cf. Քարշումն;
ի —, ընդ —, trailingly, creepingly;
ըստ or ի — ածել, արկանել, ձգել, to train, to trail, to draggle, to drag or draw along;
ի — գնալ, to crawl, to creep in the belly.
cf. Քարշումն;
ի —, ընդ —, en traînant;
ընդ ou ի — ածել՝ արկանել՝ ձգել, traîner, entraîner, tirailler.
that crawls on the ground, creeping;
mundane;
vile, low;
— տանել, to drag on the ground;
— լինել, cf. Գետնաքարշիմ.
worldly;
cf. Գետնաքարշ;
այր —, carnal-minded, lustful.
cf. Գետնաքարշ.
idle;
ձեռս յետս կապեալ, with one's hands tied behind;
—ք փապարեալք յաշխատութէնէ, hands hardened by toil;
մահահամբոյր ձեռամբ, with a deadly hand;
— տեառն, the hand, Spirit or Word of God;
ըստ ձեռին բաւականի, ըստ կարի ձեռաց իւրոց, according to one's strength, power or means;
ամբարձ զ— իւր ի տիրապետել, he formed the project of seizing the chief authority;
ձեռօք իւրեանց հայթայթէին զպէտսն, they lived by their labour;
ի ձեռանէ նորա վարէ իշխանութիւն, he governs under him;
ի ձեռս քո է, it is in your power, it depends on you;
չէր — նորա բաւական, he could not, he had not the means;
ահա — իմ ընդ քեզ, my hand shall be with you;
յամենայն տեղիս ուր միանգամայն հասանէր — իւր, every where he could;
եղեւ — տեառն ի վերայ իմ, the hand of God was on me;
— տալ իրերաց, to help or assist each other;
— տալ ի, to consent to;
— տալ անմեղութեան, to support, sustain or uphold innocence;
— տալ, to lend a hand to, to stretch out a helping hand, to aid, to succour, to assist, to help;
— արկանել, to lay hands on, to seize, to take possession of;
— արկանել, —ի գործ արկանել or առնել, to lay one's hand on, to put one's hand to, to set about, to undertake, to take in hand, to begin, to attempt, to try;
ի — տալ, to hand over, to deliver over, to give up;
ձեռս բառնալ, to lift up the hands;
ձեռս ամբարնալ, to raise one's hand against;
դնել զանձն ի ձեռին իւրում, to jeopard, to risk one's life;
— անձին հարկանել, to boast, to brag, to vaunt, to plume or pique oneself, to be proud of, to take to oneself the credit of, to avail oneself of, to deem it an honour;
ձեռն յանձին հարկանել, to oblige oneself to;
ձեռն դնել, to lay hands on, to ordain, to consecrate;
to put one's signature to, to sign;
— տալ աղջկան, to give one's hand, to consent to marry;
ընդ or զձեռամբ լինել, to be in the hands of, under the power, in subjection to;
ունել ընդ ձեռամբ, to have ready at hand;
ընդ ձեռամբ առնել, նուաճել, արկանել ընդ ձեռամբ, to bring under one's power, to subdue, to subjugate;
կալ ընդ ձեռամբ ուրուք, to put oneself under the protection of;
to submit, to yield;
to be submissive;
ընդ ձեռամբ անկանիլ, գալ ի ձեռս, ի ձեռս անկանել, to fall into the hands of, to be taken or seized, to get caught;
ի ձեռս բերել, to obtain, to procure, to entrap, to catch;
անկանել ի ձեռս ուրուք, to fall into the power of;
— օգնականութեան գտանել, to find a helping hand, to be sustained by, favoured with;
զձեռանէ առնուլ, ունել, ձգել, to take or lead by the hand;
ձեռամբ առնել, to indicate, to point to with the band;
զձեռամբ լինել, to be able, sufficient, capable;
զձեռօք ածել, to seize, to grasp;
to arrest;
ի — առնուլ, to obtain, to acquire;
to re-acquire;
to undertake, to begin;
տարածել զձեռս իւր առ ոք, to open one's arms to;
ճողոպրիլ ի ներքուստ ձեռին ուրուք, to escape from the hands or power of;
— մխել, to meddle, to interfere;
to set a hand to, to undertake;
— մխել յոք, to raise the hand against, to lay violent hands on, to ill-treat;
to put to death;
ի բաց կալ, ապստամբել ի ձեռանէ ուրուք, to rebel, to throw off the yoke, to save or rescue from the hands of;
— or ձեռս ի գլուխ ելանել, դառնալ, to be confounded by shame or grief, to be greatly abashed, or cast down;
— զձեռամբ փոփոխելով քարշել զչուանն, to draw a cord, to tighten a rope hand over hand;
— արկանել զգանձիւն, to try to rob the treasure;
cf. Գետնաքարշ.
cf. Գետնաքարշ.
cf. Գետնաքարշ;
— խորհուրդք, mean, grovelling, base thoughts.
mire, mud, slime, dirt, filth, soil, slough, muck;
cf. Թաթաւիմ, cf. Թաւալիմ;
ի քարշ ածել ընդ —, to drag in the mud;
apostle;
tube, pipe;
conduit, canal;
reed;
asper, mite, sou, halfpenny;
money;
— ականջաց, ear-trumpet;
ձայնատար —, speaking-trumpet;
հնչիւն —ոյ, blast of trumpet;
ի ձայն —ոյ, by sound of trumpet;
— հարկանել, հնչեցուցանել, to trumpet, to sound the trumpet, to wind or blow the horn, to play on the horn;
— երգեհոնի, organ-pipe;
— ծխաքարշի, shank of a tobacco-pipe;
— գրչի, barrel;
— հրազինուց, gun-barrel;
— կապարեայ, lead-pipe, conduit-pipe;
cf. Խողովակ;
cf. Եղէգն;
cf. Սնակուշտ;
ի — բերել, to cause the coupling of animals;
cf. Քարշ;
cf. Քարշեմ;
*to graft, to inoculate.
cf. Քարշահետ.
cf. Քարշումն.
cf. Գետնաքարշ;
— այր, homme charnel, sensuel, voluptueux;
— բերկրութիւնք, plaisirs sensuels, charnels.
cf. Գետնաքարշ.
cf. Գետնաքարշ.
cf. Գետնաքարշ;
— խորհուրդք, basses pensées.
boue, crotte, bourbe, fange;
մաքրել զ—, décrotter;
ընդ — թաւալել, se vautrer ou patauger dans la boue, se traîner dans la boue;
ի քարշ ածել ընդ տիղմ, traîner dans la boue.
cf. Քարշումն.
Խոցեալք կարեւէրք, մերթ ի սող, եւ մերթ ի յանձն քարշութեամբ (ընդ երկիր՝) հասաք առ միմեանս. (Փարպ.։ Տեսցես վիշապս սողս առ քեզ. Պտմ. աղեքս.։)
Վախք՝ գահք դժուարք, որ է քարշեպ. (Արիստակ. գրչ.)
λαγών ilia, latenis, cavitas laxior et exossi. Սնակուշտ. ստորին կողմանք կողից, ուր ամփոփին քղանցք ի վեր քարշեալք.
Հանդերձն քղանցք ի վեր քարշեալք.
Գիծ քարշեալ ի վերայ համառօտեալ բառից. որ եւ Պատիւ ասի.
Անդէն իսկ ի հացին քարշեն զալիսն արգամայ։ Ծաղկեալ ալեօք մօրուսն։ Խայտայր ալեօքն ծերունին. (Խոր. Բ. 48։ Յհ. կթ։ Շար։)
Դուսար քաղգէացւոց՝ ընկեա՛ զքօղ քո, քարշեա՛ զալիս քո. (Ես. Խե. 2։)
Բռնի ի քուն հարկէ մտանել։ Ի վայր կոյս բռնի քարշեալ ձգէ. (Փիլ.։)
Քարշէին զոմանս ի մարդկանէ, եւ ի խոր լիճ գլէին (կամ գլորէին). (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Այս են բանակետղք գնացից նոցա։ Կարճեա՛ զգնացս ոտից։ Ոչ գտանին նշմարանք գնացից (հաւու)։ Ի գնացս իւրեանց քարշէին զստորոտս իւրեանց։ Գնացք գետոց։ Ի գնացս ջուրց։ Աւուր գնաց աստի, աւուր գնաց անտի.եւ այլն։
երկու երկու լծեցան, եւ առին ի քարշ (զսուրբսն). (Եղիշ. ՟Ը։)
Երկու երկք դատարկք ի քիթն, վասն սուրբ պահելոյ լուղեղն ի քարշելն զլորձն. (Ոսկիփոր.։)
Ձգեցին ճողքեցին ընդ ապառաժ տեղիսն քարշելով, զի ամենեւին խայծ ոչ մնաց ի մարմինս երանելացն. (Եղիշ. ՟Ը։)
Նա՝ որ խանձիւս այսու առ ի յախտն քարշեալ. (Նիւս. կազմ.։)
σχίζω scindo, seco διασπάω, διαρρήγω distraho, discerpo, dirumpo եւ այլն. Ուժգին ձգմամբ բաժանել. քարշելով հատանել. Փեռեկել. խորտակել. մասն մասն առնե. փրթուցանել. հերձուլ. Ճեղքել. պատառել. փրցնել. կտրել, պատռել. (լծ. եւ հյ. քեցել. կորզել. հատանել. եւ յն. սխիցօ՛. ար. թ. խէղ, խէղէլ, խէր, քէսմէք)
Քարշեցին ընդ քարուտ տեղիս, իբրեւ լարկուցանէին զնա ի վերայ խիստ խիստ վիմաց. (Եւս. պտմ. ՟Զ. 40։)
ἑκριζόω eradico ἑκτίλλω, ἑκσπάω, ἑξολεθρεύω ev ello, extraho, extermino. (արմատն է Խիլ. որ եւ արաբ. քէլ, քէր) Ի բաց կորզել արմատաքի զբոյսս եւ զտունկս. եւ Քարշել հանել ի բնիկ տեղւոջէն զոր ինչ եւ է՝ իրօք կամ նմանութեամբ.
Օձ է մեղքն, ի ծակն շուտ մտանէ. եւ ոչ կարէ ոք քարշել զնա, զի խորխն ընդդէմ է. (Ոսկիփոր.։)
πάθος, πάθη, πάθημα, passio, perpessio, affectio, afflictio, calamitas, եւ այլն. նոյն ընդ Կիր՝ որպէս արմատ Կրելոյ. (հակադրեալ ներգործութեան) եւ ընդ Կարիք, որպէս վիշտ, նեղութիւն, չարչարանք, անցք, այլայլութիւն զգայական. Յօժարութիւն. եւ ընդ Քարշ, որպէս իրք՝ զորս կրէ ոք յանձին. ախտ. եւ Շարժումն ներքին. քաշածը, քաղելը. չետիյի, չէքմեսի, զարեզ, տերպ, շէվք, աշգ, էլէմ.
