճ, բարձ, բարձր. եւ շէհբէր, գանատ չելեկի, մեծ եղէգն թեւոյ).
Ո՞վ ոք զոսկեփետուր վարուժանն իմ հաւահար առնել կարողանայր, զբարձրաթիռ արծիւն. (Արծր. ՟Դ. 12։)
Ցցով վարսաւորել ընդ ծամելիսն սիսարայ։ Ընդ ոտիւք արկեալ մեռուցանէր՝ ուռամբն վարսաւորեալ. (Յհ. կթ.։ Շ. բարձր.։)
Որ վեհացուցանէ. բարձրացուցիչ.
Ի վեր հայեցօղ. ձկտեալ ի տեսութիւն բարձր.
ἁναφωνέω, ἑπιφωνέω alta voce pronucio, acclamo, exclamo. Ի ձայն բարձր կարդալ. վերագոչել. վերահնչել. վերահռչակել. վերօրհնել. երգել. քարոզել.
Վերաձայնեալս այս խոստովանութիւն։ Ընդ հոգւոյդ սրբոյ բարձրացեալ եւ վերաձայնեալ։ Փառաւորեմք վերաձայնեալ նուագօք օրհնութեան երգոց. (Նար. ՟Ժ՟Գ. ՟Ժ՟Թ. ՟Հ՟Ե։)
Տեսանողք ... անստուերաբար բարբառով բանի վերապատմեցին։ Ի յեկեղեցիս բազմութեան ազգաց վերապատմեցից բարձր ձայնիւ։ Դատաւոր արդարակշիռ յամենայն ազգաց վերապատմեցաւ. (Նար. ՟Լ՟Գ. ՟Լ՟Թ. եւ Նար. կուս.։)
Ի վերնաշաւիղ բարձրաբերձ սրբահետ սանդուղ երկնաչու. (Նար. ՟Ղ՟Բ։)
Վերին կամ ի վերուստ տուօր. աստուած բարձրեալ պարգեւատու.
ՎԶԱՆՈՒԹԻՒՆ ՎԶԱՆՈՒՄՆ. որպէս յն. αὑχή animi elatio. (իսկ αὑχήν է վիզ). Բարձրավզութիւն. ամբարտաւանութիւն. անսաստութիւն.
Հրամայէ հանել զնա ի տանջանարան երկաթեղէն տապակի։ Զտանջանարանսն բազմապատիկս։ Հերքեսցին տանջանարանքն բազմօրինակք։ Այրեցողականն առանց լուսոյ՝ մեղաւորաց կարգի տանջանարան. (Յհ. կթ.։ Նար. հթ. ղե։ Շ. բարձր.։)
Ո՛չ տասնբանեան՝ մատամբ դրոշմեցեալ աստուծոյ։ Տասնբանեան պատուիրանօք։ Քան զտասնբանեան օրէնսն. (Անյաղթ բարձր.։ Շ. անդ։ Լմբ. ժղ.։)
Ո՛չ տասնբանեան՝ մատամբ դրոշմեցեալ աստուծոյ։ Տասնբանեան պատուիրանօք։ Քան զտասնբանեան օրէնսն. (Անյաղթ բարձր.։ Շ. անդ։ Լմբ. ժղ.։)
Տարակուսեալ թախծիւր՝ անզաւակութեանն տենչանօք տոչորեալ։ Տարակուսեալք էին ի հարկաց անտի ծառայութեան։ Նոքա մեծատանն տանջանօք տարակուսեսցին ... մի՛ սոքա տարակուսեսցին ի նեղութեան իւրեանց։ Զարհուրեալ յերկիւղէ մահու, եւ տարակուսեալ տատանէր յինքեան։ Երանելին մեսրոպ տարակուսեալ ի խորհուրդս իւր՝ առ աստուած ապաւինի. (Անան. եկեղ.։ Մծբ. ՟Ժ՟Ը։ Իգն.։ Խոսր.։ Շ. բարձր.։)
Տեառնագրեալ զինքն՝ բարձր ձայնիւ ասէր։ Տեառնագրելով զինքեանս։ Տեառնագրեալ զինքն խաչիւն ննջէր։ Գնայ հանդերձ խաչիւն սրբով, եւ տեառնագրեալ զտեղին՝ հարկանէ գաւազանաւն, եւ բղխէ աղբիւրն. (Փարպ.։ Եղիշ.։ Խոսր.։ Յհ. կթ.։)
Տենչալի դիտակաւ՝ տեսլեամբ, եւ ի դիտակի բարձրութեան.
Տիեզերական հրապարակ, կամ ժամանակ (դատաստանի). (Շար. Շ. բարձր.։)
Ուղէշ մի տնկոյ, կամ ծղօտ մի եղեգան. զամենեւին տկարութիւն փայտին՝ նմանեցուցանէ այսոցիկ անուանց. (Շ. բարձր.։)
Ի տղայութեան, եւ յերիտասարդութեան, եւ ի ծերութեան. զի յայս երիս հասակս բաժանի մարդ։ Եհաս տղայութիւն յայր կատարեալ։ Չեկն քրիստոս ի տղայութեան աշախրհի։ Ի տղայութեան հասակին։ Ի տիս տղայութեանն։ Ընդ խաղ տղայութեան զբօսեալ կան. (Շ. բարձր.։ Յճխ. ՟Է։ Եզնիկ.։ Եղիշ. ՟Դ. ՟Ե։)
Տնօրինաբար կոչեցեալ երկնային անդամ։ Տնօրինաբար գալ ի մկրտութիւն. (Շ. բարձր. եւ Շ. մտթ.։)
Զանքննելի տնօրինականսն ասէ ծածկեալ ի մարդկային մտաց։ կատարեցան ամենայն տնօրինականքն։ Զբազումս ի տնօրինականաց։ Վնասակարս առ տնօրինականսն տէրունականս։ Մարգտրէիցն փոյթ եղեւ խնդրել եւ քննել զտնօրինականսն քրիստոսի։ Այսպիսիք են ամենայն տնօրինականքն, լի են խոնարհագունիւքն եւ բարձրագունիւքն. (Շ. բարձր.։ Նար. ՟Ի՟Է։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Բ։ Իգն.։)
Նստուցանեն գլուխ ամենայն վարդապետացն ի վերայ բարձր եւ ահարկու ամբիոնի րաբունարանին. (Ուռպ.։)
Ոյր կատարն է որպէս բարձր ցանկոյ.
Ցանկապատեալ շուշանօք մաքուր որովայնդ։ Ի քրովբէից բոցեղինաւ ցանկապատեալ. (Ճ. ՟Գ.։ Անյաղթ բարձր.։)
Որ ինչ միանգամ ըստ փայլածման երեւոյթ նորին երեւակդ գործէ. (Անյաղթ բարձր.։)
Գովասանութիւն փառաւորեցելումս այսմիկ աստուածազօր սուրբ խաչիս հատուսցուք. (Անյաղթ բարձր.։)
Որ յետ նորա փոխանորդեսցէ զեկեղեցին։ Քահանայք զմիմեանս փոխանորդէին վասն մահուն արգել լինելոյ։ Վնխճանի եւ փլաբիանոս. պորփիւր փոխանորդի ի տեղին. (Ճ. ՟Ա.։ Շ. բարձր.։ Սոկր.։)
Ցմեր փրկագործել զբնութիւն։ Կենարար պատարագն փրկագործէ զհոգի եւ զմարմին հաւատացելոց։ Փրկագործէ զեկեղեցի իւր։ Փրկագործելն առաջին մարդոյն։ Միշտ փրկագործի։ Ազատեալ փրկագործեաց զնոսա ի սաստիկ վտանգէն։ Այցելութիւն նորա փրկագործեալ՝ ետ զնոսա ի գթութիւնս առաջի ամենայն գերչաց նոցա։ (Խոր.վրդվռ.։ տօնակ։ Ճ. ՟Ա.։ Շ. բարձր.։ Զքր. կթ.։ Յհ. կթ.։)
զբանաւոր երկիրս ոռոգելով փրկագործէ. (Անյաղթ բարձր.։)
Ուռուցիկ փքացումն թեթեւամտութեան։ Յաշտարակն բարձրացայ փքացման։ Ատել զփքացումն եւ ղամբարտաւանութիւն. (Խոսր.։ Սկեւռ. աղ.։ Վրք. ոսկ.։)
Որ եստ բարձր աշտարակս ի կոխումն, եւ զքաղաքամուրս ի հողաբլուրս. (Լաստ. ՟Ի՟Դ։) (կամ ընթերցի՛ր, զքաղաքս ամուրս։)
Տեսանէր զտուն չաստուծոցն այնպիսի մեծամեծ լայնութեամբ եւ երկայնութեամբ եւ այնչափ բարձր պարսպաւ՝ իբրեւ փոքրագոյն քաղքանիստ մի. (Ոսկիփոր.։)
Կենարարս այս խաչ ... քառաթեւեան ունելով կերպարան։ Ոչ նիզակին տունկ ձիթենւոյ, այր մակագրեալ քառաթեւեան. (Շ. բարձր.։ Մագ. ոտ. խչ.։)
Կենարարս այս խաչ ... քառաթեւեան ունելով կերպարան։ Ոչ նիզակին տունկ ձիթենւոյ, այր մակագրեալ քառաթեւեան. (Շ. բարձր.։ Մագ. ոտ. խչ.։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբ ... քառանկիւնտախտակ։ Կանգնէ զքառանկիւն սեղան խաչին։ Տաճար մի քառանկիւն։ Քեզ քառանկիւն կողմ աշխարհին՝ անտեսաբար երկրպագեն. (Անյաղթ բարձր.։ Շար.։ Արծր. ՟Ե. 7։ Յիսուս որդի.։)
Ներկէ զեղջիւր քառանկիւնի խաչիս. (Շ. բարձր.։)
Քառառաջեայ (կամ քառակերպեան) աթոռ խաչիս է բազմական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Պատահեն միմեանց առ բարձրաւանդակի միոջ բլրով քարագագաթնիւ։ Պատահեն միմեանց առ բարձրաւանդակ քարագագաթն բլրին. (Խոր. ՟Բ. 4։ Ասող. ՟Ա. 6։)
Որոյ ուղէշքն են ամբարձեալ ի բարձունս. բարձր ճղերով.
Ինձ թուի ոչ փոքր ինչ հիանալ ի վերայ անուանցս այլափոխութեան. (Անյաղթ բարձր.։)
Այրեցողական զօրութիւն. (Շ. բարձր.։)
Առաւել եւս քան զԲաբելոնին ի վեր զբոցն բարձրացուցանէին այրեցողական նիւթով. (Յհ. կթ.։)
Աներկրպագուացն քեզ (սրբոյ շաչիդ) զյարակէզն հնոցացուցանելով զհուրն. (Անյաղթ բարձր.։)
Որ ոչ խոնարհի ի բարձրութենէ. վերացեալ.
Ունիմ տակաւին զսուր բարկութեանս անխոնարհելի։ Առ անխոնարհելի բարձրութիւնն։ Կրօնք բարձունք եւ անխոնարհելիք. (Նար. ՟Ի՟Բ. ՟Ծ. ՟Հ՟Ա։)
Իբրեւ զվէմ անվանելի եւ անխորտակելի. (Շ. բարձր.։)
Զխոնարհիլն անծառայականին ի մեր նուաստութիւնս. (Շ. բարձր.։)
Անկարօտական է Աստուած, եւ ոչ ի մարդկանէ բարձրանայ, այլ ինքն զնոսա բարձրացուցանէ։ Այնպէս Աստուած զարդարի՝ որ անկարօտականն է՝ սիրով սրբոցն. (Ոսկ. ես.։)
Որքան ի տեսութիւնն Աստուծոյ ոք վերանայ, այնքան եւ եւս յանհասութիւնն բարձրանայ. (Լմբ. սղ.։)
Ծնեալն ի հօրէ անմարմնապէս. (Շ. բարձր.։)
Անմարմնապէս լուսաւորն՝ յերկրի արիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
Զլուսինն կոչէ անմարմնասէր, քանզի անմարմնոց է ազգկից՝ լուսովն եւ յերկինս կառուցմամբն. (Շ. բարձր.։)
cf. Անպատուութիւն, գտանի գրեալ. (Յճխ. ՟Դ։ Շ. բարձր.։ Արիստ. առաք.։ Վրք. ոսկ.։)
Լի եւ պատարուն վերելեաւն՝ յաւիտեան անպարապասցի. (Անյաղթ բարձր.։)
Սերմանեալ որոմունքն ի չարէն կորնչին անպտղութեամբ։ Ուլքն (օրինակք են) մեղաւորացն վասն անպտղութեան, եւ խեռական բարուցն. (Շ. հրեշտ. եւ Շ. բարձր.։)
Անսահմանելի բարձրութիւն, կամ տեսիլ։ Իմաստութեամբ անսահմանելեաւ։ Զանսահմանելիդ միշտ թախանձեսցէ։ Բերումն պարանոցի անսահմանելւոյն. (Նար.։)
Ցուցանէ զանսրբութիւն հրէիցն. (Շ. բարձր.։)
Հողմունս զնոսա անուանելն՝ ցուցանէ զառ ի վերուստ ի վայր կոյս, եւ առ ի բարձրագոյնն զանցանողականն շարժութիւն. (Դիոն. երկն. ՟Ժ՟Ե։)
Տուեալ սմա փառս եւ բարձրութիւն՝ լուծումն է մարմնոյ անփառութեան. Կիւրղ. գանձ.։ Նախ քան զմահուն մեռելութիւն՝ անփառութեամբ յաթոռոյն ի վայր կործանեալ. (Խոր. ՟Գ. 68։)
(Խաչն) քրիստոսասէր զօրաց առաջապահեստ. (Անյաղթ բարձր.։)
θεολόγος theologus Որ խօսի զԱտուածոյ վարդապետական օրինօք. վարդապետ եկեղեցւոյ. եւ ըստ այսմ գրի որ նազիանզանցին մականունի Ատուածաբան՝ որպէս խորագոյն եւ զօրագոյն ի տեսական աստուածաբանութեան. եւ Յովհաննէս որդին որոտման կոչի Աստուածաբան աւետարանիչ, զի յայտնագոյնս եւ բարձրագոյնս ճառեաց զաստուածութենէ բանին.
Ամենայն աստուածագէտ կրօնից արմատք, որ առ մեզ են, ի վերուստ են ի տեառնէ երկնից։ Որ այսչափ բարձրագոյն աստուածագէտ կրօնից գիտութիւն է. (Ոսկ. ես.։)
Աստուածազօր խաչ. (Անյաղթ բարձր.։) (Կիւրղ. խչ.։)
Ըստ որուս աստուածածին՝ ծնողն, եւ նոյն ինքն ծնեասն՝ աստուած. (Անյաղթ բարձր.։)
Զանուանեալ աստուածատես ազգ. (Շ. բարձր.։)
Աստուածարելոց եւ քրիստոնէից ասելի է կոչեցեալ անունն Աստուծոյ. (Շ. բարձր.։)
Արիւնաշաղախ գրունք, կամ տաճար, կտաւ, ալիք ծերոցն. (Անյաղթ բարձր.։ Անան. եկեղ.։ Հ. կիլիկ.։ Լաստ. ՟Ժ՟Ե։)
Կատարեալ հասակաւ՝ ըստ ամաց, եւ ըստ երեււելի բարձրութեան.
Ելանէաք առ բարձրագոյնսն բազմաճաճանչ ճառագայթիցն պայծառութիւնս. (Դիոն. ածայ.։)
Եւ ամենեցուն բարբառակցեալ միմեանց՝ ի բարձրութիւն ամբառնալոյ ձայնիցն. (Նիւս. ի սքանչ.։)
Այս իսկ են պարծանք, եւ զսոյն բարգաւանճանս համարիմ. ((յն. մեծ. լտ. բարձր) Ոսկ. մտթ.։)
cf. ԲԱՐՁՐԱՒԱՆԴԱԿ։
ԲԱՐՁՈՒԱՆԴԱԿ կամ ԲԱՐՁՈՒԱՒԱՆԴԱԿ. cf. ԲԱՐՁՐԱՒԱՆԴԱԿ։
ԲԱՐՁՐԱԲԱՆԵԼ. Մեծաբանել. ամբարտաւանս բարբառել.
Բարձրաբանեալ թշնամիք խաչին՝ ասասցեն, ահա, եւ այլն. (Ճ. ՟Ժ.։)
Բարձր կամ վերին գաւառ. երկինք.
Ի ձեռս Աստուծոյ պահեալ պահպանի պարգեւք ամենայն պահողաց ի բարձրագաւառն. (Եփր. պհ.։)
Բարձր որպէս զգլուխ. գլխաւոր, յառաջադաս. գերապանծ, գերազանց, պանծալի.
Բարձրագլուխ պարու մարգարէից մեծն հեղիաս։ Որով կատարելապէս բարձրագլուխս իր մղեալ յարդարի։ Քաջութեանն անուանի հանդէս՝ ի՞ւ իւիք, քան թէ սովաւ բարձրագլուխ ինելով. (Պիտ.։)
Եւ Բարձրացեալ գլխով. պարզերես, աներկիւղ, անվեհեր, արիական. ճակատը բաց, ճերմակ երես.
Բարձրագլուխ պարծանօք տարաւ եւ զյաղթութեանն քաջապէս անուն. (Պիտ.։)
Աստուածպաշտութիւնն բարձրագլուխ կամակարութեամբ երեւելի լինէր յաշխարհին հայոց. (Եղիշ. ՟Ա։)
ԲԱՐՁՐԱԳԼՈՒԽ կամ ԲԱՐՁՐԻԳԼՈՒԽ. մ. Որպէս թէ Ի բարձր գլուխ. բարձր գլխով, կամ պարծանօք.
ὐπερσκελής Որոյ սրունքն են բարձր քան զսովորականն. ճիվերը բարձր.
Բարձրագլուխ (կամ բարձրիգլուխ) պարծի ողորմութիւն առ դատաստանաւն. (Յկ. ՟Բ. 13.) յն. լոկ պանծանալ. κατακαυχάομαι
Յոյժ բարձրիգլուխ պարծի ողորմութիւնն առ դատաստանաւ. (Մանդ. ՟Ը։)
Բարձրիգլուխ պարծեսցի։ Ողորմութիւնն՝ անցեալ կայ բարձրիգլուխ, ոչ ամաչէ, ոչ զանգիտէ։ Ըմբշամարտ ոք առ մարտագիրն մատուցեալ բարձրագլուխ զպսակն պահանջէ. (Սարգ. յկ. ՟Զ։)
Բարձրագլուխ ի մէջ յոքնախումբ կացեալ հրապարակաց. (Պիտ.։)
Յարեւելից պատերազմէն կորակոր, եւ ոչ բարձրագլուխ էր դարձեալ. (Եղիշ. ՟Գ։)
Երեւ բարձրիգլուխ եւ յայսմ պատերազմիս. (Լաստ. ՟Ի՟Ե։)
Բարձր դիտակաւ, կամ տեսլեամբ. բարձրաբերձ. երեւելի (վայր, կամ դիտանոց).
Նստեալ ի բարձրադիտակ տեղւոջ. (Ճ. ՟Ա.։)
Պարանոցս բարձրադիտակ՝ խոնարհեալ. (Բենիկ.։)
Որ ելեր ի բարձրադիտակ (վայր, կամ ի բարձր դիտանոց) քառաթեւին. (Շար.։)
Խաչն կանգնեցաւ ի բարձրադիտակն գողգոթայ. (Տօնակ.։)
Պարագրեալ ընդ վերարքայեան մտիցն՝ բարձրախմբիցն. (Նանայ.։)
Որոյ բարձր է կատար, բարձրածայր. բարձրաբերձ.
Բարձրակատար (կամ բերձակատար) պարիսպ. (Պիտ.։)
Բարձր կոհակօք, բարձրադէզ. վերամբարձ.
Հարկանէին զբարձրակոհակ կոյտս ջուրցն. (Լաստ. ՟Ի՟Գ։)
Ծովն ի բարձրակոհակ վրդովմանց լռեալ կայ. (Սհկ. կթ. արմաւ.։)
εὑμήκος procerus Բարձր կամ երկայն հասակաւ. պօյլու պօսլու.
Աչեղ եւ բարձրահասակ. (Խոր. ՟Ա. 25։)
Հսկայս բարձրահասակս. (Լաստ. ՟Ի՟Դ։)
Յերեւութանալն մարդկան՝ զառն կերպարան եւ բարձրահասակն մարմնակերպութիւնս զգենուն. (Տօնակ.։)
Արմաւենի բարձրահասակ. (Սկեւռ. աղ.։)
Մեծահռչակ. եւ Բարձրաձայն.
Բարձրահռչակ (կամ բազմահռչակ) աւետագրութեամբ ... գրեն. (Նար. առաք.։)
Բարձրահռչակ աղաղակաւ ստիպես զմեզ օրհնել. (Լմբ. սղ.։)
cf. ԲԱՐՁՐԱՅՕՆ, իբր Առրթ բարձրայօն երեւելոյ, պանծացեալ. եւ Պանծալի. որ իրաւամբք ունի պանծանալ. գերապանծ.
Ոչինչ բարձրայօնակ վարժից ներհունք. (Սիւն. առ գերմ.։)
Գլխաւոր տեսանի խրատ՝ բարձրայօնակ գահերիցութեամբ։ Եթէ այդր (առ ձեզ կայցէ) խրոխտումն, աստ (յաթոռ հայրապետական կայ) բարձրայօնակ ամրութիւն. (Գր. տղ. առ տուտ.։)
Նարեկայ մեծափառ եւ բարձրապատիւ ուխտի. (Նար. յիշ.։)
Բարձր պատուով.
Թէպէտ եւ այսպէս բարձրապատիւ եւ պայծառանշան առաքեցաւ (Պօղոս) ի Քրիստոսէ. (Ագաթ. (հին տպ. պանծապատիւ։))
Որ պարէ ի բարձունս. օդապարիկ, բարձրաթռիչ.
Հաւասար բարձրապարու արծուոյն՝ կառաբարձ փառաց անեղին. (Վրդն. քրզ.։)
Իբրու արդ բարձրասրուն, եւ կամ այլ ինչ վերագոյն քան զունակութիւն անչափ՝ գարշելի է. (Պղատ. տիմ.։)
Տարածեալ ի բարձրունս. բարձր տարածութեամբ.
Տունկ բարձրատարած ստեղնեալ՝ տեսութիւն կենաց փայտին. (Սիւն. տաղ խչ.։)
cf. ԲԱՐՁՐԱՁԵՒ.
Բարձրատեսակ եւ պայծառ երկին, աթոռ փառաց բարձրելոյ. (Թէոդոր. ի կոյսն.։)
Որոյ բարձր են եղջիւրք.
Բարձրեղջիւր նոխազ ի կառս իւր լծեալ. (Մագ. ՟Ժ՟Ա։)
ԲԱՐՁՐԱԳԼՈՒԽ կամ ԲԱՐՁՐԻԳԼՈՒԽ. Որպէս թէ Ի բարձր գլուխ. բարձր գլխով, կամ պարծանօք.
Բարձրագլուխ (կամ բարձրիգլուխ) պարծի ողորմութիւն առ դատաստանաւն. (Յկ. ՟Բ. 13. յն. լոկ պանծանալ.)
Յոյժ բարձրիգլուխ պարծի ողորմութիւնն առ դատաստանաւ. (Մանդ. ՟Ը։)
Բարձրիգլուխ պարծեսցի։ Ողորմութիւնն՝ անցեալ կայ բարձրիգլուխ, ոչ ամաչէ, ոչ զանգիտէ։ Ըմբշամարտ ոք առ մարտագիրն մատուցեալ բարձրագլուխ զպսակն պահանջէ. (Սարգ. յկ. ՟Զ։)
Բարձրագլուխ ի մէջ յոքնախումբ կացեալ հրապարակաց. (Պիտ.։)
Յարեւելից պատերազմէն կորակոր, եւ ոչ բարձրագլուխ էր դարձեալ. (Եղիշ. ՟Գ։)
Երեւ բարձրիգլուխ եւ յայսմ պատերազմիս. (Լաստ. ՟Ի՟Ե։)
ὔψος altitudo Բարձր գոլն, չափ ի ստորէ ի վեր, դիմաբաժանեալ ընդ խորութեան կամ ընդ ցածութեան. բարձրութիւն.
