finger;
finger's breadth, inch;
tune, air, strain;
բոյթ —, thumb;
ցուցական —, forefinger;
միջին —, middle finger;
մատանւոյ —, ring-finger;
փոքր —, little finger;
մատունք ոտից, toe;
յօդք մատանց, knuckles, finger joints;
մատունք նուագարանաց, keys, keyboard, stop;
մատունք սանդղոց, steps, stairs;
մատունք որթոյ, shoots, branches or tendrils of a vine;
— աստուծոյ, the finger or hand of God;
ծայրակտուր մատամբք, with maimed fingers;
ուսոյց զմատունս իմ ի պատերազմ, he taught my hands to war;
ի ծայր մատանց, at the finger's ends;
ծայր մատանց ոտից, tiptoe;
ճարճատել զմատունս, to crack one's fingers;
—ն առնել, to point at one;
to denounce;
to defame, to laugh at, to scorn;
վաստակել մատամբք, to live by one's labour;
ի մատունս գնալ, to walk on one's toes, to walk tiptoe;
յոտն ի — յառնել, to stand tiptoe;
մոռացկոտաց զ— կապել, to resolvedly to forget, to make a memorandum;
մատամբ ցուցանել, to point at with the finger, to indicate;
ծայրիւ միայն մատին ճաշակել, to taste, to taste slightly;
դնել մատունս ի վերայ բերանոյ, to place a finger on the lips, to keep silence, to be benumbed;
— անձին իւրոյ գործել, to kill oneself, to commit suicide, to make away with oneself;
— լինել իւրեանց արծաթոյն, to lavish, to waste, to squander;
արգելուլ, ըմբռնիլ մատին ի դռնամէջս, to jamb one's finger in a door;
cf. Ճիւղ;
betraying;
— լինել, եղանիլ, to give or addict oneself to, to surrender, to give in;
— լինել, to betray;
— լինել անձին or անձամբ անձին, to betray oneself, or one's own cause, to do oneself an injury;
— առնել, — եւ տուր լինել, to betray;
to be betrayed.
δάκτυλος digitus. Ճիւղ ձեռաց, որպէս եւ ոտից՝ հնգամասնեայ. (որպէս գործարան մատչելոյ՝ շօշափելոյ, ի մօտոյ գործելոյ) մատ
Մատն աստուծոյ է այդ։ Գրեալս մատամբն աստուծոյ։ Ուսոյց զձեռս իմ ի պատերազմ, եւ զմատունս իմ ի ճակատամարտ։ Ուսուցանէ նշանաց մատամբք։ Մատունք ձեռաց նորա եւ ոտից վեց վեց։ Մատունք ձեռին մարդոյ։ Մատունք ոտիցն։ Դնէին մատունս ի վերայ բերանոյ իւրեանց։ Երկիր պագին որոց արարին մատունք նոցա.եւ այլն։
Մատամբք իւրեանց վաստակեցին, եւ կերակրեցան։ (Եղիշ. ՟Ը։)
Զաջողութիւն մատանց մերոց ի նա ցուցեալ. (Խոր. ՟Բ. 10։)
Երկաքանչիւրոցն համարք ի մատունս. (Բրս. ընչեղ.։)
Մատամբս աղաչեմ, շրթամբքս պաղատիմ, զիս արձակեա՛ տէր. (Շ. տաղ.։)
Ի դղեակս (հռոմկլայի) բազմեալ մատն առաքելական (սրբոյն պետրոսի՝) լուսատու հոգւոց. (Շ. տաղ.։)
ՄԱՏՆ. Պէսպէս նմանութեամբ ասի.
Սանդուղք եդեր յերկրէ յերկին՝ ինըն մատամբք աստիճանին։ Ելից առ քեզ մըտօք յերկին ... գոնէ մատամբք աստիճանին. (Յիսուս որդի.։)
Մատունք սանդղոցն. այսինքն աստիճանք. (Վանակ. հց.։)
Իբրեւ ածս ոստոց, եւ կամ մատունս որթոյ. այսինքն ճիւղ կամ խիղբ. (Վրդն. ծն.։)
Երաժշտականն զպատերազմականն նուագէր զմատն. այսինքն զեղանակ բախմամբ մատանց. (Սահմ. ՟Ժ՟Ը։)
Ու նուագք ինչ եւ մատնն չընտրիցի։ Եթէ նուագն եւ մատնն ընտրիցի. (Ոսկ. կողոս. յն. անյօդական. եւ յօդական։)
Անդ (յաշխարհական երաժշտութիւնս) բարբառք մատնն չքնաղականք, աստ (յեկեղեցւոջ) բարբառ տիրաբանեալք. (Ճ. ՟Գ.։)
ՄԱՏՆ. որպէս Չափ լայնութեան մատին. մատնաչափ. իբրու չորս գարեհատ.