Թել մի քարշեն ի կկոցէ. (Կանոն.։)
Ի կնատ եւ ի մեղմեխ եւ ի մեղմեխ եւ ի վայրաքարշ դստերս մարդկան. (Յհ. կթ.։)
ζυγός, στάθμιον, σταθμός statera, bilanx, libra. որ եւ ԿՇԵՌ. (ռմկ. կշեռ, կշառք. արմատն երեւի քաշ, քաշել) Գործի չափելոյ զծանրութիւն իրաց, է՛ որ լծակաձեւ՝ հակաքարշ գիտով, եւ է՛ որ երկթաթ նժարօք. որ եւ ԶՈՅԳՔ կամ ԼՈՒԾՔ ԿՇՌՈՑ. եբր. մօզանիմ (երկական) եւ էպան.
ԿՐԵԼ. πάσχω patior. (ի բառէս Կիրք, եւ կարիք. լծ. չար, չարչարանք, եւ քարշել) Չարչարիլ. տանջել. ախտակրիլ. վշտանալ. բռնի կամ համբերութեամբ տանել. համբերել. տոկալ. քաշել.
ՁԳԵԼ. ἐλκύω, ἔλκω, σπάω, ἑκσπάω, ἑπισπάω traho, extraho, attraho. Քարշել յո՛ր կոյս եւ է. եւ Կորզել. եւ Կրել. քաշել.
Ձգօղ. ձգողական. քարշօղ. քաշօղ.
Բուռն հարեալ զնմանէ՝ ձեռն զձեռամբ փոփոխելով՝ քարշել թուելով զնա. (Դիոն. ածայ.։)
Քարշեցէ՛ք զմայրդ իմ ի վերայ իմ. (այս է զհողդ. Հ. սեպտ. ՟Ի՟Զ.։)
Թեւոցն արծուոյ անվայելուչ է նիստն, զի քարշելն ընդ երկիր՝ երեւոյթ զնա տեսանողացն առնէ. (ՃՃ.։)
Ըզլայնալիճն լի՛ քարշեալ, եւ շեշտ կրծիցն ըսթափանցեալ. (Շ. վիպ.։)
Իբրեւ զշուն մեռաւ, եւ իբրեւ զէշ քարշեցաւ. (Եղիշ. ՟Է։)
Լի քարշէ պինդ զլայնալիճն. (Խոր. ՟Ա. 10։)
Ա՛րկ զքեզ աստի ի վայր։ Ի վերուստ մինչեւ ի վայր։ Անկաւ յերրորդ դստիկոնէն ի վայր։ Զերեսս ի վայր արկեալ։ Զուս հարկանէր, ի վայր քարշէր։ Եւ դու իջցես ի վա՛յր ի վա՛յր.եւ այլն։
Մի՛ ի վայր անկանիք (այսինքն մի՛ լինիք երկրաքարշ)։ Զպարիսպն երիքովն ի վայր շարժեալ. (Սարգ. եւ այլն։)
Փուշ եւ տատասկ բուսուսցէ քեզ։ Քարշեցից զմարմինս ձեր փշովք անապատի։ Ճանապարհք կցեալ են փշովք։ Որպէս ձայն փշոց ի ներքոյ կատսայի։ Ելին փուշքն, եւ հեղձուցին զնա.եւ այլն։
Քղոյ նաւի ստորաքարշեալ. (Շիր. առ Լեհ.։)
Տիկնայք փափկասունք գանալից քըքօք թշնաանեալք եւ քարշեալք ի հրապարակս։ Վտանգ էր զքահանայս եւ զպաշտօնեայս աստուածային խորանին խոշտանգանօք եւ քքօք այպանութեան եւ գանիւք. (Ղեւոնդ.։)
ՄՏԱՆԵԼ ԸՆԴ ԱՂԵՂՆ ձեռօք իւրովք. Լարել եւ քարշել զաղեղն. (Դ. Թագ. ՟Ժ՟Գ. 16։)
Երկրաքարշ եւ անարգ (տունկ որթոյ). (Պիտ. ՟Զ։)
Զդիակունս նոցա քարշել ընկենուլ անթաղ. (Խոր. ՟Գ. 32։)
Ներոն որսայր ձուկն ոսկի ապռիւք, զորս եւ ապրշմեղէն չուանիւք քարշէր. (Մարթին.։)
ԱՔՑԱՆ կամ ԱՔԾԱՆ πυράγρα forceps իտ. tenaglia (իբր ոտս ունօղ. կամ ադուցեալ ընդ միմեանս) Երկբացիկ գործի երկաթի՝ դարբնաց եւ հիւսանց՝ որպէս ունելիք շանթաշեալ երկաթոյ կամ վասն ունելոյ եւ քարշելոյ զբեւեռս.
Զմի բեւեռն, եւ զկաստն, որ է աքցանք։ Աքցանով մի մի քարշէր զսլաքսն. (Ոսկիփոր.։)
Պատերազմական գործի, զոր բաբան կոչէին, որ յոյժ ահագին էր. զոր ասէին, թէ չորեքհարիւր սպասաւորք էին նորա, որք զպարանսն քարշէին, եւ վաթսուն լիտր քար եդեալ ի պարսատիկսն՝ ի քաղաքն ձգէին։ Մի ոմն երթեալ մինչեւ ի բաբանն՝ զշիշն եհեղ ի վերայ բաբանացն, եւ նոյն ժամայն բորբոքեալ բոցոյն, եւ այլն. (Լաստ. ՟Ժ՟Զ։)
Հեթանոսացն իմաստունք եւ բանեղք։ Բանն Աստուծոյ յինքն քարշէր զմեծամեծս եւ զտնանկս, զբանեղս եւ զծանրալեզուս. (Պրպմ. ՟Լ՟Թ. եւ ձեռ։)
Բռնեաց զձեռնն, եւ արտաքս քարշեաց։ Բռնեսցէ զլեզու իւր. (Վրք. հց. ձ։)
Յերկիր եւ եթ հայէին, եւ ընդ գետին պշնուին (յն. քարշէին)։ Պարտ էր գէթ այսու ամաչել եւ կորանալ, եւ ընդ գետին մտանել. (Ոսկ. ես.։)
Գիշատել. գզել. բրդգզել. գիշաքարշ առնել.
Ըստ գիտութեան երկրաքարշք եւ գձուձք. (Անյաղթ պորփ.։)
Քարշեցէք զգոմէշս ի նախիրսն. (Հ=Յ. ապր. ՟Ի՟Ե.։)
Քարշեալ զամենեսեանն ի լճեզրն. (Ճ. ՟Գ.։)
Քարշեալ զամենեսեանն ի լճեզրն. (Ճ. ՟Գ.։)
ԼՆՈՒԼ ԶԱՂԵՂՆ. Քարշել լիով։ (՟Բ. Մնաց. ՟Ժ՟Ը. 33։)
Երկու երկք դատարկք ի քիթն, վասն սուրբ պահելոյ լուղեղն ի քարշելն զլորձն. (Ոսկիփոր.։)
Զկիսոց կտրոցօք առ սակաւ սակաւ քարշէին զմարմինսն, եւ ըսպանանէին. տբր աքցանօք. (Եփր. վկ. արեւ.։)
ԿՐԹԵԼ, իլ. Ձգել, արկանել. քարշել. ձգիլ. բերիլ. քաշքշել, քաշել, վրան ձգել եւ ինկնալ, ձանձընել, եւ անձն առնուլ, հավէս ընել, յօժարիլ.
ἁποκνίζω, διατρώγω carpo, rodo, vellico. Ատամբք կորզել շորթել զուտելի միսն յանուտելի ոսկերաց. ատամամբք քարշելով ուտել. կեղեքել. կրծել, փրցընել.
Բնութիւն վայրաքարշ եւ հակեցօղ է ի մեղս. (Սկեւռ. աղ.։)
Զիւրն ծագէ (զլոյս արեգակն) ի հոլովս ինքնաքարշ ուղեգնացութեամբ հսկայն այն. (Մագ. ՟Ի՟Թ։)
Եդին ի մեքենայն մեծ վէմ ահագին. որ ՟Ե այր քարշէին զպարանս մըճնեհին. (Հ. նոյ. ՟Ժ՟Բ.։)
Գետնաքարշ եւ մոմոս (կամ մոմոշ) իցէ. (Կանոն.։)
Քրիստոս գիտէ նետել, եւ ուժգնակի քարշել։ Բայց Նետօղ՝ է ըստ ոճոյ նախնեաց։
Չափեաց զնոսա պարանօք, եւ գառացոն զնոսա յերկիր։ Առցէ ամենայն ՟Ի՟Եալ քաղաքին այնմիկ պարանս, եւ քարշեպարանոսա։ Ձգեն զմեղս իւրեանց իբրեւ պարանաւ։ Խզեցան պարանք քո պարահինիս։ Դի՛ր զհին կապերտսդ եւ ՛Մ՛Մ՛Մ ընդ անթովք ձեռաց քոց ի ներքոյ պարանացդ։ Ձգեցին զնա պարանօքն, եւ ալիք։
Արկին պարանս երկայնս զոտից նոցա, եւ երկու երկու լծեցան եւ առին ի քարշ։ Իօրե պարանոք եռահիւսիւք՝ երրորդական միականութեամբ. (Եղիշ. ՟Ը։ եւ Եղիշ. դտ.։)
Ջուրն քարշեալ լինի առ ծակս, եւ այն ասի ամբովտ, եւ դարձեալ ի դուրս բխեալ լինի, որ եւ կոչի ռաքիա. (Նոննոս.։)
ἔρπω, διέρπω repo, repo, repto ἁπολισθαίνω delabor, defluor σύρομαι trahor. Սողոլ. զեռալ. սահիլ՝ քարշիլ՝ խաղալ ընդ երկիր կամ մօտ ի գետին ըստ օրինակի անոտն կամ կարճոտն զեռնոց. եւ Լուղիչ թռչնոց յօդս, կայառիլ լողակաց ի ջուրս, եւ այլն. եւ Սպրդիլ, սողոսկիլ ի բարձրութենէ ի վայր.
Տուտն նորա քարշէր զերրորդ մասն աստեղաց։ Զգեա՛ զձեռն, եւ բուռն հար զտտանէ նորա։ Ոչ բարձցեն թեփ մի ի տտնոյ նորա.եւ այլն։
Ի տտունն (ձկան) ոտք իբրեւ զմարդոյ։ Իբրեւ զձկանց տտունս։ Սիրամարգն զտտունն բոլորակաբար շուրջ կացուցանէ զոսկէճաճանչն։ Զծերութեանն՝ օձ ի բաց մերկանայ զխորխն ի գագաթանէ գլխոյն մինչ ի տտունն։ Իժն զտտուն յոյժ շաչմամբ գնդաձեւ քարշելով. (Եւս. քր. ՟Ա։ Առ որս. ՟Է։ Փիլ. լին. ՟Ա. 33. եւ լիւս։)
Եւ այսպէս զդորա թեւսն փետել, եւ ընդ ստորին աշխարհս քարշել. (Լմբ. սղ.։)
ՔԱՇԵԼ. cf. ՔԱՐՇԵԼ. (որպէս ռմկ. քաշքշել. լծ. եւ կոշկոճել)
Ի տանջանաց, ի քարկործանաց, եւ իքարշելոյ. (Եփր. ՟գ. կոր.։)
ἁπάγω abduco ἁποκλείω, διαζεύγνυω, -νυμι disjungo disgrego. Իբրու խզելով ի բաց քարշել՝ կորզել. (որպէս եւ արաբ. է քեցել, եւ խզել) քերքել. հերքել. ի բաց առնել. մեկնել. անջատել. զատուցանել. զատել, հեռացնել, կտրել.
