act, action, fact, deed, work;
production, creation;
—ք երեւելի, exploit, achievement.
œuvre, action, ouvrage;
façon;
production, produit;
biens, fortune.
cf. Ազատարար.
from, since, as soon as, when;
radically, originally, naturally;
anew, afresh;
even then;
— ի մանկութենէ իմնէ, from my infancy;
— յարարչութենէ աշխարհի, from the creation of the world.
to make, to do, to form, to produce, to compose, to fabric, to operate, to act, to render, to commit, to effectuate, to execute, to cause;
— յոչնչէ, to create;
— վերստին, to remake;
կին —, to marry;
ատելի —, to make odious;
բարւոք չարւոք առնէք, you do well, — ill;
բարի՝ չարիս՝ վնաս — ումեք, to do good, ill, wrong to some one;
ինչ ոչ արարի քեզ, I have done nothing to you;
զի՛նչ — իցէ զայս, what to do with that ? չգիտեմ որպէս —, I do not know how to do that;
չգիտեմ զի՛նչ —, I know not what to do;
ձայն — հաւուց, the singing of birds;
— ողջակէղ, to sacrifice, to immolate;
խնդիր, մոռացումն, յիշատակ, ծառայութիւն, զյարձակումն, դատաստան, վախճան —, to seek;
to forget;
to remember;
to serve;
to assail;
to judge;
to finish or end.
perhaps, never, if, not, still, even;
certainly, undoubtedly, indeed;
կամիք —, will you ? ոչ կարեմ —, I Cannot;
այնչափ իմաստուն է, որպիսի ոչ ոք —, he is as learned as any one;
չգիտեմ արարից — թէ ոչ, I know not whether I shall do it or not ? հարցանէք թէ — սիրեցեմ զձեզ, you ask if I love you? մի —, God forbid !
nature;
essenoe, substance;
being, entity;
the elements;
disposition, constitution, temper;
humour, inclination, genius;
birth, naturalism;
person, hypostasis;
quality, manner;
sex;
ստուեր է եւ ոչ — ինչ, it is a shadow and not a substance;
հատուցանել զհարկ բնութեան, to pay the tribute of nature;
դղորդին արարածոց —ք, all nature is in commotion or confounded;
են սոքա բնութեամբ Գերմանացի, these are by origin Germans;
մի թէ յիւրմէ բնութենէ եգ զբանն, did he say it out of his own head ?
բնութեամբ, naturally, really, truly, physically, personally, hypostatically.
that, which, what;
— կերիցուք, կամ — արբցուք, կամ — զգեցցուք, what ye shall eat, or what ye shall drink, what ye shall put on;
— եւ իցէ, whatever, whichever;
— է ինձ ? what does it matter? — կամիք ? what do you like ? — խնդրէք ? what are you seeking ? — աղագաւ ? why ? for what cause ? — օրինակ ? in what manner? — ասիցեն ? what will they say? — ինչ ? what ? — ինչ առնել էր եւ ես ոչ արարի ? what is that which I ought to have done and have not done ? — ապա ? what ? what then ?
if;
that;
whether;
perhaps;
— առնէք զայդ, if you do it;
ոչ գիտեմ — արարից զայդ եթէ ոչ, I do not know whether I shall do it or not;
կարծեմ — եկեսցէ, I think that he will come;
— արասցէ եւ եթէ ոչ, whether he do it or no.
obstacle, opposition;
embarrassment, inconvenience, difficulty, hitch, hinderance, clog;
the spines of the hedgehog;
— խափանարար, great obstacle, impossibility;
ահա — անկոխելի, there is an insurmountable difficulty;
— եւ խութ լինել, to hinder, to clog, to embarrass, to prevent, to be a bar to;
տապալել զամենայն զխոչ եւ զխութ, to surmount the greatest obstacles;
cf. Խութ.
meat, eatables, nourishment, aliment, subsistence, food, victuals;
repast;
bait, food, provender, pasture;
prey;
fuel;
ունի՞ք ինչ —, have you any thing to eat ? — եւ ըմպելի, eating & drinking;
քաղցր ի —, sweet to eat;
— վատառողջ, misdiet;
առողջարար —, wholesome food;
ազնիւ՝ քաղցրանամ՝ փափուկ —ք, exquisite, delicious, dainty meats;
թշնամիք մեր՝ — մեր են, we can eat up our enemies like bread;
մատնելոց են նոքա ի — ձեզ, they shall be your prey;
— տալ՝ արկանել, to give to eat, to feed;
առնուլ ի —, to take for nourishment;
— առնուլ, to eat, to feed, to take food;
— լինել, to be the prey of;
— սրոյ առնել, to put to the sword;
— լինել հրոյ, to be for fuel to the flames;
—ք որովայնի եւ որովայն — կրոց, meats for the belly the belly for meats;
cf. Զուգեմ.
—ք, jaundice;
— շրջանաւոր, monsoon;
—ք տարեւորք, կանոնաւորք, the trade-winds;
հարուած, բաղխիւն —ոյ, gust of wind;
gale;
cf. Ընթացք;
թեթեւ, քաղցր, զովարար, յաջող, անհաստատ —, light or gentle breeze;
soft, fresh, fair, changing wind;
ցըրտաշունչ, կատաղի, մոլեգին, մրրկալից, սաստկաշունչ, ուժգին, ահեղագոչ —, cold, angry or raging, furious, stormy, impetuous, violent, roaring wind;
ի թեւս —ոյ, on the wings of the wind;
— շնչէ, մռնչէ, փոխի, դադարէ, the wind blows, roars, changes, calms or falls;
— գոյ, it is windy, gusty;
— ելանէ, the wind is rising;
հակառակ է —, the wind is contrary;
ընդդէմ —ոյ նաւարկել, to sail against the wind, or in the wind's eye, to sail with a head wind, to haul the wind;
յաջողակ —ով նաւարկել, to sail before the wind, to be to leeward, to have a fair wind, a wind right aft, to scud;
զ—այն, ի —ին, առ —աւ, զ—աւ, on the road, by the way, on a journey, during the journey;
— արարեալ, on or by the way;
— առնել, to go along, to travel, to undertake a journey;
to open, to prepare a way;
ի — անկանել, to set out on, to begin a journey, to start;
— ունել, to advance, to go forward, to get on;
անցանել զ—աւ, to take a wrong course, to go astray, to err;
թիւրել զ—ս ուրուք, to mislead, to lead astray, to put out of the right way, to cause to err;
արգելուլ, փակել, խափանել զ—, to interrupt or block the way, to stop up, to obstruct;
դնել ի —, to see off on a journey;
յաջողել զ—ս իւր, to prosper, to get on prosperously, to thrive;
ի —ի իւրում երթալ, to go one's own way;
cf. Մահարար.
fault;
sin;
— դնել, cf. Մեղադրեմ;
— ինչ առնել ումեք, to wrong or do evil to;
քո է —ն, it is all owing to you, it is your fault, you are wrong;
ոչ իմ է —ն, I am not to blame, it is not my fault;
իւրք — ինչ ոչ արար ինձ, he did not offend me in any way;
— ինչ ոչ գոյր նոցա, they would be without fault;
այս կայ — եւ մեզ, this is also partly our fault.
hope, hopes, expectation, longing;
confidence, trust;
դեռածին, հաւաստի, կենդանի, եռանդուն, մխիթարիչ, մեծ, կոյր —, renewed or reviving, well-grounded, lively, ardent, solacing, great, blind hope;
ընդունայն, տկար, անստոյգ, պատիր or խաբէական, սուտ, խուսափու, անմիտ —, vain, weak, uncertain, delusive or deceitful, false, fleeting, foolish hope;
նշոյլք յուսոյ, the rays of hope;
բառնալ զ—, to take away or put out hope;
զհետ գնալ սնոտի յուսոյ, to abandon oneself to chimerical hopes, to hunt a shadow;
սնոտի յուսով պարարել, ի սնոտի — կապել, to nourish oneself with vain hopes;
քաղցր յուսով պարարիլ, to hug oneself with the delightful hope;
գեղեցիկ յուսով պարարել, թարթափեցուցանել զոք, to feed or entertain one with flattering hopes or chimeras, to keep one in suspense;
to ridicule, to deride;
վհատիլ ի յուսոյ, to lose hope;
հատանել զ— իւր, to despair, to give up all hope, to be in despair;
յուսով կեալ, to live in hopes;
դնել զ— իւր ի վերայ ուրուք, to build on one's hopes;
— տալ, to cause to conceive hopes, to give hope, to inspire with hopes;
ի դերեւ հանել զ— ուրուք, to deceive one's hopes or expectations;
լնուլ, կատարել զ— ուրուք, to fulfil a person's hopes;
ծփել ընդ մէջ յուսոյ եւ երկիւղի, to hover between hope and fear;
— է ինձ, I have some hopes;
— մի այսպիսի է ինձ զի, I hope that, I am in hopes that;
— իմ է, that is my only hope;
փակեալ յամենայն յուսոյ ակնկալութեան, hopeless;
— եւս շիջեալ էր յիս, hope died within me;
բարձաւ ամենայն — փրկութեան, all hope of safety was lost;
պակասեալ յամենայն յուսոյ փրկութեան, despairing of life;
հատաւ — նրան, he despaired;
հատաւ — մեր, our hope is vanished;
դու ես միակ — իմ, all my hopes are in you;
cf. Հատանիմ;
արծարծել զ—, to revive hope.
առ —ու, enviously, invidiously;
— կրել յումեքէ, to be envied;
—ու մաշիլ, to pine away with envy, to be eaten up with;
ի —բարկութեան բրդիլ, to burst with envy;
ի — բարկութեան բրդիլ, to burst with envy;
առնուլ, բերել, ի — բերիլ, մտանել, to envy, to be envious of, to grow jealous, to bear envy, cf. Նախանձեմ;
to rival, to vie with;
— արկանել յոք, ի — ածել զոք, to fill with jealousy or envy, cf. Նախանձեցուցանեմ;
to move, excite or provoke to emulation;
ի — գրգռել զոք, to arouse the jealousy of, to create envy;
խնդրել զ—, to revenge, to take vengeance;
վառիլ —ու ընդ, to become jealous;
ի — վառիլ ընդ ումեք, to be jealous of;
— դնել, to emulate, to rival;
ի — նմանութեան ուրուք կրթիլ, to emulate a person, to desire to imitate him;
— առաքինութեան դնել ընդ ումեք, to desire to emulate a person's virtues;
— առնել, to fascinate, to charm, to bewitch, to cast a spell on;
ո՜ անմիտ գաղատացիք, ո՞ — արար զձեզ, o foolish Galatians, who hath bewitched you?.
cf. Ուրախարար.
cf. Պարարումն.
cf. Պարարտաբեր.
cf. Որովայնապարար.
house-building, construction;
cf. Տնարարութիւն.
—աւ, by turns, alternatively, reciprocally, mutually;
— արքայի, vice-roy;
— բդեշխի, vice-consul;
proconsul;
— հանդերձից, change of clothes, changes of raiment;
արարի — քո զեգիպտոս, have given Egypt as your ransom.
cf. Ազատարար.
cf. Ազատարար.
cf. Ակնապարար.
not existing, having no being;
non-existence, non-entity;
nothing;
արար Աստուած զաշխարհս յանգոյից, God created the world from nothing;
յանգոյս, vainly.
zephyr;
քաղցրաշունչ, the gentle -;
զովարար —, refreshing breeze;
cf. Էրան.
assembled, reunited;
պատկառելի —, honorable assembly;
— հաւատացելոց, assembly of the faithful, church, solemnity;
— վանական, chapter, congregation;
— եղբարց, convent, monastery;
— հայրապետաց, council, synod;
— տիեզերական or ընդհանրական, oecumenical council;
— քահանայապետական, consistory;
— դեսպանաց, congress;
— ծերակուտի, աւադանւոյ or պաշտօնէից տէրութեան, Parliament;
diet;
գումարումն —ոյ ծերակուտին, meeting of Parliament;
— յանձնարարական, committee;
— հերետիկոսաց, հերձուածողաց, conventicle;
—, ակումբ երեկոյին or գիշերական, evening party;
— ջուրց, mass of water;
— առնել, ի — գումարել, to unite in council, in sitting, to hold an assembly, to convoke;
արձակել զ—, to dismiss an assembly;
— լինել, to be convoked, or convened in council;
—ս ժողովել, to excite to rebellion;
—ս ժողովել ի վերայ տան ուրուք, to bring down a tempest of misfortune on one's family;
—ս կուտել ի վերայ ուրուք, to revolt against;
ի —ս մեծամեծաց յաճախել, to frequent fashionable society, or high life.
cf. Խահարարութիւն.
promise, engagement, obligation;
word, word of honour, good faith;
offer, tender;
protestation, declaration;
profession;
— տալ, to give one's word, to promise;
պահել զ—, կալ ի խոստման, to keep one's word or promise;
չպատել զ—, չկալ ի խոստմանն, to break one's promise, to fail to keep one's word;
մեծամեծ խոստմունս առնել, to promise mountains of gold, wonders;
սնոտի խոստմունք, vain or empty promises, fair words only;
սնոտի խոստմամբք պարարել, to nourish with vain promises
cf. Հերկարար.
cf. Յանդգնարար.
cf. Շողոմարար.
passion, suffering, torment, pain, vexation, torture;
— քրիստոսի, our Lord's Passion;
—նս կրել, to suffer;
—ն, —նացն, Passover;
առ քեզ արարից զ—նացն, I will keep or eat the Passover with you.
cf. Պարար;
cf. Պարար.
erecting, building a house;
cf. Տնարար.
cf. Ագոնարար.
cf. Իմաստնարար.
fully, completely, thoroughly, entirely;
perfectly;
լի առնել, to fill, to load, to heap;
զբազում լսելիս լի արար բանն, many have heard him;
լի լինել, cf. Լիանամ;
լի եւ լի, cf. Լիուլի;
լի ափով, ձեռօք, by handsful, profusely, generously;
լի աւաբաւ, loaded with booty;
լի փառօք, covered with glory;
լի աւուրք, full of years, old;
լի մտօք, sensible, judicious, wise;
լի երախտագիտութեամբ, full of gratitude, of affection, of faults;
զաւուրս տասն լի, ten entire days;
լի կատարեալ, բովանդակ, perfectly full, entire, complete, perfect, cf. Լիակատար;
լուսին լիով լուսով նկարեալ, full moon;
բաժակ գինի լի արկանել, a glass of wine full to the brim;
լի զհասակ մարմնոյն ունել, to be adult, to arrive at man's estate;
լի են բերանք նոցա ծաղու, they are full of laughter, of merriment;
լի ասացեր, you are quite right.
peace;
calm, tranquillity, quiet, rest, repose;
pacification, conciliation;
— ընդ ձեզ, peace be with you;
— ոգւոյ, մտաց, peace of mind;
այր խաղաղութեան, angel or messenger of peace;
քաղցր՝ խորին՝ անդորր —, perfect peace, profound tranquillity, sweet repose;
— առնել, to make peace;
կեալ ի խաղաղութեան, to live in peace;
առնել — ընդ ումեք, to make one's peace with;
խաղաղութեամբ լինել ընդ ումեք, to be at peace with;
վայելել ի խոր՝ յանվրդով խաղաղութեան, to enjoy profound peace;
to live in comfort;
աղմկել զ—, to disturb, to break the peace;
աղաչել, խօսել ի -՝ ի հաշտութիւն խաղաղութեան, to sue for peace;
մերժել զբան խաղաղութեան, to refuse terms of peace, to reject means for reconciliation, to be opposed to conciliatory measures;
խաղաղութեամբ, peaceably, peacefully, in peace;
արարտասուահայց խաղաղութիւն, խաղաղութիւն ըղձիւք ըղձացեալ, the longed for peace;
խաղաղութիւն է ինձ, I am happy and contented;
խաղաղութիւն պարգեւեսցէ նմա Տէր, God rest his soul;
peace to his soul;
ե՛րթ ի խաղաղութիւն, երթայք խաղաղութեամբ, go in peace;
God be with you;
մնա՛, մնայք խաղաղութեամբ, goodbye! adieu!
to be able, to have the power of faculty to, to be in a condition to;
ոչ եւս —, to be quite exhauster or spent;
չ-, to be unable;
չկարեմ առնել զայդ, I cannot do it;
արարից՝ եթէ կարացից, I will do it if I can.
Pisces;
կապոյտ —, silurus, sheat-fish;
կարմիր —, gold-fish;
— ծովու, salt-water fish;
ձկան ականջ, մահարար, cf. Ձկնականջ, cf. Խռնդատ;
ծովու ձկան արիւն, cf. Կոնքեղ;
սակառի, սոսինձ, տապակ, փամփուշտ, թեփ, մորթն ձկան, fish basket, fish glue or isinglass, fish kettle, fish maw, fish scale, fish skin;
— որսալ, to fish, to go a fishing;
— խորովել, to grill, to broil fish.
built before or formerly;
— արարչութիւն, creation of the world.
cf. Ուրախարար.
—, —աւ, —իւ, —եաւ or —ով, ill, badly, wickedly;
ferociously, ruthlessly, without pity;
—, —ն, այս —, demon, evil spirit;
մահ —, plague, pest, pestilence;
օր —, unlucky day;
ժամանակ —, calamitous times;
— ծառ, worthless tree;
— ջուր, unwholesome, polluted, very bad water;
— ամօթ, bashfulness, sheepishness;
—, —իս առնել, գործել, to harm, to hurt or wrong any one;
—աւ կորուսանել, to destroy cruelly, without pity or remorse;
զ—սն —աւ կորուսցէ, he will miserably destroy the wicked men;
արար — առաջի տեառն, he did evil in the sight of the Lord;
եւ որ — քան զամենայն է, այլ որ — եւսն է, the most disagreeable that can be, the worst, the worst is that, that is worse;
զի մի — եւս ինչ լինիցի քեզ, for fear lest something worse should happen.
aspect;
appearance, look, sight, view;
air, mien, visage, image;
spectacle, representation;
vision, apparition, phantom, spectre, dream;
phenomenon;
contemplation;
theory, idea;
գեղեցիկ —, — գեղոյ, beauty, loveliness;
գեղեցիկ տեսլեամբ, handsome, beautiful, charming;
երկնային —, celestial vision;
— դիմաց, figure, physiognomy;
ի — ածել, to represent, to perform, to put upon the stage;
— լինել աշխարհի, to be made a spectacle unto the world;
— տեսանել, to have a vision;
արար տօն տեսլեան, խաղու, he held a festival with public games;
ի — ամենեցուն, before all men, or all eyes;
եղեւ բան տեառն առ աբրամ ի տեսլեան, God spoke in a dream to Abram;
տեսլեամբ բնութեան պարապեալ, given to the contemplation of nature;
— աչացն է հաւատարիմ եւ ոչ լուր ականջացն, hearing is believing but seeing has no fellow.
cf. Արարչատուր.
cf. Դժուարարձակ.
to concur, to vie with, to emulate;
to surpass;
—ս զմիմեամբ առնելով, with emulation, vying with each other, in concurrence;
ճառ զճառից — արարից, I will pass from one subject to another.
cf. Զովարար.
perfumer;
cf. Իւղարար.
thought;
design, intention, resolution;
imagination, fancy, inspiration;
sentiment, disposition;
idea, fantasy, revery;
advice, counsel;
deliberation, consultation;
secret;
mystery;
symbol;
sacrament;
designedly, intentionally, on purpose, purposely;
փրկական —, the Holy Sacrament;
տուն, տաճար խորհդոյ, council-hall;
խորհրդեան դպիր, secretary;
— չար, pernicious advice;
— առնել՝ ի մէջ առնուլ՝ ունել, to consult, to determine, to decide on, to resolve on;
to deliberate, to confer together, to take counsel, to advise with;
— տալ, to counsel, to give advice, to advise;
— հարցանել, to ask advice, to consult, to take counsel;
ի մի — միաբանել, to think together, to deliberate unanimously;
շրջել ի խոհրդոց, to change or alter one's mind;
շրջել զոք ի խորհրդոց, to dissuade from, to advise against;
— ի մտի եդի գիտել, I had conceived the idea of knowing;
— արարի ընդ միտս իմ, I deliberated with myself;
— կալաւ, he conceived the idea to;
զյանդուգն զայն խորհեցաւ —, he formed the hardy design to;
մինչդեռ յայսմ խորհրդի էր, in the midst of these thoughts, while thus deliberating.
cf. Խռովարար.
cf. Կենդանարար.
equally, justly, exactly, proportionately;
perpendicularly, directly over, vertically;
ծանրոցք կշռոյ, counterpoise, the weights of a steel-yard or beam;
— դահեկանաց, money-scales;
— անօթոց, tare, tare & tret;
— հաւասարութեան, equilibrium, counterpoise;
— տեսակարար, յարաբերական, բացարձակ, specific, relative, absolute weight;
— քաղաքական, balance of power;
— տաղաչափական, the scan or measure of verses, prosody;
— գտակաւ, exactly, precisely;
— վերուստ ի վայր, in equilibrium;
perpendicularly, vertically;
կշռով, by weight;
զնոյն կշռով, as much, equally, of like measure or weight;
պաշտօնեայ կարգեալ յուղղութիւն կշռոց, officer appointed to mark weights & measures;
սահմանել զ—ս, to stamp with the public mark;
— արդար, correct balance, scales;
just weight;
— նենգութեան, false weight;
— ստութեան առնել, to falsify weights or scales;
զմէտ կշռոյն անայլայլակ ունել, to hold the balance evenly;
to counter-balance, to counter-poise, to counter-vail, to equipoise, to equilibrate;
դնել ինչ ի — ոսկւոյ, to pay exceedingly dear for, or at an extravagant rate;
դնել զգլուխ իւր ի կշիռս, to risk oneself, to incur danger, to run into jeopardy, to expose oneself to death, to carry one's life in ones hand, to encounter danger or death;
ի — մտանել, to be weighed, carefully pondered or considered;
ի — դնել զոք ընդ ումեք, ի — ընդ միմեանս արկանել, to compare with;
ի — բերեալ համեմատել, ի — համեմատութեան բերել ընդ ումե, to be compared with, to compare oneself with;
զ—ն ընդունել, առնուլ անդրէն զ—ն, to receive the equivalent, or in exchange;
կորուսանել զ— կայից, to lose the balance or equilibrium;
— հաշուի, balance, balance-sheet;
առնել զ— հաշիւ, to strike the balance;
— առնել զհաշիւ, to balance or settle an account;
cow;
շառագոյն՝ խայտաբղէտ —, russet, spotted or speckled —;
— վտիտ՝ պարարակ կամ գէր, lean, tat —;
կաթնտու՝ կաթնաւէտ —, milch cow, dairy cow;
կթել զկով, to milk a -;
ծանր —, a — with or in calf;
ծնանել կովու, to calve;
միս կովու, cow-beef;
կաշի, մորթ կովու, neat-leather, cowhide;
ստեւ կովու, cow hair;
կու, քակոր կովու, cow dung;
կոգի կովուց, butter of kine;
բչիւն՝ բառաչիւն կովու, bellowing, lowing of a -.
to appraise, to estimate;
—ս մեզ արարեր զդոսա, yon have made them equal unto us.
cf. Հացարար.
cf. Հացարարոց.
means, way, expedient;
way, egress;
resource;
solicitude, utmost diligence;
industry, invention, ingenuity;
deceit, artifice, insidiousness, fraud, trick, intrigue;
style, method;
—ք պատերազմի, stratagem;
—ք հայթայթանաց, remedy, means, way;
—ք բժշկութեան, remedy, cure, medicament, medicine, physic;
չարարուեստ, չարիմաց, ճարտարիմաց or խորամանկ —ք, artfulness, craft, shuffling, artifice, cunning, dodge, intrigue, wiles and shifts;
—ս հնարել, խորհել, իմանալ, ի —ս հայթայթանաց մտանել, to bethink oneself of a device or expedient, to tax one's ingenuity, to contrive, to adopt or employ means to;
հնարել ումեք —ս, to deceive, to cheat, to dwindle, to defraud;
to plot, to machinate;
իմանալ զամենայն —ս, to be fertile in expedients;
յանհնար —ս մտանել, to be wavering, irresolute, to vacillate, to hesitate;
to know not which way to turn oneself;
զամենայն —ս հնարել, ի զանազան —ս մտանել, to bend all one's mind to, to task all one's powers of ingenuity and application, to do one's utmost, to use one's utmost endeavours, to do all or any thing one can, to strive with might and main, to try every art, to leave nothing untried, to leave no stone unturned, to move heaven and earth;
որպէսի —ս եւ իմանայցէ ոք, whatever artifice one may employ;
բիւր ազգի ազգի —ս հնարէր, he used a thousand stratagems;
—իւք իմն ուղղեցի, I found means to rectify;
ingenuity, cleverness, dexterity;
industry, manufacture, art;
չարարուեստ —, machination, plot, contrivance, intrigue.
man;
mortal;
the human race;
կին —, woman;
որդի —ոյ, the Son of Man;
— եւ աստուած, Man-God;
բարի —, worthy or honest man, man of worth;
գեղեցիկ —, handsome man;
բարեսիրտ —, man of feeling, generous-hearted man;
—ն անօրէնութեան, antichrist;
յարգէ —, man of straw;
a scare-crow;
— ի —ոյ, from one man to another;
ամենայն —, every man;
արժանի —ոյ, manly;
անարժան —ոյ, unmanly;
ի բաց մերկանալ զ—ն հին, to put off the old man;
— առ — կուտակիլ, to crowd or rush together, to press, to throng;
արար աստուած զ—ն ի պատկեր իւր, God made man after his image;
ի բարեբաստութիւն —ոյս, for the happiness of mankind;
cf. Այր, cf. Մարդիկ.
cf. Շողոմարար.
cf. Շողոմարար.
cf. Շողոմարար.
cf. Որովայնապարար.
heat, warmth;
caloric;
fever, fever-heat;
calefaction, warming;
temperature;
թագուն՝ ճառագայթեալ՝ տեսակարար —, latent, radiant, specific heat;
— առաձգութեան կամ գոլորշացման, steam-generating heat;
— սփռեալ or ցրեալ, diffused heat;
— կեդրոնական, central heat.
cf. Ցանկարար.
cf. Աղմկարար.
faire;
fabriquer, construire;
causer, occasionner;
commettre;
exécuter, accomplir, pratiquer, observer;
changer, convertir, rendre;
faire, devenir;
acquérir, posséder, avoir;
agir, se conduire;
agir, opérer sur, contribuer à;
faire faire;
créer;
traiter, faire de;
զի՛նչ — իցէ զայս, que faire de cela ?
չգիտեմ զի՛նչ —, je ne sais que faire;
չգիտեմ որպէս —, je ne sais comment faire, comment m'y prendre;
բարի՝ չարիս՝ վնաս — ումեք, faire du bien, du mal, du tort à quelqu'un;
ինչ ոչ արարի քեզ, je ne vous ai rien fait;
բարւոք չարւոք առնէք, vous faites bien, vous faites mal;
ատելի —, rendre odieux.
cf. Արարած;
acte (de théâtre).
cf. Արար.
parole;
mot, terme;
langue, langage;
le Verbe;
chose;
raison, raisonnement, bon sens;
cas;
intelligence;
proposition;
rapport, proportion;
gland (fruit);
myrobolan;
myrobolanier;
— առ բան, mot à mot, à la lettre;
— ի գործ առնել, se mettre à parler;
— տալ, donner parole, donner sa parole, cf. Խոստանամ;
բանս ի կիր արկանել, causer;
ընդ բանիւ առնել, excommunier, cf. Բանադրեմ;
զբանիւք անկանել, causer, s'entretenir, lier conversation;
ի բանի առնել, persuader, gagner;
բանք են, il s'agit, il est question de;
— ել՝ կալաւ, on dit, le bruit court que;
ի բանից պատմել, raconter de vive voix;
միով —իւ, en un mot, en résumé;
յետ —իցս այսոցիկ, զոյգ ընդ —իցս, à ces mots;
ըստ —ի նոցա, d'après leur dire;
ըստ —ի քո, d'après ton dire;
ըստ —ի իմաստնոց, au dire des savants;
ըստ —ի ամենեցուն, au dire de tout le monde;
մինչդեռ —քն ի բերան նորա կային, à peine avait-il parlé, eut-il dit que;
բանիւ, —իւ բերանոյ, de vive voix, verbalement;
զի՞նչ է —ս այս, qu'est ceci?
լինել ի բանս ուրուք, croire sur la parole de quelqu'un, suivre ses conseils;
գիտես ընդ ում է —դ, vous savez bien à qui vous avez affaire;
վախճանել զբանս իւր, achever son discours, ses paroles;
— ինչ է ինձ ընդ քեզ, j'ai un mot à te dire;
ոչ եւս ընդ —ս ինչ ածեալ, n'hésitant plus, sans aucune hésitation;
—ք անմտութեան, absurdités, bêtises, sottises;
աներկմտելի է բանն, la chose est certaine;
վասն քո բանիդ, sur ta parole;
բարի է —դ, la proposition est très-bonne;
չէ բարի —դ զոր արարեր, ce que tu as fait n'est pas bien;
ասել — չարութեան զումեքէ, parler mal de quelqu'un, en médire;
—ս բարեաց խօսել վասն, dire du bien de quelqu'un, intercéder pour lui;
—ս ընդ իրեարս դնել, ի բանի լինել ուրուք, —ունել ընդ ումեք, — կապել առ ոք, s'entendre, être entendu;
յայտ արարեալ բանիւ բերանոյ իւրոյ, de son propre aveu;
ի բանս հրապուրանաց արկանել, séduire par ses paroles;
—ս արկանել, rapporter, faire des rapports;
որպէս իմ —ս է, ըստ իմումս —ի, à mon avis;
ի — տանել, employer, se servir;
զբանիւք առնել, faire causer, entretenir;
բան առնել՝ կապել՝ ունել, cf. Ուխտ դնել.
nature;
essence, substance, personne;
naturel, caractère;
sexe;
nature, qualité;
complexion;
les éléments;
բռնաբարել զ—, forcer la nature;
հատուցանել զհարկ բնութեան, payer le tribut à la nature;
ձայն՝ աղաղակ բնութեան, cri de la nature;
դղորդին արարածոց —ք, toute la nature s'émeut;
բնութեամբ, naturellement, de nature;
ի բնութենէ, par la nature;
*—ը կոտրել՝ շտկել, rompre, former ou améliorer le caractère;
ազնիւ —, bonne nature.
bœuf;
— պարարակ, — gras.
cf. Արարած.
obstacle, empêchement, entrave, accroc, embarras;
les épines du hérisson;
ահա — անկոխելի, voilà un obstacle insurmontable;
— խափանարար, grand obstacle, impossibilité, digue;
տապալել զամենայն զխոչ եւ զխութ, surmonter les plus grands obstacles;
— լինել, être obstacle à, mettre obstacle à, empêcher.
chaux;
անշէջ —, — vive;
պարարտ՝ նիհար՝ ջրաբաշխական —, — grasse, — maigre, — hydraulique.
moyen, expédient, mesure, parti, remède, ressort, issue;
industrie, invention, art;
adresse, ruse, artifice, détours, menée, manège, intrigue, machine, entreprise;
milieu, voie;
— պատերազմի, stratagème;
զամենայն հնարս հնարել, faire tout au monde, tous ses efforts, ses derniers efforts, toutes les tentatives, toutes les démarches, se mettre en quatre, remuer ciel et terre, épuiser toutes sortes d'artifices, n'oublier rien;
հնարս հնարել՝ խորհել՝ իմանալ, ի հնարս հայթայթանաց մտանել, prendre des moyens, des mesures, employer des moyens, s'aviser d'un bon expédient, s'ingénier;
հնարիւք, հնարիւք իմն, par un moyen, artificieusement;
հնարիւք իմն ուղղեցի, j'ai trouvé le moyen de rectifier;
— հայթայթանաց, remède;
որպիսի՝ հնարս եւ իմանայցէ ոք, de quelque détour que l'on se serve;
խորամանկ՝ չարարուեստ՝ չարիմաց ճարտարիմաց —, artifices, ruse, intrigues;
բիւր ազգի ազգի հնարս հնարէր, usait de mille artifices;
զհողմս արածել, faire des projets en l'air, faire des châteaux en Espagne;
— ելանէ, le vent se lève;
տալ հողմոյ, jeter au vent;
շրջել յամենայն հողմոյ, tourner à tout vent;
— աջոզակ ուռնոյր՝ լնոյր գառագաստս մեր, un vent favorable enflait, remplissait nos voiles;
թեթեւ՝ քաղցր՝ զովարար՝ յաջող անհաստատ՝ կատաղի՝ մոլեգին՝ մրրկալից՝ սաստկաշունչ՝ սաստիկ ou ուժգին՝ ահեղագոչ —, vent léger, — doux, — rafraîchissant, — propice, — inconstant, — courroucé, — furieux, — orageux, — impétueux, — violent, — mugissant;
թեւք հողմոյ, les ailes du vent;
cf. Քամի.
route, chemin, voie;
marché, débouché;
voyage;
voie, entremise, moyen;
manière, méthode, procédé;
— արքունի, grand chemin, chemin public;
զճանապարհայն, dans le chemin, en chemin, chemin faisant;
— առնել, faire chemin ou route, cheminer, voyager;
frayer le chemin, la route;
— արարեալ, chemin faisant;
ի — անկանել, se mettre en route, en chemin, s'acheminer;
փակել՝ խափանել զ—, encombrer le chemin;
դնել ի —, mettre en route;
ընդ ո՞ր —, par quel chemin? par quelle route? par où?
ցուցանել զ—, montrer le chemin;
տղմալից —, chemin boueux;
աւուր միոյ —, durant une journée de chemin;
— երկնից՝ առաքինութեան, le chemin du ciel, de la vertu;
թիւրել զճանապարհս՝ ուրուք, égarer les pas de quelqu'un;
գնալ զճանապարհս՝ զճանապարհ ուրուք, marcher dans les voies, sur les traces, sur les brisées de quelqu'un;
անգնաց՝ անկոխ —, chemin impraticable.
espoir, espérance, attente;
— իմ է, c'est mon espoir, c'est toute mon espérance;
բարձաւ ամենայն — փրկութեան, toute espérance de salut était perdue;
բառնալ զ—, ôter l'espérance;
փակեալ յամենայն յուսոյ ակնկալութեան, sans aucune espérance;
— մի այսպիսի է ինձ զի, * — մի ունիմ որ, j'ai l'espoir que, j'espère que;
զհետ գնալ սնոտի յուսոյ, se livrer à des espérances chimériques, courir après une ombre;
սնոտի յուսով պարարել, repaître de vaines espérances;
քաղցր յուսով պարար, se flatter d'une douce espérance;
գեղեցիկ յուսովք պարարել՝ թարթափեցուցանել զոք, amuser quelqu'un par de belles espérances, lui tenir le bec dans l'eau, le berner d'illusions;
վհատիլ ի յուսոյ, *—ը կորսնցունել, perdre l'espérance;
հատանիլ ի յուսոյ, perdre l'espoir, l'espérance;
հատանել զ— իւր ou * —ը կտրել, désespérer, être au désespoir;
հատաւ յոյս նորա ou *յոյսը կտրեցաւ, il désespéra;
հատաւ — մեր,* յոյսերնիս կտրեցաւ, notre espérance s'est évanouie;
— եւս շիջեալ էր յիս, l'espérance était éteinte dans mon cœur;
յուսով կեալ ou *ապրիլ, vivre d'espoir, d'espérance;
— ունիմ, j'ai de l'espoir;
*—ը մէկուն՝ բանի մի վերայ դնել, mettre son espoir, fonder son espoir, compter sur quelqu'un;
— տալ, donner des espérances, faire concevoir des espérances;
* մէկուն յոյսն ի դերեւ հանել, tromper les espérances de quelqu'un;
ծփել ընդ մէջ յուսոյ եւ երկիւղի, flotter entre la crainte et l'espérance;
մէկուն —ը կատարէլ, combler les espérances de quelqu'un;
նշոյլք յուսոյ, les rayons de l'espoir;
մեծ՝ պատիր ou խաբէական՝ սուտ՝ խուսափու անմիտ —, grande, trompeuse, fausse ou mensongère, fugitive, folle espérance;
միւիաթրիչ՝ կենդանի՝ եռանդուն՝ կոյր՝ ընդունայն՝ տկար՝ անստոյգ՝ հաւաստի՝ դեռածին —, espoir consolant ou consolateur, — vif, — ardent, — aveugle, — vain, — faible, — incertain, — fondé, — renaissant.
cf. Ուրախարար.
construction;
cf. Տնարարութիւն.
cf. Ազատարար.
pâturage, prairie;
պարարտ —, gras pâturage;
խաշնաւէտ —, prairie pleine de troupeaux.
visage, figure, face;
mine, air, aspect;
surface;
personne;
corps;
yeux, vue, apparence, extérieur, présence;
rôle;
sens, explication;
respect, honneur;
— կօշկաց, empeigne;
յերեսաց երկրէ, de dessus la terre, un monde;
— երկրի, la surface de la terre;
ընդ ամենայն երեսս երկրի, par toute la terre;
առաջի երեսաց, à la face, en présence de, à la vue de;
առ երեսս, ի վերին երեսս, en apparence, extérieurement;
յերեսս, à la figure, en face, en présence, cf. Առաջի, cf. Յանդիման;
զերեսօք ջուրց, sur la surface de l'eau, à fleur d'eau;
յերեսաց, de la part;
pour, par;
երեսս առնել, avoir égard, avoir de grands égards pour, ménager, respecter, cf. Ակնածեմ;
ոչ ինչ երեսս արար, il ne tint aucun compte;
ոչ առնել երեսս աղաչանացն, ne pas exaucer ses prières;
զերեսս դնել՝ հաստատել, se diriger vers, cf. Դիմեմ;
զերեսս հաստատեաց գնալ յԱնի, il prit avec fermeté le chemin d'Ani;
անկանել ի վերայ երեսաց, tomber le visage contre terre, se prosterner;
ազնիւ երեսօք, beau de visage;
ակն առնուլ երեսաց ուրուք, honorer la présence de quelqu'un;
խոնարհիլ անկանել երեսաց, faire la mine, bouder;
ի խոնարհ կախիլ երեսաց, avoir l'air triste;
թաքչել յերեսաց ուրուք, se cacher de quelqu'un;
ելանել յերեսաց ուրուք, sortir de chez quelqu'un, de sa présence;
յանդիման լինել միմեանց երեսօք, se voir, se voir l'un l'autre;
առնուլ զերեսս ուրուք, prendre l'air de quelqu'un, avoir l'air de quelqu'un, en jouer le rôle;
տալ զերեսս խնդրել զտԷր, se mettre à la recherche du Seigneur;
գալ յերեսս ուրուք, se présenter à quelqu'un;
յերեսս բերել, présenter;
յերեսս գալ՝ անկանիլ, paraître;
բացաւ երեսօք, à visage découvert;
որո՞վ երեսօք, de quel air ! avec quelle audace !
զերեսս ծռել, faire des grimaces, grimacer;
հաց երեսաց, cf. Առաջաւորութիւն;
հատանիլ քնոյ յերեսաց ուրուք, ne pouvoir plus dormir, avoir le sommeil interrompu, troublé;
երեսս առնում, cf. Անձնաւորեմ.
zéphyr;
քաղցրասիք ou քաղցրաշունչ՝ զովարար —, — doux, rafraîchissant.
assemblé, réuni;
— ջուրց, amas d'eaux;
— հաւատացելոց, assemblée des fidèles;
— վանական, chapitre;
յանձնարարական —, commission, comité;
— հայրապետաց, concile;
ի — գումարել, réunir en conseil, en séance, tenir une assemblée, la convoquer;
—ս կուտել ի վերայ ուրուք, se révolter contre quelqu'un;
—ս ժողովել ի վերայ տան ուրուք, appeler l'orage sur la maison de quelqu'un;
ի ժողովս մեծամեծաց յաճախէր, fréquentait le grand monde;
պատկառելի —, assemblée, corps vénérable;
արձակել զ—, congédier l'assemblée;
— լինել, se rassembler;
—ս ժողովել, rassembler des hommes.
cf. Խոհարարուհի.
cf. Խոյրարար.
promesse, parole, engagement;
պահել զ—, կալ ի խոստման, tenir ou garder sa parole, sa promesse;
չպատել զ—, չկալ ի խոստմանն, ne pas tenir sa promesse, manquer à sa parole, manquer de parole;
— տալ, donner sa parole, promettre;
սնոտի խոստմունք, promesses en l'air, eau bénite de cour;
սնոտի խոստմամբք պարարել, amuser ou bercer par de vaines promesses;
մեծամեծ խոստմունս առնել, promettre monts et merveilles.
cf. Շողոմարար.
cf. Պարարտ.
qui construit une maison;
cf. Տնարար.
cf. Տնարար.
Khosrov;
էր արքայ հայոց որդի վաղարշայ՝ եւ հայր սրբոյ մեծին արգատայ։ Էր սա քաջ եւ հզօր թագաւոր. որ ի վրէժխնդրութիւն հօրն՝ անհամար զօրօք ել ի վերայ հիւսիսական ազգացն, եւ ընդ իւր եւ նուաճեաց զնոսա, մի ի հարիւրոց առեալ պատանդս ի նոցանէ։ Եւ վասն արեան արտաւանայ ետ պատերազմ սաստիկ ընդ արտաշրի որդւոյ ասանայ արքայի պարսից. եւ պատրաստեալ զնա հալածական արար մինչեւ յաշխարհն հնդկաց, եւ ամս տասն ասպատակեաց զամենայն երկիրն պարսեց. յայնժամ ասեն շինեալ ն[ո]ր[ա] զգանձակ շահաստան քաղաք. եւ յայն սակս անուանեալ զանուն նորա դավրէժ, որ է թաւրէզ։ Այլ յետոյ դաւաճանեալ յանակայ պալհաւունւոյ մեռանի, թագաւորեալ ամս ԺԵ։ (Ագաթ. եւ Խորեն. Բ. պր. 64)
Խոսրով կոչեցաւ փոքր, էր այլ ոմն արքայ հայոց որդի սրբոյն տրդատայ՝ որդւոյ քաջին եւ մեծին խոսրովու։ Սա շինեաց զԴուին քաղաք, եւ անդր փոխեաց զարքունիս իւր։ (Խորեն. Գ. պր. 8)
Խոսրով էր այլ ոմն արքայ հայոց յազգէ արշակունեաց, զոր կացոյց շապուհ արքայ ի վերայ բաժնին պարսից յաւուրս սրբոյ մեծին սահակայ հայրապետին, եւ մեսրովբայ վարդապետին։ (Խորեն. Գ. պր. 42)
Խոսրով էր արքայ պարսից՝ որդի կաւատայ. սա առաքեաց զօր բազում ի վերայ վարդանայ մամիկոնեան իշխանին հայոց, եւ ետ պատերազմ սաստիկ ի դաշտին խաղամախայ, եւ կոտորեցաւ ի զօրաց նորա։ Այս խոսրով արքայ ի ժամ վախճանի իւրոյ հաւատաց ի քրիստոս, եւ մկրտեցաւ. եւ հաղորդեալ կենարար մարմնոյ եւ արեան տեառն՝ յետ երից աւուրց վախճանեցաւ ի բարւոք ծերութեան յաւուրս մովսէսի կաթուղիկոսին հայոց, որ եդ զթուականութիւն թորգոմեան։ (ի հին պատմագիրս)
Խոսրով էր այլ ոմն արքայ պարսից՝ թոռն հաւատացեալ մօրկայ կայսեր յունաց՝ դիմեաց ի վերայ փոկասու, որ յաջորդեալն էր զմօրիկ, եւ էառ զբազում դաւառս յիշխանութենէ յունաց մինչեւ ի կեսարիա քաղաք առաջին հայոց. էառ եւ զպաղեստին՝ եւ զեգիպտոս՝ եւ ի գերութեան վարեաց զսուրբ խաչն յեղուսամէ հանդերձ անհամար գերութեամբ քրիստոնէից։ Այլ իբրեւ յաջորդեաց զփոկաս բարեպաշտն հերակլ, ել ի վերայ խոսրովու, եւ յաղթեաց նմա. եւ գերեդարձ արար սրբոյ խաչին։ (ի հին պատմագիրս)
ἐνεργός;
efficax;
Ազդողական, ազդոյ, ներգործական;
ազդեցող. զօրաւոր. հատու. ահաւոր;
Զանքուն բնութիւնն, զազդական զօրութիւնն։ Զօրութիւն ինչ ազդական (Ոսկ. ես. զ։ Սեբեր. է՟);
Քանզի ահա թուր ազդական, սուրըն սրեալ աստուածական (Շ. եդես);
Հռչակաւոր եւ ազդական արարեալ զաստուածագործ յարութիւնն (Ագաթ.);
Եւ Ունող ազդումն ինչ կամ զօրութիւն ազդելոյ;
Զի թէպէտ են յանկենդանեաց նոքա ու անբան, սակայն շարժմամբ անձանց ունին ինչ ազդական (Շ. իմ եղ)
cf. Արարած.
cf. Իմաստնարար.
cf. Հաշտարար.
cf. Ճարպարարտ.
cf. Մերձաւորարար.
cf. Շողոմարար.
cf. Ուրախարար.
cf. Անմահարար.
cf. Արարիչ.
cf. Զովարար.
pensée;
pensée, dessein, idée, projet, intention;
délibération, résolution, parti, conférence, conseil;
avis, conseil;
mystère, secret;
symbole;
sacrement;
— առնել՝ ի մէջ առնուլ՝ ունել, délibérer, considérer, réfléchir, conférer, prendre la résolution, une détermination ou un parti, se décider à, décider, arrêter, résoudre, prendre conseil, tenir conférence, entrer en conférence avec, concevoir ou former le projet de, se déterminer, se proposer;
— տալ, donner conseil, conseiller;
շրջել ի խոհրդոց, changer d'avis;
շրջել զոք ի խորհրդոց, faire changer quelqu'un d'avis, déconseiller, dissuader;
— հարցանել, demander conseil ou avis à quelqu'un, le consulter;
խորհրդեան դպիր, secrétaire;
խորհրդով, de propos délibéré, à dessein, exprès;
իմի — միաբանել, unir dans la même pensée;
— ի միտս իմ անկաւ, j'ai eu l'idée, la pensée de, l'idée m'est venue;
— կալաւ, il conçut le dessein;
— չար, conseil pervers;
— ի մտի եդի գիտել, j'ai conçu la pensée de savoir;
մինչդեռ յայսմ խորհրդի էր, au milieu de ces pensées;
— ի միտս եղեւ նոցա, ils ont eu l'idée, ils ont formé le dessein, ils ont pensé de;
զյանդուգն զայն խորհեցաւ —, il conçut le hardi dessein de;
— արարի ընդ միտս իմ, je consultai en moi-même;
փրկական —, le saint sacrement de l'Eucharistie.
cf. Խռովարար.
cf. Կենդանարար.
vache;
կաթնտու՝ կաթնաւէտ —, vache laitière;
կթել զկով, traire une —;
կաթն կովու, lait de —;
— մերձ ի ծնունդ, — prête à vêler;
բչիւն՝ բառաչիւն կովու, le mugissement, le beuglement d'une —;
շառագոյն՝ սպիտակ՝ սեաւ՝ խայտաբղէտ —, vache rousse, — blanche, — noire, — tachetée;
— վտիտ՝ պարարակ կամ գէր, — maigre, — grasse.
qui participe;
associé, compagnon;
égal;
—ս մեզ արարեր զդոսա, vous les avez traités comme nous.
cf. Հացարար.
cf. Հացարարոց.
habileté, adresse, esprit inventif, dextérité;
invention, industrie, art;
չարարուեստ —, machination, machine, intrigue.
grand;
gros, haut;
fort, puissant;
important, notable, considérable;
solennel;
vaste — ժամս, pendant plusieurs heures, pendant longtemps;
զմեծ ժամս գիշերոյ, une grande partie de la nuit;
մեծ արար Տէր զողորմութիւն իւր ընդ նմա, le Seigneur a signalé envers lui sa miséricorde.
cf. Շողոմարար.
cf. Պարարտագոյն.
cf. Որովայնապարար.
chaleur;
calorique;
ardeur de la fièvre, fièvre;
échauffement;
température;
թագուն՝ ճառագայթեալ՝ տեսակարար —, chaleur latente, — rayonnante, — spécifique.
Abas;
էր մեծ սպարապետ հայոց՝ եղբայր առաջներորդ աշոտայ արքայի, այր քաջ՝ անձնեայ եւ թիկնաւէտ, առոյգանձն եւ գեղեցիկ հասակաւ, կորովի եւ յաջողակ ի պատերազմունս. որ եւ աջակցեալ եղբօր իւրում աշոտայ արար քաջութիւնս բազումս, եւ եղեւ հռչակաւոր եւ հոյակապ ի մէջ բազմաց։ Առ սա գրեաց թուղթ յանդիմանութեան եւ խրատու իմաստնաբար մեծ վարդապետն հայոց մաշտոց։ (ի հին պատմագիրս)
Աբաս էր արքայ հայոց որդի սմբատայ արքայի, եւ եղբայր չորրորդ աշոտոյ արքայի։ Սա թագաւորեաց յԱնի ամս 27։ (ի հին պատմագիրս)
Աբաս էր այլ արքայ հայոց, որ եւ կոչիւր շահն շահ։ Սա թագաւորեաց ի կարս քաղաքի, որ է խաբս, հրամանաւ ազգապետին իւրոյ գագկայ արքայի, որ թագաւորէր յանի ի 951 թուականիս հայոց։ (ի հին պատմագիրս)
Giwd;
էր մի ի գլխաւոր աշակերտաց սրբոյն սահակայ մեծի. որ յետ սրբոյն յովսեփայ նստաւ յաթոռ կաթուղիկոսութեան հայոց ամս ԺԵ. եւ փոխեաց զաթոռն յԷջմիածնէ ի դվին քաղաք յետ կատարման սրբոց վարդանանց։ Սա էր մի ի սրբոց հայրապետացն հայոց, որք արարին զկարգաւորութիւն հասարակաց աղօթից հայաստանեայց եկեղեցւոյ։ (ի հին պատմագիրս)
Գիւտ էր մականուն սրբոյն Վարոսի. զոր տեսցես ի կարգի իւրում։
Manawaz;
էր որդի մեծին հայկայ, որ ժառանգեաց զհարք գաւառն. որոյ տոհմ եւ նախարարութիւն կոչեցաւ յանուն նորա մանաւազեան. եւ ձեռակերտն՝ զոր շինեաց, մանաւազակերտ։ (Խորեն. Ա. պր. 11)
Հոգին սուրբ եկն ի մարիամ, եւ զօրութիւն բարձրելոյն շուք արար ի վերայ նորա. (Իրեն. առ Լեհ.։)
Զարկանելիս զգեստու արարչին ծնողի՝ ի շուք պատկառանաց պարտաւորի մեղօք եւայի։ (Իւղն օծութեան) ճառագայթ շնորհաց, շուք մերոց դիմաց, նկարագրութիւն երեսաց։ Զշուք շնորհին յիսուսի պատկեր իւր կերպաւորեաց. (Նար. խչ. եւ Նար. ՟Լ՟Գ. եւ Նար. մծբ. (որք հային ի յաջորդ նշ)։)
Ոչ էր փոքրեալ զմօրուս իւր, եւ ոչ էր արարեալ զընչօք իւրովք. (՟Բ. Թագ. ՟Ժ՟Թ. 24։)
Ի բազում տեղիս ուսին եկաւ, գեղ մի բնաջինջ արար։ Ահագին ուսին եկն ի վերայ վանից ... ահագին ուսին ընդ մէջ կու հերձի, եւ վանքն անվնաս պահեցաւ. (Յիշատ.։)
Ընդ գազանս անապատի շրջէր, եւ ջրիկն՝ որ գտանէր, նոցա արբուցանէր։ Զմայլեալ պարարին ըմպելով զականակիտ զքաղցր ջրիկ աղբերականց. (Վրք. հց. ձ։)
Որ արար զբազմաստեղսն, եւ զգիշերաւար, եւ զայլն, եւ շտեմարանս հարաւոյ. (Յոբ. ՟Թ. 9։)
Արար ժողով ի վերայ տրապօլսոյ քաղաքին, եւ մեծաւ սխարով նստաւ ի վերայ նորա. (Ուռհ.։)
Ըստ տարերց աշխարհիս. ստիքս աշխարհիս զարեգակն եւ զլուսին կոչէ, կամ զայլ ինչ մեծ արարած. իսկ ոմանք ստիքս զչորս տարերս ասացին. (Ոսկ. կողոս.։)
Ընդէ՞ր ի վերջէ յետ արարածոցս մարդն։ Ի վերջէ մարդն ցուցաւ։ Ի վերջէ զիս շտեմարանաց։ ԺԱՄԱՆԱԿԱՒ ի վերջէ։ Ի վերջէ կամ ի վերջ եկեալքն։ Զմեծագոյն ամբաստանութիւն ի վերջէ դնէ. (Նիւս. կազմ. ՟Գ։ Ածաբ. նոր կիր. եւ մակաբ։ Պիտ.։ Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ա։)
βλαβή noxa, damnum, detrimentum, pernicies ζημία mulcta, poena. (Վնաս՝ նոյն ընդ Վզեան. յորոց եթէ ի բաց դիցի տառդ վ, լինին՝ նաս. որպէս լտ. եւ թ. նօդսա, նօ՛քսան. եւ զեան. ռմկ. զիան , որ եւ զարար, քէտէր. իսկ սանս. վինա՛սա, է կորուստ)։ Ամենայն ինչ՝ որ բերէ զրկանս կամ տուգանս, եւ նոյն իսկ տուգանք. տոյժ. զրկանք. (հակառակն շահու եւ օգտի).
Առաջի քո ա՛րքայ վնաս ինչ ոչ արարի։ Զի՞նչ վնաս գտին հարքն ձեր։ Զի՞նչ վնաս է իմ, կամ զի՞նչ յանցանք են իմ։ Թէ վնաս ինչ է ի ծառայի քում, դու իսկ սպա՛ն զիս։ Յիս տէր վնաս իմ։ Վասն վնասու շրթանց անկանի յորոգայթ մեղաւորն։ Սուզանէ զվնաս իւր բանգէտն յատենի։ Շնորհեցէ՛ք ինձ զվնասդ զայդ.եւ այլն։
Տարր ժամանակիս։ Տարր գոյից կամ արարածոց։ Տարր արկածից։ Ի փոքուէ տարրէ. (Նար.։)
Յասորի լեզու ասէ, ի սկզբանէ արար աստուած զյաթն երկինս, եւ զյաթն երկիր. յաթն ասելով՝ որ է տարր (եզակի), իբրեւ զմիոջէ տարերէ միոյ երկնի յայտ առնէ թարգմանութիւնն. (Եզնիկ.։)
Յայտնեցաւ առաքելոցն տղայոց։ Տղայք գոլով արհեստի բանարարութեան։ Տղայ գոլով աստուածային իմաստիցն. (Լմբ. պտրգ.։)
Ի պարարտէ եւ յողորկագունէ եւ տտպէ՝ խոշոր եւ տղտաղտին. (անդ։)
Զբազմութիւն ազգաց արար յական քթթման. (Եփր. երաշտ.։)
Չարար իսկ զնոսա յայտնիս, այլ զմեզ արկ ի քնին։ Զայս ամենայն ի քնին արկանիցես։ Զիրսն ի քնին արկեալ։ Զհանգամանս պատճառաց ի քնին (կամ ի քննին) անկեալ՝ խնդրիցէ։ Խօսքն՝ որ արտաքս ելանեն, ի քնին գան. (Ոսկ.։)
Որ ամենայն արածոց է տէր, յայրի օթէ։ Օթեա՛ առ մեզ խաղաղարար։ Չգոյր տեղի. եւ նոքա յայր անդր գնացին օթել։ Ո՛չ է պարտ ի չարազանդ մծղնէիցն տեղիս օթել ումեք։ Հուպ առ հանգիստ սրբոյն օթեալ. (Նիւս. երան.։ Ժմ.։ Իգն.։ Յհ. իմ. ատ.։ Շ. վիպ.։)
Աբբայ վանից։ Ասէ աբբայ անտոն ցաբբայ պիմէն։ Ի վանս սաբայի աբբայի։ Ա՛բբայ, զի՞նչ արարեր։ (Վարք հց)
Ձուլեաց նմա չորս օղամանեակս ոսկի ... եւ ագոյցս՝ բառնալ զնա ագուցիւքն։ Եւ զագոյցս տապանակին եւ զսեղանոյն արար յանփուտ փայտից. (Ել. ՟Լ՟Է. 10։)
Ախորժ տենչանօք լցեալ։ Տարար զնա ի քեզ ախորժ հանգստեամբ կամացն հաճութեան։ Յորոյ պտուղ վայելեսցես ախորժ բերկրանաց ճաշակմամբ. (Նար.։)
Մահապարտն յակճիռս կայ լսել բան մխիթարութեան։ Յակճիռս եղեալ ի նկատելն։ Մի ձայնս զբազմութիւն ժողովրդեան յակճիռս արար առ դասս քահանայիցն. (Լմբ. առակ.։ Լմբ. համբ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Ակն աղքատի մի առնուցուս, եւ մի՛ երեսաց աչառիցես կարօտի։ Ոչ չոգար զհետ երիտասարդաց՝ զաղքատաց կամ զմեծամեծաց։ Ոչ ոք մնաց բաց յաղքատաց երկրին։ Զաղքատս անյարկս տա՛ր ի տուն քո։ Մի՛ դարձուցաներ դու զերեսս քո յամենայն աղքատոյ։ Որ կատակէ զաղքատով, բարկացուցանէ զԱրարիչն նորա. եւ այլն։
Աղօթս առնեմ։ Աղօ՛թս արարէք։ Պա՛րտ է յամենայն ժամ յաղօթս կալ։ Յորժամ կայցէք յաղօթս։ Կացից յաղօթս հոգւով, կացից յաղօթս եւ մտօք։ Կանխեմք մեք յաղօթս մեր վասն ձեր. եւ այլն։
Ամբոխ արարեալ՝ խռովեցին զքաղաքն. (Գծ. ՟Ժ՟Է. 5։)
Մերթ՝ չծնեալն յարարածս կատարելապէս, այլ՝ վիժեալ անկատար.
ԶՀայրն եւ զԱրարիչ զանեղանելին զանծինն Աստուած. (Փիլ. լին.։)
Ի վեր քան զերկինս, եւ քան զանկէտ եւ զանսահման բնութիւն տարեղէն արարածոց. (Ագաթ.։)
Անհոգ արար ի պարսաւանաց. (Սարգ. յկ. ՟Բ։) Գիշերային անհոգ հանգիստ. (Պիտ.։)
Յանշինէ անտի ընդդէմ եգիպտոսի։ Յագեցուցանել զանկոխն եւ զանշէնն։ Տէր արար զշէնս եւ զանշէնս. (Յես. ՟Ժ՟Գ. 3։ Յոբ. ՟Լ՟Ը. 17։ Առակ. ՟Ը. 26։)
Անուրս փայտեղէնս խորտակեցեր, եւ արարից ընդ այնր անուրս երկաթիս։ Դիցէ զանուր երկաթի ի պարանոցի քում։ Լուծ անրոյ նորա յաջողեսցի. (Երեմ. ԾԵ. 13։ Օր. ԻԸ. 48։ Դան. Ը. 25։)
Անփակ փափագմամբ միշտ համբուրեցեալ։ Իբր զմտաց անփակ սրութիւն ընդ ամենայն արարածս հետեւեալ լցին. (Նար. ՟Ղ՟Գ. եւ Նար. առաք.։)
Մինչեւ յե՞րբ աշխատ առնէք զանձն իմ։ Ոչ աշխատ արարի զքեզ իսրայէլ։ Զի՞ եւս աշխատ առնես զվարդապետդ։ Մի՛ ինչ աշխատ առներ զդա. (Յոբ. ՟Ժ՟Թ. 2։ Ես. ՟Խ՟Գ. 22։ Մրկ. ՟Ե. 35։ Ղկ. ՟Ը. 49։)
Բարձին զստեփաննոս, եւ արարի աշխար մեծ ի վերայ նորա. (Տօնակ.։)
Ստահակեալ ապախտ արարին զբանսն, կամ զբանիւք. կամ զիս, զխորհուրդս իմ։ Եթէ ուխտիցէ ուխտ տեառն, մի՛ ապախտ արասցէ զբան իւր։ Ոչինչ ապախտ արար՝ զոր միանգամ պատուիրեաց նմա ներքինին. եւ այլն. (Յուդթ.։ Թուոց.։ Առակ.։ Եսթ. եւ այլն։)
Ապախտ արարեր զվաստակն քո. (Ագաթ.։)
Ապախտ ինքեանց արարին զերախտիսն աստուծոյ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Բ։)
Ելոյծ զնոցա օրէնսն, ապախտ արար զթլփատութիւնն. (Ոսկիփոր.։)
կր. առնիմ, արարայ - ποιέω, πράσσω, πράττω, κτίζω. ago, facio, fabrico եւ այլն. Գործել (որպէս թէ առնաբար, արիաբար). ներգործել. պատճառել զլինելն իրիք. կազմել. կերտել. շինել. կատարել գործով. ընել. էթմէք. իթմէք. էյլէմէք. իշլէմէք. եափմագ.
