Բիրտ

adj.

Անհարթ եւ կարծր իբրեւ զբիր. ուղղաբերձ եւ անթեքելի որպէս զփայտ. պիրկ.

Գաւազանն Մովսեսի բրտացեալ՝ օձաձեւ կամակոր էր ... որ զբիրտ ցուպն ի շնչաւորութիւն կենդանացուցեալ սողեցուցանէր. (Կոչ. ՟Ժ՟Է։)

Մանաւանդ՝ Սոպռ, տմարդի. խստապարանոց. դեգ, խիստ, սէգ. կոպիտ, պինդ գլուխ, փատի կտոր.

Հնազանդեցուցաք զբիրտ ապստամբութիւնն. (Եղիշ. ՟Ը։ յորմէ եւ Յհ. կթ.։)

Ցածուն, ասէ, խոնարհամիտ ... եւ ո՛չ հպարտ բարուք, եւ բիրտ. (Շ. այբուբ.։)

Զբիրտ եւ զյանդուգն հեթանոսաց այսպէս դիւրահաւանս առնել ձեզ, որպէս զյովանակ տրմուղ եւ զտեարս նորա. (Տօնակ.։)

(Հայք առ յազկերտ) գրեն պատասխանի յոյժ բիրտ եւ պինտ վասն օրինաց իւրեանց. այսինքն զօրաւոր կամ խիստ. (Ուռպ.։)

adj. s.

ԲԻՒՐ (բիւրու, կամ րի, րու, կամ րեաւ, ուց, ուք. կամ ոյ, ով, ոց, ովք) Գրի եւ ԲԵՒՐ նովին հնչմամբ. պ. պիյուր. μυριάς myrias, decem millia Տասն հազարս, տասը հազար.

Եհար սաւուղ զհազարս, եւ Դաւիթ զբիւրս (կամ զբեւրս)։ Անկցին ի կողմանէ քումմէ հազարք, եւ բիւրք ընդ աջմէ քումմէ։ Եւ էին խաչինք նորա՝ ոչխարք բիւր, եւ չորեքհարիւր։ Եւ էր եկեղեցին միանգամայն՝ չորք բիւրք, եւ երկու հազար եւ երեք հարիւր վաթսուն։ Ոսկի դիդրաքմայս վեց բիւր, եւ հազար։ Աւելի քան զերկոտասան բիւր մարդիկ. (120.000)։ Զութուտասն բիւրուն սատակումն (185.000)։ Ի գործ անդր հասեալ էին երկոտասան բիւրու. եւ այլն։

Հազարն ի տասն մասանց բիւրին մինն է. (Լմբ. սղ.։)

Չորիւք բիւրովք։ Չորիւք բիւրու։ Իսկ Արշակայ երկոտասան բիւրեաւ անդրէն դարձեալ. (Խոր. ՟Ա. 13։ ՟Բ. 2։)

Այնչափ բիւրս ամաց համարեցան։ Ի հնգետասան բիւրուցլ ամաց։ Վեց բիւր արանց կոտորեաց. (Եւս. քր.։)

ԲԻՒՐ. որպէս անորոշ թիւ բազմութեան. Անհամար, բազում յոյժ, բազմապատիկ. անթիւ.

Քո՛յր մեր եղիցե՛ս ի հազարս եւ ի բիւրս։ Ոչ երկեայց ես ի բիւրուց զօրաց նորա։ Հազարք հազարաց պաշտէին զնա, եւ բիւրք բիւրուց կային առաջի նորա։ Եկն տէր բիւրովք սրբովք հրեշտակօք. եւ այլն։

Բիւր առասպելս յօդեցին պարսք զնմանէ. (Խոր. ՟Բ. 70։)

Լցեալս եմ բիւր չարեօք. (Փարպ.։)

Գործեցին բիւր սքանչելիս. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 50։)

Բիւրուք բարութեամբք. բիւրուց ազանց. ի բիւրուց բանից, կամ արգասեաց. բիւրուց ամաց. եւ այլն. (Նար.։)

Մատնեալ ընդ բիւր անարգանօք. (Լաստ. ՟Բ։)

Ի բիւր բարեացն. (Մագ. ՟Հ՟Բ։)

Բիւր չարեաց պատահեմք. (Բրսղ. մրկ.։)

Մարգարէքն զայս, եւ բիւր քան զայս խօսեցան զնմանէ սքանչելիս. (Եւս. պտմ. ՟Ա. 11։)

Ոչ միայն հալածէր, այլեւ բիւր ձեռօք սպանանէր զՍտեփաննոս. (Ոսկ. գծ.։)

Որոց բիւրոց բիւրք են վկայք, հրեշտակք, մարգարէք։ Մինն բիւրուց բիւր ամբաստանս ունէր։ Հեթանոսք բիւրուց ի բիւրս Աստուածս բարժանեն զտեսչութիւն աշխարհիս. (Ոսկ. ես.։)

adv.

ԲԻՒՐ. ԲԻՒՐԻՒ. ԲԻՒՐՍ. մ. μυριάκις, μυρία Բիւր անգամ, բիւրապատիկ, բազում անգամ, բազմապատիկ, բազմօրինակ. անչափ, յանչափս. տասը հազար անգամ, շատ կերպով, կերպ կերպ.

Թէպէտ եւ բիւր եւ ազգի ազգի տանջիցէք զմեզ. (Ագաթ.։)

Զիս՝ որ թէ բիւր հարցափորձիմ, բարեաց մասունք ոչ երեւին. (Յիսուս որդի.։)

Թէպէտ եւ բիւր ինչ ջանային, ջուրն ոչ եռայր. (Վրք. հց. ՟Ի։)

Բիւրիւ գեղեցկագոյն է նմանն քան զաննմանն. (Պղատ. տիմ.։)

Իսկ դու բիւրոց բիւրք արհամարհեցեր զպատուիրանն Աստուծոյ. (Մաշկ.։)

Եւ եթէ բիւրս կրկնեսցի, ոչ լինի չափեալ։ Թէ եւ առ մի նուագ՝ բիւրս մեղիցեմ։ Սակաւ վաստակիմ, եւ բիւրս վատնեմ. (Նար. ՟Խ՟Դ. ՟Խ՟Ը. ՟Հ՟Ա։)

adv.

ԲԻՒՐ ԱՆԳԱՄ. մ. μυριοπλάσιος decies millies, saepissime Տասն հազար անգմ. յաճախագոյնս.

Ոչ միանգամ ... այլ բիւր անգամ եւ հանապազօր. (Նար. երգ.։)

Ոչ եթէ միով գովեստիւ, կամ երկիցս, կամ երիցս, այլ եթէ բիւր անգամ, ոչ շատացայց. (Մագ. ՟Ե։)

Բիւրեակն՝ միակի եղբայր. քանզի որպէս միանգամ մի՝ մի է եւ բիւր անգամ՝ մի բիւր. (Փիլ. լին.։)

(Յաւիտեանն՝) ո՛չ հազարաց շրջապատումն բիւր անգամ, եւ ոչ բիւրոց բիւրապատիկ բիւր հազարեան. (Շ. իմ. եղակ.։)

adj.

ԲԻՒՐԻՑՍ. cf. ԲԻՒՐ ԱՆԳԱՄ։ (Սկեւռ. լմբ.։) ԲԻՒՐ ՀԱԶԱՐԵԱՆ. ա. Բիւրաւոր եւ հազարաւոր, անհամար.

Ոչ հազարաց շրջապատումըն բիւր անգամ, եւ ո՛չ բիւրուց՝ բիւրապատիկ՝ բիւր հազարեան. (Շ. իմ. եղակ.։)