cf. Արմ.
cf. Արմ.
spotty, nasty;
— աչաց, web;
— ի մարմնի, mole, mark, spot;
—ք ագամանդի, flaws, specks in a diamond;
— դնել, —ս արկանել՝ կարկատել, ի — տանել, to blame, to find fault with, to accuse, to criticise, to censure, to calumniate.
harshness, asperity, roughness, crudity, aridity;
rusticity, incivility, rudeness, impoliteness, brutality, caprice;
— մարմնոյ, callosity, callus.
to clothe, to dress one's self, to put on one's back, to put on, to wear, to put on clothes;
— հանդերձ սգոյ, to put on mourning;
— հանդերձս ուրախութեան, to put on garments of gladness;
մի զգեցցի այր զգեստ կանացի, man shall not put on the garments of woman;
բարւոք զգենու, he dresses well, with taste;
մարմին —, to incarnate, to take on himself human nature;
— զարգարութիւն, to clothe one's self with justice;
to do good works;
փառս եւ պատիւ —, to clothe one's self with glory and honour;
զօրութիւն —, to clothe one's self with strength, to gather strength;
— զպատկեր ուրուք, to assume the appearance of another person, to resemble;
զգենում բանին զմարմին, cf. Մարմնանամ, cf. Մարդանամ.
dressing or robing one's self;
մարմնոյ զգեցմամբ, clothing himself in flesh.
militia, arms, profession of war;
army;
armament;
tactics;
soldiership;
մտանել, գրիլ ի —, to enlist;
— հրեշտակաց, զուարթնոց, անմարմնոց, choir, or host of angels.
dear, high priced;
precious;
— է, it is dear;
փոքր մի —, rather dear;
— մարմնով, corpulent.
to thicken, to grow thick;
to grow hard;
to curdle, to coagulate, to clot;
to augment, to increase, to accumulate;
— ի մարմնի, to become incarnate;
թանձրացաւ սիրտ ժողովրդեանս, this people's heart is waxed gross;
թանձրանայր աղաղակն, the uproar increased;
the fear redoubled.
to roll, to tumble;
to wallow, to plunge in, to penetrate;
յերկիր —, to roll on the earth;
ընդ մոխիր, յաճիւն —, to get covered with ashes, with dust;
ընդ տիղմ —, to roll in the mud, to wallow in the mire;
— ի փափկութիւնս մարմնոյ, to give one's self up to sensual pleasures, to abandon one's self to, to plunge into;
առաջի —, — անկանիլ, — առաջի ուրուք, to prostrate one's self at the feet of, to implore;
— առ ինչ, to give one's self up to, to incline to, to bend towards.
to distil;
to flow down, to drop;
to sweat;
— արութեանց մարմնոյ, to suffer gonorrhea.
to widen, to stretch, to extend, to grow larger, to branch out;
— մարմնոյ, թիկանց, to pick up flesh, to fatten, to get fat, plump, chubby, stout.
fully, completely, thoroughly, entirely;
perfectly;
լի առնել, to fill, to load, to heap;
զբազում լսելիս լի արար բանն, many have heard him;
լի լինել, cf. Լիանամ;
լի եւ լի, cf. Լիուլի;
լի ափով, ձեռօք, by handsful, profusely, generously;
լի աւաբաւ, loaded with booty;
լի փառօք, covered with glory;
լի աւուրք, full of years, old;
լի մտօք, sensible, judicious, wise;
լի երախտագիտութեամբ, full of gratitude, of affection, of faults;
զաւուրս տասն լի, ten entire days;
լի կատարեալ, բովանդակ, perfectly full, entire, complete, perfect, cf. Լիակատար;
լուսին լիով լուսով նկարեալ, full moon;
բաժակ գինի լի արկանել, a glass of wine full to the brim;
լի զհասակ մարմնոյն ունել, to be adult, to arrive at man's estate;
լի են բերանք նոցա ծաղու, they are full of laughter, of merriment;
լի ասացեր, you are quite right.
— մարմնոց, dilatation;
— ջերմութեան, լուսոյ, propagation.
to trickle, to flow, to leak, to run down or out of, to ooze out, to run or pass away, to ebb;
— մարմնոյ, to be affected with gonorrhoea.
— ի մարմնոյ, gonorrhoea, running of the reins.
apparatus;
preparing, preparation;
goods, furniture, household effects;
moveables, utensils;
equipage;
armour;
cf. Կազմութիւն;
— մարմնոյ, constitution, temper;
- պատերազմականք, military stores;
- ձիոյ, harness, caparisons, trappings;
— նաւու, rigging;
construction, organisation, order, arrangement, mechanism, constitution, formation, structure, composition;
preparation, equipment;
— մարմնոյ, oonstitution, temperament, complexion.
passion, mental or bodily affection;
grief, sorrow, affliction, torment, trouble;
pain, illness;
necessity, want, indigence, constraint, extremity;
propinquity, nearness;
— որովայնի, մարմնոյ, excrement;
անհրաժեշտ —, pressing need, urgent necessity, utmost distress;
ելանել արտաքս վասն կարեաց, to go to the privy or to stool;
կարեօք հասանել ի վերայ, to assail, to assault or attack in force, to fall upon in crowds;
կարիս առնել, to pity, to commiserate, to compassionate, to regret, to be sorry for;
ի կարիս իմ, in my troubles, during my adversity.
vigour, force, strength, might, power;
dexterity, skill, proficiency, address, ability, ingenuity;
— մտաց, strength of mind;
— մարմնոյ, bodily strength, vigor.
to cut, to cut off, to lop, to cut down;
to divide, to separate;
to take away, to discontinue, to retrench;
to shear sheep;
to cut hair;
to castrate, to geld;
— ընդ մէջ or յերկուս, to divide in halves;
— ի չորս մասունս, to cut in quarters, to quarter;
— զանդամս մարմնոյ, to cut off, to amputate, to maim, to mutilate.
exercises;
— մարմնոյ, the -.
to exercise oneself, to improve, to be formed, to acquire instruction or knowledge, to instruct oneself, to improve one's mind;
to become civilised;
to conduce, to lead to, to tend, to incline to;
to give oneself up to, to apply oneself;
to be attributed, imputed;
— յոք, to trust or abandon oneself to, to confide in;
զհետ —, to run or follow after, to pursue, to persecute;
յապուշ —, to be surprized, astonished, to fall from the clouds, to be thunderstruck, to marvel, to wonder;
— ընդ ծերպս վիմաց, to trail through a hole, to crawl on the belly;
ազատութիւնն յապերասանութիւն կրթէր, the liberty tended to licence;
զհետ մարմնոյ կրթեալ, given to pleasure, sensual, voluptuous.
exercise, practice discipline, instruction;
հոգեւոր —, spiritual exercises;
— մարմնոյ, gymnastics.
to disunite, to sow division, to make a breach between, to bring out a scission;
— զմորթ մարմնոյ, to chap;
— զապակիս, to crack;
— նաւի զծով, to plough the sea, to run a-head, to have head-way.
sick, ill, unwell, unhealthy, diseased;
suffering, patient;
invalid, infirm;
— լինել, cf. Հիւանդանամ;
լինել մահացու, վտանգաւոր —, լինել — ի մահ, to fall seriously ill, dangerously ill;
դարմանել, խնամել զ—, հսկել առ —ին, to nurse, to take care of, to tend, to assist, to watch by, to sit up by;
յայց ելանել —աց, to visit patients;
— հոգւով եւ մարմնով, ill both in body and mind;
— եղէ, I have been ill.
հոգւով, in spirit;
spiritually;
feelingly, warmly;
—ք իբր հարիւր հազար են ի քաղաքին կարնոյ, there are a hundred thousand souls or inhabitants in the city of Erzerum;
ճշմարտութիւն է պատմութեան —, truth is the soul or life of history;
մարմին ջանայ հակառակ հոգւոյ եւ — հակառակ մարմնոյ, the flesh is at war with the spirit, and the spirit with the flesh;
խաղաց — տեառն ի վերայ նորա, the spirit of God fell upon him;
սիրել ամենայն հոգւով, to love with all one's heart or soul;
աւանդել զ—ն, to render or give up the ghost, soul or spirit;
փչել, հանել զ—ն, to expire, to die;
աղօթել վասն հոգւոցն ննջեցելոց, to pray for departed souls;
հանգուսցէ տէր զ— նորա, God rest his, her soul;
cf. Ոգի;
հոգւոյ տուն, guest's house.
instruction, tuition, education, discipline, teaching;
knowledge, information;
regulations;
system, rules;
diet, regimen, low diet;
—ք զինուորութեան, military discipline;
—ք զինուորաց, military exercises;
evolutions;
ի —ս կրթութեան վարժել զզօրս, to exercise, to drill soldiers;
—ք մարմնոյ, bodily exercises.
way, road, route, street, path;
issue;
journey;
mediation;
means, way, manner, method, process;
—ք մարմնոյ, the senses;
— արքունի, highway, public road, thoroughfare;
վարուն —, great thoroughfare;
կիցք —աց, cross-road;
անկոխ, ղարտուղի —, by-way, by-path;
— անգնաց, անկոխ, impassable road;
տըղմալից —, dirty or muddy road or street;
— երկնից, the way of heaven, the path of virtue;
աւուր միոյ —, a day's journey;
— երից աւուրց, three day's journey;
compression, straining, pressing, squeezing;
— մարմնոյ, mortification, maceration.
cf. Մարմնազգած.
cf. Մարմնազգած.
cf. Մարմնազգած.
cf. Մարմնածնունդ.
cf. Մարմնական.
cf. Մարմնատիպ.
cf. Մարմնաւորական.
cf. Մարմնոյք.
bodily things, things appertaining to the flesh;
cf. Մարմնեղ.
cf. Ներմարմնութիւն.
cf. Ներմարմնութիւն.
tomb, sepulchre, urn, monument;
—ք, cemetery;
մարմնածախ —, sarcophagus;
— հոյակապ, mausoleum;
— դատարկ, cenotaph.
concise narration;
— or — մարմնոյ, needs, jobs, going to stool;
ի պէտս, for use or service;
for;
յի՞նչ պէտս, for what use or purpose ? why ?
— կենաց;
the necessities of life;
— են, — է, ի պէտս է, it must, it is necessary;
չեն —, it must not, it is not necessary;
յոչինչ պէտս, in vain, uselessly;
յանձին ունել, to have care, to be concerned, to reck;
պէտս ունել, to want, to need, to be or to stand in want of;
ի պէտս գալ, to be useful or serviceable;
պէտս առնել, պիտօք վարիլ, to use, to make use for, to avail oneself of;
պէտս ունել զիմեքէ, to devote or apply oneself to;
զպէտս հոգւոյն հատուցանել or վճարել տեառն, to breathe one's last, to die;
պէտս ունիմ or — են ինձ երթալ, I must go;
նստիլ ի պէտս, վճարել զպէտս մարմնոյն, to go to stool, to evacuate the bowels.
the quiver of love;
— վաղանցուկ, amour, intrigue, love affair;
յօդակապք, ոլորք սիրոյ, ties, bonds of love;
հանգոյց, տոմսակ, գաղտնիք, երգ, վէպք, ընծայ սիրոյ, love-knot, love-letter, love-secret, love-song, love-tale, love-toy;
— առ աստուած, առ ընկերն, ազատութեան, հայրենեաց, արուեստից, փառաց, առաքինութեան, love of God;
of our neighbours or fellow-creatures;
of liberty;
of our country;
of arts;
of glory;
of virtue;
ամուսնական, մայրական or մայրենի, հայրական, որդիական —, connubial or conjugal, maternal, paternal, filial love or affection;
— անձնական, self-love, egoism, solipsism;
— աստուածային, երկնային, մաքուր or սուրբ, նորաբողբոջ, փոխադարձ, համեստ, օրինաւոր, եռանդուն, սաստիկ, բուռն, անչափ, հաստատուն, հաւատարիմ, յաւիտենական, divine, celestial, pure, rising, reciprocal or mutual, honest, lawful, ardent, lively, violent, extreme, constant, faithful, eternal love;
մոլենախանձ —, jealousy;
— երկրային, յողդողդ, անցաւոր, զգայական, մարմնական, անկարգ, պիղծ, յանցաւոր, եղեռնաւոր, earthly, inconstant, fleeting or transitory, sensual, carnal, illicit, lustful, culpable, criminal love;
վայելել սիրով, to make love to, to fall in love with, to court, to woo;
հալիլ մաշիլ սիրով, to burn, to languish with love, to be love-sick;
հատուցանել ընդ սիրոյ, to give love for love, to re-love;
— ազդել, to inspire with a passion;
դիւթել, բորբոքել զ—ն, to philter, to charm;
— ցուցանել, to show or demonstrate love for;
առնել —, to be courteous, amiable, friendly;
to do or confer favours;
ուտել զ—, to eat together, to make love-feasts;
դնել — ի բերան, to kiss, to embrace;
սիրով, lovingly, tenderly, affectionately, with pleasure, willingly;
ի — աստուծոյ, for God's sake;
ի — իմ, for me, for my sake;
արա ինձ —, do me the kindness or the pleasure to;
ամենայն սիրով, very willingly;
— իմ ! my love ! my dear ! cf. Խառնեմ;
cf. Հարկանիմ.
sindon, Tyrian stuff, cloth, linen;
sheet;
table-cloth;
cf. Մարմնակալ.
lean, meagre, scraggy, skinny, gaunt, spare, slender, thin, lank, sorry, dry;
— մարմնով, leanfleshed.
to last, to persevere, to continue;
to endure, to support, to bear;
— ի մարմնի, to live, to subsist;
ժուժկալեալ տեւէր չարչարանաց, he patiently suffered the tortures.
feast, solemnity, festival, celebration;
— նշանաւոր, հանդիսաւոր or մեծահանդես, extraordinary, solemn feast;
օր —ի, feast-day, holiday;
ամենաժողով —, fair day, market day;
— անուան, saint's day;
— ամենայն սրբոց, All-Saints' day, All Hallows day;
— մարմնոյ եւ արեան տեառն, Corpus Christi day;
— անմեղ մանկանց, Childermas-day;
սրբել, խմբել, կատարել, տօնել զ—, to keep, to observe, to celebrate a feast;
շնորհաւորել ուրուք զ— իւր, to wish a person many happy returns of the day;
cf. Տարեկան.
s'habiller, se vêtir;
բարւոք զգենու, il se met, s'habille bien;
— հանդերձս ուրախութեան, prendre ses habits de joie;
զօրութիւն —, se revêtir de la force, prendre de nouvelles forces;
զգենում բանին զմարմին, cf. Մարմնանամ, cf. Մարդանամ.
appareil;
apprêt, préparatif;
ameublement, meubles, garniture, équipage;
armes;
— մարմնոյ, constitution, tempérament;
cf. Կազմութիւն.
compatissant, sensible;
—ք մարմնոյ, les amis intimes, les parents;
— լինել, cf. Կարեկցիմ.
force, vigueur, verve;
adresse, habileté;
— մարմնոյ, vigueur, la force du corps;
— մտաց, vigueur de l'esprit.
couper, tailler, trancher, abattre;
tondre, couper le poil;
couper, châtrer, rendre eunuque;
— զանդամս մարմնոյ, couper, amputer;
*քունը —, rompre le sommeil;
խօսքը —, couper la parole, rompre la conversation;
*կարճ —, couper court;
մէկուն ճամբան —, couper la route, le chemin à quelqu'un;
*զգեստ —, couper un habit;
cf. Կրակ.
exercices;
— մարմնոյ, les —.
exercice, pratique;
instruction, discipline;
— մարմնոյ, gymnastique;
հոգեւոր —, exercices spirituels.
fendre;
déchirer;
crever, faire crever, faire éclater;
disséquer, anatomiser;
diviser, faire une scission, désunir;
— զմորթ մարմնոյ, gercer;
— զապակիս, fêler;
— նաւի զծով, fendre, sillonner la mer.
instruction, discipline, enseignement;
instructions;
diète, régime;
— զինուորութեան, discipline militaire;
— մարմնոյ, exercices du corps.
pression, compression, dépression, serrement;
— մարմնոյ, mortification, macération.
cf. Մարմնազգած.
cf. Մարմնազգած.
cf. Մարմնազգած.
cf. Մարմնատիպ.
cf. Մարմնաւոր.
amour, affection, tendresse, attachement;
amour, penchant, goût;
amour, passion;
charité;
agape;
սիրով, avec amour, avec tendresse, affectueusement;
volontiers, avec plaisir;
ամենայն սիրով, très-volontiers;
ի սէր իմ՝ քո, pour l'amour de moi, de toi;
*ձեր սիրոյն համար, pour l'amour de vous;
հարկանել ի սէր, être épris d'amour pour, être amoureux de;
արա ինձ սէր, faites-moi l'amitié, le plaisir de;
սէր խառնել, faire l'amour;
*— ունենալ՝ զգալ, avoir de l'affection, éprouver de l'amour, de l'affection;
— ազդել, donner de l'amour, inspirer de l'amour;
*— կապել՝ ձգել, s'attacher, aimer, s'amouracher;
— ցուցանել, témoigner de l'affection;
սիրով խելքը թռցնել, être transporté d'amour;
սիրով այրիլ, brûler d'amour;
սիրով հալիլ մաշիլ, languir d'amour;
յօդակապք՝ ոլորք սիրոյ, les liens, les nœuds de l'amour;
սէր ազատութեան՝ հայրենեաց՝ արուեստից, amour de la liberté, de la patrie, des arts;
վաղանցուկ —, amourette;
մաքուր ou սուրբ՝ հաստատուն՝ հաւատարիմ՝ անկարգ՝ յանցաւոր՝ եղեռնաւոր՝ անցաւոր՝ յողդողդ՝ սաստիկ՝ եռանդուն՝ յաւիտենական՝ զգայական՝ մարմնական՝ հայրական՝ մայրական ou մայրենի, ամուսնական՝ որդիական —, amour pur, — constant, — fidèle, — déréglé, — coupable, — criminel, — passager, — volage, — vif, — ardent, — éternel, — sensuel, — charnel, — paternel, — maternel, — conjugal, — filial;
մոլենախանձ սէր, amour jaloux, jalousie.
Khosrov;
էր արքայ հայոց որդի վաղարշայ՝ եւ հայր սրբոյ մեծին արգատայ։ Էր սա քաջ եւ հզօր թագաւոր. որ ի վրէժխնդրութիւն հօրն՝ անհամար զօրօք ել ի վերայ հիւսիսական ազգացն, եւ ընդ իւր եւ նուաճեաց զնոսա, մի ի հարիւրոց առեալ պատանդս ի նոցանէ։ Եւ վասն արեան արտաւանայ ետ պատերազմ սաստիկ ընդ արտաշրի որդւոյ ասանայ արքայի պարսից. եւ պատրաստեալ զնա հալածական արար մինչեւ յաշխարհն հնդկաց, եւ ամս տասն ասպատակեաց զամենայն երկիրն պարսեց. յայնժամ ասեն շինեալ ն[ո]ր[ա] զգանձակ շահաստան քաղաք. եւ յայն սակս անուանեալ զանուն նորա դավրէժ, որ է թաւրէզ։ Այլ յետոյ դաւաճանեալ յանակայ պալհաւունւոյ մեռանի, թագաւորեալ ամս ԺԵ։ (Ագաթ. եւ Խորեն. Բ. պր. 64)
Խոսրով կոչեցաւ փոքր, էր այլ ոմն արքայ հայոց որդի սրբոյն տրդատայ՝ որդւոյ քաջին եւ մեծին խոսրովու։ Սա շինեաց զԴուին քաղաք, եւ անդր փոխեաց զարքունիս իւր։ (Խորեն. Գ. պր. 8)
Խոսրով էր այլ ոմն արքայ հայոց յազգէ արշակունեաց, զոր կացոյց շապուհ արքայ ի վերայ բաժնին պարսից յաւուրս սրբոյ մեծին սահակայ հայրապետին, եւ մեսրովբայ վարդապետին։ (Խորեն. Գ. պր. 42)
Խոսրով էր արքայ պարսից՝ որդի կաւատայ. սա առաքեաց զօր բազում ի վերայ վարդանայ մամիկոնեան իշխանին հայոց, եւ ետ պատերազմ սաստիկ ի դաշտին խաղամախայ, եւ կոտորեցաւ ի զօրաց նորա։ Այս խոսրով արքայ ի ժամ վախճանի իւրոյ հաւատաց ի քրիստոս, եւ մկրտեցաւ. եւ հաղորդեալ կենարար մարմնոյ եւ արեան տեառն՝ յետ երից աւուրց վախճանեցաւ ի բարւոք ծերութեան յաւուրս մովսէսի կաթուղիկոսին հայոց, որ եդ զթուականութիւն թորգոմեան։ (ի հին պատմագիրս)
Խոսրով էր այլ ոմն արքայ պարսից՝ թոռն հաւատացեալ մօրկայ կայսեր յունաց՝ դիմեաց ի վերայ փոկասու, որ յաջորդեալն էր զմօրիկ, եւ էառ զբազում դաւառս յիշխանութենէ յունաց մինչեւ ի կեսարիա քաղաք առաջին հայոց. էառ եւ զպաղեստին՝ եւ զեգիպտոս՝ եւ ի գերութեան վարեաց զսուրբ խաչն յեղուսամէ հանդերձ անհամար գերութեամբ քրիստոնէից։ Այլ իբրեւ յաջորդեաց զփոկաս բարեպաշտն հերակլ, ել ի վերայ խոսրովու, եւ յաղթեաց նմա. եւ գերեդարձ արար սրբոյ խաչին։ (ի հին պատմագիրս)
Հպատակեաց անձին սրբութեան որպէս աստուծոյ տաճարի։ Յառաջ քան զքո հպատակելն մարմնոյ նորա, նա միշտ եւ հանապազ հոգւոյ քում հպատակէ։ Ըստ իւրաքանչիւր գործոյ՝ մատուցման պատարագին հպատակեն. (Լմբ. էր ընդ եղբ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Հրաժարելով հրաժարեաց յինէն դաւիթ երթալ։ Համան կամէր հրաժարել ի տիկնոջէն։ աղաչեմ զքեզ, կալ զիս հրաժարեալ։ Հրաժարել ի տանէ, կամ հոգւոյ ի մարմնոյ։ Հրաժարեալք կամ հրաժարեցաք ի միմեանց, եւ ելաք ի նաւն։ Որ ոչ հրաժարեսցէ յամենայն ընչից իւրոց։ Ողորմութիւն հրաժարեաց յինէն։ Ի խրատուէ ամենակալին մի՛ հրաժարեսցես, եւ այլն։ Ընդէ՞ր հրաժարեցաք յաշխարհէ։ Եւ եթէ հրաժարեմք, ընդէ՞ր յետս դառնամք. (եւ այլն. Վրք. հց. ձ. ստէպ։)
ՀՐԱԺԱՐԵԼ Վախճանիլ. լուծանիլ ի մարմնոյ.
Ի հրաժարելն ի մարմնոյ. (Պիտ.։)
Լինել սրբոց քաղաքակից, եւ անմարմնոցըն ձայնակից. (Շ. այբուբ.։)
Ե՞րբ իցէ, զի ելից ի թանձրադանդաղ ձանձրալի մարմնոյս. (Եղիշ. ՟Ը։)
Յապականութենէ մեռելոց ծնեալ, որպէս եւ ձիաստացք ի ձիական մարմնոց. (Փիլ. բագն.։)
Վնասակար զեռուն ըստ իմաստասիրացն բանի ի նեխեալ մարմնոց սոցա ասեն ծնանել, յարանուն ինքեան ձիաստաց կոչեցեալ. (Պիտ.։)
Ի ձեռն մարդկային մարմնոյն աստուածային զօրութիւնն ճաճանչելով. (Բրս. ծն.։)
Ըստ զանազան ընթացից աշակերտելոցն մակադրէ զմարմնական հասարակաց անուն. (Շ. ՟ա. յհ. ՟Ա։)
ἑπίπεδος, -ον aequalis, planus, -um;
superficies. Որոյ վերին երեսն է արդակ. դիւր. հարթ. ողորկ. եւ Մակերեւոյթ. երես մարմնոց հարթ եւ հաւասար. կոկ, շիփշիտակ.
Ի սատանայական խորհրդոցն ջրոյ մակարդեալ։ Ընդ բնական կրիցն աւելորդօքն մակարդեալ, ստերիւրեաց։ Մակարդեալ է ի մարմնոյ հեշտութիւն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. առակ.։)
Ի սատանայական խորհրդոցն ջրոյ մակարդեալ։ Ընդ բնական կրիցն աւելորդօքն մակարդեալ, ստերիւրեաց։ Մակարդեալ է ի մարմնոյ հեշտութիւն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. առակ.։)
Եւ մանաւանդ՝ մարմնաւորք եւ երեւելիք։ Մանաւանդ զի յուսացեալ եւս վստահ իցեմք. (Եզնիկ.։)
յն. մանրաղօ՛րաս, եբր. տուտայիմ. μανδραγόρας mandragoras, -ra. իտ. mandragola. Բոյս կամ թուփ, որ բերէ պտուղ իբր մանր խնձոր ի չափ սիսռան, կամ ողկուզակս՝ որոց հատքն են իբրեւ արքայկաղնոյ, եւ ծաղիկն անուշահոտ. զորմէ բազում են կարծիք առ զանազանս. այլ առաւել կարծի բանջար ինչ, որոյ արմատն իցէ որպէս բողկ՝ ուրուական նմանութեամբ մարմնոյ մարդոյ, եւ լինիցի դեղ թմբրեցուցիչ եւ քնաբեր. վասն որոյ ասացեալ ի լտ. նաեւ Circaeum, իբր գործի կիրկեայ դեղատու վհկի. եւ Semihomo, կիսամարդ. եւ Vesanum gramen, բոյս՝ որ յայլոյ խելս առնէ զմարդ ի սիրոյ. մանրագոր, մարմնատակ.
Մարմնանայ ոչ յեղափոխմամբ, այլ ի մարմին մաշկեղէն բովանդակի. իբր մորթապատ. (Լմբ. հանգ.։)
Հեղիաս մաշեալն սրտիւք, մաշկեղինաւ պարածածկեալ՝ մարմնով։ Հաւանեալք զգեստու մաշկեղինաց, եւ մորթոց այծեաց։ (Մագ. ՟Լ՟Ա. ձ։)
Խօսիմք նուագարանքս քո, մատնափոխ խաղացմամբ փոխեալ զձայնս մարմնական յերգս հրեշտակաց. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Տեսե՞ր զզոհս մարմնոյ եւ մարդազենս. յն. անմարդիս. (Ոսկ. եփես. ՟Ժ՟Ը։)
ἁνθρωπέομαι, ἑνανθρωπέω homo fio, humanam naturam induo, assumo. Մարդ լինել բանին աստուծոյ. առնուլ կամ զգենուլ զմարդկային բնութիւն. ներմարդանալ. մարմնանալ.
Իջեալ ի յերկնից՝ մարմնացաւ մարդացաւ. (Հանգ.։)
Մարդացաւ մարմնով անմարմինն՝ որպէս առ աբրահամ. անդ տալոյ վասն զաւակ, եւ աստ՝ վասն օրհնելոյ. (Վրդն. ծն.։)
ՄԱՐՄԱՋԵՄ κνήθω, κνήθομαι, κνάομαι , προσκνάομαι prurio, irritor. գրի եւ ՄԱՐՄԱՆՋԵԼ. Նոյն ընդ Մորմոքիլ. այսինքն եռալ մարմնոյ ի ջերմութենէ ուստէք, ի կծելոյ, եւ ի կսկծալոյ. եռք ունենալ, կճել, մըզմըզալ.
ՄԱՐՄՆՈՅՔ կամ ՄԱՐՄՆՈՅՆՔ. Որ ինչ իրք են մարմնոյն, կամ ի մարմնի, կամ ըստ մարմնոյ.
Ոյր մարմինն նորա եւ մարմնոյնք. (Սարկ. հանգ.։)
Եւ ոչ ճանաչել մաքրապէս կարեն զօգտակարն, եւ կամ զպատերազմողն։ Եւ ոչ միում աւուր նոյնք մեք մաքրապէս կամք մնամք, թո՛ղ թէ յամենայն ի կեանս, այլ՝ ե՛ւ մարմնով ե՛ւ հոգւովք միշտ հոսիմք եւ փոփոխիմք. (Առ որս. ՟Զ։)
(Ոտք փղի յարմարեալ են) բառնալ զեծաբեռն ծանրութիւնն բազմադէզն մարմնոյն. (Վեցօր. ՟Թ։)
Փիղ՝ անհնարին մեծանդամ յաղթ մարմնով եւ վիթխարի է յանասունս ամենայն. (Վեցօր. ՟Թ։)
Զմեկնանալն (այսինքն զհրաժարումն յաշխարհէ) կրթութիւն մահու եւ փախուստ մարմնոյ հարքն մեր անուանեցին. (Եւագր. ՟Ե։)
Հատանումն եւ մեկնումն լինել՝ մարմնոց է. (Պիտառ.։)
Ոչ եդ անզգամութիւն աստուծոյ, այսինքն է թէ՝ մչ մեղադրեաց զկամսն աստուծոյ։ Զվէ՞րս մարմնոյս եւ զվնա՞սս մեղադրեցից (այսինքն վասն վիրաց եւ այլն)։ Ոչ ոք կարէ ի դատապարտելոցն մեղադրել զդատաւորն. (Իսիւք.։)
Նոցին կցորդեալ՝ մարմնոյդ վերարկուաւ՝ մերակերպան խառնութեամբ. (Նար. ՟Ծ՟Դ։)
Ի նոյն մերակերպացեալ մարմնոյն զէականն աղբերացուցեալ փայլակօղ ճառագայթ. (Խոր. վրդվռ.։)
Կորզական իմն յինքն զպակասին՝ զօրութիւն, եւ մերժական աւելւոյ անպիտանին՝ դնելով ի մարմնի. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Բայց ես հոգւով գոլ բացակայ, մարմնով չօգտիմ թէ մերձակայ. (Յիսուս որդի.։)
Եւ Զուգիլ ըստ մարմնոյ.
Յորժամ մարմնովըն մերունակ՝ ծագէ յերկնից որպէս փայլակ. (Շ. այբուբ.։)
Աբրահամ եւ մելքիսեդեկ կարի քաջ սիրէին զմիմեանս, միահաւատ լինելով առ աստուած բարձրեալն, եւ ըստ մարմնոյ արեանառու (ի սեմայ). (Եպիփ. ծն.։)
Ոչ միայն միջնորդաւ անձինն ընդ հողոյ միաւորեցաւ դիմակ տեսակօք, այլ եռամասն խառնեալ էութեամբք միաւորեցաւ անշփոթելի. (Նար. կուս.։) այսինքն ոչ միայն մարմին էառ հանդերձ բանական հոգւով, այլ եւ միացոյց ընդ աստուածութեան իւրում։ (որ ի վեր է քան զմիաւորիլ հոգւոյ մերոյ ընդ մարմնոյ։)
իբր լտ. urinae incontinentia laborans, urinam faciens. Որոյ մէզն կամ միզելն է արձակեալ քան զսովորականն. այսինքն թուլացեալ մարմնով՝ ստէպ միզօղ. ջրվաթը բռնել չկրցօղ.
Եթէ ոչ զարիականն բերէ սերտութիւն մարմնոյն, աստուստ կաթոտք եւ միզարձակք լինել հանդերձեալ գոն. (Մագ. ՟Ծ՟Ը։)
Անբաժանելի եւ անշփոթ միութիւն մարմնացելոյ բանին աստուծոյ. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Անշփոթ միութեամբ մարմնացեալ. (Պտրգ.։)
Քեւ գօտեւորեալ միջապինդ ամրութեամբ բանն մարմնացեալ. (Նար. խչ.։)
Լուսինն ցուցանէ զմշտաբուխ արիւնն ի նոցին մարմնոց. (Ագաթ.։)
Մարմնաւորութիւն էմմանուէլի յանամուսնական որովայնէ մշտակուսէն. (Պրպմ. ՟Խ՟Դ։)
Ըստ իմաստասիրացն բանի՝ ի նեխեալ մարմնոյ ձիոյ ասեն ծնանել յարանուն ինքն ձիաստաց կոչեցեալ. (Պիտ.։)
Ոգիք մարդկան՝ իմացական բնութիւն ... յարկակից մարմնոյ. (Եղիշ. հոգ.։)
Ես ոչ միայն յարուցիչ եմ, այլեւ յարութիւն։ Ինքն իսկ է յարութիւն եւ կեանք, եւ յարուցիչ եւ նորոգիչ ամենայն մարմնոյ։ Կամէին տեսանել զյարուցիչն, եւ զյարուցեալն. (Մամբր.։ Ագաթ.։ Նանայ.։)
Էսսէածին արքայն դաւիթ, հայր ըստ մարմնոյ՝ հօր միածնին. (Շ. տաղ մարգ.։)
Ոչ ի մեռեալ մարմնոյ առ ի յղութիւն զօրութիւն հատանի, այլ ի շնչաւորէ եւ ի կենդանւոյ. (Նիւս. կազմ.։)
ՆԱԽԱՀԱՅՐ. որպէս Նախահաւ. նախածնօղ մարմնաւոր կամ հոգեւոր.
Այլ յուսացաւ յ՛ոյժ մարմնական, ու ի մեծութիւն իւր նանրական. (Շ. եդես.։)
Յոյժ ներգեւեալ էր ի բազում պահոցն, կամ ի ճգնութեանցն, կամ ի սաստիկ սովոյն, եւ ի տանջանաց։ Ներգեւեալ էին ամենայն անդամք մարմնոյ վկային. (Ճ. ՟Բ.։ Վրդն. պտմ.։ Կիր. պտմ.։ Տէր Իսրայէլ. հոկտ. ՟Ի՟Զ.։ Ճ. ՟Ա.։)
Այսոքիկ ամենայն մարմնովն են լցեալ. եւ որչափ ներխոհեմականքն են, նթուազ մարմնովն. (Պղատ. տիմ.։)
Ի դեղոցն՝ որ բուժականքն են, ներկալողք են ապականողացն ընտանացեալ մարմնոցն. (Բրս. ծն. (ա՛յլ ձ. ներկացողք, որ է սխալ)։)
Սեւացեալ ներկան մորթք մարմնոց նոցա. (Եղիշ. ՟Ը։)
Ստուերագիր նկարիչքն զբոլոր անգամս մարմնոյն ներքուստ ի վեր ձեւացուցանեն. (Մամբր.։)
ὐλικός materialis, crassus πρόσυλος materiae adhaerens sive affixus, mundanus. Նիւթեղէն. նիւթաւոր. տարրեղէն. մարմնեղէն. թանձր. զգալի. զգայական. երկրաւոր.
Ըստ չորից տարերացդ, որ ի նիւթականումս մեր գտանի մարմնի. (Յհ. իմ. ատ.։)
ὐλαίος, ὐλικός materialis, materiatus. Ի նիւթոյ կազմեալ. տարրեղէն. նիւթական. նիւթաւոր. զգալի. մարմնեղէն. մարմնաւոր.
Ոչ զմարմնոյ ինչ յօդուածոց յայտ առնէ, այլ զմտաց բանիցն նկատութիւն. (Սեբեր. ՟Է։)
Նմանասեր մարմնով (ըստ Ադամայ)։ Նմանասեր ասէ, այսինքն մերով մարմնով. (Անյաղթ բարձր.։ Շ. անդ։)
Կարի նորակերտ նորանշան մեծապայծառ եւ չնաշխարհիկ գործ էր։ Զի նորակերտ սքանչելիքն երեւեսցին։ Ոչ ըստ բնութեան մարմնաւորաց եղեն իրիքն նորակերտք, այլ ի վեր քան զբնութիւն զարմանական սքանչելիք։ Խաչն կանգնեցաւ ի վերայ նորակերտ Գողգոթայի. (Եւս. քր. ՟Ա։ Ոսկ. մ. ՟Ա. 7։ Ճ. ՟Գ.։ Կիւրղ. խչ.։)
Ի մարմնի իսկ զո՞ր ասիցեմք առողջս. զյո՛յրսն եւ զուռուցեալսն եւ զջրագողեա՞լսն, եթէ զնրբաւարտսն (կամ զնրբաւարսն) եւ զկազմսն եւ զձողսն. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Է։)
σαρκοφάγος, σαρκοβόρος carnivorus, carnibus nutritus. կերող զչտղիղ. գիշակեր. մսակէր. մարմնակեր. Հում միս սռտող. լաղեխօր.
Որք զտչորեքանկիւնաւորք։ Որ զայլ երկարսն շարադրեն։ Որ ի սոցանէ շարադրին։ Երեքանկիւնքն շարադրեալք՝ կատարեն զքսանն։ Այն մահ՝ տրոհութիւն եւ զատուցումն է շարադրելցելոցն՝ մարմնոյ եւ հոգւոյ. (Փիլ.։)
Հոգի բանական շարախառն բանին հօր՝ վասն ոչ շփոթելոյ բնութեանցն. վասն զի անապական է խառնուած միաւորութեանն։ Հօր տեսակ որդի է՝ շարախառն մարմնով, եւ որդւոյ տեսակ՝հ հոգին սուրբ. (Քեր. քերթ.։)
ՇՈՒԱՅՏԻՄ ἑμπίμπλομαι, γαστρίζομαι expleor, ventri indulgeo τρύφω deliciis studeo κατασπαταλάω, ἁσελγέω lascivia եւ այլն. որ եւ ՇՈՒԱՅՏԱՆԱԼ. գրի եւ ՇՈՒԱՅԹԻԼ. Զեղխիլ եւ անյագութեամբ բերիլ ի հեշտալիս մարմնոյ, ի կերակուրս, յըմպելիս, եւ ի ցանկութիւնս. շռայլիլ. անառակիլ. ցոփանալ. խենեշանալ. յղփանալ. յօրանալ. փափկանալ
Կերակրովք եւ ըմպելեօք առ լցեալ շուայտին։ Ի շաղղակերութեան շուայտէր իբրեւ առիւծ մարմնակեր. (Փիլ. նխ. ՟բ.։ Գէ. ես.։)
Մարմնական նիւթքս մինչեւ ի փոքր դերձան. քանզի կարէ ոտնկապել զքեզ. (Վրք. հց. ձ։)
Աստուած գոլ խոստովանեցաւ հոգւոց, որգունակ եւ մարմնոց. (Կիւրղ. ղկ.։)
Եւ ձեւ մարմնոյն, որգունակ սրբոյն բարսղի՝ յաստուածաբանէն ներբողեալ. (Ասող. ՟Գ. 32։)
Մեկուսութիւն եւ ոչ մի է, եւ ո՛չ որոշումն հօր եւ որդւոյ։ Ոչ որոշումն աստուածութեանն յայտնեալ (յաւանդման հոգւոյն քրիստոսի), այլ մեռելութիւն մարմնոյ նշանակեալ. աստուածութեանն ո՛չ ի թաղման մարմնոյն մեկուսեալ, եւ կամ ի հոգւոյն ի դժոխս որոշեալ. (Աթ. ՟Գ. ՟Դ։)
Այսպէս խորհրդածեալ քառասնեակս թիւ, ութ հնգեակս, եւ հինգ ութեակս։ Յութեակն արժանի լինին անճառ վայելչութեանցն (յարութեան մարմնոց). (Սիսիան.։)
Ուղեկցեալ է ստուեր՝ մարմնոյ, եւ նշոյլք՝ զօրութեան հրոյ. (Վեցօր. ՟Ա։)
Յորժամ լինիցի նմանութիւն ուղղաբեր, իբրու բազում անգամ մարմնոյ անդամոց լինելով ուղիղ. (Պղատ. օրին. ՟Է։)
Արկանել ի վերայ չարաբաստ մարմնոյ սորա աղ եւ բորակ։ Քարկոծ առնել ամենայն բազմութեամբ զչարաբաստ մարմին նորա. (Ճ. ՟Ա. Ճ. ՟Բ.։)
Զի՞նչ ստել չարագոյն կայցէ քան զոչ խոստովանել զքրիստոս մարմնով եկեալ. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Այսպէս չարամայրքն՝ քորք քերցն, դստերք երկուցն ցանկութեանց (ընչից եւ մարմնոյ) աւելի ժանտագոյն զտեսակսն ունին. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Զի եւ քան զթռչուն մի՛ ինչ արագութեամբ ի ձեռն պաճարանաց հնարից նուազանալ մեզ։ Եթէ շրթամբք՝ պիտոյից մարմնոյս պաճարանս մատուցանէաք. (Նիւս.։)
Զփայտն՝ զոր հատանէք ի լեռնէ, օծանէք զնա, զի մի՛ պայթոտեսցի. նոյնպէս եւ օծումն մեր եւ մկրտութիւն՝ յաղագս մարմնոյ եւ հոգւոյ մերոյ անպայթուն մնալոյ. (Պիտառ.։)
Բեւեռեալ ընդ հեշտութիւնս մարմնոյ, եւ ցանկութեամբքն մարդկան իրօք (յն. կրիւք) պատանդեալ. (Նիւս. կուս.։)
Ունէր զմարմնական վայելչութիւնս լի եւ պատարուն. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։)
Պատերազմունք դիւաց, կամ մարմնոյ, ախտից, փորձութեանց, եւ այլն. (Վրք. հց. ստէպ։)
Որ ոչ պատկառէ յերեսաց արդարոց, չէ գովելի։ Պատկառեցեր յերեսաց Տեառն։ Եկաց առաջի երեսաց նորա պատկառեալ։ Իբրեւ ետես Տէր՝ եթէ պատկառեցին, ասէ. պատկառեցին, ոչ ապականեցից զդոսա։ Պատկառեա՜ց սիրտ քո։ Մի՜ պատկառեսցես՝ զի նախատեցին զքեզ։ Ի մարմնաւոր հարցն մերոց՝ զորս ունիմք խրատիչս՝ պատկառեմք, եւ այլն։
Մարմնոյ պատուհանիցն նմանեցին մի ըստ միոջէն մասունք զգայութեանցն. քանզի ի ձեռն սոցա իբրու ընդ պատուհանն մտանէ ի մի միտսն հասումն ըմբռնման զգալեացն. եւ դարձեալ միտքն յառեալ կարկառին ի ձեռն նոցա, եւ այլն. (Փիլ. լին. ՟Բ. 34 ։)
Անտանելին ի համայնից՝ բովանդակիչ բնութեանց բոլորից՝ պարագրի այսօր մարդասիրապէս յորովայնի անարատ կուսին։ Որ զանտես յէից զլոյսդ անտանելի՝ պարագրեալ մարմնով ծածկեցեր։ Այսօր զպարագրեալն մարմնով ցուցեր զաստուածութեան քո զփառս աշակերտաց քոց տէր. (Շար.։)
Որ էր անարգրելի բանն աստուած՝՝ պարտադրելի մարմնով իջանէ ի յորդանան. (Ճ. ՟Գ.։ Զքր. կթ.։)
Պարզականն եւ անմարմինն եկն եմուտ ընդ ապականացու մարմնով։ Ոչ մարմնական ծննդեան նման, զի է աննիւթ եւ պարզական։ Ոչ ինչ յառաջ քան զնա անմարմնական եւ պարզական։ Ճ. (՟Գ.։ Շ. խոստ.։ Սեբեր. ՟Ա։)
Յուսնակացութեամբ Աստուծոյ, սակաւիկ մի նիրհելով ի վերայ լարից պարուսին՝ հանգիստ տայր տկարութեան մարմնոյն. (Ճ. ՟Բ.։)
Մահու պարտական լիցի։ Մի ոք լիցի ի միջի քում պարտական արեան։ Ինքն եղիցի անձին իւրում պարտական ... մեք լիցուք պարտականք։ Պարտական լիցի դատաստանի։ Պարտական եղիցի մարմնոյ եւ արեանն տեառն. (Ծն. ՟Ի՟Զ. 11։ Օր. ՟Ծ՟Բ. 10։ Յես. ՟Բ. 19։ Մտթ. ՟Է. 21։ ՟Ա. Կոր. ՟Ծ՟Ա. 27։)
Որպէս եւ մեք թողումք մերոց պարտապանաց։ Պարտապան մի բիւր քանքարոյ։ Յունաց եւ բարբարոսաց, իմաստնոց եւ անմտից պարտապան եմ։ Այնուհետեւ ե՛ղբարք պարտապան եմք ոչ մարմնով ըստ մարմնոյ կեալ. (Մտթ. ՟Ղ. 12։ ՟Ծ՟Ը. 24։ Հռ. ՟Ա. 14։ ՟Ը. 12։)
Գլուխ՝ առաջին է մարմնոյ՝ ոչ դրիւն միայն, այլեւ կենօք զդայնովք, եւ պետագոյն քան զայլսն. (Կիւրղ. ծն.։)
Բանակք անմարմնոցն կացեալ մնան յաստուածահրաշդ ջոկատրեալ եւ պարազարդեալ յառագաստի. (Անան. եկեղ։)
Բարեօք ըստ մարմնոյն ունելով, եւ ոչ ռամկապէս. (Պղատ. օրին. ՟Ը։)
Մարմնոյս բնութեամբ ապականացուի, եւ սառսըռուս տեղեաւ երկրի՝ ամենայնի յետնով. (Փիլ. լին. ՟Բ. 39։)
Սերովբէ հողեղէն, եւ մարմնաւոր քերովբէ։ Բազմաչեայ քերովբէք, եւ վեցթեւեան սերովբէք։ Վեցթեւեան սերովբէք, քառակերպեան քերովբէք. (եւ այլն. Շար.)
Ազատ ի մեղայ մնալով՝ յաղթօղ մարմնականաց սխալմանց արար։ Որ առ իս կրին կրկին սխալմունք. (Խոսր. պտրգ. Նար. ՟Ժ՟Է։)
Զօր օրինակ սողնական ախտիցդ եթէ ոչ յառաջագոյն հատցին արմատքն հերձլով եւ կամ խարելով, ի վերայ ճարակելով առ հասարակ զամենայն շուրջանակի դրաւէ զմարմնոյն հասարակութիւն. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Ոչ զգուշացայ ոտից իմաց. (առաւելեալ մարմնական տիղմս՝ սողոսկեաց զիս. Վրք. հց. ձ։)
Գայթագղիլ զմտօք սողոսկելն ասէ, եւ զմարմնով քայքայիլն. (Երզն. մտթ.։)
Դողումն եւ սոսկումն պատահեցին ինձ։ Յափշտակեաց ի վկայութիւն զսոսկումն իւր։ Սոսկումն սրտի, եւ լքումն ծնդաց։ Ահ եւ երկիւղ, եւ սոսկումն մարմնոյ. (Յոբ. ՟Դ. 14։ Ամովս. ՟Ա. 11։ Նաւ. ՟Բ. 10։ ՟Բ. Մակ. ՟Գ. 17։)
Սոսկմամբ մեծաւ։ Այս բազում սոսկման արժանի է։ Սոսկումն հերաց, եւ մարմնոց խռովութիւն։ Դողումն եւ սոսկումն ունի զարարածսն, յորժամ զպատիւ արարչին ոք նոցա մատուցանիցէ. (Դիոն. եկեղ. եւ Դիոն. թղթ.։ Իսիւք.։ Եզնիկ.։)
Զանդամս մարմնոյ իւրեանց ի լիճսն սուզանելով՝ զձայնն եւեթ՝ բերելով ի դուրս առաքեն (գորտք). (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Ի սպառուածի յաւիտենիս եկեալ մարմնով. (Զքր. կթ.։)
Մեք հոգեւորք զծայր մարմնոցն եւ զսպառուած մաքրեմք. (Լմբ. պտրգ.)
Ստացական մարմնովն արար սկիզբն փրկութեան մերոյ իմաստութիւնն։ Էնն անեղ յանեղագունէն իջեալ հօրէ՝ մարմին ստացական յարգանդէ կուսին զգեցաւ. (Նախ. առակ.։ Յհ. իմ. երեւ.։)
Հոգի անընտանի ստորակայից, այլ հնազանդեալ կապանօք մարմնոյ. (Եղիշ. հոգ.։)
Ելանելով (հոգւոյ) ի մարմնոյս՝ ոչ ստորիջէ յերկիր. (Եղիշ. հոգ.։)
Սկսեալ հոգւով, եւ արդ մարմնով վախճանիք. (Գաղ. ՟Գ. 3։)
Բա՛ց են աչք մտաց մերոց, եւ սրատեսիլ եմք մարմնոյ աչօք։ Լուսաւորին միտքն, եւ լինին յոյժ սրատեսիլք։ Փոյթք էին ի հայհոյութիւն, եւ սրատեսիլք ի ձաղանս անարգանաց նորա. (Եղիշ. ՟Ը. եւ Եղիշ. խաչել.։)
Հոգին (ելեալ ի մարմնոյ) սրատեսիկ եւ քաջիմաց եւ առաւել զգայուն լինի. (Կաղանկտ.։)
<av>adj.av> θαυμαστός, θαυμάσιος, mirabilis, admirabilis, τεθαυμασμένος, mirabilis factus, παράδοξος, inopinatus, insolens. Արժանի սքանչանալոյ. զարմանալի յոյժ. հիանալի. սխրալի. հրաշափառ. նորահրաշ. արմննալու, խելքէ վեր. Թտաճճիւպ ետեճեք.
κατωφερής, καταφερής qui deorsum fertur, declivis, proclivis, pronus, propensus ad voluptates. Որ բարի ի վայր՝ ի խոնարհ՝ ի ստորինս. ստորաբեր. վայրաքարշ. գետնաքարշ. վայրագնաց. երկրասէր. մարմնասէր.
Ծանունքն եւ վարաբերք մարմնոցն՝ երկիր եւ ջուր։ Ծանր իմն է եւ վայրաբեր՝ մեղացն միտումն։ Դառնամաղձոտքն եւ վայրաբերք. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Յաղագս վայրաբեր բնութեանս։ Ըստ իւրում վայրաբեր եւ հեշտասէր բնութեան։ Ի սխալող եւ ի վայրաբեր մարմնոյս. (Սարգ. յկ. ՟Դ. ՟Ը. եւ Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Դ։)
Մի՛ ոք վայրական փոփոխումն զանմարմնոյն կարծեսցէ։ Վայրական փոփոխմամբ կարծես առաքեալ. (Սեբեր. ՟Ե։)
Վաստակեաց յուղեւորութեան մարմնոյ։ Վաստակեցաւ որպէս մարդ. (Յհ. իմ. երեւ. Շ. ընդհանր.։)
Ի ձեռն վարագուրին, այսինքն է մարմնոյ իւրոյ. (Եբր. ՟Ժ. 20։)
Ուղղափաշութեան շաւղօք առ խորհուրդ մարմնաւորութեան բանին վերերթալ. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Եղեր վերընկալ աստուածային բանին։ Խաչն յիրաւի սեղան, սեղան, զի եղեւ վերընկալ տէրունական մարմնոյ ճշմարիտ պատարագին։ Սա է փայտ կենաց, եւ սեղան վերընկալ տէրունւոյ մարմնոյն ճշմարիտ պատարագին. (Շար.։ Ագաթ.։ Մաշտ.։)
Մարմնականն յառաջանայցէ ի նմա, եւ միւսն վերջանայցէ։ Մի՛ յառաջ անցցէ ախտիցն, այլ վերջասցի ի սոցանէ։ Վերջասցի եւ անկցի յետս կոյս. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Ե։ Փիլ. այլաբ.։)
Մարմնոյն տկարութիւն զարհուրեալ ի չարչարանացն՝ վերջանայ յայս։ Յորովայնի կնոջ բնակել ոչ վերջացաւ. (Իգն.։)
Հանապազորդ մարմնոյ դադարումն վթարումն իմն միաբան գոյութեան, եւ լուծումն գործէ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
Փոքր կարի եւ յոյժ նուազ այս եւս է (պատիժ հեղեայ), որքան ըստ մարմնոյ միայն, եւ վճարական եղեալ. (Սարկ. քհ.։)
Շտապեալ տագնապէ զմեղաւորս ի սիոն։ Մարմնոյ ցաւք նեղեն եւ տագնապեն զմարմին։ Բնութիւնք անմարմնոց ահիւ մեծաւ տագնապեն, յորժամ ձեւացեալ նոքա երեւին ումեք։ Իիւծեալ մեռօրէն տագնապէին զպահապանսն. (Մծբ. ՟Ժ՟Դ։ Իգն.։ Շ. ոտ. Շ. հրեշտ.։)
Ցաւ՝ մարմնոյն պատերազմող է եւ տագնապիչ։ Հեշտութեանցն, որ կարի իմն սաստկագոյն տագնապիչ է բնութեանս. (Սարգ. յկ. ՟Գ. եւ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ։)
Տարագնաց ելիւք յերկինս՝ պարակցեալ ընդ անմարմնոցն. (Շար.։)
νωθρεύω, -ομαι tardus et piger sum, langueo. Տարտամ լինել մարմնով կամ մտօք, դանդաղիլ. թուլանալ. ցնդիլ. ցաւագնիլ.
Ոչ ինչ տեսանելի աւանդեաց մեզ քրիստոս, այլ տեսանելիիրօք զիմանալիսս ամենայն. քանզի մարմնով պատեալ են ոգիքն, տեսանելեօքն զիմանալիսն աւանդեաց մեզ. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 29։)
տեասեալ զտիտանեանն զկայն վիթխարի եւ աշխոյժ, զգերամբարձեալն մարմնոյն տրամադրութեամբ՝ աստուածօրէն իմն պատուով պատուեցին, նեբրովթ կոչելով, բէղ, բահաղ, դիոս, որմըզդ, արամազդ. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Դադարեսցէ տկարաբար ի ներքս բերեալ մտախոհութեանց։ Որ տկարաբար յաղթի ի մարմնաւորաց։ Աղքատաբար եւ տկարաբար ունէին նոքա զքրիստոս. (Կիւրղ. գանձ.։ Լմբ. սղ.։ Եւս. պտմ. ՟Գ. 27։)
Խնամ տանել բեկելոյն, տկարացելոյն։ Զտկարանալս մարմնով ինձ յիշեցուցանէ։ Տկարացեալ է ի կանայս։ Մի՛ երկբայիր եւ տկարանար ի հաւատոց։ Տկարացան ի յօրինաց ճանապարհէն. (Խոսր. Մանդ.։ Փարպ.։ Շ. թղթ.։ Մխ. երեմ.։)
Եւ զի ոչ մկրտեցաւ, տկարանայր (ընդ անլուայ ուտելն)։ Մի՛ ոք տկարասցի վասն մարմնոյն. (Իգն.։)
Որպէս նորոգին տղայանան օձք եւ արծուիք մարմնովք իւրեանց, եւ ոչ ամօք, սոյնպէս եւ սառռա եւ աբրահամ. (Եփր. ծն.։)
Ոչ յերկրէ տոհմակցաց քոց ի մարմնոյ եւ յարենէ ազգի քոյ։ Որ ազգակից եւ տոհմակից էր մեծի քահանայապետին սահակայ ... Երկու եւս այլովք տոհմակցօք։ Եղեր տոհմակից մեր։ Տոհմակից թագաւորին. (Ագաթ.։ Փարպ.։ ՃՃ.։)
Զազգակից տոհմայինս թողեալ։ Էին ըստ մարմնոյ ազգակիցք նորա, եւ այնպէս տոհմայինք լեալ՝ ոչինչ փրկութիւն շահեցան։ Զի իւր տոհմային զազգականօք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 19. 20։ Խոր. ՟Բ. 64։ Կանոն.։)
Եւ ոչ մարմնով կեանք առանց տուրեւառութեան օդոյ կարողութիւն է. (Բրս. մկրտ.։)
Որպէս ի վերայ մարմնոյ եռակի տրամատեաց։ Եւ տրամատեսցի այսպէս, է՛ որ արդարութիւն, եւ է՛ որ անիրաւութիւն։ Երկակի տրամատելով եւ այլն. (Անյաղթ ստորոգ.։)
Մահ տրոհութիւն եւ զատուցումն է մարմնոյ եւ հոգւոյ. (Փիլ. այլաբ.։)
Նոյնպէս եւ սոքա զմարմնական փափկութիւն՝ մաղկտալով եւ տրտնջանօք. (Լմբ. իմ.։)
ἑπιθυμητικός, ἑρωτικός concupiscibilis, cupidineus, desiderativus. Որ ինչ հայի ի ցանկութիւն մարմնոյ.
Մէջ է մտացն եւ մարմնոյն՝ հոգին. եւ է ի նմա ցանկականն աստուածային եւ միայն բարւոյն. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ։)
Անձն ամպարշտի ցանկայ չարեաց։ Մարմինն ցանկայ հակառակ հոգւոյ, եւ հոգի հակառակ մարմնոյ։ Յափշտակութեան մի՛ ցանկայք։ Եթէ ցանկայք աթոռոց եւ գաւազանաց իշխանութեան։ Ցանկայ եւ փափաքէ անձն իմ ի գաւիթս քո։ Ցանկանալով ցանկացեալ ես երթալ ի տուն հօր քոյ։ Մի՛ ցանկանար տան ընկերի քո, եւ մի՛ անդոյ նորա։ Մի՛ ցանկար կնոջ ընկերի քո։ Մի՛ ցանկանայցես։ Տայցես զարծաթն ընդ ամենայնի, որում ցանկանայցէ անձն քո։ Որոց եւ ցակասցի անձն քո։ Աւուր մարդւոյ ոչ ցանկացայ։ Ցանկացայ փրկութեան քում տէր։ Ցանկացեալ կերակրոյ։ Ցանկացեալ նոցա՝ առի։ Ցանկացեալ երեսաց քոց՝ գտի զքեզ։ Որ հայի ի կին մարդ՝ առ ի ցանկանալոյ նմա։ Զի՛նչ ցանկայ անձն քո։ Ամպարիշտ ցանկանայ զամենայն աւուրս զցանկութիւն չարեաց։ Եղէ ցանկացօղ դեղոյ նորա։ Հասանէ առ ցանկացօղս իւր.եւ այլն։
φιλήδονος, φιλέραστος voluptatum amator, amoribus deditus. Սիրօղ ցանկութեան մարմնոյ. հեշտասէր. ցանկամոլ. մոլեալ ի սէր ախտաւոր ցանկութեանց. տռփոտ.
Որպէս ցնորիւք ինչ ցուցումն արարեալ։ Գործարանականին մարմնոյ ցուցման։ Ցուցմամբ երեւեցելոյն ի ձեռն չարչարանացն եւ յարութեանն։ Մարդ ըստ մեզ տկարութեամբք, եւ Աստուած առ ի ցուցմանէ անմահութեանն. (Աթ. ՟Դ։)
Ւիւթական մարմնով. (Շար.։ Ճ. ՟Ը.։ Գանձ.։)
Ւիւթեղէն մարմնով զխաւար մեղաց լուսաւորեաց. (Նար. տաղ յար.։)
Նախապատուեալ փայփայի առ ի բոլորից անմարմնական դասուց. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Փափկասէր, արծաթասէր, մարմնոյ ստրուկ. (Լմբ. սղ.։)
Իսկ որ յաշխարհ մարմնով փափկացած, եւ յուսով վշտացած. (Լմբ. էր ընդ եղբ.։)
Մաքուր է ոգւով եւ մարմնով եւ լեզուով. (պահելով զսոսին՝) զոմն յանօրէնութենէ, զոմն ի փծութենէ, եւ զոմն ի հայհոյութենէ։ Իբրեւ զհասարակ փծութիւն ի բաց հալածելով. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Մարդանալովն՝ զիւրն ոչ փոխադրեաց, քանզի անփոփոխելի էր։ Եւ յորժամ եղեւն ընդ մեզ, զիւրն ոչ փոխադրեաց։ Ոչ փոխադրեացաւ բանն ի մարմնոյ բնութիւն. (Պրպմ. ստէպ. եւ ՃՃ.։)
Դու ես՝ որ փոխատրես զքարեղէն սրտից կարծրութիւն ի լոյս կակղութեան մարմնոյ. (Նար. ՟Լ՟Ե։)
Փոքրացաւ մարմնով աստուածապէս անբովանդակելի ելով։ Թափիլն, խոնարհիլ, փոքրանալ. (Դամասկ.։)
Գայթագղիլ՝ զմտօք սողոսկելն ասէ, եւ զմարմնով քայքայիզն. (Երզն. մտթ.։)
Տեսից զչարաչար քանցումն մարմնոյ իմոյ։ Տե՛ս զքանցումն կողից քոց։ Ի քանցումն քերանաց կողից ձերոց. (ՃՃ.։)
Քարաժայռքն (կամ քարաժեռայքն) բաժինս ի մարմնոյ նորա առնութիւնն։ Յեզր քարաժայռ ձորակին։ Յամուրս քարաժայռ ձորոյն խորոփեաց տայոց։ Փորուած այրի՝ անհամբոյր առ ի բնակել սակս քարաժեռ խոժոռութեանն. (Յհ. կթ.։)
Դէմք քերովբիմացն ի միմեանց կողմ հային։ Կառս Աստուածոյ զքերոբիմսն նկարագրէ։ զսերովբիմն, եւ զկնի զքերով բիմն մերձաւոր սերովբէից։ Բազմակամբք քերովբէիւք։ Անպատում աթոռ ասիուածութեանն ասէ զքերովբէսն։ Քերովբէից, եւ մարմնաւոր քերովբէ. (Փիլ.։ Առ որս.։ Սարգ.։ Անյաղթ բարձր.։ Խոսր.։ Շար.։)
ՔՍՏՄՆԵԼԻ գրի եւ ՔՍՄՆԵԼԻ. Արժանի քստմնելոյ. քստմնեցուցիչ. խորշելի. ոսկալի. ահաւոր, ահեղ, եւ սխրալի. քշաքաղելու եւ արմննալու.
