cf. Արուեստ.
cf. Արուեստ.
in, into;
within;
ի — անձինդ, in thyself;
— արհեստին, skilled in art.
Եռն՝ երիս ասի, որ է ըստ թուական արհեստից կատարեալ թիւ. (Շ. բարձր.։)
Զնոյն բան ունին արհեստք եւ մակացութիւնք, զոր բան եւ նոցա ենթակայն առ նոսա. (Սահմ. ԺԱ։)
Ըստ օրէն հիւսանց, որք արհեստին են մակացուք։ Ըստ օրէն նոցա ի վերինս հայելով։ Ըստ օրէն բուժողացն։ Ըստ օրէն տեսլեան։ Ըստ օրէն աչաց։ Ըստ օրէն (այնր) զոր Գրիգորն արժանի գովեստի վարկանի. (Մագ.։)
Արհեստի մտածութիւն, եւ ի կիր անկումն օրինացն. (Արիստ. աշխ.։)
Որ ոչ գիտուն մտօք, եւ ոչ բանաւորական արհեստիւ կոխ. (Նանայ. յռջբ։)
Ներ տեղւոջ։ Ներ ի տան։ Ներ արհեստիս. (Թր. քեր.։)
Զի այս անկա՛ր՝ շարագրողին, այլ եւ նոցուն ներ արհեստին. այսինքն ներկուռ եղելոց անգամ յարհեստի անդ. (Շ. եդես.։)
γραμματεύς scriba, γραφεύς scriptor Գրօղ. ճարտար յարհեստ գրչութեան. նօտար. դպիր. ատենադպիր. եւ ընդօրինակօղ գրոց. գրագիր .... եբր. սօֆէր։ Տե՛ս (՟Ա. Եզր. ՟Ը. 3։ ՟Բ. Եզր. ՟Դ. 8. 17. 23։ ՟Է. 5. 10. 25։ Նեեմ. ՟Ը. 1. 4. եւ այլն։)
Այն՝ դուժիցն եւ դժնէիցն է անգ։ Դուժքն այն ոչ ունելով արհեստ։ Ի տիւռենացւոցն դուժից. (Մագ. ՟Դ. ՟Ժ. ՟Խ՟Գ։)
ՀՆԱՐ մանաւանդ ՀՆԱՐՔ. πόρος (հուն. անցք). μεθοδία, μέθοδος, μηχανή ratio et via, methodus, artificium ὐπόθεσις argumentum διανόησις, ἑπίνοια industria, ingenium. (լծ. պ. հիւնէր. բայց արմատն է ի հյ. Հու. այսինքն անցք. (որպէս թէ հունարար) Ճար. եւ ճարտարութիւն. արհեստ. գիւտ. ելք. ելի աղագք. հայթայթանք. մարթանք. ուշիմութիւն. ճար, ճամբայ.
Այլ արհեստք պիտանանան բնական հնարում. միայն արիստոտէլ ոչ հեղգացաւ բացակապտել զհնարս բանից ի նոցունց իսկ յիրողութեանց, եւ կիտակս այսինքն կանոնս առնել։ Կիտակք եւ հնարք հաւաքաբանութեան։ Ձեռնարկական հնարք. (Անյաղթ վերլծ. արիստ.։)
Մղոնն ֆարսանգն է, զոր ձիընթաց մի ոմանք անուանեն ... ասպարէզն է, (որ եւ) հազար քայլ ըստ երկրաչափական արհեստին. (Երզն. մտթ.։)
Յոռի է քան զայլ արհեստս. (Սահմ. ՟Ա։)
Էր վարժեալ կրթութեամբ, զճարտասանացն ոգեմ արհեստ, ի մանկութենէ. (Պիտ.։)
Յայտնեցաւ առաքելոցն տղայոց։ Տղայք գոլով արհեստի բանարարութեան։ Տղայ գոլով աստուածային իմաստիցն. (Լմբ. պտրգ.։)
Ըստ օրէն հիւսանց, որք արհեստին են մակացուք։ Ըստ օրէն նոցա ի վերինս հայելով։ Ըստ օրէն բուժողացն։ Ըստ օրէն տեսլեան։ Ըստ օրէն աչաց։ Ըստ օրէն (այնր) զոր Գրիգորն արժանի գովեստի վարկանի. (Մագ.։)
Անբան առաքինութիւնք ... անբանք կոչին վասն ոչ գիտելոյ զպատճառն, թէ զիա՛րդ պարտ է ողջախոհ լինել. զի եւ յանբան կենդանիսն բնաւորեցաւ այսպիսի առաքինութիւն տեսանիլ։ Անբան արհեստք, եւ այլն. (Սահմ.։)
Ի հովուական ցպոյ եւ ի մաճակալութեան գործոյ, եւ յայլոց անբան արհեստից. (Լմբ. պտրգ.։)
Անհաս արհեստ (նաւարկութեան). (Պիտ.։)
պ. պիզիշք սանս. պիզաճ. ἱατρός medicus Արհեստագէտ պահելոյ զառողջութիւն մարմնոց, եւ բուժելոյ ըստ կարի դեղովք զցաւս եւ զհիւանդութիւնս.
ἑργαλεῖον , ὅργανον, σκεῦος եւ այլն. instrumentum Սպաս կամ անօթ կամ կազմած՝ սատար գործելոյ իբրեւ որով. բնական գործին առաւել կոչի գործարան, իսկ արհեստականն՝ գործի. գործիք.
Արհեստիւ խաղացեալ լինի ի թաւլի. (Բառ. ստեփ. լեհ.։)
Կրթել զգործոնեայսն յուսումն. զզօրութիւն (անձին, կամ զզօրս) ի նահատակութիւնս։ Գործով կրթել զեղխ հմտութիւն արհեստին։ Զինուորն իմաստութեամբ զգինու որական իրին արհեստս կրթէ։ Անդադար երկով կրթէ զկենդանիս եւ զժամանակս։ Կրթիլ ի հանդէս շահից, կամ ի գիտութիւն։ Կրթել ընդ կենցաղօգուտն անցանելով վարժումն։ Միշտ կրթեալ քաջութեամբ։ Ի վայելուչ վարժողաց զօգտակարագոյսն կրթեալ խրատս. (Պիտ.։)
ταβέρνα որ է բառ լտ. taberna, officina. տե՛ս եւ ՏԱԲԵՌՆ. καπηλεῖον caupona. Գործարան եւ վաճառանոց արհեստաւորաց. խանութ. եւ Կապելիոն. պանդոկ.
Պատճառք կորստեան, եւ հաւակ լինօղ անբաւ հիքութեանց։ Մարդասպանութեան հաւակ լինել։ Հաւակ այնքանեացն եղեալ աղունցն։ Ոչ իբրեւ զօգտակար արհեստիցն հաւակս յիշեցեալ լինին գտակք սորա. (Պիտ.։)
τέκτων, τεκταινόμενος faber lignarius, tignarius . Արհեստաւոր կերտօղ փայտեղինաց. իբրու հիւսիչ ատաղձից. ... եբր. խարազ. տե՛ս ՟(Բ. Թագ. ՟Ե. 11։ ՟Դ. Թագ. ՟Ժ՟Բ. 11։ ՟Ա. Մնաց. ՟Դ. 14։ ՟Բ. Մնաց. ՟Ի՟Դ. 12։ Ես. ՟Խ 18. 20։ Երեմ. ՟Ժ. 3։ Մտթ. ՟Ժ՟Գ. 35։)
cf. ՀՐԱՇ. θαῦμα miraculum, res mira, admiratio τέρας prodigium . Սքանչելիք. գործ զարմացուցիչ՝ որպէս գեր ի վեր քան զբնութիւն կամ զկարծիս. նշան կամարհեստ աստուածային, ահաւոր եւ հիանալի. որպէս եւ հրաշալի գոլն. ահաւորութիւն, եւ հիացումն. հրաշանալն. զարմանք.