ՕՁՏԵՄ կամ ՕՑՏԵՄ. διασπάω divello, discerpo, dissipo διακόπτω discindo, disseco, dirimo καταλύω dissolvo. գրի եւ ՈՑՏԵԼ. (լծ. ոստուցանել. ցտել. Յօշոտել, զօձեաց քարշել. եւ հեստել) Քեցել. սարտուցանել. ճեղքել. որոշել յըկերաց. ցրել. վարատել. պառակտել. հրապուրել. հատանել. կր. հեստել, եւ այլն. դուրս քաշել, քաշքշել, ցրուել, ըստ Հին բռ. ճքճքել.
Վասն աղուրայնոյ, որ զհին այգին նորես։ Քարշէ աղուրայ։ Տար զաղուրայնիդ։ Աղուրայ տար։ Զաղուրայդ գտաք եւ այլն. (Վստկ.։)
Երկրաքարշ մտօք ի ստացուածսն ունի զյոյսն, թէ զսոսա ունելով՝ բարեաւ եմ, եւ ի զրկելն՝ չարեաւ. (Լմբ. առակ.։)
Ծանեաւ սուղ իմն, թէպէտեւ ոչ բնաւին։ Ի բնաւին խոնարհս զմեզ ստորաքարշեաց. (Մագ. ՟Ե. ՟Ծ՟Բ։)
βδελύσσομαι, μυσάττομαι Abominor, detestor, aversor, fastidio Յետս քարշիլ՝ իբրեւ ի գիշոյ, կամ խորշիլ. զզուիլ. տաղտկալ. նողկալ՝ գարշ եւ պիղծ համարելով. գանիլ. իյրէնմէք, իսթիքրահ՝ մէքրուհ դութմագ, իքրահ էթմէք.
Գերփեցաւ նա ի մոլորութեւիւն անդր տանն վաղենտիանոսի. յն. վայրաքարշեցաւ. (Եւս. պտմ. ՟Ե. 20։)
ԶԱՌՔԱՇ կամ ԱՌՔԱՇ. Առքարշեալ ցգետին, կամ ոսկեթել (ի զէր ) հանդերձ.
Եկն եգիտ՝ զեղծ զամենեսին ջրհեղեղն. յն. ի վայր քարշեաց, կամ ընկլոյզ. (Ոսկ. մտթ.։)
Առ ընդերբ (կամ առընթերբ) քարշել ասի, թէ սերմնառիցին։
ἑκτείνων extendens. որ լիուլի քարշելով զաղեղն՝ ձգէ զգետ. եւ ՔՕաջ լարեալ (աղեղն). լիագիրկք, եւ լիալիճ. հաստաձիք.
Ձգօղ կամ քարշօղ զլուծ. լծաբարձ.
Որպէս կրկնականն Խլելոյ. παραπέμπω deduco, diduco. Շարժել առ ի խլել. Ձգձգել. քարշել. տատանել, տարուբերել. կրկտել կամ կարկատել պատճառանս.
Եւ է ամբովան որպէս իվայր քարշումն ինչ եւ խմումն. (Նոննոս.։)
Զվարսիցն փետեալ զխոպոպիս՝ հրամայէ քարշել. (Խոր. ՟Բ. 60։)
στιβίζομαι stibio lino. Ծարրով օծանել զաչս. ծարիր ամանալ կամ քարշել յաչս. Ծարուր քաշել.
Ջուրն ի հորոյն կեռեաւ ի վեր քարշի. (Բառ. ստեփ. լեհ.։)
ἔλκω, ἑκσπάω, περιαιρέω, τίλλω , ῤύομαι եւ այլն. traho, extraho, avello, aufero, detorqueo, eripio եւ այլն. Քարշել. ձգել յինքն. քարշել. խախտել հանել ի տեղւոջէն. ի բաց բառնալ. ազատել. քաշել հանել, խլել, փրցընել, խալըսել
Յիշատակաւ հարման հեղուսիցն։ Հեղոյսք պնդման բեւեռացն քարշեցան. (Նար. ՟Ի՟Ը. եւ ՟Ի՟Ե։)
διέλκω diduco διακρίνω dijudico ἁντιτείνω vicissim tendo. Այսր անդր ձգել. բուռն կամ ստէպ քարշել. քաշքըշել, քաշկըռտել.
Ձգելն, եւ իլն. ըստ ամենայն նշ. որպէս Տարածումն. ձկտումն. բերումն. եւ Քարշումն. եւ Ընկեցումն.
Ի բաց ընկեցեալ լիցին ամենայն ճեմելիք ստորաքարշք. զի ասասցէ եւ վասն ձեր, բնակեցից ի նոսա, եւ ճեմեցայց նոքօք. (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։)
Այնպէս ձգեցին եւ ճողքեցին ընդ ապառաժ տեղիսն քարշելով, զի ամենեւին խայծ ոչ մնաց ի մարմինս երանելեացն. (Եղիշ. ՟Ը։)
ՄԱԳՆԵՍՏԻՍ ՄԱԳՆԻՏ. ռմկ. մագնիս. Բառ յն. մա՛ղնիս. կամ մաղնի՛դիս . μάγνης, μαγνήτης magnes Քար կարծր թխագոյն, որ քարշէ յինքն զերկաթ, եւ ունի զբերումն ի հիւսիսային բեւեռ աշխարհի. ժառատ .... cf. ԽԱՆԴՈՒՄԱՆԴ, եւ cf. ԱԴԱՄԱՆԴ.
Քարշեցէ՛ք մանկտի, քարշեցէ՛ք. եւ մանկունքն զհետ երթային. (Հ=Յ. յուլ. ՟Ի՟Ա.։)
Առ մի ի կողից նորա, եւ ելից ընդ այնր մարմին։ Մարմին ի մարմնոյ իմմէ. եղիցին երկուքն ի մարմին մի։ Երինջք ընտիրք մարմնով, վտիտք մարմնով։ Զոսկերօք եւ զմարմնովք նորա։ Հերք իմ եւ մարմինք։ Մարմին եւ արիւն ոչ յայտնեաց քեզ։ Հացն՝ զոր ես տաց, մարմին իմ է։ Կերիցեն թռչունք զմարմին քո։ Ոչ ամենայն նոյն մարմին է. այլ՝ այլ մարմին է մարդկան, եւ այլ մարմին անասնոց. եւ այլն. որպէս ի վեր անդր։ Ուստի նոյն բառք այլոց ազգաց ըստ կրկին նշ. թարգմանին ի մեզ ըստ տեղւոյն նաեւ Դի, Գէշ, Մարդ, Անձն, եւ այլն։ Որպէս Մարմին կոչի փոխաբերութեամբ եւ մարմնասէրք, երկրաքարշք վարուք, ընկղմեալք ի նիւթ։ Մարմին կոչի եւ իսկութիւն մարմնոյ՝ հակադրեալ ստուերի. որպէս եւ վերին երես մարմնոյ կամ մորթն, իբրեւ մասն մսոյ, եւ այլն։
Կապիլ ի կնատ եւ մեղմեխ եւ ի վայրաքարշ դստերս մարդկան. (Յհ. կթ.։)
Ստորին. յետնեալ. փանաքի. անարգ. անաւագ. աննշան. սինլքոր. նուաստ. ընկեցիկ. երկրաքարշ. (արաբ. է յերկիր հարստեալ, մխեալ, իբր ի կենդրոն. թաղեալ. ծածկեալ)
Ի նաւաքարշութիւնս եւ յընդունայն վաստակս, յորոց յարաժամ յոգնեալ (կամ յօգնեալ՝) անկանին յուժոյ. (Պիտ.։)
Որպէս տիկին յուշիկ գընայ, պարան յետեւն ի քարշ կուգայ. (Շ. առակք.։)
Առ սեամս տան տեառն, մի ոտն արտաքոյ սեմոյն, եւ մին ի ներս. զի չկայր միջոց ինչ ազատութեան. այլ մի ոտն ելեալ էր, եւ ոչ կամեցաւ. եւ ներսոյն սովորութիւնն յետ քարշեաց. (Վրդն. ել.։)
Ձիաստացք խոցոտեն զիաչս եւ զգլուխս. եւ է շաչիւնն՝ յօդսն գոլով ահագին, խոցոտելով զլսելիսն։ Մեղուք դիմեն միանգամայն շաչմամբ։ Իժն զտտունն յոյժ շաչմամբ գնդաձեւ քարշելով. (Փիլ.։)
κατασπάω divello, extraho. Ձրձել. շոպել բռնի զձորձս եւ զայլ իրս. զերծուլ. կորզել. քարշելով ի բաց հանել. յափշտակել. եւ զերծուցանել. ճողոպրել. ի բաց բառնալ.
Ուժգին գանեաց զնոսա (բանիւք)։ Քարշել ուժգին ընդ քարաժեռ կոպճուտ տեղիս։ Որպէս եւ զիս եհար ուժգին. (Ոսկ.։ Փարպ.։ Շար.։)
Զամենեսին կամի առ ինքն ամփոփել, ի պատիրս արկանել, զուշ եւ զուրուշ մոգել». իբր ռմկ. ուշը մուշը, խելք եւ միտքը. (յն. լոկ, յինքն քարշել) (Ոսկ. եբր. ՟Ի՟Ը։)
քարշեն իբրեւ սամետէիւք զհատուցումն վրիժուց անօրէնութեան իւրեանց. զի որպէս ուժգին սամետէիւք քարշի լուծ, եւ նոքա թերահաւատութեամբ իւրեանց քարշէին յանձինս զբարկութիւն աստուծոյ. (Գէ. ես.։)
քարշեն իբրեւ սամետէիւք զհատուցումն վրիժուց անօրէնութեան իւրեանց. զի որպէս ուժգին սամետէիւք քարշի լուծ, եւ նոքա թերահաւատութեամբ իւրեանց քարշէին յանձինս զբարկութիւն աստուծոյ. (Գէ. ես.։)
Թեթեւաբեռն մարմնով եւ մտօք սլացեալք։ Ուրացեալք զաշխարհս՝ թեթեւաբեռն մարմնով սլացան առ տէր աստուած յոյսն իւրեանց։ Ոչ է պարտ յերկինս սլացելոցն ի նիւթոց ստորաքարշիլ. (Շար.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ։ Լմբ. տնտես.։)
Շուտ քարշէ ի վեր զշուրթն, եւ սոթտէ յիւր տեղն. (Վստկ. ՟Յ՟Ը։)
Առ ստորոտով վտաւակացն։ Մին ունէր զստորոտ զգեստու նորա ի վեր։ Ի գնացս իւրեանց քարշէին զստորոտս իւրեանց. (Ել. ՟Ի՟Ը. 39։ Եթ. ՟Ժ՟Ե. 6։ Ես. ՟Գ. 16։)
Զքարշել ստորոտոցն, եւ զկաքաւել ոտիցն։ Վերացո՛ զստորոտս հանդերձին։ Իբրեւ մանկտւոյ հրամայեաց շուրջ զստորոտովն խափուլնի կախել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 17։ Տէր Իսրայէլ. սեպտ. ՟Ժ՟Գ.։ Բրսղ. մրկ.։)
Բժիշկքն սրուակովն զարիւնն ծծեն եւ քարշեն։ Ծծէ եւ ձգէ զօրութեամբ իւրով ըստ օրինակի սրուակի բժշկաց։ Յայնմ ծովու նմանութիւն սրուակաց է ասեն ի միջին. (Երզն. երկն.։ Վեցօր. ՟Գ։ Շիր.։)
ՎՏԱՐԵԼ. Քարշել. ձգել. կորզել. թափել ի ձեռաց այլոց. զբռամբ ածել. քաշել.