Ընդ արծուոյ եւ ընդ բազէի օդապարիկ լինիցի։ Նոյնք ի յօդս օդապարիկք։ Թեւքն զմարմին թռչնոյ օդապարիկ առնէ։ Թռչունն կերակրոյն ցան կութեամբ ի վարմն յօդապարիկ լինելոյն ըմբռնի։ Բոյն է օդապարիկ մտաց մեր յերկային յարկին. (Խոսր.։ Շ. միշտ էիդ.։ Լմբ. սղ. եւ Լմբ. առակ.։)
Ած ի վերուստ էջ ի մերսս անսովորաբար, եւ օտարապէս ծնունդ եղեւ ըստ մարմնոյ. (Պրպմ. ձ։)
Ազգաբանէր զտէրն ըստ մարմնոյ։ Աստուածաբանի՛ բան, բայց ազգաբանի մարդ. (Աթան. ՟Դ։)
Էր այրն այն ազնուական քան զամենայն արեւելեայսն։ Այր ոմն ազնուական։ Ոչ բազում իմաստունք ըստ մարմնոյ, եւ ոչ բազում ազնուականք։ Ի բարի եւ յազնուական յազգէ... Յարմատոյ եւ յազգէ մեծամեծաց. եւ այլն։
Ո՛չ ի հարկէ էր, այլ ի զեղխ եւ յախորժական կամաց։ Վասն մարմնասիրութեան եւ ախորժական ցանկութեանն։ Չար գոլն՝ ախորժական կենցաղավարութիւն (է) ... Ոչ զբնաւորական մահն, այլ զախորժականն. որով մեռելութիւն գործէ ախտից. (Գէ. ես.։ Եզնիկ.։ Սահմ. ՟Ը։)
ԱԽՏԱԲԵՐԻԼ. Բերել յինքեան զախտս ինչ մարմնոյ կամ հոգւոք.
Ամբոխական երկիւղիւն սաստկապէս ստանայ զճգունս մարմնական առաքինութեանցն. (Լմբ. սղ.։)
Ոչ երբէք զամբոխարար զմարմնոյն ախտակցութիւնս ընդունէր. (Բրս. գոհ.։)
Զամենայն ամբոխարարսն իւր զմարմնական ցանկութիւնս ի բաց հալածեսցէ. (Ոսկիփոր.։)
Եկեղեցի՝ մեղսաքաւիչ մարմնոյն Քրիստոսի եւ արեան ամենաբաշխ աջ. (Անան. եկեղ։)
ԱՄԵՆԱՀՐԱՇ եւ ԱՄԵՆԱՀՐԱՇԱՓԱՌ. Ամենայնիւ ի վեր քան զհրաշս կամ զկարծիս մարդկան. իբր. յն. παραδοξότατος. qui est praeter omnium opinionem, admirabilis, incredibilis խելքի վեր, խիստ արմննալու, անկարծելի. ճիպ շաշըլաճագ. փէք աճայիպ.
Դասք առաքելոցն սրբոց փարելով շուրջ զամենավսեմ կուսական մարմնովն. (Դիոն. թղթ. ՟Ժ՟Ա։)
Դասք առաքելոցն սրբոց փարելով շուրջ զամենավսեմ կուսական մարմնովն. (Դիոն. թղթ. ՟Ժ՟Ա։)
Ընդ հովանեաւ խրատուն իւրեանց ամրափակեն զնոսա ի ժանեաց որսողացն դիւաց։ Ամրափակէ զնուաստութիւն մեր յամենայն կործանմանէ։ Մարմնական նոցա իշխանութիւն ամրափակեալ հոգեւորաւն՝ մնաց ի հաստատութեան. (Լմբ. առակ. եւ Լմբ. սղ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Գեղեցկապէս այլաբանեաց զմարմնաւորացս անմարմնոցն հաղորդիլ։ Որ վերլուծեալ այլաբանին՝ անմահ մնալ բանից նորին. (Շ. բարձր. եւ Յիսուս որդի.։)
Հանգիստ ննջման քո այլափոխեալ առատութեամբ պարգեւաց։ Որոյ զանազանեալ է ըստ մարմնոյ ծնունդն եւ այլափոխեալ. (այս ինքն անհայր ի կուսէ). (Առ որս. ՟Գ։)
Նովին մարմնովս յարեայ ի գերեզմանէն, եւ ոչ այլգունակ մարմնով. (Տօնակ.։)
Մինն ծնօղ եւ յառաջառաքօղ, ասեմ՝ անախտաբար եւ անժամանակ եւ անմարմնապէս. (Առ որս. ՟Գ։)
Ոչ կրօղ զախտ ցաւոց եւ կրից մարմնոյ. անչարչարելի. անայլայլելի.
Անախտակրին ախտակրութիւն ի մարմնի. (Գագիկ առ ռոմանոս.։)
Անախտ գտանիլ. ազատանալ յախտից հոգւոյ կամ մարմնոյ.
Երիս վա՛յ ասելով հոգւոյն եւ մտաց եւ մարմնոյն անապաշխար անձանց. (Լծ. կոչ.։)
Մարմնովս այսու անասնային. (Յիսուս որդի.։)
Մակդիր նախաստեղծ լուսոյ, որ էր առանց մարմնոյ արեգական. արեգակ չեղած, արեւ չունեցած.
Զանբուժականն մարմնեղէն ախտին ի մարդկեղէն դեղարանաց. (Սհկ. գալստ.։)
Անտեսանելիք են զգալեացս եւ տպաւորականաց պարզքն եւ անգաղափարք։ Անգաղափարիցն եւ պարզիցն եւ անմարմնոց. (Դիոն. ածայ.։ Մաքս. անդ։)
Մարմնոցն հիւանդութեամբքն բժշկէ անգիտաբար զհոգւոյն հիւանդութիւնսն. (Շ. թղթ.։)
Ի յանմարմնոյ եւ ի մարմնոյ՝ անգիտաբար գոլ միացած. (Շ. խոստով.։)
Զիա՞րդ ինձ այդ լինի՝ անգիտական մարմնականին. (Մագ. մանուչ.։)
Անդամ կցորդ անդամոյ, որ ի նմին մարմնոյ իցէ. մէկ մարմին ունեցօղ անդամք.
Մաշիչ անդամոց քերանօք, կամ խանգարիչ եւ խախտիչ մարմնոյ. Չորս դին մաշօղ, կոտրտօղ.
Աստուծոյն՝ Բանի բնութիւն՝ անեղանելի, եւ ի Հօրէ. իսկ մարմնոյ նորին գոյացութիւնն ի Կուսէ, եւ արարածական. (Յհ. իմ. երեւ։)
Արարիչն ամենեցուն աներեւոյթ է ի մարմնաւոր աչաց, այլ մտաց իմանի զօրութիւն նորա. (Եղիշ. ՟Ը։)
Մինն ծնօղ եւ յառաջառաքօղ. ասեմ, անախտաբար եւ անժամանակ, եւ անմարմնապէս. (Առ որս. ՟Գ։)
Մարմնով փոքրահասակ, եւ անժուժկալ լեզուաւ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ե։) եւ (Կլիմաք.։)
Անխայութեամբ մարմնոյ. (Կողոս. ՟Բ. 23.) ըստ յն. անխնայութեամբ։
Պոռնկութիւն (առողջանայ) անխայութեամբ մարմնոյ. (Խոսր.։)
Իսկ դու ցամաք փայտմարմնական, տարար ըզնոյն (զբոցն) նակիզական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Անհամեմատդ ի կանայս։ Ի մարմնի վարս ստացեալ անհամեմատ մարմնաւորաց. (Շար.։)
Ոչ խուճապաւ ոգւոցն զեկուցեալ զգործն (պատառման առիւծու), եւ ոչ անհանգոյժ մարմնով զաշխատութիւնն առակեալ. (Փիլ. սամփս.։)
Որ անմարմին է, ազատ է, եւ անհնազանդ մարմնական կրից. (Սարգ. ՟Ա. ՅՀ. ՟Ա։)
Որպէս պատահումն գունոյ յէութիւն մարմնոյ՝ անփոփոխ իմն եւ անհրաժեշտ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Որ միացար ի մարմնի անճառապէս։ Լուսաւորեցար անճառապէս. (Շար.։)
Միացար մարմնով յարգանդի կուսին՝ անյեղապէս գոլով։ Նկարագիր անյեղապէս ի ծառայական խոնարհի պատկեր. (Շար.։)
Տէրն մեր անշնչացաւ ի խաչին ըստ մարմնոյ. իսկ ըստ աստուածութեանն կենդանի եւ արթուն՝ զդժոխս աւերեաց. (Նիւս. երգ.։)
Որ ի խաչին անշնչացար։ Կամաւորապէս անշնչացար։ Որ զդատակնիք մահու ելոյծ իւրով անշնչացեալ մարմնով զհոցեալ մարդոյն. (Շար.։)
Զփայտն՝ զոր հատանէք ի լեռնէ, օծանէք զնա, զի մի՛ պայթոտեսցի. նոյնպէս եւ օծումն մեր եւ մկրտութիւն՝ յաղագս մարմնոյ եւ հոգւոյ մերոյ անպայթուն մնալոյ. (Պիտառ.։)
Բաւանդակեցաւ ի մարմնի անպարագիծն աստուած. (Շ. բարձր.։)
Բնական մահ է անջատումն հոգւոյ ի մարմնոյ. (Սահմ. ՟Ը։ Շար.։ Փիլ. իմաստն.։)
Ոչ բանն անջատանի կամ անջատաւ երբէք յիւրմէ մարմնոյն։ Հոգին սուրբ անջատանի յանօրէն խորհրդոց. (Սարկ. հանգ.։) (գրի անդ եւ Անջատանայք՝ իբր Անջատանէք։)
Անջատել զհոգի ի մարմնոյ։ Զաղտ եւ զժանգ ի բաց անջատեալ. (Սահմ. ՟Ը։ Կորիւն.։)
Բնական մահ է անջատումն հոգւոյ ի մարմնոյ. (Սահմ. ՟Ը։ Շար.։ Փիլ. իմաստն.։)
Ի վերայ մարմնոյ պատշաճի ախտ լինել եւ հատումն եւ անջատումն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Ի վերայ մարմնոյ պատշաճի ախտ լինել եւ հատումն եւ անջատումն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Զանմարմնական բնութիւնն, զանքնին, եւ զանտարականն. (Ոսկ. խչ.։)
Որպէս զի փոքր ապտակմամբ մարմնոցն հանդիպեսցի բժշկութեան լաւագունին. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 37։)
Ես աստ կայի առագաստեալ մարմնով իմով, այլ ոգին իմ՝ որ յաստուծոյ տուեալ՝ ընդ քեզ էր. (Կոչ. ՟Ժ՟Դ։)
Հուրն խորանաձեւ առագաստէր զմարմնով սրբուհւոյն. (Ճ. ՟Ա.։)
Որպէս ի հայելիսդ ար առանկանի ի նմա՝ բնաւորեցաւ կերպարան ընդունել։ Մարմնոյ աչօք յորժամ տկարասցի, բազում անգամ ի միոջէ ճրագէ երեւումն կրնակ առանկաւ եւ պատահեաց ընդդէմ. (Փիլ. նխ. ՟բ.։ եւ Փիլ. լին. ՟Դ։ 8։)
Դէմքն (կամ երեսք) առաջնական մարմնոյն է. (Փիլ. լին. ՟Ա. 5։)
Սիրտ զհովին նշանակելով. քանզի առաջնապէս զգայ զուրախութիւն, եւ ազդէ յանդամս մարմնոյն. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Աշխատեալն մարմնով՝ պնդակազմ եւ առողջական. (Ոսկ. գծ.։)
ὐγιάζομαι. sanor, convalesco. Յառողջութիւն գալ կամ դառնալ. բժշկիլ յախտից մարմնոյ կամ հոգւոյ. ըռընտալ, աղէկնալ.
Արարչականդ քոյին մարմնով։ Միութեամբ արարչականաւ. (Նար.։)
Մարմնականքն ոչ ունէին իւրեանց չար զօք արարչակից. (Բրս. չար.։)
Արեգակն մտանէ յարեւմուտս։ (եւ նմանութեամբ) Արեգակնն՝ որ պարունակեցաւ արեւմուտիւք մարմնոյն. (Լմբ. սղ.։)
Մի՛ նիրհեսցուք ծուլութեամբ, զի արժանի լիցուք արժանահաս ողորմութեանն աստուծոյ հասանել, եւ ընդ նմա յարմնալ յաւիտենական ի կեանսն. (Պիտառ.։)
cf. ԶԱՐՄԱՑՈՒՄՆ. արմննալը, արմանք
Լայնութիւն պարսպին գուպիթում՝ որ է արմնկաչափ՝ ՟Ծ. (Մարթին.։)
Յընտանի մարմնոյս արտահաինեալ. (Մագ. ՟Ա։)
Ցուցանի արտաքուստ բարիոք։ Մարմնովս արտաքուստ պճնիմ. (Նար. ՟Խ՟Ե. ՟Հ՟Ա։)
Բազմագութ խնամով սնուցանէին (տարերք բանիւ տեառն) զիմաստիցն զարմն. (Պիտ.։)
Բազմակոյտ յաղթանդամ մարմնոյն թանձրութեան. (Վեցօր. ՟Թ։)
Ի սրտէ փողաձեւ անցք բազմահերձք այլ յայլմէ բուսեալք՝ ամենայն մարմնոյ զջերմն եւ զհրուտն տարածեն զշունչն. (Նիւս. կազմ.։)
Բազմաշխատ քրտամբք փայլէր։ Բազմաշխատ քրտամբք երկոց զհարկաւոր պէտս մարմնոցնվճարէին. (Յհ. կթ.։)
Աստուած ի մարմնի բաղազանեալ կերպիւ ծառայի. (Զքր. կթ.։)
Մարմնոյս աչս, եւ լոյս արեգական յորժամ ընդ միմեանս բաղկակցին, ապա զմեզ զգալի լուսոյս ընդունակ առնեն։ Երկուցս պա՛րտ է բաղկակցել. (Լմբ. սղ.։)
Մարմնով գերազանց նմին բարձրացաւ։ Պսակեցան՝ բարձրացան։ Բարձրացեալ ի փառս։ Բարձրացեալ ծնող։ Բարձրասցի՛ պատիւ քո ինեւ։ Բարձրացի՛ր սիոն, եւ այլն. (Նար. ստէպ։)
Համօրէն կիրս մարդկայինս յիւրումն բացերեւեցոյց մարմնում. (Խոսրովիկ.։)
Եւ մարմնոյն իւր բեւեռմամբ՝ զկապանս մահու ելոյծ. (Շար.։)
Ի մարմնի ամենեքեան էին, այլ ի գործս մարմնոյ եւ հոգւոյ ոչ բոլորեքեան. (Եզնիկ.։)
Մարմնոյ հանդերձ արիւնոտ զգեցեալ ... բոսորատիպ գունովդ. (Լմբ. համբ.։)
Ոչ բոցակիզեաց զանդամ կուսական մարմնոյն հուր աստուածութեանն. (Եփր. յայլակերպ.։)
Ո՞ր հայր մարմնական այնպէս բոցակիզի, յորժամ տեսանէր զորդի մեռեալ. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Բ.)
Զիւրակերտս գահաւորակս մարմնեղէն գոյութեան պահպանեսցէ. (Նար. ՟Հ՟Է։)
ԳԱՅԹԱԳՂԻՄ որ եւ ԳԱՅԹԱԿՂԵՄ, եցի, չ. σκανδαλίζομαι , προσκόπτω, ὐποσκελίζω scandalizor, labor եւ այլն. Գայթելով գլիլ, գթելով գլորիլ. ընդհարկանիլ ընդ խոչ եւ ընդ խութս, եւ կործանիլ մարմնով եւ հոգւով. թակարթիլ յորոգայթ. պղտորիլ մտօք. մոլորիլ. խոտորիլ. սահիլ, գլորտըկիլ. գայմագ, տիւշմէք, վուրուլմագ.
Ոմանք մարմնով գերափառին, եւ այլք բաշխօղ հոգեւորին. (Յիսուս որդի.։)
Անմարմնական դասուն վեհի՝ մարմնով եղեր գերգովելի. (Գանձ.։)
Ի մարմնոցն. (գիրութենէ. իբր ի պարարմանէ. Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։)
Ի գնդատեսակ մարմնոջ զսա կապեցին։ Ամենայն երկնի գնդատեսակ գոլով։ Ի խոնարհ հեռացեալ են հաւասար միջոյն վերջինք. (Պղատ. տիմ.։)
Ըստ ձեւոյ գնդատեսիլ մարմնոյ. (Նիւս. կազմ.։)
Քեւ գօտեւորեալ միջապինդ ամրութեամբ բան մարմնացեալ. (Նար. խչ.։)
Նշանակ արբեցութեան՝ դեդեւումն մարմնոյ եւ բանի է. (Մխ. դտ.։)
Վազելով շնչովն առ դժոխաբնակ մարդկան շունչսն, եւ մարմնով առ մարմնածածուկ ներքսագոյն դժոխս (գերեզմանի). (Նիւս. խոստով.։)
Դիտաւորելով զնորա մարմնատիպ եկաւորութիւնն. (Մամբր.։)
Դիւրայաղթ (եմք) մարմնոյս տկարութեամբ. (Լմբ. սղ.։)
Դիւրաշփոթ մարմնոյ մանկան մի (մելիտոսի) յաղթել գնդից դիւաց դժուարայաղթ պատերազմողաց. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Դիւրաւ կամ ի դիւրութիւն մարմնոյ քարշօղ.
Որով հրով դրախտացեալ (հոգիք մարդկան, եւ) մարմնական փափկութիւնք հրդեհին. (Արշ. ՟Ժ՟Ը։ եւ Լծ. կոչ.։)
Ո՛չ ուրեմն ընդ մարմնականօք ենթակայեսցի օրինօք։ Զմեծն կամ զփոքրն ենթակայիլ քանակին օրինագրեաց արիստոտէլի արուեստն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Մարմնական կենդանիքս ընդ բոլորիւք (սեռին) ենթակայեալ է. (Խոսրովիկ.։)
Ոչ միայն ի ստացուածոց երախայրիս մատուցանել, այլեւ յիւրեանց իսկ ոգւոցն եւ մարմնոցն։ Զանդրանիկս զարուսն օրինակ երախայրեաց նուիրէ. (Փիլ. քհ.։)
Մարմնոյս իմոյ երիթացելոյ. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Աստուածացեալ մարմնովն, եւ երկախումբ ներմարդութեամբն. (Թէոդոր. խչ.։)
Երկուացեալ ի մարմնոյ». այսինքն ելեալ. (Ճ. ՟Գ.։)
Որ է ըստ մարմնոյ երկրաքարշ տաժանմանցս. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Զազրագործ են ի մարմնական ցանկութիւնս. (Սարգ. յուդ. ՟Բ։)
ԶԱՏՈՒԹԻՒՆ. διάστασις dimensio Երրեակ որոշումն կամ խտիր երկրաչափական մարմնոյ.
Զարհուրեցայ վասն անմարմնական վարուց նոցա. (Վրք. հց. ՟Ի՟Ա։)
θαυμαστός, ἕκθαμβος, ἑξαίρετος, θαυμάσιος mirus, mirabilis, admirandus, exemtus, eximius Արժանի զարմանալոյ. հիանալի. սքանչելի. մեծ. ահաւոր. արմննալու, խելքէ դուրս.
Իմաստութեամբ զգուշացի՛ք դրանց մարմնոց ձերոց. (Լմբ. պտրգ.։)
Զի թէպէտեւ մարմնով գնամք, այլ ոչ եթէ ըստ մարմնոյ զինուորիմք. (՟Բ. Կոր. ՟Ժ. 3։)
Ի բաց մերժիլ ի մարմնաւոր ցանկութեանցն, որ զինուորին ընդդէմ ոգւոց. (՟Ա. Պետ. ՟Բ. 11։)
Տեսիլ արածին (կամ հարածոյն) զնստագոյն իցէ (կամ չիցէ) քան զմորթ մարմնոյն. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Գ. ստէպ։)
Զովութիւնն՝ որ ի մարմնի նորա բնականայր. (Եփր. թագ.։)
Զուարթուն կա՛մ զայն ասէ, զամենայն զբաղմունս մարմնականս ի բաց ընկենուլ, եւ արթնութեամբ յուղիղ մտաց եւ ի սուրբ սրտէ զաղօթսն մատուցանել. եւ կամ զուարթնոցն երկնաւորաց նմանել ի ժամ աղօթիցն. եւ այլն. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Թ։)
Ելանէ յանմարմնականացն դադարս, եւ ընդ նոսա ... զուգաբնակն լինել երգակցէ. (Յհ. իմ. ատ.։)
Ո՛չ մասին ուրեմն մարմնոյս՝ կապել զմիտսն, այլ ընդ ամենայն զուգագոյն մերձենալ կշռապէս. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Զ։)
Ըստ կարի ստացական բնութեանս՝ նորին զուգամասնայց (կամ զուգամասնեայց) տնտեսական մարմնաւորութեանն. (Բրս. ՟խ. մկ.։)
Զօրութիւնք երկնայինք, եւ անմարմնոց զինուորութիւնք. (Շար.։)
Ըմբռնումն մարմնոյ եւ ծառայութիւն ոչ յայլ ոչ յիմեքէ այսչափ, որպէս ի ժուժկալութենէս ուղղեսցի. (Բրս. հց.։)
Ի ձեռն մարմնոյ ընդելաբար եւ զգօնաբար ընդ համազգեացս խօսելով. (Բրս. ծն.։)
Զտէրունի մարմնոյն զոհարանն ... եւ զընծայարան՝ սեղան Տէրունի հացին. (Լմբ. պտրգ.։)
(Կամքն ի վերայ մարմնոյ) թեթեւութեամբ ըստանձնէ զլուծ ապաշխարութեան. (Լմբ. տնտես.։)
Բանն թանձրանայ ի մարմնի, մարմնանայ անմարմինն։ Թանձրացեալ բանդ անըմբռնելի. (Շար.։)
Թանձրութեամբ մարմնոյ. մարմնապէս.
(Պօղոս) անմարմնաբար՝ քան թէ թանձրապէս յաղթեաց անդնդոց եւ անդնդայնոց. (Նար. առաք.։)
Ծածկեալ անձն ի հերաց մարմնոյն ծերունի թաւագլուխ։ Յոյժ թաւագլուխ է, եւ հաստանձն. (Հ=Յ. յունիս. ՟Ժ՟Բ. եւ Հ=Յ. յունիս. ՟Ի՟Թ.։)
Մասունք մարմնոյ թեթեւացեալք (եւ) դիւրախաղացք լինին. (Փիլ. քհ. ՟Զ։)
Ծանր մարմնովն գնայր ի վերայ ծովուն թեթեւապէս. (Սարկ. հանգ.։)
Թերահասակ մարմնոյ գոյացութեամբ ոչ զօրեղանայ քնարգել բան. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Նախ թաղէս ասաց զանձն(այսինքն զհոգին) մշտաշարժ եւ ինքնաշարժ ... Ուստի՞ է մարմնոյ շարժիլն, եթէ ոչ յանձնէ. քանզի ոչ անշարժ է մարմին. (Նիւս. բն.։)
Միտքս իշխանական հոգւոյ եւ մարմնոյ. (Առ որս. ՟Թ. եւ Մաշկ.) (որ հայի եւ ի յաջորդ նշ)։
Միտքսիշխանական հոգւոյ եւ մարմնոյ, այլ ոչ իշխանակից եւ համապատիւ. (Առ որս. ՟Թ։)
Ոչ այնպէս զմարմնոյն նկարագրութիւն, որչափ զիւրութիւն զառ ի նոցանէ ուղղելոց առաքինութեանցն բացայայտէ. (Բրս. ծն.։)
Որպէս նորա ըստ իւրութեան տնօրինականի զմարդկայինսն, եւ մարմնոյն՝ զնորայսն. (Պրպմ. ՟Լ՟Թ։ տես անդ եւ ՟Ի՟Ե. ՟Լ՟Ե. ՟Խ՟Ա։)
Լեառնադէտ ունայնացան ի ծփանաց մարմնազգեցից, տքնութեամբ եւ աղօթիւնք յոյժ դասակից եղեն վերնոցն. (Տաղ սուքիասանց.։)
Լոյսընկալ զաստուածածինն ասէ։ Առ մարմնացեալ ի քէն լոյսընկալ. (Համամ յովէդ. Գանձ.։)
λοῦσις lavatio λουτρόν lavacrum βαλανεῖον balneum. Լուանալն, կամ լուանիլն. լոգումն. մաքրութիւն մարմնոյ կամ հոգւոյ. աւազան. մկրտութիւն. եւ Բաղանիք.
Առնոյր զջուր լուացման սրբոցն, եւ արկանէր զիւրով մարմնովն. (Եղիշ. ՟Ը։)
Ոչ մարմնոյ (եւեթ) լուացումն է մկրտութեանն ջուր. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ը։)
Անդ ի տեսիլ խոնարհեալ՝ գերեզմանին լուսընկալ։ Առ մարմնացեալդի քէն, լուսընկալ. (Գանձ.։)
Այնպիսիքն յայնպիսեաց ախտից ազատ են, եւ ի մարմնի են խաղաղական. (Իգն.։)
Հրեշտակք սուրբք խաղաղապէս որոշեցին զմեզ ի մարմնոյ. (Ոսկ. ի տղայս վախճանեալս.։)
ԽԱՂԱՑԱԿԱՆ ա. ԽԱՂԱՑԱԿԱՆՆ. գ. Խաղաց. շարժուն. եւ Հմայելն ի խաղացմանէ մարմնոյ կամ աչաց.
Հմայականին մասունք են ձեռնագիտականն, եւ խաղացականն։ Խաղացականն է, որ ի ձեռն խաղացման մարմնոյն լինի ծանուցեալ. որպէս թէ խաղաց աջ ակնդ, զայս ինչ նշանակէ. (Նոննոս.։)
Ի խաւարային ժամու (երեկոյիս) զխաւարային կերակուրս (մարմնաւորս) խաւարային մարմնոյս տացուք. (Եղիշ. միանձն.։)
λοβή, βλαβή, φθάρμα mutilatio, jactura, corruptio, vitium. Խեղ գոլն. պակասութիւն կամ տգեղութիւն անդամոց. եւս եւ Ապականութիւն. Վնաս, արատ, ախտ՝ մարմնոյ կամ հոգւոյ. սախտութիւն, պակասութիւն.
Խեղութիւն մարմնով, կամ անդամոց, կամ ձեռաց. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 16։ Պիտ.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 21։)
Ընդ անդամս ոսկերացն բուսեալ էր խոզանստեւ։ Խոզանստեւն թաւացեալ զամենայն մարմնովն. (Ագաթ.։)
Յամարայնի քրտնելով եւ խոնաւանալով արտաքոյ՝ հովութիւն շնորհէ ընտանի մարմնոյն. (Պղատ. տիմ.։)
Խոշորաւար վարս մարմնոցն յաղթահարեն հպարտութեամբ. (Եւագր. ՟Ժ՟Բ։)
Մեղերբ զհեշտութիւնն մարմնական մեզ խոտորնակի նշանակէ. (Մեկն. ղեւտ.։)
Եւ երկրաափական թանձրութիւն մարմնոյ.
Խստութիւն անձրեւոյ։ Խաւար խստութեան։ Եկեսցէ ի վերայ ձեր սով խստութեամբ։ Գործ խստութեան։ Զայս խստութեան տանջանս մարմնոյ. (Ես. ՟Դ. 6. ՟Ե. 30. ՟Ը. 21։ Օր. ՟Ի՟Զ. 6։ ՟Բ. Մակ. 34։)
Գոգցես խրոխտական իմն կարծեօքն եւ ձեւով մարմնոյն այսպէս ցուցանէր զինքն ամբարտաւանութեամբ լի փքացեալ. (Պիտ.։)
Արջ ծանրանդամ է մարմնով. (Վեցօր. ՟Թ։)
Երկու այսոքիկ ծանօթականք նմա էին, մարմնով չարչարիլն, եւ աստուածութեամբ անչարչարելի գոլ. (Դամասկ.։) յն. առընթեր էին, կամ առ ձեռն պատրաստ։
Ծառայական մարմնով, կերպիւ, ձեւով. (Ագաթ.։ Խոսր. Սարգ.։)
Ծառայականք կոչին (բնական առաքինութիւնք), որպէս ի հարկէ հետեւեալք խառնուածոյ մարմնոյն. (Սահմ. ՟Ժ։)
ԾԱՒԱԼՈՒՄՆ ՀՐՈՅ. Ի բառս Գաղիան. դնի, որպէս յն. էռիսի՛բելաս. ἑρυσίπελας . Ուռոյց տապագին ի մարմնի. ... Ըստ լտ. սրբազան հուր. եւ իտ. հուր սրբոյն անտոնի։
Ի մարմնի ելով մեր՝ ոչ կարէաք նուին կապանակցավ ընդ իմանալիսն խառնել. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Ամենայն հոգի՝ յորժամ ի կապանակցէն արձակի, այսինքն ի մարմնոյն. (Ածաբ. առ Մխ. ապար.։)
Փութացելումն առ վերին կեանսն ծանրագոյն քան զամենայն տանջանս եւ զկապանարանս է ընդ մարմնոյն յերկարել. (Բրս. յուդիտ.։)
ὐποχόνδριον, -ια hypochondria, pars quae prope jecur, praecordia. Կա՛մ է Կարուած եւ զօդ զրահից ըստ դրից մարմնոյն զկողիւք, եւ կամ է բառ յն. խօ՛նտրօս, աճառ. յորմէ իբօխօնտրիոն, իբր ենթաճառ, այսինքն Սնակուշտ.
Մարմնով կամաւ բեւեռեալ ի կենսունակ փայտին. (Շ. տաղ խչ.։)
Քան զմարմնական ցանկութիւնս կնատագոյն. (Փիլ. սամփս.։)
Առ ի յոյժ ցրտութենէ ձմեռային ժամանակին ինքն ամպն կոտորոտի։ Եւ ի հրեզէն մարմնոյն կոտորոտեալ ի վայր հոսէր. (Շիր.։)
ոչ զպարանոցի խնդրէ կորացումն։ Մարմնոյս պարանոցի կորացումն։ Եւ ո՛չ կորացումն վզիս։ Նոցա պարտումն է, եւ կորացումն. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Մարմնոյ կրթութիւն առ սակաւ ինչ օգտակար է։ Ի կրթութեան խօսից նոր հանճար. (՟Ա. Տիմ. ՟Դ. 8։ Իմ. ՟Ը. 18։)
Նոյն եւ միածինն համագոյն իւր որդի՝ մերոյ համագոյակ մարմնովն. (Լմբ. յայտն.։)
Յակոբոս երէց էր քան զքրիստոս ըստ ժամանակաց մարմնոյ, կամ համահասակ։ Ի համահասակ մանկունսն։ Առ համահասակն եւ առ համագործն ի տենչանաց սրտին վերագրի. (Լմբ. էր ընդ եղբ. Լմբ. առակ. Լմբ. սղ.։)
Սա ստեղծական լոյս համասփիռ՝ անմարմնական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Ոչինչ զգացուցի մարմնոյ եւ արեան. չառի հանգամանս ի մարմնոյ եւ յարենէ։ Այնպիսի ինչ ոչ զգացուցին. չցուցի ինչ այնպիսի հանգամանս. յն. առաջարկել. խորհրդակցիլ. (Ոսկ. գաղ.։)
Մի՛ ինչ թերի գտցի ի հաստաբեստ շինուածոյն եկեղեցւոյ։ Մարմին եմք ի մարմնոյ նորա, եւ ոսկր հաստաբեստ յոսկերաց նորա՝ անխախուտ հաւատոյ միաւորութեամբս. (Լմբ. հանգ.։)
Իբրեւ զզէն եւ զարդ ունի մարմնոյն զմորթն հաստակաշի. (Վեցօր. ՟Թ։)
Գծոյ, երեւման, եւ հաստատնոյ։ Հաստատուն, երկայնութեան եւ լայնութեան խորութիւն առեալ։ Գիծն ըստ երկակին, եւ երեւութիւն ըստ եռակին. իսկ հաստատնոյն ըստ քառակին։ Երրեակն հաստատուն մարմնոյ. զի եռակի հաստատունն բաժանելի է. (Փիլ. ՟ժ. բան.։ եւ Փիլ. ել. եւ Փիլ. այլաբ.։)
Հատին ինչ ինչ յայլոցն, եւ այնպէս ունին յինքեանս զհատակոտորսն. որ եւ հատակոտորք իցեն, յայտ յանդիման աղաղակեն, թէ ընդ ամենայն իսկ ողջ մարմնոյն ունին ազգականութիւն. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 1։)
Ոչ ինչ ամօթ համարեցաւ եղբարս կոչել զնոսա, զի հարազատեցաւ նա նոցա ի ձեռն մարմնոյն՝ զոր առ ի նոցանէ. (Եփր. եբր.։)
Հաւասարեցեր զմեզ մարմնոյ քո եւ արեան. (Շար.։)
Չհաւասարել ընդ նոսա ի հոգեկան եւ ի մարմնական սեղանս. (Յհ. իմ. ատ.։)
Զհեշտալուր երգս սաղմոսացս։ Այսպիսի հնչմունք երգոց հեշտալուր մարմնոց. (Լմբ. պտրգ.։)
Վիրաւորեցայ անմարմինս ի վիրաւորեալ մարմնոյս ... զնետս սրեալ պատրաստեցի, զի հարեալ հեշտաշփոթ անդամոց. եւ հարան նետք իմ յիս. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Մոգք երկրպագեն, եւ քրիստովնեայք հետաքրքիր են, եթէ զիա՛րդ ի մարմնում աստուած. (Բրս. ծն.։)
Զընթացից գործին ... զհետեւականն բարձողութիւն շինուածոյ մարմնոյս. (Նար. ՟Ժ՟Ը։)
Բարեխառնութեան եւ վատախառնութեան մարմնոյն հետեւանան զօրութիւնք։ Կարելի հետեւանայ հարկաւորին, եւ այլն. (Անյաղթ ստորոգ. եւ Անյաղթ պերիարմ.։)
Բոլորովին նիւթեղէն. մարմնաւոր. երկրաւոր. իր հողեղէն. զգալի ինչ. ինչք. տարր. եւ Ծուծ. արմատ.
Տո՛ւր զօրութիւն ոգւոյս կամաց հնազանդել զկամս մարմնոյս. (Շար.։)
Նա գոյ ապա աստուած մարմնազգեստ, իսկ մեք մարդիկ հոգեզգեաց. (Ոսկիփոր.։)
Արդ նա է աստուած մարմնազգեստ, իսկ մեք մարդիկ հոգեզգեստ. (Աթ. ՟Ա։)
Նա գոյ ապա աստուած մարմնազգեստ, իսկ մեք մարդիկ հոգեզգեաց. (Ոսկիփոր.։)
Արդ նա է աստուած մարմնազգեստ, իսկ մեք մարդիկ հոգեզգեստ. (Աթ. ՟Ա։)
Հոգենորոգ զուարթութեամբ։ Ի տեղի հանգստեան հոգենորոգ մարմնոյ հօրեղբօր. (Նար. ՟Ժ՟Բ. եւ Նար. խչ.։)
Ամենայնիւ հրաժարեալ ի մարմնականաց, հոգիազարդ մարգարէութեամբ ժուժկալեալք. (Արծր. ՟Ա. 1։)
Ոչ անձամբ անձին, զոր եւ ո՛չ հոգիընկալքն ժպրհեցան։ Դեւքն զքրիստոս մարդ կարծէին հոգիընկալ, եւ ոչ զբանն աստուծոյ մարմնացեալ. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Նախ մեղք գիտութեան են, եւ ապա տարաժամ հոսութիւնք։ Անժուժկալաբար լլկէ զինքն, եւ հոսումն արասցէ մարմնոյ իւրոյ. (Կանոն.։)
Յամարայնի քրտնելով եւ խոնաւանալով արտաքոյ՝ հովութիւն շնորհէ ընտանի մարմնոյն. (Պղատ. տիմ.։)
Ե՞րբ իցէ, զի ելից ի թանձրադանդաղ ձանձրալի մարմնոյս. (Եղիշ. ՟Ը։)
Ճգնազգեաց մարմնոյ երանելւոյն. (Ճ. ՟Բ.։)
Տկար մարմնով ճգնաւորեալ ազգի ազգի առաքինութեամբք։ Կուսութեամբ ճգնաւորել. (Յճխ. ՟Ժ՟Դ. ՟Ի՟Գ։)
Ճնշութեամբ մարմնոյս. (Լմբ. սղ.։)
Ապականութիւն զբնութիւնս մարմնոյն ընդ ճնշութեան կրթէր. (Եփր. աւետար.։)
Զօրաւոր հաւատովք, եւ ճոխութեամբ մարմնականաւ։ Երկրաւոր ճոխութիւնք։ Ոչ յապականացու ընչից, այլ յիւրոյ հոգւոյն ճոխութենէ։ Յանեզրական կենացն յանբաւ ճոխութիւնսն. (Խոր. ՟Գ. 67։ Շ. մտթ.։ Նիւս. կուս.։ Անան. եկեղ։)
Երթեալ ի ջրհորն՝ եգիտ մազապարան մի. եւ առեալ զպարանն՝ այնչափ պնդեաց զմարմնովն, մինչեւ թաղեցաւ ընդ մարմին. (Հ=Յ. սեպտ. ՟Ա.։)
Եւ որ այժմս ըստ մարմնոյն բնութեան զայս այսպէս մակձայնէ. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Շարաւ առնուլ ասի մարմնոց՝ յայրեցմանէ ի մաղասահար լինելոյ. (Պղատ. տիմ.։)
Առողջաց, եւս առաւել մանկագունաց ի նոսա, եւ կարօտից թառամեցուցանել ընդ ծաղկի մարմնոյն եւ զախտս բնաւորականս. (Սարկ. հանգ.։)
Են ոմանք ի տգիտաց քահանայից, որ (ի նաւակատիս) հրաման տան ի մատաղամսոյ կերակրիլ, եւ յայլ մսոյ զատիլ. որ ոչ է հաճոյ իմաստնոց. զի մի է մատաղամիս եւ խառնամիս առ հեշտութիւն մարմնոյ. (Տօնակ.։)
ՄԱՐԴԱԿԵՐՊ. իբր Նման մարմնաւորաց կամ մարմնոյ մարդկան.
Ոմանք զաստուած մարդաձեւ եւ մարդակերպ (տպ. մարմնակերպ) ասէին։ Մարդակերպ զաստուած ասէր լինել. (Վրք. ոսկ. (ուստի աղանդ մարդակերպեայց։))
Զմարդկայինսն բանս աղքատութեան քրիստոսի։ Ո՛չ է մարդկայնոյս բնութեան բարին գոլ, այլ աստուծոյ միայն։ Առ զմարդկային աթոռն դաւթի զըստ մարմնոյ հօրն իւրոյ։ Երկուս կամս աստանօր ցուցանէ, է ին՝ որ մարդկային, որ է մարմնոյ, եւ է ինչ՝ որ աստուածային. քանզի մարդկայինն վասն տկարութեան մարմնոյն հրաժարէ ի չարչարանաց, իսկ աստուածայինն նորա յօժար է. (Աթ. ՟Ա։)
Ինքն բանն աստուած զմարդկայինն իւր մտաց ուղղէ զկամս, եւ ինքեան ազդմամբն զմարմնոյն իւրոյ շարժէր ներգործութիւնս եւ կիրս. (Խոսրովիկ.։)
Մարդկապէս մկրտիւր՝ ի ձեռն զոր զգեցաւ մարմնոյն. (Աթ. ՟Ժ՟Բ։)
Յամենայն մարդկեղէն մեղաց։ Մարդկեղէն մարմնոցն։ Մարդկեղէն ուսմամբ։ Մարդկեղէն բնութեան։ Ամենայն մարդկեղէն ստեղծուածոյ. (Թու. ՟Է. 6։ Իմ. ՟Ժ՟Բ. 5։ ՟Ա. Կոր. ՟Բ. 13։ Յկ. ՟Գ. 7։ ՟Ա. Պետ. ՟Բ. 13։)
Լինին հոգեղէն փոխանակ մարմնաւորաց, եւ աստուածեղէնք փոխանակ մարդկեղինաց. (Եփր. եփես.։)
Մարմնական մարմաջունք։ Մարմաջմունք ցանկութեան. (Պիտ.։ Տէր Իսրայէլ. յնվր. ՟Ժ՟Է.։)
σοματικῶς, σαρκικῶς corporaliter, corporeo modo;
carnaliter, carnali modo. Իբրեւ մարմին. ըստ մարմնոյ. մարմնաւորապէս. նիւթապէս
Թանձրագոյն եւ մարմնաբար մեկնեն։ Դեռեւս մարմնաբար կեամ։ Հոգեպէս՝ քան թէ մարմնաբար։ Ոչ մարմնաբար միայն ծախեցեալք. (Առ որս. ՟Ժ։ Վրք. հց. ՟Բ։ Նար. առաք.։)
Լուսոյն եղեր ծնօղ մարմնաբար (այսինքն՝ մայր), այնմ որ յառաջն ի հօրէ անմայր. (Գանձ.։)
Գեղեցիկ մարմնով. ունօղ զգեղ մարմնաւոր.
Տեսանիցես զգլխաւորս քաղաքաց՝ մարմնագեղս, անդամայաղթս. (Ոսկ. ես.։)
Դողացեալ մարմնով.
Դառնակսկիծ սառնամանեօք՝ մարմնադող եւ ատամնակարկաջս տանջին. (Տօնակ.։)
ՄԱՐՄՆԱԾԻՆ ԾՆՈՒՆԴ. Ծնունդ ըստ մարմնով. ծնանիլն մարմնով.
Վասն մարմնածին ծննդեան աստուածորդւոյն։ Զմարմնածին ծնունդն պատմէ. (Ագաթ.։)
ՄԱՐՄՆԱԿԱԼ որ եւ ՄԱՐՄՆԱՊԵՏ. Սինդոն փոքր, կամ սուրբ կտաւ, որ դնի ի ներքոյ սկհւոյ եւ մաղզմայի՝ իբրու վերընկալ կամ պատանք մարմնոյն քրիստոսի. (Մաշտ. կիլիկ.։)
σωματικός corporalis, corporeus σαρκικός carnalis. Սեպհական մարմնոյ. մարմնային. մարմնաւոր.
Ի սուրբ կուսէն զծնունդն կրեաց մարմնական։ Փրկեաց մարմնականօքն զմարմնականսս։ Եթէ անմարմնապէս զմարմնականսն կարելի էր կրել քրիստոսի, ընդէ՞ր եւ մարմին զգեցաւ ի կուսէն։ Քրիստոս աստուած մեր, քրիստոս՝ ըստ մարմնական տնօրէնութեանն, որով փրկեցաք, եւ աստուած՝ ըստ արարչական տէրութեանն. (Պրպմ. ՟Է։ Թէոդոր. մայրագ.։ Յհ. իմ. երեւ.։ Խոսր.։)
Վասն մարմնոյն եւ մարմնականացն կրից։ Ախտք ի մարմնականէ եւ յանձնականէ շարժութենէ. (Աթ. ՟Բ. ՟Գ։)
Մարմնական պատերազմ, կամ կռիւ, կամ մարտք, սպառազինութիւնք, կենցաղ, վարք. (Եղիշ. ՟Ա. ՟Ե։ Խոսր.։ Շար.։ Վրք. հց. ՟Բ։)
Ի խորտակիլ մարմնական գործոց՝ պայծառանայ յաղթութիւն հոգւոյ. (Նախ. դտ.։)
Անռէ եւ մարմնական օրինակ. այսինքն նիւթական. (Մխ. երեմ.։)
ՄԱՐՄՆԱԿԱՆ. որպէս Մարմնասէր, կապեալն ի նիւթսն աշխարհի. երկրասէր.
Մարմնականքն ընդ երկիր միայն՝ զերկինս ոչ կարեն տեսանել. (Եղիշ. դտ.։)
Բարիս ոչ գործեցաք, զի մարմնական էաք. (Երզն. մտթ.։)
Բայց միայն ի յետնոցն ի մարմնակերացն. եւ այսոքիկ նոր մարմնակերքս կերակրին ի կենդանեաց՝ որք ի յերկրէ ճարակին. (Նիւս. բն.։)
Վայրենագոյն քան զգազանս մարմնակեր։ Զմնացեալ քան զգազանս մարմնակեր։ Զմնացեալ մարմինն՝ մարմնակեր թռչնոցն ընկենուլ. (Ճ. ՟Բ.։)
Ի շաղղակերութիւն շուայտէր իբրեւ առիւծ մարմնակեր. (Գէ. ես.։)
Որդանցն ազգ թիւնաւոր եւ մարմնակեր. (Մաշկ.։)
σύσσωμος concorporalis, ejusdem corporis. Կցորդ նոյն մարմնոյ. ունօղ զնոյն մարմին մարդկային.
Բան մարմնակից եւ հաղորդ մեզ։ Որ եղեր մարմնակ մեր՝ բայց ի մեղաց. (Արշ.։ Ճշ.։)
Յաղագս յերկնուստ իջանելոյ, եւ մարմնակից մարդկեղէն բնութեանս լինելոյ. (Մամբր.։)
Եղբայր է ձեր՝ եւ մարմնակից։ Միածինն մարմնակից եղեւ ադամայ. (Սկեւռ. ես.։ Տօնակ.։)
Որ մարմնակից եւ պատկերակից մեր եղեալ. (Նար. ՟Ծ՟Գ։)
Գործակից, եւ ո՛չ մարմնակից ինքեան ունելով զհայր եւ զհոգին. (Ոսկիփոր.։)
ՄԱՐՄՆԱԿԻՑ. Կցորդ մարմնոյն քրիստոսի, եւ եկեղեցւոյ նորա աստ եւ յերկինս.
Լինել հեթանոսաց ժառանգակիցս եւ մարմնակիցս եւ հաղորդս աւետեացն. (Եփես. ՟Գ. 6։)
Արդարք մարմնակիցք տէրունական մարմնոյն։ Փեսայն քրիստոս ուրախ լիցի առ հարսինն, այս ինքն առ մարմնակից արդարսն. (Ագաթ.։)
Լինել հաղորդակիցս եւ մարմնակիցս եւ կցորդս անճառելեացն. (Յճխ. ՟Ժ՟Թ։)
Մերձաւ ո՛ր իմ. վասն զի մարմնակից քրիստոսի եղաք. (Նար. երգ.։)
ՄԱՐՄՆԱԿԻՑ. որպէս Մարդ ազգակից մարդոյ.
Եթէ ի վերայ թռչնոց ասաց քեզ ողորմել, առ մարմնակիցսն քանի՞ եւս առաւել. (Եփր. օրին.։)
Փրկելով զմեզ յանմարմին դիւաց, եւ ի մարմնակից դաւողաց. (Խոսր.։)
Ի մարմնակցացն առնուլ կին որդւոյն. (Վրդն. ծն.։)
ՄԱՐՄՆԱԿԻՑ. որպէս Զուգակից. լծակից. մի մարմին.
Գովեսցի ի դրունս այր նորա.. ... եւ զիւր գլուխն եւ զմարմնակիցն զայրն գովեցէ՛ք ի դրունս քաղաքաց. (Լմբ. առակ.։)
ՄԱՐՄՆԱՀԱՐ որ եւ գրի ՄԱՐՄՆԱՎԱՐ. Հարու ածեալ մարմնով. ախտաժէտ. խեղ. ունօղ զկաթուած, եւ այլն. ցաւագար.
Ժողովել զախտաժէտս եւ զուրկունս եւ զմարմնահարս (կամ զմարմնավարս) եւ զամենայն ցաւոտս։ Կաղք եւ կոյրք, եւ մարմնահարք (կամ մարմնավարք), խուլք եւ հաշմեալք եւ ցաւագնեալք. (Բուզ. ՟Դ. 4։)
Խելք թիւրք, մարմնահարք, հիւանդք, անդամալոյծք. (Կանոն.։)
Սրով մաշեցաք առ հասարակ, եւ մարմնահարք եղաք. (Համամ առակ.։)
σωματοειδής corporis speciem gerens, corporeus. Մարմնատեսակ. մարմնաւոր. մարմնակերպ.
Էգ ազգն՝ նիւթականն, ախտանայինն, մարմնաձեւն, զգայունն։ Բաղկացութիւն մարմնաձեւ հողեղինագոյն եհաս (այսնիքն ընկալաւ) զգայութիւնն. (Փիլ. ել. ՟Ա. 8. եւ Փիլ. այլաբ.։)
Զգալեացս, եւ մարմնաձեւից կերպացելոցս. (Դիոն. ածայ.։)
Անմարմին զօրութիւնքն մարմնաձեւ երեւին, այլ ոչ մարմնացան. (Մամբր.։)
Մարմնաձեւ կերպարանօքն ցուցանեն զիմանալի խորհրդոյն զօրութիւն. (Լմբ. պտրգ.։)
cf. ՄԱՐՄՆԱՒՈՐ.
Մարմնային աչաց։ Մարմնային վնասուք. (Փիլ. ել. ՟Բ. 52։ եւ Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Բարձօղ արարչին՝ բազկօք մարմնային։ Եւ մաքրելով յախտից մարմնային. (Գանձ.։)
σαρκόομαι, σωματόομαι, ἑνσωματόομαι . որպէս եւ մարմնանալն. σάρκωσις incarnari, carne sive corporea natura indui, incarnatio. Մարմին զգենուլ բանին. մարդ եղանիլ. (առեալի բանէ անտի, Բանն մարմինն եղեւ)
Մարմնանալ աստուծոյ։ Տէրն արարածոց մարմնացեալ. (Աթ. ՟Բ. ՟Է։)
Մարմնացաւ մարդացաւ. (Հանգ.։)
Որ միայն մարմնացար վասն մեր ըստ մեզ, զի արասցես զմեզ վասն քեզ. (Նար. ՟Ժ՟Թ։)
Մարմնանայ մարմինն։ Մարմնացեալդ ի կուսէն. (եւ այլն. Շար.։)
ՄԱՐՄՆԱՆԱԼ. որպէս Մարմնաձեւ իմն լինել. թանձրանալ.
Մարմնացաւ՝ տեսաւ եւ շօշափեցաւ անմարմինն (բանն աստուած), ըստ նմանութեան բանին (մերոյ) որ ի քարտէզն մարմնանայ. (Խոսր. պտրգ.։)
Համբաւ հարազատացն երկոցունց մարմնացեալ մատուցեալ ի կերպ պատկերի դիմաց քարտենի, հասին ի խուժս եւ ի սկիւթացիս. (Նար. խչ.։)
Յայնպիսեացն իբրեւ ի մարմնացեալ դիւաց պարտ էր խոյս տալ. (Սարգ. յուդ. ՟Ա։)
σωματοφύλαξ corporis custos, satelles, stipator. Պահապան մարմնոյ մեծամեծաց. անձնապահ. թիկնապահ. արբանեակ.
Ոչ տալ դիոնիսի (բռնաւորի) մարմնապահս ... ոչ տացուք թիկնապահս. (Անյաղթ պորփ.։)
Ի ձեռն մարմնապահացն մինչեւ յանկողինս հասելք. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Մարմնով կամ մսով պատեալ.
Բնութիւն մարդոյ մարմնապատ է. (Եզնիկ.։)
Առ աստուած չեն մօտ անդամք յօդապատք եւ մարմնապատք. (Վեցօր. ՟Գ։)
Եկեալ մերձեալ առ մեզ ըստ մարմնազգած մարմնապատն լինելոյ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 19։)
Անճառ տնօրէնութեամբն եւ մարմնապատ լինելովն. (Ոսկիփոր.։)
Իսկ գ. որպէս Մարմնակալ.
Զայս սնտու եւ զկտաւ քթանեայ, որ ի պատանաց մարմնոյ նշանակ՝ գորբորա, եւ մարմնապատ է անուանեալ. (Մաշտ. կիլիկ.։)
σωματικῶς, σαρκικῶς corporaliter, carnaliter. cf. ՄԱՐՄՆԱԲԱՐ ըստ ամենայն առման.
Ի նմա բնակէ ամենայն լրումն աստուածութեանն մարմնապէս. (Կող. ՟Բ. 9։)
Ծնաւ մարմնապէս ի սրբոյն աստուածածնէն մարիամայ. (Պրպմ.։)
Զոր ինչ մարմնապէսն է ասացեալ, չէ պարտ մարմնապէս իմանալ։ Մարմնապէս, եւ անմարմնապէս։ Հոգեպէս, եւ մարմնապէս։ Սիրտ մեղաւորի, որ ընդ մարմնապէս ծիծաղելն՝ առ նմին հեծէ հոգեպէս. (Սեբեր. ՟Զ։ Ածաբ. մկրտ.։ Եւս. պտմ. ՟Ե. 1։ Նար. ՟Ժ՟Ա։)
Մարմնապէսիսկ զանթիւ բազմութեան զխոստումն զաւակացն ընդունէր. (Ագաթ.։)
Զի մարմնապէս ընդ մարդկան շրջեալ՝ նմանւովն փրկեսցէ զազգս մարդկան. (Աթ. ՟Թ։)
Փախչիս դու ի բորբոքեալ հրոյ, զի այրէ զքեզ մարմնապէս. (Եփր. ծն.։)
Մի՛ նայիք, ի միմեանս մարմնապէս (յն. ըստ մարմնոյ), այլ սիրովն յիսուսի քրիստոսի. (Ածազգ. ՟Դ։)
Կամ որպէս ՟Ա. Մարմնաւոր.
Մարմնապէս բանիւքս զհոգեւոր շնորհն ձեւացուցանէ. (Լմբ. պտրգ.։)
Որ ինչ հայի ի մարմին առնուլ բանին. մարմնազգեցիկ.
Մարմնառիկ տնօրէնութիւն. (Խոսր.։ ՃՃ.։)
Անօթն ընտրութեան մարմնառիկ տիրացելոյ բանին. (Ոսկիփոր.։)
φιλοσώματος, φιλόσαρκος carnem amans, corporis nimium studiosus, carnalis;
carni deditus, favens. Որ սիրէ եւ պաշտէ զմարմին իւր, եւ զմարմնաւորս. փափկասէր. բարեկեցիկ. աշխարհասէր.
Կերինթոս մարմնասէր էր, եւ յոյժ մարմնաւոր. (Եւս. պտմ. ՟Է. 24։)
Մի՛ որպէս մարմնասէրք, այլ որպէս աստուածասէրք. (Նիւս. կազմ.։)
Խրատեսցէ զմարմնասէրսն, մի՛ կարի ընդ այնոսկ՝ որ ըստ զգայութեանցն երեւին, կապել զմիտսն. (Բրս. հց.։)
Զմարմնասիրացն, եւ աստէն ի սոյն կեանս ծնգելոցն ասիցես. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 13։)
Վասն լինլոյ դոցա մարմին, այսինքն մարմնասէրք, եւ ոչ հոգիասէրք։ Մարմնասէր իշխանաց։ Դնէ վիճմամբ ի դիմաց մարմնասիրաց, թէ ոչ գոյ շահ յառաքինութեանց. (Արծր. ՟Ա. 1։ Ասող. ՟Բ. 2։ Նախ. ժող.։)
Եղջերդ այդ պտուղ քաղցր, ընդ նմին եւ դառն, որ նշանակէ զբան մարմնասիրաց. (Մեկն. ղկ.։)
Կամ իբր Մարմնասիրական.
Կացցէ առաջի մարմնասիրացն խորհրդոց՝ բարեպաշտութիւն. իմա՛ ըստ յն. ընդդէմ մարմնասէր խորհրդոց. (Ածաբ. աղք.։)
Զերկրածին եւ զմարմնասէր միտսն. (Փիլ. այլաբ.։)
Ի մեռելութիւն մարմնասէր եւ ախտակիր ձեր բարուցդ. (Երզն. լս.։)
cf. ՄԱՐՄՆԱՀԱՐ.
cf. ՄԱՐՄՆԱՏԵՍԱԿ.
Զլինելոցն՝ մարմնատիպ կերպարանօք տեսանէ. (Նախ. յայտն.։)
Մարմնատիպ բանիս իմաստք այսպիսի է։ Մարմնականացս՝ մարմնատիպ բանիւ՝ օրինակաւ վարդապետէր. (Երզն. մտթ.։)
Մարմնատիպ եկաւորութիւն (բանին). (Մամբր.։)
Մարմնատիպ աստուածութիւնդ քո, զոր վասն մեր զգեցար. այսինքն մարմնաւորութիւնդ քո, զոր եւ այլն. (Մաշտ.։ Ճշ.։)
Տեղի եւ գործարան մարմնաւորութեան բանին. ծնօղ աստուծոյ մարմնով.
Զմարմնարանն անտեսին, եւ զճեմարանն մեծին։ Մարմնարան եւ տաճար հօր իսկակցին։ Ծնողի փրկչին, եւ մարմնարանի անպարագրելի սրբոյն. (Նար. կուս. եւ Նար. գանձ խչ.։)
Բանին հօր մարմնարան, եւ առագաստ բնակութեան. (Շար.։)
σαρκικός, σάρκινος, ἑνσάρκος , σωματικός, σωμάτινος, ἑνσώματος carnalis, carneus, corporalis, corporeus եւ incarnatus, corporatus Ունօղ զմարմին. մարմնազգեաց. մարմնազգեցիկ.
Օրէնքն հոգեւոր են, այլ ես մարմնաւոր եմ. (Հռ. ՟Է. 14։)
Որ մարմնաւորացս ազգի արարօղ ես ձեռօք. (Շար.։)
Աստ իբրեւ մարմնաւոր՝ մարմնաւորի (կուսին) որդի, եւ յերկինս անմարմնաւոր հօր՝ անմարմին որդի. (Ճ. ՟Գ.։)
Մարմնաւոր գալուստ փրկչին. (Աթ. ՟Ե։ Իսիւք. եւ այլն։)
Եւ Մարմնաձեւ. մարմնակերպ.
Իջանել հոգւոյն սրբոյ մարմնաւոր տեսլեամբ իբրեւ զաղաւնի. (Ղկ. ՟Գ. 22։)
Եւ մանաւանդ՝ Որ ինչ հայի ի մարմին, կամ է ի կարգի մարմնոյ. մարմնային. մարմնական.