Բազում հմտութեամբ փորձեալ զտեսակս արհեստին՝ այնպէս ձօնէինի զնոսա նորին արհեստի. (Սահմ. ՟Ժ՟Բ։)
ՊՂԻՆՁ ԱՐՀԵՍՏԱԿԱՆ. լտ. talcum, lapis specularis. ըստ բժշկարանի Տալղուն. Ազգ քարի՝ գտեալ ի հանքս գաճի՝ թափանցիկ, եւ հանեալ ի թերթս թերթս.
Ագահութեանն ախտիւ վարեցեալք՝ ջրդին կրթել զանհաս արհեստին զեղխ հմտութիւն. (Պիտ.։)
Արհեստ ըստ իւրում բանին անսխալ է. իսկ ըստ ենթակային թուի սխալական գոլ. իսկ մակացութիւն ե՛ւ ըստ իւրում բանին, ե՛ւ ըստ ենթակային անսխալ է. (Սահմ. ՟Ժ՟Բ։)
Հասեալ ի սահմանս իմաստութեան, եւ ոչ անտեղի գոլով ամենայն բժշկական արհեստիցն. (Ճ. ՟Ա.։)
Բիւրիւնս բիւրուց ամս զանխլեալ էին արհեստքն յայնցանէ՝ որ յայնժամ էին. (Պղատ. օրին. ՟Գ։)
ԺԱՆԳԱՌ. գ. χάλκανθος aeris flos ἱός aerugo, rubigo, aeris fex. իտ. verderame Ժանգն պղնձոյ առեալ ի զանազան պէտս. յորմէ եւ արհեստական ներկ կանաչագոյն. ժէնկէառ, ժէնկէառի։
Ռատամանթեւս բարի այր խրատեալ էր առ ի մինովայ՝ ոչ բոլոր թագաւորական արհեստն. (Պղատ. մինովս.։)
Կանխել ի սէրն աստուծոյ, կամ ի կենցաղօգուտ երկս արհեստից։ Կանխել յառաջ քան զժամանակն դատել. (եւ այլն. Յճխ.։ Պիտ.։ Սարգ. եւ այլն։)
Յիւրմէն ծնեալ համբակ։ Առաքինասէր ծնողաց համբակ։ Առ ծնօղս բերեալ համբակաց զանարգանացն կամակարութիւն։ Դիոգենէս համբակ տեսանելով ստահակեալ՝ զմանկածուն տանջեաց։ Արհեստասէր համբակաց (ուսումնակցաց). (Պիտ.։)
τεχνίτης artifex ἑργαζόμενος operans τειχιστής faber murarius ποιητής poeta σοφιστής sophista եւ τεχνικός artificiosus. (իբր ճարտարօղ, կա կերտարար) Արուեստաւոր հնարագէտ, եւ շինօղ. արուեստագէտ. ձեռագէտ. հանճարեղ, հմուտ. աջողա յազատական կամ ի մեքենական արհեստս. եւ Քերթող. բանաստեղծ, եւ իմաստակ. վարպետ, բանւոր, ճարպիկ, բան իճատ ընօղ.
Աստեղաբաշխութիւն ուսումնականին գոյ մասն, իսկ բոլոր իմաստասիրութեան մասնիկ։ Ոչ է այլոյ արհեստի մասն կամ մասնիկ՝ գործի նորին. (Անյաղթ վերլծ. արիստ.։)
ποικίλος varius, variegatus. Ինչ մի նկարեալ ի բնէ կամ արհեստիւ. նկարակերպ. ծաղկենկար. կիտեալ. խայտախարիւ. պիսակ. պէսպէս. խատուտիկ, գունզգուն, բանած, նախշուն.
Առ սահմանն ախաքն ամբոխեն։ Ոչ յանարուեստութեան արհեստի սահման։ Ոչ արարողականք չարին սահմանք եւ զօրութիւնք են, այլ անզօրութիւն. (Դիոն. ածայ.։)
Ցուցանել ի ձեռն այլոց ապացուցից։ Զմայր ապացուցին՝ այսինքն զիմաստասիրութիւն ի ձեռն ապացուցից կամեցան եղծանել։ Ամենայն բանաւոր արհեստք պէտս ունին ապացուցից։ Սկիզբն ապացուցի՝ սահմանականն է. (Անյաղթ պորփ. եւ Անյաղթ սահմ. ՟Բ։)
Ահա աստանօր փոխանակ սեռի առաւ արհեստն. (Սահմ. ՟Դ։)
Արգասիք զանազան արհեստից, կամ սիրոյ եւ խաղաղութեան. կամ չարեաց, մեղաց. (Պիտ.։ Յհ. կթ.։ Նար. ՟Զ։ Սարգ. յկ. յռջբ։)
ԱՐՈՒԵՍՏ τέχνη ars, τέχνημα opus arte confenctum գրի եւ ԱՐՒԵՍՏ, եւ ԱՐՀԵՍՏ. (լծչ լտ. ա՛րս, ա՛րդիս) Ճարտարո. եւ հնարք ի գործել ինչ յո՛ր եւ է կարգի՝ մեքենական կամ ազատական կամ բանական.
Եփեալ ըստ արուեստի իւղագործաց։ Լի արուեստիւ, եւ իմաստութեամբ, եւ գիտութեամբ։ Ամենայն ոք որ յօրժարեսցէ իմաստութեամբ ըստ համօրէն արուեստից։ Բռնադատեաց արուեստիւն ածել զնմանութիւնն ի գեղեցկութիւն։ Ի դիւթական արուեստի խաբէութիւնս անկանէին։ Էին խորանակարք արուեստիւ. (եւ այլն։ էՈր առ շինողական արհեստսն աշխատին ... իւրաքանչիւր ոք մի արհեստ ի քաղաքի ստանալով. Պղատ. օրին. ՟Ը։)
Ընդունայն եւ վայրապար ոչ ստեղծիչն ստեղծ, ոչ բնութիւն, եւ ոչ արհեստ։ Քերականութիւն ընդ հանուր արհեստիւ է։ Իմաստասիրութիւն է արհեստ արհեստի։ Անբան արհեստք (ձեռաց)։ Բազում անգամ զանուն արհեստիդ եւ ի վերայ մակացութեան առնու. (Սահմ.։)
Նովին հոգեկրօն արհեստիւն հանեալ աւուրս բազումս յանապատ տեղի. (Ագաթ.։)
Ի տեսանելն զայլ արհեստ գործեալ կարէ ի վերայ հայել, եւ զչափ արհեստաւորին զթերին եւ զառաւելն յարհեստն տեսանել. (Լմբ. առ ոսկան.։)
Կա՛մ զմարմինն վնասէ, կամ զարտաքոյսն՝ զինչսն յափշտակելով։ զարտաքոյսն, այսինքն զստացուածս։ Տիրեն ի վերայ մարմնականացն եւ արտաքոյց։ Իմաստասիրութիւն զբնութիւն էիցն գիտէ. իսկ զարտաքոյս բնութեանց եւ զհետեւողս էր գիտել արհեստից. (Սահմ. ԺԱ։)
Գտաւ առաքինութեանցն աւարտեալ մասամբք։ Պատուեցայ աւարիտեալ բարձրութեամբն։ Աւարտեալ բանականագոյն արհեստից։ Անշարժ հիմամբ հաւատոյն աւարտեցան ամբողջ եւ միահամուռ բարեգործութեանցն վարք. (Պիտ.։)
Աստի ուսցիս եւ զարուեստս գրադարձին ի յարհեստ գրչութեան. (Երզն. քեր.։)
Թիւ կատարեալ, ըստ թուականն արհեստից։ Թւական կարգի կարօտի։ Թուական արուեստաւորք (թուաբանք). (Վրդն. ծն. եւ Վրդն. ել.։)
Բոլոր էաց խոկմունս։ Յարհեստ պիտանացու տածեալ վեհագոյն խոկմանն. (Մագ.։)
Արհեստից, յորս խոհականն զարգացեալ յառաջադիմութիւն. (Պիտ.։)
Երկաթ, եւ պղինծ, եւ ամենայն հալական քարինք՝ խառնակեալ էին եւ կորուսեալ ... նախ քան զհալական քարանցն արհեստին գտանելն առ մարդկան. (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
χειριός manualis. Որ ինչ ձեռօք լինի. արհեստական.
