sweet, delicious;
mild, pleasant, agreeable, charming, amiable, affable, dear, be loved;
sweetness, honey;
— or —ցունս, sweetly, softy, gently, pleasantly, nicely;
— հայեցուածք, mild, looking;
— բնաւորութիւն, good temperedness;
— բարք, gentle manners;
— յիշատակ, pleasing remembrance;
— է տեսանել, it is pleasant to see;
— է նեաց, it is a pleasure for them to;
— է ինձ, I should like;
— էր մեզ տեսանել, we saw with pleasure.
doux, suave;
agréable, charmant, aimable, affable, cher, chéri;
avec douceur, doucement, agréablement;
— է ինձ, il m'est doux;
— է տեսանել, il est doux de voir;
— էր մեզ տեսանել, nous voyions avec plaisir;
— է նոցա, c'est un plaisir pour eux de;
— է ինձ գինի, du vin me ferait, me fait plaisir;
— քունեսցես, ton sommeil sera doux;
— ձայն, douce voix;
— գինի՝ հայեցուածք՝ բնաւորութիւն՝ հողմ՝ յիշատակ, vin —, regard —, caractère —, vent —, souvenir —;
cf. Բարք.
light;
brightness, splendour;
fire;
illumination;
day;
sun;
sky;
eye;
լոյս, լոյս անեղ, Eternal light;
լոյս հաւատոյ, լոյս մտաց, the light of faith;
light of intellect;
լոյս քաղցր, a gentle light;
լոյս զոդիակոսի, northern lights, (aurora borealis);
լոյս ելեկտրական, electric light;
լոյս կազի, gas light;
ի լոյս, by the light of, in broad daylight, openly, visibly;
եղիցի՛ լոյս, եւ եղեւ լոյս, let there be light! and there was light;
լոյս սո՛ւրբ, ողջո՛յն ընդ քեզ, անդրանիկ դու երկնից ծնունդ, եւ կամ՝ մշտնջենին յաւատակից դու ճառագայթ, hail, holy Light! offspring of heaven firstborn, or of the Eternal coeterhal beam;
չիք լոյս անվթար կամ բաժակ անմրուր, no joy without alloy;
ծագել լուսոյ, to dawn;
մինչ լոյսն զգիշերն մերկանայր, it was scarcely break of day, at day break, at early down;
ի լոյս գալ, ի կենաց հասանել, to come out, to appear;
to come into the world, to be born;
to give birth or life to;
կորուսանել զլոյս աչաց, to lose one's sight;
լոյս տալ աչաց, to open the eyes, to cause to perceive, to warn;
ամփոփել լուսոյ ուրուք, no longer to behold the light of day, to die;
ի լոյս ածել, հանել ի լոյս, to bring to light, to discover, to publish, to illustrate;
ի լոյս ընծայել զմատեան, bring out, to publish a work;
լոյս առնուլ, to see the day;
to grow light;
yoke;
pair, couple;
լուծք եզանց, yoke of oxen;
լուծ կշռոց, pair of scales;
beam of a balance;
բառնալ ինչ ի լուծ կշռոց, to weigh with scales;
—ք, a pair;
— —, in pairs;
լուծ իմ քաղցր է եւ բեռն իմ փոքրոգի, my yoke is easy and my burden light;
աունուլ զլուծ կրօնաւորական կարգի, to take the cowl (monk), to take the veil (nun), to pronounce the vows, to become a monk or nun;
մտանել ընդ լծով ամուսնութեան, to bear the yoke of matrimony;
ընդ լըծով արկանել, to place under the yoke;
to subject, to reduce to slavery;
խոնարհել ընդ լծով, to bend under the yoke;
to submit tamely to slavery;
ընդ լծով կալ, ընդ լծով ծառայութեան մտանել, to pass under the yoke, to become a vassal, or tributary;
լուծանել, բառնալ զլուծ, to unharness;
to take off the yoke;
ընկենուլ, թօթափել, նշկահել զլուծ, ի բաց ընկենուլ զլուծն, to throw off the yoke, to slip the collar;
զերծանիլ ի լծոյ, to be freed;
meat, eatables, nourishment, aliment, subsistence, food, victuals;
repast;
bait, food, provender, pasture;
prey;
fuel;
ունի՞ք ինչ —, have you any thing to eat ? — եւ ըմպելի, eating & drinking;
քաղցր ի —, sweet to eat;
— վատառողջ, misdiet;
առողջարար —, wholesome food;
ազնիւ՝ քաղցրանամ՝ փափուկ —ք, exquisite, delicious, dainty meats;
թշնամիք մեր՝ — մեր են, we can eat up our enemies like bread;
մատնելոց են նոքա ի — ձեզ, they shall be your prey;
— տալ՝ արկանել, to give to eat, to feed;
առնուլ ի —, to take for nourishment;
— առնուլ, to eat, to feed, to take food;
— լինել, to be the prey of;
— սրոյ առնել, to put to the sword;
— լինել հրոյ, to be for fuel to the flames;
—ք որովայնի եւ որովայն — կրոց, meats for the belly the belly for meats;
cf. Զուգեմ.
—ք, jaundice;
— շրջանաւոր, monsoon;
—ք տարեւորք, կանոնաւորք, the trade-winds;
հարուած, բաղխիւն —ոյ, gust of wind;
gale;
cf. Ընթացք;
թեթեւ, քաղցր, զովարար, յաջող, անհաստատ —, light or gentle breeze;
soft, fresh, fair, changing wind;
ցըրտաշունչ, կատաղի, մոլեգին, մրրկալից, սաստկաշունչ, ուժգին, ահեղագոչ —, cold, angry or raging, furious, stormy, impetuous, violent, roaring wind;
ի թեւս —ոյ, on the wings of the wind;
— շնչէ, մռնչէ, փոխի, դադարէ, the wind blows, roars, changes, calms or falls;
— գոյ, it is windy, gusty;
— ելանէ, the wind is rising;
հակառակ է —, the wind is contrary;
ընդդէմ —ոյ նաւարկել, to sail against the wind, or in the wind's eye, to sail with a head wind, to haul the wind;
յաջողակ —ով նաւարկել, to sail before the wind, to be to leeward, to have a fair wind, a wind right aft, to scud;
hope, hopes, expectation, longing;
confidence, trust;
դեռածին, հաւաստի, կենդանի, եռանդուն, մխիթարիչ, մեծ, կոյր —, renewed or reviving, well-grounded, lively, ardent, solacing, great, blind hope;
ընդունայն, տկար, անստոյգ, պատիր or խաբէական, սուտ, խուսափու, անմիտ —, vain, weak, uncertain, delusive or deceitful, false, fleeting, foolish hope;
նշոյլք յուսոյ, the rays of hope;
բառնալ զ—, to take away or put out hope;
զհետ գնալ սնոտի յուսոյ, to abandon oneself to chimerical hopes, to hunt a shadow;
սնոտի յուսով պարարել, ի սնոտի — կապել, to nourish oneself with vain hopes;
քաղցր յուսով պարարիլ, to hug oneself with the delightful hope;
գեղեցիկ յուսով պարարել, թարթափեցուցանել զոք, to feed or entertain one with flattering hopes or chimeras, to keep one in suspense;
to ridicule, to deride;
վհատիլ ի յուսոյ, to lose hope;
հատանել զ— իւր, to despair, to give up all hope, to be in despair;
յուսով կեալ, to live in hopes;
դնել զ— իւր ի վերայ ուրուք, to build on one's hopes;
— տալ, to cause to conceive hopes, to give hope, to inspire with hopes;
ի դերեւ հանել զ— ուրուք, to deceive one's hopes or expectations;
լնուլ, կատարել զ— ուրուք, to fulfil a person's hopes;
ծփել ընդ մէջ յուսոյ եւ երկիւղի, to hover between hope and fear;
— է ինձ, I have some hopes;
— մի այսպիսի է ինձ զի, I hope that, I am in hopes that;
— իմ է, that is my only hope;
փակեալ յամենայն յուսոյ ակնկալութեան, hopeless;
— եւս շիջեալ էր յիս, hope died within me;
բարձաւ ամենայն — փրկութեան, all hope of safety was lost;
պակասեալ յամենայն յուսոյ փրկութեան, despairing of life;
հատաւ — նրան, he despaired;
հատաւ — մեր, our hope is vanished;
դու ես միակ — իմ, all my hopes are in you;
cf. Հատանիմ;
արծարծել զ—, to revive hope.
rose;
եղանակ —ից, rose-season;
մշտափթիթ —, monthly —, semper florens;
— հարիւրթերթի, centifolia;
մամռաւոր —, moss rose;
դամասկեան —, damask rose;
վայրի —, wild rose, eglantine;
դեղին —, single yellow rose;
կոկոն, բոլորք —ից, rose-bud;
գոյն —ի, rose-colour;
փայտ —ի, rosewood;
կարմրագեղ, ծիրաներփեան, գեղեցիկ, քաղցրաբոյր, գեղափթիթ, փշալից, թարշամ —, scarlet, purple, beautiful, perfumed or odorous, full-blown, thorny, faded rose;
—ք մանկութեան, այտից, շրթանց նորա, the roses of youth, of his cheeks, of his lips;
պսակ ի —ից, crown or wreath of roses;
քաղել —, to gather roses;
չիք — անփուշ, no — without a thorn;
cf. Իսկութիւն.
sweet-voice. melody, harmony, euphony, music;
քաղցրաձայնութեամբ իւրով, by his harmonious voice.
cf. Քաղցրաշունչ.
cf. Քաղցրատեսիլ.
sun;
light;
life, day;
յ—ու գալ, to come in broad, day-light, to come before the sun sets;
յ—ն երգնուլ, to swear by one's days or life;
զքաղցր —ն յաչաց հանել, ղրկել յ—է, to deprive of light, to blind;
յ—է արկանել, զ— հատանել, to murder, to kill;
to lose one's life;
ի մտանել —ու, the setting of the sun;
յելանել, ի ծագել —ու, the rising of the sun;
ըմպել յ— ուրուք, to drink to the health of some one, to toast;
մուտք, ելք —ու, sun set or – down, sun rise.
zephyr;
քաղցրաշունչ, the gentle -;
զովարար —, refreshing breeze;
cf. Էրան.
cf. Ներող;
— քաղցրութեամբ, with the greatest kindness.
cf. Քաղցրախօսիկ.
speaking or singing sweetly, sweet, harmonious, tuneful;
cf. Քաղցրաբան.
cf. Քաղցրանիրհ քուն.
cf. Քաղցրանամ.
quantity;
— անգամ՞, how many times?
— առաւել, —եւս, how much more! with still more reason;
— ամաց է՞, how old is he?
— ժամանակք են, how long is it?
— մարտ պատե րազմի մղեցաք ! how often have we fought !
ն — աւուրս, in how many days?
ո —, ի —սն ամսոյն, on what day of the mouth ?
— ինչ պարտիս՞, how much do you owe?
— գնոյ or քանո՞յ վաճա ռեցեր, how much did you sell it for ? at what price did you sell it ?
քանո՞յ գնեցեր, how much did you give for it ? at what price did you buy it ?
— մի, some;
աւուրս — մի, some days;
քանի՛ քանի, how ! how much ! how often ! how many times !
քանի գեղեց կացար եւ քանի քաղցրացար, how fair and how pleasant art thou !
—գեղեցիկ, է առաքինութիւն ! how lovely is virtue !
ոʼհ, — վեհ է հայրենասիրութիւն ! how sublime is patriotism!.
smile;
laugh, grin, simper;
— ժանտ՝ երգիծական՝ քաղցր ախորժ՝ չարիմաց դժնդակ, malicions, mocking, affected laugh;
sweet, sardonic smile;
— ելանել ումեք, to wish to laugh.
peace;
calm, tranquillity, quiet, rest, repose;
pacification, conciliation;
— ընդ ձեզ, peace be with you;
— ոգւոյ, մտաց, peace of mind;
այր խաղաղութեան, angel or messenger of peace;
քաղցր՝ խորին՝ անդորր —, perfect peace, profound tranquillity, sweet repose;
— առնել, to make peace;
կեալ ի խաղաղութեան, to live in peace;
առնել — ընդ ումեք, to make one's peace with;
խաղաղութեամբ լինել ընդ ումեք, to be at peace with;
վայելել ի խոր՝ յանվրդով խաղաղութեան, to enjoy profound peace;
to live in comfort;
աղմկել զ—, to disturb, to break the peace;
աղաչել, խօսել ի -՝ ի հաշտութիւն խաղաղութեան, to sue for peace;
մերժել զբան խաղաղութեան, to refuse terms of peace, to reject means for reconciliation, to be opposed to conciliatory measures;
խաղաղութեամբ, peaceably, peacefully, in peace;
արարտասուահայց խաղաղութիւն, խաղաղութիւն ըղձիւք ըղձացեալ, the longed for peace;
խաղաղութիւն է ինձ, I am happy and contented;
խաղաղութիւն պարգեւեսցէ նմա Տէր, God rest his soul;
peace to his soul;
ե՛րթ ի խաղաղութիւն, երթայք խաղաղութեամբ, go in peace;
God be with you;
մնա՛, մնայք խաղաղութեամբ, goodbye! adieu!
beauty, youth, bloom;
flower, choice, best;
— գինւոյ, mother or floating lees of wine;
— պղնձոյ, verdigris;
արանց —, cf. Լօշ;
— գունոց, splendour, vivacity of colour;
ցոյցք ծաղկանց, — show;
նկարիչ ծաղկանց, — painter;
աման ծաղկի, — pot;
— մանր, floweret;
գեղեցիկ՝ հոտաւէտ՝ քաղցրահոտ՝ անհոտ՝ դեռափթիթ՝ գեղափթիթ՝ գեղափայլ՝ թարշամ՝ սիրուն՝ երփներանգ՝ կարմրագեղ՝ —, beautiful, sweet, fragrant, inodorous, fresh-blown, splendid, faded or withered, lovely, variegated, scarlet -;
ծաղկէ ի —, from — to -;
քաղցրաբոյր հոտ ծաղկանց, the sweet perfume of flowers;
ծածկել զերկիր ծաղկօք, to cover the earth with flowers;
ծաղկունս ոփռել, to strew with flowers;
փթթին, թարշամին ծաղկունք, the flowers are blooming;
— fading;
ի — մանկութեանն, in his earliest years;
ի ծաղկի լինել, to be about to blossom;
tone, tune;
—ք պորփիւրի, the five universals, (term in logic);
— թռչնաց, warbling of birds;
— ցնծութեան, cry shout of joy;
— աղաղակի, cry, clamour;
cry of pain, moan, lament, groan;
նուագումն —ի, loss of voice;
կերկերումն —ի, hoarseness, raucity;
ի — բարձր, aloud;
զօաւոր, մեծավայելուչ, ախորժ, քաղցր, սասկայոյզ, տկար, դողդոջ, թրթռուն, անախորժ, կերեկրեալ or կերկեր, նուաղեալ —, loud or strong, grave or serious, agreeable, sweet or soft, passionate or pathetic, faint or weak, trembling, thrilling, tremulous or quivering, disagreeable or harsh, hoarse, falling voice;
—թաւ or թամբ, սուր or զիլ, base, deep, soprano, shrill sound or voice;
— բառնալ, արձակել, առնել, արկանել, առնուլ, to cry, to utter, to send forth cries, to cry out, to shout, to clamour;
— ածել, to cause a voice or cry to be heard;
to cry;
— տալ, to cry out, to exclaim, to shout;
to speak, to apostrophize;
to defy, to challenge;
ի — ասել, to say, to pronounce aloud, to tell, to recite;
ի մի — պատասխանել, to answer unanimously, with one accord;
աղաղակել ի — մեծ, to cry with a loud voice;
to shout, to clamour, to yell;
բարձրացուցանել կամ ցացուցանել զ—, to elevate, to raise;
to lower, to abase the voice;
բարձրացուցանել զ— աղաղակի, to raise one's voice;
— բարձեալ գոչել, to cry out, to vociferate;
— զկնի եդեալ կոչել ցոք, to call after one;
— տուեալ խրախուսել, to exhort aloud;
— տալ միմեանց, to provoke mutually, to defy;
to shout on, to exhort, to animate, to inspirit, to cheer up, to inspire with courage, to excite;
— տալ մարտի, to declare war, to declare oneself opposed to;
— տալ ըննդէմ երկնից խիզախել, to lift up the head against high heaven, to be proud, arrogant, boastful;
— նորա գելաւ, his voice failed him;
նուաղեալ է —ն, he has a dying voice.
to experience;
— զմահ, to die;
— զաշխարհ, to enjoy the world or its pleasures;
— զքաղցրութիւն խաղաղութեան, to taste the sweets of peace.
file, row;
— քաղցրաւենեաց, cf. Շոպագ;
— մարգարտաց, pearl necklace.
cf. Քաղցրահամ.
cf. Քաղցրաշունչ.
sleep, slumber, nap, rest, repose, pause;
— մահու, sleep of death;
քաղցր, ախորժ, հան գիստ, խաղաղ, փրկաւէտ, կենսանորոգ, —, soft, agreeable, tranquil, calm, healthy, refreshing slumber;
— թեթեւ, ընդհատ, անհանգիստ, յուղեալ or խռովեալ, դժնդակ, ծանր, վնասակար, մահացու —, light, broken, agitated, troubled, hard, heavy, dangerous, mortal sleep;
ի — լինել, երթալ, քնոյ տալ զանձն, to sleep, to go to sleep, to lie down, to repose;
զքնով անկանիլ, ի — մտանել, to be overcome with sleep, to fall asleep;
ննջել — յաւիտենից, to sleep the sleep that knows no waking;
ի — առնուլ, to send to sleep;
(յորորանի ) to lull or rock to sleep;
խոր — ի լինել, to be in a sound sleep, to sleep soundly;
ճաշակել զքաղցրութիւնս քնոյ, to enjoy sleep;
ի — գտանել զոք, to find a person asleep;
խռովել, ընդհատել, խափանել, զ—, to trouble, to disturb or break one's sleep, to awake, to rouse;
իբրեւ — ընդ արթունս լինել, to be half asleep;
հատանիլ քնոյ յաչաց, to lose one's sleep;
— քաղցրանինջ հատեալ էր յարտեւանաց նորա, calm sleep was unknown to him;
փախեաւ յինէն —, sleep fled far from me;
այս ի — տանի, that causes sleep;
ընկղմեալ ի — թանձրութեան, buried in sleep, fast asleep;
— հատեալ է յաչաց իմոց զցայգ եւ զցերեկ, I sleep neither night nor day, I am sleepless.
odour, smell;
perfume, scent;
sign, indication;
— անոյշ, անուշից or անուշութեան, grateful odour, sweet, savory smell, perfume, fragrance, cf. Անուշահոտութիւն;
քաղցր, ախորժելի, թեթեւ, սաստիկ, չար —, sweet or fine, agreeable or delicious, slight, strong, disagreeable or bad odour or smell;
— գարշ, stench;
— առնուլ, հանել, to perceive an odour, to smell, to scent, cf. Հոտոտեմ;
— ունել, to smell, to be odorous;
— հարկանել, բուրել, to spread, to exhale an odour;
cf. Հարկանիմ;
ի հեռաստանէ առնու զ— պատերազմի, he smelleth the battle afar off;
ի —ոյ ջրոյ ծաղկեսցի, it will shoot up as soon as the moisture effects it.
locust;
grass-hopper;
մարախ քաղցր —, cf. Մատուտակ.
style;
phrase;
method, system, formula;
rank, order, manner, fashion, form;
behaviour, conduct;
dogma, doctrine;
culm or stalk of gramineous plants;
pannier, basket;
— լեզուաց, the character or genius of a language;
— սուրբ գրոց, language of the Scriptures;
ճեմական, բանաստեղծական, ճարտասանական, արձանական, գոթացի, լակոնական, մարոտեան, մեղրածորան ոճ, academical, poetical, oratorical, lapidary, gothic, laconic, marotic, mellifluent or honied style;
բարձր, վսեմ, վայելուչ, յարդարուն, պարզ, կորովի, քաղցր, հեշտ, բարեխառն ոճ, elevated or high, sublime, elegant, florid, simple, nervous, mellifluous, fluent or easy, temperate or moderate manner or style;
ընտանի, կատակաբան, երկայնաբան, անհարթ, խիստ, թոյլ or տկար ոճ, familiar, burlesque, prolix o diffuse, harsh or rough, hard, languishing style;
մաքրել զոճ, to purify, to refine the style;
յոճ եւ ի կարգ մուծանել, to reduce to method, to put in order;
ոճով մանր հայել, to fix, to rivet the attention;
մանգաղ արկանել յոճ ընկերին, to put a sickle unto one's neighbour's standing corn;
գարին յոճ կայր, the barley was green;
dew;
չիթ —ոյ, dew-drop;
— քաղցրածաւալ, the gently-falling dew;
— քաղցրութեան, the benign dew.
cf. Քաղցրահնչիւն.
sweetness, suavity;
saviour;
softening;
gentleness;
affability, meekness, amiability, benignity, amenity, urbanity;
քաղցրութեամբ, sweetly, softly, gently, mildly;
քաղցրութեամբ օձն ի ծակէն ելանէ, a smooth tongue draws (gentleness is better than force).
air;
weather;
wind, light wind, breeze;
shoe, boot, half-boot;
կանացի օդք, lady's boot;
պարղ, անոյշ or քաղցրասիւք, բարեխառն, հանդարտ, գեղեցիկ, լապ, զով, ծծելի օդ, serene, mild, temperate, calm, fine, good, cool, breathable air or weather;
ցուրտ, չոր, փոփոխական, անհաստատ, վատ, վնասակար, վատառողջ, ժանտ, ապականեալ, խոնաւ, ամպամած, մրըրկայոյզ օդ, cold, dry, changeable, inconstant, bad weather;
deadly or deleterious, unwholesome, infectious, corrupt or foul air or atmosphere;
damp, overcast or cloudy, tempestuous or stormy weather;
կածք օդոյ, the injuries of the weather;
յօդս, ընդ օդս, in vain, vainly, sillily;
at venture or random;
բանք, խորհուրքդ ընդ օդս, idle talk, silly words, empty discourse, vain, extravagant designs, castles in the air;
ընդ օդս խօսել, հարկանել, to talk idly, to beat the wind, to talk to the winds;
— առնուլ, to air oneself, to take an airing or walk;
— փոխել, to have a change of air, to go abroad, to go into the country;
թօնուտ են օդք, we shall have rain;
խաղաղին, պարղին օդք, it is getting fair again, it is clearing up;
cf. Հողմ.
serpent, adder, snake;
— or — աւազակ, the devil;
— խարամանի, dipsas or dipsade;
— շչէ, the serpent hisses;
cf. Քաղցրութիւն.
lumière;
clarté, éclat, splendeur;
jour;
œil;
ի — ածել՝ հանել, exposer à la lumière, mettre au jour, au grand jour, donner publication, publier, livrer à la publicité;
ի — գալ, ի — կենաց հասանել, revenir au jour, à la vie, voir le jour, venir au monde;
— աչաց իմոց, mon âme, ma vie, mon cher, mon très-cher;
ո՛վ Խորէն, — աչաց իմոց, ô Corène, la douceur de ma vie !
— զոդիակոսի, lumière zodiacale;
կորուսանել զ— աչաց, perdre ses yeux;
— մտաց, lumière naturelle;
— հաւատոյ, la lumière de la foi;
— քաղցր, une lumière douce;
— տալ, donner des lumières à;
mets, manger, nourriture, aliment, subsistance, vivres;
repas, pâture, proie;
— տալ՝ արկանել, donner à manger;
ունի՞ք ինչ —, avez-vous quelque chose à manger?
— առնուլ, prendre de la nourriture, manger;
առնուլ ի —, prendre pour nourriture;
— լինել, être la proie, la pâture;
ազնիւ՝ քաղցրանամ՝ փափուկ —, mets excellent, délicieux, délicat.