Ի լուանալն՝ ելանէր սեւ նորա փետուր, եւ դարձեալ նոյն գայր օրինակաւ։ Զթեւս նորա եւ զփետուրս քարշեալ՝ մերկացուցին. (Մխ. առակ. ՟Ճ՟Լ՟Ե. ՟Ճ՟Լ՟Զ։)
Յիշեա զկապիլն, զքարշիլն, զքանդիլն, զծանակիլն. (Բենիկ.։)
Հետք սողնոց՝ որք գետնաքարշ գնան ի վերայ հողոյ. որ եւ ասի ՔԱՐՇԱՀԵՏ.
Եկա՛յք զհետ քարշածի վիշապիդ։ Մի՛ զհետ երթայք քարշածի վիշապիդ. (Վրք. հց. ձ։)
σύρω, κατασύρω traho, extraho, detraho ἔλκω, καθέλκω deduco եւ այլն. Ի քարշ արկանել. ձգել զկնի իւր, կամ յինքն. ձգձգել. բռնի վարել. իջուցանել. քաշել, քաշքշել, քըսքըսել. պ. քէշիյտէն, քէլիտէն. թ.
Քարշել զնոս ընդ երկիր։ Քարշեսցո՛ւք զնոսա (պարանօք) մինչեւ ցհեղեատս։ Ի գնացս իւրեանց քարշէին զստորոտս նւրեանց։ Քարշէին զգործիսն հանդերձ ձկամբքն։ Քարշեալ զարս եւ զկանայս մատնէր ի բանտ։ Քարշել առ քաղաքապետսն, կամ առ դատաւորն, կամ ի դատաստան, կամ ի տեղւոջէ իւրմէ. կամ ի վայր. կամ ի ներքուստ արտաքս, կամ արտաքս քան զքաղաքն. կամ զմարմինս փշովք։ Տուտն նորա քարշէր զերրորդ մասն աստեղաց։ Քարշեա՛ զալիս քո. եւ այլն։
Հրամայեաց զնաւան ի ծովն քարշել. (Պղատ. օրին. ՟Դ։)
Զկիսոց կարոցօք (աքցանօք) առ սակաւսակաւ քարշէին զմարմինսն. (Եփր. վկ. արեւ.։)
Նոքա տակաւին անմտութեամբն իւրեանց ընդ երկիր քարշէին. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 4։)
Քարշեսցի զհերացն։ Ի հրապուրանաց հեշտութեանն քարշեալք Որպէս խոզք ընդ տիղմ քարշեալք։ Ընդ գետինն քարշէր։ Իբրեւ զշուն մեռաւ, եւ իբրեւ զէշ քարշեցաւ. (Սեբեր.։ Յճխ.։ Ոսկ.։ Եզնիկ.։ Եղիշ.։)
Աբեսողոմ քարշէր յինքն զիսրայէլ։ Հեշտութիւն գող առ ի քարշէ. (Նախ. ՟բ. թագ.։ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Է։ Մխ. առակ.։)
Զարժանին սոսկալոյ ի ծաղր քարշեն. (Ոսկ. ի ծն. քրիստոսի.։)
ՔԱՐՇԵԼ. Լլկել. բռնադատել. չարչրկել.
իբրեւ զբոզ մի քարշեցին զքոյր մեր. (Ծն. ՟Լ՟Դ. 31.) իբրեւ ընդ բոզ վարեցան ընդ քոյր մեր։
Ի ձեռն արծաթոյ քարշեցաւ ճշմարտութիւնն. (Կանոն.։)
ՔԱՐՇԵԼ. διασύρω detraho, carpo. Բամբասել. անունը քաշքշել.
Բանւք եւ գործովք քարշէին զնա։ Բիւրս ինչ ամբաստանեն զնոսա՝ քարշելով զծախսն ընդ վայր, եւ զնանիր ցաւակցութիւնսն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 37. 39։)
ՔԱՐՇԻԼ. Ձգիլ. յերկարել.
Ի քարշել մերձակայ յաւիտենիս՝ ո՞չ ապաքէն ի յետին ժամանակս ասեմք մարդանալ զբանն Աստուածոյ Մեկն. (ղեւտ.։)
ՔՈՇՔԵՄ եւ ՔՈՇՔՈՏԵՄ. διατείνω, -ομαι, κνύω, -ομαι expando membra, frico me, scalpo. Ձգտիլ անձին ի յորանջելն. պարզել զբազուկս կամ ձգել, քարշել զանձն. ճապկըտիլ.
Զօրութիւն ադամանդին ի վեր քարշէ զերկաթ. (Շիր.։)
Իբրեւ զերկաթ յանդամանդէ քարշեալ. (Ոսկիփոր.։)
Վասն աղուրայնոյ, որ զհին այգին նորես։ Քարշէ աղուրայ։ Տար զաղուրայնիդ։ Աղուրայ տար։ Զաղուրայդ գտաք եւ այլն. (Վստկ.։)
Դարձոյց զգայութեանն յետս կոյս զելս գնացից առուացն, զի մի՛ զմերն ի մաքրութեան մաղձադեղոցն զամաժանդն տեսանելով զամօթալի երեսն՝ գարշիցիմք։ Իմաստակութիւն ո՛չ զհոսանսն իմաստութեան ամբողջ պահելով, այլ ամաժանդս (կամ ամաժանտս) ընդ այնմ քարշելով. (Փիլ. լին. ՟Բ. 6։ ՟Գ. 24։)
Տե՛ս, զի ընդ այսահարիցն դասէ՝ զորս ի մարմնաւոր հեշտութիւնս են քարշեալք. (Մաքս. ի) (Դիոն.։)
Յառընթեր դաւաճանութեանց խոյս տալ, եւ յապառնեաց պահել զինքեանս։ Յառընթերոցն երակաց քարշէ բնութեամբ արիւն. (Նիւս. բն. ՟Բ. ՟Ի՟Գ։)
Արկանել զանձն յաշխատութիւն հոգեւոր։ Ի՛արց եւ ի փորձ արկանել։ Ի բանս հրապուրանաց արկին զբազումս։ Ի քարշ արկեալ ընդ վայրս զբանն ածէ։ Յեղծումն արկեալ. (Փարպ.։ Յհ. կթ.։ Նար.։ ՟Ա. Մակ. ՟Ա 12։ Եզնիկ.։ Սահմ. ՟Ա։)
Աղօթական անխրախոյս, բեմական (սարկաւագ) ստորնաքարշ, քահանայ անկնդրուկ. (Նար. ՟Ծ՟Զ։)
Բռնաբար առնուլ զքաղաք, զգանձ, կամ ունել զիշխանութիւն. կամ նեղել, վարել, արգելուլ, ունել եւ պահել, տանել, քարշել. (Եւս. քր. ՟Ա։ Եզնիկ.։ Եղիշ.։ Փարպ.։ Մաշկ.։ Լաստ. ՟Ժ՟Ը։)
νευροσπάστης sigillarius, nervis sive fidiculis trahens, movens. Խաղարկու որ խլելով այսինքն քարշելով զլարս շարժումն տայ անշարժ պատկերաց կամ պաճուճապատանաց. ... ըստ յն. Ջլաձիգ կամ ջլաքարշ.
Լարախելքն՝ մին թել խլելով (այսինքն քարշելով) ի լարիցն շարժեցուցանեն ըզկենդանւոյն զպարանոցն եւ զձեռսն ուսովք. (Արիստ. աշխ.։)
Որկորստութիւնխոզաբար գետնահայեաց երկրաքարշ. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Բնութիւնս քարշօղ, եւ հեշտութիւնն գող, եւ մարմինս կամակից. (Սարգ. յկ. ՟Ե։)
Որպէս թէ Կենդանի խառնակ ի կնոջէ՝ հանգոյն եղջերուաքաղի. Քարշեա՛ յիմար զկնջուղտ քո ... զմեռելոտի շունն. Հ=Յ. յուլ. ՟Ի՟Ա.։ (կամ ընթերցիր՝ զընջուղդ։)
Հակառակ. եւ Հակամէտ. (իբր հակ քարշ)
ՀԵՏԵՒԱԿ. περιπέζιος, ὐποπέζιος terrae propinquus, humilis, dejectus, vilis. Գետնաքարշ. ստորին. ցած. ընկեցիկ. նուաստ. անշուք.
Նրբաքարշիւքն քանոնիկոն հարթութեամբ հոյծեալ. (Մագ. լ։)
Զեղեալն ի ձոր մինչ ի լնուլ զայն. յն. ի ձորն քարշօղ.