Ի վերայ ձեռականաց արհեստից. (Սահմ. ՟Ժ՟Գ։)
Նաւաստին հմուտ տեղեկութեամբն զ՝ի վերայ լոյծ մկանացն ճանապարհորդելով, եւ այլն։ Նաւաստին արիացեալ՝ զնաւն ձգէ ի խորագոյն ծովուն, եւ մեքենայաւոր արհեստիւն իմաստութեան զնաւին ուղեգնացութիւն, եւ զվաճառաշահութիւն գործէ. (Պիտ.։)
ներկուռ իսկ ոչ եմ լեալ այդպիսի արհեստիդ. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Զբոլորն՝ մասն՝ միակի գիծ ուղղակի զբոլորն պարառէ զուղղանկիւնեացն։ Անպարտական գոլով, եւ ի բոլորեցունց պարառեալ խորհրդով։ Յառասանիցն պարառելոց իւրաքանչիւր ոք խզտեալ զօրէն սղոցի։ Մակացութիւն զբոլորն պարառէ զենթակայ եւ զարհեստ։ Մակացութիւն վազ ուրեմն պարառեաց զբոլորն տրամախոհութիւն. (Մագ. ՟Գ. ՟Ծ՟Բ. ՟Ի՟Զ. ՟Հ։)
Ջահ րախական լուսոյ։ Բերեմ րախական րաբունիցն զարհեստ. (Ճ. ՟Ա.։ Երզն. քեր.։)
Բաղտասար՝ իշխան քաղդէից։ ի քաղդէից ճարտարութիւն իմաստութեան պատմէր։ Քաղդեայ էր աբրահամ։ Չիէք քաղդեայ, եւ ոչ աստեղագէտ։ Հնար գոլ նմա արհեստ աստեղաբաշխութեան. վասն զի քաղդեայ էր։ Քաղդէ սովին զծնունդս նուիրէ բախտից, եւ բազում ինչ առնու յանմտից. (Կոչ. ՟Ժ՟Զ։ Եւս. քր.։ Վեցօր. ՟Է։ Մագ. ՟Ե։ Եփր. նին.։)
Անարհեստ ձեռն. (Սամ. երէց.։)
Անկոխ եւ անարհեստ էին շաւիղքն. (Ոսկ. ես.։)
Յանհունս ոչ է պարտ առնել զբաժանումն, զի անարհեստ եւ անմակացական է. (Անյաղթ պորփ.։)
Գործարան (հատու) վաղվաղակի մաշելով՝ այնպիսին աներեւան գտանէր, եւ լինելոյ այլ ոչ էր հնար։ Արհեստքն յայնմ ժամանակի աներեւանք էին. (Պղատ. օրին. ՟Գ։)
Անբան արհեստք լսին, այսինքն ոչ անպատճառք. քանզի ոչինչ է արհեստ, որ ոչ ունի պատճառս։ Հմտութիւն է միոյ իրի անպատճառ գիտութիւն, ոչ գիտելով զպատճառն։ Ի ձեռն տեսականին եւ բանի գայ ի գործածականն. (Սահմ. ՟Ժ՟Ա. ՟Ժ՟Բ. ՟Ժ՟Թ։)
Ա՛յլ արհեստք՝ կա՛մ յաղագս մարմնոյ է, որպէս բժշկականն, կամ յաղագս այնոցիկ՝ որ արտաքոյ մարմնոյ. որպէս հիւսնականն, շինողականն, դարբնականն. (Սահմ. ՟Ի՟Ա։)
Գիրք կամ մատեան բժշկութեան արհեստին. որպէս եղեւ սովորութիւն անուանել Բժշկարան մխիթարայ, Ամիրտոլվաթի, կամ Հին բժշկարան. յոր հայի եւ իմաստ բանիս.
Արարեալ լինին մեծ արհեստքն ի ձեռն միոյ գործարանի. (Արիստ.։)
Յամենայն արհեստաւոր գործաւորաց. (Խոր. ՟Ա. 15։ ՟Բ. 24։)
Դժոխային է ենթակայի ոչ առ իւրն արհեստ պատահիլ. (Մագ. ՟Հ։)
Կատարելում քերականի կամ երաժշտականի ոչինչ պետք են պատուիրանի յարհեստս. (Փիլ. այլաբ.։)
ὐποδηματορράφων, σκυτοτόμος sutor, coriarius. Արհեստաւոր՝ որ կարէ զկօշիկ. կարուակ ասի ըստ յն. ոճոյ՝ եւ փոկաձեւ (այսինքն ձեւիչ փոկոյ). Կօշկար. փապուճճի, չիզմեճի.
ՁԵՌԱԳՈՐԾ. գ. χειροποίητον manufactum. Գործ ձեռին. ձեռօք գործեալ ինչ. գործած. արհեստ. բանած կամ հուսած բան, ձեռքի բան գործ.
ՁԵՌԱԿԵՐՏ ա. իբր Ձեռակերտական. արհեստական. նիւթական. եւ Ձեռական. սեպհական. ինքնակամ. եւ Աշխատաւոր ձեռօք. ձեռագէտ. արուեստաւոր.
Եթէ արամազդ ճարտասան է, եւ արհեստ այս է ամենագեղեցիկ. (Պղատ. մինովս.։)
Առաջին արհեստաւորն հայր՝ ինքնաբուն, ինքնիշխան, եւ առաջին մակացելի, ոչ ընդ պատճառաւ։ Առաջին շարժումն մակացելի, եւ պատճառ, շարժումն ի հօրէ առ որդի. (Քեր. քերթ.։)
Ի կիզմանէ ծախման խնկոցն մակտառեցեալ ծխոյն։ Գերապանծ միտ մակտառեալ։ Զի եւ դա յայնոսիկ յորդորեալ զիթովնեան արհեստն հռետորական՝ յորդորեալ շարժեալ զքեզ մակտառեսցէ։ Զօրէն պարսից ճարճատեալ՝ եւ որոտմամբ մախանացն մակտառեցուցանէ. ((գրեալ էր, մակտառեցանէ) Մագ. ՟Ժ՟Գ. ՟Ի. ՟Ի՟Ա. լ։)
Իսկ եթէ մասնական գոյ, յոռեգոյն գոյ քան զայլ արհեստ եւ զմակացութիւն. (Սահմ. ՟Ա։)
Ոտանաւորս եւ չափաբերականս գերակայ գրել տաղս։ Ոտանաւորս առասացեալս։ Արհեստ ոտանաւորացդ. (Մագ. ՟Ժ՟Ա. ՟Ի. ՟Հ՟Ե։)
Սափրական արհեստն խոցէ եւ բուժէ. (Եփր. խրատ.։)
διδάσκαλος doctor, magister ἑπιστάτης praefectus, praepositus. (ի բառէս Վարժ, եւ ո՛չ վարդ). Պետ վարժից. վարժապետ. ուոսւցչապետ. ուսուցիչ. օրէնսուսոյց. քարոզ բանի. ռաբբի. րաբունի. եւ Ոստիկան. ճարտար. վարժիչ եւ վերակացու ուսմանց, հրահանգաց, եւ արհեստից. վարդապետ, եւ վարպետ.