Զոր առնեմն, եւ արարից։ Զոր ինչ առնելոց ես, արա՛ վաղվաղակի։ Առնել բժշկութիւնս, կամ սքանչելիս. կամ պտուղ. հունձս, կամ զհրամայեալսն, զկամս, զհաճոյս. զբարի կամ զչար։ Զի՞նչ արարի քեզ։ Արար ընդ իս, ընդ նոսա եւ այլն։
Զայս ոչ միայն խորհեցաւ եղբարք, այլ եւ արար. (Լմբ. ատ.։)
Ի սկզբանէ արար աստուած զերկին եւ զերկիր։ Եւ արար աստուած զհաստատութիւնն։ Եւ արար աստուած զմարդն ի պատկեր իւր. եւ այլն։
Բան է կերպարան աստուծոյ, ի ձեռն որոյ ամենայն աշխարհ արարաւ. (Փիլ. քհ. ՟Ա։)
Ձեռագործն անիծեալ, ինքն՝ եւ որ արար զնա. (Իմ. ՟Ժ՟Դ. 8։)
Արարի ինձ գուսանս, կամ տակառապետս։ Արա՛ զիս իբրեւ զի ի վարձկանաց քոց։ Զի արասցեն զնա թագաւոր. եւ այլն։
Ո՞չ զիս ոստիկան արարին ի վերյ ձեր. (Եղիշ. ՟Ը։)
Արար զջուրն գինի։ Արարին զվիճակն իմ ցանկալի աննապատ անկոխ. եւ այլն։
Յի՞նչ ինչ արդեօք արար աստուած զանկերպարանն. ի լա՞ւ ինչ, թէ ի յոռի. (Եզնիկ.։)
Զջուրն ի գինի արարեալ։ Հերու այսմ ամի սպասէիր, այս ամ ի միւս ամ առնես. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Մո՛ւտ առ աղջիկդ իմ, զի արարից ինձ որդի ի դմանէ։ Արասցուք մեզ անուն։ Ի հօր մերոյ ընչից արար իւր զայն ամենայն փառս։ Արարին իւրեանց տունս։ Ե՞րբ արարից ես ինձ տուն. եւ այլն։
Արասցես ընդ գայի եւ ընդ թագաւորն նորա, զոր օրինակ արարեր ընդ երիքով։ Ոչ այսպէս արար ամենայն ազգաց տէր։ Զի՞նչ ինչ առնել էր այգւոյ իմում, եւ ես ոչ արարի նմա։ ընդ այգի իմ։ Զի՞նչ արարից քեզ եփրեմ։ Ժողովուրդ իմ, զի՞ արարի քեզ։ Արար ինձ (կամ ընդ իս) մեծամեծս հզօրն։ Առաքեաց զիս առնել ընդ քեզ գործ մեծ, զորմէ զարմասցի ամենայն երկիրս. եւ այլն։
Թո՛ղ մեզ զյանցանս մեր, զոր մեք ընդ քեզ արարաք։ Զոր արարեալ է ձեր ընդ նախնիսն մեր։ Զոր ինչ առ նոսայն արարեր, զնոյն եւ առ մեզ կատարեա՛. (Ագաթ.։ Փարպ.։ Եղիշ. ՟Ը։)
Արա՛ այսօր մտանել (այսինքն մո՛յծ)։ Արարից՝ զի յարդարութիւնս իմ գնայցէք (այսինքն գնացուցից)։ Առնել՝ զի եւ սա մի՛ մեռցի։ Արարից զնոսա, զի եկեսցեն եւ երկիր պագցեն առաջի ոտից քոց. եւ այլն։
Ես արարից՝ զի լացցես. (Վրք. հց. ՟Դ։)
Ես նախ երթայց լրտեսեցից, եւ զձեզ տարեալ արարից ի վերայ, զի այսպէս դիւրաւ լիցի ի բուռնարկանել ըմբռնել։ Արար ընդ նմա զամենայն զօրս զօրութեան իւրոյ. (Բուզ. ՟Բ. 53։ ՟Զ. 1։)
Ընդունելութիւնն ներկայ՝ լինի եւ ԱՌՆՕՂ, իբր Արարօղ.
Արասցե՛մ ըստ հրամանի քում. այսինքն արարից. (Ճ. ՟Ժ.։)
Առէակեալ բանականին այլ էարար։ Տեսակ մարդոյ կենդանւոյ էարար. այսինքն արար. (Պորփ.։)
Իշխանութիւն ո՞չ ունէր իւր առնելոցն։ Ոչ կարեն փոխարէն առնել առնելոցն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 34։ Ճ. ՟Ա.) իբր առնելւոցն, այսինքն առնելեացն, եւ իբր արարելոցն, արարուածոց, գործոց։
Զի՞նչ է որ արարաւն, նոյն ինքն որ առնելոց է (այսինքն առնելի, լինելոծ)։ Խոստովան առնի կամ առնիցի։ Մի՛ ի բացեայ առնիր յինէն։ Թէպէտեւ բազում որդիք լինիցին նորա, ոչ գիտէ. եւ թէ սակաւ առնիցին, ոչ ճանաչէ. եւ այլն։
Խնդրէին սովով մաշեալ ոսկերս, եւ տեսանէին առոյդս եւ պարարեալս. (ՃՃ.։)
Ոչ զարարիչն յայտ առնէ, այլ զնիւթ եւ զատաղձ ինչ՝ յորմէ լինիցի։ Ոչ նիւթն եւ ատաղձ արոեստաւորացն իցէ ... Ամենայն նիւթք եւ ատաղձք եդան առաջի յԱստուծոյ, եւ արուեստն ի մտաց մարդկան ծնաւ. (Սեբեր. ՟Ե. ՟Գ։)
(լծ. հյ. առ՝գելում. լտ. ա՛րչէօ. յն. ի՛րղօ. գօլիօ) κώλυμα, κωλύτικον obstaculum, impedimentum Խափան, կամ խափանարար եւ խափանումն. արգելք.
Արար նմա տուն ըստ նմին արժանի. (Իմաստ. ՟Ժ՟Գ 15։) իմա՛ որպէս յն. արժանի՝ այսինքն արժանաւոր նմին։
Զառաքինութիւնս ի մի վայր ժողովեալ պօղոս՝ զսէրն աւարտ արար ամենայնի. (Հց. աթ. կիւրղ.։)
cf. ԱՒԻՇ կամ ԱՒԻՇԿ, կամ ԱՒԻՇՏ, ԱՒԻՇՔ, կամ ԱՒԻԺՔ. ἱχώρ flumor serosus, cruor, sanies Հիւթ վիժելի ի կենդանի կամ ի մեռեալ մարմնոց եւ ի տնկոց. հոյզն պարարտ կամ իւղային անուշահոտ. եւ Շարաւ.
Որք զբաժակ մահու ընդ քեզ արբին։ Զփրկականն ըմպեալ զբաժակ։ Բաժակ հոգեւորական՝ լցեալ աստուածային ուրախութեամբ։ Անմահարար բաժակ հեղեալ յերկնից սուրբ հոգի. (եւ այլն. Շար.։)
Բոլորումն տիրեսցէ թագաւորութեան։ Տիրել բոլորումս (կամ բոլորս) հայոց։ Բոլոր ամենայն նախարարաց. (Խոր.։)
Փառք նմա ի բոլորս եւ ի մասունս արարածոց. (Վրդն. ծն.։)
Բառ ռմկ. Որոյ լայն եւ պարարտ է գաւակն.
Որ արար զերկինս, եւ մածոյց զնա ... զի գոգեացն ի վերուստ վասն լոյծ ջուրցն։ Երկինք իբրեւ զձեղուն ինչ գոդեալ գմբեթաձեւ ի վերուստ ձգեցան։ Ընդէ՞ր այնպէս գոգեալ գմբեթաձեւ են երկինք, եւ ոչ իբրեւ զհարթ ինչ ձեղուն. (Ոսկ. ես.։)
Արար զծովն ձուլածոյ ... գործ բոլորշի ... եւ գոգեալք երեսուն եւ երեք կանգնովք պատէին զնա շուրջանակի. (՟Գ. Թագ. ՟Է. 23։)
Արար յեսու նաւեայ դանակս գայլախազեայ. (Եղիշ. յես.։)
Դաւ գործել. դաւաճանել. նենգել. վնասել կամ սպանանել չարարուեստ հնարիւք. խաբել.
Որ լինելոց էր առ եղեռանէ նմա եւ արարածոցն իւրոց։ Եւ զայն ո՛չ եթէ առ եղեռանէ ինչ լեալ ասեմք մարդոյն, այլ վասն լաւութեանց։ Ընդ աւազակուտ տեղիս դիմել զընկերն ոք տեսանիցէ, եւ ասիցէ, թէ եղեռն գտանէ. (Եզնիկ.։)
Արդարեւ երանի՛ զազատեալսն ի տրտմութեան տեղւոյ։ Երանի՛ զամենեսին։ Երանի՛ է զարժանացեալս այսմ պարարման եւ ցնծութեան։ Արդարեւ երանի է զայնպիսին. (նոր ձեռ. երանելի՛ է զայնպիսին) (Լմբ. սղ.։)
Եթէ հայրն յորդւոյն արարածս ոչ խնայեաց ... որդին զիւրսն զիա՞րդ ոչ զընդայցէ. (Եզնիկ.։) Այլ առաւել տրական խնդիր առնու իբր չէզոք.
Շնչեցին ընդ երեսս նորա չորք հողմք երկնից, եւ թաղեցին զնա ցօղով։ Արարիչն գիտէ՝ զինչ թաղեալ կայ յաշխարհի։ Ի լռութիւն նորա թաղեալ է զօրութիւն նորա. (Եփր. թագ. եւ Եփր. ծն.։)
ἁγριοβαλάνος կամ δρῦς եւ πεύκινος ilix, quercus, pineus, abiegnus Թերեւս ազգ թեղւոյ. Մայր փայտ նման ձիթենւոյ. այլ պտուղն անուտելի՝ հանգոյն վայրենի ընկուզոյ կամ թզոյ. խէժն առողջարար, եւ փայտն ազնիւ։ (Ես. ՟Խ՟Դ. 14։ ՟Բ. Մնաց. ՟Բ. 8։)
Բայց սակայն՝ թէպէտեւ նոքա յոյժ զուարթութեամբ խնդային ըստ ներքին մարդոյն, արտաքին տեսիլն կարի ողորմելի էր։ Թէպէտեւ փակեաց եւ կնքեաց զդրունս եկեղեցեաց, նոքա զամենայն տուն եկեղեցի արարին։ Թէպէտեւ հայեսցուք ի ստորին կողմն երկրիս, տեսանեմք զսա լի ամենայն ապականութեամբ. (Եղիշ.։)
Յորժամ արարածս ահիւ եւ դողութեամբ թնդի եւ շարժի. (Մաշկ.։)
Լեառն աստւծոյ, լեառն պարարտ։ Ի գլուխ լերին։ Լերինք բարձունք։ Բարձրութիւնք լերանց։ Լերանցն մշտնջենաւորաց կամ յաւիտենից։ Ի լերինս արարադայ. եւ այլն։
տուեալ լինի փառաւորութիւն արարչին ի վերայ լռնոց եւ անխօսից՝ խօսնովքս. (Վեցօր. ՟Գ։)
Հերքեալ տարագրեալ խտրոցաւ մեծաւ։ Ի յերկուցն միջի բաժանեալ խտրոց։ Առ խտրոց փոքր միջոցին։ Եթէ զբաժանմանն իմ խտրոց քակտեսցես։ Յայտ արարեալ խտրոցաւ սահմանի. (Նար.։)
պ. չէքեավ, ջէկեաւ. թ. քէքլիք. եբր. քօրրէ. πέρδιξ perdix. Թռչուն ոստոստօղ՝ մոխրագոյն ճանճկէն՝ կարմրակտուց, եւ կարմիր ոտիւք, փափկամիս, ի չափ պարարտ աղաւնոյ, եւ նման լորամարգի.
Ձայն արար կաքաւ, ժողովեաց՝ զոր ոչ իւր ծնեալ. (Երեմ. ՟Ժ՟Է. 11։)
Զնախարարսն եւ զընտանիս կեսարայ. իմա՛, կեսարու կամ կայսեր։ Թո՛ղ զի եւ սեռականն բառիս Կեսարիա՝ անխտիր լինի կեսարու, կեսարեայ, կեսարիայ։
Կտրեալ զնա ի զօրաց իւրոց՝ փախստական արար։ Ի մէջ անցեալ կտրեաց զքրմապետն, եւ փախստական տարաւ. (Զենոբ.։)
Զաշխարհ արար, զհեռ եւ զանկարգ եւ զանդաս եւ զկրուն էութիւն (նիւթոյ)հաշտ եւ համբոյր՝ քաւիչն բարեգործեալ. (Փիլ. լին.։)
Զիա՞րդ զհագագն՝ ի տալ եւ յառնուլ զշունչ՝ մատակարարել մարթ է. (Կոչ. ՟Դ։)
Կենարարին սպասել համակ. (Շ. յիշ. առակ.։)
Անճառ խառնմանն հռչակ ընդդէմ նեստորի , իմա՛ յայտարարութիւն, կամ յայտարար։
Հրձիգ արար նա զմիջագետս զմիջագետս։ Զամենայն քաղաքս նոցա տամբք իւրեանց եւ զաւանս նոցա հրձիգ արարին։ Հրձիգ արար զտունն տեառն եւ զապարանսն արքունի։ Հրձիգ լիցի երկիրն աստուծոյ։ Հրձիգ եղեն յարկք նոցա։ Այլ նոքա կամէին՝ թէ հրձիգ լեալ էին։ Փառք եղեն հրձիգ.եւ այլն։
Ղաշիկ արարեալ յայնկոյս զվանտոսպ։ Ընդ մէջ փակեալ զղաշիկն։ Դարձուցին զղաշիկն։ Արատաքոյ ղաշիկ բանակին։ Ռազմ բոլորեալ ղաշիկ դիմացուածով զմարտն գրգռեալ, եւ այլն. (Արծր. ՟Գ. 17։ ՟Դ. 2. 5. 10։)
χοιρογρύλλιος chirogrillum եւ cuniculus. իտ. coniglo. Ծակարար կամ ծակամուտ կենդանի՝ կարճոտն, գէր, եւ երկչոտ, որպէս նապաստակ փոքրիկ, կամ մուկն մեծն, կամ ոզնի անփուշ, կամ խոզիկ. սըվորիկ. եբր. ղաքան.
Ճագար ազգ անհզօր, որ արարին ի վէմս զդադարս իւրեանց։ Ճագար զի որոճայ, եւ թաթն ոչ բաժանի, պիղծ իցէ։ Նապաստակ եւ ճագար. (Առակ. ՟Լ. 26։ Ղեւտ. ՟Ժ՟Ա. 6։ Օր. ՟Ժ՟Դ. 27։)
Արարից զանապատն ի ճահիճս ջուրց. (Ես. ՟Խ՟Ա. 18։)
Արար զանապատն ի ճահիճս ջուրց. (Սղ. ՟Ճ՟Զ. 35։)
Զմեծ եկեղեցին անւոյ՝ զսուրբ կաթուղիկէն, զոր մսքիթ էին արարեալ, օրհնեաց. (Ուռհ.։)
πλάνος, πλάνης planus, impostor, seductor եւ erraticus, erro, erroneus. (որպէս թէ մոլոր, կամ մոլարար) Մոլորեցուցիչ. խաբեբայ. պատրիչ.
Յոլովք ի նախարարաց։ Զյոլովից կորզելով զիշխանութիւն. (Խոր.։)
Զորովք ամենեքումբք (զգայարանօք) յողալով իմաստունն, յանկարծօրէն սպաս արարեալ՝ անկաւ ի վերայ։ Ո՛չ, որպէս ոմանք, զյաջողական բարեօքն յողայր։ Այն՝ որ առ դրօքն յողայ՝ մահ։ Յողայցէ մինդ (ի զգայութեանց) միւսոյն. փոխանակ արբանեակք եղեալք միմեանց։ (Փիլ.։)
Նէէղաս՝ հաւ է ի միջագետս ասորւոց, որոյ թեւքն վայելուչ, եւ թռչելն զուարթարար. ակիղաս բազէ ասէ, եւ այլք մարախ, այլ նա ա՛յլ է, եւ սոքա ա՛յլ. (Հին բռ.։)
Եղիցին աւուրք նորա նուազ։ Նուազ արարեր զաւուրս ժամանակաց նորա։ Նուազունս արարից զձեզ։ Յորս նուազունք, այսինքն ոգիք իբրեւ ութ ապրեցան.եւ այլն։
Նուազ, այսինքն նուրբ ասի ի վերայ նորա, զամենայն ծանրութեամբ եւ հեռակցութեամբ զանց արարեալ, եւ յամենայն անարգելաբար մտեալ։ Եւ ամենայնի պատճառ է նուազ. քանզի ոչ ուրեք գտցես զնուազին էութիւն անհաղորդելի. այսպէս է առնլի նուազն ի վերայ աստուծոյ, ներգործօղ եւ թափանցիկ մինչեւ ցորոշումն սրտից. (Դիոն. ածայ.։)
ῤοά, ῤοιά (եբր. ռիմօն ). malum punicum, malagranatum. (պ. ենառ, նառ. որպէս թէ հուր, հրագոյն). Պտուղ գնդաձեւ՝ թագ ի գլուխ, կարմրակեղեւ, եւ կարմրահատ՝ կուռն մարգարտաշար հատիւք. անոյշ, կամ թթուաշ, օգտակար որպէս զդեղ զովարար.
Շողոքորթ. շողոմարար. քծնի.
Զմովսէս ընկեցիկ արարեալ ի շրջանսն նեղոսի. (Նար. յովէդ.)
Գոմէշ տրտնջէր զաստուծոյ, թէ զեղջիւրս իմ ուղիղ ոչ արար, այլ ողնեալ (առ ի չկարելոյ հարկանել զոք). (Մխ. առակ. ՟Ճ՟Ը։)
θηρευτής venator. Որսացօղ, որսորդ. չարարուեստ պատրիչ բանսարկուն.
Տէր հզօր եւ ուժեղ յամենեսեան, զորս միշտ արար եւ առնէ. (Ածաբ. պասք. ՟Բ։)
Ետ նոցա պաշար ի ճանապարհ։ Եւ ոչ պաշար արարին իւրեանց ճանապարհին։ Եկեալք պաշարովք եւ պատրաստութեամբ։ Հաց պաշարի իւրեանց չորացեալ։ Զհացս զայս ջերմ առաք պաշար ի տանց մերոց. (Ծն. ՟Խ՟Ե. 21։ Ել. ՟Ժ՟Բ. 39։ Յես. ՟Թ. 4. 5. 11. 12. 14. եւ այլն։)
Պասեքս այս մեծ է եւ պաշտելի. փա՛սկա յեբրայեցւոցն անուանի ըստ նոցա ձայնին, եւ յայտնէ ձայնն զԱնցքն։ Պասքա, տեառն պասքա. եւ դարձեալ ասեմ՝ պասքա, պատիւ երրորդութեանն։ Փասկա յեբրայեցւոցն անուանի ... եւ ապա հելլենացի արարեալ զձայնն՝ զփիւրն ի պէ, եւ զկէն ի քէ փոխեցին, եւ պասքա զօր փրկչին անուանեցին. (Ածաբ. պասք. ՟Բ։)
Արմատ Պարալեյոյ. որպէս Պարարումն. ճարակ պարարտանալոյ. կամ գիրութեան. յն. պարարտ, կամ գեր. λιπαρός, -ον pinguis, -ue.
Հաց արդեանց երկրի քո եղիցի յագուրդ եւ ի պարար (կամ ի պարարտ). (Ես. ՟Լ. 23։)
Հաց արդեանց յագուրդ եւ պարար։
Ոչ ուրեք հանդերձս թողուին եւ ոչ զարդս ազգի ազգիս, եթէ ոչ իւրեանց աղտեղութեանցն առնէին պարար. (Ոսկ. ես.։)
Ոչ ուրէք զարդս ինչ թողին, զոր ոչ լկտիութեան իւրեանց առնէին պարար։
Պարէտ. տեսուչ կամ ազդարար ։
Դեռեւս երեւէր արմատ գրոյն ի վերայ պիտակին, որպէս թէ եփեալ մելանաւ էր գրեալ։ Պիտակքն այն եղեն գրեալ երկոցունց եղբարցն։ Գրեա զայն ի պիտակս յայս (որ զկնի նամակ կոչի)։ Հատեք զգոտի դորա. եւ արարեալ այնպէս, գտին զպիտակն. (Վրք. հց. ՟Դ. ՟Ը։)
Եւ այս պարգեւք բարարարին առատական, որ զարժանսն ընտրէ ի գործ՝ մարդկան պիտան. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Ի կենարար կողէն կայլակ՝ մեղաց ջնջան։ Այսոցիկ (մեղացս) ջնջան, եւ օճառ սրբութեան ընկալաք զսուրբ եւ զպատուկական արիւնն. (Շ. ոտ. բարձր. եւ Շ. ՟ա. յհ. ՟Խ՟Զ։)
Իբր ի յանկեան տունկ սորեկ որթ, տեղւոջ պարարտ եւ զօրաւոր. (Շ. եդես.։)
Առաքինեացն եւ խաղաղասիրացն, եւ սոցայցն հակառակի անխնայ արարողացն չար։ Շնութեան եւ գողութեան, եւ համանման սոցայցն կամ սայց ասացեալ չարեաց. (եւ այլն. Պիտ.։)
Ըստ տարերց աշխարհիս. ստիքս աշխարհիս զարեգակն եւ զլուսին կոչէ, կամ զայլ ինչ մեծ արարած. իսկ ոմանք ստիքս զչորս տարերս ասացին. (Ոսկ. կողոս.։)
Տեղի վաճառի արարին զտաճարն, եւ աւազակօրէն շահելոյ. (Մեկն. ղկ.։)
Ոչ գիտէին զվայելն միանգամայն ընդ օգտիւ ոգւոցն կազմեալ պատրաստեալ։ Ե՛կ եւ վայելեսցուք. ո՛ վայել, որ զերկունս ցաւոց նիւթէ։ Զարարածոցս վայելն ի չափ ձգէ օրէնքն. (Փիլ. իմաստն.։ Լմբ. առակ. եւ Լմբ. իմ.։)
Վառեցէ՛ք ի ձէնջ արս՝ ճակատել առաջի տեառն ի վերայ մադիամու։ Զմի մի ի նոցանէ առաւել վառէր մխիթարութեան բանիւք՝ քան զինուքն։ Առցէ սպառազինութիւն զնախանձ իւր, եւ վառեսցէ զարարածս առ ի խնդրելոյ զվրէժս ի թշնամեաց։ Վառեցարուք անցէ՛ք առաջի եղբարց ձերոց։ Անցցեն վառեալք եւ կազմեալք առաջի տեառն ի պատերազմ։ Անցցէ ձեր ամենայն վառեալ ընդ յորդանան։ Վառեալք զինու։ Արքն վառեալք։ Վառեսցարու՛ք պատրաստեցարու՛ք։ Քրիստոսի չարչարիլն մարմնով վասն մեր, եւ դուք ի նոյն միտս վառեցարու՛ք.եւ այլն։
Այն՝ որ գործէ վզեան։ Ի գիր դաշանցն դնեն զվզեանն, եթէ ելցեն ի սահմանեալ ուխտէն։ Անթերի հատուսցէ զվզեանն։ Տայ զկենդանին կամ զվզեանն։ Զվճար վզենին այսպէս սահմանեմք։ Վզենն կնոջն է։ Վզեն տացէ դատախազին, որ (ոք) արար զամբոխումն։ Վզեն առնեն, եւ ոչ հատուցանեն. (Մխ. դտ.։)
Նաշիհ իւղով զանդեալ, եւ արարեալ տապակաւ. (Կիւրղ. ղեւտ.։)
Ի մանեթեանց յեգիպտական յիշատակացն, որ յերիս տոմարս արար մատենագրութիւնս։ Մինչեւ ցայսր զառաջին տոմարն իջուցանէ մանեթովս։ Երկրորդ տօմարին մանեթովսի։ Յերրորդ տօմարէն մանեթովսի. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Բերին տումարս եւ ընթերցան զամենայն գործս մեղաց նորա։ Ի մէջ ժողովոյն ձեռնարկ արարեր ի տումարին վասն արտասահմանութեան իմոյ. (Վրք. հց. ՟Դ։ Ճ. ՟Բ.։)
Ուսուցանել զնոսա տոմար։ յայտնել կարգաւորութեամբ զտոմար իւրաքանչիւր ազգաց, սկիզբն արարեալ առաջի կարգեալ զտոմար ազգին եբրայեցւոց. (Շիր. զատիկ.։)
որ եւ երբ. քաղդ. արաբ. քարօզա, քարուզ, քեարիզ. յն. քի՛րիքս . κήρυξ praeco եւ praedicator. Կարդցող ի ձայն բարձր հրապարակաւ. ձայնատու. ազդարար. պատժիչ պատգամաց եւ հրամանաց՝ Աստուածոյ, թագաւորի, զօրավարի, քաղաքապետի. մունետիկ.
Զի նա քարոզ հեթանոսաց էր։ Զձկնորսս քարոզս արար։ Ամենայն ծագաց եւ ազանց քարոզք եւ առաքեալք եղեն։ Առ քարոզս Աստուածութեան նորա։ Որ քարոզդ էք ընդհանուր տիեզերաց։ Քարոզք բանին ճշմարտութեան։ Երեւեալ տրտմազգեստիցն՝ առաքեն լինել քարոզ քարոզացն աշխարհի. (Եւս. պտմ.։ Յճխ.։ Սարգ.։ Իգն.։ Շար.։ Սկեւռ. յար.։)
ՔԱՐՈԶ. Բան ստրկաւագի ի ժամասացութեան իբր ազդարարողի.
ՔԱՐՈԶ. Վարդապետութիւն յայտնաբանիչ. բացատրութիւն. եւ Ազգումն. յայտարարութիւն.
Արարէ՛ք ձեզ բարեկամս ի մամոնայէ. զի գարձեալ քո քեզոյն (յն. քո՛յդ) լինիցի ուղղութիւնն. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 5։)
Յայտ առնեն մեզ՝ եթէ արարածք են, օգտելով եւ վնասելով. (Յճխ. ՟Դ։)
Ահափետ արարեալ՝ զօրհասն գուշակեն։ Ահափետ արարեալ դադարեցուցանէ զխրոխտացեալսն ի վերայ եկեղեցւոյ. (Ագաթ.։ Արծր. ՟Ե. 2։)
cf. ԱՂՄԿԱՐԱՐ.
ԱՄԻՐԱՅ որ եւ ԱՄԻՐ. Բառ արաբ. էմիր, միր, միրի միրան, էմիլ, էմին. (ի ամր, էմր հրաման) Իշխան հրամանատար. բդեաշխ. կուսակալ. նախարար. պարոն. տէր. աղա, իշէրի, պէյ, փաշա, եւ այլն.
Ազդ արար ամենայն մօտաւոր ամիրայեացն. (Ուռհ.։)
Ալֆավիդայ. յայնմ տեղւոջ՝ ուր այբբենքն են գրեալ։ Կոմիտաս արար զերգս շարականաց հայերէն այբբենիւք, որոյ սկիզբն է այս, Անձինք նուիրեալք. (Մաշտ. ջահկ.։ Վրդն. պտմ.։)
Ի փշագետին անդւոց (այս ինքն անդոց) սահման դալարոյ։ Ժողովեցից ի պարարտութենէ անդիոց։ Անդւոց պտղաբերութիւն։ Զանդւոցն բարութիւն. եւ այլն։
Որ չունի ինչ արժանի եպերանաց. անպարսաւ. անբամբաս. ուստի եւ անարատ. ամբողջ. պակասութիւն մը չունեցօղ, անվնաս. լէքէսիզ. զարարսըզ.
Անզգայ արարածք. (Ագաթ.։)
Զի մի՛ անժոյժ եղեալ կիզցին արարածք. (Ագաթ.։)
Անիմաց է յամենայն արարածոց. (Ագաթ.։)
Խաւարարգել ի տուէ, եւ անլոյս ի գիշերի. (Եղիշ. ՟Ը։)
Զբազում հիւանդաց հոյլս յանխնայ զրաւելով։ Անխնայ արարողաց չար. (Պիտ.։)
Հրէայքն անմասն արարին զինքեանս ի Բանէն Աստուծոյ. (Համամ առակ.։)
ԱՆՈՐԻՇ ԲԱՅ. ἁόριστον ῤήμα. indefinitum verbum. ըստ հայումս, ἁπαρέμφατος. infinitivus. Աներեւոյթն անդէմ, եւ անամանակ. այլ առ յոյնս է եւ յայտարար անցեալ ժամանակի անորոշակի՝ դիմաւոր կամ անդէմ.
(լծ. յն. ա՛ֆթօրօս. եւ հյ. անվթարելի. թ. ֆէթհ օլմազ. ἅπτωτος, ἁδιάπτωτος, ἁκέραιος, ἁνέπαφος. illaesus, inconcussus, integer, intactus. Անեղծ. անվնասելի. անաղարտելի. անխախուտ. անքոյթ. աներկեւան. անվտանգ. անարատ. անվրէպ. անսայթաք. անփորձ. անսասան. պօզուլմազ, քետէրսիզ, եմին գարարլը, խադասըզ.
Յայտնին գործովք՝ սերմն ի մանկարարութիւն եւ ապահարն ի ծնունդ ծնիցելոյն։ Նուազեալ թափի ի մարմնոյն ապահարն։ Որչափ մանուկն ի ստինսն է, ոչ լինի մայրն յապահար. (Կանոն.։)
Ապաքէն ցապաք կամաւ եւ ակամայ զարարիչն խոստովանի. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 6։)
Երկնային պտուղ աւաքեալ արարէք. (Բրս. ողորմ.։)
ԱՒԵՏԻՔ. ասի եւ որպէս ռմկ. ԱՒԵՏԻՍ. ἁγγελία, εὑαγγελία, -ον nuncium, annunciatio, bonum vel laetum nuncium Բան եւ լուր ուրախարար եւ բերկրալի. ... պ. նիվիյտ, իբր նոր լուր. որ եւ հաւատիս. լծ. եւ լտ. աւէ, աւէտէ. ո՛ղջ՝ կամ ուրա՛խ լեր, լերուք.
ԱՒԵՏԻՔ. ἑπαγγέλμα, ἑπαγγελία annunciatio et promissio Ըստ հոմաձայնութեան յունին՝ ստէպ դնի ի մեզ որպէս Խոստումն պարգեւաց. զոր օրինակ եւ երկիրն աւետեաց՝ ասի եւ երկիր խոստմանց, կամ երկիր խոստացեալ կամ պարգեւական. Քանզի եւ խոստումն բարեաց է տիրապէս աւետիք ուրախարար.
Դաշինս արարեր բարեացն աւետեաց. (Իմ. ՟Ժ՟Բ. 21։)
Զմարմնապարար սեղանովն զիւրն տարածեսցէ բազուկս. որ է ձգել զձեռս ի սեղան անյագաբար. (Յհ. իմ. ատ.։)
Բնական բարոյից ընտանի սովորութիւնք (յամենայն արարածս) այլ ընդ այլոյ յեղանակեցան. (Նար. խչ.։)
ἵαμα sanatio, remedium, ἁλεξιφάρμακον, περίαμμα amuletum, ligamen որ եւ ԲԺԻԺ. Սուտ դեղ բժշկութեան. կախարդանք. ծրարք եւ արարք վհկաց ի սուտ կարծիս բուժելոյ զախտս, կամ պահելոյ ի պատահարաց. է՛ որ տխմարական, եւ գործ սնապաշտութեան, եւ է՛ որ դիւթական եւ դիւական. հա մայիլ.
Գտանէին ի ներքոյ հանդերձից նոցա յուռութուլունս, եւ բժժանս յամենայն կռոց. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Բ. 40։) Ուր որպէս յուռութուլունք՝ ի յն. է ἰερώματα այսինքն նուիրականք, կամ սրբազան կարծեցեալ իրք հեթանոսանկանք. նոյնպէս եւ բժժանք՝ է ἱαμνεία (իբր յատուկ անոճն). զոր թարգմանիցն մեր առնու իբր ἵαμα , որ է բուժումն, բժշկութիւն։ Վասն որոյ բժժանքն լինի որպէս Բուժանք. այսինքն իրք բժշկարարք եւ ազատարարք՝ ստութեամբ.
Զօրէնսն յաւելուած բնականացն արարեալ։ Իմանալ զԱստուած ի նիւթականացս բնականօք։ Ծովու եւ կղզեաց օրհնել եւ ցնծայ ասեն՝ բնականաւ, եւ ոչ բնականաւ. (Արշ.։)
Սուրբ հոգին առ խաղաղարարսն բնակէ. (Լմբ. ատ.։)
Ծնեալ, եւ ոչ արարեալ, բնակից հօր, որով ամենայն եղեւ. (Պրպմ. ՟Խ՟Ե։)
Իւրաքանչիւր ոգւոյ բնաւորեալ եւ բնակից է յանդիմանութիւն (խղճի)։ Զբնակիցն ի մեզ զպաճարն պարարեն զցանկութիւնն։ Երկիր բնակից մարդոյն՝ մարմինն է. որոյ մշակ միտքն են. (Փիլ.։)
Տէր զօրութեանց վերնոցն, եւ ամենայն երկրի. եւ այս ըստ արարչութեանն եւ բնաւոր տէրութեանն. (Սկեւռ. ես.։)
Ի մէ՛ջ անտառախիտ ծառոց այր բնափոր եղեալ յարարչէն, եւ ոչ յումեքէ. (Եպիփ. ծն.։)
Զոմանս բրազոհ արարեալ եդին ի բանդի. (Ճ. ՟Բ.)
Գիտուն առնել պատուիրանացն արարչութեան. (Ագաթ.։)
Եւ զի ոչ իմացայք դուք զմարդկանն ի մարդկապէսն, գիտուն արարաւ ձեզ ի չմարդկապէսն. (Ագաթ.։)
Ըստ մտի ստուգաբանութիւն բառիս Քերթող. (որ է կերտօղ, արարօղ). յն. բիիդիս.
Ընթանան առ գրարարս եւ առ պէսպէս աղանդս։ Թէ ոք թովիչ է եւ կամ ձեռն ինչ ոք ածէ յաչաղոյ, եւ դեղ հատանէ ջերման ... եւ զգրարարսն, եւ զայլ ամենայն նոյնպիսիս. (Կանոն.։)
ῤάπτης եւ σκυτοτόμος sutor Արուեստաւոր, որ գիտէ կարել դերձանօք զհանդերձս, եւս եւ զմորթս. հանդերձակար, կօշկարար.
γενητός factus, creatura Եղեալ կամ գոյացեալ ի ժամանակի. արարած. ստեղծուած. եւ Արարածական. ստեղծած, ոչնչէ եղած.
Եղականիս բնութեան գտցի արարիչ։ Ի վերայ եղականացս՝ փոփոխումն ասելով. (Կիւրղ. գանձ.։)
Չէ՛ր հնար եղական բնութեան զեղական ազատել, այլ միայն անեղ արարչին. (Խոսր. պտրգ.։)
στηθόνιον pectusculum Երի բուծեալ, այսինքն պարարտ լանջակողմն կենդանւոյն. միս կրծոց.
Արարին զզատիկն յերեկորեայ. եւ կերան ի ցորենոյ երկրին զայգոյ՝ բաղարջ եւ նորի. (Յես. ՟Է. 11։)
Զմռսաւն ... յայտ արարին, զի բժշկելոց էր նա զբեկումն Ադամայ. (Շ. մտթ.։)
Զմարմնաւոր հիւանդութիւնս պէսպէս տեսանեմք, եւ զուգեմք նմա դեղս։ Արար զկէս ձկանն խարշատեալ, եւ զկէսն կարի ազնիւ, եւ յուտելն՝ ասաց աւերելոյն, լա՛ւ է հա՛յր. եւ երբ զազնիւ զուգեալն ուտէին, ասաց. կարի զազիր եւ աւե՛ր է հա՛յր. (Վրք. հց. ձ։)
Կամ Խափանարար. խափան.
Ի խոհարարոցին խարոյկ արկեալ յաղագս սպասաւորութեան թերմոնի. զի սովոր իսկ էր ազգապետն այն ջերմ ըմպել զգինին. (Ճ. ՟Ա.։)
Յայնժամ ամենայն արարածք ահիւ եւ դողութեամբ թնդիւն առնուն. (Մաշտ. ջահկ.։)
Զեղբայր մի ձեր աստ առ իս թողուցուք։ Թողի ի ձեռաց։ Թողից զայգի իմ, եւ մի՛ յատցի եւ մի՛ բրեսցի։ Եթող նշխար։ Թողից զպարարտութիւն իմ, կամ զքաղցրութիւն իմ։ Ոչ թողցէ զքեզ, եւ ոչ ընդ վայր հարկանիցէ։ Գուցէ թողեալ հօր մերոյ զէշսն՝ եւ զմէնջ հոգասցէ։ Զշառաւիղ արմատոյ դորա թողէ՛ք յերկրի։ Թողին զուխտն Աստուծոյ։ Թողցեն օտարաց զմեծութիւնս իւրեանց։ Մի՛ թողուր զիս Տէր Աստուած իմ։ Սիրտ իմ եթող զիս։ Իբրեւ կամեցաւ մտանել յամբոխն, ոչ թողին զնա աշակերտքն.եւ այլն։
Յիշելիք կամ ողորմութիւն տուեալ ի ձեռս ժամարարին։ (Մաշտ.։)
Ժառանգ էիք արքայութեան, արդ անձամբ զանձինս արարէք ժառանգ գեհենին. (Եղիշ. ՟Գ։)
Միայն կրտսերն՝ զհրամանն արար, եւ զտէրութեան ժառանգն էառ. (Կրպտ. ոտ.։)
Վարարեալ գարշախառն շամբուշ վավաշացն իգամոլեաց. (Մագ. ՟Հ՟Բ։)
անձուկ լաշկարաւ վատախտարակ արարեալ այսրէն դարձուցանէր. (Եղիշ. ՟Ը։)
Արար նա առաւել լուացս այնմիկ, որ ետ նմա անդ լուացս արտասուաց. (Եփր. համաբ. յորմէ եւ Բրսղ. մրկ.։)
Արար խաբանօք, զի կոտորեսցե զծառայս բահաղու։ Կործանեա խաբանօք շրթանց իմոց. (՟տ. թգ. ՟Ժ. 19։ Յուդթ. ՟Թ. 15։)
Որոշեալ զատեալ է մեկնեալ է յընդ արարածս ի խառնակ հաւասարութենէ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Ոչ էութեան էականաց իրիք խառնի, այլ գոյանալոյ գոյացելոցն գոյարար. (Եզնիկ.։)
Արար նա պատասխանի մարդկանն, որ խծբծեցինն զնա. (Եւս. պտմ. ՟Զ. 19։)
Ընդ դարմանելոյն՝ խնամիչ։ Խնամիչ կարդաց հոլովման արարածոց. (Նար. ՟Խ՟Թ. ՟Ժ՟Դ։)
Ըստ տեղւոյ խոհականութեանն երկու են որակք արարուածք, խոհուն, եւ խոհօղն. (Փիլ. այլաբ.։)
Խռովեաց տէր զբանակն եգիպտացւոց։ Վասն օրինացն իսկ իւրեանց՝ յորում խռովեցաք զնոսա, բարկացան նոքա ի մեջ։ Որ յանդուգն է շրթմամբ, խռովէ զանձն։ Ամբոխ արարեալ խռովեցին զքաղաքն։ Խռովեցին զժողովուրդն եւ զերիցունսն եւ դպիրսն. եւ այլն։ Զսիրտ սառեալ(կամ գրգռեալ) մի խռովեր. (Սիր. ՟Դ. 3։)
Չարն ... իբր քաղցր օծմամբ, զի հրապուրանօք խաղտեալ զքիմսն պարարիցէ. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Գեղեցիկս արար՝ զխօսունս եւ զանխօսունս. (Եզնիկ.։)
Ի հոգեղէն պաշտօնէից, եւ բնութենէ խօստոց։ Տուեալ լինի փառաբանութիւն արարչին ի վերայ լռնոց եւ անխօսից խօսնովքս. (Վեցօր. ՟Բ. ՟Գ։)
Ծննդեամբ յառաջ են արարածք քան զադամ. (Մծբ. ՟Ժ՟Զ։)
Արարատեան աշխարհիս ծնունդք (մարդիկ)։ Աշակերտք արդար վաստակոց, եւ ծնունդք առաքինութեան. (Յհ. կթ.։)
ԾՆՈՒՆԴՔ, կամ ԳԻՐՔ ԾՆՆԴՈՑ. որ եւ ԱՐԱՐԱԾՔ ասի. γένεσις genesis
Առաջին մատեանն աստուածաշունչ գրոց, ուր պատմի լինելութիւն արարածոց, եւ ծնունդք նախաստեղծին։ (Ծն. մակագր։)
Իսկապէս ծրարեցաւ յորովայնի կուսին։ Ի խօսուն արարածս անվնաս ծրարեցաւ. (Պետր. սիւն. ի կոյսն.։)
թ. քէլէմ, քալամ, քէրնէպ, քէրէմպ. յն. գռա՛մվի. լտ. գռամպէ. κράμβη cramba, brassica, caules. իտ. cavoli. Բանջար պարարտ՝ խիտ եւ խոշոր տերեւովք, որ կապէ գլուխ մեծ. լախանա, լահանա . այլ ասի եւ զայլոց համանման բանջարոց՝ յորոց ոմանք փոխանակ գլխոյ տան զունդ ուտելի նախ քան զծաղկիլն. (Գաղիան.։ Բժշկարան.։)
Կուտել յինքն զօրս, կամ զայրուձի։ Կուտեաց ի վերայ կորխ զժողովուրդն իւր։ Կուտեցան ի վերայ քո։ Կուտեցաւ ժողովուրդն ի վերայ ահարոնւ։ Ժողովս կուտէ ի վերայ քո ամովս։ Ի կուտել ժողովրդեանն, կամ բիւրաւորաց. եւ այլն։ Կուտեալ զամենայն նախարարազունսն. (Խոր. ՟Գ. 58։)
Կրականք որակութիւնք ասին՝ ո՛չ վասն սոցուն ընդունակացս կրել ինչ, այլ վասն ըստ զգայութեանցս իւրաքանչիւր ասիցելոցս որակութեանցն ախտիցն գոլ արարչական։ Կրականք որակութիւնք ասին. քանզի քաղցրութիւն կիրս իմն ըստ ճաշակելացս առնէ, եւ ջերմութիւն ըստ շօշափելաց. (Արիստ. որակ.։)
Եթէ էր հաստեալ կապեալ մտացն ադամայ ի պատուէր արարչին, ոչ լինէր մարմին նորա լուծեալ յօդելոյ անտի. (Եփր. ծն.։)
κτιστής, κτίζων creator. Ստեղծիչ. արարիչ. նոյնպէս ստուգաբանի եւ անունս Աստուած.
Պաշտել զաստուած արարիչ եւ զորդին հաստիչ, եւ զհոգին կազմիչ. (Ագաթ.։ Խոսր.։)
Արարիչ եւ հաստիչ ամենայնի. (Իգն.։)
Արարածն զարարիչն պատուէ, եւ ի նորա սպաս եւ ի պաշտօն հարկի. (Խոսր. պտրգ.։)
Յարարչէդ հաստատեալք, որում հարկելով հրամանի, եւ այլն. (Պիսիդ.։)
Զանանց եւ զանկոխ անապատ հորդեաց, արար արքունի պողոտայ. (Ոսկ. ես.։)
Արարաք ձմերոց, եւ զամենայն հեծելազօրսն մեր հռոգեցաք. (Ուռհ.։)
Ի հրաձեւ տեսակ՝ անուշահոտ բուրմամբ լցան արարածք, եւ սրբեցան վարուք. (Տաղ.։)
τεχνίτης artifex ἑργαζόμενος operans τειχιστής faber murarius ποιητής poeta σοφιστής sophista եւ τεχνικός artificiosus. (իբր ճարտարօղ, կա կերտարար) Արուեստաւոր հնարագէտ, եւ շինօղ. արուեստագէտ. ձեռագէտ. հանճարեղ, հմուտ. աջողա յազատական կամ ի մեքենական արհեստս. եւ Քերթող. բանաստեղծ, եւ իմաստակ. վարպետ, բանւոր, ճարպիկ, բան իճատ ընօղ.
Ծնունդ ամլոյն, որ զհօրն ճռաքաղ արար զձայն. (Անթիպատր։)
Ներքինի ոչ միայն զարարեալն կոչել սովոր է գիրք, այլեւ որ ի տան թագաւորաց միամիտք իցեն. (Մխ. երեմ.։)
Անշփոթ միութեամբ. միացաւ ասէ ի մարմին անշփոթաբար. զի ոչ փոխարկումն եւ ոչ ի բաց բարձումն արար աստուածային կամ մարդկային բնութեանցն, այլ միացոյց զբնութիւնսն. (Խոսր. պտրգ.։)
Նախարարքն հայոց՝ որ յաջ եւ յահեակ թեւսն էին, ի նա խառնեալ միանային. (Խոր. ՟Բ. 42։)
Ստեղծանէ մարմին մոմեայ։ Արարեալ մարճակս մոմեայ. (Պտմ. աղեքս.։)
Արտաքոյ պարսպին ի պրակս մոշենեաց արարի ինձ դադարս. (Պտմ. վր.։)
Յոխորտաբար առ կռուարարութիւնսն յարձակել. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Ո՞ նախանձ արար զձեզ. (Գաղ. ՟Գ. 1։)
Իջեալ նափորտամբն (իբր շապկաւ կամ կտաւով) միայն, եւ հողաթափովն՝ եկաց ի վերայ հանդերձին։ Զնափորտն իւր արարեալ պատան՝ զսպեաց. (Տէր Իսրայէլ. սեպտ. ՟Ի՟Զ. եւ Տէր Իսրայէլ. հոկտ. ՟Ի՟Թ.։)
Ի ներքոյ կողմանէ նորա արար զղարիբն։ Հանդէպ վակասին ի ներքոյ կողմանէ։ Առանցք էին ի ներքոյ կողմանէ, եւ այլն։ Կարգեցաք ի ներքոյս. (Ճ. ՟Գ.։)
Նօթճելով պատմեն (արարածք) զհոյակապ նազաբանութիւն պանծանաց (գարնան). (Պիտ.։)
Արար զծովն ձուլածոյ՝ տասն կանգուն շրթանէ ի շուրթն։ Շուրթն նորա իբրեւ զգործ շրթան բաժակի. եւ այլն։
Դեմետրիոս արար կին զոմն ի գերեաց, եւ անուն դնէր ոսկեակ։ Խօսեցան նմա կին զոսկեակն. եւ նա զորդիսն՝ որ եղեն յոսկեկայն, չսնուցանէր. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Ումպէտ կարդաս նոցա (դից՝) արարիչ. (Ագաթ.։)
Ի չորեքշաբաթսն եւ յուրբաթսն։ Ուրբաթուքն ի շաբաթսն. (Արշ.։ Իսկ Վանակ. հց. եւ Տօնակ. գրեն, թէ Ուրբաթն հայերէն է օր բօթի. իսկ ըստ եբրայեցւոց՝ կազմութիւն (այսինքն արարչութիւն ադամայ)։)
Ընկերաբար գայիր ի պայքար։ Այսչափ երկայնաբան լինել ընդ ձեզ պայքարու։ Ոչ ինչ մտանեմ ես ի պայքար ընդ քեզ վասն բնութեան արարածոցս։ Ընդ աթենացիսն վիճէին պայքարաւ. (Եղիշ. ՟Բ. ՟Ը. եւ Եղիշ. յառաք.։)
Օդքս՝ զոր Աստուած արար, զամենայն արարածքս միանգամայն պաշտեն. (Կոչ. ՟Ժ՟Ը։)
Պահեսցեն զկարգն իւրեանց, եւ պաշտեսցեն զկամս արարչին. (Վրդն. ծն.։)
Իբրեւ զպարտէզ բանջարոյ։ Թաղեցաւ ի պարտիզի տան իւրոյ։ Պարտէզ փակեալ։ Աղբիւր պարտիզաց։ Արարի ինձ պարտէզս եւ դրախտս։ Եւ էր ի տեղւոջն՝ յորում խաչեցաւ, պարտէզ. եւ ի պարտիզի անդ գերեզման նոր. (Եւն։)
Նախ պարտ է մարմնաւոր կենօքս վաստակել ի դպրոցի պնակըտօք՝ արարածովքս։ (Ենովս) գրեաց զայս, զի պահեսցին ի պնակիտսն. ի ջրոյն՝ պղինձն մնայ ասէ, եւ ի հրոյն՝ թրծեալ աղիւսն խեցեայ. (Վրդն. ծն. եւ Վրդն. պտմ.։)
Անտիքոս եպիփան արար սալարկ զճանապարհս քաղաքաց. (Միխ. ասոր.։)
Իսկ երանելւոյն զիւր վարդապետութեան պայման՝ արարեալ, սակեալ, եւ վճարեալ. (Կորիւն.։)
ՍԱՏՐԱՊ եւ ՍԱՏՐԱՊԵՏ. σατράπης satrapa, praelectus. պ. սիդրէպ. արաբ. եւ պ. սատր ... Պետ գահոյից. նախագահ. նախարար. նախարարապետ. երկրորդ արքայի. աւագանի.
Ամենայն սատրապետք (հին տպ. սատրապք), նախարարք եւ ազատք։ Զմեծամեծք նախարարսն սատրապետս հայոց։ Եւ ի մեծամեծաց, հայոց սատրապետս տասն։ Ետ ի ձեռս սատրապետացն հայոց. (Բուզ. ՟Դ. 3 = 5։)
Խաչ աստեղեայ, զոր արարեալ սիգնոն (կամ սիւգնոն) եւ յառաջաբերեալ՝ յաղթեաց պատերազմացն։ ի քոյդ նշան գեղերփնեալ զուղէշ սիգնոնի քում չառաւիղի. (Խոր. ՟Բ. 8։ Նար. խչ.։)
Ի սկզբանէ արար աստուած զերկին եւ զերկիր։ Եւ եղեւ սկիզբն թագաւորութեան նորա բաբելովն։ Դու զօրութիւն իմ եւ սկիզբն որդւոց իմոց։ Ամիսս այս եղիցի ձեզ սկիզբն ամսոց։ Սկիզբն աւետարանի։ Ես եմ սկիզբն եւ կատարած, առաջին եւ վերջին։ Ի սկզբանէ աշխարհի.եւ այլն։
Ուրախ լեր (կոյս) անսկզբանն սկիզբն, եւ արարչին ժամանակաց ժամանակ. (Գանձ.։)
Սկիզբն արարեալ յամացն արշակայ արքայի. (Եղիշ. ՟Ա։)
Զժողովուրդ քո՝ զոր ստացար ի սկզբանէ։ Խօսեցայց զառակս ի սկզբանէ։ Ի սկզբանէ տէր զհիմունս երկրի հաստատեցեր։ Ի սկզբանէ ծանեայ. եւ այլն։ ի սկզբանէ էր բանն. (որ ի ՃՃ. թարգմանի, ի սկզբանն էր)։ Ի սկզբանէ արար աստուած. եւ այլն։
Որպէս ի սկզբնուստն աստուած ի հաստումն մարդնոյն՝ ստեղծ եւ արար (զնա) առանց մեղաց։ Ոչ ի նմա ի սկզբնուստն գործեաց բանսարկուն զմեզս, այլ ի բանականի եւ յիմանալի բնութեան մարդոյ ի սկզբնուստն գործեաց բանսարկուն զմեղս, այլ ի բանականի եւ յիմանալի բնութեան մարդոյ ի սկզբնուստն գործեաց բանսարկուն զմեղսն. (Աթ. ՟Դ։)
Եւ κτίζων, κτιστής creans, creator, conditor. Հաստիչ. ստեղծօղ. արարիչ.
Զի մի՛ նոյն երեւեսցի արարող եւ արարեալ, ստացիչ եւ ստացեալ, այլ աստուած յաւէտ՝ որպէս յաստուծոյ եւ ի հօրէ. (Կիւրղ. գանձ.։)
Եւ κτίζων, κτιστής creans, creator, conditor. Հաստիչ. ստեղծօղ. արարիչ.
Զի մի՛ նոյն երեւեսցի արարող եւ արարեալ, ստացիչ եւ ստացեալ, այլ աստուած յաւէտ՝ որպէս յաստուծոյ եւ ի հօրէ. (Կիւրղ. գանձ.։)
Ոչ հարկանիլ ընդ միմեանս սրակոխ կոտորածիւ։ Զայլ բնակիչս ամրոցին սրակոխ արարեալ սպանցեն. (Յհ. կթ.։)
Եւ արդ մի՛ ինչ վերտեսցին, որ արարածոցս երկիրպագանեն, թէ զսատանայի կամս ոչ առնիցեն. (Եզնիկ.։)
որպէս լտ. index եւ indicium. յն. δείξις եւ այլն. Ցուցիչ կամ ցուցանօղ (իմն կամ ոք). յայտարար. նշանակ. օրինակ տարացոյց, ցոյցք. տեսիլ. կերպարան.
Ցօղալից առատութեամբն՝ բանաւոր անձրեւաւն պարարեցաւ. (Ագաթ.։)
Արար ցօղալից քաղցրագոյն օդով, եւ նեղէր, եւ ոչ նեղէր զնոսա հուրն։ Ցօղալից լինէր բացօթեայ, եւ խնամօքն Աստուծոյ ոչ լինէր ծախեալ ի գազանաց. (Վրդն. դան.։)
Զփաղանգս այսոցն չարաց հալածական արար. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ՟Բ։)
Զփաղանգս այսոցն չարաց հալածական արար. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ՟Բ։)
Իբրեւ զծուխ, զի ելանէր ի հացին փիւրտանէ։ Արարցէք զայս փիւրտունս, եւ տուք ցպահանորդսն եւ այլն. (Վրք. հց. ձ. ստէպ։)
Փռնչելն՝ առողջութեան նշանակ է, եւ ուղղոյն սրբարար. (Վանակ. յոբ.։)
ՔԵՐԹՈՂ կամ ՔԵՐԴՈՂ. (գրի ի հին մատեանս եւ ՔԵՐԹԱՒՂ, իբր ՔԵՐԹՕՂ, ի, աց) ποιητής poeta. Կերտօղ ոտանաւոր եւ չափաբերական բանից, եւ վիպասանութեանց. բանաստեղծ. չափաբան. տաղաչափ, ստէպ բեպհականել հոմերոսի առ յոյնս, եւ առ մեզ մովսեսի խորենացւոյ. (յն. բիիդիս. այսինքն արարօղ, արարիչ. յորմէ. լտ. բօէդա. հյ. պուետ. պուետէս, պուետիկոս) ոտանաւոր. շինօղ, կամ պէլիդ շինօղ. այսինքն շինօղ զտունս բանից.
Մովսեսի քերթողի՝ արարողի պիտոյիցս տառի։ Մեծն մովսէս (խորենացի), որ քերթողացն անուանի հայր. (Պիտ. վրջբ։ Ասող. ՟Ա. 1։)
ՔՐՁԵԱՅ ՔՐՁԵՂԷՆ. σάκκος, σάκκιον saccus, sacculus, cilicium. Ի քրձոյ կազմեալ մազեղէն. քուրձ կամ Խարազն. խարարէ, քրջէ, քուրջեղէն.
Ասելովն՝ եթէ ի ձեռս մեղաւորաց՞ քրքրէ զմիտս նոցա, յայտ արարեալ՝ թէ նոցա չարութեանն է գործն։ Տե՛ս զիա՛րդ յաջորդօքն քրքրէ զմիտս նորա։ Քրքրէ զմիտս նոցա փրկիլ ի վտանգից. Քրքրէ զմիտս նոցա յանձնարարութեան աղօթիւքս առ գութ իւր։ Զաշակերտելոցն միտս քրքրէ յուսովն ի տէր։ Նմին իրի եղեւ շարժումն, զի քրքրեսցին եւ սթափեսցին։ Զի այս խրատելով զիւր միտս քրքրէ։ Քրքրեաց զուարթացոյց զմիտս նորա. (Ոսկ. մտթ. Ոսկ. եբր. Ոսկ. տիմ.։)
Ձեւ բնաւոր օձին ըստ հինգ թագաւորազն՝ կրկնելովն, կապէ զնոսա յեսու զհնգետասեան օձաձեւսն։ Թիւ թագաւորացն օձաձեւ էր, զձեւն կոխեաց։ Եթէ կամի (ոք), օձաձեւ լինի. եւ եթէ կամի, աստուածաձեւ։ Ինքն զինքն օձաձեւ արար. (Եղիշ. յես.։)
εὑλογέω benedico. Բարեբանիլ. գովել. մաղթել կամ կամիլ ումեք զբարիս. սուրբ եւ նուիրական համարել կամ առնել. ուստի՝ Օրհնել աստուծոյ զարարածս՝ է բարիս խոստանալ եւ շնորհել, եւ սրբել զնոսա.
Ազգային, իբր հայրենական, եւ ցեղական. յայտարար ազգի.
Գործ եւ պարապումն ախորժելի գտեալ ումեք. հեշտալի թուեցեալ արարք բարի կամ չար, արուեստ, մարզք, վարժք. ուզած սիրած բանը գործը. սէվտա, իշ կիւճ, եօշ, ատէթ, սէնահաթ, մարիֆէթ. որպէս յն. ἑπιτήδευμα studium, institutum bonum vel malum, quod studiose sectamur
Կամ վնաս ինչ կրել. խանգարիլ. զարար չէքմէք, պօզուլմագ.
Բազում անգամ առաջի աչաց ուրուք աղաչանս արարեալ՝ ասեմք, տե՛ս զաղաչանս. (Խոսր.։)
Աղքատիկն այն՝ զոր ի դրանէն հալածէիր։ Զի՞նչ արարեր ո՛վ աղքատիկ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Այցելես միշտ յարարածս քո. կամ այցելու ես միշտ արարածոց քոց. (Ժմ.։)
Ի զառամանալն պարարելոյս՝ անդստին այսպիսեօք դարմանօք բարեկրեալ գրգի. (Պիտ.։)
Զիա՞րդ ոչ են յոյժ ամբարիշտք եւ անիմաստք, որք արարած ասեն զորդի. (Կիւրղ. գանձ.։)
Առնել զբանաւոր արարածն ի մէջ անբան անխօս՝ անիմաստ արարածոց. (Ագաթ.։)
Մանկունք՝ անկատար լեզուաւ զհայրն պարգեւատու արարին. (Կլիմաք.։)
Անջրպետ ի մէջ կռոցն արկանելոյ վասն ասէ զմին։ Զսրբութիւնն առանձնակի հոգւոյն տալով, անջրպետ ի մէջ արկանելոյ է արարչական հոգւոյն եւ արարածի. (Սարգ. յկ. ՟Է։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ա։)
Ոչ ասաց, եթէ տէր սրբեա՛ զիս, այլ ի նա ապաստան արար զիշխանութիւնն։ Ի կամս լսողացն ապաստան արար։ Ըստ կարին պահանջէ, եւ ի բազմին առատանալ՝ ի մեզ ապաստան առնէ. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 25։ ՟Գ. 25. 26։)
Ոչ ի կամս ապաստան զայն արար, այլ՝ հարկ ի վերայ եդ. (Խոսր.։)
Ի ձերդ ապաստան առնեմք քննութիւն։ Այսուհետեւ քեզ ապաստան առնեմ՝ զանուն աստուածութեանս մեր յարգել առ մարդիկ։ Ի քո խնամս պահպանութեան հովիւն քաջ զհօտս իւր արար ապաստան. (Լմբ. ատ. եւ Լմբ. ստիպ.։)
(Մարգարէքն) տեսանօղ զօրութեամբն ապացոյցք եղեն առ տնտեսութիւն որդւոյ. (Քեր. քերթ.) իմա՛ յայտարարք, քարոզք, ցուցիչք։
Կրկին ըստ չափոյն ուրացողն զպարտս հատուցանէ ըստ չափոյն ուրացողն զպարտս հատուցանէ ըստ իւր ձեռնագիր ապօտքսին ճշմարտութեանն, որով զհաստատութիւնն արարեալ էր։ Թէ առնու մարդ ի փոխ համար ոսկւոյ, եւ գրող տուողին ապօտիքս, եւ դնէ առ նա գրաւական. (Մխ. դտ. յօրէնս թգ.։)
ԱՌՈՒՈՅՏ կամ ԱՌՒՈՒՏ գրի եւ իբր ռմկ. առվոյտ, առւուտ, առոյտ, առուտ. առուստ, առաւիտ, առաւոյտ, առաւօտ։ Գաղիան. եւ Բժշկարանք։ Խոր երեքտերեւեան, է որ խոշոր, եւ է որ մանր, հանդերձ կապուտակ ծաղկօք, պարարտ եւ ախորժելի բուտ անասնոց. իսկ առուոյտն կարմրածաղիկ՝ կոչի ռմկ. երեքնուկ .... առեալ ի յն. թռի՛ֆիլլօն. լտ. թռէ՛ֆօլիում այս ինքն եռատերեւ. որպէս եւ տեսակ ինչ ՍԵԱՒ ԱՌՈՒՈՅՏ կոչեցեալ։
Հանէր զզօրս հոնաց՝ ասպատակ առնել ի կողմանս պարսից։ Ասպատակ եւս ի յոյնս արարին. (Ասից։ Ասպատակ եւս ի յոյնս արարին, Աբաթ։ Խոր. ՟Բ 51։)
Յարարչութեան աստիճանի դնէր. (Յհ. իմ.։)
θεός. deus. (իբր Հաստիչ, կամ աստ՝ եւ յաստիս ածօղ, այս ինքն գոյացուցիչ, արարիչ, ստեղծիչ. որպէս ստուգաբանի ի բազմաց. տե՛ս (Առ որս. ՟Ե. ըստ հյ. թրգ։ Խոսր.։ Նար.։ Լմբ.։ Սկեւռ.։ Վահր.։) եւ կամ կրաւորաբար, Աստոյ, աստեւոր, հաստատուն, անշարժ, անփոփոխ, հզօր, եւ այլն։) Սեպհականեալ կոչումն անեղ եւ հարկաւոր էակի՝ էացուցչի ամենայն էից. որ եւ ասի Որ էն. Է. Տէր. մի միայն բարի, ճշմարիտ, ամենակալ, ամենատէր եւ այլն. վասն որոյ եւ ըստ ինքեան եզակի եւեթ ասի Աստուած. ալլահ, հագգ, մէվլա, րէպպ, թանզրը, խիւտա, եէզտան, իզիտ. եբր. եահ, էօվա, էլօհիմ որ է յոգնական ի նշանակ պատուոյ. ատօնա եւ այլն.
