to cut, to cut off, to break;
to carve, to cut;
to divide, to separate;
to retrench, to diminish, to curtail;
to castrate;
to resolve, to decide, to determine;
to cross, to traverse, to pass;
to stop, to interrupt;
— գծից զմիմեանս, to cross one another;
— զծով, to plough, cross or traverse the sea;
— զծով եւ զցամաք, to run over, to over-run or scour both sea and land;
— ճանապարհ, to open, to pave away or road;
to progress towards, to bend one's steps to, to traverse, to travel;
— անցանել, to cross, to traverse, to pass, to travel over or through, to go over;
— ի ստենէ, to wean;
— զծառս, to fell, to cut down;
to clear;
դատ —, to sentence, to judge, to decide;
ական —, to mine, to dig, to hollow;
— զգլուխ, to cut off the head, to behead, to decapitate;
— զանդամս, to cut off limbs, to amputate;
— յարքունիս, to confiscate, to forfeit;
— ի կենաց, to slay, to deprive of life, to kill;
— զանձն ի փափկութիւն, to give oneself up to effeminacy;
ի վատութիւն —, to make a coward of;
— զծարաւ, to quench, to slake the thirst;
— զանձն յիմեքէ, to abstain, to keep from, to refrain, to forbear, to deprive or debar oneself of, to do without, to dispense with;
ակօս —, to plough, to furrow;
— գունդ մի, to detach, to form a detachment;
— լուսոյ զգիշեր, to drive away darkness;
— զբոց հրոյ, to spark, to sparkle, to emit sparks;
— զբանակն, to fray a way, to pass through, to cross;
— զգրիչ, to make a penpop;
գետն զդաշտն —նէ, the river traverses the plain.
τέμνω, ἁποτέμνω, ἑκκόπτω , ἁποκόπτω եւ այլն. abscindo, rescindo, seco, scindo, aufero եւ այլն. Հատ կամ կոտոր կամ կէս կամ պակաս առնել. կտրել. կտրատել. կրճատել. կարճել. բաժանել ի բոլորէ, կամ ի մասունս, կամ ի մէջ. ի բաց բառնալ.
Հատանել զտտուն հանդերձի, զլար կրին, զձեռն, զգլուխ, եւ այլն։ Կամ նմանութեամբ.
Եհատ իբրեւ զծառ զյոյս իմ։ Հատաւ յոյս մեր։ Փրկեալ զհատեալս. ի յուսոյ, եւ այլն։
Եւ ես յամենայն օգնութենէ հատեալ. (Լմբ. սղ.։)
Հատանել զչարիսն, կամ զմեղացն պատճառս փարիսեցւոց, կամ զպատճառս արտասուաց. (Եզնիկ.։ Սարգ.։ Մծբ.։)
Հատանել զծուլութիւն, կամ զզօրութիւն, կամ զ՝ի վերայ դիմելն։ Ի բաց հատանել զաւելորդ պարծումն, կամ զխորամանկացն տաճանմունս. (Ոսկ. եբր. եւ Ոսկ. յհ.։)
Հատանել ի կենաց, կամ ի մեղաց. (Արծր.։)
Որպէս Համառօտել, ասի
Կարճառօտ հատանել զպատմութիւն, զգիր, զբան. (Ոսկ. մտթ.։ Մագ. ստէպ։)
Բանն հակիրճ հատեալ։ Համառօտ հատեալ բանիւ անցանէ. (Նիւս.։ Նանայ.։)
Համառօտ զժամանակաց հատանէ. (Եւս. քր.։)
ՀԱՏԱՆԵԼ ՀԱՏԱՆԻԼ. որպէս Պակասեցուցանել. պակասիլ. դադարել. պակսեցընել, պակսիլ, դադարիլ. եւ Սպառել, իլ. յորմէ ռմկ. հատցընել, հատնիլ.
