south wind;
the south;
արեւելեան —, south east;
արեւմտեան —, south west;
հողմ —ոյ, the south wind;
շնչէ —, it blows from the south.
sud, autan, vent du midi;
le sud, le midi;
արեւելեան —, sud-est;
արեւմտեան —, sud-ouest;
հողմ հարաւոյ, vent du midi;
շնչէ —, le vent du midi souffle.
cf. Հարաւակոյս.
to be beaten, struck, wounded;
to be smitten with, enamoured of;
to approach, to incline to;
— զագահութեան, to be avaricious, too fond of riches;
— զախտի, to addict oneself to vice;
— ի վերայ ուրուք, to assault, to attack;
— ի սէր ուրուք, to fall in love with to conceive a great affection for, to be desperately in love with;
ի գութ —, to be moved, touched with compassion;
ընդ զգայութիւնս —, to strike the senses;
— զիւիք, to tend do, to have the mind occupied with;
— յաստուածս օտարս, to idolize;
ի շահս կամ ի գնողս —, to traffic;
ընդ միտս —, to be understood;
այսր անդր —, to waver, to be unsettled, bewildered, in doubt, to hesitate;
— յոք, to incline to some one, to become too familiar or very friendly with;
ցաւ —նի որովայնիս, I have a stomach ache;
I have the colic;
հարաւ ի գեղ նորա, he was smitten with her beauty;
հարաւ ի մորմոք սիրտ նորա, his heart was filled with pain or grief;
երփն երփն —նէր ի նոցանէ, they shone brilliantly with many colours;
—նէր ի նոցանէ հոտ անոյշ, they spread a perfume around;
կարեվէր հարայ յոգիս, my heart was pierced with a hundred wounds.
fiery, igneous;
—ն անշէջ, hell, hellfire;
շրջմոլիկ —, night-fire, Will-o' the wisp, Jack-o' lantern, ignis fatuus;
— արկանել, վառել, to set on fire, to light, to kindle, to make a fire;
— հարկանել, արկանել, տալ, հրով or —բ դատել, to set fire to, to burn, to set on fire, to inflame;
ի — եւ ի սուր սպառել, մաշել զամենայն, to put every thing to fire and sword, to destroy by burning;
to chastise with fire and sword, to punish severely;
ի — այրիլ, տոչորիլ, to be burnt, consumed by fire;
իւղ արկանել զհրով, to add fuel to the flames;
— առնուլ, to catch or take fire, to fire or blaze up;
չառնուլ —, to miss fire;
— վարեալ բորբոքէր ի գաղղիա, all France was on fire, all in a blaze;
ի — ! ի — ! հարաւ զտանէ, fire ! fire ! the house is on fire !
առ սէր քո տայր զինքն or մատնէր զանձն եւ ի —, he would go through fire and water for your sake.
hémisphère;
հիւսիսային՝ հարաւային —, — boréal, austral.
cf. Հարաւակողմ.
être frappé, battu, blessé;
tirer sur une couleur;
se passionner, s'amouracher;
sortir, s'exhaler;
— ի սէր ուրուք, se prendre d'amour ou concevoir de la passion pour quelqu'un, en être épris;
ի գութ —, s'attendrir, se laisser toucher de compassion, être touché;
ընդ զգայութիւնս —, frapper les sens;
— գիւք, avoir l'esprit occupé de, s'attacher à;
հարաւ ի մորմոք սիրտ նորա, la douleur saisit son coeur;
հարաւ ի գեղ նորա, il fut frappé, épris de sa beauté;
կարեվէր հարայ յոգիս, mon âme, mon cœur fut percé;
ցաւ հարկանի որովայնիս, j'ai mal au ventre;
— յարտասուս՝ զամօթի՝ զահի, etc., cf. Արտասուք՝ Ամօթ՝ Ահ, etc.
Եւ ըզշնչումն՝ որ ի կողմանց հարաւական, խորշակ ջերմոյ լինել նշան՝ եւ տապական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Զի առ հարաւ ցածանալով՝ խոնարհական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Ի հասանել ջրհեղեղին, եւ վաղվաղակի ցածնուլ։ Ցածնու պատերազմ։ Արեգակն բարձրացեալ՝ առնէ ամառն. եւ ի կշիռն ելեալ՝ ցածնու. եւ ե՛ւս ցածեալ ընդ հարաւ՝ կազմէ ձմեռն։ Աւուրք չարութեան ցածնու առաջի նոցա, եւ ցածեաւ. (Եւս. քր. ՟Ա։ Երզն. մտթ.։ Վրդն. պտմ.։ Լմբ. սղ.։)
Որդւոցն Յովսեփայ սահմանք ամբառնան յԵրիքովէ ի լեռնակողմն։ Եւ ամբարձցին սահմանքն ի հարաւոյ Երիքովի ընդ հիւսիսի. (Յես. ՟Ժ՟Զ. ՟Ժ՟Ը։)
Մի՛ արատեսցէ զծառայս քո ամենաբիծ հարաւայնովն. (գուցէ որպէս խորշակաւ).( Ճ. ՟Ա.։)
Իսկ յայրեցեալ գօտին ի հարաւային կողմանն անդ։ Իսկ զայրեցեալ գօտի չափեցին վաթսուն մասն. (Շիր.։)
Ամենեցուն իշխան իսկ՝ եւ ծնօղն (Աստուած) աներեւան գոլով այլոց՝ բայց ի մտաց։ Ի նօտոսացն՝ այն որ յաներեւան բոլորէն լինի բերեալ (այս ինքն ի հարաւային բեւեռէ շնչէ)։ Ի ձեռն ումեմն աներեւան արարչագործութեան. (այս ինքն ճարտարութեան Փիգիայի). (Արիստ. աշխ.։)
Թէ ի հիւսիսի եւ թէ ի հարաւ առշեղեալ բեկանէր զճանապարհն. (Զքր. կթ.։)
Մեկնազէն բարբարոս գնդից խաւարասիրաց։ Ի խժականաց բարբարոս ազգաց։ Զհրէայն եւ զխուժն, զհնդիկն եւ զբարբարոսն։ Անարի բարբարոսս քան զտիկինն հարաւային. (Նար.։)
Եւ ի սմանէ զհարաւով բացագոյն՝ հովիտ իմն դաշտաձեւ։ Ճամբարն երուանգայ էր բացագյն ի քաղաքէ նորին. (Խոր. ՟Ա. 15։ ՟Բ. 43։)
Եդովմ՝ առեալ ի հայ լեզու՝ կոչի բոցագոյն, եւ հողեղէն։ Արփի բոցագոյն։ Բոցագոյն է աշունն. քանզի յետ տարեւորականին անցեալ կայ՝ զրաձեւն ցրտացուցանելով։ Առ գարնանային ժամանակաւն բոցագոյն հարաւ սովորեաց ի վերայ անկանել. (Փիլ.։)
Մինչեւ ցնոյն դարձուածսն եփրատայ ի հարաւ կոյս. (Խոր. աշխարհ.։)
Մովսէս բարձրացոյց զօձն. հայեցեալ ի խորհուրդն, ի պղնձոյ առնէ կռանահարաւ առանց ըաղապարի. (Վրդն. աւետար.։)
Եհար զդդմենին, եւ ցամաքեցաւ։ Հարայ ես որպէս խոտ։ Եհար կարկուտն յամենայն երկիրն եգիպտացւոց։ Հարից զամենայն սահմանս քո գորտիւ։ Հարցէ զքեզ տէր կեղով։ Հարին կուրութեամբ կամ շլացութեամբ։ Հարի զքեզ ապականութեամբ։ Հար կարկտիւ զայգիս նոցա։ Եհար տէր զմանուկն։ Հարաւ այս չար յաստուծոյ ի վերայ սաւուղայ։ Հա՛ր հարուածովք քով։ Ի մեծամեծ հարուածս հարկանէին զհեղիոդորոս։ Արագ արագ եհար զիս ի ծնունդս.եւ այլն։
Պնդագոյնս յառաջնում թղթի անդ հարաւ ընդ նոսա։ Վասն այնորիկ խնդամ, զի հարկանիմն ընդ ձեզ. (Ոսկ. ՟բ. կոր.։)
Հարաւ յաստուածս օտարս. (Մաղ. ՟Բ. 11։)
դիմազ. ՀԱՐԿԱՆԻ հարաւ. դիմազ. Գայ. դիպի, կամ ի վերայ հասանէ. լինի. համակէ. զգածէ. եւ Ի վեր երեւի. գալ, դպչիլ.