Ի սկզբանէ արար աստուած զերկինեւ զերկիր։ Եւ ասաց աստուած, եղիցի լոյս։ Եւ ասէ տէր աստուած։ Տերն Ատուածոյ երկրի պագցես. եւ այլն։
Աստուած անունն արարչական է, որ զնախախնամելն յայտ առնէ ըստ փիլոնի. եւ առ մեզ ստուգաբանի, թէ աստ էած զմեզ. (Ի Գիրս խոսը։)
Զոր ջեռուցեալ, եւ յոյժ արտաշէկ արարեալ՝ ասէ պսակեմ զքեզ մերուժան. (Խոր. ՟Գ. 37։)
Սահման է մարդոյ, կենդանի բանական։ Մարդ ոչ միայն շնչոյ, այլ եւ բանական շնչոյ մասն ընկալեալ է։ Տնկեաց ի բանական յոգւոջն արարիչն. (Փիլ.։)
Արարօղ բանից, որպէս բանաստեղծ. քերթող. ποιητής poeta
Որքան միանգամ ինչ բանարարացն գովեաց յարմարագոյն. (Առ որս. ՟Է։)
Ոչ եթէ հատուցաք ի ժողովս, որ դիւրին է բանարարաց. (Իգն. վերջբ։)
Կամակատար, կամարար. հնազանդ, որ առնէ զբան հրամայողին. ὐπήκοος morigerus
Հաւանեալք նմա բանարարք, որք նմին դասու կարգեալք են. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Բարապան տանն։ Աղաղակեցին բարապանքն, եւ ազդ արարին ի տուն թագաւորին ի ներքս։ Բարապանք դրանց տանդ։ Առ դահճապետն երիս բարապանս։ Բարապանաց դժոխոց տեսեալ զքեզ սարսիցե՞ն. (՟Բ. Թագ. ՟Դ. 6։ ՟Դ. Թագ. ՟Ե. 21։ Եզնիկ. ՟Խ՟Դ. 11։ Երեմ. ՟Ծ՟Բ. 24։ Յոբ. ՟Լ՟Ը. 17։)
Խօսէր տէր ընդ Մովսիսի դէմ յանդիման, որպէս ոք՝ զի խօսիցի ընդ բարեկամի իւրում։ Ղազարոս բարեկամ մեր ննջեաց։ Դուք բարեկամք էք իմ։ Եղբայր քո, կամ բարեկամ հանգոյն անձին քո։ Լուեալ երից բարեկամացն զչարիսն ամենայն։ Բարեկամք իմ եւ մերձաւորք իմ։ Հեռի արարեր յինէն զբարեկամս իմ եւ զծանօթս իմ։ Եւ եղէն բարեկամք. քանզի յառաջ թշնամիք էին միմեանց. եւ այլն։
Արար զծովն ձուլածոյ, գործ բոլորշի նոյնաձեւ։ Եւ բերան նորա գործ բոլորշի։ Չորեքկուսի, եւ ոչ բոլորշի։ Աշտարակ մի. գործած բոլորշի յամենայն կողմանց. (՟Գ. Թագ. ՟Է. 23. 31։ ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Գ. 5։)
Ի բռնաւորա՛ց արդեօք ի հարկէ մեռանիցի։ Տագնապելոց ի բռնաւորաց փրկութիւն արարեալ. (Ագաթ.։)
λιπαίνομαι pinguesco Գէր լինել. պարարտանալ. պարարիլ. գիրնալ, եղ կապել.
ἁρχηγός, ἠγούμενος, πρῶτος, κορυφαῖος princeps, dux, capitalis, supremus Երեւելի եւ առաջին ոք յիմիք կարգի որպէս գլուխ. պարագլուխ. իշխան. աւագ. առաջնորդ. նախարար. ազնուական.
Պատիւ արարեալ գլխաւորի առաքելոցն. (Սկեւռ. յար.։)
Որ ինչ է իբր արարք գողութեան. գաղտնահնար.
Գողարար պատրանօք. (Վանակ. յոբ.։)
Չի՛ք արարածս գոյաւոր, որ ոչ է ստեղծուած ճշմարիտն աստուծոյ. (Շ. թղթ.։)
ԳՈՅԵՂԷՆՔ. գ. Գոյացեալ բնութիւնք. արարածք. եղականք.
Էր դարափոր արարեալ բնակութիւն. (Բուզ. ՟Գ. 14։)
Զամենայն գայ դղրդել։ Ի գալստեան նորա (իւրում) դղրդէ զամենայն։ Այնպէս դղորդէ զարարածս. (Ոսկ. ես.)
ԵՐԳԵՑՈՂ. Սեպհականեալ անուն քաջ երաժշտաց եկեղեցւոյ, որ արարին երգս շարականաց եւ տաղից. որպէս սուրբն ռոմանոս երգեցող՝ առ յոյնս, եւ սուրբ ներսէս շնորհալի ի հայս, զոր ներսէս երգեցող կոչեն տէր իսրայէլ. յնս. ՟ժը. եւ կիրակոս գետկացի. օգոստ. ՟ժգ։
Երկրորդաց սա հասցէ. բայց սակայն երկրորդքն եւ նոքա մեծամեծք են։ Անձին իւրում ետ զնախնեացն պտուղս, եւ զաստուած ամբարշտաբար երկրորդաց արժանի արար։ Որք ոչ կարեն զառաջինսն նահատակութեանցն առնուլ, երկրորդիցն արժանի լինին։ Առաջնոցն ախտք՝ երկրորդիցն են պարկեշտ ողջամտութեան պահպանութիւնք. (Փիլ.։)
ԶԳՈՒՇԱԿ կամ ԳՈՒՇԱԿ. Զգուշացուցիչ, կամ Գուշակելով յիշեցուցիչ. յուշարար.
(Սուրբ գիրն զքահանայս՝) ազդարարս ի դիտանոցի կացեալ վերայ, եւ զգուշակս յարձակման թշնամեաց, եւ դէտս կոչել սովորութիւն է. (Սարկ. քհ.։)
Շտեմարանապարար զեղուածօք. (Ճ. ՟Գ.։)
(ի Զեան բառէ) cf. ՎՆԱՍԱԿԱՐ. զէն տուօղ ..., որ եւ ԶԵՆԱՐԱՐ.
Կալանաւորս արարեալ զինակիր պատրաստութեամբ. իմա՛, զինական կազմածով, հանդերձ զինուք։
Որ առնէ զզոհ. Զոհարարք դիւաց. (Երզն. լուս.։)
Երկիրս այս ընչեղէն է. իսկ որդի աներեւոյթ է, որոշեալ յարարածոց. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։)
βασιλεύς rex Արքայ, որ ունի զթագ արքունի ի գլուխն, որպէս եւ զթագաւորութիւն. միահեծան իշխան ի տէրութեան. ինքնակալ. լայնաբար՝ եւ Նախարար ինքնագլուխ. թագւոր, խոնդիքար. շահ, փատիշահ.
(գուցէ Հիւսիչ թելոց բանից. կամ տեղեկացուցիչ, իբր տեղադիր. կամ լծ. յն. թէլիդի՛ր, θελητήρ մեղմիչ. ամոքիչ). Յուշարար. խրատտու. ազդ արարող. հրապուրիչ. յորդորիչ. խորհրդակից.
Զի եւ ի ստուերէն զճշմարտութեան դուռն թերաքամս բանայցէ։ Թերաքամ եւ կիսաբաց եւեթ արար զլուսաւորութիւնն, կամ զպայծառութիւնն. (Ոսկ. եւ Երզն. մտթ.։ եւ Վանակ. յուրախացիրն.։)
μάγειρος coquus. որ գրի եւ ԽԱԽԱՄՈՔ. Ամոքիչխահից. խահարար. խոհակեր՝ հանդերձ խորակաց. կերակուր եփօղ. (լտ. գօ՛քուուս. գերմ. գօխ)
Աղ՝ խորտիկ. զորս խահամոքքն համեմեն զոպայիւ։ Կամակ եւ ախորժելի արարեալ զօրէն խահամոքի։ Խահամոքաց եւ կամ հացագործաց աւելագործութիւնք. (Փիլ. տեսական. եւ Փիլ. լիւս.։)
պետութեանց եւ իշխանութեանց արարեր (զիս) խմբակից եւ կաճառակից. (Բենիկ.։)
Կամաց արարողին խնկաւորեալ խորհրդարան։ Ընդ քումդ երջանիկ եւ խնկաւորեալ հայցուածոց։ Խնկաւորեալ հայցուածոց։ Խնկաւորեալ յողորմածութեան. (Նար. ՟Հ՟Ե. ձ. ՟Ձ՟Ե։)
որ բերէ կամ բուսացանէ զխոտ պարարտ. Երկիրս խոտաբեր եւ մեղրաբուխ. (Զենոբ.։)
Արարչութիւն ո՛չ ի հայթայթանաց, այլ ի կամակար կարողութենէ. (Եզնիկ.։)
Յորժամ եկեալ կենարարն ի գերազմանն ղազարու. (Ժմ.։)
Այլ այս օգնականս՝ զոր ասէ (վասն եւայի,) վասն կանգնելոյ աշխարհիս արար նորա զկեանս մարդկութեան, սոյնպէս ուղղեաց եւ կանգնեաց զկեանս աշխարհի մարիամ կոյս, որ ծնաւ զքրիստոս. (Եփր. ծն.։)
Նախ ինքն արար՝ զոր մեզ կանոնեաց։ Կանոնեցեր ոչ անտես առնել. (Նար. կ. ՟Ձ՟Է։)
Բերանն յովհաննու արար կապումն եւ լուծումն (օրինաց). (Եփր. համաբ.։)
Որ եւ կենարարն եկեալ յայտ առնէր։ Ի մէջ մեր եկեալ կայ կենարարն. (Ագաթ.։)
ζωοποιός, ζωοποιοῦν vivificus, -cans σωτήρ Servator, salvator, salutaris եւ այլն. որ եւ ԿԵՆԴԱՆԱՐԱՐ. Կենագործ. անմահացուցիչ. փրկիչ. փրկարար. կենսատու. կենսառիթ. կեցուցիչ. յարուցիչ.
Աստուած մեր՝ աստուած կենարար. (Սղ. ՟Կ՟Է. 21։)
Կենարարին մերոյ առաքեալք. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Կենարարին յիշատակաւն։ Արեան կենարարիդ. (Նար.։)
Կենարար են բանք տեառն. (Համամ առակ.։)
Կենարար վարդապետութիւն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Կենարար քոց կրից, կամ կողիդ, կամ օծմամբ. (Նար.։)
Խաչիւդ քո կենարարաւ։ Կենարար իջմամբ բանին հօր ի յարգանդ կուսին. (Շար.։)
Կենարարաւն կերակրիլ հացիւ. (Տօնակ.։)
Արարչին կենարար արուեստիւք։ Կենարար երանութեամբքն։ Ի կենարար խրատսն. (Յճխ.։)
Քրիստոս որ յանձինս նոցա զարթոյց զկամս (իւր) կենարարս. (Յհ. կթ.։)
Ի կենարար այգոցն. (Աթ. ՟Ը։)
լոյս կենարար. (Եզնիկ.։)
ԿԵՆԱՐԱՐ, Ըստ Բժշկարան. անուն խոտոյ. cf. ԼԵՐԴԱԽՏ։
Նմանութեամբ իբր Կենսառիթ, զովացուցիչ յագեցուցիչ, (հոգւայ կամ մարմնոյ), անսպառ, զուարդարար, անմահական, եւ այլն.
Իրաւարար. արդար.
Ակն դատաստանին՝ ուղղագործ, կշռարար՝ անաչառ. (Սեբեր. ՟Թ։)
Զկողահոս արիւնն կենարարին. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Դ։)
Առաքինեացն, եւ սոցա հակառակի՝ անխնայ արարողացն չար։ Ի հակառակէն ճանաչի։ Յերկուց հակառակաց խառնեալ՝ ի բարւոյ եւ ի չարէ. (Պիտ.։)
Առ ինքն զկցորդութիւնն որպէս համազգեաց պարգեւեաց մեզ։ Զամենայն համազգիս արարեալ. (Դիոն.։)
Տեսողք եղեալ էին անտեսին ... միջնորդք համբոյր ընդ մեր արարչին. (Գանձ.։)
Գարին հասեալ պարարեալ էր. (Եփր. ել.։)
Եւ զխաւարին արարած (լինելութիւն՝) հասարակ ընդ այնս ետ իմանալ. (Կիւրղ. ծն.։)
Վերագոյն մասանց կեցուցչաց աստուածականաց՝ արարչութեանդ հարազատաց. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Հարթուցելոց խաղաղարար. (Անյաղթ բարձր.։)
Այս մահուս պատուհասս՝ հեզս արար զմեզ. յորժամ նորա երկիւղն տիրէ մեզ՝ կա՛մ ի բնական ախտից կամ յօտարաց, հեզացեալ նուաստանամք. (Լմբ. սղ.։)
Արարին զնա տինահար. (Եփր. ծն.։)
Արար դուրս ... եւ սեամս հնգեկինս. (՟Գ. Թագ. ՟Զ. 32։ (ա՛յլ ձ. հնգեքինս. իբր հինգեքկինս։))
Զբաղումս ձեռակալ արարեալ՝ ածին առ խոսրով. (Արծր. ՟Բ. 3։)
Հոնն այն ձիարշաւ արարեալ ի վերայ մուշեղայ որպէս զթռչուն։ Ձիարշաւս յախոյեանն իւր արշաւէր. (Մեսր. երէց.։)
Ձիարշաւս արարեալ, իբրեւ զարծուի յերամս հաւուց. (Արծր. ՟Ա. 12։)
Զմեզ զամենեսեան ճաշակիցս արար նմին չարչարանա. (Եղիշ. հայր մեր.։)
Խաղող եւ գինի ի ձեռն ճմլական չարչարանացն եւ արեան քրիստոսի՝ ուրախարարք ամենեցուն. (Հ. կիլիկ.։)
Մածանի սփածանելի զմիջով մարդոյ։ Մածեալ էր մորթ նոցա յոսկերս նոցա։ Անդամք մարմնոյ նորա մածեալ։ Նկարեցայց մարմին՝ մածեալ արեամբ։ Մածան (կամ մածաւ, կամ մածեաւ) որպէս կաթն (ի պանիր) սիրտք նոցա։ Լեառն պարարտ, լեառն մածեալ.եւ այլն։
Կենարար փայտիւն, յորում մածար. (Շար.։)
Մածանի սփածանելի զմիջով մարդոյ։ Մածեալ էր մորթ նոցա յոսկերս նոցա։ Անդամք մարմնոյ նորա մածեալ։ Նկարեցայց մարմին՝ մածեալ արեամբ։ Մածան (կամ մածաւ, կամ մածեաւ) որպէս կաթն (ի պանիր) սիրտք նոցա։ Լեառն պարարտ, լեառն մածեալ.եւ այլն։
Կենարար փայտիւն, յորում մածար. (Շար.։)
Արար զնա մահակից իւր, եւ գերեզմանակից, եւ յարութեան իւրոյ կցորդ. (Վրդն. յանթառամն.։)
Արար զթանձրն մաշական, եւ զանօսրն տեւական։ Զմեռոտ եւ զմաշական բնութիւնս մեր. (Գէ. ես.։ Ոսկիփոր.։)
Շինէ մեծապէս ծախիւք։ Ընդունելութիւն մեծապէս արար. (Խոր. ՟Ա. 11։ ՟Գ. 60։)
Յորժամ եղեւ (մարիամ) միամեայ, արար յովակիմ ընդունելութիւն մեծ. (Հ=Յ. սեպտ. ՟Ը.։)
Անմոլարքն ամենայն ընդ նմին ընդ երկնի շրջարարեալ լինի. բայց մոլորակքն ոչ նոցին յառաջագունիցն համընթաց շարժիլ բնաւորեալ են. (Արիստ. աշխ.։)
Նաեւ մովսէս ոչ մօտակաց ինչ էր աստուծոյ, յորժամ զարարածս առնէր. (Ոսկ. ես.։)
Նաեւ մովսէս ոչ մօտակաց ինչ էր աստուծոյ, յորժամ զարարածս առնէր. (Ոսկ. ես.։)
Միտք զբաղեալ յածին ընդ զգալի արարածոց յածմունս (յերկինս եւ յերկրի)։ Զաստեղացն յածմունս. (Պիտ.։)
Յոյժ առաւել քան զարարածոց բնութիւն յամառկո՛տ է մարդկան անձնիշխանութիւն. (Գէ. ես.։)
ἑμπίμπλημαι impleor στρηνιάω luxuriose vivo, turgesco եւ ἑναβρύνομαι mihi valde placeo, jacto me χαυνόω laxor եւ այլն. (լծ. յօրան. յոյր. զօրանալ. յոռանալ. յուռթանալ. ուռճանալ) Պարարիլ. գիրանալ. առաւելուլ եւ զեղխիլ յորդութեամբ բարեաց մարմնոյ, եւս եւ հոգւոյ. յղփանալ. լիանալ. յագիլ. եւ Սոնքանալ. ճոխանալ. պանծանալ. տկռիլ.
Նաւարար է, որքան յարուեստին է։ Նաւարար է եւ նախ քան զնաւն առնել՝ վասն արուեստին. (Կիւրղ. գանձ.։)
Նորարարն աստուած նոր արասցէ զամենեսեան ներքոյ եւ արտաքոյ. (Վանակ. տարեմտ.։)
Կամ Նոր արարեալ ինչ. նորաստեղծ. եւ կամ նոր արարք.
Ածեալ զնորարարսն առ նորաստեղծն՝ նմա նոցա անուանս հրամայէր դնել. (Եզնիկ.։)
Շամարիտն ետես զանծանօթն եւ զօտարն ի նմանէ, եւ չարար զանց. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 15։)
Ի նմին յամառութեան կան՝ զամենայն ինչ կենդանի եւ շնչաւոր համարելով։ Եդ կրօնս պիթագորաս զշնչաւորաց միս չճաշակել։ Ամենայն արարածոց՝ շնչաւորաց եւ անշնչից. (Եզնիկ.։)
Ողոքանս մատուցանէ, թէ անգիտութեամբ արարէք. (Ոսկ. գծ.։)
Դեւք ողոքանօք որսան զանուսմունս ի խաբէութիւն։ Ընկալան զգիրն խաբեբայ ողոքանաց թագաւորին։ Եւ ոչ ողոքանացն երեսս ինչ արար։ Բազում բանիւք ողոքանօք ածէր զթագաւորն ի հաւանութիւն։ Գութս ողոքանաց արկանէին առաջի բարերարին. (Եղիշ.)
Զնա եւ ո՛չ գէթ ճանաչել զիրին զօրութիւն ասացից. եւ յո՛յժ ուղղակի. վասն զի յանձն չարարուեստ՝ իմաստութիւն ոչ մտանէ. իսկ առ պատրաստականս բարւոյն, զուղղակի դարձեալ (ասեմ), զկնի փորձ արկանելոյ՝ ուրախ առնէ պտղովն. (Սարկ. ուսմ.։)
Ասաց այն սեաւ թագաւորն ցկախարդն՝ թէ իմ չարադա՛տ մշակ, այսօր ի՞նչ ես արարեալ, եւ կամ ի՞նչ ես վաստակեալ. (Ոսկիփոր.։)
Որ զջուրն գինի արար, եւ զգինին ձէթ պալասանի (կամ պալասենի). (Հ. կիլիկ։)
Հրէայքն անդրէն զգործովք զարարով զարդեամբք պատաղեցան։ Ոչ ոք զինուորեալ աստէն՝ ըստ կեանս աշխարհիս պատաղի. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Բ. 1։ ՟Բ. Տիմ. ՟Բ. 3։)
Զբաղեցուցիչ. խափանարար. արգել.
ՊԱՏԱՐԱԳ. ի նոր օրէնս՝ է Անարիւն եւ անծախելի զոհ եւ զոհագործութիւն կենդանի եւ կենդանարար մարմնոյ եւ արեանն Քրիստոսի. որոյ եւ կատարումն կամ պաշտօնն կոչի Քահանայագործութիւն, կամ Պատարագ. որպէս յն. λειτουργία, ἰερουργία liturgia, missa, sacrificium.
Ո՛ մահ (ղազարու), ուրախութեան մատակարար, խնդութեան պարառու. (Ճ. ՟Գ.։)
Զորս եւ մարգարէն ի բացուստ պիտառէ, թէ մեղս ոչ արար։ Զոր եւ յառաջագոյն մարգարէիւն պիտառէ։ Զոր եւ ինքն փրկիչն ի վերայ իւր առ ի մեր վարդապետութիւն պիտառէ, ասելով, ես եմ լոյս եւ այլն. (Նանայ.։)
Որ զամենայն արար՝ պղտորիցէ զիրաւունս. (Յոբ. ՟Ը. 3։ եւ ՟Լ՟Դ. 12։)
Աստանօր նախահորն կանգնումն կուսից, աճեցումն տղայոց, պարարումն ծերոց. (Մաշտ.։)
Առաջի արքայի ազատ մարդիկ պոմանեցին. (Կանոն. ուր եւ զկնի ասի՝ զայս պայման արարին։)
Պոռնկեցան զհետ աստուծոյ նոցա։ Անաձն ոռ երթիցէ զհետ վհկաց կամ գիտաց՝ պոռնկել զկնի նոցա։ Արարեր քեզ կուռս կարկատունս եւ պոռնկեցար ընդ նոսա։ Պոռնկեցան յեգիպտոս։ Պոռնկեցան յաստուցոյ իւրեանց.եւ այլն։
Նադնդական եթերք առնեն ջերմուկս հռամանաւ արարչի։ ո՛չ ի ծովային ջրոցն են ջերմուկք, այլ անդուստ ի յանդնդական ջրոցն. (Պիտառ.։)
Ոչ փակեցայց ի խաւարի, զի եւ օդն սգակից լինիցի ինձ։ Արարածք օդակից եղերուք ինձ։ Սգակից մարիամանացն լինելով. (Ածաբ. մակաբ.։ Սարկ. աղ.։ Տօնակ.։)
Սգակցեն ամենայն արարածք, ողբան, հեծեն. (Տօնակ.։)
Զի յաղագս արուեստին եւ գեղեցկութեան սխրանայցես ընդ արարչին. (Ոսկ. մրգր. ՟Բ։)
Սովաբեկ արար զքեզ. (Օր. ՟Ը. 3։)
Արարից զդոսա իբրեւ զթուզ ժանտ սուարիմ. որ ոչ ուտիցի ի ժանտութեանէ իւրմէ. (Երեմ. ՟Ի՟Թ. 17։)
(յն. պէսպէս) որ եւ ՍՊԱՍԻԿ. Սպասարար. խնամակալ. հոգատար. առընթերակաց. պաշտօնեայ. դայեակ. հիւանդապահ.
Ի քէն արարած, յոչնչէ ստեղծած, բանիւ գոյացած. (Գանձ.։)
πλαστής, πλάσας, κτιστής, ποιητής plasta, fictor, fingens, formans, factor, creator. Ստեղծող. արարիչ. հաստիչ յոչէից.
Մերոց իրաց վերակացու, եթէ՛ արարիչ եւ եթէ՛ ստեղծիչ ախորժես կոչել. (Ածաբ. աղք.։)
καθαρός purus, mundus ἀγνεύον, ἀγνευτικός, -όν sanctitatem servans, purificatus եւ այլն. Սուրբ. եւ Սրբազան. անարատ. ամբիծ. մաքուր. մաքրական. եւ Սրբարար. եւ Սրբութիւն.
ՍՐԲԱՐԱՆ. ա.գ. Սրբիչ՝ քաւիչ. առիթ քաւութեան. սրբարար.
Սրտակաթ արարեր. (սիրտ ի մեզ եգեր, եւ ի սրտէ քումմէ կաթեաց ի մեզ. Վրդն. երգ.։)
Տարաժամ սգով թախծեալ հայր՝ վաղամեռիկ լինելոյ որդւոյ իւրոյ արար պատկեր. (Իմ. ՟Ժ՟Դ. 15. յն. արագ ի բաց բարձելոյ։)
Ունչս արար՝ անցոյց շրոշակ ընդ քիթս նորա եւ եդ վարապան ի ցռուկ նորա. (Եփր. ծն.։)
ՎԱՐԱՐԻԼ. cf. ՎԱՐԱՐԵԼ
Զարթոյց զմիտս լսողացն, եւ վերաբեր արար ի հաւատոցն խոստովանութիւն. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ։)
Բնականն բնութեամբ տարերն այն տարագիծ արարեալ յեղափոխէ. (Մագ. ՟Լ։)
Ապա եւ ինձ յոյժ տարժանոյս ոչինչ կարի հասցէ պատահել. (Անյաղթ բարձր. (ա՛յլ ձ. տաժանիս, կամ տարարժանոյս. այսինքն տաժանելոյս, կամ անարժանիս)։)
Է՞ր վասն զրկես զորդին քո ի խնամոց արարչին քո՝ տարօրէն հոգալովդ. (Սարգ. յկ. ՟Բ։)
Ուրախական. եւ ուրախարար.
Տիգախոց արարեալ սպանին (զսուրբն թովմարս). (Հ. կիլիկ.։)
Տիրականին ապաստան արար կամաց։ Որ տիրականս առ ի քէն կարգեալ տնտես։ Զտիրականգովութիւն յօրանաց բերել. (Շ. հրեշտ.։ Շար.։ Պիտ.։)
Ո՛վ ամենասուրբ արարչընկալ տիրուհի։ Տիրուհի անարատ մեյր տեառն։ Խնդան ծննդեամբ տիրուհոյն։ Կուսին տիրուհւոյ։ Ի գոյժ հրաժարման տիրուհոյն. (Նար.։ Շար.։ Շ. գանձ.։)
Տէր նստեալ յաթոռ խաչին՝ արար դատաստան, եւ կրեաց զամենայն տուժանք. (Մխ. ապար.։)
Սողոմոն մաքենոցի հայրն արար զտօնականն. (Ոսկիփոր.) (որ կա՛մ է տօնացոյց հին, եւ կամ ճառական մատեան յաղագս տօնից)։ Ետու աւետարան, եւ տօնական։ Ի տօնական գրոց, ի գաւազանգրոց, ի հարանց վարուց, ի մարտիրողոք գրոց. Յիշատ.։ Որպէս եւ ի նշանակել մեր յընթացս գործոյս՝ Տօնակ. իբրու տօնական, իմա՛ զմատեանս՝ յորս աւանդին ճառօրէն Պատճառք տօնից սրբոց եւ տէրունականաց։ Յայս ամենայն նշանակութիւնս հայի ասելն.
Արար զքեզ անուանի եւ բարգաւաճ եւ փառաւոր։ Այր Աստուծոյ, այր փառաւոր։ Իշխան փառաւոր ես դու։ Այր փառաւոր՝ յազգէ թագաւորութեանն։ Արս երկոտասան ի փառաւորաց որդւոցն իսրայէլի։ Իջցեն փառաւորք եւ մեծամեծք եւ մեծատունք։ Քակել զամենայն ամբարտաւանութիւն փառաւորաց.եւ այլն։
Ես փրկեցից զքեզ, եւ դու փառաւոր արասցես զիս։ Պատարագ օրհնութեան փառաւոր արասցէ զիս։ Փառաւոր առնէին զԱստուած։ Որդի փառաւոր առնէ զԱստուած։ Հա՛յր փառաւորեա՛ զորդի քո. եկն բարբառ յերկնից. ե՛ւ փառաւոր արարի, ե՛ւ դարձեալ փառաւոր արարից։ Զերկիւղածս տեառն փառաւոր առնէ։ Վասն տեառն Աստուծոյ քո՝ սրբոյն իսրայէլի, զի փառաւոր արար զքեզ. եւ այլն։
Ապա թէ փոխանակելով փոխանակեսցէ զայլ անասուն ընդ անասնոյ, եղիցի եւ այն փոխանակն սուրբ։ Եւ նա, եւ փոխանակն իւր եղիցին սուրբ։ Արարի փոխանակ քո զեգիպտոս եւ զեթէովպիա, եւ զսուհէն քեզ փոխանակեցի։ Զջուր մեր դնոյ արբաք, եւ փայտն մեր առանց փոխանակի եկն ի վերայ։ Առ ոտն կոխէիք զարդարն՝ առնելով փոխանակս։ Առի զեղբարս ձեր, փոխանակս տուեալ տեառն։ Նախատեցին փոխանակ (այսինքն զփոխանակն, կամ զերեւեցուցիչն ) օծելոյ քոյ, եւ այլն։ Հաւատարիմ բարեկամի ոչ գոյ փոխանակ։ (Սիր.՟Ղ. 15։)
Զփորձանսն՝ որ ի մարմնի իմում էին։ Երանեալ է այր՝ որ համբերիցէ փորձանաց։ Զոր ինչ արար տէր ընդ ամենայն եգիպտացիսն՝ զփորձանս մեծամեծս. (Գղ. ՟Դ. 13։ Յկ. ՟Ա. 12։ Օր. ՟Բ. 19։)
Քարալից արար զատամունս իմ. (Ողբ. ՟Գ. 16։)
Զկելոց իրաւարարն, մեղաց քաւարանն (քաւիչ քահանայ). (Վրք. ոսկ.։)
ՔԱՒԱՐԱՆ. Տէր քաւութեան. քաւարար. քաւիչ.
Մահացելոցս կենարարան, մեղուցելոցս քաւարարն. (Տաղ.։)
Զբազմութիւն ազգաց արար յական քթթման. (Եփր. երաշտ.։)
Որ քծնի բանիւք. շողոքորթ. շողոմարար.
Արտասուք դմա օգնական ըստ դմա։ Բայց ադամայ ոչ գտաւ (ի կենդանիս) օգնական նման նմա։ Անուն երկրորդին եղիազար. ասէ, աստուած հօր իմոյ՝ օգնական իմ։ Օգնական ի թշնամաց եղիցես նմա։ Որ ոչ արար զաստուած իւր օգնական։ Խաղաղութիւն քեզ, եւ խաղաղութիւն օգնականաց քոց։ թագաւորք օգականք նորա։ Օգնական լինել (ի պատերազմի)։ Որպէս ձիւնաբեր ամարայնի՝ տօթացելոց օգնական է (այսինքն օգնէ, օգտէ. ὡφελεῖ prodest ) եւ այլն։
Երից աւուրց ճանապարհ արար (հանդարտ քարոզութեամբ) ընդ լայնութիւն քաղաքին, որ էր օրագնաց մի. (Լմբ. յովն.։)
Առ այսու ժամանակօք ագոնարարացն տրագոս տուաւ, որ է գօշ. (Եւս. քր. ՟Շ՟Բ։)
Շինեցի զջաղացս, եւ արարի ազատաղաց. (Յիշատ.։)
Հային ի կամս ակնարկելոյ արարչին իւրեանց։ Ակնարկելովն արար զամենայն արարածս։ Ակնարկելով արարչին ընկալան զզարդ։ Ակնարկեա՛ միշտ զօրեղ՝ փախնուլ չարութեանցս որ յիս. (Եղիշ. ՟Բ։ Ագաթ.։ Պիտ.։ Նար. ՟Հ՟Ը։)
Յակնարկել քո յարարածս՝ յիշեա՛ եւ զիս. (Ժմ.։)
Զայնպիսի յանցաւորացն ակնարկէ։ Զառաքելոցն ակնարկես ... Զկատարածէ աշխարհիս ակնարկէ։ Ակնարկեաց եւ վասն կենդանարար Աւետարանին իւրոյ. Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Դ։ Գէ. ես.։ (Ագաթ.։)
Ակնկալուք կատարման ուրախարարն խորհրդոյ։ Յարեւելից ակնկալու եմք գալստեան երկնաւորն արքայի. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Որ առնէ կամ յարուցանէ աղմուկս. աղմկիչ. խռովարար. տակնուվրայ ընօղ.
Կամելով յանդիմանել որպէս զխռովեցուցիչ եւ զաղմկարար. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 37։)
որ եւ ԱՂՕԹԿԵՐ, ԱՂՕԹԱԿԵՐ. Աղօթարար. աղաչաւոր. բարեխօս. պատգամաւոր. (զի քեար, քէրտէն պրս. է գործ, արարք, գործել, առնել. կերտել). իպատէթքեար. տուաճը. ելչի. πρεσβευτής orator, nuntius, legatus
Մինչ ի գարուն հողով ծածկիք, ամեթացեալ պարարտասջիք. (Շ. եդես.։)
Ոյր չիցէ ոք արարօղ կամ հնարիչ.
Ոչ ոք կարէ անարարիչ եւ անձնաւոր զչարն ցուցանել. (Եզնիկ.։)
Խնամք Արարչին ոչ թողին անդարման զարարածս իւր. (Յճխ. ՟Թ։)
Զթոյնս մեղացն միշտ անդեղայ Քրիստոսի մահուն բժշկէ։ Անդեղայ՝ մահարար դեղոց, կամ մահու։ Խղճի մտաց մերոց անդեղայ. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Անդրանիկ ամենայն արարածոց" Քրիստոս՝ ըստ մարդկութեանն նախկին դիտեալ որպէս նպատակ եւ վախճան ամենայնի. իսկ ըստ Աստուածութեանն՝ Արարիչ ամենայն արարածոց՝ նախայաւիտեան Բանն Հօր։
Անեղ օրինակաւ. ոչ գոլով արարած.
ἅστατος. instabilis, inconstans, caducus. Որ չունի զկայս կամ չառնու զկայ. անկայ. անկայական. անհաստատ. շարժուն. անտեւական. փոփոխական. անցաւոր. չկայնօղ, չկեցօղ. տուրմազ, էյրէթի, գարարսըզ.
ἅστατος, ἁστήρικτος, ἁβέβαιος. inconstans, fluxus, incertus, invalidus. Որ չունի զհաստատութիւն, անկայուն. շարժուն. դիւրափոփոխ. այլայլակ. անհիմն. անհաւաստի. թէմէլսիզ. էյրէթի. պիգարար.
Անհաստատ լիցի՝ որ ի նմանէ արարեալ գտանիցի. (Կանոն.։)
ἁνδράχνη. portulaca. Բանջար պարարտ եւ զով, դժուարին ի մեռուցանել՝ այսինքն ի մարսել. որ եւ ՓՐՓՐԵՄ, ՓԵՐՓԵՐԱՆ. կոճկորակ. սէմիզ օթու. ֆէրֆէհէն. պագլէթ իւլ համգա.
Անքնին եւ անպատում է առ արարածս իւր։ Անպատում բարիք։ Ի տեսիլս անպատումս։ Առեալ զանպատումն ի պատմել. (Ագաթ.։)
(Վասն հրեշտակաց) անպատում եղեալ մովսեսի, զի մի՛ ընդ անզգայ արարածքս համարեսցին. (Ագաթ.։)
Սկսանիքն ասի յանսկզբնէ ումեմնէ։ Ամենայն մարդ ժամանակօք արարեալ է, եւ անսկիզբն ինչ ոչ գոյ ի նոսա. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։)
Որդին որդի, եւ ոչ անսկիզբն, քանզի ի հօրէ. ապա եթէ ի ժամանակէ առցես զսկիզբն, ե՛ւ անսկիզբն. վասն զի արարիչ ժամանակաց. (Ածաբ. մկրտ.։)
Ի հանգստարար ջրոյ անսնունդք. (Երզն. լուս.։)
Աստուծոյ զպաշտօնն եւ զերկրպագութիւննա ռանձնակ մատուցանել, որպէս արարած՝ արարչի. (Սարկ. պատկ.։)
Առատաբար զայս ձեզ մատակարարել. (Ածաբ.։)
Խնդրեաց գրաստ (կամ ոստս ինչ սակաւ) յերիցոէ անտի, եւ ասպատանգ (կամ ասպատանս՞ տպ՞ ասպանդակ) արարեալ ոտիցն՝ նստաւ ի վերայ նորա։ Մերձեցան ոտք նորա յասպատանն (տպ. յասպանտակն), ուր եդեալ էին ոտք սրբոյն. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
ποίημα factura Առնելն, եւ առնիլն. արարք. գործողութիւն. կազմութիւն. եւ Արարեալն գործ. cf. ԱՐԱՐ, եւ cf. ԱՐԱՐԱԾ։ Ի վերացեալն ասի.
Արարուած խեցեղէն սափորոցն ի հողոյ. (Եղիշ. դտ.։)
Սորին գիտութեան արարուածոյ (տալի է) զարդարութիւն. (Լմբ. սղ.։)
Սերք (յօգից ըստ յն) ո՛րգոն, Արարօղ (ո՛ բի՛իդիս). Արարած (հ՛ բԻ՛իսիս) որ է առնելութիւն. Արարուած (տ՛ բի՛իմա). (Թրակ. քեր.)
Զի արարուածն՝ աստուածային զօրութեան արժանի երեւեսցի. (Փիլ. լին. ՟Ա 53։)
Իմաստս այս իմ, եւ ջանս, եւ արարուած։ Լուեալ մեր զայդ ամենայն նենգաւոր իրս քո եւ զարարուածս։ Ընդդիմացեալ արեացարարուածի։ Կամք ձեր եւ արարուած կարի մեծ է. (Փարպ.։)
Արարուածոյ յարկի դաւթեան համբակին. (Նար խչ։)
Աւա՛ղ չար արարուածին։ Զայն արարուած ողբաց զարուսեակն. (Լաստ. ՟Բ. ՟Ի՟Գ։)
Որ որակութիւն եւ արարուած ինչ կարծիցէ ունել զԱստուած։ Ի սմանէ որակացեալ եւ արարուած ընկալեալ է սեռական առաքինութիւնն։ Ըստ տեղւոյ խոհականութեան երկու են որակք արարուածք, խոհուն, եւ խոհօղն. (Փիլ. այլաբ.։)
Զառ անին արկանելին։ Զարկանելին իմ թօթափեցի ուժգին։ Արար անձին իւրում արկանելիս։ Արկանելիս քանանացւոց։ Արկանելիք քեզ ի փառս. (յն. առ ի շուրջ պատել քեզ զփառս)։ Արկանելիս սպիտակս. (Ես. ՟Գ 24։ նեեմ. ՟Ե 13։ Առակ. ՟Լ՟Ա 22. 24։ Եզեկ. ՟Ի՟Է 7։ Յայտ ՟Զ 11։)
Զտեղի տաճարին արօրաձիգ արար։ Զտեղի տաճարին արօրաձիգ արարեալ վարեաց. (Դամասկ.։)
Որ ոք կամ որ ինչ բերէ աւետիս. ուրախարար. բերկրարար.
Անփոյթ արարեալ զբազմածախ եւ զյոգնազան ինչս ստացուածոց. (Նար. խչ.։)
Կենարար մարմնոյ եւ արեան տեառն բաշխումն։ Բաշխմամբ կենդանարար խորհրդոյ. (Խոսր.։ Շար.։)
Բարեբունն Աստուած, եւ անհաս մարդասիրութեան անդունդք։ Զորս ատէ բարեբունն Աստուած։ Ոչ մոռանայ Աստուած զբարեբուն գութն արարչական. (Վրդն. քրզ. եւ Վրդն. ծն. եւ Վրդն. ել.։)
Բարեգութ արարիչ, կամք. (Պիտ.։)
Բարեյոյս արարեր զորդիս քո. զի տաս ի վերայ մեղաց ապաշխարութիւն. (Իմ. ՟Ժ՟Բ. 19։)
Մնալ նմա արտաքոյ բարեյոյս կենացն։ Բարեյոյս եւ ուրախարար աւետիք. (Շ. յկ. ՟Ժ։ Լծ. կոչ.։)
Տիբերիոս զդրուսոս՝ բարձակից իշխանութեանն արար։ Անտոնինոս զկոմոդոս զորդի իւր բարձակից թագաւորութեանն արար. (Եւս. քր. ՟Բ։)
Յարարելոցս ոչ ոք է բոլորիցս թագաւորին համաթոռ, եւ բարձակից. (Կիւրղ. գանձ.։)
Քահանայ էր Աստուծոյ բարձրելոյ։ Օրհնեալ է աբրամ յԱստուծոյ բարձրելոյ, որ արար զերկինս եւ զերկիր։ Օրհնեալ է Աստուած բարձրեալ։ Սաղմոս ասացից անուան տէրն բարձրելոյ.եւ այլն։
Յոբել արար վրանս հովուաց, եւ ամենայն բացօթէից. (Վրդն. ծն.։)
Այլք յարարածոց առ ի զգեստիցն եւ կերակրոցն, եւ բեռնակրացն, եւ երկրագործութեանցն սպասաւորութիւն. (Լծ. ածաբ.։)
Տէրն մեր եւ արարիչ՝ բժշկաբար վարեցաւ տնօրինականօքն. (Շ. բարձր.։)
որպէս διόρθωσις medela Դեղ եւ դարման բժշկութեան. եւ Բուժիչ, բժշկարար.
Եւ այլք եւս յարարածոցն ըստ իւրաքանչիւր բնութեանցն շարժելով. (Եզնիկ.։)
Ոչ փոխարկումն եւ ոչ ի բաց բարձումն արար աստուածային եւ մարդկային բնութեանցն, այլ միացոյց զբնութիւնսն. (Խոսր. պտրգ.։)
իբր թանձրացեալ. Էակ. էակք. արարածք. իր. իրք.
Զոր ոչ բնութիւնք արարածոց զԱստուած տանիւր. (Շար.։)
Բնութիւն արարին նմա զմեղսն. (Սարգ. յկ. ՟Գ։)
(Արարին) խրճիթս առ ի բուծումն աղքատաց. (Ճ. ՟Գ.։)
Յուշ առնելով նոցա զտղայոցն արիւն, զոր գետընկեցիկն արարին. (Արշ. ՟Ի՟Դ։)
Որ դատիս զամենայն երկիր, մի՛ արասցես զայն դատաստան։ Ետ նմա իրաւունս եւ դատաստանս։ Անիրաւութիւն ի դատաստանի մի՛ առնիցես։ Արդար ես դու տէր, եւ ուղիղ են դատաստանք քո։ Ուղիղ դատաստան արարէ՛ք.եւ այլն։
Դարմանիչ արարածք. (Յճխ. ՟Դ. ՟Ե։)
(Աստուած) կատարեալ է. ո՛չ ստանալով եւ դրութեամբ, այլ՝ էութեամբ։ Չար ի բնութենէս՝ ո՛չ արարչութեամբ, այլ դրութեամբ. (Սարգ. յկ. ՟Բ. եւ ՟Ե։)
Որդի, եւ Հոգի (կոչին). երեւմամբն՝ զանազան նոցա եւ զկոչմունսն արար». այսինքն բանիւ ելման կամ ծագման նոցա. (Առ որս. ՟Զ։)
Որ պաշտօն տանի երկուց, անձին եւ օտարի, շնթելով մեծատանց, եւ պարարելով զորովայն իւր. զի դնի որպէս յն. παράσιτος parasitus, որ է պատառաբոյծ.
Դադարէ մայրն երկրաձեւ (այն է երկիր) յապականացու ծննդոց։ Զերկնաձեւն երկրաձեւ արար. (Վրդն. ծն.։)
Եւ μήνυμα, μήνυσις indictio, indicium, signum Ազդեցութիւն. յուշարարութիւն. նշանակ.
Ի բաց տարեալ տրոհէր զսուրն յարանցն անմեղաց, միայն զզրաւարարսն ի ձեռն տալ հայցէր. (Յհ. կթ.։)
Չար է արար նոցա, եւ ընդաբոյս չարութիւն նոցա. (Իմ. ՟Ժ՟Բ. 10։)
Զի մի՛ կարծիցես, թէ նման որդւոյ՝ արարածոցն է հայր, ընդմիջեաց յառաջագոյն. (Կոչ. ՟Ժ՟Ա։)
Թոռն Վարազմանայ զթոռնակիցն իւր զՎարդանուհի արար կին. եւ Տէր Միքայէլ տարագրեաց զնա. (Կաղանկտ.։)
ἱοβόλος venenosus, exitialis Որ ինչ բերէ զժանգ. ապականարար. մահաբեր.
Միմեանց կարօտ ստեղծ զայս կենդանի զմարդ, եւ ոչ ինքնաբաւ։ Աստուած զմարդս ո՛չ ինքնաբաւ արար, այլ՝ խրատու եւ առաջնորդի կարօտ. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. առակ.։)
Ի մերոց մտաց ինքնագէտ իմասցուք զակնարկելն պատճառանացն արարածոցս. (Վեցօր. ՟Լ՟Բ։)
Յայտնի ցուցանէր՝ եթէ ոչ նքնակաց ինչ իցեն, այլ է ոնմ՝ որ ունի եւ վարէ զամենայն։ Զի մի՛ ի յորինակեալ ընթացիցն ինքնակաց նչ կարծիցեն զարարածս. (Ոսկ. ես.։)
Երկու արմատս բարւոյ եւ չարի ասէ. եւ զայն ոչ յղութեամբ եւ ծննդեամբ, այլ ինքնակացս։ Ամենայն ինչ որ չէր եղեւ, արարած է, եւ ոչ ինքնակաց պատճառ ամենայնի. որոյ ոչ յղումքէ եղեալ, այլ ինքն ինքնակաց առաջին գտեալ. (Եզնիկ.։)
Եղիցի տէր դատաւոր եւ իրաւարար ընդ իս եւ ընդ քեզ. (՟Ա. Թագ. ՟Ի՟Դ. 16։)
Ասացկոյսն վասն իրաւարար որդեկին, ցրուեաց ցամբարտավանս։ Կացցէ եւմնասցէքրիստոսդ քո մեջ իրաւարար. (Լմբ. սղ.։)
Որպէս զերկրաւորսիրաւարար ասեմք, որ զչարագործն եւ զպիղծն եւ զանիրաւն ի բանտս մատնեն. (Յճխ. ՟Ե.)
Իրաւարարս ի տան արքունի, իրաւարարս ի քաղաքսեւ յաւանս. (Խոր. ՟Բ. 7։)
Սոփոկղէս ասէ, մի է աստուած, որ արար զերկինս, եւ զլայնաձիգս երկրի, եւ զծով. (Ոսկիփոր.։)
Ըստ նմանութեան լափլիզող դժոխորովայն գազանի իբր կերակրով՝ արեամբ պարարի. (Նար. ՟Ժ։)
χαμαίδρυς trixago. որ եւ ԶԱՐՕՇ. Խոտ՝ որ ունի տերեւս նման տերեւոց կաղնեաց. վասն որոյ ըստ յն. ասի խամէ՛տրիս, իբրու գետնակաղին. ռմկ. կենարար.
Լերդախոտ. որ է գետնի կաղնի. հոռոմի խամէտարիոս կամ քամատարիոս. որ է հայէրեն կենարարն. (Բժշկարան.։)
Սովովն եւ ախտիւն լիզաջլնջ արար զամենայն ազգս մարդկան. (Եւս. պտմ. 8։)
Տարածեցաւ մահ, եւ լիզաջինջ արար զասքանազեան ազն Նկանակն գեդէոնի հոլովեալ ի բանակս այլազգեացն, եւ լիզաջինջ զնոսա արարեալ. (Յհ. կթ.։)
Եկն սաղմանասար, եւ լիզաջինջ արար զտասն ցեղս. (Գէ. ես.։)
Արարեր զարեգակն լուսատու տուընջեան, զլուսին եւ զաստեղս լուսատու գիշերոյ. (Ժմ.։)
Իմաստութիւն առն լուսաւոր առնէ զերեսս իւր. Լուսաւոր առն է զամենայն մարդ՝ որ գալոց է յաշխարհ։ Լուսաւոր զաչս սրտից։ Լուսաւոր առնէ զտղայս։ Լուսաւոր առնել զամենեսին, թէ զինչ տնտեսութիւն խորհրդոյն։ Որ լուսաւոր առնիցէ զգաղտնիս խաւարի։ Լուսաւոր արար զկեանս եւ զանեղծութիւն ՛ն ձեռն աւտարանին. եւ այլն։
Գեղեցիկ է արեգակն. վայելուչ է ոսկի եւ քարինք. եւ խնդամտեալ (կամ խնդամտող՝) տե՛ս ի սոսա զարարին. (Լմբ. իմ.։)
Որ դնէ ի գլուխ իւր կամ այլոց զխոյր. եւ Խոյրարար.
πανούργος callidus σκολιός perversus ἑπιβουλεύων insidiator κακούργος maleficus. (զարմատն տե՛ս ի բառն ՄԱՆԿ) գրի եւ ԽՈՐԱՄԱՆԳ. (զի գ զկնի ն տառմեղմ հնչէ) Խորագէտ ի չարիս. չարարուեստ. նենգագործ. խաբեբայ. դաւադիր. չարագործ.
Ո՞ր ծով խորասոյզ արար։ Խորասոյզ առնելով զդարանակալս։ Խորհուրդըք չարին՝ խաբեն զհոգիս, խորասոյզ առնեն. ծածկեն անդնդովք. (Եփր. ծն.։ Արծր. ՟Ե. 2։ Ժմ.։)
Հայր ընդ որդւոյ հոգւով խորհրդեաց, զադամ յիւր տիպն արարչագործեաց, (կամ) զպատկերն իւրական նոր վերաստեղծեաց. (Գանձ.։)
Որ առնէ խրախունս կոչնոց. կոչնատէր. եւ Ուրախարար.
Օտարք՝ որ ընկալեալն լինին, եւ կերակրովք ուրախ լինին մարդիկ, խնդան ընդ օտարընկալն եւ խրախարարն. (Փիլ. լին. ՟Գ. 9։)
Գունակ խրախարար եւ բազմահաւաք խորին խնճոյից սուրբ հարսնարանին. (Նար. խչ.։)
Եւ արարեալ ծակոտկէն՝ արկանէ ջուր ի ներքս. (Վրդն. սղ.։)
Ծովահեղձ արարեալ զփարաւոն քենքեռէս. (Նախ. ել.։)
Արարից կարկեհանեայ զապարանս քո. (Ոսկ. ես.։)
Որ է առիթ կենաց. փրկարար. առողջարար.
Արար զնա կերակրիչ երկրին եգիպտացւոց. (Եփր. ծն.։)
Երեսաց կերպարանս արար (պաճուճապատանօք)։ Զգլխոյ կերպարանս մազովն նկարեաց. (Կիւրղ. թագ.։)
Քաղցունցն եւ դառնիցն, պարարտացն եւ կծուագունից (կերակրոց եւ ըմպելեաց). (Գր. հր.։)
Զնա մերկ կողոպուտ արար ի զնուցն. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ՟Բ։)
հաստատեաց ի յոյս կուսածին փրկչին։ Կուսածին արարչին. (Պիտ.։ Շար.։)
Արար ընդ մէջ կրակարանին սիւն լուսոյ հրեղէն. (Խոր. առ արծր.։)
Ոչ ումեք համարձակ արար (յն. (թոյլ ետ) մեղանչել. Սիրաք հին. ՟Ժ՟Ե. 21։)
Զամենայն իշխանութիւն համարձակ արար նմա. յն. յանձն արար բոլորովին. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Համբարակ. մատակարար կամ սպասաւոր։
Եւ զարարիչըն հանրական, որով բոլոր էակս ստեղծան։ Ոմանց տայ շնորհ մեկնել բանի, զի հանրական լուր օգտեսցի. (Յիսուս որդի.։)
διαλλακτής reconciliator ἴλεος propitius. Որ հաշտ առնէ. ցածուցիչ սրտմտութեան. քաւչարար. հաշտեցուցիչ. միջնորդ. բարեխօս.
Հաշտարար ընծայ հօր ազգի մարդկան քրիստոս որդի աստուծոյ. (Շար.։)
Ի հաշտարար մարմնոյն քրիստոսի. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Ի ձեռն հաշտարար պատարագին։ Ենովս եւ ենովք եւ նոյ հաշտարարքն են առաջի տէրութեանն. (Յճխ. ՟Ժ՟Գ։)
Խնկարկու հաշտարար ըստ ահարոնի։ Հաշտարար եկեղեցւոյ. (ՃՃ.։)
Խնդրուածս հաշտարարս։ Հաշտարար բանիւ. (Յհ. կթ.։ Նար. ՟Ձ՟Է։)
Բոյս հաստաջով քառասնահասկ, հաստածեղ, ատոքահատ, պարարտացեալ անփուտ ցորենոյ. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Անհատ բնութիւն իմանամք զաստուած, իսկ արարածս հատկոտոր. (Եղիշ. հոգ.։)
Ընծայաբերս ինձ եւ հարկաբերս զամենեցունց թագաւորս արարի. (Ածաբ. ժղ.։)
Հարցումդ ոչ բաւականապէս երեւի ինձ արարեալ. (Բրս. հց.։)
Հացկատակաց սուտակասպասս կուտեալ շրջեցուցանես։ Հացկատակքն զորովայն պարարիցեն։ Քան զհացկատակսն մո՛յծ բազմեղո՛ զքրիստոս. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 4։ ՟Բ. 23։)
Զի թէ հիւթեղէն ոչ իցէ, արկանել աղբ առ ի սնունդ եւ պարարտութիւն. (Սարկ. քհ.։)
Հնարաւոր արարիչն. (Մաշկ.։)
Աստուած զմարդն հոգեխառն, հրեշտակակիր արար. (Ագաթ.։)
γεώργιος, γεωργός γῆς, ἁρότριος agricola, rusticus, arator. Որ գործէ զհող, զերկիր, զարտ. երկրագործ. մշակ. արդիւնարար. տե՛ս (Ծն. ՟Թ. 20։ Երեմ. ՟Ծ՟Ա. 23։ Զաք. ՟Ժ՟Գ. 5։ Ղկ. ՟Ժ՟Է. 7։)
Մատակարար ես, հրամայեցար կերակրել. (Սարգ. ՟ա. պետր. ՟Զ։)
Ճանապարհ արար ի վերայ իմ. (Յոբ. ՟Լ. 12։)
Ճանապարհ արարէ՛ք այնմիկ, որ նստի ընդ արեւմուտս. (Սղ. ՟Կ՟Է. 4։)
Զմանրիկն եւ զպարարտն եւ զպիտանացու հողն ի մանրախիճ աւազոյ անտի պարզեն. (Կոչ. ՟Ժ՟Գ։)
Եւ արար տէր աստուած ադամայ եւ կնոջ նորա հանդերձս մաշկեղէնս։ Գօտի մաշկեղէն ընդ մէջ իւր։ Ծածկեսցէ զնա մաշկեղէն նուարտանաւ կապունակաւ։ Յամենայն մաշկեղէն նիւթոյ։ Անօթ մաշկեղէն։ Ամենայն մաշկեղէն անօթոյ.եւ այլն։
Քանի՞ մեծանիստ աւանք մարդաթափ ի բնակչաց եղեն։ Մարդաթափ արարին զերկիրն ամենայն սրով եւ հրով եւ գերութեամբ. (Լաստ. ՟Ժ։)
Ի վայելուչ փառաւոր արարածոց անյագ փառաւորութիւն մեծազարդ աստուածութեան նորա տաջիք. (Վեցօր. ՟Գ։)
Մերակերպ բնութեանս ընդ արարչութեան միաւորութիւն. (Մամբր.)
Որ գոյացուցեր զլոյս ի սկզբան արարածոց քոց ի միաշաբաթւոջ. (Գանձ.։)
ՄԻԱՐԱՐ ՄԻԱՐԱՐՈՂ. ἐνοποιός unificus. Որ մի առնէ զայլս. միաւորիչ. միացուցիչ. արարօղ միութեան.
Բարին՝ միակն, միարար ամենայն միակի։ Յորմէ որպէս ի միարար զօրութենէ միանամք. (Դիոն. ածայ.։)
Մինն եւ միարար՝ որպէս պարզ եւ անխառն եւ անշարադրեալ իման։ Միակ ասաց, այլ միարար միակաց, այսինքն արարչագործ պարզիցն էութեանց (հոգւոց). (Մաքս. ի դիոն.։)
Ընդ միարարողն յանդիմանարարութեան. (Մաքս. եկեղ.։)
Որ միշտ բուծանի եւ պարարի. մշտակեր. անյագ կերօղ զբուտ.
Կազմեցին զայրն (մանկանցն Եփեսոսի), եւ գեղեցկացուցին՝ յախճապակ արարեալ. (Ճ. ՟Ժ.։)
Հանդարտութեամբ արարից զկամս աստուծոյ, եւ յանգուշն գնացից զճանապարհս նորա. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Բ. ձ. (տպ. ոչ անզգոյշ)։)
Հրախառն կայլակք կողահոս հիւթից յորդասահ վտակաց ամենակեցոյց բոլորիցն արարչի. (Անան. եկեղ։)
ὐπομνήτης monitor. Որ յուշ առնէ. յիշեցուցիչ. ազդ արարօղ. զգուշացուցիչ. միտք ձգօղ.
Փորձն ընտրօղ՝ զոր ունիմք ի գիտութեան մերում, յուշարար է վնասակարացն։ Ի սմին յուշարար յիշատակէ ի միտ առեալ իմասցուք. (Վեցօր. ՟Ե։)
Գրոց եւ տախտակաց, (եւ) նոքօք յուշարար յիշատակի լինէին պէտք։ Պիտոյ լինէր այնուհետեւ եւ առ ի գրելոցն յիշատակ յուշարար. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 1։)
Տիւ, հանդէս՝ որ լի է աշխատութեամբ ... յուշարար անդադար՝ բնութիւն հայելի. (Պիտառ.։)
Եւ թէ ի սրոյն այն մահարար՝ մնացեալ առ իս էք յուսաբար. (Շ. եդես.։)
Հայր ասի, նախակարծ եւ յառաջ իմա՛ քան զամենայն արարեալս, այլ եւ ոչ որդի կրտսեր է ժամանակաւ. (Ճ. ՟Գ.։)
ՆԱԽԱՀԱՅՐ. Սկզբնապատճառ. արարիչ. առաջնորդ.
Նախատպեցին խնամք արարչական սիրոյ քո առ արարածս քո. (Մաշտ.։)
Հուր աննիւթ, եւ նիւթական հրոյ արարօղ. (Յճխ. ՟Բ։)
Բազում ինչ նորամուտս արարին քահանայքն. (Երզն. մտթ.։)
Շամբշելոյն սուր առեալ, եւ յանձին արարեալ՝ շամբշանացն բուժի. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 26։)
Մաքսիմոս դատաւոր ասէ, յայտ արարեր զշամշանսքո, զի խաչելոյ երկիր պագանես. (Ճ. ՟Ա.։)
Ի դադարման եղծման շիրմաւոր, արարչական բանին սպասաւոր. (Նար. մծբ.։)
Շոգմոգէր շողոմութեամբ՝ բնաւ հնազանդել նորա բանին։ Հրապուրեցայ ի շողոմարար շոգմոգեալ բանից մերոց թագաւորացն. (Յհ. կթ.։)
Դու տէր սրտագէտ՝ արարիչ շտեմարանաց մերոց (սրտից). (Ճ. ՟Ա.։)
Արկեալ զոմոփորոնն ի փողսն՝ խեղդամահ արարին զնա. (Ճ. ՟Բ.։)
Ոստաքանց արմաւենի։ Ոստաքանց եղէ ես որպէս զարմաւենի։ Ոստաքանց լինի ի բռնութենէ հողմոյ։ Տապարօք եւ նրանօք իբրեւ զտունկս ինչ ոստաքանց արարեալ ծայրատէին. (Նիւս. երգ.։ Շար.։ Լծ. նար.։ Յհ. կթ.։)
Վասն ա՞յդորիկ հայր արարեր, զի որդէսպան գործեսցես։ Մի՛ տեսցէ սառայի ակն զաբրահամ որդեսպան, եւ մի՛ զիսահակ հայրենի ձեռօք խողխողեալ. (Առ որս. ՟Դ։)
μεμυελώμενος medulla plenus, medullosus. Լցեալ կամ լի ուղղով. պարարտ. գէր. պարարած. ծուծով լեցուն, բոլորը ծուծ.
Պարարակ զգէրն ասէ եւ զուղղալիցն. (Երզն. մտթ.։)
Կենարարին շրթամբք երանեալ, եւ բարերարութեամբ բարձրելոյն հօր ուշադրեալ եւ իմաստնացեալ. (Նար. առաք.։)
Յուզիչ չարեաց. չարագրգիռ. խռովարար.
τεκταινόμενος κακά fabricans mala. Նիւթօղ զչարիս. չարարուեստ.
Ոչ տայր զստացուածսն կերակուր ցեցոյ, որպէս առնեն չմարթու մատակարարք. (Վանակ. յոբ.։)
Արարիչ չորեքկին նիւթոցս. (Եղիշ. ՟Բ։)
Արարից քեզ պահանորդս՝ զի մի՛ ակնհարեսցիս կամ ակնահարիս յումեքէ. (Հ=Յ. յուլ. ՟Ի՟Բ.։ եւ Հ. յուլ. ՟Ի՟Ա.։)
Խոնարհ, անոխակալ, պահսակաց, եւ աղօթարար. (Ոսկիփոր.։)
Արար տասն պուտնարդս պղինձիս. եւ ունէր պուտնարդ մի՝ քառասուն սափոր, եւ այլն. (՟Գ. Թագ. ՟Է. 38. 43. եւ այլն։)
Արար ասէ զհրեշտակս իւր հոգիս, եւ զսարկաւագունս իւր ի հուր կիզելոյ. (Միխ. ասոր.։ Ոսկիփոր.։)
Զբնակութիւն պարթեւական զձեր սեփական պահլաւն ի ձեզ դարձուցից։ Կանգնեցին ի տարոն յիւրեանց սափհական գիւղն յաշտիշատ։ Խնդրեաց զմանկութեան սեպհականն, զոր հօր իւրոյ շնորհեալ էր նմա հազար երգ։ Եւ ոչ մի ոք յիմոց սեպհականացն եւ ի կամարարացն։ Բաժանակից եւս արար զքեզ իւրոյ սեպհականացն. (Ագաթ.։ Խոր. ՟Բ. 11։ Եղիշ. ՟Ը. եւ թզմ։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 20։)
Ազատ ի մեղայ մնալով՝ յաղթօղ մարմնականաց սխալմանց արար։ Որ առ իս կրին կրկին սխալմունք. (Խոսր. պտրգ. Նար. ՟Ժ՟Է։)
Զաբէլ սպասարար եւ գահաւոր. (Խոր. ՟Բ. 7։)
Պետրոս արմատ բարի, եւ սպասարար հուր. (Ճ. ՟Ա.։ 7)
διάκονος, -ών minister ὐπηρέτης, ὐπουργός , λειτουργός, προσκαρτέρων minister, administer. Որ սպաս տանի կամ կայ ի սպասու. արբանեակ. ծառայ. եւ Գործակալ. մատակարար. պաշտօնեայ արքունի կամ եկեղեցական.
Ելցեն այսր բազում ստացուածովք։ Զամենայն ինչս իւր, եւ զամենայն ստացուածս իւր՝ զոր արար ի միջագետս։ Կեցցուք, եւ մի՛ մեռցուք, եւ մեք եւ դու, եւ ստացուածք մեր։ Յերկիրն՝ զոր ես տաց ձեզ ի ստացուածս։ Ստասցի ստացուածով արծաթոյ.եւ այլն։
ՍՏԱՑՈՒԱԾ. κτίσις, κτίσμα creatura, res conditae ποίημα fictura, factum. Ստեղծուած. հաստուած. արարածք.