զհողմս արածել, faire des projets en l'air, faire des châteaux en Espagne;
— ելանէ, le vent se lève;
տալ հողմոյ, jeter au vent;
շրջել յամենայն հողմոյ, tourner à tout vent;
— աջոզակ ուռնոյր՝ լնոյր գառագաստս մեր, un vent favorable enflait, remplissait nos voiles;
թեթեւ՝ քաղցր՝ զովարար՝ յաջող անհաստատ՝ կատաղի՝ մոլեգին՝ մրրկալից՝ սաստկաշունչ՝ սաստիկ ou ուժգին՝ ահեղագոչ —, vent léger, — doux, — rafraîchissant, — propice, — inconstant, — courroucé, — furieux, — orageux, — impétueux, — violent, — mugissant;
թեւք հողմոյ, les ailes du vent;
cf. Քամի.
mort, trépas, décès;
massacre, tuerie, carnage;
peste;
մահու չափ, à mort, mortellement;
aux dépens de sa vie, de sa propre vie;
մերձ ի — լինել, se mourir, être sur le point de mourir, être à l'agonie, à l'extrémité, à son terme, à l'article de la mort, s'en aller, voir la mort de près;
մահու պարտ առնել, condamner à mort;
երթալ ի —, aller à la mort;
ի — մատնել, livrer à la mort, faire mourir;
ածել մահունս, porter la mort;
մահունք, les mortalités;
ի մահու եւ ի կեանս, à la vie et à la mort;
մահու վախճանիլ, mourir;
մահու հասանել, rencontrer la mort;
տալ ի —, faire mourir;
ի — ընթանալ, courir à la mort;
հիւանդանալ ի —, être malade à la mort;
խնդրել — անձին, souhaiter, désirer la mort;
մահու սպանանել, faire périr;
ի դրունս մահու հասանել, être aux portes de la mort;
երջանիկ՝ բռնական՝ յաւերժական՝ անճողոպրելի՝ քաղաքական՝ բնական՝ ցաւագին՝ եղեռական՝ աղետալի՝ ողբալի՝ յանկարծական՝ փառաւոր՝ սուրբ՝ քաղցր՝ գեղեցիկ՝ ամօթապարտ՝ խայտառակ —, mort heureuse, — violente, — éternelle, — assurée, — civile, — naturelle, — douloureuse, — tragique, — funeste, — déplorable, — soudaine ou subite, — glorieuse, — sainte, — douce, — belle, — honteuse, — ignominieuse;
արհաւիրք մահու, les frayeurs, les affres de la mort;
բնական մահուամբ մեռանել, mourir de sa belle mort;
դիմագրաւ լինել՝ խիզախել ի —, affronter, braver la mort;
երկնչել ի մահուանէ, avoir peur de la mort, craindre, redouter la mort;
օր մահուան իւրոյ, le jour de sa mort;
*այս հիւանդը՝ հիւանդութիւնը մահուան կը դառնայ, ce malade, cette maladie tourne à la mort;
վճիռ մահու, arrêt de mort.
espoir, espérance, attente;
— իմ է, c'est mon espoir, c'est toute mon espérance;
բարձաւ ամենայն — փրկութեան, toute espérance de salut était perdue;
բառնալ զ—, ôter l'espérance;
փակեալ յամենայն յուսոյ ակնկալութեան, sans aucune espérance;
— մի այսպիսի է ինձ զի, * — մի ունիմ որ, j'ai l'espoir que, j'espère que;
զհետ գնալ սնոտի յուսոյ, se livrer à des espérances chimériques, courir après une ombre;
սնոտի յուսով պարարել, repaître de vaines espérances;
քաղցր յուսով պարար, se flatter d'une douce espérance;
գեղեցիկ յուսովք պարարել՝ թարթափեցուցանել զոք, amuser quelqu'un par de belles espérances, lui tenir le bec dans l'eau, le berner d'illusions;
վհատիլ ի յուսոյ, *—ը կորսնցունել, perdre l'espérance;
հատանիլ ի յուսոյ, perdre l'espoir, l'espérance;
հատանել զ— իւր ou * —ը կտրել, désespérer, être au désespoir;
հատաւ յոյս նորա ou *յոյսը կտրեցաւ, il désespéra;
հատաւ — մեր,* յոյսերնիս կտրեցաւ, notre espérance s'est évanouie;
— եւս շիջեալ էր յիս, l'espérance était éteinte dans mon cœur;
յուսով կեալ ou *ապրիլ, vivre d'espoir, d'espérance;
— ունիմ, j'ai de l'espoir;
*—ը մէկուն՝ բանի մի վերայ դնել, mettre son espoir, fonder son espoir, compter sur quelqu'un;
— տալ, donner des espérances, faire concevoir des espérances;
* մէկուն յոյսն ի դերեւ հանել, tromper les espérances de quelqu'un;
ծփել ընդ մէջ յուսոյ եւ երկիւղի, flotter entre la crainte et l'espérance;
մէկուն —ը կատարէլ, combler les espérances de quelqu'un;
նշոյլք յուսոյ, les rayons de l'espoir;
մեծ՝ պատիր ou խաբէական՝ սուտ՝ խուսափու անմիտ —, grande, trompeuse, fausse ou mensongère, fugitive, folle espérance;
միւիաթրիչ՝ կենդանի՝ եռանդուն՝ կոյր՝ ընդունայն՝ տկար՝ անստոյգ՝ հաւաստի՝ դեռածին —, espoir consolant ou consolateur, — vif, — ardent, — aveugle, — vain, — faible, — incertain, — fondé, — renaissant.
rose;
մամռաւոր —, rose mousseuse;
եղանակ վարդից, la saison des roses;
գոյն վարդի, un teint de rose;
*վարդի վերայ պառկիլ, être couché sur des roses, être sur des roses;
չիք վարդ, անփուշ, il n'est point de roses sans épines;
պսակ ի վարդից ou *վարդէ պսակ, couronne ou guirlande de roses;
վարդք մանկութեան՝ լանջաց՝ այտից՝ շրթանց նորա, les roses de la jeunesse ou du jeune âge, de son sein, de ses joues, de ses lèvres;
քաղել —, cueillir des roses;
կոկոն ou բոլորք վարդի, bouton de rose;
կարմրագեղ՝ ծիրանագեղ ou ծիրաներփեան՝ գեղեցիկ՝ թարշամ՝ փշալից՝ քաղցրաբոյր՝ գեղափթիթ վարդ, rose vermeille, — purpurine, belle —, — fanée ou flétrie, — épineuse, — parfumée ou odorante, — épanouie.
voix douce, mélodie;
euphonie;
քաղցրաձայնութեամբ իւրով, par sa douce voix.
cf. Քաղցրաշունչ.
zéphyr;
քաղցրասիք ou քաղցրաշունչ՝ զովարար —, — doux, rafraîchissant.
cf. Ներող;
— քաղցրութեամբ, avec une extrême bonté.
cf. Քաղցրախօս.
cf. Քաղցրահնչակ.
cf. Քաղցրանամ.
cf. Քաղցրահամ.
joie, allégresse, agrément, délice, plaisir, enjouement;
— մօրն է մանուկդ, cet enfant fait les délices de sa mère;
քաղցր՝ անմեղ —, plaisir doux, innocent.
sourire, souris;
— ժանտ՝ երգիծական՝ քաղցր ախորժ՝ չարիմաց դժնդակ, — malin, — moqueur, — doux, — agréable, — malicieux, — cruel;
— ելանել ումեք, avoir envie de sourire.
paix;
calme, tranquillité, repos;
— ընդ ձեզ, la paix soit avec vous;
— առնել, faire la paix;
խաղաղութեամբ, avec paix;
քաղցր՝ խորին՝ անդորր —, douce, profonde paix;
երթ ի —, allez en paix;
մնա՝ մնայք խաղաղութեամբ, demeurez en paix, adieu;
կեալ ի խաղաղութեան, vivre en paix;
առնել — ընդ ումեք, faire la paix avec quelqu'un, accorder la paix à quelqu'un;
խաղաղութեամբ լինել ընդ ումեք, être en paix avec quelqu'un;
վայելել ի խոր՝ յանվրդով —, jouir d'une paix profonde;
աղմկել զ—, troubler le repos;
մերժել զբան խաղաղութեան, rejeter les paroles de paix, les voies de conciliation.
fleur;
ի ծաղկի հասակին, dans la fleur de l'âge, de son âge, à la fleur de ses jours;
ի — մանկութեան, dans la fleur de la jeunesse;
ծաղկունս սփռել՝ ցանել, répandre, parsemer des fleurs;
ծածկել զերկիր ծաղկօք, joncher la terre de fleurs;
գեղեցիկ՝ հոտաւէտ՝ քաղցրահոտ՝ անհոտ՝ դեռափթիթ՝ գեղափթիթ՝ գողտր՝ գեղափայլ՝ թարշամ՝ քաղցր՝ սիրուն՝ երփներանգ՝ կարմրագեղ՝ պարզ սուտ կամ կեղծ —, — belle ou charmante, — odorante, — parfumée, — inodore, — nouvelle ou naissante, — épanouie ou éclose, — tendre, — brillante, — flétrie ou pâlissante, — douce, — aimable, — émaillée, — vermeille, — simple, — artificielle;
քաղցրաբոյր հոտ ծաղկանց, le doux parfum des fleurs;
փթթին՝ թարշամին ծաղկունք, les fleurs s'épanouissent, se fanent;
*— բանալ, fleurir;
vie;
mœurs, conduite;
monde;
վարել անփառունակ —, mener une vie obscure;
պարզ՝ սակաւապետ՝ քաղցր ou անձնդիւր՝ բարեկարգ՝ անշուք՝ հեշտին՝ հովուավան —, une vie simple, — frugale, — douce, — réglée, — obscure, — aisée, — pastorale;
սոսկական —, condition, vie privée;
վճարել ի կենցաղոյս, cesser de vivre, mourir;
cf. Կեանք.
voix;
son, cri;
ton;
bruit, rumeur;
parole, langage, langue, terme, mot;
— թռչնոց, chant des oiseaux;
նուաղեալ՝ կերկերեալ ou կերկեր՝ քաղցր ou քաղցրաբարբառ՝ ախորժ՝ անախորժ՝ զօրաւոր՝ սաստկայոյզ՝ մեծավայելուչ՝ դողդոջ՝ թրթռուն տկար —, voix défaillante, — rauque, — douce, — agréable, — désagréable, — forte, — émue, — majestueuse, — tremblante, — chevrotante, — faible;
— ցնծութեան, cri, acclamation de joie;
— առնել՝ առնուլ՝ արկանել՝ արձակել՝ բառնալ, pousser ou jeter des cris, s'écrier, crier;
— ածել, faire entendre une voix, un cri, crier;
աղաղակել ի ձայն մեծ, jeter un grand cri, des hauts cris, crier à gorge déployée;
ի — բարձր, à haute voix;
— տալ, crier, apostropher, parler;
défier;
— տալ մարտի, déclarer la guerre, se déclarer contre;
— տալ խիզախել ընդդէմ երկնից, menacer le ciel;
— աղաղակի, cri, plainte;
— նորա գելաւ, la voix lui manqua;
բարձրացուցանել՝ ցածուցանել զ—, élever, baisser la voix;
բարձրացուցանել զ— աղաղակի, élever la voix, ses cris;
— բարձեալ գոչել, s'écrier;
*—ը քաշել, se taire;
prendre son parti, se résigner;
*—ը մարած է, il a la voix éteinte, cassée;
*—ին մարիլը, extinction de voix;
*—ը բաց է՝ տեղն է, il est en voix;
*—ը գոցուած է, il n'est pas en voix;
*— հանել, faire entendre une voix, un cri, crier, faire du bruit.
goûter, déguster;
— զմահ, mourir;
— զքաղցրութիւն խաղաղութեան, goûter les douceurs de la paix.
province, région, contrée;
climat;
քաղցրախառն —, doux climat.
cf. Քաղցրահամ.
cf. Քաղցրանինջ քուն.
cf. Քաղցրաշունչ.
sommeil, somme, repos, dormir;
— մահու, le sommeil de la mort;
ի — երթալ՝ լինել, dormir, reposer;
զքնով անկանիլ, ի — մտանել, s'endormir, être dans les bras du sommeil;
ի — առնել, faire dormir, endormir;
խոր ի — լինել, dormir profondément ou d'un sommeil profond, d'un profond somme;
ընկղմեալ ի — թանձրութեան, profondément endormi;
ի — գտանել զոք, trouver quelqu'un endormi;
հատանիլ քնոյ յաչաց, perdre le sommeil;
— հատեալ է յաչաց նորա զցայգ եւ զցերեկ, il ne dort ni nuit ni jour;
— քաղցրանինջ հատեալ էր յարտեւանաց նորա, le doux sommeil lui était inconnu;
փախեաւ յինէն —, le sommeil s'enfuit loin de moi;
խռովել՝ ընդհատել՝ կտրել զքուն, troubler, interrompre, rompre le sommeil;
ճաշակել ցքաղցրութիւնս քնոյ, goûter les douceurs du sommeil;
այս — բերէ, cela excite au sommeil, excite le sommeil;
քաղցր՝ ախորժ՝ հանգիստ խաղաղ՝ անհանգիստ՝ յուզեալ՝ խռովեալ՝ ընդհատ՝ թեթեւ՝ ծանր՝ դժնդակ՝ փրկաւէտ՝ կենսանորոգ՝ վնասակար —, sommeil doux, — agréable, — tranquille, — paisible ou calme, — agité, — troublé, — interrompu, — léger, — lourd ou pesant, — dur ou fâcheux, — salutaire, — réparateur, — dangereux.
odeur;
odeur, parfum;
signe;
— անոյշ՝ անուշից ou անուշութեան, bonne, excellente odeur, odeur suave, parfum délicieux, senteur, cf. Անուշահոտութիւն;
— առնուլ, sentir l'odeur;
— ունել, avoir de l'odeur, avoir l'odeur de;
— հարկանել՝ բուրել՝ հանել, sentir une odeur, répandre ou exhaler une odeur, cf. Հոտոտեմ;
գարշ՝ քաղցր՝ ախորժելի՝ թեթեւ՝ սաստիկ —, mauvaise —, douce —, agréable —, faible —, forte —;
* հոտեր քսուիլ, se mettre de l'odeur.
style;
phrase;
méthode, système;
rang, ordre, manière, façon;
forme;
vie, conduite;
dogme, doctrine;
tige des graminées, queue;
panier, corbeille;
ոճով, méthodiquement, avec méthode;
distinctement, précisément, d'une manière suivie, en détail;
convenablement, à propos;
ոճով մանր հայել, regarder avec attention, fixer;
— լեզուաց, le génie des langues;
նովին ոճով, de même style;
մաքրել զոճ, épurer le style;
յոճ եւ ի կարգ մուծանել, réduire en méthode;
պարզ՝ բարեխառն՝ գեղեցիկ՝ վայելուչ՝ վսեմ՝ գոթացի՝ հեշտ՝ քաղցր՝ երկայնաբան՝ անհարթ՝ խիստ՝ կորովի՝ թոյլ՝ տկար ոճ, style simple, — tempéré, — beau, — élégant, — sublime, — gothique, — coulant ou facile, — doux, — prolixe, — rude, — dur, — nerveux, — pâle, — sans force.
rosée;
ցօղ քաղցրածաւալ, douce rosée;
ցօղ քաղցրութեան, bénigne rosée.
douceur, suavité;
adoucissement;
douceur, charme, attrait, aménité;
քաղցրութեամբ, avec douceur.
air;
temps (disposition de l'air);
brodequin;
յօդս, ընդ օդս ou *օդը, en l'air, dans l'air;
au hasard;
ընդ օդս խօսիլ՝ հարկանել, parler en l'air;
խորհուրդք ընդ օդս, projets en l'air, châteaux en Espagne;
ձգել՝ ծծել զօդ ou օդ կլլել, respirer l'air;
ոչ բարւոք է օդն ou *օդն լաւ չէ, օդը վատ է, il fait mauvais, il fait vilain temps;
*օդը կշըտկուի՝ կբացուի, le temps se rassure, s'éclaircit, se met au beau;
*օդը կգոցուի՝ կամպոտի՝ կմթննայ, le temps se couvre, se couvre de nuages, se rembrunit, s'obscurcit;
*օդը կպղտորի, le temps se brouille;
*օդը կմեղմանայ կզովանայ, le temps s'adoucit, se rafraîchit;
ցրտին եւ ամպամած օդ, temps gris;
ամպոտ օդ, temps chargé, couvert de nuages;
օդ առնուլ, prendre l'air;
օդ փոխել, changer d'air;
վնասակարութիւն՝ արկածք օդոյ, les injures de l'air;
անոյշ ou քաղցրասիք՝ լաւ՝ վատ՝ վատառողջ՝ վնասակար՝ զով՝ տաք՝ կենդանի ou սաստիկ՝ խոնաւ՝ ժանտ՝ ապականեալ՝ ծծելի օդ, air doux ou serein, bon —, mauvais —, — malsain, — délétère, — frais, — chaud, — vif, — humide, — empesté, corrompu ou vicié, — respirable;
հանդարտ՝ պարղ՝ չոր՝ ցուրտ՝ տաք՝ մրըրկայոյզ՝ փոփոխական՝ անհաստատ՝ գեղեցիկ —, temps calme, — serein, — sec, — froid, — chaud, — orageux, — variable, — inconstant, — beau.
Իբրեւ զմեղուս հաւաքել զպիտանացուսն ի միոյ խորսխիս անկասիրութիւնն եւ քաղցրութիւն. (Ածաբ. մակաբ.։)
Կամ Բարերար բնութիւն. մարդասիրութիւն. քաղցրութիւն. բարութիւն. որպէս յն. ἁγαθότης bonitas, benignitas
Քաղցր է ամենայն մարդկան արեւելք. իսկ տրտմօղ անձին եւ այն դժուարահաճ է. (Նեղոս. տրտ.։)
Իբրեւ զվէմն յուսադրութեան ի տէրունի ոտսն դիմելոց։ Ըստ քոյինաշունչ գրոյն յուսադրութեան։ Յուսադրութիւն բարերարութեան ամէնողորմ քաղցրութեան։ Նովաւ ունի զապագայիցն յուսադրութիւն. (Նար. ՟Խ՟Ը. ՟Ձ՟Ը. ՟Ղ՟Ա. եւ Նար. մծբ.։)
Մեռաւ յետ որկորստութեանն՝ քաղցրութիւն փափկութեանն կերակրոց». յն. յետ կոկորդի (կամ որկորոյ). φάραγξ guttur.
Տալ վայելել առատապէս յարբումն քաղցրութեան, կամ ի յագուրդ բարեաց.
Ընդէ՞ր փոխանակ քաղցրաշունչ օդոյս զնշխար ժանդահոտութեան սփռես ի վերայ իմ. (Պիտ.։)
μελῴδημα melos. Քա՛ղցր երգ. քաղցրաձայնութիւն. մեղեդի ալէլու.
Սրբազանն քաղցրերգութիւն աստուածընկալ մածգարէիցն փչման (ալէլուիա) ... օրհնեցէ՛ք զՏէր. (Դիոն. եկեղ.։)
Զօրինադրին քաղցրութիւնն վայելուչ բարեհռչակութեամբքն ունել. (Մեկն. ղեւտ.։)
πειθανολογία oratio ad persuadendum apta. Բան հաւանեցուցիչ. ճարտարաբանութիւն. քաղցրաբանութիւն.
χρηστολογία suavis sermo, blandiloquentia. Բան քաղցր՝ ամոքիչ ի բարին, կամ հրապուրիչ ի չար անդր. անուշ խօսք, անուշ լեզու.
ունիցիք բանս քաղցրունս ... քաղցրաբանութեամբն կակղացուցանէ ... քաղցրաբանութեամբ շահել զամենեսեան. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ը։)
Լսէր զքաղցրարանութիւնն եւ զշնորհալի բանս երանելոյն. (Փարպ.։)
Քաղցրաբանութեամբ եւ օրհնութեամբ պատրեն զսիրտս անմեղաց. (Հռ. ՟Դ՟Զ. 18։)
Զկեղծաւոր քաղցրաբանութիւն նոցա յանդիմանելով. (Խոր. ՟Գ. 65։)
Ի դէպ է ի հասակակցացն պատրիլ, եւ ի քաղցրաբանութենէն մոլորիլ ... Քաղցրաբանութեամբ ասէ ջանան արբուցանել քեզ հրապոյրս պղտորս. (Լմբ. առակ.։)
Եւ որպէս Քաղցրաձայնութիւն, մեղեդի.
Ալէլուն քաջահնչօղ ձայնիւ զհրեշտակացն քաղցրաբանութեանն օրհնաբանութիւնսն նշանակէ. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
εὑγλωττία facundia. Ճարտասանութիւն. եւ Ճարտարաբանութիւն. պերճախօսութիւն. քաղցրաբանութիւն.
ἠδυφωνία vocis suavitas εὑμέλεια, -λία apta modulatio μελῴδημα hymnus. Քաղցրութիւն ձայնի. երգ ի ձայն քաղցր. եղանակ. գեղգեղ. մեղեդի.
Երաժշտական երգոցն քաղցրաձայնութիւն։ Ազգի ազգի նուագաւոր հընչմանցն քաղցրաձայնութիւնք։ Ի քաղցրաձանյութիւն հոգեւոր օրհնութեամբ։ Քաղցրայայնութեամբ օրհնէին զԱստուած. (Լմբ. սղ.։ Պիտ.։ Խոր. հռիփս.։ ՃՃ.։)
Զսրբազան քաղցրաձայնութիւնն (ալելուիա) բարբառեալ. (Դիոն. եկեղ.։ եւ. Մաքս.։)
Ի բարբառոցն քաղցրաձայնութենէ՝ մոռանայ, եւ ի բաց հալածէ զախտս, եւ զյուզմունս խորհըրդոցն. (Աթ. սղ.։)
Կամ որպէս Քաղցրաբանութիւն. Իէ ձեռն այսր քաղցրաձայնութեանն արբուցանէր անմտացն ղլեղին մահաբեր. (ՃՃ.։)
Ի մէջ ջրոյն՝ որ ի ներքոյ հաստատութեան, եւ ի մէջ ջրոյն՝ որ ի վերոյ հաստատութեանն։ Փայտ պտղաբեր՝ առնել պտուղ, որոյ սերմն իւր ի նմին։ Լցէ՛ք զջուրսդ, որ ի ծովս։ Ամենայն սողնոց որ սողին։ Եւ որ ուտէն զիս, եւ նա կեցցէ վասն իմ (իբր՝ որ ոք, որ միանգամ)։ Որում խնդրէ ի քէն՝ տո՛ւր (այսինքն այնմ, որ)։ Քաղցր է տէր՝ որոց սպասեն նմա։ Պատասխանի տարցուք որոց առաքեցինն զմեզ (այսինքն այնոցիկ), եւ այլն։
Միթէ աղբիւր անդստին ի միոյ ականէն բղխիցէ՞ քաղցր եւ դառն։ Եւ էին յեղիմ երկոտասան ակն ջրոց։ Եւ ել Եղիսէէ յականս ջրոցն։ Հասեա՞լ իցես յակն ծովու. եւ այլն։
Ջուր հոսեալ յականէ։ Ի քաղցր ականէս յայսմանէ բղխեցոյց աղբիւր յորդախաղաց. (Սարգ.։ Լաստ.։)
Ջուրս այս էր յայնժամ քաղցր, եւ այժմ աղի. (Վրք. հց. Թ։)
Հանդիպեսցուք ամենեքեան եւ ա՛ստ քաղցրութեանցս, եւ ա՛նդ թողութեանցն. (Առ որս.։ ՟Ժ՟Ա։)
Եւ ձայն երգոց մի՛ եւս լուիցի ի քեզ։ Եւ դու լինիցիս նոցա իբրեւ զձայն երգոյ քաղցրաբարբառ յօրինելոյ. (Եզեկ. ՟Ի՟Զ. 13։ ՟Լ՟Գ. 32։)
Քաղցրացաննմա խիղճք հեղեղատի. (Յոբ. ՟Ի՟Ա. 33։)
ՍԵԽ կամ ՍԵՂԽ. յն. սիքիօս. σέκυος pepo. իտ. mellone. Պտուղ մեծ՝ երկրաբոյս, երկայնաբոլոր, դեղին եւ կանաչախառն, անուշահոտ եւ քաղցրահամ. գավուն. (իսկ գավուն գարբուղ ՝ ասի եւ σίκυς, σίκυες cucumis, cucumeres. որ է վարունգ եւ ձմերուկ.
Խանդացեալ սեխ եւ ձմերուկ։ Հեսեալ սեխ եւ քաղցրացեալ՝ արքայի պտուղ զանձն կոչէր. (Մխ. առակ. ՟Ծ. ՟Ծ՟Է։)
Ո՞ւր այն իմ ժամանակ, յորում ընդ ասել բանին եւ ես (երկիրս) յոքնազան վերաբերէի բուսակաս ի կենցաղաւէաս աստից։ Օդ քաղցրաշունչ ի ձեռն արեւելեան ցօղոյ, եւ բազմագութ խնամով սնուցանէին զիմ աստիցն զարմ. (Պիտ. Ժ 5։)
Անձին կարօտելոյ՝ եւ դառն իբրեւ զքաղցր թուի. (Առակ. ՟Ի՟Է. 7։ Տե՛ս եւ Ես. ՟Ե. 20։ Յկ. ՟Գ. 11։)
Հակառակ էր քաղցր դառին. (Եզնիկ.։)
ԹԹՈՒ կամ ԹԸԹՈՒ. ὁξύς, στρυφνός acer, acerbus Որակ համոյ՝ սո՛ւր եւ զովացուցիչ, ախորժ, միջակ ընդ դառն եւ ընդ քաղցր. ... վարի եւ իբր Դառն. դժնդակ.