ՄԷՋՕՐԵԱՅ ա. Որ ինչ հայի ի միջին ժամանակ տուընջեան. μεσημβρινός meridianus, meridialis. որ եւ ՀԱՐԱՒԱՅԻՆ, զի ի մէջօրէի արեգակն է ի կէտ հարաւային բեւեռի. կէսօրուան.
ՄԻՋՕՐԵԱՅ ՄԻՋՕՐԷ. μεσημβρινός meridianus, -nalis. որ եւ ՄԻՋՕՐԷԱԿԱՆ. որպէս Հասարակօրեայ, եւ Հարաւային.
ՄԻՋՕՐԵԱՅ ՄԻՋՕՐԷ. գ. μεσημβρία meridies. Կէս կամ հասարակ օր. ճաշաժամ. եւ Հարաւ. զի յայն կողմն լինի արեգակն զմիջաւուրբ.
Թեման միջօրեայ կարդացեալ, որ ըստ եբրայականին հարաւ համբաւեալ. (Նար. խչ.։)
ՍՈՒԶԱԿԱՆՆ գ. կամ սուզական կետ. Հակակայ եթերական կամ գագաթային կիտի՝ կողմն երկնի ընդ երկրաւ, եւ հարաւային բեւեռ աներեւույթ մեզ.
Ի հարաւայինն խոնարհի ի սուզականն։ Ընդ ձմեռային շաւղօք յաներեւակն եւ ի սուզականն կոյս. (Խոր. աշխարհ.։)
Հաստատաբար զդէմս մեր դարձուցանելով՝ ի հարաւակողմ անդր ամպաչուեմք. (Լծ. եւագր.։)
Նըմա դշխոյն հարաւային՝ եկն ի տեսիլ ըղձմամբ սրտին, քեզ քառանկիւն կողմ աշխարհի՝ անտեսաբար երկիր պագին. (Յիսուս որդի.։)
Ասպատակաւորք ասպատակեցին ի մեզ։ Դարձան արք Իսրայէլի ասպատակեալքն զհետ այլազգեացն։ Ասպատակէին ի վերայ գեսերացւոյն։ Եւ ամաղէկ ասպատակեաց ի հարաւակողմն եւ ի սիկելակ. ( Յոբ. ՟Ա 7։ ՟Ա. Թագ. ՟Ժ՟Է 53։ ՟Ի՟Է 8։ Լ. 1։)
Ճեմեցուցանեն զվէտս վէտս ալեացն, որ աշտիճանիցին ի ջուրցն ծիծաղելոյ։ Սկսանի արեգակն աստիճանել եւ ելս առնել ի հարաւակողմն, կողմանց։ Եղծանէ զաստիճանեալ կարգսն։ Դիրք եւ գնացք աստեղացն ի մէջ միմեանց աստիճանեալք. (Վեցօր.։)
Արագընթաց ազգ հարաւոյ. (Յհ. կթ. (քանզի եւ Արաբացի, եւ Տաճիկ՝ նշանակեն արագընթաց։))
Յարեւմտից հարաւոյ. (Յհ. կթ.։)
որ եւ ԱՇԽԱՐՀԱՏԻԿԻՆ. Թագուհի. դշխոյ։ ի լս. հին աւետ. վասն դշխոյին հարաւոյ։ cf. ԱՐՔԱՅԵԱՆ, (տիկին)։
Որ ի ստորին աշխարհին հարաւոյ բնակեալք իցեն՝ սահմանակիցք բոցաշունչ աշխարհին. (Վեցօր. ՟Զ։)
Գազանասցի թագաւորն հարաւոյ։ Գազանացեալ սրտիւ. (Դան. ՟Ժ՟Ա. 11։ ՟Բ. Մակ. ՟Ե. 11։)
Բնակելոյ ի լեռնակողման, եւ ի հարաւ, եւ ի դաշտավայրս. (Դտ. ՟Ա. 9։)
Բառ յն. էւրօ՛նօդօս. εὑρόνοτος Հողմ ձմերային շնչեալ յարեւելից հարաւոյ. (Արիստ. աշխ.։)
Զահի հարաւ յակոբ, եւ զատոյց զժողովուրդն՝ որ ընդ նմա էր։ Ասէ եսաւ. իսկ թողից առ քեզ ի ժողովուրդենէ աստի՝ որ հնդ իս են. (Ծն. ՟Լ՟Բ. 7։ ՟Լ՟Գ. 15։)
բառ յն. Լիվօնօդօս. Նօտոս լիբիական. այսինքն հողմն հարաւային ի լիբիոյ՝ իմա յափրիկէէ շնչեալ.
Սուրբ խաչիւս տեառնագրեսցուք, զարեւմտեան կողմանս օրհնեսցուք. զաւետարանս ի վեր ամբարձցուք, սորին բանիւ խաչակնքեսցուք։ Զհարաւային գաւառս այս օրհնեա՛, քոյին շնորհիւ զսա խաչակնքեա՛։ Զքրիստոս յիշէ, յօգըն կոչէ, զդէմս երեսաց խաչակնքէ. (Գանձ.։)
Ի հարաւային կիսագնդէն. (Խոր. աշխարհ.։)
ՀԱՍԱՐԱԿԱԾ. ἱσημερία aequinoctium. Ծիրն երկնից միջին, ընդ հարաւ եւ ընդ հիւսիս, եւ անցք արեւու ընդ այն ծիր, որով լինին տիւ եւ գիշեր հաւասա. զուգօրութիւն. նիվրուզ տե՛ս եւ ՀԱՍԱՐԱԿԱԾԻՐ.
Օր երկայն կամ հաւասար ընդ տիւ եւ ընդ գիշեր. եւ Միջօրէ. հարաւ.
ՀԱՐԱՒԱԲԵՐ կամ ՀԱՐԱՒԱԲԵՐՁ. Որ ընդ հարաւ բերի, կամ բարձրանայ.
Առ հարաւային լուսոյն առկայիլ հարաւաբեր (կամ հարաւաբերձ) արեգականն արդարութեան լուսափայլ. (Անան. ի պետր.։ եւ Տօնակ.։)
cf. ՀԱՐԱՒԱՅԻՆ.