Ո՛վ բերան հայհոյիչ, յորժամ հասանի օր մահուան քո, յայնժամ դնեն ճանճիւռն հրեղէն ի բերան քո, եւ քարշեն ի գեհենն. (Եփր. քրզ.։)
ՅԱՐԴԳՈՂ կամ ՅԱՐԴԱԳՈՂ. որ եւ ԾԻՐ կամ ՀԵՏՔ ՅԱՐԴԳՈՂԻ. ըստ յն. եւ լտ. Կաթնածիր կամ Ծիր կաթին. γαλαξίας κύκλος lacteus circulus, galaxia, via lactea. իտ. via lattea. Սպիտակափառ մասն երկնից ի պարզ գիշերի՝ ի հարաւոյ ընդ հիւսիս շեղակի. այն է հոծութիւն խիտ առ խիտ մանունց կամ բարձր աստեղաց. զորմէ առասպելեն քերթողք, թէ ի գողանալ Վահագնի կամ Հերակլեայ զյարդ՝ անկեալ իցեն զճանապարհայն մղեղք յարդի. ուստի կոչի եւ Կառք մսրի, կամ Մսուր. սաման օղրըսի, (այսինքն յարդի գող) քեահքեավան, քէհքեշան, (այսինքն յարդ քարշօղ)։
Զներքնակ պատմուճանսն ի վեր քարշելով, եթէ որովայնն ուռոյց է՝ հարցափորձեն. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Եթէ արեգակնայնոյն ճառագայթից բնութիւն ունելով յինքն քարշել զամենայն խոնաւուտ, ոչ ասեն շաղախել արեգականն, զիա՞րդ համարին շաղախիլ աստուծոյ յայսպիսեացս գործոց. (Նիւս. բն.։)
Յարակայ կամարք արեգականդ, ուր օդն թանձրամած. ջիք, շաղաւարն։ Եւ հողմք յարակայացուցանեն զջերմակ շաղաւարսն։ Ընթացք լուսին որպէս մարհեղ քարշելով շաղաւարի։ վերաձգին (թռիչք) որպէս փայլակն, զոր անուոք յողդողդք աստեղաձիգք կոչեն, եւ ոչ աստեղօք վաղս առնուն, այլ այս տեսակ այսպէս շաղաւարի. (Պիտառ.։)
Ձիաստացք խոցոտեն զիաչս եւ զգլուխս. եւ է շաչիւնն՝ յօդսն գոլով ահագին, խոցոտելով զլսելիսն։ Մեղուք դիմեն միանգամայն շաչմամբ։ Իժն զտտունն յոյժ շաչմամբ գնդաձեւ քարշելով. (Փիլ.։)
Եղեւ ուղեղն, եւ քարշեցաւ մինչեւ ցողնաշարն. եւ եղեն ի գլխոյն ի պարանոցն, եւ ընդ ողնաշարն ամենայն ջիլք բուսեալք աստի եւ անտի. (Ոսկիփոր.։)
Յինքնաքարշմամբ զողնայարս (կամ զյողնայարս) տանց նոցա ... խարխարեալ փլուցին. (Եփր. եւ Եղիշ. դտ.։)
Եղեւ ուղեղն, եւ քարշեցաւ մինչեւ ցողնաշարն. եւ եղեն ի գլխոյն ի պարանոցն, եւ ընդ ողնաշարն ամենայն ջիլք բուսեալք աստի եւ անտի. (Ոսկիփոր.։)
Յինքնաքարշմամբ զողնայարս (կամ զյողնայարս) տանց նոցա ... խարխարեալ փլուցին. (Եփր. եւ Եղիշ. դտ.։)
Ուղղորդ ի ներքուստ ի վեր բերեալ լինի։ Լեառն՝ ուղղո՛րդ ի յերկրէ բուսեալ։ Որք ուղղորդ ընդ արեւելս հայիցին։ Ստուերն ուղղո՛րդ յարեւելս անկանի։ Ոչ կարէին զնա ուղղո՛րդ տանել՝ վասն ի քարշ անկանելոյն. (Նիւս. կուս.։ Խոր. ՟Ա. 11։ Շիր.։ Ճ. ՟Գ.։)
ՊԱՐԱՆԵԼ ՊԱՐԱՆԻԼ. ἁναλύω, -ομαι resolvo, -or, revoco, revertor. Իբրու տարանաւ յետս քարշել. կոչել. Եղնա ոգին՝ անդրէն ոչ դառնայ, եւ պարանել շունչն գրաւեալ. (Իմ. ՟Ծ՟Զ. 14։)
ՊԱՐԱՆԵԼ ՊԱՐԱՆԻԼ. ἁναλύω, -ομαι resolvo, -or, revoco, revertor. Իբրու տարանաւ յետս քարշել. կոչել. Եղնա ոգին՝ անդրէն ոչ դառնայ, եւ պարանել շունչն գրաւեալ. (Իմ. ՟Ծ՟Զ. 14։)
Բայց քո անունդ պերինոս քարշեսցվե իւրուստն յավիտենական. (Հ=Յ.)
Պնդապէս ձգող՝ լարօղ, եւ լարեալ. որ ասի պնդաքարշ.
Ցանկութեամբ մարմնոյ ընդ երկիր քարշիմք սողաբար իբրեւ զերկրածինս ի զեռնոց. (Ճ. ՟Ը.։)
ՏԱՂՏԿԱՄ կամ ՏԱՂՏԿԱՆԱՄ. προαχθίζω, -ομαι , ἅχθομαι, βαρύνομαι infensus sum, abhorreo, graviter sive moleste fero ἁποδυσπετέω stomachor. Տաղտուկ համարել զիմն իբր աղտեղի եւ ախտաւոր, եւ դժուարին եւ ձանձրալի. գարշիլ. յետս քարշիլ. նողկտալ, զզուիլ. խորշիլ. տաղտապիլ. դժուարիլ. նեղիլ. ծանր համարել. յափրանալ. գանիլ, քաշուիլ, պեղրիլ, ձանձրանալ, դժարը գալ.
մեղօք տղմատիպ կենցաղոյս։ Ի թանձրագոյն մարմնոյս տղմատիպ ոչ գարշիցին։ Տղմատիպ տաղտկալի։ Տղմատիպ անվարժիցն. Ի փոփոխական եւ ի դառն տղմատիպ (աշխարհիս) մեղկեալ։ Մեղկումն եւ տղմատիպ ստորաքարշումն. (Մագ.։)
cf. ՔԱՐՇՈՒՄՆ։
Մերկացուցանել զսուրբնն, եւ քարշել ուժգին ընդ քարաժեռ կոպճուտ տեղիս լանջակողմանցն. (Փարպ.։)
Քարշումն. ի քարշ արկումն. ձգձգումն. լլկանք.
Հարկանեն անխնայ (զփայտս անտառի), եւ անարգ քարշանօք՝ ի շինուածս եւ յայրումն պատրաստեն. (Մխ. առակ.։)
Մի՛նչ ի տանջանս եւ ի քարշանս եւ ի մահունս պատերազմեալք։ Տանջանս եւ քարշանս եւ մահունս ածել ի վերայ. (Կոչ. ՟Դ. եւ ՟Ժ՟Բ։)
Գան եւ խոշտանգանք քահանայից, իշխանաց եւ նախարարաց քարշանք եւ քայքայութիւնք. (Ղեւոնդ.։)
(Կայ բայ յն. ալւա՛զօ, ոյժ իմն տալով կռուիլ, եւ էլփէ՛օ քարշել։)
Էին արհամարհ իբրեւ զայլս ի մարդկանէ։ Մի՛ իրս արհամարհ վայրաքարշութեան համարիր. (Ոսկ. յհ. ՟Ա 20. եւ 14։)
Քարշեաց ի բազմականն. (Խոր. ՟Բ. 60։)
Եւ ես քարշեցից զմարմինս ձեր փշովք անապատի, եւ բորկոնիմաւ (կամ բորկունիմաւ)։ Առ փուշս յանապատէ, եւ զբորկոնիմն, եւ քարշեաց նոքօք զարսն սոկ քովթայ. (Դատ. ՟Ը. 7. 16։)
Առնեն զիս գետնասող (կամ գետնսող) եւ երկրաքարշ. (Ճ. ՟Թ.։)
Ցանկութիւնք ուտելեացն, որ է մինդ գերախանչ եւ երկնապող, եւ միւսդ խոզաբար գետնահայեաց երկրաքարշ. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Զապականելի մարմինդ գիշաքարշ արարեալ իբրեւ զազիր մեռելոտի. (Եղիշ. ՟Ա։)
ԳԻՇԱՔԱՐՇ ԱՌՆԵԼ. Քարշել ընկենուլ ի բաց իբրեւ զգէշ.
Քարշեն զձեզ ի դատաստան. (Յկ. ՟Բ. 6։)
Եկն եգիտ՝ զեղծ զամենեսին ջրհեղեղն. յն. ի վայր քարշեաց, կամ ընկլոյզ. (Ոսկ. մտթ.։)
Ընթադրեալ զիս ի խոնարհ՝ քարշէին ընդ երկիրն. (Ճ. ՟Զ.։)
Լի քարշէ պինդ զլայնալիճն։ Քարշեալ ոմն զլայնալիճն։ Ըզլայնալիճըն լի քարշեալ. (Խոր. ՟Ա. 10։ Արծր. ՟Գ. 8։ Շ. վիպ.։)
Լուսին իմանամք զերկրաքարշ եւ խոնաւուտ խորհուրդս։ Խոնաւուտ հեշտութեանց արարօղ դեւքն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. յայտն.։)
ἐλκτικός vim trahendi habens. եւ գ. ըստ յն. ἔλκος tractus. Ունօղ զզօրութիւն կորզելոյ յինքն կոյս. Ձգողական. քարշողական. եւ որ ձգի, քարշի.
ὀλκή tractus, attractio. Կորզելն, իլն. ձգումն. քարշումն. առումն. բուռն բերումն.
κατασπάω, καταβάλλω, καταιρέω , κατασκάπτω, στρέφω, ἁνατρέπω եւ այլն. distraho, destruo, dejicio, everto, diruo եւ այլն. Քարշելով ի վայր ընկենուլ. արկանել. ձգել. եւ Քակել. աւերել. տապալել. եղծանե. ցրել. վար ձգել, պառկեցընել, քանդել, աւրել, փլցընել.
Հանապազ գետնաքարշ աստէն սողելով՝ նմանեցայք (օձին) ... ոչ միայն հողակերք, այլեւ հողահերձք յոգիս եւ ի մարմինս. (Եղիշ. թաղմ.։)
ἐλκτικός, παρέλκων extracticus, attrahens προτείνων porrigens. որ եւ ՁԳԱԿԱՆ. Ձգիչ. քարշողական. եւ Կարկառիչ. քաշօղ, քաշելու. եւ երկնցընելու.
Նազարացիք քարշեցան (ի գերութիւն), ողբս փոխանակ օրհնութեան բարձրացուցին. (Առ որս. ՟Ժ՟Գ։)
Նուրբ քարշեալ որպէս զթել ոսկի.
Նրբաքարշիւքն քանոնիկոն հարթութեամբ հոյծեալ. (եւ այսոքիկ ի խոյրագործսն է խնդիր. Մագ. ՟Լ։)
Կամ διασπάω distraho, discerpo. Քարշել. ձգձգել. քաշկըրտէլ պատռէլ.
Ի տեսանել զպնդաքարշ (աղեղունս), զկորովաձիգ նետսն. (Կաղանկտ.։ 3)
Պնդապէտ քարշեալ. ձիգ.
քարշեն իբրեւ սամետէիւք զհատուցումն վրիժուց անօրէնութեան իւրեանց. զի որպէս ուժգին սամետէիւք քարշի լուծ, եւ նոքա թերահաւատութեամբ իւրեանց քարշէին յանձինս զբարկութիւն աստուծոյ. (Գէ. ես.։)
Ցանրացեալք ի սեւաթոյր գործոցն որպէս զկապար ստորաքարշեցան. (Լմբ. ժղ.։)
κατωφερής, καταφερής qui deorsum fertur, declivis, proclivis, pronus, propensus ad voluptates. Որ բարի ի վայր՝ ի խոնարհ՝ ի ստորինս. ստորաբեր. վայրաքարշ. գետնաքարշ. վայրագնաց. երկրասէր. մարմնասէր.
ἁπερρωγότης dissolutus եւ περιττός supervacaneus. Երկրաքարշ. թուլամորթ. եւ Ընդվայրախօս. անարգ ոք՝ մեծաբան.
Քարշէ բռնութեամբ զնուրբն արիւն, որ վերածխեալ՝ կերակուր լինի կենդանականի շնչոյն. (Նիւս. բն.։)
Զյոքնաբեղուն կերակուրսն վտարական զօրութեամբն յիւրաքանչիւր անդամս առաքել։ Քարշողական զօրութեամբն խնդրէ, սոնյպէս եւ վտարական զօրութիւնն առաքէ. (Մագ. ՟Ծ՟Է։)
Մերկացուցանել զսուրբնն, եւ քարշել ուժգին ընդ քարաժեռ կոպճուտ տեղիս լանջակողմանցն. (Փարպ.։)
Ինքեանք քարշեցին ի վերայ իւրեանց զաւերածն, եւ անձամբ զանձինս արարին քարընկէց. (Գէ. ես.։)
Յանկարծակի տեսանէաք քարշահետ մեծ վիշապի. (Վրք. հց. ձ։)
συρμός tractus ὀλκή attractus. որ գրի եւ որպէս ռմկ. Քաշումն. Քարշելն, իլն. ձգումն. բերումն. քարշանք.