Զքաղցրիկ որդեակդ իմ զլոյս աչաց իմոց. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Կապեսցես սամետիւք լուծ նմա։ Երինջ ոչ մտեալ ընդ լծով։ իբրեւ փոկով լծոյ երնջոց։ Լուծ իմ քաղցր է. եւ այլն։ Որպէս եթէ կառավարք ոմանքիցեն՝ լծօք հանդիսանալով. (Պղատ. օրին. ՟Ժ։)
Քոյինակրօն լծոյդ քաղցրութեան. (Նար. ՟Լ՟Գ. ՟Հ՟Ե։)
Արիք եւ լուարուք բարբառոյ իմոյ։ Քաղցրութեամբ լսէր նմա։ Որ ձեզ լսէ, ինձ լսէ։ Ահա որդիքն իսրայէլի ոչ լուան ինձ, եւ զի՞արդ լսիցէ ինձ փարաւոն։ Լսել ձայնի տեառն, կամ պատուիրանաց, հրամանաց. եւ այլն։ Լո՛ւր ո՛րդեակ խրատու հօր քո։ Ամենեքեան հնազանդութեամբ լսէին միում։ Ի կարդալ իմում լուաւ ինձ։ Տէր լո՛ւր աղօթից իմոց. եւ այլն։
Կրականք որակուիք եւ կիրք. քաղցրութիւն, եւ դառնութիւն, ջերմութիւն, եւ ցրտութիւն, սպիտակութիւն եւ տեսութիւն. (Արիստ. որակ։)
Քաղցրաշունչ սողոխ վէտս վէտս զմկանունսն ճօճեալ։ Ճեմեալ ճօճեալ ի վերայ վայելուչ ջուրցն մկանաց. (Վեցօր. ՟Դ. ՟Զ։)
Յորդ եւ քաղցր անձկաւ. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Ընդ գազանս անապատի շրջէր, եւ ջրիկն՝ որ գտանէր, նոցա արբուցանէր։ Զմայլեալ պարարին ըմպելով զականակիտ զքաղցր ջրիկ աղբերականց. (Վրք. հց. ձ։)
Առ չժուժել սրտիցն դառնութեան։ Քաղցրացո զդառնութիւն սրտիդ։ Սիրտն ի բերանն էր (յեփթայեայ ընդ զոհել զդուստրն). (Եղիշ. ՟Գ. ՟Ը. եւ Եղիշ. դատ.։)
Վիրգս մահու ինձ իբր ի պատնշէ առաքէ։ Եւ ոչ քար ընդ վիրգս սալի առանց քաղցրութեան առ նոյն զարկուցեալ. (Նար. կ. Նար. ՟Ղ՟Բ։)
Եթէ կամին քաղցր, եւ եթէ դառն. եթէ տտիպ, եւ եթէ կշիռ։ Զդառնութիւն տըտպոյն իւրեանց քաղցրացուցին. (Լմբ. իմ.։ ՃՃ.։)
Իսկապէս ամենայն ազք մարդկան քա՛ղց եւ կարօ՛տ էին քաղցրաճնշնկ պտղոյն. (Եպիփ. ծն.։)
ἠδύς, ἁρεστός, χρηστός. suavis, iucundus, placitus Ախորժելի. ախորժական. հաճոյական. հեշտալի. զուարճալի. քաղցր. խօշ, շադիֆ, հազ էտէճէք.
Անխակ քաղցրութեամբ բերել (ձիոյ) զվերելեակն. (Պիտ.։)
Իբր ի դառն արմատոց երկրի քաղցրաճաշակ պտուղ յայտնեցար. (Նար. կուս.։)
Բղխեցից զծածկեալսն ի սկզբանէ աշխարհի։ Բղխեսցէ սիրտ իմ զպատգամս կամ զբանս, զօրհնութիւնս։ Յիշատակ բազում քաղցրութեան քո բղխեսցեն։ Օր աւուր բղխէ զբան։ Յամենայնէ՝ զոր ջուրքն բղխիցեն։ Բղխիցէ գետդ գորտ։ Բղխեաց գետն բազմութիւն գորտոց.եւ այլն։
Բղխեսցեն լերինք զքաղցրութիւն։ Շրթունք բղխեսցեն զշնորհս.եւ այլն։
Երկիր՝ որ բղխէ զկաթն եւ զմեղր։ Աղբիւրք բղխեսցեն ջուրս։ Միթէ աղբիւր ի միոյ ականէն բղխիցէ՞ քաղցր եւ դառն։ Արտեւանունք ձեր բղխեսցեն ջուր.եւ այլն։
ԳՈՂՏՐ որ եւ ԳՈՂՏՐԻԿ. Փափուկ եւ քաղցր (որ ըստ ջուղայ) քողցր. յն. γλυκύς հեշտալի. ամոք. մեղմ. կակուղ ու անուշ. իբր լտ. tener, dulcis, placidus եւ այլն.
Թովիչ՝ քաղցրագոյն բանիւք հանէ զօձն ի դարանէ իւրմէ. (Վրք. հց. ՟Ի՟Ե։)
Մի՛ խոխար (կամ խոկար) ընդ մեզ քաղցր. (Կլիմաք.։)
Համք հիւթոցն, քաղցր, դառն, կծու, աղի, գէր, նիհար. (Նիւս. բն. (յն))
Ննջեաց անդ. քանզի արեւն ի մուտս էր։ Զերկիրք՝ յորում դուդ ննջեցեր, քեզ տաց զդա։ Եւ եթէ ննջիցես, քաղցր ի քուն լիցիս։ Ննջէր, եւ խորդայր, եւ այլն։
Որ նորայն հայր է, նոյն եւ մեր։ Նորայն լոյս միայն է անփոփոխ։ Ձեր անուանքդ, եւ ոչ նորայն։ Իմ բառս քաղցր է, եւ ոչ նորայն։ Որոյ անուն՝ նորայն եւ սորայն մի է։ Որ ոք ունիցի յինքն զՔրիստոս, ունի եւ զնորայն զամենայն. (Խոսր.։ Ճ. ՟Գ.։ Վրք. հց.։)
Ու՞ր պուտանց մխիթարութիւն, ու՞ր կոկորդաց քաղցրութիւն։ Երիս ժամս ի պոյտն եփել զայն (որ եւ զկնի կաթսայ կոչի). (Վրք. հց. ՟Դ. ՟Ի։)
Եւ միւսն ցամաքային՝ անտառասէր՝ քաղցրաձայն երգիչ քան զամենայն թռչունս, որ եւ Ծիծեռնուկ կոչի. ἁηδών luscinia. իտ. lusignuolo. պիւլպիւլ
Յորժամ լսիցես զձայն սոխակի, որ գեղգեղէ քաղցրաձայն. (Վեցօր. ՟Ը։)
Ի քաղցր ե՞րգս (հպարտանաս). ոչ որպէս սոխակն, եւ փորն. (Ոսկ. փիլիպ.։)
Ցօղ հեզիկ եւ քաղցրիկ, կամ թեթեւ։ (Գանձ.։)
Ի ձայն քաղցրիկ փողէր կանանցն յարեաւ խաչեալն տէր Յիսուս։ Փողէր խնկաբերիցն ասելով, ձեզ աւետիք, Քրիստոս յարեաւ։ Փողելով փողէր սրովբէն, էմմանուէլ ծնեալ՝ մարդարէանայր. (Շ. տաղ.։)
Մեղր՝ պտուղ քաղցր եւ անարօր։ Զքաղցունսն գործեալ պար մեղուացն՝ մատուսցեն տռփողացն անարօր. (Ածաբ. նոր կիր.։ Մագ. ԿԲ։)
Քաղցր անձրեւօք. (Պիտ.։)
Քաղցր բարբառով խօսիմք, եւ գթագին ողորմութեամբ։ Ի ձեռն աղօթիցն մաղթանաց, եւ գթագին սրտին ջերմութեան։ Արտասուօք եւ գթագին հառաչանօք։ Գթագին պաղատանօք զքաւիչ մեղացն աղաչեսցու՛ք. (Մանդ.։)
Երկհամ գինւով քաղցրացուցանէ (նուռն) զճաշակելեացն զգայութիւնս. (Նիւս. երգ. (այժմու յն. գինետեսակ համով)։)
Զուարթ տեսութիւն, կամ քաղցրութիւն, կամ բերկրութիւն։ Զուարթ ցուցանիս ի փրկութիւնն իմ։ Զտխրութիւնն բժշկեալ՝ զուարթ գործեսցես. (Նար.։)
Զեղբայր մի ձեր աստ առ իս թողուցուք։ Թողի ի ձեռաց։ Թողից զայգի իմ, եւ մի՛ յատցի եւ մի՛ բրեսցի։ Եթող նշխար։ Թողից զպարարտութիւն իմ, կամ զքաղցրութիւն իմ։ Ոչ թողցէ զքեզ, եւ ոչ ընդ վայր հարկանիցէ։ Գուցէ թողեալ հօր մերոյ զէշսն՝ եւ զմէնջ հոգասցէ։ Զշառաւիղ արմատոյ դորա թողէ՛ք յերկրի։ Թողին զուխտն Աստուծոյ։ Թողցեն օտարաց զմեծութիւնս իւրեանց։ Մի՛ թողուր զիս Տէր Աստուած իմ։ Սիրտ իմ եթող զիս։ Իբրեւ կամեցաւ մտանել յամբոխն, ոչ թողին զնա աշակերտքն.եւ այլն։
Որ ստէպ թռթռայ. դիւրադարձ. ճարտար, պատիր. սուտակասպաս. քաղցրաբան.
Ճարտարութեամբ եւ թրթրակ լեզուի խաբէութեամբն գորովեն զմեզ. (Կոչ. ՟Դ.) յն. բարելեզուութեամբ, կամ քաղցրաբանութեամբ εὑγλωττία suaviloquentia, facundia։
զիմածին գեղեցկահրաշն զարմ՝ քաղցրաճաշակ հայրախնամ գթով սնուցանէի։ Իմածին դեռածաղիկն համբակի։ ընդէ՞ր խամրես զիմածին դեռաբողբոջս զարմն, եւ զփշոցն փոխատուես տխրութիւն. (Պիտ.։)
Չարն ... իբր քաղցր օծմամբ, զի հրապուրանօք խաղտեալ զքիմսն պարարիցէ. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Ըմպեն եւ կլանեն զքաղցր ջուրսն. (Եփր. ծն.։)
Հեշտութիւնզկլանելիս քաղցրացուցանէ, եւ դառն ի վերայ հասուցանէ ցաւս. ինքն զկլանօղս. (Փիլ. բագն.։)
Կրականք որակութիւնք ասին՝ ո՛չ վասն սոցուն ընդունակացս կրել ինչ, այլ վասն ըստ զգայութեանցս իւրաքանչիւր ասիցելոցս որակութեանցն ախտիցն գոլ արարչական։ Կրականք որակութիւնք ասին. քանզի քաղցրութիւն կիրս իմն ըստ ճաշակելացս առնէ, եւ ջերմութիւն ըստ շօշափելաց. (Արիստ. որակ.։)
Անարիւն ճիպռանց նմանեցին, որ երգոյն քաղցրութեամբ առանց կերակրանաց ապրին. (Եղիշ. ՟Ը։)
Բառ յն. մէ՛լօս, մէլօտիա. որպէս թէ մեղրերգութիւն, կամ յօդերգութիւն. μέλος, μελῳδία, μελῴδημα carmen modulatum, modulus, modulatio. Քաղցր եւ անոյշ երգ. տաղ անդամաթիւ. գեղգեղ։ Գանձ.։ Տաղարան. եւ Երգարան մանր ուսմանց։
Խոնարհեցուսցուք զպարանոցս մեր ի ներքոյ քաղցր լծոյն քրիստոսի, եւ զթիկունս մեր ի ներքոյ թեթեւ բեռանցննորա. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ։)
Նա՛ գինին զերթ ըռուպ քաղցր լինի. (Վստկ.։ եւ Բժշկարան.։)
Արար ցօղալից քաղցրագոյն օդով, եւ նեղէր, եւ ոչ նեղէր զնոսա հուրն։ Ցօղալից լինէր բացօթեայ, եւ խնամօքն Աստուծոյ ոչ լինէր ծախեալ ի գազանաց. (Վրդն. դան.։)
Ախորժակ բանիւ։ Քաղցր եւ ախորժակ բարբառ Փրկչին. (Փարպ.։)
Որով զպտղոյն դառըն ճաշակ՝ փոխեաց մեզ քաղցր եւ ախորժակ։ Կնդրուկ հաշտութեան՝ նմին ախորժակ։ Մաքուր եւ ախորժակ է լուացեալն ... Մեղր զքաղցր եւ զախորժակ վարդապետութիւնս կոչէ. (Շար.։ Նար. խչ. եւ Նար. երգ.։)
Յաղագս ամենայնի (այս ինքն տիեզերաց) բնութեան խնդրութիւն առտուեցին։ Միշտ լինելութիւն սոցունց ելով եւ ելոց գոլով՝ ստիպաբար առտուիցէ։ Քաղցրութիւն առտուելով՝ մեղր ընկալաւ առասութիւն։ Վայելչապէս զանունն առտուեաց։ Զի զշունչն եւ զըմպելին ընդունելով հովացուցանէ .. եւ դիւրուի ի տապումն առտուիցէ. (Պղատ. տիմ.։)
εὕχυμος sapidus Համեղ. քաղցրահամ, ախորժաճաշակ. անուշ, համով.
Բարի եւ հեզ. բարեբարոյ. հեզաբարոյ եւ քաղցր. որ եւ ՔԱՂՑՐԱՀԵԶ.
φιλάγαθος, φιλόκαλος amans bonum, bonus, benignus Սիրօղ զբարին, զբարութիւն, եւ զբարերարութիւն. բարեբարոյ. մարդասէր. քաղցր.
ԳԱԶՊԷՆ կամ ԳԱԶԱՊԷՆ. ռմկ. գազպին, կազպին. պրս. կէզէնկիւպիյն, կէզէնպու. ῤητίνη resina, μάννα, αἱρόμελη manna Ռետին քաղցր որպէս զմանանայ թանձրացեալ ի ցօղոյ երկնից ի վերայ տերեւոց տնկոց եւ բուսոց. գուտրէթ պալը կամ հելվասը, մէնն.
Ուր իցէ գեղեցիկ պար, եւ քաղցրանուագ գեղապարութիւն.
Սոքա են քաղցրաբանք, եւ դառնալիք. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Երգեցողն (հռչակեցուցանէ) զսաղմոսացն քաղցրաձայնութիւն. (Լմբ. պտրգ.։)
Իմանալեօքն տեսանեն զքաղցրութիւնն աստուծոյ. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Դ։)
Առաւել՝ Բարձօղ զքաղցր լուծն քրիստոսի, կամ զլուծ խոնարհութեան. առաքինի. հլու. պատուիրանապահ.
Երգեաց կացուրդ ծննդեանն քրիստոսի քաղցրաձայն եղանակաւ։ Երգեաց ի տէրունական տօնս կացուրդ հազարս. (Հ. կիլիկ.։)
εὕχυμος, γεῦστος sapidus եւ այլն. Իբր կրկնութիւն ձայնիս Համ. (որպէս եւ եբր. դաամ է համ, կամ ճաշակ). Համահամ. պէսպիսահամ. համեղաճաշակ. քաղցրահամ. անոյշ. համեղ, համով.
Որ ըստ բնութեանն է համադամ ցանկութիւն. յն. լոկ, քաղցրութիւն, կամ հեշտութիւն. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Ի փափուկ կերակրոց, կամ ի քաղցր համադամաց. (Վրք. ոսկ.։)
Քաղցր եւ դառն ասի, որ համահամ քմացն ճանաչի։ Ըստ համահամ քմացն խորտկաց եւ ըմպելեաց։ Այլ զհամեղութիւն ճաշակացն համահամ քմացն տայ. (Յճխ. ՟Ե. ՟Ժ. ՟Ժ՟Ա։)
ՀԱՄԲՈ՛ՅՐ. ա. Ընդել. հանդարտ. հեզ. քաղցր. հաշտ. միաբան. միակամ. համամիտ.
Լուաւ եւ զձայն քաղցր օդին ... որ զհեզաբար գալուստ քոյին՝ նշանակէր յամպըս վերջին. (Յիսուս որդի.։)
Կապուտակ ծաղիկ եզնալեզու ..., կամ նման նմին, յորմէ մղի հիւթ քաղցր եւ մեղրահամ, սիրելի մեղուաց.
Աստուածայնոցն երգոց շրշընջմունք քաղցրահնչակն ձայնից. (Մաքս. եկեղ.) յն. մի բառ, μελίσματα , մեղեդիք։
κολκία, θωπεία adulatio, blandimentum δέησις precatio. supplicatio παραίτησις depreciatio παραίνεσις, ἑπῳδή persuasio ἵαμα medela եւ այլն. Ողոք. ողոքումն. ամոքումն. քաղցրաբանութիւն. աղերս. ողորմագին քծնութիւն. շողոմանք. շողոքորթութիւն. յորդոր. հրապոյրք. թովչութիւն. բուժումն սրտի.
Սիրողական. սիրալիր. մարդասիրական. քաղցր. նշանակ սիրոյ.
Փոխանակ քաղցրաձայնութեան երգոցն՝ այժմ բուէճք եւ տտաղեղունք դասագլուխք են. (Լաստ. ՟Ժ։)
Քեզ քաղցրութեան յիշատակ, եւ ինձ մաղձ քացախեալ ի կատարածի. (Նար. ՟Ի։)
Դի՛ր տէր քաղցրութեամբ քո քաւարան գործելոց մեղաց մերոց. (Մաշտ.։)
Գիտէր զքծնումն քաղցրագոյն, եւ զկատարումն դառնագոյն. (Յհ. կթ.։)
προσηνής jucundus, suavis Ախո՛րժ. ախորժական. հաճելի. հաճոյական. սիրելի. բաղձալի. ցանկալի. քաղցր. խօշլանաճագ, հազ էտէճէք, խօշ, մագպուլ, լէզիզ, լադիֆ.
Ճաշակականքն կոչեցեալք որակութիւնք են քաղցրութիւն, եւ դառնութիւն, աղութիւն. (Նիւս. բն. ՟Թ։)
Անկոխ եւ անջուր եւ անթանալի յերկնային իջմանէ ցօղոյն քաղցրութեան. (Համամ առակ.։)
Քաղցր է ի վերայ չարաց եւ ապաշնորհաց. (Ղկ. ՟Զ. 35. (որ ի թղթ. գր. տղ. գրի, ապաշնորհից։))
Թէ ոչ բախեմք զառաջակաց կնիք քաղցրութեանն. (Լմբ. սղ.։) cf. եւ ՅԱՌԱՋԱԿԱՑ։
εὕσπλαγχνος misericors, piissimus Որ ունի զբարի կամ զքաղցր գութ. քաղցրագութ. գթած յոյժ.
ԲԱՐԵԺՄԻՏ որ եւ ԲԱՐԵԺՊԻՏ. Որ ունի զբարի ժպիտ, կամ զքաղցր ժպտումն.
ԲԱՐԵԺՄԻՏ որ եւ ԲԱՐԵԺՊԻՏ. Որ ունի զբարի ժպիտ, կամ զքաղցր ժպտումն.
Քաղցրաձայն. քաղցր հնչմամբ.
Ի քաղցր համոյն ի թթուութիւն դարձուցանէ. (Լմբ. սղ.։)
Ամպ (է ասել) զկոյսն, եւ անձրեւ զխաղաղուտ եւ զքաղցր զտէր մեր. (Վանակ. յուրախացիրն։)
Զերեքսրբեան օրհնութիւնս քաղցրանուագ երգեն ի փառս համաբուն տէրութեանն. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Զհամբարու այլք յուշկապարիկք թարգմանեցին. եւ համբաւ է վասն սորա՝ թէ ծովային կենդանի է, ի միջոյն ի վայր ձուկն, եւ ի վեր կնոջ կերպարան. եւ այնքան քաղցրաձայն, մինչ զի պակնուն լսօղքն. վասն որոյ եւ յն. սիրին, կարծի նշանակել իբր սիրայիւ կամ պարանաւ ձգօղ։
εὑμενῶς Քաղցրութեամբ. մեղմով.
Քաղցրախօս.
Մարդասէր հոգին։ Հոգի մարդասէր։ Պարտ է արդարոյն լինել մարդասէր։ Ամենայն մարդասէր կամօք։ Կամս մարդասէրս ունիք։ Ի գութ սէր քաղցրութեան մարդասէր լինէր ընդ ամենայն տեղիս նոցա.եւ այլն։
Այս են աղաչանք նախընծայ՝ սկիզբն պատարագին։ Կանխեա՛ բարեգութ նախընծայ քաղցրութեամբ։ Խրախացի՛ր յողջոյն նախընծայ՝ երկնային աւետաւորին. (Նար. ՟Լ՟Գ. ՟Լ՟Ը. եւ Նար. կուս.։)
Լսէրլ զքաղցրաբանութիւն, եւ զշնորհալի բանս երանելւոյն. (Փարպ.։)
Ոսկիատիպ սիրամարգ, քաղցրաձայնիկ տատրակիկ. (Տաղ.։)
(Ձի կրթեալ անխակ քաղցրութեամբ բերել զվերելակն ինքեան յառաջիկայ դիտաւորութիւն. (Պիտ.։)
Ոչ ծառս տերեւալից՝ պտղաբեր քաղցրահամ՝ բերովք. (Ոսկ. ի յհ. մկ.։)
Կահս եւ կազմուածս, որով պէտք տնօրինին։ Քաղցրն եւ կծուն ի պէտս բժշկաց տնօրինին. (Յճխ. ՟Դ. ՟Է։)
Րախճանան այսօր ընդ վերին զուարթունսքաղցրաձայն երգով (սուրբ վկայք). (Գանձ.։)
cf. ՔԱՂՑՐ. γλυκύς.
Կոկորդ քաղցրենի բազում առնէ զբարեկամս իւր. (Սիրաք. ՟Զ. 5։)
Բանք նոցա նմանեալ են կեղոյ, որ անուանեալ կոչի քաղցրկեղ. (Եփր. ՟բ. տիմ.։)
Խմորեալ ինչ, որ է քացախուտ վարք չարութեան։ Խմոր՝ քացախուտ չարութեան է նշանակ։ Զքացախուտ չարութիւնս քաղցրացուցեալ. (Խոսր.։ Վրդն. ել.։ Երզն. մտթ.։)
Սուրբ Կիրակոս աղաւնաձագ՝ հեզաբանիկ քաղցրանուագ. (Գանձրն.։)
Պտղոցն քաղցրագունից առ բարւոյդ ծառոյդ ամբարումն. (Շ. թղթ.։)
Որ անբռնադատ հնազանդեցուցանես լծոյն քաղցրութեան. (Նար. ԽԹ։)
Իբր Քաղցրաձայն, քաղցրանուագ.
Ոչ է առանց արուեսկին նշուլից արեւու երբէք քաղցրութիւն։ Արուսեակն գեղեցիկ վարսիւք իւրով խայտայ ի ժամ առաւօտուն. (Նար. ՟Ծ. եւ Նար. յովէդ.։)
ԲԱՐԵԲԱՐՈՅ εὑήθηος, εὑγνώμων bonis moribus, proba mente praeditus , ἁγαθός, -θή bonus, probus, benignus, -a որ եւ ԲԱՐԵԲԱՐՔ ասի. ՈւՆօղ զբարի բարս, կամ զանոյշ բարոյս. քաղցրաբարոյ, հանդարտ, բարեսէր, մարդասէր. եւ Մարդասիրական. բարի. բարեսիրտ, կակուղ՝ անուշ՝ աղէկ.
որ եւ ԳԵՂԳԵՂՈՒՄՆ. μελῳδία melodia Խաղ ձայնից երգոց. եղանակ. բեկբեկումն կամ ոլորք հնչման. քաղցրաձայնութիւն. մեղեդի.
Տու՛ր յոյս քաղցրութեան ... գրգութիւն խառնեալ ընդ աղերս. (Նար. ՟Զ՟Գ։)
Զանուշահոտ զմեղրահամ քաղցրութիւն բանջարացն եւ զզանազանումն իւղաբուղխ սերմացն, (Փարպ.։)
Ի սուրբ հոգւոյն քաղցր խաղացմունք. (Փարպ.։)
ἁηδών luscinia. Սոխակ, կամ խօսնակ, քաղցրաձայնն ի թռչունս՝ ի չափ ծիծառան, մոխրագոյն կամ թուխ. այեդովն, կամ աիտօն ըստ յն. պլպուլ, պիւլպիւլ.
Քաղցրագոյն եւ կակղագոյն խոնարհութեամբ. (ՃՃ.։)
Քաղցրութիւն եւ կապութիւն խնձորի։ Չորութիւն եւ հովութիւն եւ՝ կապութիւն կաղնոյ. (Ոսկիփոր.։)
Որք ընդ տիեզերս համասփիւռ քաղցրաձայնութեամբ երգէին (հրեղէն լեզուօք). (Գանձ.։)
մանաւանդ յերրորդ դէմս. Համեղ երեւիլ. քաղցր եւ ախորժ ընծայիլ. քաղցրանալ. համովնալ, անուշ գալ.
Հեզ գոլն. անբարկացողութիւն. հանդարտութիւն. մեղմութիւն. քաղցրութիւն. համբերութիւն. զիջումն. եւ Պարկեշտութիւն. Տե՛ս եւ (Սղ. ՟Խ՟Դ. 5։ ՟Ձ՟Թ. 10։ ՟Ճ՟Լ՟Ա. 1։ ՟Ա. Կոր. ՟Դ. 21։ ՟Բ. Կոր. ՟Ժ. 1. եւ այլն։)
Առաքեալքն քաղցր լծովն յիսուսի եդին ակօս ի բնութիւնս՝ ի դաշտս մարդկեղէնս. (Համամ առակ.։)
Եղջերդ այդ պտուղ քաղցր, ընդ նմին եւ դառն, որ նշանակէ զբան մարմնասիրաց. (Մեկն. ղկ.։)
Մերձ ես ահա պաղատաւորդ (Տիրամայր) առ քաղցրալուրն. (Սկեւռ. աղ.։)
Համք հիւթոցն են այսոքիկ, քաղցր, դժուար (կամ բարկ ), թթու, փոթոթ։ Փոթոթն (կամ փոդոդն ) յաւելուած ցրտութեան է, եւ կծու՝ յաւելուած հրոյ. (Դամասկ.։ Եւ Ոսկիփոր.։)
ՔԱՂՑՈՒԵՆԻ գրի եւ ՔԱՂՑՈՒԱՅՆԻ. Քաղցենի. քաղցրաւենի. քաղցրահամ. քաղցրիկ. անոյշ.
