brains;
mind, sense, wit, understanding, intelligence, wisdom;
խելօք, skilfully, ingeniously, cleverly, dexterously;
bench for rowers;
— կամրջաց, bridge-head;
— գետոց, source of ariver;
—լս ունել, to be wise, judicious, prudent;
ի խելաց ելանել, to lose one's reason, to become mad;
գնալ խելօք, յայլ խելս շրջել, յայլոյ խելս լինել, to be out of one's mind, to turn mad;
ցնորիլ ի խելաց, to faint, to swoon;
ի խելս գալ, to come to one's self, to recover one's self;
to amend;
խելս խառնել, to tax one's ingenuity, to contrive, to set one's wits to work, to try, to attempt;
to dupe, to outwit, to use artifice, craft, guile;
ի խերս կերպարանեալս, feignedly, with simulation, in appearance;
astutely, cunningly;
բանք բազում — սակաւ, much tongue and little judgment;
ի խելաց եւ ի մտաց թափեալ, hair-brained, cracked, foolish, insane, mad;
գինին կալաւ զխելս նորա, he became intoxicated, tipsy.
— նաւի, poop, stern of a ship;
ի խելս նաւին, on the poop.
ἑγκέφαλος cerebrum. (լծ. թ. իլիք. եւ հյ. Խլինք, եւ գլուխ) Ուղեղ գլխոյ. ըղեղ.
Հարկանելով (մոխրոյն) ընդ խելսն՝ վտանգեսցէ զնա. (Ագաթ.։)
Խելացն լուսերակքն։ Զոր նչ բան ունի խելքն առ երակն։ Երկուս միայն գործուածս խելացն զառաջեցաւ արար։ Զառաջով կուսէ փորուածս խելացն. (Նիւս. բն.։)
Լսելոյ զօրութիւն ի խելսն եւ յականջսնդնէր խլին. (Սարկ. հանգ.։)
ԽԵԼՔ. Միտք (որպէս տիրապէս բնակեալ ի խելս, այսինքն յուղեղն). բանականութիւն. արուեստ, ւ խորագիտութիւն կամ խորամանկութիւն. Խելք.
Իմաստք խելացն, որ բնակեալ է յուղեղն՝ որ ի գլուխն։ Մոլորութիւն ի խելս մտացն անկանի, եւ ցնորեցուցանէ. (Յճխ. ՟Ի. եւ ՟Դ։)
Թմրեալ խելօք։ Ի խելաց եւ ի մտաց թափեալ։ Ըզգաստութիւն խելաց. (Եղիշ. թաղմ.։ Մանդ. ՟Ժ՟Է։ Մծբ. ՟Թ։)
Ուղեղն վարդապետէ անձինն եւ խելացն զգործս ե զբանս զառաքնութիւնս. (Նար. երգ.)
Ի խրախութեան անդ գինոյն՝ եւ ի խելաց ելանէր. (Եւս. պտմ. ՟Ը. 18։)
Սկսանիջի՛րպարսաւել զմեծութիւն հնարիւք ինչ խելօք. (Ոսկ. եփես. ՟Ի։)
Զխնդրեալսն յաստուծոյ խելս բարիս, եւ զինքեանս անխրատս գոլ, անիմայ ասեմ։ Ճանապարհորդք ի տունս եւ ի հայրենիս փութան, իսկ իմաստունք ի խելս եւ իմաստութիւն։ Պիտէր ինձ կաթ մի բախտի, եւ ոչ խելք կարասով. (Ոսկիփոր.։)
Խելք բնաւ ոչ ունիս դու։ Ագռաւն խելօքն գնաց (ռմկ. խելքը թռուց ), եւ հպարտացաւ ի սուտ գովութենէն. (Վրդն. առակ.։)
ԽԵԼՍ ԽԱՌՆԵԼ. μεθοδεύω, μηχάνομαι architector, machinor. Ճարտարել. հնարիլ. Մեքենայել. Խելք բանեցնել՝ կամ վարպետութիւն ընել.
Իբրեւ զայն ինչ խելս մանքենայից խառնել. (՟Գ. Մակ. ՟Դ. 15։)
Այլ իմն խելս խառնէբանին։ Յօգուտ համարէր խելս խառնել բանին։ Տե՛ս որպիսի խելս խառնէ առ ի զխրատ ընդունելոյ. (Ոսկ. գաղ. եւ Ոսկ. եփես. եւ Ոսկ. ՟ա. տիմ.։)
Իսկ դու այլ առաւել խելս քան զքրիստոսին ի քեզ խառնես. (Լմբ. ատեն.։)
Խելս խառնել առակս ի մեզ կազմի. (Մխ. առակ.։)
ԽԵԼՕՔ. մ. δόλῳ dolo διὰ μεθόδων arte. Ճարտարութեամբ. Հնարիւք. վարպետութենով.
Քանզի խորագէտ էի, խելօք կալայ զձեզ. (՟Բ. Կոր. ՟Ժ՟Բ. 18։)
Ոչ եթէ զի մեռցի յովսէփ ի ներքս ի գուբն, կամէր (ռուբէն), այլ զի խելօք թափիցէ ի նոցանէն. (Եփր. ծն.։)
ԽԵԼՔ ԿԱՄՐՋԱՑ կամ ԳԵՏՈՑ. Գլուխ, սկիզբն, մուտ.
Հասանել յառաջ ի խելս գետոյն։ Ուրանօր ցուցանի խելս գետոյս. (Ճ. ՟Բ.։)
ԽԵԼՔ ՆԱՒԻՆ. πρύμνη puppis. Գլուխ նաւու՝ ըստ որում սկիզբն նորա, ուր է ղեկն. (ուր յայլ լեզուս Գլուխ նաւու կոչի առաջակողմն, որ յառաջ երթայ։)
Ննջէր ի խելս նաւին ի վերայ բարձի. (Մրկ. ՟Դ. 38։)
Եւ ζυγόν transtrum, -ra. Նստարանք՝ որ ի նաւս կամ ի նաւակս. որ ըստ յն. Լուծ ասի. պանքա, մանղա.
Ընդ խելս նաւացն զպարանոցն կապէին. (՟Գ. Մակ. ՟Դ. 8։)
Խելք շրթացն եզերաց խախտեալ ոստեաւ. (Նար. ՟Ի՟Ե։)
Մանուկ մի ննջէր ի յեզրն ի խելս տանն. (Ոսկիփոր.) (նոր ձ. յեզեր տանն։)