Եւ զշնչումն որ ի կողմանց հարաւական։ Ի հիւսիսոյ իջեալ հարաւական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
ՀԱՐԱՒԱՅԻՆ νότιος australis, austrinus. որ եւ ՀԱՐԱՒԱԿԱՆ. Սեպհական կողմանն եւ հողմոյ հարաւոյ. որ կայ ի հարաւոյ կողմանս.
Հարաւային դուռն, կամ բաժին. (Եզեկ. ՟Խ՟Բ. 16։ ՟Խ՟Է. 19։)
Հարաւային զօրք. (Խոր. ՟Բ. 5։)
Կատարեցեր զընթացս քո արիաբար յազգացն հարաւայնոյն. (Շար.։)
Շնչումն հարաւային ջերմութեան։ Ի հարաւային շնչեալ խորշակախառն հողմոյն. (Նար. ՟Ե։ Իգն.։)
Խայծեսցի խաղող ի հարաւունս։ Յորժամ զպտուղ ունկնդրութեան հայցիցէ, հարաւունս կոչէ. (Ամովս. թ՝. 13։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 22։)
Զկալ եւ զհունձս. եւ զորթ եւ զհնձան, եւ զհարաւունս. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 11։)
Իբրեւ զհարաւս քաղցրաշունչ եւ հոգեհնչօղ եւ աստուածախօս վարդապետութեամբն իւրեանց. (Նար. յովէդ.։)
Մահաշունչ հարաւահողմ խաբէութիւն. (Յհ. կթ.։)
Մերով սովորական մատնէհարաւն դրոշմեալ ամրապէս. (Մաշտ. ջահկ.։)
Մերով սովորական մատնէհարաւն դրոշմեալ ամրապէս. (Մաշտ. ջահկ.։)
Յանզգայեալ կան ախտի (յն. անզգայաբար)։ Յանզգայեալ հարաւ այնուհետեւ ի սէրն Քրիստոսի (այսինքն վառեալ ամենայն ոգւով). (Ոսկ. մ. ՟Ա. 6։)
Կիսապար դիմեալ ընդ հարաւ յարափոխ յեղեղուկ սահման. (Շիր.։)
(Օրինակաւ երկնային զարդու) ըստ հարաւային մասանցն պարայածելաք՝ յեդեսացւոցն հասանէաք քաղաք. (Խոր. ՟Գ. 62։)
Շուրջ զխորանաւն պարսպաձեւ առագաստ առնել, հարիւր կանգուն ընդ հարաւ, եւ եւ հարյուր հիւսիւսի, եւ յիսուն ընդ արեւելս, եւ յիսուն ընդ արեւմուտս. (Նախ. ել.։)
Որպէս հողմ հարաւոյ անդ հասեալ՝ փլուցանէր զսառնակոյտ հրապարակսն. (Ճ. ՟Ա.։)
Լուաւ դշխոյն հարաւոյ ի վաճառապետացն սողոմոնի. (Եփր. թագ.։)
Ամբակում վերագոչէ, աստուած ի հարաւոյ եկեսցէ. (Զքր. կթ.։)
Զկառս իմն լծեալ ի չորից երիվարաց զաշխարհս տեսանեմք, ի ջերմութեան, ի ցրտութենէ, ի ցամաքութենէ, եւ ի խոնաւութենէ։ Իբրեւ գարնանային հարաւահողմն զձմերայնոյն ժամանակ ցրտութեան ի բաց մերկանայր. (Եզնիկ.։ Յհ. կթ.։)
Թերեւս կարասցեն զերծանել յայն անդնդապտոյտ ահագնեռանդ բարկութեանց հարաւայնոյ. (Ուռպ.։)
Ցորեանն եւ հաճարն ոչ հարաւ, զի ոչ էր բուսեալ. քանզի անագանավար էին։ Հաճար եւ ցորեան չհարան, քանզի անագանավար էին. (Եփր. ել.։ Կիւրղ. ել.։)
Գարնանաբեր ժամանակ, կամ հնչումն հարաւային հողմոյ, կամ ծաղկանոց, սաղարթ, հեղեղատ. (Լաստ. ՟Գ։ Շար.։ Լաստ. ՟Ժ։ Սկեւռ. լմբ.։ Շ. եդես.։)
Բազումք ի սոցանէ ի միջօրեայն կոյս թաւալագոյնք են (այսինքն ընդ հարաւ հային)։ Սկիզբն՝ կատարումն խնդրէ, եւ կատարածն ի սկիզբն կոյս թաւալագոյն է։ Յայնկոյս թաւալագոյն եղեալ, ի բաց դարձեալ լինի ի չարէն. (Փիլ. նխ. ՟Բ։ Փիլ. լին. ՟Ա. 55. 61։)
Եւ շուք երկրիս ի միոջէ կողմանական, ի հարաւոյ կամ հիւսիսոյ դիմակական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
ՀԱՐԱՒԱԲԵՐ կամ ՀԱՐԱՒԱԲԵՐՁ. Որ ընդ հարաւ բերի, կամ բարձրանայ.
Առ հարաւային լուսոյն առկայիլ հարաւաբեր (կամ հարաւաբերձ) արեգականն արդարութեան լուսափայլ. (Անան. ի պետր.։ եւ Տօնակ.։)
ՀԱՐԱՒԱԿՈՂՄ եւ ՀԱՐԱՒԱԿՈՂՄՆ. Կողմն հարաւոյ. հարաւ. միջօրէ.
Ընդ հարաւակողմ յերկայնութիւն։ Որ իջանէ ի հարաւակողմն։ Քաղաքք որ ընդ հարաւակողմն, եւ այլն։ Բեթղահէմ ի հարաւակողմ կայ երուսաղէմի. (Զքր. կթ.։)
Եւ ա. իբր Հարաւակողմեան. հարաւային.
Ընդ հարաւակողմն կոյս. (՟Ա. Մնաց. ՟Ի՟Զ. 15։)
Ի հարաւակողմ կուսէ։ Ի հարաւակողմն տեղին. (ՃՃ.։)
cf. ՀԱՐԱՒԱԿՈՂՄՆ.
Պաղեստինացւոց աշխարհն ի հարաւակոյս պարսից կայ. (Ճ. ՟Գ.։)
Տարածի ի սեփտէէ ի հարաւակոյս. (Խոր. աշխարհ.։)
Էր եւ ի հարաւակուսէ դուռն. (Նչ. եզեկ.։)
Հողմն հարաւային.
Հարաւահողմ վնասակար. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Առաւել՝ ա. իբր հարաւահողմեան. եւ Սեպհական հարաւային ազգի արաբացւոց.
Աւուրք ջերոտ հարաւահողմն գարուն դրանցն բանալոյ. (Ագաթ.։)
Հարաւահողմ մահաբեր խորշակ։ Մահաշունչ հարաւահողմ խաբէութիւն։ Ի հարաւահողմ խաբէութենէ հեթանոսաց։ Որ ի հարաւահողմն հագարու հասին. (Յհ. կթ.։)
ՀՈՂՄԱՀԱՐԻԼ. Իբրու հողմահարաւ զովանալ, կամ վանել զճանճս. հովահրիլ, հովթըփիլ, ճանճերը քշել.