Կարի քաղցր.
Գովեստ քաղցրագին։ Լսօղք բանիցս քաղցրագին. (Գանձ.։)
cf. ՔԱՂՑՐ. γλυκύς, εὑμελής.
Ծովն աղէնայր առ ի չմտանել ջուրցն քաղցրականաց։ Զվհատեալսն զարթուցանմեք քաղցրական յուսով. (Ոսկ. հերոդ. եւ Ոսկ. ես.։)
Քաղցրական մխիթարութեամբ զտածութիւնն ունել. (Բրս. թղթ.։)
Քաղցրական բանիւք գրէր առ նա։ Քաղցրական բանիւք պատրեն զսիրտս անմեղացն։ Կոչէ առ ինքն քաղցրական բանիւք զթշուառական անձն. (Լաստ.։)
Զհոգին եհան սիրով քաղցրական։ Գովէին ձայնիւ քաղցրական. (Գանձ.։)
γλυκαίνομαι dulcesco ἠδύνομαι suave reddor ἠδύς , χρηστός γίνομαι dulcis, suavis fio. Փոխել ի քաղցրութիւն. քաղցր եւ հեշտալի լինել կամ երեւիլ. հանճոյ կամ ախորժելի գտանիլ. քաղցըրնալ, անուշնալ. իրօք կամ նմանութեամբ.
Դառն էր, եւ քաղցրացաւ ջուրն։ Քուն իմ քաղցրացաւ ինձ։ Քաղցրացաւ առն հաց ստութեան։ Քաղցրացան նմա խիճք հեղեղատի։ Աստուծոյ մերոյ քաղցրասցի, կամ քաղցր եղիցի օրհնութիւն։ Եթէ քաղցրասցի ի բերան նորա չարութիւն.եւ այլն։
Ոչ քաղցրանայր նմա քուն գիշերոյ։ Լսողացն դիւրնկալ քաղցրասցի պատմութիւնն. (Արծր. ՟Ա. 10։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 35։)
Քաղցրասցին քեզ Քրիստոս գոհութիւնք երկիւղածաց անուան քո. (Ժմ.։)
ՔԱՂՑՐԱՆԱԼ. Քաղցրութեամբ համակել, եւ Հեզանալ. քաղցր հայել. հաշտ ակամբ նայել. ախորժել. հաճիլ. զուարճանալ.
Կեր խորիսխ, զի քաղցրասցի կոկորդ քո. (Առակ. ՟Ի՟Դ. 15։)
Քաղցրացեալք եղիցին բնակիչք երկրի, անմեղք մնասցեն ի նմա. (Առակ. ՟Բ. 20։)
Մինչեւ Աստուած քաղցրասցի դարձուցանել ի կարգ։ Քաղցրացար, եւ բժշկեցեր զվէրս իմ. (Խոր . ՟Գ. 65։ Ճ. ՟Ա.։)
Զմահացու կերակուրն փոխանակ օգտակարին ջամբեալ՝ քաղցրանան։ Դնէ առաջի ազգ մի կերակրոյ. քաղցրանաս ի նոյն առաւել՝ քան ի սոսկ հացն։ Ունկանն յերաժշտական ձայնսն քաղցրանալ. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Դ։ Լմբ. սղ. եւ Լմբ. ժղ.։)
Քեւ քաղցրանան ամպք ի վերուստ եւ ցօղանան. (Սիւն. տաղ խաչի.։)
cf. ՔԱՂՑՐԱՍԻԳ
cf. ՔԱՂՑՐԱՀԱՅԵԱՑ. Հայեցաւ ի նոսա մղմախառն եւ քաղցրատես ակամբ. (Երզն. մտթ.։)
ՔԱՂՑՐԱՏԵՍ. ա. ՔԱՂՑՐԱՏԵՍԱԿ. ՔԱՂՑՐԱՏԵՍԻԼ. χρηστοειδής q.d. dulciformis, jucundus. (իսկ χριστοειδής christiformis ). Որ ունի զքաղցր տեսակ կամ զտեսիլ եւ զկերպարան.
Արկուցեալ ի տեսլենէ աստեղն, թէպէտեւ քաղցրատես եւս էր. (Եպիփ. ծն.։)
Առնուլ զքաղցրատեսակն (կամ զՔրիստոսեական) հանգիստ։ Ոչ ասացից աղօթս քաղցրատեսակս. (Դիոն. եկեղ. եւ Դիոն. թղթ.։)
Քաղցրատեսիլ եւ զուարճացեալ։ Քրքումք քաղցրատեսիլք. (Վահր. ոտ.։ Երզն. լս.։)
Բուսոյց զսերմանիս եւ զծառս քաջապտուղ։ Որթ քաղցր եւ քաջապտուղ. (Փիլ. լին.։ Աթ. ՟Ը։)
εὕσπλαγχνος, bona viscera habens, misericors Բարեգութ. քաղցրագութ. անուշ սիրտ, հատկըսկիծ. մերհամէթլի.
Մեծութիւն ամենապատիկ յարքունիստ համբարեցաւ։ Ամենապատիկ խրատու քաղցրութիւն, կամ մրրկօք ալեաց. (Նիւս. կազմ. ՟Գ. եւ Երգ.։)
Քաղցրութիւն ունելով՝ մեղր ընկալաւ առասութիւն. (Պղատ. տիմ.։)
cf. ՔԱՂՑՐԱՀԱՅԵԱՑ.
Բնաւին ողորմութիւն, բոլորովին քաղցրութիւն. (Նար. ՟Լ՟Բ։)
Պտուղն թզենոյն է քան զայլոցն քաղցրագոյն, եւ տերեւն խոշորագոյն. (Փիլ. լին. ՟Ա. 41։)
Եւ յակոբայ եղբօրն յիսուսի՝ կաթուղիկեայ քաղցրաբան թըղթի. (Գանձ.։)
Մեղմ տեսլեամբ. հեզիկ, քաղցրահայեաց.
Մեղմատեսիլ եւ քաղցրախօս իբր տատրակ. (Վրդն. երգ.։)
Ի հանդարտութիւն մեղմութեան օդոյն քաղցրութեան. (Նար. ՟Լ՟Դ։)
Որպէս որք զմեղր ճաշակել՝ ի նմանէ որակութեամբն գիտացին քաղցր զմեղրն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Սաստկագոյն հրամանաւ, եւ քաղցր վարդապետութեամբ. (Նար. յովէդ.։)
Հեզութեամբն ցածուցանել զամենայն բարկութիւն։ Ցածո՛ զսրտմտութիւն հօր քո։ Քաղցրախառն բանիւք մատուցեալ ողոքէ եւ ցածուցանէ. (Յճխ.։ Ճ. ՟Բ.։ Եզնիկ.։)
Մեծաւ ցանկութեամբ ճաշակել զանուշակս քաղցրութեանն զբարերարին խնամս։ Ըստ իւրաքանչիւր բարւոյ ցանկութեան սուրբ շնորհօք։ Զայցելութիւնն առնուլ բարեացն ցանկութեամբ. (Յճխ.։)
Մեղքն մեր ցասուցանեն զԱստուած։ Տեառն՝ զոր ցասուցին։ Յաղագս ցասուցանելոյ մեր զքաղցր Աստուած։ Ցասուցին զկամս Աստւոծոյ։ Անօրինեալ ցասուցի զկամս քաղցրութեան քո։ Եթէ ցասուցանէք զիս. (Յճխ. ՟Բ։ Նախ. թուոց.։ Փարպ.։ Մծբ. ՟Ժ՟Զ։ Սարկ. աղ.։ Ճ. ՟Բ.։)
γλυκότερος dulcior χρηστότερος suavior, jucundior, melior. Առաւել կամ յոյժ քաղցր.
Զի՞նչ քաղցրագոյն քան զմեղր։ Հինն ՛գինի) քաղցրագոյն է. (Դա. ՟Ժ՟Դ. 18։ Ղկ. ՟Ե. 39։)
Յոգնաբեղուն պտղոցն քաղցրագունից. (Շ. թղթ.։)
Զո՛ր օրինակ ի քաղցրագունիցն եկին արտմականքն, նոյնպէս եւ ի տրտմականացն ի վեր ելանել ի տրտմականսն։ Ի քաղցրագունէ պատուիրանացն։ Ըստ քաղցրագոյն աստուածային քո հրամանի։ Զի՞նչ ի մարդկան կենցաղս վայելումն քաղցրագոյն քան զխաղաղութիւն. (Ածաբ. ծն.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 30։ Շար.։ Շ. մտթ.։)
Ողորմեսցիս ինձ յերկոսին, զի քաղցրագոյնք պատահեսցին (մահ, եւ գատաստան). (Յիսուս որդի.։)
Կամ իբր մ. Առաւել քաղցրաբար, քաղցրութեամբ.
Քաղցրագոյն մարդասիրագոյն ե՛ւս յանկիցէ ի ձեզ, զինոց բարուց զկնի հայեցեալ. (՟Բ. Մակ. ՟Թ. 27. վայելչապէս, կամ լաւ եւս։)
Յաստուածեղէն սեղանոյ աստի ջամբեմ, զի եւ դուք քաղցրագոյն ատոքասջիք։ Մեղմէ, եւ քաղցրագոյնս իմն պատասխանէ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 9։ Նանայ.։)
Ազդէր հեզագոյն. խօսեալ քաղցրագոյն. (Գանձ.։)
մ. խառն ընդ քաղցրութեան. բարեխառն. հեզիկ. քաղցրիկ. ամոք.
Քաղցրախառն օդոց շնորմունք։ Ըզքաղացրախառն օդ, եւ զզուարճալի զբոյս. (Փարպ.։ Ժմ.։)
Չեն ինչ օգուտ հեշտական քաղցրախառն օդք. (Ոսկ. ես.։)
Եւ այնպէս քաղցրախառն յօրինուածով յարդարի գարունն։ Քաղցրախառն շնչել օդոյն դարնայնոյ. (Վեցօր. ՟Ը։)
Քաղցրախառն բանիւք մատուցեալ ողօքէ. (Եզնիկ.։)
ἠδύφωνος dulcisonus εὑμελής modulatus εὕηχος bene sonans. Ունօղ զձայն քաղցր. ուր իցէ ձայն քաղցր, քաղցրահնչիւն.
Քաղցրաձայն հաւուց տարմք։ Ծնծղայիւք քաղցրաձայնիւք։ զկրկջաձայն քաղցրաձայն երամս կաքաւացն եւ սալամբացն. (Լաստ. ՟Ժ՟Ը։ Սեբեր. ՟Ե։ Փարպ.։)
Քաղցրաձայն՝ հաւուց բարբառ հնչէր. իմա՛ քաղցրաձայն բարբառ հաւուց։
Փոխանակ երգոցն եւ պարուց քաղցրաձայնից. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա։)
Քաղցրաձայն երգով բա՛րձր արարէք։ Բա՛րձր արարէք քաղցրաձայն հնչմամբ նուագեմք. (Տաղ.։)
Եւ ասէ Մարիամ քաղցրաձայն երգով, մեծացուսցէ՛ անձն իմ զտէր. (Եպիփ. ծն.։)
Կամ գ. Քաղցրաձայնութիւն. ձայն քաղցր. կամ նուագարան քաղցրաձայն.
Ո՞ւր քաղցրաձայնն երաժըշտի, կամ գեղգեղումն եղանակի. (Շ. եդես.։)
Օրհնել զԱստուած ծնծղայիւք, քաղցրաձայնիւ եւ քնարաւ. (Աթ. սղ.։)
Եւ մ. իբր Ի ձայն քաղցր.
Օրհնաբանեն զԱստուած քաղցրաձայն։ Սկսանին ասել ասել քաղցրաձայն։ Սկսանին ասել քաղցրաձայն, քեզ վայել է օրհնութիւն. (Գանձ.։ Տօնակ.։)
ՔԱՂՑՐԱՆԻՆՋ ՔԱՂՑՐԱՆԻՐՀ. Որ ինչ հայի ի քաղցր նինջ կամ նիրհումն.
Ի սենեակս քաղցրանինջ քնով ղուղեալ։ Քաղցրանիրհ ինչքով (յն. քաղցր քնով) պաշարեալք՝ եւ ի տուընջեանն ջերանին ի մահիճս. (Արծր. ՟Ե. 11։ Ոսկ. եբր.։)
Ամեաեւին անոյշ եւ անուշահոտ. ամենայնիւ քաղցր.
γλυκύτης. dulcedo. Անոյշ որակ. քաղցրութիւն. համեղութիւն, (իրօք, կամ նմանութեամբ). չէզզէթ, հալավէթ.
Քաղցրաձայն. գեղեցիկ ձանով, ձանը անուշ.
Երեւեցոյց մեզ յարմատոց իւրոց գեղեցկուղէշ փթթեալ զպտղոյն քաղցրութիւն. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Քաղցր է, պտուղ օրինացն, այլ եւ կատարելագործ է, եւ իմաստնագործ. (Երզն. մտթ.։)
χυμός sapor γλυκύτης, γλύκασμα dulcedo, dulcitudo. Համեղն գոլ. համ. քաղցրութիւն՝ իրաց ի քիմս, եւ բանից ի միտս, եւ այլն.
Քաղցր հաւանութեամբ, եւ հեզ հանդարտութեամբ. (Եղիշ. միանձն.։)
Բարոյախօսն ասէ վասն յուշկապարկաց, թէ մահաբերք են, եւ ի ծովու են. եւ երգեն երգս քաղցրաձայնս. եւ կերպարանք նոցա մինչ ի պորտն՝ կին մարդոյ է, եւ միւսն թռչնոյ է. նոյնպէս եւ իշացուլն՝ մի կողմն արու մարդոյ, եւ վայր կողմն իշոյ. (կամ կէսն իշոյ, կէսն ցլոյ) (Եպիփ. բարոյ.։)
Յիշելով ի սուրբ գրոց, զորս գրէ ներողութիւն հնազանդից եւ հաւանելոց։ Քաղցրութիւն եւ ներողութիւն ի սաստելն. (Փարպ.։ Շ. ընդհանր.։)
Ոչ մոռանամ զիմն նողկութիւն, որ ի գթութենէ մեծիդ քաղցրացաւ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Քաղցր եւ շահական է նոցա խօսք բամբասանաց զմիմեանց։ Շահականացու եղեւ, եւ օգտակար. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ. եւ ՟Ժ՟Ա։)
Ըստ շրջագայութեան ճախարակեալ փայտի ... այստէս եւ ինձ իմասցին տօնք տարեկանք՝ պարառութիւնք տարւոյ։ Պսակըս քաղցրութեան՝ ամիս (այսինքն տարւոյս) եկեալ պարառութեան. (Մագ. ՟Թ. եւ Մագ. ոտ. խչ.։)
Զհրաշափառ եւ զվայելչազարդ տեսիլ փառացն աստուծոյ։ Պտուղք գեղեցիկք, քաղցրահամք եւ վայելչազարդք։ Վայելչազարդ տեղին՝ որ կապուտաքարն անուանի. (Զքր. կթ.։ Երզն. լս.։ Ասող. ՟Գ. 6։)
Որ բերէ յիւրմէ զքաղցր բաժակ, այս ինքն զգինի ընտիր.
Բազմոստեան տնկոյն ծաղկաւէտ ճիռն օրհնութեան եւ քաղցրաբաժակ. (Ճ. ՟Ը.։)
cf. ՔԱՂՑՐԱԽՕՍ
Երկնաթըռիչ՝ քաղցրախօսակ. (Գանձ.։)
Քաղցր իմն ծաւալեալ. կամ ծաւալօղ զքաղցրութիւն.
Ցօղ քաղցրածաւալ՝ ցանկալի զուարթնոցն. (Շար.։ եւ Գանձ.։)
cf. ՔԱՂՑՐԱՃԱՃԱՆՉ։ Գանձ.։
Որ քաղցրութեամբ պարտէ.
Մեղր զքաղցրապատիր բանսն ասէ. (Լմբ. առակ.։)
Որ երել զպտուղ քաղցր. որոյ բերքն է քաղցր.
Ծառք քաղցրապտուղք եւ ախորժելիք։ Ի յեսսեան բուսոյ քաղցրապտուղ ծաղիկ. (Նար. առաք. եւ Նար. կուս.։)
Քաղցրաբարբառ. քաղցրաձայն.
Քաղցրախօս եւ անուշաբարբառ իբրեւ զտատրակ. (Արծր. վջ։)
Քաղցրաճաշակ. քաղցրահամ. անուշ.
Ծառայել տեառն ամենայն խոնարհութեամբ։ Ամենայն խոնարհութեամբ եւ հեզութեամբ։ Մի՛ ինչ ըստ սնահարծութեամբ, այլ խոնարհութեամբ զմիմեանս լաւ համարել առաւել քան զանծինս։ Զքաղցրութիւն, զխոնարհութիւն, զհեզութիւն։ Նմենեքին ընդ միմեանս զխոնարհութիւն ունիցիք. զի աստուած ամբարտաւանից հակառակ կայ. եւ այլն։
Արիւն կաթեցուցանեմք։ Ոչ կաթեցուցին լերինք զքաղցրութիւն. (Սարգ. յկ. ՟Գ։ Ածաբ. կարկտ.։)
Հեզիկ հարցումն. մեղմ հարցափորձ. քաղցր ատեան.
Նպաստամատոյց հանճարոյ եւ քաղցրութիւն արմաւենոյս գոլ պտղոյ. (Պիտ.։)
Այն էր նորա հոգւոյն կերակուր, եւ որոճումն քաղցր։ Զառաւել փառասէր աստուածատեաց խորհրդոց նորա ճանաչեալ զորոճմունս. (Փարպ.։)
Վերաստեղծուլ զմեզ կամեցեալ իւրով նմանութեաբն։ Այսպիսեօք վերաստեղծու (կր) քրիստոսի կերպարանն՝ քաղցր անոխական. (Ոսկ. ՟ա. կոր. եւ Ոսկ. եփես.։)
cf. ՔԱՂՑՐԱԲԵՐ.
Ներածաւալեցաւ ուղէշ արձակ քաղցրաբեղուն արմատոյն այնորիկ. (Թէոդոր. կուս.։)
cf. ՔԱՂՑՐԱԿԱՐԿԱՋ
ՔԱՂՑՐԱՇՆՉԵԱԼ ՔԱՂՑՐԱՇՈՒՆՉ. Որ քաղցր շնչէ կամ փչէ, բարեշունչ. քաղցրասիգ.
Եղեալ օդ քաղցրաշունչ, որ եբաց զմասն ինչ կտաւոյն։ Փոխանակ քաղցրաշունչ օդոյս։ Զօգս քաղցրաշունչս։ Սիւք հողմոց քաղցրաշունչ սնուցանէ զբոյսս։ Այս քաղցրաշունչ հողմս հարաւային. (Փարպ.։ Պիտ.։ Վեցօր. ՟Ե։ Ագաթ.։ Լմբ. սղ.։)
Սէր ի սիրայէ քաղցրաշնչեալ օդոյն. (Տաղ.։)
Միայնակեաց հարքն ... քաղցրաձայն սաղմոսիւք եւ քրիստոսախառն մտօք հաճոյ եղեն աստուծոյ. (Աթ. սղ.։)
Զի քո գոյաւորութիւնդ (յն. իբօ՛սդասիս) եցոյց առ քո որդիս զքաղցրութիւն. (Իմաստ. ՟Ժ՟Զ. 21։)
Զամենայն դժուարամոքելիս քաղցրացուցանես. (Նար. ՟Ի՟Ը։)
Քաղցրաբանութեամբն կակղացուցանէ. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ը։)
Քնարք են մտաւորական հոգւոյն ընդ զգալի ձայնին համաշնչութիւն։ Նոյն եւ քնարաց զքաղցրութիւն եւ զհամաշնչութիւն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. յայտն.։)
Զի տրտմականացն մերձադրութեամբ քաղցր արասցէ զհրճուելեացն վայելումն. (Նիւս. երգ.։)
Հպարտանաս ի գեղեցիկ ձայնաւորութիւն, ի քաղցր երգս. (Ոսկ. փիլիպ.։)
Քեզ քաղցրութեան յիշատակ, եւ ինձ մաղձ քացախեալ ի կատարածի. (Նար. ՟Ի։)
Կոչելով ի խարախական ճաշակաւորութիւն։ Դարաստանքն ընձեռէին զպտղոցն քաղցրահամ ճաշակաւորութիւն. (Պիտ.։)
Քաղցր է բան նորին, եւ պակշոտեցուցանող. (Լմբ. իմ.։)
Քաղցրահամն գոլ. համեղութիւն. բարեհամութիւն.
Քաղցրահամութիւն երկնային հացին։ Այգի տեառն պտղազարդեալ քաղցրահամութեամբ։ Յիւրեանց ջրոյ քաղցրահամութենէ զովացուցանել. (Շ. ՟ա. պ. ՟Ի՟Ա։ Ոսկիփոր.։ Գր. տղ. թղթ.։)
Զքունն քաղցրացուցանելով, զմարմինն ծանրացուցանելով՝ այսր անդր յեզեղու, եւ քոշքոտեցուցանէ. (Մանդ. ՟Դ։)
Քաղցրութիւն, անբարկութիւն. (Ոսկ. պետր.։ Ոսկ. եղ.։)
Յաղագս օդոյ քաղցրախառնութեան։ զառ ի յօդն քաղցրախառնութիւն։ զքաղցրախառնութիւն օդոյդ կարգեալ բաշխեաց։ Անձրեւք ի ժամու եւ քաղցրախառնութիւնք օդոց ի վերայ տարեւօր ժամանակացն լիցին. (Փիլ.։)
Յորոցլ օդոցն քաղցրախառնութիւն փչեցեալ. (Խոր. ՟Գ. 62։)
Քաղցր եւ հեզիկ շարժումն.
Խոնարհութիւն եւ հեզութիւն եւ անցոփութիւն՝ հոգեւոր քաղցրաշարժութեամբ. (Սիսիան.։)
Աչքն Աստուծոյ ի վերայ այնպիսւոյն քաղցրութեամբ ի բա՛ց է։ Զգլուխս ի բաց ունիմք առանց նիւթեղէն ծածկութից. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Ոչ է կար աղտաղտին տեղւոջ ջուր քաղցր բղխել։ Ոչ էր կար թաքչել քաղաքի ի վերայ հաւատոյ լերին կացելոյ. (Երզն. լս. եւ Երզն. մտթ.։ Իսկ Կոչ. Ժ.)
πραΰς, πρᾷος mitis, mansuetus, lenis ἠσύχιος tranquillus ἑπιεικής aequus, modestus եւ այլն. (լծ. արաբ. խէզէ ... ) Քաղցր եւ համբոյր բարուք. մեղմ. ամոք. անբարկացող. համբերող. լռիկ. հլու. հանդարտ. խաղաղ. ցածուն. պարկեշտ. նազելի.
Ոչինչ քաղցրագոյն քան զդնել միտ պատուիրանաց տեառն. (Սիր. ՟Ի՟Գ. 37։)
λιμός caritas, difficultas annonae, fames. (լծ. սուաղ, սուղ). Սղութիւն եւ նուազութիւն պարենի. պակասութիւն հացի. քաղցր. եւ Անսուաղութիւն.
Չթուիցի այնուհետեւ վաստակն վաստակ, այլ ո՛րչափ եւ ի տոկ անկանիցի (յն. ձգտեսցի), եւս քան զեւս քաղցր եւ հեշտական թուի. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 16։)
φαλάρις, φαληρίς phalaris. որ եւ Փաղարիկ. Թռչուն ջրային եւ քաղցրաձայն՝ նման կարապոյ, բայց սեաւ, նիշ սպիտակ ունելով՝ ի ճակատն. թերեւս վասն այնր սպիտակութեանն փայլուն ասացեալ. (զի եւ յն. փայլունն. )
Քաջ քաղցրութեամբ ընդունիմ այսինքն մտադիւր. (՟Բ. Մակ. ՟Զ. 30։)
իբր աղիւ համեմեալ. համեղ. քաղցր. անոյշ. հալավէթլիւ.
Յանուն քաղցրութեան բարուց՝ աղու ձայնէին զնա. (Խոր. ՟Բ. 7։)
Աղուն քաղցր ասի. որպէս եւ է աղաւնին քաղցր ի տես։ (Լծ.)