Առցուք զվրէժս չարաչար քարշմամբ, մինչեւ մեռցի։ Զառ ի վայր քար քարշումն։ Զունայն քարշումն։ Առ Աստուած ձգէ ի բարւոք քարշումն։ Ընդ երկիր զքարշումնն առնէին։ Քարշումն քղանցից. (Ճ. ՟Ե.։ Փիլ.։ Նար. երգ.։ Արծր. յռջբ։ Մագ. ՟Ծ՟Դ։)
Ամբովան է այսպէս, իբր վայր քաշումն եւ լափումն ջրոյն եղեալ. քանզի ջուրն քարշեալ լինի առ ծակս ոմանս դատարկս վիմացն. (Նոննոս.։)
ՔՈՇՔԵՄ եւ ՔՈՇՔՈՏԵՄ. διατείνω, -ομαι, κνύω, -ομαι expando membra, frico me, scalpo. Ձգտիլ անձին ի յորանջելն. պարզել զբազուկս կամ ձգել, քարշել զանձն. ճապկըտիլ.
Իւրաքանչիւր ոք ի նոցանէ (յուսմանց) ածողագոյն է, եւ բռնի քարշէ՝ զօրութիւնս ունելով. (Փիլ. լին.։)
Անարգ մտօք, յետսամիտ. գետնաքարշ խորհրդով.
Յոյժ աշխատաբար զծունկքն եւ զերեսն ընդ գետինն քարշեալ. (Ճ. ՟Բ.։)
Ասպարահատք զվահանօք անկեալ՝ զնմանիս իւր կորուսանօղ։ Զամանիսի իւր յառաջ քարշէր ի խաղս ասպարահատացն. (Մեսր. երէց.։)
ԱՏԵՆԱՔԱՐՇ ԼԻՆԵԼ. Քարշիլ ձգիլ յատեան դատաստանի.
Յո՞ր սակս դատափետ ատենաքարշ լինիցիմ. (Ոսկ. մ. ՟Ա 16։)
Շնչոյ աւելգունի ի նմանէ քարշումն. (Պիսիդ.։)
Տիկնայք եւ աղախնայք բացագլխաւ ընդ երկիր զանձինս իւրեանց քարշէին. (Արծր. ՟Դ. 12։)
Ոչ զոք բռնաբարելով քարշեմ. (Փարպ.։)
χαμαιφερής, χαμαιρρετής in terram vergens, humi repens Որ քարշի ընդ երկիր. գետնասող. գետնանախանձ. վեյրաբեր. երկրաքարշ. երկրասէր. հողեղէն. նուաստ.
Ճճեացն եւ գետնաքարշ սողնոց. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 1։)
Ստորընկողմէ մարմին գետնաքարշ զմիտս բազմահոգս. (Մաքս. եկեղ.։)
Գետնաքարշ վարք, քաղաքավարութիւն, հեշտութիւն. (Զքր. կթ.։ Լմբ. յայտն. եւ Լմբ. սղ.։)
Ի բարձանց ասել, ի գետնաքարշից աստի զօրութեանց՝ որ լի է տկարութեամբ, կամեցաւ ի բաց տանել. (Իգն.։)
Վերաբերեալք ի գետնաքարշիցս։ Զտեալ յամենայն գետնաքարշիցս. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։ Ճ. ՟Բ.։)
ԳԵՏՆԱՔԱՐՇ ԼԻՆԵԼ. ԳԵՏՆԱՔԱՐՇԻԼ, շեալ. Ընդ երկիր եւ ընդ երկրաւորս թարթափիլ.
Անհաւատն, որ միշտ գետնաքարշ լեալ՝ ընդ օձին յարմարի։ Անհաւատարմութեամբն միշտ գետնաքարշեալք. (Ճ. ՟Գ.։)
Սուրբ գեղարդն ... գմբեթաձեւ ի վեր քարշեալ գլուխ նորա, որպէս նիզակի սուր առնեն. (Ոսկիփոր.։)
Դիւրաւ կամ ի դիւրութիւն մարմնոյ քարշօղ.
Դիւրաքարշ եւ ընդարձակագոյն յերազանալն. (Մագ. ՟Ժ՟Ը։)
ԵՐԿՐԱՔԱՐՇ ԼԻՆԵԼ. Քարշիլ ընդ երկիր, եւ կոխոտիլ.
Որ ընդ երկիր քարշի. որպէս բոյս գետնատարած, կամ սողուն. գետինը քըսուօղ, գետնի կպած.
Յերկրաքարշ պատաղելոցն։ Գետնանախանձ եւ երկրաքարշ զօրէն սեղխենւոյ. (Պիտ.։)
Մեղօք երկրաքարշ եղեալ իբրեւ զօձ թիւրեալ ամենայն զգայութեամբք ընդ երկիր սողայ. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Ա։)
ԵՐԿՐԱՔԱՐՇ. Երկրական. երկրասէր, աշխարհային.
Որ է ըստ մարմնոյ երկրաքարշ տաժանմանցս. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Երկրաքարշ հեշտութիւն, վարք, կամ վարուք. միտք, հոգի, յորձանք խորհրդոց, ալիք. (Վրդն.։ Լմբ.։ Սարգ.։)
Անմտիցն եւ երկրաքարշիցն ... եղեւ ըղձալի. (Լմբ. ատ.։)
Բարկութիւնն կռփեսցի յերկայնմտութենէն, եւ երկրաքարշ լիցի ի սուրբ սիրոյն. (Կլիմաք.։)
Մեք թանձրայինքս մտօքս, եւ ի վայր քարշեալքս խորհրդովքս. (Նանայ.։)
Ինքնին քարշեալ, ձգեալ, դիմանալ.
Ճախրելով ի հոլովս (արեգակն՛ ինքնաքարշ ուղեգնացութեամբ. (Մագ. ՟Ի՟Ը։)
Պնդապէս կապել քարշելով (կամ իբր կաշւով, փոկով). պրկել. արգելուլ եւ պնդել անշարժ.
Ի տեսանել զպնդաքարշ (աղեղունս, եւ) զկորովաձիգ զնետ պատրանաց. (Սկեւռ. աղ.։)
Երրեակ զօրութեամբն (ստամոքաց), քարշողականաւն, հալողականաւն, եւ վտարականաւն, որով առաքէ ի լեարդն ութ երակօք. (Ոսկիփոր.։)
Հանգրիճեա՛ զստորոտ քո, զոր լայնեալ քարշէիր յաւուրս ուրախութեան քոյ. (Գէ. ես.։)
Հաստաբեստ եւ քաջահնչօղ եւ ոսկետեսակ։ Լի գրկօք քարշէին զաղեղն զպինդն եւ զհաստաբեստն. (Վրդն. սղ.։)
Որ ի հող թաւալի. եւ Երկրաքարշ.
Որ շաւիղ ունի ընդ հող. երկրակոխ. երկրաքարշ.
Որ ձգէ զչուան ի վերայ այլոց առ ի կաշկանդել կամ քարշել ի վայր.
ՄԱԳՆԵՍՏԻՍ ՄԱԳՆԻՏ. ռմկ. մագնիս. Բառ յն. մա՛ղնիս. կամ մաղնի՛դիս . μάγνης, μαγνήτης magnes Քար կարծր թխագոյն, որ քարշէ յինքն զերկաթ, եւ ունի զբերումն ի հիւսիսային բեւեռ աշխարհի. ժառատ .... cf. ԽԱՆԴՈՒՄԱՆԴ, եւ cf. ԱԴԱՄԱՆԴ.
Արիւնն մաքրի ի ձեռն փայծաղանն՝ զմրուրն քարշելով յինքն. իսկ մաղձընկալ ամանոյն՝ զդաժանն մնացեալ ի հիւթսն կերակրոյն. (Նիւս. բն.։)
(որ ըստ հին մեկնչաց քերականի ստուգաբանի, Յափ շատ արկանել. գուցէ լաւ եւս՝ յափ շուտով կամ շտապաւ ձգել. եւ անշուշտ նոյն ընդ ռմկ. գափըշմագ, գափմագ. լտ. գա՛փդօ ). ἀρπάζω , διαρπάζω, συναρπάζω rapio, diripio եւ այլն. Կապտել ի բաց. բռնի կորզել. շորթել. յանկարծ քարշել. բուռն հարկանել. աւազակել կամ յայտնի գողանալ. առնուլ եւ փախչել. տե՛ս եւ Հափափել, որ է յափըշտակել զկին, կամ առեւանգել. խլել, ուրիշի ձեռքէն հանել. պ. րիւպուտէն. լտ. րա՛փդօ. յն. արփա՛զօ. իսկ իտ. ռուպա՛րէ, գողանալ)
Յարակայ կամարք արեգականդ, ուր օդն թանձրամած. ջիք, շաղաւարն։ Եւ հողմք յարակայացուցանեն զջերմակ շաղաւարսն։ Ընթացք լուսին որպէս մարհեղ քարշելով շաղաւարի։ վերաձգին (թռիչք) որպէս փայլակն, զոր անուոք յողդողդք աստեղաձիգք կոչեն, եւ ոչ աստեղօք վաղս առնուն, այլ այս տեսակ այսպէս շաղաւարի. (Պիտառ.։)
Անասնական գետնաքարշութեան սողնոյ սահեցմամբ։ Որ զորովայն օձին սահեցման հողոյ մտանեցեր։ Անասնաբար սահեցմամբ ըստ հողոյն զիջման ընդ երկիր մածաք. (Նար. ՟Լ՟Բ. ՟Լ՟Զ. ՟Յ՟Զ։)
Իսկ մարդադէմըն գազանաց ըզսայրասուրըն քարշէին (զսուսեր). (Շ. եդես.։)
ՍՏՈՐԱՔԱՐՇ որ եւ ՍՏՈՐՆԱՔԱՐՇ. Վայրաքարշ. գետնաքարշ. երկրաքարշ. ստորանախանձ. ի ստորինս քարշեալ՝ ձգձգեալ՝ կապեալ. եւ Ի ստորինս քարշօղ. ձգձգօղ.
Որք ի չորս ոտս գնան, նշանակ ստորաքարշ վարուց՝ ի չար սովորոյթս կապեալք։ Տո՛ւր եւ մեզ զօրութիւն վատթարացելոցս եւ ստորաքարշիցս. (Նախ. ղեւտ.։ Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Թեթեւացեալ յամենայն ստորաքարշից ծանրութեանց բեռանց չարին։ Քաջ ընդդիմամարտք ստորաքարշից կարեաց. (Ներս. աբեղ. ի լմբ.։ Գանձ.։)
Ստորաքարշ ընթադրութեամբ զկեանս սրբոյն (գրիգորիսի) սպառէին։ Մինչ զի ի ստորաքարշ ընթադրութեանն զնոյնս աղօթէր. (Երզն. լս.։)
Որ ի վայր քարշէ կամ քարշի. երկրաքարշ. գետնաքարշ. գետնանախանձ.