Ի չորից մատանց մատնէքն։ Թանձրութիւն նորա շուրջ առ չորս մատունս. (՟Գ. Թագ. ՟Է. 15։ Երեմ. ՟Ծ՟Բ. 21։)
Ի ՄԱՏՈՒՆՍ ԳՆԱԼ. ἁκροβατέω molliter et accurate incedo. Շրջիլ ի վերայ ծայրից մատանց՝ թեթեւ եւ սեթեւեթ քայլիւք.
Ի հրապարակս եւեթ կամի ճեմել, եւ ի մատունսն գնալ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 24։)
ՄԱՏՆ. Որպէս արմատ Մատնութեան, կամ մատամբ գործեալ ինչ չար։ Յարի ի բայս. զոր օրինակ.
ՄԱՏՆ ԱՌՆԵԼ. որպէս Մատնացոյց առնել կամ լինել. այպանել. նշաւակել.
Զտառապանօք կեանս նորա մատն արար բազմաց. (Սիր. ՟Ի՟Թ. 35.) յն. նախատինք. ὁνειδισμός improperium.
ՄԱՏՆ ԳՈՐԾԵԼ. Մատն մխել ի սպանութիւն.
Միթէ զիւրովի՞ն երթիցէ. մի՛ արդեօք ինքն իսկ մատն անձին իւրոյ գործիցէ. (Նանայ.։)
ՄԱՏՆ ԼԻՆԻՄ, եղէ. ն. προδότης γίνομαι proditor fio προδίδωμι prodo, trado προσαγγέλλω nuncio, defero, indico, adsigno. Մատնիչ լինել. մատնել զայլս կամ զանձն՝ ի վնաս ինչ կամ ի սպանութիւն. յայտնել զգաղտնիս. չարխօսել. վնասել ումեք կամ իմիք. ձեռք տալ, խամզել.
Որ այնպէս մատն եղեն օրինացն։ Այսր խորհրդոց առ թշնամի անդր ռոդոկ անուն ի հրէից գնդէ անտ մատն եւ գուշակ լինէր. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ. 22։ ՟Ժ՟Գ. 21։)
Թէեւ այրելոց իցեն, չլինին մատն աստուածպաշտութեան։ Որ իւրեանց ազնուականութեանն մատն եղեն։ Անձամբք լինիմք մատն, տալ ի ձեռս թշնամեացն զմեր փրկութիւնն։ Պղատովն մատն եւս իւրոց աշակերտացն լինէր. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 4. 7. 19։ ՟Բ. 18։)
Մի՛ ծուլութեամբ մերով մատն լիցուք մերոյ փրկութեանն։ Չէ՛ հնար մատն լինել հաւատոյն. (Սարգ. յկ. ՟Դ։ եւ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Զ։)
Ոչ միայն՝ զոր գործեալ եմ խորհրդով եւ բանիւ, այլ զոր ի միտս անգամ ո՛չ է անկեալ, մատն լինի (չարախօս բանսարկու). (Վանակ. յոբ.։)
Առ ամենագէտն աստուած մատն լինէր զմարդոյս (բանսարկուն). (Ոսկիփոր.։)
Ես ինձէն մատն եղէ անձին իմոյ, կամ բնութեանս, կամ անձամբ անձին։ Տայ զինքն ի ձեռս գնողի. եւ լինի մատն անձին իւրում. (Վրք. ոսկ.։ Նար. ՟Ի՟Ը։ Յիսուս որդի.։ Մխ. դտ.։)
Ինքեանք մատն եղեալ իւրեանց արծաթոյն՝ յանպէտս ծախէին. (Սկեւռ. յար.։)
ՄԱՏՆ ԼԻՆԵԼ. իբր կր. է Մատնիլ. ի ձեռս անկանիլ. ըմբռնիլ. անձնատուր լինել.
Ի մերոց գործոց մատն լինիցիմք. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 3։)
Վահանընկէց լինելով՝ մատն եղանին թշնամւոյն. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Դուք էք ձերոց անձանց մեղանչելոց, եւ մատն չարաչար տանջանացն լինելոց. (Նանայ.։)
ՄԱՏՆ ԵՒ ՏՈՒՐ ԼԻՆԵԼ. προδίδωμι prodo. Մատնել, կամ ի ձեռս տալ. մատնտու գտանիլ.
Անձանց ազնուականութեանս մատն եւ տուր լինիմք. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 6։)