Եւ ձեւացեալն կամ կեղծաւորեալն քաղցր բարուք. իրօք՝ ժանտ, նենգաւոր, աղուիսաբարոյ. (որպէս եւ տճկ. աղու՝ է թոյն. եւ աղուլու՝ թունաւոր)
Զքաղցր արեւդ յաչացդ հատանէի. (՟Գ. Մակ. ՟Ե 18. ի կելոյ վերջացեալ լինէիր։)
Որ տաս պարգեւես արեւ քաղցրութեան. (Նար. ՟Հ՟Դ։)
Զարօտս մեղու եւ կոգւոյ. (Յոբ. ՟Ի. 17.) իմա՛, կամ ճարակ, ուտեստ քաղցր եւ պարարտ, եւ կամ բաշխումն, հոսումն, ըբտ երկդիմի առման։
μόρος morum. թութ ասի եւ ար. պրս. թ. Պտուղ թթենւոյ. սպիտակն քաղցր յոյժ, եւ սեւագոյնն՝ թթուաշ համեղ. իբրու խոշոր պտուղ մորենւոյ. (որպէս եւ թութն ըստ յն. է մօ՛ռօն, մօ՛ռ գունով)։ (Գաղիան.։)
Քաղցրն եւ անուշն, դառն եւ կծուն ի պէտս բժշկաց տնօրինին. (Յճխ. ՟Է։)
Ըստ ստամոքսացն եւ հատոցնլ դառն, քաղցր, թթու, եւ կծու. (Տօնակ.։)
Ղեղի՛ կերիցուք վասն քաղցրութեան ճաշակացն։ Ղեղեաւ զդառնութիւն ճաշակացն քաղցրացուցանել. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ։ եւ Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Բ։)
Ղեղին դառնութեան զճաշակն քաղցրացոյց. (Մեկն. ղկ.։)
Չարն ի ներքոյ՝ դառն ապաժոյժ ղեղւոյ, իսկ ի վերոյ բարեկերպ գունեալ իբր քաղցր օծմամբ. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Յաղեաց զնոսա (զջուրս ծովու), զի մի՛ նեխեսցին. եւ միւս եւս՝ որչափ աղի են, ըմպեն եւ կլանեն զքաղցր ջուրսն որ իջանեն անդր. (Եփր. ծն.։)
Ո՛չ է պարտ ընդ քաղցր ջրոյն խառնել զաղին եւ զյոռին։ Կերիցես զյոռին, եւ թողցես զլաւն. (Իսիւք.։ Վրք. հց. ՟Բ. ՟Ե. ՟Թ։)
δέησις preces, supplicatio, rogatio κολακία adulatio, blandiatiae. Ողորմ աղերս, որպէս ողողանօք ( ողիկ ողիկ գալով ). աղաչանք. կամ բողոք թախանձագին. ամոք եւ համոզիչ բան. կողկողանք. հրապոյրք. շողոքորթութիւն. քաղցրութիւն. նիազ. լօղօզ, րիճա.
Իբր Ողոքով. ողոքանօք. քաղցրութեամբ.
Ոչխարն ուտէ եւ փուշ, եւ ծախի (կամ ծակի) բերանն. սակայն բերէ յորոճ, եւ քաղցրանայ նմա. (Վրք. հց. ձ։)
Օրհնեսցի պսակ տարւոյ քաղցրութեան քոյ. (Սղմ. ՟Կ՟Դ. 12։)
Զբոլոր պսակս տարւոյն քաղցրութեամբ պարգեւեսցես նոցա. (Ճ. ՟Ժ.։)
ՍԻՆՁ. գ. μελίμηλον melimelum. (որպէս թէ մեղրախնձոր). Պտուղ անոյշ, եւ քաղցրաւենի. սերկեւիլի կամ խնձորոյ ընդ մեղու. մուրապպա.
Մատուցանեն զառ ի յօդն քաղցրախառնութիւն ... ստէպ ստեպ սղոխք օդոյ, անօրսունք՝ այն որ ի ծովէն, եւ թանձունքն որ ի լճէն. (Փիլ. տեսական. յորսէ եւ Խոր. ՟Գ. 62։)
Յորժամ քաղցրաշունչ սողոխ վէտս վէտս զմկանունսն ճօճեալ ճեմի. (Վեցօր. ՟Դ։)
Քանի՞ փառաւորեալ էր այսօր արքայ իսրայէլի։ Քանի՞ գեղեցկացար, եւ քանի՞ քաղցրացար։ տե՛ս, քանի՞ ամրաստանեն զքէն. (՟Բ. Թագ. ՟Զ. 20։ Երգ. ՟Է. 6։ Մրկ. ՟Ժ՟Ե. 4։)
Ընկալեալ աղերս ի յիմոյս ձայնէ։ Րոտեմք ի քէն աղերսիւ բանի, որ ես քաղցրալուր գրաւ աշխարհի։ Աղերս հառաչման։ Յստակութիւն աղերսին իսպառ պղտորեալ։ Որոց աղերսիցն յարգմամբ ընկա՛լ զիս նորոգ. (Նար.։)
Սկսաւ քաղցր եւ աղերս բանիւ խօսել ընդ ամենեսեան. (Եղիշ. ՟Գ։)
Քաղցր բարբառով եւ աղերս բանիւք։ Աղերս բանիւք զմիտս նորա հաճեցո՛. (Եփր. ել.։ Ոսկ. ապաշխ.։)
ԱՆՈՅՇ γλυκύς, dulcis, ἠδύς , ἁγαθός, καλός, suavis, bonus, jucundus. գրի եւ իբր ռմկ. ԱՆՈՒՇ. Քաղցր. համեղ. անուշահոտ. չունօղ զկծութիւն կամ զդառնութիւն. լայնաբար՝ Լաւ, հաճոյական, ախորժ. ազնիւ. համով. աղէկ. տադլը, լէզզէթլի, լէզիզ, նուշին, ալա.
Իւղով անուշիւ (ըստ յն. մեռոնիւ)։ Հոտոցն անուշից։ Անոյշ գինի։ Զոր օրինակ ջուր ընդ գինի ոք խառնէ, քաղցր եւ անոյշ առնէ զշնորհս նորա. եւ այլն։
Քաղցրն եւ անուշն, դառն եւ կծուն։ Անոյշ բարիք. (Յճխ. ՟Է. ՟Ի։)
Մի՛ հայիք ի խօսս քաղցրաբանս, եւ մի՛ ի հայեցուածս անուշս. (Ոսկիփոր.։)
ἤδυστος, suaviter, suavissime. Քաղցրութեամբ. հաճութեամբ. զուարճութեամբ. ախորժելով, սիրով.
Ի սիք քաղցր եւ անօսր՝ ըստ տեսլեանն, որ առ եղիա. (Վահր. դտ.։)
Հայր լոյս միայն արձակ կոչի։ Յաղագս արձակն եւ համարձակն գնալոյ՝ քաղցրանայ քեզ. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Եւ այսոքիկ քաղցրասցին քեզ ընդէ՞ր տէր իմ, Մագ. (՟Ժ՟Բ։)
Խրխնջեաց (ձին), ոչ որպէս յարն՝ ահագին եւ խոխոզ, այլ՝ քաղցր. (Պտմ. աղեքս.։)
Դառն հակառակ է քաղցրին, եւ խոշորն ողորկին. (Դամասկ.։)
Քաղցրաձայն հաւուց բարբառ հնչէր։ Հնչեաց համբաւն ի տուն փարաւոնի։ Ի ձէնջ հնչեաց բանն աստուծոյ՝ ոչ միայն ի մակեդովնիա։ Հնչեցէ՛ք ի մակդող։ Հնչեսցեն երկոքեան ականջք իւր։ Մուրճ եւ ամենայն ինչ երկաթի ոչ հնչեաց ի շինել նորա. եւ այլն։
Ետես քաղցր եւ հաճոյ եւ հոտեղ ի ճաշակս եւ ի հայեացս. (Վրդն. դան.։)
Աչք ձեր զքաղցր արտասուս ճնշեալ արտաքս բերեն. (Լմբ. ատ.։)
(Ձկունք) ճօճին պերճն ճեմօք։ ողբոջք խոտոց ճօճին ճեմին ի վերայ երեսաց երկրի ի շնչել քաղցրաշունչ հողմոյ. (Վեցօր. ՟Է. եւ ՟Բ։)
Հասկիցն կերպարանք, (կամ ոճք ցորենոյ) ի քաղցր օդոյն ճօճի ճեմի զօրէն ծովային ալեաց. (Լաստ. ՟Ժ՟Ը։)
Քաղցր է, թեթեւ է (լուծն քրիստոսի), ո՛չ մալէ զվիզ, այլ փառաւորէ. (Բրս. մկրտ.։)
ՆՇԵՆԻ ՆՇԻ. ἁμύγδαλος amygdalus. վր. նու՛շի. Ծառ՝ որ բերէ զնուշ (քաղցր, կամ դառն).
ՇԱՐԱԲ կամ ՇԱՐԱՊ. ռմկ. շիրօբ, շէրպէթ, շիւրպ, շէրապ, ուսարէթ, մաճուն . իտ. sciroppo, sugo. լտ. syrupus, succus. χυλός, χυμός . Օշարակ կամ ըմպելի կամ քաղցրաւենի կազմեալ ի հիւթոյ պէսպէս իրաց ի պէտս դեղոց օգտակարութեան.
Տեսայ փոքրիկ մոնոզոնակ, եւ ունէր պըլոզ իւրըն կընկղակ. առաւօտուն սկըսնոյր մինակ, պաշտէր անուշ քաղցր եղանակ (արտուտ թռչունն). (Շ. առակք։)
որ եւ Շլոր. κοκκύμηλον prunum. Պտուղ ախորժ համով ընդ քաղցր եւ ընդ թթու՝ պէսպէս գունով եւ ձեւով, ի չափ ծիրանի կամ նշի. էրիգ, ալու, ալուլէ (որ է վայրենի եւ մանր).
Ամպոյ նման էր նա սատակ (աշտարակն), զերդ մընիրայ էր հանց շիտակ. անդ հողմաբեր քաղցրաճաշակ, եօթ անասուն երկու վտակ. (Շ. առակք.։)
Րատեմք ի քէն աղերսիւ բանի, որ ես քաղցրալուր գրաւ աշխարհի. (Նար. կուս.։)
Րատեմք ի քէն աղերսիւ բանի, որ ես քաղցրալուր գրաւ աշխարհի. (Նար. կուս.։)
Համք հիւթոցն են այսոքիկ, քաղցր, դժուար (կամ բարկ ), թթու, փոթոթ։ Փոթոթն (կամ փոդոդն ) յաւելուած ցրտութեան է, եւ կծու՝ յաւելուած հրոյ. (Դամասկ.։ Եւ Ոսկիփոր.։)
Մի՛ սովորեցներ զնա լկնել, մի՛ քծնիր ընդ նա։ Քծնի քաղցրագունիւքն (ստաանայ). բայց ըատարէ ի չարն. (Սիրաք. ՟Չ 10։ Ածաբ. մկրտ.։ եւ Մագ. ՟Ա.։)
Հրեշտակք ակումբ առեալ եղանակեն։ Ակումբ առեալ շուրջ զ՜ավ (զԱստուածավ՞՞) Ակումբ առեալ ի սպասու կան։ Զերգս օրհնութեան եղանակեալ՝ քաղցր ձայնիւ, ակումբ առեալ. (Լմբ. համբ.։ Մաքս. ի դիոն.։ Ոսկիփոր.։ Շար.։)
Չարութիւն դառնին ընդդէմ ողորմութեանն քաղցրոյն։ Զայս երկուս չարիս դառնինս նեղեաց ժտութիւն. (Եփր. համաբ.։)
Յորժամ մեղաց դառըն պատառ, մեզ երեւի քաղցր եւ դիւրառ. (Շ. այբուբ. ՟Բ։)
Լոյս փոքրիկ կամ նուազ, կամ քաղցրիկ.
Խորիսխ մեղու։ Քաղցր է նա քան զմեղու խորիսխ. (՟Ա. Թագ. ՟Ժ՟Դ. 27։ Սղ. ՟Ժ՟Ը. 11։)
Մեղու շուրջ զխորիսխովն թռուցեալ պատի։ Համս խորսխոյ քաղցրութեան. (Ոսկ. ի մելիտ. եւ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Խորիսխ՝ որ կոկորդն քաղցրացուցանէ, է շնորհք աւետարանին. (Համամ առակ.։)
Համ նորա իբրեւ զխորիսխ մեղու։ Եփէին ի պուտան, եւ առնէին նկանս. եւ էր քաղցրութիւն նորա իբրեւ զխորիսխ իւղոյ եւ մեղու. (Ել. ՟Ժ՟Զ. 31։ Թուոց. ՟Ժ՟Ա. 8։)
Երկրաւոր հրեշտակն, եւ երկնաւոր մարդն, ծիծառն քաղցրախօս եւ բազմաբարբառ, առաքինութեանց գանձարան ... ծիծեռն ոսկեբերան. (յհ. ոսկեբ) (Ժմ. յն.։)
Կոկորդ զկերակուրս ճաշակէ։ Պտուղ նորա քաղցր է ի կոկորդի իմում։ Դարձո՛ զկոկորդ քո ի ծարաւոյ։ Ոչ գոյ բարբառ ի կոկորդս նոցա։ Կերկերեցաւ կոկորդ իմ։ Որպէս գերեզման բաց է կոկորդ իմ.եւ այլն։
Կսկծոտ է ձմեռնս, այլ քաղցր է դրախտս. (Բրս. ՟խ. մկ.։)
իբր՝ Ո՛վ մայր քաղցրիկ կամ սիրելի. մարիկս.
Մա՛յրիկ, զայս թեկղ կա՛լ առ քեզ յիմ տեղւոջ։ Մայրի՛կ իմ, ծարաւի եմ։ Մայրիկ իմ, մայրիկ իմ, մնա՛ ինձ։ Քաղցրիկ մայրիկ իմ մայրիկ, մի՛ թողուր զիս. (Ճ. ՟Գ.։ Հ=Յ. նոյ. ՟Ժ.։ Տէր Իսրայէլ. հոկտ. ՟Ի.։)
Բղխեսցեն լերինք զքաղցրութիւն, եւ բլուրք յորդեսցեն զկաթն. (Յովէլ. ՟Գ. 19։)
Յաղօթելն քաղցրանան միտք, մինչ ի թնդմանէ սրտին յորդեն արտասուք. (Մեկն. ղկ.։)
σεμνότης majestas, gloria, jactantia. Նազելն. պանծանք. շուք. եւս եւ Ծեքծաքումն. եւ Քաղցրաբանութիւն. սեթեւեթք. պարծանք.
Որ նորայն հայր է, նոյն եւ մեր։ Նորայն լոյս միայն է անփոփոխ։ Ձեր անուանքդ, եւ ոչ նորայն։ Իմ բառս քաղցր է, եւ ոչ նորայն։ Որոյ անուն՝ նորայն եւ սորայն մի է։ Որ ոք ունիցի յինքն զՔրիստոս, ունի եւ զնորայն զամենայն. (Խոսր.։ Ճ. ՟Գ.։ Վրք. հց.։)
Ողջոյն ընդ ձեզ եւ խաղաղութիւն։ Առ քաղցր հեբրայեցիս ողջոյն յոյժ։ Թագաւոր արտաշէս՝ եզրի քահանայի եւ պատմչի օրինացն տեառն՝ ողջոյն։ Որպիսի՛ ինչ իցէ ողջոյն այս։ Լուաւ զողջոյն մարիամու ...։ Եղեւ ձայն ողջունի քոյ յականջս իմ։ Ողջոյնդ այդ իմոյ ձեռին պօղոսի է։ Սիրեն զողջոյնս ի հրապարակս.եւ այլն։
Հացիւդ երկնայնով ջամբեցեր, աստուածային արեամբդ արբուցեր։ Առ ոմն կակուղ պատառաւ մատուցեալ ջամբի։ Մեղր զքաղցր եւ զախորժակ վարդապետութիւնս կոչէ, որ ջամբին ի մարդիկ. (Նար. ՟Է. ՟Ղ՟Գ. եւ Նար. երգ.։)
Օշինդրն, եկ դառնութիւն իւր։ Ընդ քաղցրութեանն ճաշակ՝ օշինդր խառնեմ. (Նար. ՟Զ. ՟Հ՟Ա։)
Զայնպիսի քաղցր տեսութիւն թողուլ, յանշնորհն եւ ի ժլատն ընթանալ (բռնաւորի) ծառայութիւն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 7։)
Եւ ոչ յետ մահուան անուշեալ քաղցրանայր դառնութիւնս րտին, այլ իջուցեալ ի փայտէն՝ հրով ծախէր. (Ղեւոնդ.։)
Զի ծնէ կոյրն բժշկեաց, եւ զքաղցրն եւ զանսովորն նմա տնկեաց ի նա լոյս. (Պրպմ. ՟Լ՟Է։)
Հմուտ եւ առաքինի վարդապետք։ Առաքինեացն է փոյթ հանդիսանալ ընդ քաղցր երկասիրութեանն վաստակս. (Պիտ.։)
Իսկ քաղցր է ամենայն մարդկան արեւելք. (Նեղոս.) իմա՛ զծագումն արեւու, կամ զկողմն արեւելից ըստ որում ծագօղ արեւու։ Սովին նմանութեամբ ասի Սուրբ կոյսն.
Փափկիկ. քաղցրիկ. ախորժելի. հեշտալի. մեղմ. կակուղիկ, անուշիկ.
Զքաղցր սիդ եւ զգողտրիկ ի ցուրտ եւ ի ձմեռն փոխարկէ. (Վանակ. յոբ.։)
Զօրէն գողտրիկ եւ քաղցրահոս անձրեւաց. (Տօնակ.։)
Խայտ կամ խայտալից աչօք. զուարթութագին, քաղցրահայեաց.
ծովն ի միջի իմ ծածանէր, քաղցրիկ օդովն ծիծաղէր. (Շ. եդես.։)
Որ քաղցր ունի զհայեաց. (Լմբ. առակ.։)
Մի՛ յաւելուցուք ինչ ի բանն, եւ մի՛ հատանիցէք ի նմանէ։ Զսակ աղիւսարկին արկէ՛ք ի վերայ նոցա, մի՛ հատանիցէք ինչ անտի։ Զքաղցր արեւդ յաչացդ հատանէի։ Գաւառս բազումս հատէք զիմոյ տէրութեան։ Հատեալ քուն յաչաց իմոց.եւ այլն։
Քաղցրաձայն հնչմամբ նուագեմք. (Տաղ.։)
Ձեւացան նոցա բանջարք խոտոյ քաղցր իբրեւ զխորիսխ մեղու. (Վրք. հց. ՟Ի՟Ա։)
Ծառն կենաց զմահարար պտղոյն ճաշակս դարնութեանն քաղցրացուցանէ. (Ճ. ՟Գ.։)
Ոչ գոյ յիշատակ առաջնոցն։ Հեծութիւն անցելոց յիշատակաց։ Բարեաց յիշատակաց արժանի։ Խոստովա՛ն եղերուք յիշատակի սրբութեան նորա։ Զյիշատակ բազում քաղցրութեան քո բղխեսցեն։ Յիշատակ արդարոյ գովութեամբ։ Յիշատակ յաւիտենական թողուլ։ Յիշատակ առնել.եւ այլն։
Որ նորայն հայր է, նոյն եւ մեր։ Նորայն լոյս միայն է անփոփոխ։ Ձեր անուանքդ, եւ ոչ նորայն։ Իմ բառս քաղցր է, եւ ոչ նորայն։ Որոյ անուն՝ նորայն եւ սորայն մի է։ Որ ոք ունիցի յինքն զՔրիստոս, ունի եւ զնորայն զամենայն. (Խոսր.։ Ճ. ՟Գ.։ Վրք. հց.։)
Քահանայ եղիցի քաղցր, որբասէր, օտարասէր, հիւրասէր. (Եւագր. ՟Ժ՟Է։)
Զտիւն ամենայն պարապեն երգոցն քաղցրութեան. (Եղիշ. միանձն.։)
Զթթուաբեր եւ զդառնահամ տունկս նռնենեաց ի քաղցրութիւն կամեցեալ փոխարկել, փայտս ի պեւեսկի ծառոց՝ որպէս եւ ասի՝ յարմատս թթուաբեր նռնենւոն վարեն. (Երզն. լս.։)
Սակաւիկ մի՝ թէ ի բաց թողացու ցանէիր զփքումն տէրութեանդ։ Սակաւիկ մի երկայնամիտ լեր։ Զի թերեւս սակաւիկ մի քաղցրասցի յանհնարին դառնութէանն։ Սակաւիկ մի հանգչէին. (Եղիշ.։)
Դառն է ի սկսմանն առաքինութիւնն, եւ ապա քաղցր. (Նար. երգ.։)
Վասն է՞ր զքաղցր հրամանսդ սբուժէք (կամ բուժէք). ո՞ւր սուրքն, ո՞ւր կապանքն. (Ածաբ. մակաբ.։)
ՎԵՐԱՑԵԱԼ ասի՝ առ մեօք ըստ փիլիսոփայից տեսակ վերառեալ մտօք յենթակայէ. զր աստուածութիւն, մարդկութիւն, քաղցրութիւն, սպիտակութիւն, արադրութիւն, եւ այլն. ἁποσπασθείς, -έν abstractus, um.
Աղբիւր քաղցրաճաշակ՝ կարկաչահոս վըտականին (կամ ի վըտակին)։ Զաղբիւր անդ ի վիմին՝ զերկոտասան վըտականին. (Մագ. ոտ.։)
Չէ՛ ինչ օգուտ ի քաղցր օդոյ՝ ա՛յնր, որ ջերմամբ տապանայցէ. ո եւ՛չ ի մարմնոյ ողջութենէ, որ ի մեղաց տագնապիցի. (Գէ. ես.։)
Արար ցօղալից քաղցրագոյն օդով, եւ նեղէր, եւ ոչ նեղէր զնոսա հուրն։ Ցօղալից լինէր բացօթեայ, եւ խնամօքն Աստուծոյ ոչ լինէր ծախեալ ի գազանաց. (Վրդն. դան.։)
cf. ՔԱՂՑՐԱՆԱԼ.
Նույնիսկ եւ սովորական իմաստութիւնն քաղցրեաց նոցա. (Ագաթ.։)
cf. ՔԱՂՑՐ. ա. մ. ռմկ. անուշիկ.
Որդեա՛կ քաղցրիկ։ Քաղցրի՛կ որդեակ։ Խաղաղութիւն ըստ քեզ քաղցրիկ մա՛յր իմ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։ Սիսիան.։ Տօնակ.։)
Ի ձայն քաղցրիկ փողէր կանանց, յարեաւ խաչելեալն։ Հողմով հոգւոյն շարժեալ, քաղցրիկ օդով վայրաբերեալ։ Ծովն ի միջի իմ ծածանէր, քաղցրիկ օդովըն ծիծաղէր. (Շ. տաղ. եւ Շ. եդես.։)
(Հեղի զորդիսն) ողոքանօք խնամարկէր քաղցրիկ, Լծ. (կոչ.։)
Քաղցրիկ հնչէր տրտմեցելոցն աւետեաց բան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Անձրեւ քաղցրիկ աստ ցօղեաց, ձայն աւետեաց որոտաց (Սուրբն Մաթէոս). (Տաղ.։)
Քաջաբան. քաջալեզու. համարձակախօս. քաղցրախօս.
Առժամեայ քաղցրացաւ տարփողին. այսինքն առ ժամն. (ՃՃ.։)
Զաւետիս հոգեւոր ցնծութեամբ ընդհանուր առձայնէ բոլոր հայաստանեայցս։ Զքաղցրաբարբառ աւետեաց հնչումն ի հնձանն առձայնէր. (Խոր. հռիփս.։)
Սերմունք ատոքացեալք։ Ատոքացեալ տեսցուք զբոյս ոճոյ։ Վասն այսորիկ առ սակաւ սակաւ յաստուածեղէն սեզանոյ աստի առեալ ձեզ ջամբեմ, զի եւ դուք քաղցրագոյն ատոքասջիք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա 1. եւ 3։)
Սակայն սա մայր է բազմաբեղ, կազմէ պըտուղ քաղցր եւ համեղ. (Կրպտ. ոտ.)
Դառնասցի յորովայն քո, այլ ի բերան քո է քաղցր. (Յայտ. ՟Ժ. 9. 10։)
Ի դառնորակ մեղաց համին՝ փոխեա՛ ի քաղցր եւ ի բարին. (Յիսուս որդի.։)
Ած զնա ի պանդոկի մի, եւ դարմանեաց զնա։ Դարմանել քաղցրութեամբ, կամ խնամութեամբ, ողորմութեամբ։ Դարմանել զտուն, կամ զինչս եւ զընտիրս, զդաշտ, զերկիր, զանձն, զոտս.եւ այլն։
Յորժամ մեղաց դառըն պատառ, մեզ երեւի քաղցր եւ դիւրառ. (Շ. այբուբ. ՟Բ։)
Քաղցր եւ խնդամոլի, միապետութիւն. (Պիտ.։)
Մերժեաց նա, եւ ի բաց արարզխոթոտեալ օրինացն, զի ամենայն մարդոյ ճաշակեսցի ճշգրտութիւն քաղցրութեան նորա. (Եփր. հռ.։)
Որք ընդ տիեզերս համասփիւռ քաղցրաձայնութեամբ երգէին (հրեղէն լեզուօք). (Գանձ.։)
Ծագումն ... զանազանեալ ելիւք ճախրահոսիւք, քաղցր երեւոյթ՝ անստուեր. (Շիր.։)
Որ շահի զմարդիկ՝ շինութիւն տալով բարի վարուք եւ քաղցր բարուք.
Մեղրահամ քաղցրութիւն բանջարացն. (Փարպ.։)
Քերթեալ է որակարար բնութիւն. որպէս ի քաղցրութենէն առնի քաղցր, եւ այլն. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։ (Աստ եւս կայ հոմաձայնութիւն ըստ համեմատութեան յն. ձայնիցս՝ բիէ՛օ, առնել, կերտել, քերթել, եւ բիօ՛օ, որակացուցանել։))
Այն էր նորա հոգւոյն կերակուր, եւ որոճումն քաղցր։ Զառաւել փառասէր աստուածատեաց խորհրդոց նորա ճանաչեալ զորոճմունս. (Փարպ.։)
Բառ յն. օքսիմէլի. ὁξύμελι . իբր քացախամեղր, մեղրաքացախ. potio e melle et aceto. Օշարակ թթու եւ քաղցր, ի շլորոյ, ի նռանէ եւ այլն. արկեալ իբրեւ համեմ ի կերակուրս եւ յեփոց ձկանց.