Եթէ հոգեւորացն նոցա հաղորդ եղեն հեթանոսք, պարտին եւ մարմնաւորացն կցորդ լինել։ Զէն զինուորութեան մերոյ ոչ է մարմնաւոր։ Ցանկութիւն մարմնաւոր.եւ այլն։
Հաւատարիմ եղեն հոգեւոր դարմանօքն, եւ մարմնաւոր։ Ատեսցեն զվարս մարմնաւորս, եւ սիրեսցեն զվարս հոգեւորս. (Յճխ. ՟Ե։)
Զոր խնդրէ աստուած ի հոգեւոր առաջնորդաց, եւ ի մարմնաւոր. (Նար. երգ.։)
Մարմնաւոր չարչարանքն նորա. (Եղիշ. ՟Ա։)
Որ կարացի խօսել ընդ ձեզ իբրեւ ընդ հոգեւորս, այլ իբրեւ ընդ մարմնաւորս։ Դեռ մարմնաւոր էք։ Ո՞չ ապաքէն մարմնաւոր էք, եւ ըստ մարդկան գնայք. (՟Ա. Կոր. ՟Գ. 1=3։)
σάρκινος carneus σωμάτινος corporeus. Մարմնային. մարմնական. մարմնաւոր. եւ Մսեղէն.
Սիրտ մարմնեղէն։ Բազուկք մարմնեղէնք։ Ի տախտակս սրտի մարմնեղէնս. (Եզեկ. ՟Ժ՟Ա. 19։ ՟Լ՟Զ. 26։ ՟Բ. Մնաց. ՟Լ՟Բ. 8։ ՟Բ. Կոր. ՟Գ. 3։)
Լաւագոյն զշինուածս մարմնեղէնս քան զհողեղէնս համարէին. (Եղիշ. ՟Գ։)
Լինել տաճար բանին մարմնեղէն. (Գանձ.։)
Ի մարմնեղէնս տաղաւարի։ Մարմնեղէն հրեշտակք՝ դասք սրբոց ճգնաւորաց։ (Յընթեռնուլն զերգ երգոց) արտաքոյ ամենայն խորհրդոյ մարմնեղինաց պարտիմք լինել. (Նար. ՟Ե. եւ Նար. յովէդ. եւ Նար. երգ.։)
Հերն զմեռելութիւն ի մարմնեղէն վարուցն (ցուցանէ). (Մամբր.։)
ՄԱՐՄՆԵՂԷՆ. որպէս Մարմնեղ. հարստամարմին.
Ծառայք ուրուք իցեն մարմնեղէնք, անդամայաղթք, հարուստք, առողջք. (Ոսկ. ես.։)
Իմա՛ կամ ընթերցի՛ր, Մարմնոյք. որ ինչ իրք անկ են մարմնոյ.
Հոգին կամելով զմարմնոյթսն ամենայն յինքեան միացուցանել՝ զհնազանդութիւն սիրոյն աստուծոյ ի լոյս ածէ. (Վանակ. յուրախացիրն.։)
ՄԱՐՄՆՈՅՔ կամ ՄԱՐՄՆՈՅՆՔ. Որ ինչ իրք են մարմնոյն, կամ ի մարմնի, կամ ըստ մարմնոյ.
Ոյր մարմինն նորա եւ մարմնոյնք. (Սարկ. հանգ.։)
Մաքրազարդ եւ արդարախոհ ճանապարհորդութեամբ ի մարմնական կենցաղս. (Սիսիան.։)
Աներեւոյթ անսկզբնութեամբ երեւեցաւ մերագոյակ մարմնովն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մերկ անդամօք, մերկամարմին. կամ կիսամերկ, առանց ծածկութիւն, եւ թեթեւ զինու, անզէն. ըստ յն. մերկ. γυμνός nudus. կամ մերկ մարմնովք. γυμνοῖς σώμασι nudis corporibus.
Զի եւ ոչ զինուորն զմի մասն զինուքն ծածկելով՝ մերկանդամ այլով մարմնովն մարտնչիցի. (Նիւս. կուս.։)
Լոկ տարերբ մարմնոյ, կամ կիսամերկ.
Եղբարք ըստ մարմնոյ, եւս առաւել հոգւով միասնունդք՝ միակրօնք ի կարգս աստուծոյ. (Ասող. ՟Գ. 17։)
Նախերգան (լինի) պարզ, շարադրեալ, ժամանակեան, միջակաւոր։ Միջակաւորն. որպէս ետուր նմա իշխանութիւն ամենայն մարմնոյ. (Երզն. քեր.։) cf. ՄԻՋԱԿՈՒԹԻՒՆ։
Զի միջնորդես ընդ մեր աղօթով՝ առ բանն աստուած ծնեալըն մարմնով ... առ միածինն քո միջնորդեալ. (Գանձ.։)
Լուսինն ցուցանէ զմշտաբուխ արիւնն ի նոցին մարմնոց. (Ագաթ.։)
Հեթանոսականն (պաշտօն) մարմնական եւ մոլորական էր. (Ոսկ. հռ.։)
Մորմոքումն. եռացումն կսկծագին. կսկիծ մարմնոյ եւ սրտի. մզմզուք, խշխշուք. (մորմոք է լծորդ ընդ մարմաջ, եւ ընդ բորբոք)
Ազգ սկայից՝ անհեդեդք յաղթանդամք մարմնով եւ վիթխարիք։ Ոչ սակաւք յերկոցունց կողմանց սկայիցն յաղթանդամք. (Խոր. ՟Ա. 8. 10։)
Մարմնականքն արարողութիւնք՝ ապացոյցք եւ յայտնաբանք հոգեւորացն։ Այսմ (սիրոյ) եղեւ յայտնաբան եւ միջնորդ Քրիստոս. (Լմբ. պտրգ.։)
Սէր՝ մարմնաւոր վարուց յանձանձիչ. (Յճխ.։)
Իբրու թէ մարմնականն յառաջանայցէ ի նմա, եւ միւսն վերջանայցէ. (Նիւս. կազմ.։)
Բաւել տոկայր, եւ զմարմնոյն պնդութիւն անհանգիստ առ ճակատամարտսն յարատեւել. (որ լինի եւ ներգ) (Արծր. ՟Գ. 12։)
Այնոցիկ՝ որ յերկնին են՝ ամենեցուն է յարութիւն եւ միասնութիւն եւ կապ ինքն երկին, որպէս յօրինեալ ի մարմնի անդամք ամենայն յարմարեալ են եւ բնաւորեալ։ Որ հաստատուն բնութեամբ ընդ միմեանս խառնեալ են, յարութեան պատճառք, շնչաւորաց նախ առաջին կերակուր է (օդն)։ Յեղյեղուկ բնութիւն ունելով, զյարութիւնն ոչ յինքեանց ունելով։ Այն որ ի տեւ յարութեանն մանաւանդ երթայ։ Երկնայնոյ հաւասարեաց բնութեան Հռեբեկայ, որոյ անուն թարգմանեալ է յարութիւն. վասն զի ոչ նուազութիւն եւ ոչ յերկարութիւնս եւս ընդունի։ Բանականի բաժին տուեալ է կոյսն յարութիւն եւ ի մշտնջենաւորութիւն հռեբեկա, եւ այլն. (Փիլ. ստէպ։)
Էսսէածին արքայն դաւիթ, հայր ըստ մարմնոյ՝ հօր միածնին. (Շ. տաղ մարգ.։)
Բազում են պատերազմունք, որ լինին ի յղփութենէ մարմնոյ. (Վրք. հց. ՟Զ։)
Հարկ առնեն մարմնոյն զոչ ախորժելին չարեացն յղփութիւնս. (Նիւս. կուս.։)
ՅՕԴԱԿՈՏՈՐ ԱՌՆԵԼ, կամ ՔԱԿՏԵԼ. Կոտորել եւ քակտել զյօդս մարմնոյն. յօդալոյծ առնել. յօդ յօդ յօշատել.
Ի յօդատեսակ մարմնոյ խառնութիւն. (Նար. խչ.։)
Ոչ դանդաչէր աղջամղջաւ հեշտախտութեանն ի մահիճս մարմնական յօրացման. (Տօնակ.։)
Յօրինուած մարմնոյս։ Սքանչելի յօրինուածաւ. (Իսիւք.։)
Նախաժաման էր հոգին ի կոյսն քան զյղացումն մարմնոյն. (Պիտառ.։)
Սուրբ մեք լիցուք ի ձեռն դորին, այս է մարմնոյն քրիստոսի՝ նախաճաշակ մատուցողին. (Լմբ. պտրգ.։)
Զքաւութիւն մեղաց ախտացելոցն նախավճռէիր (քան զառողջութիւն մարմնոյ). (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Որ ունի զնեխութիւն շաղղի՝ մարմնոյ մեռելոյ.
Ի տապանին ներծածկիլ մարմնով։ Ի տապանի (կամ ի դամբանի) ներծածկիլ. (Թէոդոր. խչ. եւ Թէոդոր. մայրագ.։)
Ո՛վ համբերութիւն մարմնոց մարտիրոսացն. ով ներութիւն անդամոց նահատակաց. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
ὐλώδης qui crassae materiae est. որ եւ ՆԻՒԹԵՂԻՆԱԳՈՅՆ. Մարմնեղէն եւ թանձր. նիւթատեսակ.
(Ի գործս մեղուաց) է՛ որ նիւթագոյն՝ մարմնոյ նման՝ մոմ. եւ է՛ որ իբր ոգի, որ առ այնու յածի, մեղր. (Փիլ. լիւս.։)
Սեխենի եւ մորենի, որք մարմնովք նկնահասակք եւ գձուձ են. (Պիտ.։)
Պարզ իմն օրինակ, եւ նմանամասն է։ Ի վերայ նմանամասիցն՝ մնացեալն մասն նոյն է ամենեւին (ընդ բոլորին). ջուր եւ՛ բազում եւ՛ նուազ նոյն է։ Ամենայն աննմանամասն ի նմանամասանցն է հաստատեալ. որպէս գլուխ ի ջլաց եւ ի մարմնոյ եւ յոսկերաց. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Մորենին նշանագրէ զօրինակ մարմնաւոր գործոց. (Վրք. հց. ՟Բ։)
(Ձէթ) հասարակային՝ ոչ նուիրաւոր, զմարմնային աչաց տեսութիւն լուսաւոր առնէ. (Նար. ՟Գ։)
Մերթ կր. որպէս Զուգաւորիլ ըստ մարմնոյ. գիտել զմիմեանս. խառնակիլ.
Որ ինչ հայի ի միաւորութիւն բանին ընդ մարմնոյն.
կարօտ գոլ մարմնոց՝ շարակալուի, եւ յառաջագոյն ցուցաք. (Նիւս. բն. ՟Բ։)
Ասեմք զկենդանին յանձնէ եւ ի մարմնոյ շարակացեալ. (Նիւս. բն.։)
Շարամանեաց ընդ բնաւորականսն զանձնականսն ... ընդ անձնականին շարամանեցաւ անձնականն։ Շարամանի ընդ ճառեցելոյն անճառելին։ Շարամանեալ եւ խառնեալ էին բնութիւնքն աստուածութեանն եւ մարդկութեանն։ Շարամանեալ է յաննմանից բնութիւնս, ի հոգւոյ ասեմ եւ ի մարմնոյ։ Բանական մտացս երեք զօրութիւն ընդ միմեանս շարամանեալ (որոյ է օրինակ առասանն). (Նիւս.։ Զքր. կթ.։ Պրպմ.։ Լմբ. ժղ.։)
Շարունակելով եւ շարապնդելով զմարմնատեսակութիւն աշխարհիս։ Ցորքան շարակալի եւ շարապնդի, մարմին գոլ ասի. (Նիւս. բն. ՟Բ։)
Որպէս ջիլք յօդք զանդամբ մարմնոյ յսիրտս շարառոցեն. (Վանակ. յոբ.։)
Արագ արագ ի վեր յարեայ ի մեռելոյն (սգոյ), զմահն համարեալ ոչ շիջումն հոգւոյ, այլ քակումն եւ անջատումն ի մարմնոյ. (Փիլ. իմաստն.։)
χαριτωθείς, κεχαριτομένος, κεχαρισμένος, -νη, ἑπιχαρίτος , χάριες, χαριέστερος, εὕχαρις gratiosus, gratia plenus, -na, gratior et suavior, facetus, jucundissimus. որ եւ ՇՆՈՐՀԱԼԻ, եւ ՇՆՈՐՀԱՒՈՐ. Լցեալ շնորհօք. ճոխացեալ հոգեւոր եւ մարմնաւոր ձրիւք. շնորհազարդ. բարեշնորհ. սիրուն. գեղեցիկ. վայելուչ. չքնաղ. զուարթ. բերկրեալ, (որ ըստ յն. ասի շնորհացեալ, կամ շնորհաւորեալ) եւ Ուրախարար. աւետաւոր. բերկրական. հաճոյական. զուարճալի.
Որպէս եւ մերս շնչատեսակ բանականին հոգւոյ եւ զգայականին մարմնոյ. (Լծ. ածաբ.։)
Որպէս եւ մերս շնչատեսակ բանականին հոգւոյ եւ զգայականին մարմնոյ. (Լծ. ածաբ.։)
Փառք նորա զքեւ շրջապատեսցեն։ Ծագեաց լոյս երկնային, եւ, շրջապատէր զմարմնով նորա։ Ընդ շրջապատեալ առագաստն ի կոշոյ եւ ի կտաւէ. (Զքր. կթ.։ Ճ. ՟Բ.։ Խոր. ՟Բ. 43։)
Որ պահանջէ զհոգին կամ բաժանէ ի մարմնոյ. եւ Մահառիթ. հոգին ուզօղ առնօղ՝ հանօղ.
Շիթք արեանն ոլոռնացեալ ելանէին ի մարմնոյն. (Երզն. մտթ.։)
ὀλοκαυτέω, ὀλοκαυτίζω totum comburo, totam victimam cremo ὀλοκαρπόω totum adoleo, in holocaustum offero. Ողջոյն կիզուլ. ողջակէզ մատուցանել. զբոլորն այրել ծախել ի նուէր աստուծոյ. բոլորանուէր պատարագել՝ ըստ մարմնոյ եւ ըստ հոգւոյ.
Զհայցեալդ առ ի ձէնջ զոսկեկոկոնդ եթւովպացի յաղագս զորկայութեան զգեղեցիկս շնորհեցաք. եւ եղիցի քեզ ի մաքրութիւն եւ յառողջութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ. (Մագ. ՟Ժ։)
Ե՞րբն ժամանակական է, եւ զիա՞րդն ոտնառական՝ ի մարմնական եղանակս. (Բրս. ծն.։)
Ոտնզատոյց է մարմնական պիտոյից՝ յաճախումն սուրբ գրոց վարդապետութեան. (Եփր. պհ.։)
Մեռայց այսուհետեւ, որովհետեւ տեսի զերեսս քո։ Եւ արդ զի՞նչ արարից, որովհետեւ կորացոյց իսրայէլ զպարանոց իւր։ Որովհետեւ եցոյց քեզ աստուած զայդ ամենայն, չիք այր իմաստնագոյն եւ խորհրդական քան զքեզ։ Որովհետեւ արարէք միում յեղբարցս այսւցիկ փոքրկանց, ինձ արարէք։ Իսկ որովհետեւ զայս աւետիս ունիմք սի՛րելիք, արբեսցուք զանձինս մեր։ Արդ որովհետեւ մանկունք հաղորդեցին արեան եւ մարմնոյ.եւ այլն։
Դառնակսկիծ սառնամանեօք, մարմնադող, ուղղածուծ, եւ ատամնակարկաջս տանջին. (Տօնակ.։)
(Մարդն ստեղծաւ) մարմնոյն ձեւով ուղղակերպ, եւ կանգուն հասակաւ. (Տօնակ.։)
Ուրուականս իմն պատկեր երեւեցելոցն անկանել յաչսն (ի տեսութեան)։ Ոչ մարմնական ուրուական, այլ որակութիւն եւ այլն. (Նիւս. բն. ՟Է։)
Ուրուարարն առնէ զպէսպէս տեսարանս շրջանկութեամբ մարմնոյն. (Բառ. ստեփ. լեհ.։)
Մեղայ, ի դժնդակացն եւ ի մարմնեղինացն եւ ի չարախնդրացն չհեռանալով. (Մաշկ.։)
Չար ըստ կազմութեան մարմնոյ. չարապատկեր. տգեղ.
Գտանի Չարչարանք թարգմանեալ ի Նիւս. բն. ՟Խ՟Ա. եւ Եւս. քր. նաեւ յն. բառս, որ է մասն մարմնոյ, անդամ. հայելով ի բայն, որ է աշխատիլ, նեղիլ, չարչարիլ։
Եթէ հոգեւորականն մեզ մերձ լինիցի, ոչ մի իւիք ի մարմնական պակասմանէն վնաս լինիցի մեզ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 42։)
Մերժեսցին զկարիս մարմնական կենցաղոյս, զի ծանեան եթէ երազ է եւ սուտ պաճուճանք. (Շար.։)
Ընդ պատաղմունս այսր կենցաղոյս շրջանակեցայ։ Ի պատաղմունս մարմնական կենցաղոյս. (Նար. ՟Ի։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ։)
Յանձնեա՜ գլխոյ քահանային՝ զքեզ ըստ մարմնոյ պատարագչին. (Յիսուս որդի.։)
Արար նմա պատմուճան ծաղկեայ։ Որդւոցն ահարոնի արասցե՜ս պատմուճանս, եւ կամարս։ Զգեցոյց նոցա զպատմուճանսն, եւ ած ընդ մէջ նոցա զկամարսն։ Պատառեալ զպատմուճան իւր։ Ի վերայ պատմուճանի իմոյ վիճակս արկանէին։ Իսկ զպատմուճանն՝ քանզի էր առանց կարանի, ասեն ցմիմեանս, մի՜ պատառեսցուք զայդ։ Երկիւղիւդ՝ ատել եւ զպատմուճանն՝ որ ի մարմնոյն իցէ աղտեղեալ։ Պատմուճանն ազնիւ որդւոյ իւրոյ երիցու։ Սրբեցարո՜ւք եւ փոխեցէ՜ք զպատմուճանս ձեր։ Ամենեցուն ետ կրկին պատմուճանս։ Հինգ պատմուճանս փոխանակաւ.եւ այլն։
Էր ալեւոր ըստ մարմնոյ, (ունելով) զպատշաճ գեղ երեսացն, զփաղփեալ գոյնն ի տեսիլ արուսեկի ի մէջ սպիտակափայլ ալեացն պատուաբերի. (Արծր. ՟Գ. 2։)
Ոչ էմեզ կռիւ ընդ մարմնոյ եւ ընդ արեան, այլ ընդ հոգիս չարութեան եւ ընդ սկզբնական պատուաւորս. (Բրս. չար.։)
Աստուածագիտութեանն բուրումն զերկնախոհիցն պարալնու անուշահոտութեամբ զիմաստս։ Ի գիրկս կուսին՝ աստուածացեալ մարմնովն, եւ զսրովբէական կառսն պարալնու՝ մարմնացեալ աստուածութեամբն. (Խոր. վրդվռ.։)
Պարապումն յաղագս մարմնաւորութեան, եւ այլն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Զպարարու՞մն չարին՝ մարմնովս, թէ զսովիլն բարւոյն՝ հոգւովս. (Նար. ՟Ի՟Ը։)
Ունի եւ որ ըստ բնութեան է համագամ ցանկութիւն՝ բազում անդամ պարսաւանս, յորժամ անչափ եւ առանց յագելոյ վարեսցի ոք նաւավ։ Ոտիւք կամ այլով մասամբ խեղ իցէ մարմնոյն, եւ կամ պարսաւանս ինչ ընկալցի. (Փիլ. ՟ժ. բան.։ եւ Փիլ. քհ.։)
Դասք անմարմնոցդ պետութեանց, հրեշտակապետըք բարձրութեանց։ Գերագոյն էին պետութիւնք վերին, հրեշտակապետք երկնաւորք, հրեշտակապետք երկնաւորք, եւ հրեշտակաց զինուորութիւնք, պետութիւնք բարձրացեալք ի քահանայապետութիւն երրորդ. (Ժմ.։ Շար.։)
Ոչ իսկ տիրապէս սոքա օգնականք, այլ պիտակաբար ասին։ Չարչարելոյ անուն ասի եւ իսկապէս, ասի եւ պիտակաբար. իսկապէս՝ առ գորցսն չարութեան՝ որ է որդւոյն առանձինն. եւ պիտակաբարն՝ ի վերայ այլոցն, որոց ստածուածովք եւ մարմնովք լինին վնասք. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. ել. ՟Բ. 4։)
Մեռեալ անդամ՝ չէ ինչ պիտանացու ի գործ մարմնոյն. (Շ. ընդհանր.։)
Մեք ասեն որպէս նիւթով իւիք ի մարմնական ի բնութենէ բաշխմամբք պիտաւորեալք՝ ծնանիմք ի մէջ զծնունդսն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Որ ինչ պիտոյ իցէ. կարեւոր ի պէտս մարմնոյ. պիտուաւոր, պիտուական.
եւ ոչ եւս այլ պիտոյասցի քեզ մարմնաւոր կերակուր. (Վրք. ոսկ.։)
Եթէ ոք ջերմնընկալ ջուր շատ ըմպիցէ, եւս չար բորբոքիցէ զբոցն։ Քան զամենայն ջերմընկալ չիցէ՞ եւս չար՝ որ ի ցանկութիւնս մարմնոյն հարեալ իցէ. (Ոսկ. եբր.։)
ՍԵՆԵԿԱՊԱՆ ՍԵՆԵԿԱՊԵՏ. σωματοφύλαξ corporis custos, satelles ὀ ἑπὶ τοῦ κοιτώνος qui est super cubiculum. պահապան եւ պէտ սենեկի, ներքին սպասաւոր արքայի կամ մեծամեծաց. ըստ յն. ասի որ ի վերայ սենեկաց, որ ի վերայ ամենայն իրաց, եւ մարմնապահ, կամ թիկնապահ.
ՍԵՆԵԿԱՊԱՆ ՍԵՆԵԿԱՊԵՏ. σωματοφύλαξ corporis custos, satelles ὀ ἑπὶ τοῦ κοιτώνος qui est super cubiculum. պահապան եւ պէտ սենեկի, ներքին սպասաւոր արքայի կամ մեծամեծաց. ըստ յն. ասի որ ի վերայ սենեկաց, որ ի վերայ ամենայն իրաց, եւ մարմնապահ, կամ թիկնապահ.
Դաւիթ՝ որ յաղթեաց սկայազանց ի պատերազմի, յաղթահարեցաւ ի մերկ մարմնոյ. (Եփր. ծն.։)
Եւ ոյք պահօքն մեռուցին՝ զախտս մարմնոյ սկզբնաչարին. (Յս. որդի.։)
Դժմիտ ասեմք զմարմնոյս սողոսկուտ բնութիւն. (Երզն. քեր.։)
Որպէս զի զսպառընթաց մարմնոյն անձամբ անձին փորձեալ ծանիցէ. (Լմբ. ստիպ.։ 3)
Կամի զայնոսիկ՝ որ երջանիկ համարին զայս միայն զհանդերձ մարմնովս կեանք, յանդիմանել ստակարծս. (Փիլ. լին. ՟Ա. 76։)
Ոտն՝ վերջին եւ ստորագոյն մարմնոյն է։
Ոտք՝ ստորագոյն մասն եհաս մարմնոյս, եւ դէմք վերնագոյն. (Փիլ.։)
Անուն՝ միշտ երկրորդ ստորադրելոյ իրի. ստուերի նման՝ որ զհետ երթայ մարմնոյ. (Փիլ. ՟ժ. բան. յորմէ եւ Երզն. մտթ.) (ուր վրիպակաւ գրի՝ ստորագրութիւն)։
Տեսանեն զնա անդր քան զամենայն սրայարձակ երեւոյթ մարմնական անցեալ բոլորովիմբ. (Պրպմ. ՟Ի՟Է։)
ἑξίσταμαι stupeo, exstupefio ἑκπλήσσομαι percellor θαυμάζω miror, dmiror. Մեծապէս զարմանալ. սխրանալ. հիանալ. հրաշանալ. պակնուլ. արմննալ նմալ.
Հրաժարեցէ՛ք յամենայն նիւթական իրաց, որ սովորեցաւ վայրաքարշ առնել զհոգի։ Զմարմնոյս մերոյ տկարութիւն, եւ զվայրաքարշ բնութիւն. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Դ։ Ի գիրս խոսր.։)
Ընդէ՞ր ոչ զխորհուրդ մարմնոյ եւ արեան իւրոյ աւանդեաց ի շաքար, ի նուշ, եւ ի վարդաջուր. (Բրսղ. մրկ.։)
Յերկինս վերաթեւել։ Վերաթեւեալ ընդ առաջ քրիստոսի։ Վերաթեւել ի տեղի անկելոց հրեշտակաց։ Վերաթեւեալ ելանէ յանմարմնականացն դադարս։ Առ փրկչական մարմինն վերաթեւեալ ամբարձցիս։ Վերաթեւեալ ի վերին աշտարակն սիոն. (Նեղոս.։ եւ Ճ. ՟Գ.։ Շար.։ Զքր. կթ.։ Յհ. իմ. ատ. եւ Յհ. իմ. երեւ.։ Յհ. կթ.։)
Վերածագեաց մեզ արեգակն արդարութեան։ Լոյս ի յերկնից վերածագեալ՝ ի ձեւ խաչի մարմնոյն խաչեալ. (Զքր. կթ.։ Շ. վիպ.։)
Այսօր անճառ բանն ի սկզբանէ՝ մարմնով յերկինս վերակոխէ. (Գանձ.։)
Վերակոչէ զնա ի կարգ սարկաւագութեան. դարձեալ վերակոչեն ի քահանայութիւն։ Մի՛ զանկատարս հոգեւոր եւ մարմնաւոր հասակաւ վերակոչեսցէ յաւստիճան եպիսկոպոսութեան. (Վրք. սեղբ.։ Շ. ընդհանր.։)
μετάγω transfero եւ այլն. Ի վեր յերկինս փոխադրել հոգւով, եւս եւ մարմնով. կր. փոխիլ յերկինս.
Անմահք են հոգիք, եւ վիճակակիցք անմարմնոցն. (Լծ. կոչ.։)
Վկայքն՝ վտանգակիր եւ երկչոտ մարմնովս չարչարակից եղեն քրիստոսի. (Տօնակ.։)
Վրիպագութ սէր մարմնաւոր հարց. (Լմբ. սղ.։)
Երկու հրեշտակօք տաղաւարեցաւ ընդ նմա։ Ընդ հովանեաւ ամենազօր խաչի քո տաղաւարիմք։ Ի սմին տան տաղաւարեսցի։ Ոչ միայն փարեցաւ բազմեալ, այլեւ բնակեցաւ տաղաւարեալ։ Խորան հովանւոյ սփռեաց, զի անյարկքն տաղաւարեսցին։ Մարմնով ի վերայ երկրի տաղաւարիք ... Յորժամ ի մարմնի տաղաւարէիք. (Լծ. կոչ.։ Խոսր.։ Նար.։ Սկեւռ. լմբ.։ Երզն. մտթ.։)
Տապակիլն մարմնով կամ սրտիւ.
ՏԱՐԱԾՄՈՒՆՔ. τετάνοι tensiones. Ձգմունք մարմնոյ ախտացելոյ.
Տհարժանելի օթեւանք։ Մարմնոյս տարժանելի կիրք։ Կարի ծանր եւ տարժանելի։ Տարժանելի հեշտականք. (Նար. ՟Ը։ Լմբ. սղ. ՟Լ՟Զ։ Մաշկ.։ Զքր. կթ.։)
Ըմպեմ զտարմնաձայնականին որպէս զջուր ուխտից զքերթածս լաւացն։
Անունակն նիւթոյ յանցանաց, տարօրինակն մարմնաւորաց. (Նար. մծբ.։)
Որպէս ի տեղատարափաց բռնութիւն է ի մարմնական գնացս անկեալ։ Տեսանե՞ս զհոյլս տեղատարափացս ահագին եւ սոսկալի. (Մաշկ.։)
Զոր հարցմամբ ի նմանէ տեղեկանայր մարմնով հրեշտակն. (Շար.։)
Յերից միութենէն մին ի մարմնի տեսաւորի։ Զիա՛րդ անտեսանելին տեսաւորեցաւ։ Մարմնովն տեսաւորեցաւ աշխարհի, այլ ոչ յատուկ աստուածութեամբ. (Ճ. ՟Գ.։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ը։ Ոսկիփոր.։)
Ի շուք շնորհի՝ զարդու անմարմնոցն տեսաւորեցաւ։ Կայսերական դիմաց ահագին տեսաւորեցաւ. (Նար. մծբ.։)
Տէրունեան սուրբ մարմինն։ Տէրունեան մարմնոյ եւ արեան։ Ի տէրունեան մեծի սուրբ զատկին։ Խոյս ի չարէն ետու առ ի լրըումն տէրունեան հրամանին։ Ծառայո չար եւ վատ ըստ տէրունեան յանդիմանութեանն. (Անյաղթ բարձր.։ Շար.։ Եղիշ. ՟Ե։ Յհ. կթ.։ Նար. ՟Է։)
տեասեալ զտիտանեանն զկայն վիթխարի եւ աշխոյժ, զգերամբարձեալն մարմնոյն տրամադրութեամբ՝ աստուածօրէն իմն պատուով պատուեցին, նեբրովթ կոչելով, բէղ, բահաղ, դիոս, որմըզդ, արամազդ. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Առ փայտն՝ որ քան զնաւափայտն տկարագոյն է, աղաղակէ։ Որ թուին անգամք մարմնոյն թէ տկարագոյնք իցեն. (Իմ. ՟Ժ՟Դ. 1։ ՟Ա. Կոր. ՟Ժ՟Բ. 22։)
Ծնողին զամենայն նուիրեաց վասն տնտեսաբար յաղագս մարմնոյն ազգակցին մերոյ. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
ἕρως desiderium, cupiditas, amor. Տռփանք. ցանկութիւն. տենչ սաստիկ. եւ Սէր հոգեւոր կամ մարմնաւոր իրաց.
Տըտպատեսակ կեղեւով մարմնական վարուց. Տըտպատեսակ համովն (ձիթենին) զթթուագոյն առաքինութիւն առակէր նոցա, եւ զխոշոր վարս. (Վրդն. երգ.։ Երզն. ՟ժ. խորան.։)
Րակերպեալ մարմնով՝ մաքուր հոգւով. (Գանձ.։)
Յիշատակ բարի՝ անձին ե՛ւս ցանկագոյն, քան մարմնոյ՝ իւղ. այսինքն համբաւ բարի պարարէ զոսկերս. (Ածաբ. ժղ.։)
Որպէս ի սեղանս եթէ ոք ցեխաթաթախ մարմնով կամ ձեռօք մատչիցի. (Ոսկիփոր.։)
Ւիւթանիւթ մարմնով. (Շ. տաղ.։ եւ Գանձ.։)
Այլք ընչիւք պատրեալք լինէին, եւ կէսք փաղաքշանօք մարմնական սիրոյ։ Ոչ ընդ փաղաքշանս ուրուք մեղկէր առ գովութեամբ. (Վրք. ածաբ.։)
Ոչ ամենեցուն է լոյս տեսանելի, փայլածո՛ւն է ի հնութիւնս (այսինքն անդստին ի բնէ), որպէս որ ի նմանէն ի վերայ ամպոց։ Եթէ լինիցի ի մորթ մարմնոյ իւրոյ փայլիւն ինչ փայլածո՛ւն լսնտցեալ. . . եւ ահա ի մորթ մարմնոյ իւրոյ փայլիւն փայլածո՛ւն լսնացեալ. (Յոբ. ՟Լ՟Է. 2։ Ղեւտ. ՟Ժ՟Գ. 38, 39։)
Առագաստ՝ յորում բանն փեսայացաւ ի մարմնի։ Առագաստ անճառելոյ բնակողին ի քեզ փեսայացեալ բանին. (Պրոկղ. ի կոյսն.։ Շար.։)
Պետրոս բաժանի ի հոգի եւ իմարմին. եւ ո՛չ հոդւոյն փոխատըւ է զանուն եւ զսահման նորին, եւ ո՛չ մարմնոյ. (Դամասկ.։)
ՓՈՒՇՏԻՊԱՆ կամ ՓՇՏԻՊԱՆ. պ. փիւշդիպան, փիւչդիվան. (իբր Կշտապան, թիկնատու) Թիկնապահ. անձնապահապետ. մարմնապահ. նեցուկ. օդնական. նիզակակից. զօրական ի զօրավիգն պատերազմի.
Փոփոխմունսշնչոց յայլեւայլ մարմինս։ Փոփոխմունս ոգւոց ի մարմնոց ի մարմինս։ (Եզնիկ.։)
Հրեշտակաց դասակից առնէ՝ սրբոց քաղաքակից։ Տո՛ւր դատ առնել ըստ սոսխին, զրկող մարմնոյ՝ քաղաքակցին. (Խոսր.։ Յիսուս որդի.։)
Ելի ի ծառ մարմնոյ ժանդին, քաղցրահամ սէր երկրային. (Յիսուս որդի.։)
Տկարացեալ մարմնով, եւ հզօր զօրութեամբ. զարհուրեալ, եւ քաջալերիչ աշխարհի. (Մեկն. ղկ.։)
Եցոյց յիւրում մարմնի զկատարեալ քաջութիւնսն. (Ոսկ. ես.։)
Որ եւ ըստ մարմնոյն եւս ազգակից տեառն՝ քուեր որդիք. (Տօնակ.։)
Երեքս աղյս (հոտ, ճաշակ, շօշափ) յուսնականս ինչ. ոչ օգտակարին, այլ միայն ի մարմնոյ կազմած. (Սեբեր. ՟Ժ՟Զ։)
Քուն ետ յօգնութիւն մարմնոց եւ ոգւոց։ Մատուցանէ օգտութիւնս։ Յօգտութիւն իշխեցելոց. (Փիլ.։)
Յադամազգեստ ի մարմնի քում ցուցեր նոցա. (Ճշ.։)
Որ մարմնովս աղախին է, բայց ազատ եւ ազատաբարոյ է կամօք. (Փիլ. իմաստն.։)
Ուր Հոգի Տեառն է, անդ ազատութիւն է։ Սպրդեցին մտանել դիտել զազատութիւնն մեր՝ զոր ունիմք ի Քրիստոս Յիսուս։ Զի դուք յազատութիւն կոչեցեալ էք եղբարք, միայն զի ազատութիւնն ձեր ոչ լինիցի ի պատճառս մարմնոյ. եւ այլն։
Աղբիւրացաւ ի մեզ ի սուրբ մարմնոյն զանազան վտակք Հոգւոյն շնորհաց. (Լմբ. սղ.։)
Բիւրապատիկ չարեօք զկեանս մարմնոյն աղջամղջեալ ապականէ. (Երզն. մտթ.։)
Որ առ ի քէն մարմնովն ընկէց զամբարտաւանն յաթոռոյ. (Շար.։ Որպէս եւ զայլոց ասի.)
Ամենասուրբն ի մեղաց։ Ամենասուրբ թքովն եբարձ զկուրութիւն հոգւոց եւ մարմնոց մերոց.( Եղիշ. մկրտ. եւ Եղիշ. ի չարչարանս.։)
Սէր ամուսնական։ Մաքրել զմիտս եւ զխորհուրդս յամենայն մարմնաւոր ամուսնական մտածութեանց. (Նար. երգ.։)
Ո՞ւր իշխիցեն շշնջել, թէ հրեշտակք ընդ կանայս ամուսնացան. զի նոքա հրեղէնք կոչին, եւ մարդիկ կաւեղէնք։ Չէ՛ մարթ անմարմնոցն ընդ կանայս մարմնաւորս ամուսնանալ. (Եզնիկ.։)
Ի վերայ մարմնոյ միաւորութիւն՝ այլայլումն գործէ. (Նիւս. բն. ՟Գ։)
Ոչ անկեալ ի ներքոյ ախտից մարմնոյ եւ հոգւոյ.
Անարատապէս քաղաքավարիլ ի մարմնի. (Արիստակ.։)
Անարատապէս քաղաքավարիլ ի մարմնի. (Արիստակ.։)
Քան զկաւն անարգագոյն՝ կեանք նորա։ Որք թուինն՝ թէ անարգագոյնք իցեն մարմնոյն. (Իմ. ՟Ժ՟Ե. 10։ ՟Ա. Կոր. ՟Ժ՟Բ. 23։)
Զանբուժականն մարմնեղէն ախտին ի մարդկեղէն դեղարանաց. (Սհկ. գալստ.։)
Մարմնական մխիթարութեան հանապազորդ անգոսնումն. (Վրք. հց. ՟Դ։)
Ծառայք անդամայաղթք, առողջք։ Յորժամ տեսանիցես եւ գլխաւորս քաղաքաց մարմնագեղս՝ անդամայաղթս. (Ոսկ. ես.։)
Չարաչար եւ անխրատապէս՝ զորս մարմնոյ իւր են, ի վերայ անմարմնոյ էութեան հայեցուցանեն ոմանք. (Կիւրղ. գանձ.։)
Կերակրոց տենչանք, եւ օտար ընչից բաղձանք, եւ փառամոլութիւնք, որովք անկղիտանամք ի տրփանացն։ Յայսոսիկ անկղիտանամք մեք կրօնաւորքս։ Մի՛ երբէք ցանկութեամբք մարմնոյ անկղիտանալ. եւ այլն. (Սարգ. ստեպ։ Իսկ ի Հին բռ. գրի.)
Մարմնոյն հարկ է ի համանիւթոյ մարմնոյ, կամ յանհամանիւթոյ՝ բաժանեալ գոլ. (Անյաղթ առած.։)
Կարի անհաւատալի գործ նախախնամութեան՝ վասն մեր մարմնաւորութիւն Աստուծոյ. (Նիւս. բն.։)
Զանմարմնական բնութիւնն եւ զանհիւթական. (Ոսկ. խչ.։)
ὡνείδισας ψυχήν. improperans animamsuam. Որ նախատինս դնէ անձին իւրում. ոտնհարու հոգւոյ եւ մարմնոյ իւրոյ.
ἁύλως. immaterialiter. Անխառն գոլով ի նիւթոյ. անմարմնաբար. հոգեպէս. իմանալի օրինակաւ.
Անմարմնապէս եւ աննիւթաբար. (Մաքս. ի դիոն.։)
Ոչ պարզաբար եւ անորոշապէս ասաց չարչարիք, այլ ի վերայ եբեր զմարմնովն. (Պրպմ. ՟Լ՟Թ։)
Միանալ ասեմք բնութեանցն անստացականի եւ ստացականի անշփոթաբար եւ անբարժանապէս ... ստացական, մարմնով, եւ անստացական աստուածութեամբն. (Խոսրովիկ.։)
Ի բազում աւուրս ուրախ եղեալ՝ եւ մարմնով եւ հոգւով, յիրսն (կամ յիւրսն) անտաժան անդրէն դարձաւ. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Անցո՛ զչարութիւն ի մարմնոյ քումմէ. (Ժղ. ՟Ժ՟Ա. 10։)
Ի մարմնաւոր խրախուսութեանս զմի բաժակ որ անցուցանիցէ վասն համեստութեան, զարմանալի է. (Սեբեր. ՟Թ։)
κοσμικός. mundanus, mundi, βροτικός, saecularis. Ստորին աշխարհիս. աշխարհային. երկրաւոր. նիւթական. տարրական. մարդկային. արտաքին. մարմնաւոր. կենցաղական. քաղաքական. եւ Աշխարհասիրական. տիւնեէվի, ալէմի.
Դուք յաշխարհէ աստի էք, եւ ես չեմ յայսմ աշխարհէ. զաշխարհական մտածութիւնս եւ զմարմնականս ասէ։ Յաշխարհական իսկ օրինակ եկն. եւ զի՞նչ ասէ. կին յորժամ ծնանիցի, եւ այլն։ Կերակուրք, լուացմունք, եւ զինչ եւ իցեն գործք աշխարհականք. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 7. 33Պ եւ ՟Ա. 17։)
Աշխարհական. իբր կենցաղական, երկրաւոր, մարմնաւոր. տարրական. աշխարհի. աշխրքի. տիւնեեվի.
Աշխարհօրէն. մարմնապէս. հանդիսապէս ըստ աշխարհի. յն, πανηγυρικῶς, ut in publicis festis.
Ապականակիր մարմնոյս զգայարանօք։ Երկիր ոչ զայս ապականակիրս կարծեմք ասացեալ, եւ այլն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. առակ.։)
Մահկանացու եւ ապականացու էառ մարմին. (Կիւրղ. գանձ.) իմա՛ որպէս յն., որ զանանգոսնելի կիրս ի մէջ բերէ. իսկ Անապական ասի՝ որպէս յն. φθαρτός , որ զանանգոսնելի կիրս ի մէջ բերէ. իսկ Անապական ասի՝ որպէս յն. ἁδιάφθαρτος իբր ազատ յանգոսնելի կրից, եւ ի փտութենէ մարմնոյն ի գերեզմանի։ cf. ԱՆԱՊԱԿԱՆ։
Եւ ծնար զնա մարմնով ապրեցուցիչ՝ աստուածածին. (Շար.։)
Որպէս ի մարդկանէ պօղոս յատկացեալ՝ դէմ առկոչի. իսկ յանմարմնոցն գաբրիէլ առանձնացեալ՝ դէմ անուանի. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Առ սպանումն մարմնասպան եւ հոգեկուլ վիշապին, եւ ի բաց ձգելով զառաջնակուլն ի սկզբանէ. (Պիտառ.։)
Արժանատենչալի ե՛ւ զայրն ե՛ւ զմիտսն երեւեցուցաք։ Զամենագեղեցիկ, եւ զարժանատենչալի երեսսն, զոր աչք մարմնոյ ոչ տեստնեն. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. լին.։)
Արիւնագոյն երեւէր երկնայնոցն Քրիստոսի, զի յայտ արասցէ թէ ի պատերազմէ եկն ... զոր տեսեալ երկնայինքն արիւնագոյն մարմնով. (Վահր. յար.։)
Ահիւ սարսափմամբ տագնապին վերինքն՝ ելմամբն Յիսուսի արիւնազարդ մարմնով. (Գանձ.։)
Տեսեալ զնա արիւնաներկ մարմնով. (Վահր. յար.։)
Արիւներանգ մարմնով ունի զգեցեալ պատմուճան գղեցիկ. (Վահր. յար.։)
Որոյ արմն է խարսխեալ. հաստարմատ.
Զմարմնոց զկամս արտամերժեալ. (Մաշտ.։)
Առաւել քան ի մարմնի, յորժամ արտաքսանայ՝ քան զմարմինն լինի քաջատես եւ իմաստուն հոգին. (Կաղանկտ.։)
Առ ափրոդիտականսն վաւաշոտութիւնք ... ի մարմնի ցաւք եղեն. (Պղատ. տիմ.։)
Զոր ոմանք բազմագլուխ գազան կարգեցին զպարարումն մարմնոյն, տե՛ս զի նոքա նախ զնա սպանին. (Եղիշ. երէց.)
Երկուք ծնանին ցանկութիւնք (մարմնոյ եւ ընչից), եւ ի նոցանէ բազմակերպիքն ամենայն՝ չար ուղէշք՝ զմիմեամբք խուռն հիւսեալք. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Ոչ ըստ հասարակաց բնութեան մարմնոյ եղեւ բաղկացումնն (կամ բաղկացութիւնն) տեառն. քանզի ա՛յն ինչ կատարեալ մարմնով գոյր յղացեալ. (Բրս. ծն.։)
Որ միանգամ կամին բարեմարդիկ լինել մարմնով. (Գաղ. ՟Զ. 12։)
Զմարմնական յօդուածոյս անունն բացաձայնէ ի վերայ սոցա. (Լմբ. սղ.։)
Աստուած անպարագրելի եւ անբաւ, թէ եւ բաւանդակեցաւ ի մարմնի անպարագիծն Աստուած. (Շ. բարձր.։)
Մեղօք տկարացան զգայութիւնք հոգւոյ եւ մարմնոյ. զորս վերստին արարչագործն բժշկապետեաց նորոգութեամբ. (Տօնակ.։)
Որ ի մեզ բնաւորականքն են՝ հոգեկանք եւ մարմնականք։ Բնաւորականօքս ընդդիմամարտեալ. եւ այլն։ (Յհ. իմ. երեւ.։)
Թէպէտ եւ բնաւորակից ընդ նմա է (հոգին ընդ մարմնոյ), եւ կամ բնակէ եւ շրջի, հեռի ուրեմն անջատեալ խորհրդովք. (Փիլ. լին.։)
Անքանակն քանակաւորի բոլորամասն մարմնով։ Բոլորամասն իննամսեայ ժամանակաւ ծնանի յայրին. (Զքր. կթ. ծն.։)
Ի մարմնի ամենեքեան էին, այլ ի գործս մարմնոյ եւ հոգւոյ ոչ բոլորեքեան. (Եզնիկ.։)
Ոչ եթէ սահմանք ինչ զաստուածականն բովանդակեցին, որով լին է ամենայն, եւ է յամենայնի, եւ ի վերայ ամենայնի։ Վասն մեր էջ ի չքաւորութիւն, եւ ամփոփեցաւ ի մարմին, բովանդակեցաւ ճշմարտութեամբ ի մարմնին. (Ագաթ.։)
Ո՞ր հայր մարմնական այնպէս բոցակիզի, յորժամ տեսանէր զորդի մեռեալ. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Բ.)
Գեղեցկապէս փութով փոխեցէ՛ք զմարմնաւոր թմբկահարութիւնս ընդ հոգեւորսն. (Թէոդոր. ի կոյսն.։)
Անթիւ հրաշից գործօղ ցուցար, մարմնաւորաց գերազանցար. (Գանձ.։)
Գունագեղէ եւ զերկրորդն ըստ չափոյ զգալոյ եւ վերնահայեաց աաչց մարմնեղինաց։ Գունագեղի յիւր մարմինն եւ յարիւնն կենսատու. (Վրդն. ծն.։)
Դասակարգել ընդ զօրս անմահից. ընդ անմարմնական բազմութիւնսն. ի դասս մատենագրի. (Զքր. կթ.։ Շար.։ Նար. գանձ.։)
Զժամանակ ձմերանն պատրաստել, որ էր դարմանակիր մերկ մարմնոց. (եթէ չիցէ գրելի՝ դարժանակիր). (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Մասունք մարմնոյ թեթեւացեալք՝ դիւրախաղացք լինին. (Փիլ. քհ.։)
Թանձրամած խաւար եգիպտատանջ ախտից մարմնոց հեշտութեանց. (Անան. ի պետր.։)
Յաղագս եղբայրացելոյ ընդ մեզ մարմնեղէն բնութեանն. (Մամբր.։)
Զեղբայրացեալն մեր ըստ մարմնոյ, եւ զաստուածն ըստ բնութեան. (Հ. կիլիկ.։)
Մահ՝ տրոհութիւն եւ զատուցումն է շարագրեցելոցն մարմնոյ եւ հուոյ. (Փիլ. այլաբ.։)
Զարգացումն ըստ հոգւոյ եւ ըստ մարմնոյ. (Վրդն. ծն.։)
Զարմանալի աթոռ. իբր տեղի հանգստեան մարմնոյն Քրիստոսի ի ժամ թաղման.
θαυμαστός mirabilis, admirandus Զարմանալի. սքանչելի. հրաշալի. ընտիր. աննման. ապշութեան արժանի. արմնալու.
ἕκστασις, θαῦμα admiratio, stupor Զարմանալն. զարմանք. հիացումն. ապշութիւն. յափշտակութիւն. արմննալը, արմանք, մտքով յափշտակուիլը.
Անսկիզբն բանն ... սկզբնաւորեալ ի կուսէն՝ մարմնով զգեցմամբ. (Շար.) այսինքն առնլով զմարմին։
Իւրով յարութեամբն շնորհեաց մարդկան զյարութիւն եւ զյոյս վերստին զգենլոյն մարմին ննջելոցն հոգւոց, զերծեալք հոգիքն անմարմինք եւ յանմարմնաբար զգեցութենէ թշնամոյն. (Ղեւոնդ.։)
Թէ ի նմին զեղխութեան (արբեցութեան) մնացեալ յերկարեսցէ, որոշեսցի։ Եւ ո՛չ մարմնական զեղխութեամբ զսուրբ աւուրցն խորհուրդ արհամարհել. (Յհ. իմ. ատ.։)
Առ ի յիմանալեացն եւ յանմարմնոցն գոյացութեանց զուգալցեալ. (Մաքս. եկեղ.։)
Սակաւով մարմնով զուգախնոյր. եւ որչափ անհոգեղուտք էին, ներքոյ յոլովիւք եւ հոծագոյն մարմնով. (Պղատ. տիմ.։)
Մինչեւ լուծեալ (ի մարմնոյ՝) յանդիման կացցէ զուգակապողին. (Մաքս. եկեղ.։)
ԶՈՒԳՈՒԹԻՒՆ. (ի գոյականէս Զոյգք). συζυγία, σύζευξις conjunctio, conjugium Զոյգք գոլն. ջուխտ ըլլալը. եւ Լծակցութիւն. զուգաւորութիւն ըստ մարմնոյ. ջըխտելը. եւ պսակ.
Պատարագեցաւ զուգաւորութեամբ տատրակաց ... զի զզուգութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ մերոյ պատարագեսցէ. (Կամրջ.։)
Ոչ Զէակցութիւնն, այլ զմիաւորել մարմնոյն առ բանն Աստուած նշանակեն. (Խոսրովիկ.։)
Զոչ էն ի վերայ սոցա (զզգայարանս ի վերայ անմարմնոց) էացուցանել՝ ըստ մեզ զիջանելով. (Սարգ. յկ. ՟Ժ։)
Առաւել քարշիմք ի թանձրագոյն եւ յընդդիմահար մարմնոյս. (Մագ. ՟Ա։)
Սակս թանձր եւ ընդդիմահար մարմնոյս. (Տօնակ.։)
Ընտրողապէս զժուժկալութիւն ի գլուխ տանել։ Ոչ գիտեն ընտրողապէս կալ ի մարմնի. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ա։)
ընդ ծանր եւ թանձրագունի մարմնոյ կապեալ. (Մաշկ.։)
Փայտիւն զթանձրագոյն եւ զգործով մեղսն յայտ առնէ, որ է յատուկ մարմնոյ. (Գր. հր.։)
(Պօղոս ի բանից օրինաց) թանձրամասն մարմին առնլով՝ մանրէ տեսութեամբ, եւ հոգեւոր զնա ի մարմնականէն գործէ. (Նիւս. երգ.։)
Դրօքն փակելովք մարմին թանձրամասն մտանել՝ ի մարմնոյ եւ յոսկերաց հաստատեալն. (Բրս. հց.։)
Թանձրամասն մարմնով անարգելաբար մտանէ ընդ փակեալ դրունս. (Սարկ. մարդեղ.։)
Թեթեւաբեռն մարմնով եւ մտօք սլացեալք. (Շար.։)
ῤαγδαῖος impetuosus Թեթեւ անդամօք, դիւրաշարժ մարմնով.
Թեւասքօղեալ պաշտի ի հրեղէն անմարմնականացն. (Լմբ. ստիպ.։)
Կարծեօք են բարիք, զորովք զանց առնելի է իբրեւ զժամանակէիւք եւ զնուաստիւք։ Այսոքիկ ժամանակեայց եւ այլոց ոմանց մարմնոցլ տիրապէս ասի. (Նիւս. կուս. եւ Նիւս. կազմ.։)
Ի ժամանակիս ծանրանայ մարմնաւոր կենօք։ Նուաստագոյն ժամանակէիւքս զանձն ամբառնան. (Նիւս. կուս.։)
զիարդ մարմնապէս ո՛չ է անդ, այլ իմանալաբար. (Վրդն. սղ.։)
Կայք ամենայն եւ շարժութիւն իմացութեանցն եւ անձանց՝ (աստուծոյ հոգւոց) եւ մարմնոց. (Դիոն. ածայ.։)
Հոգին (ըստ ինքեան) ոչ է լծեալ ընդ մարմնոյն, այլ՝ էութիւն ինքնակատար անմարմին է. (Նչ. եզեկ.։)
Մարմնոյս տխեղծութիւն փոքրագոյն է ասել վասն հոգեւոր իրացն խազմութեամբ (կամ խազմութեան). (Պետ.։)
Ի խաչաչարչար եւ ի բազմատանջ մարմնոյն. (Վրդն. լս.։)
Մերակերպարան խառնութիւն։ Անապական խառնութիւն կերպացեալ զմերս ի մարմնի։ Աստուածութեանն խառնութիւն բովանդակապէս. (Նար. ՟Ժ՟Դ. ՟Լ՟Դ. ՟Կ՟Է. ՟Ղ՟Գ։)
Կամ որպէս Խառնք. մարձաւորութիւն ըստ մարմնոյ.
Զկերակուրս եւ զմպելիս, եւ զխառնութիւնս, եւ որ այլ եւս մարմնաւոր հեշտութիւնս. (Ի գիրս խոսր.։)
Խարշատումն է մարմնոյ. (Վանակ. յոբ.։)
Մարմնովն ի գերեզմանի, եւ հոգւովն ի խաւարաբնակ արգեալս դժոխոց. (Գր. հր.։)
Զինչ պիտոյ է մարմնոյ առողջութիւն, եթէ աչքն խաւարազգած խափնուցուն. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 20։)
Նախ առ հոգիսն հայցելով խնայումն, եւապա մարմնոցն. (Վրդն. թուոց.։)
Յողորմութենէ քրիստոսի խնայումն մարմնաւոր կենաց լնիցի. (Կանոն.։)
Մսուրն եւ խանձարուրն զխոնարհաձիգ մարմնոյն աղքատութիւնն ի մէջ բերէին. (Ագաթ.։)
Անկանիլն ոչ միայն զմարմնոյ խոնարհումն կոչէ. (Ի գիրս խոսր.։)
Որպէս զգայարանք ազդեցուցիչ են մարմնոյն, նոյնպէս եւ ձայնաւորն՝ խոշորաձայնին։ Քանզի կիսաձայնութիւն սոցա ի խոշորաձայնիցն երեւեցան. (Երզն. քեր.։)
Զաղեկերսն մարդկեղէն մարմնոցն ... եւ արեան, ի միջոյ խորհրդականաց քոց աստուածեղինաց. (Իմ. ՟Ժ՟Բ. 5։)
Ի միջին ասեմք զսրտին բնակութիւն, եւ զնոյն խորհրդարան հոգւոյ եւ մարմնոյ. (Եղիշ. յես.։)
Պինդ եւ հաստ մարմնով.
Ըստ մարմնոյն հնազանդէր ծառայակերպ տեսակաւ հասարակաց հօրն. (Մամբր.։)
Կազմութիւն մարմնոյ մերոյ։ Յորինուած կազմութեան մարմնոյ քում սենեկի։ Կազմութեամբ մարմնով հիւանդոտ էր. (Խոսր.։ Նար. ՟Խ՟Զ։ Ճ. ՟Բ.։)
Կիսաներկ պատմուճանաւ մարմնոյ. (Լմբ. համբ.։)
Հոգին է առաջնորդական եւ կենդանական մարմնոյ. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Է։)
Կենդանաշէն տաճար մարմնոյս իմոյ. (Ճ. ՟Դ.։)
ոչ անշունչ, այլ եւ ոչ ի շնչոյ եւ ի մարմնոյ կենդանօրէն բաղկացեալ. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Կերակրական մարմնոյն զօրութիւնն։ Կերակրականին բնութեան։ Գործարանք են, կերակրականին՝ բերանն, ստամոքն, եւ այլն. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
ԿԻՍԱՆՁՆ ԿԻՍԱՆՁՆԵԱՅ. Կէս անձամբ, կամ մարմնով, իրանօք.
Ձեւն բաղկացեալ մարմնոյս եղեւ կորովագոյն. վեց տափարակ քառանկիւն՝ հաւասարակողմնունելով բարձք. (Պղատ. տիմ.։)
τυφλώτης, τύφλωσις, πώρωσις , ἁορασία, ἁβλεψία caecitas, excaecatio, privatio visus. Կոյր գոլն. պակասութիւն տեսութեան աչաց մարմնոյ կամ հոգւոյ, շլացութիւն. անտեսութիւն. Խաւարումն.
Որպէս կուրութիւն աչաց ատելի կայ մարմնոյն, նոյնպէս եւ տգիտութիւն ոգւոյ ատելի է եւ աստուծոյ. (Կանոն.։)
Հաղորդիլն մարմնոյ եւ արեան կենարարին.
Համաձայնեալք անմարմնոցն՝ օրհնէին։ Ընդ որս եւ մեք համաձայնեալք՝ բարեբանեմք. (Շար.։)
Համաձայնեալք անմարմնոցն՝ օրհնէին։ Ընդ որս եւ մեք համաձայնեալք՝ բարեբանեմք. (Շար.։)
Մարմնակից. ունօղ զնոյնպիսի մարմին հողեղէն.
Ոչ իսկ կարէաք տեսանել (զմիածինն), թէ ոչ ի համանման համասնունդ մարմնոյ աստի երեւեալ էր. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 11։)
Համէութիւն են տարերք։ Օծ զօրութեամբ զհամէութիւն մարմնոյն քրիստոսի՝ մարմին քրիստոսի. (Լմբ. ատ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
πατριά paternitas. Հայր գոլ՝ առնչակից որդիութեան. ծնողութիւն՝ մարմնաւոր, կամ հոգեւոր, կամ աստուածային. լայնաբար՝ եւ Նահապետութիւն. եւ Քահանայապետութիւն զուարթնոց.
Որ վասն հաշմութեան մարմնոյ մատեան գտանել փրկութիւն. (Իգն.։)
Հարուստ իրօք զեղեալ. երեւելի մարմնով, ուժով, ընչիւք. եւ կամ անցեալ ըստ չափ զեղխութեան.
Տեսիլ մարմնոյն հեզահայեաց. (Լմբ. սղ.։)
Հեշտութիւնք աչաց եւ քմաց եւ ճաշակելեաց։ Հեշտութեամբ մարմնոյ։ Մեղացն հեշտութիւն։ (Խոր.։ Նար. ՟Ի՟Թ։)
Իբրեւ հիւանդ մարմնով կամ ոգւով.
Հոգեգումարք, եւ ոչ մարմնագունդք. (Նար. առաք.։)
Բոլորի մարդոյն, որ յոգւոյ եւ ի մարմնոյ ըստ շարադրութեան հոմակացեալ. (Մաքս. եկեղ.։)
Զինաւորին, եւ թագաւորին, եւ մարմնական հրամանատուին. (Նար. ՟Կ՟Ա։)
Զանպիտան քարինս զորպիսութիւն ձեւակերպեցին, աստուածացուցին։ Ձեւակերպել զորպիսութիւն էութեան հրեշտակաց։ Զմտացդ ձեռս տարածես, եւ զմարմնոյդ այնր նշանակ ձեւակերպես։ Մարմինս ըստ նմա ձեւակերպեսցի. (Լմբ. իմ. եւ Լմբ. սղ.։)
Զի անմահ բնութեամբն իւրով ոչ մահացաւ, այլ իմով մեռաւ մարմնով մահկանացուաւ. (Շ. միշտ էիդ.։)
Փոխեցելոյ ի մահկանացու մարմնոյս, եւ երթելոյ անդրէն դարձելոյ իբր ի մայրաքաղաք. (Փիլ. լին. ՟Գ. 11։)
Ըստ մարմնոյն աճմանն առ սակաւ սակաւ մասնաւորէր զաստուածային զօրութինն (առ արտաքս), որչափ բաւէին մարդիկ տանել. (Մեկն. ղկ.։)
Այսր հեծութեան, որ ի բոլորից շրթանց ընծայեալ քեզ մատուցանի։ Բարեբանեալ մարմնոյդ նուիրմամբ անմահապէս մատուցանիս։ Ի մեր հաշտութիւն միշտ մատուցանիս. (Նար. ՟Զ. եւ ՟Ծ՟Գ։)
Մարմնոյ աստուածազգեստի, եւ աստուծոյ մարդազգեստի. (Առ որս. ՟Ժ։)
Յերեւելն իւրում արդարոցն՝ զահ իւր յինքն ամփոփէր, եւ մարդատեսիլ եւ հրեշտականման երեւէր։ Նովիմբ մարմնով բարձրացեալ ի խոնարհութեանց, իբրեւ զմարդատեսիլ կերպարանացն՝ զոր առ՝ բարձրացուցանէր. (Ագաթ.։)
Յերեւելն իւրում արդարոցն՝ զահ իւր յինքն ամփոփէր, եւ մարդատեսիլ եւ հրեշտականման երեւէր։ Նովիմբ մարմնով բարձրացեալ ի խոնարհութեանց, իբրեւ զմարդատեսիլ կերպարանացն՝ զոր առ՝ բարձրացուցանէր. (Ագաթ.։)
Մարմնական մարմաջունք։ Մարմաջմունք ցանկութեան. (Պիտ.։ Տէր Իսրայէլ. յնվր. ՟Ժ՟Է.։)
Մարմնեղէն գոյակք. մարմնաւոր էակք.