Զի՛նչ է լայնութիւն եւ երկայնութիւն, եւ բարձրութիւն եւ խորութիւն։ Արասցես զտապանն, յերեսուն կանգոյ զբարձրութիւնն։ Բարձրութիւնք լերանց՝ նորա են։ Որոյ բարձրութիւն իւր՝ բարձրութիւն մայրի։ Գողիադ...բարձրութիւն նորա վեց կանգուն եւ թզաւ.եւ այլն։
Ընդ բարձրութիւն հասակին հիացեալք. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Ի պաշտօն առին զերկին վասն գեղեցկութեան եւ բարձրութեան. (Մխ. երեմ.։)
ԲԱՐՁՐՈՒԹԻՒՆ կամ ԲԱՐՁՐՈՒԹԻՒՆՔ. որպէս Բարձր տեղի. բարձունք. երկինք.
Խնդրեա՛ դու քեզ նշան ի տեառնէ Աստուծոյ քումմէ ի խորութեան կամ ի բարձրութեան. (Ես. ՟Է. 11։)
Որ ի բարձրութիւնս երկնից բարձր բանիւք բարեբանիս. (Շար.։)
Ի բարձրութիւնս ելանէին, ուր ըզզանգակսըն հնչէին. (Շ. եդես.։)
ԲԱՐՁՐՈՒԹԻՒՆ. ὔψος, ὔψωμα, ὔψωτις, ἁνάστημα exaltatio, erectio, sublimitas Բարձրանալն, բարձրացումն. մեծութիւն. առաւելութիւն. գերազանցութիւն. փառք, փառաւորութիւն.
Նայեաց ի գործս ձեռաց իմոց, եւ ի բարձրութիւն Երուսաղէմի։ Դու բարձրութիւն Երուսաղեմի, դու ցնծութիւն Իսրայէլի։ Աճեաց ի բարձրութիւն թագաւորութիւն նորա։ Ետու զայդ ի տուն Աստուծոյ իմոյ ի բարձրութիւն։ Երթալով յովսափատ մեծանայր ի բարձրութիւն։ Հպարտացաւ յոյժ բարձրութիւն նորա։ Փառք նորա լցան անարգանօք, եւ բարձրութիւն նորա ի սուգ կործանեցաւ։ Զբազումս չարչարեաց բարձրութիւն նորա.եւ այլն։
Որ գերազանց գտաք եւ երկնի՝ ամենազարդ բարձրութեամբ. (Նար. ՟Հ՟Ե։)
Ոչ է հնար ընդունել զբարձրութիւն զաւետեացն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Հանդերձ կատարելութեամբս եւ պատուոյս բարձրութամբ. (Յհ. իմ. ատ.։)
ԲԱՐՁՐՈՒԹԻՒՆ. որպէս Բարձրամտութիւն, մեծամտութիւն.
Գիտացեալ զնախահօրն կործանումն, մանաւանդ թէ զսատանային՝ իսկ ի բարձրութենէ եւ ի հպարտութենէ լեալ. (Նար.։)
Բաւականապէս ունին զեկուցանել. (Շ. բարձր.։)
Փոխանակ գրելոյ Բարձրութիւն։ (Նար. խչ.։)
ԳԱՀԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ. իբր Բարձրութիւն պատուոյ.
Իբրեւ զգայիսոն։ (Անյաղթ բարձր.։)
Յարոյցք՝ այսինքն բարձրանալն կամ զայրանալն գետոց.
Օրհնեալ ես փայտ գերազարդեալ։ Գերազարդեալ տօն. (Շ. ոտ. բարձր. եւ Շ. հրեշտ.։)
Գեր ի վերոյ ամբառնալ. բարձրացուցանել կամ բարձրանալ գեր ի վեր. գերազանցել.
Գերամբարձեալն մարմնոյն տրամադրութեամբ. այսինքն բարձրահասակ. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբ զարդարեալ ... ագին տնկոյն գերհրաշացեալ. (Շ. ոտ. բարձր.։)
ὐπερεχόμενος praestans Գերունակ. բարձր. մեծ.
Մեծափառ. բարձրապատիւ.
Գմբեթաւորեալ (զեկեղեցին) բարձրագոյն յօրինուածով։ Զի էր շինեալ զկաթուղիկէն սուրբ բոլորապէս գմբեթաւորեալ. (Ասող. ՟Գ. 3։)
Գոհացողական բան, կամ ձայն, քարոզ, երգք. թուղթ, պատմութիւն. (Փիլ.։ Կիւրղ. ղկ.։ Անյաղթ բարձր.։ Յհ. իմ. եկեղ.։ Լաստ. ՟Ի՟Գ։ Խոր. ՟Գ. 19։ Լմբ. պտրգ.։)
(Գաւազանն ահարոնի) որ իբրու ցամաք գոլով՝ նոյն ժամայն իսկ դալարաբերեաց. (Անյաղթ բարձր.։)
Դալարութեամբ ծաղկեցար գեղեցկապէս. (Շ. բարձր.։)
Դիւրաքակ բարձրութիւնն (մարդ). (Ոսկ. սղ.։)
Սուրբ խաչ եռափափագ։ Եռափափաքեան խորհուրդ. (Անյաղթ բարձր.։ եւ Շ. անդ։ Պրպմ. ՟Ի՟Զ։ (ուր տպ. երեքփափաքեան։))
Քան զյոյժ երկայնագոյնսն եւ բարձրագոյնսն (ի լերանց). (Փիլ. լին.։)
ԵՐԿՆԱՀԱՆԳԷՏ ԵՐԿՆԱՀԱՆԳՈՅՆ. Հաւասար եւ նման երկնից. բարձր, եւ երկնային.
Հաստեալ երկնային զօրութեամբ, կամ երկնաբերձ բարձրութեամբ.
Այսօր դշխոյ պանծալի՝ երկնահրաւէր բարձրասցի. (Գանձ.։)
Ծառ բարձրացեալ ... զգեցուցանել արմտեօք զգեղեցկութիւն. (Ծն. ՟Խ՟Թ. 21։)
Առ իրին բարձրութիւն ընդդիմադրել զմարդկօրէնն. (Դիոն. եկեղ.։)
(Սուրբ խաչն) ընդվայրապարաց նահանջ. (Անյաղթ բարձր.։)
Զպայծառութիւն օդոյն թխացուցանելով. (Շ. բարձր.։ եւս եւ Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Եթէ այլ ումեք բարձրագոյն յայտնեսցի իմաստս, իմաստասիրեսցէ. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Է։)
σοφία sapientia. Բարձրագոյն իմաստ եւ գիտութիւն. ծանօթութիւն աստուածային եւ մարդկային իրաց. գերագոյն հմտութիւն. եւ լայնաբար՝ Ուսումն իմաստասիրութեան կամ փիլիսոփայութեան, մանաւանդ ատուածաբանութեան.
Զմարացն ի բաց բարձրեալ զիշխանութիւն՝ պայազատէր զնա. (Յհ. կթ.։)
Բարձրելոյն փառաց բարձօղ տէրութիւնք, անյաղթելի զօրութիւնք, վեհագոյն իշխանութիւնք։ Տէրութիւնք վերին, եւ զօրութիւնք հզօրին, ցութիւնք վեհագոյն. (Շար.։)
Լեռնակարկառ բարձրութիւն, կամ մոլորութիւն. (Նար. ՟Ժ՟Ե. եւ Նար. խչ.։)
համեմատէ ընդ ամենայն լինելութիւն արարածոց. (Շ. բարձր.։)
Բարձրագոյն քան զլծակցութիւն ամուսնութեանն ամբարձելո. (Պիտ.։)
Նշանակելով զլուսապայծառառ աստուածութեանն բարձրութիւն. (Երզն. մտթ.։)
Զլուսաւորացն լռեցուցանել զկարծեցեալ ճաճանչ. (Անյաղթ բարձր.։)
Եղիցի խոնարհագոյն, եւ մի՛ եւս բարձրասցի ի վերայ ազգաց։ Հազարաւորն իմ խոնարհագոյն է ի մէջ մանասէի։ Զկնի քո յարիցէ այլ թագաւորութիւն խոնարհագոյն քան զքեզ։ Կացուցի ի խոնարհագոյն տեղիսն յետոյ պարսպին. (Եզեկ. ՟Ի՟Թ. 15։ Դտ. ՟Զ. 15։ Դան. ՟Բ. 39։ Նեեմ. ՟Դ. 13։)
Ոչ բարձրագոյն, այլ խոնարհագոյն բանք. իբր նուաստագոյն կամ պարկեշտագոյն. (Ագաթ.։ Շ. մտթ.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 26. 29։)
Որոյ սիրտ խոնարհագոյն է, սիրուն է նա բարձրացելոց. (Մծբ. ՟Թ։)
Տոկացուցանէ զբարձր եղջիւրդ քո, եւ բարձրացուցանէ զիմն խոնարհացեալ. (Եփր. թագ.։)
σκληροτράχηλος rigidam cervicem habens, pertinax, pervicax. Որոյ պարանոցն է խիստ. խստավիզ. բարձրավիզ. անընկճելի. յամառ. ընդվզեալ. անսաստ. խօսք չմռօղ.
Նիկանովղր ամենայն հպարտութեամբ խստապարանոց գնացեալ. յն. բարձրավզեալ։
ասէ, եթէ զբարձրութիւնն նկատես, իմա՛ իմաստութեամբ զծայրագագաթանն. (գուցէ լաւ եւս՝ զծայրս գագաթանն) (Շ. բարձր.։)
ԾԱՅՐԱՊՏՈՒԿՔ ԾԱՅՐԱՊՏՈՒՂՔ. ἁκρέμων ramus major, vel quivis. Պտուկք կամ պտղունք ծայրագոյնք, որ ի ծայրս ոստոց. ընձիւղ ի ծագս ճիւղոց. ոստ բարձր։ cf. ծԱՅՐԱՏՈՒՆԿՔ. ծարը կամ բարձր եղած ճուղը ՝
ԾԱՅՐԱՊՏՈՒԿՔ ԾԱՅՐԱՊՏՈՒՂՔ. ἁκρέμων ramus major, vel quivis. Պտուկք կամ պտղունք ծայրագոյնք, որ ի ծայրս ոստոց. ընձիւղ ի ծագս ճիւղոց. ոստ բարձր։ cf. ծԱՅՐԱՏՈՒՆԿՔ. ծարը կամ բարձր եղած ճուղը ՝
Զակն ոգւոց ի ծմակեցուցիչ այս ախտէ բարձրացուցեալ. (Լմբ. պտրգ.։)
Կամաւոր քեզ երկրպագեաց կոյսն. Անյաղթ բարձր.։
Իբրեւ զհուր կայծակնահարեալ ընդ ոլորտս երկրիս մերոյ ի վեր բարձրացուցին զբոցն տոչորիչ. (Յհ. կթ.։)
Գոչեմք բարձրահնչիւն բարբառով զկանոնագլուխսն. (Խոսր.։)
Կատարելապէս եւ դեմ յանդիման խօսիմք. (Շ. բարձր.։)
Շրջապատեալ բարձր եւ սուր լերամբք՝ իբր կարակնակերտ կիսաբոլոր. (Ուռպ.։)
Որպէս ճշմարտիւ, եւ ո՛չ կեղակարծելի. (Անյաղթ բարձր.։)
Բարձրելոյն նախախնամութեան զամենայն մարդիկ կեցուցչաբար սրբոցն հրեշտակաց յարձակօղ առաջնորդութեանն բաժանեալ. (Դիոն. երկն.։)
Տեսանելով զմեծանձնութիւն եւ զկորովութիւն բանիցն. (Շ. բարձր.։)
Կցորդութիւն (քրիստոսի) առ մահկանացուսս։ Բարձրութիւն մարդոյ՝ առ բարձրեալն կցորդութեամբ։ Շինեաց զմարմինն յարգանդին մարիամու աստուածածնի՝ առանց կցորդութեան առն Աթ. (՟Բ. ՟Դ. ՟Ը։)
Համագաղափար մեր, կամ նմին, կամ բարոյականին նախուսան հօր. (Անյաղթ բարձր.։ Անան. եկեղ.։ Ճ. ՟Ա.։ Մագ. ՟Բ։)
Ի համագոյական երրորդութեանն. (Շ. բարձր.։)
Համագոյակցիդ քո։ Հնազանդութիւն համագոյակցին առ ամենահայրն՝ մարդկութեամբ. (Նար. գանձ հոգ.։ Շ. բարձր.։)
Համառօտաբար զեկուցանել, կամ զգացուցանել, տեանել, ի մէջ ածել, ընձեռել, յառաջ վարել, կամ վերստին առնուլ (զբան). (Պիտ.։ Գր. սքանչ.։ Դիոն. Շ. բարձր.։ Յհ. կթ.։ Արծր. ՟Գ. 12։ Ոսկ. ծն.։)
Վերամբարձ. բարձր. եւ Բարձրեալ.
Զոստոցն համբարձումն։ Բարձրագոյն համբարձումն պարսպին (ջուրց)։ Ուղղաձիգ համբարձմամբ մտանէին ի ցամաքէս։ Զընդդէմ համբարձումն աստուածային կամացն. (Պիտ.։)
Կուսին սրբոյ հանգունակեալ, աստուածածնին տիպ բաղդատեալ. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Խնդրուածք հաշտեցուցիչք։ Բարձրելոյն հաշտեցուցիչ բանք։ Բարբառ հաշտեցուցիչ աստուծոյ ընդ մարդկան ազգի. (Սարգ. յկ. ՟Ժ՟Ա։)
Յորդորումն է ամենեցուն, այլ ոչ հասարակապէս Շ. (բարձր.։)
Հաստակառոյց հիմն, կամ հիմունք, երկիր, գետին, վէմք, քարինք. (Անան. եկեղ.։ Անյաղթ բարձր.։ Սարգ. ՟ա. պետր. ՟Բ։ Արծր. ՟Ե. 7։ Տօնակ.։)
Հարթուցեալ զկռուողսն կոչէ, որք պատերազմին ընդ միմեանս. իբր ի կռիւ կաքաւեալս. (Շ. բարձր.։)
Ի տեառնէ տուաւ մեզ հարստութիւն, եւ իշխանութիւն ի բարձրելոյն.
Առ բուն անարգս եւ հողանիւթեայս՝ առ մարդս. (Անյաղթ բարձր.։)
Հօր զօրութիւն, կամ զօրութիւն բարձրելոյն հովանաւորեալ քեզ. (Շար.։)
Քերովբէքն ի պատիւ ի վերայ հովանոցանային. (Անյաղթ բարձր.։)
Յոյժ բարձրագոյնս իմն եւ հպարտագոյնս բարբառեցաւ պիղատոս. (Նանայ.։)
ἕπαρσις, ὐπερηφανία, ὐπερηφάνεια , ὔβρις, ἁλαζωνία, φισιώσις, ὅγκος elatio, suberbia, arrogantia, jactantia, tumor, fastus. որ եւ ՀՊԱՐՏԱՆՔ. (լծ. յն. է՛բարսիս եւն). Հպարտն գոլ. հպարտանալն. ամբարտաւանութիւն, բարձրամտութիւն. պարծենալութիւն. փքացումն. խրոխտումն. յանձնապաստանութիւն. յանդգնութիւն. ամբարհաւաճութիւն. անկարգ սէր գերազանցութեան. փառասիրութիւն. ինքնահաւանութիւն, եւ արհամարհութիւն այլոց.
Սերոբէ հրկիզութիւն թարգման։ Բոցեղինացն սրոբէից, եւ քրովբէականացն հրկիզութեանց. (Շ. բարձր.։ Անան. եկեղ։)
Ելանելով (հոգւոյ) ի մարմնոյս՝ ոչ ստորիջէ յերկիր, այլ զբարձրանալոյ մայրածննդեան իւրոյ ցուցանէ զիմանալի երկիրն. (Եղիշ. հոգ.։)
Դեբովրա մարգարէուհի։ Յաւուրս դեբովրայ մարգարէուհւոյ, որ ընդ բարակայ. (Շ. բարձր.։ Շիր. քրոն.։)
ԲԱՐՁՐԱՑՈՒՑԱՆԵԼ Բարձր առնել զԱստուած օրհնութեամբ. փառաբանել.
Միանունակիր է այլոց ծառոց՝ փայտ ասել։ Միանունակիր (կամ միանուանակիր), զի նա մահաբեր եղեւ, զոր գիտութեան փայտ կոչեն, եւ խաչ՝ մահու դեղ եւ չարչարանաց. (Անյաղթ եւ Շ. բարձր.։)
Մշտնջենական եւ ոչ առժամայն զենումն զ՝ի սմա զենեալն հաւատայ եկեղեցի. (Անյաղթ բարձր.։)
Զանազան են ոսկիք. եւ հնդկայինն ծլաձեւ, զոր ասեն մրջեանառիւծիցն ժողովել. (Շ. բարձր.։)
Յաղթ մարմնով. մեծամարմին. հաստամարմին. բազմամարմին. ստուար եւ բարձր.
Ապարանս գեղեցիկս, բարձրաբերձս, հաստահիմն, եւ յարմարակուռս. (Մանդ. ՟Գ։)
Նոյն ինքն խաչեալն՝ Աստուած անմահ. եւ ոչինչ յերկբայասցի. (Անյաղթ բարձր.։)
Խայտացին ի ներքս ի սրտի իմում խորհուրդք խոր յիշելութեան, եւ բարձրագոյն տեսութեան. (Եփր. ի կոյսն.։)
Զայս բան՝ փոփոխեալ յորջորջումն այգեկթաց եւ հնձողաց ճառէ։ Մայրս եւ բլուրս աստ զմարդիկ զօրաւորս կոչէ. բարձրութիւն ծառոց փոփոխական յորջորջմամբ զզօրութիւնս նոցա յայտ առնէ. (Ոսկ. ես.։)
Յստակութիւն օդոյդ ընկալաւ զնսեմութիւն՝ լուսաւորացդ խաւարելով. (Շ. բարձր.։)
Առ բարձրեալն Աստուած յօդաւորական շրըամբք կարդաս. (Նար. ՟Բ։)
Ոչ յօդաւորական ձայնիւ, այլ անճառելի իմանալի ձայնիւ. (Շ. բարձր.։)
Գործի սպանմանն՝ եղեալ կենաց ներգործարան (կամ ներգործական). (Շ. ոտ. բարձր.։)
Ուստի հոգին ներմարդական՝ արձակեցաւ հօր բարձրաձայն. (Շ. ոտ. բարձր.։)
(Աշտանակ ոսկի) անգին լուսոյ ներպարունակ, ուստի ծագեալ լոյսն անորակ (կամ անքանակ). (Շ. ոտ. բարձր.։)
Մատուցանել թուղթս վասն նորոգութեան (կամ նորոգման) սիրոյ եղբայրութեան մերոյ։ Նորոգումն (կամ նորոգութիւն) երիտասարդի ըստ ճանապարհաց իւրոց։ Այս է նորոգումն աջոյ բարձրելոյ։ Ի նորոգումն (յն. ի նորութեան) կենաց շրջեսցուք.եւ այլն։
Ծով ի բարձրակոհակ վրդովմանց, եւ յոլորտածաւալ շարժմանց լռեալ կայ. (Սհկ. կթ. արմաւ.։)
Ուժգին հնչօղ կամ հնչեալ. ազգոյ. մեծաձայն. բարձրագոչ.
Եթէ կապեսցէ ոք զինքն բարձրամիտ ամբարտաւանութեամբն, արձակեսցէ չափաւորական խոնարհութեամբն. (Ոսկիփոր.։)
Քառադէմ ասի եւ կառսդ. այն կառք՝ որ տեսաւ ի մարգարէէն, չորեքդիմի լինէր պատկերն. (Շ. բարձր.։)
Այնպէս բարձրապատիւ եւ պայծառանշան առաքեցաւ (Պօղոս) ի Տեառնէ. (Ագաթ.։)
Պատրաստաբար ունիս տալ զապաւինութիւն խնդրողաց. (Շ. բարձր.։)
Բարձրաձայն կարկաչիւք զերկրագործսն ... Իւրաքանչիւր արուեստից պատրաստաբար յարդարէին. (Լաստ.։)
Ի փառս բարձրութեան պարգեւընկալ պանծանաց պատուոյ կարգէին. (Նար. խչ.։)
Յամբարձմանէ բարձրութեան գերագունիցն կայից ստորասուզեալ ծանրութեամբ յանդնդային վհին խորխորատ. (Նար. ՟Ժ՟Ա։)
Ոչ կամեցայ զբարձրագոյն պատգամս հոգւոյն ի չնչին եւ յապականացու նիւթս ստուերագրել. (Սարգ. ՟բ. յհ. ՟Ա։)
Եսայի ի սրոբէա՛նշան տեսլեանն ասէ. (Շ. բարձր.։)
Էր բարձր խորհրդովք առ վայրբերումն մեղաց, եւ խոնարհ քան զխոնարհս ի մարդկանէ երեւեալ. (Աբր. մամիկ.։)
Ի վեր բերումն. բարձրանալն. ելք.
Գերածայրեալ. բարձրագոյն.
Հրեշտակական զօրութիւնքն, յորս եւ՛ս վերածայրեալք սերովբէիցն բարձրութիւնք. (Ճ. ՟Գ.։)
ՎԵՐԱՄԲԱՌՆԱՄ, բարձայ. չ. ὐπερέχω antecello, emineo, efferor. Վերանալ. բարձրանալ. գերազանցել. ամբարտաւանիլ.
Որպէս դանիէլ այր ցանկալի վերանուանեցար։ Տեղի պատկառանաց եւ հպատակութեան վերանուանիս. (Ճ. ՟Ա.։ Շ. բարձր.։)
Անժամնակ աստուած, վերապատուեալ բարձրութեամբ, եւ փառաւորեալ մեծութեամբ. (Մաշտ.։)
Վտանգելոց օգնական. վտանգութիւն՝ է՛ որ հիւանդութեան, եւ է՛ որ մեղաց, եւ կամ հաւատոյ։ Եւ եյս ի կամայից է վտանգութիւն փախչել յանհաւատից եւ ի չարաց. (Շ. բարձր.։)
Զկենդանական եւ զզգայական նորայն եբեր տեւակութիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
Սպասաւորք էին տնտեսութեանն։ Ճշմարտապէս ըստ տնտեսութեան մարդ եղեալ շրջէր ի վերայ երկրի. (Շ. բարձր.։)
Ընդ խոնաւութեան ցամաքութիւն։ Ի խոնաւութենէ, ի ցամաքութենէ։ Դիւրածախ էիր յաղագս ցամաքութեան. (Նիւս. կուս.։ Եզնիկ.։ Շ. բարձր.։)
Բարւոք քաղաքավարեաց ըստ հաճոյից կամցն Աստուծոյ։ Անմեղկելի վարուք քաղաքավարէր։ Ճգնազգեաց առաքինութեամբ քաղաքավարեցին. (Վրք. հց.։ Շ. բարձր.։)
Բարւոք քաղաքավարեաց ըստ հաճոյից կամցն Աստուծոյ։ Անմեղկելի վարուք քաղաքավարէր։ Ճգնազգեաց առաքինութեամբ քաղաքավարեցին. (Վրք. հց.։ Շ. բարձր.։)
Այս իւղ զդրօշեալն քառակուսեան յանուն քո Յիսուս՝ նշանի բարձրելոյդ հաւասար հաստէ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Կոչել բարձր քարոզութեամբ ի խառնելիս իւր։ Քարոզեսջի՛ր նմա ըստ առաջին քարոզութեանն։ Ըստ քարոզութեանն Յիսուսի Քրիստոսի։ Հաճեցաւ Աստուած յիմարութեամբ քարոզութեանն ապրեցուցանել զհաւատացեալս.եւ այլն։
Ազգակցութիւն մարդկան ընդ վերնոց բնակութեանցն։ Եղբայրասէր կրօնաւոր ազգակցութիւն ունի առ Քրիստոս։ Լուսինն առ մեզ ունի ազգակցութիւն խոնարհութեամբն։ Ազգակցութիւն իմն առ նախկինսն համանգամայնքն ընդունին։ Խեցեաւն սրբէր զամանն խեցեղէն. ազգակցութեամբն զազգակիցն մխիթարէր։ (Յհ. իմ. եկեղ.։ Նեղոս.։ Շ. բարձր.։ Անյաղթ համանգ.։ Իսիւք.։)
Քստմնելի ախտակրութիւն։ Հոգւոյ եւ մարմնոյ, կամ աստեաց ախտակրութիւն։ Ի վեր է (Աստուած) Քրիստոս զամենայն ախտակրութիւնս ... Հոգիք սրբոցն հեռի են յայսպիսի ախտակրութեանց։ Մարդկեղէն մտաց ախտակրութիւն է. (Մագ. ՟Ա։ Շ. բարձր.։ Սարգ. յկ. եւ Սարգ. ՟բ. պետ.։ Իգն.։)
Յահագնահայեաց վիհ կորստեան գահավիժեալ։ Ահագնահայեաց իմանալի լերինս բարձրութիւն։ Զահագնահայեացն զայն զսարսափելին դաբիրա. (Լծ. եւագր.։) (Տօնակ.։) (Անան. եկեղ։)
Որոյ պարիսպն է բարձր եւ ահագին մեծութեամբ.