Վարդապետ ... վարժող ... մանկավարժ. մի եւ նոյն նշանակութեամբ դնին, որպէս ռմկ. տղոց վարպետ. իսկ իբրեւ ոստիկան արհեստաւորաց (որ եւ ռմկ. վարպետ, ուստա ) ասի՝
Ի վարժարանսն հռետորական եւ երաժշտական։ Իմաստասիրական վարժարանաց արհեստից. (Մագ. ՟Ի՟Զ։ Ճ. ՟Ա.։)
Վարժումն է ամենայն ինչ եւ ի քեզ. ի ձեռն վարժմանն իբր արհեստ ինչ կրթական, եւ ի ձեռն բանիդ իմաստք առաւելանին. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Տրպագո՞յն է ապա ուրեմն իմաստասիրութիւն եւ քան զձեռին արհեստ. որ քա՛ւ եւ մի՛ լիցի։ Որպէս տրամագոյն ինչ՝ զգայութիւն ստորադասեալ է ընդ շարժողութեամբ. (Անյաղթ վերլծ. արիստ. եւ Անյաղթ ի պորփ.։)
Որք արհեստիցն են մակացու, յածանցականացն մաքրագոյնս եւ վճիտս ըստ իւրաքանչիւր կերպարանի խոկան յարմարել։ Մերոցն եւ մերականացն ածանցական բաղկացութեան. (Մագ. ՟Ա. ՟Լ՟Գ։)
ἅτεχνος, arte carens, imperitus. Որպէս անգէտ արուեստի. անտեղեակ. անվարժ. եւ ո՛չ ճարտար ոք. արհեստ չգիտցօղ. սէնաաթ պիլմէզ. աճէմի. խամտէսթ.
Որպէս անարուեստական. օտար յարհեստէ. անիմաստ. անդէպ. անշնորհք. պիչիմսիզ, պէթ. ἅτεχνον. ab arte alienum
Ոչ եղեալ մարդկային արհեստիւ. անձեռագործ. աննիւթ.
ԱՐՈՒԵՍՏԵՄ կամ ԱՐՀԵՍՏԵՄ. τεχνιτεύω artificiose fabrico Արուեստագործել. արուեստաւորել. ճարտարել. Հնարել.
Չափ տաղի առեալ եղեւ (ի բանից պառաւոյ առ երիտասարդն), եւ այնպէս արհեստեցաւ ընտրութիւն տաղից. (Նոննոս.։)
Դահեկան յերկուց արհեստեալ (պետր. եւ պօղ) (Ճ. ՟Ա.։)
ԱՐՈՒԵՍՏԻԿ կամ ԱՐՀԵՍՏԻԿ. τεχνίδριον ars parva Արհեստ իմն.
Արհեստիկ արարեր զիմաստասիրութիւն (ասէ պղատսն ցարիստոտէլ) Անյաղթ վերլծ. (արիստ.։)
Մարդ զարդարէ զգոյս ի ձեռն բազմագործ արհեստից. (Լծ. սահմ.։)
Արհեստ գրչաց կամ գրութեան. գրելն. գրութիւն.
Արհեստապէս ճարտասանելով իմաստաճեմն երամոց. (Պետ.։)
Խուզել զխոհեմական արհեստս. (Մագ. ՟Ի՟Բ։)
ԾՆՆԴԱԲԱՇԽ ԾՆՆԴՈՑՔ. ԾՆՆԴԱԲԱՇԽ ԲԱԽՏ. ԾՆՆԴԱԲԱՇԽԱԿԱՆՆ. ԾՆՆԴԱԲԱՇԽՈՒԹԻՒՆ. cf. ԾՆՆԴԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ. ըստ ՟բ նշ. այսինքն Աստեղաբաշխութիւն ախտարական. ախտարք. եւ Արհեստ աստղահմայութեան. եւ Դիրք աստեղաց ի ժամանակի ծննդեան ուրուք. եւ Կարգ ծննդեան կենդանեաց մտածեալ ըստ նմանութեան կենդանատեսակաց մտածելոց յաստեղատունս. γένεσις genitura, positus caeli tempore nativitatis եւ այլն.
Այլ արհեստք ... որպէս հիւսնականն, շինողականն, դարբնականն. (Սահմ. ՟Ի՟Ա։)
Հմտութիւն գիտութեանց, կամ արհեստի։ Նաւորդացն հմտութիւն։ Խելամուտ հմտութեամբ. (Պիտ.։)
Մեքենաւոր գործիք (որսորդութեան)։ Մեքենայաւոր (կամ մեքենաւոր) արհեստիւն իմաստութեան զնաւին ուղեգնացութիւն եւ զվաճառաշահութիւն գործէ։ Զոմանս առագաստիւք, եւ զոմանս արձակս ի մենքենաւոր կապոցն. (Պիտ.։)
Մզնաձեւ արհեստագործեալ. որպէս մաշկն թմբկի ունկան.
Զարկուած վերածածկութեան մզնարհեստ ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմուածոյ թմբկիս գործականութեան թուլադաշնակեալ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Քերականութիւնն ի ձայնաւորաց եւ յանձայնից խառնումն արարեալ՝ զբոլոր արհեստն ի սոցունց շարադասեաց. (Արիստ. աշխ.։)
Որ առ շինողական արհեստսն աշխատին. (Պղատ. օրին. ՟Ը։)
Շինեալ. արհեստական, շինծու, շինած.
Լեառնն՝ ոլորտացեալ եւ ի մշակականն եւ ի զինուորութեանն եւ ի նաւաստութեանն ամենավայելուչ արհեստից. (Պիտ.։)
Դուժքն այն ոչ ունելով արհեստ պղնձագործաց, բայց ի փայտ կերպարանեալ (զպ՛ատկեր ձկան՝) կանգնեն առ եզերբ գետոյն. (Մագ. ՟Ծ։)
Ունիմք սովորաբար ասել փիլիսոփայ, որք յերաժշտական արհեստս կատարեալք են. (Շ. բարձր.։)
Ստեղծական արհեստքն (որպէս բրտի) ... ոչ կարօտանան երկաթոյ. (Պղատ. օրին. ՟Գ։)
Հմուտ ես թուականութեանն, յորմէ բոլորն ուսումնական արհեստ յառաջ խաղացեալ տարականայ։ Թուականութեանն եւ երաժշտականութեանն որ են ի տարորոշ քանակէ տարակացեալ։ Իսկ թուոցն լիագոյն եւ քառանկիւն տարակացեալ. (Մագ. ՟Խ՟Բ. եւ ՟Ի՟Ե. եւ ոտ. խչ։)
Աշակերտք, որ նախ քան զտեսութիւն աստուածաբանք։ Մերձ գնել տեսութեանս զիմաստն պօղոսի։ Ուսուցին զխորհրդոյն տեսութիւն։ Ուստի եւ մեզ կարեւոր պէտք են յայս տեսութիւն խնամով հայել։ Ճշմարտեն զտեսութիւնս զայս։ Ի վայրապար ցանկութիւնս արհեստից, սնոտի եւ մակացութեան։ Զօրութիւն՝ կրկին տեսութեամբ. (Խոր. ՟Գ. 68։ Սարգ.։ Իգն.։ Շ. ՟ա. պ.։)
Կարի իմն ասէ տխմարաբար հարցանես։ Ասեն ոմանք, եթէ՝ յոյժ տխմարաբար զիմաստասիրութիւն արհեստ արհեստից ասացից գոլ. (Սեբեր. ՟Է։ Սահմ. ՟Ժ՟Բ։)
Ունիմք սովորաբար ասել փիլիսոփայ, որք յերաժշտական արհեստս կատարեալք են. (Շ. բարձր.։)
Ձուլեալ ի ձեւ կերպագրեալ՝ պատկերաց ցլուց՝ անդրիագործս եւ արհեստակիտուածս. (Նար. առաք.։)
ἁχειροποίητος. non manu factus. որ եւ ասի առանց ձեռագործի. ոչ գործեալ ձեռամբ. ոչ կազմեալ մարդկային արհեստիւ.