Մարմնագոյիցս հոգիաձիր. (Նար. գանձ եկեղ.։)
ՄԱՐՄՆԱԶԳԱԾ ՄԱՐՄՆԱԶԳԵԱՑ ՄԱՐՄՆԱԶԳԵՍՏ ՄԱՐՄՆԱԶԳԵՑԻԿ. σαρκοφόρος, σαρκα φόρων carne vestitus, carnem gestans, carniferus. Որ զգեցեալ է զմարմին որպէս ի բնէ մարմին ունօղ, եւ մարմնացեալ, եւ մարմնաւոր.
Վասն մսապատ մարմնազգած լինելոյս. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 16։)
Եկեալ մերձեցաւ առ մեզ ըստ մարմնազգած մարմնապատն լինելոյ. (անդ. 19։)
Որ զմարմնով եւ զարեամբ արհամարհէր (դեւն), ի մարմնազգեաց մարդոյ (յանտոնէ) փախստեայ լեալ կործանէր. (Աթ. անտ.)
Ոչ հայր մարմնազգեաց, այլ՝ որդի. ո՛չ հոգին թանձրացեալ մարմնով, այլ միածինն ի հօրէ. (Կաղանկտ.։)
Ոչ ոք ի մարմնազգեստիցս եւ ի հոսանուտ բնութենէս։ Անհնար է մարմնազգեստի սրբութիւն ստանալ առանց մեծի ժուժկալութեան. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։)
Ի մարմնազգեստից ազանց՝ անմարմնոցն յաղթեալ ի փառս (սուրբ կոյս). (Տաղ.։)
Նա է աստուած մարմնազգեստ, իսկ մեք մարդիկ հոգեզգեստք։ Երկիր պագանել աստուծոյ մարմնազգեստի. (Աթ. ՟Ա։ Առ որս. ՟Ժ։)
Մարմնազգեցիկ խառնմամբ. (Անան. եկեղ։)
σωματοφθόρος corpore corruptus. Զեղծեալ մարմնով, ըստ պղծութեան, կամ ըստ խօթութեան եւ բնական պակասութեան.
Ընչասէր, կամ մարմնազեղծ, կամ արիւնահեղ։ Թէ ոք ներքինի իցէ, կամ մարմնազեղծ, եւ կեղծաւորութեամբ կին առնէ։ Խառնակէ ընդ ուրուկս, կամ ընդ այլ մարմնազեղծս. (Կանոն.։)
Որ ինչ ախորժ եւ հաճոյական է մարմնոյ. հեշտալի.
Խոստմունս մարմնախորժս ի վայելումն կացուցանէին. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Ունօղ կամ առօղ զկերպարան մարմնոյ. մարմնացեալ. մարդացեալ.
Քո թագաւոր գայ առ քեզ՝ աստուած մարմնակերպ՝ ի վերայ նստեալ անմաքուր կենդանեաց. (Մամբր.։)
ՄԱՐՄՆԱԿԵՐՊ. որպէս Մարմնական, մարմնաւոր. որ ինչ է ըստ մարմնոյ.
Բարեկամք մեծատանց բազում են, է՛ որ մարմնակերպ, է՛ որ հոգեւոր. (Համամ առակ.։)
σαρκολάτρης sarcolatra. Որ պաշտէ զմարմին եւ զմարմնաւորս. եւ մասնաւոր առմամբ՝ Այն որ դնէ ի քրիստոս ըստ ապողինարի լոկ մարմին անհոգի.
Դու յաաղգս այդորիկ անպատուես զիմ իմաստս՝ ո՛վ մարմնապաշտդ, եթէ ես մարմնապաշտ. (Առ որս. ՟Թ։)
Սպանօղ մարմնոյ իւրոյ. անձնասպան.
Մեք ոչ ուսաք մարմնասպանք լինել, այլ ախտասպանք. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա. ըստ ձ։)
Մարմնասպան լինելով յաւէտ՝ քան թէ ախտասպան. (Յհ. իմ. ատ.։)
Դառնակսկիծ եւ մարմնատանջ ողբովք. (Վրդն. պտմ.։)
Ատեցօղ մարմնոյ եւ մարմնաւոր գրգանաց.
Տեսանէին մարմնատեացքն զմարմնավարժութիւնքն, եւ ասէին. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Փայլեալ ի մարմնոյ կամ ըստ մարմնոյ. երեւելի. զգալի.
Քառասնաշառաւեղ մարմնափայլ լոյսս այս ի լճէ ջրոց ծագեցաւ ի սիրտս տօնասիրաց ժողովրդեան. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Քանցիչ եւ ապականիչ մարմնոյ.
Յետ մարմնաքանց հարուածոց մարմնոյն՝ զվերջին հնարագիտութիւն ած ի վերայ նորա զկինն. (Իսիւք.։)
Որ նուագի կամ նուագէ մարմնաւոր քնարաւ.
Ըստ սաղմոսի մարմնաքնար դաւթեան երգոցն. (Ագաթ.։)
Հոգիաներկ եւ մարմնաքնար երգողին (դաւթի). (Թէոդոր. խչ.։)
Զմարմնական եւ զառ ի բազմաց մեծաբնաբար զուգահիւսեալ տեսակաց եւ բնութեանց. (Մաքս. եկեղ.։)
ՄԵԾԱՀԱՆԴԷՍ. Ուր իցէ հանդէս բազմութեան. բազմաժողով. հանդիսական. Յօր յիշատակի քո մեծահանդէս տօնի։ Նոր մեծահանդէս տօնիւ սուրբ հայրապետիս։ Մեծահանդէս յաւուրս տօնի։ Գրել ի սիրտ մեծահանդէս այսմ ժողովոյ զյիշատակ անմարմնական վարուց նորա։ (Ճ. ՟Ը.։ Տաղ.։ Գանձ.։ Երզն. լս.։)
Մեծ մարմնով. ահագին մեծութեամբ.
Մահ՝ մեկնութիւն է ոգւոյ ի մարմնոյ։ Որոց այսչափ մեկնութիւն եւ որոշումն ի միջի է. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. ել.։)
Զքառասուն օր բոլոր մեկուսացաւ ի կերակրոյ մարմնականէ. (Աթ. ՟Գ։)
Յօրանջելն եւ ձկտելն՝ լինի ի մեղկութենէ եւ ի թուլութենէ մարմնոյն. (Եզնիկ.։)
Մեղսաթաթաւ մարմնովս զազրացեալ. (Մանդ.։)
իբր ἰλαστήριος, ἴλαος, ἴλεως propitius, habens vim propitiandi. Քաւիչ մեղաց. պատճառ քաւութեան մեղաց. մարկդիր սուրբ խորհրդոյ մարմնոյ եւ արեանն տեառն.
Արդ է ժուժկալութիւն՝ մեղաց ի բաց ջնջումն, ախտից օտարութիւն, մարմնոյ մեռուցումն. (Բրս. հց.։)
Զի՞նչ է այլ քաղց եւ ծարւ, եթէ ոչ մեռուցումն մարմնական ախտից. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։)
Ընդ ապականել մարմնոցն՝ ոչ ինչ հոգ տանի մերկութեն ոսկերացն. (Իսիւք.։)
Եւ σύνειμι coeo, convenio. Զուգիլ ըստ մարմնոյ. գալ առ միմեանս. գիտենալ.
Անմահ բնութեամբ, եւ մեռաւ ճշմարիտ՝ մերունական մարմնովն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Միոյն վա՛յ տայ ի գլորելն. եւ զայս մի՛ մարմնով միանձնացեալ իմանաս, այլ յինքնահաճուծեան աշտարակն ելեալ. (Լմբ. ժղ.։)
Լինի ազդումն նոցա ի ներքոյ ըստ միջակրծիցն՝ սրատեսակին անուանեցելոյ ջղուտ մարմնոյն. (Նիւս. բն. ՟Ի։)
γεωργία, -ιον, γεώργημα agricultura, agricolatio. Երկրագործութիւն. արդիւնաւորութիւն. ծառայութիւն. վաստակ. պաշտօն (մարմնաւոր կամ հոգեւոր).
Որ վասն քրիստոսի մարմնոյն մտածութիւնք եւ ճառք։ Զբանից եւ զգործոց եւ զմտածութեանց։ Ի սոսկ մտածութեան կայ։ Չարաչար մտածութիւն։ Հերձուածողացն մտածութիւնք։ Կղէանթէս այսպիսի իմն շարամանէ մտածութիւնս. (Յհ. իմ.։ Յհ. կթ.։ Պորփ.։ Աթան.։ Նիւս. բն.։)
Որպէս մարմնոյ ո՛չ է մի՝ տեսանելոյն զյագեցուցիչ իւր համադամս, եւ ճաշակելն. (Լմբ. համբ.։)
Ի վերայ Ոլիմպոսի դնել զսեսդոս (լեառն), եւ յայնր (վերայ) յարաբարդել զտերեւաշարժն բիղոն։ Ի քառից ծնեալ (տարերաց), եւ յերկուց յարաբարդեալ՝ հոգւոյ եւ մարմնոյ. (Մագ. ՟Ի՟Է. ՟Ժ՟Գ։)
Յարախառնիմք անդամք մարմնոյն ընդ գլուխն մեր եւ Աստուած. (Լմբ. պտրգ.։)
Մարմնոյ եւ ոգւոյ յարակցութիւն է մարդ. (Բրս. հց.։)
Քանզի անձնիշխան ես, ի հարկաւորն ոչ յարամնական երեւի։ Իսկ կամաւորն ոչ միայն յարամնական (կամ յարմնական) է, այլեւ զվերին փառսն նօթճէ. (Երզն. մտթ.։)
Անմարմնապէս մտանել. (Իգն.։)
Մի թէ մեռելո՞ց առնիցես սքանչելիս, կամ բժի՞շկք յարուցանիցեն։ Ես յարուցից զնա յաւուրն յետնում։ Զղազար կոչեաց եւեթ ի գերեզմանէն, եւ յարոյց զնա ի մեռելոց, եւ այլն։ Զիա՞րդ կարէ ասեն նման գոլ յարուցեալն ի մեռելոց՝ յարուցողին զնա ... Լուծէ՛ք զտաճարս զայս, եւ յերիս աւուրս յարուցից զսա. արդ յա՛յտ է որոց զգուշանանն, եթէ մարմնոյն յարուցելոյ՝ որդի ասի յարուցեալ ի մեռելոց. (Աթ. ՟Ա։)
Որչափ եւս առաւել ի վերայ բանին Աստուծոյ յաւէտաբաշխ դատաբար եւ ըստ ճշմարտութեան մարմնոյն. թուի գրելի գոլ, յաւէտ անբաղդատաբար։
Երկնային զօրքն վերինք անմարմնական, եւ յաւէրժական հարսունք անախտ հարսանեաց. (Նար. յովէդ.։)
Մարմնապարար յափրութեամբք յոռացեալք. (Մանդ. ՟Ի՟Ա։)
Ոչ մի ինչ ոչ ընդունելով յեղյեղումն եւ փոփոխումն։ Ոչ մի ինչ ոչ գոյացեալ յեղյեղումն՝ ոչ ըստ մարմնոյ եւ ոչ ըստ մտացն։ Յեղյեղմունս առ ի վատթարն առնուլ։ Տարերցն ի միմեանս փոփոխումն եւ յեղյեղումն. (Փիլ. ստէպ։)
Մարմնապէս, զի մի՛ ասացից յուդայապէս, եւ ոչ հոգեպէս աղօթէին. (Կլիմաք.։)
Յաղագս ցաւակիր ներգեւման մարմնոյ եպիսկոպոսին. (Յհ. կթ.։)
Խառնուած բնութեանն ոչ ներհակայի ցանկութեանց մարմնոյ, այլ եւ գործակից լինի։ Իսկ անձն (այսինքն հոգի) ներհակայի. (Նիւս. բն.։)
Ոչ զմարմնոյ ինչ յօդուածոց յայտ առնէ, այլ զմտաց բանիցն նկատութիւն. (Սեբեր. ՟Է։)
Նաշնակաբար ցօղն բանն է աստուածային։ Եգիպտոսի թագաւորն, որ է նշանակաբար միտք մարմնական։ Զտեսակն մտաց՝ զոր նշանակաբար երկին կոչեաց, եւ զտեսակն զգայութեան՝ զոր նշանակաբար երկիր անուանեաց. (Փիլ. ստէպ։)
λεπτόσωμος subtilis corporis. Նուրբ եւ անօսր մարմնով.
բոլորւթիւնք, մասունք, շաղկապութիւնք մասանցն։ Զհոդւոյ եւ զմարմնոյ շաղկապութիւն շարունակէ. (Դիոն. ածայ.։)
Մտցէ ձայնդ այդ Աստուածարեալ ընդ պատուաստ յօդիցս շաղկապութեան։ Յարմատոյն Դաւթի ընծիւղեալ մարմնով՝ անճառ շաղկապմամբ յանեղ ածուիդ. (Նար. ՟Ղ՟Բ. եւ ՟Լ՟Բ։)
Մարմնով շարամերձեալ, եւ հոգւով թշնամիք։ Յամուսնութիւնս ի զուգաբնակութիւնս շարամերձեսցի։ Շարամերձեալ առ գլուխն քրիստոս. (Ճ. ՟Ա.։)
Շարընթացելոց նիւթոց՝ էութիւն մարմնոյ. (Նար. խչ.։)
Շարժութիւն սմա բաշխեաց՝ զայն, որ ընտանի է մարմնոյ, այսինքն զեօթնեակն. (Պղատ. տիմ.։)
Զհոգւոյ եւ զմարմնոյ շաղկապութիւն շարունակէ։ Ամենակալ ասի, շարունակեալ եւ պարունակեալ զբոլորս, եւ այլն. (Դիոն.։)
Զանպարագիրն աստուած տեսին ի մարմնի շարունակեալ։ Վասն մեր ի խանձարուրս շարունակեցաւ։ Զհամատարած եւ զլայնանիստ ծովն շարունակեաց զերկրաւս։ Շարունակել ի տոռունս մեղաց. (Զքր. կթ. ստէպ։)
Ընդէ՞ր շրջանակեայ ծնօտք շուրջ զսեղանովն. (վասն զի) մարմնական ամենեցուն էութիւնն յեղյեղումն եւ փոփխութիւն ընդունի. (Փիլ. ել. ՟Բ. 70։)
Զքեզ տեսանել մարմնով նովին, ողջագուրել սիրով սրտին. (Յիսուս որդի.։)
Վասն աշխատելոցն հրամայեաց զհանգիստն, եւ ոչ որդնապարար մարմնասիրացն. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Ոչ ունայնացաւ աթոռ թագաւորութեան իւրոյ, իբրեւ մարմնացաւ. (Բրսղ. մրկ.։)
Ճնշեմ զմարմինս իմ ... վասն երկբայելի եւ չարակասկած մարմնոյս բնակութեան. (Սարկ. քհ.։)
Մարմնոյ ուրուք չարահաւելոյ, եւ անպատկանաւոր ելոյ առ ի յընդունելոյ զանձնաւորական ազդումն. (Սահմ. ՟Թ։)
Զի հարցէ զխայթոց մահու չարչարական մարմնովն՝ զոր ունէր. (Շ. ՟ա. պ. ՟Ծ՟Ը։)
Ծնաւ ի չարչարական մարմնոյ, եւ պահեաց անարատ զմարմինն. (Ճ. ՟Գ.։)
Կամեցան չարչարակից լինել սրբոցն։ Մահկանացու մարմնովս կարիցեմք չարչարակից լինել անմահ աստուածութեանն. (Եղիշ. ՟Է. ՟Ը։)
καταπλήσσω horrorem incutio, obstupefacio. Տայ պակնուլ. պախեցուցանել. հիացուցանել. եւ Ահացուցանել. արմնցընելով վախցընել. սէրս մէրս էթմէք.
Պաշարապինդ ելանել ի մարմնոյս. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։)
Պատերազմին, եւ պատերազմեալ լինին։ Որ ոք ի մարմնական ախտից պատերազմեսցի։ Ընդէ՞ր այսպէս պատերազմիմք ի դիւաց։ Զի՞նչ արարից հա՜յր, զի պատերազմիմ ես պոռնկութեամբ եւ սրտմտութեամբ։ Պատերազմեալ եղեւ ի պոռնկութենէ. (Վրք. հց. ստէպ։)
Մարմնակից եւ պատկերակից մեր եղեալ։ Որ յանարգ արգանդէ կոչես քեզ պատկերակիցս. (Նար. ՟Ծ՟Գ. ՟Կ՟Գ։)
Ընդ վայելչազգեաց եւ ընդ պատշաճագեղ տեսիլ մարմնոյն՝ ծանեան եւ զհոգւոյն գեղեցկութիւնն. (Սամ. երէց.։)
Ի կերակրոց ինչ հիւթական, որչափ մարմնոյ պատշաճական. (Շ. խոստ.։)
Ամպ ինչ լուսաւոր անջրպետեաց ի մէջ ժողովրդեանն եւ մարմնոյն (մովսեսի), շուրջանակի պատրուակեալ զնովաւ՝ առ ի յոչ իմանալ զթաղումն նորա. (Շ. յուդ. ՟Թ։)
իիւթական մարմնով յերկրի (այսինքն ի գերեզմանի) աշակերտաց քոց պարածածկեալ. (Շար.։)
Ազատ ի մեղայ մնալով՝ յաղթօղ մարմնականաց սխալմանց արար։ Որ առ իս կրին կրկին սխալմունք. (Խոսր. պտրգ. Նար. ՟Ժ՟Է։)
Ելանելով (հոգւոյ) ի մարմնոյս՝ ոչ ստորիջէ յերկիր. (Եղիշ. հոգ.։)
Բեմական ստորնաքարշ։ Մարդ ստորնաքարշ երկրաւոր։ Մեք մարդիկ գոլով ստորնաքարշ ի մարմնոյս իրք։ Թերեւս ոչ կարողութիւն էր իմանալ ստորնաքարշ լսողաց. (Նար. ՟Ծ՟Զ։ Լմբ. ժղ.։ Ներս. աբեղ. ի լմբ.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 26։)
Կա՛լ զդագաղաց մարմնոյս ... կարդա՛ զանուն վաղավախճան վսերիս. (Բենիկ.։)
Վատ՝ վտիտ՝ տկար մարմնով։
Երբեմն ի բարիս միտելով՝ որ են հոգեկան առաքինութիւնք, եւ է զի ի մարմնական վատթարական ախտսն. (Կիւրղ. ղկ.։)
Վարագուրեաց ի մէնջ զաստուածութիւնն իւր թանձրագոյն մարմնովն. (Իգն.։)
Ոչ մարմնական աչօք, այլ իմացօղ եւ վերահայեաց մտօք զնա նկատեալ տեսէ՛ք. (Լմբ. պտրգ.։)
Ընկղմեցաւ յանապական անօսր էութիւն՝ մարմնոյն վերաբերումն (մարմնազդեցութիւն). (Նար. կուս.։)
Հանապազորդ մարմնոյ դադարումն վթարումն իմն միաբան գոյութեան, եւ լուծումն գործէ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
Որք մահացու եւ վշտաչարչարն մարմնով մարտուցեալ պսակեցան. (Նար. ՟Ձ՟Ա։)
Քեւ լինի բժշկութիւն տարժանամեղ հիւանդութեան վհատեալ հոգւոց եւ մարմնոց. (Թէոդոր. խչ.։)
Զի՞նչ առաւելութիւն մարդոյ յամենայն ի տարժանման իւրում։ Ըստ վեց աւուրց տարժանմանց ... Ըստ մարմնոյ երկրաքարշ տարժանմանցս։ Զչորեքժամանակեան տարժանմունս։ Տարժանումն աստ, եւ գործք առաքինութեանն։ Երկովք եւ տարժանմամբք։ Աղբ կոչէ զմարմնոյ տարժանումնն եւ զաղքատութիւնն. (Ածաբ. ՟Ժ՟Զ։ Յհ. իմ. եկեղ.։ Մաշտ.։ Լմբ. իմ. եւ Լմբ. սղ.։)
Վասն մարմնաւոր տեսչութեանն տեառն։ Որ ըստ էուեւեանն անմայր եւ ըստ տեսչութեանն անհայր։ Ոչ միշտ կամէր նշանս ցուցանել, զի մի՛ բնաւ զտեսչութեանն իրս ապականեսցէ։ Ոչ մերժի յիւրմէ պատուոյն վասն տեսչութեանն։ Սկիզբն առնել բանին յառաջին տեսչութենէ անտի փրկչին մերոյ. (Սեբեր. ՟Է։ Մանդ. ի ծն.։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 4։ Պրպմ. ՟Խ՟Զ։ Եւս. պտմ. ՟Ա. 1։)
Մարմին տէրունական, եւ արիւն փրկչական։ Զոր առ մարմինն տէրունական լրբութեամբ յանցեաւ անարժան հաղորդութեամբն։ Մարմնակիցք տէրունական մարմնոյն. (Ժմ.։ Իգն.։ Ագաթ.։)
Մարդկօրէն ասեմ վասն տկարութեան մարմնոյ ձերոյ։ Պարտ է մեզ՝ որ կարօղս եմք, զտկարութիւն տկարացնզ բառնալ։ Վասն նորին տկարութեանն եւ անշահութեանն։ Ի տկարութենէ ձայնի աղօրւոյն։ Զի ծանիցէ ամենայն մարդ զիւր տկարութիւն։ Տկարութիւն՝ անպիտան յանդիմանի։ Իւրեանց տկարութեանզ մտօքն։ Մեռցի ի տկարութեան մովաբ.եւ այլն։
Մի՛ կրեսցուք ինչ վիշտս արտաքոյ մարմնական կարօտութեանս, եւ տնասպասեակ ախտից. (Լծ. ածաբ.։)
Տնկասաղարթ մարմնոյ աստուածութեանն խառնարան. (Նար. կուս.։) (իբր ծառ կենաց, որոյ պտուղն է աստուած՝ հանդերձ սաղարթիւք մարմնոյ իւրոյ)։
Դարձեալ տնտես հաւատարիմ, մարմնոյ հոգւոյ՝ միտք անմարմին, զիւրաքանչիւր պէտըս նոցին՝ տնօրինաբար տալ ըստ կարգին. (Յիսուս որդի.։)
Մահ տրոհութիւն եւ զատուցումն է մարմնոյ եւ հոգւոյ. (Փիլ. այլաբ.։)
Որ ինչ յաշխարհի է, ցանկութիւն է մարմնոյ, եւ ցանկութիւն է աչաց։ Բորբոքեցան ցանկութեամբք իւրեանց ի միմեանս։ Ծառայէաք ցանկութեանց եւ պէսպէս անառակութեանց։ Էր ի ցանկութեան մեծի՝ լինել ընդ նմա.եւ այլն։
Զատեաց որոշեաց զվաւաշոտ ցանկութիւնն յայլոց ցանկութեանց. որ արդարեւ չարագոյն է քան զամենայն ցանկութիւնս մարմնականս. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։)
Ոյր մորթ մարմնոյ է ցորենագոյն.
Վասն այնորիկ չքաւորի մարմնաւորօքն, զի դու փարթամասցիս հոգեւորօքն. (Սարգ. յուդ. ՟Բ։)
Ի մեծութիւնս կամ ի մարմնոյս փափկութիւնս թաւալելով. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Ըստ յարձակմանն շարժութեան տեսակք. փոխանցականն, եւ շարժական մարմնոյն ըստ ամենայնիվ, եւ ձայնականն։ Իսկ ոտք է փոխանցական գործարան. (Նիւս. բն.։)
Զի՞նչ օրինակ ի մարմնում Աստուածութիւն. որպէս հուր յերկաթում. ոչ փոխարկելով, այլ՝ փոխատրաբար։ Որպէս երկաթ ընդ հրոյ միաբանեալ՝ ընդունի զհուրն, ոչ փոխարկաբար, այլ՝ փոխատրաբար. (Բրս. ծն.։ Գր. տղ. թղթ.։)
Ոչ անմարմին բնութիւնն եղեւ եյլայլական, եւ կամ մարմնոյ ինչ թանձրութեան փոխարկական։ Ջերմին եւ չոր՝ ցրտին եւ գէճ՝ բնաւորական, զի աստեղաց բնութեանց է յոյժ փոխարկական։ Սա յարեւելս գոլով բոլոր իսկ ի լրման, եւ առ սակաւ սակաւ խաւար փոխարկական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Վասն մարմնականաց փորձութեանց։ Վասն օտար փորձութեանց՝ իւրական ստանան ցտրտմութիւնսն։ Ի պռիմիականսն անկաւ փորձութիւնս։ (Սահմ. Ը։)
Բայց զմարմնոյն յատկութիւն երբէք ոչ խորշի փոքրաբանել մեզ. (Գր. տղ. թղթ.։)
Էր մարմնով փոքրահասակ յոյժ։ փոքրահասակ այրուկ մի. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ե. ՟Ի՟Զ։)
Ձիւն՝ փրփրատեսակ եւ սպիտակագոյն։ Ի փբփրատեսակ մարմնոյ նորին թոքոցն։ Զմեղացն փրփրատեսակ ալեացն։ Ի չար հողմոց երբեմն անգնգնապտոյտ փրփրատեսակ ալեացն հանդարտեալ. (Արիստ. աշխ.։ Նիւս. բն. ՟Ի՟Ե։ Խոր. հռիփս. եւ Խոր. վրդվռ.։)
Առողջ եւ ուժեղ մարմնով. պնդակազմ. եւ Պարարտ մսով.
ՔԱՋՈՂՋԱՆԱԼ. εὑεκτέω commoda valetudine fruor. որ եւ ՔԱՋԱՌՈՂՋԱՆԱԼ. Քաջառողջ լինել. առոյգ գտանիլ առանց իրիք տկարութեան մարմնոյ.
Ի քէն նիւթեալ. կամ նիւթ. քոյին մարմնոյ եղեալ.
Գիտել զազդեցութիւն բնութեանց։ Հայելի անարատ Աստուծոյ ազդեցութեանն։ Յաղթեաց՝ ո՛չ զօրութեամբ մարմնոյ, եւ ոչ զինուց ազդեցութեամբ։ Հաւատովք Աստուծոյ ազդեցութեանն։ Որոյ գալուստն ըստ ազդեցութեան սատանայի է. ազդեցութիւն մոլորութեան. եւ այլն։
Ոչ ըստ մարմնոյ ախորժութեան բաղձանաց, այլ առ գութ սիրոյն Քրիստոսի. (Եղիշ. երէց.։)
Պատրաստաբար ունի, որ ամենամարտիկն է, զմարմնոյն զառոգութիւնն եւ զզօրութիւնն. (Մաշկ.։)
Վասն ամենամաքուր մարմնոյ եւ հրաշափառագոյն գրկաց Սրբուհւոյն, յորում գգուեցար. (Բենիկ.։)
Խնդրել զայցելութիւն հոգեւորաց եւ մարմնաւորաց. (Յճխ.։)
Որպէս զամպ անագան. որ ի յետին աւուրս անագանացեալ գալուստ նորա սակս մարմնոյն զիջման. (Համամ առակ.։)
ἁπάθεια. adfectuum vacuitas, sanitas, integritas Անախտ վիճակ. ազատութիւն յախտից հոգւոյ կամ մարմնոյ. ամբծութիւն. անարատութիւն. որ եւ ԱՆԱԽՏԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ. ԱՆԱԽՏԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ. ախտ մը չունենալը.
Զանանգոսնելի կիրսն կրել ըստ մարմնոյ. (Շ. թղթ.։)
Անյեղլի հոգւով, եւ անապականելի մարմնով. (Շ. թղթ.։)
Թանձրամասն մարմնով անարգելաբար մտանէ ընդ փակեալ դրունս. (Սարկ. մարդեղ.։)
Անբաժանօրէն ընդ նիւթական մարմնոյն՝ վշտացեալ։ Ընդ քեզ անբաժանօրէն կապաւ միացեալ ի մի. (Նար. ՀԵ. Ղ։)
Յորոց ի մարմնոյն անբամբասելեաց կրից եւ բանից. (Կիւրղ. գանձ.։)
Զմարմնաւոր պէտսն անբանութեամբ հարկանել. (Խոսր.։)
τὸ περισκελές. foemorale, vestis crura ambiens. Վարտիք ներքին կամ արտաքին. ( ի անդր. կամ պրս. ներքին). ծածկոյթ մարմնոյ ի միջոյ եւ ի վայր. իչ տօնու, տօնլուգ, տիզլիք, շալվար, չաշգըր.
Արասցես նոցա անդրավարտիս կտաւիս ծածկել զառականս մարմնոց իւրոց միջովք չափ եւ բարձիւք չափ։ Անդրավարտիս կտաւիս զգեցցի ի վերայ մարմնոյ իւրոյ։ Անդրավարտիս կտաւիս ունիցի յանդամս իւր։ Ունիցին անդրավարտիս կտաւիս յերանս իւրեանց. (Ելից. ԻԸ. 42։ ԼԹ. 27։ Ղեւտ. ՟Զ. 10. ԺԶ. 4։ Եզեկ. ԽԴ. 18։)
Հուր ընտանեբար յանկարծօրէն երեւեալ, եւ դարձեալ անըմբռնաբար ի բաց փախուցեալ։ Յառաջնոցն մինչեւ յետինս երկրի ըմբռնելոց ամենեցուն անըմբռնաբար, այս ինքն ոչ մարմնապէս ունելով, այլ նախախնամութեամբ գերագոյնապէս. (Դիոն. երկն.։ Մաքս. անդ։)
Անընդմիջելի մերձաւոր։ Աստուածութեանն անընդմիջելի ի մերասերն մարմնոյ. (Նար. ՟Ի՟Գ. ՟Հ՟Ե։)
Անխայութեամբ մարմնոյ. (Կողոս. ՟Բ. 23.) ըստ յն. անխնայութեամբ։
Պոռնկութիւն (առողջանայ) անխայութեամբ մարմնոյ. (Խոսր.։)
Եմք յերկուց (ի հոգւոյն եւ ի մարմնոյ) մի, անխառնակելիք եւ անորոշելիք. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Բ։)
Արբանեկաւ վարէր դիւացն՝ մարմնասիրաց եւ հեշտասիրաց. եւ վարձ անծողութեանն (կամ անծուլութեանն) զոհք, նուէրք. (Ածաբ. կիպր.։)
Վասն անմեղութեանն՝ ապականութեանն անկերակրելի մնացեալ՝ յարեաւ։ Հոգեկան առաքինութիւնքն արար զնա մարմնական վտանգիցն անկերակրելի. (Լմբ. պտրգ. եւ Սղ.։)
Զանկերակրելի անմարմնոց նմանեալ կեանսն. (Ոսկ. լս.։)
Ախտաւոր ոք եւ մարմնեղէն՝ անհաւատարիմ առնէ զմարդն իբր աստուածային գեղեցկութեամբն զարդարեալ (գոլ). (Նիւս. կազմ.։)
Յանհոգութիւն կրթէ զմիտս մարդոյն ի մարմնական զբաղմանց. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ՟Ա։)
Մերկ մարմնով չհանդուրժէ կալ առաջի բազում տեսողաց սակս ամօթոյ անձեւութեանն։ Արժանաւոր ամօթոյ քան զամենայն անձեւութիւնս մարմնոյ. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Թ։)
ἁθανασία. immortalitas. Անմահ գոլ. մշտնջենաւոր կենդանութիւն, սեպհական Աստուծոյ, սեպհականեալ հոգւոց, եւ խոստացեալ մարմնոց ի յարութեան. եւ անկորուստ տեւողութիւն իրաց. եօլմէզլիք. (Տե՛ս Իմաստ. ՟Գ. 4։ ՟Դ. 1։ ՟Ը. 13. 17։ ՟Ժ՟Ե. 3։ ՟Ա. Կոր. ՟Ժ՟Ե. 53. 54։ ՟Ա. Տիմ. ՟Զ. 16։)
որ եւ ԱՆՄԱՐՄՆԱՊԷՍ. ἁσωμάτως. incorporaliter, incorporeo modo. Իբրեւ անմարմին. առանց մարմնոյ. որպէս թէ չունելով զմարմին. հոգեպէս.
Անդ անմարմնաբար, աստ մարմնով. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Անմարմնաբար տեսանել. (Առ որս. ՟Է։ եւ Մագ. ՟Ա։)
Անմարմնաբար՝ քան թէ թանձրապէս՝ յաղթեաց. (Նար. առաք.։)
Անմարմնաբար ծնեալ։ Ի մարմնի անմարմնաբար չարչարելով. (Շար.։)
ἁσώματος. incorporeus, incorporalis. Անմարմին, եւ անմարմնոց պատշաճեալ. աննիւթական. հոգեղէն.
Զանմարմնական գոյացութիւնս. (Փիլ. իմաստն.։)
Անմարմնական վարք. (Շար.։ Վրք. հց. ՟Ի՟Ա։)
Անմարմնական զօրք, դասք, պարք. եւ այլն. (Շար.։ Լմբ.։)
Անմարմինք ի յաւէտ անմարմնականացն. (Շ. հրեշտ.։)
Յանմարմնականացն մտօք սլացեալ ելանեն ի բնութիւնս. (Յհ. իմ. ատ.։)
Ընդ զորս անմարմնականացն. (Շար.։)
cf. անմարմնական.
Անմարմնային, եւ որ գեր ի վերոյ քան զերկինսն է՝ լուսով լցոյց. (Փիլ. լին.։)
Որք ի մարմնի անմարմնացան գեր ի վերոյ քան զբնութիւնս. (Շար.։)
cf. ԱՆՄԱՐՄՆԱԲԱՐ.
Ծնեալն ի հօրէ անմարմնապէս. (Շ. բարձր.։)
Եթէ անմարմնապէս զանմարմնականսն կրել կարելի էր քրիստոսի, ընդէ՞ր եւ մարմին զգեցաւ. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Զանմարմնապէս յանապատի զճգնութիւնն։ Ոչ մարմնոյ մաքրութիւն, այլ մտաց եւ հոգւոյ անմարմնապէս. (Ոսկ. լս. եւ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 32։)
Որ է իբրու ի սերէ անմարմնոց. ազգակից եւ մերձաւոր զուարթնոց. զոր օրինակ լուսաւորք երկնից.
Անմարմնապէս լուսաւորն՝ յերկրի արիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
Զլուսինն կոչէ անմարմնասէր, քանզի անմարմնոց է ազգկից՝ լուսովն եւ յերկինս կառուցմամբն. (Շ. բարձր.։)
Զգիտութիւն անմարմնաւորացն իմանալ. (Ոսկ. ես.։)
Անմարմին. անմարմնական.
Չկարէ բերել մարմնեղէն լեզու զանմարմնեղինին զխորհուրդ. (Նար. երգ.։)
Անշօշափականն եմուտ ընդ ապականացու մարմնով. (ՃՃ.։)
Որ անչարչարելիդ, մարմնով եկիր կամաւ ի չարչարանս. (Շար.)
Անչարչարելի ըստ բնութեան գոլով՝ չարչարեցաւ ճշմարտապէս մարմնով. (Սարկ. մարդեղ.։)
Բնական մահ է անջատումն հոգւոյ ի մարմնոյ. (Սահմ. ՟Ը։ Շար.։ Փիլ. իմաստն.։)
Ի վերայ մարմնոյ պատշաճի ախտ լինել եւ հատումն եւ անջատումն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Անսերմանելի բնութիւն՝ յինէն մարմնանայ՝ աստուծոյ բան. (Գանձրն.։)
(Որպէս չորեքանկիւնի) հաստատեալ է անսխալագոյն եւ անվթարագոյն մարդկային մարմնոյն բնութիւն. (Փիլ. լին.։)
Անվշտութեան իւրացոյց իւր զվիշտս մարմնոյն. (Պրպմ. ՟Խ՟Ե։)
Թէպէտ եւ անտես է աստուած, զի մարմնաւորս ունիմք աչս, անտեսութեամբ օրհնեսցուք զնա. (Նար. երգ.։)
Յորժամ ակն ի մարմնի անտեսութեան հաւանի. (Մագ. ՟Ձ՟Բ։)
ἁναλγησία. indolentia. Չառնելն զցաւ. անախտութիւն. առողջութիւն մարմնոյ եւ հոգւոյ. եւ Անցաւակցութիւն.
Տուեալ սմա փառս եւ բարձրութիւն՝ լուծումն է մարմնոյ անփառութեան. Կիւրղ. գանձ.։ Նախ քան զմահուն մեռելութիւն՝ անփառութեամբ յաթոռոյն ի վայր կործանեալ. (Խոր. ՟Գ. 68։)
Տկար ոչ մարմնոյ զօրութեամբ ասեմ, այլ ոգւոյն անօսրութիւն. (Կանոն.։)
Զաշխարհագործն ամենայն աշխարհի։ Աշխարհագործ մարմնով եւ արեամբն յիսուսի քրիստոսի. (Ճ. ՟Ա.։)
Հուրն բորբոքեալ առագաստաձեւ շուրջ պատեալ զմարմնով երանելի վկային. (Ճ. ՟Ա.։)
Հոգին միայն՝ առընթերակացիւ մեղուցեալ մարմնոյ. (Եպիփ. յար.։)
Հոգին միայն՝ առընթերակացիւ մեղուցեալ մարմնոյ. (Եպիփ. յար.։)
ὐγίεια. sanitas, ὀλοκληρία, integritas. Առողջն գոլ, եւ առողջանալն. ունելն կամ ընդունելն զբարեխառն վիճակ անախտութեան եւ ամբողջութեան մարմնոյ.
Հաւասարութիւն խառնուածոյ մարմնոյն՝ առողջութիւն ասի. (Լմբ. սղ.։)
Կերակուր է առողջութիւն մարմնոյն. (Նեղոս.։)
Առոյգութիւն մարմնոյ, կամ մարդոյ։ (Փիլ.։ Մագ.։ Լմբ.։)
Տախտակ աստուածագիծ մարմնոյն Քրիստոսի. (Լմբ. ատեն.։)
θεοτόκος deipara, dei genitrix Սեպհական սրբոյ կուսին Մարիամու մօրն Յիսուսի, որպէս Ծնօղ Ատուածոյ ի մարմնի. մայր բանին. ատուածամայր. տիրամայր. տիրածին կոյս.
Եւ եթէ ո՞ր է սէրն ատուածակամ, եւ կամ ո՞ր ըստ մարմնոյ. (Ցանկ մանդակ.։)
Գտին (զգերեզմանն) ունայն յաստուածակիր մարմնոյն. (Խոր. առ արծր.։)
Գալստեանն ծննդեանն աստուածկիր մարմնովն յաշխարհս. յն. ներմարմնաւոր գալստեանն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա 6։)
Կոխեալ յԱստուծոյ. ուր Աստուծոյ կացեալ իցէ, կամ շրջեալ մարմնով.
Աստուած մարդացեալ խաչի մարդացեալ խաչի մարդկեղէն մարմնով, եւ ես փառաւորեալ աստուածանամ աստուածային երկաւորութեամբ. (Կիւրղ. խչ.։)
Իսկ զմարմնոյն Քրիստոսի, կամ զՔրիստոսի, ըստ որում մարդ՝ ասի աստուածացեալ, վասն գոլոյն միացեալ ընդ աստուածութեան յանձին բանին.
Ոչ միայն աստուածարեալ մարմնովն սքանչելագործէր. (Սարկ. հանգ.։)
Զաստուածորդին ի գիրկս իւր բարձեալ մարմնով։ Խայտայր ալեօքն ծերունին աստուածորդւովն ի գիրկս իւր. (Շար.։)
Տէր մեր ըստ արարչութեան, եւ եղբայրն ըստ մարմնոյ. (Սկեւռ. ես.։)
Բաց ի մարմնական մսակերութենէ արբշռութեամբ շուայտեալք. (Շապհ. բագր. հատուած.։)
Արտահանումն ի կապակցէն (ի մարմնոյ)։ Յարատեւական արտահանութիւն. (Մագ. ՟Ի՟Ե. ՟Ի՟Զ։)
Առ ափրոդիտականսն վաւաշոտութիւնք ... ի մարմնի ցաւք եղեն. (Պղատ. տիմ.։)
πολύσαρκος corpulentus, valde carnosus Մարմնեղ. յաղթանդամ, մսեղ. մսոտ.
Յերեւութանալն մարդկան՝ զառն կերպարան եւ բարձրահասակն մարմնակերպութիւնս զգենուն. (Տօնակ.։)
Պատրաստէ զմարմնականն բաւականաբար. (Լմբ. սղ.։)
Ի բաց ընկենուլ ... զզգալիսն ամենայն եւ զմարմնականսն, որովք պալարաբար բծոտեալ լինէր (միտքն). (Փիլ. լին.։)
Բայց բնականագոյն է այն ասացեալ։ Ոչ տեղաց, եւ մարդ ոչ էր բնականագո՛յն, քանզի, եւ այլն։ Ոսկերաց յիշատակ առնէ եւ մարմնոց բնականագոյնս. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. լին.։)
Զբոլորակատար շնորհս՝ մարմնոյն եւ շնչոյն եւ հոգւոյն՝ ի գալստեան տեառն պահել. (Նիւս. կազմ. ՟Թ. (որ ի ՟Ա. Թես. ՟Ե. 23. դնի, համօրէնս։))
Իբրեւ փապստական ի խռովեալ քաղաքէ ի մարմնոյն արտաքս անկեալ գարաղութիւն եւ ողորկաղութիւն հոսմամբ որովայնին. (Պղատ. տիմ.։)
Գետնամածեալ ծնրադրութեամբ ծունկք մարմնոյ քո սուրբ. (Շար.։)
Գերամբարձեալն մարմնոյն տրամադրութեամբ. այսինքն բարձրահասակ. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Ակն կալեալ մնային գերաշխարհիկքն ամենայն (զուարթունք)։ Խառնին ի դասս անմարմնոցն տօն գերաշխարհիկ տօնել. (Տօնակ.։)
Նորոգումն մարմնոց դալարութեան մարդկան. (Ագաթ.։)
Ոչ հանգիստ (ետուր) դժուարաբեռն մարմնոյդ. (Վրդն. լս.։)
Ընդէ՞ր ախտացուցանեմք զանձինս ախտիւ առաւել քան զմարմնոցս դժուարագունաւ. (Ածաբ. աղք.։)
Ի դժուարակորզիցն ի բաց ձգել հանել. այսինքն յիրաց սիրելեաց ըստ մարմնոյ. (Փիլ. իմաստն.։)
Ամենայն բան եւ ամենայն խորհուրդ մարմնոյ դիւրավախճան է. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Դ։)
Շարաւ ի մարմնոյն եռացուցանէր. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ե։)
Երեւելապէս. մարմնապէս.
Եօթնճրագեան ասէ զաշտանակն վասն մարմնաւոր տեսչութեանն տեառն. (Սեբեր. ՟Է։)
Զգայական, շնչաւոր, մարմնական.
Զգացուցէ՛ք հազարապետին։ Մի՛ ումեք ասել, թէ զայս զգացուցեր ինձ։ Զգացուցին դատաւորին վասն Պօղոսի։ Զգացուցին նմա զՊօղոսէ։ Ոչ ինչ զգացուցի մարմնոյ եւ արեան (այսինքն ազգականաց).եւ այլն։
συστρατιώτης commiles, commilito (-tonis) Ընկեր ի զինուորութեան՝ որ հոգեւոր եւ որ մարմնաւոր.
Ի ժամանակ հնձոց բնութիւն մարմնոյ սիրէ զօդս զովածութեան հովուն. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Կենարար մարմնոյ անպարագիր էականութեան. (Շար.։)
Անփառացի՝ յաղագս շրջապատեալ զփածմանն. այսինքն մարմնազդեցութեան. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 34։)
Զանշօշափելի էաւորութիւնդ ի մարմնի թանձրացուցեալ, լինելով որդիդ Աստուծոյ որդի կուսին. (Ճշ.։)
Ի մարմնականաց ընդդիմամարտաց. (Խոսր.։)
Ընծայաբերել զանմարմնոցն զօրհնաբանութիւն. (Գանձ.։)
Ոչ եւս մահկանացու մարմնով, եւ ոչ ի մարդկանէ, այլ ի հրեշտակաց ընծայաբերիլ (յն. սպասահարկիլ) անապական մարմնով. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 40։)
Ընտանութիւն մարմնոյ. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Ը. 6։ ՟Ի. 19։)
ԸՌԸՆԳԵՂՋԻՒՐ կամ ՌՆԳԵՂՋԻՒՐ. ῤινόκερος rhinocerus Գազան՝ որոյ է եղջիւր մի ի վերայ ըռնգանց, ոսկրապատեան մարմնով, ահաւոր, ըստ մեծութեան փղի.
(Աբգար) թագաւորակից Քրիստոսի ըստ մարմնոյ. այսինքն թագաւորեալ առ ժամանակօք ծննդեան փրկչին. (Հ. դեկտ։)
Թանձրութիւն պատրուակի, մարմնոյ, մերոյս գոյութեան, մեղաց. (Նար.։)
(Համարիմ զպատուօղս կռոցն՝) թշուառագոյնս քան զպատուեալսն։ Եւ ինձ թուին, քան զայնոսիկ՝ որոց երեսք մարմնոյ կուրացեալք են՝ թշուառագոյն կեալ. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Թոյլ եւ մեղկ մարմնով.
Ամենայն որ լինելութիւն մարմնական ունի, համանգամայն եւ ժամանակական՝ ապականացու է եւ մահկանացու. (Նիւս. բն.։)
Զժամանակաւոր զմարմնոյ կեանս թէ վաճառէր ոք. (Փարպ.։)
Լերկ մարմնով կամ մորթով. ամազ. անփետուր. անթեփ. ողորկ.
Ամենայն իրի անհնար է առանց պատճառի ի լինելութիւն հասանել։ Հոգի է ամենեցուն գերագոյն որչափ լինելութեան հաղորդեալ են, եւ անմահ իսկ, եւ իշխան ամենայն մարմնոյ. (Պղատ. տիմ. եւ Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Բ։)
Փառաբանութիւն անմարմնոցն ի լինելութենէ անտի իւրեանց սկսեալ. (Շ. հրեշտ.։)
Մարմնակցութեանն լծակցութեամբ օրինադրեալ անլուծանելի։ Զլծակցութիւնն ոչ արձակեաց։ Աղտեղացուցանեն զգործ ամուսնութեան, եւ զլծակցություն առնեն իւրավի. (Մխ. դտ.։)
Լծակցութիւն իմանալեաց կամ զգալեաց ի մարդն. կամ սրտի ընդ բերանոյ, կամ հոգւոյ ընդ մարմնոյ. (Լմբ. իմ. եւ Լմբ. սղ.։ Երզն. մտթ.։)
Որդանց իմն փոքրկանց յաւուրս ամարայնոյ լուսաճաճանչ իմն ծագել հրամայեցաց ի մարմնոց անտի. (Կոչ. ՟Ժ՟Զ։)
Ուր հոգւոյ եւ մարմնոյ վիշտ ոչ իցէ, անդ է ճշմարիտ խաղաղութիւն. (Ի գիրս խոսր։)
Զի եթէ չարչարեցիմք ընդ նմա խաչելութեամբ մարմնոց մերոց, ընդ նմին եւ փառաւորիցիմք. (Եփր. հռ.։)
Խաւարազգեստիս այսմիկ հանդիպիլ մարմնոյս. (Գանձ.։)
Խաւարազգեստիս այսմիկ հանդիպիլ մարմնոյս. (Գանձ.։)
cf. ԽՈՀԱԿԱՆԱՊԷՍ. Խոհականաբար ի ձեռն մարմնական կրից զհոգւոց մահ ի բաց վարատեալ. (Յհ. կթ.։)
ԽՈՀԵՄՈՒԹԻՒՆ ԽՈՀԵՄՈՒԹԻՒՆՔ. φρένες membrana praecordiorum. Թաղանթ ուղղոյ՝ որպէս ընդունարան խելաց եւ խոհեմութեան. զոր ոմանք ի հին փիլիսոփայից համարէն թաղանթ ախոնդանաց առ պորտով, ուր նստեալ իցէ միտքն՝ որպէս սարդն ի միջավայրի ոստայնին, ի դիմել ընդ ամենայն կողմն մարմնոյ մարդոյն.
Եւ Գիջութիւն մարմնոյ.
Պահք որ կարգեցան, վասն խոնարհութեան մարմնոյ է, եւ խոշորութեան. (Տօնակ.։)
Մերձեցաւ անձն իմ ի հող, այսինքն խորհրդակցեցայ կամաց մարմնոյս. (Լմբ. սղ.։)
βαρύσωμος gravis corpore, et robustus. Մարմնով ծանր. հարստամարմին.
Յառաջ քան զմարմնոյդ՝ զհոգւոյդ ընկալեալ զծանօթութիւն. (Խոր. ՟Ա. 1։)
Ծնականագունաւ սրտին զմարմնոյն զծնականն նմանեցուցանել. Եւ բնութիւն երկրի ծնականագոյն է եւ արգաւանդ. (Փիլ. լին.։)
Հեշտ կանակութիւնք. հեշտալիք մարմնոյ. փափկութիւն. (Փիլ. լին. ՟Դ. 230։)
Որ կամաւոր վասն մարդկան կրեցեր մարմնով զայս ամենայն. (Շար.։)
Գայր յեդովմայ կարմրազգեստեալ թանձրութեամբ արեամբ մարմնոյ. (Միսայէլ խչ.։)
Կարմրազգեաց մարմնոյն գեղեցիկ եւ անմեղն պատմուճանաւ. (Լմբ. սղ.։)
Գայր յեդովմայ կարմրազգեստեալ թանձրութեամբ արեամբ մարմնոյ. (Միսայէլ խչ.։)
Կարմրազգեաց մարմնոյն գեղեցիկ եւ անմեղն պատմուճանաւ. (Լմբ. սղ.։)
Հաղորդեցուցանեն կենսացուցիչ մարմնոյ եւ արեան. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Զբոլորն ուրասցին զփրկանակն զկիրառութիւնս։ Մարմնական կիրառութեամբն պատրեալն զթշնամին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ըստ ձեւի գնդատեսիլ մարմնոյն ի թիկանց կողմանէն արեգակնային ճառագայթիցն կոնաձեւապէս աղխեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Ի վերայ կորովութեանն եւս բանից զմարմնոյն տեսանէին եղեցիկ հասակ. (Պիտ.։)
Տարագրեաց զնա ի հաղորդութենէ կցորդութեան։ Կցորդութիւն սրբութեան, կամ օրհնութեան, հոգւոց, արեան, բնութեան, մարմնոյ, եւ այլն։ Կցորդութեամբ ժողովրդեանն, կամ կցորդութեամբ դպրի իմոյ պօղոսի (այսինքն միաբան, զոյգ ընդ), եւ այլն. (Եւս. պտմ.։ Ագաթ.։ Նար. Լմբ.։ ՃՃ.։)
Եւ ի կքել մարմնոյն՝ գտանել հոգւոյն զվհատութեանն տարակուսանս. (Յհ. իմ. ատ.։)
Կամաւ իւր, եւ հաճոյութեամբ փառակցացն կատարեաց զմարմնաւորութեանն խորհուրդ. (Սկեւռ. յար.։)
Որ առ մարմնոցն են եւ տրամախոհութեանցն հաճոյութիւնքն որո՞վք պատճառօք ողջասցին. (Պղատ. տիմ.։)
Մահ մարմնոյն համագոյականին մահկանացուաց եղեւ.
Բուսանի յանտառի խնձորն, որ փայտն լինելով՝ մարդկային նիւթոյս (այսինքն հողեղէն մարմնոյս՝ է) համագոյական. (Նիւս. երգ.։)
Այլեւ ոչ համաժամանակ մարմնոյն զգոյութիւն ունի. (Պրպմ. ՟Լ՟Է։)
(Յեկեղեցիս) միութիւն ըղձամ մարմնոյ եւ հոգւոյն յիսուսի քրիստոսի՝ հանապազականի մերոյ կենացն. (Ածազգ. ՟Դ։)
Եւ ոչ հանապազակիր զնոյն նմանութիւն յանձին պահելով (անմարմնոց). (Ագաթ.։)
Հանապազամեռ մարմնով։ Հանապազամեռք ճգնաւորեալք. (Ճ. ՟Ա.։)
ՀԱՆԳՈՒՑԵԱԼ, է ընդունելութիւն կրկին բայիցս, Հանգուցանել, եւ Հանգչել։ Իսկ Հանգուցեալ ասին ննջեցեալքն ի քրիստոս՝ մարմնով ի տապանի, եւ հոգւով փոխադրելիք յերկինս՝ ի ձեռն նպաստից եկեղեցւոյ. τεθνεώς, τετελευτικώς, ἁναπαυόμενος defunctus. վախճանած, ողորմած հոգի.
Հանդարտումն մարմնոյ, այսինքն զկարգս եւ զգայարանս զսպել եւ հրահանգել. (Կլիմաք.։)
Ոչ ժուժկալութեամբ մարմնոց, այլ հասարակաբար կենօք. (Լմբ. սղ.։)
Հնացոյց զսիմէոն ի մարմնի, մինչեւ եցոյց նմա զբաղձալին. (Տօնակ.։)
Իշխանութեամբ մերկանալ զհողանիւթեայ զգեստ մարմնոյս. (Վրք. ոսկ.։)
Ի մարմնական հովուութեան գործոց աստի զհոգեւորն խնդրէ ի նոցանէ զգործ հովուութեան. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ՟Ա։)
Յանմարմնոցն հպեցուցանել պարս. (Խոր. հռիփս.։)
Զորս մարմնոյ ի՛ւր են, ի վերայ մարմնոյ էութեան հպեցուցանեն ոմանք։ Ստել քեզ հոգւոյն սրբոյ ... ապա հպեցուցանէ առ այսոսիկ զոչն ստեցեր մարդկան, այլ՝ աստուծոյ. (Կիւրղ. գանձ.։)
Ի մարմնի հրեշտակապէս երեւէր. (Ճ. ՟Գ.։)
Ելանելով (հոգւոյ) ի մարմնոյս՝ ոչ ստորիջէ յերկիր, այլ զբարձրանալոյ մայրածննդեան իւրոյ ցուցանէ զիմանալի երկիրն. (Եղիշ. հոգ.։)
Զանօսրութիւնն կողմանց, եւ զանկեանցն սրութիւնն, եւ զմանրկութիւնն մասանցն, եւ զբերմանն արագութիւնն։ Ըստ մանրկութեան բաշխմանն մասանց մարմնոց մերոց. (Պղատ. տիմ.։)
Մարմնաւոր գունդ, ըստ մարմնոյ զինուորեալ.
Հոգեգումարք, եւ ոչ մարմնագունդք. (Նար. առաք.։)
ՄԱՐՄՆԱԶԳԱԾ ՄԱՐՄՆԱԶԳԵԱՑ ՄԱՐՄՆԱԶԳԵՍՏ ՄԱՐՄՆԱԶԳԵՑԻԿ. σαρκοφόρος, σαρκα φόρων carne vestitus, carnem gestans, carniferus. Որ զգեցեալ է զմարմին որպէս ի բնէ մարմին ունօղ, եւ մարմնացեալ, եւ մարմնաւոր.
Վասն մսապատ մարմնազգած լինելոյս. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 16։)
Եկեալ մերձեցաւ առ մեզ ըստ մարմնազգած մարմնապատն լինելոյ. (անդ. 19։)
Որ զմարմնով եւ զարեամբ արհամարհէր (դեւն), ի մարմնազգեաց մարդոյ (յանտոնէ) փախստեայ լեալ կործանէր. (Աթ. անտ.)
Ոչ հայր մարմնազգեաց, այլ՝ որդի. ո՛չ հոգին թանձրացեալ մարմնով, այլ միածինն ի հօրէ. (Կաղանկտ.։)
Ոչ ոք ի մարմնազգեստիցս եւ ի հոսանուտ բնութենէս։ Անհնար է մարմնազգեստի սրբութիւն ստանալ առանց մեծի ժուժկալութեան. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։)
Ի մարմնազգեստից ազանց՝ անմարմնոցն յաղթեալ ի փառս (սուրբ կոյս). (Տաղ.։)
Նա է աստուած մարմնազգեստ, իսկ մեք մարդիկ հոգեզգեստք։ Երկիր պագանել աստուծոյ մարմնազգեստի. (Աթ. ՟Ա։ Առ որս. ՟Ժ։)
Մարմնազգեցիկ խառնմամբ. (Անան. եկեղ։)
ՄԱՐՄՆԱԶԳԱԾ ՄԱՐՄՆԱԶԳԵԱՑ ՄԱՐՄՆԱԶԳԵՍՏ ՄԱՐՄՆԱԶԳԵՑԻԿ. σαρκοφόρος, σαρκα φόρων carne vestitus, carnem gestans, carniferus. Որ զգեցեալ է զմարմին որպէս ի բնէ մարմին ունօղ, եւ մարմնացեալ, եւ մարմնաւոր.
Վասն մսապատ մարմնազգած լինելոյս. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 16։)
Եկեալ մերձեցաւ առ մեզ ըստ մարմնազգած մարմնապատն լինելոյ. (անդ. 19։)
Որ զմարմնով եւ զարեամբ արհամարհէր (դեւն), ի մարմնազգեաց մարդոյ (յանտոնէ) փախստեայ լեալ կործանէր. (Աթ. անտ.)
Ոչ հայր մարմնազգեաց, այլ՝ որդի. ո՛չ հոգին թանձրացեալ մարմնով, այլ միածինն ի հօրէ. (Կաղանկտ.։)
Ոչ ոք ի մարմնազգեստիցս եւ ի հոսանուտ բնութենէս։ Անհնար է մարմնազգեստի սրբութիւն ստանալ առանց մեծի ժուժկալութեան. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։)
Ի մարմնազգեստից ազանց՝ անմարմնոցն յաղթեալ ի փառս (սուրբ կոյս). (Տաղ.։)
Նա է աստուած մարմնազգեստ, իսկ մեք մարդիկ հոգեզգեստք։ Երկիր պագանել աստուծոյ մարմնազգեստի. (Աթ. ՟Ա։ Առ որս. ՟Ժ։)
Մարմնազգեցիկ խառնմամբ. (Անան. եկեղ։)
Որ ինչ իցէ ճաշակելի մարմնոյ, ուտելի.
Մարմնաճաշակ կերակրոց խորտիկք. (Նար. առաք.։)
Պատիչ մարմնոյ լիով կամ բոլորական.