ԱՄԲԱՐՀԱՒԱՃԵՄ կամ ԱՄՊԱՐՀԱՒԱՃԵՄ որ եւ ԱՄԲԱՐՀԱՒԱՃԻՄ. περπερεύομαι effero me, jacto, vanae ostentationis deditus sum Ամբարհաւաճ լինել. փքանալ. բարձրավզիլ. սնապարծիլ. ուռենալ. խօրօզլանմագ. պեօպիւրլէնմէք. գապարմագ.
Խոնարհեցուցեր զանձն քո, եւ ասացեր, թէ ամբարտաւանեցի։ Մի՛ ամբարտաւանէք, այլ ընդ խոնարհս զիջանիցիք։ Բարձրացաւ սիրտ նորա, եւ ոգի նորա զօրացաւ յամբարտաւանել։ Կամեցան հպարտանալ, ամբարտաւանել։ Յամբարտաւանիլ (կամ նել) ամբարշտին՝ այրի աղքատն. եւ այլն։
Ի ներքին աստիճանէ ամլածնութեանն բարձրասցուք ի վերին աստիճան կուսական ծննդեանն. (Հ. կիլիկ.։)
Ամրացուսցէ զբարձրութիւն զօրութեան իւրոյ։ Ամրացոյց զնոսա պարսպօք։ Ամրացոյց եւս զնա։ Ամրացոյց զլեառն տաճարին։ Զամուրսդ որ ամրացուցեր։ Խրամակարկատ արարին, եւ ամրացուցին զնա։ Զճանապարհս երկիւղածաց իւրոց ամրացուսցէ։ Ամրացուսցես զնոսա ի ծածկոյթ երեսաց քոց։ Ամրացուցեր զարտաքին նորա, եւ զներքին տան նորա. եւ այլն։
Զմիջնաբերդն ամրացուցանէր բարձր պարսպօք. (Խոր. ՟Բ. 36։)
Փոխակերպեալ ըստ այլայլութեան աջոյ բարձրելոյն, զնոյն ասել զհողեղէնն՝ հոգեղէն. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Յորժամ կամէր ասել, ընդ անասացութեամբ փակեցաւ։ Զի մի՛ իբրեւ զանբանս երեւեսցուք անասացութեամբ. (Շ. բարձր.։)
Առ ի շիջանել անընտրողաբար յանձեռնհասն բարձրութենէ. (Նար. ՟Կ՟Զ։)
Ունել զվարս անստգտանելի ճանապարհաց։ Գործ անստգտանելի ժրութեան։ Անստգտանելի բարեպաշտութեամբ։ Պաշտպանեալ բարձրացոյց անըստգտանելի օրինակաւ։ Տանել գրով ամբաստանութիւն անըստգտանելեացն (անմեղաց). (Պիտ.։)
Մերով բնութեամբ անձեռնարկելի էր հպել ի նորայն բարձրութիւն. (Շ. մտթ.։)
Բարձրանան մոլարքն ի վերին անշարժութիւն մերձ. (Ոսկիփոր.։)
Այսպիսի առասացութեամբ զիւրոյ տեառնն ձայնեալ զանուն. (Անյաղթ բարձր.։)
Է՞ր վասն զառաքելութեանն պատիւ՝ ըստ նմանութեանն պօղոսի ի կարգին ոչ դնէ. այլ զծառայն լինել յարգանօք գրէ, որ բարձր է քան զառաքելութեանն պատիւ. (Սարգ. յկ. ՟Ա։)
Ամենեցուն մի է բարձրագունիցն՝ գաւառ, վերին երուսաղէմ, յոր ամբարեմք զառաքինութիւնսն. (Առ որս. ՟Ը։)
Աստուածաբարձ խաչ, կամ խաչափայտ, կամ տունկ. (Շ. բարձր.։ Հ. կիլիկ.։ Վրդն. սղ.։)
Աստուածազարդ փայտ. (Անյաղթ բարձր.։)
Թեւս աստուածազարդ պատրաստեցսէ առ ի վերացուցանել ի բարձրութիւնս երկնից. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Աստուածախառն խունկն, այն՝ որ ի ծոց կազմեցաւ սրբոյ կուսին. (Անյաղթ բարձր. (յօրինակս ինչ)։)
Հրեշտակակրօն եւ աստուածախառն կագօքն բարձրացոյց յերկրէ։ Որպէս աստուածախառն իմաստութիւն երեաց յառաջագոյն, եւ ասէ. դարձցի թագաւորն ի մանկութիւն. (Ագաթ.։)
Աստուածակերպ օրինակ բարձրանալ։ (Մակ. ՟Բ 12. որպէս բարդեալ. զի եւ յն. է մի բառ, զուգԱստուած, կամ աստուածահաւասար.)
Ի վեհից եւ յոյժ աստուածամերձաց. (Անյաղթ բարձր.։)
Դծոշմ աստուածամուխ՝ արեմաբ որդւոյն Աստուծոյ։ Սուր աստուածմուխ՝ բարձրացեալն այցելութեան. (Թէոդոր. խչ.։ Նար. խչ.։)
Չափաւորութեամբ աստուածանմանիցն ներգործութեանց՝ անդադար եւ բարձրաթռիչ մշտաշարժութեանն. (Դիոն. երկն. ՟Ժ՟Գ։)
Աստուածատուր պարգեւք, կամ գանձ. գիրք, պատգամք, ի սինայէ աստուածատուր. (Յճխ. ՟Բ։ Պրպմ. ՟Խ՟Զ։ Եւս. քր. ՟Ա։ Եզնիկ.։ եղիշ. ՟Բ։ Անյաղթ բարձր.։)
Աստուածունակ խաչ, կամ քառադրութիւն (խաչ). (Շ. բարձր.։ Նար. խչ.։)
Տարագծութիւն. զրկումն, կամ բարձրումն.
Արտաշիկագոյն առու հրախառն սուրբ արեանն. (Անյաղթ բարձր.։)
Ելք ի դուրս արտաքոյ ուղւոյ կամ կարգի իրիք. որպէս լտ. deviatio ուստի ԶԱՆՑՔ ԱՐՏՈՒՂՈՒԹԵԱՆ, որ եւ կոչի ԱՌԱՆՑՈՒԹԻՒՆ, եւ Ի դուրս ցցուումն, ելունդն, բարձրութիւն. ἑξοχή eminentia, excrescentia
Բարերարեա՛ առ բազմահարուածս՝ բարձրեալդ Աստուած. (Բենիկ.։)
Զօրութտիւն Աստուծոյ՝ բազմօրինականք են, եւ զանազանապէս. (Շ. բարձր.։)
Այժմ ձգէ զբան ի բարառնութիւն (ի դէմս խաչի). (Շ. բարձր.։)
Իսկ տէր, Աստուած, մինն զարքունականն յայտնէ, եւ միւսն զբարեգործականն. (Շ. բարձր.։)
Բարեվայելուչ եւ ցանկալի է աշխարհն աղուանից ամենագիւտ շահիւք ի բարձրաբերձ կոհակացն կաւկասայ. (Կաղանկտ.։)
Ոչ ընդերկարեաց նախահայրն մեր ի դրախտին բարեվայելուչ բարձրութիւնն. (Լմբ. սղ.։)
Բարձր բազկաւ. հզօր զօրութեամբ. պանծալի փառօք եւ յաղթութեամբ.
Ամենազօրն, եւ թագաւոր բարձրաբազուկ ի վերայ ամենայն երկրի։ Բարձրաբազուկ ի վերայ թշնամեաց մեր ճախրեսցուք. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. համբ.։)
μεγαλόφωνος altam vocemedens, altiloquus Մեծաձայն, բարձրագոչ. համարձակաձայն.
Ծաղր բարձրաբարբառ. (Մծբ. ՟Զ։)
Որպէս եւ ասէ բարձրաբարբառն եսայիաս. Տօնակ.։
μεγαλοφώνως alta voce Ի ձայն բարձր. բարձր ձայնիւ.
Բարձրաբարբառ ընդհանուր աղաղակէին. (Ագաթ.։)
Զզրկանաց ամբաստանութեան իւրոյ բան՝ բարձրաբարբառ զօրացուցանէր զարքայէ. (Յհ. կթ.։)
Բարձրաբեղուն ծառ ողկուզական. (Գանձ.։)
Որոյ գագաթն է բարձր. բարձրակատար.
Ի բարձրագագաթանց պարսպեալ լերանց. (Խոր. ՟Ա. 11։)
Պարսպեալ իմն է բարձրագագաթն սպիտակափառ լերամբք. (Յհ. կթ.։)
Բարձր գահոյք, կամ մահիճք.
Արարաք մեզ բարձրագահոյս առաւել քան զաշխարհի. (Եղիշ. միանձն.։)
(Արար) զհիւսիս անօսրահող, եւ բարձրալերինս. (Համամ առակ.)
Զհիւսիս անօսրահող եւ բարձրալերինք։ (Վանակ. յոբ.։)
Ի բարձունս կառուցեալ. բարձրաբերձ.
Պատուեցաւ լեառն արարատեան՝ բարձրակառոյցն Մասիսք (կամ Մասսիւք). (Երզն. լս.։)
cf. ԲԱՐՁՐԱԿՈՀԱԿ. Կուտակեալ զբարձրութիւն.
Ծուփ ալէկոծութեան բարձրակուտակ՝ գոռալով. (Ճ. ՟Ա.։)
Բարձրահայեաց բանական, կամ բանականացս. (Վրդն. յանթառամն.։ եւ Երզն. լս.։)
Լուսափայլ եւ բարձրահայեաց աչաց (Ստեփաննոսիդ). (Տօնակ.։)
Բարձրահայեաց եւ երկնապիշ լինելով երդնուն. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Քարոզեմք զտնօրէնութիւնդ, բարձրաձայնեմք զխոնարհութիւնդ։ Բարձրաձայնեալ քարոզէին ընդհանուր տիեզերաց, խաչացելոյն երկրպագեալ. (Գանձ.։)
Որ ունի զբարձր ձեղունս, կամ առաստաղս, կամ յարկս.
Բարձրաձեղուն ապարանք արքունաշէն տաճարաց։ Տունք ցանկալիք՝ բարձրաձեղունք եւ մեծամեծք. (Լաստ. ՟Բ. ՟Ժ։)
Պատմօղ, կամ պատմելով զբարձրագոյնս.
Վասն որոյ եւ բարձրապատում իսկ հնչեցուցանէ (աւետարանիչն)։ Բարձրապատումս սկսան հռչակեցուցանել զպատիւ միածնին. (Ագաթ.։)
Որոյ են բարձր պարիսպք.
Որ զաշտարակսն յաղթս եւ բարձրապարիսպն կործանեաց. (Եփր. յես.։)
Որոյ սաղարթք են բարձր. ուռճացեալ բարձր ոստովք եւ տերեւովք.
Ընդ բարձրասաղարթ ծառով ի ժամ տօթոյ հանգչի մարդ. (Վանակ. յոբ.։)
(եթէ չիցէ գրելի Բարձրաւանդակ) Ունօղ զբարձր վանդակս.
Զբարձրավանդակ սրբարանն դիտանոցի. (Նար. խչ.։)
ԲԱՐՁՐԱՎԶԱՆԱՄ ԲԱՐՁՐԱՎԶԻՄ. ὐψαυχενέω կամ ὐψαυχενίζω cervices tollo, gorior, jacto Բարձրավիզ կամ բարձրապարանոց լինել. փքանալ. սոնքալ.
Շուն մեռեալ զինքն ոչ պատկառէր, կամ բարձրավզանայր՝ ասել. (Մագ. ՟Լ՟Ա։)
Բարձրազվեալ ամբարտաւանի եղկելին. (Վրք. հց. ՟Բ։)
ὐψῶν exaltans, exaltator, ἁναγωγός ad supera ducens Բարձրացուցանօղ. ի վեր ամբարձօղ. վերածիչ. վերբերօղ.
Փառք իմ, եւ բարձրացուցիչ գլխոյ իմոյ. (Սղ. ՟Գ. 4։)
Յաստուածայնոյն եւ բարձրացուցիչ կենդանութենէ կամաւորութեամբ անկեալ առ հակառակն յետնութիւն ածաւ. (Դիոն. եկեղ.։)
գրի եւ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿ, ԲԱՐՁԱՒԱՆԴԱԿ, եւ կամ ԲԱՐՁՈՒԱՆԴԱԿ. սեռ. բարձու աւանդակի, կամ բարձուանդակի. (ի բարձր, եւ անդր. լծ. եւ լտ. անդէ. իտ. աւանդի. յառաջ. թ. էռնտէ, էօնտէն ). Բարձր, մանաւանդ առաւել բարձր (վայր) բարձրածայրեալ (տեղի, շինուած) բարձունք. ըստ յն. պէսպէս. μετέωρος , ἅκρα, ὐψυλός, βωμός, ἁνάβασις, κρημνός եւ այլն. այսինքն անդր քան զտեսութիւն. ակառն, կամ բարձր ամուր. բեմ. բագին. ծայր, ծագ, վերելք, գահաւանդ, հողաբլուր, դիտանոց. եւ այլն։
Ի վերայ ամենայն լերանց բարձանց, եւ ի վերայ ամենայն բլրոց բարձրաւանդակաց։ Կային ի բարձրաւանդակ տեւոջ եզրա եւ ղեւտացիք. (Ես. լ. 25։ Նեեմ. ՟Թ. 4։)
Ի բարձրաւանդակ տանիս ապարանից որմոյն։ Ի բարձրաւանդակ խաչն։ Ի բարձրաւանդակ տեղի. (Ագաթ.։)
Ի բարձրաւանդակ դաշտի, կամ տեղւոջ. (Խոր. ՟Ա. 9. 10։)
Կացեալ ի վերայ տեղւոյ բարձրաւանդակի՝ քարոզէ. (Փիլ. յովն.։)
Ի բարձրաւանդակ քարանձաւաց ի վայր հոսեալ. (Յհ. կթ.։)
Տեսանեն իբրեւ ի բարձրաւանդակ իմեքէ դիտանոցէ. (Բրս. առ եւսեբ.։)
Բարձրաւանդակ սրբարանն դիտանոցի. (Նար. խչ.։)
Ի բարձրաւանդակէ առ ի խոնարհ առաւել քան զբան է հոսմանն երագութիւն. (Շ. մտթ. (որ է իբր գ))
Շինեաց Սողոմոն ի բարձրաւանդակն գաբաւոնի։ Կործանեցին զբարձրաւանդակսն, եւ զբագինսն։ Շինեաց զբարձրաւանդակն մահարձանօք։ Գահավէժ առնէին զնոսա ի ծայրից բարձրաւանդակին։ Ի բարձրաւանդակաց քաղաքաց իւրոց։ Ի բարձրաւանդակաց ցուրտ։ Ի բարձրաւանդակի գերեզմանաց.եւ այլն։
Կայ ի բարձրաւանդակի վերայ։ Ոչ ի բարձրաւանդակէ ուստէք ի բաց ի վայր հայելով։ Բարձր լերինք ընդ մարմնոյս մերում առակէ զգայութիւնս, քանզի ի բարձրաւանդակի ի գլուխս մեր դէպ եղեւ նոցա ունել զնիստ հաստատութեան. (Փիլ.։)
Կանգուն արար զնա (զմարդ) եւ (ի) բարձրաւանդակ մարմնոյ հաստատեաց զաչսն. (Ոսկ. ես.։)
Զջրհոր բարձրաւանդակին։ Ի բարձրաւանդակի քաղաքին։ Ի վեր իսկ ի բարձրաւանդակս ի Լիբանան լերին. (Եւս. քր.։)
Չիցէ՞ տեսեալ քո ի բարձրաբերձ բարձրաւանդակաց զդաշտ ընդարձակ. (Վեցօր. ՟Զ։)
Արջառք իջին ի բարձրուանդակէն, եւ բարձրուանդակի. (Հ=Յ. մայ. ՟Ի՟Ե. Հ=Յ. յունիս. ՟Ժ՟Թ.։)
cf. ԲԱՐՁՐԱՊԱՐԱՆՈՑ.
Եղիցես դու (ինքնահաճութեամբ) բարձրպարանոց՝ խիստ եւ անթոյլ, եւ ոչ հեզ եւ մարդասէր. (Կլիմաք.։)
Բարձրպարանոցաց խորտակիչ. (ՃՃ.։)
(լծ. թ. պայըր ). βουνός collis, tumulus, cumulus Գետին բարձր. հոզդիզացեալ. լեառն փոքրիկ. եւ կարկառակոյտ. թումբ. լեռնակ.
Աստանօր առ գերակայ երանութիւնն բարձրացուսցուք զբնաբանութիւնս. (Քեր. քերթ.։)
Խստապարանոցութիւն. բարձրավզութիւն.
Եւ ետ բարձրեալն շնորհս եւ գեղեցկութիւն առաջի նեմեսարայ. (Տոբ. ՟Ա. 23։) յն. տեսք, իբր կերպարան հաճոյական։
Մարմնով գերազանց նմին բարձրացաւ. (Նար. կուս.։)
Ի բարձրն կոյս գերազարդաբար վերաբերիլ. (Շ. հրեշտ.։)
Գերազարդապէս ի բարձրագոյն իմացումնն յառեալ. (Լմբ. սղ.։)
Ի բարձրն կոյս գերազարդաբար վերաբերիլ. (Շ. հրեշտ.։)
Գերազարդապէս ի բարձրագոյն իմացումնն յառեալ. (Լմբ. սղ.։)
Զգլխաւորագոյն եւ զքաջահաւատս քո զաշակերտսն ընտրեցեր՝ հանելով ի լեառն բարձր. (Գանձ.։)
γεγωνότερος valde sonorus, vel longe clarior Քաջահնչօղ. մեծագոչ. բարձրագոչ.
Առ ի բարձրն կոյս դարձաւորաբար յարձակեալ. (Դիոն. երկն. քհ. ՟Ժ՟Է։)
Այնքան զօրացեալ դիմակցութեամբ, մինչ զի եւ ոչ զէութիւն բնաւորական փայտի մերկանալով, այլ հաստատուն եւ անշարժ պահեցար. (Շ. բարձր.։)
Այն որ զկենդանական եւ զգայական նորայն եբեր տեւակութիւն առ հուրն, հրաշացամաքութիւն եւ դիւրածախութիւն մանաւանդ բերելով. (Անյաղթ բարձր.։)
Աստուած ինքնաբուն, վսեմական գոյութիւն. նոյն եզականութիւն՝ երկրպագեալ ի բոլոր եղականաց՝ իմանալեաց եւ զգալեաց, ոչ ի բաց բարձրեալք զհայր եւ զորդի եւ զհոգին սուրբ. (Պիտառ.։)
μακρός prolixus, altus Երկայն հասակաւ. բարձրահասակ.
ԵՐԿՆԱՀԱՆԳԷՏ ԵՐԿՆԱՀԱՆԳՈՅՆ. Հաւասար եւ նման երկնից. բարձր, եւ երկնային.
Զուգահրեշտակք են, եւ որդիք են Աստուծոյ։ Բարձր եւ զուգահրեշտակ յանգմամբ պատուեալ։ Ի յարութեանն զուգահրեշտակ մեզ ցուցանելով զկեանս. (Նիւս. կազմ.։)
Զզրկանաց ամբաստանութեան իւրոյ բան բարձրաբարբառ զօրացուցանէր. (Յհ. կթ.։)
Ի բարձրաւանդակ թագաւորանիստն հայեցուածսն ունի. (Խոր. ՟Բ. 39։)
Եւ երախտեաց բարձրելոյն ամենատուր լիակատարութիւն. (Նար. ՟Հ՟Ե։)
Առ (կամ ի) խոնարհութեան նորա դատաստան բարձաւ։ Հայեցաւ ՛ն խոնարհութիւն աղախնոյ իւրոյ։ Պարծեսցի եղբայր խոնարհ ի բարձրութիւն իւր, եւ որ մեծատունն իցէ՝ ի խոնարհութիւն իւր։ Որ նորոգեսցէ զմարմին խոնարհութեան մերոյ։ Որչափ ի մեծութիւն հասանիցես, ի խոնարհութեան կա՛լ զանձն քո։ Փրկեա՛ յեղջերէ միեղջերոյ զխոնարհութիւն իմ.եւ այլն։
Խոնարհեցաւ ի տառապանս աղախնոյ իւրոյ. ընդ յոյժ բարձրագոյն պարգեւացն զիւր նուաստութիւնն (յայտնէ), զոր եւ աղքատութիւն անուանեաց ... նա խոնարհեցան յաղախնոյ իւրոյ խոնարհութիւն. (Ոսկ. ղկ.։)
Զառաջին ամբարտաւանին զբարձրութիւնն խոնարհեցոյց, եւ զմարդիկ ի խոնարհութենէ ի վեր բարձրացոյց. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Է.) (որ հայի եւի ՟Ա. եւ ի յաջորդ նշ)։
Զի ի վայր է լուսինն քան զայլ լուսաւորսն, առ մեզ ունի ազգակցութիւն խոնարհութեամբն. (Շ. բարձր.։)
Կարի յոյժ խորագունաբար եւ բարձրաբարյաղագս նոցա խնդրել. (Լծ. պորփ.։)
Առ թումայի զփորուած տիգին ցուցանէ խորացուցեալ ըստ աշտէին մտոյ. (Շ. բարձր.։)
Յանսահման ոլորտսն ծայրազարդեալ։ Անծայր ծայրիւք ծայրազարդեալք պայծառանան։ Կանգնեալ յառ ի ստորեւս տիեզերաց՝ բարձրագոյն ծայրից ծայրազարդեալ. (Անան. եկեղ։)
ԾԱՅՐԱՐՁԱԿ եւ ԾԱՅՐԱՐՁԱԿԵԱԼ. Որոյ ծայրն՝ գագաթն՝ ստեղն է արձակ եւ բարձր, կամ համարձակ եւ ազատօրէն արձակեալ, սփռեալ. եւ Տարածեալ գոլով, եւ տարածելով. ձկտելով.
Ի յերկրի կանգնեալ եւ հաւասար երկրի ծայրարձակեալ բարձրացար։ Ծայրարձակեալ ծաւալեցեր զծագումն աստուածային իմանալի ճառագայթիցն. (Անան. եկեղ։)
Հոգիդ քաջողջութեամբ առ ի յիւրն մեծութիւն բարձրացեալ, կարգաւորաբար մարմնոյս ունակութիւնք թառամին. (Բրս. հայեաց. յն. այնուհետեւ մնայ, կամ հետեւաբար։)
Հոգիդ քաջողջութեամբ առ ի յիւրն մեծութիւն բարձրացեալ, կարգաւորաբար մարմնոյս ունակութիւնք թառամին. (Բրս. հայեաց. յն. այնուհետեւ մնայ, կամ հետեւաբար։)
Ոչ բարձրացար յօրինմամբ այսքանեօք վեհիւք, որչափ առ իմս կարեկցութիւն. (Նար. ՟Խ՟Թ։)
Այսակիր բարձրանցն կռամոլութեան. (Նար. ՟Հ՟Ե։)
Գրեալ ըստ հակադրութեան դիմաբանութեան. (Շ. բարձր.։)
Համարձակապէս մտանել, կամ գրել, խրատել, յիշել, առաջի կալ, գլուխ ամբառնալ, հայել, խոստովանել զքրիստոս. (Ոսկ. յհ. Պիտ.։ Յհ. իմ. երեւ.։ Խոսր. Նար. ՟Հ՟Ե։ Շ. բարձր.։ Հ=Յ. հոկտ. ՟Լ՟Ա.։)
Բարձրաբերձ. կարի բարձր կամ բարձրացեալ. վերամբարձ.