Արարիչ ջուրց, թագաւոր ամենայն ստացուածոց քոց դու ես։ Քեզ ծառայեսցեն ամենայն ստացուածքս քո։ Օրհնեսցեն զքեզ երկինք, եւ ամենայն ստացուածք քո։ Լինել մեզ պտուղ ինչ ստացուածոց նորա. (Յուդթ. ՟Թ. 17։ ՟Ժ՟Զ. 17։ Տոբ. ՟Ը. 7։ Յկ. ՟Ա. 18։)
Ոչ ստացուած է, եւ ոչ արարած, այլ յաւէտ զի՝ հօր էութեանն պտուղ. (Կիւրղ. գանձ.։) ստացուած. Ստացումն. ստանալն՝ զոր ինչ չունիցի ոք կանխաւ. ստացական ինչ։
Թէ ինքն բարի էր, զբարի որդին իւր զորմըզդ չառնէր միշտ սրտառուչ։ Նմա չար ընդէ՞ր խորհեցաւ՝ առնել զնա սրտառուչ յիւրոց արարածոց. (Եզնիկ.։)
Ապախտ արարեր զվաստակն քո՝ զոր ինձ վաստակեցեր. (Ագաթ.։)
μαρτυρικός pertinens ad testes, testimonialis եւ այլն. Սեպհական վկայից կամ վկայութեան. իբր վաւերական, յանձնարարական, եւ երդմնական.
Դէպ լինի (անձրեւել), եւ ոչ ի ժամու, մեծապէս վնասարար. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Նետաձգութեամբք ի խաղս իբրու հուպ ճշմարտագունիցն ի պէտս բերելով վնասարար նետիւք. (Պղատ. օրին. ՟Ը։)
παράδειγμα, ὐπόδειγμα exemplar, exemplum, argumentum, documentum, indicium, formula. Բացէ ի բաց ցոյց՝ իբր յայտնի կամ հեռաւոր. յարացոյց. ցուցակութիւն օրինակ. տիպար. նմանութիւն. առակ. նշանակ. յայտարար.
οἱκονομέω, διοικέω dispenso, dispono, rego, administro, procuro, instituo. Տնտեսել. կարգաւորել. մատակարարել. հոգալ. հնարել. եւ Զիջմամբ յարմարել.
Տնօրինի ի նոր գերեզմանի դնիլ նմա։ Ի կենարար տնօրինեցելոյն կոզէ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ։ Անյաղթ բարձր.։)
Զիւր վկայեցեալսն արար ուրախակից, զի տոհմակից մարդիկ լիցին ուրախակից տոհմակցաց իւրեանց վկայիցն. (Ագաթ.։)
Կարօղ է զքաղացութիւն իւր դարձուցանել ի լիութիւն։ Պարարիցէք սովաւ զքաղցումն նորա ըստ հոգւոյ. (Շ. մտթ. եւ Շ. ՟ա. պետ. ՟Ի՟Ա։)
Եղբօրն փրկութեան իբրու աւելորդ իրաց քամահանս առնէիր։ Եւ ոչ այնոցիկ՝ որ յերկրորդ կարգէն, քամահանս արար. (Փիլ. լին. եւ Փիլ. քհ.։)
Նշանաւ խաչիւ եւ սուրբ աւետարանաւն ի քառակոյս կողմանէ տեառնադրեն զամենայն արարածս. (Եպիփ. ծն.։)
Թաղեցին զնա՝ քարակոյտ արարեալ ի վերայ նորա. (Մեսր. երէց.։)
Վենետիկ՝ աթոռ է ի մէջ ծովին. ուր քիմիարարն բանի, եւ զարծաթն ոսկի ներկեն. (Վրդն. աշխարհ.) (որ է սուտ համբաւ, փոխանակ ասելոյ՝ թէ զոսկին եւ եթ քաջ գտեն)։
Իւղն օծութեան՝ զոր արկանէր գրիգոր ի վերա մարդկանն։ Ի լեառն պարարտ օծութեան։ Տէրն՝ պետութեան անուն է, եւ քրիստոսն՝ օծութեան. (Ագաթ.։ Գանձ.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։)
Ազատազօրքն նախարարացն հայոց. (Բուզ. ՟Գ. 21։)
Հալածիչ եւ փարատիչ ախտից ցաւոց. բժշկարար. ըռընտցնօղ ազրըյը տէֆ էտիճի.
Ախտահալած բժշկութեամբ մերձաւորս արարեալ։ Տո՛ւք զվարձ իմ՝ զախտահալած բժշկութեանցն։ Անդ գտանին ախտահալած սպեղանիք. (Ագաթ.։) (Տօնակ.։) (Յհ. տար.։ Փարպ.։)
Արար երեւելին տեսիլ ականակետղ աչաց տեսանելի. (Վեցօր. ՟Բ։)
Արարից քեզ պահանորդս, զի մի՛ ակնահարեսցիս (կամ ականահարիս, կամ ակնհարեսցիս) յումեքէ. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։ Հ=Յ. եւ Կիր. յուլ. ՟Ի՟Ա.։)
Որ գործէ կամ պատճառէ զաղէտս. աղիտարար. աղէտաբեր.
Արարեալ աղիւսաձեւս երկուս. (Երզն. քեր.։)
Ծագեալ արեգակն՝ զաղջամուղջ զխաւար զօդոյն լի արար լուսով։ Աղջամղջիւ լի են ամենայն. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. լիւս.։)
ԱՄԲԱՐԱՊԵՏ որ եւ ԱՄԲԱՐԱԿԱՊԵՏ. ՀԱՄԲԱՐԱԿԱՊԵՏ. Վերակացու համբարոց եւ մթերից արքունեաց. եմպարտար. զախիրե էմինի. գափան նայիպի. քիլերճի պաշը. (որ է մեծ մատակարար).
Ամենալոյս արարչութեանդ. (Նար.։)
Մարգարէիւքն ամենեքումբք։ Ամենեցուն արարածոց ցուցանէր. (Ագաթ.։)
Տեսեալ Արարչին զանդառնալի միտս ազգաց։ Ոչ այնքան ընդ խոտորումն մեղադիր են, որքան ընդ անդառնալի միտսն. (Մեսր. երէց.։ Մխ. երեմ.։)
Որպէս ի դրախտի անդ զօձն անդրուվար արարեալ առ ի զպատուիրանն մոռանալոյ. (Ագաթ.։)
Երկիր էր աներեւոյթ։ Աներեւոյթ ընթացք, կամ տեսիլ, հարուածք, կամ աւանդք։ Եւ նա եղեւ ի նոցանէ աներեւոյթ։ Հետախաղաղ ծածկէին, զի ամենայն (կամ ամենեւին) տեղին աներեւոյթ լիցի։ Աներեւոյթք նորա ի սկզբանէ աշխարհի՝ արարածովքս իմացեալ տեսանին։ Յաներեւութից զերեւելիսս եղեալ։ Զաներեւոյթսն իբրեւ զտեսեալ համբերութեամբ համարեցաւ։ Որ է պատկեր աներեւութին Աստուծոյ. եւ այլն։
Արարիչն ամենեցուն աներեւոյթ է ի մարմնաւոր աչաց, այլ մտաց իմանի զօրութիւն նորա. (Եղիշ. ՟Ը։)
Աներեւոյթ ի տեսլենէ։ Ի մէջ աներեւութիցն արարեալ աներեւոյթ փառաւորիչս՝ զօրս հրեշտակաց։ Զանդունդս աներեւոյթս. (Ագաթ.։)
Աստուած միայն է սուրբ՝ անզուգելի ընդ ամենայն արարածս. (Վրք. հց. ձ։)
Զշուայտութիւն եւ զանյագումն թշնամանօղ առաջնորդ կենաց արարեալք։ Ոչ՝ միայն կացեալ մնացեալ ի համազգիսն, այլ թշնամեաց զեղեալ վասն անյագման. (Փիլ. նխ. ՟բ. եւ Փիլ. լիւս.։)
Զհիւսիս (արար) անօսրահող. Համա. յովէդ։ Վաղաթառամ եւ անօսրահող. (Վրդն. սղ.։)
ὐγιαίνων, ῤωστικός. salubris, salutaris, corroborans որ եւ ԱՌՈՂՋԱԳՈՐԾ. Առողջացուցիչ. օգտակար. փրկարար. cf. ԱՌՈՂՋԱԿԱՆ, եւ cf. ԱՌՈՂՋԱՅԻՆ. ըռընտցնօղ.
Առողջարար արուեստ հոգեւոր բժշկաց։ Առողջարա՛ր իցէ, թէ վնասակար. (Շ. ընդհ.։)
Առողջարար դեղ. (Լմբ. պտրգ.։)
cf. ԱՐԱՐՉԱԲԱՐ.
Ըստ աստուածութեան ընդունէր զբարեպաշտութիւնս արարչապէս.
Շնորհեա՛ հայրաբար եւ արարչապէս իւրաքանչիւրոց՝ այսինքն ամենեցուն մեզ ըստ օգտի. (Խոսր. պտրգ.։)
Արարչապէս միշտ հանդերձեցեր. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Զի քո արարածք քեզ արարչիդ արբանեկէ։ Արբանեկեալ քոյոց հրամանաց. (Իմ. ՟Ժ՟Զ 24։ ՟Ժ՟Բ 6։)
Մատակարարել. բաշխել. պաշտել.
δικαιοκρίτης justus judex, juste judicans Որ արդարութեամբ դատէ. իրաւարար. անաչառ.
Ճշմարիտ եւ արդարարադատ զԱստուած ցուցանել. (Խոր. ՟Ա 5։)
Որոյ կերակուրն եւ ըմպելին է արիւն. արիւնարբու. (կամ ի կեր, իբր կեար, արիւնարար, արիւնահեղ).
Խորհեցան իւրեանց դտանել արձակուրդ, եւ արարին իւրեանց նոքա մեկնութիւնս (գրոց). (Եւս. պտմ. ՟Զ 18։)
Աստ Քրիստոս բանիւ միայն արար զամենայն, եւ ոչ այլ ինչ աւելադրէր. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 37։)
Նոյն երանութիւն անճառապարգեւ ձայնիւ արարչին աւետագրեցաւ. (Նար. առաք.։)
ԲԱԶՄԱՀՆԱՐ. Բազում ճարտարութեամբ հնարեալ. քաջարուեստ. եւ Չարարուեստ. չարիմաց. վարպետ բան, վարպետորդի գիւտ.
Բաժանակից արար արքայութեան իւրում. (Եղիշ. հայր մեր.։)
Մաքսաւորութիւն՝ օտար աշխատութեանց բաժանակից ... Բաժանակից նորա շահիցն լինի։ Բաժանակից եւս արար զքեզ իւրոյ սեպհականացն. (Ոսկ. ապաշխ. եւ Մտթ.։)
Ո՞ կացոյց զիս դատաւոր կամ բաժանարար ի վերայ ձեր. (Ղկ. ՟Ժ՟Բ. 14։)
Հուրն բաժանարար. (Ճ. ՟Ա.։)
Զոր տէրն եկն արկանել յերկիր զբաժանարարն՝ որոշել զհաւատացեալս յանհաւատից. (Վրդն. սղ.։)
Արարին պատմուճանս բեհեզեղէնս։ Արասցես ապարօշս բեհեզեղէնս. (Ել. ՟Լ՟Թ. 25։ ՟Ի՟Ը. 3։)
Արարիչն, կամ հայրն բոլորեցուն։ Բոլորեցուն պատճառ, կամ այցելու։ Բարեացն պատարագք եւ բոլորեքումբք են լիք, եւ զպտղոցն ունին բան։ Զորս արժան է զբոլորս բոլորեքումբք պտուղս եղեալս ածել առ շնորհակալութիւն հօրն. (Փիլ.։ (գրի վրիպակաւ եւ բոլորեքումք։))
Զանասնացեալ եւ զգազանամիտ ազգ մարդկան շնորհօք արար որդիս այ. (Տօնակ.։)
Գահաւորակ արար իւր արքայ սողոմոն. (Երգ. ՟Գ. 9։)
Ի վեր կոյս զհանդերձն ժողովեալ, գանգրաձեւ գեղեցիկ խորշաքաղ արարեալ՝ ի վերայ միմեանց ծալմամբ. (Փիլ. տեսական.։)
Գետաբուղխ արարեալ զապառաժն. (Եպիփ. խչ.։)
Արիանոսն զտէր ստացաւն զիս՝ սակս գոյացման բանին ասէ, թէ որպէս արարաւ ի հօրէ. (որ է ուրանալ զանեղութիւն եւ զաստուածութիւն բանին). (Աթ. ՟Ը։)
Ունակ գորովոյ. յայտարար գթոյ. խանդաղատական. խանդակաթ սիրով բերեալ. գուրգուրացօղ, հատկսկիծ.
Ո՞ւր են այսքանք խահից եւ ազգի ազգի հացարարացն դաստապակք. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Ասպականին ընդ շունս եւ ընդ գազանս առնէ զիւր զդեգերումն վարուց։ Յիմաստասիրութեանն արարեալ զդեգերմունս շրջելոյ։ Ո՜վ յերկինս աստուածային դեգերմանցն (մտօք). (Փիլ.։)
Խունկ՝ որ լինի դեղ, կամ առողջարար հոյզ.
Իսկ նա դիմաբանէր, եթէ ոչ արարեալ է իմ զայդ։ Ոչ դիմաբանել աւագացն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա. ՟Ժ՟Զ։)
Զհարկաւորսն մեզ դիւրաստացս արար. իսկ զդժուարաստացսն ո՛չ հարկաւոր. (Ոսկիփոր.։)
Զերկրածինքս երկնագնաց արար։ Տեսանելով զադամային մարմինս՝ երկնագնացս եղեալ. (Ճ. ՟Թ.։)
ԵՕԹՆԵՐԵԱԿ, կամ ԵՕԹՆԵՐՐԵԱԿ, ըստ տումարագիտաց է Կիրակագիր, որպէս նշանագիր յայտարար կիրակէի՝ որով յայտնի լինին եւ այլ աւուրք եօթնեկին՝ զամն ողջոյն. Տօմար. ստէպ։
Անմահից կենացն լինել ժառանգորդ։ Այսր ամենայնի տէր եւ իշխան եւ ժառանգորդս արար զմարդն. (Յճխ.։)
Իմաստաբար արարչագործն արուեստագործեաց. (Նիւս. բն.։)
Աստուած ազատ արար զմեզ եւ ինքնիշխանս. (Շ. ընդհ.։)
Յիշխանարարն իշխանարարէ իշխանութիւնք վերամբարձեալք. (Շ. հրեշտ.։)
Անծառայական իշխանութիւնս յիշխանարար մեծութենէդ. (Սկեւռ. աղ.։)
Կարգեաց յիշխանարար պետութենէն իւրմէ իշխանութիւնս եւ տէրութիւնս. (Վահր. յայտն.։)
Պարարտ թուեցեալնեւ իւղաբուղխ տեսակն՝ ձէթ եւ իւղ. (Պղատ. տիմ.։)
ԼՈՐԱՄԱՐԳ ԼՈՐԱՄԱՐԳԻ, գւոյ կամ գոյ. ὁρτυγόμητρα (Իբրու մա՛յր լոր). coturnix, coturnicum mater. լոր մարգաց պարարտագոյն.
Ի փախուստ դարձաւ ... Զի տէր լքոյց զնա։ Լքոյց զնոսա զարհուրեցուցեալ։ Լքոյց զիս, եւ արար յապականութիւն։ Լքուցանէին զձեռս ժողովրդեանն։ Ոտք քո ընթանան, եւ լքուսցեն զքեզ. եւ այլն։ Զհետ մտեալ կամի զքեզ լքեցուցանել. (Եղիշ. ՟Գ։)
cf. ԽԱԶՄԱՐԱՐ.
Կամ Անդորրացեալ. խաղաղեալ. խաղաղասէր. խաղաղարար. հեզ.
ԽԱՂԱՂԱԿԱՆ կամ ԽԱՂԱՂԱԿԱՆՔ. ա.գ. Հաշտարար զոհ փրկութեան՝ վասն խաղաղութեան եւ առողջութեան.
Սնեալ ի բարւոք ծերութեան։ Մեռաւ ի բարւոք ծերութեան։ Ի ժամանակի ծերութեան։ Ծերութիւն պատուական կամ պարարտութեան։ Արժանի իմոյ ծերութեանս երեւեցայց։ Կերակրել զծերութիւն քո։ Որդի ծերութեան։ Ծնայ որդի ի ծերութեան իմում։ Մի՛ արհամարհեր զծերութիւն մօր քոյ։ Եղիսաբէթ ղղի է ի ծերութեան իւրում.եւ այլն։
Ամբարձեալ զձեռս իւր՝ օրհնեաց զնոսա, եւ արար զնոսա (առաքեալսն) կաթողիկոսունս, կամ կաթողիկոսս տիեզերաց. (Տօնակ.։ եւ Մեկն. ղկ.։)
Յուղիղ յարարածսն, զոր աղաւաղեալ կամակորիցէ (Եզնիկ.։)
Առնել կարկանդակս զօրութեանց երկնից։ Արարաք հաստեայս եւ կարկանդակս (յն. (եւ եբր. մի բառ,) Երեմ. ՟Է. 18։ ՟Խ՟Դ. 19։)
Արարեր քեզ կուռս կարկատունս. (Եզեկ. ՟Ժ՟Զ. 16։)
կարողակից արար զհողեղէն մարմինն աստուածութեան. (Ոսկիփոր.։)
կարողակից արարեալ՝ ի մի զօրութիւն զօրացոյց. (Ասող. ՟Գ. 21։ եւ Սիւն. առ գերմ. բանիւ Բարսղի.։)
Քաղցունցն եւ դառնիցն, պարարտացն եւ կծուագունից (կերակրոց եւ ըմպելեաց). (Գր. հր.։)
Իբրեւ զկոյադնդիռսն, որ աղբով պարարին. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 15։)
Ճանապարհ արարեալ ի կրպակաւորսդ՝ շահաւորեցէ՛ք. (Զքր. կթ.։)
Համեղասցի ի ճաշակելիս մտաց մերոց խոհարարութիւնք իմանալի խորտկացն. (Խոսր.։)
Քաջ նախարարն կորովաձիգ եւ հաստաղեղն. (Խոր. ՟Ա. 8։)
Արարեալ զերկինս խորանարդ հաստայարկ. (Ագաթ.։)
Արար ի սուրբ եկեղեցւոջ միաբանութիւն գազանամիտ եւ հեզաբարու արանց. (Վրդն. ծն.։)
Բազում արեանց հեղութիւնս արարի. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ։)
Հիմնախիլ արարեալ զգեղեցկայարմար աւանս շինից. (Ուռպ.։)
Ձայնարկեալ (կամ ձայն արկեալ) կենարարին աստուածային բարբառով. (Շար.։)
Ձեռովք իւրովք տնկեալ տունկ. մանաւանդ նմանութեամբ, Գործած ձեռինն աստուծոյ. ձեռակերտ. արարած. եւ Սան.
Զվայրենի անասունսն, զոր ձեռնասուն արարեալ էր։ Զմին թռչուն ձեռնասուն առնեն թագաւոռք եւ պատուեն, եւ զմին առաջի նորա թռուցանեն ըմբռնել. (Ճ. ՟Ա.։ Լմբ. ժղ.։)
Զստոյգ եւ զճախարակեալ հաւատոյ սահման արար. (Աթ. առ յովբիան.։)
Մի ոմն մանկագոյն ի նախարարացն հայոց. (Եղիշ. ՟Ա։)
σιτοποιός, ἁρχισιτοποιός pistor, princeps pistorum. Վերակացու եւ պաշտօնեայ կերակրոց. պետ խոհակերոցին. եւ լայնաբար կամ նմանութեամբ՝ Տնտես. կոնոմոս. հազարապետ տան. եւ որպիսի՛ եւ է պաշտօնեայ. (որպէս թէ մատակարարն իցէ մշակօղ, մշակարար. տե՛ս Մշակել) διάκονος, ὐπηρέτης minister, administrator οἱκονόμος procurator domus, dispensator
Յանցեաւ տակառապետ, եւ մատակարար։ Բարկացաւ ի վերայ տակառապետին, եւ մատակարարին. (Ծն. ՟Խ. եւ ՟Խ՟Ա։)
Կոչեաց զմատակարար եւ զհոգաբարձու տան հօր իւրոյ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Զմատակարարդ եւ զսպասաւոր մեծս խորհրդոյ։ Արարողին բանին խօսակիցք, մատակարարք կամակատարք. (Նար. կուս. եւ Նար. առաք.։)
Զի ոչ եթէ անձանց, այլ մեզ մատակարարք լինէին նոցին. (՟Ա. Պետ. ՟Ա. 12։)
Որք ի սկզբանէ ականատեսք եւ մատակարարք լեալ էին բանին. (Եւս. պտմ. ՟Գ։ 4։)
Զօրքն զմարդագերին վաճառակուր արարին. (Լաստ. ՟Բ։)
Եւ զի ոչ իմանայք դուք զմարդկանն ի մարդկապէսն, գիտուն արարաւ ձեզ ի չմարդկապէսն (ի հարուածս). (Ագաթ.։)
Մարտընտիր լինել ի լաւագոյն կագս առաքինութեան եւ զօրութեան, եւ յաղթօղ երեւեալ՝ պսակեսցի յարարչէն քրիստոսէ. (Յճխ. ՟Ժ՟Դ։)
Բարձրացաւ մեծութեամբ ի մէջ դատաստանաց։ Ոչ խորշի ի մեծութենէ, զի զփոքր եւ զմեծ ինքն արար։ Մեծութեամբ բազկի քո։ Ըստ սրտի քում արարեր զամենայն զմեծութւնդ քո տէր։ Պատմեսջի՛ր զայդչափ մեծութիւն զօրութեանցն աստուծոյ։ Մեզէն եղեալ ականատեսք նորա մեծութեանն.եւ այլն։
Բանսարկուն զմեղս արար լեառն եւ արմատ ամենայն մեքենացեալ պատրանաց իւրոց. (Զքր. կթ.։)
ՄԻԱՍՆԱԿԱՆ, ի, աց. ա. ἑπιτοαυτό socialis, comitativus եւ այլն. Զարարածոց ասի՝ որպէս Համասուն, կամ ի միասին գտեալ ուրեք. այսինքն միաբան. միաբանական. համօրէն. միահամուռ. եւ Ընտանի. ընկերական. միախորհ. յարակից. շաղկապեալ, եւ այլն.
Զմիասնական ազգսն բաժանեալս։ Արարեալ զնոսա միասնականն միաբանութեամբ իբրեւ զմի տուն. (Ագաթ.։)
Եւ յարարչէն իւրեանց լինին մոլորական. (Շ. իմ. եղակ.։)
Ընդէ՞ր ոչ արարեր մոռացումն անօրէնութեան իմոյ. (Յոբ. ՟Է. 21։)
Մոռացումն արար զպատուիրանսն աստուծոյ. (Եղիշ. յես.։)
Մոռացումն արարեալ մանուկ՝ ընկէց զինքն ի հուր. (Ճ. ՟Ա. իմա՛ թողեալն մոռացմամբ։)
Մոռացումն առնումք բազում ժամանակօքն զգործոց մերոց։ Մոռացումն զաշխատութեան առնուիր վասն եկելոյն ի վերայ քո հանգստին։ Մի՛ ի մոռացումն առցուք զարարիչն. (Իսիւք.։)
ՄՏԱՐԿՈՒԹԻՒՆ ՄՏԱՐԿՈՒՄՆ. Ի միտ արկանելն. յուշարարութիւն. եւ Մտածութիւն. խորհուրդ.
Յիմարութեանդ ցոյցք՝ զնիւթս զայս յաւէժակից ասել արարչական զօրութեանն. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Որք ասեն յաւետակից գոլ Աստուծոյ զնիւթն։ Ոմանք ինքնեղ ասացին զարարածս, եւ յաւետակից Աստուծոյ. (Նիւս. կազմ.։ Վրդն. ծն.։)
Ի յանմահարար ծառոյն նախատունկ յայտնեալ արմատ. (Շ. տաղ.։)
Փորեալ զհիմունս, եւ նգախարխար արարեալ. (Խոր. ՟Գ. 28։)
Արարեալ ներհակացն տրտմատութիւն, ասաց զոմանս ի նոցանէ անմիջակս գոլ, իսկ զոմանս՝ ներամիջակս. (Անյաղթ ստորոգ.։)
Նորագո՛րծք (դուք արարածք) ընդ նորաստեղծիւս (Ադամաւ). (Պիտ.։)
Արարածք նորա եմք ստեղծեալ նորոգապէս ի ձեռն տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. (Եփր. եփես.։)
նա ոչ թէ շահաւորէր զլսողսն, այլ ասէր զայս, զի շարժեսցէ զամենեսին ի վերայ նորա։ Կերակուր եւ ըմպելիս առնէ, որ կերողացն ոչինչ շահաւորի։ Ճանապարհ արարեալ ի կրպակաւորսդ՝ շահաւորեցէք (զիւղ յամանս ձեր)։ Ոչինչ շահաւորեալ օգտիս ի յայդմ անօգուտ զղջմանէդ. (Զքր. կթ.։)
Զգուժն դժնէաբար, եւ զարհուրա տեսակ շանգլուխն սոսկավիթխար, քրիստոսեալ արարեալ՝ անուամբ քո կնքէ (այսինքն զսուրբն քրիստափոր). (Նար. ՟Զ՟Գ։)
Քերականութիւնն ի ձայնաւորաց եւ յանձայնից խառնումն արարեալ՝ զբոլոր արհեստն ի սոցունց շարադասեաց. (Արիստ. աշխ.։)
ՇՂՈՄԱՐԱՐ կամ ՇՂՈՒՄԱՐԱՐ. cf. ՇՈՂՈՄԱՐԱՐ։
Որոյ ուռքն նմանականք են միջակ. միջասահման ըստ անդամոց ձեռաց եւ ոտից, կամ պարարակ միջով.
ՈՒՐԱԽԱԼԻՐ ՈՒՐԱԽԱԼԻՑ. Լի կամ լցեալ ուրախութեամբ. բերկրալից. խնդալից. ուրախական. ուրախարար.
ՈՒՐԱԽԱԼԻՐ ՈՒՐԱԽԱԼԻՑ. Լի կամ լցեալ ուրախութեամբ. բերկրալից. խնդալից. ուրախական. ուրախարար.
Ուրախալից. ուրախարար.
Ուրուարարն առնէ զպէսպէս տեսարանս շրջանկութեամբ մարմնոյն. (Բառ. ստեփ. լեհ.։)
Անաքսագորաս եւ Դիմոկռիտոս՝ իմաստասիրութեանն բաղձանօք բախեալք՝ պաճարարօտ թողին լինել զժառանգութիւնսն. (Փիլ. տեսական.։)
Ի տեղին, որ կոչի բակեար պաճարարօտ, (ի ձայնէս պաքար, պախրիք) թողեալ զերիվարս իւրեանց. (Ասող. ՟Գ. 16։)
Խօսեցաւ Տէր ընդ Յեսուայ որդւոյ Նաւեայ պաշտօնէի Մովսիս։ Ետես զաթոռ ծառայից նորա, եւ զկարգ պաշտօնէից նորա։ Պաշտօնեայք եւ արարօղք կամաց նորա։ Ո արար զհրեշտակս իւր հոգիս, եւ զպաշտօնեայս իւր ի հուր կիզելւոյ։ Պաշտօնեայք Աստուծոյ մերոյ անուանեսջիք։ Գոյ ժառանգութիւն պաշտօնէից տեառն։ Սո՛ւգ առէք քահանայք, պաշտօնեայք սեղանոյ.եւ այլն։
Ամօթ եւ նախատինք եղաք ծառայից քոց եւ պաշտօնէից։ Տիտոս Յուստոս պաշտօնեայ Աստուծոյ եւ այլն։ Կամ որպէս θεραπεύων, θεραπευτής obsequens. Ծառայ կամակատար, կամարար.
Եղիցի ամենեցուն կրտսեր, եւ ամենեցուն պաշտօնեայ։ Ուր եսն եմ, անդ եւ պաշտօնեայն իմ եղիցի։ Աստուծոյ պաշտօնեայ է քեզ ի բարիս։ Ո՞վ է Պօղոսն կամ ո՞վ ապօղոս. պաշտօնեայք, որովք հաւատացէքն։ Որ եւ բաւականս արար զմեզ պաշտօնեայս նորոց կտակարանացս. եւ այլն։
Այն՝ որ մատուցանէ զպատարագ. քահանայ, ժամարար.
Արար նմա պատմուճան ծաղկեայ։ Որդւոցն ահարոնի արասցե՜ս պատմուճանս, եւ կամարս։ Զգեցոյց նոցա զպատմուճանսն, եւ ած ընդ մէջ նոցա զկամարսն։ Պատառեալ զպատմուճան իւր։ Ի վերայ պատմուճանի իմոյ վիճակս արկանէին։ Իսկ զպատմուճանն՝ քանզի էր առանց կարանի, ասեն ցմիմեանս, մի՜ պատառեսցուք զայդ։ Երկիւղիւդ՝ ատել եւ զպատմուճանն՝ որ ի մարմնոյն իցէ աղտեղեալ։ Պատմուճանն ազնիւ որդւոյ իւրոյ երիցու։ Սրբեցարո՜ւք եւ փոխեցէ՜ք զպատմուճանս ձեր։ Ամենեցուն ետ կրկին պատմուճանս։ Հինգ պատմուճանս փոխանակաւ.եւ այլն։
Ընդէ՞ր ասէ, արար նոյզամենայն զոր ինչ միանգամ պատուիրեաց նմա տէր աստուած. Ոչ կամի հրամայել նմա առաւել քան պատուիրել. քանզի հրամայեն տեարք ծառայից. իսկ պատուիրեն սիրելիք բարեկամաց, եւ մանավանդ՝ աւանդք՝ փոքունց։
Հարին հնձանս, եւ արարին պարանցիկս. (Դտ. ՟Թ. 27։)
Զի պղծութիւն է այն։ Անձն որ մերձեսցի յիրս պղծութեան։ Եհան պղծութիւնս արտաքս յերուսաղէմէ։ Զի մի՛ կերիցեն ի պղծութենէ անտի։ Զի արարէք պղծութիւնս։ Պղծութիւն աւերածոյն։ Փախուցեալք ի պղծութեանց աշխարհի.եւ այլն։
Վիճակ ցանկալի՝ լի պտղատածող արգասեօք պարարտութեան. (Յհ. կթ.։)
Ջրահեղձոյց արար զայրիւր. (Լաստ. ՟Թ։)
Զորս ջրահեղձոյցս արար։ Ջրահեղձոյցք եղեն. (Սարգ. յկ. ՟Թ. եւ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Դ։)
Անտիքոս եպիփան արար սալարկ զճանապարհս քաղաքաց. (Միխ. ասոր.։)
Ընթադրեալ զսիրողական երախտիս արարչին՝ առ սպանողն հատուածեցաւ. (Արծր. ՟Ա. 1։)
Ունօղ զսկիզբն ինչ եւ զպատճառ. սկսեալ. եւ յառաջագայեալ. պատճառեալ, կամ անեղապէս ծագեալ. իբրու προσβαίνων, ἑκπορευόμενος proveniens, productus, procedens. Զարարածոց ասի,
Քաջ սննդեամբ բուսեալ. պարարտաբոյս.
ՍՆՆԴԱԳՈՐԾ ՍՆՆԴԱԳՈՐԾՈՂ. Սնուցիչ, դարմանիչ. տարածիչ. բուծիչ. սննդարար.
κτιστός, κτίσμα creatus, creatura. Արարածական. եղական. եւ Կազմեալ ի հողոյ. արարած.
Պատկերաց եւ դրօշելոց ստեղծական եւ նկարագրական արարչութիւն։ Ըստ ստեղծական իմն զարմանագործութեան նկարել բանիւ. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
κτίσις, κτίσμα creatura, structura. Արարած աստուծոյ. հաստուած. եղական. յօրինուած արարչին. եւ Ստեղծումն. կազմութիւն եղելոցս. բնութիւն.
Հայցեսցուք ստորնայինքս զվերնայինն։ Ստորնայնոցս մոռացումն։ Զամենայնիւ զանց արարեալ զստորնայնովքս եւ զժամանակէիւքս. (Վրդն. պտմ.։ Սկեւռ. ի լմբ.։ Տօնակ.։)
Ի մարդոյ ձեւ կերպարանեալ գեղեցկացուցին, եւ այնու ստուերեալ գեղն՝ մարդս (կամ մարդոյ) արար զնոսին առփելի. (Լմբ. իմ.։ 2)
Արդիւնարար. վաստակաւոր. արդեմաբք կատարիչ. եւ Արդիւնաշատ.
Փոյթ է աստուծոյ վասն արարածոց, երէոց, անասնոց, թռչնոց, եւ վայրասուն գազանաց. (Մծբ. ՟Ժ՟Բ։)
Պարունակօղ զդարս վեց՝ պէսպէս առմամբ դարուց ի սկզբանէ աշխարհի մինչեւ յառաջին կամ յերկրորդ գալուստն քրիստոսի. որպէս եւ ըստ համեմատութեան վեցօրեայ արարչութեան, եւ հանգստեանն աստուծոյ յաւուր եօթներորդի. ըստ որոյ եւ հրէայք ըստ եղիական դպրոցի, եւ ոչ սակաւք ի հարց վեց հազար ամս ընծայեն տեւողութեան աշխարհի.
Սկսաւ ողողանել յանառակ ցանկութիւնս, մինչեւ տաղտկանալ (ի նմանէ) ամենայն նախարարացն։ Եթէ ես այսպէս տաղտկանամ ընդ այսր բանի թիւրութիւն, քանի՞սն առաւել Աստուած. (Խոր. ՟Գ. 63։ Լմբ. պտրգ.։)
Ուստի ամենայն մարմինն յօդիւք եւ խաղալեօք տարաբերեալ եւ խառնեալ՝ աճէ զաճումն աստուածոյ. (Կողոս. ՟Բ. 19. (այլք իմանան՝ մատակարարիլ, անտեսիլ)։)
ՐԱԽՃԱՆԱԿ կամ ՐԱՐԽՃԱՆԱԿ. Ուրախ. խրախ. կամ ուրախարար հրաւիրակ.
Որոշեալ զինքն ի քաղաքայնոց իրաց՝ յանապատ փութայր։ Սեղեւկոս ի քաղքասն՝ զոր շինեաց, հրէայս բնակեցոյց, քաղաքային կարգաց արժանի արար զնոսա։ Քաղաքային իրաց հմուտ լինիցի. (Վրք. ածաբ.։ Եւս. քր. ՟Բ։ Ոսկ. մ. ՟Գ. 6։)
Վահան նոցա ի փայտէ եւ ի կաշւոյ արարաւ ... պատմուճան իմն քարշագործ բերին. (Բրս. պհ.։)
Զքննութիւն արարածոց յօրինեաց որպէս զգիր դպրութեան։ Յայտնի էր առանց քննութեան։ Աստ քննութեան պէտք են. (Յճխ. ՟Է։ Իգն.։)
Ազդարարօղ. յայտարար. նշանակ.
իբր Աղբիւրացուցիչ. (կամ կրկին բառ, ԱՂԲԻՒՐ ԱՐԱՐ)
Եւ ճաշակեալ զլեղին յօժար՝ զկեանս մարդկան աղբիւրարար. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Մթագնեալ. միգապատ արարեալ, եւ եղեալ. նսեմ. աղօտ.
Զամբծութեանն ապականարարսն։ Անաղտ ամբծութեամբ։ Ուղիղ ամբծութեամբ։ Ի հաւատ ուղիղ եւ անխոտորնակ ամբծութեան. (Նար.։)
Աշխարհս արարաւ ամենատաճար յառաջ քան զտաճարն սուրբ. (Փիլ. ել. ՟Բ. 85։)
Վերստին սկիզբն առնէ դարձեալ այլագունակ արարչութեան. (Լաստ. ընթերց.։)
Անբժշկաբար կալով նորա, սեղանոյն հաղորդ արար (զՅուդա). (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 25։)
Անխրատաբար արարեալ զհարցումն։ Անխրատաբար զաննմանն բերէք ի ներքս. (Կիւրղ. գանձ.։)
Վերակացուք անհարթարարք՝ անողորմք. (Խոր. ՟Գ. 68։)
cf. ԱՆՄԱՀԱՐԱՐ.
Տունկ անմահագործ։ Սեղան սրբարար անմահագործ հացին. (Զքր. կթ. խչ.։)
Եւ արդ՝ անմտութեամբ արարեր. (Ծն. ՟Լ՟Ա. 28։)
Որ քոյ յուսոյն անյուսարար, եւ հաւատոյդ ծածկոյթ արկար. (Շ. թղթ. մխ.։)
Անստեղծական անտարրական աստուածութիւն։ Անտարրական խորան։ Զորոց անտարրական անձինս մարգարէն իսկ գուշակէ, թէ ո՛ արար զհրեշտակս եւ այլն։ Ի նմանութիւն անտարրական երեւեալ աստուծոյ. (Ագաթ.։)
Զշինողաց աշխարհի, եւ զնոյն անփոյթարարաց՝ իւրաքանչիւրոց բարուց. (Արծր. յռջբ։)
ԱՇԽԱՐՀԱԳԻՐ. Գրօղ զաշխարհէ կամ զարարչութենէ աշխարհի (մատեան կամ մատենագիր).
Զուարթարար սփոփանք. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Երոկւ զօրութիւնք, փրկականն, եւ ապականարարն ... բարեգործակք, եւ ապականարար. (Փիլ. ել.։)
Կարկուտ ապականարար։ Ընդդէմ ապականարար գայլոցն յարձակեալ. (Արծր. ՟Գ. 9. 12։)
Ապականարար ուխտ։ Ախտք ապականարարք. (Նեղոս.։) (Իգն.։)
Զանբծութեանն ապականարարսն։ Զժանտութիւնն ապականարար. (Նար. ՟Ի՟Թ. ՟Խ՟Ը։)
Այրուձին հայոց ի ձեռն նախարարացն առաջնորդէր ի պատերազմին. (Եղիշ. ՟Ա։)
(Արարածք, կամ գիրք ծննդոց) կոչի եւ մակագրի լինելութիւն աշխարհիս, ի լինելութենէ առեալ զառասութիւնն։ Չէին արժանիք նմին առասութեան հասանել. եւ այլն. (Փիլ. իմաստն.։)
Կանգնեաց յախտէն առողջանդամ՝ կենդանարար բանիւ յայնժամ. (Շ. խոստ.։)
Ատոքն գոլ. ատոքանալն. հոծութիւն. լիութիւն. պարարտութիւն.
Արարչակերտս խորհրդոյ. (Նար. ՟Ի՟Ը։)
Մերժել յանձանց ձերոց զարարչապաշտ թագաւորն. (Բուզ. ՟Դ 31։)
Ընդունօղ արարչին. Աստուածըկալ. աստուածակիր.
Արարչընկալ տիրուհի։ Սեղանոյդ արարչընկալի. (Նար. կուս. եւ Նար. յիշ.։)
Բղխեցին մեզ յարբուցումն։ Բա՛ց ըզբերան իմ յարբուցումըն քո արեան կենարարին. (Շար.։)
Զծովն ի յարդիւնաբեր պտղոց տեղի արար (այսինքն փոխեաց). (Նիւս. սքանչ.։)
Զի՞նչ արժանագոյն է՝ քան եղելոցն յարարչէն հաճոյն (հաճութիւն) (Փիլ. լին. ՟Դ 89։)
Արժանակշիռ կարգաւ առանց շուայտելոյ վայելեսցէ զարարածս Աստուծոյ. (Մծբ. ՟Ժ՟Գ։)
Արհամարհող. անարգու ապախտարար. անսաստ.
Արջնազգեստ արարեալ՝ յամենայն մեղս թաւալեցուցին զնա. (Մարաթ.։)
Ի կենարար փայտէն ծաղկեալ՝ խաչին պըտուղ բազմազանեալ. (Գանձ.։)
Գունակ խրախարար եւ բազմահաւաք խորին խնճոյից սուրբ հարսնարանին. (Նար. խչ.։)
Ի միեկէն մինչեւ ի տասնեակն բազմապատիկ արարեալ՝ շարադրեսցես զարարեալ թիւն։ Վեցակ իմն բազմապատիկ յինքեան եղեալ ... ծնանի զերեսուն եւ զվեց. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Լուսաւորք զարարածս բարեզարդեն. (Նար. առաք.։)
Առատապէս տալով. առատաձեռնութեամբ. գեղեցիկ մատակարարելով.
Ազդեալ լինի ի բժշկաց, եւ ի բնաւորական արանց։ Ասի ի բնաւորականց արանց։ Օգուտ արար ի ձեռն բնաւորականին առ ի գիտութիւն հանճարոյ երկնի եւ աշխարհի. (Փիլ.։)
Որ միշտ վայելչապէս բնաւորապէս փառաբանիս յարարածոց քոց. (Մաշտ.։)
καλλοποιός pulchra efficiens Որ առնէ գեղեցիկ, կամ զգեղեցիկս. գեղեցկագործ. ազնուարար.
Հաղորդութիւն գեղեցկարար պատճառին գեղեցկութեան. (Դիոն. ածայ.։)
Զգեղեցկարարն զհոգին սուրբ բերէր եւ բերէ յաչսն. (Վրդն. երգ.։)
Յուշ առնելով նոցա զտղայոցն արիւն, զոր գետընկեցիկն արարին. (Արշ. ՟Ի՟Դ։)
Գերամաքուրն Յիսուս, կամ սրբարարն ամենայնի. (Կրպտ. ոտ.։ Սկեւռ. աղ.։)
Օրհնեալն ի կանայս Մարիամ այց արար նոցա՝ կոչելով ի գերամաքուր շնորհս կուսութեան. (Ճ. ՟Ժ.։)
προγνωστικός Յայտարար, նշանակիչ ըստ ախտարաց եւ այլն.
Զամենեսեան դիւրապատահ արար մարդկան. (Մխ. առակ.։)
Եկա՛յք, եւ արարից զձեզ որսորդս մարդկան. եւ եզակի առ մի, յայսմ հետէ զմարդիկ որսասցես ի կեանս. (Սարկ. քհ.։)
Որպէս եղական. ըստ կերպի արարածոց.
Շատ եւ բաւական է առ ի վարդապետութիւն եւ յուսումն մարդոյ զարմանազան գեղեցկութիւնք եւ ամբաւ մեծութիւնք արարածոց. (Եպիփ. սղ.։)
Զեկուցանօղ. յայտարար.
Զայլոց նախարարաց զեկուսցուք բանիւ. (Յհ. կթ.։)
Արուսեակ զուարթարար. (Շար.։)
χαροπός կամ χαροποιός qui laetitiam vultu prodit, կամ gratificus ἁγαθός bonus Կարի զուարթ. ուրախ, եւ ուրախարար.
Եկեղեցւոյ զուարթարար որդիք. (Ոսկիփոր.։)
Որ զուարթ առնէ. ուրախարար. զուարճացուցիչ.
Տեղի ետ կցորդութիւն զուգութեան կենցաղոյս կենդանութեան։ Միասնական զուգութեամբ ըստ մեզ իսկ կցորդեցեր ... ընդ իրին գոյի եւ զօրինակն լծակցելով։ Իսկ հուր՝ զի յամենայն տարր արարածոց հաւասարապէս ունի զուգութիւն։ Որ խեթկիչ եղջերօք քառալծորդ զուգութեամբ՝ յագեցուցանես զցասումն աստուծոյ. (Նար. ՟Հ՟Գ. ՟Ղ՟Գ. եւ Նար. խչ.։)
Զգովութիւն բարեբարոյս (կամ բարեբոյս) բեղնոյ ընծիւղման նորա, որ ի պարարտ անդաստանի հոգւոջն երեւէր. (Յհ. կթ.։)
Թեթեւաբեռն զսակն արքունի արարեալ. (Յհ. կթ.։)
Խաբէութեամբ առ ժամանակ մի թուլութիւն արարեալ. (Եղիշ. ՟Բ։)
Կամաւոր եւ ինքնայօժարկամ աստուած յարարածոցս պաշտօն առնել. (Վրք. սեղբ.։)
ինքն զինքն նուիրօղ. անձամբ յանձանէ նուիրեալ կամ պատարագեալ սիրով ի սէր արարչին.
Ամբոխիչ եւ վրդովիչ խաղաղութեան խռովարար.
Առնէր զնա խաւարամուտ իբրեւ զբանդարդել։ Զոր եւ խաւարամուտ արարեալ իբրեւերկաթի շղթայիւք. (Արշ.։)
Մի՛ առնիցես զխնամութիւն ընդ նոսա։ Խնամութիւն արար ընդ փարաւոնի արքայի. (Ծն. ՟Լ՟Դ. 9։ ՟Բ. Մնաց. ՟Ժ՟Ը. 1։ Օր. ՟Է. 3։ ՟Գ. Թագ. ՟Գ. 1։)
Կամաց արարողին խնկաւորեալ խորհրդարան։ Ընդ քումդ երջանիկ եւ խնկաւորեալ հայցուածոց։ Խնկաւորեալ հայցուածոց։ Խնկաւորեալ յողորմածութեան. (Նար. ՟Հ՟Ե. ձ. ՟Ձ՟Ե։)
Զսէր արարչին առ իւր մերոյ բարձրութեան։ Ուսանին զնորա խոնարհումն յերկնից, եւ զմարդեղութիւն. (Ագաթ.։ Նար. երգ.։)
Կամաց արարողին խնկաւորեալ խորհրդարան սքանչելագործէր տէրն. (Ճ. ՟Ա.։)
Ծովահեղձ արարեալ զփարաւոն քենքեռէս. (Նախ. ել.։)
Կենդանի կայլակման արեան կենարարին. (Անան. եկեղ։)
Խոսօղ ընդ կանայս կամ կանացի ոճով. շողոմարար. այլ թուի գրելի Կանանցախոյզ, այսինքն հետամուտ կանանց, իգամոլ.
Կարթակոտոր արարին զցուլս. (Ծն. ՟Խ՟Թ. 6։)
ԿԵՆԴԱՆԱՐԱՐ ζωοποιός, -ιοῦν vivificus, -cans. որ եւ ԿԵՆԱՐԱՐ. Որ կենդանի առնէ զմեռեալս. անմահարար. կենդանացուցիչ. կենսատու. կենագործ, պատճառ կամ առիթ կենաց.
Հոգին է կենարար։ Երկրորդ ադամի հոգի կենդանարար. (Յհ. ՟Զ. 64։ ՟Ա. Կոր. ՟Ժ՟Ե. 45։)
Հոգին սուրբ, կեանք եւ կենդանարար։ Կենդանարար ազանց բոլորեցունց. (Ածաբ. պենտեկ.։ Շար.։ Ագաթ. եւ այլն։)
Կենդանութիւն, կամ զօրութիւն կենդանարար. (Յճխ.։ Դիոն.։)
Կենդանարար երրորդութեանն. (Պտրգ.։)
Կենդանարար. մարմին եւ արիւն տեառն։ Հաց կենդանարար. (Յհ. կթ.։ Աթ. ՟Ա։ Խոսր.։)
Եւ հեթանոսք կենդանարարաւն ամենայնի բժշկեցան։ Հոգւովն կենդանարարաւ. (Եփր. թուոց.։ Խոսր.։)
ոչ ետուն հանգիստ կենդանարարիդ։ Կենդանարար մեռելոց, կամ բնաւից։ Կենդանարար աւազան, կամ խորհուրդ, կամք, գարշապարք կամ ոտք տեառն. (Նար.)
Կենարար շնորհք, բարութիւն, իմաստք, խրատք. (Յճխ.։)
Զկենդանարար շնորհք, բարութիւն, իմաստք, խրատք. (Յճխ.։)
Զկենդանարար պատարագ օրհնութեան. (Պրպմ. ՟Խ՟Զ։)
Տուեալ ողջոյն կենդանարար. (Շար.։)
Ի կենդանարար լծոյն իմոյ ասէի բաց կացին. (Նչ. եզեկ.։)
կենդանին, եւ կենդանարարն. (Ոսկ. ես.։)
Գողոց հաղորդակիցս արար. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 18։)
Զի լիցի հաճեցուցիչ եւ բարեխօս ընդ արարիչ եւ ընդ արարածս։ Դա է որդին իմ միածին՝ հաճեցուցիչ անձին իմոյ. (Ագաթ.։)
Իբր ի հանդիսաւոր ատենի դատաստան արարից. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 21։)
Բոյս հաստաջով քառասնահասկ, հաստածեղ, ատոքահատ, պարարտացեալ անփուտ ցորենոյ. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Զսնափառութիւն հետակորոյս արարեալ ի բաց հալածէին. (Վրք. ածաբ.։)
Զիմ հոգեցատուր հողսդ։ Ոչ հոգեցատուր, եւ ոչ յերախտեաց, այլ գնեցի։ Ինձ վաճառեալ, եւ հոգեցատուր արարեալ. (Ուռպ.։)
Ասաց փշրել յօժարաբար, զոր չարարին հրաժարաբար. (Կրպտ. ոտ.։)
Ճառագայթելով զարարածս ամենայն. (Շար.։)
Յարձակումն թշնամեաց, կամ մահտարաժամ, կամ սով, կամ կարկուտ։ Եհաս մարդկան մահտարաժամ, սկիզբն արարեալ ի միւռոյ քաղաքէն. (Ճ. ՟Գ.։)
Գո՛րծ է նոցա ձեռնադրել զմետրոպօլիտս։ Ժողովեալ զամենայն մետրոպօլտունս իւր. արար սիւնհոդոս մետրապօլտօքն. (Լմբ. պտրգ.։ Հ. կիլիկ.։)
Միանգամայն եւ ակն ունէր, թէ տացի ինչ նմա ի պօղոսէ։ Աղօ՛թս արարէք միանգամայն՝ եւ վասն մեր. (Գծ. ՟Ի՟Դ. 26։ Կող. ՟Դ. 5։)
Յաղթահարէին եգիպտացիք զորդիսն Իսրայէլի բռնութեամբ։ Կամ յաղթահարեցի՞ զոք ի ձէնջ։ Ո՞չ մեծատունք յաղթահարեն զձեզ։ Իբրեւ յաղթահարեցին որդիքն Իսրայէլի, արարին զքանանացին հնազանդս։ Տէր Աստուած մեր, մի՛ յաղթահարեսցէ զքեզ մարդ։ Բազուկ փառաց նորա յաղթահարեաց զջուրսն առաջի երեսաց նոցա։ Դրունք դժոխոց զնա մի՛ յաղթահարեսցեն.եւ այլն։
ՅԻՇԵՑՈՒՑԱՆՈՂ ՅԻՇԵՑՈՒՑԻՉ. ἁναμιμνήσκων, νουθετῶν in memoriam revocans, monitor, revelator. Որ յիշեցուցանէ. յուշարար. ազդ արարօղ.
Հոսեալ յորդաբուխ արտօսր։ Այսքանեաց յորդաբուխ մատակարարութեանց. (Պիտ.։)
Աստուած յիւրմէ եղելոց նախախնամէ ամենեցուն։ Կամի ցուցանել զմիշտ նախախնամելն աստուծոյ արարածոցս ի ձեռն բանին իւրոյ։ Նախախնամեալ պահեսցի. (Լաստ. ՟Ժ՟Է։ Լմբ. առակ.։ Ժմ.։)
Գիտել զարարիչն եւ զնախախնամիչն. (Լմբ. պտրգ.։)
Նախապատճառին գիտութիւն է, այսինքն արարչագործութիւն աստուծոյ։ Ի գոյութիւն յառաջածելոցն նախապատճառ եւ զօրագոյն է աստուծոյ անբաժանելի միութիւնն. (Մաքս. ի դիոն.։)
Հանգոյց զնա տէր շուրջանակի։ Յետ հանգուցանելոյ տեառն զիսրայէլ յամենայն թշնամեաց նոցա շուրջանակի։ Ետ զնոսա տէր ի ձեռս թշնամեաց իւրեանց շուրջանակի։ Ած զորմովք տանն պատուարս շուրջանակի. եւ արար կողմանցս շուրջանակի. եւ այլն։
Ոսոխութիւն եւ նենգութիւնք եւ չարարուեստ խաբէութիւնք սատանայի. (Մաշտ.։)
Մարդ ի ձիոյ տեսակարարաւ տարբերութեամբ զանազանեալ գտաւ՝ բանականին որակութեամբ. (Պորփ.։)
Յանձն չարարուեստ՝ իմաստութիւն ոչ մտանէ։ Ոչ մոլորեցոյց զմեզ մարդկան չարարուեստ հնարագիտութիւն. (Իմաստ. ՟Ա. 4։ ՟Ժ՟Է. 4։)
Ի ձեռն անաստուած հրամանաց չարարուեստ թագաւորացն։ Չարամի՛տ եւ չարարուեստ, մինչեւ յե՞րբ կաս յամառութեան։ Ոչ երբէք տեղեակ են չարարուեստ աղանդոյ կախարդութեանն. (Ճ. ՟Բ. Ճ. ՟Գ.։)
Զչարարուեստ մշակ այգւոյն։ Չարարուեստ եւ պիղծ հերձուածողաց. (Նար. յովէդ.։)
Պարտ եւ արժան էր ընդ արարչին չարչարակից լինել եւ արարածոցս։ Եղաք չարչարեցելոյն յաղագս մեր՝ չարչարակիցք. (Ածաբ. ի պասք. ՟Բ. եւ Առ որս. ՟Ժ՟Գ։)
Եւ զի ոչ իմացայք դուք զմարդկանն ի մարդկապէսն, գիտութիւն արար ձեզ ի չմարդկապէսն. (Ագաթ.։)
παράδοξος rarissimus ἑξεταστικός exquisitus. Չքնաղ ըստ գիւտի. ուրախարար ի գտանելն. դժուարագիւտ. անգիւտ. աննման.
Յայտնի տեսանէր զպայծառարար յաջողութեան ճախրումն Սրբոյն Գրիգորի ի վերայ ուխտապահացն. (Փարպ.։)
(Յիսուս ի վերջին ընթրիսն) այսպիսի անբաւ բարերարութեամբ պայմանաւոր խօսս արարեալ ըստ նոցա տկարութեանն. (Արշ.։)
Պաշարապինդ արարեալ զնոսա (զաղքատս) ըստ իւրեանց պիտոյից. (Վրք. հց. ձ։ 2)
Փառաւորեա՛ զնա ընդ անհետազօտելի արարածոց նորա, եւ մի պարագործեր, զոր ոչ կարես կրել, եւ իմանալ՝ ղինչ գոյութիւն իցէ. (Մաշկ.։)
Բերիւք պարարտ. որ բերէ յինքեան զպարարտութիւն.
Դիմել ի դրախտս պայծառազարդ եւ պարարտաբեր պտղոցդ։ Պտղագործ երկիր՝ պարարտաբեր բուսովք. (Երզն. լս.։)
Համեղ յոյժ առ պարարտութեան.
(Բոյսք) պարարտահամք. (Փարպ.։)
ՊՈՐՏԱԲՈՅԾ ՊՈՐՏԱՊԱՐԱՐ. παράσιτος parasitus, coenarum adsecla, bucco. Որ բուծանէ եւ պարարէ զպորտ. որովայնապարար. որկորամոլ.
Վասն այլոց դիւահարաց՝ որ պորտաբոյծք են եւ պարարեն զդեւսն. (Կանոն.։)
Ի պորտապարար զեղխութիւն դեգերել. (Պիտ.։)
ՊՍԱԿԱԶԳԵԱՑ ԱՌՆԵԼ . ՊՍԱԿԱԶԳԵՍՏ ՑՈՒՑԱՆԵԼ. στεφανόω corono. Պսակաւ զարդարել. պսակել. Պսակազգեաց արար մարտիրոսօք (զեկեղեցի). Ճղ։
Ոչ եւս պատերազմեցայց ընդ քեզ, որպէս զի մի գուցէ համբերութեամբ քով պսակազգեաց արարից զքեզ. (Վրք. հց. ՟Դ։)
Ջրահեղձոյց արար զայրիւր. (Լաստ. ՟Թ։)
Զորս ջրահեղձոյցս արար։ Ջրահեղձոյցք եղեն. (Սարգ. յկ. ՟Թ. եւ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Դ։)
Հանգո զքո խոհարարն, տուր դատարկութիւն սեղանակազմին, դադարեցո եւ զձեռն մատռուակին. (Բրս. պհ. ՟Ա։)
թանձրութիւն եւ սեղմութիւն արարածոց. (Ճ. ՟Է.։)
Սպասեալ դիպող ժամանակի՝ սուսերահար առնէ։ Սուսերահար արարեալ զզօրն յունաց։ Յետ սուսերահարն լինելոյ սուրենայ. (Ասող. ՟Բ. 2։ ՟Գ. 37։)
Ստեղծօղ. արարիչ.
Զիւր զարարչական զօրութիւնն ի մեզ ստորահոսեալ ծաւալեաց։ Յորոց վերայ անկեալ վէմն՝ ստորահոսեալ սուզեաց զնոսա ի կործանումն. (Զքր. կթ.։ Լմբ. ամովս.։)
Արարին զստորնաբնակս՝ վերնաբնակս ի փառս աստուծոյ. (Տօնակ.։)
Ստուերագիրն սողոմոն նկարագրէր զայգիսն ի պարարտ երկիրն բելմաւոն. (Վրդն. երգ.։)
Անձուկ լաշկարաւ վատախտարակ արարեալ՝ այսրէն դարձուցանէր. (Եղիշ. ՟Ը։)
Դուք բա՛ց արարէք զվէմդ. վէմ վիմակառոյց ընդ վիմափոր խմբին ... վիմակառոյց, հրաման արքունոյն՝ դուք վերառէ՛ք զվէմդ. (Նար. տաղ.։)
Տարասահման արար զնա ի հեռաւոր կղզիս։ Տարասահմանեալ ի թուղիս կղզի ովկիանոսի։ Տարասահմանեալ եղեւ յաքսորս. (Ճ. ՟Ա.։ Յհ. կթ.։ Վրք. ոսկ.։)
Աստուածային տեսչութեամբ։ Որ խնամես տեսչութեամբ զքո զարարածս։ Ոռոգէ տեսչութեամբ սուրբ հոգւոյն. (Շար.։ Լմբ. ժղ.։)
οἱκονομικῶς dispensative, cum dispensatione, secundum providentiam, vel incarnationem. Տնտեսաբար. գեղեցիկ մատակարարութեամբ. գաղտնի կամ խորին տեսութեամբ. կամ վերին տեսչութեամբ.
Սամուէլ կամրջաձորոյ հայրն արար զտօնապատճառն իմա՛ զառանձին գործ ինչ նորա՝ որ վասն խնդրոց ի վերայ գլխաւոր տօնից։
Որ ցնծացուցանէ. բերկրեցուցիչ. ուրախարար.
Զիա՞րդ զյովսեփաւ զանց արարի, որ ծառայ եղեւ, եւ ցորենաբաշխ եգիպտոսի. (Առ որս. ՟Ը։)
Ցմեր փրկագործել զբնութիւն։ Կենարար պատարագն փրկագործէ զհոգի եւ զմարմին հաւատացելոց։ Փրկագործէ զեկեղեցի իւր։ Փրկագործելն առաջին մարդոյն։ Միշտ փրկագործի։ Ազատեալ փրկագործեաց զնոսա ի սաստիկ վտանգէն։ Այցելութիւն նորա փրկագործեալ՝ ետ զնոսա ի գթութիւնս առաջի ամենայն գերչաց նոցա։ (Խոր.վրդվռ.։ տօնակ։ Ճ. ՟Ա.։ Շ. բարձր.։ Զքր. կթ.։ Յհ. կթ.։)
Ի քաղուածոյս՝ որ գրեալ է մեղիտոնի։ Արարից քեզ քաղուածոյս յօրինաց եւ ի մարգարէից։ Յայսցանէ արարի ես քաղուածոյս. (Եւս. պտմ. ՟Դ. 24։)
Քաղցրաձայն երգով բա՛րձր արարէք։ Բա՛րձր արարէք քաղցրաձայն հնչմամբ նուագեմք. (Տաղ.։)
Բարեյորդոր. յորդորամիտ. յօժարարիտ.
Կենարարս այս խաչ ... քառաթեւեան ունելով կերպարան։ Ոչ նիզակին տունկ ձիթենւոյ, այր մակագրեալ քառաթեւեան. (Շ. բարձր.։ Մագ. ոտ. խչ.։)
Պարտ է մեզ ոչ միայն անուամբ կոչեալ քրիստոնեայ, այլ գործովք։ Ոչ միայն քրիստոնեայք, այլեւ հեթանոսք եւ մոգք գիտեն։ Օծ եւ զմեզ, եւ օծեալս արար, եւ քրիստոնեայս արար եւ անուանեաց. (Ածազգ. ՟Դ։ Եզնիկ.։ Խոսր.։)
Եւ ազդարարութիւն. նշանակումն. ազդ. լուր. նշանակ. խապէր
Ամենափրկիչ, ամենակեցոյց, որ ակնարկելովն դարմանէ զամենայն արարածս. (Մանդ. ի ծն.։)
Գեղեցիկ այս ինքն ամենամաքուր մարդկութեանն պատմուճանաւ, որ ոչ արար մեղս. (Լծ. ածաբ.։)
κτηνότροφος. Որ ինչ քաջ սնուցանէ զանասունս. խոտաւէտ եւ պարարտ (վայր). անասնաբոյծ, խաշնադարման.