Արեգակն՝ հարաւաբնակ, ձմեռնատանջ, ամառնակէզ. (Գիւտ թղթ. առ վաչէ։)
Ի փորձութեանցն, որ ի մականդաւորացն հարաւային. (Մագ. խ.։)
μεσημβρίνις meridianus, -nalis. Միջօրային. միջօրեայ. հասարակ աւուր, եւ հարաւային. միջօրական.
Միջօրէական գիծ, կամ շրջանակ։ Ընդ հարաւակողմն միջօրէական գծին։ Յայրեցեալ գօտւոյն, զոր կոչեն միջօրէական գիծ. (Խոր. աշխարհ.։)
Տեսեալ իսկ եղեւ մեզ յերեսաց հարաւոյ յոգնածախող տանջանարանք. (Յհ. կթ.։)
Հարաւ յորդաշունչ բռնութիւն յօդս բարբառի. (Վեցօր. ՟Զ։ եւ Շիր.։)
Նոր արեւ հարաւ ի նորազուարճ առաւօտի։ Նորազուարճ խնդութեամբ բերկրեա՛ ցնծալով սուրբ եկեղեցի։ Նոր իմն աւետեաց բարբառ՝ նորազուարճ ձայնիւ այսօր գոչէր Գաբրիէլ իւղաբեր կանանցն. (Շ. տաղ.։)
Տարակուսելով տարակուսեսցի երկիր։ Զահի հարաւ յակոբ, եւ տարակուսեալ էր։ Որդիքն ձեր տարակուսեալք, որ ննջեն ի կիցս ամենայն ճանապարհաց։ Յանաբժշկական ցաւս սրտից տարակուսելոց։ Կարօտեալք, այլ ոչ տարակուսեալք։ Տարակուսեալ եմ ես վասն ձեր.եւ այլն։
Հանդէպ հարաւոյ քաղաքաբերդին վանի։ Էր ի սահմանս քաղաքաբերդին ռաբանայ. (Արծր. ՟Ա. 10։ Ուռհ.։)
Հարաւոյն, որ լոյս է եւ ջերմն եւ գարնանագործ, աղօթէ գալ. (Վրդն. երգ.։)
Հայր ձեր ընդհարաւ ընդ իս. (Ծն. ՟Լ՟Ա։ Ընդհարցի մանուկն ընդ ծերոյն. Ես. ՟Գ։)
Հայր ձեր ընդհարաւ ընդ իս. (Ծն. ՟Լ՟Ա։ Ընդհարցի մանուկն ընդ ծերոյն. Ես. ՟Գ։)
Զհարաւ հարթ թանձրայատակ զառ ի հետս. (Վանակ. յոբ.։)
Ի հարաւային շնչեալ խորշակախառն հողմոյն. (Իգն.։)
Արեգակն հասեալ ի կիսագնդին կամարին հարաւային մասինն հասարակակէտ. (Տօմար.։)
ՀԱՐԱՒԱԿՈՂՄ եւ ՀԱՐԱՒԱԿՈՂՄՆ. Կողմն հարաւոյ. հարաւ. միջօրէ.
Ընդ հարաւակողմ յերկայնութիւն։ Որ իջանէ ի հարաւակողմն։ Քաղաքք որ ընդ հարաւակողմն, եւ այլն։ Բեթղահէմ ի հարաւակողմ կայ երուսաղէմի. (Զքր. կթ.։)
Եւ ա. իբր Հարաւակողմեան. հարաւային.
Ընդ հարաւակողմն կոյս. (՟Ա. Մնաց. ՟Ի՟Զ. 15։)
Ի հարաւակողմ կուսէ։ Ի հարաւակողմն տեղին. (ՃՃ.։)
Առակելով զմոլորակացն՝ իւրաքանչիւր ըստ հարաւային մասանցն պարայածումն. (Փիլ. ել. ՟Բ. 79։)
Եղեալ օդ քաղցրաշունչ, որ եբաց զմասն ինչ կտաւոյն։ Փոխանակ քաղցրաշունչ օդոյս։ Զօգս քաղցրաշունչս։ Սիւք հողմոց քաղցրաշունչ սնուցանէ զբոյսս։ Այս քաղցրաշունչ հողմս հարաւային. (Փարպ.։ Պիտ.։ Վեցօր. ՟Ե։ Ագաթ.։ Լմբ. սղ.։)
Աշխարհս չորեքեզերեան ունելով ձեւ, յարեւելս եւ յարեւմուտս, ի հիւսիս եւ ի հարաւ. (Շ. բարձր.։)
Բնութիւն արմատոյն այնորիկ ցամաքեցուցիչ զօրութիւն ունի։ Արեգակն առանց օդոյ խառնուածոյն այրիչ եւ ցամաքեցուցիչ է։ Հուր ջծոյ ցամաքեցուցիչ։ Այրս ցամաքեցուցիչ հողմոյս ասէր հարսնն, թէ արի՛ հիւսիս, եւ ե՛կ ի հարաւ. (Վեցօր. ՟Թ։ Եզնիկ.։ Բրսղ. մրկ.։ Լմբ. սղ.։)
Եղեալ օդ քաղցրաշունչ, որ եբաց զմասն ինչ կտաւոյն։ Փոխանակ քաղցրաշունչ օդոյս։ Զօգս քաղցրաշունչս։ Սիւք հողմոց քաղցրաշունչ սնուցանէ զբոյսս։ Այս քաղցրաշունչ հողմս հարաւային. (Փարպ.։ Պիտ.։ Վեցօր. ՟Ե։ Ագաթ.։ Լմբ. սղ.։)
Սաղովմոն զառակահարցուածսն դշխոյին հարաւոյ վաղվաղակի լուծանէր։ (Ածազգ. ՟Թ։)
Պետք հարաւային բռնակալութեանն. (Ճ. ՟Ա.։)
ἁνταρκτικός (իբր հակարջային). antarcticus;
urso, vel septentrionali oppositus Դէմ ընդ դէմ գտեալն հիւսիսային բեւեռի երկնից. այն է կէտ հարաւային՝ մեզ աներեւոյթ.