Երկինք բարձրաբերձ են քան զհամբարձաբերձ կոհակս լերանց. (Զքր. կթ.։)
Հայեցուցանէ առ մահ ձեւ սորա. (Անյաղթ բարձր.։)
Հայեցուցանել յինքն զկոչօղսն, կամ զմիտ մեր յերկինս, կամ ի մարմնոյն հանգիստ, կամ ի բարձրութիւն եւ այլն. (Խոսր.։ Վեցօր. ՟Թ։ Սարգ. ՟ա. պետր. ՟Ժ՟Ա։ Նար. ՟Հ՟Դ։)
Նոյն խորհուրդ զենման միշտ հանապազորդիլ մինչ ի միւսանգամ նորայն յայտնութիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
Նոյն խորհուրդ զենման միշտ հանապազորդիլ մինչ ի միւսանգամ նորայն յայտնութիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
Կուսին սրբոյ հանգունակեալ, աստուածածնին տիպ բաղդատեալ. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Իսկ մարդոյ գլուխ ի հանդիպութիւն երկնից բարձրացեալ ձգեալ կան. (Վեցօր. ՟Թ։)
Ունիմք բարի գործովք հարկաւորապէս բարձրացուցանել զաստուած. (Շ. բարձր.։)
Այսոցիկ հաւատարմացելոց բանիցս, յարդեանցն փորձէ. (Անյաղթ բարձր.։)
Հրամայէ հաւատարմանալ ի տեսանել զխաչն։ Շ. (բարձր.։)
Պատկառանաց եւ հպատակութեան. (Շ. բարձր.։)
Ձեւացուցանել զբանն գրով. (Շ. բարձր.։)
Զբազուկսն քեզ ձեւացուցանելով. (Անյաղթ բարձր.։)
Զոր եւ այսր ճահեցուցանել՝ ոչինչ քակտիչ լինի բանիդ. (Անյաղթ բարձր.։)
Շինուածն առանց մարմնական արհեստից ճարտարութեան բարձրանայր. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։)
Գլուխ է աստուածութիւնն, եւ ոտն համարեալ կոչի մարդեղութիւնն. (Շ. բարձր.։)
μεγαλόνοια mentis magnitudo, superbia μεγαλαυχία jactantia, ostentatio. Բարձրամտութիւն. ամբարհաւաճութիւն. սնապարծութիւն.
Զմեծամտութիւն չարին (սատանայի)։ Մեծամտութիւն (յն. բարձրամիտ) է, որ զինքն մեծարէ. (Բրս. հց.։)
Եւ եթէ բարձր զերկիրս քան զերկինս ասասցուք, միթէ բա՞ն ինչ մեծամտութեան քան զարժանն զանցուցաք. այսինքն պարծանաց վասն երկրիս մերոյ. (Պետր. սիւն. ի կոյսն.։)
μεγαλύνω magnifico. եբր. կապալ, πλουτίζω divitem facio, diot. եբր. հէյազիր. Տալ մեծանալ, կամ մեծ առնել ի կարգի իմիք. որպէս աճեցուցանել. բարձրացուցանել պատուով. ճոխացուցանել ընչիւք. մեծարել. վերապատուել. գովել. փառաւորել. բարձր առնել. մենծցընել.
Տուընջեան եւ գիշերոյ մեկուսութեանցն։ Զերկոտասանից տանց աստեղաց մեկուսութիւն։ Զերրեակ ձեւս մարմնոց ասէ զեռակի մեկուսութիւնն, խորութիւն, բարձրութիւն, լայնութիւն. (Մաքս. ի դիոն.։)
Բարձայն ամենայն գայթագղութիւնք, որք միանգամ մոլորեցուցիչք էին մարդկան. եւ ի ներքս եմուտ ճշմարիտ աստուածածանօթութիւն. (Շ. բարձր.։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբ, քրիստոսասէր զօրաց յառաջապահեստ. (Անյաղթ բարձր.։)
Միշտ առ բարձրն կոյս, որպէս հասանելի է, յարաձգութեամբ. (Դիոն. երկն.։)
Առ որ հարցեալ մարգարէին նախտեսութեան, տէ՛ր իմ ընդէ՞ր վէրք ի քո ձեռս անպարտական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Զնուազեցուցիչսն ասես, եւ զբարձրացուցանողօքն զանց առնես. (Ածաբ. ծն.։)
Մարմնոյն նուաստութիւն։ Նուաստութեամբն (Յիսուսի) բարձրացեալք, եւ աղքատութեամբն ճոխացեալք. (Առ որս.։)
Բարձրութիւն աստուածութեան, նուաստութիւն մարդկութեան. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Ընդ անօսր օդս սփռեալ շամանդաղաձեւ. (Անյաղթ բարձր.։)
Զաստուածն անժամանակ՝ մարմնով շարագունակեալ՝ ի քեզ բարձրեալ կրեցեր. (Զքր. կթ. խչ.։)
Աշխարհս չորեքեզերեան ունելով ձեւ, յարեւելս եւ յարեւմուտս, ի հիւսիս եւ ի հարաւ. (Շ. բարձր.։)
Բարձրացան ի վերայ չորեքնիւթեանս մարմնոյ. (Վահր. յար.։)
Վրիպեալքն ի յեօթն ի պարունակական աշտիճանէ բարձրաբերձ վայրէն (չար հրեշտակք), թէպէտեւ ի փառացն եւ ի պատուոյն մերկացեալ լինիլ, այլ ոչ եթէ ի բնութենէն փոփոխեալ. (Պիտառ.։)
ելք բարձրութեան սանդղակառոյց աստիճանօք ըստ յակոբոյ տեսութեաննն. (Տօնակ.։)
Տեսի զտէր ի վերայ աթոռոյ բարձրացելոյ, եւ վեցթեւեայ սրովբէագունդ շուրջ զտերամբն. (Ագաթ.։)
Տեսի զտէր ի վերայ աթոռոյ բարձրացելոյ, եւ վեցթեւեայ սրովբէագունդ շուրջ զտերամբն. (Ագաթ.։)
Շառաւեղս ամենախստահս ի խոնարհ առաքեալ ոստքն սքանչելուղէշ բարունակին բարձրութեան. (Նար. խչ։)
Գաւազանիս խորհուրդ, նախ հովուական, ապա վարդապետական. (Շ. բարձր.։)
Ի վեր կամ վերստին բուսանիլ. ի վեր բարձրանալ. ի վեր երեւել. ծագել.
ὐπέρθεσις sublimis gradus. Բարձրութիւն. վերին աստիճան. եւ Յաւելուած, եւ այլն.
ἑπαίρω, ὐψόω extollo, elevo ἁνάγω reduco, sustollo ἁφαιρέω aufero, tollo. Ի վեր հանել. բարձրացուցանել, ի վեր առնուլ. ի բաց բառնալ. ամբառնալ. վերբերել. վերածել. վերցընել.
Բազմացաւ ջուրն, եւ վերացոյց զտապանն։ Վերացուցեալ զգաւազանն՝ եհար զջուր գետոյն։ Վերացոյց սաւուղ զգեղարդն ի վերայ յովնաթանու։ Ի վերացուցանել տեառն զեղիա շարժմամբ յերկինս։ Վերացոյց զպսակն ի գլխյ իմմէ։ Վերացուցանիցե՞ս զվիշապն կարթիւ։ Եթէ վերացուցի ձեռն ի վերայ որբոյն։ Որ վերացոյց աջով իւրով զմովսէս։ Հոգի տեառն վերացոյց զիս եւ բարձրացոյց.եւ այլն։
Զվերնաբնակելոցն զպատիւ եւ զբարձրութիւն ընդունելոց է. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Դ։)
Յամենայնի վերտառութեամբ (կամ թեան), յորժամ ի հուր՝ ամենայն որ ինչ եղեւ՝ եկեալ փոփոխիցի. (Անյաղթ բարձր.։)
Վերտառութիւն կոչէ զյարութիւն մեռելոց, զոր օրինակ տառք յարմարեալք ի ձայնականաց եւ ի բաղաձայնից՝ կերպարանեն զբանն, այսպէս եւ ի յարութեան յական թօթափել տարերք մարմնոյն ժողովին հրամանաւն աստուծոյ՝ առնուլ զբանական ոգին. (Շ. բարձր.։)
Տարագրութիւն (ի) հայրենեաց ... Քարտէս՝ յոր գրեցան. տարագրութիւն հրէական ազգին յաւետեաց ուխտիցն. (Շ. բարձր.։)
Արանեկել զբազմանց բազմապատիր տարբերութեամբ։ Յորձանօք մեղաց, մանաւանդ տարբերութեամբ կենացս։ Մխիթարի տարբերութիւնս ի նաւահանգիստն անմատոյց։ Կեցո՛ զիս, այսինքն ի տարբերութենէ չարին։ Հեռացեալ յամենայն զգալի տարբերութենէ զբօսանաց։ Յետ բազմածուփ տարբերութեանն ի խռովութեան ժամանակիս. (Մագ. ՟Լ՟Թ։ Շ. բարձր.։ Լմբ. ատ. եւ Լմբ. սղ.։ Ճ. ՟Ա.։ Պտմ. ժող.։)
Հայեցեալ ի տեառնաբարբառ հրամանացն բարձրութիւն. (Կորիւն.։)
Ծագեաց լոյս՝ տպաւորութեամբ խաչի։ Ունելով զզգեստս տեսակի, եւ զվարուց տպաւորութիւն։ Բան մեր աներեւոյթ ի միտս՝ ձեւանայ գրով, եւ քարսփսիւ առնու տպաւորութիւն. (Խոր. ՟Բ. 83։ Արշ. Շ. բարձր.։)
Բժշկեցաւ ախտն փոխադրութեամբ տեղեացն։ Ի լաւն կոյս փոխադրութիւն։ Փոխադրութեան էաք կարօտ ըստ ախտից։ Սա մեզ ի մահուանէ ի կեանս առնի փոխադրութեան առիթ։ Փոխադրութիւն երկանցն խնդրեմ։ Խորհրդոց ոչ խոստումն, եւ ոչ փոխադրութիւն բարուց (Վրք.հց. ձ։ Դիոն. երկն.։ Աթ. ՟Գ։ Անյաղթ բարձր.։ Նար. ՟Ի՟Դ։ Շար.։)
Մարգարէն փոխանորդաբար բերան առեալ փրկողին. (Անյաղթ բարձր.։)
εὑφώνως magna seu alta voce. Մեծաւ ձայիւ. ի ձայն բարձր.
Ի քաջասնութիւն մարմնոյ։ Քաջասնութիւն մարմնոյ առնէ. (Անյաղթ եւ Շ. բարձր.։)
Այսոքիկ պատշաճագոյնք են առ ի հաւատայ. բայց չորրորդս կարի գեղեցիկ եւ քաջավայելուչ է. (Շ. բարձր.։)
Բարձրագոյն է քերթողութիւն քան զքերականութիւն՝ որչափ ոգի քան զմարմին. (Մագ. քեր.։)
Ի սուրբ սիոն ի քրիստոսազարդ սեղանն ջուր բղխեաց վերուստ ի վայր։ Աստուածածիր եւ քրիստոսազարդն վարդապետութեան. (Անյաղթ բարձր.։ Ճ. ՟Գ.։ Անան. եկեղ։)
Աստուածազարդ քրիստոսապսակեալ փայտ սուրբ։ Երկրպագեալ աստուածազարդ քրիստոսապսակեալփայտի խաչին. (Անյաղթ բարձր.։ Արծր. ՟Դ. 11։)
Սակս բարձրագահ ազգապետութեան արծրունեաց. (Արծր. ՟Ա. 9։)
Գիտել զդէմս մարգարէութեանն, ընդ նմին եւ զայլաբանութիւն նորա. (Շ. բարձր.։ Իսկ Ածաբ. մկրտ.)
Ինձ թուի ոչ փոքր ինչ հիանալ ի վերայ անուանցս այլափոխութեան. (Անյաղթ բարձր.։)
Նեղեալք յախտից կամ յայսահարութենէ. (Շ. բարձր.։)
Առաջի աչաց մերոց կայլակնացեալ հրաշիւք յաներեւոյթս. (Անյաղթ բարձր.։)
Որդի եւ Հոգի ի պատճառէ անժամանակաբար։ Ծնեալն ի Հօրէ անմարմնապէս եւ անժամանակաբար. (Շ. թղթ. եւ Շ. բարձր.։)
Ընդ կուսութեան զծնունդն, եւ ընդ անպատուութեան՝ եւ որ քան զամենայն պատիւս բարձրագոյն։ Դարձուցեր զերեսս քո, եւ անպատուութեամբ լցաք. (Ածաբ. յայտն. եւ Ածաբ. կարկտ.։)
Փառք կամ բարձրութիւն անփոխանորդելի. (Նար. խչ. եւ Նար. ՟Լ՟Բ։)
Զէն կամ գործի առձեռն պատրաստ։ (Անյ. բարձր։ Խոսր.)
Զձիոյն աստուածաբանէ աստուած առ յովբ. (Քեր. քերթ.) իմա՛, աստուածաբար կամ բարձրագոյնս ճառէ, տիրաբանէ։
Հոգւոյն Սուրբ եւ զօրութեան բարձրելոյն զստուածացգեացն զայն գոյացուցանել մարմին. (Ոսկիփոր.։)
Այս էր նորա պատիւ բարձրագոյն եւ աստուածատեսակ, ընդ բանին յառաջ գուշակիլ ի մարգարէիցն. (Անան. ի յհ. մկ.։)
Բարձրահռչակ աւետագրութեամբզմկրտութիւնն, զքաւութիւն, եւ զյարութիւն գրեն կրկին նորոգման. (Նար. առաք.։)
ԲԱՐՁՈՒԱՆԴԱԿ կամ ԲԱՐՁՈՒԱՒԱՆԴԱԿ. cf. ԲԱՐՁՐԱՒԱՆԴԱԿ։
Բարձրաբանականաց իսկ բերելով տեսութեամբն. (Պղատ. տիմ.։)
Հասեալ ի ծայր կամ ի ծագ բարձրութեան.
Առ ամբարձումն հրեշտակացն բարձրածայրեալ. (Խոր. վրդվռ.։)
ὐψαύχην elatam cervicem habens կամ բայիւ, ὐψαυχενέω cervicem extollo որ եւ ԲԱՐՁՐԱՊԱՐԱՆՈՑ ասի, եւ ԲԱՐՁՐԱՎԻԶ. Իբր Ամբարտաւան, գոռոզ.
Մի՛ երկրաւորդ բարձրապարանոց լինիցիս. զի (դովին) յերկնից ձգեցան նոքա՝ որք աննիւթք էին. (Կլիմաք.։)
Հպարտանալ ... յողն կալ, բարձրապարանոց երեւել ի վերայ երախտաւորաց իւրեանց. (՟Գ. Մակ. ՟Գ. 12։)
Բարձրապարանոցաց (կամ բարձր պարանոցաց) խորտակիչ. (ՃՃ.։)
cf. ԲԱՐՁՐԱՄՏՈՒԹԻՒՆ.
Առանց բարձրմտութեան էր եւ խոնարհ. (Ոսկ. գծ.։)
Իսկ յաջ՝ (նշանակէ) զարդարոցն բացորոշութիւն, որ ընդ աջմէ դասին. (Շ. բարձր.։)
Ի բեմէ կամ ի բարձր վայրէ բանասացութիւն առ ժողովեալսն. ատենախօսութիւն, քարոզ.
Լուսինն յարեւելից կուսէ ունէր զնիստ կառուցման բոլորակութեան. (Շ. բարձր.։)
Բարձրութիւն գահի, աթոռոյ, պատուոյ. վսեմութիւ.
ὐπεροχή, ἑξοχή, προσοχή praestantia, eminentia, excellentia, summitas Բարձրութիւն. գերազանցութիւն. պատիւ.
Ետ բերել նմա ըստ օրինի գլխապետութեան սուսեր իշխանական, գօտի արիական, քուքք խիզախողք, եւ երիվար բարձրավիզ. (Արծր. ՟Գ. 12։)
Կախէք զիս գլխիվայր, սակայն գլխաւորութիւն իմ մինչեւ յերկինս բարձրասցի. (Ոսկ. լս.։)
Ձեռնարկել յաստուածազանիցն այնոցիկ գովասանութիւն։ Ներբողեանն գովասանութիւն վերակոչի. (Շ. հրեշտ. եւ Շ. բարձր.։)
Որ յառաջ դաշտացեալ եւ կոխան լեալ էաք թշնամւոյն, այժմ ի վայր տափացեալ դաշտացոյց զնոյն իւրովքն հանդերձ, եւ զմեզ լեռնացուցեալ բարձրացոյց ի վերայ նորա. (Լաստ. ընթերց.։)
Դառնացուցանէին զիսահակ եւ զռեբեկա. Փորձեցին դառնացուցին զաստուած բարձրեալ։ Դառնացուցանել զիս գործովք ձեռաց իւրոց։ Դառնացուցեր զբանն տեառն (այսինքն հեստեցեր ի բանէն). եւ այլն։
Հրեշտակաց ինն գոլով դասապետութեան. (Շ. բարձր.։)
Ետ գրել հրամանաւ եւ սիրով դիպաբանութիւն հակառակացն. (Շ. բարձր.։)
Աչք զբարձրգոյն դիտաւորութիւնն ըմբռնեցին. (Բրս. հայեաց.։)
Կամացն աստուծոյ մի է դիտաւորութիւն՝ փրկութիւն մարդկան։ Ըստ դիտաւորութեան բարձրութեան որմոցն՝ այնպէս ի հիմն զմեծամեծ քարինսն թաւալեցուցանեն. (Սարգ.։)
(Սուրբ խաչն) զօրութիւնակիր այնմ, որով կեանք. այսինքն կրօղ յինքեան զզօրութիւն կենարարին. (Անյաղթ բարձր.։)
Հմտանալ յամենայն իմաստասիրականս (այսինքն յիրս իմաստասիրութեան) բառից եւ ոլորոկաց, եւ ապա համարձակել ի թարգմանութիւն. (Շ. բարձր.։)
Եւ զմեզ լեռնացուցեալ բարձրացոյց ի վերայ նոցա. (Լաստ. ընթերց.։)
Եւ լուսակերպապէս ի թեթեւ թեւս բարձրութեան. (Նար. մծբ.։)
Հոգացեալ խնամարկութեամբ վասն մարդկան բանականաց. (Շ. բարձր.։)
Ձրի մեզ զկենդանութիւն ծաղկեցուցանելով. (Անյաղթ բարձր.։)
Տալ ծայրանալ. ի ծայրն հասուցանել. բարձրացուցանել գեր ի վերոյ.
Բնութիւն ունելով զբարձրայօնութիւն եւ զկամակորութիւն. (Խոր. ՟Բ. 89։)
Իբրեւ զհուր կայծակնահարեալ ընդ ոլորտս երկրիս մերոյ ի վեր բարձրացուցին զբոցն տոչորիչ. (Յհ. կթ.։)
Ի թագաւորել ճշմարտութեան լռեսցէ կարծեցուցանօղ զօրութիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
Համարձակաձայն եւ բարձրաբարբառ մարգարէ. (Տօնակ.։)
Զաղաղակն հանապազատարած բարձրացուցանէ. (Լմբ. սղ.։)
(Շրջանք անուոց նշականեն) զհետեւակութեանցն համբարձումն, եւ բարձրագունիցն լուսափայլութեանց ի նուսատսն իջողական անցումն. (Դիոն. երկն.։)
Ինքն հիմնեցոյց զնա բարձրեալն։ Կայ եւ ունի զանհրաժարելին հիմնեցուցեալ վայելչութիւն։ Հիմնեցուցանես զայս քար գովեստի. (Աթ. ՟Ա։ Պիտ.։ Նար. մծբ.։)
Եւ զյարակէզն հնոցացուցանելով զհուր. (Անյաղթ բարձր.։)
Ճառագայթարձակ լոյս. (Անյաղթ բարձր.։ Շար.։ Կիւրղ. խչ.։)
Լուար զձայնն մեծ (զքրիստսի). վասն զի ի՞նչ քան զբանն մեծաձայնագոյն։ Ինքն գոչէ դաւիթ իբրեւ մեծաձայնագոյն ոք քարոզ ի բարձրաւանդակէ. (Ածաբ. մկրտ. եւ Ածաբ. աղք.։)
Տեսանելով զմեծանձնութիւն, եւ զկորովութիւն բանիցն, եւ զանյաղթ իմաստութիւն նորա։ Զառ ի յաստուածուստ պատուեալ սրբոյ քահանայապետիդ ի մեծանձնութենէ ընկալաք զհրաման։ Զիսկն խաչիս մեծանձնութեան. (Շ. բարձր.։)
Աշխարհ այլ մեզ յոյժ քան զերեւելիս է բարձրագոյն եւ մնացականագոյն. (Ածաբ. մակաբ.։)
Մերն յոյժ բարձրագոյն եւ մնացականագոյն. (Նիւս. ի սքանչ.։)
Յուլացուցանել, հպարտացուցանել, եւ բարձրացուցանել. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։)
ՅՈՒԼԱՑՈՒՑԱՆԵԼ. Տալ յուլանալ. եւ Արհամարհոտ կացուցանել. առնել յուլն կամ յողն կալ եւ բարձրավզիլ.
προεδρία, -ρεια, -ριον, πρωτεία, πρωτοκλησία praesidentia, principatus, principalis sedes. Ունելն զառաջին գահ. գահերիցութիւն. աւագութիւն. գլխաւորութիւն. իշխանութիւն. բարձր եւ պատիւ առաջին. որ եւ ասի Յառաջագահք. Նախագահք.
Վերաժամանեալ յաստիճան ի բարձր, եւ ի ծայրագոյն նախագահութիւն. (Յհ. իմ. ատ.։)
Վերաժամանեալ յաստիճան ի բարձր, եւ ի ծայրագոյն նախագահութիւն. (Փոտ. առ զքր. կթ.։)
Յորժամ երկնաթռիչս զնախայարուցեալ զսուրբսն ի քրիստոս կենդանեօքս հանդերձ ընդ առաջ հրաւիրեսցես. (Անյաղթ բարձր.։ Շ. անդ։ եւ Երզն. մտթ.։)
Բազմադիմի է նահատակութիւնդ անուն. եւ նա բազմադիմի շնորհս բաշխէ ամենեցուն. (Եղիշ. ՟Ա։ եւ Շ. բարձր.։)
ԹԷ ըստ պարբեկութեանն, պարուկաւն. այսինքն է՝ թէ ըստ շրջաբեկութեանն (լիցի առոգանութիւն), շրջակաւն ասին նոքա ասացեալք, եւ այսպէս լինի շրջաբեկութիւն՝ վասն յորդ եւ բարձրացեալ ձայնին նուազման. (Երզն. քեր.։)
Յոյժ չքնաղ իմն զՅովնան պանծացուցանէ քան զայլ մարգարէս։ Ոչ միայն զաղաղակն բարձրացուցին, այլ եւ բանիւ պանծացուցին. (Երզն. մտթ.։)
(Ծով) ի միջոյն եւ այսր լեռնորէն յորձանօքս բարձրացեալ կուտակէ զանհատ ջուրց պարաբերութիւն (ա՛յլ ձ. տարաբերութիւն). (Պիտ.։)
Բարձրաբերձ մայրիւք սանայիրասերմ ծառոցն. (Նար. խչ.։)
Տեսի զտէր ի վերայ աթոռոյ բարձրացելոյ, եւ վեցթեւեայ սրովբէագունդ շուրջ զտերամբն. (Ագաթ.։)
ՎԵՐԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆ. Բարձրութիւն, կամ վերադարձ.
ἁναγωκικός ad sublimia ductus, supera petens, anagogicus. Բարձր. վսեմական. վերաթռիչ. գերագոյն. վերասլաց. վերաբերեալ. վերածական.
ՎԵՐԱՄԲԱՐՁԱՅԱԾ ՎԵՐԱՄԲԱՐՁԱՅԱԾՈՒ. μετεωρολόγος, μετεωρολογικός de rebus sublimibus agens, ad rerum sublimium scientiam pertinens. Որ յածի ի բարձունս, եւ ի բարձր գիտութիւնս. ուսումնական. աստեղաբաշխ. եւ աստեղաբաշխական.
Ի ՎԵՐԸՄԲԵՐՁՈՒՍՏ. ἁπὸ μετέωρου . Ի բարձանց. ի բարձրութենէ.
Մինչեւ բարձրացեալք՝ ի վերըմբերձուստ ի յանկումն իւրեանց երգիծանին. (Բրս. ընչեղ.։)
ՎԵՐՅԱՐՈՒՑԱՆԵԼ. Ի վեր կամ վերստին յարուցանել, վերականգնել. բարձրացուցանել.