Ածէիր ի վերայ մեր անգիտութիւն։ Քաւեսցէ վասն անգիտութեանն՝ զոր անգիտացաւ։ Զմեղս մանկութեան իմոյ եւ զանգիտութեան իմոյ մի՛ յիշեր։ Զվասն մեղացն եւ զվասն անգիտութեանն։ Յորս էր Աստուծոյ անգիտութիւն։ Ծանրացուցանէ անգիտութեամբ զբանս։ Պապանձեցուցանել զանզգամ մարդոց զանգիտութիւն։ Գիտեմ զի անգիտութեամբ արարէք. եւ այլն։
Խաղաղարար, անիրաւատեաց. (ՃՃ.։)
Եթէ յայնչափ ժամանակաց (յետ ազդ առնելոյ) եկեալ առ իւր արարածսն՝ անընկալ եղեւ, ո՞րչափ անազդելոցն եւ անհամբաւելոցն. (Ագաթ։)
Արար նոցա պատմուճանս մաշկեղէնս, քանզի յանձեւութեանն ծածկոյթ բաւական է, ամփոփել զմեր զանձեւութիւնն, եւ բուժիչ լինել յօդոցն վնասակարութենէ։ Յանձեւութիւն ստգտեցելոցն զայն հրամայեմք. (Բրս. հց. եւ Բրս. արբեց.։)
Լնլով զկարօտութիւնն, եւ հայրաբար զանտոկութիւնն անտես արարեալ. (Դիոն. ածայ.։)
Բազում աշխատութիւն ի տեղւոջն ցուցանիւր։ Արկանել զանձն յաշխատութիւն հոգեւոր։ Կալեալ է զմեզ բազում անգամ յաշխատութեան (այսինքն աշխատ արարեալ)։ Սաստիկ աշխատութեամբ հաւանեցուցեալ։ Հանգոյց զաշխատութիւնն. (Փարպ.։)
ἁπομοτικός, -ῶς. ejurandi sensu. Երդմամբ ժխտողական. յայտարար բացասութեան ի ձեւ երդման.
Որ զապստամբակիցս իւր ընդդէմ զինեաց փառաց արարչին. (Թղթ. ման.։)
Առաջապահեստ ճանապարհորդութեանն արարեալ (այսինքն եղեալ) մերշապուհ, վահան, եւ այլն. (Արծր. ՟Ա. 15։)
Զոր իսկոյն իսկ այժմ առընթերադիր համեմատութիւնս յայտ արարեալ ցուցանիցէ. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Ասպատակաւորք ասպատակեցին ի մեզ. (Յոբ. ՟Ա 17. յն. ասպատակ արարին։)
Յայտարար կամացն Ատուածոյ. եւ Ատուածահաճոյ. կամեցեալն յԱտուածոյ.
Զի ի սկզբան մարդն ցանկացաւ աստուածանալ, եւ անդ ոչ հասաւ. իսկ արարիչն եկեալ մարդացաւ, վասն այնորիկ մարդն աստուածացաւ. (Գանձ.։)
Արարչանորոգ ընթացք, կամ տաճար. (Նար. մծբ. եւ Նար. գանձ.։)
Արձակերասան զերիվարն ի սիգաքայլ արշաւանս արարեալ՝ էանց գնաց. (Արծր. ՟Ա 15։)
Զաստուած ծանեաք, եւ զգեղեցկութիւն արարածոց արուեստաբար ուսանիմք ի ձեռա նոցունց (մտաց եւ բանի). (Բրս. գոհ.։)
Չարարուեստ. չարահնար.
εὕτεχνος, ἅριστος artificiosus, optimus Ճարտար գործօղ ո՛ր եւ է բանի. առաքինի՛ քաջ. ներհուն. ճարտարապետ. արարիչ.
Զարարիչն արուեստաւոր կոչեաց. (Սահմ. ՟Ժ՟Բ։)
Ո՞ զայս ամենայն շարժէ եւ աստուածէ. ո՞չ ապաքէն արուեստաւորն սոցա. եւ ո՞վ է արուեստաւորն սոցա. ո՞չ ապաքէն որ արարն զսոսա. (Առ որս. ՟Է։)
Եւ Արուեստական. ճարտարական. ճարտարարուեստ (ինչ). եւ Հրաշալի.
Ամենալոյս՝ աննախանձ եւ բազմազեղուն գովեալ արարչութեանդ զօրեղութեան. (Նար. ՟Լ՟Է։)
Ամենայն թիւ բազմապատկելով՝ մեծ թիւ բացակատարէ, քան զշարադրելով (գումարմամբ). ո՛րդոն, երիցս երեք՝ ինն, եւ երեք եւ երեք՝ վեց. ահաւադիկ բազմապատկելով՝ մեծ թիւ արար՝ ինն. քան թէ զշարադրելով՝ որ է վեց։ Իսկ երկեակդ ո՛չ այդպէս. քանզի բազմապատկելով եւ շարադրելով՝ զնոյն թիւ բացակատարէ զչորս. երկիցս երկու՝ չորք. երկու եւ երկու՝ չորք. (Սահմ. ՟Ժ՟Դ։)
Յայտարար գոհութեան.
Բանն անեղական խոնարհեալ ի հողեղէն գոյութիւնս (մեր)։ Զարարածոց գոյացութիւն։ Ի հողանիւթ գոյացութեանց. (Շար.։)
ԳՈՅԱՑՈՒԹԻՒՆ. իբր Գոյաւորութիւն. գոյացութիւն. արարչութիւն. եւ Արարուած, արարած. բաղկացութիւն. եղանութիւն. σύστασις constitutio, factura
Ո՞չ ահա ամենայն աշխարհս՝ արարչին բոլորեցուն է գոյացութիւն. (Եղիշ. ՟Է։)
Յետ հրեշտակացն գոյացութեան, արարածս զգալի ստեղծան. (Լմբ. պտրգ.։)
cf. Դժուարարգելլի.
ῤᾳδούργος facinorosus, salsarius Ըստ յն. ոճոյ, Դիւրայօժար ի չարիս. չարարուեստ. եւ Խեղկատակ. խորամանկ.
Բանսարկուն իւր արար երկրպագուս, եւ ուրախ լինէր պատկերօք կռոցն՝ յերկրպագունսն. (Ղեւոնդ.։)
Աննախանձաբար եւ զանազանապէս մատակարարէ խոնարհագունիցն դասուց, Յհ. (իմ. եկեղ.։)
Ժամանակագիր արարեալ ի թագաւորութենէն խոսրովու որդւոյ տրդատայ. (Բուզ. ՟Գ. 1։)
cf. ԻՄԱՍՏՆԱՐԱՐ. σοφοποιός scientificus.
Մի՛թէ ասիցէ արարածն զարարիչն՝ թէ ոչ իմաստութեամբ արարեր զիս։ Իմաստութեամբ հնարս խնդրէ՝ զիա՛րդ կանգնեսցէ զնա. (Ես. ՟Ի՟Թ. 16։ ՟Խ. 20։)
Գովեաց տէրն զտնտեսն անիրաւութեան, զի իմաստութեամբ արար. (Ղկ. ՟Ժ՟Զ. 8։)
Զլուսաւորն մեծ՝ յիշխանութիւն տուրընջեան, եւ զլուսաւորն փոքր՝ յիշխանանութիւն գիշերոյ։ Յիշեաց զիշխանանութիւն տակառապետին, եւ զիշխանութիւն մատակարարին։ Ինձ տալ հասանել յիշխանութիւն, եւ նմա կախել զփայտէ։ կացուցես ի վերայ քո իշխան. եւ եղիցի յորժամ նստցի յիշխանութեան իւրում։ Ծածկոյթ աստուծոյ իշխանութեան։ Տուաւ նմա իշխանութիւն, եւ իշխանութիւն նորա իշխանութիւն յաւիտենարան։ Եդաւ հրամանս այս ընդ ամենայն իշխանութիւն թագաւորութեան իմում։ Ո՛չ իշխանութիւնք, եւ ո՛չ զօրութիւնք. եւ այլն։
Լինելն. եղանիլն. ստեղծումն. արարչութիւն. որ եւ ասի ԱՐԱՐԱԾՔ. γένεσις (որ է եղանութիւն). եւ γέννεσις creatio եւ genesis, generatio, ortus. Գոյաւորութիւն. ծնունդ. ծագումն.
Այս գիր լինելութեան երկնի եւ երկրի ... որ զաշխարհարարութիւնն պարունակէ. (Փիլ. ՟Ա. 1.)
ԼԻՆԵԼՈՒԹԻՒՆ. Իբրեւ ի թանձրացեալն, Եղական ինչ. էակ գոյացեալ. առէք. գոյք. որ եւ Եղանութիւնք ասին. արարածական բնութիւնք.
համեմատէ ընդ ամենայն լինելութիւն արարածոց. (Շ. բարձր.։)
Արարիչ ամենայն լինելութեանց. (Պտրգ.։)
Խոյս ետուն յանապատն, եւ խրամակարկատ արարին զնա, եւ ամրացուցին. յն. շինել զաւերակս. (՟Ա. Մակ. ՟Թ. 62։)
Արարիչ չորեքկին նիւթոցս, յորմէ ամենայքն ծննդագործին հրամանաւ արարչին իւրեանց. (Եղիշ. ՟Բ։)
Ծովահեղձ արարեալ զփարաւոն քենքեռէս. (Նախ. ել.։)
Հոգի անեղ, որ ի վերայ ջուրցն շրջելով՝ արարչագործէիր եւ կենդանածնէիր զգոյակքս ամենայն. (Խոսր.։)
Բազում սէրն հակառակաբան արար զնա. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 26։)
Զկարգ պատմութեանցս համառօտապէս յառաջ վարեսցուք։ Պատմութիւնս ինչ զնախնեացն արարեալ լաւագոյն համառօտապէս գիտել. (Արծր. ՟Ա. 9։ Երզն. քեր.։)
Հաստիչն գոլ. արարչագործութիւն.
Ոչ տեսեալ զհարթայարմար միաբանութիւն նախարարացն ընդ ինքեան։ Ի հարթայարմար հնազանդութիւն ամիրապետին բերեալ։ Գրեթէ ընդ իւրով իսկ (ձեռամբ) կայսր զնա հարթայարմար ցուցանէր։ Հարթայարմար հանգչէին յաշխարհ տէրութեան թագաւորին գագկայ ի կայս հանգստեան իւրեանց. (Յհ. կթ.։)
Հաւանութիւն բերել առ արարչական զօրութիւնն։ Կոխեցին զանհնազանդութիւնն հլու հաւանութեամբ. (Պիտ.։)
Ոչ միայն ճարտասանականն է հաւանութեան արարչական. այսինքն համոզիչ. (Սահմ. ՟Դ։)
Պետք կարգեալք հողոյ եւ հողեղէն արարածոց.
Աստուած զմարդն հոգէխառն հրեշտակակիր հաւասարագոյնս արար. (Ագաթ.։)
Միայն է թագաւոր ի վերայ ամենայն արարածոց, եւ միայն է մարգարէապետ հօր. (Եւս. պտմ. ՟Ա. 3։) (այլ որ գրի զկնի)
Որքան ինչ ասէ գիր, թէ ա՛ռ որդի, վասն մարդկութեան նորա ասէ, ո՛չ վասն աստուածութեանն։ Զմարդկութիւն նորա արար աստուածութիւն նորա տէր եւ օծեալ. (Աթ. ՟Ա։)
Որ ինչ՝ եւ որ ոք պարարէ զմարմի. գիրացուցիչ, եւ գիրգ. փափկասէր.
Զպտուղս մարմնապարարս։ Մարմնապարար սեղան։ Մարմնապարար որկրամոլութիւն. (Ագաթ.։ Յհ. իմ. ատ.։ Արշ.։ (որ ի Լծ. կոչ. գրի մարմնապարարտ, փոխանակ գրելոյ՝ մարմնապարարդ։))
Մի՛ ընդդէմ բերցեն մարմնապարարքն։ Ասացել առ մարմնապարարսն. (Խոսրովիկ.։ Գէ. ես.։)
Որդին աստուծոյ մեռաւ, զի զմեռելութիւն արարածոց կենդանացուսցէ։ Որք կենդանի են առ աստուած ... քանզի վասն աստուծոյ մեռան, կարօղ են զմեռելութիւն բազմաց կենդանացուցանել. (Ագաթ.։)
Զմեռելութիւն նորա պատուական արար աստուած քան զմեր կենդանութիւն. (Յհ. կթ.։)
Միախոհ լեալ ընդ նախարարացն։ Զմիախոհս միասնականին հալածէր։ Ոչ հակառակողի են այնպիսի բանք եւ գործք, այլ միաբան եւ միախոհ բնութեան. (Յհ. կթ.։ Տէր Իսրայէլ. յնվր. ՟Ժ՟Ը.։ Նանայ.։)
Յինքն եւ զքաջ մեր նախարար յանգուցանէ զպարոյր։ Խոնարհութեամբ եւ առատաձեռնութեամբ զամենայն ոք յինքն յանգուցանէր. (Խոր. ՟Ա. 20։ ՟Բ. 34։)
Զայս միշտ արարէ՛ք մահուն իմոյ ի միտս ձեր վերստին առաջի՛ հօր։ Զի թէ նա յիշողութիւն ունէր, զնոսա նախ յիշէր. (Լմբ. պտրգ.։)
Յոգնաբեղուն դարաստան, կամ պարարտ երկիր, կամ պտուղք. (Անան. եկեղ.։ Գր. հր.։ Շ. թղթ.։)
Մոռացան զարարիչն՝ յուսակորոյսք ի կենաց անտի Աստուծոյ. (Ագաթ.։)
Շահապն նախարարապետ յետս եկաց յապստամբութիւն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Պետն եւ աւագն նախարարաց. եւ Ընդհանուր սպարապետ, կամ թագաւոր գլուխ բանակին ողջոյն.
Հաճոյ լինել զօրավարին, այսինքն մերոյ նախարարապետին եւ թագաւորի Յիսուսի Քրիստոսի. (Սարկ. քհ.։)
Ներողութեան արժանի յարդարն դատաւորէ։ Որպէս եւ ի յոբ պատմի, աստուածային ներողութեամբն զանասունս նորա հրձիգ արարեալ. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. յայտն.։)
Պատկերք, եւ դրօշեալք, եւ միանգամայն կուռք. (որոց գրական նկարչութիւն եւ ստեղծական՝ վնասակար արարիչք են. Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Որ դնէ զորոգայթ, կամ լարէ զթակարդ. չարարուեստ. խաբեբայ. պատիր.
Արար աբրամ ուրախութիւն մեծ։ Առնէր ուրախութիւն ամենայն ծառայից իւրոց։ Էր անդ յանհոգութեան եւ յուրախութեան ինքն եւ ամենայն զօրք իւր։ Արար ուրախութիւն կոչնոցն։ Առնել ուրախութիւն կոչնոց ընկերացն.եւ այլն։
Ոչ էր ժամանակ պատուողականն շքոց եւ պատուոց. անարգութեան էին պէտք։ Լռեաց զբնութիւն, շտեմարանեաց զպատուողոկանն, եւ քարոզեաց մեզ զչարարանսն. (Աթ. համբ. յորմէ եւ Վահր.։)
Կենարարն զմշտնջենաւոր կենդանութիւն նշնակէ, եւ երանեալն՝ զամենայն բարեաց պարառութիւն, որ յատուկ է Աստուծոյ. (Խոսր.։)
λιπαρός, -ότερος pinguis, -ior. Կարի պարարտ.
Ի պարարտագոյն եւ ի քաջապտուղ ի քրիստոս հաւատացս հովտի. (Նիւս. ի թէոդոր.։)
Յաղագս առ պարարտագոյն կերակուրսն ընթանալ զեւսի. (Նոննոս.։)
ՊԱՐԱՐՏԱԳՈՅՆ, ՊԱՐԱՐՏԱԳՈՅՆՍ. մ. πλατυτέρως, -ρον latius, explnatius. Իբրու լիագոյն ճոխագոյն. կամ ըստ յն. լայնագոյն.
Լայնագոյնս եւ պարարտագոյնս ասացից ձեզ։ Լայնագոյն եւս՝ եւ պարարտագոյն պատմել վասն հոգւոյն սրբոյ. (Կոչ. ՟Դ. ՟Ծ՟Դ։)
Զայր չոյտ եւ զշողոմարար եւ սուտակասպաս։ Առեալ զհրապուրական թուղթս սուտակաս պասաց ոմանց. (Խոր. ՟Բ. 57։ ՟Գ. 60։)
Արար նշան սպառնութեան զայն ջուրց զհեղեղին. (Եւս. պտմ. ՟Է. 20։)
νεωτεροποιός novitatis studiosus. Իբրեւ ստամբակ. խեռ. չարարուեստ.
ἰερουργῶν, ἰερουργός consecrans, sacrificans. Նուիրագործօղ. նուիրակատար. սրբազնակատար. սրբարար.
Սրբարար. սրբիչ.
Տարապարտուց արկին խունկս։ Գրաւեցեր զեղբարս քո տարապարտուց։ Սպանանել զդաւիթ տարապարտուց։ Զօրս եւս գումարեցի տարապարտուց ի վերայ նոցա ջնջել զնոսա։ Զի՞ մոլորեալ ես տարապարտուց։ Ոչ տարապարտուց արարի զամենայնն՝ զոր ինչ արարի ընդ նոսա։ Որ բարկանայ եղբօր իւրում տարապարտուց.եւ այլն։
cf. ՏԵՍԱԿԱՐԱՐ։
Արարիչն տեսողութիւն. եւ լսողութիւն շնորհաց մեզ։ Որ ունի ազատ զհայեցուածս տեսողութեան։ Երկար տեսողութիւն, անաչառատես ակն. (Սահմ. ՟Ա։ Լմբ. սղ.։ Նար. ՟Գ։)
Արարածք ամենայն լուսով փայլագունեալք ճառագայթանան. (Թէոդոր. կուս.։)
Զյառաջագահ ախոյեանսն փայլակնահար արարեալ դիթաւալ կացուցին. (Արծր. ՟Գ. 15։)
Նշանաւ խաչիւ եւ սուրբ աւետարանաւն ի քառակոյս կողմանէ տեառնադրեն զամենայն արարածս. (Եպիփ. ծն.։)
Զգրիգոր հովիւ կացուցանել մեզ. զի նորոգեսցէ զմեզ օրէնսուսոյց խորհրդով արարչին մերոյ աստուծոյ. (Ագաթ.։)
Նա է ակնկալութիւն հեթանոսաց։ Մինչդեռ ի ներքս է, սակաւ ինչ է ակնկալութիւն։ Յամենայն ակնկալութենէ ժողովրդեան հրէից։ Ակնկալութիւն արարածոց յայտնութեան Որդւոյն Աստուծոյ սպասէ։ Ըստ ակնկալութեան եւ յուսոյն իմոյ. եւ այլն։
Աստուած յաւէտ՝ անբամբասաբար յամենայն արարածոցս երկրպագեալ. (Կիւրղ. գանձ.։)
Անտեսութիւն ինչ եւ աներեւութիւն արարեալ առ ելլենացիսն, իբր թէ տեսանելի ինչ ոչ լինել. (Նոննոս.։)
Մի՛ առնէք զանզգամութիւնդ զայդ։ Ըստ ամենայն անզգամութեան՝ զոր արարին ի մէջ Իսրայէլի։ Թողէ՛ք զանզգամութիւն, եւ կեցջիք։ Ոչ ետ անզգամութիւն Աստուծոյ։ Գուցէ խօսիցիս ընդ Յակոբայ անզգամութեամբ։ Մի՛ տար պատասխանի անզգամին ըստ նորա անզգամութեանն։ Վասն անզգամութեան շրթանց՝ յօտար լեզուս խօսեսցին։ Մի՛ ի խմորն չարութեան եւ անզգամութեան։ Չարակնութիւն անզգամութեան շլացուցանէ զբարիս. եւ այլն։
Անհետազօտելի իմաստութիւն Արարչին, կամ փառք, կամ դատաստանք Աստուծոյ. (Բրս. հայեաց.։ ՃՃ.։ Լմբ. առակ.։)
Փառաւորեա՛ զնա ընդ անհետազօտելի արարածոց նորա. (Մաշկ.։)
Անձնապահապետ արարից զքեզ. (՟Ա. Թագ. ՟Ի՟Ը. 1։)
Նոյն երանութիւն անճառապարգեւ (կամ արժանապարգեւ) ձայնիւ Արարչին աւետագրեցաւ. (Նար. առաք.։)
Աննախանձաբար հաղորդ առնել, կամ հաղորդեցուցանել, մատակարարել, ցուցանել, վայելել. (Դիոն. երկն. եւ Դիոն. եկեղ.։ Յհ. իմ. եկեղ.։ Վրդն. երգ.։ Սկեւռ. աղ.։)
Արարին տօն աշխարհաժողով. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Աշխարհաքարոզ զնորա ուղղութիւնսն աւետարանաւն արար. (Խոսր.։)
Աստուածաշունչ գիրք այսպիսի անուշահոտ եւ կենդանարար եւ աստուածաբուղխ աղբերօք լի են. (Վրք. հց. ՟Ա։)
Այսպէս եւ յաստուածահարսն զկարգ դասու արարիչն պահէ, զանկարգութիւն արտաքս յաստուածային սահմանացն ի բաց հալածէ. (Փիլ. լին. ՟Բ 33։)
Պատմօղ զարարչէն կամ զարարչութենէ.
Նման Մովեսի արարչապատում. (Վրդն. սղ.։)
(Արար) զհիւսիս անօսրահող, եւ բարձրալերինս. (Համամ առակ.)
Հանճարով քան զկարծեօք բաւականագոյնս վճարեսցեն զընձեռեալ նոցա գործոցն մատակարարութիւնս. (Սարկ. քհ.։)
Բնախօսութեամբ քննութիւն յաղագս զօրութեան աղօթից։ Նախաշավիղ բանիս բնախօսութիւն։ Բնախօսութիւն արարեալ ի թուղթն հռովմայեցւոց՝ այսպէս եցոյց զընթացս բնութեանս. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Հանդէս գերեզմանական արար (դարեհի) գերեզման դիւցազնական. (Պտմ. աղեքս.։)
Եւ ոչ արար պատասխանի նմա տէր երազովք, եւ գուշակութեամբք (յն. յայտնութեամբք), եւ մարգարէիւք. (՟Ա. Թագ. ՟Ի՟Ը. 6։)
Իբր Յայտարարութիւն. նշանակ.
Իբր Ազդարարութիւն գաղտնի. զեկուցումն մատնելոյ սակս. խապէր.
Դժուարարթուն քուն. (Գէ. ես. ՟Ծ՟Զ։ ռմկ. խորունկ քուն։)
Միութիւն աստուծոյ, կամ աստուածութեան. եւ Անհամեմատն գոլ արարչի ընդ արարծս.
Զոր մեք որպէս պիտանի եւ դիւրընկալ զուգահաւաքեալ՝ յայտնի բազմաց արարաք. (ՃՃ.։)
Յորժամ մեռանէր Թէոդոս, արար զԱրսէն թագաւորահայր, յանձնեաց ի նա զերկուս որդիս իւր. (Հ=Յ. մայ. ՟Ը.։)
Հալլենաց փիլիսոփայիցն կարծիք ... ինքնեղութեան արարածոցս եւ յաւիտենականութեան. (Լմբ. ժղ.։)
Պատկեր արարչին՝ գեղեցկագոյն եւ կատարելագոյն եղեւ մի երկին. (Պղատ. տիմ.։)
Պարարտ ծերութեամբ, ոչ ունելով կարկամութիւնս ի դէմսն. (Պիտ.։)
Աստուած ած զնա ի զարդ եւ ի կերպարանս. իսկ եթէ էր ինչ անձնաւոր եւ կերպարանաւոր, աւելորդ էր ասել արարիչ զաստուած. (Եզնիկ.։)
Տայր նոցա եւ ի կենդանարար հաղորդութենէն։ Տացէ նմա զհաղորդութիւն մարմնոյ եւ արեանն քրիստոսի. (Ճ. ՟Բ.։ Շ. ընդհ.։)
Ամենայն ուրեք զհաւաստութիւն կամի ապհել. զի ասելով համառօտ՝ յայտ արար, թէ ի ձեռն երկայն յարմարաբանութեան ոչ առնեմ անհաւաստութիւն. (Անյաղթ պորփ.։)
Հրապարակատես զայն (գործ) արարեալ։ Հրապարակատես առնել զուրախութիւն սրտին, կամ զմարմինն յայտնութեամբ, կամ զծածուկ առաքինութիւնս. (Յհ. կթ.։ Նչ. եզեկ.։ Ածաբ. կիպր.։ Նար. երգ.։)
Հրեշտակագնաց անդր առնել։ Հրեշտակագնաց արարեալ խօսէր։ Յուդա մակաբէ առ հռովմայեցիս հրեշտակագնաց լեալ խօսէր։ Յովհաննէս հրեշտակագնաց առ հռովմայեցիս լեալ՝ դաշինս հաստատէր. (Եւս. քր. ՟Ա. եւ ՟Բ։)
Արարածք ամենայն լուսով փայլագունեալք ճառագայթանան. (Թէոդոր. կուս.։)
Մարգարէքն եւ զարարածս մեծացուցանեն, եւ հերձուածօղքն զարարիչն փոքրկացուցանեն։ Պօղոս մեծացուցանէ զկենարարն։ Մեծացուցանէ ոչ զբնութիւն փառաւորելոյն, այլ զօրհնութեանցն զբանսն։ Մեծացուցից զնա գովութեամբ (ասէ դաւիթ). (Սեբեր. ՟Դ։)
Մերակերպ բնութեանս ընդ արարչութեան միաւորութիւն. (Մամբր.)
Յայտ արարեալ զմիակամութիւնն իւր ընդ հօր։ Այսպիսի ձայնք ոչինչ նուազ զմիակամութիւնն ցուցանեն։ Որովն ասել՝ կրտսերութիւն ինչ ոչ ցուցանէ, այլ գործակցութիւն է, եւ միակամութիւն։ Համաբարւոյ միակամութեանն ցուցակ առ ի զնոյն բարի ներգործել. (Ագաթ.։ Ածաբ. պենտեկ.։ Սարգ. յկ. ՟Ե։ Նար. ՟Խ՟Դ։)
Նախախնամական սէր արարչին, կամ ողորմութիւն, տեսչութիւն, բարիք, մարդասիրութիւն, զօրութիւն, հաճոյք. (Յճխ. ՟Բ։ Նար. երգ.։ Ճ. ՟Ա.։ Սարկ. քհ.։ Դիոն.։ Պիտ.։)
Ի նմին իրաց ոմն բազում եւ ոմն սակաւ շահեցոյց. յն. շահ կամ զարգացումն արար. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 25։)
στρεβλός τοῖς χεῖλεσιν perversus labiis κόλαξ assentator . իբր Շեղեալ շրթամբք, կամ շաղաւ (որպէս ռմկ. շէլլաֆ ) ի շուրթն. յն դիւրաշրջիկ շրթամբք. եւ Փաղաքուշ, որպէս Շաղակրատ. շաղփաղփ աղճատաբան. շատախօս. շողոմարար. քծնօղ. Հին բռ. թեթեւամիտ, կամ ցոփտխօս.
Հայեա՛ ի յանզերծ վտանգիցս շրջադրութիւն։ Որ յայսքանեացս շրջադրութիւն զանակնկալն գիւտ նշանակեցեր։ Սանձարկու լեզուի, շրջադրութիւն շնչոյ, կացուցիչ հագագի։ Իբր զընդարձակ ծոց արարածոց, եւ երկրի՝ արեգականն շրջադրութեան. (Նար. ՟Խ. ՟Կ՟Գ. ՟Զ. եւ Նար. խչ.։)
Կարի սնուցիչ. քաջ սննդարար.
Աղեքսանդր մակեդոնացին տիեզերակալեաց։ Կայսր տիրեաց աշխարհի տիեզերակալեաց։ Աղեքսանդր փիլիպպեայ տիեզերակալեալ։ Աղեքսանդր թագաւորեալ ամս ՟Ժ՟Բ. համօրէն տիեզերակալեաց ամս է։ Որպէս արարին հռոմայեցիք եւ տիեզերակալեցին. (ՃՃ.։ Յհ. կթ. Երծր. ՟Ա. 7։ Լմբ. առակ.։)
ՏՆԱՇԻՆՈՒԹԻՒՆ. οἱκουρία cura et administratio domus. Տնարարութիւն. բարեկարգութիւն տան.
Որ արարեր զիս ի քո պատկեր պանծալի՝ ի ձեռն վեհիդ տպաւորութեան զտհկարս օժանդակելով։ Ի հնումն զայսր տպաւորութիւն օրինակաւ նկարագրեր։ Անտեսաբար տպաւորութեամբ բերին. (Նար.։)
Զյայտարարութիւն մերոյ ազգաբանութեանս։ Ըստ ազգաբանութեանն սեմայ։ Որդի դստեր համածին եղբօր նորա ըստ հաւաստի ազգաբանութեան. (Խոր. ՟Ա. 1։ Յհ. կթ.։ Նար. խչ.։)
Որ զանց արարեր զմերով անարժանութեամբս։ Մի՛ հայիր յանարժանութիւնս մեր. (Պտրգ.։)
Որ արժանի արարեր զանարժանութիւնս իմ քոյոյ պարգեւիդ. (Ագաթ.։)
Աղօ՛թս արարէք ի վերայ անարժանութեանս իմոյ. (Եղիշ. ՟Ը։)
Հողմունս զնոսա անուանելն՝ զսրբութիւն նոցա ցուցանէ, եւ յամենայն գրեթէ անժամանակապէս զթափանցիկն արարողութիւն. (Դիոն. երկն.։)
Գողութիւն, նենգութիւն, ապականութիւն, անհաւատութիւն։ Ոչ արար անդ զօրութիւնս բազումս վասն անհաւատութեան նոցա։ Հաւատամ Տէր, օգնեա՛ անհաւատութեանս իմում։ Միթէ անհաւատութիւն նոցա զԱստուծոյ հաւա՞տսն խափանէր։ Յաւետեացն Աստուծոյ ոչ երկմտեաց անհաւատութեամբ։ Անհաւատութեամբն փշրեցան, եւ դու հաւատովք հաստատեցար. եւ այլն։
Զոր կամի՝ առնէ անձնիշխանաբար յարարածս իւր. (Շ. թղթ.։)
Կեցուցիչ աշխարհի. փրկարար. կենարար. աշխարքս ապրեցնօղ, փրկօղ, խալըսօղ.
Նախադատական ապացուցութիւն. իբր յայտարարութիւն նախանկար օրինակաւ. (Թէոդոր. խչ.։)
θεοτελής perfectae deitatis Յայտարար գոլոյ Ատուած կատարեալ.
Աստուածաշնորհ նախարարք. (Եղիշ. ՟Ը։)
Արժանընկալ գլուխք (կանոնաց)։ Խնդրուածս հաշտարարս, եւ գոհութիւնս արժանաընկալս. (Յհ. կթ.։)
Մի գիտեմք աստուած արարիչ երկնի եւ երկրի, ո՛չ անբան, այլ՝ ամենասուրբ եւ արուեստաւորիչ իւրով բանիւն, որով արար եւ ունի զարարածս. (Ղեւոնդ.։)
Ի հնգէ սկիզբն արարեալ բազմապատկաբար, աւարտեցաւ բոլորաբար ի նոյն հինգ. որպէս, հնգիցս հինգ՝ քսան եւ հինգ. (Սահմ. ՟Ժ՟Է։)
Բանսարկութեամբ զնախարարսն էարկ ընդ միմեանս. (Եղիշ. ՟Բ։)
Ամենասուրբ երրորդութեանն բարերարութիւնքն դարմանօք իւրովք էր եւ առ արարածս իւր, եւ է. (Յճխ. ՟Զ։)
Որ զանչափ քո զբարերարութիւնդ շնորհեցեր քո արարածոց. (Շար.։)
Արքայից արքայ առ ձեզ կարի բարերարութիւն արար. (Փարպ.։)
Ի պատկեր իւրոյ բարերարութեանն արար զնա. (Իմ. ՟Բ. 23։)
Լուսաբորբոք եւ անշէջ լապտերք՝ այսր աւուր բարերարութեան արարչին ստեղծուածք եւ պարգեւք. (Նար. առաք.։)
Լոյսն փառաց հօր ... մերովս արարչապետութեամբ տեսակ, զմերս բացերեսաւորեալ՝ անխառն յամենից. (Յիշատ. ոսկ. յհ.։)
δυναστεία որ եւ ՀԱՐՍՏՈՒԹԻՒՆ. τυραννίς, βία dominatus, imperium, tyrannis, vis, violentia Բռնակալութիւն. եւ բռնութիւն (արարեալ, կամ կրեալ).
Ոչ ունկան գոյականութիւն, եւ արագապէս մտառեալ լսէ։ Այս ճարպ պարարտութեան՝ երկրի թանձրութեան՝ հողանիւթ գոյականութեան. (Նար. ՟Հ՟Է. ՟Ղ՟Ե։)
ουσιαρχία omnis substantiae principium Արարչապետութիւն.
Զգոյարարութիւն ի յէսս ամենայն զաստուածապետականին գոյապետութեան յառաջճանապարհ օրհնել. (Դիոն. ածայ.։)
πράξις, πράγμα, ἕργον ous, operatio, officium, negotium Առնելութիւն գործոյ, եւ գործ առնելի. յանձնառութիւն, եւ աշխատասիրութիւն. պաշտօն. ծառայութիւն. արարք. իրք. գործք.
Կենդանի է ... ամենակալն, որ դառնացոյց զանձն իմ։ Դառնացոյց զիս բաւականն յոյժ։ Դառնացոյց զթագաւորս բազումս, եւ ուրախ արար զյակոբ ի գործս իւր. (Յոբ. ՟Հ՟Է. 2։ Հռութ. ՟Ա. 20։ ՟Ա. Մակ. ՟Գ. 7։)
ἑπιβουλή, ἑνέδρα, σύνδεσμος insidiae, conjuratio Դաւ. դաւելն. նենգութիւն. չարարուեստ խաբէութիւն. դարան. ... եւ Համախոհութիւն.
Եթէ թշնամի դէպ լիցի գոլ, զդժուարահաճելի զոգւոցն զախտ յառաջագոյն զեկուցանէ (աչք)։ Դժուարահաճոյ այնոցիկ՝ որ զյապահով հանդարտութիւնն սիրեցին, դրակցութիւնքն։ Վասն որոյ եւ ծառայքն նմա դժուարահաճոյք եւ խռովարարք էին. (Փիլ.։)
Եդ երիցացոյց, արար զնա անդրանիկ արարածոց. (Եփր. կողոս.։)
Որ զուարթացուցանէ. զուարթարար.
cf. ԶՈՒԱՐՃԱԿԻՑ;
Դու ո՞ւմ եղեր տօնակից եւ զուարճահաղորդ, մինչ ամենայն արարածք ի խոր տխրութեան են։ (Սանահն.)
Յուշ նմա արարեալ զերախտիս թագակապութեանն։ Իբր զնա գոլ պատճառք իւրում զրկութեանն, եւ Սմպատայ թագկապութեանն. (Յհ. կթ.։)
Առեալ նմանութիւն վասն ժուժկալութեան արարածոցս. (Ագաթ.) այս ինքն զի կարասցեն հանդուրժել հայել ի նա։
Ոմանքի հեթանոսաց եդին բնութեամբ գոլ զամենայն եւ առանց արարչի կամ ինքնամատուցիկ, որպէս ասացին. (Սարկ. հանգ.։)
Զոր ինչ նոքայն արարին ինքնուսմնապէս. (Փիլ. տեսական.։)
μαγειρική τέχνη coquinaris ars. Արհեստ. եւ գործ խահարարաց. հանդերձանք կերակրոց. խահք. համադամք.
Առ որս չիք տեսանել խահարարութիւն, կամ մարմնական ճաշակումն. (Լմբ. պտրգ.։)
Լնուլ ի նա զամենայն պէտս հացի եւ գինւոյ եւ ձիթոյ՝ մեծի խահարարութեան. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Ի բազմապատիկ խահարարութիւնս անյագ մնայ տակաւին. (Շ. ՟ա. յհ. ՟Ի՟Զ։)
Համեղասցի ի ճաշակելիս մտաց մերոց խահարարութիւնք խորտըացն այնոցիկ. (Խոսր.։)
Մովսէս միայն խաչատեսակաբար (կայր, կամ արար) ընդդէմ հակառակորդացն. (Գեննանդ.։)
Խարազանահալած զանբանսն եւ զվարճառօղսն ի հօրդ տանէն լսեմ արարեալ. (Սկեւռ. աղ.։)
Զտնկումն գրախտին ոչ ի կարգագրութիւն աւուրցն յայտ արար, այլ յետոյ իմն պատմեաց. (Մխ. այրիվ.։)
Կուսին (հռիփսեմեայ) արեամբն էր կենդանակերպելոց (տրդատ) ի պատկերն երանութեանց։ Ի նկարագիր էական լուսոյն կենդանակերպեալ՝ վերացաւ որպէս փայլակն։ Կենդանակերպեալ ի պատկեր արարչին. (Խոր. հռիփս.։)
ζωοποιών vivificans. Որ կենդանացուցանէ. կենդանարար. կենսատու.
Առաւել կամ յոյժ սննդարար.
Ընդունէր զբարեպաշտութիւնս արարչապէս՝ ընդ հօր համապատուաբար։ Ընդ հօպ փառաւորեալ համապատուաբար. (Մամբր.։ Նար. ՟Լ՟Գ։)
Ծառայքն խռովարարք էին, համեստացուցիչ եւ զգաստացուցիչ զոչ ոք ունելով. (Փիլ. իմաստն.։)
Երկրորդ տողին սկիզբն առնելով, ի կրկնակէն արար հանդերձութիւն. (Հին քեր.։)
Եւ այլազգ յարարածս.
Զամենայն հեռակցութեամբ զանց արարեալ, եւ յամենայն անարգելաբար մտեալ. (Դիոն. ածայ.։)
Հրապարակագոյժ արարեալ յանդիմանէ. (Ճ. ՟Բ.։)
Սուսեր յաղագս խահարարաց կամ փայտահարաց, կամ ի մորթս ձողաձեւութեան. (Մագ. ՟Ե։)
Իբրեւ մատակարար. տնտեսաբար.
Բազումուսմնութիւն վարժեալ եւ վարեալ մատակարարաբար իբր ի տիկնոջէ յառաքինութենէն՝ ոչ լինի ամուլ. (Փիլ. լին. ՟Գ. 32։)
Խաղաղութիւն արար յիսուս իւրով միջնորդութեամբն. (Իգն.։)
cf. ՅԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆ.
ՅԱՆՁՆԱՐԱՐԱԿԱՆ (թուղթ կամ գիր). συστατικός commendatitius. Գիր ընծայութեան, կամ բարի վկայութեան. վկայական.
Ոչ է պարտ յօտարաց՝ առանց յանձնարարական թղթոյն ի քահանայութիւն մատուցանել. (Կանոն.։)
Փոխանակ ծննդեան ստեղծին արարեալ, եւ փոխանակ յառաջճանապարհի՝ ստացուած ասացին. (Աթ. ՟Բ։)
Արեգակն եւ լուսին ի սահմանեալ ժամանակս ընթացից՝ ըստ հրամանի արարչին, որ է սիւն եւ նեցուկ յարատեւութեան. (Վանակ. յոբ.։)
Ոչ գոյ յաստուած բնութիւն արարած ի ներքսածական եւ ստացական. (Նանայ.։)
Այսպէս նեղութիւնակիր ամենայն արարածք ընդունայնութեան ծառայեցին. (Ագաթ.։)
Ծանոյց թէ լոյսն արարչական՝ նսեմացոյց զլոյսն եղական. (Շար.։)
Զբազմօք զանց արարաք զրուցատրութեամբք, մանաւանդ որ անհուն շատաբանութեամբք իցեն լի. (Արծր. ՟Ե. 7։)
Միահամուռ իւրովքն ըիդ հիւսիսային կողմանս դիմեաց տարեկան չուարարութեամբ. (Խոր. ՟Բ. 84։ 2)
Տաղտկացեալ ի նմանէ բազմութեան զօրացն՝ արարին լինել նմա պատերազմակուր ի վարբակայ. (Արծր. ՟Ա. 2։)
Զձիթենի ծառն սաղարթազուարթ արարեալ՝ ետուր մեզ. (Մաշտ.։)
Զքաջաբարութիւն՝ պատուեցին՝ (առաքինիք)։ Աստուածոյ հաճոյ եղեւ. քաջաբարութեան երեւելի յանդիմանութիւն։ Վասն արդարութեան եւ այլ եւս քաջաբարութեան։ Զառն զքաջաբարութիւնն եւ զբարեպաշտութիւն Աստուած արժանի արար ցուցանել։ Քան զքաջաբարութիւն ոչ ինչ է ընտանեգոյն այնոցիկ, որ զրբարի խորհուրդսն առաջի արկեալ է. (Փիլ.։)
Ցուցեալ ամենայն երկրաւորաց զքաջալերութիւն ամենայն մեռելոց յարութեան ... Մխիթարութիւն՝ քաջալերութիւն առ արարածս մատուցանէ. (Ագաթ.։)
πανδαισία. convivium opiparum ac lautum, mensa sumtuosa Խահարարութիւն ամենայն խորտկաց. խրախունք կոչնոց. սեղան մեծածախ.
Ոչ յանձնահաճութենէ կամաց արարաք զայդ, այլ ի հրամանէ սիրելի զաւակի քոյ. (ՃՃ.։)
Սատանայ զպիտանի եւ զչափաւոր զբաղանքս՝ իւր խորհդակցութեամբն անչափացոյց, եւ չար արար. (Լմբ. ժղ.։)
Զաստուածահրամանսն եզակի առ նոսա արարեալ։ Ոմանք աստուածահրամանացն արժանի արարեալ. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Արարչակիցն գոլ էապէս.
Ի լեզու սորա խօսբանն Աստուած զեղանակ իւր արարչակցութեան ն ընդ հօր. (Լմբ. առակ.։)
Արարչակցութեամբն հոգւոյն Սրբոյ արար զարարածս ամենայն. (Խոսր.։)
Բարեցարդութիւն քաղաքաց, եւ այլն ... յարմատոյ արարչակցութեանս զեղեալ յորդեսցեն. (Պիտ.։)
Սկիզբն արարից բարձրացուցանել զքեզ առաջի ամենայն որդւոցն Իսրայէլի։ Բարձրացուցի զքեզ ի միջոյ ժողովրդեանդ։ Բարձրացուցի զքեզ յերկրէ։ Որդիս ծնայ եւ բարձրացուցի, եւ նոքա զիս անարգեցին։ Արդարութիւն զազգ բարձրացուցանէ. նուազեցուցանեն զազգս մեղք։ Զորս կամէր ինքն՝ բարձրացուցանէր, եւ զորս կամէր ինքն՝ խոնարհեցուցանէր։ Տէր խոնարհեցուցանէ, եւ բարձրացուցանէ։ Որ բարձրացուցանէ զանձն, խոնարհեսցի. եւ այլն։
Պղծեցեր զերկիրն ... մեղաց ոչ երբէք պղծի երկիր, քանզի արարածս պիղծ ոչ լինի. այլ՝ բարձրացուցանելով զիրսն ասէ. (Մխ. երեմ.։)
τὸ μυριόλεκτον decem millies dictio, inculcatio Բիւրիցս բարբառումն. շատախօսութիւն. ստէպ յուշարարութիւն.
Եթէ ճշմարտտութեամբ եւ բովանդակութեամբ (յն. կատարելութեամբ) արարէք. (Դտ. ՟Թ. 16. 29։)
Նոյն առաջին՝ եւ նոյն առ յապայ, անպակաս բովանդակութեամբ թագաւորեալ։ Յառաւելութենէ կենդանարարիդ անպակաս բովանդակութեան. (Նար. ՟Հ՟Ե. ՟Ղ՟Գ։)
Իհրաշափառ մաքրութեան ծայրագոյն սահմանն հպի, որ ի գեղեցկոտութիւնս ժամանեալ՝ զարարչին մեծութիւն այնու փառաւորեսցէ. (Կլիմաք.։)
ὀμοσυνωνυμία nomen existentis, vel existentiae Իբր Էական անուն՝ յայտարար գոյութեան աստուծոյ.
Արարուած. կազմութիւն. գործ արուեստի.
Աստուծոյ զօրութիւնն մատակարարէ եւ երասանակակոծէ զհոծութիւն եւ զխտութիւն օդոյն. (Փիլ. լին. ՟Բ. 60։)
Զգուշականագոյն արարեալ՝ յերկրի զգանձն թաքոյց. (Սոկր. ՟Ա. 12։)
Որ բաւական է ի գիտութիւն իւրոյ անարար էութեան ժամանեցուցանել. (Եզնիկ.։)
Զի մի՛ պատուօք ինքնակացութեան տգիտաց կարծին, որոց արարածն ի մովսիսէ ոչ ճառեցաւ. (Եզնիկ.։)
(լաւ եւս՝ Իշխանագործ) որ եւ ԻՇԽԱՆԱՐԱՐ. ἑξουσιοποιός potentificus. Որ իշխանական գործէ. իշխան եւ զօր կացուցանէ.
Իրաւունս առնել. արդարացուցանելն. դատաւորութիւն. եւ Դատաւոր իրաւարար.
Սոյնպէս եւ յակոբ ծառայ իմ՝ իրաւարարութիւն հեթանոսաց. (Արշ.։)
Առակ խայտառակութեան յետնոց թողեալ։ Մահու խայտառակութեան դատեսցուք զնա։ Ծածկեցի զխայտառակութիւն քո։ Տեսիցեն զամենայն խայտառակութիւնս քո. Տեսցեն զամենայն խայտառակութիւնս քո։ Խայտառակութիւ արար յիսրայէլի՝ մտանելով առ դուստրն յակոբայ։ Արուք ընդ արուծ զխայտառակութիւն գործէին. եւ այլն։
πανουργία, κακουργία, ῤαδιουργία , κυβεία, ἑπιβουλή, πονηρία calliditas, malignitas, insidiae, malitia. Խրամանկելն. գործ խորամանկաց. անարժան խորագիտութիւն. չարահնարարուեստ. նենգ, խաբեութիւն. կեղծաւորութիւն. դաւաճանութիւն. դարանակալութիւն. չարութիւն. սատանութիւն.
Արարին նոքա խորամանկութեամբ։ Ի խորամանգութենէ չարեաց իւրեանց։ Ի բա՛ց արա զանձն իմ ի խորամանկութենէ նոցա։ Գիտաց յիսուս զխորամանգութիւնն նոցա։ Նայեցեալ ընդ խորամանկութիւն նոցաասէ։ Լի ամենայն նենգութեամբ եւ խորամանգութեամբ։ Զի մի՛ նենգեսցուք զբանն աստուծոյ։ Որպէս օձն խաբեաց զեւայ խորամանգութեամբ իւրով.եւ այլն։
ԽՈՐՀՐԴԱԾՈՒԹԻՒՆ. μυσταγωγία mystica actio, sacra, mysterium, arcanum. Սրբազան եւ աստուածային խորհուրդ, բան գաղտնեաց հաւատոյ. եւ Կատարումն ամենայնսուրբ խորհրդոց. պատարագ. պաշտօն. նուէր. եւ Արարողութիւն.
Որպէս եւ վասն հեթանոսական արարողութեանց ասի.
Խռովութենապարտ արարէք (այսինքն ամբաստանեցիք որպէս խռովարար), եւ ոչ մի ինչ բան վնասու ի վերայ կարացէք դնել. (Եղիշ. չրչր.։)
Կերակրելն. սննդարարութիւն. դարմանատրութիւն. մանաւանդ՝ Մատակարարութիւն. տնտեսութիւն, cf. ԿԵՐԱԿՐՉՈՒԹԻՒՆ.
Միասնականութիւն արարչական տէրութեան.
Մեկին զօրութիւն համարարչութեան. (Գանձ.։)
Ոչ արար ուղղութիւն հաւատարմութեամբ. (՟Դ. Թագ. ՟Ժ՟Զ. 2։)
χειροποίησις manuum labor, vel actio, et creatio. Ձեռագործելն. գործ աշխատութեան կամ ծառայական. ձեռագործ. եւ Արարչագործութիւն.
Զիւրոյ ձեռագործութեան զվաստակսն։ Զարուեստ ձեռագործութեանն անփոյթ արարեալք. (Ճ. ՟Ա.։ Ագաթ.։ Նանայ.։)
Ձեռներիցութեամբ իմն փոփոխումն արարեալ։ Ըստ իւրումն ձեռներիցութեան. (Յհ. կթ.։)
Գործ ճահաւոր. վայելչական ներգործութիւն. գեղեցիկ արարք.
Այսօր ճառագայթազգեաց, կամ ճառագայթազգեստ երեւին ամենայն արարածք. (Ժմ. յն.։ Ճշ.։)
Որովհետեւ առ համազգիս մարդատեցութիւն վարեցէք, եւ ո՛չ առ իս բարեգործութիւն արարէք. (Զքր. կթ.։)
Զամենայն արարածս հրաւիրեն մեծաձայնութեամբ յերկրպագութիւն. (Կամրջ.։)
Ոչ իւրովի յիշեաց, այլ կարօտացաւ միւսանգամ վարդապետին յուշարարութեանն։ Բնութիւն որդւոց մարդկան մոռացօղ է բարեաց. վասն այսորիկ կարօտ է բազում յուշարարութեան. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 32։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 17։)
Որպէս արար զնոսին զնախայիշատակեալսն. (Լմբ. առակ. եւ Լմբ. ժղ.։)
Բան կարգեալ ի նշանակ իրաց ինչ. յայտարարութիւն.
Արիոսի գտանիս չարապաշտութեանն զուգաձայն։ Եւ սորա (բէլայ) խաւար չարապաշտութեանն զբոլոր տիեզերս ընդ իւրեւ կալեալ կուրացոյց։ Ուղղաձիգ արարեալ ջաղխեսցուք զվեհագոյն եւ զգերակացեալն ի նոսա չարապաշտութեանն ագամ (զգլուխ չար աղանդոյն). (Յհ. իմ. երեւ. եւ Յհ. իմ. պաւլ.։)
Չարարուեստ օրինակաւ. պատիր հնարիւք. մոլար մտօք.
Որք չարարուեստաբարն ախորժեն իմանալ զաստուածային զգիրս. (Աթ. ՟Ա։)
Որպէս Մատուցող պատարագի. որ եւ ՊԱՏԱՐԱԳԻՉ ասի. այսինքն քահանայ. զոհարար.
Պատարագամատոյց աստուծով, զոր արարեալ է սրբոյ հօրն մերոյ Յովհաննու Ոսկեբերանի. (որպէս եւ Բարսղի, եւ Աթանասի) (Պտրգ. ոսկ. եւ այլն։)
Սկզբնականագոյն՝ կենդանական մատակարարութեանն զօրութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Զմերկսն տեսէք եւ զգեցուցէք, եւ օտարատեսութիւն արարէք. (Մանդ. ՟Զ։)
Փոփոխելով զկարգն՝ անհետեւողութիւն արար վարդապետութեանն. (Անյաղթ պորփ.։)
Արուեստականք արարածք հեշտացուցանեն եւ զուարճացուցանեն զտեսաւորութիւնն. (Փիլ. այլաբ.։)
Որ երեւելի լուսով քո զուարճացուցեր զամենայն արարածս քո. (Ժմ.։)
Հանդերձեաց զօրեղ ցութեամբ զարարածոց իւրոց փրկութիւն։ Ամենակալ ինքնիշխանութիւն բոլոր էականութեան. (Նար. ՟Լ՟Դ. ՟Ծ՟Է։)
Բան յաղագս լինելութեան, այսինքն արարչագործութեան, կամ ստեղծման, ծննդոց, սերնդոց. ազգաբանութիւն. իբր յն. γενεαλογία generis recensio.
Միայն ծննդագործութեամբ սպասաւորեն արարչադիր հրամանին. (Գր. հր.։)
τελεταρχικός . Որ ինչ անկ է կատարողապետին աստուծոյ. աստուածային. սրբարար.
Որդին աստուծոյ մեռաւ, զի զմեռելութիւն արարածոց կենդանացուսցէ. (Ագաթ.։)
Մշտնջենաւորաբար ունին, զոր ի լինելութեանն ընկալան յարարչէն. (Շ. ատեն.։)
Շնորհիւն Աստուծոյ յայտնաբանութիւն արարեալ եկեղեցական կարգաւորութեանց. (Խոսր. պտրգ.։)
Ուտելեաց եւ ըմպելեաց պարապեալ ... վասն առաւել պղերգութեանն, եւ սաստիկ որկորամոլութեանն։ Անյագ յորկորամոլութիւնս։ Զանյագ որկորամոլութեան զեխութիւն։ Ի մարմնապարար որկորամոլութեանն. (Խոր. ՟Բ. 21։ Պիտ.։ Արշ.։)
Յաւուր արարչութեանն լուսինն չորեքտասանօրեայ էր։ Լուսին չորեքտասանօրեայ լիութեամբ լուսոյն կատարեալ. (Շիր. զատիկ.։)
Ամենայն արարածք անզգայք՝ քրձազգածք եղեալ եւ պատմուճանապատառք՝ զերեր հարեալ տատանին. (Սանահն.։)
πιαίνω pinguefacio. Տալ պարարտանալ, պարարել. գիրացուցանել. պարարտացնել. գիրցնել.
Անձրեւ հանդարտագոյն հեղեալ եւ ։ ի խորսն մտեալ՝ պարարտացուցանէ զանդաստանն. (Ածաբ. կարկտ.։)
Կենդանի ջրովն զբաղում ազգս հեթանոսաց պարարտացոյց. (Մեկն. ղկ.։ 1)
Անմերձաւորութիւնն եւ հեռաւորութիւնն՝ առանց մատակարարելոյ եւ վարելոյ թողաւ. (Փիլ. լին.։)
ὐπόστασις. hypostasis, personalitas. Ենթակայութիւն առնչական, որ եւ Անձնաւորութիւն. եւ Ծանօթութիւն յայտարար յատկութեան իւրաքանչիւր անձին. ինքնութիւն. իսկութիւն.
θεουργικός deificus Որ կարօղ է աստուածագոծել. աստուածացուցիչ. սրբարար. եւ Սրբազան.
(Աթոռ յայտ առնեն) զաստուածակրութիւն, եւ կամարարութիւն յաստուածայինսն ընդունելութիւնս վերաթռուցեալս. (Դիոն. երկն.։)
Հաւատովք որդիս ըստ շնորհաց աստուածացոյց ... որ եւ զիս աստուածացուսցէ. ըստ այսմ օրինակի սուրբքն Աստուած, այլ ոչ ըստ անզուգական արարչութեան. (Եղիշ. մկրտ.։)
ԱՍՏՈՒԱԾԱՑՈՒՑԱՆԵԼ. ἑνθεόω, ἁποθέω reforo in deos, vel inter deos Հեթանոսաբար՝ է Դասել զոք կամ զարարածս ընդ չաստուածս, որպէս եւ պաշտել զախտս։
Զերկիր երկինս արար, որ աստուծոյ ճարտարապետութեանն միայն է կարելի. (Խոսր. պտրգ.։)
Զիւր ճշմարիտ արարչական անուն հրամայեաց աստուածախոստ բարեբանել ճշմարտափառութեամբ. (Սհկ. կթ. արմաւ.։)
Անուանեաց զառաջին արարչութիւնն հոգւոյն՝ շունչ կենդանի, այլ վասն մեծախորհրդութեան՝ զի պատուականագոյն երեւեսցի մարդն յարարչութեանն մեծարեաց զնա. իբր զի ստեղծ ձեռօք զմարմինն, եւ բերանաւ զփչումն հոգւոյն. (Եղիշ. հոգ.։)
Տեսակ ասի (յիսուս) յանտեսակսն՝ որպէս յանմարմինսն, որպէս ամենայն տեսակագործութեան արարչագործ, եւ պետ ամենայն տեսակի. (Մաքս. ի դիոն.։)
κοσμοποιία, κοσμουργία. mundi fabricatio Արարչութիւն կամ ստեղծումն աշխրահի (իբր ն. եւ կ). որ եւ Աշխարհարարութիւն.
Զի յարարչէն երեւեսցի արուեստագիտութիւն. (Վեցօր. ՟Բ։)
Զմարմնոյ ծանրութիւն հոգիացուցեալ՝ զարարչականն ճշմարտեն պատկերագործութեանն նմանութիւն. (Երզն. քեր.։)
Որպէս հաւք ի ձուոց վերայ նստեալ՝ ընձեռեն զկենդանաստեղծութիւն հրամանաւ արարչին. (Նար. երգ.։)
Տոհմ իմանալի՛ ի վերայ մեր եւ զհոգեւորականս որպէս ազգականս առ միմեանսունակութիւնս։ Որդին լրումն է ամենայնի՝ միահամուռ ունօղ զմիմեանսունակութիւն արարածոցն։ Տարերցս զմիմեանսունակութիւնս, զորս յօդաւորութիւնս ասէ։ Խառնումն աստանօր իմանալի՛ է զշնչակցութիւնսն, եւ զմիմեանսունակութիւն՝ զյօդաւորութեան պահպանօղն. (Մաքս. ի դիոն.։ (որ են հելլենաբանութիւնք անպէտք։))
Ընդ միարարողն սիրոյ յանդիմանարարութեան. (Մաքս. եկեղ.։)
Իւրով Վարդապետութեան անձրեւաւն պարարէր սնուցանել զշայեկան արդարութիւնս օրհնութիւնս ընկալու. (Բուզ. ՟Դ. 4։)
Ի վերայ հասանել կարիցեմք, եթէ ո՛րչափ յառաջ քան զկենարար աստուածայայտուին՝ Մովսէս եւ մարգարէքն իցեն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
θεοπλασία deiformatio, divina formatio Իբր Մարդեղութիւն բանին Աստուծոյ, որ ստեղծ ինքեան մարմին ի կուսէն, եւ գտաւ որպէս արարած ըստ մարդկութեան.
ԽՈՐԱՄԱՆԿԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆ որ եւ ԽՈՐԱՄԱՆԿՈՒԹԻՒՆ. Չարարուեստութիւն. հնարք խաբէութեան. Բնաւին զայնպիսիսն խորամանկագործութիւնս եւ արուեստս տանջելիս կարծեմ լինել. (Կանոն.։)
Զբարւոք ճանապարհագնացութեանն արարին սկիզբն. (Ոսկ. մտթ.։)
Վասն ընդունայնարուեստութեանց եւ չարարուեստութեանց, որք ոչ ունին պիտանի կատարումն ի կենցաղումս. եւ ընդունայնարհեստութիւն է՝ լարախաղացութիւն, եւ այլն. (Սահմ. ՟Ժ՟Բ։)
Ի ԲԱՑ ԱՐԱՐՈՒՄՆ. Ի բաց առնելն.
Յորմէ չարին ի բացարարումն. (Եփր. աւետար.։)
Իբրեւ թէ բարեխօս էր ի խաղաղութիւն աշխարհն։ Ի փրկութիւն առաքեաց զիս աստուած։ Արար աստուած զմարդն ի պատկեր իւր։ Դառնացաւ ի նոսա մովսէս։ Ե՛րթ ի խաղաղութիւն. եւ այլն։ Յորս երբեմն կարծեցալն է ներգոյական որպէս զգործիական. որպէս տեսցի եւ զկնի։
Ի բաց արա զանձն իմ ի խորամանկութենէ նոցա։ Ի բաց արա յինէն զնախատինս. Ի բաց արար ի բեռանց զթիկունս նորա. եւայն։
չի՛ք ի նոսա (յարարածս) ի բաց ընկեցիկ. (Լծ. կոչ.։)
Երկուց անարարաց ի միասին չէ մարթ լինել. (Եզնիկ.։)
Ժողովեալ իմիասին անենայն նախարարացն. (Խոր. Գ. 68։)
Զոր առնեմն, զոր գործեմքն. զոր արարաքն. որ հովուէն, որ յաջողէն. վասն որոյ խօսէիրն. այս ինքն զայն՝ զոր. այն՝ որ։
Որ զամենայն արարածս յափի բովանդակեալ ունի։ Որ ի քում յափիդ են. (Նիւս. երգ. եւ Նիւս. կազմ.։)
Արարածք, եւ ելք, եւ թիւք. (Սարգ. եւ այլն։)
Բազմացան՝ ելեւելս առնելով զմիմեամբք։ Ելեւելս արարեալ յառաջէին. (Փարպ.։)
Յառաջ խաղացուցեալ զբանս՝ ճառ զճառից ելեւել արարից. (Շիր.։)
Երկնաւոր զօրացն էջք եւ ելք արարան. (Շար.)
Ի սկզբանէ արար աստուած զերկին եւ զերկիր։ Եւ երկիր էր աներեւոյթ եւ անպատրաստ.եւ այլն։
Ձիոյն իմոյ ի կառսն փարաւոնի նմանեցուցի զքեզ. թէ ընկղմեալ զկառս նորա՝ մերձաւոր իմ արարի, անցուցեալ ընդ ծով մեղաց։ Սրտացուցեր, թէ ոգի ետուր մեզ եւ սիրտ. եւ այլն. (Նար. երգ.։)
Ոչ ինչ գիտեմ։ Ոչ ինչ ապախտ արար՝ զոր միանգամ պատուիրեաց նմա։ Չէր ինչ իմիք պիտանացու։ Որ ոչ իմիք է պիտանացու։ Ապաքէն եւ ոչ իւիք։ Ոչ անց եւ ոչ զիւիք յամենայնէ (յն. զոչինչ յամենայնէ)։ Ինչ ոչ ասաց կամ վնասեաց։ Ինչ ոչ գիտէին։ Ոչինչ նեղիք ի մէնջ։ Ոչինչ կրտսեր ես յիշխանս յուդայ։ Ոչինչ կարի հեռի էր ի տանէն. եւ այլն։
Զո՞ր ինչ յարարածոցն բարի կարծիցեն, եւ զո՞ր չար։ Եթէ ինքեանք դիւի զոհս մատուցանեն, որո՞վք երեսօք զդիւապաշտսն հալածիցեն. (Եզնիկ.։)
Արարին ընդ նա՝ զոր ինչ կամեցան։ Ուսուցէ՛ք նոցա պահել զամենայն, որ ինչ պատուիրեցի ձեզ։ Պատմեա՛ նոցա, որ ինչ միանգամ տէր արար քեզ։ Զոր ինչ խնդրիցէք յանուն իմ, արարից զայն։ Զոր ինչ ծախեսցես ի դա, հատուցից քեզ։ Որ զի՛նչ ասիցէ ձեզ, արասջիք։ Պատմեաց համան՝ որ զինչ անց ընդ նա։ Վասն ամենայնի որ ինչ կամէր, եւ որ զինչ խորհեցաւ.եւ այլն։
(cf. ՍՈՅՆ, սորին, սոքին, սոցին)) Դերանուն ցուցական՝ գոյական Դերանուն ցուցական՝ գոյական, յայտ արարօղ զառաւել մերձաւորն յերից առաջիկայ եղելոց. սա. ասի ասիկակ. սըիկա
Երեմիայ յաւուրս յովսեայ սկիզբն արարեալ յերեքտասանամեայ տի նորա. (Մխ. երեմ.։)
Առ ստեփաննոսիւ զի՞նչ ոչ արար, ո՞չ եցոյց որպէս հրեշտակի զերեսս նորա. տի՛ նա զի՞նչ եւ աստանօր յամենայնէ՝ որ բաւական էր հաւանեցուցանել զնոսա, պակաս եղեւ. (Ոսկ. գծ.։)
Նոյն է սպաս տանել ձուլեալ պատկերի, եւ մեղաց ախտի։ Որովայնապարար բուռն հեշտութեան ախտից մոլութեան. (Նար.։)
Ուստի ակն չկայ՝ գող բազում անդամ ական հատանէ. նոյնպէս եւ ի չարիսն՝ որում ակն չկայցէ՝ այնու կորնչիմք։ Զի՞նչ ինչ այնուհետեւ կայր ակն յուսոյ փրկութեան ... Որում ոչն կայր ակն՝ զգեցաւ պսակ ... Զանյոյսս՝ որոց ոչ ակն ինչ կայր, արար վարդապետս, որպէս զՊօղոսն. (Ոսկ. ա. թես. եւ Ոսկ. ես.։) cf. ԱԿՆՈՒՆԻՄ.