Հեզական չուանեայ քաղցր խարազան փրկչին. (Արշ.։)
Արարիչն ամենայնի բնաւորական իւրով քաղցրութեամբն սանձակոծեալ ընկրէ զբռնութիւնն. (Սարկ. շարժ.։)
Զցանկութիւն եռացեալ սոնքացեալ՝ թարշամեցուցանէ քաղցր եւ վաստակ. (Եւագր. ՟Է։)
Իմաստուն բժիշկ սպեղանէ քաղցր դեղով, եւ ապաքինէ զցաւն։ Իմաստութեամբ սպեղանեա՛ զվէրքն։ Սպեղանեա՛ զամենայն զվէրք հոգւոյս իմոյ. (Մարաթ.։)
Ո՞ ոչ ընկալցի այնպիսի քաղցր հատուցանօղ ի ժամանակի հանդերձ տոհմականաւն զփոխն։ Պահանջէ զտոհմականս իւր շնորհաց. (Ածաբ. աղք.։ Լմբ. վերափոխ.։)
Խրախճական. խրախական, եւ խրախճանական. կոչօղ ի խրախունս երկնից. քաղցրալուր.
չ. ՓԱՂԱՔՇԵՄ ՓԱՂԱՔՇԻՄ. ὐποκορίζω, -ομαι subblandior, blandis verbis compello κολακεύω adulor, assentor. Փաղաքուշ լինել. (ի փաղ, եւ ի քշել, քսել, քսուըտիլ, քծնիլ. ) Գգուել, գրգել. փայփայել. գորովիլ. խանդաղատիլ. եւ Մարդահաճել. մարդելուղել. շողոմել. շողոքորթել. ողոքել, ամոքել. քաղցրաբանութեամբ ջանալ որսալ, հրապուրել. պատրել.
κόλαξ adulator, assentator. Արմատ Փաղաքշելոյ՝ իբր Փաղաքշօղ. մարդելոյզ. քաղցրաբան.
Մակչիր քնարի, որոյ աղիքն կամ լարքն են քաղցրահնչիւն.
Իբրեւ զքնար ոսկիականակապ քաղցրաղի. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
εὕφωνος bene sonans, vocalis, sonorus. Մեծաձայն. քաջահնչօղ. հռչակաւոր, եւ Քաղցրաձայն.
Անուշահոտ ընթրիք, կամ քաղցրութիւն, կամ ճաշակ. (Փարպ.։)
Ոչ անպատուիս ի քաղցրութեանց։ Անպատուեցաւ ճաշակն պտղոյ։ Անօգուտ եղեալ՝ անպատուի։ Հողոյս անպատուելոյ. (Նար.։)
Խռպոտ եւ պոռոտ եւ արտանուագ ձայն ունելով՝ երգալ ձեռնարկիցէ։ Քաղցր՝ քնարահար երգչին ձայն եւ կամ հակառակն՝ արտանուագ։ Արտանուագ եւ գարշելի երեւի (իմաստակութիւն). (Փիլ. նխ. ՟բ. եւ Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. լին.։)
Քաղցրաձայնութեան նուագք՝ աւետալուր հնչեցուցանելեն զընդհանուրս. (Խոր. վրդվռ.։)
Քաջահնչօղ. եւ Քաղցրանուագ, քաղցրաձայն.
Բարւոք շնչօղ կամ շնչեալ. քաղցրաշունչ.
Առաքեա՛ ի յանդս մեր զցօղ քաղցրութեան եւ զօդս բարեշուչս. (Եփր. քրզ.։)
Բարեշունչ բանք. այսինքն քաղցրաբարբառ. կամ շնչեալ, ազդեալ ի հոգւոյն սրբոյ. (Նար. առաք.։)
Ուր իցէ հնչիւն ընտիր տաւղի կամ քնարի. քաղցրանուագ.
Կամ ἁγαθοειδής benignus, benevolus Քաղցրահայեաց. բարեհամբոյր, բարեսէր.
Բնաւին ողորմութիւն, բոլորովին քաղցրութիւն. (Նար. ՟Լ՟Բ։)
Փոխանակ քաղցրաձայնութեան երգոցն այժմ բուէճք եւ տտաղեղունք դասագլուխք են. (Լաստ. ՟Ժ։)
Խառնեալ զթթուագոյն տեսակ եւ զաղտաղտին։ Մաղաս թթուագոյն եւ աղտաղտին՝ աղբիւր ամենայն հիւանդութեանց։ Թըթուագոյն, եւ քաղցր, եւ դառն. (Պղատ. տիմ. եւ Պղատ. օրին. ՟Ժ։)
Եւ զայս լայնաձայն քաղցրանուագս սաղմոսէ. (Աթ. սղ.։)
Եւ որչափ ծաւալական է, մինչեւ զբնութիւնն այնոցիկ՝ որ առ բերանովն են ճանապարհացն՝ քաղցրութիւն առտուելով, մեղր ընկալաւ առասութիւն. (Պղատ. տիմ.։)
Է ծառ ինչ, որ կոչի պետրիքոն (կամ պերիդեքսիոն), որ թարգմանի կշտապանակ. եւ է ի հնդիկս. եւ պտուղ ծառոյն քաղցր է քան զամենայն քաղցրութիւն. (Եպիփ. բարոյ.։)
Զպատուական եւ զծանրագին ականն, որ անուանեալ կոչի կորողիովն (լս կորակղիոն). զի սկզբնականն այնորիկ իբրեւ զդլարի կանաչագեղ բուսանի ի մէջ ծովու. եւ անդէն վաղվաղակի իբրեւ մեկնի ի տեղւոյ անտի, յընդունել զօդն քաղցրաշունչ՝ սկսանի խստանալ լինել իբրեւ զքար հաստատուն. (Վեցօր. ՟Է։)
Համեղ օրինակաւ. քաղցր եւ ախորժալուր ոճով.
Աղաւնի քաղցրաբարբառ հեզաբանեալ զտէր յիսուս. (Շար.։)
Բազում անգամ զ՝որովն եւ ի ձեռն նորա՝ յեղյեղուն։ Ստէպ վեր ի վայր զայն յեղյեղումք։ Քաղցր ճառիս՝ զոր ստէպ ոչ դադարեմք յեղյեղուլ, լուիցուք։ Յաճախապէս յեղյեղու զբանս զայս. (Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. յհ.։)
Ներհիւսեսցո՛ւք քաղցր եղանակ՝ վայելչահիւս երրեակ անձանց. (Շ. տաղ.։)
Ուրախ լեր հնձան նորաշաւիղ՝ քաղցր եւ անոյշ բաժակաւն լցեալ. (Գանձ.։)
Հեզական չուանեայ քաղցր խարազան փրկչին. (Արշ.։)
Եկն մեծատունն առ դատաւորն կաշառով քաղցր լեզուոյ պատրխառն. (Եփր. համաբ.)
Պտուղս այս քաղցր էր եւ սիրուն, առ ինքն ունէր զմահըն թաքուն. բայց ինձ չասաց պըղծալեզուն, զիս մերկացոյց յանճառ լուսոյն. (Տաղ.։)
Զէմմանուէլն պտղաբերեաց՝ քաղցրաճաշակ առիթ կենաց. (Տաղ խաչի.։)
ՌԵՏԻՆԱԿԱՆ կամ ՌԵՏԱԿԱՆ. Ունակ լաւութեանց ռետնի. կամ կաթեալ որպէս ռետին քաղցր.
Ռետինական (կամ ռետական) մաղթանօք յերեսս անկեալ պատիմք (կամ աղաչեմք)։ Ռետական գթով (կամ սիրով) ցող քաղցրութեան մեզ ցօղեսցէ. (Տաղ.։)
Ոչ ծառս տերեւալից՝ պտղաբեր քաղցրահամ՝ բերովք. (Ոսկ. ի յհ. մկ.։)
Ոյր ձայնն է փափուկ, քաղցր եւ դիւրաշրջիկ. փափկավանկ.
Քաղցրաբան. քաղցրաբարբառ. քաղցրաձայն. քաղցրախօակ. քաղցրախօիկ.
Բարձրաձայն էր, եւ քաղցրախօս. (Սոկր.։)
Մինաս քաղցրախօս՝ արդար ընկերօքն. (Տաղ.։)
Իբր զմարդ քաղցրախօս՝ առնելով դատաստանս. (Վրդն. դան.։)
Շարժեաց զքաղցրախօս շրթունսն. (Լմբ. պտրգ.։)
Քնար քաղցրախօս՝ աստուածային հոգւոյն. (Շար.։)
Եւ գիշերոյ՝ հաւ քաղցրախօս զուարճական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Քաղցրախօս քարոզութեամբ։ Քաղցրախօս խրատու վարդապետութեանց։ Քաղցրախօս վարդապետութեամբ. (Համամ առակ.։ Երզն. լս.։ Ճ. ՟Ը.։)
Հոսեալ քաղցրութեամբ. քաղցրաբուխ. քաղցրածաւալ. եւ Քաղցրաշունչ.
որք զքաղցրահոս յորդեցուցէք զհոսանս։ Ամպ քաղցրահոս երկնաւոր ցօղոյն։ Զօրէն գողտրիկ եւ քաղցրահոս անձրեւաց տեղասցին ի նոսա զանազանութիւնք շնորհաց. (Ճ. ՟Գ.։ Գանձ.։ Տօնակ.։)
Նաւ ասէ զեկեղեցի, զի հանդարտ եւ քաղցրահոս հողմով հոգւոյն ընդ հոսանուտ պտոյտս կենցաղոյս խաղաղութեամբ անցանէ. (Լծ. ածաբ.։)
Սիրօղ զքաղցր կամ զքաղցրութիւն.
Զլեղին ճաշակելով, այլ քաղցրասէր դառնաճաշակ. (Գանձ.։)
εὕψυχος որ եւ ՔԱՋԱՀՈՎ, եւ ՔԱՋԱՀՈՏ. Բարեշունչ. քաղցրաշունչ. հոգեշունչ. անուշահոտ.
Աղու կամ աղալեզու գոլն. քաղցրաբանութիւն. շատախօսութիւն. շաղաւաշուրթն աղուաշութիւն.
Բազմոստեան արքայական տնկոյն պտուղ քաղցրաճաշակ. (Երզն. քեր. յիշատ.։)
Բազմոստեան արքայական տնկոյն պտուղ քաղցրաճաշակ. (Երզն. քեր. յիշատ.։)
ԴԱՅԼԱՅԼԻԿՔ գրի եւ ԴԱԼԱԼԻԿՔ. τερέτισμα sonus musicus, μονῳδία cantio solitaria Երգ երաժշտական. տաղ. քաղցրաձայնութիւն. առանձին գեղգեղումն. խաղո՛ւն ձայն, խաղ. ... (կայ եւ պրս. դալաճ, դալաշ. ձայն, հնչիւն)
Դառնաճաշակ պտղոյն քաղցրացուցիչ. (Շար.։)
Երկայնամիտ լինել, եւ եղբայրաշահ, եւ քաղցր եւ բարեսէր. (Ոսկիփոր.։)
Քաղցր անձրեւն շահեկան՝ բուսուցիչն երկրապարար. (Ագաթ.։)
Եօթնպարեան խմբիւք զերեքսրբեան օրհնութիւնս քաղցրանուագ երգեն. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Զուարթ մտօք, սրտիւ, ոգւով. լուրջ. եւ Քաղցր. յն. ἁγαθός որ է բարի, եւ բարերար. աղէկ. շէն.
Յանձն իւր զուարճացեալ լինէր թագաւորն. յն. քաղցրութեամբ լինէր. (Եսթ. ՟Ա. 10։)
Ի քաղցր համոյն ի թթուութիւն դարձուցանէ. (Լմբ. սղ.։)
Աւագաց եւ մեծատանց քաղցրութիւն, եւ խնայութիւն առ աղքատս. (Վրդն. յանթառամն.։)
ներսէս (կլայեցի) բազում ինչ կարգեաց յեկեղեցիս քաղցր եղանակաւ՝ խոսրովային ոճով. (Կիր. պտմ.։)
Քաղցրաճաշակ ծաւալմամբ՝ ծիծաղածաւալ վտակեալ, ծով ծիրանափայլ եւ երընանման. (Տաղ.։)
cf. ՔԱՂՑՐԱՇՈՒՆՉ. ἠδύπνοος suaviter spirans, flans.
Երգ ներբողական՝ քաղցրանուագ հնչմամբ. (Տաղ.։)
Զբաղամիտ տնկոցն յարադալար սաղարթաւորաց։ Սաղարթաւոր եւ բազմոստեան արքայական անկոյն պտուղ քաղցրաճաշակԶտունկս սաղարթաւորս ի պաշտօն կռօցն՝դիւաց ձօնէին. (Երզն. քեր. եւ Երզն. մտթ.։)
ՔԱՂՑՐԱԽՈՐԺ ՔԱՂՑՐԱԽՈՐԺԱԿ ՔԱՂՑՐԱԽՈՐԺԵԼԻ. Քաղցրութեամբ ախորժելի. քաղցր եւ ախորժական.
Քաղցրախորժ պտղովն իւրով քաղցրացոյց. (Երզն. լս.։)
Հայելի ծայրադիտակ՝ քաղցրախորժակ՝ անբիծ անշազախ. (Մաքս. եկեղ.։)
Քաղցրախորժելի անուամբն զընթացս բանիս ուղղեմք. (Երզն. լս.։)
Քաղցր եւ անոյշ. անոյշ լի քաղցրութեամբ.
Ո՛վ գետ յորդառատ քաղցրանոյշ, քեւ զմայլեցաւ ընդհանրական աշխարհ, Տաղ ի քրիստոսատրոյ.։
Քաղցր եւ պարզ. քաղցրահայեաց, կամ անոյշ եւ յստակ (աչք). որ եւ (ակն) առատ.
Զակն չար կուրացուցանէ տէր. իսկ որ քաղցրապարզն է, փրկեսցէ զնա ի խաւարէ. (Եւագր. ՟Ժ՟Գ։)
Քաղցրութեամբ տուեալ. քաղցր սիրով աւանդեալ.
Խոստացեալն (մեր) առաջի դիցի, եւ նոցա քաղցրատուր հրաման հատուցեալ զարդարեսցի. (Կորիւն.։)
Քաղցրութենի. քաղցր ինչ. քաղցրեղեն, անուշեղեն.
Դառնիս ինձ առն մասունս ընդ քաղցրաւենեացն ճաշակաց. (Նար. ՟Ի՟Ա։)
Ոյրկայ քաղցր քուն. քայցրանինջ. քաղցրանիրհ.
Կամ ի յարթնութեան, կամ ի քաղցրաքուն հանգըստեան. (Եզնիկ.։)
cf. Ախորժահամ. Քաղցր՝ իրօք կամ նմանութեամբ.
Դարձցի մրրկին սաստկութիւն ի սիկ ախորժութեան։ Այս ախորժութիւն ճաշակաց՝ բարեբանեալդ քո քաղցրութեան. (Նար. ՟Լ՟Բ. ՟Հ՟Դ։)
Որ զառաջնաճաշակն քաղցրացոյց ճաշակմամբ դառնութեան. (Շար.։)
Ջնար քնար տաւիղ՝ բամբ շարժողին քաղցրաձայնեալ։
Բարեշնորհ եւ հաճոյական, իբր արժանի համբուրելոյ եւ ողջագուելոյ. քաղցր եւ ամոք, եւ ամոքիչ.
Լո՛ւր քո դառնացուցչիս։ Դառնացուցիչս քաղցրութեան բարերարիդ. (Նար. ՟Լ՟Բ. եւ ՟Է։)
Եւ ո՛չ քար ընդ վիրգս սալի առանց քաղցրութեան առ նոյն զարկուցեալ. (Նար. ՟Զ՟Բ։)
Քաղցր է խաղաղութեանն իրք եւ ախորժելի. եւ աստուծոյ համաքատակք, զի ինքն աստուած է խաղաղութիւնն. (Խոսր.։)
Որք բազմալի պտղովք ծաղկեցան, խայծեցան, ներգունացան, քաղցրացան եւ համեղացան. (Հ. կիլիկ.։)
Կէսքն գեղեցկաձայն, եւ քաղցրաբարբառք. եւ կէսքն խստաձայնք (զի՛լ), եւ ոգեղաբարբա՛ռք. (Վեցօր. ՟Ը։)
Ոչ այգի խաղողաբեր ողկուզաբոյծ (կամ ողկոյզաբոյծ) ճռախիտ քաղցրաշտուղ. (Ոսկ. հերոդ.։)
Բարունակ բազմածաղիկ, եւ թերթ վարդանասուն, քաղցրահամ ողկոյզ. (Գանձ ի ծն.։)
cf. ՔԱՂՑՐԱԽՕՍ.
Քաղցրախօսիկ ձայն տատրակի. (Շ. տաղ ի յհ. մկ.։)
ՔԱՂՑՐԱՀՆՉԵԼ. Քա՛ղցր հնչել. կամ քաղցր ձայնիւ.
Երեւեալ անդրէն քաղցրահնչէր բարբառ ... քաղցրիկ հնչէր. (Գանձ.։)
Քաղցրաբանութեամբ պատրեն ... յանմեղ մարդիկ վաճառականս լեալ, նոքին եւ քաղցրավաճառք են. (Եփր. աւետար.։)
ՔԱՂՑՐԱՏԵՍ ՔԱՂՑՐԱՏԵՍԱԿ ՔԱՂՑՐԱՏԵՍԻԼ. χρηστοειδής q.d. dulciformis, jucundus. (իսկ χριστοειδής christiformis ). Որ ունի զքաղցր տեսակ կամ զտեսիլ եւ զկերպարան.
Արկուցեալ ի տեսլենէ աստեղն, թէպէտեւ քաղցրատես եւս էր. (Եպիփ. ծն.։)
Առնուլ զքաղցրատեսակն (կամ զՔրիստոսեական) հանգիստ։ Ոչ ասացից աղօթս քաղցրատեսակս. (Դիոն. եկեղ. եւ Դիոն. թղթ.։)
Քաղցրատեսիլ եւ զուարճացեալ։ Քրքումք քաղցրատեսիլք. (Վահր. ոտ.։ Երզն. լս.։)
Քաղցր յուսուցանել, եւ յուսանել.
Վարդապետքն քաղցրուսցոյց։ Զքաղցրուսոյց վարդապետն իւրեանց. (ՃՃ.։)
Քաղցրուսոյց ընթերցուածոց, հոգէպատում գրոց։ Քաղցրուսոյց վարդապետութեամբ։ Քաղցրուսոյց հրամանօք քոյով։ Քաղցրուսոյց բանիւ. (Կորիւն.։ եւ Նախ. գծ.։ Ագաթ.։ Մաշտ. սքեմ.։ Երզն. լուս.։)
Ծագել ի մեզ զքաղցրուսոյց քոյին գթութեցդ զշնորհս. (Բրս. աղ. ի հին ճշ։)
Սիրեմ բնաւորապէս, եւ մոլիմ յախտակրութիւն։ Ձայնից քաղցրութիւն ի բազում ախտակրութիւնս ցնդեաց. (Լմբ. սղ.։ Վրք. հց. ՟Դ։)
Քաղցրութիւն, անբարկութիւն. (Ոսկ. պետր.։ Ոսկ. եղ.։)
Որ անուշացուցանէ. անուշարար. քաղցրացուցիչ, համեմիչ. անուշցընօղ, համ տըւօղ.
Գործեն զքաղցրութիւնն անուշացուցիչ. (Յճխ. ՟Զ։)
Քաղցրաբան. անուշ լեզու, կակուղ խօսօղ.
Դառն է, եւ քաղցր թուեցուցանէ. (Խոսր.։)
εὑθυμία alacritas, hilaritas φιλοφρόνησις, χαριεντισμός comitas, urbanitas. Խնդամիտն գոլ. խնդամտիլն. խնդութիւն մտաց. ուրախութիւն սրտի. խրախութիւն. հրճուանք. զուարթութիւն. եւ Մարդասիրութիւն. քաղցրաբանութիւն. բան շնորհալի եւ զուարթարար.
Բիբս քաղցրահայեացս, հանդարտագոյնս. (Ոսկ. կող. ՟Ժ՟Բ։)
Ոչ ամենայն ուրեք պարտ է քաղցրագոյն լինել վադապետին, եւ հանդարտագոյն։ Հանդարտագոյնս առնել զնոսա. (Ոսկ. յհ.։)
Քաղցրութեամբ զուարճացուցիչ. ախորժ. հեշտալուր.
Ձայնք քաղցրազուարճք. (Գանձ.։)
ՔԱՂՑՐԱԿԱՐԿԱՋ կամ ՔԱՂՑՐԱԿԱՐԿԱՃ. Քաղցրալուր կարկաջօղ. քաղրաձայն. քաղցրահնչիւն.
Քաղցրակակաճ ձայնիւ բարեբանի. (կամ քաղցրակարկաճ ձայն բարեբան) (Գանձ.։)
Որ քաղցրացուցանէ, կամ քաղցրացոյց.
Դառնաճաշակ պտղոյն քաղցրացուցիչ. (Շար.։)
Դառնութեան ճաշակացն եղեւ քաղցրացուցիչ. (Շ. թղթ.։)
Ընդ աստի լիաբուղխ գինւոյս (մի՛ փոխանակեր) զըմպելին քաղցրացուցիչ։ Քաղցրացուցանել զջուրսն քաղցրացուցիչ տապովն. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ե։ Վեցօր. ՟Դ։)
εὑλογία benedictio, laus Բարիս խօսելն զումեքէ, օրհնելն. բան բարի. քաղցրաբանութիւն.
Քաղցր շնչումն կամ բարեխառն.
Բարեշնչութիւն օդոց, քաղցր բղխումն աղբիւաց. (Գանձ.։)
ԲԱՐԵՏԵՍԱԿԱՊԷՍ ԲԱՐԵՏԵՍԱԿՈՒԹԵԱՄԲ. ἁγαθοειδῶς benigne, benevole Քաղցր ակնարկութեամբ. բարեսիրութեամբ. մարդասիրապէս. եւս եւ՝ Վայելուչ տեսլեամբ. աղէկ աչքով, աղէկ սրտով.
Պարել զքաղցրահնչիւն գեղապարութիւնն. (Լմբ. սղ.։)
ἑξευμαρίζω facile reddo Դիւրին եւ հեշտին կացուցանել. հեշտալի առնել. մեղմել. դիւրել. դիւրութիւն տալ. սփոփել. թեթեւացուցանել. քաղցրացուցանել.
Զի մի՛ զայրացուսցէ զքաղցրիկ որդեակն իւր. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Որպէս փեսայ՝ զի ելանէ յառագաստէ իւրմէ. զի զուարթաճաճանչ եւ քաղցրանուագ յառաջին իւրոյ լուսոյն ի մարդիկ նկարելն՝ ի սաղմոսարանն երեւեալ. (Կոչ. ՟Թ։)
Քաղցրութեամբ եւ կամակարութեամբ զամենեսեան ձգէ առ ինքն։ Կամօք կամարութեամբ եւ մտօք յօժարութեամբ կոչէ զամենեսեան։ Կամօք կամակարութեան ընդ հնազանդութիւն մտանել բարութեանն։ (Ոսկ.յհ. ՟Ա. 9. 11։)
Եւ Հեշտալի՝ զուարճալի՝ քաղցր առնել.
Քաղցրագոյն մարդասիրագոյն եւս յանկիցէ ի ձեզ. (՟Բ. Մակ. ՟Թ. 27։)
Ընձեռեա՛ մեզ՝ օդոց քաղցրութիւն, անձրեւաց շահեկանութիւն. (Նար. ՟Զ՟Բ։)
Յարգեցեր զտառապելութիւնս իմ չարչարանօք։ Ո՞չ տեսանէիր զտառապելութիւն իմ քաղցրիկ որդեա՛կ իմ։ Տառապելութիւն փարթամացելոյն բնութեամբ. (ՃՃ.։)
ԱՆՈՒՇԱՑՈՒՑԱՆԵՄ որ եւ ԱՆՈՒՇԵԼ. Անոյշ կամ համեղ կամ ախորժելի առնել. քաղցրացուցանել. զուարճացուցանել. անուշցընել.
Գեղեցիկ հնչեցեալ. քաղցր եղանակեալ.
Քաղցրութեամբ տայր պատասխանի, եւ ամենայնիւ զխնամակալութիւնն իւր ցուցանէր առ թշնամիսն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 14։)
Համեղ կացուցանել. քաղցրացուցանել. համովցընել.
γλυκαίνω dulce reddo ἠδύνω suave reddo, delecto, laetifico եւ ἁναμέλω cano, celebro cantu. Տալ քաղցրանալ. քաղցր առնել. ախորժ ընծայել. զուարճացուցանել. մեղմել. քաղցրացնել, անուշցնել.