Յայսոցիկ յանշարժ յերկու կէտիցս ... միւսն ընդ երկրաւ միշտ թագուցեալ լինի ըստ հարաւային վայրին՝ դերհիւսիսական ասացեալ. (Արիստ. աշխ.։)
Ձմեռն այսպէս լինի, յորժամ արեգակն ի հարաւ մշտնջենաւորէ զգնացս իւր. (Վեցօր. ՟Զ։)
ծաւալեցուցանել զշնորհս, կամ զհարաւ բանին, կամ զլոյս եւ այլն. (Եփր. աղ.։ Խոր. հռիփս.։ Փարպ.։)
Ձմեռն այսպէս լինի, յորժամ արեգակն ի հարաւ մշտնջենաւորէ զգնացս իւր. (Վեցօր. ՟Զ։)
Հարաւոյ կողմանէ։ Հայրենի ծոցոյ ճանապարհորդեալ։ Զխոցուած կողիցս հաւատ նմին ետու շօշափել։ Եւ իմ զերծեալ հաղբից նոցին. այսինքն ի հարաւոյ, ի հայրենի, ի հաւատ, ի հաղբից։
Այլ քանզի կրկնաձայն եւ հոմաձայն է մեզ աւ, զի նախ քան զայլ ձայնաւոր՝ կամ ի վախճան բառից թաւ հնչէ որպէս մօտ ի ավ, զոր օրինակ աւագ, աւազան, աւետիք, աւիշկ, հարաւ, ցաւ. եւ այլն. առ ի գիտել՝ թէ եբր գրի իբր օ՛, սկսան ոմաք ի վերայ տառիս աւ ՝ դնել զյունական ω , օ՛մեկա. Վասն զի տեսին առ հինս եդեալ զայն երբեմն ի վերայ վանկիս ով, ի նշանակ՝ թէ այն վանկ ըստ յունաց գրի տառիւս . ω , օ՛մէկա։ Այլ ելին եւ անհմուտ գրիչք, որ կարծելով թէ ձեւդ օ, յամենայնի լնու զտեղի տառիցս աւ, փոխանակ գրելոյ՝ Դաւիթ, զաւակ, ցաւ, եւ այլն. Գրեցին՝ Դօիթ, զօակ, ցօ, եւ այլն. որպէս համառոտագրութիւն։
Այգն առակ օրինակի է զգալի լուսոյ։ Առաքինութիւն ծագեալ յոգւոջ (արեգակնաբար՝) զայգն իւր ծագէ, եւ զլոյս առաքէ։ Այգ դեռեւս խորին է, զայլս ոչ կարի քաջ տեսանել կարացեալ։ Արեգակն յորժամ եղիցի առ այգն (այս ինքն մօտ ի ծագել յարեւելից ընդ այգն) եւ կամ առ միջօրեայն (հարաւակողման), ցրտացուցանելով երկայն հեռաւորութեամբն զհիւսիսային կողմն ապականեաց. (Փիլ. ել. եւ այլաբ. եւ նխ. ՟Բ։)
Ի ձախ դեհէ։ Յո՛ր դեհէ որ լինի։ Ի հարաւոյ դեհէն. (Վստկ.։)
Դաղմատիա է յարեւելից գաղղիոյ, առ երի գերմանիոյ։ Իտալիա է յարեւելից գաղղիոյ, առ երի դաղմատիոյ ի հարաւոյ կուսէ։ Վասպուրական ի մտից կայ պարսկահայոց, առ երի կորճէից։ Արձախ յերիկալով սիւնեաց։ Բաբելացիք յերի կալով միջագետաց առ դկլաթաւ. (Խոր. աշխարհ.։)
Ընդ արեւելս. ընդ արեւմուտս. ընդ հիւսիս, ընդ հարաւ. ընդ տիեզերս, ընդ հանուր. ընդ փողոցս, ընդ հրապարակս. եւ այլն։
ԾՈՎ կոչի ի սուրբ գիրս եւ Արեւմուտք, զի միջերկրականն ծով է յարեւմտից կուսէ պաղեստինու. Տե՛ս (Ծն. ՟ժգ. 14։ ՟գ. թգ. ՟է. 25։ Եզեկ. ՟Խ՟Ը. 18։ Դան. ՟Ը. 4։ Այլ ի Սղ. ՟Ճ՟Ղ. 3.) դնի փոխանակ հարաւոյ. զի ի հարաւակողմն հրէաստանի անկանի կարմիր ծովն, մեռեալ ծովն, եւ օվկիանոսն գլխովին.
Դիտեմ դիտանոց՝ դէմ հարաւոյ ճեմ, ճեմ պատմուճանի բոսորայնոյ գոյն։
Դեւն զճչի հարաւ. (Եւագր. ՟Ժ՟Ա։)
Մաւրիտանիա տարածի ի հարաւակոյս առ ի շեղ զելիւք. (Խոր. աշխարհ.։)
Ճարճատիւն հարաւ ամենայն ջղացն։ Ջղացն յուղեգնացութեանն յաւէտ ձգեցելոյ. (Եղիշ. ՟Ը։ Յհ. իմ. երեւ.։)
Ի սարոյն որ իջանէ ի հարաւակողմն։ Ի սարոյ ծովուն, եւ յեզերէ յորդանանու։ Ի սար ծովուն աղւոյ. (Յես. ՟Ժ՟Է. 2. 5. ՟Ժ՟Ը. 19։)
Պատիցին սահմանքն ձեր ի հարաւոյ ընդ սարն ակրաբինայ։ Դէմ յանդիման սարոյն մեծի հրէաստանի. (Թուոց. լի. 4։ Յուդթ. ՟Գ. 14։)
Գործեաւ վայելչականաւ փայտի անօթոյ (այսինքն ժամահարաւ) սաստիկս որոտացեր. (Նար. ՟Ղ՟Բ։)
Արեդ, որպէս թէ յառնեն բոյսք. (կամ) Արի՛ ասէ հիւսիսի, եւ ե՛կ հարաւ. որ է գարնան ամիսն. (կամ) Արեգակն, մեծ ակն ասի, կամ լուսոյ ակն։
Գարին հարաւ.. զի գարին յոճ կայր։ Երկիր ցորենոյ եւ գարւոյ։ Հնձոցն գարեաց։ Լի գարեաւ. (Ել. ՟Թ. 31։ Օր. ՟Ը. 8։ Հռութ. ՟Բ. 23։ ՟Ա. Մնաց. ՟Ժ՟Ա. 13։)
Ընդ ո՛ր կոյս կամի հայեցուցանել։ Յո՛ր կոյս եկ միտք ուղղչին կամիցին։ Յայլազգեաց կուսէ։ Ի ծովակողմն կուսէ։ Ի հարաւակողմն կուսաց։ Դարձաւ ի թիկունս կոյս։ Որ ոչն է ընդ մեզ հակառակ, ի մեր կոյս է։ Եթէ աստուած ի մեր կոյս է. եւ այլն։
Հողմ հարաւոյ։ Իբրեւ զյարդ առաջի հողմոյ։ Ածից չորս հողմս ի չորից կողմանց երկնից։ Ի վերայ թեւոց հողմոց։ Հողմ ո՛ւր կամի՝ շնչէ։ Շնչեցին հողմք.եւ այլն։
Ի ձեռանէ թափչին ձաղկաւ հարաւ, եւ մեռաւ. (Եւս. պտմ. ՟Բ. 1։)
Հարաւ ի վերայ ամիրային, եւ ճկռովն հարկանէր զուսովն։ Ապլղարիպն պողովատիկ ճկռովն հարկանէր զերկաթի դուռն քաղաքին, եւ պատառեալ զերկաթն՝ եւ այլ դեհն անցուցանէր. (Ուռհ.։)