ԱՐՈՒԵՍՏԱԲԱՐ կամ ԱՐՀԵՍՏԱԲԱՐ.. Արուեստիւք. ըստ արուեստի. ճերտարութեամբ. հնարիւք. քաջ.
Հիւսեաց արուեստաբար (կամ արհեստաբար) զհերբ նորա. (Եփր. ի յհ. մկ.։)
ԱՐՀԵՍՏԱԳԷՏ եւ այլն. cf. ԱՐՈՒԵՍՏԱԳԷՏ, եւ զորս զկնի։
Բանապաճոյճ խոհականութեամբ արհեստապէս ճարտասանելով. (Պիտ.։)
ԲԺՇԿՈՒԹԻՒՆ. որպէս Բժշկականութիւն. արհեստ բժշկելոյ, կամ բժշկի. հէքիմլիք.
Բժշկութիւն (կամ բժշկականութիւն) է արհեստ, եւ այլն. (Սահմ. ՟Դ։)
Ծեփեա՛ զապարանս քո, զի դեղագործեցից։ Ո՛չ այդպէս, այլ նախ դեղագործեա՛, եւ ապա ծեփեցից։ Ոչ դեղագործողի աղօթիւք տացի գիծ եւ գեղեցկութիւն նկարից, եթէ ոչ ուսմամբ ընդունի զհմտութիւն արհեստին. (Ոսկիփոր.։)
Դու հոգիագորով կարեկցեալ մերումս ախմար արհեստականութեանս եւ տեսութեան. (Յիշատ. ոսկ. յհ.։)
Ոչ բանս յարհեստից ուսեալ. (Աթ. ի ստեփ.։)
ՁԻԱՎԱՐԱԿԱՆՆ. ἰππική equitatio. Արհեստ ձիավարելոյ. ձիավարութիւն.
Քերթողական եւ ճարտարասան արհեստիցն. (Ճ. ՟Ա.։)
Ներհմտացեալ յարհեստ զինտուց՝ ըստ հրահանգին հռովմայեցւոց. (Շ. եդես.։)
Սեպհական որսորդաց եւ որսորդութեան. որսական. որսող. իսկ ՈՐՍՈՐԴԱԿԱՆՆ՝ է Արհեստ որսորդութեան.
Վարժումն է ամենայն ինչ եւ ի քեզ. ի ձեռն վարժմանն իբր արհեստ ինչ կրթական, եւ ի ձեռն բանիդ իմաստք առաւելանին. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Ոյր արհեստն է վրիպական. որպէս բժշկականն.
Ի վրիպարհեստ բժշկաց ընտրեալ՝ զաչս ոգւոց լուսաւորեցին. (Նար. առաք.։)
Քերթողականս ախորժակ։ Զրուցատրութիւն ըստ ներգոյս քերթողական յեղանակս։ Քերթողական շարագծաց։ Քերթողական մեծ արհեստի։ Զիմաստս հաւաքեալ՝ զաստղաբաշխականն, զքերականն եւ ըզքերթողականն. (Պիտ.։ Թր քեր։ Յհ. կթ.։ Լմբ. ի շնորհ.։ Ճ. ՟Ը.։)
Պղատոն ոչ կարծէ զուսմնականն մասն գոլ իմաստասիրութեան, այլ նախակրթութիւն ինչ, որպէս եւ քերթողականն։ Քան զայլ արհեստ ասեմ եւ զմակացութիւն, քան զքերթողականն ամես, եւ զճարտասանականն. (Սահմ. ՟Ա։)
Ո՛չ աղեղանց՝ իբրու ոմանք ամազոնք, արհեստիւ հնարաւորելով, եւ ոչ վահան եւ նիզակ առնելով՝ նմանել աստուածուհոյն (աթենասայ). (Պղատ. օրին. ՟Է։)
ԱՐՈՒԵՍՏԱԲԱՐ կամ ԱՐՀԵՍՏԱԲԱՐ. τεχνικῶς artificiose, ἑντέχνως solerter Արուեստիւք. ըստ արուեստի. ճերտարութեամբ. հնարիւք. քաջ.
Հիւսեաց արուեստաբար (կամ արհեստաբար) զհերբ նորա. (Եփր. ի յհ. մկ.։)
Արհեստագէտք էք գրոց սրբոց. (Լմբ. առ ոսկան.։)
τεχνικός. artificialis, artificiosus, τεχνίδριον, inventiuncula որ եւ ԱՐՀԵՍՏԱԿԱՆ. Սեպհական արուեստի, արուեստաւոմրի. որ ինչ է ըստ արուեստի. ճարտար. ճարտարուեստ. պաճուճեալ կամ նորագիւտ. սենատթլը.
Արհեստական ձեւք պսակաց. (Նար. առաք.։)
Առաքեաց զմովսէս այր հմուտ արհեստական շնորհի՝ քանդել այրել զմեհեանսն. (Կաղանկտ.։)
Արհեստապէս ճարտասանել. (Պիտ.։)
Բաղձալի արհեստասէր համբակաց. (Պիտ.։)
τεχνίτης artifiex, opifex Ուօղ եւ գործօղ ո՛ր եւ է արուեստի կամ ճարտարութեան. արուեստագէտ. ձեռագէտ. որ եւ ԱՐՈՒԵՍՏԱԿԱՆ ասի, եւ ՃԱՐՏԱՐ. արհեստի տէր, վարպետ բանօղ.
Ոչինչ է արհեստ, որ ոչ ունի պատճառ, թէպէտեւ արուեստաւորն անգիտանայ. (Սահմ. ՟Ժ՟Ա։)
Որպէս ճարտար արհեստաւոր. (Շ. խոստ.։)
Բանաւորական արհեստիս առաջարկութիւն հնգիւքս այսոքիւք կատարի. դիտաւորութեամբ, հարազատութեամբ, եւ այլն. (Մագ. քեր.։)
Ամենայն իմաստասիրական եւ գրամարտիկոս արհեստից. (Սամ. երէց.) իմա՛ գրամարտիկոսական։
χαλκευτική Արհեստ դարբնաց. երկաթագործութիւն. պղնձագործութիւն. դարբնականն (ըստ յն. ոճոյ).