Մի՛ յաւելուցուք ինչ ի բանն, եւ մի՛ հատանիցէք ի նմանէ։ Զսակ աղիւսարկին արկէ՛ք ի վերայ նոցա, մի՛ հատանիցէք ինչ անտի։ Զքաղցր արեւդ յաչացդ հատանէի։ Գաւառս բազումս հատէք զիմոյ տէրութեան։ Հատեալ քուն յաչաց իմոց.եւ այլն։
Հատան գոյնք թագաւորին. (Դան. ՟Ե. 6։)
Հատաւ ամենեւին հաց ի քաղաքէն. (Երեմ. ՟Լ՟Է. 20։)
Ոչ յասողէն հատանի (բանն), զի անհատ բնութիւն է. (Սարգ.։)
Եհատ ի նմանէ զկերակուր նորա. (Մծբ. ՟Դ։)
Սպանաւ յիւրոցն, եւ հատաւ տունն յէուայ. (Նախ. ՟դ. թագ.։)
Եթէ հայրենի ազգն հատեալ է. (Մխ. դտ.։)
Յամենայն կողմանց իսկ հատեալ էին իրքն, եւ գտանիւր ինչ ոչ. (Եւս. պտմ. ՟Գ. 6։)
Աղբերն հոսումն ոչ հատանի. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 31։)
Ուր հարսանիքն էին ... գինեակն եւս հատաւ. (Սեբեր. ՟Ը։)
Հատան ճանապարհք նոցա. յն. անապատացան, այսինքն անկոխ եղեն. (Ես. ՟Լ՟Գ. 8։)
ՀԱՏԱՆԵԼ. որպէս Պատառել. բաժանել. փորել, եւ Հերձուլ, ձեղքել, անցանել. ճանապարհ բանալ, հորդել, առնել.
Զորմն հատեալ՝ ելցէ. (Եզեկ. ՟Ժ՟Բ. 12։)
Ի փոսն՝ զոր հատին, լնուն։ Հատեալ զգերեզմանս՝ լցին զնոսա անդ։ Խորս մտաց ձերոց հատէ՛ք ակօսս. (Փարպ.։ Մամիկ.։ Ոսկ. ի մելիտ.։)
Բաշխեա՛ զգոյս մեր աղքատաց՝ ընդ երկուս հատեալ. (Պտմ. վր.։)
Հատեալ զցանկ հզօրին. (Նար. ՟Ծ՟Ա։)
Հատ զպարիսպն երուսաղէմի ի դրանէ եփրեմի մինչեւ ի դուռն անկեանցն. (՟Դ. Թագ. ՟Ժ՟Դ. 13։)
Հատին զբանակն այլազգեաց։ Առ ընդ իւր եօթն հարիւր այր սուսերաձիգս՝ հատանել երթալ առ արքայն եդոմայ. (՟Բ. Թագ. ՟Ի՟Գ. 16։ ՟Դ. Թագ. ՟Գ. 26։)
Հատանել անցանել զայն ճանապարհս. յն. լոկ, հատանել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 2։)
Ա՛յլ ճանապարհ իւր հատանէ։ Հատանելով անձանց ճանապարհ, որ տանի ի գեհեն. (Ոսկ. յհ.։)
Յորձանաձիգ յարձակմանն հատանէ անցանէ բանն։ Հատաք անցաք զանդնդալից ծովուն զլայնութիւնն. (Ոսկ. ես.։)
Հա՛տ զծով եւ զցամաք վասն եղբօրն փրկութեան. (Մանդ. ՟Գ։)
Զխորս ծովուն հատանել անցանել։ Այնքան վայրս հատեալ. (Իգն.։)
ՀԱՏԱՆԵԼ, որպէս Որոշել. սակ արկանել. սահմանել. ընտրել.