Որ արար զբազմաստեղսն, եւ զգիշերաւար, եւ զայլն, եւ շտեմարանս հարաւոյ. (Յոբ. ՟Թ. 9։)
Արասցե՛ս սրահ ի խորանին ի կողմ հարաւոյ, եւ զառագաստ սրահին ի բեհեզոյ մանելոյ։ Շինեաց զսրահն ներքին երեքկարգեանս յանտաշից։ Սրահ մի կամարակապ։ Ի սրահին մեծի։ Ի սրահին միջնում։ Իբրեւ եղեւ միջամուտ սրահիցն, զդրունսն առին զարտաքինս։ Ի պարտէզս եւ ի սրահս իւրեանց։ ժողովեցան ի սրահ քահանայապետին.եւ այլն։
Ի հարաւոյ ականջն (ովկիանոսի) գնացք մարդկան. (Շիր.։ եւ Վրդն. ծն.։)
Անարի բարբարոսս քան զտիկինն հարաւային. (Նար. Բ։)
Եթէ ի քումմէ՞ իմաստութենէ եկաց բազէ տարածեալ զթեւս՝ անշարժ դիտել ընդ հարաւ. (Յոբ. ՟Լ՟Թ։)
Պատշգամքդ՝ որ են ընդհարաւ՝ հանդէպ բացատացն. (Եզեկ. ՟Խ՟Բ. 13։)
ԲԵՒԵՌ. որպէս ἅξιν axis Առանցք երկնից անշարժ. ... որ են կրկին կէտք ընդ հիւսիս եւ ընդ հարաւ, զորովք հոլովին օրըստօրէ տիեզերք ողջոյն։ Հիւսիսային բեւեռն երեւի մեզ յաստեղատանն փոքր որջոյ. որոյ հակադրեալն ծածկի ի տեսոյ մերմէ։
Դիմեալ յեդեմեան դիտէն՝ ճեմ հարաւային գոլով, ժողով յոքնահայլ խմբից՝ խիտ առ խիտ դիմիւ ելեալ. (Նար. տաղ արմաւ.։)
Դշխոյն հարաւոյ. (Մտթ. ՟Ժ՟Թ. 42։)
Թեման թարգմանի միջօրեայ (կամ հարաւ). (ՃՃ.) (արաբ. թէյմէն)։
Անկցին ի կողմանէ քումմէ Հազարք։ Ընդ չորս կողմանս սրահին։ Յաջմէ կողմանէ տաճարին։ Ի կողմն արեւելից։ Յարեւելից կողմանէ։ Ընդ կողմն հիւսիսի։ Ի հարաւոյ կողմանէ։ Ի չորեցունց կողմանց նորա։ Ի կողմանս տապանակին.եւ այլն։
նոքա կողմանքն երկոքին։ Անկան ի կողմանցն նիկանովրայ։ Ի կողմ հարաւոյ։ Յոր կողմ եւ յուսացեալ իցէ։ Յո՛ր կողմն դիմէր հողմն։ Ոչ ինչ հոգայ ի տանէ կողմանէ այր նորա։ Եղիցի յինէն կողմանէ այոն այո, աւ ոչն ոչ։ Ի ձեր կողմն է։ Դարձեալ ի կինն կողմն։ Ամպ մեծ ի կողման նմա (կամ նորա)։ Որք ոչ ի տեառն կողմն լինէին.եւ այլն։
Ի վերնատունն հնչեալ հողմաձայն հնչմամբ։ Ի հնչել հարաւային հողմոյն։ Մինչեւ հնչեալ հողմոյ ուժգին։ Սառնամանիք ցրտոյ հնչեն յոյժ խստական. (Շար.։ Իգն.։ եւ Նար. երգ.։ Յիսուս որդի.։ Երզն. ոտ. երկն.։)
Զամենեցունց հուր հարաւ, հրդեհ վառեցաւ. (Ոսկ. եփես.։)
ՆՕՏՈՍ կամ ՆՈՏՈՍ. ռմկ. լօտօս. Բառ յն. նօ՛դօս. νότος , այսինքն Հարաւ. հողմն հարաւոյ. notus, auster, ventus humidus et pluvialis.
Եթէ հողմ շնչէր (կամ հնչէր)։ Շնչեսցեն հողմք։ Ե՛կ հարաւ, շնչեա՛ ի պարտէզ իմ։ Ի շնչել հարաւոյն։ Իբրեւ զհողմ որ ցօղագին շնչիցէ։ Ոգի տեառն շնչեաց ի նա։ Շնչեաց ի նոսա, եւ ցամաքեցան.եւ այլն։
Ձիք աշխէտք եւ պիսակք եւ սպիտակք։ Ձիք պէսպէս պիսակք։ Պիսակքն ելանէին ընդ երկիր հարաւոյ. (Զաք. ՟Ա. 8։ 3. 6։)
Երկն հասին աւուրք ջերոտ հարաւակողմն գարուն գրանցն բանալոյ։ Դրունք գարնայնոյ բացան, եւ աւուրք ջերոտք զտեղի փոխաբերեցին. (Ագաթ.։ Յհ. կթ.։)
Սփռեաց, եւ ետ աղքատաց։ Սփռեաց ամպ՝ հովանի առնել նոցա ի տուէ։ Սփռեցից ի վերայ նորա զվարմ իմ։ Սփռիցի հարաւ ի ներքոյ երկնից. եւ այլն։
Հանէ՛ք զնա արտաքս. եւ տանէին զնա։ Տարաւ ի բաբելոն։ Տարաւ զնոսա առ արքայն բաբելոնի ի դեբլաթա։ Տանիցի՞ս զիս ի սահմանս նոցա։ Առաջի դատաւորաց եւ թագաւորաց տանիցին զձեզ վասն իմ։ Զի՞նչ տանիցիմք առնն աստուծոյ. չիք ինչ՝ տանել առնն աստուծոյ։ Տարաւ զիս ընդ կողմն հարաւոյ։ Տանել ի գերութիւն։ Փրկեա՛ զորս տանին ի մահ. եւ այլն։
Յինքն տհարաւ զտերութիւն. այսինքն կալաւ. (Եղիշ. ՟Զ։)
Ամենայն զօրութեամբ ցո՛ւնց տուր (ի կորզել զքեզ ի միջոյ սառին). իբրեւ ցունց ետ, հարաւ ագին ի պազն. (Ոսկիփոր.։)
Գնացին յաշխարհն իւրեանց։ Եկն յայնկոյս ծովուն յաշխարհն գերգեսացւոց։ Զի մի՛ առաքեսցէ զնոսա արտաքս քան զաշխարհն (զայն)։ Տրաքոնացւոց աշխարհին։ Որ հայէր ընդ հարաւակողմն, եւ ընդ աշխարհն. եւ այլն։
Հողմ հարաւոյ առ զմարախն։ Հոգի տեառն առնուցու զքեզ յերկիր, զոր ոչ գիտիցեմ։ Հողմք առցեն զնոսա. եւ այլն։
Կաթսայն որ յերեմիայի յեռանդն ցուցաւ, որ ի հիւսիսոյ ի հարաւ ձգէր յայնժամ զցնցուղս եռանդեան, այժմ ի հարաւոյ ի հիւսիսի ահագին եռանդեամբ. (Լաստ. ՟Ժ՟Ը։)
(խորշելի, կամ խորշօղ օդ) καύσων aestus, ardor ἁνεμοφθορία venti vel aeris correptio. վր. եւս խորշակի. Սաստիկ տապ, տօթ. եւ Տապագին հողմ հարաւոյ, եւ վնասակարութիւն նորին, կամ խորշակահարութիւն.