Են ոմանք անուանեալ, եւ ո՛չ ենթակացեալք, որպէս արալեզն եւ եղջերուաքաղն ... եւ դարձեալ են ոմանք, որ ենթակացեալք են, եւ անուանեալք. որպէս մարդ, եւ արհեստ. (Սահմ. ՟Ե։)
Յորում եւ ենթակայացեալ են ոչ միայն քառիցն արհեստք, այլ բոլոր էակացն խոկմունք. (Մագ. ՟Ի՟Ե։)
Ցանկալի եղեալ զինուորական արհեստիւն։ Զինուորական կողմանն. (Կորիւն.։)
Զինուորն իմաստութեամբն զզինուորական իրին արհեստն կրթէ. (Պիտ.։)
στρατηγικός imperatorius Սեպհական զօրավարաց եւ զօրավարութեան։ Իսկ ԶՕՐԱՎԱՐԱԿԱՆՆ. գ. է արհեստն, որ եւ ԶՕՐԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆ կոչի. ἠ στρατεγική
Օրինական ասասցուք զբժշկական (արհեստ), կամ զխոհակերական. (Անդ։)
Այս է դուռն վեցհազարեկին, որ կոչի արհեստ համարողական. է մտացածին հաշիւ սնոտի եւ խաբէական։
τεκτονική fabrilis ars τεκτονία, τεκτοσύνη structura. Արհեստ եւ գործ հիւսան. հիւսնականն. հիւսնելն.
Կրթելովն տացէ նմա յառաջատուութիւն՝ վերանալ ի կատարելութիւն արհեստի։ Այսպիսի յառաջատումն եւ յաստիճանէ յաստիճան արդարութեան ելս ցուցանէ. (Լմբ. սղ.։)
Ոչ յոլովագոյն դեգերեալք տեղեկագոյնն լեալ իմաստութեան ներանձնական արհեստից. (Սիւն. առ գերմ.։)
γραφική pictura, pingendi peritia. Արհեստ նկարչաց. պատկերահանութիւն. գծագրութիւն. եւ Անդրիագործութիւն. փորագրութիւն. քանդակ. դրուագ.
Ստեղծական արհեստքն (որպէս բրտի), եւ որչափ շարամանականքն՝ ոչ կարօտնան երկաթոյ. (Պղատ. օրին. ՟Գ։)
οἱκοδομική aedificatio, ars muralis, vel muratoria. Արհեստ եւ գործ որմ ածելոյ. որպէս որմաշինութիւն. շինողութիւն.
Ոչ անտեղեկագոյն իմաստասիրական արհեստից. (Ճ. ՟Ա.։)
Սահման, որ ասէ զիմաստասիրութիւն, արհեստ արհեստից, յառաւելութենէ է։ Իսկ առաւելութիւն ա՛յլ է այնմ՝ առ որ զառաւելութիւնն ունի. (Սահմ. ՟Ժ՟Բ։)
cf. ԸՆԴՈՒՆԱՑՆ;
cf. ԱՐՀԵՍՏՈՒԹԻՒՆ.
Մակացու գոլով նորա արհեստագիւտ մասանց. (Ճ. ՟Ա.։)
Արհեստիւ շինեալ.
Արուեստացեալս ըստ արհեստումն. (Անյաղթ բաժան.։)
Ունի զսահմանն զայն, որ յառաւելութենէ եւ որ յարտունութենէ (յն. մի բառ), արհեստ արհեստից, եւ մակացութիւն մակացութեանց։ (Այսպիսի) արտունութիւն ոչ ումեք պատշաճի, բայց միայն իմաստասիրութեան. քանզի իմաստասիրութիւն միայն է գերազանցեալ. եւ վասն այսորիկ որ յարտունութենէ (կամ յարտօնութենէ) սահման է, ի վերջոյ դասեալ է. (Սահմ. ՟Զ։)
Արհեստ է բաղկացութիւն, այսինքն գումարութիւն յարադրութեան. (Սահմ. ՟Ժ՟Բ։)
Բանականագոյն արհեստից, ճարտասանութեան, եւ քերթողութեան. (Պիտ.։)
Երաժշտութիւն. մանաւանդ Արհեստ գուսանական, իբր աշխարհական երգոց եւ խաղուց ի թատրոնս՝ խեղկատակութեամբ հանդերձ.
γραμματεία, γραμματική litteratura, grammatica Գրաւոր արհեստ. դպրութիւն. քերականութիւն.
Այսոքիկ՝ հրաշաբանական արհեստս մակացութեան. (Մագ. ՟Հ՟Զ։)
ՁԵՌԱԳՈՐԾԱԿԱՆ կամ ՁԵՌՆԱԳՈՐԾԱԿԱՆ. Արհեստական. ծառայական (արհեստ).
Արհեստական. նիւթական.
ՁԵՌՆԱԳԻՏԱԿԱՆՆ. Ըստ յն. Ձեռնագիտական, կամ ձեռնահմայութիւն. χειροσκοπή, χειρομαντεία divinatio ex inspectione manuum. Արհեստ կամ գուշակական հմայութիւն՝ դիտելով զգիծս եւ զգիրս ձեռաց.
Դիւթութիւն կամ արհեստ ձեռնածուաց.
ἴππευσις, ἴππευμα, ἰππασία equitatio. Ձիավարելն. արհեստն ձիավարական. ընթացուցանելն զերիվար. հեծելութիւն. եւ Երթ ձիով կամ կառօք ի պատերազմ.
Յիմաստս ճարտասանականս արհեստիս. (Պիտ.։)
ՃԱՐՏԱՍԱՆԱԿԱՆՆ գ. ἠ ῤητορική rhetorica. Արհեստ ճարտասանական. ճարտասանութիւն. եւս եւ Ճարտասան.
Քան զայլ արհեստ եւ զմակացութիւն, քան զքերթողականն ասեմ, եւ քան զճարտասանականն։ Ամենայն՝ որ ճարտասանական է, նաեւ հաւանութեան արարչական. (Սահմ. ՟Ա. եւ ՟Դ։)
τέχνη ars ἁρχιτεκτονία fabricatio μηχάνευμα machinatio. Ճարտար գոլն, եւ գործ ճարտարութեան. արուեստ. գիւտ. հնարք. հայթայթանք. աջողակութիւն. արհեստ, վարպետութիւն.
Շինուածն առանց մարմնական արհեստից ճարտարութեան բարձրանայր. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։)
որ եւ ՆԱՒԱՍՏԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ. Նաւաստելն. նաւաստի գոլն. արհեստ նաւարկութեան. հմտութիւն նաւավարութեան. նաւապետութիւն. ղեկավարութիւն.
Գիտութիւն (է չորեքկին). հմտութիւն, ներհմտութիւն, արհեստ, մակացութիւն։ Հմտութիւն է միըոյ իրի անպատճառ գիտութիւն. իսկ ներհմտութիւն է ընդհանուր անպատճառ գիտութիւն. (Սահմ. ՟Ժ՟Բ։ թ Քեր. քերթ.։ Երզն. քեր.։)
Հանդիպեալ ես շարագրութեան յաղագս ողջութեան վաստակելոց. գիտեա՛ արդ, որո՞յ արհեստի է այն շարագրութիւն. գիտեմ, զի բժշկականի է. (Պղատ. մինովս.։)
θήρευμα venatio. Արհեստ եւ գործ որսորդի. որսալն. որսանք.
ՍԱՆՁԱՐԱՐԱԿԱՆՆ. արհեստ սանձս շինելոյ.
ԱՆԴՐԻԱՆՏԱԳՈՐԾ որ եւ ԱՆԴՐԻԱԳՈՐԾ. ἁνδριαντοπιός. statuarius. Արհեստաւոր՝ որ գործէ անդրիանդս. արձան շինօղ. օյմաճը.
