prince, sovereign, despot;
minister;
magistrate;
ruler, governor, chief, commander;
—աց —, — աշխարհի, the sovereign, the king;
prince, crown-prince, heir-apparent;
— զօրուն, general of the army;
—երգոց, cf. Դասապետ;
—ք, the authorities;
— լինել, to rule, to command, to be in power, in authority;
— առնել զոք, to give power to some one;
— էր իւրոց ախտից, he was master of himself, or his own master;
քում գլխոյդ չես —, you are not lord of your own life;
չէ —, he cannot, he is not authorised to;
cf. Թեկն.
իշխօղ ոք. տիրօղ. տէր հպատակաց. պետ. նահապետ. գըլուխ. առաջնորդ. զօրաւար. նախարար. դատաւոր. աւագանի. վերակացու եւ գլխաւոր ինչ եւ է կարգի. տէր, պարոն, մենծը, գլուխը, աղա, սահապ. որպէս ἅρχων princeps յոքն. ἅρχοντες principes, et magistratus. ... Երկոտասան իշխանք նոցա ըստ ազգաց իւրոց։ Երկիր պագցեն քեզ իշխանք։ Սիւքեմ, որ իշխանն էր երկրին։ Երէց տան իւրոյ՝ իշխան երկրին։ Կացո՛ նոսա իշխանս ի վերայ իմոց խաչանց։ Յանդիման եղեն թագաւորք երկրի, եւ իշխանք ժողովեցան ի միասին։ Իշխան մի մատուցեալ երկիրպագանէր։ Եկն յիսուս ի տուն իշխանին։ Միթէ ոք յիշխանաց հաւատա՞ցի նա։ Իշխանք ազգաց տիրեն նոցա։ Իշխան զօրուն լինիցիս։ Իշխանք ղեւտացւոց։ Իշխան Երգոց (եւ երգչաց)։ Իշխանաւն դիւաց հանէ դա զդեւս. եւ այլն։
Զասացեալսն իսկ իշխանս՝ այժմ պաշտօնեայս օրինաց կոչեցի. (Պղատ. օրին. ՟Դ։)
Իշխանք ոչ են յերկիւղ բարեագործոց, այլ չարաց. (Հռ. ՟Ժ՟Գ. 3։)
Եւ կամ յիգականն. ἁρχούσα . որ եւ Տիկին.
Ասացեր, յաւիտեան կացից իշխան։ Իշխան աշխարհին եղեւ հարկատու։ Ամենայի իշխանքն՝ արք եւ կանայք. (Ես. ՟Խ՟Է. 7։ ողբ. ՟Ա. 1։ ՟Բ. Մնաց. ՟Լ՟Ե. 25։)
Կամ ἁρχή . որ է Սկիզբն, եւ գլուխ.
Զի քո զօրութիւնդ իշխան է արդարութեան. (Իմ. ՟Ժ՟Բ. 16։)
Եւ որպէս δυνάστης dynasta, potens հզօր.
Խօսեցաւ յովսէփ ընդ իշխանսն փարաւոնի։ Ոչ նենգել զարդարն՝ իշխանաց յիրաւանց վերոյ։ Տուրք մարդոյ ընդ իշխանս նստուցանեն զնա։ Վա՛յ իշխանացդ՝ որ խառնեն զցքին։ Զիշխանս յուդայ, եւ զիշխանս երուսաղէմի.եւ այլն։
Որպէս ἠγεμών, ἠγούμενος dux. որ եւ ԶՕՐԱՎԱՐ. ԱՌԱՋՆՈՐԴ.
Սոքա են իշխանք՝ որդիք եսաւայ։ Իշխան թեման, իշխան ովմար եւ այլն։ Առ իշխանս արքային բաբելազւոց։ Ոչինչ կրտսեր ես յիշխանս յուդայ։ Եւ գոյ դոցա իշխան. դարձի իւրաքանչիւր ոք ի տուն իւր։ Ի քէն ելցէ ինձ իշխան. եւ այլն։
Կամ ἁρχηγός.