Առցէ զնա խորշակ։ Հողմոյ խորշակի։ Հողմ խորշակի ցամաքեցոյց զշառաւիղս նորա։ Եփրեմ այս չար զհետ եղեւ խորշակի։ Ածցէ ի վերայ նորա տէր հողս խորշակի յանապատէ, եւ ցամաքեցուսցէ զերակս նորա։ Յորժամ հարաւ շնչեալ, ասէք թէ խորշակ լինի։ Ծագեաց արեւ հանդերձ խորշակաւ, եւ ցամաքեցոյց զխոտն։ Հարցէ զքեզ տէր խորշակաւ։ Հարի զձեզ խորշակաւ.եւ այլն։
Շնչեաց ի մեզ հարաւակողմ մահաբեր խորշակ. (Յհ. կթ.։)
Խորշեցաւ մերժեցաւ հեռացաւ, եւ այլ ոչ կամէր տեսանել զերեսս նորա։ Խորշէին գարշէին, եւ զնոսա պիղծ համարէին։ Զահի հարաւ ամենայն ժողովուրդն, խորշեցաւ եկաց ի հեռաստանէ։ Ոչ խորշեսցի ի քէն։ Խորշէր զօրն մտանե ի քաղաքն, որպէս խորշիցի զօր ամաչեցեալ։ Երկիւղիւ տեառն խորշի ամենայն ոք ի չարէ։ Յայնց խորշեցաւ սատակիչն։ Խորշեա՛ ի նոցանէ, եւ խորշեա՛ անտի։ Ոչ խորշեցայ ի պատմելոյ ձեզ զամենայն կամս աստուծոյ։ Խորշել ձեզ յամենայն եղբօրէ որ ստահակսն գնայցեն.եւ այլն։
ընդ հարաւ, եւ ընդ ծովեզրն քանանացւոց։ Յամենայն ծովեզեր ծովուն մեծի։ Որ առ ծովեզերն հրէաստանի էր։ Նստաւ առ ծովեզերն։ Առ ծովեզերբ ծովուց։ Ի ծովեզերէն տիւրոսի եւ սիդոնի։ Կալ կամ բնակել առ ծովեզերբ կամ առ ծովեզեր։ Բնակել զծովեզերբ կամ ի ծովեզերին։ Եդեալ րունր առ ծովեզերին կացաք յաղօթս։ Հրաման տայր շուրջ զծովեզերօքն.եւ այլն։
Զկտրուքն ընդդէմ հարաւոյ արա՛. (Վստկ.։)
ՀԻՒՍԻՍ ՀԻՒՍԻՍԻ. βορρᾶς, βορέας, βορέης eptentrio, aquilo, boreas. գրի եւ ՀԻՒՍԻՒՍ. ՀԻՒՍԻՒՍԻ. ՀՒՍՒՍ. ՀԻՍԻՍԻ. այսինքն հիւսիւս. հիւսիւսի. Կողմն աշխարհի ընդ մէջ արեւելից եւ արեւմտից՝ դէմ ընդդէմ հարաւոյ, հեռի միշտ յարեգականէ, եւ ցրտագին։ Եւ Հողմն ցրտաշունչ յայնմ կողմանէ. հուսիս։
Ի կողմանէ հիւսիսոյ։ Ընդ հիւսիսի եւ ընդ հարաւ։ Բանակեցան ի հիւսիսոյ գայեայ։ Պատի ընդ հիւսիսիւ.եւ այլն։
Հիւսիսի եւ հարաւ (բեւեռային կողմանք) ոչ ունին բնակիչս. (Վրդն. ծն.։)
Արի՛ հիւսիսի, եւ ե՛կ հարաւ, շնչեա՛ ի պարտէզ իմ. (Երգ. ՟Գ. 16։)
Երեք ոստք՝ միաչափք եւ հաւասարապտուղք երեւէին. (Փարպ.։ հարաւ հանապազ միաչափ լինի օրն եւ գիշեր. Մխ. այրիվ.։)
Յորժամ գլուխ էր ի կողմն արեւմտից, հարկ էր աջակողմեան լինել ընդ հարաւ. (Բրսղ. մրկ.։)
Ոգորէիք իբրեւ զցուլս։ Տեսանէի զխոյն, զի ոգորէր ընդ ծով եւ ընդ հիւսիւսի եւ ընդ հարաւ։ Ոգորեսցի ընդ արքային հարաւոյ. (Երեմ. լ. 11։ Դան. ՟Ը. 4։ ՟Ժ՟Ա. 40։)
Եւ դու ուրեմն մոլեգնեցար. դեւ ուրեմն հարաւ ի քեշ. (Ագաթ.։)
Երկարի տեսեալք լինին (յարեւմուտս եւ յարեւելս). եւ սղապէս հիւսիսայինք եւ հարաւայինք. (Արիստ. աշխ.։)
Յորժամ ընդ արեւելս ընթանան, չէ ինչ արգել՝ թէ ընդ արեւմուտ ոչ արշաւիցին. եւ յորժամ ընդ հիւսիսի վարգին, չէ ինչ արգել՝ թէ ընդ հարաւ ոչ սուրայցեն. (Եզնիկ.։)
Մինն (ի բեւեռաց երկնի) որպէս ստորատ, որ ի հարաւ երեւի. (Վանակ. հց.։)
Յամենայն կողմանս վարգին, եւ ընդ հանուր արշաւին, եւ ընդ բնաւս սլանան։ Յորժամ ընդ հիւսիսի վարգին, չէ ինչ արգել՝ թէ ընդ հարաւ ոչ սուրայցեն. (Եզնիկ.)