Ակնապարար ականն արեւու։ Ի մտից լուսոյ ականն արեւու։ Ակն արեւու ի մէջ աշխարհի. (Նար. յիշ. եւ Նար. մծբ. եւ Նար. խչ.։)
Այս այր։ Այրս այս։ Զայրս զայս։ Վասն այսր բանի, կամ բանիս այսորիկ։ Քարինքս այսոքիկ։ Ի քարանցս յայսցանէ։ Որ ոչ յայսց արարածոց։ Զառնէս զայսմանէ։ Յայսմ գործոյ է շահ մեզ։ Պօղոս այս։ Բանիւքս այսոքիւք. եւ այլն։
Ուստի եւ ծնաք ի նոցանէ, այս ընդերկար ժամանակ, զոխակալութիւն առ եղբարս։ Չար վկայէք լինել ի բարւոյ Արարչէն. եւ այս ոչ զնիւթ միայն, այլ զմարդ. (Լմբ. ատ.։)
Հողմ ուր կամի ասէ, շնչէ, այս ինք է՝ որ յամենայն մարդիկ մատակարարէ. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Անդ՝ ուր ոսկին է։ Ոմանք յայնցանէ՝ որ անդն կային։ Զնոսա եթող անդ։ Եւ անդ լինէր։ Արարեալ օթեւանս անդ. եւ այլն։
յայտարար կալոյ ի տեղւոջ ուրեք. (լծչ ընդ յն. պ. սդօ՛, իստամէ, իստադէն. եւ հյ. ստոր, ըստ, նիստ, հաստատ եւն) Որպէս ἑνθάδε, ἑνθαῦτα, αὑτοῦ, ὦ hic, istic. Յայսմ ետեղ. ի տեղւոջս յայսմիկ. հոս, հոստեղը.
Բան է կերպարան Աստուծոյ, ի ձեռն որոյ ամենայն աշխարհ արարաւ. (Փիլ. քհ. Ա։)
Որ արտրին զբանն չար։ Յետ բանիցս այսոցիկ։ Միթէ տկարանայցէ՞ առ ի յԱստուծոյ բան, կամ ամենայն բան։ Քա՛ւ լիցի քեզ առնել զայն բան։ Արարեր դու զբանդ զայդ։ Զայս եւեթ բան արասցես ինձ. (եւ այլն։ Իսկ)
Նա որ ինչ ցնա բանքն էին, զամենայն արար կատարեաց. յն. զիւրն զամենայն. (Ոսկ. յհ. Ա. 9։)
Արարէ՛ք բան առ բան նամակիդ պատասխանի։ Բան առ բան ելոյծ, եւ իմացոյց ձեզ զօրէնս ձեր. (Եղիշ. Բ։)
Բանս ի գործ արարին ունել զիս. (Երեմ. ԺԸ. 22։)
Սկիզբն արարեալ բան ի գործ արասցուք վարդապետել ձեզ. (Ագաթ.։)
Առ վաղիւն բանս արարեալ քաղաքին ի ներքս առնուլ զզօրսն. (Մամիկ.։)
Ի բանի արարեալ զբղաստոս սենեկապետ արքայի. (Գծ. ԺԲ. 20։)
Երկիր էր, ասէ, թոհ եւ բոհ. յայտ արար՝ թէ անպատրաստ էր ցայնժամ, եւ ամայի ... Թոհ եւ բոհ. յոյնն ասէ, աներեւոյթ եւ անպատրաստ. (Եփր. ծն.։)
Զեղջ եւ ապաշավ լինիցի առ ի գար հայելոյ իւր յուղիղ յարարածսն, զոր աղաւաղեալ կամակորիցէ. (Եզնիկ.։)
Գեր ի վերոյ տեսեալ զարարիչն եկեալ. (Շար.։)
Կիկրոփս արար զգիրն յունաց, զոր ոմանք զկադմոս ասեն։ Դրոշմեցին նախ ի վերայ տախտակի, եւ ապա ի վերայ քարտիսի։ Գիր ասի, վասն զի գերելով կամ քանդակելով իմն գաղափարի։ Ի կնիք մատանւոյ զգծեալ գիրն ընդունի մոմն. եւ այլն. (Երզն. քեր.։)
Այս է գիր արարածոց։ Գրեա՛ զայդ առ ի յիշատակ ի գիրս։ Գիր ուխտին, կամ օրինաց։ Վասն այնորիկ ասի ի գրի, պատերազմ տեառն եւ այլն. (Թուոց. ՟Ի՟Ա. 14։)
Բոլորից գոյից։ Հոգւոց գոյից արարիչ։ Չհամարելոց ընդ գոյս։ Ի փոքր գոյս։ Ամենայն տարերաց գոյից։ Ի տարր գոյի։ Ընդ պղնձոյս գոյի։ Փոքու սերմանի գոյի։ Զգոյիւ գագաթանս։ Իշխանականին գոյիւ։ Անկայուն գոյիւ զբաղեալ. եւ այլն. (Նար.։)
Ագոնարարացն արագոստուաւ, որ է գօշ. (Եւս. քր. ՟Բ։) cf. ԳՈՇ։
Պիղատոս դաւ աձինն արար ի նաւարկութիւնն։ Դաւու պատճառ գործի ի վերայ մեր. (Զքր. կթ.։)
պ. տիյվ, տիվ, տէվ. δαίμων, δαιμόνιον daemon, daemonium Այս. ոգի չար. չար հրեշտակ. հոգեղէն արարածք ապստամբեալք յաստուծոյ՝ ընդ գլխաւորի իւրեանց, որ կոչի սատանայ, բանսարկու. ... ռմկ. սատանայ, դիւանք. (իսկ սանս. տէվա, աստուած).
Ամպքն յոչինչն ուստի եկեալ էին դէտ արարեալ դառնային. այսինքն դէտակն կալեալ. (Եփր. թագ.։)
Ոչ արարին ողորմութիւն ընդ տանն յերոբովամայ ... ըստ ամենայն բարութեանն՝ զոր արար ընդ Իսրայէլի. (Դտ. ՟Ը. 35։)
Յայտ արար՝ թէ ընդ տկարութենէ մնաց սպանանելն արդեմբք. (Լմբ. աբդիու.։)
Գալ նոցա ի տեսութիւն, իբր բան ինչ եւ գործ հարկաւոր հասեալք։ Խնդիրս արարեալ ... իր անկար գոլով ձեւաւորել. (Խոր. ՟Ա. 28։ ՟Գ. 13։)
ԶԻ ողորմեցաւ ասէ, յայն սակս ընտրեաց. իբր զի խոտանք եաք եւ ընկեցալք յերեսացն աստուծոյ, ողորմութիւն նորա ընտրիս արար. (Խոսր.։)
Լուեալ յումեքէ, եւ յիմեքէ։ Ի մորենւոյ, եւ ոչ յայլ իմեքէ։ Իբր ի պարարտութենէ իմեքէ։ (Եզնիկ.։ Կիւրղ. ել.։ Նար. ՟Գ։)
Մխիթարիս մեծ իմն պարարեալ. (Նար. կ.։)
ἕλαιον oleum. որ եւ ստէպ գրի ԵՒՂ (նովին հնչմամբ, իբր եո՛ւղ. ռմկ. եղ. թ. եաղ. յն. է՛լէօն. լտ. օ՛լեում) Ձէթ. պարարտութիւն մզեալ ի պտղոյ ձիթենւոյ, յուտեստ, եւ ի լոյս ճրագի եւ այլն.
Մնչդեռ նորածին իցէ, մանկանցն յայտարարութիւնքն եւ նշանք լացն եւ աղաղակն. (Պղատ. օրին. ՟Է։)
(լափէն այն, զոր արարն ի տղայէն, մասն ինդ եդ առաջի, զի ուտիցէ. (Մարթին.։) (աստի ռմկ. լափա, կամ լօփ լօփ ուտել։)
Ած մեզ ծառայ եբրայեցի, խաղ առնել զմեզ, կամ խաղ առնել զիս։ Խաղ արարեր զիս։ Խաղ առնէին զմարգարէսն. (Ծն. ԼԹ. 14. 17։ Թմուոց. ԻԲ. 19։ Բ. Մնաց. ԼԶ. 16։)
Մեք ընդ խաղ արարաք. (Առակ. ԻԶ. 19։)
Իբրեւ զխան ինչ զանց արարեալ անարգագոյն. (Ածաբ. մկրտ.) (ուր կարծի գրեալ եւ Խրան, իբր ռմկ. խրընթը, գըրընթը )։
Վասն մեր մեղս արար զնա, այսինքն խաչ արար զմարմին նորա. իմա՛, ի մահ խաչի մատնեաց որպէս զզոհ վասն քաւութեան մեղաց։
Ընդէ՞ր արար ընդ մեզ յաշխարհի զգազանս վնասակարս, եւ կացոյց ի խեթի զկեանս մեր. այսինքն ի վտանգի, կամ ի կակածանս. (Վեցօր.։)
Մինչեւ յե՞րբ իցէ մեզ խոչդ այդ. արձակեա՛ զմարդիկն։ Խոչ ի գարշապարսձեր։ Խոչ յական ձերում։ Ոչ պնշտեսցես զդիս նոցա, զի՛ խոչ է այն քեզ։ Նոքա եղեն նմա խոչ եւ այլն իսրայէլ։ Ոչ եւս եղիցիս տանն իսրայէլի խոչ գառնութեան։ Ի բա՛ց արարէք զխոչ եւ զխութ ի ճանապարհէ ժողովրդեան իմոյ. (Ել. ՟Ժ. 7։ Յես. ՟Ի՟Գ. 13։ Թուոց. ՟Լ՟Գ. 55։ Օր. ՟Է. 16։ ՟Բ. Մնաց. ՟Ի՟Ը. 23։ Ես. ՟Ծ՟Է. 14։)
իբր Արարողութիւն։ Բառ յետին դարուց առեալ ի յն. թէսմօս. θεσμός ritus։ Նոյն է եւ վր. ծէ՛սի. այսինքն օրէն, սովորութիւն։ (Ոսկիփոր.։)
Միշտ հիռ գալովն պատմէ զմեծութիւն արարչին. (Խոսր.։)
Հոգ արար աբրահամ քաջատոհմիկ միածնին յաղագս ամուսնութեանն. (Նիւս. երգ.։)
Զքաղաքս ձաղ արարեր. (Ճ. ՟Բ.։)
Ձա՞ղ առնիցես (զիս) ամենեցուն։ Ի՞ւ իւիք ձաղ ինչ արարի զձեզ. (Ոսկ. ես.։)
Աղօթս ձիգ եւ յաւերժս արարաք եւ արասցուք. (Թղթ. կիւրղ. առ կոստ.։)
Յարձակումն թշնամեաց, կամ մահտարաժամ, կամ սով, կամ կարկուտ։ Եհաս մարդկան մահտարաժամ, սկիզբն արարեալ ի միւռոյ քաղաքէն. (Ճ. ՟Գ.։)
Իւիք մեղ ինչ ոչ արար ինձ. (Եւս. պտմ. ՟Դ. 15։)
Մերժեալ յետ արար յիւրմէն. (Հ. փետր. ՟Գ.։)
Հոգի յինէն ելցէ, եւ զամենայն շունչ ես արարի. հոգի աստ զմարդոյ ասէ առանց յօդի. զի զԱստուածայինն ոչ ուրեք ասէ առանց յօդի. (Գէ. ես. յԱթանասէ։)
Նոր արարած, մարդ, պատուիրան, օրհնութիւն. հոգի. սիրտ։ Անուն նոր։ Նոր Երուսաղէմ։ Նոր երկինք, եւ նոր երկիր։ Երգէին զերգս նորս։ Ի նոր ճաշակսն վայելեսցեն։ Նոր անձրեւօք կարկտի. եւ այլն։
Նոր իմն իրս արար զայս։ Զի՞նչ պատճառք իցեն նոր իրացս. (Ոսկ. ես.։)
Խաղացին վերստին, եւ շա՛հս արարին առաջի որթագլխոյն. (Մծբ. ՟Ժ՟Գ։)
Մինչ ի կատարումն արարածոց, ուր ընթացք արեգականն դադարին. (Շ. բարձր.։)
Յերկարէ ժամս ինչ զպատասխանիսն. եւ ո՛ւր ուրեմն հեծութեամբ սկիզբն արարեալ պատմէ զամենայն. (Խոր. ՟Ա. 25։)
Գերակատար է եւ կատարողապետ՝ որդի, որպէս պետ ամենայն կատարելութեան։ Ամենայն տեսակագործութեան արարչագործ, եւ պետ ամենայն տեսակի. (Մաքս. ի դիոն.։)
Պտղոմեոսն որ եւ եղբայրասէրն, պէտ արարեալ զամենայն ազգաց զմատեանս եւ զվէպսի ի յոյն լազու փոխարկել. (Խոր. ՟Ա. 1։)
Զի անարարող նոցա ջրի գինին (իբր ջրագոյն), թէպէտեւ անապակ. (Բրս. արբեց.։)
Տգեղ եւ անվայելուչ էր՝ մինչդեռ սիկն եւ կաւ եւ ջրոցն բազմութիւն ունէր զարարն երկրի։ Ընդունի զաւակ եւ զջուր աղի եւ բնաւ իսկ զսիկ արբեցութեանն. (Ոսկ. ես. եւ Ոսկ. մ. ՟Գ. 7։)
Զոր ինչ կամիք՝ արարէ՛ք վաղ, եւ կամ ե՛րբ կամիք. (Փարպ.։)
Մերքս վայիւք եւ ողբովք լի։ Ի սկսանել տարւոյն՝ զորոյ զյիշատակն վայիւ արարաք. (Լաստ. ՟Ժ՟Գ. ՟Ժ՟Ը։)
Վա՛յ, չար արար։ Վա՛յ ինձ, վա՛յ։ Վա՛յ վա՛յ վա՛յ ինձ։ Վա՛յ զիս, ո՛րդեակ ի չար գործոց իմոց. (Վրք. հց.։)
Զայսոսիկ տնկելով վեհքն առ մեզ նուազագունիցս. (Պղատ. տիմ.) (ուր վեհքն առդնին իբր արարչակիցք աստուծոյ ի նիւթեղէն արարածս)։ Զի՞նչ միաբանութիւն վեհիցս ընդ մարդկայինս իցէ բնութեան։ Վեհիցն ի բարկութիւն շարժել։ Վեհիցն արժանաւոր բարեբանութիւն պաշտամանց. (Պիտ.։)
Տաց զնա յազգ մեծ. այսինքն արարից։ Լա՛ւ իցէ քեզ տալ զնա, քան տալ զնա առն օտարի. իմա՛, ի կնութեան. եւ այլն։
Դա՛տ արարէք որբոյն, եւ տո՛ւք իրաւունս այրւոյն. (Ես. ՟Ա. 17։)
Մովսէսի քերթողի՝ արարողի պիտոյիցս տառի. (Պիտ.։)
Հանգանակօք եւ փոխովք մի աղքատանար։ Բաղումք իբրեւ զգիւտս համարեցան զփոխ, եւ աշխատ արարին զօգնականսն իւրեանց (այսինքն զփոխատուս ). (Սիր. ՟Ժ՟Ը. 33։ ՟Ի՟Թ. 4։)
ՓՈՂ ասին նմանութեամբ Առաքեալք, իբր ազդարարօղք կամ աւետաւորք, քարոզք.
Յառաջագոյն՝ քան չէ էին մտեալ յեգիպտոս։ Քան ոչ էր կալեալ զտէր մեր, արար զայս։ Զի քան ոչ մտեալ են մարդիկ յատեան դատաստանի՝ բացէ ի բաց վճարեն զդատաստան. (Մծբ. ՟Ժ՟Ա. ՟Ժ՟Դ. ՟Ժ՟Թ։)
Քա՛ւ, մի՛ երբէք դիցէ արքայ ի վերայ ծառայի իւրոյ այդպիսի բան։ Քա՛ւ քեզ, ո՛չ մեռանիցիս։ Քա՛ւ քեզ տէր, մի՛ այդպէս խիստ եւ խժաբար կատարեր զկամս քո։ Քա՛ւ լիցի քեզ առնել զայն բան։ Քա՛ւ լիցի ինձ ի տեառնէ, թէ արարից զբանդ զայգ։ Քա՛ւ լիցի ինձ յԱստուածոյ իմմէ՝ տալ քեզ զժառանգութիւն հարց իմոց։ Քա՛ւ լիցի տէր։ Քա՛ւ, մի՛ լիցի։ Քա՛ւ լիցի ինձ, քա՛ւ լիցի, թէընկղմեցից.եւ այլն։
Որթ մի մատաղ եւ բարի։ Զորթն՝ զոր հասոյց։ Զոհեցին զոհս փրկութեան աստուծոյ՝ որթս։ Ուլս ի հօտից, եւ որթս դիեցիկս յանդւոց։ Արար որթ ձուլածոյ.եւ այլն։
Ի սան մեծ պղնձի, կամ ի պոյտն։ Արար քիրամ զսանսն։ Արկցեն ի սանս ջեռուցեալս։ Եղիցին սանք ի տան տեառն իբրեւ զտաշտս.եւ այլն։
Կաթսայ յեռանդան. լռեցից զսանն տիտանեան. ոչ զանց արարից զմեստրեմեանն սանէ. բայց ե՛կ դու առ աստուածային սանսն օրինաց։ Մեծ քան զսանսն թեսպասդեան, մտկաւասար է եւ սանին ափռոդիտեայ. լռեալ ի սանցին. (Մագ. ՟Լ՟Ը. ՟Հ՟Է։)
Կապեցին զբերան պարկին ի փողս նորա։ Զբերան նորա եւ զփողսն։ Պարապնդեալ զփողսն՝ խեղդամահ արարին զնա։ Խնդրեաց ջուր. քանզի յոյժ հեղձեալք էին փողք նորա։ Զկաւն որ յարտասուացն, եդ ի վերայ փողից մանկանն. (Ագաթ.։ Յհ. կթ.։ ՃՃ.։)
կերակուր արարեալ ի սիրոյ եւ միաբան սիրով՝ մանաւանդ ի պէտս ողորմութեան աղքատաց, եւ յօժանդակութիւն հոգւոց ննջեցելոց։ (Կանոնք.։)
Եղեւ մարդն առաջին Ադամ ի շունչ կենդանի, երկրորդ Ադամ ի հոգի կենդանարար. առաջին մարդն յերկրէ՝ հողեղէն, իսկ երկրորդ Մարդն՝ Տէր յերկնից. (Ա. Կոր. ՟Ժ՟Ե. 45։)
Երկրորդ Ադամ վասն առաջնոյն անճաշակ լինելով։ Իսկ նոր Ադամդ ի վեց դարուն այց արարեր կորուսելոյն։ Նոր Ադամ հնոյն Ադամայ որդիացաւ. (Շար.։ Շ. միշտ էիդ.։)
Ամօթ արարին ժողովրդեանն Դաւթի։ Յանձն առ զխաչն, արհամարհեաց զամօթ. (՟Բ. Թագ. ՟Ժ. 6։ Եբր. ՟Ժ՟Բ. 2։)
Ընդէ՞ր արարէք զիս յամօթի. (Վանակ. յոբ.։)
Զի մի մատնեսցէ ի նախատինս եւ յայպն հեթանոսաց։ Արարեր զմեզ նախատինս, ծաղր եւ այպն կատականաց թշնամեաց մերոց։ Եղաք մեք այպն կատականաց։ Ետու զքեզ յայպն ամենայն աշխարհաց. (Յուդթ. ՟Դ. 10։ Սղ. ԽԳ. 15։ ՀԸ. 4։ Եզեկ. ԻԳ. 4։)
Այպն առնէին զիս, եւ ոչ գիտէի։ Այնպէս այպն առնիցեն զձեզ։ Տառապեցուցանէին, եւ այպն առնէին։ Այպն առնէին զնովաւ, եւ հարկանէին։ Այպն արարեալ եւ այլն։ Մերձաւորքն իմ այպն առնէին, եւ ասէին. արդ ոչ եւս երկնչի մեռանել։ Զիս այպն առնէին՝ որ ըմպէին գինի։ Դառնութեամբ բանից իմոց արարից այպն զարհամարհութիւն. եւ այլն։
Զայպնարարողսն մանկունս. (Մագ. ԼԱ։)
Յղէին անդր նախարար զոմն. (Ագաթ.։)
Յանձն իմ երդուայ՝ ասէ տէր (յն. լտ. յիս ինքն)։ Առնել զնա չար կամ բարի յանձնէ իմմէ։ Յանձնէ տուժէի։ Եւ ոչ զանձն արժանի համարեցայ առ քեզ գալոյ (յն. լտ. զիս ինքն)։ Եթէ ես վկայեմ վասն անձին իմոյ։ Սուրբ առնեմ զանձն իմ։ Յանցաւոր զանձն իմ ես ինձէն երեւեցուցանեմ։ Համարիմ զանձն (կամ զանձն իմ) երանելի։ Ցո՛յց զանձն քո քահանային (յն. լտ. զքեզ ինքն)։ Սիրեսցե՛ս զընկեր քո իբրեւ զանձն քո։ Փրկեա՛ զանձն քո, եւ զմեզ։ Դու վասն անձին քոյ վկայես։ Գանձես անձին քում։ Ամենայն թագաւորութիւն բաժանեալ յանձն իւր։ Վկայէք զանձանց։ Յանձանց իսկ ոչ ընտրէք զարժանն։ Առ ոմանս պանծացեալս յանձինս։ Լացէ՛ք ի վերայ անձանց ձերոց։ Մի՛ ոք զանձին եւեթ խնդրեսցէ։ Զանձինս իւրեանց արարին ներքինիս։ Զանձն (կամ զինքն) ոչ կարէ ապրեցուցանել։ Ասել զանձնէ, թէ իցէ ոմն։ Յորոց պահեալ զանձինս՝ բարւոք գործիցէք. եւ այլն։
Սաւուղաբար արար ընդ անձին իւրում. (Խոր. ՟Գ. 35։)
Ի բուրաստանի ուրեմն անձին արար. (Եւս. քր. ՟Բ։)
Շամբշելոյն սուր առեալ եւ յանձին արարեալ՝ ի շամբշանացն բուժի։ Սուր առեալ եւ անձին առնիցէ. (Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. ՟ա. թես.։)
Իշխան արար զնա (զԱդամ՝ կենդանեաց) դնել զանուանս, որպէս եւ ինքն (Աստուած) հաստեաց զանձինս (նոցա). (Եփր. ծն.։)
Ի ձեռս քո յանձն առնեմ զհոգի իմ։ Յանձն արար նմա զարս եւ զկանայս։ Յանձն առնէին նոցա ըզկահ։ Բազմաց ումեք յանձն արարեալ եւ ի ձեռն եդեալ. (Սղ. ՟Լ. 6։ Երեմ. ՟Խ. 7։ ՟Խ.՟Ա. 10։ ՟Ա. Մակ. ՟Թ. 35։ ՟Բ. Մակ. ՟Թ. 25։)
Զամենեսին ինձ յանձն արարեալսն ոչ կորուսից. (Նար. ՟Ձ.՟Է։)
Յանձն արար զնոսա դահճապետն Յովսէփայ։ Առեալ զՅեսու... արար զնա յանձն։ Յանձն առնեմ ձեզ զՓիբէ զքոյր մեր. (Ծն. ՟Խ. 4։ Թուոց. ՟Ի՟Է. 23։ Հռ. ՟Ժ.՟Զ. 1։)
Զամենայն զօրսն պարսից կոտորեալ, անմի արարեալ սպառեցին. (Բուզ. ՟Դ. 31. 47։ ՟Է. 5։)
Յայտարարեալ զանտի վնասն, եւ զաստի օգուտ։ զի այսպէս յաստի եւ յանտի բարութիւնսն վայելեսզուք. (Ոսկ. մ. Բ 20։)
Զանց է արարեալ զաստեօք ի մանկութենէ, եւ ի ծերութեան դար հասեալ. (Յհ. կթ.։)
Ամենայն նախարարացն աւագ դու էիր։ Առն միում յաւագացն. (Եղիշ. ՟Գ. ՟Դ։)
Բազում արք աւագք վասն նորին խնդիրս մեծամեծս արարին. (Եզնիկ.։)
Յամենայն ծառոց ուտելով կերիցես, բայց ի ծառոյն գիտութեան բարւոյ եւ չարի մի՛ ուտիցէք։ Աճեցուցից զքեզ յոյժ. բայց դու զուխտ իմ պահեսցես։ Սահակաւ կոչեսցի քեզ զաւակ. բայց զորդի աղախնոյդ արարից յազգ մեծ։ Ե՛րթ, բայց զգո՛յշ լինիջիր։ Ասէ, ոչ կամիմ. բայց յետոյ զղջացաւ, եւ չոգաւ յայգին։ Ասացաւ, բայց ես ասեմ ձեզ։ Այր մի ի հազարաց գտի, բայց կին ամենեւին ոչ. եւ այլն։
Որ մատակարարիցէ զինչսն ըստ հրամանի գնացելոյն. (Շ. ընդհանր.։)
Ընկեսցուք ի մի ի գբոց աստի. եւ գուբն ունայն էր, եւ ջուր ոչ գոյր ի նմա։ Հանին զյովսէփ ի գբոյ անտի։ Ոչ եգիտ ի գբի անդ։ Ի գուբ հորոյն։ Ի գբոյ տառապանաց։ Ի գբի ներքնում։ Ի գուբն առիւծուց։ Ի մէջ գբին։ Լցցին գուբքս։ Արարէ՛ք զհեղեղատդ զայդ գուբս գուբս. եւ այլն։
Ես առից այսօր ողորմութիւն ի նմանէ. եւ արարին ընդ նմա գրաւ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Տուգան զգրաւին հատուսցէ։ Որ յաղթեցաւն, լնու զորոշեալ գրաւն։ Զայս արար սամփսովն՝ հատուցեալ նոցա զգրաւն. (Փիլ. սամփս.։)
Թո՛յլ արարէք ինձ յայսմ յանցանացս. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։)
Պղատոնեանքն՝ (եդին) աստուած, եւ հիւղ, եւ իդոս. որ առաջին՝ նիւթ է, եւ երկրորդն՝ առանձինն ինչ ուրուք։ Պղատոն որ աստուածն եւ հիւղ եւ իդոս դնէ էութեամբ, ցուցանէ թէ կերպարանաց արարիչ աստուած ... որպէս աստուածն էութեամբ էր, նոյնպէս հիւղն եւ իդոսն, որ է առանձինն ինչ ուրուք, որպէս աստուծոյ արուեստագիտութիւնն առանձին էր. (Եզնիկ.։)
իրաւ արար ինձ աստուած. Իրաւ արա՛ ի դատաստանի իմում։ Իրաւ արասցէ քեզ. (Ծն. լ. 6։ ՍՂ. ՟Խ՟Բ. 1։ Ովս. ՟Ժ՟Գ. 10։)
Բառ պ. լիկեամ. (յորմէ եւ վր. լագամի) Երասանակ. դանդանաւանդ. ուստի ԼԿԱՄԱՐԱՐ, հիւսիչ երասանաց։ Ոսկիփոր.։ cf. ԼՄԱԿ։
Լոյս արարիչ լուսոյ՝ առաճին լոյս, բնակեալդ ի լոյս անմատոյց։ Լոյս ի լուսոյ։ Լոյս երրեակ եկ մի։ Երրեակ լուսոյն. (Ժմ.։ Շար.։)
Զհրեշտակական դասակարգութիւնսն, որք երկրորդ լոյսք յարարչականդ լուսոյ գոյացան. (Խոսր.։)
Յայս միտս կարես դու լսել զբանն, զոր ասաց կենարարն մեր. (Մծբ. ՟Դ։)
Որ ընդ Շապուհ խազմ արարեալ. (Շ. վիպ.։)
Խուլ եղէ, եւ խոնարհեցայ. ընդդէմ ամենայն մարդկային խօսից խուլ արարի զունկն մարմնոյս. (Լմբ. սղ.։)
Զքահանային քո ահարոնի զգաւազանն չորացեալ՝ ծըլել եւ ծաղկիլ եւ պտղաբերել արարեր. (Մաշտ. ջահկ.։)
Ի պատաւ կալ արքունեացն, եւ ծծել զպարարտութիւն երկրին. (Կաղանկտ.։)
δεσμός, ἁπόδεσμος alligamentum, ligatura, fasciculus, sacculus συστροφή conglobatio βασκάνιον fascinum, -us. (Որպէս թէ ծիր արարեալ ընդ իրար) Կապոց ամփոփեալ շուրջանակի. փաթոյթ. Պատատ. պահարան. կապ. խուրձ. քուրձ. քսակ. Ծրարոց, կծիկ. (լծ. եւ եբր. ծէրօր)
զծփին եւ զշարժուն արարածս. (Կոչ. ՟Ե։)
ԿԱՐԳ ասի եւ յայլ գիրս Դասակարգութիւն հրեշտակաց, կարգաւորութիւն եկեղեցական աստիճանաց, մանաւանդ քահանայութիւն, եւ եպիսկոպոսութիւն. կրօնք միանձանց, եւ որոշումն ամենայն վիճակի մարդկան, եւ արարածոց առ հասարակ, եւ ամենայն բանից եւ գործոց։
Կրիցս կարեաց։ Տաժանմամբ կրից։ Կիրս կսկծելիս։ Կենարարն կրիւք։ Ընդ խչի քո կրից։ Ընդ մերում կրիցս կարեկցելով։ Անբռնադատ կրիցն։ Դու ի վեր քան զկիրս երկրիս. (Նար.։)
Արարեր զբազուկ իմ որպէս զաղեղն հաստ. յն. պղնձի. (Սղ. ՟Ժ՟Ը. 35։)
Գարշութիւն մարդկան, ուստի մահ. յաղագս որոյ հե՛ղձ արար, վասն որոյ անձրեւ բոցակէզ. (Տօնակ.։) (Կամ ընթերցի՛ր, հեղեղ հեղձարար, այսինքն հեղձուցիչ։)
Յորմէ հետէ մտի առ փարաւոն, չարչարեաց զժողովուրդն։ Պատմեսցէ, յորմէ հետէ արարի զմարդն։ Յորմէ հետէ բարձունք են, մեղաւ իսրայէլ։ Յորմէ հետէ մտեալ եմ, ոչ դադարեաց եւ այլն։
Զարամազդ երկնից ասել արարիչ, եւ զհեռաս օդոյ. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Բ։)
Ասելով զպղատոն աթենացի՝ (յայտ արար) զհուպ սեռ հայրենեաց. (Անյաղթ պորփ.։)
Յաւուրսն յայնոսիկ, ոչ անդէն զկարգն (ժամանակի) ի հպոյ յայտ արարեալ՝ զայս այսպէս դնէ։ Յերեւելեացս երկեցուցանէ, որ աստէն առ ոտս դիպիցին ի հպոյ. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 10. 15։)
Պաշարեաց զկղզին, եւ հուպ յառնուլ արար. (Եփր. ել.։)
Զի թէ նախ ձեռն ի գործ արարեալ է նորա անիրաւ գործոց. (Փիլ. իմաստն.։)
Անօղթս այս (միջոցի երկնից), որ արարեալ է իբրեւ խորան, բարձեալ ունի ի վերայ մկանաց իւրոց զջուրսն. (Եփր. ծն.։)
Յետս արարեալ՝ զարկոյց զնոսա յորսայս. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 31։)
Փորեալ զհիմունս, եւ նգախարխար արարեալ. (Խոր. ՟Գ. 28։)
Եղեւ շփոթ մեծ։ Արարից իրաւունս, եւ ելս շփոթոյն այնմիկ։ Ո՛չ փութով կամ շփոթով, այլ հանդարտ սրտիւ. (ՃՃ.։)
Որ ի չնչէ արար զմեզ աստուած։ Զի ըստ քեզ չքոտւոյգ եւ զչնչէն առակ օրինակաց մատուցանեմք։ Յորպիսի՛ չնչէն յանկերպարան միագոյն իրացս ծնանիմք։ Ի չնչէն եւ ի միագոյն եւ ի տկարէ մարմին զգեցեալ։ Եւ ի չնչէն տկարն այն գայ լինի նաւագործ. եւ այլն. (Կոչ. ՟Ժ՟Ը։)
Թանձրացոյց, եւ արար սերտ։ Եղիցի այսուհետեւ սերտ կայմն նաւի մտաց մերոց։ Սերտ եւ պինդ հաւատոյ։ Հողմն հիւսիսի բուծանէ զարդիւնս սերտս, եւ փորձութիւնք հաստատեն զսիրտս քաջս։ Սերտ եւ աներկեւան է. (Ոսկ. ես.։ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Դ։ Խոսր.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Բ։ Ոսկ. եբր. ՟Ժ՟Է։)
Ոչինչ ընդ վայր ասացեալ է բան իմաստնոյն։ Իբրեւ զշուն անպիտան ընդ վայր հաջես. (Եզնիկ.։ Եղիշ. ՟Ը։ Մի՛ զգրաւեալս արեամբ հզօրիդ անտես արարեալ՝ ընդ վայր կորուսաներ. Նար. ՟Ձ՟Գ։)
Էին դստերաց նորա տագերք ի մեծ նախարարութեանցն։ Ոչ որպէս տագերբ, այլ որպէս նոյնազաւակ զուգահարբ զմանկունս փայփայեցեր. (Խոր. ՟Գ. 32. 68։)
Անչափ եւ տձեւ պարարեալ։ Տեսին տձեւ պճնեալ զժառանգաւորս. (Բրս. հց.։ Լմբ. պտրգ.։)
Կամ երկնի զիա՛րդ ոք երկիր պագանիցէ, որ ամպով ծածկի. զոր իբրեւ զփեղկս պրկեաց արարիչն. (Ճ. ՟Գ.։)
Զի՞նչ արարից զծոյլ եւ զքնու անձս, զի ոչինչ շահեցայ յաբեղայութենէս. (Վրք. հց. ձ։)
Զբազումս կոտորեաց, զբազումս ազգատ արարեալ անճիտեաց. (Բուզ. ՟Դ. 19։)
Աջովս մատակարարեմ, եւ ահեակ կողմամբս աւերեմ. (Նար.։)
Աղբ արկանել ի գետին վասն պարարտացուցանելոյ. կիւպրէլէմէք, ֆըշգըլէմէք.
cf. ԱՅԾԵԱՅ, ծէի, ծեայք. Զգեստք ի մազոյ այծից. ցփսի. խարազն. սքեմ միանձանց. խարար.
Անայր արարիք զամենայն տունս տաճկաց. (Ճ. ՟Ա.։)
Զանանց եւ զանկոխ անապատ հորդեաց՝ արար արքունի պողոտայ. (Ոսկ. ես.։)
Մանկունք բազում անգամ՝ անկատար լեզուաւ, պարզ եւ անգոյ բանիւք զՀայրն իւրեանց՝ որ յերկինս՝ հաշտօղ եւ պարգեւատու արարին. (Կլիմաք.։)
Անջանքն զիա՞րդ արդիւնարարք լինիցին. (Խոսր.։)
Զանվար եւ զապառաժուտ դաշտսն մարգաւէտ արարեալ՝ երփնատունկ ծառօք ծաղկեցուցեր. (Կեչառ. յաղեքս.։)
μνηστεύω. desponeo, προξενέω. concilio եւ այլն. Առիթ լինելով՝ խօսել ի հարսնութիւն. այսինքն առինչ լինել՝ որպէս միջնորդ, հրաւէր, հիւրընկալ, թարգման, հոգաբարձու, հաշտարար. եւ Ձգել. յանկուցանել. յորդորել. հրապուրել.
որպէս Առողջական. առողջարար.
Զոր արար աստուած, եւ աստեաց ի բնութիւն կանանց. (Կանոն.։)
δίκαιος justus, aequus (ի բառէս արդ. արդակ. հարթ. եւ այլն. իբր արարօղ կամ արարեալ հարթ եւ յարդարուն օրինակաւ) Զանձանց ասի որպէս իրաւարար. ուղղադատ. ուղղագործ. բարի. բարեպաշտ. անմեղ. անպարտ. աննենդ. անկեղծ. հաւատարիմ. անաչառ. զոր օրինակ,
Արարի զստ գեղջուկ եւ արձակ բարբառով, զի դիւրահաս լիցի ամենայն ընթերցողաց. (Մխ. բժիշկ.։)
Զի մի՛ աւելի եւս աշխատ արարից զքեզ. (Գծ. ՟Ի՟Դ. 4։)
Աւիւն, վարար. (ի Հին բռ.) իմա՛ ցանկութիւն։
Ետ բերել զբաբանն, զոր վասիլ թագաւորն արարեալ էր։ Բաբանով (կամ բաբնով) փլուցին. եւ այլն. (Ուռհ. ՟Ճ՟Զ։)
Արկանէին խուկս ի վերայ բարձանց ... Բայց ի բարձունս եւ նա զոհէր, եւ արկանէր խունկս։ Եւ արար տունս ի վերայ բարձանց ... եւ կացոյց քուրմս բարձանցն զոր արար։ Շինեցին նոքա իւրեանց բարձունս, եւ անտառս ի վերայ ամենայն բլրոյ բարձու։ Սակայն զբարձունսն ոչ եբարձ.եւ այլն։
Ո բարձր արարեր զիս ի դրանց ի մահուանէ։ Բարձր առնէ զտառապեալս յաղբեւաց։ Յայնցանէ որ յարուցեալ էին ի վերայ իմ, բարձր արարեր զիս։ Ի վիմէ բարձր արարեր զիս։ Բարձր առնել զգլուխ ի վերայ թշնամեաց.եւ այլն։
Բարձր առնեմ զքեզ տէր։ Բարձր արասցուք զանուն նորա ի միասին։ Օրհնեցէ՛ք եւ բարձր արարէք զնա յաւիտեան.եւ այլն։
Արար գնդակս, եւ եհար ի բերան վիշապին. (Դան. ՟Ժ՟Դ. 26։)
Գրգայ եւ գթայ յարարածս իւր. (Վրդն. ծն.։)
Արար դիակն անթուելի. (Շ. եդես.։)
Արար երկուս երինջս ոսկիս ... զոհել երնջոցն. (՟Գ. Թագ. ՟Ժ՟Բ. 28. 32։)
Զի եթէ ոչ արօրադիր արարեալ էր ձեր իմով երնջաւն, ոչ էր գտեալ ձեր զառարկուածն իմ. (Փիլ. սամփս.։)
Ի սկզբանէ արար աստուած զերկին եւ զերկիր։ Եւ կոչեաց աստուած զցամաքն երկիր։ Աղբիւր ելանէր յերկրէ, եւ ոռոգանէր զամենայն երեսս երկրի։ Երկինք աթոռ իմ են, եւ երկիրս պատուանդան ոտից իմոց։ Եդին յերկինս զբերանս իւրեանց, եւ զլեզուս իւրեանց աստուած էին զերկրաւ. եւ այլն։
Դու գնացեր, եւ զերկիրս ամենայն ընդ քեզ տարար. (Խոր. Բ. 58։)
Արար զերկիրն պտղաբեր յաղտաղտուկս, եւ զերկիրն ծարաւուտ ի գնացս ջուրց. (Սղ. ՃԶ. 34։)
χαμαίδρυς (իբր գետնակաղնի) Բոյս ապառաժուտ վայրաց՝ թզաչափ բարձրութեամբ, մանրատերեւ սղոցաձեւ, դառնահամ. որ կոչի նաեւ ԼԵՐԴԱԽՈՏ, եւ ԿԵՆԱՐԱՐ ...։ (Գաղիան.։ Բժշկարան.։)
Զրո՛յց արարէք. (Զաք. ՟Ժ՟Ա. 12։)
ԷԱՆԱԼ. Զարարածոց ասի՝ որպէս Գոյանալ, գոյաւորիլ. առնուլ զգոյութիւն կամ զգոյացութիւն. եղանիլ. գտանիլ իրօք.
Այլեւ փրկէր իսկ ընդէ՞ր զայլոյ արարածս. (Եզնիկ.։)
Երթային ընծայքն յառաջ քան զնա։ Ընկա՛լ զընծայսն ի ձեռաց իմոց։ Մատուցին նմա զընծայսն՝ զոր ունէին ի ձեռս իւրեանց։ Ետ ամենայն Յուդա ընծայ Յովսափատայ։ Ի մթերից իւրեանց արկին յընծայսն Աստուծոյ։ Զոհ նաշհւոյ եւ գինի ի նուէր, ընծայ ի հոտ անուշից Տեառն։ Դիցէ զձեռն ի վերայ գլխոյ ընծային (որ ունի լինել ողջակէզ)։ Այց արարից ընծայից ձերոց (այսինքն երախայրեաց).եւ այլն։
Զառաջին պտուղ ընծային մատուցանէին կապեալ նախարարացն. (Եղիշ. ՟Ը։)
ԹԱՆՁՐ. գ. Ազգ ջրասոյզ եւ պարարտ հաւու.
Ծածկեսցես զիս ի ժողովոց չարաց։ Ժողովել ժողովս յերկրի նորա առանց նորա։ Ժողովս կուտէ ի վերայ քո ամովս ի մէջ տանս իսրայէլի։ Ոչ կարասցուք պատասխանի տալ վասն ժողովոյս այսորիկ։ Եւ զայս ասացեալ արձակեաց ժողովսն։ Արարեալ ժողովն հրէիցն՝ նզովեցին զանձինս։ Ժողովս արարեալ բազմաց.եւ այլն։
Ասելն՝ զծառայս քրիստոս, յայն հայի, զի ստացաւ զնա արարչութեամբ. իբրու զի արարիչ էր բնութեանս, թէպէտեւ տղայ գոլով ի գիրկս բարձեալ կրւր. (Իգն.։)
Անհասանելիք են արարածական իմաստիցս. (Սարգ. յկ. ՟Բ։)
Անշունչ արարածք ի լեզուս գայցեն, բան գովութեան ոչ բաւեն եւ այլն. (Յճխ. ՟Գ։)
Լսելի արարից զփրկութիւն քո. (Ես. ՟Ծ՟Բ. 7։)
ԽԱՇՈՅ ԽԱՇՈՒ. Առաւել ռմկ. որ ըստ գրոց ասի Արգանակ. այն է Պարարտ ջուր մսոյ խաշելոյ. մսի ջուր.
Ոչ ելէք ի խնդիր տեառն արարչին ձերոյ. (Ագաթ.։)
Սիմոն անուն ... խնդիր արարեալ՝ լուիցես նմա. (Խոր. ՟Բ. 30։)
Քեզ խնդիր ոչ արար. (ՃՃ.։)
Բառ ռմկ. Անօթփակ եւ խցեալ իբրեւ զտակառ փոքր, յոր արկեալ կաթն՝ հարկանի եւ շարժլի, որով եւ զատանիպարարտութիւն նորին, այն է կոգի։ (Ոսկիփոր.։)
Խոնաւ ջղօքն եւ նեարդիւքն զոսկերս արար վայելչապէս. (Կոչ. ՟Դ։)
Խումբ արարեալ ամենայն բազմութեանն. (Եղիշ. ՟Զ։)
Կամին զխաղաղութիւն։ Կամի զկեանս։ Զպատուիրանս նորա նա կամի յոյժ։ Զողորմութիւն կամիմ։ Ոչ կամիմ զմահ ամպարշտին։ Ոչ կամեցաւ զօրհնութիւն։ Որպէս կամեցար՝ եւ արարեր։ Զօրս կամէր՝ հարկանէր, զորս կամէր՝ սպանանէր։ Կամելով կամէր տէր եղծանել զնոսա։ Միթէ կամելո՞վ կամիցիմ զմահ մեղաւորին։ Կամիմ, սրբեա՛ց։ Եղիցի քեզ՝ որպէս եւ կամիս։ Կամեա՛ց տէր փրկել զիս։ Կամիմք նշան ինչ տեսանել ի քէն։ Զի՞նչ կամիս։ Զի՞նչ կամիք՝ զի արարից ձեզ.եւ այլն։
Կոչեաց զանուն կնոջ իւրոյ կեանս, զի նա է մայր ամենայն կենդանեաց։ Ծառ կենաց։ Զամենայն աւուրս կենաց քոց։ Զկեանս եւ զմահ։ Օրհնեցից զտէր ի կեանս իմ։ Ի կեանս իւրում։ Այսու կեանօքս։ Ի կեանսն յաւիտենականս, կամ յաւիտենից։ Կենաց ի կեանս դարձուցանէ։ Ստուէր են կեանք մեր ի վերայ երկրի։ Խաղաղութեամբ եւ հանդարտութեամբ վարեսցուք զկեանս մեր եւ այլն։ Կեանքն կենդանեաց։ Կեանքն կենսատու ծնեալ։ Ամենեցուն կեանք եւ կեցուցիչ։ Կեանք եւ կենդանարար։ Որ զկեանքն անմահարար եւ այլն. (Յճխ. ՟Ա։ Ածաբ.։ Շար.։)
Նախարարքն հայոց կշռեցին քաղաքապետին երկոտասան հազար դահեկանս. (Զենոբ.։)
Ձեռն զկշտացաւ արկեալ յղացան՝ զկռապաշտութեանն ծնունդ ի մէջ բերեալ։ Մտրակ ի կուշտ արարեալ երիվարացն՝ ի միմեանս հասանէին. (Ագաթ.։)
Կամքն աստուծոյ բարին եւ հաճոյն եւ կատարեալն։ Հաճոյ էր աստուծոյ եւ մարդկան։ Հաճոյ եղեւ ենոք աստուծոյ։ Հաճոյ աչաց հայելոյ։ Զբարին եւ զհաճոյսն առաջի տեառն աստուծոյ քոյ։ Զհաճոյս առաջի նորա արասցես։ Այր իւրաքանչիւր զհաճոյս աչաց իւրոց առնէր։ Առնեմք իւրաքանչիւր զհաճոյն առաջի իւր։ Եղիցին քեզ հաճոյ բանք բերանոյ իմոյ։ Հաճո՛յ լեր առաջի իմ։ Հաճոյ թուեցաւ բանն առաջի յաչս նորա, կամ ի միտս բազմաց։ Հաճոյ թուեցաւ արքայի իրքն։ Հաճոյ եղեւ նմա աղջիկն, եւ եգիտ նա շնորհս առաջի նորա։ Արարէ՛ք զնոսա, զինչ հաճոյ է առաջի ձեր։ Ժառանգութիւն իմ հաճոյ եղեւ ինձ.եւ այլն։
Որպէս հաճոյ է ձեզ, արարէ՛ք։ Զետեղեսցի՝ ո՛ւր եւ հաճոյ իցէ նմա։ Եթէ չիցէ քեզ հաճոյ, դարձայց անդրէն։ Որոց հաճոյ թուեսցի։ Հաճոյ թուեցաւ մեզ՝ առնուլ։ Հաճոյ թուեցաւ նոցա առնել այսպէս.եւ այլն։
Ամենեքեան առ հասարակ հեծեծելով երկնեցին՝ հառաչս ի վեր առ արարիչն առաքելով. (Եպիփ. ծն.։)
Հերու ինձ այսպէս արարիք. (Վրք. հց. ՟Ե։)
Աստուած արար զաշխարհս՝ ոչ ի հիւլէէ, այլ բանիւ յոչէից գոյացոյց. (Նախ. ծն.։)
Կենդանարար դեղովս մաքրիչ խառնեալ ձիրեսցես. (Գանձ.։)
Հրոյ ճարակ արարեալ զաշխարհն ամենայն. (Մեսր. երէց.։)
Ճոպան ի փողս եդեալ խեղդամահ արարին զնա. (Բուզ. ՟Գ. 14։)
Արար զմիջին պարզունակն թափանացանց ի մէջ սեանցն ի կողմանէ ի կողմն։ Բուռն եհար սամփսոն զերկուց սեանցն միջնոց։ Նստան ի դրանն միջնում. (Ել. ՟Զ. 33։ Դտ. ՟Ժ՟Զ. 29։ Երեմ. ՟Լ՟Թ. 3։)
Մտրակ ի կուշտ արարեալ երիվարացն. (Ագաթ.։)
Յոյժ առաւել քան զարարածոց բնութիւն յամառ է մարդկան անձնիշխանութիւն. (Ոսկ. ես.։)
Ամենեցուն արարողական, եւ միշտ զամենայն յօդող, եւ անլոյծ պատկանաւորութեան եւ կարգի ամենայնի պատճառ. (Դիոն.։)
Զանարար բնութիւնն ընդ արարեալ բնութեանն յօդեաց, եթէ ոչ մկրտեսջիք ասէ՝ ի ջրոյ եւ ի հոգւոյ. (Սեբեր. ՟Գ։)
Ի չորից հիւթոցն յօդեալ են։ Նախ զչորս հիւթսն մեկնեալս արարեալ, եւ ապա նոքօք յօդեաց զամենայն. (Եզնիկ.։)
ՆՈՒԻՃ կամ ՆՈՒԻԿ, ՆՎԻԿ. պ. նիվիշթ. նէշէ. (իբրու գրեալ, նկարէն). Բանջար՝ խոշոր եւ պարարտ գծագրեալ տերեւօք. զոր եփեն եւ ուտեն ոմանք. serpentaria, dracunculus, dracontium. Իտ. draconcello. ... Բժշկարան.։
Սիք նուրբ։ Նուազ, այսինքն նուրբ ասի ի վերայ նորա, զամենայն ծանրութեամբ եւ հեռակցութեամբ զանց արարեալ, եւ յամենայն անարգելաբար մտեալ. (Դիոն. ածայ.։)
Արտասուագոչ ողորմ ողորմ զձեռս համբարձեալ յերկինս՝ խնդրէին ի կամարար տեառնէն ապրեցուցանել զնոսա։ Տրիփոնա տիկին՝ ձայն աղիողորմ կոկորդալից ողորմ ողորմ գուժէր. (Ագաթ.։ Ճ. ՟Գ.։)
Արարին զուժիտս պատարագաց տապանակին. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Իբր Ուսեալ. քաջուսումն. ճարտար. յն. արուեստաւոր. ճարտարարուեստ. τεχνίτης. սորված. ուստա էլած.
Ի բազում տեղիս ուսին եկաւ, գեղ մի բնաջինջ արար։ Ահագին ուսին եկն ի վերայ վանից ... ահագին ուսին ընդ մէջ կու հերձի, եւ վանքն անվնաս պահեցաւ. (Յիշատ.։)
Ի պաճարաց եւս ծննդից՝ ըստ հօտից եւ անդէոց։ Ոչ եւս վարեսցեն ի պէտսն զպաճարսն։ Շունք՝ որ ի հօտսն են, յառաջագոյն մարտնչելով ի վերայ պաճարացն մինչ ի յաղթութիւն։ Զբնակիցն ի մեզ զպաճարն պարարեն՝ զցանկութիւնն։ Զառ ի շնորհ պատարագն յարու պաճարաց առնել. (Փիլ.։)
Մերուժան հրամայէ պայակացն (կամ պայկացն) զբերդից պարսպացն կախել զկանայս նախարարացն. (Խոր. ՟Գ. 36։)
լնու զպէտս պիտոյից ամենայն արարածոց. (Յճխ. ՟Դ։)
Ասեն. օտարին՝ գնովք գնեալ է տեառնէն արարածոց ... թէ ճշմարիտ է նմա (մարկիոն)՝ օրինացն աստուած, յորմէ զարարածս ամենայն դնէ, ապա օտարին՝ զոր նմա պռզօղ մուծանէ, չէր պարտ նորա արարածոցն ցանկանալ, թէպէտ եւ ի տանջանս էին կամ ի հանգստեան. (Եզնիկ.։)
Զեներ զորդիսն իմ, եւ արարեր զնոսա նոցա ջնջոցս. (Եզնիկ. ՟Ժ՟Զ. 21։)
Սիրեսցուք զնա, զի սիրեսցէ զմեզ. (Եփր. պհ.։ Սիրեցին զարարիչն, եւ սիրեցան ի նմանէ. Յճխ. ՟Բ։)
Կոչեալ զեղբարսն՝ սիրեաց զնոսա, եւ կերակրեաց. այսինքն սէր արար. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Կին ոմն խոշորագեղ՝ վարվար։ Առնամոլի վավաշ եւ վարար. (Խոր. ՟Բ. 34։ Մագ. ՟Ի՟Ը։)
Զասացեալն յարմարապէս առակաւ՝ ուղտուց եւ իշոց վարարից հանգրուանս. (Սարկ. հանգ.։)
ՎԱՒԱՇ կամ ՎԱՎԱՇ. ἅσωτος, ἁκόλαστος , λάγνος, -η intemperans, lascivus, luxuriosus, libidinosus, -a. (ձայնակից հեշտական մակբայի վա՛շ-վա՛շ). Հեշտասէր. ցանկասէր (այր կամ կին). մոլեալ ի հեշտ ցանկութիւնս. բղջախոհ. անառակ. վարար. շուայտոտ. պագշոտ. վաւաշոտ, եւ Վաւաշոտական.
Ի գահիցն վիժել (իլ). եւ ի վիհս անկանել։ Յոքունց քան թէ սակաւուց արար վիժել յանդունդս. (Փիլ. այլաբ.։ Արծր. ՟Դ. 4։)
Վստահ է ի նա սիրտ առն իւրոյ։ Յայդ ինչ մի՛ վստահ լինիցիս։ Վստահ էին, զի արարեալ էին ընդ սեղանովն մուտ անյայտ։ Վստահ ես յանձն քո։ Եթէ ոք վստահ յանձն իցէ։ Վստահ եմ յայդ։ Վստահ եմ կապանօքս իմովք։ Վստահ եմք ի ձեզ տերամբ.եւ այլն։
Մտոյ արարչի գործ է ամենայն ինչ, եւ նոյն վարէ եւ տածէ զբնաւ. (Եզնիկ.։)
Տուիչ բարեաց։ Որ կենաց տուիչ է, եւ դարմանիչ։ Գեղեցկութեանն տուիչ ինքն է, եւ բարութեանն՝ զանիշխանութիւնն արար պատճառ։ Զտուիչ եւ զլցուցիչ ամենայն բարութեանց։ Տուիչ պարգեւաց է ինքնաբուն բարի։ Զտուիչ ն ամենայն շնորհաց. (Յճխ. Եզնիկ.։ Փարպ.։ Նար.։ Սարգ.։)
Կամեցաւ ցուցանել մեզ զփափագ սիրոյ.. . յայտ արար զառաւլ փափագ սիրոյ իւրոյ՝ զոր ունի առ մեզ։ Ընչիցն փափագ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 45։ ՟Բ. 28։)
Երկու բնութեամբ է ընկոյզն զանգեալ. մի՝ փեճեկովն, որ ունի զփայտի բնութիւն, եւ մի՝ որ ի ներքս պարարտութիւնն։ Միմեանց պիտոյանան ի կենցաղս, որպէս հատ ցորենոյ՝ փեճոկին իւրոյ. . (Նար. երգ.։ Երզն. մտթ.։)
Ի կերչէ ել կերակուր, եւ ի հզօրէ ել քաղցր։ Որպէս զի քաղցր են ի քիմս իմ բանք քո, քան զմեղր բերանոյ իմոյ։ Անձին կարօտելոյ եւ դառն իբրեւ զքաղցր թուի։ Պտուղ նորա քաղցր է ի կոկորդի իմում։ Յոյժ քաղցր թզոյ։ Իբրեւ զթուզ քաղցր։ Կերա՛յք եւ արբէ՛ք զպարարտս եւ զքաղցունս. յն. զքաղցութիւնս. (եւ այլն։)
Անճառ եւ անմահ բնութիւն, որ ոչ ունի քանակ։ Մեծ է Աստուած, վասն զի քանակ եւ սահման ամենայն ի ներքոյ է նորին զօրութեան։ Քանակաւ եւ որակութեամբ եւ եղելութեամբ զատչին ի բնութենէ արարչին. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 38։ Լմբ. սղ.։ Վրդն. պտմ.։)
Առնու բանջար ... եւ զայս քաջեփ արարեալ. (Պտմ. աղեքս.։)
Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ օրօրքն է(ի բերանոյ կուսի) Երկինք երկնից իմա՛ց արարէք ... աստուծոյ օրօր. (Տաղ.։)
Ազատեցուցիչ. ազատարար. փրկիչ, փրկարար.
Արարին զիս եպիսկոպոս յակամայի. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
ԱՂԲՈՒՏ որ գրի եւ ԱՂԲԱՂԲՈՒՏ. Ուր արկեալ իցէ աղբ ի պարարտութիւն. կիւպրէլի.
Ամլոյն բարի ոչ արար, ամուրւոյն ոչ ողորմեցաւ. յն. ըստ ոմանց է γύναιος, կին աղքատ կամ անտէրունչ. խեղճ կնիկ. muliercula եւ ըստ ոմանց ἁγύναιος անկին. qui uxore caret (Յոբ. ՟Ի՟Դ. 21.)
Անապատս ի պաշտամանէ արարեր զդիս. (ՃՃ.։)
ἅκτιστος. increatus. Ոչ արարեալ. անստեղծ. անեղ. ինքնագոյ. չստեղծուած, չեղած. եարատըլմամըշ, օլմամըշ, զայրի մախլուգ.
Անարար բնութիւնն Աստուծոյ։ Անարար բնութիւն էականին Աստուծոյ. (Սեբեր. ՟Է։ եւ Տօնակ.։) (Ագաթ.։)
Որ անեղն է, նոյն եւ անարար է. (Շիր.։)
Եթէ արար (զիմն), զիա՞րդ իցէ՝ զի անարար իցէ։ Քո Արարիչն անարար է, եւ դու արարած. (Ոսկ. ես.։)
Երկուց անարարաց ի միասին չէ մարթ լինել։ Ուստի լեալ իսկ երեւի (այս ինքն տեսանի) հիւղն, եւ ոչ անարար. (Եզնիկ.։)
Անարար ասեն (մոլորեալք) զերեւելի արարածս, եւ ոչ յայլմէ եղեալ. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Ե։)
Անարարն գոյանայ (այս ինքն անեղն եղանի). (Զքր. Ծն.։)
Զերկիր ... զանդունդս համատարածս ... անկազմս, անարարս. (Ագաթ.։)
Ի սկզբանէ իսկ ունէր զոսկին, այլ յանձեւութենէ եկն ի ձեւ, եւ յանարարէ արարեալ. (ՃՃ.։)
Որպէս ἅποιος, qualitate carens, անորակ. առանց որպիսութեան. (ուր թարգմանելն անարար՝ որպէս եւ անարարող, անարարուած, է վրիպական. տե՛ս եւ ի բառսն ԱՐԱՐՈՒԱԾ, եւ ՔԵՐԹՈՒԹԻՒՆ. որք ի թարգմանութիւնս շփոթին ընդ ՈՐԱԿՈՒԹԵԱՆ)
Ոչ կարէ ներգործութեամբ գոլ մարմին նախ քան ընդունել զտեսակն, զի նիւթ է անարար (այս ինքն անորակ), եւ ոչ մարմին։ Ըստ այսոցիկ որակութեանց եւ ջուրն անարար ( ի լս. անորակ) ասի. (Նիւս. բն. ՟Բ. եւ ՟Թ։)
Եղիջիք նոր զանգուած, որպէս էքդ անխմոր։ Մի՛ ի խմորն չարութեան եւ անզգամութեան, այլ յանխմոր ստուգութեան։ Արարին զտօն անխմորիցն զեօթն օր. (՟Ա. Կոր. ՟Ե. 7. 8։ ՟Բ. Մնաց. ՟Լ՟Ե. 17։)
Ոյր կամ ուր չիք հուն անցից. ընդ որ ոչ ոք կարէ անցանել՝ իրօք կամ մտօք. անկոխ. անեզր. անբաւ. ընդարձակ եւ լայն. անչափ. անթիւ. անսպառ. որ եւ ասի անհնարին. որպէս եւ հնարն՝ թ. հիւււնէր, է իբր հունարար, գտիչ անցից. կեչիդսիզ. ուճսուզ. նիհայէթսիզ. հատսըզ. ἅβατος. invius մանաւանդ ἅπηρος, infinitus, termino carens, ἁχανίς, vastus, immensus, եւ այլն.
Մնաց պարարտ երկիրն իսրայելի անմարդ. (Լծ. նար.։)
Զանյոյսս՝ որոց ոչ ակն ինչ կայր, արար վարդապետս որպէս զպօղոս. (Ոսկ. ես.։)
Ի ծնէ մորոսք փոքրագլուխ զանոպայիցն ասեմ, որ քան զխայտառակսն եւս խայտառակք իցեն Անձամբ զանձինս արարին մորոս, եւ անոպայ են. (Ոսկ. ես.։)
Անփոյթ արար ի նմանէ. (Եփր. ել.։)
Ոչ անփոյթ արար զուսմանն. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Եւ ի գոլոյն աստուած ոչ անփոյթ արարեալ. քանզի եկաց մնաց այսպէս բոլորիցս տէր. (Պրպմ. լ.։)
Վէմք ապաւէնք նապաստակաց։ Տէր ապաւէն իմ։ Ապաւէն ծարաւեաց։ Զի զքեզ ապաւէն ինձ արարի։ Եղիցին ձեզ ապաւէն յերեսաց հալածչի. եւ այլն։
Ոմն գորտ գտեալ ի վերիացւոցն կողմանէ՝ ասեն ապուխտ արարեալ, ձուկն զնա կարծելով. (Մագ. ՟Ժ՟Ը։)
Զզօրութիւն աջական կողմանս տկար արարի. (Նար. ՟Ի։)
ԱՐԱԿԱՆ ԱՆՈՒՆ. Ըստ քերականաց է Բառ յայտարար արուի. այլ ըստ յն. երբ. եւ այլն, է յայտնիչ նաեւ լոկ յանգի ձայնից՝ պիտակաբար որոշելոց ի սեռս սեռս. Տե՛ս (Հին քեր.։)
κτιστός, -ή, -όν creatus, -a, -um Արարեալ, եղական. արարածական. մախլուգ.