Կտաւոց մահուն մարմնապատար՝ վարշամակին այն մահարար. (Շ. առ մխիթ.։)
Զպտուղս մարմնապարարս։ Մարմնապարար սեղան։ Մարմնապարար որկրամոլութիւն. (Ագաթ.։ Յհ. իմ. ատ.։ Արշ.։ (որ ի Լծ. կոչ. գրի մարմնապարարտ, փոխանակ գրելոյ՝ մարմնապարարդ։))
Մի՛ ընդդէմ բերցեն մարմնապարարքն։ Ասացել առ մարմնապարարսն. (Խոսրովիկ.։ Գէ. ես.։)
Իբրեւ մարմնավաճառք ի սպանդանոցի նստելով. (Նիւս. ի թէոդոր.։)
σωματοειδής corporis speciem gerens, corporeus. Ունօղ զտեսակ կամ զտեսիլ մարմնոյ. մարմնաձեւ. մարմնակերպ. մարմնաւոր.
Իմանալեօք գոհութեամբ, եւ մարմնատեսակաւ երկրպագութեամբք։ Ըստ մարմնատեսակացն այլայլութեանց. (Դիոն.։)
Մարմնատեսակ օրինաց դատաստանի նշանակք. (Մխ. դտ.։)
Մարմնոյ աչաց մերոց ցուցանի խորհուրդս՝ մարմնատեսակ. (Խոսր. պտրգ.։)
Զայն որ յերկնի զմարմնատեսակն տեսսանել զարեգակն. այն է մարմին արեգական. (Փիլ. լին. ՟Գ. 34։)
ՄԱՐՄՆԱՏԵՍԱԿ. σαρκοειδής carni similis, carnis figuram habens. Ունօղ զտեսիլ եւ զնմանութիւն մսոյ.
Մարմնատեսակ բնութեանն ոչ ցամաքելով, մորթ անուանեմք. (Պղատ. տիմ.։)
Ոչ ոսկրուտ եւ անուտելի, այլ մարմնատեսակ եւ դիւրահաս. (Տօնակ.։)
Կամ իբր մ. Մարմնատեսակօրէն. σωματοειδῶς ad corporeae figurae modum.
Մարմնատեսակ ստեղծանէ զնա բանն. այսինքն կեղծէր միտքն զհոգին. (Դիոն. ածայ.։)
Հրեշտակ ի մարդկանէ, մարմնատեսիլ քերովբէ. (Նար. ձ։)
ՄԱՐՄՆԱՒՈՐԻԼ. cf. ՄԱՐՄՆԱՆԱԼ.
Բանն մարմին եղեւ, այսինքն մարմնաւորեալ. (Մխ. ապար.։)
cf. ՄԱՐՄՆԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ.
Առիթ մարդկութեան՝ բանի անեղին, գործի մարմնութեան՝ վեհին բնութեան. (Նար. կուս.։)
Որ ունի զշունչ մեռելական, այսինքն բաժանելի ի մարմնոյ մահուամբ. մահկանացու. մեռոտ.
Ի վերայ խաչին՝ ձայնին եղելոյ, ոչ որոշումն աստուածութեանն յայտնեալ, այլ մեռելութիւն մարմնոյ նշանակեալ. (Աթ. ՟Դ։)
Վախճան մարմնոյ ընդ հոգւոյն մեռելութեան հասանէ նմա. (Շ. ընդհանր.։)
Սաղմնառեալ միացաւ ընդ մերաստեղծակ բնութեան մարմնոյ ... զմերն առստեղծեալ միացոյց իւր մարմին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մերկ կամ կիսամերկ մարմնով հանգոյն ըմբշաց. եւ Պարզ մարմնեղէն.
Մերոց մարմնոց նման առնուլ մարմին, եւ միացուցանել ըստ ճշմարտութեան ընդ իւր. (Պրպմ. ՟Ի՟Բ։)
Ոյր զանգուածն է ի մսոյ. մարմնեղէն. հողեղէն.
Յաղթ մարմնով. մեծամարմին. հաստամարմին. բազմամարմին. ստուար եւ բարձր.
ՅԱՅՏՆՈՒԹԻՒՆ. ἑπιφάνεια, θεοφάνεια epiphania, theophania. Երեւումն Աստուծոյ ի մարմնի. աստուածայայտնութիւն. եւ Միւսանգամ գալուստն Քրիստոսի.
Բաւել տոկայր, եւ զմարմնոյն պնդութիւն անհանգիստ առ ճակատամարտսն յարատեւել. (որ լինի եւ ներգ) (Արծր. ՟Գ. 12։)
Մարմնոյն՝ որ ի բնութեանն յարմարագոյն էր՝ զպատահումն ընկալեալ. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Մարմնանայ՝ ո՛չ յեղափոխմամբ, այլ ի մարմին մաշկեղէն բովանդակի. (Լմբ. հանգ.։)
Զայս մարմնոյ իմ ցաւ յերկարաձգել ինձ խնդրեմ ի Տեառնէ Աստուծոյ իմոյ. (Վրք. հց. ՟Ը։)
ՅՕԴԱՒՈՐԱՊԷՍ կամ ՅՕԴԱՒՈՐԱԲԱՐ. Որպէս յօդաւոր՝ ՟ա. նշ. ἑναρθρῶς junctim, ut compositus. Իբրու բաղկացեալ. բաղադրեալ. միացեալ. միացեալ մարմնով.
Խնդրէր (կարգել) զինքն պահապան նաւակամրջացն (կամ նաւակարմնջացն). (Ղեւոնդ.։)
Զմարմնատեսակ ներածութիւն օրինաց Իսրայէլի հոգեպէս առնուլ եւ գրել. (Լմբ. սղ.։)
Կամելով ցուցանել, եթէ մարդ ներանձնական է, այսինքն շնչական, յընդհանրականացն զայսոսիկ ցուցանեմք. ամենայն կենդանի շնչական է։ Զզանազանութիւնս սոցա ասաց գոլ ներանձնականս, այլ ոչ մարմնականս, որ է առաքինութիւն եւ մակացութիւն. (Անյաղթ պորփ. եւ Անյաղթ ստորոգ.։)
(Կատարէ զգործն) հոգի մտածօրէն, եւ մարմին ներգործօրէն. այսպէս եւ աստուածութիւնն մարմնով իւրով կատարէր. (Ճ. ՟Է.։)
Ներհիւսական մարմնով. (Քեր. քերթ.։)
ՆԵՐՄԱՐԴԱՆԱԼ. ἑνανθρωπέω, ἑνανθρωπίζω humanam naturam induo, incarnor, incarnatus. Իսկապէս մարդանալն քրիստոսի. մարդ եղանիլ բանին. մարմնանալ. (որ ի յետնոց ասի եւ Ներմարդնանալ)
Ներմարդանալոյն կատարումն, եւ մերոյին էութեան ճառումն ինքնաբերեալ՝ յասելն, մարմնացելոյ. (Պիտառ.։)
(Քրիստոս) ո՛չ երկու, այլ մի ճշմարտապէս, ըստ օրինի իւր մարմնոյն ներմիութեամբ։ Գայ՝ մարմնեղէն զգեցեալ բնութիւն՝ ներմիութեամբ աստուածն բան. (Երզն. մտթ.։)
Ներշրջանակք՝ սպասաւորականքն են առաքինութեան. վասն զի առաքինութիւն վայր ունի զոգի. իսկ ներշրջանակք կարօտեալ լինի մարմնական գործեացն։ Ի ձեռն ներշրջանակացն գեղապարէ։ Զառաջին մրցանակն դնէ առաքինութեանց, իսկ զերկրորդն ներշրջանակացն. (Փիլ. լին. ՟Գ. 19. 20։)
Տեսանեն զներքնագունդ սրբոցն մարմնականաց թռուցեալ վերացեալ. (Ագաթ.։)
Զնշանակագոյնն ասելի է. զթլփատութիւն մարմնոյն նշանակ գոլ ասեն. իբրու թէ պա՛րտ է զաւելորդսն եւ զյոլովսն ի բաց հատանել զցանկութիւնսն։ Նշանակագոյն՝ կաղնի զհզօրագոյնն առակելով զիմաստունն աչացեալ. (Փիլ. լին.։)
Ասեմք զկենդանին յանձնէ եւ ի մարմնոյ շարակացեալ. (Նիւս. բն.։)
Զաճիլն ըստ մարմնոյ, զշնորհաւորիլն, զիաստնանալն. (Սարկ. հանգ.։)
Ենօք՝ շնորհաւորեալ։ Զօրութեամբ մարմնոյն շնորհաւորեալ (սամփսոն). (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. սամփս.։)
Զձեւն՝ որ է շրջաբերաձեւ, ի գնդատեսակ մարմնոջ զսա կապեցին, զոր այժմ գլուխ անուանեմք. (Պղատ. տիմ.։)
ψυχογονία origo animae. Շնչածնութիւն. եղանութիւն ոգւոյ եւ շնչոյ ի սաղմն. ստեղծումն հոգւոյ ի մարմնի.
Բարւոք է այն միաբանութիւն (հոգւոյ ընդ մարմնոյ) ... այլ զորպիսութիւնն պիտի իմանալ. (Եղիշ. հոգ.։)
Ըստ ունակութեան ցաւոցն ի մարդասէր բժշկէն զառողջութեան դեղս ընկալցի (այս ինքն ունողութեան, կամ որպիսութեան)։ Հիւանդութիւն՝ նուազութիւն է ունակութեան մարմնոյ։ Դոյզն ունակութիւն ողջութեան. (Դիոն. ածայ.։)
Երեք այս (հոտոտ, ճաշակ, շօշափ) յուսմնականս ինչ ոչ օգտակային, այլ միայն ի մարմնոյ կազմած. (Սեբեր. ՟Ժ՟Զ։)
Օրէնք քահանայից են՝ մի ամենեւին ի մարմին բիծ ունել ... եւ ոչ գունոյ փոփոխելոյ ի պիսակութեան՝ արածս։ Ապա թէ պիսակութիւն ուրուք ելցէ ի մարմնի, արգելցեն. (Փիլ. քհ.։)
այն՝ որ հոգւոյն է հանդերձ մարմնովն ջերմացուցիչ՝ դնի. (Պղատ. տիմ.։)
Առաւել սաստկութիւն գանձուց զխորհուրդ մարմնոյ ծնանի. (Եփր. վաշխ.։)
Որդանցն այնոցիկ սեղանաւորիլն ի մարմնոյ քո՝ լիցի առ քեզ յիշատակեալ. (Կլիմաք.։)
Անսկիզբ բանն յանսկզբնական ի հօրէ, եւ սկզբնաւորեալ ի կուսէն մարմնոյ զգեցմամբ։ Անսկզբանն սկզբնաւորել, անժամանակին սկսանիլ. (Շար.։ Սկեւռ. ես.։)
Պատճառ ծնելութեան ստեղծատեսակ՝ հոգւով, առանց մարմնոյ եւ արեան, յաւէժաբար գոլով. (Թէոդոր. խչ.։)
Առաւել մարմնոյ հոգ մի՛ տարցի ստորակացելոյ ընդ ապականութեամբ եւ մահու. (Մաքս. եկեղ.։)
Յառնեն մեղաւորքն ստուերագոյն մարմնով. (Ոսկ. ի նեռն.։)
Յանապատի վայրաբնակիչ (կամ վայրաբնակեալ), անմարմնական վարուք մաքրեալ (կամ ճգնեալ). (Շ. տաղ.։)
Յանապատի վայրաբնակիչ (կամ վայրաբնակեալ), անմարմնական վարուք մաքրեալ (կամ ճգնեալ). (Շ. տաղ.։)
Որ զվերաբերումն մարմնոյ նորա պատմեցին նախ քան զմեզ. (Վրք. ոսկ.։)
Զաստըւած բոլորովին՝ մարմնով ի քեզ վերամբարձեալ. (Մագ. ոտ. խչ.։)
Զապականեալն մարմնով վերաստեղծեաց։ Ի նորոգումն կենաց վերաստեղծեսցէ հոգւովն։ Նովաւ մարդկայինս ազգ վերաստեղծեսցի առ որ ի սկզբանն. (Ճ. ՟Գ.։ Պրպմ. ՟Լ՟Բ. ՟Լ՟Թ.)
μεταγωγή translatio, assumptio եւ այլն. Փոխադրիլն կուսին նաեւ մարմնով յերկինս. եւ Փոխումն սրբոց յաստեացս յերկինս ի վեր.
Սրբութեան սեղանոյն սքանչելի զգեստն ... զվերընդունակնանբաւ բնութեան տէրունոյն մարմնոյ. (Նար. խչ.։)
Ըստ չափոյ զգալոյ եւ վերնահայեաց աչաց մարմնեղինաց. (Վրդն. ծն.։)
Բանն աստուած տաղաւարացաւ ի մարմին. (Տօնակ.։) (ուղիղ եւ՛ս է ընթեռնուլ, տաղաւարեցաւ ի մարմնի։)
Ոչ մարմնոյ զօրութիւն, եւ ոչ տեղեկութիւն պատերացմաց. (Ոսկ. ես.։)
Զայնպիսի տանջանս վասն քրիստոսի յանձն առին, որ արտաքոյ է տեւողութեան մարմնոյ. (Նար. երգ.։)
Եւ թերեւս մարմնոյս անարգասի տխեղծութիւն՝ փոքրագոյն է ասել՝ վասն հոգեւոր իրացն՝ խազմութեամբ. (Պիտ.։)
Եւ է միուի (հոգւոյ եւ մարմնոյ)՞ յորժամ երկոքեան ունիցին զտնկեցութիւն. ապա թէ թողցէ շարժողն, անկեալ դնի մարմին անխլրտելի. (Եղիշ. հոգ.։)
Ըստ առ ի յերրորդական տուողութենէն՝ ըստ երից ամանակաց պիտոյից, ըստ մարմնոյ եւ շնչոյ եւ հոգւոյ. (Քերթ. եկեղ.։)
Հուր փայլակնացեալ։ Հրաբորբոք փայլմամբ փայլակնացեալք։ Զփայլակնացեալ նշխար մարմնոյ նորա եդին ի գերեզմանի. (Շար.։ Անան. եկեղ.։ Վրք. հց. ՟Ի՟Ա։)
Առ հրեշտակս՝ Աստուծոյ հեղմամբն, եւ նոքօք ի մեր փանաքութիւն։ Հոգի՝ որ ի փոքր մի իրաց՝ զերծելի ի փանաքութենէ մարմնոյն։ Զփանաքութիւն մարդկան անասունքն սնեալք խոստովքն պաշտեսցեն. (Լմբ. իմ. եւ Լմբ. սղ.։)
խցկին մարմնոյն գաղտ շնչահանքն ջրին փոթոթութեամբն. (Մխ. բժիշկ.։)
Ըստ կամացն Աստուծոյ քաղաքավարիլ ... Հրեշտակական կրօնաւորութեամբ քաղաքավարեալք։ Քաղաքավարեալ ի մարմնի անարատ վարուք։ Որ ըստ անմարմնոցն ի մարմնի քաղաքավարեալ առաքինութեամբ ի մանկութենէ։ Ի չարիս մաշին անկարգ քաղաքավարեալքն. (Սարգ.։ Շար.։ Նախ. ժող.։)
Ըստ կամացն Աստուծոյ քաղաքավարիլ ... Հրեշտակական կրօնաւորութեամբ քաղաքավարեալք։ Քաղաքավարեալ ի մարմնի անարատ վարուք։ Որ ըստ անմարմնոցն ի մարմնի քաղաքավարեալ առաքինութեամբ ի մանկութենէ։ Ի չարիս մաշին անկարգ քաղաքավարեալքն. (Սարգ.։ Շար.։ Նախ. ժող.։)
Անքանակն քանակաւորի բոլորամասն մարմնով. (Զքր. կթ.։)
Վասն է՛ր ոչ ունի ընթացս բանք աղօթիցս ընդարձակգոյն, այլ՝ ի քանակութիւն տանց է բաժանեալ։ Աստուած ի յօդուածոց քանակութենէ մարմնական անդամոց օտար է. (Լմբ. սղ.։)
χριστέμπορος q.d. christi institor, qui christum et ejus doctrinam quaestui habet. Որ շահավաճառ համարի զքրիստոս, կամ ի մարմնաւոր շահ իւր վարէ զքրիստոսի խորհուրդս.
Քանզի ազգակցութիւնն մի է։ Առ մարմնական ազգակցութիւնս այսպիսի ախտակցութիւնս ունիմք։ Ոչ հեռի ի միմեանց գոլով ժամանակաւ եւ ազգակցութեամբ. (Մխ. դտ.։ Սարգ. յկ. ՟Է։ Ճառընտ.։)
πάθος passio, ut morbus animi, aegritudo Կիրք ախտից հոգւոյ եւ մարմնոյ. ախտաւորութիւն. տկարութիւն. մարազ.
Քստմնելի ախտակրութիւն։ Հոգւոյ եւ մարմնոյ, կամ աստեաց ախտակրութիւն։ Ի վեր է (Աստուած) Քրիստոս զամենայն ախտակրութիւնս ... Հոգիք սրբոցն հեռի են յայսպիսի ախտակրութեանց։ Մարդկեղէն մտաց ախտակրութիւն է. (Մագ. ՟Ա։ Շ. բարձր.։ Սարգ. յկ. եւ Սարգ. ՟բ. պետ.։ Իգն.։)
Ախտակրութիւն եղբայրական. (Իգն.։ Եւ կիրք մարմնոյ. չարչարանք.)
Անախտակրին ախտակրութիւն ի մարմնի։ Զամենայն ախտակրութիւնս մերոյ բնութեանս յանձն առեր առանց մեղաց. (Գագիկ առ ռոմանոս.։ Գանձ.։)
Առ մարմնական ազգակցութիւնս այսպիսի ախտակցութիւնս ունիմք։ Ողորմութիւնն է ախտակցութիւն, յորժամ ոք ի գթոյն ստիպի. (Սարգ. յկ. ՟Է։ Լմբ. էր ընդ եղբ.։)
Յառաջ քան զմարմինս՝ զոգիս ախտացուցաք։ Ընդէ՞ր ախտացուցանեմք զանձինս ախտիւ՝ առաւել քան զմարմնոցս դժուարագունաւ. (Եղիշ. խր.։ Ածաբ. աղքատասիր.։)
Աղաւաղութիւն մարմնոյս մերոյ եւ դժուարաշարժութիւն զձին ի պէտս ածեալ մատոյց. (Նիւս. կազմ. ՟Ը։)
Դնել ամենագեղեցիկ մարմնոյս զգլուխն կատարման Քրիստոս. (Վրդն. քրզ.։)
Եւ ապա ամենասրբապէս զնոսա ի հաղորդութիւն Մարմնոյ եւ Արեանն իւր կոչեաց. (Լմբ. պտրգ.։)
Ստորնասէր անասնակենցաղս։ Հողեղէն՝ մարմնասէր՝ անասնակենցաղ. (Նար. ՟Ժ՟Ա. եւ Մծբ.։)
Անարժանագործացն ոգիք զմահկանացու զհետ երթան մարմնոցն՝ ապականեալք (մեղօք)։ Ամենեցուն անարժանագործացն ի բաց գնալ. (Փիլ. լին. եւ Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Եւս առաւել ի վերայ Բանին Աստուծոյ յաւէտ անբաղդատաբար, եւ ըստ ճշմարտութեան անմարմնոյն ( ի բնէ). (Նիւս. բն. յորմէ եւ Շ. թղթ.։)
Մարմնական մխիթարութեան հանապազորդ անգոսնումն. (Վրք. հց. ՟Դ։)
Ետ նոցա ընդ հոգեւոր խաղաղութեանն եւ զմարմնոց անդորրութիւն։ Այս անդորրութիւնս արար վկայիցն զհուրն եւ զսուրն խաղալիկ. (Լմբ. ատ. եւ) (Լմբ. սղ.։)
Աստուածութիւնն անքակ էր ի մարմնոյ՝ ի խաչին, եւ յոգւոյն՝ ի դժոխս. անշփոթ ի հոգին, եւ անխառնակաբար եւ անայլայլապէս ի մարմինն. (Ոսկիփոր.։)
Տեսեալ Աստուծոյ զահագին ճգնութիւնսն, եւ զանխնայութիւն սուրբ մարմնոյն. (ՃՃ.։)
ἁρχισωματοφύλαξ, (իբր մարմնապահապետ) summus corporis custos. Գլուխ անձնապահաց կամ թիկնապահաց.
Մարմնաւորականաւ եւ անձնաւորականաւ ընդ մեզ եղեալ. զի եւ մեք յանձնէ եմք բանականէ, եւ ի մարմնոյ. (Պրպմ. ՟Լ՟Ե։)
Մարմնոյ ընդունել զանձնաւորական ազդմունս։ Վասն անձնաւորական ներգործութեանցն. (Սահմ. ՟Թ։ Լծ. պորփ.։)
Մարմնացեալ եւ մարդացեալ անյեղաշրջելի բնութեամբ. զի ես նոյն եմ ասէ, եւ ոչ փոփոխիմ. (Ոսկիփ.։)
ἁυλία. immaterialitas. Աննիւթն գոլ. անմարմնութիւն. վերացումն ի նիւթոյ. հոգեղինութիւն.
Չարչարեցաւ ճշմարտապէս մարմնով, ամբողջ պահեալ զանչարչարականն իւր էութիւն. (Սարկ. մարդեղ.։)
Մարմնոյ ուրուք անպատկանաւորելոյ առ ընդունել զանձնաւորական ազդմունս. (Սահմ. ՟Թ։)
Անփոխարկաբար մարմնացեալ. (ՃՃ.։)
Մարմնացեալ որդին ի մարիամայ անճառապէս եւ անփոխարկաբար. (Խոսր. պտրգ.։)
Անօսր մարմնով.
Ի մարմնաւորացն՝ են որ թանձրամարմինք են, եւ են որ անօսրամարմինք. (Եզնիկ. ՟Ի՟Դ։)
μολυσμός. inquinatio, contaminatio. Պղծութիւն մարմնոյ, կամ հոգւոյ. խոտորումն մտաց. գարշութիւն մեղաց, եւ այլն.
Արդարեւ ապականութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ եւ մտաց, եւ մանաւանդ որ արտաքոյ բնութեանս զցանկութիւնն կատարեն. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Ա։)
Անդ էառ վէրս մահ՝ ի մեռեալ մարմնոյն (քրիստոսի) զազդոյ զապիկարութիւն. (Ոսկս. կողոս։)
Իշխանական առաջնորդականն ի ներքս ի դրաստին է (յոգւոջ)։ Այժմ ի մարմնիս իմում իշխանական առաջնորդականն ըստ գոյացութեան է, իսկ ըստ զօրութեան յիտալիա, կամ ի սիկիլիա. (Փիլ. այլաբ.։)
Անտեսանելին եւ անեղծական (հոգի բանական) յառաւելատեսիլ փոփոխեալ՝ չունի պէտս առ մարմնականս առ այս կեանս. (Եղիշ. հոգ.։)
Եթէ մարմնական առաքելութեամբ առաքեալ զնա իմանայցես։ Առաքելութիւնն (քրիստոսի) ոչ տեղական ինչ փոփոխումն, այլ զտնտեսութեանն յայտնութիւն ցուցանէ. (Սեբեր. ՟Ե։)
ԱՌԱՔԻՆՈՒԹԻՒՆ. ἁρετή. virtus. որ եւ ՔԱՋՈՒԹԻՒՆ ասի. որպէս Արիութիւն. արութիւն. ժրութիւն. աջողակութիւն յառաքինի գործս ըստ մարմնոյ եւ ըստ հոգւոյ. գործ արդիւնական. բարեգործութիւն. մեծագործութիւն. բարեպաշտութիւն. լաւութիւն. արարք գովելի առաջի աստուծոյ եւ մարդկան.
Աստուածագործ մարմին, կամ մարմնաւորութիւն որդւոյ. (Պրոկղ. ներբ. ղկ.։)
Մի եւ նոյն Քրիստոսն աստուածազոյգ եւ միաւորեալ մարմնովն առնէր բժշկութիւն բանիւ եւ ձեռօք. (Մխ. ապար.։)
Աստուածախառն մարմնով, եւ այլն. (Յճխ. ՟Թ։ Ագաթ.։ Նար. ՟Ծ՟Գ։ Շար.։ Եպիփ. թաղմ.։)
Անդրյաստուածակոյս կո՞ղմն կամիս, թէ մնալ աստէն իմարմնի. (Վրք. հց. ՟Ի։)
θεόπατωρ dei pater, vel progenitor Նախահայր Քրիստոսի Աստուոյ մերոյ՝ ըստ մարմնոյ. մանաւանդ դաւիթ. եւ հայր անուանեալ Յիսուսի՝ արդարն Յովսէփ խօսնայր կուսի.
Ի տեսութիւն կենդանականի եւ աստուածաընկալ մարմնոյն եկաք. (Դիոն. ածայ. ՟Գ։)
Վասն այսորիկ կախեցան զմարմնոյ ձեռք. քանզի եթէ եւ բիւրս գոյ թուել զըստ աշխարհիս պէտս, առ որս զդիւրահնարս զայս եւ զբազմաբաւական զձեռաց գործիս պիտանացու ունի. Նիւս. կազմ.։ Բազմաբաւական շնորհ. (Երզն. քեր.։)
Այնոքիկ ըստ մարմնոյ, որ յոյժ փոքունք եւ նուազք եւ առ բաղդատութիւն հոգեւորական տուգանացն. (Գր. հր.։)
Բաղդատութեան աչաց զեղբարսն համեմատեսցուք. (ունկն գոլով մեր, մի՛, զի չեմք ակն, ասասցուք, եթէ չեմք ի մարմնոյ անտի. Լմբ. ատ.։)
Բանակք անմարմնոցն բաղդատութեամբ ի քում յարկ կացեալ մնան։ Պարակցելով եւ յոգնահոյլ խմբիցն բաղդատութեանցն անլռելի փառատրութեամբ. (Անան. եկեղ։)
Բաղկացութիւն մարմնաձեւ՝ մահկանացուացն բաղկացութիւն։ Ամենայն ժամանակ՝ աւուրց եւ գիշերաց է բաղկացութիւն. (Փիլ. այլաբ.։)
Զիմանալի ներգործութիւն հոգւոյն բաղկացութեամբ մարմնական ընթացից երեւելի առնէ. (Լմբ. սղ.։)
Ասացեալ զմարմնոյն բարեշքութիւն (կամ բարեշքեղութիւն). (Պիտ.։)
Մարմնովս կեանք բարեփառագոյն առաջին՝ ոգւոցն. (Փիլ. լին.։)
Զբարձողութիւն շինուածոյ մարմնոյս ... պատսպարեսցես. (Նար. ՟Ժ՟Ը։)
Կայ ի բարձրաւանդակի վերայ։ Ոչ ի բարձրաւանդակէ ուստէք ի բաց ի վայր հայելով։ Բարձր լերինք ընդ մարմնոյս մերում առակէ զգայութիւնս, քանզի ի բարձրաւանդակի ի գլուխս մեր դէպ եղեւ նոցա ունել զնիստ հաստատութեան. (Փիլ.։)
Կանգուն արար զնա (զմարդ) եւ (ի) բարձրաւանդակ մարմնոյ հաստատեաց զաչսն. (Ոսկ. ես.։)
Ոչ տեւելով ջերմոյն կամ ցրտոյն, եւ բիւրապատահար ընդդէմ մարմնոյ յարձակեցելոց. (Լծ. ածաբ.։)
Ոչինչ զգացուցի մարմնոյ եւ արեան, զառաքելոցն ակնարկէ, եւ բնականութեամբ անուամբ կոչէ զնոսա. (Ոսկ. գղ.։)
Զտէրն մեր եւ զեղբայրն ըստ մարմնոյ բնութիւնակից եւ փրկիչ. (Շ. ՟ա. յհ. ՟Ժ՟Ը։)
Բարեչափութիւն անդամոց հանդերձ վայելուչ գունով գեղեցկութիւն առնէ մարմնոյ. (Նիւս. բն.։)
Գեղեցկութիւն՝ չափակցութիւն մասանց մարմնոյ՝ հանդերձ բարւոք գունով. (Ոսկիփոր.։)
Մարմնով գերազանց նմին բարձրացաւ. (Նար. կուս.։)
Բարւոք եբեր ի վերայ զգերազարդաբարն, այսինքն անմարմնապէս եւ աննիւթաբար. (Մաքս.։)
Բարւոք եբեր ի վերայ զգերազարդաբարն, այսինքն անմարմնապէս եւ աննիւթաբար. (Մաքս.։)
Զայս ամենայն զբազմութիւն մասանցս մարմնոյ շարժէ ի կենդանութիւն եւ ի գործառութիւն, ցորքան ժամանակ միաբանութիւնէ շարժողին եւ շարժեցելոցն. (Եղիշ. հոգ.։)
Առաջին բարութիւնքն՝ մարմնականք, եւ վերջինքս՝ ոգւոց դարմանութիւնք. (Ոսկ. ես.։)
Մարմնական ինչ շահից դիւրավատնելոյ եւ երերականի. (Սարկ. քհ.։)
Զորդիս քեաուրայ՝ յամենայն ստացուածոց զոր ունէր՝ եղբայրաբաժին արարեալ զնոսա յիսահակայ եղբօրէն իւրեանց, եւ յիսկապէս յեղբօրորդւոյն յէմմանուէլէն. (այսինքն մասնակից արար մարմնաւոր եւ հոգեւոր բարեաց. ) (Եպիփ. ծն.։)
Կարեւորագոյն համարին զմարմնոցն եւ զերկրաւորականս. (Նանայ.։)
Զի մարմնոյն ցաւով տագնապեալ սուրբն՝ նոցին հաւանեսցի զոհատրութեան բագնաց. (Սարկ. լուս.։)
Առ նմա մահ եւ կեանք զուգահաւասար ի միասին ընթանային. մարմնով մեռեալ, եւ կենդանի Աստուածութեամբն. (Սարգ. ՟ա. պետր. ՟Բ։)
Բնութեամբ զօրաւորագոյնք ի վերայ տկարագունիցն իբրու ի վերայ մեռեալ մարմնոցն յարձակին։ Եւ կասուլ դարձեալ՝ յորժամ պէտք լիցին զարմտիս մաքրել, զօրաւորագոյն է. (Փիլ.։)
Զիա՞րդ էր հանդերձեալ հնազանդ լինել ... եթէ ոչ եւ առընդդիմացումն ունէր, եւ ընդդիմացմանն էր յաղթկու եղեալ. քանզի ի մեզ ի մարմնոյ ընդդիմացումն լինի ... եւ ի տեառնն՝ ընդդիմացմանն որ ի մարմնոյ (այսինքն վշտաց, չարչարանաց) պա՛րտ էր լինել. (Աթան. ՟Գ։)
Տեսիլ դիմացն եւ ընկողմանումն մարմնոյն՝ մարդ ցուցանեն (զՔրիստոս). (Երզն. մտթ.։)
Ապա հոգեպէս քան թէ մարմնաբար՝ ընտրելութեան ձերոյ կենցաղ. (Նար. առաք.։)
Ուր չիք ինչ ծաղր, եւ ոչ մարմնաւոր ինչ իրաց թախանձութիւն. յն. աղմուկ. (՟Ա. Տիմ. ՟Ժ՟Դ։)
Զբազում թախանձութիւնն, եւ զյետոյ բնաւորեալն ... որ են խռովեցուցիչք։ Վասն առ մարմնոցն թախանձութեան տեսանել լինելով։ Եթէ հանդերձեալ են ծիծաղել զինեւ, ոչ իցէ ինչ թախանձութիւն՝ խաղալով եւ ծիծաղելով շրջել ի հանդիսարանի. (Պղատ. տիմ. եւ Պղատ. եւթիփռոն.։)
Ե՞րբ իցէ, զի ելից ի թանձրադանդաղ ձանձրալի մարմնոյս. (Եղիշ. ՟Ը։)
Ի մարմնաւորացն են որ թանձրամարմինք են, եւ են որ անօսրամարմինք. (Եզնիկ.։)
Մի՛ զկայծակունս բարկութեան հոսման հրեղինաց թորացուցաներ ի վերայ հրաբորբոք մարմնոյս. (Բենիկ.։)
իւրացուցանէ հոգին զամենայն ինչ զմարմնոյն։ Իւրացուցանէ բանն զորս իւրոյն մարմնոյ էր. զի իւր՝ մարմինն, եւ այլոյ ուրուք էր։ Մի՛ զարմանար, թէ զմարմնոյ տկարութիւնս իւրացուցանել ասեմք նմա մարմնով. (Պրպմ. ՟Ը. եւ ՟Լ՟Թ։)
Եւ Խառնք. այսինքն մերձաւորութիւն ըստ մարմնոյ. մանաւանդ անարժանն.
Որպէս որք զմարմնոյն ախտանան, խնամածութեան դէմս զգեցեալ՝ զվիշտսն աղերսիւ մրմնջեր (սատանայ ի բերանոյ կնոջ յոբայ). (Ոսկ. մ. ՟Ա. 13։)
Բերան ո՛չ զմարմնոյն ասէ, այլ զմտացն, յորում եւ խորհեցողականն է ներգործութիւն։ Զօրացն լոյսն խորհեցողական սիրտն ձգէ յինքն։ Խորհեցողական մտացս իմաստութիւն. (Լմբ. սղ.։)
Ծայրատութիւն մատանց, կամ մարմնոց. (Նար. հդ։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ։ Նիւս. ստեփ.։)
Զմարմնեղէնս եւ զգալիս՝ ծառայավայելուչս ասէ, եւ անազատս, եւ սնոտի կարծիս. (Մաքս. ի դիոն.։)
Գետնամածեալ ծնրադրութեամբ ծունկք մարմնոյ քո սուրբ. (Շար.։)
Կենացս կապակցութիւնք՝ հոգւոյն շաղկապելով ընդ մարմնոյն, ի սմա (յուղեղն) բաշխին, եւ հաստատեն զմահկանացու սեռս. (Պղատ. տիմ.։)
Ազատ ի մարմնոյ կապակցութենէ. (Ճ. ՟Ը.։)
Կասեցուցանելով զմարմնոյս զօրութիւն. (Պիտ.։)
Հոգիդ քաջողջութեամբ առ ի յիւրն մեծութիւն բարձրացեալ, կարգաւորաբար մարմնոյս ունակութիւնք թառամին. (Բրս. հայեաց. յն. այնուհետեւ մնայ, կամ հետեւաբար։)
Կարգաւորապէս յետ հոգեկան պատհմանցն յիշէ եւ զմարմնոյս կենաց. (Լմբ. ժղ.։)
Հոգիդ քաջողջութեամբ առ ի յիւրն մեծութիւն բարձրացեալ, կարգաւորաբար մարմնոյս ունակութիւնք թառամին. (Բրս. հայեաց. յն. այնուհետեւ մնայ, կամ հետեւաբար։)
Կարգաւորապէս յետ հոգեկան պատհմանցն յիշէ եւ զմարմնոյս կենաց. (Լմբ. ժղ.։)
Նշանակէ ցորեանն զկարեկցութիւն հարկաւորացն պիտոյից ըստ մարմնոյ աղքատաց. (Շ. մտթ.։)
Այլ վասն իմոյ ախտալից մարմնոյս ասացից ձեզ կարճառօտս. (Եղիշ. ՟Ը։)
ոչ հասեն ի տարեկանս կենդանութեան։ Խաղ համարեցան զկենդանութիւն մեր։ Կարդաց զտէր կենդանութեան զոգւոց եւ զմարմնոց.եւ այլն։
Մարմնացելոյն կենցաղակցորդք, աարողին բանից խօսակիցք. (Նար. առաք.։)
Որք սրբութեամբն կենցաղավարեցան։ Հոգւով եւ մարմնով զեստուածասէր կեանսն կենցաղավարեցաւ. (Դիոն. եկեղ.։)
Մարմնական է, եւ կերակրողական. (Ածաբ. ի պասեք.։)
Կերպարանակից առնել զմարմին խոնարհութեան մերոյ ըստ նմանութեան մարմնոյ փառաց իւրոց. (Ժմ.։)
Ծնաւ իբրեւ զմարդ մարմնով ի կուսէն աստուած բանն՝ առանց հաղորդութեան առն. այսինքն գործակցութեան. (Ածազգ. ՟Ժ՟Գ։)
Տայր նոցա եւ ի կենդանարար հաղորդութենէն։ Տացէ նմա զհաղորդութիւն մարմնոյ եւ արեանն քրիստոսի. (Ճ. ՟Բ.։ Շ. ընդհ.։)
Հաղորդ լինել քրիստոսի հաղորդութեամբ մարմնոյ իւրոյ։ Առանց ապաշխարութեան՝ հաղորդութեան արժանի ոք ոչ լիցի. (Խոսր.։)
Բաժակն օրհնութեան՝ զոր օրհնեմք, ո՞չ ապաքէն հաղորդութիւն է արեանն քրիստոսի. հացն՝ զոր բեկանեմք, ո՞չ ապաքէն հաղորդութիւն է ի մարմնոյն քրիստոսի. (՟Բ. Կոր. ՟Ժ՟Գ. 13.) այսինքն ընդունելութեամբ քրիստոսի՝ մասնակցութիւն ընդ քրիստոսի։
Զմարմնանալն եւ զհամատնօրինելն (իլն) ընդ հողեղէն բնութեամբ. (Սհկ. կթ. արմաւ.։)
Տալ հայել. նայեցուցանել. յօժարեցուցանել զսիրտ, շրջել զմիտս, ձկտեցուցանել զաչս հոգւոյ կամ մարմնոյ.
Հայեցուցանել յինքն զկոչօղսն, կամ զմիտ մեր յերկինս, կամ ի մարմնոյն հանգիստ, կամ ի բարձրութիւն եւ այլն. (Խոսր.։ Վեցօր. ՟Թ։ Սարգ. ՟ա. պետր. ՟Ժ՟Ա։ Նար. ՟Հ՟Դ։)
Ոչ հայթայթմամբ խորտակեալ մարմնոյն ... զգթածիդ զսիրտ ճմլեցոյց. (Նար. ՟Ժ՟Դ։)
Զի մարմնի անմարմնոցն հանդիսակցելոցն. (Մագ. ՟Ի՟Զ։)
Հանճարեղականօք կատարեալ լուսափայլութեամբք։ Ի հանճարեղականէ խնդրոյ՝ ի բազում խոկմանէ։ Մարմնոցն հանճարեղական առաջնորդութիւնն՝ բժշկականն. (Դիոն.։)
Զիւր բարութիւնսն հասարակորդեալ իւրոյ մարմնոյն. (Պրպմ. ՟Լ՟Է։)
Զիւր բարութիւնսն հասարակորդեալ իւրոյ մարմնոյն. (Պրպմ. ՟Լ՟Է։)
Նաեւ բընական կըրից մարմնական՝ հարկաւորական. (Գանձ.։)
Նոյ՝ արդար, հաւասարաբաշխ՝ աստուծոյ, երկրի, հոգւոյ եւ մարմնոյ, իւրոցն եւ օտարաց. (Վրդն. ծն.։)
ψυχαγωγία animarum eductio, deductio. Աղանդ՝ որ դնէ զածումն կամ զյածումն հոգւոց, կամ զհոգեփոխութիւն ի մարմնոց ի մարմինս.
որ գրի եւ Հողեղէնագոյն. Առաւել հողեղէն. երկրաւոր. մարմնաւոր.
Բաղկացութիւն մարմնաձեւ հողեղէնագոյն եհաս զգայութիւն։ Ստեղծեալն միտք հողեղէնագոյն. (Փիլ. այլաբ.։)
Պարտ է ունել հպատակութիւն մարմնոյ եւ հոգւոյ ի քահանայագործելն։ Առանց սպասաւորութեան սարկաւագի, առանց հպատակութեան դպրի։ Հպատակութիւն է օժանդակ լինել՝ պարապելոցն ի գործն աստուծոյ՝ մարմնական պիտոյիցն. (Լմբ. պտրգ.։)
Ուր իցէ մարմնաւոր եւ երեւելի ձեւ կերպարանաց.
Շինուածն առանց մարմնական արհեստից ճարտարութեան բարձրանայր. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։)
ἁνθρώπησις, ἑνανθρώπησις, ἑνανθρωπότης incarnatio, assumtio humanae naturae. Մարդ եղանիլն, մարդանալն որդւոյն աստուծոյ. ներմարդութիւն. մարմնաւորութիւն, անհաս տնօրէնութիւն կամ տնտեսութիւն բանին.
Անսկիզբն բանն հաճեցաւ առնուլ մարդեղութեամբ սկիզբն ի կուսէդ՝ քրիստոս աստուած թագաւոր յաւիտենից։ Զճշմարիտ մարդեղութիւն մարմնացելոյն ի սուրբ կուսէն։ Վկայ եղեն քո մարդեղութեանդ. եւ այլն. (Շար.։)
Զկաւն մարմնագործէ (յաչս կուրին), եւ զջուր ի բնութիւն գինւոյ փոխարկէ. (Սարկ. մարդեղ.։)
Ի հոգւոյն սրբոյ եկելոյ առ մարիամ՝ ըստ գաբրիէլի ձայնին՝ մարմնագործեցաւ փրկչականն. (Սարկ. հանգ.։)
ՄԱՐՄՆԱԶԳԱԾ ՄԱՐՄՆԱԶԳԵԱՑ ՄԱՐՄՆԱԶԳԵՍՏ ՄԱՐՄՆԱԶԳԵՑԻԿ. σαρκοφόρος, σαρκα φόρων carne vestitus, carnem gestans, carniferus. Որ զգեցեալ է զմարմին որպէս ի բնէ մարմին ունօղ, եւ մարմնացեալ, եւ մարմնաւոր.
Վասն մսապատ մարմնազգած լինելոյս. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 16։)
Եկեալ մերձեցաւ առ մեզ ըստ մարմնազգած մարմնապատն լինելոյ. (անդ. 19։)
Որ զմարմնով եւ զարեամբ արհամարհէր (դեւն), ի մարմնազգեաց մարդոյ (յանտոնէ) փախստեայ լեալ կործանէր. (Աթ. անտ.)
Ոչ հայր մարմնազգեաց, այլ՝ որդի. ո՛չ հոգին թանձրացեալ մարմնով, այլ միածինն ի հօրէ. (Կաղանկտ.։)
Ոչ ոք ի մարմնազգեստիցս եւ ի հոսանուտ բնութենէս։ Անհնար է մարմնազգեստի սրբութիւն ստանալ առանց մեծի ժուժկալութեան. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։)
Ի մարմնազգեստից ազանց՝ անմարմնոցն յաղթեալ ի փառս (սուրբ կոյս). (Տաղ.։)
Նա է աստուած մարմնազգեստ, իսկ մեք մարդիկ հոգեզգեստք։ Երկիր պագանել աստուծոյ մարմնազգեստի. (Աթ. ՟Ա։ Առ որս. ՟Ժ։)
Մարմնազգեցիկ խառնմամբ. (Անան. եկեղ։)
Վազելով շնչովն առ դժոխաբնակ մարդկան շուշան, եւ մարմնովն առ մարմնածածուկ ներքսագոյն դժոխս. (Նիւս. խոստով.։)
Ի տապանի ներծածկիլ մարմնով՝ ի մարմնածածուկ ներքնագոյն դժոխս. (Թէոդոր. խչ.։)
Կործանիչ մարմնոց իւրոյ. կործանեալ մարմնով.
Կամաւորապէս անձնամատն, եւ մարմնակործան. (Նար. ՟Ի՟Բ։)
լաւ եւս՝ Մարմնանշաւակ՝ կերպարան. ըստ յն. մարմնոյ ամօթալի կերպարան։ (Ոսկ. մ. ՟Բ. 5։)
Չարչարեալ մարմնով. եւ Չարչարանք մարմնոյ.
Երկնեաց հոգեպէս եւ մարմնաչարչար. (Վրդն. լս.։)
Տուընջեան եւ գիշերոյ մեկուսութեանցն։ Զերկոտասանից տանց աստեղաց մեկուսութիւն։ Զերրեակ ձեւս մարմնոց ասէ զեռակի մեկուսութիւնն, խորութիւն, բարձրութիւն, լայնութիւն. (Մաքս. ի դիոն.։)
Նոցին կցորդեալ՝ մարմնոյդ վերարկուաւ՝ մերակերպան խառնութեամբ. (Նար. ՟Ծ՟Դ։)
Ի նոյն մերակերպացեալ մարմնոյն զէականն աղբերացուցեալ փայլակօղ ճառագայթ. (Խոր. վրդվռ.։)
Եւ զի՞նչ է մերկապարանոցն. ի սովորութենէ մորթոցն՝ յորժամ յարենէ (ի զենլեաց. յն. աբօ նէրի՛օն ) մերկանայցեն, ասէ զմերկապարանոցն. դարձեալ զենուցու ոք ինչ, եւ զմորթ մարմնոյն մերկանայցէ, զամենայն իսկ զներքին անդամսն առաջի աչաց իւրոց յայտնէ. (Ոսկ. եբր.։)
Բարւոք է այն միաբանութիւն (հոգւոյ ընդ մարմնոյ). (Եղիշ. հոգ.։)
ՄԻԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ. ὀμιλία conversatio. որպէս Զուգաւորութիւն ըստ մարմնոյ.
Միախմբութեամբ ընդ մեզ լինելով ի կատարածն՝ անմարմնոցն, երգակցելով ի քրիստոսի գալստեանն. (Տօնակ.։)
Այլ եւ այլ գոյն ի միանձնութիւն մարմնոյ սկիզբն է բորոտութեան. (Լմբ. ի թղթ. լուսիոսի.։)
Երեք կարգք եղեն տեառն մերոյ. մի՝ աստուածութեան նորա՝ միայնութեամբ (առանց մարդկութեան ի յաւիտենից). եւ երկուս՝ աստուածութեանն եւ մարդկութեան նորա խառնութեամբ (ի մարդեղութեան), եւ երեք (այսինքն երրորդ) միանձնութեամբ մտածելով (այսինքն լոկ ըստ մարդկութեան), կամ ի բաժանիլ հոգւոյն ի մարմնոյ ... խնդրէք սպանանել զիս՝ զայր մի. այս մարդկութեանն. (Եփր. համաբ.։)
Անլոյծ միաւորութիւն։ Շարադրութիւն եւ միաւորութիւն (բանին ընդ մարմնոյ). (Աթ. ՟Դ։ Տե՛ս եւ Պրպմ. ՟Ը։)
Յաղագս միաւորութեան հոգւոյ եւ մարմնոյ. խնդրելի՛ է, թէ զիա՛րդ լինի միաւորութիւն անձին եւ մարմնոյ. (Նիւս. բն. ՟Գ։)
Միտքն ընկալեալ զայպիսի յարձակմունս, ինքեան մտախոհութեամբ զառ ի փափաքելին պատճառ պաճարել շահս մարմնոյն. (Նիւս. կազմ.։)
Յանդիմանակաց անտուստ առ նմին մարմնոյն տեսակի. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Արեան եւ ոգւոյ՝ յարադրութեամբ մարմնոյ եւ ջլաց, եւ այլոց բարեխառնութիւն՝ զօրութիւն է (Նիւս. բն.։)
Համբոյրն մարմնոյն՝ առ միմեանս յարակցութիւն լինի, եւ միութիւն. (Շ. ՟ա. պետր. ՟Ձ՟Գ։)
Մարմնոյ եւ ոգւոյ յարակցութիւն է մարդ. (Բրս. հց.։)
Առանց յարահիւսման մարմնոյ ծնեալ՝ ոչ կարէ մարդ լինել. (Եփր. աւետար.։)
Յիրեա՛ զանճառ միաւորութիւն բանին եւ մարմնոյն. (Քեր. քերթ.։)
Մարմնով անկանիս, եւ դարձեալ զնա յղփացուցանես. (Մաշկ.։)
Զիմանալեացն բնութիւն եւ բնակութիւն թանձր օրինակօք յօդացուցանէ. (Իգն. (ռմկ. մարմնացնել)։)
Այսոքիկ ամենայն մարմնովն են լցեալ. եւ որչափ ներխոհեմականքն են, նթուազ մարմնովն. (Պղատ. տիմ.։)
Բաղազանին ի մի ներմանութիւն ... բանն աստուծոյ հանդերձ մարմնովն ... երկուց գոյիցն ի մի ներմանութիւն. (Քեր. քերթ.։)
προσύλως materialiter, adhaerendo materiae. Որպէս նիւթեղէն, կամ յարեալ ի նիւթ. մարմնասիրութեամբ.
Մարմնոյն նուաստութիւն։ Նուաստութեամբն (Յիսուսի) բարձրացեալք, եւ աղքատութեամբն ճոխացեալք. (Առ որս.։)
Տքնութիւն զզօրութիւն մարմնոյն տկարացուցանէ, եւ զշարժմունս հոգւոյն նրբացուցանէ. (Վրք. հց. ՟Բ։)
բոլորւթիւնք, մասունք, շաղկապութիւնք մասանցն։ Զհոդւոյ եւ զմարմնոյ շաղկապութիւն շարունակէ. (Դիոն. ածայ.։)
Մտցէ ձայնդ այդ Աստուածարեալ ընդ պատուաստ յօդիցս շաղկապութեան։ Յարմատոյն Դաւթի ընծիւղեալ մարմնով՝ անճառ շաղկապմամբ յանեղ ածուիդ. (Նար. ՟Ղ՟Բ. եւ ՟Լ՟Բ։)
Զաստուածն անժամանակ՝ մարմնով շարագունակեալ՝ ի քեզ բարձրեալ կրեցեր. (Զքր. կթ. խչ.։)
Մի մարդ ըստ շարադրութեան ի հոգւոյ եւ ի մարմնոյ. (Պրպմ. ՟Խ։)
Բանական է շարախառնմամբ մարմնոյն առ միաւորութիւն կատարման կենդանւոյն. (Քեր. քերթ։)
Տախտակս պղնձիս շողացուցանէին, եւ դնէին ի վերայ մարմնոյ նորա. (Եւս. պտմ. ՟Ե. 1։)
Ի սաստիկ խահակերութենէ, շուայտութենէ խառնակութեան (ըստ մարմնոյ՝) մոռասցին միտքն զինքն. (Փիլ. այլաբ.։)
Թոքն՝ մարմնոյն շնչիցն շտեմարանապետն. (Պղատ. տիմ.։)
ՈՒՐԿԱՅ որ եւ ՈՒՐԿԱՅՈՒԹԻՒՆ Ուրն. տեղի՝ ուր կայ մարմին ինչ. եւ Կայք մարմնոյ ի տեղւոջ։ (Անյաղթ ստորոգ.։ Ոսկիփոր.։)
Չորեքնիւթեայ մարմնոց, եւ գործոց հնոյն եւ այլն. (Տօնակ.։)
Բարձրացան ի վերայ չորեքնիւթեանս մարմնոյ. (Վահր. յար.։)
Պահպանողական աջով քո վերակացու լեր հոգւոյ սորայ եւ մարմնոյ. (Մաշտ.։)
Ոչ ակամայ կրել իմ զխաչին չարչարանս, եւ ոչ ի հարկէ զմահ, եւ ոչ պարտաւորաբար ըստ այլոց մարմնոց. (Նանայ.։)
Զամենայն լնու զաչս լուսովն, եւ զմարմնական բնութիւն ջերացուցանէ, այլ ոչ տոչորէ. (Առ որս. ՟Է։)
Անմարմնական լուսափայլութեանցն պարուց ջոկատրութիւն։ Խրախանան ընդ անմարմնական խմբիցն ջոկատրութեան կացման կացարան. (Անան. եկեղ։)
Զջրգողութիւն եւ զայտմունս եւ զզայրացմունս մարմնոյ. (Ոսկ. ապաշխ. ՟Է։)
Որ զմարմնով եւ արտաքոյ՝ սպասաւորական գործեաց բան ունելով. (Փիլ. լին. ՟Բ. 71։)
Քեւ զուարճանան դասք իմանալի՝ հոգեղինացն զինուորութիւնքն, սպասաւորակից մարմնաւոր ընծայեալ զքեզ տեսանել։ Նաեւ զօրութիւնք երկնայինք սքանչանային ընդ սպասաւորակցին առաքինութիւն. (Բրս. ի ստեփ.։)
Կենդանին զի բաժանի յանբան եւ ի բանաւոր, ստորաբաժանեսցուք դարձեալ զբանականն յանմարմին յարարեալ, եւ ի մարմնաւոր. (Սարկ. պատկ.։)
Լուան զսքանչելագրել յազգաց, որպէս եւ զլուր մարմնացելոյ բանին. (Վանակ. յոբ.։)
Վայելչազգեաց եւ պատշաճագեղ տեսիլ մարմնոյն. (Սամ. երէց.։)
Մերձեալ պահք ի մարմինս՝ վերաստեղծու՛ սրբութիւնս։ Վերաստեղծու ի զգայութիւն առաքինասէր վարուց։ Որ ի ձեռն մարմնոյ եւ արեան տեառն վերաստեղծու ի զգաստութիւն. (Յճխ. ՟Թ. ՟Ի. ՟Ի՟Գ։)
Ընկղմեցաւ յանապական անօսր էութիւն՝ մարմնոյն վերաբերումն (մարմնազդեցութիւն). (Նար. կուս.։)
Վերտառութիւն կոչէ զյարութիւն մեռելոց, զոր օրինակ տառք յարմարեալք ի ձայնականաց եւ ի բաղաձայնից՝ կերպարանեն զբանն, այսպէս եւ ի յարութեան յական թօթափել տարերք մարմնոյն ժողովին հրամանաւն աստուծոյ՝ առնուլ զբանական ոգին. (Շ. բարձր.։)
νωθρία tarditas, segnities, pigritia եւ μέριμνη sollicitudo, cura. Տարտամ գոլն. տարտամելն. յամրութիւն. դանդաղկոտութիւն. պղերգութիւն. յուլութիւն. թուլութիւն մարմնոյ կամ մտաց.
Տժգոյնութիւն մարմնոյ, եւ աղքատութիւն ընչից. (Սարգ. յուդ. ՟Ա։)
Հպելութիւն եւ ճաշակաւորութիւն մինչ ի խորագույն մարմնոյ հասանեն՝ փորոտեացն մատուցանելով զիւրսն առ ի տնօրէնութիւն (բաշխման պիտոյից). (Փիլ. իմաստն.։)
Զտրամակայութիւն առոյգութեան մարմնոյդ։ Զներածական քո մտածութեան տրամակայումն դիտաւորութեան ծանեայ. (Մագ. ՟Զ. ՟Կ՟Դ։)
Արդ ցնծացո՛, խնդրէ, զտառապեալս ի մարմնական ախտիցս զհոգեկան ոսկերս՝ իմանալի յուսոյդ ուրախութեամբ։ Ցնծացուցանես զբարեսէր բնութիւնս յերկնային բարութիւնսդ. (Լմբ. սղ.։)
Ի սուրբ մարմնոյ նորա եւ յարենէ պատսպարեցան ի փառատրութիւն. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։)
Ունելն.. . ըստ որակութեան, ըստ քանակութեան, եւ ըստ փարադրութեան զմարմնով։ Աճեցեալ եւ նուազեալ ըստ անկեանն փարադրութեան կամ փարաբարձութեան. (Անյաղթ ստորոգ.։)
Ոչ ի մարմնոյ բնութիւն փոխաբուսեալ բանին. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Զիա՞րդ բանն մարմին եղեւ. արդեօք որպէս բանին փոփոխո՞ւմն կրեալ՝ ի մարմնոյ փոխադրութիւ, եւ յոդւոյ նմանութիւն։ Ո՛չ Աստուածութեան փոխադրութիւն ցուցեալ, այլ մարդկութեանս նորոգումն գործեալ. ո՛չ մարդ ի փոխադրութենէ Աստուածութեան երեւեալ։ Ոչ կրեալ շփոթումն կամ փոխադրութիւն յոր ինչ ոչն էր. եղեւ մարմին բանն, ո՛չ ըստ փոխադրութեան կամ յեղման. (միթէ ) այլայլութիւն ինչ եւ փոխադրութիւն եղեւ ի նմա. (Աթ. ՟Գ։ Կիւրղ. պրպմ. եւ Կիւրղ. գանձ.։)
արարչական զօրութեան փրկչին, եւ քանիօնութեան մարմնոյն. (Բրս. թղթ.։)
Ի քաջասնութիւն մարմնոյ։ Քաջասնութիւն մարմնոյ առնէ. (Անյաղթ եւ Շ. բարձր.։)
Աւետարանչացն ազգաբանութիւնն, կամ առաքելոցն վկայութիւնն։ Զփրկչին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի զըստ մարմնոյ ազգաբանութիւնն գրելով աւետարանիչն. (Աթան. ՟Դ։ Արծր. ՟Ա. 1։)
Հրաժարեալք ի կնոջէ, եւ ի մանկանց, եւ ի մարմնական ազգականութենէ. (Սարգ. ՟գ. յհ.։)
Ի մարմնանալն զամենայն հիւանդութիւնս եւ ախտաժետութիւնս ելոյծ։ Իբրեւ ախտաժետութիւնք իմն հասարակաց։ Ցաւս անբժշկելիս, եւ պէսպէս ախտաժետութիւնս։ Խորշակասուն պտղովք մատուցանեն ախտաժետութիւն ճաշակողացն ... Բերեն ախտաժետութիւնս։ Զախտաժետութիւնս հոգւոյ եւ մարմնոյ։ Կշռով բաժանէ իւրաքանչիւրումն զօգտակարն, զառողջութիւն եւ զախտաժետութիւն. (Աստուած ազգ. ՟Ժ՟Գ։ Ածաբ. աղքատ.։ Մանդ. ՟Ի՟Ա։ Պիտ.։ Շ. թղթ.։)
πάθος, προσπάθεια passio, adfectio Կիրք ոգւոյ եւ մարմնոյ.
Եւ անդ ախտաւորութիւն է, եթէ մարմնաւորապէս առեալ լինիցի։ Ի բաց մերժել (ի հրեշտակաց) զնիւթեղէն ախտաւորութիւնսն. (Առ որս. ՟Գ։ Դիոն. երկն.։)
Խոնարհին ըստ յանցանացն Ադամայ ընդ մարմնոյ աղցաւորութեամբ եւ կրիւք։ Եցոյց իւր զբազմապատիկ չարչարանացն կիրս ի մարմնոյս աղցաւորութենէ. (Լմբ. սղ.։)
ԱՄԵՆԱՀՐԱՇ եւ ԱՄԵՆԱՀՐԱՇԱՓԱՌ. Ամենայնիւ ի վեր քան զհրաշս կամ զկարծիս մարդկան. իբր. յն. παραδοξότατος. qui est praeter omnium opinionem, admirabilis, incredibilis. խելքի վեր, խիստ արմննալու, անկարծելի. ճիպ շաշըլաճագ. փէք աճայիպ.