Բաժանեցաւ երկիր իշխանաց ժողովրդովք։ Լե՛ր մեր իշխան։ Ոչ եղեց ձեզ իշխան։ Իշխանաց զօրուն։ իշխան տանց տոհմիցն իւրեանց։ Աբեսսա էր իշխան երիցն.եւ այլն։
Գորգոնոս իշխան հետեւակ զօրուն. (Խոր. ՟Գ. 37։)
Որպէս ἑξουσιαστής, ἑξουσιάζων potestatem habens. կարօղ. ունօղ զիշխանութիւն. գատըր.
Աստուած, հզօր, իշխան։ ոչ է մարդ իշխան որդւոյ արգելուլ զոգի։ Իշխան եղեւ մարդն ի վերայ մարդոյ չարչարել զնա։ Իշխան արար զնա ուտել ի նոցանէ։ Ոչ առնիցէ զնա աստուած իշխան ուտել ի նմանէ.եւ այլն։
Եթէ քում գլխոյդ չես իշխան, զիա՞րդ ընկերին լինիցիս. (Մանդ. ՟Բ։)
Յորքան իշխան էր իւրոցն ախտից. (Նիւս. բն.։)
Իշխան արար զնա դնել զանունս (կենդանեաց). (Եփր. ծն.։)
Կամ κύριος dominus. Տէր
Յազգ օտար չէ՛ իշխան վաճառել. (Ել. ՟Ի՟Ա. 8։)
Կամ ἱσχύων (լծ. ընդ հյ. իշխող) potens, valens.
Իշխանք ձեր սրով անկցին. (Ես. ՟Գ. 25։)
Կամ κρατοῦν.
Վասն զիշխան ին կամեցեալ զմիտսն հաճելոյ. (Իմ. ՟Ժ՟Դ։)
Վասն իշխանացն ռշդութեան. (՟Բ. Մակ. ՟Դ. 50։)
Ըստ ամենայն առմանցս ասի.
Տեսանեմ զոմանս իշխան գոլ, որպէս աստուածայինն. եւ զոմանս իշխան՝ եւ ընդ իշխանութեամբ, որպէս զմարդկայինս. (Սահմ. ՟Ժ։)
Հասարակաց ամենայն մարդկան իշխանաց եւ իշխեցելոց. (Պիտ. Իսկ Ղեւտ. ՟Ի. 3. եւ 4.) ուր ըստ յն. եւ հյ. է իշխան, ի լտ. դնի՝ մողոք, կամ չաստուած մողոքայ։
ՍՈՒՂ ԻՇԽԱՆՔ կամ ԻՇԽԱՆՈՒԹԻՒՆ. cf. ՍՈՒՂ։
ԻՇԽԱՆԱՑ ԻՇԽԱՆ. Այն որ մեծ է եւ ի վեր քան զայլ իշխանս պետութեանն.
Յորժամ իշխանաց իշխան ասեմք, յայտ ամնեմք զթագաւոր. (Սահմ. ՟Ժ՟Ա։)
Փեսեյացեալ էր աշոտոյ իշխանաց իշխանի. (Յհ. կթ.)
ԻՇԽԱՆ ԼԻՆԵԼ. ἅρχω impero τολμάω audeo եւ այլն. որպէս իշխանկարգիլ, ունել իշխանութիւն. կարօղ լինել. եւ Իշխել, համարձակիլ. տե՛ս եւ ի նախադրեալ բանս.
թողեալ զքաղցրութիւն իմ՝ երթայցեմ իշխա՞ն լինել փայտից. (Դտ. ՟Թ. 13։)
Իշխան լիցի արկանել ծիրանիս։ Իշխան լիցիս հատանել առանձինն դահեկան. (՟Ա. Մակ. ՟Ժ՟Դ. 43։ ՟Ժ՟Ե. 6։)
Մի՛ ոք իշխան լիցի յանդիման պաշտել զաստուած ի կամս իւր ածէ յառնել զբարին. (Յճխ.։)
Չէ նա իշխան երդնուլ. քանզի քրիստոնեայ է. (Եւս. պտմ. ՟Զ. 5։)
Յառաջ քան զմկրտութիւն ընդ զօրս թշնամւոյն մարտնչել իշխան մի՛ լինիր. (Կոչ. ՟Գ։)