Արարած բնութիւն. (Սեբեր. ՟Է։ Շ. ամ. չար.։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Բ։)
Արարած կենդանութիւն. (Եզնիկ.)
Լուսաւորքդ արարած են յաւուրն չորրորդի. (գուցէ աւուրն). (Շիր.։)
κτίσμα creaura, κτίσις, ποίημα, δημιούργημα factura Ստեղծուած եւ արարուած Աստուծոյ. եղական ինչ. եղելութիւն. էակք. գոյք. որ ըստ յն. մերձաւոր գրչութեան ( κτίσις, κτίσμα ) ասին եւ ՍՏԱՑՈՒԱԾՔ.
Ոչ արդեօք զստացօղն ամենեցունց՝ ստացուած կամ արարած հայհոյել յանդգնէին. (Աթ. ՟Ա։)
Ամենայն արարածք Աստուծոյ բարի են։ Պաշտեցին զարարածս, եւ ոչ զարարիչն։ Քո արարածք քեզ արարչիդ արբանեկեն. եւ այլն։ Զնոյն անուանս ստանայ արարածն զարարչին իւրոյ. (Յճխ. ՟Դ։ (Գտանի հոլովեալ եւ յարարածէ, զարարածէ։ Նանայ.։ ՃՃ)։)
Իսկ եթէ արարածս ինչ հաստատիցէ, եւ ցուցցէ զզօրութիւն Տէր, եւ բացցէ երկիր զբերան իւր, գիտասջիք, եւ այլն. (Եփր. ղեւտ.։)
Ո՛ր եւ է գործ. արար. արարուած մարդոյ.
Ուրախ լիցի մարդ յարարածս իւր. (Ժղ. ՟Գ 22։)
Սակաւ մարդիկ կարեն ասել ըստ արժանի գովութեանն յայրն եւ ի նորա արարած. (Փարպ.։)
Եթէ այլ ինչ նորոգ արարած տանջանարանաց կազմեսցես. (Նար. ՟Ժ՟Թ։)
Զգերեզման շիրմին սանատրկոյ արքային ոչ կարացին բանալ վասն հաստաշինած արարածոցն. (Բուզ. ՟Դ 24։)
γένεσις generatio Արարչութիւն. ստեղծումն. լինելութիւն. եղանութիւն. հաստուած. շինած. կազմած.
Այս է գիր արարածոց. (Ծն. ՟Բ 4։ ՟Ե 1։)
Զարարած լուսաւորաց, կամ շնչոյն. (Եզնիկ.։)
Մինն ունի յարարածոյ իւրում կամ յարարածի իւրոյ զզօրութիւն լուսոյն. (Վեցօր. ՟Զ։ եւ Շիր.։)
Եկայք տեսուցք զլինել արարածոյ նորա (առաջին մարդոյն) յաշխարհիս. (Վեցօր. ՟Զ։)
Ընդէ՞ր եւ աստ եւ ոչ զջուրցն արարած յիշիցէ. (Կիւրղ. ծն.։)
ԱՐԱՐԱԾՔ. որ եւ ասի ԱՐԱՐԱԾ ԳԻՐՔ. որպէս Գիրք արարածոց. որ եւ ԳԻՐՔ ԾՆՆԴՈՑ կամ ԾՆՈՒՆԴՔ ասի. քանզի եւ ի յն. շփոթին ձայնքս եղանուի, եւ ղեննեսիս ծնունդ. γένεσις genesis, generationis liber cf. ԼԻՆԵԼՈՒԹԻՒՆ.
Զանուն գրոցն առաջին՝ Արարածք եւ ծնունդք կոչեաց. (Սարգ. ՟բ. պետ. յռջբ։ Վրդն. պտմ. եւ այլն։)
Արարած գիրք մեծ մարգարէին. (Փարպ.։)
Եթող զՏէր Աստուած զարարիչ իւր. (Օր. ՟Լ՟Բ 15։)
Տէր երկնից եւ երկրի, արարիչ ջուրց։ Որ աշխարհի արարիչն է. (Յուդթ. ՟Թ 17։ ՟Բ. Մակ. ՟Է 23։)
Որոյ ճարատարապետ եւ արարիչ Աստուած է. իբր կազմիչ, շինիչ. (Եբր. ՟Ժ՟Ա 10։)
Արարչի առ արարածս բազում է խնամակալութիւն. (Խոսր.։)
Արարչի գործ այն է՝ զբնութիւնս առնել։ Երկուց արարչաց զբարւոյ եւ զչարի ի միոջէ հօրէ զծնունդսն համբաւէ. (Եզնիկ.։ եւ Լմբ. հանգ.։)
Միայն արարիչ զբնաւս յոչէից. (Նար. ՟Գ։)
Արարիչ բնութեան. (Սարգ.։ եւ Շ. խոստ.։)
Միթէ ասիցէ՞ արարածն ցարարիչն, թէ ոչ իմաստութեամբ արարեր զիս. (Ես. ՟Ի՟Թ 16. իբր կազմակերպիչ, ձեւացուցիչ։)
Օրինակ իմն՝ ստացօղ եւ արարիչ չարութեան եղեւ մարդն Նիւս. (կուս.։)
Նմանք նոցա եղիցին արարիչք նոցա (կռոց). (Ագաթ.։)
Զհուր, որում եւ զքեզ իսկ երկրորդ արարիչ կազմեաց յօրինիչն։ Յիրաւի ասին մարդիկ արարիչք չարեաց. (Եզնիկ.։)
Զսիմոն (մոգ) զհայր եւ զարարիչ ամենայն չարեաց. (Եւս. պտմ. ՟Բ 13։)
Առողջութեան արարիչ (բժշկականն)։ Ո՛չ որ միանգամ հաւանութեան արարիչ, ճարտասանական է. (Սահմ. ՟Դ։)
Աղբիւր արուեստից՝ արարիչ արուեստից. եւ արուեստ, աճեցուցիչ մտաց. (Մագ. քեր.։)
Աջն այն (յակոբայ՝ յօրհնելն) արարիչ անչդրանկաց էր. (Եփր. ծն.։)
Այն որ նուագաւոր մատանց արարիչն եղեւ քաջն պինդարոս. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Որոց բարիս արարեալ յուղարկես արժանիս Աստուծոյ. (՟Գ. Յհ. 6։)
Յարժանի եւ ըստ պտշաճի եմուտ արարած ջերմութեան յաշխարհ։ Նոյնպէս եւ ջուրցն բազմութիւնք եւ յորդութիւնք տուան յարժանի եւ յիրաւի. (Վեցօր. ՟Գ։)
Արմտիք երկրի։ Տօն արմտեաց։ Արարք արմտեաց.եւ այլն։
Չի՛ք արարած բանաւոր արտաքս քան զայս երիս ջոկս. (Եզնիկ.։)
Ի սոփոփանոս զուարթարարս ոմանց աւետէ։ Պետրոս աւետէ. (դուք ի վէմն կենաց շինիք. Նար. ՟Ղ՟Գ. եւ Նար. մծբ.։)
Աւետեաց Քրիստոս խաղաղարարաց, զի եղբարք եղիցին նորա, եւ որդիք Ատուծոյ կոչեսցին. (Մծբ.։)
ԱՔԱԼԱՐ կամ ԱՔԱՐԱՐ. ψήν vermiculus Աղկաղկ կենդանի. ճճի. որդն դուզնաքեայ։ Գաղիան.։ Կայ եւ որդն մոմոյ, պանրոյ, մորթոյ կենդանեաց. cf. ԱԿԱՐ։
ԱՔԱԼԱՐ կամ ԱՔԱՐԱՐ. ψήν vermiculus Աղկաղկ կենդանի. ճճի. որդն դուզնաքեայ։ Գաղիան.։ Կայ եւ որդն մոմոյ, պանրոյ, մորթոյ կենդանեաց. cf. ԱԿԱՐ։
Ի գիրկս քո բարձեր։ Բառնալ ի գիրկս յորդւոց Ադամայ։ Բարձեալ եղեւ ի գիրկս ծերունւոյն, որ բանիւ զարարածս բարձեալ ունի. (Շար.։)
Ապականէ զբարիոք արարածս նորա. (Եզնիկ.։)
Եթէ բարւոք թուի առաջի քո՝ գալ ընդ իս ի բաբելոն, ե՛կ։ Թէ բարւոք թուի յաչս ձեր, տո՛ւք զվարձս իմ։ Եթէ բարիո՛ք թուի քեզ թա՛գաւոր։ Յաչս նախարարացն ոչ թուիս դու բարւոք։ Բարւո՛ք թուիս դու յաչս իմ.եւ այլն։
Բժշկօղ, բժշկարար.
Ի հայք մեծ լեառն սարարգայ, որ է Մասիս, ըստ բնագրոցն. (Միխ. աս.։)
Արարչին երկնի, եւ բնաւին երկրի։ Ծառք բուսոց բնաւին անտառաց. (Նար. ձ. եւ Նար. խչ.։)
Արդ՝ փախուցեալ ի Խոսրովայ Արտաշիր ... եւ նեղեալ յոյժ, բազում խոստմունս նախարարացն առնէր, թէ ոք բուժեսցէ զնա յայնմանէ. (Խոր. ՟Բ. 71։)
Գթասէր արարիչն. (Վրդն. ծն.։)
Պատմեաց իւրոց նախարարացն հանդերձ գովեստիւ։ Պատմութեանց, եւ ոչ գովեստից է ժամանակս. (Խոր. ՟Բ. 83. 89։)
Արարեալ խորանս ... եդ տապականաւ ի նոսա գեղեցկայարմար եդուածովք. (Ճ. ՟Զ. (որ ի Ճ. ՟Ա. յօրինուածովք)։)
Արար եւ զեղջեւրս նորա ի վերայ չորեցունց անկեանց նորա։ Անդստին ի նմանէ էին եղջեւրք նորա. (Ել. ՟Լ՟Ը. 2։)
Այն որ նման գոլով նեռին՝ եղջիւր ամբարձ դէմ արարչին. (Շ. եդես. (գրի եւ եղջիւրաբարձ)։)
Զձի եւ զջորի երամակ արարեալ՝ դատաարկ վարէին. (Լաստ. ՟Ի՟Ա։)
Զամենայն զօրսն յունաց յերկբայս արար ի սուրբ ուխտէն. (Եղիշ. ՟Դ։)
Մտից առ նա եւ ընթրիս արարից առ նա, եւ նա ընդ իս. իմա՛, ընթրել։
Ընկոյզն ամենեւին իւղոյ պարարտութեամբ արծարծեալ զճառագայթս ճրագի. (ՃՃ.։)
նովին քննութեամբ եւ իմաստիւք կարէին իմանալ զարարիչն ամենեցուն այսոցիկ. (Իգն.։)
Աներեւոյթք նորա ի սկզբանէ աշխարհի՝ արարածովքս իմացեալ՝ տեսանին. (Հռ. ՟Ա. 20։)
Զհիւզեայն խնդիր թողեալ, զոր նիւթն ամենայնի կոչեն, ի չարեացն խնդիր եկեսցուք, զոր ի նմանէն իմանան։ Յորժամ միոյն յարուցեալ ի վերայ զմիւսն (ի ծառայից) սպանանիցէ, միթէ պատճառ չարեաց զտէրն պարտ իցէ իմանալ։ Եթէ գազանքվասն վնասակարութեան ի չարէ ու մեքէ արարչէ կարծիցին, զմարդիկ առաւելարժան է ի չարէ արարչէ իմանալ, եւ ոչ զնոսա. (Եզնիկ.։)
Տարին հողմային եւ դաձտք լիարար պտղովք. (Շիր.։)
ἑπηρεάζων injurius κακοποιός maleficus περιεργαζόμενος frustra satagens, ornamenta externa usurpans եւ այլն. (լծ. եւ այլազգ. ղատտար, քելլաշ, խատտա) Անհաւատարիմ. նենգաւոր. խաբեբայ. դաւաճան. դժրամիտ. անիրաւ. չարարուեստ. կեղծաւոր. կեղծ. պատիր.
Խրատեցեր դու զբազումս։ Ապա թէ ոչ խրատեսցիս, լու՛ր զայս։ Հայհոյէին զաստուած որդիք նորա, եւ նա ոչ խրատէր զնոսա։ Զսոսա իբրեւ հայր խրատեալ փորձեցեր։ Որովք մեղանչենն՝ յուշ արարեալ խրատես։ Խողովք սաստիցն ոչ խրատեցան։ Այսուհետեւ խրատեցարուք բանիւք իմովք, եւ օգտեցարուք։ Խրատեցէ՛ք զստահակս.եւ այլն։
Ծեփ. եւ Ճարպ կամ պարարտութիւն եւ թաղանթ պատեալ։ (Փիլ. լին. ՟Գ. 48։)
Այն՝ որ զբունութիւնըս լուծական, արար կայուն անմահական։ Բնութեամբ կայուն, անձամբ շարժուն՝ անշարժական։ Զի չեմ կայուն ես միշտ ի նոյն, այլ շրջական. (Շ. խոստով.) եւ իմ եղակ։ Իսկ ի գիրս Դամասկ. դնի եւ իբր Կացուցիչ, բաղկացուցիչ։
Ո արար զպաշտօնեայս իւր ի հուր կիզելոյ (կամ կիզելոյ). (Սղ. ՟Ճ՟Գ. 4։)
Կնձամբք թաղեալ, եւ հողաբլուր արարեալ. (Ուռպ. ՟Թ. ըստ Լեհ.։)
Ժողովեալ յաղբիւսաց զանկեալ հնոտիսն, կցոտեալ զնոսա արար իւր ծածկոյթ. (Վրք. հց. ՟Է։)
Ընդէ՞ր կարթիւ պատրանաց ածար հաղորդդ մարմնոյ կենդանարարին. (Նար. ՟Խ՟Զ։)
Զբնաւն համայն տեսանես։ Զնմանիսն իմ յիշատակել համայն աստանօր։ Համայն մաքրեցաւ։ Համայն ախտացեալ կամ մեղուցեալ։ Համայն անքննին։ Համայն կենդանարար. (Նար.։)
Արար զաւազանն պղնձի, եւ զխարիսխս նորա պղնձի ի հայելեաց կանանց ուխտաւորաց. (Ել. ՟Լ՟Ը. 8։)
Իբր Հաստարարն. պատուար. անջրպետ.
Սուլտանացաւ բեգիարուխն ի վերայ պարսից եւ հայոց, որ եւ զքեռին իւր զիսմայիլն արարեալ հեջուպ. (Վրդն. պտմ.։)
Զերկիր պարարտ եւ զհիւթեղ. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 5։)
σκιά (լծ. ընդ հյ. Շուք) umbra σκέπη tegumentum, operimentum . Որ ինչ հոգ եւ զով առնէ. Ստուեր ծառոց եւ այլոց իրաց՝ հովարար կամ զովացուցիչ ի տապոյ. նմանութեամբ՝ Ծածկոյթ կամ յարկ ապաւինի. թեւարկութիւն. խնամարկութիւն. պաշտպանութիւն. շուք.
Արար իւր հովանի, եւ նստաւ ընդ հովանեաւն. իմա՛ որպէս յն. սքինի՛. (լծ. հյ. շէնք), այսինքն տաղաւար.
Անկեալ նախահայրն՝ մահաբեր ծառոյն հպմամբ, կանգնէր կենարար փայտին մերձենալ ի սմա. (Շ. տաղ.։)
Ետ զայն ցձուլիչ, եւ արար զայն դրօշեալ. (Դտ. ՟Ժ՟Է. 4։)
Աստուածոյ փառաւորութիւն այն էր, թէ յարարածոցն մեկնեալ էր զպատիւ արարչին. (Եզնիկ.։)
Միախոհ լեալ ընդ նախարարացն։ Զմիախոհս միասնականին հալածէր։ Ոչ հակառակողի են այնպիսի բանք եւ գործք, այլ միաբան եւ միախոհ բնութեան. (Յհ. կթ.։ Տէր Իսրայէլ. յնվր. ՟Ժ՟Ը.։ Նանայ.։)
Յեբրայեցւոցն եւ յայլոց թարգմանացն ժողովեաց, եւ միաշար արար։ Ընդ ժամանակս ժամանակս առնուին պատգամս ի հոգւոյն, եւ պատմէին. զոր յետոյ առեալ՝ միաշար գիրս կատարեալ. (Ոսկ. ես.։)
ՄԻԱՐԱՐ ՄԻԱՐԱՐՈՂ. ἐνοποιός unificus. Որ մի առնէ զայլս. միաւորիչ. միացուցիչ. արարօղ միութեան.
Բարին՝ միակն, միարար ամենայն միակի։ Յորմէ որպէս ի միարար զօրութենէ միանամք. (Դիոն. ածայ.։)
Մինն եւ միարար՝ որպէս պարզ եւ անխառն եւ անշարադրեալ իման։ Միակ ասաց, այլ միարար միակաց, այսինքն արարչագործ պարզիցն էութեանց (հոգւոց). (Մաքս. ի դիոն.։)
Ընդ միարարողն յանդիմանարարութեան. (Մաքս. եկեղ.։)
Ճռաքաղ արարէք իբրեւ զայգի զմնացածս իսրայէլի. (Գէ. ես.։)
Անփախուստ արարեալ մարգարէին զսպառնալիս անհաւատիցն յամենայն կողմանց՝ խաւարաւ եւ հրով, եւ խորտակմամբ, եւ մրացեալ դիմօք. (Արշ.։)
Յայցեալ արարիչն եւ փրկիչն Ադամայ. (Եղիշ. դտ.։)
Կարող եմ այսօր, որպէս յորժամ առաքեաց զիս Մովսէս։ Եւ լինէր՝ յորժամ մտանէր արքայ ի տունն Տեառն։ Զոր արար Դաւիթ, յորժամ քաղցեաւն։ Յորժամ գտանիցէք, ազդ արասջիք ինձ։ Այժմ մերձ է մեզ փրկութիւն, քան յորժամ հաւատացաքն։ Յորժամ դարձցիս եւ յոգւոց հանիցես, յայնժամ կեցցես։ Յորժամ եկեսցէ, յայնժամ նստցի։ Յորժամ դարձցին առ տէր, ապա վերասցի առագաստն, եւ այլն։
Յորժամ արարին զայս մեղս, ե՛ւ մատնին ի սատակումն. (Յուդթ. ՟Ժ՟Ա. 12։)
Միտ եդեալ նկատիցեմ զպէսպէս ազգսն յօրինեալս զարմանագործ արարչութեանն աստուծոյ. (Վեցօր. ՟Ը։)
Դարաւանդք մեր նոճք։ Բերին փայտս նոճս. եւ արար արքայ զփայտն նոճ՝ աստիճանս տանն տեառն։ Արար երկուս քերովբէս ի փայտից նոճից։ Ի նաւս նոճիս.եւ այլն։
Ի հարկի կացուցին զդարբինս եւ զշպարարս. (Պիտառ.։)
Շնականն առ բարս որովայնապարար լինի. (Լծ. առ որս.։)
Զիա՞րդ արարեր զդա ընծայս տաճարին, եւ դարձեալ առ քեզ շորթեցեր. (Ոսկ. գծ.։)
θεραπεύων . Որ ողոքէն. ողոքաւոր. կամարար.
Տրդատիոս հայոց մեծաց արքայ՝ առ ամենեսին ողջոյն։ Շապուհ արքայից արքայ՝ նախարարաց հայոց՝ ողջոյն շատ շնորհեմ ձեզ։ Բազմասցի ձեզ ողջոյն մարդասիրութեան մերոյ. (Ագաթ.։ Խոր.։ Եղիշ. եւ այլն։)
Ողջո՛յն քեզ սուրբ եկեղեցի. ողջոյն քեզ սեղա՛ն սրբութեան. ողջո՛յն ձեզ դասք քահանայութեան. ես ճանապահորդեցի առ արարիչն իմ. (Շար.։ Մաշտ.։)
Քակեալ որոշեցան ի նախարարացն։ Զատեալ եւ որոշեալ է զանձն իւր ի սուրբ եկեղեցւոյն։ Զատ որոշեաց ի նախարարաց զքահանայսն։ Մի՛ որոշեր զիս ի սուրբ գառանցս՝ յորս խառնեցայ. (Եղիշ. ՟Գ. ՟Դ. ՟Ը։)
Ի բնակութենէն, եւ ի հանդերձիցն եւ յամենայն ուստեք յայտ արար, թէ որպիսի ինչ ոք էր. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 12։)
Տան զինքեանս պճնութեան ... արակն, եւ այլ ազգի ազգի դեղոց եւ հնարից». (Բրսղ. մրկ.) իմա՛ զկանացի չարարուեստութիւնս առ ի յաչաղել (այսինքն նազար տալ) կամ վնասել աչօք։
Պայման արար, թէ ես յորժամ գամ, արձակեմ ի կապանացն. (Փարպ.։)
πίων, πίον, λιπαρός pinguis παχύς crassus. Պարարակ. գէր. իւղալից. ճարպալից. եւ Արգաւանդ. բերրի. բարգաւաճ. գիրուկ, եղոտ.
Ընդ բիւրաւոս նոխաղաց կամ գառանց պարարտաց։ Անդրք (այսինքն անդեյոյք) նոցա պարարք են։ Զպարարասն զենուք։ Պարարտն եւ գէրն եւ սպիտակն գնաց ի քէն. (Միք. ՟Ղ. 7։ ՟Ճ՟Խ՟Գ. 14։ Եզեկ. ՟Լ՟Դ. 3։ Յայտ. ՟Ծ՟Ը. 14։)
Տեսեալ զերկիրն՝ զի պարարտ էր։ Ասերայ՝ պարարտ հաց իւր։ Լեառն Աստուծոյ՝ լեառն պարարտ։ Յերկիրս յայսմիկ ի լայնս եւ յընդարձակ եւ ի պարարտ. (Ծն. ՟Խ՟Թ. 15. 20։ Նեեմ. ՟Թ. 35։)
Պարարտ էր գինին օրինացն. (Եփր. աւետար.։)
ՊԱՐԱՐՏՔ տունք. գ. λίτασμα pinguedo στέαρ adeps. Պարարտ իրք, կամ կենդանիք պարարակք. պարարտուի. Ճարպ. գէր բանէր, եւ գիրուց.
Կերա՛յք եւ արբէ՛ք զպարարտունս. (Նեեմ. ՟Ը. 10։)
Ած եւ հաբէլ յադրանկաց խաչանց իւրոց եւ ի պարարտաց նոցա. (Ծն. ՟Դ. 4։)
Ուտեն եւ պարարտունս եւ միս, եւ նոցա ոչ վնասէ. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Առաւել են երկինք քան զերկիր. այլ չպարտի երկրպագութիւն՝ երկիր երկնից ... Ամենայն արարածք՝ արարչին պարտին երկրպագութիւն. (Սեբեր. ՟Դ։)
Զոր պարտէաքն առնել՝ արարաք։ Ըստ օրինաց մերոց պարտի մեռանել։ Եւ դուք պարտիք զմիմեանց ոտս լուանալ։ Ոչ պարտիմք համարել ոսկւոյ ՟Կմ արծաթոյ ... զաստուածականն լինել նմանող։ Պարտին եւ մարմանաւորացն կցորդ լինել։ Պարտէիք եւ յաշխարհէ իսկ ելանել։ Յուսով պարտի որ սերմանէն՝ սերմանել։ Պարտի կինն շուք դնել գլխոյն։ Ոչ պարտին որդիք հարց գանձել։ Այնպէս պարտի գնալ, որպէս նայն գնաց։ Վասն եղբարց մերոց պարտիմք դնել զանձինս։ Պարտիմք զմիմեանս սիրել։ Պարտիմք ընդունել զայնպիսիսն. (Եւն։)
Գտեալ տար եւ կտաւ՝ արար անօթս պիտանիս ձեռօք իւրովք։ Հնարեալ վայելուչ անօթ պիտանի կազմեաց ի սպասաւորութիւն կենաց։ Եղիցի անօթ պատուական, սրբեալ եւ պիտանի տեառն իւում։ Մի՛ արհամարեսցես զամենայն խորհուրդս պիտանեաց։ Պսակդ եղիցի այնոցիկ՝ որ ակնունին, եւ պիտանեաց նորա, եւ որոց ճանաչեն զնա. (Առակ. ՟Լ՟Ա. 19։ Իմ. ՟Ժ՟Գ. 11։ ՟Բ. Տիմ. ՟Բ. 21։ Տոբ. ՟Դ. 13։ Զաք. ՟Ղ. 14։)
ψωμίζω buccellam in os ingero, alo, nutrio, porrigo χορτάζω pasco, saturo ποτίζω potizo, potum do. Ջամբ տալով դարմանել. տալ ուտել պատառ պատառ, կամ ծասքելով եւ կակղելով. կերակրել. արբուցանել. մատակարարել. տալ.
Սոցին ջատուկ կանանցս եղբայր կամարար եղեալ. (Լաստ. ՟Ի՟Գ.) (գրեալ էր՝ յեր կուս եւս օրինակս՝ ջամուկ. ղի տ եւ մ շփոթին ի մատեանս)։
Նենգ գործեալ ի սադրելոյ նախարարացն։ Ի սադրելոյ գաւառականացն հրամայէ ի ծով ընկենուլ. (Խոր. ՟Գ. 2. 7։)
Լիով պատճառք արարածոց՝ սադրեալ ի վարդանայ վարդապետէ (քաղելով ի հացն բանից). (Վրդն. ծն. վերնագիր։)
Առ սահմանն ախաքն ամբոխեն։ Ոչ յանարուեստութեան արհեստի սահման։ Ոչ արարողականք չարին սահմանք եւ զօրութիւնք են, այլ անզօրութիւն. (Դիոն. ածայ.։)
Նախանձ զեղբարս արար հալածական քաղաքէ ի քաղաք, սահունս, օտարացեալս, յածեալս. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Տայր հրաման սրամահ առնել զհաւատացեալսն։ Սրամահ արարեալ սպանին։ Արասցէ զձեզ սրամահ. (Ճ. ՟Բ.։)
Սահեալ ի վերայ արշաւասոյր ալեացն սրավարաց մոլեգնելոց։ Ոչ եթէ ծայրաքաղ ինչ արարեալ՝ օդաբանս կամ սրավարս (կամ օրավարս, աւրավարս) ինչ խօսեցաւ. (Ագաթ.։)
Արարին զվակասն, ա՛յլ ձեռ. զվտաւակսն։
Զորս արար պիղատոս, եւ յղեաց կոտորեաց զտաքսատս զօրացն (հերովդի). (Եփր. համաբ.։)
ՏՆԱՇԷՆ. οἱκουρός rem familiarem provide curans. Տնարար. շէն պահօղ զտուն.
Զգաստացուսցեն զմանկամարդսն՝ այրասէրս լինել, որդէսէրս, տնարարս։ կամիմ մանկամարդացդ ամուսնանալ, որդիս ծնանել, տնարարս լինել. (Տիտ. ՟Բ. 5։ ՟Ա. Տիմ. ՟Ե. 14։)
Կանայս տնարարս. (Լմբ. առակ.։)
Եւ իբր Տնարարական.
Եղիցի այնուհետեւ յառաջանալ ըստ տնարար շինութեանն. (Պիտ.։)
Տռփելի եւ ոսկի եւ քարինք ... Ստերիւրեալ գեղն մարդս արար զնոսին տռփելի. (Լմբ. իմ.։)
Րակերտ էին արարչութեան՝ եւ փրկական տնօրէնութեան։ Րակերտ ի նա (կամ րակերտեա՛) համասեռիցս ելս՝ ըստ քեզ վերաբերիլ յառ ի քէն ծագումն. (Շ. այբուբ. եւ Շ. տաղ.։)
Փշալից արար զամենայն անդս մտաց եւ անդամոցն. (Յճխ. ՟Ժ՟Ը։)
յն. խարատրիօ՛ս. χαραδριός charadrius. (վրիպակաւ գրի եւ Քաղադր, Քաղարդ, Քարարդ) եբր. էնաֆա. Հաւ վայրենի, կամ թռչուն ագեղ՝ բարձր սրունիւք՝ դեդերեալ ի հեղեղատս. լինի մեծ եւ փոքր, եւ այն՝ պէսպէս գունով. ունի ձայն անախորժ, եւ է ի գիշերահաւուց. կարծեալ լինէր առ նախնիս՝ բժշկական ունել ազգումն առ հիւանդս. Որպէս եւ պլինիոս յարմարէ զայն այլում թռչնոյ, որ կոչի դալուկն, ἵκτερος galgulus, galbula.
Ոչ թէ ծայրաքաղ տիչ արարեալ՝ օդաբանս կամ սրաւարս խօսեցաւ. (Ագաթ.։)
Սեղան ամօթոյ արարեալ էր ախտամոլաց ի պատրանս, որպէս թէ շնորհօղ տռփանաց իցէ. (Մխ. երեմ.։)
cf. Աղօթկեար. աղօթարար. աղաչաւոր, եւ այլն.
Աճեցուն արարի զգունդն Բելիարայ։ Զամենայն առ ինքն վերաբերեալ (խմորն՝) աճեցուն առնէ։ Զի բազմասցի առաւել աճեցուն եղեալ յաճախ տըւչութիւն անսահմանելի քոյդ սքանչելեաց. (Նար.։)
Ամփոփեսցին, եւ մտցեն երկիւղիւ ընդ Աստուծոյ հնազանդութեամբ։ Առ ամփոփելոյ ընդ երկիւղիւ Արարչին. (Եզնիկ.։)
Լայնութիւն ակնկալութեանն ամենեւին իսպառ ամփոփեալ։ Ո՛չ ի լրմանէ ամփոփեալ։ Յաւէտ անձկութեամբ ամփոփին ի բերումն բովանդակութեան արարչական բանին հանգստեան. (Նար.։)
Հանել զամենայն կանայս այլազգիս։ Արարաք զկանայս յայլազգեաց երկրիս այսորիկ։ Յամենայն հեթանոսաց երկրի եւ ի կանանց այլազգեաց։ Յամենայն որդւոցն այլազգեաց։ Առ ժողովուրդս այլազգիս։ Ամենայն այլազգի մի՛ կերիցէ ի նմանէ։ Զայլազգիսն՝ որ եկեալ յեցեալ իցեն ի տէր։ Ինձ այլազգիք հնազանդ եղեն. եւ այլն։
Այսպիսի մեծացաւ, զի շտեմարանս արար նա ոսկւոյն եւ արծաթոյ. (Եփր. մն.։)
Անաչեայ մաքրութիւն մտաց։ Գերալիր արարեալ զանաչեայսն իմացութիւնս. (Մաքս. ի Դիոն.։)
Զթոյնս մեղացն միշտ անդեղայ Քրիստոսի մահուն բժշկէ։ Անդեղայ՝ մահարար դեղոց, կամ մահու։ Խղճի մտաց մերոց անդեղայ. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Ադամանդ՝ անախտ գոյ, եւ ամենայն երկաթոյ հարուածոց անզգալի։ Անզգալւոյն դրակից իմն է եւ հուպ անշունչն։ Յածին ընդ անզգալի արարածոց յածմունս։ Ընդ անզգալիսն մարտնչին (այս ինքն նաւավարք ընդ ջուրս). (Պիտ.։)
Չզրկօղ. իրաւարար. անաչառ. զուլմ էթմեյէն.
Անցաւոր արարածք. (Ագաթ.։)
Մայրենի եւ քուրական առականօք զարարած լուսաւորացն մուծանէ. (Եզնիկ.։)
Եթէ ոչ արօրադիր արարեալ ձեր իմով երնջաւն, ոչ էր գտեալ ձեր զառարկածն իմ։ Ինձ եւ ընդ արդարոյն սամփսոնի զարմանալ գայ ո՛չ նուազ ընդ առարկածն՝ քան ընդ նահատակութիւն նորա. (Փիլ. սամփս.։)
(Իսահակ) մարմնով գեղեցիկ, եւ հոգւով առաքինի։ Առաքինի քաղաք օրինօք ասի մատակարարիլ. Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. նխ. ՟բ.։ Աբարահամ ի փորձութեանն իւրում գտան առաքինի։ Լսելով զառաքինութեանցն զքաջութիւն։ Կնոջն առաքինւոյ. (Եղիշ. ՟Բ. եւ ՟Ա. եւ Եղիշ. յես.։)
Մարդասպանն եւ մեհենազերծութեան պատաւոր է՝ զնուիրեալ զԱստուծոյ արարածոցն մեկացեալ. քանզի զի՞նչ է նազելագոյն եւ սրբագոյն նուէր արգադիր՝ մարդոյ (այսինքն քան զմարդ). (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Եւ ո՛չ ազատիլն յայնպիսի ախտէ՝ բարեմիտս արար զնոսա. (Իգն.։)
Զբարեշէն երկիրն՝ անմարդի արարեալ. (Լաստ. ՟Բ։)
Ի բերումն բովանդակութեան արարչական բանին հանգստեան. (Նար. կուս.։)
Երկնայինք յերկիր իջեալ՝ զսրբարար սեղանովն բոլորին. (Խոսր. պտրգ.։)
Արարեր զերկուս լուսաւորս, առ ի բոլորել զժամանակս։ Արեգակն բոլորէ զտարին. (Ագաթ.։ Վրդն. ել.։)
Սրովբէիւք բոցապատ արարեալ Աստուծոյ դրախտն. (Վրդն. պտմ.։)
(Կարգեաց) զաբէլ սպասարար եւ գահաւոր. (Խոր. Բ. 7։ Ասող. Ա. 6։)
Անձանց վնաս եւ ամօթ արարին, որ զգահերէցսն խնդրէին. (Բրսղ. մրկ.։)
Արար զամենայն, եւ կացոյց ի գիտման. (Համամ առակ.։)
Իսկ յարարածս՝ իբր Նոյնօրինակ եղանակ. հաղորդակից ի միում տեսակի կամ սեռի, եւ միանգամայն ըստ ժամանակի՝ ուր իցէ բանն զյատկութենէ իրաց. συνύπαρχων, συνῶν, συνοῦσα, συνόν cum alio existens
Ընդ արարածոց գոյակից է ամենայն իրօք նախախնամութիւն. (Նիւս. բն. ՟Խ՟Ա։)
Որպէս գուրպայ, ասեմք գուրպայարար. (Յկ. ղրիմ.) թերեւս գրելի է, ի գուրպայէ գուրպայարար։
Երախայքն տակաւին հայրականօքն բանիւք դայեկեալք։ Սրբազանիցն ամենիմաստն հանճար նախ դայեկէ զնոսա ներգործականաւ կերակրով։ Երգ եւ ընթերցմունք զանկատարսն դայեկեն առ կենդանարար որդեգրութիւն. (Դիոն. եկեղ.։)
պ. պատվէր, տավէր. κριτής, δικαστής judex Որ ունի զպաշտօն դատելոյ յատենի. դատօղ զդատաստան. իրաւարար.
Դիւահար այլակերպութիւն, (Ճ. ՟Ա.) իմա՛, կերպարանափոխութիւն արարեալ ի դիւէ։
Դսրովեն զմեզ հեթանոսք եւ հրէայք։ Դսրովեն (կամ դրսովեն) հերեսիովտայք։ Ոչ եթէ դսրովեմք ինչ զմարգարէսն։ Դսրովել զյարութիւն։ Մանիքեցիքն դրսովեն զարարիչն կերակրոցս։ Դրսովեալ է եւ այլն. (Կոչ. ստէպ։)
Յորժամ դսրովեմ, յայնժամ զարդարեմ զարուեստ արարչին. (Ոսկ. մարգար. ՟Բ։ (այլ Ոսկ. յհ. ՟Ա. դրսովել։) Դսրովել՝ գրի, Եղիշ. ՟Գ. ՟Դ. ՟Ը։ Յհ. իմ. երեւ.։ Փիլ. իմաստն.։ Շ. թղթ.։ Նար. ՟Ի՟Թ։ Նար. կ.։)
Դսրովեն զմեզ հեթանոսք եւ հրէայք։ Դսրովեն (կամ դրսովեն) հերեսիովտայք։ Ոչ եթէ դսրովեմք ինչ զմարգարէսն։ Դսրովել զյարութիւն։ Մանիքեցիքն դրսովեն զարարիչն կերակրոցս։ Դրսովեալ է եւ այլն. (Կոչ. ստէպ։)
Յորժամ դսրովեմ, յայնժամ զարդարեմ զարուեստ արարչին. (Ոսկ. մարգար. ՟Բ։ (այլ Ոսկ. յհ. ՟Ա. դրսովել։) Դսրովել՝ գրի, Եղիշ. ՟Գ. ՟Դ. ՟Ը։ Յհ. իմ. երեւ.։ Փիլ. իմաստն.։ Շ. թղթ.։ Նար. ՟Ի՟Թ։ Նար. կ.։)
γενητός, γεννητός Եղական. եղեալ. ծնեալ ի ժամանակի. արարած.
Եթէ զայդ երեքեան կարես առնել։ Նախարարացն երեցուն. (Եղիշ. ՟Է։)
Որ արարեր զտիւ ի զբօսանս բարեգործութեան. իմա՛ պատաղումն կարեւոր եւ զուարճալի։
Իբր ռմկ. զէն ընօղ, զիյան վէրէն. Վնասարար, վնասակար.
Ամենեւին զենարար է. (Վստկ.։)
Ընդ զովարար տնկոյն նստջիք. (Շ. եդես.։)
Առնել գինի ուրախարար ի բնութենէ ջրոյ զովարար. (Սկեւռ. աղ.։)
Աղբիւր զովարար՝ արդարութեան պասքելոցն. (Կիւրղ. խչ.։)
Զի արարած էր, եւ ոչ էութիւն. (Ճ. ՟Ա.։)
ԷՈՒԹԻՒՆ. որպէս ὔπαρξις existentia Գոյութիւն, իրօք գոլն. (որ յԱստուած է նոյն՝ վասն միշտ եւ անեղ գոլոյն. այլ յարարածս զանազանի՝ ըստ որում ի կարելի էութենէ յիրական գոյաւորութիւն եկեալ աստուծով)
ԸՆՁԵՌԵՄ ἑγχειρίζω, παραδίδωμι trado որ եւ ԸՆԴՁԵՌԵԼ. Ձեռն ի ձեռանէ տալ զիմն. կարկառել. աւանդել բանիւ կամ գրով. փոխանցել. շնորհել. պարգեւել. ընծայել. մատուցանել. մատակարարել. առթել. տալ.
Զի՞նչ անդամ իցէ, որ ըստգիւտն համարիցի ի սքանչելի արարածս մարմնոյս այսորիկ։ Զի՞նչ ըստգիւտ է ի մարմնի քում ստեղծեալ. (Կոչ. ՟Դ. եւ ՟Թ։)
Արար փոքր պատկեր, եւ թագստիւ պահէր յինքեան. այսինքն թաքնաբար. (Ճ. ՟Ա. ի բագարատ.։)
ἁριθμητικός arithmeticus, numeralis գրի եւ ԹՎԱԿԱՆ՝ իբր ռմկ. Որ ինչ հայի ի թիւ. անկեալ ընդ թուով. թուաւոր, թուելի. յայտարար թուոյ համարոյ կամ հաշուի. համրանքի տակ ընկած.
Ազդարարն ժամահար (կամ ազդարարութիւն ժամահարին) նախ ի փառաւորութիւն աստուծոյ է բոլորից հրաւիրակ, եւ դարձեալ հրեշտակական փողոյն հնչումն նշանակիչ. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Ազդարարող ի դեպ ժամու կամ սահմանեալ ժամանակի. զգաստացուցիչ. իմաստ տըւօղ, արթընցնօղ ատէնով.
Վարարեալ գարշախառն շամբուշ վավաշացն իգամոլեաց. (Մագ. ՟Հ՟Բ։)
ԼԻՆՈՒՄՆ ՈՐԴՒՈՑ. παιδοποιΐα liberorum procreatio լինելութիւն կամ ծնունդ զաւակաց. մանկարարութիւն.
Լծակցեցաւ մարմին ընդ հոգւոյ յարարչէն ի պէտս բարեգործութեան. (Խոսր.։)
Խաղկտոց արարէք զեկեղեցական գեղեցկակարգութիւնս. (Սարկ. հանգ.։)
Խաչակից լինել կուսածին արարչին. (Խոր. հռիփս.։ եւ Շար.։)
Որ խաչակից քեզ գոլով։ Զհին մարդն խաչակից քեզ արարեր. եւ այլն. (Շար.։)
Եբեկ՝ ի չորս մասունս արարեալ. որ եւ զարիւնն ի հաշտարանն խաչաձեւդ տրամադրէր. եւ զի այնպէս բեկանէր տէրն. (Տօնակ.։)
cf. ԽՈՀԱԿԵՐ. ὁψοποιός coquus. Մի՛ պատուեսցուք զխոհարարացն հնարագիտութիւնսն. (Ածաբ. ծն.։)
Զխռչափողն արար պատուածով եւ գօտիւք՝ ի սակաւամտութիւն օդոյն, եւ յելսն. (Ոսկիփոր.։)
Ծորմամբ հոգւոյդ՝ ծերն իբր ի ձեթ պարարտանայ. (Տաղ.։)
ԿԱԹՆԱՐԲՈՒ ԿԱԹՆԿԵՐ. cf. ԿԱԹՆԱԿԵՐ. Այլ յարակայ նուազեցին, մինչ կաթնարբու զիս արարին. (Յիսուս որդի.։)
Այլ ընդ այռոց՝ խանգարս եւ կամակորս։ Նոքա արարին կամակոր զանձինս. (յն. թիւրեցին)։ Զկամակոր զպատրանս ի գործ արկանէ։ Վասն կամակոր կրօնիցն ի կորուստ մատնեալս. (Ոսկ. մտթ.։ Ոսկ. գաղ.։ Ոսկ. տիմ.։)
Որ ձրէ կամ պարգեւէ զկեանս. կենսաբաշխ. առողջարար.
Ըստ նշանարարութեան կողաշինիս ստգտանելի. (Պիտ.։)
Կրակետղ զհուրն բաժանարար. (Ճ. ՟Ա.։)
Զպարարտսդ կրճատէք. այսինքն զենուք. (Մծբ. ՟Ժ։)
Որ համոզէ. խաղաղիչ. խաղաղարար.
Զկողմանց հարաւոյ մարդիկն արար սեւ, եւ թանձրամարմին, եւ հասակեղ, եւ գէճ. (Ոսկիփոր.։)
Ի հաւակերի դնել՝ գազանաբեկս արարեալ։ Ի սատակումն գազանագէշ հաւակերի նուիրէին. (՟Բ. Մակ. ՟Թ. 15։ ՟Գ. Մակ. ՟Զ. 14։)
Աստուած արար զաշխարհս՝ ոչ ի հիւլէէ, այլ բանիւ յոչէից գոյացոյց. (Նախ. ծն.։)
Երկնաւորքն կոչին հոգեղէնք, զի զբնութիւնն սահմանէ՝ ըստ դաւթի, արար զհրեշտակս իւր հոգիս. (Լմբ. ժղ.։)
Կախեաց զերկիր զծանր եւ զհոծարար ի վերայ ոչնչի. (Վանակ. յոբ.։)
Հարմամբ օդոյ զովարար. գործի հովահարօղ. հովահրօղ .... բր ῤυπίς flabellum որ եւ քշոց.
Բարի է բնաւն որպէս ինքն (արարիչն) ետես եւ հռչակեաց։ Նափորտն վտաւակ զարքունական պատիւն հռչակէ։ Զքրիստոս գիրք սուրբ յայտնապէս հռչակեցին վասն կենդանեաց մեռեալ. (Լմբ. ժղ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Ի մէջ ժողովոյն ձեռնարկ արարեր ի տումարին վասն արտասահմանութեան իմոյ. (Ճ. ՟Բ.։)
Ժողով եպիսկոպոսացն ձեռնարկ արարեալ։ Ձեռնարկ հաւատոյ նամակի. (Յհ. կթ.։)
Սիմէովն երանելի ձեռնարկ արարեալ է, եւ հաւանեալ սահմանադրութեան ժողովոյն. (Շիր. քրոն.։)
Սուրբ յակովբ զղաբողոնն նաւակ արարեալ՝ անցանէ. (Ճ. ՟Ա.։)
Գիճասէր կամ իգասէր. մատակախանձ. վարար. իգամոլ. վաւաշոտ, եւ վաւաշոտական. պիղծ. պղծախոհ. բղջախոհ. պոռնիկ.
Քսենոկրատէս արար զստոյիկեան հերձուածն, իսկ արիստոտէլ կամելով զժուժկալութիւն հոգւոյ ցուցանել, աղօթելով ասէին, Զե՛ւս (ո՛վ դիոս) տեղա՛ ի մեզ փորձութիւն. (Սահմ.)
Բիւրս կուտեալ հաւաքեցի անձին իմում մարտիկ մահազէնս։ Մահազինացն կաճառք։ Սուսեր մահազէն՝ կենդանարար նշան խաչիս. (Նար. ՟Ի՟Ա. ՟Ղ՟Ա. եւ Նար. խչ.։)
θανατοποιός mortifer, letalis, exitiosus. Արարօղ մահու. մահագործ. մահաբեր. մահառիթ.
Պապանձեցոյց տէր զգոռոզն մահարար. (Տաղ.։)
Մահարար թոյնք, կամ հարուածք. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա. ՟Ժ՟Զ։)
Զծառայն հիւանդ՝ յախտ մահարար, կեցոյց բանիւ կենդանարար։ Մի՛ զփափկութիւնըս մահարար՝ ասէք անձին կենդանարար։ Եւ թէ ի սրոյն այն մահարար՝ մնացեալ առ իս էք յուսաբար. (Շ. խոստ. եւ Շ. եդես.։)
Յետ բազում տանջանարանացն՝ գտանէր զդժնդակն ի մահարարս. (Սիսիան.։)
Այսպէս եւ հոգւոյ ոչ մարմնականքն միայն, այլ հոգեկանքն են մահարարք. (Շ. թղթ.։)
Ծառն կենաց զմահարար պտղոյն ճաշակս դարնութեանն քաղցրացուցանէ. (Ճ. ՟Գ.։)
Լուեալ վարդան զգոյժ մահարար բօթին. (Ուռպ.։)
Յիշաչար կրօնաւոր բունեալ ունի յանձին իւրում մահարար դեղ։ Արար դեղ մահարար, եւ արբոյց տղային. (Կլիմաք.։ Հ=Յ. նոյ. ՟Ժ՟Ե.։)
Մաղթանք նախարարաց կամ եպիսկոպոսաց՝ առ մեծն ներսէս, կամ առ արքայն պարսից. (Խոր. ՟Գ. 29. 65։)
Եւ արար տէր աստուած ադամայ եւ կնոջ նորա հանդերձս մաշկեղէնս։ Գօտի մաշկեղէն ընդ մէջ իւր։ Ծածկեսցէ զնա մաշկեղէն նուարտանաւ կապունակաւ։ Յամենայն մաշկեղէն նիւթոյ։ Անօթ մաշկեղէն։ Ամենայն մաշկեղէն անօթոյ.եւ այլն։
Սպաս արար մարթանօք զհրամանն կատարել. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Դ. 29։)
Ուր խահարարքն՝ որք հոգային, ըզզանազան հաց մաքրենին. (Գր. տղ. յերուսաղէմ.։)
Պատրէր զոմանս պատուով եւ իշխանութեամբ մեծամեծիւք։ Մեծամեծ պարգեւօք։ Խնդիրս (այսինքն խոյզս) մեծամեծս արարին. (Եղիշ. ՟Բ. ՟Ը։ Եզնիկ.։)
Արար ինձ մեծամեծս հզօրն։ Պատմեա՛ դու ինձ զամենայն մեծամեծն՝ զոր արար եղիսէէ։ Արար ի քեզ զմեծամեծսն եւ զփառաւորս՝ զոր տեսին աչք քո.եւ այլն։
Մեծամեծք նորա։ Մեծամեծք չուառացան։ Ինեւ մեծամեծք մեծանան։ Զսեդեկիա արքայ յուդայ, եւ զմեծամեծս նորա։ Բաղտասար արքայ արար ընթրիս մեծամեծաց իւրոց։ Եհար զամենայն մեծամեծս նորա։ Ընկճեսցին մեծամեծք։ Նստի դարանեալ ընդ մեծամեծս.եւ այլն։
Միաբարձ արարեալ տունս նոցա, բազում գանձս եւ դիպակս ... առեալ գնաց. (Ուռհ.։)
Իւրեանց աղտեղութեանցն պարար՝ առ մոլուցս անհնարին ցանկութեանց. (Ոսկ. ես.։)
Զմեզ զառաքեալս՝ յետնորդս արար Աստուած իբրեւ զմահապարտս. (՟Ա. Կոր. ՟Դ. 9։)
Սակաւ է սա քանակութեամբ, եւ յոգնակի ունակութեամբ։ (Աստեղք) յաչս մարդկան են յոգնակի եւ անթուական, իսկ յարարչէն ի թիւ անկեալ՝ անուանեցան. (Շ. այբուբ. եւ Շ. իմ. եղակ.։)
Խաղաղարարք եղեն տիեզերաց, յօդակապք ի քաղանէ բաժանելոցն։ Մարդն է յօդակապ իմանալւոյ եւ զգալի աշխարհացս բնակչացս. (Լմբ. ատ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Տարագրելոցս հաշտարարն, եւ ի գլուխս յօդարարն. (Տաղ.։)
Զնախագահ նախարարացն հայոց մի՛ կարասցեն փոփոխել. (Խոր. ՟Գ. 65։)
Մարգարէից բանք նախաճառ. (Նախաճառ մատակարարութիւն մարգարէիս. Շար.։ Լմբ. ատ.։)
σατράπης praefectus, satrapa, satrapes. Նախկին եւ գլխաւոր արարեալն՝ այսինքն յիշխանութեան եղեալն կամ կարգեալն. սատրապ. մեծ իշխան գաւառի եւ նահանգի. նահապետ. աւագ իշխան. խորհրդական արքայի. աւագանի. մեծամեծք. կուսակալ. բդեաշխ. դուքս. արքայիկ. շահապ.
Նախարարք այլազգեաց։ Թագաւորաց այնր կողման. եւ նախարարաց երկրին։ Ի բա՛ց արա զթագաւորսն, եւ դի՛ր ընդ նոցա նախարարս։ Կացոյց ի վերայ թագաւորութեան նախարարս հարիւր եւ ՟Ի. եւ այլն։
Յովսէփ, որ էր նախարար. յն. խորհրդական, βουλευτής consultor, senator.
Նախարարաց իւրոց. այսինքն՝ աւագաց, մեծամեծաց. μεγιστᾶνες magnates. իբր մի ի ծերակուտէ։
Հայկ, անուանի եւ քաջ նախարար (յաբեթեանց, իբր նահապետ). (Խոր. ՟Ա. 8։ Տե՛ս անդ, ՟Բ. 7. վասն կարգի նախարարաց կարգելոց ի վաղարշակայ։)
Զօրք հրեշտակացն ուրախանան ընդ սրբոյն հօտապետի, եւ ընդ քահանայական նախարարացն (այսինքն գլխաւորացն). (Գանձ.։)
Որպէս ոչինչ մի գռեհիկ նեղամահ արարեր զիս։ Զայս աւաղ տամ անձին իմոյ, զի նեղամահ կորեալ. (Մեսր. երէց.։)
Ելից զիս նետիւք իբրեւ զնպատակ. արար զիս նետալից. (Ողբ. ՟Գ. 13։)
Ներքինի ոչ միայն զարարեալն կոչել սովոր է գիրք, այլեւ որ ի տան թագաւորաց միամիտք իցեն. (Մխ. երեմ. (քանզի եւ ըստ արաբ. խատիմ, է ծառայ եւ աղախին՝ անխտիր. ուստի)։ Իսկ ՟Բ. Մնաց. ժը 33. ուր դնի ի մեզ ներքինի, ի յն. ասի կառապետ, զի շփոթի դիւրաւ ի գրչաց՝ ընդ։)
Շարժեաց զաջ ձեռն իւր, եւ նշանացի նմա զփափաքելի ճանապարհն ցուցանէր։ Ձեռամբ նշանացի արարեալ՝ հրաման տայր նոցա երթալ. (Վրք. հց. ՟Զ. ՟Ի՟Զ։)
Զինչ արարից քեզ շատակեր եւ որկրագահ աբեղայ. (Հ. մարտ. ՟Դ.։)
Ունչս արար, անցոյց շրոշակ ընդ քիթս նորա. եւ եդ վարապան ի ցռուկ նորա. (Եփր. ծն.։)
Եւ այլք յոստանկաց, եւ սեպուհք ոմանք։ Նախարարք եւ սեպուհք, ոստանիկք եւ ռամիկք։ Ոստանկաց, եւ ռամկաց։ Յոստանիկ մարդկանէ։ Զայր ոստանիկ. (Փարպ.։)
Հրեշտակաց՝ յապականիչս եւ ի չարարարաց բազմութիւն սաստել. (Դիոն. թղթ.։)
Զչարարարաց զչարութիւն լուծանել դատաւորք երկիւղիւ կարեն. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Հատուցանող բարերարացն բարիս, եւ չարարարացն չարիս։ Զչարարարս, զբարերարս. (Ագաթ.։ Ժմ.։)
Ես ոչ թէ չմեղադրեմ միայն չարարարաց մերոց, այլեւ բարերարս անուանեմ զնոսա։ Խնդրէ չար առնել չարարարաց իւրոց. (Վրք. հց. ՟Բ. ՟Գ։)
ἑντολή, ἕταλμα, παραγγελία praeceptum, mandatum, jussum . Հրաման, պատուիրան. պատգամ. կարգաւորութիւն պատուաւոր անձին. բան մեծի ի գործ դնելի, ազդարարութիւն տուեալ ի մեծէ. պուշուրուգ, էմր, սիփարիլ.
Պատրաստ արարեր առաջի իմ սեղան։ Պատրա՛ստ արարէք զճանապարհ տեառն. (Եւն։)
σιτευτός, σιτιστός, -όν saginatus, altilis, -le, nutritus. Սնուցեալ եւ պարարեալ. պարարտ. դէր. Բտած, գիրուկ.
Եզինք պարարակք։ Ածէ՛ք զեզն պարարակ։ Զուրակք իմ եւ պարարակք (այսինքն պարարակ կենդանիք) զենեալ են. (Երեմ. ՟Ծ՟Զ. 21։ Ղկ. ՟Ծ՟Է. 23. 27. 30։ Մտթ. ՟Ի՟Բ. 4։)
Պարարակ զգերն ասէ եւ զուղղալիցն. (Երզն. մտթ.։ 2)
Առ նոյն ըստ կարողութեան տպաւորիլ առ պետարարն պետութիւն. (Դիոն. երկն.։)
Զնորին պետարարի պետութեան երեւեցուցանէ զգերագոյն կարգապետութիւն՝ նոյն ինքն կարգապետութեացն դաս. (Մաքս. անդ։)
Ի պետականաց պետարարէն պետութիւնք գերապատուեալք. (Շ. հրեշտ.։)
զլեզուսն գործարան տուեալ սատանայի։ Դրունք դժոխոց՝ սատանայ եւ կամարարք իւր. (Շ. ընդհանր. եւ Շ. թղթ.։)
γενικός generalis, universalis. Սեպհականն կամ յայտարարն սեռի իմիք. հանրական. ընդհանուրն՝ ընդ որով են մասնաւորք. ընդհանրական.
Սկիզբն արար քարոզել զսկսումն առաջնորդութեան նորա, որ ի ձեռն մարմնոյ էր. (Եփր. համաբ.։)
Ի սկսմանէ արար աստուած զերկին եւ զերկիր. (Վրդն. պտմ.։)
Ընդ սրբասաց զօրսն։ Զդասս բոցեղէնս՝ զուարթունս սրբասացս։ Արարեր քեզ սրբասացս զսերովբէսն եւ զքերովբէսն. (Նար. յովէդ.։ Մաշտ.։ Ճշ.։)
Սրտաթափ արարեր զմեզ միով ակամբ քով։ Ի գութ եւ ի սէր նորա ուրախութեամբ սրտի սրտաթափ լինիմք. (Զքր. կթ.։ Լմբ. սղ.։)
Իբր լտ. cucumis. իտ. cocomero (որ ըստ յն. պէսպէս, եւ հոմանուն ընդ սեխ, եւ այլն). որ եւ ՎԱՐՈՒՆԳ. պ. վարէնգ, պատրէնգ. Բերք գետնատարած բուսոյ պարտիզաց ի ձեւ գլանի կամ գլանաձեւ դդմի, անեփ ուտելի՝ զովարար. խիյար, խըյար.
Արար զանօսրն տեւական։ Է տեւական բանս եւ ուժեղ. (Գէ. ես.։ Կրպտ. ոտ.։)
Աւազանն կենդանարար տիրագոյ. (Նար. մծբ.։)
Որ արարն զոք տէր եւ իշխան.
Զպատիւ փառաւորութեան մի՛ անձին առնել խորհիցի, այլ իւրում տիրարարին, որ ձրի նմա զայն շնորհեաց. (Եզնիկ.։)
φυτοφόρος plantifer. որ եւ ՏՆԿԱԾՕՂ, ՏՆԿԱՐԱՐ. Բերօղ յիւրմէ զտունկ, այս է՝ բուսուցանօղ տնկոց եւ ծառոց.
Պարարտութիւնք դաշտաց տնկարար է եւ ծաղկածին. (Վրդն. երգ.։)
Զտնկումն դրախտին ոչ ի կարգադրութիւն աւուրցն յայտ արար, այլ յետոյ իմն պատմեաց. (Մխ. այրիվ.։)
Րախարար ատտիկեցի ելլադացւոց վարժապետեալ. (Մագ. ՟Ի։)
Ուրախարար, խրախարար. եւ կամ Երախարար որպէս գլուխ երախանի. դասապետ.
Արարի զառաւելութիւն ջրոյ, զի մի ի ջերմութենէ արեգականն ցաւատեսցի երկիր. (Մխ. երեմ.։)
ամպք ցօղագին առատութեամբն զհրամանս արարչին կատարեն. (Ագաթ.։)
Ցօղալից առատութեամբն՝ բանաւոր անձրեւաւն պարարեցաւ. (Ագաթ.։)
Արար ցօղալից քաղցրագոյն օդով, եւ նեղէր, եւ ոչ նեղէր զնոսա հուրն։ Ցօղալից լինէր բացօթեայ, եւ խնամօքն Աստուծոյ ոչ լինէր ծախեալ ի գազանաց. (Վրդն. դան.։)
Երկուս միայն փորուածսխելացն զառաջեաւ արար. զի յիւրաքանչիւր փորուածէ զդայարանքն երակք արձակեալ՝ կծկին առնեն զգայարանսն. (Նիւս. բն. ՟Ը։)
σωτηρίως salutariter. Փրկարար եւ փրկաւէտ օրինակաւ.
σωτήριος salutaris. Յաւէտ փրկիչ. տիրապէս փրկագործ. փրկարար. կենարար. կենսառիթ.
Փրկաւէտ մարմնով եւ արեամբն Քրիստոսի։ Բաշխէ զփրկաւէտ զկենդանարար զմարմինն, սուրբ զանմահարար զանապական արիւնն. (Յճխ. ՟Ժ՟Թ։ Նար. տաղ.։)
Սուրբ լուսաւորութեան օրս՝ ընծայ տօնական եւ փրկաւէտ ընդձեռեալ մատուցանէ։ Յետս կացաք յօրնաց քոց փրկաւետաց։ Քրիստոնէական փրկաւէտ կոչմանս։ Քրիստոսիւ Յիսուսիւ փրկաւէտ զօրութիւնք կատարեցան։ Փրկաւէտ կենարար բանին. (զքր։ կթ։ Սարկ. աղ.։ Նար. ՟Լ՟Բ։ Շ. բարձր.։ Շար.։)
Ի տեղի արօտական ըզտուցն գտանէր զհնացեալ ստեւն, եւ առեալ զայն փայտիւ նիւթէր քարամանիւ, եւ տայր ի խորանաբնակ հովիւսն. եւ նոքա արարին զնիւթն զայն նմա հանդերձ զօրէն քրձի. եւ ի նմին հատեալ օձիս՝ ագանէր քրձազգեաց լինելով. (Եպիփ. ծն.։)
Ընկենուլ զանձն , եւ քարավէժ առնել ... ո՛չ զիւր անձնն ընկենուլ, եւ քարավէժ պիտոյ է, այլ զայլս յարուցանել եւ կեցուցանել։ Ի խոզսն չխնայեցին, այլ ի միում վայրկենի արարին զամենեսեան քարավէժս։ Առաջնորդէ առ ի չարաչար կորուստ, եւ քարավէժ առնէ։ Որպէս եւ յարտեւան լերինն ոչ կարացաք քարավէժ առնել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 13։ եւ ՟Բ. 3։ Իսիփ։ Զքր. կթ.։)
Յորս ձգէին զքարինս, նոքա անվնասք, եւ քարաձիգքն՝ քարավէժքլեալ։ Չնչին գողութիւնն զա. քար զարմիւքն քարավէժ արար. (Սիսիան.։ Լմբ. առակ.։)
κηρύσσων, κήρυξ praeco, praedicator. որ եւ ՔԱՐՈԶ ասի. Որ քարոզէն. քարոզօղ. մունետիկ. ազդարարօղ.
Զքնար ոք տեսանելով զգեղեցիկ կազմեալ, զքնարին արարիչ եւ կամ զքնարերգական իմանայցէ։ Ոչ գրեմ իսկ եսայեայ զայսպիսիս. քնար զնա ի ներքոյ եդեալ՝ իմանամ զնոյն ինքն զքնարերգական՝ զԱստուած. (Առ որս. ՟Է։ Աթ. համբ.։)
Զհեծեծութիւն քննըման նախարարացն երեցուն. (Եղիշ. ՟Ը։)
ՔՐՁԵԱՅ ՔՐՁԵՂԷՆ. σάκκος, σάκκιον saccus, sacculus, cilicium. Ի քրձոյ կազմեալ մազեղէն. քուրձ կամ Խարազն. խարարէ, քրջէ, քուրջեղէն.
