spirit;
spirit, soul, ghost;
breath, respiration;
spirit, meaning, sense;
genius;
manes, shades, ghost, hobgoblin;
life;
heart;
soul, energy, courage;
puff, air, wind;
— գինւոյ, spirit of wine, alcohol;
cf. Հոգի;
— բանական, intelligence, reason;
—ք խաւարի, the spirits of darkness;
— կենդանութեան, spirit of life;
կենդանական —ք, animal spirits;
— նախանձու, the spirit of jealousy;
ոգւով չափ, with all one's soul, heartily, willingly;
— առնուլ, կլանել, to breathe, to take breath, to breathe freely, to respire, to rest, to take repose, to revive, to acquire new strength or vigor, cf. Հանգչիմ, cf. Շունչ կլանել;
յ—ս ապաստան լինել, to be extremely downcast, depressed, prostrated, to be tormented;
cf. Ապաստան;
յ—ս ապաստան առնել, to reduce to the last extremity;
to exhaust, to harass, to vex;
յոգւոցն (պարզել) ապաստան լինել, to be at the last extremity, near the last breath, to be dying, cf. Հատկլիմ;
թափել զ— ուրուք, to keep in suspense;
հարկանել զոք յ—, to sting, to gall to the quick;
to deprive of life, to kill;
դնել զ— ի ձեռն or ի բռին, զ— ի բռին ունել, to endanger oneself, to risk, brave or face death, to risk, expose or hazard one's life, to lavish or to be prodigal of life;
յոգւոց ելանել, to sigh, to heave sighs;
to groan, cf. Հեծեմ, cf. Հեծեծեմ, cf. Հառաչեմ;
ոգւով չափ սիրել, to love to distraction;
խռովիլ յ— իւր, to be disconcerted, perturbed or disturbed;
գիտել յ— իւր, to know within oneself;
արձակել, հանել, փչել զ—, to yield or give up the ghost, to breathe one's last, to expire;
յոգւոցն ցամաքել, to die;
տալ — կամ շունչ ի վէմս կճեայս, to give spirit or life to marble;
ոգւով երգել, to sing with great expression;
եւ դարձաւ — իւր առ ինքն, his spirits returned, his strength revived;
հաստատեցաւ — նորա, he regained strength or vigor;
քաղէին —ք նորա, he fainted or swooned;
գուն գործեալ ոգւովք չափ, risking his life;
—ն էր դաւոյն, he was the soul of the conspiracy;
յ— խաղալ, to play at dice.
(Արմատ բառիցս Հոգի, Շոգի, Հագագ. Ոգել, Հոգալ. լծ. եւ ոյժ) ψυχή anima, animus πνεῦμα spiritus πνοή flatus, halitus. Շունչ կենդանի կամ կենդանւոյ. փչումն. հոգի անմարմնոց եւ բանականաց եւ շնչաւորաց. սիրտ. յօժարութիւն սրտի. անձն. կեանք. եւ Շնչիւն հողմոյ, հողմ, ըստ յն ոճոյ. ճան, ինսան, ռուհ, նէֆէս.
Շունչ ամենայն կենդանեաց, եւ ոգի ամենայն մարդոյ։ Եղեւ մարդն յոգի կենդանի։ Ընդ հանել ոգւոցն։ Մի՛ հարցուք զդա յոգի։ Նորա ոգին կախեալ կայ զդորա ոգւոյդ։ Ոգի նախանձու։ Ոգի մեծաբանութեան։ Ոգի տեառն շնչեաց ի նա։ Մի՛ մնասցէ ոգի իմ ի մարդկանդ յայդմիկ։ Ամենայն ոգիք՝ ուստերք եւ դստերք։ Ամենայն ոգիք տանն յակոբու։ Սիրեաց ոգւով չափ.եւ այլն։
Ջուրն սրբէ զմարմինն, եւ ոգին դրոշմէ զոգիսն։ Գրէ յառաջագոյն ոգին սուրբ յերեսաց քրիստոսի. (Կոչ. ՟Գ. ՟Ժ՟Գ։)
Ոգի եւ մարմին բաժանիցին առ ժամանակ մի։ Նոցին սուրբ ոգիքն հասանեն ձեզ յօգնականութիւն. (Եղիշ. ՟Գ. ՟Ը։)
Են ոգիք հրեշտակաց եւ դիւաց. (Եզնիկ.։)
Յիշէր զապարասանութիւն նենգաւոր ոգեացն. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Որ բնութեամբ մարդիկ էին, առաքինի ոգիս ի չարչարանսն ցուցանէին. (Սեբեր. ՟Թ։)
Իբրեւ սպան անակ զխոսրով, եւ դեռ յոգոջ էր, հրաման տայր. (Զենոբ.։)
Թալանայր, հանէր զոգին, ոգի զոգւով ածէր, եւ ոչ կարէր բանիցն տալ պատասխանի մինչեւ յերեկոյ. (Բուզ. ՟Դ. 10։)
Ըստ վարիչ ոգւոյն (փչման հողմոյ) վարելոյ բռնավարեալք ի վերայ յորձանացն. (Ագաթ.։)
Եւ տէր յարոյց ոգի ի ծովուն։ Յարոյց տէր ոգի ի վերայ ծովուն սակս յովնանու. (Աթ. ՟Ժ՟Բ։)
Որպէս մեր շունչս ոգի կոչեցեալ, եւ օդս այս որ շնչէ՝ ոգի կոչեցեալ. եւ հրեշտակք՝ ոգի կոչեցեալ. եւ արութիւն մեծ ինչ՝ ոգի կոչեցեալ. եւ դեւ հակառակորդ՝ հոգի (կամ ոգի) կոչեցեալ. (Կոչ. ՟Ժ՟Դ։)
ոգի առնուլ. Շունչ առնուլ. շնչել. հանգչել.