Վայրաքարշ է աշխարհ, եւ խաբօղ։ Յամենայն վայրաքարշ եւ ի սնոտի վարուց վերանալ. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։ Տօնակ.։)
Հրաժարեցէ՛ք յամենայն նիւթական իրաց, որ սովորեցաւ վայրաքարշ առնել զհոգի։ Զմարմնոյս մերոյ տկարութիւն, եւ զվայրաքարշ բնութիւն. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Դ։ Ի գիրս խոսր.։)
Մտի վերամբարձ ի յօդս շրջել։ Կախեցէ՛ք զդա զմիոյ ձեռանէն՝ վերամբարձ։ Առեալ զսուրբն հռիփսիմէ սպասաւորացն բռնաբար, մերթ վերամբարձ, մերթ ի քարշ. (Նիւս. կազմ.։ Ճ. ՟Բ.։ Ագաթ.։)
ՏԱՂՏԿԱՄ կամ ՏԱՂՏԿԱՆԱՄ. προαχθίζω, -ομαι , ἅχθομαι, βαρύνομαι infensus sum, abhorreo, graviter sive moleste fero ἁποδυσπετέω stomachor. Տաղտուկ համարել զիմն իբր աղտեղի եւ ախտաւոր, եւ դժուարին եւ ձանձրալի. գարշիլ. յետս քարշիլ. նողկտալ, զզուիլ. խորշիլ. տաղտապիլ. դժուարիլ. նեղիլ. ծանր համարել. յափրանալ. գանիլ, քաշուիլ, պեղրիլ, ձանձրանալ, դժարը գալ.
Քարշեալ ընդ փողոցամէջ կամ ընդ փողոցամէջսն։ Ընկեցին զնա ի փողոցամէջս քաղաքին։ Ի փողոցամիջի անդ. (ՃՃ.։)
Քարշէնա առ քաղաքապետսն։ Խռովեցուցին զժողովսն եւ զքաղաքապետսն։ Տո՛ւք ցամոն քաղաքապետ. (Գծ. ՟Ժ՟Է. 6. 8։ ՟Գ. Թագ. ՟Ի՟Բ. 26։)
Նրբաքարշիւքն քանոնիկոն հարթութեամբ հոյծեալ. (Մագ. լ։)
Վահան նոցա ի փայտէ եւ ի կաշւոյ արարաւ ... պատմուճան իմն քարշագործ բերին. (Բրս. պհ.։)
Որք բարձրացուցանեն զանձինս իւրեանց ի գետնաքարշ եւ յաղտեղածուփ կենցաղոյս. (Զքր. կթ.։)
Իբր Ընդվայր հարկանել, կամ ըստ երկրաքարշ մտաց դատել.
Որ թաւալի եւ թարթափի ընդ երկիր. երկրաքարշ. աշխարհասէր.
Հոլովեալ ընդ երկիր. թաթաւեալ ընդ հողեղէն. երկրաքարշ.
Առաւել քարշիմք ի թանձրագոյն եւ յընդդիմահար մարմնոյս. (Մագ. ՟Ա։)
Ի խանդումանդ քարէ տաճար է շինած (ի կրետէ). եւ զօրութիւն խանդումանդ քարին ի վերայ քարշէ. (Երզն. յղ. երկն։ Տօնակ.։)
Սուսեր հանեալ՝ կիսախողխող զքարշօղսն առնէին. (Խոր. ՟Գ. 32։)
Կուտկուտեալ լինէր մորթ իմ ի չարաչար քարշելոյն, եւ պատառ պատառ յերկիր անկանէր. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Ի հրապուրանաց հեշտութեանն քարշեալք։ Հրապուրանօք յուսայ յաղթել. (Յճխ. ՟Թ. ՟Ի՟Գ։)
Զօրէն ոտից գետնաքարշ եւ մոխրաթաւալ լինիցիխ՝ զերկրաւորս եւեթ խորհելով. (Երզն. լուս.։)
ՅԱՐԱՔԱՐՇԵԼ. παρασύρω attraho. Առ ինքն քարշել. յինքն ձգել. ձգձգել.
Երկաքանչիւրոցս այսոցիկ առ ինքն յարաքարշելով։ Ասի դիտաւորութիւն յարաքարշել զմեզ առ ինքն ... պիտանացուն ասի յարաքարշել զմեզ առ ինքն. (Անյաղթ պորփ.։)
Բռնութեամբ յարձակմանն ի վայր արկեալ ի քարշ արկցէ. (Փիլ. այլաբ.։)
Որ յարմարապէս զհետ քարշի ի շարս շղթայից. (Սկեւռ. աղ.։)
σπωμένος, ἑσπασμένος, οἶλκων ῤομφαίαν trahens gladium. որ եւ ՍՈՒՍԵՐԱՄԵՐԿ. Որ ձգէ զսուսեր. քարշօղ զսուր. մերկացօղ ի պատենից. թուր քաշօղ.
Բնակիչ ստորին գաւառի, այսինքն երկրի. եւ Երկրաքարշ.
Ստորահակեալ քարշեցին զգերիս. (Գանձ.։)
cf. ստորաքարշ.
Բեմական ստորնաքարշ։ Մարդ ստորնաքարշ երկրաւոր։ Մեք մարդիկ գոլով ստորնաքարշ ի մարմնոյս իրք։ Թերեւս ոչ կարողութիւն էր իմանալ ստորնաքարշ լսողաց. (Նար. ՟Ծ՟Զ։ Լմբ. ժղ.։ Ներս. աբեղ. ի լմբ.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 26։)
Չորս ոյժ ունի ստամոքն. քարշողական. ունակական. հալողական. արտաքս վտարողական. (Ոսկիփոր.։)
Ի բաց քարշել. բուռն ձգել. ձգձգել՞ կամակորել զգիրս, եւ բամբասել. քաշքըշել, քաշկըրտել.
Զգրեանն տարաքարշել փութան։ Ոչ այլով իւիք ստգտեալ եղեւ յովհան. յանդիմանէր, եւ վասն այսորիկ տարաքարշեալ եղեւ. (Սոկր.։)
Զի՞նչ առաւելութիւն մարդոյ յամենայն ի տարժանման իւրում։ Ըստ վեց աւուրց տարժանմանց ... Ըստ մարմնոյ երկրաքարշ տարժանմանցս։ Զչորեքժամանակեան տարժանմունս։ Տարժանումն աստ, եւ գործք առաքինութեանն։ Երկովք եւ տարժանմամբք։ Աղբ կոչէ զմարմնոյ տարժանումնն եւ զաղքատութիւնն. (Ածաբ. ՟Ժ՟Զ։ Յհ. իմ. եկեղ.։ Մաշտ.։ Լմբ. իմ. եւ Լմբ. սղ.։)
Իշխանաց եւ նախարարարց քարշանք եւ քայքայութիւն. (Ղեւոնդ.։)
ἑφολκός attractorius. Ունօղ զզօրութիւն յինքն քարշելոյ. ձգողական.
Կերակրականին բնութեան զօրութիւնք են չորք. քարշողական, ունակական, այլայլական, արտաքս վտարական։ միով արեամբ կերակրին. քանզի իւրաքանչիւր ոք զիւր նմանապէս քարշողական զօրութեամբն խնդրէ. (Նիւս. ՟Ի՟Բ։ Մագ. ՟Ծ՟Ե։)
Քարշ. եւ Քարշումն.
Մերթ ի սող, եւ մերթ ի յանձն քարշութեամբ հասաք առ միմեանս. (Փարպ.։)
ԳԵՏՆԱՆԱԽԱՆՁ որ եւ ՍՏՈՐԱՆԱԽԱՆՁ. χαμαίζηλος humilia aemulans, humi repens, terrae adfixus, depressus, sordidus Բերեալն իբր նախանձու առ գետին. հակեալ եւ յարեալ յերկիր որպէս ոմանք ի բուսոց եւ ի տնկոց. եւ Բնութիւն երկրաքարշ. վայրաբար. ստորին. անարգ. նուաստ.
Գետնանախանձ եւ երկրաքարշ որթ զօրէն սեղխենւոյ զերեսօք երկրի տարածեալ իկոխումն։ Ի գետնանախանձիցն եւ յերկրաքարշ պատաղելոցն. (Պիտ.։)
ԳԵՏՆԱՔԱՐՇ ԼԻՆԵԼ. ԳԵՏՆԱՔԱՐՇԻԼ. Ընդ երկիր եւ ընդ երկրաւորս թարթափիլ.
Անհաւատն, որ միշտ գետնաքարշ լեալ՝ ընդ օձին յարմարի։ Անհաւատարմութեամբն միշտ գետնաքարշեալք. (Ճ. ՟Գ.։)
Զայս՝ որ մեծ իմն թուի անհաւատից երկրանախանձ ոգւոց, եթող ի բաց։ Բազումք դեռ տխմար էին եւ երկրանախանձ եւ գետնաքարշք. (Ոսկ. ես. եւ Ոսկ. մտթ.։)
ԵՐԿՐԱՔԱՐՇԻԼ. Ընդ գետին սողիլ.
Ի տիպ իմանալի վիշապին երկրաքարշիլ. (Սկեւռ. աղ.։)
Զոշոտութիւն (այսինքն զզօշոտութիւն) զլսելեացն գեղեցիկ լեզուաւ կախարդեաց։ Ո՞ զօշոտութիւն (յն. զզօշոտն) մեզ եւ զապերախտ ողոքեսցէ զորովայն։ Նենգաւոր օձին բռնաւորութիւն միշտ զօշոտութեամբ հեշտութեան քարշեալ։ Ոչ բարւոք՝ պարզամտացն տակաւին եւ ցանկացելոցն զօշոտութեան (կամ զօշոտութիւն). (Ածաբ. կարկտ. եւ Ածաբ. աղքատ. եւ Ածաբ. ծն.։)
Պտուղն քարշելով զխոնաւութիւնն՝ ծառոյն միջնորդութեամբ. (Սարգ. յկ. ՟Դ։)
ծանրացուցիչ պատաղումն վայրաքարշ կենցաղոյս. (Խոսր.։)
Ի հակառակ կողմն միտեալ. հակակայ. հակաքարշ.
ՅՈՒՇԿԱՊԱՐԻԿ ԾՈՎԱՅԻՆ. Որ առաւել ի ծով Պոնտոսի ասի երեւել, որպէս միջով չափ նման կնոջ, եւ ի միջոյ ի վայր ձկնաձեւ. յն. Σειρήν (որպէս թէ քարշօղ) Siren. cf. ՍԻՌԷՆ, եւ ԾՈՎԱՅԻՆՔ.
Ի ստոր՝ ի վայր՝ ընդ երկիր քարշել, ձգել.