ὡφελιμός utilis συμφέρων, -ον . եւ բայիւ ὡφελέω, συμφέρω . (որպէս թէ Օգտակար. ըստ պրս. քեար. այսինքն գործ, արարք) Օգտաբեր. օգտամատոյց. շահաւոր. շահեկան. պիտանի.
Արարօղ եւ պատճառ ազատութեան. ազատեցուցիչ, ապրեցուցիչ. փրկիչ, եւ փրկարար. ազատօղ, գուրթարըճը, խէլաս էտիճի.
Փրկիչն եւ ազատարար. (Փիլ. ել.։)
Ազատարարն մեր. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ե։)
Զազատարարդ հրաման։ Զազատարարդ քո բան. (Նար. ՟Ծ՟Բ. ՟Հ՟Ը։)
Յայդքան չարեաց ձեզ ազատարար։ Խնկով աղօթիցն անուշահոտից՝ պարտաւորացն ազատարարաւ. (Երզն. լուս.։)
Սուրբ մարիամ, մօրն եւայի բժիշկ, նախոյն ադամայ ազատարար ծնունդ. (Տաղ.։)
νοσοποιός morbum afferens Որ ինչ գործէ կամ պատճառէ զախտ. ախտարար.
Իսկ ոգի՞ առնուլ այնպիսւոյն մարթիցի, որ զայնպիսի աղիտարար տէր ունիցի։ Յայլոց մեղսն աղիտարար տեարք եմք, եւ դառն դահիճք. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 15։ եւ Փիլիպ. ՟Թ։)
Աղօթակի՛ցք լերուք՝ եւ մեզ առատաբար զայս ձեզ մատակարարել. (Ածաբ. աղք.։)
Ամենայնի Արարիչ. ամենաստեղծ.
Ամենարարն ակն մեծազօր բանիւ իւրով. (Վեցօր. ՟Բ։)
Օրհնեալ սուրբ եւ ամենարար Երրորդութիւն. (Ոսկիփոր.։)
Ամենարարն հրաման զերկինս նորակերտէր. (Պիտ.։)
Հացից եւ խահից եւ զանազան կազմութեանց պայծառութիւնք, յորս հացարարք եւ ամոքարարք աշխատին հոդ տանելով. (Փիլ. տեսական.։)
Թզենի մի էր ուրումն անկեալ յայգւոջ իւրում ... ասէ ցայգեգործն։ Մաճակալք եւ այգեգործք քո։ Յաղքատաց երկրին եթող դահճապետն յայգեգործս եւ յարդիւնարարս։ Այգեգործք ի լերինն. (Ղկ. ԺԳ. 7։ Ես. ԿԱ. 5։ ՟Դ. Թագ. ԻԵ. 12։ եւ Երեմ. ԾԲ. 16։ ՟Բ. Մնաց. ՟Ի՟Զ. 10։)
Այլասերիցն եւ այլաբունիցն զնոյն ներգործութիւն ունել ոչ ոք ներեսցէ յողջախոհիցն. քանզի եւ ոչ ջուր եւ հուր զնոյն ներգործեսցեն։ Ո՞ր բան ունի այլաբուն եւ արարած կարծել զառ ի հօրէ յայտնեալն (յն. բնաւորեալն) Աստուածն բան ... Որ ծնողին էութեան պտուղ ճշմարիտ, զի՞նչ օրինակաւ գտցի այլաբուն։ Այլաբուն է մարմինն առ հոգին, սակայն մի յերկոցունցն մարդն կատարի։ Օտարատեսակ, այս ինքն այլաբուն քան զնոսա. (Կիւրղ. գանձ. եւ Կիւրղ. պրպմ.։ )Սորին հակառակն ասի ՀԱՄԱԲՈՒՆ։
Գողացեալ զմերն ի մէնջ, եւ այլակերպ արարեալ. (Յհ. կթ.։)
Զոր չէ մարթ առնել. որպէս անարար. անստեղծ. անեղ.
Չեւ եւս արարեալ. չեղեալ. անգոյ.
Յամենայնի է եւ յամենեսեան, ի տեղիս եւ յանտեղիս, յարարածս եւ յանարարածս. (Վանակ. հատ.։)
Ամենեցուն իշխան իսկ՝ եւ ծնօղն (Աստուած) աներեւան գոլով այլոց՝ բայց ի մտաց։ Ի նօտոսացն՝ այն որ յաներեւան բոլորէն լինի բերեալ (այս ինքն ի հարաւային բեւեռէ շնչէ)։ Ի ձեռն ումեմն աներեւան արարչագործութեան. (այս ինքն ճարտարութեան Փիգիայի). (Արիստ. աշխ.։)
Անժառանգ առնէին զաշխարհս ի նախարարաց. (Ղեւոնդ. ՟Թ։)
Նախարարք աշխարհիս մերոյ անմիաբանք լեալք. (Յհ. կթ.։)
Աննախանձ եւ առատ առ արարածս իւր։ Զմիմեանս օգտեցուցանել աննախանձ օգնականութեամբ. (Յճխ. ՟Է. ՟Ժ՟Ը։)
Աննախանձաբար հաղորդ առնել, կամ հաղորդեցուցանել, մատակարարել, ցուցանել, վայելել. (Դիոն. երկն. եւ Դիոն. եկեղ.։ Յհ. իմ. եկեղ.։ Վրդն. երգ.։ Սկեւռ. աղ.։)
Չունօղ զպատճառ արարչական, կամ վախճանական, կամ ապացուցական, եւ կամ իրաւացի. սէպէպսիզ, վէսիլէսիզ.
Առականեցից, ընդ ակամբք արարից, եւ զյոյսն սուտ արարից։ (Լմբ. գրէ.)
Խնդրեաց գրաստ (կամ ոստս ինչ սակաւ) յերիցոէ անտի, եւ ասպատանգ (կամ ասպատանս՞ տպ՞ ասպանդակ) արարեալ ոտիցն՝ նստաւ ի վերայ նորա։ Մերձեցան ոտք նորա յասպատանն (տպ. յասպանտակն), ուր եդեալ էին ոտք սրբոյն. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Պարարտացուցին ատոքաճեմ զհասկս. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
ԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆ ԱՐԱՐՈՒՄՆ. Առնելն, առնիլն. արարչութիւն. արարուած. ποίησις factura, instructio
Ընդհանուր արարչին գեղեցիկաբար արարութիւն երկնի եւ երկրի. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Զմարդոյն արարումն պատմելով երանելին Մովսէս. (Կիւրղ. գանձ.։)
Զհինգ աստեղացն, որք մոլորական անուանակոչին. որոց անուանքն են այսոքիկ. լուծ, եղջերու (կամ եղջիւրի), ծկրաւորի, փառազնոտի, արտախուր (կամ արտախոյր, կամ արտախուրի)։ Ստեղծեալ արտախուրն ի չորրորդում արարչութեանն. (Զքր. կթ. ի չարչարանս։ Տօմար.։)
Թագաւորն հանդերձ աւագայնովն հաոց։ Մեծամեծ աւագայնովն նախարարօքն. (Բուզ. ՟Ե. 1. եւ. 44։)
Յայտարար կամ նշանակ աւաղանաց եւ թշուառութեան. ողբական. ցաւագին.
Ուր իցէ գրութիւն եւ յայտարարութիւն աւետեաց.
Զանջուրն անապատ՝ դրախտ բազմախիտ Աստուծոյ արարին. (Հ. կիլիկ.։)
Բաղդատեսցէ զմերձակայ իրն առ այլ ինչ մեծ։ Բաղդատել կա՛մ զբարի ընդ բարիս յարարկանելով, եւ կամ զվատթար ընդ վատթարս, եւ կամ զմեծամեծս ընդ փոքունս, եւ կամ զփոքունս ընդ մեծամեծս. (Պիտ.։)
Զվնասարարսն բաղձայ, եւ ոչ զօգտակարսն. (Խոսր.։)
Արարի զքեզ անուանի, եւ բարգաւաճ, եւ փառաւոր. (յն. καύχημα որ է պարծանք) (Օր. ՟Ի՟Զ. 19։)
Եւ եթէ գոն ձկունք՝ որ զբարի բարք ունիցին յարարածին իւրեանց, մեզ եւս պարտ եւ պատշաճ է լինել բարեբարք մերով արձակ կամօք. (Վեցօր. ՟Է։)
ἱατρικός, θεραπευτικός medicus, -a, -um, et sanandi vim habens Սեպհական բժշկաց եւ բժշկութեան. բժշկային. եւ Բժշկարար. առողջացուցիչ.
Բժշկական, անուամբն Աստուծոյ, արարեալ մխիթարայ իմաստուն բժշկի, որ ի հեր քաղաքէ. (Մխ. բժիշկ.։)
Արարի չարիս մեծամեծս ... բիւրադէմս. (Բենիկ.։)
Իբրեւ զբիւրաւորս գառանց պարարտաց. յն. զբիւրս. (Դան. ՟Գ. 40։)
Սա գանձագին արար զգաւառն արշարունեաց յազգէն կամսարականաց. (Ասող. ՟Բ. 2։)
Զծովակն՝ որ էր իմ հայրենիք, գանձագին արարի։ Գանձագին արարի զհռչակաւոր սուրբ ուխտս։ Աւանդեցաք ի սա գեօղս եւ ագարակս գանձագինս. (Յիշատ. կամ արձանագիր։)
Արարածս ամենայն գարշանայր ի կռապաշտութիւնէ. (Ոսկ. պետր. եւ Ոսկ. եղ.։)
Հրեշտակականին կենաց գեղձմամբ զամենայնի զանց արարեալ զստորնայնովք եւ զժամանակէիւք. (Տօնակ.։)
արգելանոցս իւրեանց արարին գետնափորս դարիւք. (Ճ. ՟Բ.։)
Ջանայր որսալ զվախթանգ. եւ ի գիշերին արար գետնափորս ի դրան քաղաքին ծածուկս, եւ թաքոյց ի ներքս տասն այր ընիր. (Պտմ. վր.։)
Գերեաց գերեդարձ ոչ արար. (Ես. ՟Ժ՟Դ. 17։)
Եւ այն արար նոցա գերեդարձ մտաց. ամենայն զգօնացոյց զնոսա. (Վրդն. ծն.։)
Գիշերայն զնաւահանգիստսն հրաձիգ արարին. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Բ. 6։ Իսկ Գծ. ՟Ժ՟Է. 10. եւ ՟Ի՟Գ. 31. յայլ ձեռ. գիշերեայն։)
Կուրաց լուսարար, կաղաց գնացարար. (Գանձ.։)
ԳՈՐԾԱՒՈՐ. γεωργός agricola, operarius Երկրագործ. այգեգործ. արդիւնարար. մշակ. որպէս եւ թ. ըրղադ է բառ յն. էրղադի՛ս, այսինքն գործօղ.
Ըստ իւրում առանձինն ընդելուզմանն յաջողեցելոց բնութեան՝ եւ միտքն գործաւոր լինի։ Ամենայն ուստեք զնա գործաւոր գոլ ուժգնական զօրութեամբն՝ ստեղծիչն մեր արար. (Նիւս. կազմ.։)
Սոյն այս գուժատու արարիչ նորա՝ գրութեամբ խնամոց եկն. (Տօնակ.։)
Ըստ կարգի մատակարարեալ (աստուծոյ) զլեռնայինս եւ զդաշտայինս. (Մխ. առակ.։)
Դառնահոտ շնչմանն արիաբար տարար. (Շար.)
Դատապարտ արար յաւիտենական հրոյն. (Լմբ. սղ.։)
Կրակ օգտակար եւ դիւրարար ի ձմերանի. (Համամ առակ.։)
Ազգի ազգի դրուատիս տայցեն։ Յաստուծոյ գտանես դրուատիս։ Դրուատօքն պարարէ. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 15։ Ոսկ. ՟ա. թես. ՟Գ։)
Եռաբաժին արարեալ նոյ զաշխարհ ամենայն՝ յարեւելից մինչեւ ի մուտս արեւու. (Եպիփ. ծն.։)
Արարեալ փայտատ երկմատենի, եւ այնու խարխարեալ յուզեն զթանձրահող հովտացն, սերմանելով ի նա ցորեան եւ գարի. (Եղիշ. երէց.։)
Զերկնաձեւն երկնաձեւ արար. (Վրդն. ծն.։)
Լինի զբօսումն, յորժամ ոչ ոք մարդ ի միջի, այլ յապահով խաղաղարարով (ընդ անձին խօսելով). (Փիլ. լին. ՟Դ. 140։)
Արար զայրն, բայց ոչ անդէն եւ զկինն զուգահետ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 21։)
Ընդունակ լինել շնորհաց մարգարէութեան։ Ընդունակ առնէ կենդանարար բանին. (Յճխ. ՟Ե։)
Զմարմինն ընդունիչ մահու՝ ի՛ւր արար. (Լմբ. հանգ.։)
Եւ թագընկէց զիս արարին. (Գր. տղ. յերուսաղէմ.։)
Մեք անիշխան ստեղծեալք յարարչէն՝ ինքնատէրն ախտից եւ խորհրդոց, եւ տէր յերկաքանչիւրս հակամիտութեանն, առաքինութեան ասեմ, եւ չարութեանն. (Ածաբ. մակաբ.։)
στασιαστής seditiosus. Կռուարար. խռովարար. խռովայոյզ. ապստամբ, եւ ապստամբողական.
Այնպէս կռուասէր եւ խազմարար էին ի մանկութենէ. (Ոսկ. ես.։)
Զի այս իսկ եւ զնոսա որ խազմարարք էին՝ ի խոստովանութիւն ածէր. (Ոսկ. գծ.։)
Զորս սա (որթ խաղողոյ) բերէ ի յաշխարհի իբր զխազմարար. (Պետ.։)
Խռովութեան շիջուցի՞չ, եթե ընդ խազմարարս խռովիչ. (Մագ. ՟Դ։)
Տմարդիս, կեղծաւորս, եւ խազմարարս. (Սարգ. յկ. ՟Ը։)
Այն ոչ զօրականաց գործ է, այլ՝ խազմարար մարդկան. (Ոսկ. եբր. ՟Ե։)
Եթե ոք բարս ունիցի խազմարար եւ խռովարար. (Բրս. հց.։)
Արարից զքեզ խայտառակ. Խայտառակ աղիցին ընդ երեսս երկրի։ Եւ դու էիր մերկ եւ խայտառակ. նաւում. (՟Գ. 6։ Երեմ. ՟Ժ՟Զ. 4։ Եզեկ. ՟Ժ՟Զ. 7.)
Զմիւս եւս կողմն, որ խանգարիչ ճշմարտութեան իցէ։ Խռովարարս եւ խանգարիչս օրինացն թագաւորաց. (Սարգ. յկ. ՟Դ։ եւ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ը։)
Հերա խառնակեաց, եւ նաւակոծութիւնս արար ի ծովու. (Նոննոս.։)
եւ չ. κακοποιέω malefacio ἑπιτίθημι impono (յորմէ impostor ). Նենգել. դաւաճանել. խորամանկել. հայթայթել հնարել չարարուեստ ինչ. արուեստակել. կեղծել. խարել.
Խնկարկու հաշտարար ըստ ահարոնի. (ՃՃ. եւ Ի գիրս խոսր.։)
Բանսարկուն զմեզ խոզանման աղբասնունդ մեղացն քաղաքակիցս արար. (Լծ. կոչ.։)
Մերժեաց նա, եւ ի բաց արարզխոթոտեալ օրինացն, զի ամենայն մարդոյ ճաշակեսցի ճշգրտութիւն քաղցրութեան նորա. (Եփր. հռ.։)
Զխոյրարար ոմն մետաքսագործ մկրտեալ, եւ անուն կոչեալ ագդէ. (Խոր. ՟Բ. 30։)
Խոստովան լինիցի զմեղսն իւր զոր արար։ Խոստովան լինէին եւ պատմէին զգործս իւրեանց։ Խոստովան եղերուք միմանց զմեղս։ Խոստովան լինիցիմք զմեղս մեր. Խոստովան լինէն զմեղս իւրեանց. եւ այլն։
Սիրօղ խռովութեան. խռովարար.
Որ ի մերում խրախանայ ի կեանսն, եթէ իմ կերակուր է՝ զի արարից զկամս հօր. (Նիւս. երգ.։)
Զայս ամենայն փոքր ի շատէ ծաղկաքաղ արարաք. (Մանդ. ի ցանկն.։)
Ծաղկաքաղ արարի զգիրս զայս ի հայոց մնացորդաց յարեւելից գրոց. (Մեսր. երէց.։)
Յօժարիմք ծաղկաքաղ լինել յուրախարար բուրաստանաց ծաղկոցացն աստուծոյ. (Տօնակ.։)
Անմեղ մանկունս ծովամոյն արարին. (Վրդն. պտմ.։)
Ծովասոյզ արարեալ հեղձուցանէր զգերեալսն։ Զփարաւոն՝ այսինքն զստանայ ծովասոյզ արար. (ՃՃ.։)
Մի սա ի սպասուցն կազմուածոց արարչաւանդիցն գլխաւորած. (Նար. ՟Ղ՟Բ։)
Կարկառել զձեռսն, կամ զշնորհս։ Զիմաստնոյն զթագաւորութիւն կարկառէ աստուած (այս ինքն մատակարարէ). (Փիլ.։)
Կարկառ զբազուկս քո առ խաչն, զի կարկառեսցի առ քեզ բազուկն տեառն խաչելոյ. զի այն՝ որ ոչն կարկառու զձեռն իւր առ խաչն նորա, ոչ կարէ հպել զձեռն իւր առ սեղանն նորա։ Փոխանակ զի ուրախ արար զնոսա անոյշ գինովն իւրով, կարկառին նոքա քացախ. (Եփր. համաբ.։)
Յանդիման կացուցիչ. ըստ ձ. յանդիմանիչ. այսինքն յայտարար։
ԿԵՆԱԳՈՐԾ ԿԵՆԱԳՈՐԾԱԿ ԿԵՆԱԳՈՐԾԱԿԱՆ. ζωοποιός vivificus. Կենարար. կենդանարար. կենսառիթ.
Անմահարար եւ կենագործական. (Խոսր.։)
Կենդանի կայլակման կենաղուտ եւ կենարար զօրութեաբդ. (Անան. եկեղ։)
ζωόσζωηρός vivus, vivax, vitam praebens. (որ գրի եւ ԿԵՆԱՂՈՒՏ) Ունօղ կենաց կամ կենդանութեան. կենդանի. կենդանաւէտ, կենսառիթ. կենարար. եւ Առոյգ. տոկուն, զուարթ.
Կենեղուտ պարարտութիւն որթոյն քրիստոսի. (Ոսկ. ես.։)
ζωοδότης vitae largitor, vitam praebens ζωηρός salutaris. Տուող կենաց եւ փրկութեան. կենդանատու. փրկարար. կենսապարգեւ.
ԿԻՍԱՍՊԱՆՍ արար զամենեսեան՝ որ կային ի հարսանիքն. (Կեչառ. աղեքս.։)
Նախարարք հայակոյտ զօրացն. (Ագաթ.։)
Եւ Միջնորդ հաշտութեան. հաշտարար.
Ի կերակուր ձեռնարկեցի, եւ հասուխած միշտ արարի. (Ոսկիփոր.։)
Հարթուցելոց խաղաղարար. (Անյաղթ բարձր.։)
πέσσων, πεσσούσα pistor, pistrix, panificus. Եփօղ հացի. հացարար. հացագործ. (առաւել կին)
Բարի յետ մահու անուն բարի՝ քան զիւղ հեշտարար. (Նախ. ժող.։)
Մի՛ զցանկութեան ախտ հեշտարար՝ համարիցիք զըւարթարար. (Շ. եդես.։)
Հետամուտ լեալ՝ դիմեալ գային յաշխարհս մեր։ Պատահեաց աւազակաց, եւ փախստեայս արարեալ՝ հետամուտ լինէր. (Խոր. ՟Բ. 13։ ՟Գ. 40։)
ՀԵՐԿԱՀԱՐ կամ ՀԵՐԿԱՐԱՐ. ἁροτήρ arator. Որ հերկս հարկանէ. հերկօղ. արօրադիր. վարօղ.
Ոչ հերկահար ես ժողովրդեանդ, եւ ոչ արտհունձ եւ կտսօղ. (Մանդ. ՟Ի՟Բ. կամ ՟Ա։ (հին ձ. վրիպակաւ, Հարկահար. եւ նորն, Հերկարար։))
ՀԵՐԿԱՀԱՐ կամ ՀԵՐԿԱՐԱՐ. ἁροτήρ arator. Որ հերկս հարկանէ. հերկօղ. արօրադիր. վարօղ.
Ոչ հերկահար ես ժողովրդեանդ, եւ ոչ արտհունձ եւ կտսօղ. (Մանդ. ՟Ի՟Բ. կամ ՟Ա։ (հին ձ. վրիպակաւ, Հարկահար. եւ նորն, Հերկարար։))
Արկ հիացումն ի վերայ ադամայ, եւ ի քուն արար։ Քուն ըստ ինքեան առանձինն հիացումն է։ Հիացումն անկաւ ի վերայ աբրահամու. (Փիլ. լին.։)
Հնութիւն մաշուածոյ հողեղէն նիւթոյ, կամ մարդկային տգիտութեան. կամ արարածոց, ամբարշտութեան, մահաբեր գործոց, կուրութեան հարցն. (Ագաթ.։ Եղիշ. ՟Գ։ Մաշտ.։)
Յանձն արար նա զհօտ իւր, զի հոգաբարձ լիցի նոցա։ Հոգաբարձ լիցի սրբոցն, այսինքն հալածելոցն։ Հոգաբարձ լիցի այրն՝ կնոջ. (Եւս. պտմ. ՟Գ. 36։ Եփր. ՟բ. կոր. եւ Եփր. եփես.։)
Բայց արդ յինէն է հրամայած, թէ մի՛ երդնուր ոչ յարարած. (Շ. խոստ.։)
Իբրեւ զուռնածս՝ որք պատեն զշանթս հրայրեացս։ Ճայթեալք ամպոց երկնից՝ հրայրեաց արարին զվաշտէ. (Մամիկ.։)
Ցուցեալ գործովքն հրաշական, զինքն ի բնութիւն՝ արարչական. (Շ. խոստ.։)
Զի մի՛ ի սկզբան անդ ձանձրոյթ արարեալ՝ դժուարընկալք լինիցին. եւ դարձեալ դանդաղագոյնք լինիցին առ ի զնոյն ձանձրոյթ ժողովել։ Զձանձրոյթ աշխատութեան ի մտաց ձերոց գողանալ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 3։)
Ձորձապատ (կամ ձորձապատատ) արարեալ կռփահարէին։ Ի ձորձապատ լինել գլխոյն. (Զքր. կթ.։ Լմբ. սղ.։)
Գթացեալ ողորմի հարելոցն եւ մաղկատելոցն յօձից սատակմանէ։ Օձ էր՝ որ սպանանէր, եւ որ սպանանէրն՝ նոյն եւ մաղկատէր. եւ ի ձեռն միւս օձին տեսլեան՝ մաղկատեալքն ընդունէին զառողջութիւն։ Մաղկատեալք յառաջին հին թիւնից վիշապին։ Արարիչ ամենեցուն, եւ բոլորեցունց նորոգիչ, եւ ունի զմարմին մաղկատելի, այլ ոչ մաղկատող. եւ մաղկատի ի մարմին, այլ ոչ յոգի. (Եղիշ. խաչել.։)
Խոստովան եղեն եւ աստ յետ երից տանջանաց, եւ մատնցոյց արարին. (Եփր. ել.։)
Լե՛ր մարդասէր, խաղաղարար, մարդաշահ. (Նար. խր.։)
ἁνθρωποποιός hominum factor. Արարիչն մարդոյ (աստուած).
Ի սմանէ ճանաչի մարդարարն անխծբծելի. (Վրդն. ծն.։)
Որ մաքուր առնէ. սրբարար.
Սուրբ նշանիւս ... սուրբ՝ մաքրարար եւ զտիչ ամենայնի. (Նար. խչ.։)
Չփառաւորեցին զմեծագործն արարածոց. (Կիւրղ. ծն.։)
Արարչին մեծարգոյ է մարդոյս բնութիւն. (Տօնակ.։)
Արար պատկեր ոսկի՝ ոսկեպատ մէջափայտ. (Տօնակ.։)
Զընտիր ընտիրն (ի ծաղկանց) միահաւաք արարեալ. (Տօնակ.։)
Այլոց հաստատութեանցս (այսինքն արարածոց) միատեսիլ եւ միատարազ է արարչութիւն. բայց մարդն ոչ այսպէս. (Իսիւք.։)
Ի մէջ ածեալ արարչութեամբ. գոյացեալ.
Զփոքր եւ զմեծ ինքն արար, եւ զմիօրինակ խնամ ունի ամենեցուն. յն. նմանապէս նախախնամէ. (Իմ. ՟Զ. 8։)
παρακλήτωρ, παρακαλών consolator, consolans, hortator, admonitor, advocatus, intercessor. որ եւ ՄԽԻԹԱՐ. Որ մխիթարէ. սփոփիչ. յորդորիչ. քաջալերիչ. ըստ յն. ոճոյ՝ նաեւ Բարեխօս. փաստաբան. խրատտու. ազդարարօղ.
Յոյժ առաւել քան զարարածոց բնութիւն յամառկո՛տ է մարդկան անձնիշխանութիւն. (Գէ. ես.։)
Յանդիման արար նոցա Մովսէս զԵղիազար, եւ զՅեսու. (Թուոց. ՟Լ՟Բ. 28։)
Որպէս էին հոգի եւ մարմին յարակցեալ ի մարդն յԱստուծոյ արարեալ. (Եպիփ. յար. կամ Ոսկ. յեզեկ. ըստ Ճ. ՟Գ.։)
Կրկնապատիկս արարի յարգմամբ գործոյն. (Երզն. մտթ.։)
Արար զճրագարանս նորա եօթն, եւ զունելիս եւ զյարդարիչս նորա յոսկւոյ սրբոյ։ Զճրագունսն, եւ զյարդարիչսն ոսկիս. (Ել. ՟Լ՟Է. 23։ ՟Գ. Թագ. ՟Է. 49։)
Ըստ նախայայտ արարելոյդ. (Կլիմաք.։)
Նախատինք նախատչաց քոց։ Բառնալ զնախատիսն իմ ի մարդկանէ։ Մի՛ երկնչիք ի նախատանաց մարդկան։ Դարձո՛ ի քէն զբանս նախատանաց։ Նախահանաց համբեր սիրտ իմ։ Եհան յինէն աստուած զնախատինս իմ։ Ոչ կարեմք առնել զայդ բան, քանզի նախատինք են մեզ։ Եդից նախատինս ի վերայ ամենայն Իսրայէլի։ Նախատինս դնէ մեզ զյանցանս օրինացն։ Նախատինս անզգամաց արարեր զիս։ Նախատինս ոչ առնու։ Եղեւ ինձ բան տեառն ի նախատինս եւ ի կատականս։ Լցցի նախատանօք.եւ այլն։
Սաստ արարչին նահանջէր զնոսա. (Եզնիկ.։)
Փորեալ զհիմունս, եւ նգախարխար արարեալ. (Խոր. ՟Գ. 28։)
σημναντικός significativus, indicativus, significans, indicans. Որ ինչ կարէ նշանակել զիմն. (ձայն կամ նշան ինչ) նշանակօղ. յայտարարօղ.
Արար զծովն ձուլածոյ ... գործ բոլորշի նոյնաձեւ. (՟Գ. Թագ. է. 23. յն. τὸ αὑτό , նոյն, իմա՛ նոյնպէս։)
Նորագործ աստուածապէս ճարտարապետեալ զերկիրս երկին արար. իբր մ. նորագործելով, կամ հրաշակերտութեամբ։
Բան նորա արարիչ է բնութեանց, եւ ճարտարապետ իրաց նորակերտաց։ Լինիցի քաղաքդ ձեր՝ նորաշէն նորակերտ իբրեւ զանօթ ինչ նոր։ Եւ զայն զի՞ զարմանս, ուր այնպիսի սքանչելի եւ նորակերտ իրք գործէին. (Ոսկ. ես.։)
Ալեացն տատանելոց, որ երփն երփն զերանգսն շրջշրջեն։ Մարարտունկքն կարենզ զիւրաքանչիւր կամս գունակ կերպարանացն շրջշրջել. (Ագաթ.։)
Արարօղ կամ կացուցիչ որակի. որակացուցիչ.
Քերթեալ է որակարար բնութիւն. որպէս ի քաղցրութենէն առնի քաղցր, եւ այլն. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։ (Աստ եւս կայ հոմաձայնութիւն ըստ համեմատութեան յն. ձայնիցս՝ բիէ՛օ, առնել, կերտել, քերթել, եւ բիօ՛օ, որակացուցանել։))
Զհոգին ընդունելով՝ որդեգրիմք։ Որ որդեգրէ զարարածս, ոչ է օտար յորդւոյ. (Աթ. ի հոգին սուրբ.։)
Այլ զի՞նչ արարից քեզ շատակեր եւ որկրոգա՛հ ալեւոր. (Հ=Յ. մարտ. ՟Դ. որ ի Հ. գրի Որկորագահ։)
Ունիմք բանս յայտնիս, ուխտ արարք եւ հանգուցիչք ճառիւք. (Վեցօր. ՟Զ։)
Արիստիդէս փիղիսոփայ աթենացի՝ ընկեր կոդրատեայ՝ առաքելոցն ունկնդիր՝ արար զիննեւտասներեակն լուսնի հռովմայեցւոց. (Շիր. զատիկ.։)
ՉԱՐԻՄԱՍՏ ՉԱՐԻՄԱՑ. Չարամիտ. չարախորհուրդ. չարարուեստ. նենգաւոր. դաւաճան.
Որք պակաս էին չէութեամբ, եւ յաւելան եղելութեամբ յարարչէն. (Վրդն. ծն.։)
Արար խարազան չուանեայ. (Յհ. ՟Բ. 15։)
Գիշերի իսկ արարեալ զլուսաւոր յարութիւնն, զի պահարկելոցն եւ գուշակելոցն ծանուսցէ զճշմարտութիւն իւր յիրացն կատարելոց. (Ագաթ.։)
Այն ինչ լինէր նոցա ի պաշտմանէն հանգչել։ Կանգնեցան եւ կացին ի սովորական պաշտմանն։ Զսպաս պաշտմանն դու տարար. (Եղիշ. ՟Ը։)
Ճակատեցան ընդ նոսա ի պատերազմ։ Ձայն պատերազմի է բանակին։ Երկոտասան հազար վառեալ ի պատերազմ։ Անթառամ նահատակութեանցն պատերազմի յաղթեալ։ Ի զօրաւոր պատերազմի արար զնա յաղթօղ։ Զբարւոք պատերազմն պատերազմեցայ։ Ուստի՞ պատերազմունք, եւ ուստի՞ կռիւք ի ձեզ.եւ այլն։
Պարարեալ. եւ Լիուլի. որպէս թե գրելի իցէ Պատարուն.
Յոբ անարատ, դու զամենայն պարարունս յանձին քո կուտես. (Վանակ. յոբ.։)
Որ կամիցի երթալ զերկնային պողոտայն, ասա պատրաստեսցէ զպաշարն լի եւ պարարուն. (Յհ. գառն.։)
Զպտուղսն ... ամբողջս եւ պարարունս (կամ պատարունս) ընծայելով ստացողացն. (Պիտ.։ 1)
Ի խոր տխրութեան պարփակէր ոչ միայն զանձն նորա, այլեւ զամենայն համատոհմսն նախարարս ազգին իւրոյ. (Ղեւոնդ.։)
Եւ արար զսեղանն պղիձապատ՝ ի բուրուառացն պղնձեաց ... ապստամբաց. (Ել. ՟Լ՟Ը. 1։)
Բուծիչ եւ պարարիչ պտղոյ. պտղատածօղ. կամ Պարարտ պտղովք.
Պարարտութիւնք դաշտաց՝ տնկարար է եւ ծաղկածին, եւ բոյսարձակ պրակագեղ եւ ցորենաբեր. (Վրդն. երգ.։)
Արար զջրաբուղխսն եւ զջրմուղսն. (՟Դ. Թագ. ՟Ի. 20։)
Արարիչն ամենայնի բնաւորական իւրով քաղցրութեամբն սանձակոծեալ ընկրէ զբռնութիւնն. (Սարկ. շարժ.։)
ՍԱՏՐԱՊ եւ ՍԱՏՐԱՊԵՏ. σατράπης satrapa, praelectus. պ. սիդրէպ. արաբ. եւ պ. սատր ... Պետ գահոյից. նախագահ. նախարար. նախարարապետ. երկրորդ արքայի. աւագանի.
Ամենայն սատրապետք (հին տպ. սատրապք), նախարարք եւ ազատք։ Զմեծամեծք նախարարսն սատրապետս հայոց։ Եւ ի մեծամեծաց, հայոց սատրապետս տասն։ Ետ ի ձեռս սատրապետացն հայոց. (Բուզ. ՟Դ. 3 = 5։)
Սարսարակ թռչուն ի տուէ պարարի, եւ ի հոգալ զվաղիւ՝ ի գիշերի մաշի. (Մխ. առակ. ՟Ճ՟Խ՟Է։)
Զքեռորդին իւր զտէր անանէ արար սենգելոս. (Ուռհ.։ 2)
Տղայոցն ի քրիստոսի կաթն սննդարար. (Երզն. լս.) (տպ. ըսանդարար)։
Սոսկմամբ մեծաւ։ Այս բազում սոսկման արժանի է։ Սոսկումն հերաց, եւ մարմնոց խռովութիւն։ Դողումն եւ սոսկումն ունի զարարածսն, յորժամ զպատիւ արարչին ոք նոցա մատուցանիցէ. (Դիոն. եկեղ. եւ Դիոն. թղթ.։ Իսիւք.։ Եզնիկ.։)
ՍՏԱՑԱԿԱՆ. κτιστός creatus, conditus, factus κτίσις creatura. Ստեղծական, արարածական. եղական. հաստեալ ի ժամանակի. արարած. որ եւ Ստացուած ասի.
Ոչ ստացական ոք, եւ ոչ ծառայ յերրորդութեանն։ Զօրութիւն անսահմանելի՝ ամենայն ստացականացս արարիչ. (Նիւս. ի սքանչ.։)
Ստացական մարմնովն արար սկիզբն փրկութեան մերոյ իմաստութիւնն։ Էնն անեղ յանեղագունէն իջեալ հօրէ՝ մարմին ստացական յարգանդէ կուսին զգեցաւ. (Նախ. առակ.։ Յհ. իմ. երեւ.։)
Յառաջագոյն ըստգիւտ զնա, զի տրուպ զպատուիրանն աստուծոյ արար. (Եփր. աւետար.։)
Յաշտ արարեալ վերագունին՝ անկասկած լինիցի։ Ուստի որմըզդ վերագոյն է քան զհայրն. (Եզնիկ.։)
Երկինք արարած են ճշմարտին աստուծոյ, եւ է յօդոյ եւ ի հրոյ, եւ է վերարկու երկրի. (Հ. օգոստ. ՟Ժ.։)
ἐξαήμερον sex dierum, opus sex dierum, hexaemeron. Պարունակօղ զվեց աւուրս. որպէս միջոց կամ ճառ եւ մեկնութիւն անցից աւուրց վեցից արարչութեան աշխարհի.
Վասն վեցօրեայ աւուրց արարչութեան։ Վասն վեցօրեայ արարչութեան։ Լինելութիւն ի վեցօրէին. (Վեցօր. ՟Ա. Ոսկիփոր.։ Փիլ. լին. ՟Ա. 19։)
βλαβερός noxius, damnosus ἕνοχος reus ἅδικος , ἁδικῶν, -κήσας injurius, iniquus եւ այլն. Որ կարէ վնասել (անձն կամ իր). վնասարար. զրկօղ. անիրաւ. մեղանչական. ապիրատ. չարեացապարտ. յանցաւոր. վատթար. զէն տուօղ, գէշ.
Այո՛ մեք արարաք վտարանդի լինել նմա. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Եթէ զարտաւազդ եւ զտիրան վտարանդիս ոչ արասցես։ Վտարանդի (որպէս պատանդ) երթալոյ պապայ ի բիւզանդիոն։ Սրոյ զամենայն վտարանդիսն մատնել. (Խոր. ՟Բ. 52։ ՟Գ. 29։ Զվիճակս ժառանգութեան հարցն մերոց վտարանդի լեալ (յն. բռնի կալեալ) յանպարտ թշնամեաց։ Վտարանդի (այսինքն գերի ) եղէք ազգաց բազմաց։ Արարին զերկիրն իմ իւրեանց ի վտարանդի (յն. ձերբակալ)։ Եղիջիք յանապատ, եւ վտարանդիք։ Առնիցեն զձեզ վտարանդիս (յն։ ի վաճառ հանեալ). ՟Ա. Մակ. ՟Ժ՟Է. 33։ Եզեկ. ՟Լ՟Զ. 3. 5։ Երեմ. ՟Խ՟Բ. 18։ ՟Բ. Պետ. ՟Բ. 3։)
Զայն տառապեալս մահապարտ արարին։ Այր մի տառապեալ եմ ես։ Եւ ես այր տառապեալ եմ, ոչ փառաւոր։ Իշխանութիւն մի տառապեալ քան զամենայն իշխանութիւնս։ Այրին այն տառապեալ (յն. աղքատ). եւ այլն։ Զթագաւորաց եւ զտառապելոց մի միտս առնէ. (յն. որբոց) (՟Ա. Եզր. ՟Գ. 19։)
Տարրական օրէնքն (առ մովսեսիւ)։ Տարրական անցաւոր արարածք։ Առանց տարրական օդոց. (Առ որս. ՟Ժ՟Բ։ Ագաթ.։ Նար. ՟Ժ՟Դ։)
Բնութիւնք տարրեղէն արարածոցս։ Տարրեղէն նիւթովն. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Զ։ Լմբ. սղ.։)
Տիրամայրն իմ ասէր ամենահեզ ձայնիւն, արար զօրութիւն բազկաւ իւրով. (Լմբ. սղ.։)
Զտիրաւանդ եւ զարարչատուր կտակիս պաշտաման գործի սրբութեան սեղանոյն. (Նար. խչ.։)
οἱκουρός Տնակալ. տնարար. տնասպասեակ. տնապան. տանտիկին, պահապան.
Իբրեւ զերկիր ինչ պարարտ ընկալեալ զսերմանիս՝ պտղաբեր լիջիք եւ ձեզոյն լայնեալ տոհմականս բազմացուսջիք։ Ու սերմ է, արդ եւ բազում տոհմականք։ Որչափ ինչ վնաս արմտեացն լինիցի, թէպէտեւ տոհմական ոչ, սակայն զգլուխն տայ։ Անդն ոչ զցանեալն եւեթ պարտի բերել, այլ առաւել եւս տոհմականս. (Կոչ. ՟Ժ՟Ը։ Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. ՟ա. թես.։)
Զի նա պաղովըն ցանկարար, պատրեաց ըզկինըն դիւրաբար. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Սուսեր յաղագս խահարարաց եւ փայտահատաց. (Մագ. ՟Ե։)
Արարին ընդ տախտակաւն վերջս փողփողեալս (յն. հիւսեալս). . . զվերջսն փողփողեալ. (Ել. ՟Լ՟Թ. 15. 17։)
Արարին ընդ տախտակաւն վերջս փողփողեալս (յն. հիւսեալս). . . զվերջսն փողփողեալ. (Ել. ՟Լ՟Թ. 15. 17։)
Կարգեալք իւրաքանչիւր պիտոյիցն փութարաք։ Արքունի սենեկաց եւ տանց վերակացու յարդարիչք եւ փութարարք. (Արիստ. աշխ.։ Սարկ. քհ.։)
Քաջայայտ արար Սուրբ առաքեալն զեկեղեցի երկինս գոլ. (Ոսկիփոր.։)
Զկրօնաւոր տեսեալ, եւ զտեղի քարանձաւացլ նոցա՛ ցուցանեն, եւ դարձեալ զպարարտ կերակուր պահանջեն. (Մխ. առակ.։)
Ի քարանձաւ մսուրս հանգուցանէ զտէրն ամենայն արարածոց. (Մանդ. ՟Է։)
Ինքեանք քարշեցին ի վերայ իւրեանց զաւերածն, եւ անձամբ զանձինս արարին քարընկէց. (Գէ. ես.։)
Քերովբէս զնոսա ասէ, որ թարգմանի յաճախ գիտութիւն կամ հեղումն իմաստութեան ... քանդակագործ արարուած՝ որ ասէ քերոբ. (Նչ. եզեկ.։)
Զտապանակ ուխտին տեառն զօրութենէց, որ նստի ի քերովբէս։ Արար ի ներքս ի դաբիրն երկուս քերովբէս. բարձրութիւն միոյ ի տասն կանգնոյ։ Զամենայն որմս տանն շուրջանակի քանդակեալ գրեաց գրչաւ քերոբս եւ արմաւենիս։ ի վերայ խորշից նոցա ի մէջ առանցիցն՝ առիւծք եւ եզինք եւ քերոբք. (՟Ա. Թագ. ՟Դ. 4։ ՟Գ. Թագ. ՟Զ. եւ ՟Է։)
մ. Զգածալ այսինքն զգեցեալ՝ արկեալ զիւրւ՝ ածեալ զմիջով՝ զքուրձ. որպէս եւ ՔՐՁԱԶԳԱԾ ԼԻՆԵԼ՝ Քուրձ զգենուլ. περιβάλλω կամ περιζωννύω σάκκους operior կամ induor saccis, accingor ciliciis. խարար՝ ջուլ՝ քուրջ հագնել. գրի եւ ՔՐՋԱՍԳԱԾ, ՔՐՁԱՍԳԱՑ.
Ո՞յր աղագաւ զայս օտարաձեւ ընդունելութիւն արարեր. (Կլիմաք.։)
Բնակեսցէ յաղտաղտուկս անապատի։ Բնակութիւնս նմա զաղտաղտուկս։ Արար զերկիրն պտղաբեր յաղտաղտուկս. (Երեմ. ՟Ժ՟Է. 6. Յոբ. ՟Լ՟Թ. 6։ Սղ. ՟Ճ՟Զ. 34։)
Հօրն մերում լինիմք փառաւորիչք, եւ ամենաբոյծ մատակարարին. (Վեցօր. ՟Զ։)
πανουργικός, παντουργός. omnium opifex, omnipotens Ամենայնի ճարտարապետ. կարօղ գործել զամենայն, եւ արդեամբք արարող. ամենահնար.
Զոր ամենատեառն ամենագործ արարչին սահման ելից. (Վեցօր. ՟Դ։)
ԱՄԵՆԱԳՈՐԾ. ըստ յն. ոճոյ՝ չարահնար, չարարուեստ.
ԱՄԵՆԱԳՈՐԾ ԽԱՐԴԱԽՈՒԹԻՒՆ. եւ ԱՄԵՆԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆ. եւ ԱՄԵՆԱԳՈՐԾՔ. ըստ յն. չարահնար խարդախութիւն. չարարուեստութիւն. խորամանկութիւն. սատանութիւն, վարպետորդիութիւն չար, ամմէն քարը շարժելը. πανούργημα, πανουργία calliditas, vafritia, vafrum factum
Եւ մենքենաւոր. բազմահնար. ամենապատիր. չարարուեստ.
Ընդէ՞ր զամէնիշխանս մուրացիկ արարեր, ընդէ՞ր զթագաւորս՝ աշխարհի ծառայ կացուցեր. (Ոսկ. ծն.։)
Անգիտանայցէ ակամայ։ Քաւեսցէ վասն նորա քահանայն՝ վասն անգիտութեանն, զոր անգիտացաւ։ Մի՛ ածեր ի վերայ մեր մեղս, զի անգիտացաք։ Ոչ անգիտացեալ, թէ չար է արար նոցա. (Ղեւտ. ՟Դ. 13։ ՟Ե. 18։ Թուոց. ՟Ժ՟Բ. 10։ Իմ. ՟Ժ՟Բ. 10։)
Եւ զի այսոքիկ այսպէս, անգիտանամ յերկաքանչիւրոցն ընտրութենէ։ Վասն որոյ անգիտանամ, թէ զի՛նչ գործեցից ... Եւ թէ զի՛նչ արարից, անգիտանամ զելս վտանգիս եղելոյ. (Շ. ատ. եւ Շ. ընդհ.։)
Զպէտս պաշտօնէիցն անծախաբար մատակարարէր. (Ճ. ՟Ա.։)
Իսկ դու ցամաք փայտմարմնական, տարար ըզնոյն (զբոցն) նակիզական. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Մարդիկ ամրոցին անձնընտիրք լեալք։ Անձնընդիր զզօրս իւր արարեալ իբրեւ արս երկերիւր. (Յհ. կթ.։)
Նորոգեցան արարածք, եւ անմահացան. եւ այլն. (Շար.։)
Իբր Ապաշխարարան, կամ Ապաշխարանք. Տեղի եւ գործի եւ գործ ապաշխարութեան. (որպէս մկրտութիւնն յովհ. եւ խաչն քրիստոսի)
Առաջին ընդ նախաչար բանսարկուին առարկուած արարեալ. (Աթ. ի ստեփ.։)
ὐγιῶς, ὐγιεινῶς. sicut sanus, salubriter. Առողջութեամբ, եւ Առողջմտութեամբ. առողջարար կամ փրկարար օրինակաւ.
Յետուստ կողմանէ հարեալ ի գաղտնիս զգարշապար երիվարին՝ արար կաղանալ նժոյգ ասպարակողին. (Արծր. ՟Գ 17։)
Իբրեւ արարիչ. Աստուածաբար.
Նստաւ միածինն յերկինս ի վերայ քերոբէիցն արարչաբար. (Մամբր.։)
Բարեխօսեա՛ առ տէր անդադար՝ գըթալ ի մեզ միշտ արարչաբար. (Գանձ.։)
Արարչադիր աւանդք, կամ հրաման. (Մամբր.։ Գր. հր.։)
ποιητικός, δημιουργικός creativus;
creator, -trix;
operativus Սեպհական արարչի. աստուածական. աստուածային. աստուածավայելուչ. Աստուծոյ.
Արարչական սէր, կամ մարդասիրութիւն, բարեբանութիւն, փառաւորութիւն, հնազանդութիւն. (Ագաթ.։ Պիտ.։ Մամբր.։ Սհկ. ՟Կ՟Թ։ Նար.։)
Համբարձեալ զձեռն իւր զարարչական՝ օրհնեաց զնոսա. (Զքր. կթ. համբարձ.։)
Արարչականդ քոյին մարմնով։ Միութեամբ արարչականաւ. (Նար.։)
Ունօղ զկարողութիւն արարչագործելոյ կամ առնելոյ զոր ինչ եւ է. արարողական, եւ Արարօղ. արարիչ. գործօղ. կերտօղ. Պատճառ. գտակ.
Զօրութիւնք (Աստուծոյ), մին արարչական, եւ միւսն արքունական։ Որ առ աստուածութեան զօրութիւնք են, արարչականին եւ արքունականին. (Փիլ. ստէպ։)
Որ զարարչականն եղականաց լուսոյն ի քեզ տանելով։ Արարչական բանին հրաման. (եւ այլն։ Շար.։)
Սկիզբն ըսկզբան՝ արարչական . (.. Եւ եղելոցս արարչական։ Շ. խոստ.։)
Իւսաութիւն՝ աթոռոյ արարչական. (Սահմ. ՟Դ։)
Ձեռք առ հնարագիտութիւնսն հպելով՝ արարչականք անանունին. (Յհ. իմ. ատ.։)
Ունի զայն՝ որ երկիւղին է արարչական. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ։)
Ապստամբ զօրութիւնք՝ իբրեւ արարչականք չարութեանն, եւ մեզ աւանդիչք. (Ածաբ. ծն. Ուստի)
ԱՐԱՐՉԱԿԱՆ ՊԱՏՃԱՌ. Արարօղ կամ արարողական պատճառ. սկիզբն որ առնէ. որ եւ ասի ԱՐՏԱՔԻՆ ՊԱՏՃԱՌ, որպէս եւ ԱՌԱՋԻՆ ՊԱՏՃԱՌ. որ է Աստուած միայն.
Առաջին արաչական պատճառն՝ ո՛չ յումեքէ եւ նա եղեւ. (ապա թէ ոչ՝ ոչ առաջին է եղելոց արարչական պատճառ. Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Իվերուստ արարչականաւ, եւ ի ներքուստ նիւթականաւն. (Սահմ. ՟Է։)
Արարեալ, արտադրեալ.
Ոչ ի յերկրէ յօդեալ մարդկան, այլ նորաստեղծ արարչական. (Շ. խոստ.։)
Թէ լոյս լուսնին է յինքենէ արարչական. (Երզն. ստ երկն։)
συνδημιουργήσας, συνδημιουργός socius creationis, συγκτίζων simul creans Արարիչ ի միասին. համագործ. որպէս որդի եւ հոգի Սուրբ միով արարչական կարողութեամբ ընդ հօր։ (Ագաթ.։ եւ Շար. ստեպ։)
Փառակցի եւ արարչակցի. (Նար. ՟Լ՟Գ։ Իսկ Եզնիկ հեգնելով զմիհր եւ զարհմն պարսից՝ գրէ.)
Անդ հնարագիւտ լնիելոյ արեգական ասեն զարհմնն, եւ աստ յայտնի իսկ արարչակից լուսոյ. այսինքն ի միասին արարօղ լուսոյ։
Մարմնականքն ոչ ունէին իւրեանց չար զօք արարչակից. (Բրս. չար.։)
Արարչական. աստուածեղէն.
Զարարչեղէն վարդապետիլ զաստուածաբանութիւն. (Մամբր.։)
Ունակ արգասեաց, այսինքն արդեանց. բարեբեր, եւ աջողակ. արդիւնարար (անձն). արդիւնական (գործ).
Արիւնավէժ կինն ի դրօշակ արարչին մերձենալով բժշկեցաւ. (Քեր. քերթ.։)
Սրբազանիցն կատարողութեանց եւ աստուածատեսակաց վերածութեանց՝ արմատակից արար. (Դիոն. եկեղ. ՟Գ։)
Բազմադիմի ջանայր շիջու. ցանել զհաւատ քրիստոնէութեան։ Եւ որպիսի շուք բազմադիմիս արարին առ ի պատիւ դիւոյ. (Խոր. ՟Գ. 12. եւ ՟Բ. 57։)
Մի՛ բազմախոյզ լիցուք առ Աստուած, զոր ինչ արար, եւ զոր առնէ։ Մի՛ բազմախոյզ լինիր՝ եթէ զիա՛րդ, կամ որո՛վ օրինակաւ. (Ոսկ. հռ. եւ Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
ԲԱԶՄԱՆԻՒԹ. πολύπλοκος valde implicatus, versatus Որ նիւթէ զբազում ինչ. բազմահնար. նենգաւոր. չարարուեստ.
Արարեալ զիւր զօրու բանակատեղս. (Փարպ.։) Ի տեղւոջ միում հանդէպ կղզւոյն (սեւանայ), որ կոչի բանակատեղ. (Ստեփ. սեւան.։)
Զամենայն արարածս բարձակրեաց յինքեան (խորհուրդ խաչին). (Անան. ի պետր.։)
Արար իւր եղբայր, բարոյակից զնա գտեալ։ Զօտարս բարոյակիցս՝ լաւ համարին. (Մխ. առակ.։)
Եւ այլ եւս կարասիս բարձեալ տարեալ միում միում նախարարաց նորա գաղտախթէր. (Յհ. կթ.)
λίπος pinguedo, adeps Պարարտութիւն. եւ Պարարումն. (իսկ գիրուց՝ ռմկ. է ճարպ)
Ի մարմնոցն. (գիրութենէ. իբր ի պարարմանէ. Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։)
Որ գնացուցանէ. գնացարար.
οὑσιώδης, ὐπρακτικός Յայտարար կամ սեփհական գոյացութեան եւ գոյութեան.
Զարարիչն ամենայն գոյութեանց. (Շ. բարձր.։)
Ի գոռոզացեալ մարմինս, որք ոչ երբէք պարանոց ինքեանց արարչին խոնարհեցուցանէին. (Կիւրղ. ղկ.։)
Փառք եւ գովութիւն առաջի երեսաց նորա։ Մեռաւ ո՛չ գովութեամբ։ Յիշատակ արդարոյ հանդերձ գովութեամբ։ Վրիպեցան յաստուծոյ գովութենէն եւ ի նորին օրհնութենէն։ Որոյ գովութիւնն ո՛չ է ի մարդկանէ, այլ յաստուծոյ։ Լցցի բերան իմ գովութեամբ (այսինքն օրհնելով զաստուած)։ Բարձր արարից զնա գովութեամբ.եւ այլն։
Յանկարծօրէն ինչ ի դալարական բնութիւնն ի վերայ հովանի արարեալ նմա աստուած. (Գեննանդ.։)
Զդի նորա դարահոս արար. (Զենոբ.։)
Պատիր. չարարուեստ. նենգաւոր.
Դիւրընկալ լինիցի խորհուրդն, կամ առ ի հաւատալ, կամ ի միտս, կամ արարածոց. (Ոսկ. մտթ.։ Շ. բարձր.։ ՃՃ.։)
Երախտաւոր լինել գործովք արդարութեան՝ հօրն երկնաւորի։ Լեալք երախտաւորք եւ կամարարք բարերարին։ Արժանաւոր երախտաւոր վարուք հասանել ի նաւահանգիստն կենաց. (Յճխ. ՟Բ. եւ ՟Դ։ Զորս մարթ է իմանալ եւ ըստ առաջին նշ. որպէս էմէքտար։)
Արարեալ փայտատ երկմատենի, եւ այնու խարխարեալ յուզեն զթանձրահող հովտացն, սերմանելով ի նա ցորեան եւ գարի. (Եղիշ. երէց.։)
Մատուցանեն ընծայս իշխանացն, յորոց ընկալեալ մասն ինչ նախարարացն՝ ըստ կամի պարգեւեն եւ նոցա ի յիւրեանց բերոցն՝ ըստ առաւելապէս բաւականի ընծայաւորացն. (Փարպ.։)
βαθύγειος cujus solum profundum est, fertilis, pinguis Ուր կայ թանձր հող մինչեւ ցխորս. արգաւանդահող. հողը շատ ու պարարտ.
Որ ուտէ զթոշակ յանհոգս. որովայնապարար.
Եւ անդէն թեւակոխէին տեսանել զսուրբ կապանս նախարարացն. (Եղիշ. ՟Ը։)
Աղաչեցին թողութիւն առնել զօրէնսն իւրեանց (այսինքն թողացուցանել)։ Վասն որոյ իրաց թողութիւն արար ձեզ. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Ա. 24. 35։)
Մասնաւոր քահանայիցն թողութիւն արարեալ է (այսինքն թոյլ տուեալ է) ոչ միայն կոյս, այլեւ այրիս ածել. (անդ. ՟Ժ։)
Որ ժողովս առնէ, մանաւանդ որպէս խռովարար, կամ ինքնագլուխ.
ԻՄԱՍՏԱՐԱՐ որ եւ ԻՄԱՍՏՆԱՐԱՐ. Որ իմաստուն առնէ. իմաստնացուցիչ.
Իմաստութիւն եւ իմաստարար բոլորից. (Գր. հր.։)
Ըստ չափոյ իւրաքանչիւրումզօրութեան բաշխի առ ի յաստուծոյ իմաստարար լուսափայլութիւն. (Մաքս. ի դիոն.։)
Զարեգակն արար իշխանական տուընջեան։ Զլուսին եւ զաստեղս արար իշխանական գիշերոյ. յն. յիշխանութիւն. (Սղ. ՟Ճ՟Լ՟Բ. 8. 9։)
Որ արարեր զերկուս լուսաւորս. զմին իշխանական տուընջեան ... իսկ գնացք իշխանականին գիշերոյ եւ այլն. (Ագաթ.։)
Լրբութիւն սրտի քոյ արար զքեզ ծակամուտ վիմաց. (Երեմ. ՟Խ՟Թ. 16։)
Բանաս զձեռն քո, եւ լցուցանես զամենեսեան։ Պարարտութեամբ ցորենոյ լցոյց զքեզ։ Զաղքատս սորա լցուցից հազիւ։ Զամենայն անձն քաղցեալ լցոյց բարութեամբ.եւ այլն։
Έιρηνοποιὸς, ἐιρηνιϰὸς. Pacificus. Որ առնէ զխաղաղութիւն. խաղաղացուցիչ. հաշտարար. եւ Տուօղ խաղաղութեան.
Գոն մնացուածք առն խաղաղարարի։ Երանի խաղաղարարաց. (Սղ. ԼԶ. 37։ Մաթ. Ե. 9։ Տես եւ Սղ. ՃԺԹ. 6։ Երեմ. ԼԸ. 2։ Յկ. Գ. 17։)
Խաղաղարարն երկրի, եւ առ երկնայինսն նմանութիւն. (Աթ. բ։)
Խաղաղարարին աստուածոյ աշակերտք. (Ոսկ. յհ. Բ. 36։)
Խաղաղարարն քրիստոս։ Երկնաւոր խաղաղարարին. (Խոսր։ Լմբ. ատ։)
Զառ յինքենէ՝ երկնաւորաց եւ երկրաւորաց խաղաղարարէն աւանդեալ նոցա զօրէն խաղաղութեան՝ տալ ամենեցուն. (Սկեւռ. յար։)
Զխաւարարնյինսն կատարելով զծանակութիւնս. () այսինքն զմեղանչական կամ սատանայական Յհ. իմ. պաւլ.։
Փոքր ինչ արդպիսեացդ ահա իբրեւ խափանածուի արարեալ փոյթ. Ըստայնմ, թէ մարգարէութիւնք են՝ խափանեսցին. (Վրդն. սղ.։)
ԽՈՀԱՐԱՐԱՆՈՑ ԽՈՀԱՐԱՐՈՑ. cf. ԽՈՀԱԿԵՐՈՑ.
Ի խոհարարանոցէ կայծականցն առի։ Ի խոհարարոցին խարոյկ արկեալ. (Ճ. ՟Ա.։)
cf. ԽՈՅՐԱՐԱՐ.
Ամենայն արարածք բնութեամբ ունին յինքեան զհուր, եթէ՛ ցամաքայինք, եւ եթէ խոնաւայինք. (Շիր.։)
σκηνικοποιός scenae factor. Որ կարէ զկտաւս կամ զառագաստս վրանաց. յն. խորանարար, կամ վրանագործ. չատըրճի.
Իրողութիւն իսակաւ ժամանակս զամենայն տիեզերս ընկալաւ ի խորանարարաց եւ յուռականողաց. (Ոսկ. ես.։)
μάγειρος coquus. իգ. μαγείρισσα coqua ὁψοποιός conditor. Խոհարար. խոհակեր. կերակուր եփօղ.
Զդստերս ձեր առցէ յիւղագործս եւ ի խորտկարարս. (՟Ա. Թագ. ՟Ը. 13։)
Խոտկարարքն, եւ սպասաւորք՝ որք ի սեղանս ճոխաց զկերակուրսն բերեն. (Նիւս. կուս.։)
ἑπαιοιδή incantamentum φάρμακον, -κιον veneficium, medicamentum. Գործ կախարդութեան. խարդավանք. բժժանք. չարարուեստ հնարք. թովչութիւն. հրապոյրք.
Կամայական յանձառութիւն, կամ կամարարութիւն, կամ սահմանս արկանել անձին. (Նար. ՟Հ՟Բ։ Արծր. յռջբ։ Ագաթ.։)
Որ կենդանի առնէ, եւ կենարարեսցէ բնակելով հոգւոյն ի ձեզ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 20։)
Եթող անդր զբազումս ի նախարարացն կողմնապահս. (Խոր. ՟Բ. 41։)
Արարին որթ, եւ կռապաշտեցին։ Կռապաշտեցան մինչեւ ցգերիլն ի սաղմանասարայ։ Ամբաստանութիւն կռապաշտելոյն իսրայէլի. (Նախ. ել.։ Նախ. դտ.։ Նախ. յես.։)
ՀԱԶԱՐԱՊԵՏ. ἕπαρχος, ἑπίτροπος, ἑφεστηκός princeps, procurator, praefectus Իշխան հրամանատար, եւ հոգաբարձու. վերակացու. եպարքոս. դուքս. ոստիկան. նախարար. Տե՛ս ՟(Բ. Մակ. ՟Դ. 227։ ՟Ժ՟Ա. 1։ Ղկ. ՟Ը. 3։ Գաղ. ՟Դ. 2։ Յուդթ. ՟Ժ՟Բ. 10։)
Արար զյուդա հազարապետ քսակակալ. (Եփր. համաբ.։)
Մատակարար կամակոր, հազարապետ գողամիտ. (Նար. ՟Ծ՟Զ։)
Հալածական արարեր զմեզ. (Ճ. ՟Բ.։)
Որով խրատիս լինել արդար, եւ աստուծոյ հաճոյարար. (Շ. այբուբ.։)
Ի քոյդ հաճութիւն օրհնեալդ կամաց։ Ի հաճութիւն կամաց առաքչին մեռաւ։ Արարեա՛ միշտ յաղթօղ զխաբողին հաճութիւնս. (Նար.։)
Արար ճառս համեղաբար. (Գանձ.։)
Հատակոտոր արարեալ զբանս առաջին մեկնչաց. (Երզն. մտթ.։)
Զհեծեծումն քննութեան նախարարացն երեցունց. (Եղիշ. ՟Ը։ իբր վարանական հեծութիւն հծծելով ընդ միմեանս։)
Փոխեցին զաթոռ հայրապետութեանն աղուանից ի չորայ քաղաքէ ի քաղաքն պարտաւ վասն հինահալած արշաւանացն թշնամեաց խաչին քրիստոսի։ Մինչեւ ցգետն եփրատ հինահալած արարեալ արշաւանօք զհետ ընթանայր թշնամին։ Հինահալած արշաւանօք տարեալ զնոսա անցուցանէր ընդ գետն. (Կաղանկտ.։)
Իբրեւ պարա