Զհառաչ հոգւոյ, եւ զտխրականութիւն երեսաց։ Կապտեցելոյ ողորմելի տխրականութեամբ ի փչմանէ բարձրագոյն շնորհին. (Նար. ՟Ի. ՟Ղ՟Գ։)
Փայլեցուցանէ զշնորհացն բարձրութիւն։ Զլուսաւոր վարդապետութիւնն որպէս ճառագայթս արեգական փայլեցուցանել. (Ագաթ.։ Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Ոչ ունին բնաւորականն լոյս փայլեցուցանել յերեւման արեւակին. (Շ. բարձր.։)
Ծնգաց կթուցելոց քաջալերութիւն զգեցուցեր։ Սուրբն ձեռօք առցէ քաջալերութիւն։ Ետես զյաղթութիւն քաջալերութեան գնդին յուդայ։ Մխիթարեցան բարձրացան քաջալերութեամբ.եւ այլն։
Ի վերայ մանկանցն նշանէ՝ քաջասնուցանէ (սուրբ խաչն). (Շ. բարձր.։)
Այլուստ լինի օգնականութիւն եւ փրկութիւն հրէից։ Մի՛ հեռի առներ զօգնականութիւն քո յինէն։ Օգնականութեամբ լցեալ բարձրելոյն։ Յուսացեալ յօգնականութիւն տեառն։ Զօրէնս յօգնականութիւն ետ։ Հազիւ կարացաք ըմբռնել զմակոյկն, զոր առեալ՝ յօգնականութիւն կապէին ընդ նաւն. եւ այլն։ Զմիմեանս օգտեցուցանել աննախանձ օգնականութեամբ. (Յճխ. ՟Ժ՟Է։)
Օժանդակութեմբն աստուծոյ՝ մատչելի է ի սկիզբն աստուածաւանդն գործոյ։ Քոյով օժանդակութեամբ թեթեւ թռուցեալ վերաբերեր։ Լքելոյս օժանդակութիւն։ Ո՛չ է աւազան կատարեալ առանց օծման օժանդակութեան։ Ունիս այլովք լնուլ զպէտս այնոցիկ՝ օժանդակութեամբ այնմ, որ ունի բանալ եւ լնուլ զպէտս հայցողին. (Յհ. իմ. եկեղ.։ Շ. բարձր.։ Նար. ՟Ձ՟Գ. ՟Ղ՟Գ։ Իգն.։)
Կարի օտարացուցանեն զայս կարծիս։ Լեառն ասել զխաչս՝ չօրարացուցանէ ի բանէս։ Ոչ օտարացուցին զսոյն (գիրս իմաստութեան) ի սողոմոնէ. (Իգն.։ Շ. բարձր.։ Լմբ. իմ.։)
Օրէնք են կենաց, ո՛ւր մերձեսցի, անհետացուցանել զմահ. (Շ. բարձր.։)
Բարձրացեալ ի սէրն, եւ ի հոգեւոր տեսութիւն, եւ յանչարչարութիւն։ Ի գիտութիւնն հասեալ, եւ յանչարչարութիւն. (Լմբ. սղ.։)
Զի մի՛ գերազանցութիւն պատուոյն բարձրացուսցէ զմարդն յապարասանութիւն. (Պրպմ. ձ։)
Աստուածահրաման պատուիրան, կամ պատուէր, օրէնք, գործք, յօրինուած. (Ագաթ.։ Տօնակ.։ Եղիշ. դտ.։ Անյաղթ բարձր.։ Մանդ.։ Անան. եկեղ։)
Զարծուին (ի հրեշտակս, իմա՛) զթագաւորականութիւն, եւ զբարձրաբերձութիւն, եւ զարագաթռչութիւն. (Դիոն. երկն.։)
Ամենայն որ զինքն արժանացոյց մաքրութեամբն, պսակեսցի. (Անյաղթ բարձր.։)
Քրիստոս՝ որ վասն մեր ի քեզ բարձրացաւ, զբարձրացեալն օձն պղնձի արձանացոյց. (Եպիփ. խչ.։)
Ի ճառիս արձանացուցանէ բանիւք. (Շ. բարձր.։)
Ոմանք առնուն յԵսայեայ բանագործութիւնս. (Շ. բարձր.։)
Տնկոց վերահանդիսանալ հասակ ստեղն բարձրածնութեամբ. (Մամբր.։)
Ոչ գիտէի զնորա սրտին բարձրամտութիւն, եւ զամբարտաւանութիւն. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Նոցունց իսկ լինիցի բարձրամտութեան առիթ. (Բրս. հց.։)
Մի՛ հպարտասցին բարձրամտութեամբ. (Վրդն. ղեւտ.։)
ἁπονία arrogantia եւ այլն. որ եւ ԲԱՐՁՐԱՊԱՐԱՆՈՑՈՒԹԻՒՆ. Ամբարտաւանութիւն. ամբարհաւաճութիւն. գոռոզութիւն. փքացումն. հպարտութիւն.
Զմայր չարեացն զամբարտաւանութիւն եւ զբարձրավզութիւն ունէր արմատացեալ յոգւոջն ... Զբարձրազվութիւնն ասեմ եւ զամբարհաւաճութիւնն. (Ոսկ. ղկ.։)
Խրոխտացեալ բարձրավզութեամբ. (Թէոդոր. խչ.։)
ὐψόω, ἁνυψόω exalto, in altum extollo, αἵρω , ἁναιρέω, ἁναλαμβάνω sursum tollo, affero Բարձր առնել՝ իրօք կամ նմանութեամբ. վերացուցանել. ի վեր առնուլ՝ հանել՝ յարուցանել՝ կանգնել, համբառնալ, տնկել. բարձրցընել, վեր հանել, վեր վերցընել.
Շինեաց պարիսպ, եւ բարձրացոյց յոյժ։ Բարձրացուցանել զտուն Աստուծոյ մերոյ, կանգնել եւ շինել զանապատս զայս։ Խոնարհեցուցանեմ զփայտ բարձրացեալ, եւ բարձրացուցանեմ զփայտ խոնարհեալ։ Մի՛ բարձրացուցանէքզեղջիւրս ձեր։ Բարձրացո՛ տէր Աստուած իմ զերեսս իմ առ քեզ։ Բարձրացուսցէ նշան ի հեթանոսս։ Եթէ բարձրացուսցես իբրեւ զարծուի զբոյն քո, եւ անտի իջուցից զքեզ։ Հոգի տեառն վերացոյց զիս եւ բարձրացոյց.եւ այլն։
Ի վեր զբոցն բարձրացուցանէին. (Յհ. կթ.։)
ԲԱՐՁՐԱՑՈՒՑԱՆԵԼ Բարձր առնել պատուով. մեծարել գովութեամբ, իշխանութեամբ. մեծացուցանել, փառաւորել. մեծցնել.
Սկիզբն արարից բարձրացուցանել զքեզ առաջի ամենայն որդւոցն Իսրայէլի։ Բարձրացուցի զքեզ ի միջոյ ժողովրդեանդ։ Բարձրացուցի զքեզ յերկրէ։ Որդիս ծնայ եւ բարձրացուցի, եւ նոքա զիս անարգեցին։ Արդարութիւն զազգ բարձրացուցանէ. նուազեցուցանեն զազգս մեղք։ Զորս կամէր ինքն՝ բարձրացուցանէր, եւ զորս կամէր ինքն՝ խոնարհեցուցանէր։ Տէր խոնարհեցուցանէ, եւ բարձրացուցանէ։ Որ բարձրացուցանէ զանձն, խոնարհեսցի. եւ այլն։
Արութիւն ցուցեալ զազգ մեր բարձրացոյց. (Խոր.։)
Հովուեա՛ եւ բարձրացո՛ զսոսա. (Պտրգ.։)
Դու զնուազեցուցիչսն ասես, եւ բարձրացուցանողօքն առնես. (Ածաբ. ծն.։)
Նուագէին առաջի արքայի բանիւքն Աստուծոյ, բարձրացուցանել եղջերեաւն. (՟Ա. Մնաց. ՟Ի՟Ե. 5։)
Բարձրացուցէ՛ք զտէր Աստուած մեր՝ գոչէ մարգարէն։ Աստուած հարցն մերոց, գովեմք զքեզ, եւ առաւել բարձրացուցանեմք. եւ այլն. (Անյաղթ բարձր.։ եւ Շար.։)
Այլ ի սուրբ գիրս ՝ ուր ըստ յն. է Բարձրացուցանել զԱստուած, ի մեզ թարգմանի՝ Բարձր առնել զԱստուած։
ԲԱՐՁՐԱՑՈՒՑԱՆԵԼ. որպէս Սաստկացուցանել զձայն. համարձակ գոչել. վերագոչել. ամուր կանչել.
Բարձրացուցէ՛ք զբարբառ ձեր ի վերայ նոցա։ Առ ո՞ բարձրացուցեր զբարբառ քո։ Բարձրացո՛ իբրեւ զփողոյ զբարբառ քո։ Բարձրացուցին զձայնսն փողովքն եւ ծնծղայիւք.եւ այլն։
Եւ ինքեանք զպաշտօնն բարձրացուցեալ յեկեղեցւոջն՝ զտէրունի կանոնն կատարէին. (Եղիշ. ՟Գ։)
ԲԱՐՁՐԱՑՈՒՑԱՆԵԼ. Չափազանց օրինակաւ վարիլ. մեծացուցանել զբանն. բանը մեծցնել.
Պղծեցեր զերկիրն ... մեղաց ոչ երբէք պղծի երկիր, քանզի արարածս պիղծ ոչ լինի. այլ՝ բարձրացուցանելով զիրսն ասէ. (Մխ. երեմ.։)
Բարձրանալ ի փառս գերապայծառս պանծալի եւ վայելուչ գեղազարդութեան. (Անան. եկեղ։)
սրբութիւն սրբոց զգերազանցութիւն փառաց խաչին կոչէ. (Շ. բարձր.։)
Զիջուսցէ զխորհրդոցն գերապանծութեան բարձրութիւն. (Փիլ. բագն.։)
Յաղագս դաշտականութեան (եթովպիոյ) եւ ոչ լինելոյ անձաւս ի բարձրագոյն վէմս, ոչ լինի արծուիս առ եթիոպացիսն, եւ բոյն նոցա. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։)
Այն որ զկենդանական եւ զգայական նորայն եբեր տեւակութիւն առ հուրն, հրաշացամաքութիւն եւ դիւրածախութիւն մանաւանդ բերելով. (Անյաղթ բարձր.։)
Իմանամք զանճառելեացն զդիւրաւորութիւն. (Շ. բարձր.։)
Արծուին (նշանակէ) ... զբարձրաբերձութիւնն եւ զերագաթռչութիւն. (Շ. հրեշտ.։)
Վարդապետք ո՛չ ըստ իւրեանց կարողութեանն զբարձրագոյն գիտութիւն նոցա վարդապետեն, այլ ըստ աշակերտացն ընդունելութեանն. (Նանայ.։)
Բարձր ընտրականութիւն։ Նախադատն ընտրականութեան։ Զփախուցեալն յընտրականութենէ դատման օրինին. (Նար.։)
Աւետարանին վարդապետութիւն քան զհրամանս օրինացն է դժուարին եւ տարժանելի, եւ յոյժ բարձրագոյն եւ իմաստասիրագոյն. (Գէ. ես.։)
Խոնարհմտութեամբ բարձրասցի. (Լծ. ածաբ.։)
Զգայական նոցա կերպաձեւութիւնք՝ ո վարկպարազի եւ անխորհրդապէս, այլ բարձրագունիւ եւ օգտակարաւ իւրաքանչիւրքն լի խորհրդածութեամբ. (Շ. հրեշտ.։)
Զանուանսն քննել եւ հարցանել, եւ մի՛ պատրել եւ խաբիլ համանունութեամբքն. (Փիլ. լին. ՟Դ. 243. որպէս եւ Շ. բարձր. եւ Շ. թղթ.։ Լմբ. սղ.։)
Կուսին սրբոյ հանգունակեալ, աստուածածնին տիպ բաղդատեալ. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Վերգանչումն, բարձրաձայնութիւն. ճիչ.
ἑπιδρομή, ἑπιδρομία excursio, incursus, irruptio, afflexus. Ի վերայ կամ ի վեր յարձակումն. բարձրութիւն. եւ Հոսումն ջուրց յորդութեամբ. բարձրանալն ծովու.
Գովասանութիւն ըստ կարի մերում մաստուսցուք մատենագրութեամբս. (Շ. բարձր.։)
Բառնալով զանյաւ եւ զանբաւ բարձրութիւն յարաբարդութեան լեռնաձեւ անկոխ կոհակացն կուտակմանց. (Անան. եկեղ։)
Ընդ անօսր օդս սփռեալ շամանդաղաձեւ. (Անյաղթ բարձր.։)
Ի գիրկս բառնալով՝ պատուաւորագոյն եւս լինել բազկացն, եւ բարձրագահ քան զաթոռս քառակերպիցն. (Եպիփ. ծն.։)
Ստորակայութեամբ լուսինն, առ ներքինս ազգակցաբար եւ այլն. (Անյաղթ բարձր.։)
ՎԵՀԱԳՈՒՆՈՒԹԻՒՆ βελτίωσις major praestantia τὸ κρείττον optimum, bona pars ἑξαίρετον electum, peculiare ἁμείνον amoenissimum. (գրի եւ ՎԵՀԱԳՈՅՆՈՒԹԻՒՆ). Վեհագոյնն գոլ. գերազանցութիւն. առաւելութիւն. վսեմութիւն. մեծութիւն. բարձրութիւն. լաւութիւն. ընտրականութիւն.
Բարձրաձայնութիւն. եւ Փոխաձայնութիւն.
Այնպէս բարձրացաւ, մինչ զի ընդ նմին աստուծոյ վերամբարձագնաց լինել. (Նիւս. երգ.։)
μεταίσιος . Վերագոյն. բարձրագոյն.
ՎՍԵՄԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ կամ ՎՍԱՄԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ. Բարձր եւ պանծալի բան, գովեստ.
Փայլակնաբորբոք ճառագայթիւք. (Խոր. հռիփս. եւ Խոր. վրդվռ.։ Շ. բարձր.։)
Անմատոյց լուսով փայլակնաբորբոք ջահաւորեալ ի չորս անկիւնս աշխարհի. (Անյաղթ բարձր.)
Զնորակերտն ժառանգեցից փառաբաստութիւն.. . Զրկեցայ յառաջնակն փառաբաստութեանց։ Յոյս խնդացուցանօղ, անհոգ փառաբաստութիւն, եւ բարձրայօնակ ամրութիւն. (Պիտ.։ Գր. տղ. թղթ.։)
Որքան յաճախեաց զպատիւ մեծատանն, այնքան փոքրկացոյց զպատիւ աղքատին։ Որքան փոքրկացոյց զառաջին զախտաւոր ծնունդ, այնքան առաւել բիւրապատիկ բարձրացոյց ծնունդ. (Սարգ. յկ. ՟Զ. Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Գ։)
Յամենայնի փրկագործութիւն. աստ զենումն, եւ աստ փրկագործութիւն. աստ զենում, եւ աստ փրկագործութիւն. աստ զենումն, եւ աստ փրկագործութիւն. աստ զենումն, եւ աստ փրկագործութիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
εὑφωνία vox bona, vel canora, vocalitas, suavis pronunciatio. Ձայն բարձր՝ ուժգին՝ գեղեցիկ. եւ Քաջաձայնն գոլ.
Զկեանս ի մարդիկ աղբեւրացոյց. (Անյաղթ բարձր.։)
cf. ԲԱՐՁՐԱՄՏՈՒԹԻՒՆ.
Պտուղք զգալիք ունին զգեղեցկութիւն եւ զանուշահամութիւն. (Շ. բարձր.։)
Յարքունիսն աշտարակաքարկութս բարձրաբերձս հանդերձ մահարձանօք շինեալ յօրինէր. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Աստուածազարդեալ փայտ. (Անյաղթ բարձր.։ Թէոդոր. խչ.։)
Բարձրութիւն իմանամք զտեղւոյն բարեվիճակութիւն. (Լմբ. սղ.։)
(Գրուածութիւնք Պղատոնի՝) գեղեցկութեան անուան սակս, եւ այլոց բարձրաբանութեան, քերթողական մեծութեան ոչինչ են ընդհատ. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Բարձր թռչելն. բարձր թռիչք. բարձրաթռիչն գոլ.
Զի՞նչ գործէ աղաւնոյ բարձրաթռչութիւնն ի մէջ այնչափ բազէից խուճապելոց. (Երզն. մտթ.։)
Աւատարանչի գեղեցկութեամբ, եւ աստուածաբան բարձրաթռչութեամբ. (Տօնակ.։)
Ամբարհաւաճութիւն, բարձրամտութիւն, փքացումն. հպարտութիւն.
Բնութիւն ունելով զբարձրայօնութիւն. (Խոր. ՟Բ. 89։)
Բարձրայօնութեամբ խօսիմք. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։)
Հի՞մ առնես յամօթ զեղբայրն բարձրայօնութեամբ. (Շ. յկ. ՟Ի՟Ա։)
Եւսեբի պամփիւլեայ՝ գրեաց եւ զվարս Կոստանդիանոսի ... ժողովական բարձրասացութեամբք. (Սոկր.։)
Ուր ունի զբարձրաբերձ յարկս. բարձրաշէն.
Աստուածազօր զօրութեամբ բացաբարձումն լեալ բարձրաւանդայարկ բագնացն. (Անան. եկեղ։)
Ծայրագոյն բարձրութիւն. գերազանցութիւն.
Բարձրապատումս եւ երկնաբերձագոյնս սկսան հռչակեցուցանել զպատիւ իսկական փառաց միածնին. (Ագաթ.։)
Եօթնճառագայթեան փայլամբ լոյս յաշխարհս ջահաւորեցեր. (Անյաղթ բարձր.։)
Մոգքն ազգ են պարսկական, ի հնարս եւ ի դիւթութիւնս, եւ ի բանաւորական ընդդիմակրութիւնս նայելով, եւ ի պահպանութիւն առ ի բարձրայնոցն պարապել. (Բրս. ծն.։)
ἑκτραχηλίζω in superbiam ago, cervicem extollo σοβέομαι insolenter incedo Տալ ընդողնիլ. կամ ընդվզեցուցանել. թողուլ բարձրավզիլ. երես տալ, գլխէ հանել.
ԸՆԴՈՒՆԱՅՆԱԿՈԽԵԼ. Որպէս Իզուր թեւակոխել. ջանալ բարձրաթռիչ լինել.
Խոնարհեցոյց զերկինս, եւ էջ։ Խոնարհեցո՛ տէր զունկն քո, եւ լու՛ր։ Խոնարհեցուցից յառակումն զունկն իմ։ Խոնարհեցո՛ զսիրտ իմ ի վկայութիւնս քո։ Զերկինս յերկիր խոնարհեցոյց։ Ուշ եդին խոնարհեցուցանել զիս յերկիր։ Խոնարհեցուցէ զբարձրութիւն նորա։ Զբարձրութիւն ապաստանի պարսպաց քոց խոնարհեցուսցէ։ Խոնարեցուցին զերեսս իւրենց յերկիր։ Խանարհեցուցեալ զգլուխն՝ աւանդեաց զոգին։ Յորժամ խոնարհեցուցանէր զձեռս իւր, զօրանայր ամաղէկ։ Խոնարհեցո՛ զսափորդ քո, զի արբից.եւ այլն։
Տէր խոնարհեցուցանէ եւ բարձրացուցանէ։ Զամենայն հպարտս խոնարհեցո՛։ Խոնարհեցուսցէ աստուած զիշխանս դստեր սնոնի. (՟Ա. Թագ. ՟Բ. 7։ Յոբ. ՟Ի՟Բ. 12։ խ. 6։ Ես. ՟Գ. 17։)
Խոնարհեցուցեր զանձն, եւ ասացեր՝ թէ ամբարտաւանեցի։ Են որք խոնարհեցուցանեն զանձինս, եւ լի են մեծութեամբ բազմաւ։ Որ ցուցանէ զանձն, բարձրասցի. (Խոնարհեցոյց զանձն՝ լեալ հնազանդ. եւ այլն։)
Հրոյն բնաւորեալ է սրբել զնիւթս. նոյնպէս եւ նոքա կենդանախարուկեալք կոչին. (Շ. բարձր.։)
Յորդառատ հրաշագործութեամբ։ Յիշատակէ զանդ լինել հրաշագործութիւնսն. (Շ. բարձր.։)
Յառաջատեսութիւնն Աստուծոյ. (Խոր. ՟Բ. 77։ Շիր. զանձնէ։ Շ. բարձր. եւ Շ. թղթ.։)
Անհատանելի եւ անեզրական ունի զյերկարաձգութիւնն. (Շ. բարձր.։)
Իսկ կամաւ զնախայօժարութիւն փափագանացն ունի ասել. (Շ. բարձր.։)
(Աշտանակ ոսկի) անգին լուսոյ ներպարունակ, ուստի ծագեալ լոյսն անորակ (կամ անքանակ). (Շ. ոտ. բարձր.։)
ՎԵՐԱՄԲԱՐՁԱՅԱԾ ՎԵՐԱՄԲԱՐՁԱՅԱԾՈՒ. μετεωρολόγος, μετεωρολογικός de rebus sublimibus agens, ad rerum sublimium scientiam pertinens. Որ յածի ի բարձունս, եւ ի բարձր գիտութիւնս. ուսումնական. աստեղաբաշխ. եւ աստեղաբաշխական.
ἕπαρσις, ἁναγωγή, ἁναφορά , τὸ ἁνώφορον elevatio, supra petere τρανότης perspicuitas orationis. Ի վեր ամբարձումն, վերացումն. բարձրութիւն, գերազանցութիւն. վերաբերումն. վերածութիւն. եւ Բացերեւութիւն.
Զքրէական վերնամարտութիւն, ի բարձրեալն յանդգնութիւն. (Նար. ՟Ծ՟Ա։)
Անուն փիլիսոփայութեան՝ կատարեալ իմաստիցն նշանակ է. (Շ. բարձր.։)
Աստուածազարդ քրիստոսապսակեալ փայտ սուրբ։ Երկրպագեալ աստուածազարդ քրիստոսապսակեալփայտի խաչին. (Անյաղթ բարձր.։ Արծր. ՟Դ. 11։)
ԱՄԲԱՐՀԱՒԱՃՈՒԹԻՒՆ կամ ԱՄՊԱՐՀԱՒԱՃՈՒԹԻՒՆ. (գրի վրիպակաւ եւ ԱՄՊԱՀԱՒԱՃՈՒԹԻՒՆ) ἁλαζονία, τώφος, ὐπερφανία, ὐπεροψία. fastus, ostentatio, jactantia, arrogantia, superbia, despectus. Անձնահաճութիւն. փքացումն. յանձնապաստանութիւն. բարձրավզութիւն. սնապարծութիւն. սիգութիւն. մենծսրտութիւն. քիւսթահլըգ. թէքէպպիւր. քիպր. մազրուրլուգ. ֆօտուլլուգ. դաֆրա.
Զբարձրավզութիւնն ասեմ եւ զամբարհաւաճութիւնն (փարիսեցւոյն). (Ոսկ.։)
Դաւող ամպարհաւաճութիւն։ Ամպարհաւաճութիւն եւ բազում այլոց չարեաց գործա՛կ է։ Մի՛ բարձրասցի փքացեալ յամպարհաւաճութենէ։ Մի՛ գուցէ թագաւոր ոք զգեղջուկ արհամարհեսցէ՝ լցեալ ամբարտաւանութեամբ եւ ամպարհաւաճութեամբ. (Փիլ.։)
Յամբարտաւանութենէ կորուստ եւ խռովութիւն յոյժ։ Ամբարտաւանութիւն ատելեաց քոց վերասցի հանապազ։ Զի՞նչ շահ եղեւ մեզ հպարտութիւնն. եւ զի՞նչ մեծութիւն ամբարտաւանութեանն իցէ մեզ նպաստաւոր։ Սկիզբն մեղաց ամբարտաւանութիւն։ Ատելի է առաջի Տեառն եւ մարդկան ամբարտաւանութիւն. (ըստ հին Սիրաքայ)։ Ամբարտաւանութիւն զայր նկուն առնէ, իսկ զխոնարհս փառաւոր առնէ Տէր։ Բարձրացեալքն ամբարտաւանութեամբ՝ խորտակեսցին։ Պարծիք յամբարտաւանութեան ձերում։ Ամբարտաւանութիւն աստի կենացս. եւ այլն։
Յաստուածտեսութեանցն բարձրութեանց. (Մաքս. ի դիոն. (իբր տեսական կամ հոգեւոր քաղաքավարութիւն։))
ԲԱՐՁՐԱՒԱՆԴԱԿԱԳՈՅՆ կամ ԲԱՐՁԱՒԱՆԴԱԿԱԳՈՅՆ. μετέωρος editior, altior Բարձրագոյն.
Կերպարան արծուին (նշանակէ) զթագաւորականութիւնն, եւ զբարձրաբերձութիւնն, եւ զերագաթռչութիւնն. (Դիոն. երկն.։ եւ Շ. հրեշտ.։)
Վերագոյն ամբարձումն. գերագոյն բարձրութիւն.