Ծաղր եւ յանդգնութիւն ստորաքարշէ զմիայնակեացն. (Վրք. հց. ձ։)
Ի բնաւին խոնարհս զմեզ ստորաքարշեաց. (Մագ. ՟Ծ՟Բ։)
Ստորաքարշէ զիս յերկնային ընթացիցն։ Զիսրայէլ ի նոյն կործանումն ստորաքարշեցին։ Զհոգի աշխարհին զբնակիչսն ի բաբելոն որպէս ի դժոխս ստորաքարշեաց. (Լմբ. առակ. եւ Լմբ. իմ. եւ Լմբ. ովս.։)
Ստորաքարշի ի գործիականէն ի մեղաց որոգայթ։ Ոչ է պարտ յերկինս սլացելոցն ի նիւթոց ստորաքարշիլ. (Լմբ. առակ. եւ Լմբ. տնտես.։)
Ընդ երկիր ստորաքարշել (այսինքն իլ). (Շ. յկ. ՟Լ՟Է։)
Որ ստորաքարշէ. ստորաքարշօղ.
Երկիւղիւն զերծցին ի ստորաքարշիչ հեշտութեան չարեացն. (Լմբ. իմ.։)
Ստորընկղմէ մարմին գետնաքարշ զմիտս բազմահոգս. (Մաքս. եկեղ.։)
περισεσυρμένος dissolutus. Նշանակ ցոփութեան, որով ոք ի գնացս իւր քարշէ ընդ գետին զստորոտս երկայնս.
Ամենայն ակն յայրատաբաց, եւ ամենայն ճեմելիք ստորոտաքարշք. (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։)
Նախանձընդդէմ ամենեցուն խորհեցան եւ զայլ սրբասնեալ կուսանս չարաչար քարշել. (Ճ. ՟Ա. (իբրու նախանձընդդիմութեամբ)։)
Թանձրամիտք էք եւ չարախորհուրդք, միշտ ի վայր քարշեալք. (Նանայ.։)
Քարշելով զծախսն ընդվայր, եւ զնանիր ցաւակցութիւնսն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 39։)
Իշխանաց եւ նախարարարց քարշանք եւ քայքայութիւն. (Ղեւոնդ.։)
Ոյր խորհուրդք զերկրաւ յածին. երկրաքարշ. աշխարհասէր.
Քարշելն կամ ցնցելն զբերան գրաստուց ի վարելն.
cf. Երկրաքարշ.
Յերկրաքարշական զբօսանաց անտի դատարկանալն մեր. (Յհ. իմ. ատ.։)
Զմեռելութիւն երկրաքարշականաց խորհրդոց. (Սարկ. լուս.։)
περιπεζία humiliatio in terram. Հետեւակ գոլն, որպէս գետնաքարշութիւն. նուսատութիւն. խոնարհութիւն.
ՍՏՈՐԱՔԱՐՇՈՒԹԻՒՆ ՍՏՈՐԱՔԱՐՇՈՒՄՆ. Ստորաքարշելն, իլն.
Զի մի՛ ստորաքարշութեամբ մարմնոյն վրիպեսցին. (Լմբ. սղ.։)
Մեղկումն եւ տղմատիպ ստորաքարշումն. (Մագ. ՟Ծ՟Ե։)
ՎԱՅՐԱՔԱՐՇՈՒԹԻՒՆ ՎԱՅՐԱՔԱՐՇՈՒՄՆ. Բերումն ի ստորինս. պատաղումն զերկրաւորօք. նուաստութիւն. վայրաբերութիւն.
Զհանդիսից եւ զճգնաց ժամանակս՝ զբաղմանց եւ վայրաքարշութեանց առնեմք ժամանակ։ Բայց դու մի՛ իրս արհամարհ վայրաքարշութեան համարիր (զծոցն հայրենի). (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ա։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 14։)
Զվայրաքարշումն, եւ զառ ի չար կոյս յաւէտ յարձակումն. (Մագ. ՟Ծ՟Դ։)
Մողիլն ընդ երկիր. գետնաքարշս գոլ.
Ստորաքարշ՝ գետնաքարշ լինել. յերկրաւորս թարթափիլ.
Կերակրոյ խոզիցն բաղձացաք, ընդվայրաքարշեցաք, աղտեղացաք. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Զառ ի մեղաց ապականեալ (զոգի) եւ զընդվայրաքարշեալն ապաշխարութեամբն վերստին նորագործէ. (Բրս. ապաշխ.։)
Յինքն կոյս քարշելն կամ իլն.
Յինքնաքարշմամբ զողնահարս տանց նոցա ի միմեանս՝ խարխալեալ փլուցին ի վերայ գլխոց նոցա. (Եփր. դտ.։)
Քարշումն՝ ձգումն նաւու.
Ի նաւաքարշութիւնս եւ յընդունայնաջան վաստակս. (Պիտ.։)
Ասեմ ցշրջագնացութեան դեւսն. (քարշեցէ՛ք զիս արտաքս, եթէ կարէք. Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Ձգումն եւ քարշումն չուանաց.
Հարուածովք արտաքս քարշեսցուք զնա (զձանձրութիւնն) ի տրամախոհութենէ հանդերձեալ բարութեանցն. (Կլիմաք.։)
Քարշումն եւ սողումն ընդ երկրի.
Անասնական գետնաքարշութեան ւողնոյ սահեցմամբ. (Նար. ՟Լ՟Բ։)
Անասնական գետնաքարշութեամբ զերագութիւն թեւոցն յապաւեցին. (Շ. ՟ա. պ. ՟Կ՟Բ։)
Բազմածուփ խորհրդոց յուզմանց երկրաքարշութեանց. (Նար. ՟Է։)
Որ բուն տգէտքն կարօղ են յայս երկրաքարշութիւնս զնոսին ճանաչել. (Լմբ. առ լեւոն.։)
Ձեռամբ կամ ի ձեռանէ քարշումն. գողութիւն. յափշտակութիւն. ձեռնարձակութիւն.
Կրթել զմանկունսն չսովորել ի փոքրագոյն ձեռնաքարշութիւնսն, զի մի՛ ի մեծամեծսն ձեռնարկիցէ. (Տօնակ.։)
ՄՏԱԲԵՐԵՑՈՒՑԱՆԵԼ. Յօժարեցուցանել. ձկտեցուցանել. քարշել. ամբառնալ. αἵρω extollo.
ՍՏՈՐԱՔԱՐՇՈՒԹԻՒՆ ՍՏՈՐԱՔԱՐՇՈՒՄՆ. Ստորաքարշելն, իլն.
Զի մի՛ ստորաքարշութեամբ մարմնոյն վրիպեսցին. (Լմբ. սղ.։)
Մեղկումն եւ տղմատիպ ստորաքարշումն. (Մագ. ՟Ծ՟Ե։)
ՎԱՅՐԱՔԱՐՇՈՒԹԻՒՆ ՎԱՅՐԱՔԱՐՇՈՒՄՆ. Բերումն ի ստորինս. պատաղումն զերկրաւորօք. նուաստութիւն. վայրաբերութիւն.
Զհանդիսից եւ զճգնաց ժամանակս՝ զբաղմանց եւ վայրաքարշութեանց առնեմք ժամանակ։ Բայց դու մի՛ իրս արհամարհ վայրաքարշութեան համարիր (զծոցն հայրենի). (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ա։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 14։)
Զվայրաքարշումն, եւ զառ ի չար կոյս յաւէտ յարձակումն. (Մագ. ՟Ծ՟Դ։)
Զաստուածայնութիւնս հոգւոյս ի ստորեւս քարշէ. (Լմբ. սղ.։)
τὸ χαμαίζηλον terrae adfixio, humi serpere Երկրասիրութիւն. գետնաքարշութիւն. վայրաբերութիւն.
Կերակուր առ որովայնամոլութիւն քարշէ, եւ որովայնամոլութիւն առ կերակուր։ Յորովայնամոլութիւնս բացեալ էին զբերանս իւրեանց. (Ոսկ. ՟ա. կոր. եւ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 44։)
Լի՛ քարշէ պինդ զլայնալիճն. այսինքն որչափ կարէր ձգտիլ. (Խոր. ՟Ա. 10։)
Ի ծնունդքն (քուռակի ձիոյ) զաղտքն մի՛ քարշեր. (Վստկ. յԺ։)
Եւ թէ՝ մեղաց մի՛ լինիր բաժ, ախտից տոռամբ ձգելով ի քարշ. (Շ. այբուբ.։)
Ոստայնանկ (ընդ երեկս) թել մի քարշէ եւ կկոցէ, եւ բիճաւն երիս հարկանէ. (Կանոն.։)
Իբրեւ զբոզ մի քարշեցին զքոյրն մեր։ Մի՛ լինիցի բոզ ի դստերաց իսրայէլի, եւ մի՛ պոռնիկ յուստերաց Իսրայէլի։ Որ զբոզս արածէ, կորուսանէ զմեծութիւն.եւ այլն։
Ըզլայնալիճըն լի քարշեալ, եւ շեշտ կրծիցն ըզթափ անցեալ. (Շ. վիպ.։)
Քարշել զնոսա դահճացն զծամաց գլխոցն. (Մամիկ.։)
Հա՛ քարշեցէք, հա՛ քարշեցէ՛ք. (Վրք. հց. ԺԱ։)
Անդէն իսկ ի հացին քարշեն զալիսն արգամայ (Խոր.՟Բ. 48։)
Առ ժամայն ոչ խոնարհեալ ճղոյն. եւ նաի վայր քարշելով յանդգնաբար՝ բեկեալ եղեւ. (Եպիփ. ծն.։)
մ. ՔԱՐՇ, Ի ՔԱՐՇ. Արմատ Քարշելոյ, իբր Քարշումն, քարշմամբ, քարշելով ընդ գետին. ձգձգելով. բայիւ՝ ըստ յն. κατασύρω detraho. քաշելով, քաշքշելով, ի քաշ.
Զօրութիւնն՝ որ ի տապանակին, առեալ զվարսիցն դադոնայ՝ եբեր քարշ առ սեմսն. (Տօնակ.։)
Զխորհուրդսն բռնութեամբ յարձակմանն ի վայր արկեալ՝ ի քարշ արկցէ։ Որ ի քարշ արկեալ՝ ընդ վայրս զբանսն յածէ. (Փիլ. այլաբ.։ Եզնիկ.։)
Երկու երկու լծեցան, եւ առին ի քարշ. (Եղիշ. ՟Ը։)
Ախտից տոռամբ ձգելով ի քարշ։ Կապար մեղացն անկցին ի քարշ. (Շ. այբուբ. եւ Շ. յիշ. սողոմ.։)
Չկամեցեալ նոցա ի մեհեանն երթալ՝ ի քարշ անկանէին. (Ճ. ՟Գ.։)
Օձն փոխանակ ոտից՝ որովայնիւ եւ կրծիւք վարի՝ ի քարշ գնալով. (Փիլ. լին.։)
Մինչ առնուլ գնալ ի քարշ. (Պտմ. աղեքս.։)
Առեալ զսուրբն հռիփսիմէ սպասաւորացն բռնաբարլ մերթ վերամբարձ, մերթ ի քարշ. (Ագաթ.։)
Տանէին ի քարշ զկապեալսն. (Հ. կիլիկ.։)
Անուն երաժշտական խաղի. որ եւ ասի ՔԱՇ։ (Ոսկիփոր.։)