Ապաքէն ի նոյն քաղցրացուցեր ինձ եւ քեզ կերակուր։ Ոչ նուիրեցին տեառն գինի, եւ ոչ քաղցրացուցին նմա։ Ցանկութիւնք բարեպաշտաց քաղցրացուցանեն զոգիս։ Քաղցրացուցանէին (նուագելով) զօրհնութիւն. (Սղ. ՟Ժ՟Դ. 12։ Ովս. ՟Թ. 4։ Առակ. ՟Ժ՟Գ. 19։ Իմ. ՟Ժ՟Ը. 9։ յորմէ եւ Խոսր.։)
Քաղցրացուցանել մեզ զօրհնութիւն նորա. Խորիսխ՝ որ զկոկորդն քաղցրացուցանէ, է շնորհք աւետարանին. (Համամ առակ.։)
Նա է՝ որ քաղցրացուցանէ զդ առնութիւն չարին։ Քացախ եւ լեզի դառնութեան տարբեր վասն մեր, քաղցրացո զսիրտս ամենայն մարդոյ ի պաշտօն քո. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։ Ագաթ.։)
Համեղ մարմնովն քաղցրացոյց զճաշակացն զդառնութիւն. (Շար.։)
Մեղմով քաղցրացուցանել զխստութիւն իշխանին. (Եզնիկ.։)
Լեզու ունիս, որով հոգեւորական հացն նմա քաղցրացուցանես։ Զդառնութիւն ջուրցն քաղցրացոյց։ Քաղցրացոյց ճաշակօքն զհրեշտակս եւ զմարդիկ. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ. ՃՃ.։)
Մխեալ ի քաղցր աշխատասիրութեանն արգասաւոր ջան։ Հրաժարեալք ի ժիր աշխատասիրութեանն յորդորմանէ. (Պիտ.։)
ԲԱՐԵՏԵՍԱԿԱՊԷՍ ԲԱՐԵՏԵՍԱԿՈՒԹԵԱՄԲ. ἁγαθοειδῶς benigne, benevole Քաղցր ակնարկութեամբ. բարեսիրութեամբ. մարդասիրապէս. եւս եւ՝ Վայելուչ տեսլեամբ. աղէկ աչքով, աղէկ սրտով.
Փառաբանեալ աղէներգործութիւնս հնչողական քաղցր ձայնիւ մանր նուագեալ եղենակէ. (Աթ. սղ.։)
εὑφωνία, καλλιφωνία vox bona, canora, pulchra;
sonus elegans Գեղեցիկ ձայնարկութիւն. քաղցրաձայնութիւն, ախորժ եղանակ կամ երգաբանութիւն.
Յ. Երբեմն եւ ի մէջ յատուկ անուանց, իմա՛ ընդ երկուց ձայնաւորաց՝ մտանէ զօրութեամբ առ քաղցրութեան հնչմանց. զոր եւ ոմանք ներգործութեամբ գրեն, այն է ասելն Արիստակեայ գրչի.
Յ. Ի մէջն դերանուանց ընդմտանէ ի քաղցրացուցանել զհնչիւն առընթեր յօդիցս ս, դ, ն. զոր օրինակ՝ քո կամ քոյ, քոյդ, նայն, սորայս, նորայն, նոցայն, եւ այլն։
Այս բայ՝ Ո՛վ, ըստ երկուց տարազաց լսի. Քաղցր եւ բարին հանգոյն բայք են միմեանց։ Քննութիւնս բայից ուսոյց։ Սակս բայից եւ բառից քննութեան. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. ատ.։ )
Ես երգեմ, եւ նա ոչ երգէ. իմ բառս քաղցր է, եւ նորայն ոչ. (Վրք. հց. ՟Դ։)
Ի դէպ ժամու ինքն իւրովի տայ զպտուղն։ Իսկ ի ժամ հնձոցն սա ամաչէ։ Գարնանային ժամքըն հասան, յամպոյս քաղցրիկ ցող հոսեցան. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. պտրգ. եւ ներբ. Շ։)
Ծափ տուեալ գոչեն ի ձայն քաղցրութեան. (Տօնակ.։)
Բուրաստան բուրեալ քաղցր օդիւ, փունջ ծաղկանց ծափի հարկանեն. (Տաղ.։)
Քաղցր քուն է ծառայի, եթէ սակաւ, եւ եթէ շատ կերիցէ. (Ժղ. ՟Ե. 11։)
ՎԱ՛Շ, ՎԱ՛Շ ՎԱ՛Շ. որ եւ մակբայ հեշտական, ըստ Քեր. թրակ. զի ըստ յն. ասի իտի՛, է՛ւղէ. ἠδύ suave. մանաւանդ՝ εὕγε, εὕγε εὕγε . վր. վա՛շա վա՛շա. Ո՛վ քանի՜ քաղցր է. քանի՞ հեշտալի. բա՛բէ, քա՛ջ, ազնի՛ւ, կեցցե՛ս. ո՛վ զիա՛րդ. օ՛խ օ՛խ, ի՛նչ աղէկ, սիրուն.
Ի ժամանակի քաղցրաշունչ օդոցն, որ ճօճեալ ճեմեցուցանեն զվէտս վէտս ալեացն։ Յորժամ քաղցրաշունչ սողոխ վէտս վէտս զմկանունսն ճօճեալ. (Վեցօր. ՟Դ։)
Ի քաղցրաշունչ օդոյն ողոխք ալեացն վէտս վէտս ի վերայ միմեանց շրջապատին. (Լաստ. ՟Ժ։)
Առաքեալքն քաղցր լծովն Քրիստոսի եդին ակօս ի բնութիւնս՝ ի դաշտս մարդկեղէնս. (Համամ առակ.։ (Յորս Ակօս ձգել ասի եւ արջառն ե՛ւ արօրադիր հողագործն։))
ԱՒԱՉ կամ ԱՒԱՋ. Ձայն, հնչիւն, մանաւանդ եղանակաւ որպէս երգ, քաղցրաձայնութիւն. մրմունջ. (նոյն բառ է տճկ. ավազ, ավազի, հավա, եւ լտ. վոօքս, իտ. վոչէ. սանս. վաչա։) ձան.
Մեղմ մրմունջս եւ աւաջս նուագեն քաղցր եւ մեղկ յոյժ. (Մարթին.։)
Լուծ իմ քաղցր է, եւ բեռն իմ փոքրոգի։ Կապեն բեռինս ծանունս։ Բառնայք մարդկան բեռինս դժուարակիրս, եւ դուք մատամբ միով ի բեռինսն ոչ մերձենայք։ Իւրաքանչիւր ոք զիւր բեռն բառնալոց է.եւ այլն։
Ամենայն օրէնքն Աստուծոյ դիւր է, եւ զկնի բնութեանս։ Ճանապարհ օրինացն Աստուծոյ քաղցր է եւ ախորժ, զի զկնի բնութեանս է, եւ զօտարն ի սմանէ հատանէ. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.) իբր հետեւորդ եւ համաձայն, ընթացակից։ Բցռ. խնդ. իբր ռմկ. ասկից ետեւ.
Որպէս յն. Աւրա. Այեր մեղմ. օդ քաղցրաշունչ.
Խաչակնքել զծովն՝ ասէ, խմեա՛. եւ էր քաղցր. (Վրք. հց. ձ։)
Դատաստան տեառն ճշմարիտ է, եւ արդար է ի նոյն։ Ապաքէն ի նոյն քաղցրացուցեր ինձ եւ քեզ կերակուր։ Եւ տէր յաւելոյր ի փրկեալսն հանապազօր։ Ի նոյն Պետրոս եւ Յովհաննէս ելանէին ի տաճարն).եւ այլն։
Յաղագս որակի, եւ որակութեան։ Որակութիւն ասեմ, ըստ որում որակք (գոլ) ոմանք ասին։ Այսոքիկ որակութիւնք են. քանզի ընդունականք սոցա՝ որա՛կք ասին ըստ այսմիկ. ո՛րզան, մեղրն վասն քաղցրութիւն ունելոյ քա՛ղցր ասի։ Թէ պատահեսցէ նոյն առ ինչ եւ որա՛կ եալ (այսինքն լեալ, կամ ել)։ Տեսակն եւ սեռն՝ որակ իմն (այսինքն զորպիսի) գոյացութիւն նշանակէ. (Արիստ. ստորոգ.։)
Թռչնոցն տարմք ելեալ լցին զծովացեալ օդս։ Քաղցրաձայն հաւուցն տարմք։ Դիտեա՛ ինձ եւ զհաւուցն տարմս, զզանազանութիւնս ի ձեւս եւ ի գոյնս. (Արշ.։ Լաստ. ՟Ժ՟Ը։ Առ որս. ՟Է։)
Հոգեշարժ քնարիւք զքեզ բարեհամբաւեմք։ Քնար ամենասուրբ հոգւոյ՝ ամենիմաստն պօղոս։ Քնար քաղցրախօս՝ աստուածային հոգւոյն. (Նար. կուս.։ Կիւղղ. հռ։ Շար.։)
Քաղցր քուն է ծառայի։ Զարթեաւ յակոբ ի քնոյ անտի իւրմէ։ Զայս օր՝ քնոյ շնորհ կացին նոքա։ Զնոյն քուն ննջեցին։ Ննջեսցեն քուն յաւիտենից։ Զտեսիլ աստուծոյ ետես ի քուն աչօք իւրովք բացօք.եւ այլն։
Քաղցր ի քուն կամ քուն լիցիս, կամ քունեսցես. (Առակ. ՟Գ. 24։)
Զարմաւն քաղցրահամ եւ գեղացկատեսիլ. (Ագաթ.։)
Փոխանակ քաղցրաձայնութեան երգոյն՝ այժմ բուէճք եւ տտաղեղունք՝ դասագլուխք են. (Լաստ. ՟Ժ։)
Այժմ գեղակ է տեղին. (Վրդն. լս.։ Պատահի ի գեղակն աղբիւր քաղցրահամ. Վստկ ՟Ե։)
Լուծութիւն, հովութիւն, եւ քաղցրութիւն դամոնի. (Ոսկիփոր.։)
Զհոգւոյն քաղցրացուցանելով սրբութեամբ զգալիս. (զզգացօղ կարողութիւնս). (Խոր. վրդվռ.։)
Գողտր եւ թուրմ. կակուղ կամ քաղցր։
Ճաշակաւն քաղցր եւ համեղ. (Շ. բարձր.։)
Ընդ քաղցրաւենեաց ճաշակաց։ Ընդ քաղցրութեանն ճաշակ։ Ճաշակն պտղոյ առաջին փայտին։ Ճաշակ հեշտալի։ Ճաշակդ լուսոյ. (Շ. մտթ.։)
Որպէ՜ս զի բազում արարեր զողորմութիւն քո աստուած։ Որպէ՛ս զի ահեղ են գործք քո։ Որպէ՛ս զի մեծ են գործ քո տէր։ Որպէ՛ս զի քաղցր են ի քիմս իմ բանք քո.եւ այլն։
Առաջին փայտն՝ գեղեցիկ եւ քաղցր պտղովն՝ մահու եղեւ առիթ, պատիր եղեալ ադամածին կուսին. (Անյաղթ բարձր.։)
Զբաղեալ էին յարուեստ ձկնորսութեանն, որ քաղցր եւ պատիր է քան զամենայն. (Շ. մտթ.։)
Ո՛չ պարեկացն երգ. յուշկապարիկն է, որ մինչեւ ի պորտն՝ կնոջ պատկեր է, եւ անհնարին քաղցր ձայն ունի, եւ պատրէ զլսողսն. (Լծ. փիլ.։)
Ռետին՝ համօրէն քաղցր դեղոյ անուն է, զոր շաբաթ ասեն. (Լծ. նար.։)
Չարն ի ներքոյ՝ դառն ապաժոյժ զեղւոյ, իսկ ի վերոյ բարեկերպ գունեալ իբր քաղցր օծմամբ. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Ի թզենւոջ եւ ի տանծւոջ քաղցրացաւ։ Նախանձ առ միմեանս կալան խնձորի եւ տանձի՝ եղբարք գոլով. (Նիւս. կազմ.։ Մխ. առակ.։)
Դառնաբեր վիժանս ... քաղցր եւ ախորժ եւ արբուն գործեցեր. (Անյաղթ բարձր.։ եւ Թէոդոր. խչ.։)
Որ նախ քան զքաղցր եւ զկատարեալ պտուղն ի թզենւոջն պտղոյ տեսակաւ յառաջագոյն ընձիւղի, բողբոջ ասի։ Որպէս բողբոջիւք ոմամբք զհանդերձեալ քաղցրութիւն թզենւոյն աւետարանէ։ (Նիւս.)
Քաղցրահայեաց. որ քաղցրակնարկէ.
Հոգւով ճաշակել, եւ ի նորա կոկորդն ծասկեալ, եւ քաղցրութեամբն զմայլեալ. (Շ. ՟ա. պ. ՟Ի՟Ա։)
κόσσυφος, κόττυφος merula. Սարիկ թռչունն քաղցրաձայն՝ նման ագռաւու փոքրան. ճարեկ.
Ըմպեն եւ կլանեն զքաղցր ջուրսն. (Եփր. ծն.։)
Հեշտութիւնզկլանելիս քաղցրացուցանէ, եւ դառն ի վերայ հասուցանէ ցաւս. ինքն զկլանօղս. (Փիլ. բագն.։)
Իբր՝ Ո՛վ հայր քաղցրիկ, սիրուն. կամ Պատկառելի դու ծեր. իմ հայրիկս.
Հեզիկ հողմ քաղցրաշունչ, սիւք. սիք. հովիկ, քամիեկ, անուշիկ հով.
Որք զքաղցրահամս աղբիւրացուցանեն զհոսանս (իբր վտակս). (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
Ձայն նուազ, կամ քաղցրիկ.
Ի բարութեանց խառնից քաղցրութեանց յատուկ՝ համս չար. (Նար. ՟Ժ՟Ե։)
Շիշ նարդնիսայ լի՝ քաղցրահամբոյր շրթանց. (Տաղ.։)
Շիշ նարդնիսայ լի՝ քաղցրահամբոյր շրթանց. (Տաղ.։)
Գտանին առ մարդս սիրունս բարեաց։ Էր նա քաղցր, եւ սիրուն էին միտք նորա առ ծառայս աստուծոյ. (Եւս. պտմ. ՟Զ. 12։ ՟Է. 10։)
χαροπός caesius, laetus. Վառ ի վառ աչօք, կամ աչք զուարթատեսիլ, եւ շնորհալի եւ քաղցրահայեաց. ծաւի.
γλεῦκος (որ է քաղցիկ). mustum, vinum recens. Խազմուզ. արիւն խաղողոյ այն ինչ քամեալ. Նոր գինի չեւ քաջ եռացեա. օշարակ եւ ըմպելի քաղցր՝ միանգամայն եւ մրմրուկ. ... մուստար. (լտ. մուսդում ).
Չարն ի ներքոյ՝ դառն ապաժոյժ ղեղւոյ, իսկ ի վերոյ բարեկերպ գունեալ իբր քաղցր օծմամբ. (Անյ. հց. իմ։)
Որպէս Քաղցրաբան. անուշ լեզու.
Քաղցրածաղիկ ծառոյն բարետիպ պտուղ։ Աշտարակ կանգնեաց զբարետիպ պտուղ։ Աշտարակ կանգնեաց զբարետիպ դիտաւորութիւն շնորհին. (Նար. խչ. եւ Նար. մծբ.։)
Արարիչն բոլորեցուն եւ բարերար։ Որպէս բարերարն է ւ քաղցր, այսպէս եւ ահագին է. բարերար է՝ ըստ որում Աստուած է. ահագին է՝ վասն զի տէր է. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. լին.։)
Կեանք մշակի բաւականի քաղցրասցի. (Սիր. ՟Խ. 18։)
Չեն ինչ օգուտ հրեշտական քաղցրախառն օդք գարնայնոյ մարմնոյ՝ որ ի տապոյ ջերման գոլանայցէ։ Ի տապ ջերման գոլացեալք. (Ոսկ. ես.։)
Քաղցրութիւնդ իսկապէս՜ Չարս իսկապէս. (Նար. ՟Ժ՟Է. ՟Կ՟Ա։)
εὕλαλος . որ բարւոք կամ բարի բանս խօսի. Քաղցրաբան.
Խրախոյս տայ որպէս զօրավար զինուորի։ Յորոց երկնչէինն՝ անտի տայ խրախոյս։ Որք կայցեն՝ նոցա խրախոյս տալ, եւ անկելոցն ձեռն տացուք եւ յարուսցուք։ Խրախոյս տայ ձեզ սաղմոսել նմա քաղցրաձայն. (Ոսկ. ՟բ. տիմ.։ եւ մ. ՟Ա. 20։ ՟Գ. 6։ Լմբ. համբ.։)
Ո՛չ սրտմտական սուրն դաւթի, եւ ոչ հեզական չուանեայ քաղցր խարազան փրկչին. (Արշ.։)
Շիշ նարդնիսայ լի՝ քաղցրահամբոյր շրթանց. (Տաղ.։)
Շնչումն եղեւ իբրեւ սաստիկ հողմոյ։ Շնչմունք հողմոց։ Քաղցրախառն օդոց շնչմունք. (Ճ. ՟Բ.։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ՟Բ։ Փարպ.։)
Բարեկերպ գունեալ իբր քաղցր օծմամբ, զի հրապուրանօք խաղտեալ զքիմսն պարարիցէ. (Անյաղթ հց. իմ.)
σίσαρον siser. իտ. sesaro, carota, pastinaca. Արմատ բանջարոյ՝ որպէս բողկ կամ ճակնդեղ, երկայնաձիգ՝ դեղին եւ կարմիր՝ քաղցրահամ. հավուճ, հէվճ, գազար, ապզար.
Քեւ քաղցրանան ամպք ի վերուստ, եւ ցօղանան. (Սիւն. տաղ խաչի.։)
cf. ՔԱՂՑՈՒԵՆԻ, եւ ՔԱՂՑՐ, (որ է իբր քաղցենալի).
Լուծ իմ քաղցր է, եւ բեռն իմ փոքրոգի. (Մտթ. ՟Ժ՟Ա. 30։)
ՔԱՋԱՀՈՎ կամ ՔԱՋԱՀՈՎԻ. εὑψυχής amaenus, serenus εὑψυχία amaenitas, serenitas. Կարի հով՝ զով. քաղցրաշունչ. եւ Հողմ անուշիկ, սիւք զովացուցիչ.
Եթէ (քաղցր քեզ երեւեսցի) ագահանալ, զմտա՛ւ ած՝ թէ Քրիստոս ոչ կամի. (Ոսկ. յհ.։)
Աղաւաղեսցե՞ս զքաղցրութեանդ բարեշնորհ ծաղիկդ։ Մանրագորս աղաւաղեալ. (Նար. ՟Բ. ՟Կ՟Է։)
Ամէնառատ քաղցրութեամբ, կամ պարգեւօք, կամ լրմամբ. (Նար.։)
Բարեխնամ հայրենի քաղցրութիւն։ Բարեխնամ կերակրողութիւն. (Պիտ.։)
Քաղցր եւ բժշկարար դեղն. (Երզն. լս.։)
Ճաշակելով (յարգելեալ պտղոյ դրախտին) փարատէր տեսն. ուր եւ խորսխի առնոյր բուծարանս, որով կոկորդքն քաղցրանայ. (Ճ. ՟Գ.։)
Զարմանալ պարտիմք ընդ քաղցրանուանդ բարբառ, զոր գեղգեղեալ յօրինէ ճպուռն։ Անդադար գեղգեղէ զբարբառն առաւել քանզերգս արուեստականաց. (Վեցօր. ՟Ը։)
Երփնատիպ սաղարթ՝ տերեւախիտ կանաչազուարճ, հողմով հոգւոյն շարժեալ՝ քաղցրիկ օդով վայրաբերեալ. (Շ. տաղ.։)
Աւագաց եւ մեծատանց քաղցրութիւն, եւ խնայութիւն առ աղքատս. (Վրդն. յանթառամն.։)
ἅχρας, ἁχράκις pirum silvestre. որ եւ ասի ԽՈԶԻ ՏԱՆՁ. Տանձ վայրենի, որ անեփ՝ ոչ է ուտելի մարդոյ, այլ ի խարշելն կամ յեփելն ի փռան քաջիկ քաղցրանայ։ Նմանութեամբ Պալար, ուռոյց ի պարանոցի՝խոզի, եւ մարդոյ։ (Գաղիան.։)
Քաղցրութիւն, սրութիւն, կծութիւն, թթութիւն, խստութիւն եւ դառնութիւն. (Նիւս. բն. ՟Դ։)
Քաղցրաբան, եւ քաղցրաբանութիւն.
ἠδέως suaviter, libenter. Հաճութեամբ. ախորժելով. կամակար. մտադիւր. քաղցրութեամբ. եւ Հեշտեաւ. դիւրաւ.
Զի տրտմականացն մերձադրութեամբ քաղցր արասցէ զհրճուելեացն վայելումն. (Նիւս. երգ.։)
Քաղցր եւ ձգողական յորդորմամբ առանց խրտուցանելոյ. (Սարկ. հանգ.։)
Լուաւ եւ ձայն ըզքաղցր օդին, ի տիպ իջման քո մեղմագին. (Յիսուս որդի.։)
Որոյ ակն է իբրեւ զաչս մեղուաց. մեղոյշ. անուշահայեաց. քաղցրատեսիլ.
Ինքն Աստուած խոնարհեցաւ յօրդառատ քաղցրութեամբն. (Եփր. թագ.։)
Աստուածայնոցն երգոց շրշընջմունք քաղցրահնչակն ձայնից. (Մաքս. եկեղ.) յն. մի բառ, μελίσματα , մեղեդիք։
κολακικός adulatorius παρακλητικός exhortativus. Աղերսական. փաղաքշական. համոզական. ամո՛ք. յորդո՛ր. քաղցր. մխիթարական.
Սատանայ բերէ քեզ գործ եւ հոգս, զի մի թողցէ զքեզ պարապորդ՝ յագիլ ի քաղցրութէն որ լինին քեզ յողբոց քոց. (Վրք. հց. ՟Դ։)
Սրութիւն տերեւոյ (արմաւենւոյն)։ Ճիրանացն սրութիւն։ Սրութիւն հողոյ կամ հրոյ։ Որպէս սրութիւնն առ բթութիւնն։ Քաղցրութիւն, սրութիւն, կծուութիւն. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Գիտեն զհիւրասիրութեան զքաղցրութիւն, որք միանգամ յօտարութիւն ելեալ՝ ի նմանէ վանատրեացն. (Եւագր. ՟Ժ՟Ա։)
Հնչմամբ երգովքաղցր ձայնիւ փառատրեսցուք։ Ի ծերոց եւ ի տղայոց փառատրեցաւ. (Շար.։)
ՔԱՋԱՀՈՎ կամ ՔԱՋԱՀՈՎԻ. εὑψυχής amaenus, serenus εὑψυχία amaenitas, serenitas. Կարի հով՝ զով. քաղցրաշունչ. եւ Հողմ անուշիկ, սիւք զովացուցիչ.
Ախորժ համով. համեղ. քաղցրահամ. աղէկ համով. տաթլը, լէզիզ, լէզէթլի.
Ըստ որում են սիրելի, քաղցր, եւ ախորժարար. (Լմբ. պտրգ.։)
παράσιτος, κόλαξ parasitus, adulator Քաղցրաբան. մարգելոյզ. շողոմարար մեծատանց առ ի վայելել ի սեղանոյ նոցա. խօշամէտ, միւֆիխօր.
Անոյշ համով. համեղ. ախորժական. հաժելի. քաղցր. ազնիւ.
γλυκάζω. dulcesco, ὅζω. oleo, odorem spiro. Անուշութիւն յինքեան բերել, եւ բուրել. քաղցրանալ. եւ Հեշտանալ. անուշնալ.
Եւ Կազմիչ անուշակաց, կամ քաղցրաւենեաց. հէլվաճը. շէքէրճի.