Քոյով բարձրածայրութեամբդ ծաւալեալ սփռեցան շնորհօք սուրբ հոգւոյն. (Անան. եկեղ։)
Բարձրաձայնելն. եւ Բարձր բարբառ.
Փոխադրէ բարձրաձայնութեամբ ընդ փոքուն զմեծն. (Շ. թղթ.։)
Ըստ բարձրաձայնութեան մեծի Գրիգորի. (Կամրջ.։)
Ի բարձրաձայնութենէ լալեացն արձագանգ լերինն զհետ հնչէին։ Բարձրաձայնութեամբ ի վերայ պարսպացն զԱստուած աղաչէին. (Լաստ. ՟Ժ՟Ա. ՟Ժ՟Զ։)
Անպատշաճ բարձրաձայնութիւն (ի խօսս). (Լմբ. կան. բենեդ.։)
Իւրով բարձրաձայնութեամբն (իբրեւ զտատրակ,) եւ այլն. (Կիւրղ. ղկ.։)
Գերունակ կայք, բարձրութիւն.
Երկայնութիւն. բարձրութիւն.
Ծովու նմանեցուցանէ զաշխարհ, եւ յորձանաց զկենցաղավարութիւն սորա. (Շ. բարձր.։)
Տեւականութիւն առ հուրն՝ հրաշացամաքութիւն եւ դիւրածախութիւն մանաւանդ բերելով. (ա՛յլ ձձ. հրաշս, ցամաքութիւն. եւ այլն) (Անյաղթ բարձր.։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբ, քահանայից շնորհաբաշխութիւն, վարդապետաց քանոն հաւատոյ. (Անյաղթ բարձր.։)
Երկրպագութիւն ճշմարիտ՝ աստուածօրհնութիւն (կամ թեան). (Անյաղթ բարձր.։)
μεγαλοφωνότερα Առաւել բարձր ձայնիւ, ահաւոր հնչմամբ.
Եթէ ձայնք՝ որոտմանց (այսինքն քան զորոտմունս) բարձրաբարբառագոյնք եւս գոչիցնե. (Կոչ. ՟Զ։)
ԲԱՐՁՐԱՒԱՆԴԱԿԱԳՈՅՆ կամ ԲԱՐՁԱՒԱՆԴԱԿԱԳՈՅՆ. μετέωρος editior, altior Բարձրագոյն.
Առաւելեալ երկայնութեամբ հասակի, կամ բարձրութեամբ.
(Արծուին ի հրեշտակս նշանակէ) զթագաւորականութիւնն եւ զբարձրաբերձութիւնն. (Դիոն. երկն. եւ Շ. հրեշտ.։)
յամառութիւն. անհնազանդւթիւն. Բարձրավզութիւն.
Մեծն դիոնեսիոս յերիս կարգս բաժանէ զինն դասուց երկնաւորաց քահանայապետութիւնս։ Պետութիւնք բարձրացեալք ի քահանայապետութիւն երրորդ։ Զերկնաւոր քահանայապետութեանցն կատարելով զտօնախմբութեան տօնս (Շ. հրեշտ.։ Շար.։ Ժմ.։)
Այս բարձրագոյն է, եւ աստուածատեսակագոյն. (Առ որս. ՟Ժ՟Է։ Անան. նին.։)
Տալ զգիտութիւն ատուածածանօթութեան. (Ագաթ.։ որպէս եւ Եղիշ. դտ.։ Մանդ. ՟Գ։ Անյաղթ բարձր.։ Սարկ. լուս.։ Խոսր.։ Իգն.։ Ճշ. հին.։)
Լեառն (կոչի եկեղեցին՝) վասն բարձրահայեցողութեանն։ Բեհեզեայ պատմուճանքն նշանակէ զանօսր էութիւն նոցա, եւ զպայծառութիւն, եւ զբարձրահայեցողութիւն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. յայտն.։)
cf. ԲԱՐՁՐԱՎԶՈՒԹԻՒՆ.
Այսու՝ որով յոյժ բարձրապարանոցութեամբ վզանիս, անարժան արասցէ զքեզ ի ծառայութեան իւրում աստի՛ իմաստունն. (Փիլ. լին.։)
Յօժարութեամբ ընդունէին զքառասունեւիննկանգնեան բարձրութեան զբոց հնոցին բորբոքելոյ. (Թէոփիլ. պհ.։)
Մանուկ իմ անկեալ կայ ի տան։ Երդուայ ի բարկութեան իմում։ Բնակեալ ի յարկս, ի քաղաքս։ Հեծեալ ի ձի, կամ ի ջորւոջ։ երիս խանս նաշհոյ ունէի ի գլուխ իմ։ Որ նստին ի քերովբէս։ տէր ի տաճար սուրբ իւրում, տէր յերկինս յաթոռ իւրում. եւ այլն։ Ստէպ ներգոյակն դնի ի թարգմնեալ գիրս յն. եւ եբր ոճով, փոխանակ գործիականի. ի՛ հուր եւ ի ծծումբ դատել։ Աղքատ ոք ի հանդերձս աղտեղիս։ Ի բանս ճշմարտութեան, ի զօրութեան աստուծոյ։ Ի բազուկ բարձր (կամ բարձր բազկաւ) եւ այլն։ Ի. Յո՛ր եւ է հոլովս զօրութեամբ կրկնի երբեմն, կամ երկար Ի՛ ունի զզօրութիւն կրկնութեան իի՛.
Ի ԲԱՐՁՈՒՍՏ. cf. ԲԱՐՁՐ։ ա.գ. Ի ԲԱՑ ա.գ. որպէս Բացեալ, յայտնի բաց գոլով. բա՛ց. .... cf. ԲԱՑ. յոր հայի եւ ասելն.
Երկիր իսկ միանգամայն ի սմայօքս սասանեալ առ հասարակ. (Անյաղթ բարձր.։)
Թէ ակներն արձակ լինի որթոյն, տե՛ս զբնաորթն եւ զուժովն, եւ անտի թող զաճն, մի աճ, եւ երկու։ Մի՛ թողուր՝ որ ծառն շատ բարձրանայ. զայլ աճն ի լայնքն տո՛ւր. (Վստկ. ՟Կ՟Զ. ՟Մ՟Ղ՟Բ։)
Առ ի յերկիր գալուստ. (Անյաղթ բարձր.։)
Առ ի յանտանելի հրոյդ. (Անյաղթ բարձր.։)
Դովաւ եւ ի դմին մեծն եւ հրաշալին կայ ծածկեալ. (Անյաղթ բարձր.։)
ԵԼԵՒԷՋՔ, ԶԵԼԵՒԷՋՍ. իբրու բարդեալ բառ, Ի վեր եւ ի վայր խաղացումն. եւ Աշտիճան բարձրութեան եւ ցածութեան.
Մեղաւորք ելով մեք՝ քրիստոս վասն մեր մեռաւ. (Անյաղթ բարձր.։)
Եռն՝ երիս ասի, որ է ըստ թուական արհեստից կատարեալ թիւ. (Շ. բարձր.։)
Ըստ կարգի բերէ եւ զէջսն Յակոբայ յասորիս. (Շ. բարձր.։)
Զի թէ նոքա որք ոչ տեսին, Հաւատացին իբր մօտակաց, քանի. (իրաւ) (գուցէ՝ իրաւք, այսինքն իրօք) մեզ հաւատացելոցս իրաւացի է հաւատալ. (Շ. բարձր.։)
Ի՞ւ իւիք առաւել քան թէսովաւ բարձրագլուխ լինելով. (Պիտ.։)
Նաեւ ըստմիոջէքդ ամենայն մինչեւ ի բուն ծայր երգոյս ոչինչ անյար. (Անյաղթ բարձր.։)
Սատանայ ոխ մթերեալ ունէր ընդ մարդկայինս բնութեան. (Շ. բարձր.։)
Երկիր իսկ միանգամայն ի սմայօքս սասանեալ առ հասարակ. (Անյաղթ բարձր.։)
Տհի՛ նա աւանիկ եւ տեղի իսկ բեւեռացն. (Անյաղթ բարձր.։)
Իմքս ամենայն քոյ են, եւ քոյքն՝ իմ։ Քոյոյ փութոյդ։ Քոյումդ հետեւել խոստովանութեան։ Հրամանաւ քոյով։ Բանիւ քոյով։ Քոյով օժանդակութեամբ։ Քով մեծաւ ողորմութեամբդ։ Պա՛րտ է իբրեւ քոյոյ (այսինքն քոյում) անդամոյ խնամ ունել ընկերին։ Զքոյս ի քոյոցս քեզ մատուցանեմք. (Կիւրղ. գանձ.։ Ոսկ. յհ.։ Աթ. ՟Ը։ Մաշտ.։ Շ. բարձր.։ Խոսր.։ Մանդ.։ Պտրգ.։)
պ. եեդ. յն. այեր. ἁήρ, ἁέρος aer. իտ. aria. եւ Մեղմ օդ. αὕρα aura, ventus levior. Մի ի չորից տարերաց համասփիւռ, որոյ շարժունն կոչի հողմ. եւ թեթեւն՝ սիւք, սիք. եւ բարձրագոյնն՝ եթեր. հավա, հեւա (յորմէ հով ).
Ազգաւ ոչ ունին կցորդութիւն ընդ միմեանս փայտ գիտութեանն եւ խաչս. (Շ. բարձր.։)
Տե՛ս թէ ո՛ւր բարձրացար յաղքատութենէն եւ յաղբէն։ Զի՞նչ այլ աղբ, քան թաղել զպատկերն Աստուծոյ ի հեշտախտութիւնս որովայնամոլութեան, շնութեան. (Լմբ. սղ.։)
Այս կերպ եւ բարձրն Եսայիաս (ասէ). (Լաստ. Ժ։)
Ուր խաչ, անդ եւ խաչելեալն. (Անյաղթ բարձր.։)
Ասրով եւ կաթամբ. (Շ. բարձր.։)
Որ ինչ ցայժմ ոչ եղեւ ինձ, արդ լինիցի՞։ Ա՛րդ յարեայց՝ ասէ Տէր, արդ փառաւորեցայց, ա՛րդ բարձրացյց։ Արդ եւս նորամուտ հարսունք, կամ նորոգ ամուսնութիւնք։ Դուստր իմ արդ եւս վախճանեցաւ. եւ այլն։
Փանաքիմաց բայիւք՝ մերոյ փրկութեանս գովասանութիւն հատուսցուք. (Անյաղթ բարձր.։ )
Խոզն բարձրացոյց զբաշն, եւ եհար ժանեօքն. (Վրդն. առակ.)
Բաց ունելով զկող. (Անյաղթ բարձր.։)
Մեծ է, եւ ոչ գոյ բաւ. բարձր եւ անչափ։ Եւ ոչ գոյր բաւ ստացուածոց նոցա. (Բար. ՟Գ. 25. եւ 18։)
ԲԵՄ որ եւ ԲԵՄԲ. βῆμα (լծ. եւ եբրչ բամա, պամա) tribunal, suggestus Ատեան, կամ բարձր տեղի ատենի. աթոռ դատողական.
Նստաւ դատաւորն կամ թագաւորն ի բարձր բեմի, կամ ի բեմբն՝ դատել զսուրբ վկայս. (ՃՃ. ստէպ։)
ԲԵՄ. Որ եւ է բարձր տեղի. աշտիճան. գահ. բազմոց. գահոյք. նստարան.
Բեքն, մեծ. եւ ջեքն (որպէս թ. չէ՛գ ... ) աւելի մեծ եւ բարձր։ Բէքիցն աւանք, եւ ջէքիցն խումբք սոսկականք են եւ գեղաղէշք. (Երզն. քեր. եւ Նչ. քեր.։)
ԲԷՃ. նմանութեամբ, Բարձր մասն ի թիկունս սանտեր ոստայնանկի, ըստ որ կալեալ ձգէ առ ինքն եւ հարկանէ.
Բեքն, մեծ. եւ ջեքն աւելի մեծ եւ բարձր։ Բէքիցն աւանք, եւ ջէքիցն խումբք սոսկականք են եւ գեղաղէշք. (Երզն. քեր. եւ Նչ. քեր.։)
Վարի եւ ի Հայաստան աշխարհ որպէս գաւառական բառ Բող, կամ բոխ. ըստ ոմանց՝ անուն բանջարոյ, իբրու աճէմ բօխի, չաշուր, չաշիր. որ լինի աղցան, եփի ընդ ձուոց, եւ կազմի թթուաշ ուտելի, թուրշի. իսկ ըստ այլոց Բող է խոտ բարձր՝ ճարակ ոչխարաց. յորոց արմատս գոյանայ սունկ ընտիր։
ԲՈՒ որ եւ ԲՈՒԷՃ. γλαύξ ulula, noctua Թռչուն գիշերային՝ մեծագլուխ եւ տգեղ, տխուր ձայնիւ, բազմատեսակ, բնակեալ առաւել յաւերակս, կամ ի բարձր տանիս. պայգուշ. Տե՛ս (Ղեւտ. ՟Ժ՟Ա. 16։ Օրին. ՟Ժ՟Դ. 15։ եւ Գաղիան.։)
καθέδρα, θρόνος cathedra, thronus, sedes Բարձրադիր վայր քան զմերձակայ տեղիս, իբր բեմ, բեմբ. որպէս Աթոռ պատուոյ. բազմոց. եւ նմանութեամբ՝ Բարձ, պատիւ, իշխանութիւն. կեահ, թախտ, քիւրսի, սէրիր, սէտիր.
Ի բազմականս ամենապատիկս գահուց։ Առ իշխանս երկրաւոր գահից։ Ի բարձրութեան գահի բազմեալք. (Նար.։)
ԳԱՀ, ի, ից. Դար. դարահայեաց տեղի. վախք. գահաւանդ. բարձրաւանդակ. սէթ, ուչուրում.
Ի բարձրագոյն հոսիլ բարյանց գահից. (Պիտ.։)
Առաւել բարձրագոյն գոս. (Անյաղթ բարձր.։)
ԴԱՐ, ի, ից (իբր գլուխ տեղւոյ). κρημνός praeceps, rupes, ripa alta, κρηπίς crepedo որ եւ Դարաւանդ. Գահ. բարձրաւանդակ. վախք. քարանձաւ. բարձր տեղի զառ ի թափ.
Ամենայն ոք ի դիմացն ճանաչի. (Շ. բարձր.։)
σκοπός speculator Տեսուչ. նկատօղ ի բարձր վայրէ. շուրջ հայեցօղ.
ԴԷՏ. σκοπιά specula Դիտանոց. բարձրաւանդակ.
Իբրեւ ի վերայ բարձր դիտի ելեալ. (Ագաթ.։)
Բարձրանայր ի դիտին (լեառն, եւ խաչն). (Յհ. իմ. եկեղ.։ Շար.։)
Ոմն յիմաստնոցն ասաց, եթէ էակքս ի հոսման եւ ի ծորման են. (Շ. բարձր.։)
Բարձրագոչ ձայնիւ գոչէր տէրն ի խաչին զէլի էլին, եւ աւանդէր առ հայր զոգին. (Շ. տաղ.։)
Բարձրագոչ ձայնիւ գոչէր տէրն ի խաչին զէլի էլին, եւ աւանդէր առ հայր զոգին. (Շ. տաղ.։)
Թափ անցանելով ընդ ամենայն բնակութիւնս եւ դիմահարս. (Շ. բարձր.։)
ԹԵՒ ՏԱՃԱՐԻ. Աշտարակ. բարձրաւանդակ.
Արկ ի թիւ զժողովուրդն. (Շ. բարձր.։)
Ամենայն որ թոք ունի, եւ տուրեւառ օդոց, նա կոչի շնչաւոր. (Շ. բարձր.։)
Լուսաւորք են յաշխարհի կարգեալ թագաւոր ժամուց. (Շ. բարձր.։)
իբր ձագ մի քեւ կապեցաւ. (Անյաղթ բարձր.։)
Հոգւոյ ակամբ իբր աչօք մարմնոյ յայտնապէս նկատելով. (Անյաղթ բարձր.։)
Բայց յըղձից եւ ի կախարդութենէ որ մարց առ մանկունս. (Շ. բարձր.։)
Եթէ առ օրէնն քերովբէիւ արար պատիւ, իսկ ո՞ր, չափ առ երկնայնս սեղան խաչս. (Անյաղթ բարձր.։)
Արդ որ կամի՝ (գիտել) զիսկն խաչիս մծանձիութեան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Նահապետն մտանէր ի տապանն իւրովքն. (Շ. բարձր.։)
ԼԻՐ ԱՐԿԱՆԵԼ. χαυνόω, χυάνυμι χῶμα aggero, aggerem duco. Լնուլ զխրամ կամ զփոս կամ զձոր եւ բարձրացուցանել.
Խաչ տեղի չարչարանաց տէրունեան մարմնոյն. (Շ. բարձր.։)
Վազեա՛ ի խորոյսի բարձրն. (Ճ. Ա.։)
Քան զկայ կենաց կենցաղոյս կարծեաց։ Գերագունիցն կայից։ Ի բարձրութեանն կայից։ Ի կայից իւրոց խլեցաւ։ Յերկուց կայից (ոտից)։ Մտացս կայից։ Կայից կանոնացդ։ Ի կայս եւ ի կողմանցն յունաց. (Նար.։)
Կարիւք հատուցանեն։ Աստուած ի կարն հայի, եւ ըստ կարի պահանջէ. (Շ. բարձր.։)
Աշխարհագրական եւ տոմարական՝ նշանակեալ ըստ հայեցուածոյ երկնից կամ արեգական. Կէտքն են այսոքիկ, կէտ երկնամիջակ, կէտ ժամադիտակ, կէտ եթերական, կէտ սուզական։ Կէտ երկնամիջակն գարնանային. կէտ ժամադիտակն ամառային. կէտ եթերական աշնանային. կէտ սուզական ձմեռային. մոքա են շրջանք բարձրութեան եւ խոնարհութեան արեգականն. (Տօմար.։)
Ի կիր առնուլ զբանս, զվկայութիւն, զանունն աստուծոյ, եւ այլն. (Ագաթ.։ Նախ. մակ. եւ Նախ. սղ.։ Խոսր.։ Շ. բարձր.։ Լմբ. սղ. եւ Լմբ. ժղ.։)
Խոնարհք եւ հնազանդք եւ հեզք բարձրանան. (Յճխ. ՟Բ։)
Գունդ կիսակտուր՝ հեցի օրինակաւ բարձրացեալ ի վեր, եւ կորացեալ. (Պիսիդ.։)
Ըստ հնոյ աւանդութեան։ Ըստ նորոյ եւ կամ հնոյ լուսնին. (Շ. բարձր. եւ Շ. մտթ.։)
Յայսպիսի ձեւ լինի նկարագրեալ։ Աշխարհս չորեքեզերեան ունելով ձեւ. (Շ. մտթ. եւ Շ. բարձր.։)
Զորս բարձրացոյց ձրի արդարութեամբն։ Ձրի դեղօք բժշկեաց զմեզ. (Իգն.։)
Իբրեւ զխնձոր զուարճացեալ ի վերայ բարձրաբերձ գալարագեղ ծագի ճղանց ծառոյն. (Վրք. ոսկ.։)
Տէրունեան մարմնոյ եւ արեանն յար եւ հանապազ պատարագել (իլ). (Շ. բարձր.։)
ՅՕՆ մանաւանդ՝ՅՕՆՔ. գրի եւ ՅՈՒՆ, ՅՈՒՆՔ. (ռմկ. ընքուի, ընքուըներ. ὁφρύς supercilium. Կրկին կարգ կիսակամար մազից ի վերայ դարեւանդաց աչաց՝ ի գահաւանդս ճակատուն. նմանութեամբ՝ Բարձրայօնութիւն.
Վիզ բարձր, եւ ստէպ ստէպ շարժումն յօնաց։ Ի տէրունեան օրինաց ի դպրոց երթալ՝ ի վայր արկցէ զյօնսն, ուսանելով զվնասս հպարտութեան. (Փիլ.։)
Ետ բերել նալ ծանրագին եւ բարձրահասակ, եւ դնել ի վերայ կաթողիկէին անւոյ (զի լիցի մզկիթ). (Վրդն. պտմ.։)
Ներբողեան. Ներ՝ բառ է ի քերականիցն՝ նախդիր բանի, որով ճոխացուցանէ ի խորութիւն զասացեալն. (Շ. բարձր.։)
Որով բարձրութեամբ մտաց ծանրն եւ հողեղէնն իբրեւ նգաւ յարուցեալ լինի. (Նիւս. կազմ.։)
Բուն խաչին. (Շ. թղթ. եւ Շ. բարձր.։)
Գնային ի բարձր պարանոց ոչ միայն հպարտացան, այլեւ ճեմելով եւս անառակեցան, յողն եւ ի ճեմս պարանոցաւ. (Գէ. ես. (որ է սիգաճեմ շարժուած կանացի)։)
ՈՂՆ ԱՌՆՈՒԼ. ՅՈՂՆ ԿԱԼ. ՅՈՂՆ ԱՆԿԱՆԻԼ. ՅՈՂՆ ԵՐԹԱԼ. ὐστιάζω, ὔπτιος γίνομαι, ἁναπεπτικῶς ἴσταμαι supinus sum, in lapsu persto. Յեցուցանել զողն, կամ հանգչել ի վերայ ողին, եւ Ընկողմանիլ ի վերայ թիկանց. եւ Խստապարանոց լինել, բարձրավզել. եւ մանաւանդ՝ Յորսայս անկանիլ յուլութեամբ. անհոգանալ. յօրանալ. տե՛ս եւ ԸՆԴՈՂՆԻԼ, ՑՈՂՆԻԼ
Հպարտանալ ամբարտաւանել յողն կալ բարձրապարանոց երեւել ի վերայ երախտաւորաց իւրեանց. (՟Գ. Մակ. ՟Գ. 12.) յն. բարձրավզեալք. ὐψαυχενοῦντες cervicem erigentes
Բարձրացո՛ յուժոյ զբարբառ քո աւետարանիչդ երուսաղէմի. (Ոսկ. ես.։)
որպէս Բլուր, կամ փոքր մի բարձր վայր.
Յուշի ունիցիք զնշան կատարածին։ Ուշի նպատակ։ Որպէս աղեղնաւորք ուշի մտօք նկատեն ձգել զնետս, նոյնպէս պարտ է մեզ զամենայն ուշ մտաց եւ մարմնոյ ի նա ունել. (Շ. բարձր.։)
Մինչ ի կատարումն արարածոց, ուր ընթացք արեգականն դադարին. (Շ. բարձր.։)
Առ յոյժ ուղղաձիգ բարձրութեանցն եւ ողորկատարր բնութեանն եւ առոյգութեանն՝ դիւրայարմարք մատուցանելոյ ի պէտս շինողացն փութոյ էին տունկք ոփեացն եւ կաղամախեացն. (Պիտ.։)
Ուսանին զչափ երկրի (յն. զերկրաչափութիւն)։ Գիտէք դուք ամենեքեան, թէ յո՛ր չափս բարձրութեան հասեալ եղեւ (տպ. յո՛րչափ բարձրութիւն)։ Որք չափով վարին, առաւել քան զկարն վաստակին։ Սակայն ծառայ եմ, եւ զչափ իմ ճանաչեմ. (Եւս. պտմ. ՟Ե. 28։ Վրք. հց. ՟Բ. ՟Զ։ Կոչ. ՟Ժ՟Ե։)
Ռահիւք յաշխարհէ հալածանօքն զձեզ՝ յաշխարհն վերին բարձրացուցեք զմեզ։ Ջուրք սրբին յորդանանու, ռահ գործեն մարդկան յերկինս։ Ռահ հորդեալ յերկինս որդւոց ադամայ. (Շ. տաղ.։)
Ժայռ. քարաժայռ. սար բարձրացեալ. սայրք լերանց
λοφία summitas, cacumen ἁνάβασις scensus ἁκρωρία vertex κορυφή jugum montis κρημνός praecipitia եւ այլն. (լծ. հյ. սայր, ծայր, ժայռ. դար. պ. սար, սէր. թ. եար, թէփէ. յն. գա՛ռա եւ օ՛ռօս. եբր. հաւ, րօշ, րէշ ). Ծագ ամենայն իրաց. կատար. գլուխ լերանց. լեառն սրածայր. Բարձրաւանդակ. սարաւանդ. գահ. դար, ժայռ.