Ցերեկ առ հարաւակողմամբ գնայ ընդ արեւմուտս, եւ ցայգ առ հիւսիսեաւ։ Է իսչ՝ զոր ցերեկ ընդ բերան ածիցէ մարդն. (Եզնիկ.։)
Ցնորեցաւ խելքն, եւ հարաւ գլուխն ուժգին ի մարմարիոնեայ սալ. (Հ. կիլիկ.։)
Ցնցուղս լուսոյ ճառագայթից ծագեաց ի ջուրցն։ Արեգակն զցնցուղս ճառագայթիցն յինքն ծրարեալ՝ ի մայրն դառնայր։ Ցնցուղք լուսոյ հրատին (իմա՛ հրդեհին) յաղթէր ճառագայթից արեգական։ Կաթսայն ի հիւսիսոյ ի հարաւ ձգէր յայնժամ զցնցուղս եռանդեանն. (Լաստ. ՟Բ. ՟Ի՟Գ. եւ ՟Ժ՟Բ. ՟Ժ՟Ը։)
Արդ ծածկի արեգակն յամպն, եւ հարեալ օդավարացն խաւարայնոց, եւ առեալ զարեգակն ընդ հիւսիսի ածեն ի հարաւ. (Պիտառ.։)
Աստուած Տէր հողմ հարաւոյ յերկիր զտիւն ամենայն, եւ զգիշերն ամենայն։ Սիրեսցե՛ս զՏէր Աստուած քո յամենայն սրտէ քումմէ, եւ յամենայն անձնէ քումմէ, եւ յամենայն զօրութենէ քումմէ։ Այս ամենայն եղեւ, զի լցցի։ Շրջէր Յիսուս ընդ ամենայն կողմն գալիլեացւոց. եւ այլն։
Անցանել աստի առ ձեզ, այտի առ մեզ. ի հարաւ. ի մակեդոնիա. մինչեւ ի. առ նոսա. առ դովաւ, առ նովաւ, առ նոքօք, առ մեօք. յայնկոյս յայն կողմն. ընդ ծով, ընդ ջուրս, ընդ գետ, ընդ հեղեղատ, ընդ պարիսպս, ընդ քաղաքս. ընդ արտորայս, ընդ որ, ընդ բաբելոն, ընդ մէջ, եւ այլն։ Անցցէ խաղաղութեամբ զճանապարհս ոտից իւրոց։ Անցցէ ընդ մարմինս նորա նետ։ Եւ ընդ քո իսկ անձն անցցէ սուր։ Անցանէ մինչեւ ցորոշումն շնչոյ. եւ այլն։
Զիւր իսկ զանձեռոցիկն մինչեւ ի ներքս յառագաստ սրահին զեղեալ լցեալ։ Այնուհետեւ պատառեալ առագաստ հին հարաւոյ. (Յհ. կթ.։)
Առ հարաւային լուսոյն առկայիլ. (Անան. ի պետր.։)
Ի հարաւակողմ արտավարին ցուցեալ նմա զտեղին. (ՃՃ.։)
Յանկարծակի հարաւ զդողման. (Ագաթ.։)
Եւ նա զարթուցեալ՝ զդողմնի հարաւ. (Վրք. հց. ձ։)
Հարաւային օդն թանձրէ զամպս (զմիմեամբք դիզանելով). (Ոսկիփոր.։)
Պատի զթիկամբք քաղաքին։ Ի թիկանց ղուզայ ի հարաւոյ կողմանէ. (Յես. ՟Ժ՟Ե. 10։ ՟Ժ՟Ը. 13։)
Խաչիւ եւ ժամահարաւ բարձրաձայնութեամբ ի վերայ պարսպացն զաստուած աղաչէին. (Լաստ. ՟Ժ՟Զ։)
Նա՝ (այսինքն արեգակն) ի հւսիսային կողմանէն զհարաւային ճանապարհ ընթանալով, երբեմն ժողովէ, եւ երբեմն լայնացուցանէ զչափ աւուրցն. (ՃՃ.։)
Ընդ հարաւակողմն խողովակի (կամ խողուակի) ողջակիզացն ի մուտս դրանն. (Եզեկ. ՟Խ. 40։)
Խողովակի ողջակիզացն էր, ուր զարիւնն եւ զլուացաջուրն արկանէին, եւ այս խողովակի ողջակիզացն ի հարաւակողմն ասէ։
Մովսէս զօձն ի պղնձոյ առնէ կռանահարաւ առանց կաղապարի. (Վրդն. քրզ.։)
Կամ նոյն իսկ օձից ազգ, որ ի ջերին աւուրսն յար ի գազանութիւն յանդգնի, եւ արեգական ի հարաւ խոնարհեցելոյ (յաւուրս ձմեռան՝) կաղաւէ. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Փոխանակ գրելոյ Կանովբոս. բառ յն. գանօվօս, կամ գանօբօս. κάνωβος, κάνοπος canopus. Անուն մեծի աստեղ յաստեղատան արգոեան նաւու ընդ հարաւ, որ մեզ չերեւի. կոչեցեալ եւ Իպպոս, յն. ի՛բբօս, այսինքն ձի
Կիսապար դիմեալ ընդ հարաւ. (Շիր.։)
Զկողմանց հարաւոյ մարդիկն արար սեւ, եւ թանձրամարմին, եւ հասակեղ, եւ գէճ. (Ոսկիփոր.։)
ՀԻՒՍԻՍ ՀԻՒՍԻՍԻ. βορρᾶς, βορέας, βορέης eptentrio, aquilo, boreas. գրի եւ ՀԻՒՍԻՒՍ. ՀԻՒՍԻՒՍԻ. ՀՒՍՒՍ. ՀԻՍԻՍԻ. այսինքն հիւսիւս. հիւսիւսի. Կողմն աշխարհի ընդ մէջ արեւելից եւ արեւմտից՝ դէմ ընդդէմ հարաւոյ, հեռի միշտ յարեգականէ, եւ ցրտագին։ Եւ Հողմն ցրտաշունչ յայնմ կողմանէ. հուսիս։
Ի կողմանէ հիւսիսոյ։ Ընդ հիւսիսի եւ ընդ հարաւ։ Բանակեցան ի հիւսիսոյ գայեայ։ Պատի ընդ հիւսիսիւ.եւ այլն։
Հիւսիսի եւ հարաւ (բեւեռային կողմանք) ոչ ունին բնակիչս. (Վրդն. ծն.։)
Արի՛ հիւսիսի, եւ ե՛կ հարաւ, շնչեա՛ ի պարտէզ իմ. (Երգ. ՟Գ. 16։)
Կիսապար դիմեալ ընդ հարաւ յարափոխ յեղեղուկ սահման. (Շիր.։)
ՅԱՐԴԳՈՂ կամ ՅԱՐԴԱԳՈՂ. որ եւ ԾԻՐ կամ ՀԵՏՔ ՅԱՐԴԳՈՂԻ. ըստ յն. եւ լտ. Կաթնածիր կամ Ծիր կաթին. γαλαξίας κύκλος lacteus circulus, galaxia, via lactea. իտ. via lattea. Սպիտակափառ մասն երկնից ի պարզ գիշերի՝ ի հարաւոյ ընդ հիւսիս շեղակի. այն է հոծութիւն խիտ առ խիտ մանունց կամ բարձր աստեղաց. զորմէ առասպելեն քերթողք, թէ ի գողանալ Վահագնի կամ Հերակլեայ զյարդ՝ անկեալ իցեն զճանապարհայն մղեղք յարդի. ուստի կոչի եւ Կառք մսրի, կամ Մսուր. սաման օղրըսի, (այսինքն յարդի գող) քեահքեավան, քէհքեշան, (այսինքն յարդ քարշօղ)։
Որ յետոյ շամշեցաւ . յն. մոլեգնութեամբ հարաւ. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Չարապէս հարաւ ի դիւէն։ Չարապէս վիրաւորեալք, եւ ի ձայնէ պակասեալք՝ ուժգնակի շնչէին. (Լաստ. ՟Թ. ՟Ժ՟Ա։)
Իտալիա սահմանի՝ ըստ հարաւոյ տիւռենական պեղագոսիւն։ Ելլադա է առ երի կալով մակեդոնիայ ի մէջ պեղագոսացն. (Խոր. աշխարհ.)
Ազդ հարաւոյ փոթորկեալ պտուտեալ տիրեցին ամենայն երկրի. (Յհ. կթ.։)
Ի հարաւոյ կողմանէ հին ջրագնաց՝ ովդէ։ Շրջեցայց զպարսպաւն, եւ գտից արդեօք ջրագնաց. (Ուռ։ Վրք. հց. ձ։)
(իբր Արեւակողմն, կամ կողմն հարեալ եւ այրեալ յարեւէ) νότος (յորմէ եւ ռմկ. լօտօս ). auster, meridies. Կողմն աշխարհի եւ երկնից հանդէպ հիւսիսոյ, միջօրէ ընդ մէջ արեւելից, եւ արեւմտից. եւ հողմն շնչեալ յայնմ կողմանէ ջերմագին.
Ընդ հիւսիսի եւ ընդ հարաւ։ Ըստ հարաւ, եւ առ հարաւով ի թեմանայ։ Դշխոյն հարաւոյ.եւ այլն։
Հարաւ շնչեալ։ Սփռեսցի հարաւ. եւ այլն։