Մարմնով լինէր պսակեալ ամենապատկապէս. (Սարկ. քհ.։)
Կայցէք ամենայն մաքրութեամբ եւ ամօթխածութեամբ ի Քրիստոս Յիսուս մարմնով եւ հոգւով. (Ածազգ. ՟Գ։)
Դժուար առ ի բժշկութիւն՝ չար մարմնոց եւ ոգւոց՝ անարգելութիւն։ Մանկաբարոյ անարգելութեամբ լի. (Փիլ.։)
Քանակութեամբ առեալն բաժանի. իսկ անբաժանութիւնն աներեւոյթ է մարմնոյ. (Մաքս. անդ։)
Բաւանդակելի՛ մարմնով, անբաւանդակելի՛ Աստուածութեամբն։ Անբաւանդակելոյն եղեր բնակարան՝ Աստուածամայր եւ Կոյս. (Առ որս. ՟Թ։)
Հեթանոսք էիք մարմնով որ կոչեցեալն է անթլփատութիւն։ Հաւատացեալ է ինձ Աւետարանն անթլփատութեան, որպէս Պետրոսին՝ թլփատութեան։ Դատիցի՝ որ ի բնէ անթլփատութիւնն, զօրէնսն կատարելով, զքեզ՝ որ գրովն եւ թլփատութեամբն յանցաւոր օրինացն իցես. եւ այլն։
Որդի եւ Հոգի ի պատճառէ անժամանակաբար։ Ծնեալն ի Հօրէ անմարմնապէս եւ անժամանակաբար. (Շ. թղթ. եւ Շ. բարձր.։)
Ի վերայ անմարմնոցն եւ իմացականացն անժամանակաբար եւ առանց հեղգութեան կատարելագործին. (Մաքս. ի դիոն.։)
Անբաժանութիւնն ի վեր է քան զամենայն անմարմնութիւն։ Միութիւն կոչէ զէութեանցն նոցա պարզութիւնս եւ անմարմնութիւնս եւ աննիւթութիւնս. (Մաքս. ի դիոն.։)
Երկակն եւ եռակ աճեցեալ (են քան) զըստ միոյն անմարմնութիւն. (Փիլ. այլաբ.։)
Առաքինութիւնն ի մարմնի անմարմնութիւն գործէ. (Տօնակ.։)
Ընծայեցէ՛ք կոյսք զանմարմնութիւնն (իբր մեռելութիւն մարմնոյ). (Ածաբ. կիպր.։)
Ոչ Փոխելով զմարմինն յանմարմնութիւն։ Անդ յանմարմնութեան, աստ ի մարմնաւորութեան. (Յհ. իմ. երեւ.։ եւ Սարկ. հանգ.։ եւս եւ Շ. թղթ.։) (Լմբ. սղ.։)
Զանմարմնութիւն ձայնին ի ձեռն նիւթական գործեաց երեւեցուցանել. (Երզն. փեր։)
Զբազմապատիկ ի մարմնի զոգւոյ դեգերմունս անպարապութեան։ Ոչ երբէք դադարէ յայսպիսի անպարապութենէ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Ա. ՟Լ՟Բ։)
Մեծագոյն իմն անջրպետութիւն ի միջի դնէ ընդ մարմնական եւ ախտաւոր ծնունդն, եւ ընդ հոգեւրոն եւ անախտն։ Անջրպետութիւն բազում տեսակի յայսոսիկ, եւ զանազանութիւն անբաւն. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ. եւ Սարգ. յուդ. յռջբ։)
Որ յաղագս մարմնափոխութեանն նոցա առասպելաբանեն. (Նիւս. կազմ. լ։)
Այսբանք նեստորի, մարդ աստուածազգեաց կոչելով զՔրիստոս. այլ մեզ մի՛ լիցի աստուածազգեաց կոչել կամ իմանալ, այլ՝ Աստուած մարմնացեալ. (Դամակ։ Բայց ուղիղ մտօք ասի մարմինն Քրիստոսի աստուածազգեաց.)
Զի մի՛ աստուածազգեստ իմանայցի Քրիստոս։ Ոչ բնակեալ ի մարդում եւ աստուածազգեստ, որպէս զայլսն՝ որք եղեն հաղորդ աստուածութեան նորա. (Պարամպմ. ՟Խ՟Ե. եւ ՟Ժ՟Ե. եւ այլն։ Զայսոսիկ գրէ կիւրեղ ընդդէմ նեստորի. իսկ Ածաբ. առ որս. ՟Ժ. յուշ առնէ, թէ երբեմն ապողինարիտք չառնուին յանձն ասել զՔրիստոս աստուածազգեստ, այլ միայն մարմնազգեստ, զի չնդունէին զանձնաւորական միաւորութիւն աստուածութեան ընդ մարդկութեան։)
Անդրյաստուածակոյս կո՞ղմն կամիս, թէ մնալ աստէն իմարմնի. (Վրք. հց. ՟Ի։)
Աստուածաշնորհ մարգարէ։ Յորոց մի է եւ իմն աստուածաշնորհ՝ հրեշտակի ի մարմնի՝ Գրիգոր նարեկացի. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. ատ.։)
Որ շօշափեացն զԱստուած ի մարմնի.
Աստուածավաճառք եղաք, իմարմնական շահավաճառութեան պէտս քահանայացք։ Որպէս զաստուածաճառ դատապարտիմ. (Լմբ. պտրգ.։)
Ի նմա բնակէ ամենայն լրումն աստուածութեան մարմնապէս. (Կող. ՟Բ 9։)
Արժանատենչալի ե՛ւ զայրն ե՛ւ զմիտսն երեւեցուցաք։ Զամենագեղեցիկ, եւ զարժանատենչալի երեսսն, զոր աչք մարմնոյ ոչ տեստնեն. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. լին.։)
Արժանատենչալի ե՛ւ զայրն ե՛ւ զմիտսն երեւեցուցաք։ Զամենագեղեցիկ, եւ զարժանատենչալի երեսսն, զոր աչք մարմնոյ ոչ տեստնեն. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. լին.։)
Արտահանումն ի կապակցէն (ի մարմնոյ)։ Յարատեւական արտահանութիւն. (Մագ. ՟Ի՟Ե. ՟Ի՟Զ։)
Անյայտս վտառս կոչեն զարտաշնչութիւն ամենայն մարմնոյն, ըստ որում շոգիք իմն բազում ի ձեռն անգայտութեան մորթոյն թափանցիկ լինի. (Նիւս. բն. ՟Ի՟Բ։)
Իբր զճրագ բազմաբերանեան ի յաշտանակի մարմնիդ հաստեցաւ գլխոյդ բոլորութիւն. (Նար. ՟Խ՟Զ)
Վասն մարմնոյ տկարութեան եւ բազմախտութեան. (Նիւս. բն.։)
Ջրգողեալք ի կարծիս բազմասութեան են։ Մարմնոյ բազմամսութեամբ ծանրացելոյ ՝ ի հարկէ տկար եւ անզօր լինի առ ի յընտանի ներգործութիւնս միտքն. (Բրս. վաշխ. եւ Բրս. հայեաց.։)
Այսպիսի (սուրբ անձն՝) բանաքննութեամբ ի մարմնոյն բաժանեցաւ. (Կլիմաք.։)
Բարեչափութիւն անդամոց՝ հանդերձ վայելուչ գունով՝ գեղեցկութիւն առնէ մարմնոյ. (Նիւս. բն.։)
Զկեանս, եւ զբարեփառութիւն, եւ որ ինչ ըստ մարմնոյ մեծութիւն, եւ հեշտութիւնք, յիշեցուցանելով. (Սարկ. լս.։)
Յորժամ ասիցէ, թէ ոչինչ անմարմին՝ մարմնոյ ախտակից լինի. քանզի առեալ լինի խնդրելիդ բացասացութեամբ. (Նիւս. բն.։)
Մարմնոյս մեր նկարումն, եւ անդամոցն բացորոշութիւն. (Մագ. ՟Ծ՟Է։)
Խոստովանութիւն՝ բեռնընկեցումն է մարմնոյն, եւ թեթեւանայ հոգին. (Ոսկիփոր.։)
Ի մտաց, ի հոգւոյ եւ ի մարմնոյ բուսակցութենէ. (Վրդն. ղեւտ.։)
Գեղեցիկ մարմնով.
Յազատատոհմիկ գաւառաց (իմա՛ գաւառականաց) եւ ի գեղեցկամարմնոց. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Գոհացողութեամբ զցաւս մարմնոյդ ընդունել. (Ճ. ՟Ա.։)
Դիւրահաւատալի է՝ մարմնաւոր աչաց հայեցուած. (Լմբ. պտրգ.։)
Տալ զարմանալ. ի զարմացումն շարժել. զարմացնել, արմնցընել.
Զէն զինուորութեան մերոյ ո՛չ է մարմնաւոր. (՟Բ. Կոր. ՟Ժ. 4։)
Զինուորութիւնք հրեշտակաց օրհնեն զքեզ։ Փառաւորեալ յանմարմնոց զինուորութեանց. (Շար.։)
Ոչ զոք ի ժողովրդոց տրտունջ առնել վասն մարմնաւոր զօշաքաղութեան. (Եղիշ. ՟Ը։)
Անապակ (գինին) զմարմնոյ զօրութիւնսն թուղացուցանէ։ Զոգւոյն պնտութիւնս թուղացուցանելով. (Փիլ. քհ. ՟Զ։)
Թուղացուցեալ մարմնոյն կրել զիւրսն։ Նոյնպէս եւ զարտօսրն իրաւացոյց, զբնական լինել ի մարմնի պատահումնն թուղացոյց. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Պղծել զտարերս չար ժահահոտութեամբ մարմնոյ մեռելոյն. (Պիտ.։)
Իբրեւ ինքն զինքն ժանտացոյց ըստ առակողին, նմանեալ բժշկացն՝ ի հասարակաց մարմնոյ կտրեսցուք. (Բրս. հց.։)
ԺՈՒԺԿԱԼՈՒԹԻՒՆ. ἑγκράτεια temperantia, continentia, abstinentia Առաքինութիւն կամաւ հրաժարելոյ ի հեշտալեաց մարմնոյ եւ որկորոյ. պարկեշտութիւն. պահացողութիւն. ճգնութիւն.
Արդ է ժուժկալութիւն (այսինքն գործ ժուժկալութեան) մեղաց ի բաց ջնջումն, ախտից օտարութիւն, մարմնոյ մեռուցումն. (Բրս. հրց.։)
Ժուժկալութիւն, եւ ամենայն մարմնական չարչարանք առ ինչ պիտանացու ունի.. . եւ հնազանդութեանն վարձ մեծագոյն է քան զժուժկալութեան ուղղութիւնն. (Բրս. ճգն.։)
αὑτεξουσίως libere. Ինքնիշխանութեամբ. որպէս ինքնիշխան նովին մարմնովն. (Գր. հր.։)
ըզծարաւելն իրաւացոյց՝ խոնաւութեանն ծախեցելոյ ի մարմնին։ Նոյնպէս եւ զարտօսրն իրաւացոյց զբնական լինել ի մարմնի. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Առ որս չիք տեսանել խահարարութիւն, կամ մարմնական ճաշակումն. (Լմբ. պտրգ.։)
Մարմնովն ի գերեզմանի, եւ հոգւովն ի խաւարաբնակ արգեալս դժոխոց. (Գր. հր.։)
Խաւարազգեստիս այսմիկ հանդիպիլ մարմնոյս. (Գանձ.։)
Անհանճարութիւն եւ խելայեղութիւն եւ ի մարմնականս գայթագղեցուցանէ, եւ ի կենացն՝ որ առ աստուած օտարացուցանէ. (Լմբ. առակ.։)
ἐστίασις, εὑωχία convivium opiparum πανδαισία mensa sumtuosa οἰ ξενίοι hospitalitas ἁγάπη agape. Խրախճանք. խրախունք. խնջոյք. կոչունք. խրախութիւն. ուրախութիւն եւ վայելք կոչնոց. սեղան մեծահաց՝ մարմնաւոր կամ հոգեւոր. ագապ.
Ծանր ախտաւորութիւն։ Կամ որպէս Ծանրաղխութիւն, հարստութիւն մարմնոյ.
Աչք իմ տկարացան յաղքատութենէ. յորժամ սա փափկանայ, աչք մտացն տկարանայ ի ծանրախտութենէ մարմնոյ. (Լմբ. սղ. ՟Ձ՟Զ։)
Զմարմնեղէնս եւ զգալիս՝ ծառայավայելուչս ասէ, եւ անազատս, եւ սնոտի կարծիս. (Մաքս. ի դիոն.։)
հիւթոցն ծխատեսակագոյնն՝ որ ելանէ ի մարմնոյն, մածումն իմն առեալ՝ (լինի մազ). (Նիւս. բն.։)
Անձնիշխան կամակարութիւն մտացն։ Զկամակարութիւն մտացն եւ մարմնոյն ածել ի հնազանդութիւն. (Յճխ. ՟Ժ. եւ ՟Զ։)
Ո՛վ իցէ, որ ոչ ցանկանայ մեծութեան, եւ կամ մարմնոյ առողջութեան, եւ կամ կամարարութեան կարօտիցի. (Բուզ. ՟Դ. 5.) թերեւս ըստ յն. ոճոյ նշանակէ՝ արբանեկութիւն, կամ բժշկութիւն. որպէս հոմաձայն է առ յոյնս θεραπεία.
Երեսնամեայ՝ կատարելահասակ ադամական մարմնով. (Ճշ. հին.։)
Աճումն առնու տղայն՝ գալ ի կատարելութիւն մարմնոյ եւ մտաց. (Յճխ. ՟Ժ՟Ե։)
Ի վերայ կորովութեանն եւս բանից զմարմնոյն տեսանէին գեղեցիկ հասակ զօրաւորագոյն կարշնեղութեամբ առ յընդդիմամարտիցն տալ պատերազմ. (Պիտ.։)
Ի սպանողաց մարմնոց կենդանապարգեւք հոգւոց. (Նար. մծբ.։)
Մարմնով զգալեալ երեւեալ առ ի զհոգի այժմ կենսացուցանել. (Լմբ. պտրգ.։)
(Ողորմութիւնս բաշխելով) զպիտառոցեալ պէտս արտաքնոցս ի մաքրութիւն նորոգման ներքին մարմնոյն անտեսաբար կենսացուցանէր։ Կենսացուցին իւրեանց զհարկաւոր մահ մարմնոյ. (Յհ. կթ.։)
Կշռաձեւութեամբ հասեալ զյարմարագոյնն կալաւ չափաւորապէս պատկանեալ տեսակ. այսինքն զձեւ մարմնոյ. (Պիտ.։)
τυφλόω, ἑκτυφλόω, ἁποτυφλόω excaeco, privo lumine, caecum reddo. Տալ կուրանալ. զրկել յաչաց, ի լուսոյ. խաւարեցուցանել՝ ըստ մարմնոյ կամ ըստ հոգւոյ. կուրցընել, կուրացնել.
δάκνω, δακνάζω, ὐπονύσσω mordeo, pungo, stimulos subdo, vellico, affligo καταψάω defrico. Տալ կսկիծ մարմնոյ կամ սրտի. կծանել. կիզուլ. խայթել. մորմոքեցուցանել. կիզուլ. խայթել. մորմոքեցուցանել. զկծեցուցանել. կսկծցընել, խշխշցընել, կճել, էրել, տաղել.
(Քրիստոս ըստ մարմնոյ) բազում ունելով առ եղեալս զհամասեռութիւն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Յանիմաստ բանաւորէ, եւ կրկին հայեցողութեամբ ճայրոտելոյ՝ իմանալեաւ եւ զգալեաւ. (Սկեւռ. ես.) իմա՛, տեսանելեօք հոգւոյ եւ մարմնոյ։
ἠσυχία, ἑπιείκια tranquillitas, quies, silentium, modestia. Անդորրութիւն. անխռով վիճակ ըստ մարմնոյ եւ ըստ հոգւոյ. խաղաղութիւն. առանձնութիւն. լռութիւն. հեզութիւն.
Որ հաշտեցոյցն զմեզ ընդ իւր ի ձեռն քրիստոսի։ Քրիստոսիւ զաշխարհս հաշտեցուցանել ընդ իւր։ Հաշտեցուսցէ զերկոսին միով մարմնով ընդ աստուծոյ՝ խաչիւն իւրով. (՟Բ. Կոր. ՟Ե. 18։ Եփես. ՟Բ. 16։)
Ո՞չ բաժակն փրկութեան գոհութեան՝ հասարակութիւն արեան նորա, եւ ո՛չ հացն զոր բեկանեմք, հասարակութիւն մարմնոյ նորա. (Ասող. ՟Գ. 21։)
ՀԵՇՏԱԽՏՈՒԹԻՒՆ ἠδονή voluptas. որ եւ ՀԵՇՏ ՑԱՆԿՈՒԹԻՒՆ ասի. Ախտ հեշտութեան. ցանկութիւն մարմնոյ. վաւաշոտութիւն.
Զհոգւոյ աչս կալեալս ի մարմնական հեշտախտութեանցն. (Սահմ. ՟Ի՟Ա։)
Մարդ կոչի ոչ մարմնոյն ձեւ, որ եւ անասնոցն է, այլ հոգեկանութիւնն. (Լմբ. ժղ.։)
Զմարդկայինն ի բաց կրճատեալ եհան ի մարմնոյն քրիստոսի զբանական հոգին, ասելով, աստուածային էր հոգիացեալ հոգեւորութեամբ. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Ընդ մարմնոյ բժշկութեան ասէ եւ զհոգին բժշկել, որ է հրաշափառագոյն. (Սարգ. յկ. ՟Ժ՟Ա։)
Բանք եւ խորհուրդք քրիստոսի հոգի են եւ կեանք՝ ձեռնտուութեամբ մարմնական նշանակաց. (Լմբ. պտրգ.։)
Ճառագայթարձակ փայլմամբ զամենայն զգայարանս մեր լուսաւորեալ։ Լոյս ծագեաց ճառագայթարձակ մարմնովն. (Խոսր.։)
ἑπιφάνεια species superna, superficies, apparitio. որ եւ ՄԱԿԵՐԵՒՈՅԹ. Ի վեր երեւեալ մասն. վերին մասն կամ արտաքին երեսք ամենայն մարմնոյ յո՛ր եւ է ձեւ.
cf. ՄԱՐՄՆԱԲԱՐ.
Մարմնականապէս յաղագս աստուծոյ առնել առ մեզ բանս՝ սատուածաշունչ գրոց. (Պրպմ.։)
σωματοειδῶς . Ի ձեւ կամ ձեւով մարմնոյ.
Զիա՞րդ իշխես ասել զաներեւոյթ եւ զանմարմին անձ որդւոյ մարմնաձեւապէս անձնանալ յարգանդի կուսին. (Յհ. իմ. երեւ. յորմէ եւ Գր. տղ.։)
Աստ իմասցիս զշահ մարմնառութեան բանին. (Երզն. մտթ.։)
cf. ՄԱՐՄՆԱՒՈՐԱՊԷՍ.
Կերինթոսի աղանդոյն, որ ախտաւորաբար եւ մարմնաւորաբար եւ մարմնաւոր ցանկութեամբ դաւանէր զյարութիւնն. (Պտմ. վր.։)
Նշանակէ մարթա զայնպիսիսն, որք ընդունին զքրիստոս մարմնաւորապէս ի հոգիս իւրեանց. իսկ մարիամ զայնոսիկ՝ որ հոգեւորապէս ընդունին զքրիստոս. (Մեկն. ղկ.։)
cf. ՄԱՐՄՆԱԿԱՆ. եւ ՄԱՐՄՆԱՒՈՐ՝ ըստ ՟Գ նշ.
Ընդ մարմնաւորական եւ ընդ հոգեւորական սեղանն։ Ի հոգեւորական շնորհս, եւ ի մարմնաւորական բարեգործութիւնս։ Ի ձեռն մարմնաւորականացն գան քեզ հոգեւորականքն. (Յհ. իմ. ատ.։ Վրք. հց. ձ։)
Մարմնաւորական կարիք, կամ կիրք, կամ պատերազմ, կամ մարտիկք. (Կանոն.։ Նիւս. երգ.։ Ժմ.։ Նար. մծբ.։)
Եւ մի՛ ի մարմնաւորական սրբութիւնս ապաստան լինիցին. (Ոսկ. ես.։)
Մարմնաւորական խնամութիւն. (Կանոն.։)
Տեսցուք ասա, զի՛նչ կոչիցէ զմարմնաւորական գալուստն. (Ոսկ. ես.։)
σωματικῶς corporeo modo. Մարմնաւոր օրինակաւ. մարմնաբար. մարմնապէս. ըստ մարմնոյ.
Ընդ մեզ յիսուսի մարմնաւորապէս խօսեցեալ. (Ածաբ. պենտեկ.։)
Խնամէ զարարածս ամենայն հոգեւորապէս եւ մարմնաւորապէս։ Մարմնաւորապէս, եւ հոգեւորապէս. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։ Արշ.։)
Կերինթոս մարմնաւորապէս ասաց զարքայութիւնն ի վերայ երկրի. (Սամ. երէց.։)
Նոցին կցորդեալ՝ մարմնոյդ վերարկուաւ՝ մերակերպան խառնութեամբ. (Նար. ՟Ծ՟Դ։)
Ի նոյն մերակերպացեալ մարմնոյն զէականն աղբերացուցեալ փայլակօղ ճառագայթ. (Խոր. վրդվռ.։)
Տե՛ս զմիաձայնութիւն մարգարէին առ մարգարէ։ Անմարմնոց զինուորութիւնքն ընդ հողեղինացս միաձայնութեամբ ի մի բերելով զօրհնութիւնսն. (Ճ. ՟Գ.։)
Մշտնջենաւորեալ անհնար է հոգւոյ ի մարմնի (յաստիս). (Փիլ. լին. ՟Դ. 29։)
Հուր եկի արկանել՝ ի մարմինս, զոր երկիր անուանեաց, զի մոխրացուսցէ զխորհուրդս մարմնոյ, եւ ծախեսցէ զխոտ, եւ այլն. (Մեկն. ղկ.։)
Եթէ քննես զորդւոյ զծնունդն, եւ ես ի քէն քննեմ զխառնումն հոգւոյդ եւ մարմնոյդ. (Առ որս. ՟Բ։)
Պարարիչ մարմնոյ, եւ ի վաւաշոտութիւն յարձակեցուցիչ. (Մեկն. ղեւտ.։)
ἁρθρίτις arthritis, morbus articularis. Ցաւ յօդից մարմնոյ. յորս գլխաւորն կոչի ոտնառութիւն. նիգրիս, նըգրըս։ (Գաղիան.։)
Բանականն որպէս գլուխ զվեհն եւ զառաջինն ընկալեալ նախադասութիւն յանդամս մարմնոյն՝ է իբրեւ զթագաւոր. (Գր. հր.։)
Որպէս եւ ո՛չ քո միտքն նախասկզբնաբար ունի ի տեղւոջ զգնացս, այլ ի ձեռն մարմնոյ միաւորութեան ի տեղւոջ լինիս. (Բրս. հայեաց.։)
Խափանեցաւ ներգործութիւն մահաբեր թռչնոյն։ Անմարմին զօրութիւնքն մարմնաձեւ երեւին, այլ ոչ մարմնացան. սա միայն կրէ զերկուս ներգործութիւնս. (Մամբր.։)
Անդ անմարմնաբար եւ միայն ձեւացութեամբ ներգործութիւն. իսկ աստ մարմնով եւ հանդերձ ճշմարտութեամբ. այն՝ նմանութիւն գործոց, իսկ այս՝ գործ ճշմարտութեամբ. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Աստուած ի մարմնում, բուսակից ինքեան եւ միաւորեալ ներկացուցանելով զիմարդն. (Բրս. ծն.։)
Զմարմնաւորութիւնն եւ զներմարդութիւնն ընկալեալ համագոյ մեր։ Ըստ այնմ իմասցիս եւ զաստուած բանն ի ներմարդութիւնս։ Անորիշ ի ներմարդութենէն։ Ճշմարիտ ներմարդութեամբն մանուկ էմմանուէլ։ Զներմարդութեան տնօրէնութիւն. (Ճ. ՟Գ.։ Բրս. ղկ.։ Թէոդոր. խչ.։ Զքր. կթ.։ Գր. հր.։)
Համբաւ նորա ելից զքաղաքն յաղագս առաքինութեանն, այլեւ մարմնոյն նկարագրութեան. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Անխառն յամենայն նիւթոյ շարամանութենէ (հոգեղէնն)։ Ձեռնկալութիւն ձիթոյ՝ շարամանութեամբ նիւթոյ պատրուկի ընդ նոյն զանգլոյ։ Հնոյ կտակին ընդ նորոյս շարամանութիւն։ Շարամանութիւն ոսկերաց (ի մարմնի)։ Չարչարելի ի տկարութենէ, այսինքն ի մարմնոյ շարամանութենէ. (Նիւս. բն.։ Նար. ղգ։ Յհ. իմ. եկեղ.։ Լմբ. ժղ.։ Աթ. ՟Ա։)
Եղբարք (երեք) ըստ մարմնոյ, յորս էր մի հոգի անձն, եւ բնութիւն շնչակապութեան՝ յերիս անձինս բաժանեալ. (Ասող. ՟Գ. 17։)
Շնչաւորն գոլ՝ ըստ ամենայն առման. շնչաւորիլն. կենդանութիւն, եւ մարմնասիրութիւն. անբանութիւն.
Առաքինութեան հաղորդեալն՝ ըստ մարմնոյ եւ ըստ հոգւոյ, քան զայն՝ որ չարաբարութեան է հաղորդեալ՝ կենցաղն, հեշտագոյն գոլով. (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
Վասն չարահոտութեան (մեռելոյն) մի՛ ինչ կասկածեր յամենասուրբ տեառնէդ. (ա՛ղ է դա՝ անուշացուցիչ ամենայն հոտեալ մարմնոյ. Մամբր.։)
Գեղեցկութիւն մարմնոյ՝ որ ի չափաբերութենէ մասանց եւ գեղեցկակերպութեանց գոյանայ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 19։)
Ըստ մարմնոյ անդամոց, եւ տարերաց առ միմեանս յարմարութեամբ եւ չափաւորութեամբ. որոց մին գեղեցկութիւն, եւ միւսն առողջութիւն է, եւ անուանի. (Առ որս. ՟Ժ՟Ե։)
Իբրեւ որդիք հարազատք պատուասիրաբար՝ խնդութեամբ հարց եւ մարց (ըստ մարմնոյ եւ ըստ հոգւոյ՝) պաշտօն մատուցանեն. (Փիլ. տեսական.։)
παχύς crassus. Պարարտ մարմնով՝ մսով. մսոտ, գիրուկ.
Վարանեսցի ոք երիցագոյն ասել զայն, որ յառաջ քան զնոսա զամսն այն ինչ է սակաւաժամանակոք (այսինքն սակաւաժամանակ միջոցաւ)։ Ամենայն ինչ՝ որ ի մարմնի եւ արտաքոյ, է սակաւաժամանակեայ։ Սակաւաժամանակեայ է եւ առօրեայ։ Զմարմնոյն սակաւաժամնակեայ գեղեցկութիւն յարգուկն համարի. (Փիլ.։ Կենացս մարդկան սակաւ է, եւ սակաւաժամնակեայ՝ կենցաղոյս պայծառութիւն. Մաշկ.։)
Մարմնոյս մեր նկարումն ... ի սերմնառութեանն սերմանք իբրու ի պարտէզս ի միում տեղւոջ պարառեալ. (Մագ. ՟Ժ՟Է։)
Սպիտակ կամ պայծառ մարմնով.
Զի մի՛ ստորաքարշութեամբ մարմնոյն վրիպեսցին. (Լմբ. սղ.։)
Ծանրացուցանէ զհարկսն, ստրկացուցանէ զգաւառն։ Ո՛չ զանձնիշխան կամսն ստրկացուցանէ մարմնոյն. (Լմբ. առակ.։)
Հողեղէն մարմնոյս բնութիւն ի մաքուր մտաց օտարագոյն է, եւ վայրացուցանէ (կամ ի վայրացուցանէ) զնա ծառայեցուցանելով. (Փիլ. լին. ՟Դ. 10։)
Մարմնոյն արգասեօք տխեղծ, հոգեւոր իրաց վատթարացուցիչ. (Պիտ.։)
Առ ափրոդիտականսն վաւաշոտութիւնք՝ ի մարմնի ցաւք եղեն. (Պղատ. տիմ.։)
Որ թողեալն է զհանդերձս իւր՝ զմարմնական ցանկութիւնս, մի՛ դարձցի յետս ի նոյն վավաշոտութիւն. (Մեկն. ղկ.։)
Երկրաչափօրէն՝ Մակերեւութիւն. մակերեւոյթ. եւ վերին երեսք մարմնոյ՝ որպէս մորթն.
Եւ այլ եւս չորս տարաբերութիւնս, որ է ըստ բշժկական արհեստիցն. որպէս մաղձն երկոքին, եւ մաղասն եւ արիւնն։ Բայց որ յաղագս դատաստանին է բան, յուշ լիցին ի տարաբերութեան մարմնոյ եւ մտաց. (Նանայ.։ Սոկր.։)
Որպէս մեծ է ոգի քան զմարմին, այսպէս մեծ է տեսաւորութիւն մտաց քանզմարմնոց. (Եղիշ. ՟Բ։)
Երկիւղին տրամադրութիւն։ Զգերամբարձեալն մարմնոյն տրամադրութեամբ. (Յհ. իմ.։)
Ո՛վ քահանայապետ սուրբ (գրիգոր), վերնոյն եւ հրեշտակական քահանայութեանն կարդակից։ Միջին եւ վերջին քահանայութիւն անմարմնոցն. (Երզն. լս. եւ Երզն. ՟ժ. խորան.։)
Յառողջութեան եւ ի քաջազօրութեան եւ ի մարմնոյ առոյգութեան կեան. (Փիլ. լին. ՟Դ. 43։)
Թաց արտասուօք զքաւութիւնաբեր բնակութիւն։ Զօրինակն քաւութիւնբեր եւ մեղսաքաւիչ տէրունական մարմնոյ. (Անան. եկեղ։)
Զամենայն մարմնական շարժմունս քունեցուցանելով՝ մերկ եւ մաքուր մտօք աստուածային արթնութեամբն ընդունի զաստուծոյ զձայնն. (Նիւս. երգ.։)
Փափկութիւնն ... բլուրս առ բլուրս զանդամս մարմնոյն քրքռեցուցանէ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 19.) (յն. զբազում շեղջս չարեաց ժողովէ։)
Մարմնանալն Քրիստոսի՝ յանամուսնութենէ եւ առանց մեղաց էր։ Մարմինն Քրիստոսի յանամուսնութենէ եւ առանց մեղաց էր. (Ասող. ՟Գ. 21։ Շ. թղթ.։)
Կամ անվեհերութիւն. արիութիւն. քաջասրտութիւն. առ ոտն հարկանելն զերկիւղ մարմնաւոր. գօրգուսուզլուգ, ճիրաէթ.
Առ ի յայտնութիւն անխառնակութեան երկաքանչիւրոցն՝ մարմնոյ եւ բանի. (Ոսկիփոր.։)
Որպէս գոյաւորութիւն. իսկութիւն. իրականութիւն. մարմին. լրութիւն մարմնոյ.
/Պահք աղ են, որ անուշացուցանեն զեխութիւն հոգւոց եւ մարմնոց։ Անուշացուցանեն զնա պահք ի ճաշակս սրբութեան. (Յճխ. ՟Թ։)
Չարչարանք նորա մեզ անչարչարութիւն է, եւ մահ նորա մեզ անմահութիւն։ Հաւատայ զչարչարելին անչարչարութեամբ։ Ի չարչարելւոջ մարմնի զանչարչարութիւն ցուցեալ. (Աթան. ՟Ա. եւ ՟Դ։)
Ապա ուրեմն՝ թէեւ ասի մարմնով չարչարիլ, պահի եւ այսպէս անչարչարութիւն նորա, ըստ որում իմանի աստուած. (Պրպմ. ՟Լ՟Թ։)
Զանչարչարութիւն մարմնոյն՝ որ յետ կամաւորն մահուան. (Լմբ. սղ.։)
Որ զայսպիսի ուղղութիւն յանձին ցուցանիցեն, ի մարդկեղէն եւ ի չարչարելի մարմնի եպեւեալ գտանի անչարչարութիւն։ Որոց չէ արթ մինչդեռ աստէն ի մարմնի իցեն՝ զհրեշտակաց անչարչարութիւնն կրել յանձին. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 18. 19։)
Եթէ ոչ կարէ ոք ամենայն մարմնովն առոյգ լինել, գոնեա զայն՝ զոր կարէ, առոյգացուցանել կրթեսցի, (Փիլ. լին. ՟Բ 63։)
Հպաւորութեամբ անմերձենալի լուսոյն աստուածակերպեալք։ Զմերս աստուածակերպէր խոնարհութիւն մարմնի (այսինքն մարմնոյ). (Խոր. վրդվռ.։)
Որ պաճուճեաց, կամ զգեստաւորեաց զԱստուած ի մարմնի.
Յայտնի եղեւ աստուածպետականին Յիսուսի կեանքն ի մարմնի մերում. (Եղիշ. դտ.։)
ՅԱստուծոյ զնոսա արարչագործապէս գոյանալ ասէ։ Աստուած՝ ամենայնի է տեղի, ոչ մարմնապէս, այլ արարչագործապէս. (Մաքս. ի դիոն.։)
Քրիստոսի զինքն մարմնացուցեալ եւ արիւնացուցեալ ի վերայ սրբութեան սեղանոյն՝ հրամայեաց սրբութեամբ ուտել եւ ըմպել. (Եղիշ. ննջ.։)
Արիւնհեղութիւն արդարեւ ոչ մարմնոյ արեան, այլ հոգւոյ. (Լմբ. սղ.։)
Իցէ թէ յաւելից հայել զբազմախորտակելի տապանակ մարմնոյս իմոյ նորոգեալ. (Նար. ՟Ի՟Ե։)
Կամ Բարեխառն վիճակ հիւթոց մարմնոյն.
Բարեխառնութեան եւ վատախառնութեան մարմնոյն ըստ բնութեան եւ անձին՝ հետեւանան զօրութիւնք. (Անյաղթ որակ.։)
Տեսանէ զկուրութեան զծառայեալս, որք մեծամեծս վարկանին զմարմնոյն զբարեխառնութիւնն. (Նիւս. կուս.։)
Յայտնի ծանուցանել, արտայայտել. Զբանն Աստուած անձնաւոր ... մարմնապէս բացածանուցեր. (Նար. կուս.։)
Ըստ միութեանն բանի ընդ մարմնոյն ասել բացաձայնութեամբ մի բնութիւն բանին մարմնացելոյ, եւ ոչ ըստ պարզ էութեան սահմանի. Թէպէտ եւ մեկնեմք զբառդ բացաձայնութեան ըստ ուղիղ դաւանութեան, սակայն ոչ տիրապէս լինի այսու կամք եղբայրութեանդ ձերոյ. (Գր. տղ. թղթ.։)
Երգաբանեն մարմնացելոյ բանին գեղապանծութեամբ. (Զքր. կթ.։)
Ըստ մարմնոյ իշխանութեան եւ գերազանցութեան. (Մագ. ՟Ա։)
Զհնազանդութիւն գիտնականութեամբ գեղեցկացեալ՝ ասացին թշնամի մարմնոյն. (Կլիմաք.։)
Իսկ ուխտն (յայտ առնէ) զդաշնաւորութիւն, որ սուրբ մարմնով եւ արեամբն լինին ի նա հաւատացեալքն. (Կիւրղ. ղկ.։)
Դասակարգութիւն եկեղեցւոյ, կամ անմարմնականացն պարուց. (Լմբ. եկեղ. եւ Լմբ. ստիպ.։)
Արհամարհելի եղեւ մեծութիւն փառաց մարմնոյ եւ արեան որդւոյն աստուծոյ, եւ ամենեցուն դիւրամերձենալի. (Խոսր. պտրգ.։)
Պատրուակ մարմնոյս զանխլացուցանէ ի մէնջ զտէրութիւնն (Աստուծոյ)։ Զիւրն զանխլացուցանէր զպատրանս. (Լմբ. սղ.։)
Հոգւոյ կամօք յաղթահարեալ զմարմնոյս զգայասիրութիւնն. (Լմբ. սղ.։)
Նոյնպէս է տեսանել եւ յոգւոջն զուգաբանութիւն իմն առ մարմնական հասակն։ Իւրաքանչիւր ոք ի լսողացն զուգաբանութեամբ զասացելոցն կարծիս առցէ սքանչելեացն. (Նիւս. երգ.։)
Տաճարացո՛ յընդունակութիւն մարմնոյ եւ արեան միածնի քո. (Պտրգ.։)
Գեղեցկապէս փութով փոխեցէ՛ք զմարմնաւոր թմբկահարութիւնս ընդ հոգեւորսն. (Թէոդոր. ի կոյսն.։)
Կայուն հաստատել զջուրց լուծականութիւն։ Զոր եւ ոչ վիմաց կարծրութիւն բերէ, թո՛ղ թէ մարմնոց լուծականութիւն. (Նար. ՟Ղ՟Գ. եւ ՟Դ։)
Մի՛ զաստուածային խորհրդածութիւնս (ժաղավոյս) մարմնաւոր յաջողուած (ոք վարկցի). (Լմբ. ատ.։)
Զմարմնեղէնս եւ զգալիս՝ ծառայավայելուչս ասէ, եւ անազատս, եւ սնոտի կարծիս. (Մաքս. ի դիոն.։)
Զփորձ առեալ ես զհոգւոյն ծննդականութիւն գերագոյն քան զմարմնոյն. (Մագ. ՟Ի՟Թ։)
(Հոգին է) կատարունութիւն առաջին՝ մարմնոյ բնաւորականի։ Նիւթն զօրութիւն, իսկ տեսակն կատարունութիւն։ Առաջին կատարունութիւն կոչէ զտեսակն, եւ երկրորդ զներգործութիւնն. (Նիւս. բն.։)
Տկարութիւն տեսութեան աչաց (մարմնոյ կամ հոգւոյ).
Կարմրազգեաց մարմնոյն գեղեցիկ եւ անմեղն պատմուճանաւ. (Լմբ. սղ.։)
Գայր յեդովմայ կարմրազգեստեալ թանձրութեամբ արեամբ մարմնոյ. (Միսայէլ խչ.։)
Զբոլորն ուրասցին զփրկանակն զկիրառութիւնս։ Մարմնական կիրառութեամբն պատրեալն զթշնամին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ընդդիմամարտութիւնս չարի ախոյենին, եւ մարմնական հեշտախօսութեանց. (Սարկ. քհ.։)
Վերամբարձ ունի զմարմնոյ կեանք, եւ միշտ հոլովեցուցանէ. (Շ. յկ. ՟Խ՟Բ։)
Մահն եղծանի, եւ մահկանացութիւն կորնչի, եւ ոչ մարմնոյ բնութիւնս. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 9։)
Տեսեալ զմահկանացութիւնն ընդ անմահին խառնեալ. որ է բանին աստուծոյ մարմնաւորութիւն. (Նիւս. երգ.։)
Ի մանրամասնագունիցն մարմնոց. (Նիւս. բն.։)
σωματικώτερος corporeis rebus addictior. Առաւել կամ կարի մարմնական, նիւթական.
Որք ախտակցագոյնք եւ մարմնականագոյնք էին, պատուէին (պատկերօք) զվախճանեալսն. (Առ որս. ՟Է։)
Ոչ միայն մարմնականագունին այնորիկ պատսպարան ելով, այլեւ հոգեւորին. (Պիտ.։)
Զի եւ էին իսկ մարմնականագոյն հրէայքն. (Ոսկ. գծ.։)
Կրելն կիրս ըստ մարմնոյ. խստակրօնութիւն արտաքին. ճգնաւորութիւն.
Խաչակիր մարմնակրութեամբ, եւ ներկերպին գազանադէմք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մարմնակիցն գոլ՝ ըստ ամենայն առման.
Տիրապէս հայր մեր աստուած՝ նախ արարչութեամբն, եւ յետ այնր՝ քրիստոսի մարդեղութեամբ եւ մարմնակցութեամբն. (Լմբ. առակ.։)
Զմիաւորութիւն երկուց պատկերացն (առն եւ կնոջ՝) մարմնակցութեանն լծակցութեամբ օրինադրեալ անլուծանելի. (Մխ. դտ.։)
σωματοπρεπής corpori conveniens, corporalis. Վայելուչ կամ վայելչական մարմնոյ. մարմնաւոր. մարդկային.
Ի միատեսակութենէ տռփականին աստուածանունութեան ի բաժանական եւ ի մարմնավայելուչ եւ անջատեալն գլորեցան. (Դիոն. ածայ.։)
Զի մի՛ լսելով զմարմնավայելուչսն՝ սկզբնաւոր զնա կարծեսցեն եւ ժամանակաւոր, ասէ, ի սկզբանէ. (Տօնակ.։)
Զինքն մարմնացուցեալ եւ արիւնացուցեալ ի վերայ սրբութեան սեղանոյն, հրամայեաց սրբութեամբ ուտել եւ ըմպել. (Եղիշ. ննջ.։)
Եւ Մարմնաձեւ կացուցանել. թանձրացուցանել իբրեւ զմարմին նիւթական.
Մարմնացոյց ի միտս ամենեցունց զանմարմին բանս գրոց սրբոց. (Պրոկղ. ոսկ.։)
Զոր ինչ նոքա արուեստակէին ի չարեաց, մարդիկ առեալ մարմնացուցին. (Սարգ. յկ. ՟Դ։)
σαρκώτερος . Կարի մարմնաւոր. նիւթական յոյժ.
Բազումք մարմնաւորագոյնք եւ թանձրամիտք լինէին. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 9։)
Լինելն ի մեծ տոհմէ. մեծազարմն գոլ. ազնուատոհմութիւն.
ՄԵՐՁԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ. ὀμιλία conversatio. Զուգաւորութիւն ըստ մարմնոյ.
Հեշտութիւնք՝ մարմնականք կոչին, որպէս կերակուրք, եւ մերձաւորութիւնք։ Ըստ օրինացն մերձաւորութիւնն. (Նիւս. բն.։)
Այսքան եւ այսպէս բարւոք տե՛ս ինձ զմերոյս քահանայապետութեան միատեսակութիւնս։ Ի բազմութենէն ի միատեսակութիւն ասել. (Դիոն. եկեղ.։ եւ Մաքս.։ Մարդն զմիատեսակութիւն ոչ ունի, այլ շարադրեալ յերկուց, ի հոգւոյն ասեմ եւ ի մարմնոյ. Պրպմ. ՟Լ՟Թ։)
Առաւել զմարմինս դարմանել եւ գիրացուցանել, առաջին՝ իւր մարմնոյն իցէ չար, եւ ապա յաղթահարութիւն հոգւոյն. (Մաշկ.։)
Յոլովացուցեալ ցանկութիւն՝ աւելորդ է, միանգամայն եւ վնասակար մարմնոյ եւ հոգւոյ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 48։)
Տարրականութիւն. մարմնաւորն գոլ.
Անյագք որովայնիւ ասացեն, թէ գործակից լինի շաղղակերութիւն առ ի յողջութիւն եւ մարմնոյ զօրութիւն։ Անարգել եւ անժոյժ շաղղակերպութեամբ. (Փիլ. լին.։)
Ի շաղղղակերութեան շուայտէր իբրեւ առիւծ մարմնակեր. (Գէ. ես.։) սատանայ առիւծ ասի վասն շաղղակերութեան, եւ գազանաբար կապելոյն. (Մխ. դտ.։)
Ի պղծեալ բագինսն հպեալք՝ փոխանակ թագաւորաց խոհակերք լինին. եւ շառագունութեամբ արեանն՝ իբրեւ մարմնավաճառք ի սպանդանոցի նստելով. յն. արիւն եւ շարաւ. (Նիւս. թէոդոր.։)
Առուք գաղտապէս ընդ շարաբնակութեանն մորթոյն եւ մարմնոյն՝ երկու երակք. (Պղատ. տիմ.։)
Շարախառնութիւն մարմնոց։ Շարախառնութեանցն (բաղադրելոց) ի տարերս լուծանել. (Նիւս. բն.։)
Ո՛չ ամենայնիւ հոգւոյ եւ մարմնոյ համեմատի շարախառնութեան՝ աստուծոյ ընդ մարմնոյ միաւորութիւնն. (Շ. թղթ.։)
Շարախառնութիւն նիւթոց (այսինքն հիւթոց ի մարմնի). (Երզն. քեր.։)
Շարամերձութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ. (Սահմ. ՟Ը։)
Զպնդակազմութիւն մարմնոյն իւրոյ ամբողջ եւ անարատ պահելով (Վրք.ոսկ.։)
Ի սեպհականութենէ ցուցանի եւ ոմանց անմարմնոց ախտակից լինել մարմնոց. իմա, առանձին գթով ազատականութեան, կամ ճոխաբանութեամբ։
Անշարժագոյն է երկիր (այսինքն հող) քան զչորս սեռս, եւ մարմնոց ստեղծականագոյն. (Պղատ. տիմ.։)
Ի մարմնական աչաց ձերոց ստորակայութեամբ ամպոյդ ծածկեցաւ. (Լմբ. համբ.։)
Երկար ամանակաւ պահեն զվատախառնութեանցն բերս։ Բարեխառնութեան եւ վատախառնութեան մարմնոյն. (Անյաղթ ստորոգ.։)
Անդստին ի տղայութենէ խոկան կրթին ի վշտամբերութիւն. Զառ ի նմանէ ի վայր մնացեալսն ի մերումս լնլով մարմնի վշտամբերութիւնս։ Ի դառնագոյն վշտամբերութենէն նեխէին վէրքն. (Եղիշ. միանձն.։ Յհ. իմ. ատ.։ Խոսր.։)
Զզարդ մարմնոյ յերկարութիւն ժամանակի տաղտկացուցանէ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 15։)
Դեռ ընդ յարկաւ մարմնոյս եմք, որ ծանծանայ եւ տաղտկացուցանէ զմեզ։ Մի՛ բազմութեամբ բանիցս զլսելիսն աստուծոյ տաղտկացուցանել. (Լմբ. սղ.։ Երզն. մտթ.։)
Սիրեաց նա տաճարացուցանել ինքեան զմերս կազմած։ Տաճարացո՛ զմեզ յընդունակութիւն մարմնոյ եւ արեան միածնի քոյ. (Յհ. իմ. եկեղ.։ Պտրգ.։)
Մարգարէաքարոզ եւ տեսանողագուշակ երեւման տնօրինեցելոյն մարմնով յիսուսի. (Նար. առաք.։)
Մեծութիւն, փառս, տոհմաւորութիւն։ Թողեալ զպարծանս ազնուական տոհմաւորութեան քո ըստ մարմնոյ. (Փիլ. լին.։ Վրդն. լս.։)
Զտրամակայութիւն առոյգութեան մարմնոյդ։ Զներածական քո մտածութեան տրամակայումն դիտաւորութեան ծանեայ. (Մագ. ՟Զ. ՟Կ՟Դ։)
Որդեծնութեամբ խնամելով զմեր փոխանորդութիւնսն։ Ծնունդքն՝ որ փոխանորդութիւն մարմնոյն լինին։ Յաղագս փոխանորդութեան զաւակի։ Ի փոխանորդութիւն ամենայն ազգի կատարի. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 39։ Նանայ.։ Պիտ.։ Նիւս. բն.։)
Համեղ մարմնովն քաղցրացոյց զճաշակացն զդառնութիւն. (Շար.։)
Թէ ողջութեան՝ եւ քաջազգայութեան, թէ՛ զօրութեան եւ գեղեցկութեամբ մարմնոյ։ Զողջութիւն, զքաջազգայութիւն, զզօրութիւն, զգեղեցկութիւն. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. լին.։)
Իսկ մարմնականք են՝ քաջազգայութիւն եւ առողջութիւն. (Երզն. քեր.։)
Ոչ միայն մարմնոյ մատուցանէ զքաջազգայութիւն, եւ զհարստակողն առոյգութիւն. (Պիտ.։)
Երթան ի սնունդ, յաճումն եւ ի կատարելութիւն, յանմարմնական քաջազգայութիւն. (Սարկ. քհ.։)
Որոյ ազնուականութիւնքն յամենայն Աստուածաշունչ գրոց պատմի։ Ոչ ըստ մարմնոյ միայն հաղորդեալք նորին ազնուականութեանն, այլեւ հոգեւորապէս. (Կորիւն.։ Շ. ատեն.։)
Առձեռն էր պատճառն՝ տկարութիւն մարմնոյ, եւ անբաւականութիւն բանի. (Երզն. քեր.։)
Զմտացն աներկեւանութիւնն՝ մարմնոյն խոնարհութեամբն հաստատէր. (Երզն. մտթ.։)
Զիմ անհնազանդութիւնն՝ ի՛ւր առնէ իբրեւ գլուխ ամենայն մարմնոյ. (Առ որս. ՟Ե։)
Մարմնոյ ուրուք անպատկանաւորելոյ առ ընդունել զանձնաւորական ազդմունս. (Սահմ. ՟Թ։)
Յաստուածածնիցելոց քրիստոնէից անձանց եւ մարմնոց նոցա ծնեալ մանկունք են. (Կանոն.։)
Զվերջին ըոյսն (կողմն մարմնոյ՝) զառաջինն պատուականագոյն եւ արքունականագոյն կարծելով աստուածքն. (Պղատ. տիմ.։)
Քանզի զայնս՝ որոց բազում յաւիտեան վարեցեալս հանդերձ մարմնովն կեանս առանց քաջալաւութեան, բազմաժամանակեայ մանկունս ասելի է. (Փիլ. իմաստն.։)
Ըստ իւրաքանչիւր մարմնականացս մերոց անդամոց բազմամասնութեան. Զամենայն անասուն կենդանեաց զգայարանսն եւ զբազմամասնութիւսն. (Դիոն. երկն.։)
Եւ վարժ բազմաշխատութիւն է մարմնոյ. (Լմբ. ժղ.։)
Անմարմնոցն իրք՝ մարմնաւորացս ոչ միայն դժուարահասանելի է, այլ եւ դժուարահաւատալի. (Լմբ. յայտն.։)
Անմարմնոցն իրք՝ մարմնաւորացս ոչ միայն դժուարահասանելի է, այլեւ դժուարահաւատալի. (Լմբ. յայտն.։)
Գիտելով զմարմնոյն դիւրագլորութիւն. (Իսիւք.։ եւ Վանակ. յոբ.։)
Ընդ ախտս հեշտութեան մարմնոյ կամաւ բերի վասն դիւրըմբռնութեանն իւրեանց. (Լմբ. սղ.։)
ὁνειρωγμός somnium venereum Փորձութիւն մարմնոյ յերազի. գիջութիւն ի քուն. ցայգութեան բղխումն.
αἱσχροποιΐα foeda actio, turpe et flagitiosum facinus Պղծագործութիւն. գործ անարժանութեան մարմնասիրաց, եւ կռապաշտից. գեշութիւն, գարշելի գործք.
Բուրեալ հոտ անոյշ ի մարմնոց սրբոցն՝ լցեալ զուարթացուցանէր զամենեցուն զգայութիւն խելացն. (Փարպ.։)
Ելանէ յանմարմնականացն դադարս, եւ ընդ նոսա ... զուգաբնակն լինել երգակցէ. (Յհ. իմ. ատ.։)
Զայլ եւս ընծայաբերութիւնս հոգեպէս եւ ըստ մարմնոյ. (Ճ. ՟Ժ.։)
Անմարմնական լուսափայլութեանցն պարուց. (Անան. եկեղ։)
Հաղորդեցոյց զնոսա կենդանարար մարմնոյ եւ արեան. (Ճ. ՟Բ.։)
Առողջութեամբ մարմնոյ իւրեանց զառողջ հաւատսն սողոմոնի հիւանդացուցին. (Եփր. համաբ.։)
Հրաման տալով, կամ հրաժարեցուցանելով։ Զմկրտեալսն հրաժարեցուցանեն ի սատանայէ։ Հրաժարեցուցանել ի մսոյ, կամ ի ծառոյ, ի մարմնական իմաստից. (Փիլ. ՟ժ. բան.։ Յճխ.։ Եզնիկ.։ Մագ. ՟Ե։)
Պարտ է ոչ մարմնոցն լքելով ի ձեռն մանկագործութեանն, այլ ի հանդարտ մասին (այսինքն վիճակի) բաղկանալով այնմ որ բուսանելոցն է. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Ունէր նշանակել՝ Բան զմարմնոյ կամ ըստ մարմնոյ.
Ոչ որպէս մարմնաբանութիւնս յաղագս մարդկան կարծել (զերիս անձինս), զի մի՛ բազմաստուածութիւն թստ հեթանոսաց իմանայցեմք. ընթերցի՛ր մարմնաբնութիւնս. զի յն. է մարմնաբնապէս կամ մարմնաբուսապէս. այսինքն ըստ մարմնաւոր բնութեան։
τὸ σωματικόν corpus. Մարմնաւորն գոլ. մարմին.
Մարմնականութիւնս մեր ի սմանէ է (ի հողոյ). (Մաքս. ի դիոն.։)
Առաջինքն ի մարմնակերութենէ հրաժարեցին. (Փիլ. լիւս.։)
մանք ի ձկանցն կազմեցան հառի ի մարմնակերութենէ. (Նիւս. բն.։)
σωμασκία corporis exercitatio. Կրթութիւն մարմնոյ՝ ըստ ըմբշաց.
Զմարմնակրթութեամբն քամահեցին. զայն՝ որ յոգւոջն է՝ կազմեն զիւրեանց զառողջութիւն. (Փիլ. իմաստն.։)
Մարմնասպանն գոլ. մահուչափ վնաս բերելն մարմնոյ իւրում.
Սպանութիւն, եւ մարմնամեռութիւն, եւ սեղմնահողութիւն. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Մոլիլն ի մարմինս. մարմնապաշտութիւն, կամ մսամոլութիւն. որովայնամոլութիւն.
(Որդիք հեղեայ) անպարապ լինելով ի մարմնամոլութեանն յղփութենէ. (Յհ. իմ. ատ.։)
φιλοσωματία, φιλοσαρκία amor corporis vel carnis, carnalitas. Մարմնասէրն գոլ. սէր մարմնոյ.
Ընչասիրութիւն՝ մարմնասիրութեան կշտամբիչ է. (Եւագր. ՟Թ։)
Վասն մարմնասիրութեան, եւ ախորժական ցանկութեանն. (Եզնիկ.։)
Յաճախեալ մարմնասիրութեանն յաշխարհ՝ պակասեաց գիտութիւնն աստուծոյ. (Լմբ. պտրգ.։)
ἑνσωμάτωσις, σάρκωσις incarnatio, corpore se induere. Մարմնանալն. մարդեղութիւն. մարդկութիւն քրիստոսի.
Մարմնաւորութիւն աստուծոյ, կամ որդւոյն աստուծոյ, կամ բանին, կամ տեառն մերոյ։ Տնտեսութիւն մարմնաւորութեանն. (Նիւս. բն.։ Ագաթ.։ Յհ. իմ. երեւ.։ Ոսկ. Իսիւք. եւ այլն։)
Երկնի աստուած յաղագս արարչութեանն, երկրի թագաւոր յաղագս մարմնաւորութեանն։ Թագաւոր քրիստոս է, եւ ի գիրկս իւր ընդունի զհաւատացեալս մարմնաւորութեամբն. (Սհկ. կթ. արմաւ.։ Նիւս. երգ.։)
Ամենայն կեանք քրիստոսի ըստ մարմնաւորութեանն լի էին թշնամանօք. (Ոսկ. եբր.։)
ՄԱՐՄՆԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ. Մարմնաւոր վիճակ. մարմին. նիւթականութիւն. եւ Անկատարութիւն.
Ընդ հոգեւորութիւնն օրինաց՝ մարմնաւորութիւնն գրգանաց եւ բաբկութիւն հաղորդեալ էր. (Ոսկ. հռ.։)
Ի մարմնաւորացս բաժանելոց՝ մարմնաւորութիւն ե՛ւ բաժանի եւ չբաժանի. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 13։)
Ո՛րչափ եւ գեղեցիկ էր կերպարանօք ըստ մարմնաւորութեանն, նոյնչափ չերեւէր ինչ շուք ըստ աստուածութեանն. (Ոսկ. ես. (որ հայի եւ ի ՟Ա նշ։))
Որ ի չափ հասակի մարմնաւորութեան թմբրեալք են։ Առաջին անցն նշանակէ զչափ մարմնաւորութեան։ Ոյք համբերեն նեղութեանց ի հնոցի խցին, փոփոխին ի մարմնաւորութենէ ի հոգեւորութիւն. (Վրք. հց. ՟Բ։)
μετενσωμάτωσις animarum translatio vel migratio ab uno corpore in aliud. որ եւ ՀՈԳԵՓՈԽՈՒԹԻՒՆ. այսինքն աղանդ փոփոխման հոգւոց ի մարմնոց ի մարմինս.
Յաղագս մարմնափոխութեանն առասպելաբանեն։ Ի մարմնափոխութիւնս ասեն պատժիլ ըստ ծանրութեան մեղացն. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Մի՛ մարմնափոխութեան աղանդ կարծիցի։ Զաղանդաւորսն ասէ, որ մարմնափոխութիւն ասացին. (Վրդն. ծն.։ Երզն. մտթ.։)
Մշտնջենաւորեալ անհնար է հոգւոյ ի մարմնի (յաստիս). (Փիլ. լին. ՟Դ. 29։)
μέγεθος magnitudo, proceritas. Մեծութիւն հասակի կամ մարմնոյ.
Այլ եւ այլ կերպարանք ի մարմնի են, դիմաց, յաղթանդամութեանց (յաղթ անդամոց) հիւթից, յօդուածոց, երակաց, մարմնոց, ոսկերաց. (Ոսկ. թես.։)
Երկնային զօրքն վերինք անմարմնական, եւ յաւէրժական հարսունք անախտ հարսանեաց. (Նար. յովէդ.։)
Մեռելութիւն մարմնոյ՝ նախամեռելութեամբ խորհրդոց. (Կլիմաք.։)
առաքեա՛ զշնորհս հոգւոյդ սրբոյ ի նկարակերպութիւն տպաւորութեան մարդեղութեան մարմնացելոյն ի կուսէն որդւոյ քոյ եւ աստուծոյ մերոյ. այսինքն նկարեալ պատկեր. (Մաշտ.։)
Ուտելեաց եւ ըմպելեաց պարապեալ ... վասն առաւել պղերգութեանն, եւ սաստիկ որկորամոլութեանն։ Անյագ յորկորամոլութիւնս։ Զանյագ որկորամոլութեան զեխութիւն։ Ի մարմնապարար որկորամոլութեանն. (Խոր. ՟Բ. 21։ Պիտ.։ Արշ.։)
Յետ զղջման եւ արտասուս հեղլոյ, յետ չորաճաշակութեան ամս քսան կամ երեսուն։ Մաշումն մարմնոյ չորաճաշակութեամբ. (Մաշկ.։)
Մեռուցանել զանդամս մարմնոյ ոչ սակաւամեռութեամբ, ալյ լիութեամբ, այսինքն կատարեալ մեռելութեամբ. (Նար. երգ.։)
Սակաւապիտութիւն կերակրոց, կամ գինւոյ, կամ մարմնոյ. (Եղիշ. ՟Ը. եւ հայր մեր։ Յճխ. թ. ՟Ժ՟Ա։ Բրս. պհ. ՟Ա։ Յհ. կթ.։ Արծր. ՟Դ. 8։ Նար. երգ.։)
Զի մի՛ ստորաքարշութեամբ մարմնոյն վրիպեսցին. (Լմբ. սղ.։)
Նորոգումն, եւ որպէս վերաստեղծութիւն մարդոյս բնութեան եղեւ քրիստոսիւ։ Վերստին կերպարանամք, ոչ մարմնաւոր կրեալ վերաստեղծութիւն. (Պրպմ. ՟Ի՟Է. ՟Լ՟Է.)