Չիք սէր բարձրագոյն քան զքրիստոսի սէրն զիւր հաւատացեալս։ Այլքան օրինակօք զսիրելոյն իւրոյ զնոսա յաճախաբար պատմեաց. (Նանայ.։)
Լիրբ հայեցուածք, եւ վիզ բարձր, եւ ստէպ ստէպ շարժումն յօնաց, եւ սիր գնացք. (Փիլ. լին. ՟Դ. 99։)
Այսն հողմ է, եւ հողմն ոգի. յորմէ մեք ասեմք, թէ սիք շնչէ, ասորենայք ասեն՝ այս շնչէ։ Զոր հողմ իսկ, կամ որպէս օրէն է գարնանաբեր սքոյ՝ առեալ։ Հուր ընդ յարդիւ ի փոքրագոյն սքոյ շարժեալ՝ բոց արձակիցէ. (Եզնիկ.։ Անյաղթ բարձր.։ Ճ. ՟Ը.։)
Ի լերինս մեծամեծս, որք բոլորեալն եւ սոթեալն (կամ սութեալն) ի բարձրաբերձ բարձրութիւն ամպոց ելանել. (Վեցօր. ՟Թ։)
Անտառից սաղարթ սօս երփնից (կամ սօսերփնից), բարձր ի ծագ ծառոց զարրարին. (Շ. տաղ։)
եւ բայիւ. ՎԱԽ κρημνός praecipitium, locus praeruptus. եւ բայիւ κατακρημνίζω praecipitem do, praecipitor. գրի եւ ՊԱԽ. Դար բարձր եւ ահաւոր. դարաւանդ. գահ. գահաւանդ. սեպ վիմի, ընդ որ լինի վիժիլ կամ հոսիլ ի վայր ահագին ցնդմամբ. վախնալու տեղ բարձր.
Վա՛շ արարչականին բնութեան։ Վա՛շ արարչին, փա՛ռք փրկչին։ Վա՛շ բազկին բարձրելոյ, փա՛ռք ձեռինն կարկառելոյ. (Անյաղթ պորփ.։ Ճ. ՟Ը.։ Վրդն. լս.։)
κρείστων, κρείττων melior, praestantior, potior κρείττονες dii, caelites, potiores. Աւագ. վսեմ. բարձր. ահեղ. վերագոյն. գերագոյն. մեծ. գեր ի վերոյ առաւելեալ. ընտիր. լաւագոյն. պանծալի. գերաշխարհիկ. մեծապատիւ.
ՎԵՀՆ. այսինքն Բարձրեալն. աստուած. որ էն.
Ի ՎԵՐ. մ. ἑπάνω, ἅνω, ὐπεράνω supra, super, sursum. (որպէս տրական). Դէպ ի վեր. ի բարձրն կոյս. ի դուրս. արտաքս. ...
Ելցէ ի վեր ի վեր, եւ դու իջցես ի վայր ի վայր։ Արձակեսցէ արմատս ի խոնարհ, եւ պտուղս ի վեր։ Հնգետասան կանգուն բարձրացաւ ջուրն ի վեր։ Ի վեր հայել։ Ի վեր համբառնալ։ Ի վեր առնուլ զվէմն (այսինքն բառնալ)։ Ի վեր հանել զխորհուրդն կամ զբանն. (այսինքն յայտնել. արտաբերել ընդ բերանն. ասել). (եւ այլն։)
Ի ՎԵՐ. ἅνω supra, sursum. (որպէս ներգոյ՛՛). Ի վեր անդ. ի բարձր տեղւոջ, կամ յաշտիճանի. վերագոյն. եւ Ի վերին երեսս. արտաքուստ.
Ի խոր խոցեալ՝ վեր ի վերոյ ծիծաղեցաւ։ Ոչ դու զնաքեայ վեր ի վերոյ, այլ անդստին յանդնդոց բարձրանայր. (Եղիշ. ՟Ա. ՟Բ։)
Ոտքն (որսական շան) բարձր քան զառաջքն, ճղերն երկայն, եւ ի վիգաց ի վայր հաստ եւ կարճ. (Վստկ. ՟Յ՟Լ՟Դ։)
ἁνήμερος immansuetus ἁπηνής immitis, inhumanus ἁνθαδέστατος refractarius φιλόνεικος contentiosus եւ այլն. Վզան. վզանուտ, բարձրավիզ. խստապարանոց. անսաստ. ստամբակ. անընդել. անամոք. անագորոյն. յամառ. դժնեայ.
Նահատակաց վիգ եւ վահան, վըտանգելոց օժընդական. (Շ. ոտ. բարձր.։ եւ Լմբ. ի շ.։)
Կաղամբի տակ։ Արջն երթեալ կերիցէ տակ ինչ։ Զիլ մի՛ գուցէ մեծաբերձ բարձրութիւնն յարմատոցն խլեսցէ զտակսն։ Իբրեւ զտակ առեալ հաստատուն կայ. (Կանոն.։ Եբր. քրզ։ Վեցօր. ՟Ե. ՟Է։)
Աբրամ ... աբրաամ. եւ ձայնդ՝ իբրու տառի այբին կրկնեցելոյ. բայց զօրութեամբ՝ մեծի կարծեաց օրինաց ցուցանէ զփոփոխումն։ Յաւելուած միոյ տառին զայն նշանակէր։ Տառք յարմարեալք ի ձայնականաց եւ ի բաղաձայնից՝ կերպարանեն զբան. (Փիլ. իմաստն.։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ա։ Շ. բարձր.։)
Ի տառից հոգեպատում մարգարէից։ Մարգարէական տառիցն։ Որպէս գրեալ ի սուրբ տառին. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։ Շ. բարձր.։ Յիսուս որդի.։)
ὅναγρος, ὅνος ἅγριος onager, asinus agrestis vel sylvestris . պ. կիւռ. Իշավայրի. էշ վայրենի՝ ի ձեւ ջորւոյ, գորշախայտ բազմագունի մանուածով. շրջի յանապատս եւ ի բարձր լերինս եւ ի քարաժայռս եւ նեղի յոյժ ի ծարաւոյ. խանչէ յորոշեալ պահու.
Զփրկական արիւնն՝ որ ասէ ցնցուղ իբր ՟Ը փող կայլակացեալ.. . տնօրինեցելոյն կողէ. (Շ. բարձր.։)
Նախատանաց ջրով տանջեալ, ՟Ը վայրարկուն փողով հոսեալ (այն է ծակ ձագառի ). (Շ. բարձր. եւ Շ. վիպ.։)
Բազում եղեն քան զհեր գլխոյ իմոյ։ Անօրէնութիւնք իմ բարձրացան քան զգլուխ իմ։ Իմաստութիւն օգնեսցէ իմաստնոյն քան զտասն իշխան, որ իցեն ի քաղաքի։ Սիրէ՛ զնա հայրն քան զամենայն որդիս իւր։ Հատու քան զամենայն սուր երկսայրի։ Հանել զնոսա արտաքս քան զքազաքն։ Ընկալարո՛ւք զգիտութիւն քան զոսկի ընտիր։ Մերկագոյն քան զսանդիտոռն.եւ այլն։
Քող զստուերն արկաւ պատկառանաց։ Զստուերըն քող արկ մերկութեան. (Անյաղթ բարձր.։ Շար.։)
Արձակ. ընդարձակ. բացարձակ. բարձր. բաց, ալըգ, բիւլենտ.
Զահեղ հրամանն։ Յահեղ մրրկէ։ Զանունն ահեղ ... Ճառագայթիւք ահեղ բարձրութեան. (Եղիշ.։ Յհ. կթ.։ Նար.։)
Այրիք կոչին միայնացեալքն յառնէ. (Շ. բարձր.։)
Ի միջոյն եւ այսր՝ բարձրացեալ կուտակէ. (Պիտ.։)
Անկանէր առ յայէր, որ էր կին աներին Մուսիսի. (Շ. բարձր.։)
Անձն երրորդական, բնութիւն միական, անհատ յաւիտեան։ Անձինք յատկային՝ ի մի գումարին, եւ զանազանին։ Անձն Հօր անծին, բազուկ բարձր Որդին, մատն յայտնեալ Հոգին. Հայր արմատ ծառին, ոստ նմին Որդին, պտուղ Սուրբ Հոգին, միակ յերեքին, Երրեակ միակին։ Լոյս ի լուսոյ՝ Անձն դիմաւոր, Որդի եղեր Կուսին կամաւոր. (Գանձ.։)
Անօթ փրկութեան (սուրբ խաչն). (Անյաղթ բարձր.։ եւ Շ. մտթ.։)
Աչեղ, բարձրահասակ, եւ կարմրայտ. (Խոր. ՟Ա. 25։)
Տեսիլ ահաւոր մարդոյ՝ բարձր եւ ահեղ, որ զառաջսն ունէր եւ զէջսն ի վերուստ։ Այրս՝ որ զառաջն ունի զլուսոյն. (Ագաթ.։)
Առաջին փայտն՝ մահու եղեւ առիթ. (Անյաղթ բարձր.։)
Ժուժկալութիւն՝ զգաստութեան մայր, ողջախոհութեան առիթ։ Նոցունց իսկ լինիցի բարձրամտութեան առիթ, եւ աղքատաց՝ տրտմութեանն պատճառ. (Բրս. հց.։)
Խորհուրդ բարձրագոյն եւ աստուածային, եւ վերին պայծառութեանն առիթ. (Ածաբ. յայտն.։)
Ոչ ինքեան առեալ զսրբիլն, քանզի ինքն էր՝ որ սրբէր, այլ զի զայս բնութեանս ինքեամբ առիթ լիցի. (Շ. բարձր.։)
Իբրեւ յեռանդնուտ յիմանալի քրայէ արտաշիկագոյն առու. (Այնաղթ. բարձր։)
Զնոյն ինքն զաստուած ասի բարձրացուցանել. այս ինքն համարեալ լինի. (Անյաղթ բարձր.։)
Ունէին արկեղբ զնշխարս նախաստեղծիցն. (Շ. բարձր.։)
Ըստ եբր. պամա. այսինքն Բեմ. սեղան զոհից բարձր։ (՟Ա. Թագ. ՟Թ. 19։) cf. ԲԱՐՁՐԱՒԱՆԴԱԿ, cf. ԲԱՐՁՈՒՆՔ։
προσκεφάλαιον cervical, pulvinus, pulvinar Պարկ լցեալ կակուղ իրօք, եւ եդեալ ի սնարս ընդ գլխով ի ննջել կամ ի հանգչել. որպէս ինչ մի բարձր, կամ բարձօղ ի վեր զգլուխն.
cf. ԲԱՐՁԿՆԵԱՐ, cf. ԲԱՐՁ. πρωτοκλισία primus in conviviis locus Նստարան բարձր կամ պատուաւոր ի կոչունս. բազմոց. գահ.
Նստէր ի սուրբ եկեղեցւոջն ի վերայ բեմբին՝ մերձ առ սեղանն Աստուծոյ ի սուրբ կաթուղիկէին (սուրբն Սահակ ի սարկաւագութեան)։ Կանգնեալ երեւեցաւ ինձ յերկրի բեմբ չորեքկուսի ամպեղէն։ Եւ ահա կայր ի վերայ բեմբին՝ սեղան չորեքկուսի ականակապ։ Եւ ընդ ահեկէ բեմբին տեսի աթոռ մի բարձր. (Փարպ.։)
Դիտանոցի երկնատեսակ բարձրութեան բեմբին։ Ոչ եթէ աթոռք արկեալ կան ձեռակերտական մարդկային բեմբի ի յերկրի ... դատեալ դատողացն. (Նար. խչ. եւ Նար. մծբ.։)
ἅκρα, ἁκρόπολις, πύργος ars (arcis) Շինուած բարձրապարիսպ ի վերնակողմն քաղաքի՝ իբրեւ ամրութիւն. ամրակողմ քաղաքին բրգօք եւ աշտարակօք. կամ ուրոյն շինեալ աւան անառիկ՝ հանդերձ զօրօք եւ զինուք. դղեակ. ամրոց. ակառն.
Բնակ բարձրելոյն ոտից (եկեղեցի)։ Ծով՝ բոլոր էից գոգ, անքոյթ ծոց, եւ բնակ բանակի։ Նախ զբնակն, ապա զբազմեալն. (Նար.։)
Որ բուն մերձաւորքն են։ Մեք որ բուն անարգք եմք. (Շ. բարձր.։)
Կտրեալ զգլուխսն՝ եփեաց ի թան, եւ զգանգսն դնէր ի բարձրութեան. (Վրդն. պտմ.։)
Զփոխա իբրեւ զգիւտ համարեցան։ Համարի եթէ գիւտս գտի։ Տու՛ր բարձրելյոն ըստ տրոց նորա, եւ առատ ակամբ զգիւտ ձեռաց։ Սիրաք. (՟Ի՟Թ. 4. եւ 7. ՟Լ՟Բ. 12։)
Այլ ոմն ի բարձրաբերձ տանեաց ի վայր գիշերի գլեալ. (Յհ. կթ.։)
Ելին գնալ յերկիրն քանանացւոց։ Գնաց անդրէն, ուստի եկն։ Գնա՛ դու յերկիր բարձր։ Գնացին յետս յետս։ Գնասցէ նա ի զօրութենէ ի զօրութիւն։ Ե՛րթ գնա՛ ի մէնջ։ Ի բա՛ց գնա յինէն։ Տեսէք, ո՛ր է ճանապարհ բարի, եւ գնացէ՛ք ընդ այն։ Մի՛ ելանէք յանդս, եւ ընդ ճանապարհս մի՛ գնայք.եւ այլն։
σημεῖον, σημαία signum, vexillum պ. ար. տիրէվզ, տիրէֆզ. Նշանակ տէրութեան՝ կտաւ կանգնեալ ի ձող բարձր՝ պէսպէս գունով եւ նշանաւ. վասն որոյ կոչի եւ ՆՇԱՆ. դրօշակ. սանճագ, պայրագ, որոյ մեծն կոչի ալէմ.
ԵՐԱՀ կամ ԵՐԱՀԻԿ. Որպէս պ. ֆէրահ, ֆէրախ. այսինքն Փառաւոր, բարձր. կամ որպէս հյ. Ուրախ, խրախ.
(Ծովու) զներքին աւազս յերեսս տալ. (Շ. բարձր.։)
Մաքրարար եւ զտիչ ամենայնի. (Շ. բարձր.։)
Բարձր եւ լայնհասակաւ. (Ագաթ.։)
Բարձրացաւ ի լծակս քառաթեւին. (Նար. յովէդ.։)
Յաւելլով ի մեզ լեզու ասելոյ, եւ լսողացդ միտս լսելոյ։ Բարձրացուսցէ ի շտեմարանս մեր, թէ զդրախտն, եւ թէ՛ զերկինս իմասցիս, երկոքին լսին. (Նար. երգ.։)
Ի տեառնէն վարձք նոցա, եւ խնամ նոցա ի բարձրելոյն։ Խնամ խրատու՝ սէր։ Որ յուսացեալ է ի տէր, ընդ խնամով կեցցէ։ Բազում խաղաղութիւն գտեալ՝ քո խնամով.եւ այլն։
Որդւոց բարձրացելոց անարգելով զծնօղսն, համայն եւ խորթոցն ըստ արժանեացն զօտար հայրն. (Խոր. ՟Գ. 68։) (որ հայի եւ ի ՟Ա նշ։)
Եւ որ առաջն լինի ի բարձրագոյն խորհսն փառս տուեալ. (Տօնակ.։)
Ծայր, կամ ծայրք ձեռին, ոտին, ձեռաց, ոտից. կամ գաւազանի, տանձեաց, բարձրավանդակին, տախտակին, շղթայագործիցն, եւ այլն.
Ծղոտ մի եղեգան. (Անյաղթ բարձր.։ Շ. ապիրատ.։)
Մոլորիցն եւ ծուլիցն։ Զայս կորուստ ի ծուլիցն լեալ խնամողաց. (Անյաղթ բարձր.։ Պիտ.։)
Բայց զի՛նչ այսպիսի ի ծուփ եւ ի խնդիր ծախել զժամանակն վարդապետութեան. (Շ. բարձր.։)
Որ ընդ ծովու ալեաց ծփան։ Ի վերայ ալեաց ծփելով. (Շ. յիշատ. եւ Շ. բարձր.։)
Պատառէր զհանդերձն, եւ բարձրաձայն կանչիւք եւ այլն. (Լաստ. ՟Ի՟Գ։)
Իմանալի վիշապին կարթ ի քիմս եղեր։ Բաբելացի կարթիւն յերուսաղէմէ կորզեալ. (Անյաղթ բարձր.։)
κολοβός currus βραχύς brevis μικρός parvus. Նուազ ըստ երկարութեան կամ ըստ բարձրութեան. հակիրճ. համառօտ. կարճառօտ. կարճիկ. կարճահասակ. եւ Սուղ ըստ ժամանակին. ... պ. խօրա. լտ. գու՛րդուս. իտ. գու՛րդօ, սքա՛րձօ. դաղմ. քռա՛թքի. Իբր հակառակ երկայն գոլոյ՝ ասի.
Ի կարճ բանից։ Կարճ բանիւ. (Ոսկ. յհ.։ Խոսր.։ Շ. բարձր. եւ Շ. մտթ.։)
ՓԲարձրագոյն կրօնիւք լի է թուղթս. (Ոսկ. եփես.։)
Զբարձրագոյն կրօնիցն բուռն հարկանել. (Սարգ. յկ. ՟Է։)
Բերին կարս պարանաց. եւ կցեցին։ Յուսոյն ձգարան կցեսցի դարձեալ պատուաստեալ։ Բարձրութիւն խշաչին, ուր կցի գլուխն. (Ագաթ.։ Նար.։ Բրսղ. մրկ.։)
Հարթ եւ հաւասար։ Հարթ եւ կազմ. (Շ. բարձր.։ Սարգ. ՟ա. պետր. ՟Ա։)
Կամաւ, եւ առանց հարկի. (Շ. բարձր.։)
Որոյ հետին՝ առ ծայրագոյն անճառիցն ընկալցի իմացուած. (Անյաղթ բարձր.։) այսինքն յետ որոյ կամ ըստ Շ. յետ ասացելոց բանից։
Հոգիք ասին յաղագս անմարմնութեան. (Շ. բարձր.։)
Դու ձաղկ մի ի լիբանանէ ցամաք փայտ։ Ձաղկ՝ յաղագս ուղղակի բարձրութեանն (խաչի). (Անյաղթ բարձր.։ Շ։ անդ։)
Ձայն փողոյ։ Անշունչքն ձայն տայցեն։ Այնչափ ազգք ձայնից են յաշխարհի։ Ի ձայնէ ջուրց բազվաց։ Ձայն ալեաց։ Ձայն ետուն ամպք։ Ի ձայնէ որոտալոյ քո։ Լուան զայն զգնալոյ տեառն։ Լուար ձայնի կնոջդ քո։ Ձայնդ՝ ձայն յակոբայ։ Ի ձայն բարձր։ Ձայն երգոց։ Ի ձայն ցնծութեան, եւ այլն։
Իբր զպտուղ ծառոց բարձրաբերձ ճղոց դժուարակութ է. (Լծ. նար.։)
Ի վերայ մկանանց ծովուն բարձրացեալ՝ վերամբարձ շրջէի. (Փիլ. ի յովն.։)
Զխոցուած տիգին ցուցանէ խորացուեալ ըստ աշտէին մտոյ. (Շ. բարձր.։)
πολύς, -λλή, -λύ multus, -a, -um. Արմատ Յաղթելոյ, որպէս Յաղթական կամ յաղթօղ յիմիք կարգի՝ մեծութեամբ, վսեմութեամբ, բարձրութեամբ, բազմութեամբ, զօրութեամբ եւ այլն. (լծ. թ. ալթ էթմէք կամ այագ ալթընա ալան. լտ. ա՛լթուս, բարձր, եւ խոր. եւ պրս. սախթ, քաջ եւ մեծ, եւն). Վարի որպէս Բազում. բազմաւոր. յորդ. ահագին. ընդարձակ. (յ. բօլի՛, բօլլի՛ ).
ՅԱՂԹ. որպէս Յաղթօղ. մեծ. զօրաւոր. վիթխարի. բարձրահասակ. քաջ. վսեմ.
Աշխարումն յոյժ։ Էր բազմութիւն յոյժ։ Ի լեառն մի բարձր յոյժ։ Գազան ահագին յոյժ։ Չարաչարք յոյժ. (եղ այլն։)
Մինչեւ յե՞րբ ոչ հաւատան ինձ ամենայն նշանօք՝ զոր արարի ի մէջ նոցա։ Նշանս եւ արուեստս։ Նշանօք եւ արուեստիւք։ Խնդրեա՛ դու քեզ նշան ի տեառնէ ի խորութեան կամ ի բարձրութեան։ Կամիմք նշան ինչ տեսանել ի քէն։ Նշանն Յովնանու մարգարէի։ Տայցեն նշանս մեծամեծս եւ արուեստս (սուտս).եւ այլն։
Բարձրացուսցէ նշան ի հեթանոսս։ Ի վերայ լերինն դաշտականի առէք նշան։ Ի վերայ պարսպացն Բաբելոնի կանգնեցէ՛ք նշան, եւ այլն։
Որպէս թագաւորի դրօշք՝ նշանք են թագաւորական իշխանութեան, այսպէս եւ խաչն նշան է երկնաւոր թագաւորին։ Բարեպաշտ Կոստանդիոնոս այսու նշանիւ յաղթեաց թշնամեացն ի պատերազմի. (Շ. բարձր.։)
Պատուական սուրբ նշանիւս. (Անյաղթ բարձր.։)
Նոյն ինքն նա՝ յոր հաղորդիմք ամենեքեան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Որ գործէ զերկիր, բարձրացուցանէ զշեղջ իւր. (Սիր. ՟Ի. 30։)
Հոգին սուրբ եկն ի մարիամ, եւ զօրութիւն բարձրելոյն շուք արար ի վերայ նորա. (Իրեն. առ Լեհ.։)
Ուխտեաց յակոբ ուխտ։ Օծեր ինձ զարձանն, եւ եդիր ուխտս։ Յուխտ քո։ Ընծայից եւ ուխտից ձերոց։ Մեծ ինչ ուխտս ուխտեսցէ սրբել զսրբութիւն տեառն։ Զամենայն աւուրս ուխտին իւրոյ սուրբ կացցէ տեառն։ Զուխտս իմ կատարեցից։ Ուխտս դի՛ք, եւ կատարեցէ՛ք։ Կատարեա՛ բարձրելոյն զուխտս քո։ Տաց քեզ զուխտս իմ, զոր խոստացան քեզ շրթունք իմ։ Ուխտք (կամ աղօթք) ուղղոց ընդունելի են նմա։ Զի՛ ո՛րդեակ ուխտից (այսինքն աղօթից) իմոց։ Ուխտիւք խնդրէի.եւ այլն։
κάμηλος camelus. Գրաստ անապատի՝ որոճօղ, մեծ եւ բարձր, սապատողն, երկայն ուլամբ, ոխակալ. ... (յն. լտ. գա՛միլօս, գամէլուս )
Որպէս Բեմբ. կամ բարձր վայր.
Արմատ Պարծելոյ. լծ. ընդ Պերճ, եւ բարձր. εὑοδώς expedite. Պարծանօք. սիգաճեմ. ազատաքայլ. համարձակ.
(լծ. հյ. բերձ, բարձր, եւ պարծ. պ. պէրծ. ար. պէրզ)Պանծալի. փառացի. սէգ եւ սոնք. շքեղ. ճոխ. երեւելի. մեծ. գեղեցիկ. հոյակապ. նազելի. ... յն. γαυρίων, γαῦρος (լծ. գորոզ). σεμνός եւ այլն. superbus, ut egregius, elegans, gloriosus, spectabilis, gravis եւ այլն.
Սառամբըն պնդեալ՝ պատառ էին մարմինքն. յորդահոս արեանցն իջմամբ՝ զմեղաց շիջուցին զբարձրացեալ բոցն. (Տաղ.։)
Որ բազում սեռն սիրոյ է նշանակ։ Է սա նշան՝ սեռն եւ անապակ առ մարդիկ սիրոյն։ Սեռն սիրոյ շաղկապ միաւորութեան։ Հայցեմք յիշատակել զմեզ սեռն սիրով ի միաս բարիս. (Ոսկ. գղ.։ Այն. բարձր։ Նար. երգ. եւ Նար. յիշատ.։)
Սեռն իմն յստակութեամբ հրեղենաւն նորոգին իւրաքանչիւր մարմինք յարուցելոցն։ Այնքան սեռն եւ լի լուսով երեւի (խաչ), մինչ յաղթահարէ լոյս նորա զամենայն լուսաւորս. (Շ. բարձր.։)
ՍԿԱՅ կամ ՀՍԿԱՅ. γίγας gigas. Այր յաղթանդամ՝ վիթխարի, բարձրահասակ եւ զօրաւոր. քաջ.