Քար ի տեռանէ արհեստաւորեալ (պետրոս վէմն). (Ճ. ՟Ա.։)
Որ արհեստաւորէ որպէս ճարտարապետ. յօրինիչ. հաստիչ.
Տղայք գոլով արհեստի բանարարութեան. (Լմբ. եկեղ.։)
(Արհեստ եւ մակացութիւն) ունին ընդհանուր բացորոշութիւնս. (Սահմ. ՟Ա։)
Արհեստ բժժանաց կախարդութեան. դեղատուութիւն.
Արհեստք թուականութեանն եւ երաժշտականութեանն. (Մագ. ՟Ի՟Ե։)
Որք թուականութեանն են պարապեալ արհեստի. (Լմբ. սղ.։)
Արհեստ իւղեփեցաց. իւղագործութիւն.
μαγειρική τέχνη coquinaris ars. Արհեստ. եւ գործ խահարարաց. հանդերձանք կերակրոց. խահք. համադամք.
ἠ μαγειρική (τέχνἡ) coquinaria (ars). որ եւ ԽԱՀԱԿԵՐՈՒԹԻՒՆ. Արհեստ եւ գործ խոհակերաց.
ԾՆՆԴԱԲԱՇԽ ԾՆՆԴՈՑՔ. ԾՆՆԴԱԲԱՇԽ ԲԱԽՏ. ԾՆՆԴԱԲԱՇԽԱԿԱՆՆ. ԾՆՆԴԱԲԱՇԽՈՒԹԻՒՆ. cf. ԾՆՆԴԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ. ըստ ՟բ նշ. այսինքն Աստեղաբաշխութիւն ախտարական. ախտարք. եւ Արհեստ աստղահմայութեան. եւ Դիրք աստեղաց ի ժամանակի ծննդեան ուրուք. եւ Կարգ ծննդեան կենդանեաց մտածեալ ըստ նմանութեան կենդանատեսակաց մտածելոց յաստեղատունս. γένεσις genitura, positus caeli tempore nativitatis եւ այլն.
ՁԵՌԱԳՈՐԾԱԿԱՆ կամ ՁԵՌՆԱԳՈՐԾԱԿԱՆ. Արհեստական. ծառայական (արհեստ).
Կրթելովն տացէ նմա յառաջատուութիւն՝ վերանալ ի կատարելութիւն արհեստի։ Այսպիսի յառաջատումն եւ յաստիճանէ յաստիճան արդարութեան ելս ցուցանէ. (Լմբ. սղ.։)
Ունի զարհեստս զայս, եւ ներդաշնակապէս ուսուցանէ. (Պղատ. սոկր.։)
Դու գոլով իսկ արհեստականագոյն քան զդեդաղոս՝ շրջանակի պարագյութիւն տալով սոցա. (Պղատ. եւթիփռոն.։)
Եւ այլ եւս չորս տարաբերութիւնս, որ է ըստ բշժկական արհեստիցն. որպէս մաղձն երկոքին, եւ մաղասն եւ արիւնն։ Բայց որ յաղագս դատաստանին է բան, յուշ լիցին ի տարաբերութեան մարմնոյ եւ մտաց. (Նանայ.։ Սոկր.։)
Սողոմոն կաթուղիկոս՝ վարժեալ եւս էր ի փիլիսոփայական արուեստս։ Ի վարդապետս փիլիոսփայական արհեստիցն։ Պորփիւրի՝ յառաջին փիլիսոփայական պատմութենէն. (Յհ. կթ.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։ Եւս. քր.։)
σκυτοτομική coriaria ars. որ եւ ՓՈԿԱՁԵՒՈՒԹԻՒՆ. Արհեստ հանելոյ կամ հատանելոյ՝ հարթելոյ եւ ձեւելոյ զփոկս. կաշեգործութիւն.
σκυτοτομία ars sutoria, coriaria. Արհեստ ձեւելոյ եւկարելոյ զփոկս. փոկահանութիւն, կօշկակարութիւն, եւ խորանակարութիւն.
Ունէր արհեստ փոկաձեւութեան։ Վասն կօշկակարին ողորմութեան. այր մի անբիծ ունէր արհեստ փոկաձեւութեան. (ՃՃ.։ Լմբ. գր. պապ.։)
αὕλησις, αὑλητική tibiarum inflatio, ars inflandi tibias. Հասկանալի կամ գոչիւն փողոյ, եւ Հարկանելն զփող. արհեստի փողահարի.
Արհեստ կոփելոյ զքարինս.
Դիւրապատում շարադրեաց, եւ ո՛չ քերականութեամբ արհեստին. (Վրք. ոսկ.։)
Արհեստահիւսակ առասացութիւն. (Նար. խչ.։)
Ի ծայրս բոլորակցութեան արհեստիցն հասեալ եղեւ. (Ճ. ՟Ա.։)
Արհեստ գրամարտիկոսաց. քերականութիւն. քերթողութիւն.
τὸ γεωμορικόν, γεωνόμον agrarium, agri, divisio Արհեստ բաժանելոյ զերկիր. որպէս յերկրաչափութեան, եւ յերկրագործութեան.
ἠ ῤητορική rhetorica, ars oratoria. որ եւ ՀՌԵՏՈՐՈՒԹԻՒՆ. Ճարտասանական արհեստ. փաստաբանութիւն. ճարտարախօսութիւն
Արհեստ փայտս հատանելոյ ի մայրիս. փայտահարութիւն.
Նախ ծով, եւ զկնի նաւագնացութիւն. (թէ զծով բարձեր, եւ ոչ մի նաւնթացութեան արհեստ. Ոսկիփոր.։)
Օրինական ասասցուք զբժշկական (արհեստ), կամ զխոհակերական, կամ զպարտիզապանականն. (Պղատ. մինովս.։)
Զարկուած վերածածկութեան մզնարհեստ կազմուածոյ թմբկիս գործականութեան. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
κιθαρῳδία citharoedia. Հարումն քնարի. եւ Արհեստ հարկանելոյ զքնար.
Հմտութիւն քաջ արհեստի աղեղնաւորութեան. հրահանգք ճարտար նետաձգութեան. քեմանքէշլիք. Յայս անուն կոչեցաւ եւ ողբն Դաւթի ի վերայ Սաւուղայ եւ Յովնաթանու քաջ աղեղնաւորաց.
ἁτεχνία, nulla ars, imperitia Անհմտութիւն արուեստի. արհեստ չգիտնալը. մարիֆէթսիզլիք, աճէմիլիք.
Եւ ոչ անարուեստութեան յարհեստի սահման. (Դիոն. ածայ. ՟Դ։)
Է՛ արհեստ՝ որ կատարեալ է յենթակայէ միայնոյ, որպէս ապակէգործութիւն. քանզի ամենայն՝ որ ապակէգործութիւն է, սակս ապակւոյ գոյ եղեալ. եւ որ սակս ապակոյ գոյ եղեալ, ապակէգործութիւն է. (Սահմ. ՟Դ։)
Հնար գոլ արհեստ աստղաբաշխութեան, վասն զի քաղդեայ էր. (Մագ. ՟Ե։)
Արհեստիւ կիտեալ ուր իցեն ճարտար կիտուածք.