Քահանայապետապէս ... մարմնոյ նուիրմամբ քաւութիւն շնորհես. (Նար. ՟Ծ՟Գ։)
Պարտ է երկիր պագանել ոչ մարդոյ աստուածազգեստի, այլ Աստուծոյ մարմնազգեստի, որ պայծառութիւն իմն ունի պաճուճանաց արագութեամբ անդրէնադարութեան. (Առ որս. ՟Ժ։)
Ես աստուածացուցի զձեզ, մարմնովս իմով ընդ Աստուած խառնեցի։ Յետ քո աստուածացուցանելոյ շնորհիդ. (Լմբ. սղ.։)
Աստուած մեր ի սկզբանէ աստուածացուցանել կամեցաւ զմարդն ի ձեռն պատուիրանին պահպանութեան. եւ իւրով մարմնանալովն եւ մկրտութեամբն աստուածացոյց զմարդն. (Լաստ. ըթիերց։)
Ո՛չ յաղագս մարմնոյ ինչ գեղեցկութեան, այլ՝ վասն հոգւոյն բարեվայելչութեան. (Շ. հրեշտ.։)
Համօրէն կիրս մարդկայինս յիւրումն բացերեւեցոյց մարմնում. (Խոսրովիկ.։)
Առողջութիւնք մարմնոց ... եւ երկայնակեցութիւն ամաց. (Եղիշ. ՟Բ։)
Զարհուրեցուցից զամենայն ազգս, յորս մտանիցես ի նոսա։ Զարհուրեցոյց զնոսա Տէր յերեսաց Իսրայէլի։ Ո՞ զարհուրեցուսցէ զմեզ։ Զարհուրեցուցից զնոսա առաջի թշնամեաց նոցա։ Զարհուրեցուցանես զիս երազովք։ Այնպիսի տեսլեամբ ահի զարհուրեցոյց զնոսա. եւ այլն։ Զպահապանսն զարհուրեցուցեր։ Զարհուրեցոյց զկանայսն։ Զարհուրեցուցանէ քո ճգնութիւնդ զմարմնոյս բնութիւն. (Շար.։)
Եթէ իմանալի է գոյնն (մարմնոյ), իմանալի է եւ դիմահարութիւնն եւ քանիութիւնն։ Գոյնն եւ ձեւն եւ ընդդիմահարութիւն, եւ շատութիւնն եւ ծանրութիւնն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Զ։)
(Կամքն ի վերայ մարմնոյ) թեթեւութեամբ ըստանձնէ զլուծ ապաշխարութեան. (Լմբ. տնտես.։)
Աւարտեա՛ զսա ի խորհրդականութիւն մարմնոյ եւ արեան միածնի քո. (Պտրգ.։)
στερεομετρία solidorum dimensio. Չափուն հաստատուն մարմնոյ ըստ երկրաչափից.
Եւ թէ պիտոյ է՝ ասէ, աստուածաբանիցն բնաւ ի մարմնագործութիւն գալ անմարմնոցն. (Դիոն. երկն.։)
ՄԱՐՄՆԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆ. Մարմնանալն բանին աստուծոյ, եւ մարդկեղէն գործք նորա.
Հաւատամք, զի ի հոգւոյն սրբոյ կազմութիւն մարմնագործութեան այնորիկ եղեւ։ Որոշել ոչ ուսեալք զմարմնագործութիւնսն՝ բանին միայն, եւ զմարդկայինսն՝ մարմնոյ եւեթ. (Սարկ. հանգ.։)
σάρκωσις, ἑνσωμάτωσις incarnatio. Մարմին զգենուլն բանին. մարդեղութիւն. խորհուրդ մարմնաւորութեան.
Ճշմարիտ, կամ անհաս մարմնազգեցութեամբ. (Ճշ.։ Ճ. ՟Գ.։)
Զքրիստոսի աստուծոյն իմոյ եւ ո՛չ զմարմնազգեցութեանն զճառսն հետազօտել կարես. (Ճ. ՟Ա.։)
Եսասէ՝ ի մարմնազգեցութեանս՝ խաչի եւ չարչարանաց ճանապարհաւ գնացի. (Գր. հր.։)
Զխնամով եւ տեսչութեամբ մարմնազգեցութիւնն օրինակէ. (Երզն. մտթ.։)
Ապականութիւն կամ պղծութիւն մարմնոյ.
Վասն պոռնկութեան եւ մարմնազեղծութեան։ Եւ էր այն ամենեւին գարշ եւ անսուրբ մարմնազեղծութիւն. (Կանոն.։ Շ. ՟բ. պետ. ՟Ժ՟Է։)
Հեշտութիւն. իրք հեշտացուցիչք մարմնոյ.
Տեսանէին մարմնատեացքն զմարմնախորժութիւնքն, եւ ասէին. բաղանիսդ այդ առ սուղ ժամանակ մի հեշտացուցանէ զմարմինս, եւ յետոյ կորուսանէ զհոգին. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Շարժումն մարմնոյ. իբր խլրտումն ցանկական.
Մեղայ մարմնաշարժութեամբ, որ պատճառաւ, եւ որ անպատճառաւ. (Մաշկ.։)
ՄԱՐՄՆԱՇԱՐԺՈՒԹԻՒՆ. ասի ռամկօրէն՝ եւ Պատահական շարժուած ինչ ո՛ր եւ է մասանց մարմնոյ. կոչեցեալ նաեւ Մարմնախաղաց։ Զորմէ կայ յիմարական գրուած ուրումն տգիտի յետնոյ։
σωματοπρεπῶς corpori convenienter, in modum corporis. Որպէս վայե՛լ է մարմնոյ.
Ծոց աստուածածնելական՝ ընդգրկեալ աստուածորդի, մարմնավայելչապէս մեզ օրհնաբանեցելոյ. (Դիոն. թղթ.։)
Փոքր է մարմնաւոր արիցն բաշխումն՝ առ վարդապետութիւնն եւ ուսուցանողութիւնն. (Լմբ. ի տնտեսն.։)
Ոչ մերձենայ յանդամս մարմնոյ իմոյ գործարանք չարարուեստութեանդ քո. (Ճ. ՟Ա.։)
Որպէս մասանց (մարմնոյ) ի միասին պատկանաւորութիւնք. (Սկեւռ. յար.։)
Զմարմնական զգայութիւնսն պահօք եւ աղօթիւք պարկեշտացուցանէ. (Կաղանկտ.։)
Չարն պարկեշտացուցանէ իմն յայնցանէ՝ որ յագահութիւն առաւելաստացութեան ինչ է։ Իշխանք, որոց հոգն է պարկեշտացուցանել եւ հոյակապ առնել զայն ինչ՝ որ շուրջ զմարմնովն է, եւ արտաքոյ բարիք. (Փիլ. լին. ՟Դ. 211. 217։)
Վարանեսցի ոք երիցագոյն ասել զայն, որ յառաջ քան զնոսա զամսն այն ինչ է սակաւաժամանակոք (այսինքն սակաւաժամանակ միջոցաւ)։ Ամենայն ինչ՝ որ ի մարմնի եւ արտաքոյ, է սակաւաժամանակեայ։ Սակաւաժամանակեայ է եւ առօրեայ։ Զմարմնոյն սակաւաժամնակեայ գեղեցկութիւն յարգուկն համարի. (Փիլ.։ Կենացս մարդկան սակաւ է, եւ սակաւաժամնակեայ՝ կենցաղոյս պայծառութիւն. Մաշկ.։)
Վարանեսցի ոք երիցագոյն ասել զայն, որ յառաջ քան զնոսա զամսն այն ինչ է սակաւաժամանակոք (այսինքն սակաւաժամանակ միջոցաւ)։ Ամենայն ինչ՝ որ ի մարմնի եւ արտաքոյ, է սակաւաժամանակեայ։ Սակաւաժամանակեայ է եւ առօրեայ։ Զմարմնոյն սակաւաժամնակեայ գեղեցկութիւն յարգուկն համարի. (Փիլ.։ Կենացս մարդկան սակաւ է, եւ սակաւաժամնակեայ՝ կենցաղոյս պայծառութիւն. Մաշկ.։)
Ձեռին իմն երեւեալ ըստ օրինի քահանայապետին, եւ ըստ խորհրդոյն քահանայացուցանել զնա։ Ի մարմնական շահավաճառութեան պէտս քահանայացաք, եւ քահանայացուցաք. (Նիւս. ՛խսքանչ։ Լմբ. պտրգ.։)
Տեսանէ զքաջավայելչութիւն մարմնոյ։ Պաճուճանք վասն քաջավայելչութեանն եւ հաւանութեան. (Ոսկ. մրգր. ՟Բ։ Առ որս. ՟Բ։)
Զանարգասաւորութեան մարմնոյն պարսաւանս՝ ըստ նկնաձեւ հասակին, եւ այլոց մասանցն տգեղութեան. (Պիտ.։)
Պարտ է երկիր պագանել ոչ մարդոյ աստուածազգեստի, այլ Աստուծոյ մարմնազգեստի, որ պայծառութիւն իմն ունի պաճուճանաց արագութեամբ անդրէնադարութեան. (Առ որս. ՟Ժ։)
Աղաւաղութիւն մարմնոյս մերոյ, եւ դժուարաշարժութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Ընդյերկարողութիւն ոչ լինել՝ վասն հանդիպելոյ ոմանց ... ի պէտս մարմնոյն. (Բրս. հց.։)
Զբոլորն ուրասցին զփրկանակն զկիրառութիւնս։ Մարմնական կիրառութեամբն պատրեալն զթշնամին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ընկեր է հօր հաւասարափառութեամբն, եւ մեզ մարմնովն. (Վանակ. յոբ.։)
Վասն զի աստուած էր աճառաբար մարմնացեալ, բարւոյն էր գիտակ, եւ ի մարդավայելչութենէն ազատ գոյր յատուկ. (Կիւրղ. ղկ.։)
τὸ σωματοειδές . Մարմնատեսակն գոլ. նիւթականութիւն.
Շարունակելով եւ շարապնդելով զմարմնատեսակութիւն աշխարհիս. (Նիւս. բն.։)
Պատմէ ... զեկեղեցւոյ պայծառազարդութիւն խաչիւն եւ սեղանով, մարմնով եւ արեամբն տեառն. (Նար. երգ.։)
Զմարմնոյ ծանրութիւն հոգիացուցեալ՝ զարարչականն ճշմարտեն պատկերագործութեանն նմանութիւն. (Երզն. քեր.։)
Աւելի քան զմարմնական ստուարամասնութիւն. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
Ի տեառնն մարմնոյ եւ արեան սրբազնագործութիւն գան. (Լմբ. պտրգ.։)
Ի վերայ գերագունի ատուածածնելութեանն՝ որովայն Ատուածոյ մարմնեղէն՝ Ատուածոյ ծնանել վերաստեղծեցելոյ. (Դիոն. թղթ. ՟Թ։)
Աստուածատեսակագոյն մարմնովն, զի եւ տեսցի յայնցանէ՝ որ խոցեցինն. (Ածաբ. մկրտ.։)
Մեծ քան զկենդանաստեղծութիւն եւ զյարութիւն մարմնոյ՝ հոգւոյն է յառնելն եւ կենդանանալն ի մեռելութենէ մեղաց. (Լաստ. ընթերց.։)
cf. ՄԱՐՄՆԱՒՈՐԱԳՈՅՆ. σωματικώτερος, -ον.
Քան զոր ի ձեռն ջրոյն բնաւորականաւն մաքրութեամբ մարմնաւորականագոյն պատմելն զնա. (Ճ. ՟Գ.։)
Ոչ հաճեցաւ Աստուած՝ իւր յանդիմանախօսութեամբ առանց մարմնոյ առ ժողովուրդս մարդկան՝ խրատել զնոսա, բայց մարգարէս ի նոցունց ընտրեաց. (Ղեւոնդ.։)
Եւ մանաւանդ՝ մարդեղութեամբ բանին. վասն որոյ անխտիր աստուածայայտնութիւն կոչի՝ որպէս ծնունդն Քրիստոսի, որով Աստուած յայտնեցաւ ի մարմնի, եւ յայտնեաց զինքն հովուաց, նոյնպէս եւ գալուստ մոգուց՝ որ եւ ՅԱՅՏՆՈՒԹԻՒՆ ասի. որպէս նշնակաէ Ածաբ. ի ճառն ծննդ։
Աստուածաստեղծութիւն ասէ, յայտնեալ թէ Աստուածաստեղծութիւն ասէ, յայտնեալ թէ Աստուած ստեղծաւ, ըստ որումն եղեւն մարդ։ Ըստ մեզ աստուածաստեղծութիւն ասէ զորդւոյ մարմնանալն. Ըստ մեզ աստուածաստեղծութիւն ասէ զորդւոյ մարմնանալն. (Մաքս. ի դիոն.։)
Զաստուածատեսակութիւն նոցա մարմնական մասամբք նկարագրեալք։ Որպէս զի ի ձեռն նոցա բոլոր լրութիւն եկեղեցւոյն յաստուածատեսակութիւն վիճակեսցի. (Լմբ. պտրգ.։)
Զօրութեամբ իմանալի՛ է՝ նաեւ ո՛ւր ուրեք կարծին կորուսմամբ ձայնաւորի հոլովեալ անուանք. զոր օրինակ, բիծ, բծի. գիր, գրոյ. մարմին, մարմնոյ. լիր, լրի. լուր, լրոյ. տուրք, տրոց. ջուր, ջրոյ. կառափումն, կառափման, եւ այլն. որք չունին ինչ կորուստ, այլ ձայնաւորքն այն փոխեալ են ի ը ՝ սղելի, կամ զօրութեամբ հնչելի. իբր բըծի, գըրոյ, մարմընոյ, լըրի, լըրոյ, տըրոց, ջըրոյ, կառափըման, եւ այլն։ Ըստ նմին իմա՛ զնուագելն ի Շարականի՝ մանըկանց, այսինքն մանկանց. զի սեռականն բառիս մանուկ, լինի մանըկան. այլ սղելով ասի՝ մանկան։
Մի՛ համարիր, եթէ մարմնով այժմիկ ի մեջ բա՛ց է, նոյնպէս եւ հոգւովն. (Կոչ. ԺԴ։)
Եդ ի վերայ իսահակայ, կամ սեղանոյ. կամ վիմի, աւազոյ։ Ի վերայ հնացեալ ձորձոյ։ Ի վերայ երեսաց երկրի թագաւորել ի վերայ իսրայէլի, կամ յուդայ։ Ածել անձրեւ, կամ ծագել զարեւ ի վերա արդարոց եւ մեղաւորաց, կամ ի վերայ երկրի։ Գալ առ քեզ ի վերայ ջրոցս։ Ետես թզենի մի ի վերայ ճանապարհին։ Ի վերայ իմ հասին։ Իբրեւ ի վերայ աւազակի ելիք։ Յարիցէ ի վերայ նորա։ Հեղից ի վերայ ամենայն մարմնոյ, եւ այլն։
Նենթակայում ոչ յումեք է։ Նենթակայում՝ որ ն՝ումեք։ Նենթակայոջքն. ի ն՝ ենթակայոջացն (այսինքն յայնցանէ՝ որ յենթակայում են)։ Յաղագս որոյ ն՝այլս ճառելի է։ Զն՝այսմ տեղւոջ ասիցեալ պակասութիւնս։ Ներկոսին ամանակս։ Ոչ միայն ն՝որակութեան, այլ եւ ն՝այլս գտանեմք ստորոգութիւնս։ Որպէս ն՝ամանոջ (այս ինքն յամանի)։ Ըն մարմնոջ կենդանեաց, ն՝ոգւոյն մարդոյն (այս ինքն ի մարմնի, յոգւոջ). (Արիստ. ստէպ։)
Չերդնուլ ... չբամբասել ... չըչարակնել, եւ չցանկալ մարմնոց, չլինել որովայնապարար, չարբենալ. (Ոսկ. մտթ.։)
Պսակ ետուր դու յաղթողին, ւառողջութիւն յոյժ հիւանդին։ Ի յօրինակ աղբեր կողին, ւառաքելոցըն քարոզին։ Յանփուտ փայտից պատեալ ոսկին, անապական մարմնոյ քոյին՝ ւաստուածութեան օրինակին։ Աներեւոյթ հակառակաց, ւերեւելի մարդկան չարաց. (Յիսուս որդի.։)
այս ինքն աղխ, որպէս Յօդ մարմնոյ. յօդուած. օյնագ.
Յահէ նորա խռովեցան։ Ահիւ եւ խնդութեամբ բազմաւ։ Անկաւ ահ ի վերայ նորա։ Եղեւ ահ ի վերայ ամենեցուն՝ որ լսէին զայս։ Լի եղեն ահիւ։ Ահ կալաւ զամենեսին։ Ահ պատեաց զնա։ Ահիւ մեծաւ տագնապէին։ Աշակերտ Յիսուսի ի ծածուկ վասն ահին հրէից։ Ահ եւ երկիւղ եւ սոսկումն մարմնոյ։ Յահ եւ յերկիւղ եւ ի դողումն. եւ այլն։
Յոյժ ընդ ահիւ անկեալ է բնութիւնն մարմնոյ։ Զահ եւ զերկիւղ մարդոյն արկեալ է արարչին ի վերայ գազանաց. (Եղիշ. ՟Բ։ Եզնիկ.։)
Առ սէր իւր եկն մարմնացաւ։ Եւ այլոցն առ յոյս խոստացաւ յամն վեցերորդ միանգամայն արձակել. (Եղիշ. Ը։)
Տեսից առ ի քէն զվրէժխնդրութիւն առ ի նոսա։ Առ ի քէն իմաստութիւնդ։ Զփառս զառ ի միոյն աստուծոյ։ Առ ի յարքայէ։ Քեռ քո՝ թէ առ ի հօրէ իցէ, կամ առ ի մօրէ (այսինքն ի կողմանէ)։ Զպղծեալսն սրբէր առ ի մարմնոյ սրբութենէ (յն. առ մարմնոյ սրբութիւն). եւ այլն։ (Իսկ Ա. Թագ. Բ. 28.)
Ի մարմնի ելով մեք. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Ո՛չ զմարմնաւոր, այլ զհոգեւոր եղբարս սպանանիցես. եւ այն զի՞ առնէ, եթէ՝ ոչ սրով, այլ այլովք օրինակօք. (Ոսկ. ա. թես. Ը։)
Հիւանդութիւն եւ ողջութիւն ըն մարմնոջ կենդանեաց. իսկ սպիտակութիւն եւ սեւութիւն պարզաբար ըն մարմնոջ. իսկ արդարութիւն եւ անիրաւութիւն ն՝ոգւոջ մարդոյն. (Արիստ. հակակ. ՟Թ։)
Յորոց մի էր եւ իմն (այսինքն ոգւոյ չափ սիրելինանձին իմոյ)աստուածաշնորհ եւ յոքունց գերազանց՝ հրեշտակն ի մարմնի գրիգոր նարեկացի. (Լմբ. ատ.։)
Զանմարմնականս՝ ւորք ի մարմին, դ եկեղեցւոյ քում մարտընչին։ Որք ընդ վարձու գործեն զբարին, դ ապրեցելոցն երկրորդ կարգին. (Յիսուս որդի.։)
Այլ գոհանայր ըզքէն ի նմին (յոբ), ու ընդիմանայր բանից նոցին։ Անապական մարմնոյ քոյին, ւաստուածութեանդ օրինակին։ Որ առաւել առի զբարին, ու՞ ե՛մ ապերախտ քան ըզնոսին։ Նոցա ի տուէ ամպ հովանին, ո՞ւ ի գիշերի սիւն արփենին։ Որպէս առակն է ծառային, գիտող կամաց ու ոչ գիտողին. (Յիսուս որդի.։)
Սա՛ աւասիկ թէ մարմնաւոր ինչ ախտս ունէաք՝ զամենայն հնարս հնարէաք առ ի բժշկելոյ. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 5։)
Խնկայեա՛ յանկատարութիւն տիոց մարմնոյ եւ մտաց իմոց, վասն անլիութեան տիոցս. (Սարկ. աղ.։)
Մեծութեամբ մարմնոյ. տիովք հասակի, եւ ուժով ըիտրեալք. (Բրս. ՟խ. մկ.։)
Հպեալ մարդ առ աստուած ասի. մարմնով. ա՛ն անդր, ի բա՛ց տար։ Օ՛ն անդր, ի բաց կաց. ոտեր բնակել պանդխտութեամբ, մի՞ եւ դատաստան եւս դատել. (Փիլ. լին.։)
Տի՛ օ՛ն անդր թողէ՛ք զյիմարութեան զբարբաջմուսդ։ Օ՛ն անդր ի բաց թողցես զոր ինչ մարմնոյն է. (Խոսր.։)
Օ՛ն իսկ եւ ի ձեռն մարմնացելոյն առ ի նմանէ ի կուսէն՝ լինին ամենեքին նոքա որպէս ազգատոհմ յիսուսի քրիստոսի. (Եպիփ. թաղմ. ստէպ։)
Զերկրի ներքին ալսն. որ մինչ յանդունդս եւ ի ներքին ալս ոգւոցն։ Յաղագս անմարմնոցն խօսելով նշանակօք, յորժամ ըստ ներքին ալիցն զտապանակն աստուածաբանէր։ Թունաբերքն (ճճիք) եւ ի նոյն ինքն յալս տաճարաց դարանամուտք են. (Փիլ.։)
πάθος passio, affectus Կիրք մարդոյ՝ ներքին եւ արտաքին. որ ինչ կրի ի մարդն ըստ հոգւոյ եւ ըստ մարմնոյ. շարժմունք սրտի. բերումն. ազդ. կարիք բնութեան. բնական պէտք. հէվայի նէֆս, սէվտա, տէրտ, ղարէզ, դէփրէնիշ, իսթէք, հասրէթ.
Ախտ համանունակի ասի. քանզի ասի ախտ եւ մարմնական, որպէս հիւանդութիւնք եւ վէրք. ասին ախտք եւ անձնականք (այս ինքն հոգեկանք), ցանկութիւն եւ սրտմտութիւն. (Նիւս. բն.։)
Քուն է ախտ՝ անդողդոջ խաղաղանալ ի մարմնի զգայութեանց. (Վահր. երրորդ.։)
νόσος, ἁρρωσία, ἁσθένεια, μαλακία, morbus, aegritudo, infirmitas Տկարութիւն մարմնոյ. հիւանդութիւն. խօթութիւն. ցաւ. արկածք. խասթալըգ, իշլէթ, մարազ, տէրտ.
Առ ի մերժել զախտս հոգւոց եւ մարմնոց. (Շար.։)
Ակն ընդ ական։ Ոչ դարձցի ակն իմ ի տեսանել զբարին։ Եւ ական չէր տեսեալ զիս։ Խռովեցաւ ի սրտմտութենէ ակն իմ։ Պահեա՛ զիս որպէս բիբ ական։ Ակն իմ իջոյց արտասուս, կամ արտօսր։ Միով ակամբ քով։ Ճրագ մարմնոյ ակն է։ Զի՞ տեսանես զշիւղ յական եղբօր քոյ։ Զոր ակն ոչ ետես եւ այլն։
Սաստկացեալ աղտով եներկ զիս։ Լուասցէ տէր զաղտն ուստերաց եւ դստերաց Սիոնի։ Ոչ զմարմնոյ աղտն ի բաց ընկենլով. (Յոբ. Թ. 31։ ԺԴ. 4։ Ես. Դ. 4։ Ա. Պետ. Գ. 21։)
Կենդանի եմք մարմնով, այլ տկար երկոքումբք. (Շ. թղթ.։)
Զի՛նչ շահեսցի յաշխարհականաց, այլ կա՛մ զվիշտս, եւ կամ զհանգիստ մարմնոյ. (Վրք. հց. Բ։)
cf. ԱՅԾԻՔ;
Նոյն բառ եւ ի յն. ա՛իքս կամ էքս. αἵξ սեռ. αἱγός. capra եւ caper Ազգ խաշին՝ նման ոչխարի, այլ անհանդարտ, յանդուգն, եւ ճարտար, մօրուտնի, եւ երկայն գիսովք կամ մազովք մարմնոյ ողջոյն. արականն կոչի քազ. իսկ այծ՝ է առաւել էգն քան արուն. այծ, էծ, իծուկ. քէչի. պիւզ, էնզ.
Եթէ ասիցէ, չեմ ի մարմնոյ անտի, ոչ այնու չիցէ ի մարմնոյ անտի. (՟Ա. Կոր. ՟Ժ՟Բ. 15։)
Յանցանք՝ որում չիք ներումն թողութեան, այն զի անզեղջ է ի չարիսն։ Չի՛ք այլ խիստ եւ նուրբ ճանապարհ քան զլեզուին պահպանութիւնն, այն զի դիւրաշարժ է ... Է՞ր վասն գնէ զնոսա հզօրս, այն զի նոքա անմարմինք են, եւ մեք մարմնաւորք։ Այն զի վերջացաք ի սահեցմանէ իրաց կենցաղոյս նայել ի սքանչելի փառս այսր աւուր. (Լմբ. ատ. եւ Լմբ. սղ. եւ Լմբ. համբ.։)
Ասասցեն զօձն ո՛չ օձ մարմնաւոր, այս՝ զոր այժմս տեսանեմք. (Շ. թղթ.։)
Մարմնով աճէր եւ զարգանայր, որով մանկունք հասանեն յայր. (Յիսուս որդի.։)
Առաջին անցն (իսրայէլի) օրինակէ զչափ մարմնաւորութեան. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Զամենայն անցս մարմնոյն յանձն առեալ. (Ագաթ.։)
ՅԱՉՍ. (յորմէ կազմի բառդ ԱՌԱՋԻ) իբր Յանդիման աչաց, մարմնոյ, կամ հոգւոյ, եւ կամաց, հաճոյից եւ այլն. ռմկ. առջեւը. որ եւ իբր Առ համեմատութեամբ, առ նովաւ,
Յաւէժ զուարճանան դասք անմարմնոցն առ էիցս. (Շար.) է կրկին բառ, որպէս առընթերէակացս, այսինքն ընդ մարդկան.
Աստ վայելել։ Աստ մարմնաւոր պտղով, եւ անդ յարքայութեան։ Աստ կարծիս, եւ անդ կատարած. աստ խէթ, եւ անդ հատուցումն. եւ այլն. (Ագաթ.։ Նար. ՟Կ՟Է։)
Տապար ոչ զոստս եւ զշառաւիղս, այլեւ յարմին իսկ յապաւէ։ Բնաւին իսկ զարմն իսրայէլեան ցիր եւ ցան լինել ըստ չորս կողմն տիեզերաց. (Տօնակ.։)
Ծառայեցիր մարմնոյ գերիդ, մինչեւ ի յափըն տապանիդ. (Շ. այբուբ. ՟Ա։)
ԲԱԿ. որպէս Բուն շրջանակն սկաւառակի, կամ գտնոյ մարմնոյ արեգական.
Բան կալաւ՝ ընդ Ենովքայ եւ ընդ Եղիայի տակաւին ի մարմնի զնա ել. (Ճ. Զ.։)
(Ձիոյ) բիճին ոսկր լայն եւ մեծ, ի վերայ մարմնոյն զուսպ. (Վստկ. ՟Յ՟Զ։)
μῶμος, λόβη, σπίλος macula, labes, jactura, vitiligo Նիշ եւ արատ բնական եւ կամ պատահական ի վերայ մարմնոց օտար ի բուն գունոյ նոցին. աղտ, կեղտ. սպի. եւ Պակասութիւն ինչ. լէքէ.
ԲԻԾ. Մանրիկ բուշտք կարմրագոյնք, որք իբրեւ զարատս երեւին ի մորթ մարմնոյն, եւ որպէս բոց կծանեն եւ եռացուցանեն. կածոռիկ
ԲՈՐ λέπρα lepra որ եւ ԲՈՐՈՏՈՒԹԻՒՆ. Ազգ փոխադրական կեղոյ ի մորթ մարմնոյ մարդոյ՝ գոյացեալ յապականութենէ արեան, սաստիկ մարմաջեցուցիչ. բոր, քոսոտութիւն.
Ոչ միայն զառողջութիւնն տայր մարմնոյ, այլ որ գամ մի ի սուրբ ձեռսն մերձենային՝ զերծանէին ի հոգւոցն կապանաց. (Ոսկ. ես.։)
Գոյիւ փարթամացելոցն։ Մարմնաւորք գոյիւք. (Լմբ. սղ.։)
Դեռ մարմնաւոր էք։ Ջուր դեռ ունէր զամենայն երեսս երկրի։ Անօրէնութիւն իմ դեռ ընկղմէր զիս. (՟Ա. Կոր. ՟Գ. 2։ Ծն. ՟Ը. 9։ Ես. ՟Ի՟Ա. 4։)
Մարմնոյդ հասակդ առոյգ եւ գործասէր, մինչչեւ է ի դեռ ծերութեան հասեալ. (Լմբ. ժղ. ՟Ժ՟Բ. 1.) իմա՛ ի տարիս կամ ի տիս, ի ժամանակ։
Սա ուրեմն աստուած՝ դեւ իւրաքանչիւր (մարդոյ) պարգեւեաց. զայս արդեօք, զոր ասեմք բնակիչ իսկ ծայրաբար ի մերում մարմնի. (Պղատ. տիմ.։)
Մինչ անձն ասես, ընդէ՞ր հրաժարես զնա դէմ ասել ... քանզի իւրաքանչիւր առանձնաւորեալքն ի տեսակին դէմ անուանի. որպէս ի մարդկանէ պօղոս յատկացեալ՝ դէմ առկոչի. իսկ յանմարմնոցն գաբրիէլ առանձնացեալ՝ դէմ անուանի. սապէս, յանեղագոյն էութենէն՝ հայր կամ որդի կամ հոգի առանձնակի յիշեալ՝ դէմ առասի։ Զի որով իւիք նշանակեսցի դէմն, նոյն եւ առանձնաւորութիւն նմին եղիցի. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Դէմ առ դէմ եկեալ պատերազմի։ Ի հանդերձեալն դէմ առ դէմ (դատէ)։ Մարմնաւոր տեսլեամբ դէմ առ դէմ կային սրբոցն. (Լմբ. սղ.։)
Գլուխ՝ առաջին է մարմնոյ՝ ո՛չ դրիւն միայն, այլեւ զգայնովք. (Կիւրղ. ծն.։)
Մարմնաւո՞րք էին արդեօք դիքն, թէ անմարմինք։ Զմարդկան ուրուականս ի պաշտօն առեալ՝ դիս անուանէին. (Եզնիկ.։)
Եթէ որդի ես աստուծոյ, ասա՛ քարիդ, եւ այլն։ Ոչ էք մարմնով, այլ հոգւով, եթէ իցէ հոգին աստուծոյ ի ձեզ բնակեալ։ Եթէ ոչ տաս, ուժգին առից։ Եթէ ոչ տէր էր առ մեզ։ Եթէ ոչ կերիջիք։ Տէ՛ր, եթէ կամիս, կարօղ ես զիս սրբել։ Սով եթէ լինիցի, ժանգ եթէ լինիցի։ Եւ եթէ վշտանայ ... եւ եթէ փառաւորի մի անդամն.եւ այլն։
Ե՞րբ իցէ, զի ելից ի թանձրադանդաղ ձանձրալի մարմնոյս։ Ե՞րբ իցէ, զի տեսից զքեղ տէր քրիստոս. եւ այլն. (Եղիշ. ՟Ը։)
Էջ մարմնովն եւ աստուածութեամբն ի գերեզման. երթ հոգւովն եւ աստուածութեամբն ի ստորինս դժոխոց. (Ոսկիփոր.։)
Տէր որպէս զինու հաճութեամբ քով պսակեցեր զմեզ։ Ա՛ռ զզէն եւ զասպար քո։ Իւրով պաշտաման զինուք, աղօթիւք եւ խնկօք։ Ո՛չ զօրութեամբ մարմնոյ, եւ ո՛չ զինուց ազդեցութեամբ։ Հանդերձս զինու զարդու։ Զզէնս քաղէին զանկելոցն։ Զգեցաւ զէն իբրեւ հսկայ։ Ի զէն արքունի վառեալ։ Զէն զինուորութեան մերոյ ոչ է մարմնաւոր, այլ հոգեւոր.եւ այլն։
Անցին ընդ զոմն Եփրատայ. եւ մատուցեալ որդւոյն Թէոդորոսի առ զօրավարն խնդրէր զինքն պահապան նաւակարմնջացն, եւ նորա հրամայեալ պահել զոմոյն. (Ղեւոնդ. ՟Գ։)
Որ յանէից անմարմնական զօրաց էակ՝ հայր անսկիզբն։ Էիցս էակ ի յանգոյից։ Այսօր զէակն համայնից՝ իմանալեաց եւ զգալեաց։ Անեղանելիդ Աստուած, եւ եղելոցս էակ. (Շար.։)
Խռովեալք ընդ բանին։ Զգեցաւ մազեղէնս մերկ ընդ անձինն. այսինքն ի վերայ մարմնոյն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ե. եւ ՟Լ՟Ը։)
Որ միայն մարմնացար վասն մեր ըստ մեզ, զի արասցես զմեզ վասն քո ըստ քեզ. (Նար. ՟Ժ՟Թ։)
Մարմնանայ ըստ մեզ՝ տեսլեամբ մարդոյ ըստ մեզ. (Լմբ. հանգ.։)
Ըստ բոլոր ընկալեալ մարմնոյ. (Խոր. ՟Բ. 8. այսինքն ընդ բոլոր մարմին։)
Իսկ թէ իցէ թաց, յինքն առնու զոր ի թաց մարմնոյ խոնաւութիւն եղեալ. (Մեկն. ղեւտ.։)
ԹԵՓ. Արտաքին կեղեւանք մարմնոյ ձկանց դիւրաթափ, որպէս փողոշուկ կամ թիթեղն բոլորշի. փուլ, փուլէք.
Եւ մտանեն ի ժամ ճաշոյ. (որում յաջորդէ պատարագն) եւ մարմնոյ եւ արեան տեառն հաղորդեսցի. (Մաշտ.։)
եւ կերակուրք ժանեացն ծախման ձկունք որսորդաց, իբր նոքին կամացզրպարտչաց։ Իբր զաստուածամարտիցն զքո հեստելոցն արաբանակ բերանս երեաց։ Ո՞րպէս զունայնութեանցսիբր զլրութեանց ճառեցից։ տատանեալ հոգիս ի յայսմ աշխարհի մարմնոյ շինուածով իբր ի նաւակի. (Նար. մծբ. եւ Նար. ՟Լ՟Գ. եւ ՟Կ՟Ա. ՟Ն՟Բ։)
Հոգւոյ ակամբ իբր աչօք մարմնոյ յայտնապէս նկատելով. (Անյաղթ բարձր.։)
Թոյլ ետ մարմնոյն շարժիլ ըստ հարկաւորն իւր ըղձի. (Լմբ. ստիպ.։)
Խառնեմք զլարս իմաստից սորա ընդ զգայարանս մարմնոյ, եւ որպէս զտասնաղի երգարան, եւ այլն. (Լմբ. պտրգ.։)
Ի հրամանս լոկոց բանից։ Լոկովք մարմնովք մնացեալք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 9. 10։)
Խաչ տեղի չարչարանաց տէրունեան մարմնոյն. (Շ. բարձր.։)
Դնել կնկուղ առանց խաւոյ։ Առանց խաւոյ, որ նշանակէ զաստուծոյ պատուիրանին պահպանութիւնն ոչ մարմնով, այլոգւով. (Մաշտ.։)
Զխեղ եւ զգօս եւ զլուծեալ անդամսն կանգնէր զմարմնոյն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 21։)
Զենուլ պատարագս ըստ որոշման եւ մեկնութեան սրբից եւ խեղաց, մաքրոց եւ աղտեղեաց։ Ի բոզ եւ ի խեղ մարմնոց եւ ոգւոց։ Խեղ եւ պիղծ են ազատութեան նշանակ։ Ի խեղ եւ յանմաքուր վայրս. (Փիլ.։)
Աշխարհիս օրէնք մարմնոյ կարեացս օրէնք, ամէնն կաղ է, ու խոռ ու անցաւոր է. (Ոսկիփոր.։)
τραῦμα volnus πληγή plaga. խաւդէկի. Վէրք սրոյ. կամ գեղարդեան եւ այլն. եւ պալար ի մարմնի.
νοσώδης, ἑνοχλείθεις morbidus, molestatus եւ այլն. (որ ի Հին բռ. գրի եւ Հօդ, կամ Հաւդ. լծ. եւ Խոց. խէթ. խիթ. ախտ) Հիւնադ. ախտաժէտ. տկար՝ ըստ մարմնոյ կամ ըստ հոգւոյ.
Կայր ասէ յիսուս. նշանակէ զհեզ եւ զխոնարհ կայս, զզուարթ զհաստատուն տեսակ մարմնոյ ի վարդապետութեանն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 4։)
Զկապս լուծանել, այսինքն զմիաւորութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ. (Սահմ. Ը։)
Կարծրագոյն տանջանօք լուծին զկար մարմնոյ. (Շար.) (կամ իմա զջիղ։)
Երեսքն մարմնոյն ծագեցին, ո՛չ որչափ կար էր երեւելոյն, այլ որչափ աշակերտքն կարէին (հայել). ո՛չ է դիմազուրկ, այլ իբր անուն, այսինքն կարողութիւն։
ἔλκος որ եւ κήλη, κηλίς ulcus, ulcera (լծ. թ. քէլ ). Խաղաւարտ կեղեւաւոր. պալար եռացեալ. խոց եւ խոյլ կամ սպի ի վեր երեւեալ ի մարմնի. cf. ԿԵՂԱՆԿ, cf. ԿԵՂԱՑԱՒ, եւ cf. ՔԱՂՑԿԵՂ. խոց. չիպան. էարա, տիւմպէլ, քեր։ (Ել. ՟Թ. 9=11։ Օր. ՟Ի՟Ը. 27. 35։ Ղեւտ. ՟Ժ՟Գ. 18=23։ Յոբ. ՟Բ. 7։)
Բանդ կէս զանեղծ զանարատ զիսկութենէն խօսի, կէս զխորհրդոյն, զոր եկն եւ կատարեաց մարմնով. յն. ասացելոցդ կէսն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։)
(Ոչխարք) դարմանիչք մարդկան կթով եւ ասրով եւ մարմնովքն. (Լմբ. առակ.։)
Զմասունս մարմնոյն տեսցէ ոք այսպէս կիցս եւ զոյգս, միաւորութեամբ անջատելս, եւ բաժանմամբ միացեալս. (որպէս երկու աչք, ձեռք, եւ այլն) (Փիլ. լին. ՟Գ. 5։)
Եւ որպէս Գնտակ սրունց ի վերնակողմն թաթից. եւ Ո՛ր եւ է կոտորակ կամ յօդ զօդեալ եւ զօդիչ ի մարմնի.
Համ դնել որկորի։ Աչաց լկտեաց համ դնել։ Համ դնել լեզուի։ Չդնե՞ս փոքր մի համ անձին։ Որ համովն եւ պարկեշտութեամբն գնայ։ Եթէ համով խնամ ունիցի մարմնոյն, չէ պարտ բամբասել։ Եթէ ի չափու ունիս համով զամուսնութիւնն. (Ոսկ. մ. Ա. 21։ Ոսկ. եփես. Ոսկ. տիտ. Ոսկ. եբր.։) cf. ՀԱՄՈՅՔ։
Որովայն, եւ զկնի որովայնին համք։ Սրտմտականին (վայր) լանջք, եւ ցանկականին ներքին համք։ Առ ներքին համսն՝ որ երրորդ է մարմնոյս. (Փիլ. այլաբ.։)
Խոզակերպ չարին ծնունդ՝ վայր ունի սա ըստ արժանիս ինքեան ի ներքին համբ մասանց մարմնոյս. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Ներքին համք որովայնին, որ շարժէ զամենայն մարդ ի մարմնական ցանկութիւնսն։ Ներքին համօքն շաղեալ պատին. համք ընդ համս խառնին. (Եղիշ. խաչել. եւ Եղիշ. յես.։)
σχῆμα habitus, figura ῤυθμός modulus ὐπόδειγμα , τύπος exemplum μορφή forma եւ այլն. Տեսիլ լրման քանակի. չափ եւ դիտակ մարմնոյ. յարդարուած. յօրինուած. զարդ. եղանակ. օրինակ. տարազ. տեսակ. կերպարան. կերպ. տիպ. նմանութիւն. համեմատութիւն. ունելութիւն.
Ունի զզօրութիւն եւ զձեւ կերպարանաց տէրունական բանից։ Ձեւ բանիցս մարմնականք են. (Իգն.։)
Եւ ի մարմնին իսկ զո՞ր ասիցեմք առողջս. (զյոյրսն զուռուցեա՞լսն, որոց եւ ամփոփ իցէ տարրն. Ոսկ. փիլիպ.։)
Յաղագս ճային, եւ թեւոցն հաւաքման։ Ճայ փոքր է մարմնով, եւ տգեղ տեսակաւ, այլ յանկեալ թեւոց հաւուցն զինքեամբ շուրջ պատեալ ... եւ մնացեալ եղեւ բնական սեւութեամբն ամօթալից. (Նոննոս.։ եւ Առակք ոլիմպիանու։ եւ Պիտ. վերջաբ։)
Որ մարմնապէս իսկ էին նոցա ճետք։ Նոքա եւեթ ճետք մնացեալ էին յազգացն. (Բուզ. ՟Գ. 14. 18։)
θρίξ, τρίχες pilus, capillus, hilus, villus. (որպէս թէ Մած ի մորթն. cf. ՄԱԾՈՒՄՆ. Թել բուսեալ ի վերայ մարմնոց կենդանեաց՝ ըստ մասին կամ ըստ բոլորին. որպէս հեր. գէս. ձար. վարսք. ստեւք.
θάνατος mors. Մեռանիլն. մեռելութիւն. վախճան կենաց կենդանւոյ. բաժանումն հոգւոյ մարդոյ ի մարմնոյ. օրհաս.
Դու եւ զաղախինս շուշան կրկին ապրեցուցեր՝ յերկուց մահուց (հոգւոյ եւ մարմնոյ) փրկեալ։ Պէսպէս վտանգից մահուց. (Ագաթ.։ Յճխ.։)
Մահն ոչ այլ ինչ է, քան անջատումն հոգւոյ ի մարմնոյ. (Գր. հր.։)
Կերակրեաց մանանայիւ մարմնոյ իւրոյ։ Սափոր ոսկեղէն լի մանանայիւ. (Արշ.։ Շար.։ Վրդն. ծն. ուր գրի եւ Մանանէ։)
σάρξ caro. (թարգմանին ի մեզ եւ մարմին, իբրու σῶμα corpus ). սանս. ա՛միշս. դաղմ. միա՛սօ. Փափուկ մասն մարմնոց կենդանեաց. տե՛ս եւ ՄԱՐՄԻՆ.
Զոր եւ արիւն անուանեմք՝ բաշխումն (սննդեան) մսաց, եւ ամենայն մարմնոյ. (Պղատ. տիմ.։)
Տէրունեան մարմնոյ եւ արեանն յար եւ հանապազ պատարագել (իլ). (Շ. բարձր.։)
Զգալի մարմնոյ յօդիւն պատեաց. (Նար. կուս.։)
Բնակեալ էր ըստ մարմնոյ ի նեղ խցկան. (Եղիշ. ՟Ը։)
Յառաւել ցաւոց գլխոյն եւ ի սաստիկ նեղոյն՝ լոյս աչացն պակասեալ էր։ Ի սաստիկ նեղոյն եւ յառաւել տանջանացն լուծեալ քակտեցան ամենայն անդամք մարմնոյ իմոյ. (Ոսկիփոր.։)
Ոչ թողուցու պատերազմունս եւ հիւանդութիւնս ի ներ մարմնոջն ծնանել. (Պղատ. տիմ.։)
Որ զշահս մարմնոյն առնուին, եւ հոգեւոր շահիցն անփոյթ առնէին։ Շահ օգտութեան։ Ոչինչ շահ օգտի. (Յճխ. ՟Ժ՟Զ։ Խոր. ՟Ա. 27։ Եղիշ. ՟Է։)
(Արմատ բառիցս Հոգի, Շոգի, Հագագ. Ոգել, Հոգալ. լծ. եւ ոյժ) ψυχή anima, animus πνεῦμα spiritus πνοή flatus, halitus. Շունչ կենդանի կամ կենդանւոյ. փչումն. հոգի անմարմնոց եւ բանականաց եւ շնչաւորաց. սիրտ. յօժարութիւն սրտի. անձն. կեանք. եւ Շնչիւն հողմոյ, հողմ, ըստ յն ոճոյ. ճան, ինսան, ռուհ, նէֆէս.
νῶτος, νώτον dorsum, tergum. Յետակողմն միջոց մարմնոյ՝ հանդերձ ուղղալից չարիւք ոսկերաց՝ սկսել յուլանէ կամ ի ծոծորակէ ցգաւակն. թեկն. թիկունք. թիկնամէջ. միջնողն. մէջ ուսոց. նուս. կռնակ, քամակ, շալակ.
Ողջ մարմնով (նշխարքն) եդեալ կայ ընդ այլ առաքեալսն ի կոստանդինուպօլիս. (Հ=Յ. հոկտ. ՟Ժ՟Ը.։)
ՈՂՋ ԵՄ, ԼԻՆԻՄ, լինել, ել, լե՛ր. ե՛ր. ὐγιαίνω, ἕρρωμαι, χαίρεω, χαίρετε valeo, vale, valete, gaudeo, -de, -dete;
ave, salve. Ողջ եւ առողջ՝ բարեվիճակ գոլ. յուժի կամ ուրախ լինել հոգւով եւ մարմնով. խնդալ. ուրա՛խ լեր. ողջոյն ընդ քեզ. խաղաղութիւն ընդ ձեզ. աղէկ ըռինտ ըլլալ. բարի տեսանք, շատ բարեւ.
Վասն չար ունակութեան ոման (յն. իրիք) մարմնոյն, եւ անհրահանգ սննդեանն, չարն լինի չար. (Պղատ. տիմ.։)
Ամենայն ուժով իւրեանց ընդդէմ կացեալ։ Մինչդեռ կայր յուժի մարմնոյն սակաւիկ մի. (Եղիշ.։)
ποῦς, πόδος pes, pedis. Խարիսխ մարմնոյ երկրակոխ. գործի քայլելոյ կենդանեաց. ստորին թաթք. յորմէ Հետք (նիշ ներբանաց ոտից), եւ օդ ( ոտից աման. ուստի լտ. ո՛ւտօ ). Արմատ է եւ յն. եւ լտ. բառից, բո՛ւս, բօ՛տօս. բէ՛ս, բէ՛տիս. իտ. բիէ՛տե, բիէ՛. որք առաւել մերձին ի պրս. բա՛, բա՛յ, բէ՛յ, բայի՛ն. տե՛ս եւ ԱՔ, ԱՔԵԱՑՔ. ոտք. տոտիկ.
Եւ ոչ մարմնական ուրախութեամբ զսուրբ աւուրցն խորհուրդ արհամարհել, եւ ընդ ոտն հարկանել. (Յհ. իմ. ատ.։)
Ջերմութիւնք մարմնոյ, եւ թացութիւնք ոտան. (Մանդ. ՟Ի՟Զ։)
Որս հեղգ արանց՝ գործեօք եւ որոգայթիւք։ Լաւագոյն է չորքոտանեացն որս երիվարօք եւ շամբք՝ իւրեանց մարմնովքն որսալով. (Պղատ. օրին. ՟Է։)
Յուշի ունիցիք զնշան կատարածին։ Ուշի նպատակ։ Որպէս աղեղնաւորք ուշի մտօք նկատեն ձգել զնետս, նոյնպէս պարտ է մեզ զամենայն ուշ մտաց եւ մարմնոյ ի նա ունել. (Շ. բարձր.։)
Ուր եւ արդ իսկ են ի ձեզ հեռ եւ նախանձ, ո՞չ ապաքէն մարմնաւոր էք։ Չզանգիտեն զփառսն հայհոյել. ուր հրեշտակք, եւ այլն։ Ուր միքայէլ հրեշտակապետն, եւ այլն։ Զանմեղս դատապարտէիր, եւ զվնասակարս արձակէիր, ուր աստուծոյ ասացեալ էր, թէ զանմեղն եւ զարդարն մի՛ սպանանիցես. (՟Ա. Կոր. ՟Գ. 3։ ՟Բ. Պետ. ՟Բ. 11։ Յուդ. 9։ Դան. ՟Ժ՟Գ. 53։)
որ եւ ՊԱՊԱՍ, կամ ՊԱՊԱՅ, եւ ՊԱՊԻՈՍ. Նոյն ձայն է եւ բազում լեզուս՝ պէսպէս առմամբ. պապ, պապա, ապպա, բա՛բա, բաբաս, բա՛բբաս, բա՛բբօս, բօբ, եւ այլն. Մեծ հայր՝ հոգեւոր, եւ մարմնաւոր. որպէս ռմկ. պապ ասի հայր հօրն կամ մօրն. որ ի մեզ տիրապէս ասի Հաւ. բայց գտանի եւ ի գրոց բարբառ. որպէս յն. πάππος avus.
ՋԻԼ ՋԻՂ եւս եւ ՋԵՂ. νεῦρον, -ρία, -ρά nervus. Նեարդ պնդագոյն իբր լար անխզելի ի մարմնի կենդանեաց. զօդ յօդից ուժոյ՝ շարժութեան՝ քաջ զգայութեան.
Անգայտ ոսկերօք եւ մարմնովք եւ ջղիւ. (անդ։)
Էր բարեյօդ մարմնով եւ առողջ, եւ ցամաք սեռիւ. իմա, ի բնէ, կամ կերպարանօք։
Առաքինի մայրն ձայնէր, վա՛շ լիցի ո՛վ մանկունք. վա՛շ քա՛ջքդ ինձ, վա՛շ անմարմինքդ գրեթէ ի մարմնի, վա՛շ վերակացուք օրինացն, եւ իմոյ ալեացս. (Ածաբ. մակաբ.։)
Ի վար երկոց մարմնոց մտէր, զաննիւթն ի նիւթ պարունակէր. այսպէս գրէր. (Լմբ. ի շ.։)
Ի ձեռն վեհիդ տպաւորութեան։ Զվեհին մեծութիւն։ Գործի մարմնութեան վեհին բնութեան. (Նար. ՟Ե. ՟Լ՟Դ. եւ Նար. կուս.։)
ՎԷՏ. ἑντομίς incisio. Ցետումն կամ կիտուած մարմնոյ ըստ հեթանոսաց. նալ.
Արդեօք չորք տառքդ ամենեցո՛ւն են, թէ բնութիւն ինչ առանձինն։ Ստուգաբանեալ զտառս՝ լինի տարր. վասն զի ռայն զերկուց րէից զտհեղի ունի։ Ի զանազան տառից բաղադրեալ բանականիս (մարմնոյ) բնութիւն։ Նաւաստին հմուտ տեղեկութեամբն զ՝ի վերայ լոյծ մկանացդ ճանապարհորդելով մեծագոյն տառիդ։ Զձեզ աղաչեմ տա՛ռդ երկնի եւ երկրի. (Փիլ. իմաստն.։ Երզն. քեր.։ Նար. խչ.։ Պիտ.։)
Հազիւ կարացին հանել զպարանն տաք ջրով ի տրորեալ մարմնոյն. (Հ=Յ. սեպտ. ՟Ա.։ Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
κύριος dominus. Իշխան ի վերայ ծառայից եւ հպատակաց, եւ սեպհական ընչից. պէտ եւ գլուխ ազգի եւ երկրի՝ մարմնաւոր կամ հոգեւոր, որպէս հաղորդեալ իշխանութեանն աստուծոյ, որ միըայն է տէր ամենայն արարածոց, եւ տէր տերանց.
Մարմնոյս տիպ՝ ամենեցուն մի է, եւ նկարագիրն բաժանած բնաւիցս։ Սարկաւագն բարէ յինքեան զտիպ իմանալի զուարթնոց. (Լմբ. ժղ.։ եւ Լմբ. պտրգ.։)
Մարմնոյն են ձեւք եւ տիպք՝ նստել եւ յառնելն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Վկայիցն հանդէսք ... արտաքոյ է տեւողութեան մարմնոյ ... (աստուած) տոկ շնորհէ նոցա. (Նար. երգ.։)
Իցե՞ն երբէք ցաւք ըստ ցաւոցս լեալ։ Ցաւք իմ նորոգեցան յիս։ Առ ոչինչ զցաւսն համարեցաւ։ Ցաւք սաստիկք։ Ունին զիս աւուրք ցաւոց։ Ցաւք սրտի իմոյ։ Միով միով ցաւօք ի վերայ հարեալ մարմնոյն զայրացելոյ։ Զցաւս վիրաց քոց բժշկեսցէ։ Առ ցաւս իւր ճչիցէ։ Աղաղակեսջիք առ ցաւս սրտից ձերոց։ Գիտէ համբերել ցաւոց։ Մինչդեռ էին նոքա ի ցաւսն, կոտորեցին։ Չպատմէին միմեանց զցաւս իւրեանց.եւ այլն։
Յընտանեաց մարմնոյ իւրոյ ի ցեղէ իւրմէ։ Իշխանք ցեղիցն ըստ նահապետաց։ Ի ցեղէն Շմաւոնի։ Հազար այր ի ցեղէ՝ յամենայն ցեղիցն իսրայէլի։ Հանդերձ ցեղիւքն իսրայէլի։ Ի ցեղէ հօրն իւրեանց։ Ի ցեղէ որդւոցն կահաթու։ Ըստ ցեղից ձերոց։ Եւ եղիցի ցեղն զոր ցուցցէ տէր, մատուսջիք ըստ տոհմից։ Բաժին ցեղի.եւ այլն։
Անուն կենդանւոյ. յն. ֆօ՛գի. լտ. ֆօ՛գա. φώκη phoca, vitulus marinus. Որթ ծովային՝ երկակենցաղ. գլուխն եւ մորթ մարմնոյն անթեփ՝ յար եւ նման որթու արջառոց. որ եւ հեւայ՝ փնչէ եւ բառաչէ իբրեւ զեզն ի հանգչելն ի ցամաքի. առաջին ոտքն են նման թեւոց, եւ յետինքն իբրեւ զատունս ձկան. ունի եւ ստինս, եւ ծնանի ի ցամաքի.
γαστήρ venter, uterus ἕγκατον, -τα intestunum viscera τὰ ἑντός interiora. Միջավայր մարմնոյ կենդանեաց ի լանջաց եւ ի վայր՝ ընդունարան փորոտեաց. որովայն. արգանդ. եւ Ընդերք, ախոնդանք, սիրտ.
Ճայ անուանեալ հաւդ՝ քաջ փոքր է մարմնով։ Մեծ է արգակն. բայց ի միմեանցն ընտրութենէ՝ քաջ փոքր է քան զերկինս. (Նոննոս.։ Կոչ. ՟Ե։)
Մեռեալ էր նա քաջ քաջ մարմնով առ որդեծնութեան։ Եւ այժմ իբրեւ տեսանես՝ քաջ քաջ ամենայն բանջար սերմանեալ է։ Աշխարհակալ ծովն՝ մեծանիստ, երկայնաձից եւ լայնատարած, քաջ քաջ ընդ երկրիզուգի համեմատութեամբ։ Քաջ քաջ գրեթէ քան զշաժումն։ Քաջ քաջ ցամաքեաց ուղեղ գլխոյ իմոյ. (Կոչ. ՟Ե. եւ ՟Ժ՟Դ։ Վեցօր. ՟Դ։ Եւագր. ՟Է։ Ճ. ՟Ա.։)
ψώρα scabies. Կեղ մարմնոյ զազիր՝ փուտ եւ չոր՝ հանգոյն բորոյ շան. ասի եւ զայլոց իրաց.
Երկրաւոր մարմնով երկնայնոյն աթոռ կազմեցար. (Նար. կուս.։)
Յորժամ պարտ էր զայրանալ՝ մինչ պատուհասեալք էին, ոչ այնպիսի աղագաւ վարէին առ նա։ Մարմնականն՝ հոգեւորական աղագաւն հոգեւորական լինիցի։ Ըստ էական բնութեանն աղագաւ։ (Ոսկ. յհ. ՟Ա։)
Աղացեալ աղ ցանեցին ի վերայ վիրաւորեալ մարմնոյն. (Հ. կիլիկ.։)
Յապականութիւն լուծեալ ի յաղցից հարկէ մարմնոյն։ Եւ ոչ մի ինչ աղցս ի վերայ ածելով. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. կուս.։)
Մի՛ զմարմնոյ եւ զաճառաց կարծիցես զլուացումն. (Մխ. երեմ.։)
Յերաստանսն ... յամօթս մարմնոց իւրեանց առին զհարուածսն (այլազգիք)։ (Լմբ. սղ.։)
Այլ որ այժմս կեամ մարմնով։ Բարձցի՝ որ այժմդ ունի. (Գղ. ՟Բ. 20։ ՟Բ. Թես. ՟Բ. 7։)
Ելով աճական մարմինն՝ այժմ անաճիցն հաւանի ստորակայիլ։ Որպէս անաճ մարմին, քար եւ երկաթ ... Եղեալ անուանակոչութիւն անմարմնոց եւ մարմնոց, աճականաց եւ անաճից. (Մագ. ՟Ժ՟Ա. եւ Մագ. քեր.։)
Անմարմին ի մարմնի, եւ անդր եւս քան զանմարմին. (Համամ առակ.։)
Մարմինն մեղօք գրաւեալ, եւ անձն ի գործոց չարեաց ոչ մեկուսացեալ։ Ախտանամք յանձն եւ ի մարմին։ Քաւութիւնս անձանց, առողջութիւնս մարմնոց։ Լուացմամբ մարմնոյն՝ զանձինն հաւատամք առնուլ սրբութիւն։ Միջնորդաւ անձինն ընդ հողոյ միաւորեցաւ. եւ այլն. (Նար.։)
Զքերովբէիցն զթեւսն տարածեալ ի վերայ գլխոցն եւ բովանդակ անձանցն (իբր մարմնոցն երեւելոց). (Խոսր. պտրգ.։)
Ունիցի ինչ անտի (ի մարմնոյ սրբոցն). (Փարպ.։)
Զսիրելիս քո զմարմնաւորս (կոչելով ի ճաշ), աչառելովն զնոսա, զնոքօք աջելովն, զնոսա ի վեր մատուցանելովն. (Մանդ. ՟Զ։)
Աստուած ի մարմնում, ո՛չ առածոյ գործովք՝ որպէս ի ձեռն մարգարէիցն, այլ բուսակից ինքեան եւ զմիաւորեալն կացուցանելով մարմին. (Բրս. ծն.։)
Առ առուսն ռընդանն հաղողդաբար թողացոյց։ Սննդական առուս հատին ի մարմնի մերում, հատանելով իբրու ի պարտէզս առուս .. եւ նախ իսկ առուք՝ երկու երակք հատան առ թիկունս կոյս. (Պղատ. տիմ.։)
Ածութեան ասել մահ՝ ամբարշտութիւն է։ Այս կիրք ոչ հօր ասի, այլ այնմ յաւէտ ասի՝ որ մարմնացաւն. (Շ. թղթ.։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ա։)
Յիշխանուենէ աստի զմեզ ի բաց մերժել, եւ յոգւոց աստի մերոց։ Յաշխարհէ աստի. ի մարմնոյ աստի. զայսպիսեաց աստի. եւ այլն։
Աշխատութիւն յաստիս մարմնոյ, պտուղն եւ վայելք ի ծերութեան յանցեալ ժամանակի։ Յետ աստեացն մանկութեան անցանելոյ ապա առ զկինն. (Ոսկ. մ. Գ 14։ եւ եբր. ԻԴ։)
Եւ Տապան մարմնոց Սրբոց.
Զմի մի ի սրբոցն յիւրաքանչիւր արկեղ դնէր։ Զսուրբ աստուածընկալ արկեղօքն երանելի մարմնոցն. (Ագաթ.։)
Զո՞ր աչս. զմարմնո՞ր. ո՛ր երբէք. այլ զաւագ աչս՝ զմտաց. (Լմբ. սղ.։)
ԱՒԻՇ կամ ԱՒԻՇԿ, կամ ԱՒԻՇՏ, ԱՒԻՇՔ, կամ ԱՒԻԺՔ. ἱχώρ flumor serosus, cruor, sanies Հիւթ վիժելի ի կենդանի կամ ի մեռեալ մարմնոց եւ ի տնկոց. հոյզն պարարտ կամ իւղային անուշահոտ. եւ Շարաւ.
Աւիշն խաղայր ելանէր ի մարմնոց անտի. (Աւս. պտմ։)
Ի պատուական մարմնոյն աւիշքն որ անտի կաթեալ իջեալ էր, բազում բժշկութիւնս կատարէր. (Յհ. կթ.։)
Չորքեօթն յաւելուն աւիշքն ի բնութիւնն ըստ լուսնականին, որպէս սովորեալ է բնութիւն մարմնոյ ընդ նմա աճել, եւ ընդ նմին նուազանալ. (Կանոն.։)
Որպէս Աքալար. յն. ἅκαρι ա՛գարի, ակար. մանր ճճի, կամ որդն մոմոյ, պանրոյ, եւ մորթոյ մարմնոց մարդկան։ (Գաղիան.։)
Եթէ ոչ ունիս աղօթս հոգեւորս եւ խոնարհութիւնս, ապա բա՛րէ աշխահութիւնս մարմնաւորս արասցես. (անդ. (տպ. գո՛նէ։))
Ոջիլ ծնեալ ի բծից, կամ յաղտեղութեանց մարմնոյ.