Միթէ բարձրանայցէ՞ սողոց առանց ուրուք ձգելոյ. (Ես. ՟Ժ. 15. տես եւ Ամովս. ՟Ա. 3։ թգ. ՟Ժ՟Բ. 31։ ՟Ա. Մնաց. ՟Ի. 3։)
Շրջապատեալ բարձր եւ սուր լերամբք. (Ուռպ.։)
Արկեալ սքող զստուեր երկրիս ի վերայ երեսաց իւրոց. (Շ. բարձր։)
Զբարձրագեղ վարսիւք զոստոցն համբարձումն. (Պիտ.։)
ՎԶԱՆ որ եւ ՎԶԱՆՈՒՏ. Բարձրավիզ. խստապարանոց.
Եւ զհոգւոյ աչըս վըճիտ եւ հրաշազան՝ տու՛ք լծակից մարմնոյ աչացըս տեսութեան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
ՎՍԱՄ կամ ՎՍԵԱՄ ՎՍԵՄ. ἰερός sacer ὐψιλός excelsus եւ այլն. (լծ. վէս, վիզ, վզան, վեստ, ոստ. թ. իւստ, եիւճէ, սէմա, ազիմ, ազիզ. եւ յն. օսիօ՛ս, սուրբ. եւ այլն). Բարձր իմն, վեհ. գեր ի վերոյ. գերազանց. գերապանծ. վերին. երկնաբարձ. պանծափայլ. սրբազան.
Տարր կոչէ՝ որ ի չորից ունին զգոյութիւնս. յայսոցիւ չորից տարերց տարերք մարմնոցն. (Շ. բարձր.։)
Տարր մրգոյն։ Արեգական տարրն։ Տարրն երկնի։ Տարերն լուսնի։ Ըստ տարերց բարձր լերանց. (Եզնիկ.։ Շ. բարձր.։ Ագաթ.։ Լմբ. էր ընդ եղբ.։ Վեցօր.։ Շիր.։ Խոր.։)
Կրօղ զտարրաստուածեղէն (այսինքն խաչն զմարմին աստուածորդւոյն), զայն որ մեռաւ մեզ փոխարէն. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Խնդութիւն եղեւ տանն ադամայ. (Շ. բարձր.։) Ըստ այսմ ասի, Տուն յակոբեան, իսրայէլի, հրէական, եւ Տուն թորգոմայ կամ թորգոմական. այսինքն ազգ։
Ի թիւ եօթեանց տանց հարիւրոց կատարեցաւ բանս հաւատոց։ Եւ այլ տանց մարգարէութեանն։ Զհամարս տանցն ցանկեսցես։ Զառաքելական գիրս տուն առ տուն ընթերցեալ եւ գրեալ։ Տուն առ տուն կարգաւ զկաթողիկեայս թուղթն ընթերցայց։ Յորժամ զերկոսեանս զայսոսիկ բարւոք ուսանիս զտունս, յայնժամ ճգնեսցիս ի սակս երրորդին. (Շ. խոստ. եւ բարձր։ Երզն. ՟ժ. խորան.։ Նախ. գծ. եւ կթղ։ Վրք. հց. ՟Բ։)
Որ ցայն վայր միաշուրթն համալեզուք էին։ Որ ցայն վայր կացեալ մնացեալ էր հայրենի օրինօք ... Ցայն վայր չորք միայն էին։ Ցայն վայր ամենեքեան էին ի կռապաշտութեան. (Եւս. քր. ՟Ա։ Յհ. կթ.։ Շ. բարձր.։)
Ցանկ եւ հանապազ պատերազմի ընդ մեզ։ Ցանգ եւ հանապազ վշտանայր վասն աւետարանին. (Շ. բարձր.։ Ճ. ՟Ա.։)
Մինչեւ յե՞րբ տէր ... մինչեւ ցե՞րբ բարձրանայ թշնամին ի վերայ իմ. (Սղ. ՟Ժ՟Բ։)
Այսոքիկ բարձրագոյն ցոյցք էին օրինակի հանդերձելոցս։ Ծնանելն կուսի որդի՝ այս ի վեր են քան զբնութեանն ցոյցք։ Զցոյց զօրութեան որդւոյն Աստուծոյ՝ զոր հայցեցի, ոչ ետուր. (Շ. բարձր. եւ Շ. մտթ.։)
Ով հրաշիցս շնչին փայտիս.. . Ձաղկ մի ի լիբանանէ ցամաք փայտ։ Ի վերայ փայտի (խաչի) կախել ըստ չարագործսն. (Անյաղթ բարձր.։ Իգն.։)
Երկինք պատմեն զփառս Աստուծոյ։ Տեսջիք զփառսն տեառն։ Փառք տեառն երեւեցան ամպով։ Բազմութեամբ փառաց քոց մանրեցեր զհակառակորդս։ Ծագեսցէ Աստուած խորհրդովք՝ փառօք իւրովք յերկիր։ Լի է ամենայն երկիր փառօք նորա։ Փառք Աստուծոյ ծածկեն զբան։ Փառք թագաւորի պատուեն զհրամանս։ Ի հօր մերոյ ընչից արար իւր զայն ամենայն փառս։ Պատմեցէ՛ք հօր իմոյ զամենայն զփառս իմ։ Ետու քեզ զմեծութիւն եւ զփառս։ Պատմուճան սուրբ Ահարոնի ի պատիւ եւ ի փառս։ Հանդերձ կամ աթոռ փառաց։ Զփառս իմաստունք ժառանգեսցեն, իսկ անմիտք բարձրացուցին զանարգանս։ ՓԱռք են առն խոտորիլ ի հայհոյութեանց.եւ այլն։
Ոչ եթէ բարձրեալն բարձրանայ, այլ մարմինն բարձրելոյն. ո՛չ տէրն փառաց փառաւորի, այլ մարմինն փառաց՝ նա առնու զփառս՝ նովիմբ ելանելով յերկինս. եւ անփառութիւն նորա՝ մեզ փառք. (Աթ. ՟Ա։)
Փոշիմանրամաղ։ Փոշոյ ըստ օրինակի ծխոյ յամպս ծառացելոյ. (Վեցօր. ՟Բ։ Անյաղթ բարձր.։)
Զայսքան բարձրացեալ զաշտարակ կամեցաւ ի փուլածել. (Ուռհ.։)
Այր ոմն ի պարսից՝ ոչ ի փոքունց եւ յաննշանից։ Փոքումբքն առ բարձրագոյնս ածէին զնոսա։ Ոչ է փոքր՝ թշնամանելոյն ոչ հատուցանել փոխարէնս։ Մի՛ փոքր վարկանիր։ Փոքր իմն թուեցեալ. (Խոր.։ Ոսկ.։ Սարգ.։ ՃՃ.։)
Փքացայ՝ վերացայ, գոռոզացայ՝ բարձրացայ. (Նար. ՟Ի։)
Ինձ մահկանացուիս զի՞նչ արժան է բարձրավիզ լինել փքանալ։ Ի յօդոյն փքանալով։ Ընդ փարթամութիւնդ փքանաս։ Փքացեալ ի ճոխութիւն իւրեանց. (Փիլ. ՟ժ. բան.։ Ճ. ՟Ա.։ Լմբ. սղ.։ Մխ. առակ.։)
Փքացեալ իբրեւ զտիկ։ Մի՛ բարձրասցի փքացեալ յամբարհաւաճութենէ։ Ոչինչ արարին, եւ փքացեալ՝ մեծամեծս խորհին. (Մագ. ՟Ի՟Զ։ Փիլ. բագն.։ Իգն.։)
ՔԱՐՁ. Կարճ բուսեալ. ոչ բարձր. մանրաբոյս.
Քարտէզն եւ սեւադեղ եւ եղէգնն։ Իմանալի քարտրզ։ Բե՛ծ այսր քարտէզ եւ թանաք. (Սեբեր. ՟Գ։ Անյաղթ բարձր.։ ՃՃ.։)
Գրոյ եւ յիշատակի, որ ի քարտէս։ Ի քարտէս արքունի։ Գրեաց ի քարտիսի։ Հրամանք թագաւորին գրին առ իշխեցեալս ի վերայ քարտեսի. (Փիլ.։ Խոր.։ ՃՃ.։ Շ. բարձր.։)
Իմանալի վիշապին առ ի կորուստնմա կարթ ի քիմս եղէց. (Անյաղթ բարձր.։)
Յիմանալի քրայէ արտաշիկագոյն առու։ Անդ առ քրային (դարբնաց) դեգերէին։ Ի քրայս հալողացաց։ Իբր ի քրայս ընտրութեան։ Հայեաց յոսկին՝ որ ի քայքայումն Իբրեւ ի քրայ ոսկեգործաց։ Զուլեսցե՛ս ի քրայս իմանալի. (Անյաղթ բարձր.։ Խոր. առ արծր.։ Նար. ՟Ժ՟Թ. ՟Ի՟Զ. ՟Կ՟Թ։ Շ. այբուբ. եւ Շ. թղթ.։ Սկեւռ. աղ.։)
ՔԵՐԾԷ կամ ՔՐԾԷ. Ազգ շան՝ բարձր ոտիւք, երագընթաց, որսորդ. բարակ որսական.
Յաղագս քերծէոյ։ Զքրծէին այսպէս ընտրէ՛. զվերջքն բարձր քան զյառաջքն, ճվերոյն երկայն, եւ ի վիդացն ի վայր հաստ եւ կարճ. (Վստկ. ՟Յ՟Լ՟Դ։)
Օդեաց նմանին արդարքն յաղագս անմեղութեան։ Ի դասս աջակողմ օդեաց կացո՛ զմեզ. (Շ. բարձր. եւ Շ. տաղ.։)
Օրհնեալ ես փայտ սուրբ պարարիչ ... ի մեռային նախ ջուրն ազդիչ. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Քեզ բարձրութիւնս անճառ գովեստից, եւ ինձ զաճիւն լիզելոյ պատիժ. (Նար. ՟Ի։)
ԱՄԲՈՆ որ եւ ԱՄԲԻՈՆ. ռմկ. ամպիոն. Բառ յն. ἅμβων (իբր վերելք, ուռոյցք) pulpitum, suggestus Կազմած ի բարձրաւանդակ վայրի տաճարի, որպէս բեմ քարոզութեան. դիտանոց ատենախօսութեան, եւ ընթերցուածոյ. րահլէ. մինպէր.( Վրք. ոսկ. ստէպ.) ուր ա՛յլ ձ. եւ տպ. ԱՄԲԻՈՆ։
Անզօր ի դալարութենէ. իբր անդալար. (Շ. բարձր.։)
Զնոյն հուր ընկալեալ՝ պահեցար անկէզ. (Անյաղթ բարձր.։)
Անկիրն բարձրութեան երկնի. (Նար. խչ.։)
Անհասն ի բարձրութեան. (Շար.։)
Ոչ բարձրութիւնք լերանց, ոչ անձաւք քարանց. (Նար. ՟Խ։)
Միաշուրթն լեզուաւ գումարեալ հակառակ բարձրելոյն զանճառն խորհէին խորհուրդ. (Անան. եկեղ։)
Անմեղաց պահապան. (Անձ. բարձր։)
Ոչինչ անյար այսոցիկ ճանաչի. (Անյաղթ բարձր.։)
Անյաւ քննութիւնք, կամ զօրութիւն, կամ բարերարութիւն, կամ բարձրութիւն. (Վեցօր. ՟Ա. ՟Բ. ՟Դ։ Ճ. ՟Ա.։) (Անան. եկեղ։)
Հրովն անշիջաւ. (Անյաղթ. եւ Շ. բարձր.։)
Մեծ է, եւ գոյ բաւ, բարձր, եւ անչափ. (Բար. ՟Գ. 25։) (ուր զտանէն աստուծոյ է բան. իսկ զաստուծոյ գերագոյն մտօք առցես)։
Ծիղ մի խոտոյ՝ անպախ պահեցար. (Անյաղթ բարձր.։)
Նուրբ եւ անօսր օդոյ։ Ընդ անօսր օդս սփռեալ. (Փիլ. նխ. ՟բ.։ Անյաղթ բարձր.։)
Անօսր է խորհուրդս եւ անմարմին։ Որք յեւս բարձր եւ անօսր գործ վերացաք։ Թէ կամիս, եւ յայլ եւս անօսր օրինակ հայեսցուք. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Ի բարձրութենէ խոնարհեցայ, եւ ապշեցայ. (Սղ. ՟Ձ՟Է. 16։)
Որով ընդ աջեացն եւ ընդ ահեկեացն ասի ի բացորոշութիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
Որ առաջի մարդկան բարձր է, պիղծ է առաջի աստուծոյ։ Խիստ թուեցաւ բանն առաջի աբրաամու։ Բարձրանայր փառօք գունդն իսրայէլեան առաջի թագաւորին եւ առաջի ամենայն զօրաց նորա. եւ այլն։
Այսպիսի մեզ բարութեանց առթողի. (Անյաղթ բարձր.։)
պէսպէս ոճով. cf. Անտես. cf. Աշխատ. cf. Իրաւ. cf. Դատ. cf. Պատասխանի. cf. Առաջի. cf. Յանդիման. cf. Բարձր. cf. Հեռի. cf. Ի բաց. cf. Յանձն. cf. Խնդիր. cf. Ձայն. cf. Չու. cf. Ճանապարհ. Օր, Աւուրս բազումս առնել. Ի մէջ. Յուշ. Համար։ Տե՛ս եւ Չլսելոց առնել. Չգիտացեալ առնել. Խաղ կամ Ծաղր կամ Այպն առնել. եւ այլն։
Սա մեզ ի մահուանէ ի կեանս առնի փոխադրութեան առիթ. (Անյաղթ բարձր.։)
Աստ ելով խաչ՝ աստ իմասցի գողգոթայ, եւ աստէն խաչելութիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
Արկածք վնասուց, կամ փորձանաց, չար ամպրոպաց, տրտմութեանց, աղեաց, անձրեւաց։ Արկածք խաբէութեան։ Արկածից չարին։ Արկածք խաբէութեան։ Արկածից չարին։ Արկածով չարին (սատանայի), կամ թշնամեաց. (Յճխ.։ Յհ. իմ.։ Յհ. կթ.։ Նար.։ Սարգ.։ Մագ.։ Շ. բարձր.։ Լմբ. սղ.։)
στήλη cippus, columna Կոթող. որձաքար կանգուն. կամ բարձր անկեալ տախտակ կամ սիւն քարեղէն հանդերձ յիշատակագրութեամբ. մանաւանդ տապանաքար ուղղորդ՝ ի յիշատակ մեռելոյն, եւ քարկոթող ի վերայ ճանապարհի ի նշանակ սահմանաց, կամ մղոնաց, յաղթութեան, դաշանց, եւ այլն.
Արսինն թռչուն է օդագնաց, հասակաւ եւ գունով եւ ձայնիւ որպէս սարիկ. ոտն կարճ է, եւ ճանկն սուր. հետեւակ չկարէ երթալ, բարձր բոյն դնէ, եւ բարձր որսայ իւր կերակուր. (Վանակ. հց.։)
Ի բարձրութենէ խոնարհեցայ, եւ ափշեցայ։ Լցան տունք ափշելոց յերկրի անիրաւութեամբ. (Սղ. ՟Ձ՟Է. 16։ ՟Հ՟Գ. 20։)
βωμός ara, altare եբր. պամա. յորմէ՝ Բամա (գաբաւոնի). βαμά (լծ. հյ. բեմ) Սեղան զոհից, մանաւանդ՝ հեթանոսաց. զոհարան՝ ցած, կամ բարձր, (ուստի եւ Բարձունք) կանգնեալ ի քարանց, յորոյ վերայ լինէր սովորաբար առ հեթանոսս եւ պատկեր կռոց. կուռքի սեղան.
Որ զայսպիսի զօրութիւն յինքեան բերէ. (Շ. բարձր.)
Իսկ դու զամենայն բերելով՝ զարիւն եւ զհուր եւ զլոյս։ Բերէ գագաթն (Գողգոթայ) զբարձրութիւն սորա (խաչին). (Անյաղթ բարձր.։)
Ազտեղեալ մտօք բերին առ զօրութիւն աստուածական նշանիս։ Աստուածայինքն ոչ ըստ մարդկայնոցս բերին յակամայ շարժումն եւ ըստ պատահման. (Շ. բարձր. եւ Մտթ.։)
Այսինքն Բղխօղ. Բղխիչ ամենայն բարութեանց։ Կաթին եւ մեղու ասի բղխիչ. (Ագաթ.։ Անյաղթ բարձր.։ եւ եւս Սարգ. յկ. ՟Բ։ Լմբ. սղ.։)
Բարձրացուցեալ զձայն իւր՝ բընչէ իբրեւ զզուարակ. (Վրք. հց. ձ։)
Ամպն կատորոտի հանդերձ խոնաւութեամբն, բաժանի, բրդի, դնի, դիզու ի բարձրաւանդակ վայրսն, զոր եւ ձիւն անուանեմք. (Շիր.։)
Ի գլուխ եկեալ աստուածեղէն գրոց. (Շ. բարձր.։)
Գունդ ի միջի ճրագարանացն տեղի ձիթոյ. (Շ. բարձր.։)
Անստոյգ բառ, իբր Դիզացեալ, բարձրացեալ. կամ բայ, որպէս Դիզեցան, դիզացան.
Ինքն ամպն բրդի, դնի, դիզու ի բարձրաւանդակ վայրսն. զոր եւ ձիւն անուանեմք. ( Շիր.։)
Առ քեզ դիմեն յուսով։ Դիմեալ առ զօրութիւն քո։ Հաւատով դիմեցելոցն. (Շ. բարձր.։)
Առ քեզ դիմեն յուսով։ Դիմեալ առ զօրութիւն քո։ Հաւատով դիմեցելոցն. (Շ. բարձր.։)
σκοπός scopus եւ այլն. Երեւելի նպատակ աչաց ի բարձր վայրին՝ դիտեալ կամ դիտելի. որպէս ծառ՝ մանաւանդ պտուղ նորա. եւ լեառն, աշտարակ, դիտանոց. եւ Դէմք. եւ Աչք, կամ կերպարանք. պ. տիյտար, տիյտէ։
Դիտակս թողոյր ի վերայ բլրոց բարձրաւանդակաց. (Արծր. ՟Բ. 5։)
Վիհս երկարս (ցխորութիւն)։ Լեառն մի երկար յերկրէ բարձրութեամբ։ Այր սրտեայ էր, եւ անդամօք երկար. (Խոր. ՟Ա. 15. 25. ՟Բ. 5։)
Թէեւ կոչի բարձրութիւն ինչ երկինք, որպէս յորժամ ասիցէ գիր, թռչունք երկնից, եւ ցօղք երկնից ... ո՛չ եթէ յերկինս իցեն, այլ զի ի բարձրութեանն են, երկնից կոչին. (Եզնիկ.։)
Զբարեպաշտութիւն ցուցանելով յերկրէք։ Յերկրէքս մեք՝ գովասանութիւն հատուսցուք. (Անյաղթ բարձր.։)
χαμαίδρυς (իբր գետնակաղնի) Բոյս ապառաժուտ վայրաց՝ թզաչափ բարձրութեամբ, մանրատերեւ սղոցաձեւ, դառնահամ. որ կոչի նաեւ ԼԵՐԴԱԽՈՏ, եւ ԿԵՆԱՐԱՐ ...։ (Գաղիան.։ Բժշկարան.։)
Անմատոյց լուսով, այսինքն որ ոչ զգալիւք (այսինքն զգալեւք, զգալեօք) պարփակի, եւ ոչ մտաց իմանի. (Շ. բարձր.։)
ԶՈՀԱԼ կամ ԶՕՀԱԼ. Բառ այլազգ". զուհէլ, զուղալ. κρόνος saturnus Այն է բարձր մոլորակն՝ Երեւակ։ (Շիր.։ Երզն. ոտ.։ Տօմար.։)
Եւ տունդ բարձրացեալ՝ ի զրոյցս (եղիցի). (՟Գ. Թագ. ՟Թ. 8։)
Է աստ, եւ էասցի աստ մինչեւ յաւիտեան. (Անյաղթ բարձր.։)
Թեթեւ թռչել. (Անյաղթ բարձր.։)
χῶμα agger Հողաբլուր. հող բարձրացեալ. ցանկ. պատնէշ.
Եւ Շրջանակ կողից նաւու բարձր.
Մորոսն ի ծիծաղել՝ բարձրացուցանէ զբարբառ իւր. իսկայր խորագէտհազիւ հանդարտս (կամ ընդ քիմսն) ժպտի. (Սիր. ՟Ի՟Ա. 23։)
Բնակէ ի գեղացկատեսիլ դաշտի միում, որ իբրեւ պարսպեալ իմն է բարձրագագաթն սպիտակափառ լերամբք։ Սկսաւ շրջել զքաղաքօք ոմամբք՝ իբրեւ նուաճել զնոսա. (Յհ. կթ.։)
աստուածային դաւիթ իբրու բերանով նախաստեղծին յաղագս խաչիս փրկութեան երգէ. (Շ. բարձր.։)
Բարձրաճիչ աղաղակաւ իբրու այն թէ զերկինս դողացուցանէին։ պատրեցաք իբրեւ զմանուկ մի տղայ անպիտան, իբրու այն թէ ի վերին երեսս զկամս նորա ամբարշտութեան կատարեցաք. (Եղիշ. ՟Գ. ՟Ե։)
հոգացեալ խնամարկութեամբ վասն մարդկան բանականաց, իբրու զի յետ ժամանակաց լրման դիւրընկալ լինիցի։ Զգաւազանսն շերտեալ արկանէր յաւազանսն, իբրու զի ոչխարացն տեսեալ պի ջուրսն՝ ծնանէին խայտախարիւք. (Շ. բարձր.։)
Որչափ վիրացն հարուածք անբժշկականք եւ անհնարաւորք ճարակեսցին, այնքանեօք չափովք ... իմաստ արուեստից բարձրեալ բժշկիդ բարեհռչակեալ լուսաւորեսցին. Նար. ՟Թ։ Յարմարօղ արուեստագէտ ոք անչնչից գործեաց ընդ հարկանելով ... յայտնի առնէ զծածկեալ իմաստն. (Նիւս. կազմ.։)
Խոզս բարկացեալ՝զբաշն լարեաց, եւ եզարկ զարջն. կամ բարձրացոյց զբաշն, եւ եհար ժանեօքն. (Վրդն. առակ.։ եւ Ոսկիփոր.։)
ὅρος mons Բարձր մասն երկրի հաստահիմն եւ լայնանիստ՝ ի բնէ ի վեր կուտակեալ, եւ որպէս կոհակ կամ բլուր մեծ դիզացեալ. լեռ, սոր. սանս. կիրի. յն. օ՛ռոս (որ եւ սահման՝ իբրուեզր տեսութեան).
Լեառն աստւծոյ, լեառն պարարտ։ Ի գլուխ լերին։ Լերինք բարձունք։ Բարձրութիւնք լերանց։ Լերանցն մշտնջենաւորաց կամ յաւիտենից։ Ի լերինս արարադայ. եւ այլն։
Ելից զտիկն ջրով։ Լցէ՛ք զթակոյկսդ ջրով, եւ լցին զնոսա մինչեւ ի վեր։ Արկցե՛ս յամենայն ամանս, մինչեւ լցցին։ Աճեցէ՛ք, եւ բազմացարո՛ւք, եւ լցէ՛ք զերկիր։ Լցցին տունք շանաճանճիւ։ Բերանք ճշմարտիցլցցին ծաղու։ Լցաւ սիոն իրաւամբք եւ արդարութեամբ։ Օգնականութամբ լցեալ բարձրելոյն։ Լցան յիմարութեամբ, կամ նախանձու։ լցաւ հոգւով սրբով.եւ այլն։
Զուարթուն կոչին հրեշտակք, որ են անքուն ակամբ, եւ լուրջ երեսօք. (Շ. բարձր.։) cf. ԱՉԱԼՈՒՐՋ։
Ուր խաչ, եւ խաչեալն, անդ եւ խաչելութիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
Ի վիհ մեծ յանտառի խորին յոյժ։ Ե՛կ է՛ջ ի խորս խորինս։ Երկինք բարձր, եւ երկիր խորին (կամ խոր). (՟Բ. Թագ. ՟Թը. 17։ Եզեկ. լբ. 21։ Առակ. ՟Ի՟Ե. 3։)
Համբառնայր յերկինս իշխանաբարմարմնովն խոցելով. (Շ.