Գունդս երիս արհեստակիտուածս. (Նար. առաք.։)
Ընդունայնարհեստութիւն է լարախաղացութիւն, ձողախաղացութիւն, որ ոչ օգտեցուցանէ զկենցաղս. (Սահմ. ՟Ծ՟Բ։)
Խարդախութեանց խոկմանց հետեւին խոհավաճառութեան խոկմունք։ Խոհավաճառութիւն յամենայն քաղաքի եղեւ՝ ոչ ի սակս վնասու, այլ ամենեւին ներհակապէս։ Ամենայն՝ որ առ խոհավաճառութիւնն եւ վաճառականութիւնն եւ պանդոկապանութիւնն սեռք են ընդ դաւաճանութեամբ, եւ ընդ գարշելեօք եղեն նախատանոք։ Որ խոհավաճառութեանն անարատութեանն արհեստիւ ինչ հաղորդեսցի. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Ա։)
ԾՆՆԴԱԲԱՇԽ ԾՆՆԴՈՑՔ. ԾՆՆԴԱԲԱՇԽ ԲԱԽՏ. ԾՆՆԴԱԲԱՇԽԱԿԱՆՆ. ԾՆՆԴԱԲԱՇԽՈՒԹԻՒՆ. cf. ԾՆՆԴԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ. ըստ ՟բ նշ. այսինքն Աստեղաբաշխութիւն ախտարական. ախտարք. եւ Արհեստ աստղահմայութեան. եւ Դիրք աստեղաց ի ժամանակի ծննդեան ուրուք. եւ Կարգ ծննդեան կենդանեաց մտածեալ ըստ նմանութեան կենդանատեսակաց մտածելոց յաստեղատունս. γένεσις genitura, positus caeli tempore nativitatis եւ այլն.
Որք մեռեալ են մեղօք, կենդանացուցանէ պահք. (Յճխ. ՟Թ։ Այս արհեստ (բժշկական) մերձեցեալ կենդանացոյց (այս ինքն առողջացոյց)։ (Գարունն) իբրու ի մեռելութենէ իմն կենդանացուցեալ (զտունկս). Պիտ.։)
Ի կիզմանէ ծախման խնկոցն մակտառեցեալ ծխոյն։ Գերապանծ միտ մակտառեալ։ Զի եւ դա յայնոսիկ յորդորեալ զիթովնեան արհեստն հռետորական՝ յորդորեալ շարժեալ զքեզ մակտառեսցէ։ Զօրէն պարսից ճարճատեալ՝ եւ որոտմամբ մախանացն մակտառեցուցանէ. ((գրեալ էր, մակտառեցանէ) Մագ. ՟Ժ՟Գ. ՟Ի. ՟Ի՟Ա. լ։)
Կրթելովն տացէ նմա յառաջատուութիւն՝ վերանալ ի կատարելութիւն արհեստի։ Այսպիսի յառաջատումն եւ յաստիճանէ յաստիճան արդարութեան ելս ցուցանէ. (Լմբ. սղ.։)
ποικιλτικόν, ποικιλτόν variegatum, opus phrygium. իտ. ricamo, ricamatura. որ է ըստ եբր. ռաքամ. Արհեստ եւ գործ նկարակերտաց. անկուած. կիտուած. ասղնեգործութիւն. եւ Նկար. գոյնզգոյն բանուածք, քաշուածք.
ՈՍԿԵՎԱՃԱՌՈՒԹԵԱՆ ԱՐՀԵՍՏ. βαναυσία ars, quae ad caminum exercetur Քիմիականութիւն խօլական. կորուստո ոսկւոյ ի գիւտ նորա հրով ի զուր.
Ոսկեվաճառութեան արհեստն ի բաց դարձուցանէ զազատագոյն բարս (իբրեւ անարգագոյնն ամենայն ծառայական արհեստից). (Պղատ. օրին. ՟Ե։)
Արհեստ եւ գործ ոստայնանկաց. ոստայնագործելն՝ հանդերձ սարօքն. ὔφασμα, ὐφασία, τὸ ὐφαντόν, ἠ ὐφαντική textura, ars texendi եւ κερκίς radius textorius, pecten. ջուլհակութիւն.
χαλκευτική ars aeraria. Արհեստ պղնձագործաց.
ἠ πλαστική ars fingendi, sive statuarii, sculptra. Կազմութիւն. քանդակագործութիւն. արհեստ դրօշելոյ.
Քաղաքավարութեան սկիզբն զո՞ոք երբէք լինել ասասցուք։ Թերեւս ցուցցէ մեզ ցառաջին զքաղաքավարութեանց լինելութիւնն եւ փոխադրութիւն։ Քաղաքավարութիւնք եւ արհեստք եւ օրէնք։ Քաղաքավարութեանն իբրու մարք, մի իշխանութիւն (պարսից) եւ հրապարակակալութիւն (յունաց). (եւ այլն. Պղատ. օրին. ՟Գ։)
Յաղագս բժշկական արհեստիցն, որ վասն մարդկութեան առողջութեան, եւ ապա յաղագս աշխարհավարութեան պիտոյացմանն. (Վստկ. ՟Ժ՟Է։)
Ոչ լաւագոյն ինչ, եւ ոչ վեհագոյն, եւ արհեստականագոյն. (Պղատի. օրին. ՟Ժ՟Բ։)
Դու գոլով յոյժ իսկ արհեստականագոյն քան զդեգաղոս շրջանակէ՝ պարաբերութիւն տալով սոցա. (Պղատ. եւթիփռոն.։)
μουσική musica որ եւ ասի ԵՐԱԺՇՏԱԿԱՆՆ. Արհեստ երգոց եւ նուագաց. երաժշտութիւն. քաղցրաձայնութիւն եւ եղանակ արուեստական. (ի յն. մուսիքի՛).
ἁρχιτεκτονία fabricatio. Արհեստ եւ գործ ճարտարապետի. յօրինուած ճարտար. ճարտարութիւն.
Պատճառք կենդանութեանս մերոյ, եւ յառաջխաղացութեանս (կամ յառաջախաղացութեանս)։ Ըստ անցնիւրն արհեստից յառաջխաղացութեան հանդերձ կրթութեամբ։ Պատճառ զանազան արհեստիցն յառաջխաղացութեան. (Պիտ.։)
Մաքրութիւն մտաց, եւ մակստացականութիւն հանճարոյ։ Զայսոսիկ արհեստս եւ մակստացականութիւնս մեծարեցեր դու. (Մագ. ՟Ի՟Ը. լ։)
ԸՆԴՈՒՆԱՅՆԱՐՈՒԵՍՏՈՒԹԻՒՆ (ԸՆԴՈՒՆԱՅՆԱՐՀԵՍՏՈՒԹԻՒՆ) Ընդունայն եւ անօգուտ արուեստ.
Վասն ընդունայնարուեստութեանց եւ չարարուեստութեանց, որք ոչ ունին պիտանի կատարումն ի կենցաղումս. եւ ընդունայնարհեստութիւն է՝ լարախաղացութիւն, եւ այլն. (Սահմ. ՟Ժ՟Բ։)
ԸՆԴՈՒՆԱՅՆԱՐՈՒԵՍՏՈՒԹԻՒՆ (ԸՆԴՈՒՆԱՅՆԱՐՀԵՍՏՈՒԹԻՒՆ) Ընդունայն եւ անօգուտ արուեստ.
Վասն ընդունայնարուեստութեանց եւ չարարուեստութեանց, որք ոչ ունին պիտանի կատարումն ի կենցաղումս. եւ ընդունայնարհեստութիւն է՝ լարախաղացութիւն, եւ այլն. (Սահմ. ՟Ժ՟Բ։)
cf. ԱՐՈՒԵՍՏ. որ եւ լտ. ա՛րս, արդիս։