Հատցէ նմա քահանայն գին։ Անձանց նոցա գինս հատանէր. (Ղեւտ. ՟Ի՟Է. 8։ ՟Բ. Մակ. ՟Ը. 14։)
Համարս հատանէին ի նմանէ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Հատին ի վերայ աշխարհիս հայոց հարկս հինգ հարիւրդահեկան. (Ղեւոնդ.։)
Սահմանս հատանէ նմա. (Խոր. ՟Ա. 13։)
Զօր հատանէր, այրեւձի առնէր. (՟Ա. Մակ. ՟Դ. 28։ որ եւ ասի ԶՕՐԱՀԱՏՈՅՑ ԼԻՆԵԼ։)
Գունդ գունդ հատանէին, զկնի լինէին. (Ագաթ.։)
Վճիռն հատու ՟Հ ամին. (Վրդն. պտմ.։)
Ես հատանեմ, եւ ասեմ, թէ միտք առաքելոյս այս են. (Եւս. պտմ.։)
Զդատավճիռն չարեացն՝ զոր հատ վաղվաղակի։ Հատին արդարութեամբ, եւ ասեն։ Հատանեն ինքեանք ի վերայ անձանց իւրեանց, եւ ասեն։ Եփր. (յես. եւ Եփր. համաբ.։)
ՀԱՏԱՆԵԼ, իլ. ասի զհանքանց, որպէս Պարզել հանել.
Ի լերանց նորա հատանիցես պղինձ. (Օր. ՟Ը. 9։)
Զբովսն՝ ուստի ոսկին եւ արծաթն հատանի. (՟Ա. Մակ. ՟Ը. 3։ Խոր. աշխարհ.։)
Եւ զդրամոյ, որպէս Դրոշմել. ստակ կոխել.
Իշխան լիցիս հատանել առանձինն դահեկան. (՟Ա. Մակ. ՟Ժ՟Ե. 6։)
ՀԱՏԱՆԻԼ որպէս Ցայտել լուսոյ. ցոլանալ. թօթափիլ. եւ որպէս Ի դուրս բերիլ այլոց իրաց, ծաւալիլ.
Փայլատակունք հատան ի նմանէ։ Իբրեւ ի փայլատականց բոցք հատանէին. (Սղ. ՟Ժ՟Է. 10։ ՟Ա. Մակ. ՟Զ. 36։ Ծն. ՟Ժ՟Ե. 17։)
Նշոյլք իբրեւ ի լուսոյ հատանէին ի նմանէ. (Վրք. բրս.։)
Իբրեւ զկարկուտ հատեալ յամպոց. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Հնչիւն բարբառոյ հատանի ի նոցանէ. (Վեցօր. ՟Գ։)
ՀԱՏԱՆԵՄ ՀԱՏԱՆԻՄ. որպէս Համայն տանել, կամ հանել տանել. Յօտար կարծիս, եւ յիրս անարժանս ձգել, ձգիլ. բերիլ. յարիլ, համակել. զառածանել, իլ. անկղիտանալ. տալ զանձն. քաշքըշել, գէշի տանիլ, գէշ ըլլալ. կամ ըստ յն. համարել. արտաքս ածել. առնել. լինել, եւ այլն.
Մի՛ ի վատութիւն ինչ եւ զմեր ազգս հատանիցես. (՟Բ. Մակ. ՟Է. 16։)
Մի՛ ոք զիս առ անզգամս հատանիցէ. (Եփր. ՟բ. կոր.։)
Զդիսն եւս անգոսնել, եւ յանպիտանութիւն հատանել. (Եւս. քր.։)
Չկարիցես պահել, գոնեա ի փափկութիւնս մի՛ հատանիցես զանձն։ Դու ի ծաղր եւ ի խաղ հատեալ ես։ Հատանիլ ի չարութիւնս, կամ ի յոռութիւնս, կամ յանառակութիւնս, կամ ի պղերգութիւն, կամ ի զարդարանս. (Ոսկ. ստէպ։)
Ի ծուլութիւն հատանիցին։ Ի ծուլութիւն անհոգութեան հատաք. (Շ։ մտթ։ Գէ. ես.։)
Այգիս տնկել, ի գինեվաճառս հատանել (այսինքն՝ իլ)։ Ի վաճառս հատանել, եւ ի շահս հարկանել. (Սարգ. յուդ. ՟Բ։)