Ոչ կարեմ զոգի առնուլ. (Իսիւք.։)
Ոչ թոյլ տային նմա եւ ոչ զոգի անգամ առնուլ։ Չետ ինձ հանգիստ զոգի առնուլ եւ ոչ մի օր. (Եւս. պտմ. ՟Զ. 15։ ՟Է. 11։)
Ոչ խափանին մարդիկ ի զոգի առնլոյ. (Եփր. համաբ.։)
ոգի կլանել. cf. Կլանել։
յոգիս ապաստան լինել. cf. Ապաստան լինել։
թափել զոգի. cf. Թափել։
հարկանել զոք յոգի. իբր Սպանանել։ (Ծն. ՟Լ՟Է. 21։)
հանել ոգւոցն. Ելանել հոգւոյն. մեռանիլ.
Եւ եղեւ ընդ հանել ոգւոցն, քանզի մեռաւ, կոչեաց զանուն նորա որդի վշտաց իմոց. (Ծն. ՟Լ՟Է. 18։)
Աջակողմեան աւազակին լինէր յոգւոցն հանել ընդունելութիւն փրկութեան. (Կոչ. ՟Գ։)
յոգւոց հանել. Հեծել. հեծեծել. հառաչել. Տե՛ս (Ես. ՟Ժ՟Թ. 8։ ՟Ի՟Դ. 7։ լ. 15։ ՟Խ՟Զ. 8։ Երեմ. ՟Լ՟Ա. 19։ Եզեկ. ՟Ի՟Ե. 16։ Իմ. ՟Ե. 3։ Մրկ. ՟Ե. 34։ Եբր. ՟Ժ՟Գ. 17։)
Եւ ապա յետոյ ուրեմն յոգւոց եհան, եւ սկսաւ ասել. (Ճ. ՟Ա.։)
յոգւոց ելանել. նոյն ընդ վ։ Տե՛ս (Սղ. լ. 11։ Ողբ. ՟Ա. 8. 11. եւ այլն։)
Ո՞վ ոք պատրեցաւ, եւ ոչ յոգւոց ելաւ. (Նար. ՟Ժ՟Թ։)
դնել զոգի ի բռին. cf. բուռն։
ՈԳՒՈՎ չափ. cf. ոգի, եւ չափ։
ՈԳԷ՛ Օ Տե՛ս զնախագրեալ բարդութիւնս ոգե՛. ի բառէս Ոգի. զի նոյն բառք անխտիր գրին ե, եւ է տառիւ. եւ թէպէտ ե առաւել կանոնաւոր գտանի, բայց գրչաց դիւրին գայ գրել է։
ՅՈԳՒՈՑ ՀԱՆՈՒԹԻՒՆ. գ. Հառաչանք. հեծութիւն. ահիզար.
Ի խորոց սրտին մռնչէ յոգւոց հանութեամբ. (Խոր. ՟Ա. 25։)
Փոխանակ գրելոյ Վէգ. որպէս քուեայ. կիվոս. κύβος cubus, tessera. ... (որպէս եւ ՏԱՊԱԼԻ. իբր ռմկ. թավլի ).
Մարգարէ զարդասէր լինի՞. մարգարէ տապալի յոգի խաղա՞յ. (Եւս. պտմ. ՟Ե. 18։)