Այլ են ոմանք որ իբրեւ բնակ իմն համարէին (զսէր մարմնաւորաց) ... զի բազմաց ըստ բնութեան թուի. (Ոսկ. ես.։)
Բոյլք բանականաց, կամ բարբարոսաց։ Զանրանկացն բոյլ ի միում խմբի բոլորեաց։ Բոյլք զօրաց դասուց երջանկացն օրհնեցին զիս։ Բոյլք կառուցման կարծրանիւթ մարմնոցն սեռին. (Նար.։)
Մարմնոյն բոյսք բնութեան՝ օտա՛ր է յիմաստութենէ, ցորչափ ժամանակս ցանկութեան ընտանի է. (Փիլ. լին.։)
Օրինադրեցին (ի պահս) պարկեշտիցն զանաւելորդ բուտն ըստ մեր տկարութեանս, այլ ոչ փափկութիւն մարմնոյ. (Պիտառ.։)
Որմ բռեալ՝ զմարմնաւոր փոյթն ասէ, զոր եւ ինքն իսկ Քրիստոս գերեզմանս բռեալս ասէ զնոսա, զի զարտաքինն ասէ սրբէք, եւ այլն. (Ոսկ. գծ.։)
ἄδην glans, glandula, tonsilla Ձկտեալ մսանն կամ խոյլ ի մարմնի.
Ատամն, աճառք, գեղձք, շաղկապք։ Գեղձքն՝ որ ի խինձսն մարմնոյն։ Գեղձքն հաստատումն են ամանիցն, զի մի՛ խորտակեսցին ի բռնի շարժութեանցն. (Նիւս. բն. Դ. եւ ԻԵ։)
χρόα, χρῶμα color Զգալի որակ մարմնոյ՝ երեւելի աչաց ի ձեռն լուսոյ. երանգ. երփն. եւ Ներկ. եւ Գունագոյն իրք. գուն. կիուն, կէօն, կիւնէ, կէօնէ, րէնկ.
Այս ամենայն (հոգեւորն) լիցի՛ եղեալ գործ, եւ այն ամենայն (մարմնաւորն) գործ ընդ գործով. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 1։)
Արգելանաւ փակեալ ոգւոցն ի մարմինսն դարձ, եւ մարմնոցն յարութիւն. (Խոսր. պտրգ.։)
Երկակն եւ եռակ աճեցեալ զ ըստ միոյն անմարմնութիւնն. (Փիլ. այլաբ.։)
Առ երիս երիս դասս անմարմնոցն». այսինքն առ իւրաքանչիւր երիս, կամ առ երիցս երիս. (Յհ. իմ. ատ.։)
χρόα, χρῶμα, ποιότης color, qualitas Երեւեալն գոյն. երանգ. որակ վայելչութեան գունաւոր մարմնոց. գուն.
Ոչ արժան էր ըստ մարմնոյն եւեթէ վերակացութիւնս օրինաւորիլ սմա՝ առանց խնամոյ անձնականի (այսինքն հոգեկանի). (Սարկ. քհ.։)
Մինչեւ ի չորրորդ զարմն. (Կանոն.։)
αἱσθάνω, αἱσθάνομαι (որ է իբր Ազդիլ). sentio γινώσκω, ἑπιγινώσκω novi μεταλαμβάνω concipio եւ այլն. որպէս թէ զիւրեւ կամ յինքն գալ. գրի եւ ՍԳԱԼ, իբր ըսգալ. Ըմբռնել զերեւելիս մարմնեղէն գործարանօք. ճանաչել. իրազեկ լինել. ըմբռնել. իմանալ ազդմամբ իմն. զգալ, իմանալ, հասկընալ.
Ինչք յորժամ ի փափկութիւնս ծախիցին, ի մեղկութիւն մարմնոյ լինին, ի զգայռ, եւ ի փուք. (Բրսղ. մրկ.։)
Զի՞նչ օրինակ առ ուխտաւոր կուսանսն տեսութիւն արասցուք։ Զի՞նչ օրինակ ի մարմնում աստուածութիւնն. որպէս հուր յերկաթում. (Բրս. հց. եւ Բրս. ծն.։)
μηρός femur ψοιά, ψοά lumbus, ilia τὰ ὁπίσω posteriores partes. (լծ. նիստ). Մսանուտ մասն մարմնոյ ստորին՝ ի նստոյից ցծունկս, յառաջոյ եւ զկնի, ուր են եւ երանք, բարձք, ազդր.
Ստուերի նման՝ որ զհետ երթայ մարմնոյ. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Զանզննին բանդ քո՝ զննին եւ խոնարհ բնութեամբ մարմնացուցեր. (Լմբ. պտրգ. (ա՛յլ ձ. զննելի)։)
Զուգօք հաւուցն ընծայութեամբ ... պատարագել Տեառն հոգւով եւ մարմնով ըստ զուգացն օրինակի. (Տօնակ.։)
ԶՐԱՀ գրի եւ ԶՐԵԱՀ, եւ ԶՐԵՀ. թ. զըրխ, զիրհ, զիրիհ. եբր. զիրէօն, զիրէան. θώραξ thorax, lorica Լանջապանակ, եւ պահպանակ մարմնոյ զօրականին, յերկաթի կամ ի պղնձի տախտակէ կամ ի վերտէ.
Էր իմաստուն եւ հանճարեղ, բայց մարմնովն թանկ էր. (Բառ. ստեփ. լեհ.։)
Թթու եւ կծու ի վերայ հասանեն մարմնոցս ցաւք. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Թինդս առեալ անբաւ երամոց՝ եռան զեռան սլանան ի մարմնիս ծովու. (Նար. ՟Հ՟Բ։)
Թոյղ տայր մարմնոյն։ Թոյղ տալով նմա բանին. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Եթովպացիքն թուխք են մարմնով. (Լմբ. սղ.։)
(որպէս թէ Վերին երանք, կամ երիք եւ երբուծք մարդոյ. ) Ողն, ուսք, լանջք, եւ թիկունք. լրումն կան երեւելի մասն մարմնոյ. անձն. մարմին.
Կամի, զի ընդ օրհնեալն եւ այս լծեսցի։ Կցորդեալ մարմնով լծեսցուք եւ զիղձս հոգւոց. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Զգալի լոյս առ աչս հասանել եւ յըմբռնել մարմնոց տուեալէ. (Փիլ. բագն.։)
Ճրագ մարմնոյ ակն է. Եթէ լոյսդ՝ որ ի քեզ է, խաւար է, եւ այլն. (Մտթ. ՟Զ 22։)
Լուծք ստուարք ամոլիցն կցորդութեան բաժանեցան. հայի ի դէմընդդէմ շարս տախտակաց կազմութեան մարմնոյ նաւին։
տուաւ ինձ խայթ մարմնոյ՝ հրեշտակ սատանան կռփել զիս. (՟Բ. Կոր. ՟Ժ՟Բ. 7։)
Քան զդրամ՝ խայծ ողջ ոչ գտանէր ի մարմնի նորա. (Բուզ. ՟Բ. 44։)
Առաւել՝ Գալն արուի եւ իգի կենդանեաց առ միմեանս. մարմնաւոր մերձաւորութիւն, զուգումն. որ եւ ԱՆԿՈՂԻՆ ասի.
Զտախտակսն մովսէս խորտակեաց, եւ բեկորք նոցա ոչ կցեցան. եւ խեցիք նոցա իբրեւ զխեցիսն մարմնոյ ոչ յօդեցան. (Եփր. համաբ.։)
Խթեալ ի խղճէ մտացն։ Իխթելոյ մարմնականսնեղութեանցնզարթուցեալ. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. ատ.։)
Ի խինձս արգանդին մածանի մանուկն։ Գեղձքն՝ որ ի խինձսն մարմնոյ են. (Նիւս. բն.։ Եւ Երզն. մտթ.։)
Հրաման ունիմք ի տեառնէ քաղցրութեամբ քլել զնա ի մարմնոյն։ Իշխանքն որք դուստր ունէին, խլել ջանայինզմանուկն։ ի փեսայութիւն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ. եւ ՟Ժ՟Դ։)
ԽՈՐՇ. ῤυτίς ruga. Ծալք կամ կնճիռն զգեստու, եւ մարմնոյ խորշոմելոյ ի ծերութենէ, կամ ի սպեաց եւ ի կարկամութենէ. փոթ, փոթ փոթ եղած կամ կռնճմտած լաթ, եւ մարմին.
Խուլ եղէ, եւ խոնարհեցայ. ընդդէմ ամենայն մարդկային խօսից խուլ արարի զունկն մարմնոյս. (Լմբ. սղ.։)
Բնակեալ էր ըստ մարմնոյ ի նեղ խցկան. (Եղիշ. ՟Ը։)
Ոմանք ի շանց ոչ կարացեալ զօրութեամբ մարմնոց կռուել՝ մեծամեծս եւ ծանունս հաջեն. (Պտմ. աղեքս.։)
Չտեսանե՞ս եւ զմարմնոց իսկ զաչս, յորժամ հանապազ ընդ ծուխ գայցեն, այտօսր բերեն. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 2։)
Ծուփս մարմնաւորս, կամ աշխարհականս, կամ ի կենցաղս մեր. (Յճխ. ՟Զ։ Ոսկ. յհ.։ Խոր. պտմ. հռիփս.։)
Զի եւ մարմնոյն ոչինչ դիւրութիւն է ոխակալ լինել, այլ բազում ծուփք, եւ բազում դժնդակութիւն, եւ բազում տրտմութիւն. (Հ. կիլիկ.։)
Ոմն զհոգւոյ կամս ասէ կատարել, եւ ոմն զմարմնոյ. (Խոսր.։)
Ոչ ի կամաց մարմնոյ, եւ ո՛չ ի կամաց առն, այլ յաստուծոյ ծնան. (Յհ. ՟Ա. 13։)
Ուրանօր երկիւղ է պատուիրանաց պահպանութիւն, եւ մարմնոյ մաքրութիւն, եւ որ ի կարգին. (Խոսր.։)
Մարմնական եւ իմանալի, եւ բանի կերակրոյ հպատակ եւ կիրթ. (Մեկն. ղեւտ.։)
Կրեաց (տէրն ի մարմնի) զկամաւոր կիրսն եւ զչարչարանսն։ Կիրք՝ քաղցնուլն, վաստակիլն, բեւեռիլն ի խաչին. ներգործութիւն խաւարել զարեգակն, եւ այլն. (Ճ. ՟Է.։)
Յաստուածային վարքս ճգնեալ, եւ զանմարմնոց կիրս ընկալեալ. (Յիսուս որդի.։)
Լաւ է կոյր աչօք՝ քան կոյր մտօք։ Թագաւորն մեր մարմնոյ միով ակամբն կոյր է, այլ հոգւոյն բնաւ չի՛ք իսկ աչք. (Եղիշ. ՟Բ. եւ ՟Ը։)
Կրեաց զամենայն կիրս մարմնոյ եւ հոգւոյ՝ բաց ի մեղաց. (Յճխ. ՟Ժ՟Դ։)
Որ կամաւոր վասն մարդկան՝ կրեցեր մարմնով զայս ամենայն. (Շար.։)
Եւ ի կքել մարմնոյն՝ գտանել հոգւոյն զվհատութեանն տարակուսանս. (Յհ. իմ. ատ.։)
Եւ ի կքել մարմնոյն՝ գտանել հոգւոյն զվհատութեանն տարակուսանս. (Յհ. իմ. ատ.։)
Եկն հայսն երկնային, եւ ապականեաց զհայսն մեղաց, եւ նովաւ թրին հացք պատարագին։ Բայց զի՞նչ ասեմ զնա ի հայսի, քանզի ինքն է հայս յարութեան, զի ի ձեռն բնակեցելոյ աստուածութեանն զկեանս յաւիտենականս ի մարմնի միացուցեալ խառնեաց. (Պիտառ.։)
πεπληγώς percussus pedibus, manibus ἁνάπηρος caecus. որ եւ ՀԱՇՄՈՏ. Հաշեալ մաշեալ մասամբ իւիք մարմնոյն. գօսացեալ կամ լուծեալ անդամօք. խեղ. կաղ. փեցի. ըստ յն. նաեւ կոյր. սախտած.
Հարկաւ մարմնոցն վտանգի. (Նար. ՟Կ՟Թ։)
Ոմանք ի ձկանց կազմեցան հեռի ի մարմնակերութենէ. (Նիւս. կազմ.։)
Հոգիք ասին յաղագս անմարմնութեան. (Շ. բարձր.։)
ՀՈԳԻ. որպէս յն. փսիքի՛. (յորմէ սիւք, սիք) ψυχή anima. ռմկ. ճան. հասարակօրէն որպէս Բանական հոգի մարդոյ՝ դիմաբաժանեալ մարմնոյ. որ եւ ստէպ գրի ՈԳԻ. cf. ՇՈՒՆՉ։
Յերկրէ կերպարանեցաւ ըստ մարմնոյ, եւ հոգւոյ հասաւ փչեցեալ աստուծոյ ի դէմսն զկեանս։ Պարտ է բանականին մարդկան ոգւոյ տիպ աստուածային բանին ձեւանալ։ Հոգի իմաստուն եւ առաքինի. (Փիլ.։)
Բոլոր մարմնոյն հոգին է կենդանութիւն. (Եղիշ. ՟Բ։)
Ի նշխարաց մարմնոյ նորա հում մնացեալ լինի. (Ոսկ. ննջ.։)
Բնաւորեցաւ օդս՝ հպիցն ի նա մարմնոց նմանակից լինել. (Նիւս. բն.։)
Հպիլ առ աստուած, կամ ի հոգեւոր շնորհս, իմացմամբ յերկնաւորն, ի պատկառելիսն, ի նմանութիւն, ի մահ մարմնով. (Խոր.։ Սոկր.։ Լմբ. իմ.։ Նար. ՟Ի՟Թ։ Նիւս. կազմ.։ Պրպմ. ձ։)
Մնացորդք մարմնոյ նորա յայնմ հրատի մաշեալ լինէին. (Եւս. պտմ. ՟Ը. 6։)
Յորդորէին ի ճգունս։ Ի ճգունս չարչարանաց։ Զմարմնական ճգունս. (Խոր. պտմ. հռիփս.։ Սարգ.։ Լմբ.։)
χολή bilis, fel. Հիւթ ի մարմնի կենդանւոյ՝ կրկին. է՛ որ սեաւ մաղձ կոչեցեալ, կամ սեւամաղձ. եւ է՛ որ դեղին կամ խարտեաշ մաղձ. որոյ յաւելուածն իջանէ ի լեղին, եւ անտի կաթէ ի փորոտիսն. վասն որոյ մաղձն նոյն է ըննդ հիւթն լեղւոյ. եւս եւ Կիրք շարժեալք ի դառ մաղձոյ, բարկութիւն, տրտմութիւն, եւ այլն.
արաբ. մէշկ. δέρμα pellis, corium. Մորթ մարմնոյ կենդանեաց, մանաւանդ մաշեալ ի բրդոյն, որ եւ լեաշկ կամ լերկ մաշկ. կաշի. եւ ինչ մի մաշկեղէն, մորթեղէն՝ բրդով կամ անբուրդ.
Կա՛մ է որպէս Մատչելն, մօտիլ ի փորձել խտտղանօք մարմնոյ. եւ կամ որպէս լտ. մա՛տօր, Խոնաւութիւն. գիջութիւն. թացութիւն.
Մարդ ոք մարդ առ ամենայն ընտանութիւն մարմնոյ իւրոյ մի՛ մերձեսցի. (Կանոն.։)
Անհնարին էր աստուածութեանն՝ մերկ եւ առանց մարմնոյ երեւիլ յաշխարհ. (Ճ. ՟Գ.։)
δέρμα, δορά, βύρσα pellis, corium, cutis. Մաշկ թանձր. կաշի՝ պատօղ մարմնոյ կենդանեաց, լերկ կամ թաւ. մորթի, կաշի .... (իսկ սանս. մո՛ւռթի, է մարմին)
Մորթ մարմնոյ։ Մորթ ընդ մորթոյ։ Մորթս խոյոց։ Մորթ զուարակի։ Իբրեւ զմորթ թաւ։ Զմորթ նորա մորթեսցեն։ Կարեցին քուրձ ընդ մորթ իմ.եւ այլն։
Մարմնատեսակ բնութեանն ոչ ցամաքելով ... մորթ անուանեմք. (Պղատ. տիմ.։)
Մորթն ծածկոյթ եղեւ ամենայն մարմնոյ. (Նիւս. բն.։)
Սեւացեալ ներկան մորթք մարմնոց նոցա. (Եղիշ. ՟Թ։)
մսանունք նանց ՄՍԱՆ կամ ՄՍԱՆՈՒՆՔ. μηρίον, μηρός ile, ilium, ilia ὁσφύς lumbus, coxa ὅσχεος, ὁσχέα, -ον scrotum. Ասի եւ ՄԿԱՆ. ըստ որում ի յն. մի՛ս է մուկն. եւ պրս. միյան, իբրու միջանք։ Իբր զի Մսանն է Մսուտ մասն մարմնոց կենդանեաց, կամ փափուկ միսն մկնաձեւ. եւ միանգամայն վարի որպէս Մէջք, երանք. ազդր. բարձք. զիստ. գաւակ, համեմատութեամբ այլեւայլ բառից յունաց. ձկնմիս. դնդղուց, լօփ միս .... եւ մէջք, աճուկ.
Վէմս արաստոյս յաղթս՝ ծանունս։ Բուռն ոսկերօք, եւ յաղթ մարմնով. (Ագաթ.։)
Յաղթ մարմնով, անճոռնի հասակաւ. (Պիտ.։)
Ընկեցեալ յետս զմարմնական պատիւն՝ զհետ ընթանայր երկնաւորին. (Խոր. ՟Գ. 47։)
Չեմք ի յոյզ եւ ի խնդիր հոգեւոր ուղղութեանց, կամ մարմնական ձրից. (Լմբ. առ լեւոն.։)
Ներքին եւ սերտ մասն մարմնոյ եւ արմատոյ եւ այլն. որպէս նեարդ. ջիղ. կաշի. կեղեւ. կամ ծուծ. ամրութիւն.
Եւ եւ ընկաղմանումն, եւ կացութիւն, եւ նիստն՝ դրութիւնք ոմանք։ Նիստ (մասանց մարմնոյ). (Արիստ. ստորոգ.։)
Մի՛ տար նիրհ արտեւանաց, այսինքն մաքուր բրօք լինել որպէս անմարմին ի մարմնի. (Համամ առակ.։)
Վասն զի բանական իմն եկնդանի է մարդն, նման եւ զոյգ պարտ է պիտոյից բանին կազմել զմարմնոցն գործի. (Նիւս. կազմ.։)
Որպէս եւ նման է, առանց մարմնաւոր աշխատութեան ոչ կարէ մարդ առնուլ զպատիւ յաստուծոյ։ Բազումք յեղբարց մերոց նման են, որպէս թէ խոնարհ են. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Եղիցին ի նշանս եւ ի ժամանակս։ Եդ տէր աստուած նշան ի կային։ յս է նշան ուխտին։ Այս եղիցի քեզ նշան։ Զի՞նչ նշան իցէ քոյոյ գալստեանն։ Տուեալ էր նշան մատնչին։ Եթէ ոչ տեսից ի ձեռս նորա զնշան բեւեռացն։ Եթէ լինիցի ի մորթ մարմնոյ իւրոյ նշան սպւոյ.եւ այլն։
Որպէս բոլորն ի մարմնի, նոյն նման բովանդակն ի ծոց հօր. (Ոսկիփոր.։)
Շանթիք եւ ցոլմունք ի վերայ սոդոմայեցւոցն ի յերկնէ ի հրեղէն մարմնոյն կոտորատեալ ի վերայ հոսէր. եւ այժմ ի նմին մարմնոյ անկեալ յերկիր՝ շանթին անուանեմք. (Շիր.։)
Երկրաւոր բժիշկ զերկաթն ի հուրն շողացուցանէ, մինչ զի կայծակունս հատանէ. դնէ ի վերայ մարմնոյն, շանդիւ այրէ. (Եղիշ. երէց.։)
Ոչ ոք յղփացեալ կարէ զխոնարհութիւն զգենուլ. վասն զի ծանրացեալ շոգոյս ի շարժմունս մարմնոյս՝ յաղթէ մատցս. (Եփր. ի յովսէփ.։)
Կայտառ ի մանկութեանն, շոյտ (կամ շուտ) յերիտասարդութեանն։ Բարիոք էր մանուկն (քո). թերեւս շոյտ իցէ, այլ ոչ այնչափ շոյտ եւ գեղեցկագոյն քանզ զմովսէս։ Ի վերայ շոյտ անձինն եւ մարմնոյ՝ զգոյշ յամենայնի. (Վեցօր. ՟Ե։ Ոսկ. կող. ՟Ը։ Խոր. ՟Բ. 49։)
Ստուեր ասի, զոր մեք շուք կոչեմք, որ անկանի ի մարմնոյն. (Խոսր. պտրգ.։)
φθείρ pediculus. որ եւ ՈՐՋԻԼ. Ճճի կծանօղ աղտեղի եւ գարշ՝ որջացեալ ի մարմնի մարդոյ եւ անասնոյ, որպէս եւ ի տունկս. քէհլէ, հիթ.
ὁστέον, ὁστοῦν os, ossis. Կարծրագոյն մասն ի մարմնի կենդանեաց՝ պնդակազմ պահանդ այլոց մասանց. ոսկոր .... (յն. օսդէ՛օն. լտ. օ՛ս, օ՛սսիս ).
Ոսկր յոսկերաց իմոց, եւ մարմին ի մարմնոյ իմմէ։ Հանջի՛ք եւ զիմ ոսկերս աստի ընդ ձեզ։ Յօշեաց զնա ոսկերաց իւրոց յերկոտասան մասն։ Խռովեցան ոսկերք իմ։ (Դաշտն) լի էր ոսկերօք մարդկան. եւ շրջեցոյց զիս շուրջ զոսկերօքն։ Մերձեցաւ ոսկր առ ոսկր առ իւրաքանչիւր յօդս. եւ այլն։
Ոչ պարզութիւն, եւ ոչ այլ ինչ որակ հասանելի։ Մարմնոյ ետ զանազան որակս պտղոց, եւ երանգս կերակրոց. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. համբ.։)
Նոյն ըստ մարմնոյ՝ որդի կուսի միածին.
Զիա՞րդ է մարթ ծիրանեացն (ուրոյն ի մարդոյն) որիշ իշխել։ Ո՞րպէս ապա մարթ է զատ եւ որիշ զբանին եւ զաստուծոյ տէրութիւնն ասել, եւ որոշմամբ դարձեալ զմարմնոյն զիշխանութիւն զեկուցանել. (Աթ. ՟Ը։)
Այնպէս չպէտս առնէին մարմնաւորացս, եւ միայն հոգեւորացն եւեթ կային պատկառ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 24։)
Տայցէք ոչ նոցա զպէտս մարմնոյ. (Յկ. ՟Բ. 16։)
ՊԷՏՔ. ἁποχώρησις secessus. Կարիք մարմնոյ, թափումն աւելորդաց. հարկաւորութիւն.
Եհաս նմա պետք մարմնոյն արտաքին։ Եմուտ ի վճարել զպէտս մարմնոյն. (Ոսկիփոր.։)
Ո՞ր պետք էին պահելոյ մարմնաւորապէս՝ որք բանիւք էին սրբեալ. (Առ որս. ՟Է։)
Մօր բարւոք կերակրեցելոյ, հետեւաբար ծնեալքն՝ եւ մարմնոյ չար խառնուածովն ե՛ւ յարձակմամբքն՝ ջանգք ծնանին. (Նիւս. բն. ՟Լ՟Թ։)
Հալել կապար, եւ ջերմն մինչդեռ ջուր իցէ, հոսել արկանել զմարմնով նորա. (Ագաթ.։)
Նա ի վիշտս եւ ի չարչարանս մարմնոյ է, եւ յռազմունս թշնամւոյն զշարժեալսն ընդդէմ իմ՝ անյայտացս։ Զհերձուածոզացն եհատ ռազմունս։ Զդիւացն քակեցեր զռազմունս. (Ժմ. յն.։)
Ծերն դեդեւկոտ, սառն մարմնով. (Լծ. նար.։)
մարմնոյն պարկեշտութեամբ սթափ լինիցին. (Երզն. մտթ.։)
Որպէս ի նաւի առ այլ իմն պէտս առնանին առ ի մածուցանել՝ իբրեւ սինծն եւ վուշ։ Խզեալ մարմնոց սինձ յարմարութեան։ Զօրէն սընձոյ կապեաց զնոսա առ ինքն. (Անյաղթ պերիարմ.։ Պիտ.։ Երզն. մտթ.։)
Որք սոսկ են ի մտաց, եւ հնազանդեալ մարմնոյ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 17։)
Եթէ ոչ եւ միտք քո աղօթեսցեն ընդ մարմնոյդ, սուտ է վաստակ քո. (Վրք. հց. ՟Ը։)
θρίξ, τρίχος pilus. Մազ մարմնոյ անասնոց՝ որպէս բուրդ կամ որպէս թել. մանաւանդ ուղտու. իւշդիւվար. (ի բառէս իւշդիւր, շիւդիւր, որ է ուղտ)
Վայր մի համբերեսցուք։ Խցէ՛ք զաչս մարմնոյդ վայր մի։ Վայր մի հրաժարեցուցանէ չուտել. (Բրս. ՟խ. մկ.։ Եղիշ. ՟Ը։ Մագ. ՟Ե։)
Վարժ բազում աշխատութիւն է մարմնոյ (ա՛յլ ձ. խորհուրդ եւ ջան). (Ժղ. ՟Ժ՟Բ. 12։)
Եւ զհոգւոյ աչըս վըճիտ եւ հրաշազան՝ տու՛ք լծակից մարմնոյ աչացըս տեսութեան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Իսկ հոսումն ըստ թափման, քանզի թակի կենդանին ի ձեռն յայտից վտառից (նոր ձ. վտարից) եւ անյայտից։ Երակք, շնչերակք, վտառք (կամ վտաթրք)։ Արտաքս վտարին աւելորդքն ի ձեռն ականջացն եւ ի ձեռն ըռնգանցան եւ ի ձեռն աչաց, ի ձեռն շնչոյն, եւ ի տառս կոչեն զարտաշնչութիւն ամենայն մարմնոյն. (Նիւս. բն.։)
Եօթն երինջք վտիտք (կամ վատիտք) մարմնով։ Վտիտք մարմնովք։ Վտիտք եւ զազիրք։ Տգեղք եւ վտիտք. (Ծն. ՟Խ՟Ա։)
Տրտմութիւն բաղկանայ ի վրէպ լինելոյ ըղձից մարմնոյն։ Վրէպ եղեւ յուսոյն իւրմէ ապարասանն։ Բա՛բէ զիա՞րդ վրէպ (կամ վրիպ) եղեր ի չարութենէ թշնամւոյն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Գ. եւ ձ։)
cf. ՏԱՌ։ στοιχεῖον elementum, principium. Գլխաւոր նիւթ եւ հիւթ՝ որպէս սկիզբն եւ մասն բաղկացուցիչ զգալի մարմնոց. մաաւանդ հող, ջուր, օդ, հուր եւ բաղկացեալն ի նոցունց նիւթական իրք. բնութիւն ինչ. իսկութիւն. մարմին.
Տարր կոչէ՝ որ ի չորից ունին զգոյութիւնս. յայսոցիւ չորից տարերց տարերք մարմնոցն. (Շ. բարձր.։)
Որ արմնկանց վերոյ ապարանջան ի տիգսն արկանեն. (Ոսկ. ես.)
Նեղեցին զտկարն եւ զանզօրն։ Զտնանկն եւ զտկարն։ Մարդ տկար եւ սակաւ եւ ստրկաւ ժամանակեան։ Զձեռս տկարմխիթարեցեր։ Տէր տկար առնէ զհակառակորդս իւր։ Հոգիս յօժար է, բայց մարմինս տկար։ Պատսպարա՛ն լերուք տկարաց։ Իբրեւ տկար անօթոյ առնիցեն պատիւ կանանց։ Տկար յոտից։ Առին դրաստուք զամենայն տկարս. եւ այլն։ Որք առողջ են մարմնով՝ ձեռնատու լինել տկարաց։ Տկարի եւ զրկելոյ է պէտք օգնութեան. (Շ. թղթ.։ Խոսր.։)
Զի եւ մի՛ տհալ կերակրովք գեղեցիկ շինուած մարմնոյն շփոթեալ խանգարիցի. (Եղիշ. միանձն.։)
Ցանկութիւնս նորոգս խնդրեն գտանել. իսկ ցանկին տեղի՝ եւ նա արս ունի իւր առանձինն՝ խորհուրդս ոմանս կախեալս եւ յարեալս զմարմնոյն եւ արտաքոյ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 186։)
Ցանկութիւնս նորոգս խնդրեն գտանել. իսկ ցանկին տեղի՝ եւ նա արս ունի իւր առանձինն՝ խորհուրդս ոմանս կախեալս եւ յարեալս զմարմնոյն եւ արտաքոյ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 186։)
Արիւն ցլու արբեալ վաճանեցաւ։ Զցլու միս ուտել դարման է մարմնոյ. բայց եթէ զարիւնն ոք ըմպիցէ, սատակի. (Եւս. քր. ՟Բ։ Եզնիկ.։)
Վասն մարմնոյ սրբութեան բազում փոյթ դնէին. (Ոսկ. յհ. ՟Հ՟Ա. 32։)
Եթէ խեղութիւնք եւ վէրք մարմնոյ փոյթ են քեզ, ընդէ՞ր անտես առնես զախտացեալս հոգւով. (Սարկ. աղ.։)
Յորժամ տեսանիցէ ի մարմինն փուտ, երկաթ ի գործ արկանէ, եւ զփուտն ի զատ հատանէ։ Յապականեալ մարմնոյ զփուտն հատանել ընկենուլ պարտ է։ Անտի ծնանին ամենայն ցաւք, ի ցաւոցն փուտ գործին. (Սեբեր. ՟Է։ Ոսկ. եւ Գէ. ես.։ Լմբ. պտրգ.։)
Ի մեղկութիւն մարմնոյ լինին, ի զգայռ, եւ ի փուք, եւ յաղբոյ յաճախութիւն. (Բրսղ. մրկ.։)
Ի մարմնաւոր վիշտսն մեծն զփոքրն ծածկէ. (Ոսկ. կողոս.։)
Դանիէլ էր այր քարձ, մինչեւ կարծել հրէիցն՝ թէ ներքինի՛ իցէ։ Էր դանիէլ քարց, եւ ցամաք մարմնով։ Երաժշտական անուն կնոջ, նաեւ քարձն (իբր անմօրուս, կամ քած)։ Բերանուն կոչի յիրացն բերմանէ. գունչ, քարձ (կամ քարց). (Մահ դան.։ եւ Հ. օգոստ. ՟Ի՟Ե.։ Դամասկ.։ Երզն. քեր.։)
Փառասիրոթիւն զարծաթասիրութիւն ծնածի ... Իսկ քոյր նորա հեշտացողութիւն յղացեալ՝ զգիջութիւն ծնանի, եւ սա զշնութին։ Քորք քերց դստերք երկուցն ցանկութեանց (ընչից եւ մարմնոյ) աւելի ժանտագոյն զտեսակսն ունին. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Քուն բազում՝ ոչ մարմնոցն, եւ ոչ հոգւոցն, եւ ոչ գործոցն պատշաճի ըստ բնութեան. (Պղատ. օրին. ՟Է։)
Արկ հիացումն ի վերայ ադամայ, ի քուն արար։ Թէ զամենայն ինչ յառաջագոյն էր ասացեալ, ի քուն առնէին զլսողս։ Ննջէ ի ծովուն առ ի ճշմարտելոյ զմարմնոյն բնութիւն, եւ յարուցեալ ի քուն առն զալիս ծովուն։ Իջոյց զնոսա ի քուն առնել. (Փիլ. լին. ՟Ա. 24։ Ոսկ. մ. ՟Ա. 8։ Սեբեր. ՟Բ։ Մամիկ.։)
Հոգւոյս զյիսունըն մար ձիթին, մարմնոյս ըզքսան քուռ ցորենին. (Յիսուս որդի.։)
Հմայք էին, որ ընդ պարանոցաւ եւ ընդ արմնակաւ ձեռաց գիր գրեալ, եւ քսակով կարեալ ապէին. (Նչ. եզեկ.։)
Որ ինչ ի զգայնոցս ազդի, այն մարմնաւոր է. եւ որ զգայնոց ոչ ազգի, անմարմին։ Նուրբ է տարր հրոյ, այլ զի ջերմութեամբն ազդի մարմնոյ, մարմնաւոր է. (Եզնիկ.։)
Արկին զնա ի բարձանց ի խորս, եւ ոչ ինչ ազդեաց նմա։ Զգան զվնաս վտանգին, զոր ազդեն մարմնոյն։ Զօդ վիրաւորելով՝ ընկերին կարծիցէ ազդել զխոցուածսն. (Մծբ. ՟Բ։ Նար. ՟Կ՟Թ։ Լմբ. ատ.։)
Զի մի՛ զազդոյ վէրն ի հոգիս մեր ընդունիցիմք։ Գէր ցուլն կարի ազդոյ ունի զախտն։ Առաւել պատշաճ մանկան՝ մարմնոյն հարուածք քան մտացն, զի այս ազդո՛յ է։ Դուք զազդոյ վէրս (այս ինքն կարեվէր) ի զօրութիւն նիզակի հարջիք զնա. (Սարգ. ՟գ. յհ.։ Լմբ. սղ. եւ Լմբ. առակ.։ Արծր. ՟Դ. 2։)
Ածցի ածելի ի վերայ ամենայն մարմնոց նոցա։ Ածելի ոչ ելցէ ի գլուխ իմ. (Թուոց. Ը. 7։ Դտ. ԺԶ. 17։)
Զգալի ականջ։ Զականջ մարմնոյն։ Զոր ականջովն լուաւ. (Լմբ. էր ընդ.։ եւ առկ։)
Ոճով՝ պէսպէս ներգործութիւն լսելեաց մարմնոյ կամ հոգւոյ. լսողութիւն կամ անլսողութիւն.
Փոշի հողացեալ մարմնոյ.
Ցանկամ տեսանել զաճիւն մարմնոյ արդարոյն ... զաճիւն ոսկերաց, բերանոյ, աչից. (Սարգ. յկ. ՟Ժ՟Ա։)
cf. ԱՆԱՉԵԱՅ. իբր կոյր ըստ մարմնոյ. աչիկայ. կէօզսիւզ, կէօզիւ կէօրմէզ.
Անբաժ եւ անորիշ գոլով ի մարմնոյն Աստուածութիւնն ... Հուրն անքակ եւ անբաժ մնայ յոսկին եւ յարծաթն. (Զքր. թղմ.։)
պրս. էնտամ. μέλος. membrum. Մասն մարմնոյ կենդանեաց՝ որոշեալ կամ որոշելի յայլմէ մասնէ. իւզվ, եզա, ազա.
Գլխաւոր թիւք անդամոց մարմնոյ երկոտասան. (Նար. ԽԶ։)
Մերկն եւ անկապն ընդ մարմնի միտքն բազումս ունի զօրութիւնս. (Փիլ. այլաբ.։)
ἁσχημάτιτος. figura vel forma carens. Անբաժ ամենեւին ի նիւթական ձեւոյ եւ ի կերպարանաց մարմնոյ.
Մարմնովդ լի, եւ անուժ. ոտիքդ սուր, եւ անընթաց. (Մաշկ.։)
Բաղկացոյց ի միջի այնմ՝ որ անջատ է՝ ի սոցանէ, եւ այնմ որ ըստ մարմնոյ բարժանելի է. (Պղատ. տիմ.։)
Չախորժէ ամուրի տեսանել զորդին իբրեւ անջատ ինչ ի մարմնոյ՝ անսատար (կամ անկատար) յորդէծնութենէն. (Ոսկ. կողոս.։)
Աճման մարմնոյն անսայ։ Անսայ եւ իսրայէլական ազգին, զի ինքնակամ դիմեսցեն. (Ագաթ.։)
Մարմնաւորք էք, եւ կատարելագոյն ուսմանց անտարք. (Նիւս. կազմ. ՟Թ։)
Անտես է աստուած, զի մարմնաւորս ունիմք աչս. (Նար. երգ.։)
Ծածկեալ մարմնովն ոգիք անտես են արտաքոյ կացեոցն։ Հարցանեն, զի անտեսք են, եւ ի մէնջ ուսան. (Նար. երգ.։)
ἁναλγής. doloris expers, μὴ ὁδυνώμενος, non dolens, ἅπονος, a labore immunis. Ազատ ի ցաւոց. անվիշտ, եւ անախտ (ըստ մարմնոյ կամ ըստ հոգւոյ). ազրըսըզ, տէրտսիզ.
Ցորչափ զպատուիրանն չէր անցեալ, անցաւ եւ անմահ էր նա մարմնով. (Կիր. ՟ը. խհ.։)
Ըստ մարմնազգեցութեանն անշուք եւ անփառ յերկրի շրջելոյն. (Վահր. յայտն.։)
Ընթանայ անմարմնոցդ առաջի. (Լմբ. համբ.։)
Դառնայ ո՛չ առողջ մարմնով, այլ չարաչար ցաւովք ախտացեալ։ Փոխանակել զիմ ախտացեալ ոչխար ընդ առողջ գայլոյ. (Խոր. ՟Բ. 27։ ՟Գ. 63։)
Առողջութեամբ մարմնոյ իւրեանց զառողջ հաւատսն սողոմոնի հիւանդացուցին. (Եփր. համաբ.։)
ԱՌՈՅԳ. θαλερός. florens, virescens, ἁκμάζων, νεώτερος, juvenis, juvenilis, novus, recens. (որ գրի եւ ԱՌՈԳ, ԱՌՈՒԳ). իբր Առոգեալ, առաճեալ կամ ուռճացեալ՝ որպէս զբոյսս. կամ առողջ եւ ոյժ առեալ յարբունս, կամ հարուստ եւ կայտառ մարմնով. որ եւ թ. առըղ. Ասի անխտիր զմարդոյ եւ զայլոց կենդանեաց, եւ զտնկոց. որպէս ռմկ. կտրիճ, մատղաշ, լեցուն. ... եւ այլն.
Առոյգ մարմնով. (Սարգ. յկ ՟Դ։)
αἶμα sanguis, cruor Հիւթ կենդանական կարմրորակ՝ սփռեալ երակօք յամենայն մասունս մարմնոյ կենդանւոյն. արուն.
Շունչ ամենայն մարմնոյ արիւն իւր է։ Զմիս արեամբ շնչոյ մի՛ ուտիցէք։ Ձագք նորա թաթաւին արեամբք.եւ այլն։
Փոխարկին կերակուրք յարիւն, եւ արիւն ի մարմին, եւ յայլ մասունս մարմնոյն. (Նիւս. բն.։)
Օրինակ քաջապէս հնազանդութեանն կենդանի արծաթն մեզ լինիցի, որ ի ներքոյ ամենեցուն գլորի, եւ յամենայն աղտոյ մարմնոյ անկցորդ. (Կլիմաք.։)
cf. ԱՒԻՇ կամ ԱՒԻՇԿ, կամ ԱՒԻՇՏ, ԱՒԻՇՔ, կամ ԱՒԻԺՔ. ἱχώρ flumor serosus, cruor, sanies Հիւթ վիժելի ի կենդանի կամ ի մեռեալ մարմնոց եւ ի տնկոց. հոյզն պարարտ կամ իւղային անուշահոտ. եւ Շարաւ.
cf. ԱՒԻՇ կամ ԱՒԻՇԿ, կամ ԱՒԻՇՏ, ԱՒԻՇՔ, կամ ԱՒԻԺՔ. ἱχώρ flumor serosus, cruor, sanies Հիւթ վիժելի ի կենդանի կամ ի մեռեալ մարմնոց եւ ի տնկոց. հոյզն պարարտ կամ իւղային անուշահոտ. եւ Շարաւ.
cf. ԱՒԻՇ կամ ԱՒԻՇԿ, կամ ԱՒԻՇՏ, ԱՒԻՇՔ, կամ ԱՒԻԺՔ. ἱχώρ flumor serosus, cruor, sanies Հիւթ վիժելի ի կենդանի կամ ի մեռեալ մարմնոց եւ ի տնկոց. հոյզն պարարտ կամ իւղային անուշահոտ. եւ Շարաւ.
Մրրիկ հողմոյ բախեսցէ զհաստուածս մարմնոյ ... յերկրային ծովուս։ Տերեւք տնկոց շարժեալք ի հողմոց ուժգին բախելոց. (Նար. ՟Գ. ՟Կ՟Ա։)
Մասունք մարմնոյ ի միջոյ եւ ի վայր իբրու կրկին բարձք կամ բարձօղ զծանրութիւն մարմնոյն. որ եւ Ազդերք. Երանք. եւ ստորին կողմանք նոցա մինչեւ ի ծունկս եւ յոլոգս կամ ի սրունս. ... որպէս յն. σκέλος, μηρός femur, femen
Որք ի մարմին զանմարմնականացն բերելով արութիւն հաւատոյ։ Զանուանակրութիւնն յինքեան բերեալ, եւ զհանդէս մարտին. (Շար.։)
պ. պիզիշք սանս. պիզաճ. ἱατρός medicus Արհեստագէտ պահելոյ զառողջութիւն մարմնոց, եւ բուժելոյ ըստ կարի դեղովք զցաւս եւ զհիւանդութիւնս.
Գեղով վայրելուչ՝ բուռն ընթանայ անմարմնոցդ առաջի. (Լմբ. համբ.։)
κεφαλή caput Վերին եւ երեւելի մասն մարմնոյ մարդոյ, եւ ամենայն կենդանեաց. եբր. րօշ ... եւ այլն.
ԳՆԴԱԿՔ. Կոշտ մասունք մարմնոյ մեծամեծ կետից եւ այլոց կենդանեաց.
Ըստ մարմնոյն վտիտ եւ գողտր, եւ ըստ գունոյն շեկ կամ թուխ. (Տօնակ.։)
Կարծեալ գոռոզին (սատանայի)։ Գոռոզն ապստամբ։ Խորտակեսցի եղջիւր գոռոզին։ Գոռոզն, եւ սպառազէնք իւր։ Ընդ դժնեայ գոռոզի մարմնոյս բռնութեան մարտուցեալ. (Նար.։)
Ընթացից գործ (ոտն)։ Խօսնականաց գործի (լեզու)։ Մարմնեղէն գործի։ Գործնականացն գործի. (Նար.։)
Կատարեալ մասանց մարմնոյ զգայականօքն եւ այլ եւս գործեօքն. (Փիլ. ել. ՟Ա. 7։)
Զաղքատութիւն մարմնոյն ի դերեւ կացուցանել. (Ճ. ՟Բ.։)
Դժմիտ դաժանին, եւ վատին եւ յոռւոյն։ Դժմիտ ասեմք զմարմնոյս սողոսկուտ բնութիւնս։ Դժմիտքն կրաբերին ի չարէն. (Երզն. քեր.։)
Կուսական, եւ մարմնական (այսինքն ամուսնացելոց) դիմակօք. (Ճ. ՟Գ.։)
μῦς pupa որ եւ ՄՈՒԿՆ, մկունք. Մսոտ մասն մարմնոյ.
Դշխոյ եւ տիկին զհոգիսն մարմնոյ արարիչն գործեաց. (Փիլ. ել.։)
Յամօթոյ դողամք։ Առ հասարակ դողաց մարմնով։ Դողաց երկիր. (Ոսկ. յհ. եւ Ոսկ. ննջ. եւ Ոսկ. համբարձ.։)
μηρίον, μηρία ilia, ilium, femur ὁσφύς lumbus Երեւելի մասն ի մարմնի կից ընդ համանուն մասունսդ Երի, Երիկամունք, Երաստան, եւ Առականք, հանդերձ զստիւ եւ ազդերբ. այսինքն սկսեալ ի կողից եւ ի միջաց եւ ի վայր մինչեւ զբարձս. վարի կողերը ու մէջքը, նստուկը, աճուկը, պուտը.
Եդեալ էր զաջ ձեռն նորա ընդ երանօք իւրովք, զի ի մերձաւորէ մարմնոյ նորա ածցէ կին որդւոյ նորա. (Եփր. ծն.։)
նոյն ընդ քաղակ. քաղ փոքր. քօշնկ. կամ Կազմած մարմնոյ ի նմանութիւն քաղի.
Ոչ մերկ աստուածութեամբն, այլ հանդերձ երկակօքն՝ հոգւով եւ մարմնով. (Խոսրովիկ.։)
Զնուիրելոցն Աստուծոյ կենդանեաց զարիւնն զատէ յուտելոյ ընդ մարմնոյն. (Մեկն. ղեւտ.։)
αἱσθητός, -όν sensibilis, -le գրի եւ ՍԳԱԼԻ, իբր Ըսգալի. Անկեալն ընդ զգայութեամբք. զոր լինի զգալ միով ի զգայարանաց. երեւելի. նիւթական. մարմնաւոր. զգալու, աչքի տակ ընկած բան.
Ինչք յորժամ ի փափկութիւնս ծախիցին, ի մեղկութիւն մարմնոյ լինին, ի զգայռ, եւ ի փուք. (Բրսղ. մրկ.։)
Բիճին ոսկրն (ձիոյ) լայն եւ մեծ, ի վերայ մարմնոյն զուսպ. (Վստկ.։)
cf. ԶՐԱՀ;
Եթէ զրեահքն էին պահապանք մարմնոյ, ընդ նմին եւ զրեահքն հաւատոյ։ Գիւտ թղթ. առ վաչէ;
Զրեայքն (կամ զրայքն) իւր պահեն զնա։ (Եփր. ել.)
Ըղձաց զթեւս աղաւնոյ։ Ըղձանայր զելս ի մարմնոյս։ Զսոյն եւ աշակերտացն ըղձանայ. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. ստիպ.։)
Որպէս զի զսպառ ընթաց (այսինքն զբոլոր ընթացս) մարմնոյն անձամբ անձին փորձեալ ծանիցէ. (Լմբ. ստիպ.։)
Ընտիրք մարմնով. (Ծն. ՟Խ՟Ա. 2։)
Ծանրութիւն թանձրու անդրանիկ նիւթոյս այս հողոյ։ Հոգիք թեթեւք ի թանձր մարմնի. (Նար. ՟Ձ՟Զ. եւ Նար. առաք.։)
Մտաւորք եւ բանաւորք են հրեշտակք, այլ ոչ հանգոյն մեր թանձունք։ Որք ընդ զգայութեամբս են, զմարմնաւորս եւ զթանձունսս ասէ. (Լծ. ածաբ.։)
Զոմն ծանր, եւ զոմն թեթեւ։ Ի թեւս թեթեւս մտաց։ Թեւոց թեթեւոց հողմոց։ Հոգիք թեթեւք ի ծանր մարմնի։ Թեթեւ պարզութիւն. (Նար.։)
Ի մարմնի գոլ, որ է ընդարմն, թմուր, խօլ. զի ընդարմացեալ է հոգի ի նմա, եւ ինքն ընդարմանայ ի գերեզմանի. (Վրդն. յանթառամն.։)
Թոշակ մարդկային մարմնական կենաց, եւ այլն. (Նար.։)
Հաղորդէին մարմնոյ եւ արեանն տեառն՝ իբրեւ յետին թոշակ զայն համարեալ անձանց. (Ղեւոնդ.։)
Իբրեւ զհանդերձ կարծէր մեզ ունել զքրիստոնէութւն, արդ իբրեւ զգոյն ի մարմնոյ չկարէ շրջել. (Եղիշ. ՟Ե։) Եւ երբեմն ըստ նոյնութեան բնութեան. զոր օրինակ.
Ո՛չ մարմնական եւ ախտային, իբրու կարծեն կոյրքըն մըտօք. (Յիսուս որդի.։)
Դաշնակաւորութիւն արասցեն իմաստ բանականի մտացս, եւ ձայն զգալի մարմնոյս. (Լմբ. սղ.։)
Իշխելոց իցէ ամենայն վաստակոցն իմոց զոր վաստակեցի։ Եւ որ իշխենն նոցա բարերարք կոչին։ Կին՝ մարմնոյ իւրում ոչ իշխէ, այլ այրն. նոյնպէս եւ այրն իւրում մարմնոյ ոչ իշխէ, այլ կինն. եւ այլն։
στῆθος , pectus Կուրծք. լայն դիրք մարմնոյ յառաջոյ ի մարդիկ եւ յանասունս.
ԼԻՆԵԼ ԸՆԴ ԿՆՈՋ, կամ ԸՆԴ ՄԻՄԵԱՆՍ. Խառնակիլ ըստմարմնոյ.
ὁπισθοτονία, ὁπισθότονος convulsio partium in posteriora, partium posteriorum distensio. Ախտ մարմնոյ՝ յետադարձութեամբ կամ ոլորմամբ մասանց. յետս ձգումն ջղաց.
Խափան՝ մարմնոյս գործոյ տիրէ, եւ ոչ անմարմնոյն. (Լմբ. էր ընդ եղբ.։)
Պարտէզ աշխարհ, ընկոյզ մարդ, որ պատեալ է հոգւով, եւ մարմնով որպէս խեճեպով. (Վրդն. երգ.։)
Որպէս ի տաղաւարի եմք ի մարմնի բնակեալք, եւ խիզանի եմք բնակեալ յայս կեանս. (Ճ. ՟Թ.։) (պրս. քեազանէ՝ ձմերոց, տուն ձմերան։)
Որպէս (ծածկութիւ մարմնոյ) ամենայն կողմանց ինքն առ ինքն խծպի. (Ոսկ. ես.։) (Արմատն կայ ի ռմկ. խծիպ, որ է կար՝ ոլորելով եւ ամփոփմամբ։)
Խնլով զաչս մարմնոյ. (Նար. երգ.։)
Մերկ մարմնովն պնդեալ ի խոշոր եւ ի դժնդակակիրն այն ապաշխարան (խաչի). (Նար. խչ.։)
Համբառնայր յերկինս իշխանաբարմարմնովն խոցելով. (Շ. բարձր.։)
Ախտք՝ մարմնոյս է, եւ հոգին՝ տեսող նոցին, դատախազ եւ խտրիչ։ Աստուծոյ օրինացն խտրիչ եւ քննօղ ե՞րբ առներ հրաման լինել, մարդ գոլով. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Խոնաւութեանն ծախեցելոյ ի մարմնի. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Ծորեսցէ իբրեւ զջուր անպիտան։ Խռովեցաւ սիրտ իմ, եւ ծորեաց ի տեղւոջէ սերմն ի մարմնոյ իւրմէ։ Ծորեսցին աչք նորա ի կապճաց իւրեանց. (Իմ. ՟Ժ՟Զ. 29։ Յոբ. ՟Լ՟Է. 1։ ՟Լ՟Ը։ 30։ Ղեւտ ՟Ժ՟Է. 3։ Զաք. ՟Ժ՟Դ. 12։)
Խորհուրդ կամ գեղ ծորեալ։ Ի սիրտս ծորեալս։ Ի ծորել մարմնոյս թշուառի. (Նար.։)
Վարսք գլխոյն կախելով՝ վերջկոյս զուսովքն մարմնոյ. (Պիտ.։)
Խիստ են մեղք, եւ ծանր քան զկապար։ Զըմռովք թաղեցաւ, որ առաւել քան զկապար մածուցանէր ընդ մարմնոյն զկտաւսն. (Ոսկ. յհ.։)
ῤαφή sutura Կարուած. կարաւանդ. զօդ հանդերձիձ, կամ զրահից, եւ մարմնոյ. կար, կապ. պաղ.
Խոնաւութեան գոլորշոյն ըստ կարանս ի վեր ելանելով առոգեր զսա։ Եւ կարանացն իսկ պէսպէս տեսակքն եղեն (ի մարմնի). (Պղատ. տիմ.։)
πάθος, πάθη, πάθημα passio, adfectio, adflictio, morbus corporis vel animi. Կիրք մարմնոյ եւ հոգւոյ. ախտ. զգածմունք. չարիք. չարչարանք. աղէտք. վիշտ. ցաւ. մարդկային տկարութիւն.
Քաղցնուլն եւ ծարաւելն եւ վաստակելն ննջելն՝ մարմնոյն. իսկ պոռնկութիւն եւ պղծութիւն եւ անռուկութիւն՝ այն կարիք մեղաց են. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Սակս մարմնական կենացս պիտոյից կամ կարեաց։ Սարգ. (յկ. ՟Զ։)
ԿԱՐԻՔ ՈՐՈՎԱՅՆԻ կամ ՄԱՐՄՆՈՅ. ստիպումն ի թափել զաւելորդս. եւ Կղկղանքն։ (Վրք. հց. ՟բ. ՟թ. եւ ՟ժդ։)
Կարծր է՝ որոց մարմինք մեր հնազանդին. եւ կակուղ՝ որչափ մարմնոյ (է վիճակ). (Պղատ. տիմ.։)
Կարօտից թառամեցուցանել ընդ ծաղկի մարմնոյն՝ եւ զախտս բնաւորականս. (Սարկ. հանգ.։)
Զայս կեանքս՝ որ ընդ արեգակամբս։ Ի մարմնոյս կեանքն։ Ի կեանքս մարմնոյ։ Կենօք, եւ յետ մահու. (Լմբ.։)
Ոսկերոտի մեռելոց յետ փտելոյ մարմնոյն. (լծ. թ. կէմիւք, միւմիւք (ոսկր) եւ գըմըգ. (կտոր ոսկոր)
κοιλία venter λαγών latus. (լծ. պ. քիշդ. լտ. քօ՛սդա. յն. քիլի՛ա). Կող. կողմն մարմնոյ. պարապ տեղիք ընդ մէջ ոսկերաց կողից. փոր. որովայն. մէջք.
ἁλγηδών dolor, cruciatus եւ այլն. Կծօղ եւ կիզօղ ցաւ մարմնոյ եւ սրտի. ցաւ խայթիչ՝ խոցոտիչ՝ մորմոքիչ. տոչորումն սրտի. մորմոք. աղէտք. սրտցաւութիւն. դառնութիւն. էրուք, սրտի էրուք, խշխշուք.
Բողոք անուանէ զկսկիծ սրտին, եւ զտառապանս մարմնոյն. (Սարգ. յկ. ՟Ժ։)
βακχεύομαι, γαργαλίζομαι, παραπαίω, μαίνομαι bacchor, desipio, insanio. Կատաղիլ. մոլիլ, մոլեգնիլ՝ մանաւանդ ի ցանկութիւս մարմնոյ. անկղիտանալ. եւ Խտտղիլ. գրի եւ ԿՏՂՄԻԼ.
Երիտասարդ մոլեգնեալ կտղեալ ի մարմնոյ ցանկութիւնս։ Մոլեցին կտղիցին եւ աւելի քան զդէպն ջեռնուցուն։ Այնպէս մոլիմք եւ կտղմիմք, զի ո՛չ թէ մոլիցիմք՝ իմանամք։ Յորժամ համարի զգաստանալ, յայնժամ առաւել մոլի եւ կտղի. (Ոսկ. կող. ՟Ժ՟Բ։ Ոսկ. ՟ա. տիմ. ՟Բ։ Ոսկ. եբր. ՟Ի՟Գ։ Ոսկ. մ. ՟Գ. 4։)
կրթելոցն ի մարմնասիրութիւն. (Լմբ. առ ոսկան.։)
զկենցաղասէր եւ զհետ մարմնոյ կրթեալ զմարդկային բնութիւնս. (Անան. եկեղ։)
Ի ձեռն մարմնաւոր պիտոյիցն կցորդ լինել սուրբ կապելոցն. (Եղիշ. ՟Ը։)
Զի մի՛ ընդ մարմնոյ վայրաբեր եղեալ հակիցէ. (Սարգ. ՟ա. պետր. ՟Գ։)
Ընդ կամս բերանոյ իմոյ հաճեա՛ տէր։ Հաճեցար դու ընդ նոսա։ Ընդ ողջակէզս իսկ ոչ հաճեցար։ Ոչ հաճեցայց ընդ այն։ Հաճեցան հաւանեցան ընդ հաշտութիւնն աղեքսանդրի։ Հաճեցան, յանձն առին։ Հաճէի՝ կամէի պագանել զգարշապարս ոտից նորա։ Առաւել եւս հաճեալ եմք ելանել ի մարմնոյ աստի։ Այլ իմ զձեր արծաթն առեալ, եւ հաճեալ եմ։ Ի ճանապարհի՝ յոր եւ հաճեցաւ։ Ի ժողովս նոցա ոչ հաճեսցին միտք իմ։ Յովնաթան հաճեալ էր ընդ դաւթի յոյժ։ Ի՞ւ հաճիցի դա ընդ տեառն իւրում։ Հաճեսցի ընդ ձեզ աստուած.եւ այլն։
Համեղ ողկոյզ։ Համեղ մարմնովն քաղցրացոյց զճաշակացն զդառնութիւն. (Շար.։)
Իցէ՞ թէ յաւելից հայել զբազմախորտակելի տապանակ մարմնոյս իմոյ նորոգեալ։ Եթէ չառնուլ նախատինս ի մերձաւորաց օրէնք են, ապա ի տեսողէն հայել զայսոսիկ՝ արեան տաժանմունք. (Նար. ՟Ի՟Ե. եւ Նար. կ.։)
Մինչեւ ի կատարումն հասակի մարմնոյն. (Շ. մտթ.։)
Սարմն հաստատի ի կատարեալ հասակի խոտոյ կամ փայտի. (Վեցօր. ՟Ե։)
ՀԱՍԱԿ. ἠλικία statura. Բարձրութիւն կամ երկայնութիւն, եւ մեծութիւն կամ քանակ եւ լրումն մարմնյ մարդոյ, եւ այլոց կենդանեաց, տնկոց, եւ այլն.
Ոչինչ առողջ եթող ի հասակէն յոբայ. այսինքն ի բոլոր մարմնոյն. (Իսիւք.։)
Մարմնապէս ձեւացուցանէ զբանս առ ի հասու առնել զմեզ ամենագութ խնամոցն աստուծոյ. (Լմբ. սղ.։)
Ընդ մարմնապէս ծիծաղելն՝ առ նմին հեծէ հոգեւորապէս. (Նար. ՟Ժ՟Ա։)
Հնդիկ եմ, եւ սպիտակ։ Հնդիկ եւ սեաւ դու։ Թէպէտեւ հնդիկ իցես մարմնովդ, հանդիպելոց ես փրկութեանս. (Վրդն. երգ.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Զ։ Ածաբ. մկրտ.։)
Ծանրասցի գործ մարդկան, եւ այնմ հոգասցեն, եւ մի՛ հոգասցեն ի բանս տարապարտս։ Հոգալ վասն մեղաց, կամ ոգւոյ, մարմնոյ, հանդերձի, վաղուի։ Ի պատուիրանս քո հոգացայց։ Այլ եւ ի պատուիրանս քո հոգացայց։ Զմէնջ հոգասցէ։ Զմիմեանց հոգայցեն։ Հոգացեալ ի սրտի իմում։ Սկսաւ տրտմել, եւ հոգալ.եւ այլն։
Մարդկապէս ձեւէ զանմարմնոցն ներգործութիւն։ Դեւքն մտանէին ի ձեւեալ պատկերսն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. իմ.։)
(որպէս թէ մարմնախազ) յն. մա՛խլօս կա