Արմատ ունիցի զերկիւղն Աստուծոյ, եւ ի քաղցր եւ ի բազմաբաղձիկն ելիցէ յանգումն (կամ յագումն). (Պրպմ. ՟Ի՟Թ։)
Քաղցրութիւն, բարութիւն, հաւատք։ Պտուղ լուսոյ ամենայն բարութեամբ է։ Զամենայն հաճութիւն բարութեամբ։ Յամենայն բարութիւնս արդարութեամբ։ Սիրեաց զչարութիւն քան զբարութիւն։ Ըստ ամենայն բարութեանն՝ զոր արար Իսրայէլի։ Զգթութիւնս քո, եւ զբազում բարութիւնս՝ զոր ետուր մեզ.եւ այլն։
Ի ձեռն իմաստակիր եւ քաղցրահամ բոյր խօսից նուաճէր յինքն զամենեցուն սիրտ. (Կաղանկտ.։)
Զայնպիսի քաղցր տէրութիւն, եւ զայնչափ լիապարգեւօք։ ուղիղ եւս երեւի տպ. լի պարգեւօք. որպէս եւ յն. լի բարեօք։
Խնդրէ զարձակումն ի կռոցն ծանրանուր աշխատանացն դառնութեանց ի վաղժումն փրկչական լծոյն քաղցրութեան. (Տօնակ.։)
Եւ որչափ ծաւալական է, մինչեւ զբնութիւնն այնոցիկ՝ որ առ բերանովն են ճանապարհացն՝ քաղցրութիւն առտուելով, մեղր ընկալաւ առասութիւն. (Պղատ. տիմ.։)
Զպատուական եւ զծանրագին ականն, որ անուանեալ կոչի կորողիովն (լս կորակղիոն). զի սկզբնականն այնորիկ իբրեւ զդլարի կանաչագեղ բուսանի ի մէջ ծովու. եւ անդէն վաղվաղակի իբրեւ մեկնի ի տեղւոյ անտի, յընդունել զօդն քաղցրաշունչ՝ սկսանի խստանալ լինել իբրեւ զքար հաստատուն. (Վեցօր. ՟Է։)
Հայեցաւ ի նոսա մեղմախառն եւ քաղցրատես ակամբ. (Երզն. մտթ.։)
Հնչումն նուագաւոր։ Նուագաւոր երգ եւ երաժշտական։ Երգս նուագաւոր ձայնից։ Ազգի ազգի նուագաւոր հնչմանցն քաղցրաձայնութիւնք (ի թռչունս). (Պիտ.։)
Աճեցո՛ զբորբոքումն ուղղագործ եւ քաղցր սիրոյ քո յոգւոջ իմում. (Եփր. աղ.։)
Առաջի դնելով սեղան ... եւ գինի զուրախարարն սրտից ... զարիւն իւր։ (Որթ իմա՛) քաղցր եւ քաջապտուղ՝ ուրախարար եւ բերկրեցուցիչ սրտից մարդկան զտէր մեր յիսուս քրիստոս. (Աթ. ՟Ը։)
Ի լիբանան ծառ ծաղկեցաւ՝ վարդափթիթ սաղարթաբեր, զէմմանուէլն պտղաբերեաց՝ քաղցրաճաշակ առիթ կենաց. (Տաղ խաչի.։)
Դառնացեալ աղբերք եւ լիճք ջրակուտից ի քաղցրութեան ճաշակս տրամադրին. (Թէոդոր. կուս.։)
Զպտղոցն քաղցրահամ ճաշակաւորութիւն. (Պիտ.։)
Զարմատն քաղցրահամ։ Քաղցրահամ վատկաց։ Ջուրյապառաժուտ վայրէ քաղցրահամ. (ՃՃ.։)
χρηστολόγος suaviloquus, blandiloquus. Ոյր բանն քաղցր է ի լսելիս. քաղցրախօս. եւ Որ ինչ հայի ի քաղցրաբանութիւն.
Մեծիմաստ եւ քաղցրաբան։ զքաղցրաբանսն՝ որ զլսելիսն կախարդեն։ իբրեւ տեսանեն զձեզ քաղցրաբանս, չարախօսեն զձէնջ իբրեւ զմոգաց եւ զպատրողաց։ Յունկն քո քաղցրաբանք են (չարքն). որպէս որոգայթն թռչնոց. (Յհ. կթ.։ Սարգ. յկ. ՟Ը. եւ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ը։ Լմբ. առակ.։)
Քաղցրաբան րանւք մի՛ ձկտիր։ Մի՛ իցէ թէ հայեսցիս ի նորա քաղցրաբան պատճուճանս։ Քաղցրաբան օրհնութեամբ. (Եւագր. ՟Ժ։ Կոչ. ՟Զ։ Գէ. ես.։)
Քաղցրութեամբ. քա՛ղցր. անուշութենով.
Քաղցրաբար խօսէր ընդ նոսա. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 22։)
Քաղցր իմն ծորեալ. կամ որ ծորէ յիւրմէ զքաղցրութիւն.
Ռետին քաղցրածոր. (Գանձ.։)
Քաղցր կամօք. (կամ ընթերցի՛ր, Քաղցր ակամբ).
Մաղթեա՛, զի քաղցրակամ նայեսցի, եւ լուսաւորեսցէ զխաւարեալս մեղօք. (Սկեւռ. աղ.։)
Ունակ քաղցր համոյ բարեհամ. համեղ. քաղցրաճաշակ.
Ոչ ծառ պտղաբեր՝ քաղցրահամ բերովք. (Ոսկ. հերոդ.։)
Զքաղցրահամ կերակուր. (Լաստ. ՟Զ։)
Հաւատն տունկ է, եւ պտուղ քաղցրահամ՝ ամենայն գործք բարութեան. (Եփր. խրատ.։)
Պտուղ բնութեանս քաղցրահամ (սուրբ կոյս). (Շ. տաղ.։)
Ելի ի ծառ մարմնոյ ժանդին, քաղցրահամ սէր երկրային. (Յիսուս որդի.։)
Կցորդս քաղցրահամս յարմարեաց. (Ուռպ.։)
քաղցր եւ հեղ. մեղմ. ողոքական. յորդորական. հեշտալուր.
Քաղցրահեզ բարբառովն ի լուր ամենեցուն ասաց նոյն ինքն տէրն եւ արարիչ. (Եպիփ. ծն.։)
ՔԱՂՑՐԱՍԻԳ ՔԱՂՑՐԱՍԻՔ. Ունօղ զսիւք քաղցր. քաղցրաշունչ.
Կարօտի տկար մակոյկ բանիս մեր քաղցրասիք հողմոց։ Չեմ արժանի շնչման հողմոց, եւ ոչ քաղցրասիգ օդոց. (Ոսկիփոր.։ Վրք. հց. ձ։)
Զհոսանուտ բնութիւն ջրոյ հանդարտեցոյց քաղցրասիգ օդով. (Վանակ. յոբ.։)
Ի քաղցրասիք հողմոց հոգւոյն՝ ալէկոծութիւնք ծփականք խաղաղանան. (Լծ. ածաբ.։)
Տեղի տայ յինքն քաղցրասիք լուսաւորութեանն Աստուծոյ. (Լմբ. սղ.։)
Նման ձայնի քնարաց. քաղցրաձայն.
Քաղցրութեամբ աղբիւրացեալ սուրբ Աստուածամայր. (Նար. կուս. (իբր զեղեալ ի լիութենէ)։)
Քաղցրութեամբ երգոց, եւ ամենալցոյցն հոտով զժահահոտ դիւացն հոյլս փախստականս ի վայրացն առնէին. (Ճ. ՟Ժ.։)
Անունկնդիր իմոց քաղցրահնչիւն ողոքական բանիցս. (Ճ. ՟Ա.։)
Զքաղցրահամ կերակուրս՝ աշխարհասիրաց թողին. (Լաստ. ՟Զ։)
Լսել ի նմանէ զքաղցրալուր բարբառն երանութեան՝ առաջի աշխարհատես հրապարակին. (Եփր. խոստ.։)
Եւ զսպունգն դառնաթորմի ընդ ախորժելի քաղցր ճաշակմանն. (Նար. խչ.։)
Քաղցր է ամենայն մարդկան արեւելք. իսկ տրտմօղ անձին եւ այն դժուարահաճ է. (Նեղոս. տրտ.։)
Քաղցրացուցանէր ոմանց զկարգս երաժշտական. (Եղիշ. ՟Գ։)
ԵՐԱԺՇՏԱԿԱՆ. Նման երաժշտաց. երաժշտակ. երաժիշտ. երգիչ, կամ նուագածու ճարտար. քաղցրաձայն.
Նուագ երաժշտականաց ի քաղցր գինւոջ. (Սիր. ՟Լ՟Ե. 8։)
Դառնալով դարձցի զուարթադէմ՝ հնձեալ պտուղս քաղցրահամս, եւ որայս ամենալիս. (Սկեւռ. լմբ.։)
Եւ ջուրց (ասեմք ի գովութիւն), քաղցրաճաշակ, կարկաջասահ, ականակիտ. (Երզն. քեր.։)
Քաղցրաճաշակ կարկաջմամբ՝ ծիծաղծաւալ վտակեալ. (Տաղ.։)
Կացուցանել զկամս արարչին։ Կատարեալս կացուցանել։ Պատկառելիս կացուցանել։ Մերկ եւ թափուր կացուցանել։ Ազատ կամ թշնամի կամ գլուխ կացուցանել։ Տեղեկատոյն կամ քաղցրագոյն կացուցանել։ Վկայ կացուցանել։ Յանդիման կամ մերձ կամյոտն կամ յոտին կացուցանել. եւ այլն։
Լա՛ւ է պատառ մի հեշտութեամբ. ա՛յլ ձ. համով. յն. թարգմանի եւ Քաղցրութիւն. (Առակ. ՟Ժ՟Է. 1։)
Արգաւանդութիւն գաւառի յարազուարճ լինելով։ Յարազուարճ պայծառութեամբն, եւ քաղցրաճաշակ պտղովն. (Պիտ.։)
Բայց ի հասեալ ներկայական՝ ժամանակիս՝ որ դիպեցան, բարի ամէն ըսպառեցան, եւ քաղցրութիւնըք դառանացան. (Շ. եդես.։)
Արարիչն ամենայնի բնաւորական իւրով քաղցրութեամբն սանձակոծեալ ընկրէ զբռնութիւնն. (Սարկ. շարժ.։)
Որք զերկնայինն իջեալ երգէին զքաղցրալուր գեղապարութիւնն. (Զքր. կթ.։)
Ոչ հաւատացին քաղցրալուր պատգամացն՝ որ վասն Քրիստոսի. (Գէ. ես.։)
Քա՛ղցր բուսեալ. ի բնէ քաղցր. քաղցրահամ. Նշան յաղթութեան, յորում կենացն կախեցաւ ողկույզ, կաթեցուցանելով զքաղցրաբոյս մանանայն. (Կիւրղ. խչ.։)
Քաղցրութեամբ լսօղ. ունկնդիր հեզ, դիւրալուր.
Քաղցրալուր եւ հեզ թագաւորս։ Աստուածածին մարիամ՝ հեզ եւ քաղցրալուր՝ որոց առ քեզն յուսան։ Որ ես քաղցրալուր գրաւ աշխարհի. (Լմբ. պտրգ. եւ վերափոխ։ Նար. կուս.։)
Մերձ ես ահա պաղատաւորդ (տիրամայր) առ քաղցրալուրն. (Սկեւռ. աղ.։)
ՔԱՂՑՐԱԼՈՒՐ. Քաղցր ի լսելիս. հեշտալուր. ախորժալուր.
Սուլիչք քաղցրալուրք. (Լմբ. ատ.։)
Կենդանանան ի ձայնէ քաղցրալուր փողոյն։ լսել զահաւոր եւ զքաղցրալուր բարբառ քո. (Գանձ.։)
Ընդ հեշտալի եւ քաղցրալուր մատուցման բանիցն խառնեալ. (Պիտ.։)
ՔԱՂՑՐԱՆԻՆՋ ՔԱՂՑՐԱՆԻՐՀ. Որ ինչ հայի ի քաղցր նինջ կամ նիրհումն.
Ի սենեակս քաղցրանինջ քնով ղուղեալ։ Քաղցրանիրհ ինչքով (յն. քաղցր քնով) պաշարեալք՝ եւ ի տուընջեանն ջերանին ի մահիճս. (Արծր. ՟Ե. 11։ Ոսկ. եբր.։)
Քաղցր եւ տենչալի.
Քաղցրատենչ քունն ի վերայ հասանէր՝ որ զպահպանութիւն գիշերոյն պահէին. (Արծր. ՟Դ. 3։)
Որ ողորմի քաղցրութեամբ. քաղցր ողորմութեամբ.
Նայել ձեզ հրէայք ի քաղցրողորմ կամսն, որ ոչ արկ ի գործ զնոյն՝ պատուհասել զձեզ. (Տաղ.։)
Ունակ քաղցրութեան. քաղցրորակ. քաղցր. քաղցրիկ.
Համ քաղցրունակ։ Քաղցրունակ պտղոց պահապան։ Իսկ ինձ պայծառ եւ քաղցրունակ՝ զանմահարարն ըմպել վըտակ. (Նար. գանձ.։ Երզն. լս.։ Շ. եդես.։)
Որ ինչ հայի ի քո կրօնս՝ օրէնս՝ կարգաւորութիւն. Զյոքնահաւաք աւանդս ուղղութեան քոյինակօն լծոյդ քաղցրութեան. (Նար. ՟Լ՟Գ։)
Այսպիսի առհաւատչէիւ թեթեւանայ եւ քաղցրանայ լուծն. (Խոսր.։)
Արմատ ունիցի զերկիւղն Աստուծոյ, եւ ի քաղցր եւ ի բազմաբաղձիկն ելիցէ յանգումն (կամ յագումն). (Պրպմ. ՟Ի՟Թ։)
Արեգակն իւրով լուսովնլրացուցանէ զամենայն։ Քաղցր անձրեւօք լրացուցանէ. (Պետ.։)
Յաղթես գթութեամբ խնամոց քաղցրութեան քո ո՛չ հասարակականաց միայն մարդկութեանս, այլեւ հրեշտակացն։ Չեմ արժանի ի քէն եւ ոչ հասարակական կերակրոյն վարձու. (Նար. ՟Լ՟Դ. ՟Ձ՟Ե։)
Ընդ նորին սրբազան հեղմանն (մեռոնի երիցս ի ջուրնձ հաւասարաթիւ զսրբազան քաղցրաձայնութիւնն աստուածընկալ մարգարէիցն փչման բարբառեալ. (Դիոն. եկեղ.։)
Քաղցրութիւն ընտանեցուցիչ է օտարաց, հեշտացուցիչ մարտուցելոց. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Քաղցրահայեացն տիպ զսիրոյն ճշմարտի հպաւորութիւնն յայտնաբանէր. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
Աչք ոչ ներընդունօղ են նիւթոյն, այլ միայն զուրուականս նոցա կրեն։ Քաղցրութիւն լուսոյ զուարճացուցանէ զներընդունօղ աչսն. (Լմբ. ժղ.։)
Ձայն բազմութեան սաղմոսերգուաց լսելի եղեւ քաղցր յոյժ. (Խոր. ՟Բ. 85։)
Սաստկութիւն անզգամութեան։ Հոգւով սաստկութեամբ։ Տես զքաղցրութիւն եւ զսաստկութիւնն աստուծոյ. ի վերայ կոր ծանելոցն սաստկութիւն, եւ ի վերայ քո քաղցրութիւն աստուծոյ։ Զի մի յորժամ եկից, սաստկութեամբ վարեցայց.եւ այլն։
Ամենայն ումեք իւր սովորութիւն քաղցր է։ Երկրորդ բնութիւն է սովորութիւն. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 6։ եւ Ոսկ. ես.։)
Քաղցր բարոյիւք կամ բարուք.
Քաղցրաբարոյ իշխանն աշոտ. հեզն, եւ ամենայն բարեօք յղացեալն. (Արծր. ՟Դ. 4։)
ՔԱՂՑՐԱԽՕՍԵԼ. Քաղցր բարբառել.
Ո՛վ քաղցրաձայնեալ՝ քաղցրախօսէր երգով. (Գանձ.։)
Քաղցր ճաշակաւ. քաղցրահամ. համեղաճաշակ. քաղցր՝ իրօք կամ նմանութեամբ.
Արմաւենի՝ քաղցրաճաշակ պաղովն։ Քաղցրաճաշակ արմաւենի ի տանն Աստուծոյ տնկեալ. (Պիտ.։ Շար.։)
Խաղող քաղցրաճաշակ. (ՃՃ.։)
Իբրու առ ձեռն շահ ինչ, եւ կամ պտուղ ինչ քաղցրաճաշակ առ գնացս ճանապարհի. (Պղատ. օրին. ՟Ի՟Ա։)
Թզենի (ասէր)՝ թէ ես քաղցրաճաշակ եմ. (Մխ. առակ.։)
Քաղցրաճաշակ պտուղ յայտնեցար։ Քաղցրաճաշկ որթոյն բարունակք. (Նար. կուս. եւ Նար. առաք.։)
Զքաղցրաճաշակ ողկոյզն զդրիդորիոս. (Երզն. լս.։)
Մայրենի դթով ստիպեմ զամենեսեան՝ ձգել զստինս քաղցրաճաշակս բանից. (Լմբ. պտրգ.։)
Զէմմանուէլ պտղաբերեաց՝ քաղցրաճաշակ՝ առիթ կենաց. (Տաղ խաչի.։)
Այսպիսի քաղցրաճաշակ սէր ի խաչելութեանն ծառոյ անտի է։ Ողջոյնս հասարակաց անհամբուրիցն հեռաւորաց քաղցրաճաշակս հրամայեցեր։ Յառաջ մատուցեալ յայնմանէ յաստուածեղէն քաղցրաճաշակ գիտութիւն. (ՃՃ.։ Նար. կ.։ Լմբ. սղ.։)
Քաղցր եւ պիտանի. ընտիր քաղաքավար.
Զեսքինեայ հաւաքաբանութիւն այսպէս պարտ է ասել. դիմոսթենէս ոդիատեաց. եւ հայր չար ամենայն այսպիսի, թերեւս ոչ երբէք երեւեսցի հրապարակութեամ քաղցրապիտակ. (Անյաղթ վերլծ. արիստ.։)
ՔԱՂՑՐԱՏԵՍ ՔԱՂՑՐԱՏԵՍԱԿ ՔԱՂՑՐԱՏԵՍԻԼ. χρηστοειδής q.d. dulciformis, jucundus. (իսկ χριστοειδής christiformis ). Որ ունի զքաղցր տեսակ կամ զտեսիլ եւ զկերպարան.
Արկուցեալ ի տեսլենէ աստեղն, թէպէտեւ քաղցրատես եւս էր. (Եպիփ. ծն.։)
Առնուլ զքաղցրատեսակն (կամ զՔրիստոսեական) հանգիստ։ Ոչ ասացից աղօթս քաղցրատեսակս. (Դիոն. եկեղ. եւ Դիոն. թղթ.։)
Քաղցրատեսիլ եւ զուարճացեալ։ Քրքումք քաղցրատեսիլք. (Վահր. ոտ.։ Երզն. լս.։)
Բայց եւ աստ խնդութեամբ արդիւնաւորէք զհեշտութիւնս։ Բազո՛ւմս արդիւնաւորեսցիս (կամ արդիւնացուցես) քեզ զքաղցրութիւն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ 12. 14։)
Քաղցրութիւն եւ խոնարհութիւն եւ հնազանդութիւն ընդանեցուցիչ է օտարաց ... ընտանեցուցիչ է ճշմարիտ բարեկամաց. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Քաղցր եւ խնդամոլի միապետութիւն ազատ (ի դրախտին), անկանի ընդ բազմագլուխ եւ անթիւ ախտից ծառայութեան. (Պիտ.։)
Պատրող բանիւք եւ խորամանգութեամբ եւ շոգմոգութեամբ՝ յաչս մարդկան թուին հեզ քան զիոչխար, եւ քաղցր քան զթուզ եւ զխաղող. (Մեկն. ղկ.։)
Ի քաղցրութենէ վայելչութեան աջոյ քո։ Տեսանել ինձ զվայելչութիւն տեառն. (Սղ. ՟Ժ՟Ե. 11։ ՟Ի՟Զ. 4։)
ՔԱՂՑՐԱԽՈՐԺ ՔԱՂՑՐԱԽՈՐԺԱԿ ՔԱՂՑՐԱԽՈՐԺԵԼԻ. Քաղցրութեամբ ախորժելի. քաղցր եւ ախորժական.
Քաղցրախորժ պտղովն իւրով քաղցրացոյց. (Երզն. լս.։)
Հայելի ծայրադիտակ՝ քաղցրախորժակ՝ անբիծ անշազախ. (Մաքս. եկեղ.։)
Քաղցրախորժելի անուամբն զընթացս բանիս ուղղեմք. (Երզն. լս.։)
ՔԱՂՑՐԱՀՆՉԻՒՆ ՔԱՂՑՐԱՀՆՉԱԿ. εὑμελής modulatus. Քաղցր հնչմամբ կամ հնչեցեալ. քաղցրաձայն.
Աստուածայնոցն երգոց շըշնջմունք քաղցրահնչակն ձայնից. (Մաքս. եկեղ.) (յն. մեղեդեաց. μέλισμα modulatio ).
Քաղցրահնչիւն օրհնութիւն։ Պարել զքաղցրահնչիւն գեղապարութիւնն ընդ հարսնացեալ հոգիսն. (Ճ. ՟Ա.։ Տօնակ.։ Լմբ. սղ.։)
ՔԱՂՑՐԱՁԱՅՆԻԼ. cf. ՔԱՂՑՐԱՁԱՅՆԵԼ
Բարեյարմար. եւ Քաղցրութեամբ համեմեալ.
Քաղցրայարմար գոյութիւն ստասցի (զաւակն). (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
ἠδονή, ἑπιτήδευμα, βουλία, προαίρεσις. voluptas, jucunditas, electio, studium, accuratum Ախորժք. ախորժանք. զուարճութիւն. յօժարութիւն. սէր. հաճոյք. հեշտալիք. քաղցրութիւն.
θεόχριστος a deo unctus Աստուծով քաղցրացեալ. ըստ յն. օծեալ. ուր կայցէ քաղցր ազդեցութիւն կամ օծութիւն Աստուծոյ. իբր ասծաշունչ գիրք.
Քաղցրութիւն, (այսինքն) անբարկութիւն. բարութիւն, (այսինքն) բարեսիրութիւն. (Ոսկ. գաղ.։)
Հայեացք ական՝ քաղցր կամ պաշտպանողական. Նազար.
Սէր ընդերկայնամիտ է, եւ քաղցրանայ. (Եփր. ՟ա. կոր.։)
Աղոխացո՛ ի մեզ զթուութիւն երկիւղին. եւ խայծեցո՛ ի մեզ զքաղցրութիւն սիրոյն, եւ ճաշակեա զնոյն. (Լմբ. սղ.։)
Հանդարտութեամբ ընդունել զասացեալս, կամ առնել պատասխանի, կամ յայտնի առնել (իբր հեզութեամբ, մեղմով, քաղցրութեամբ). (Ոսկ. յհ.։)
Անկատարիցն, լուծ իմ քաղցր է, եւ բեռն իմ թեթեւ. իսկ կատարելոցն՝ խաչ եւ բեւեռ՝ մշակակրութեամբ. (Լծ. կոչ.։)
Ուրա՛խ լեր բերկրեալ, որ քաղցրութեամբ մշտնջենաբուղխ աղբերբն զծարաւեալսն յագեցուցեր. (Եպիփ. կուս.։)
Քաղցրախորժելի անուամբն զընթացս բանիս ուղղեմք. (Երզն. լս.։)
ՔԱՂՑՐԱԽՈՐԺ ՔԱՂՑՐԱԽՈՐԺԱԿ ՔԱՂՑՐԱԽՈՐԺԵԼԻ. Քաղցրութեամբ ախորժելի. քաղցր եւ ախորժական.
Քաղցրախորժ պտղովն իւրով քաղցրացոյց. (Երզն. լս.։)
Հայելի ծայրադիտակ՝ քաղցրախորժակ՝ անբիծ անշազախ. (Մաքս. եկեղ.։)
Ուստի բղխեն զքաղցրահամբոյ սէրն. (Ճ. ՟Բ.։)
Ի ձեռն իմաստակիր եւ քաղցրահամբոյր խօսից նուաճէր եւ յանգուցանէր յինքն զամենեցուն սիրտ. (Կաղանկտ.։)
Զբարեզարդութիւնս մերոյ քաղցրութեան ոչինչ համարեցաւ. (Ճ. ՟Ա.։)
cf. ՔԱՂՑՐԱՁԱՅՆՈՒԹԻՒՆ.
Քրիստոս օրինակաւ քաղցրախօս տատրակի հաւանեցոյց զտիեզեր բարեձայնութեամբ. (Տօնակ.։)
Թեթեւացո՛ տէր զքաղցր լուծ քո։ Թեթեւացո՛ ի ծանրութեանց մեղաց զանձինս. (Ժմ.։)
Իմ վարսս անձրեւով՝ քաղցրիկ ցօղով լի, լիուլրումնօրէն (կամ լիուլրումն օրէն) զիս պսակեաց մայր իմ. (Նար. տաղ յար.։)
Նախայօժարութեանն քաղցրութեամբն իւրով հնազանդեցուցիչ. (Լմբ. սղ.։)
Քաղցրութիւն եւ մարդասիրութիւն փրկչին մերոյ աստուծոյ յայտնեցաւ. (Տիտ. ՟Գ. 4։)
Յօժարեցին զարքայ՝ փոյթ առնել վասն պիտոյիցն այնոցիկ։ Եղբայրն սկսաւ յօժարել զծերն, եւ ասէ, ճաշակեսցե՛ս հա՛յր, զի քաղցրիկ է. (Կորիւն.։ Վրք. հց. ՟Ե։)
μελῳδία melodia, suavissimus sonus. Նուագ երգոց. քաղցրաձայնութիւն. մեղեդի. երաժշտութիւն. սաղմոսերգութիւն.
Խառնելով եւս զքաղցր նուագերգութիւնս ձայնիցն. (Պիտ.։)
Է՛ որ ի տարեւոր եղանակաց զքաջախառնութիւն քաղցրութեան մատոյց, եւ է՛ որ զդժնդակութիւն վատախառնութեան հիւանդութիւն գործէ. (Փիլ. այլաբ.։)
Որք զքաղցրահամս աղբիւրացուցանեն զհոսանս. (Կիւրղ. կուս.։)
εὑγνωμοσύνη benignitas որ եւ ԲԱՐԵԲԱՐՈՒԹԻՒՆ. Բարեբարոյ լինելն. քաղցրաբարոյութիւն.
Այս ցօղ քաղցրութեան զուարթացոյց զբոյսս բանիցն Քրիստոսի. այսինքն ուռճացոյց. (Լմբ. ստիպ.։)
Կարէ մեղմով քաղցրացուցանել խստութիւն իշխանին, եւ խոնարհեցուցանել ածել յիրաւն եւ յանարժանն. (Եզնիկ.։)
որպէս Քաղցրաբարոյութիւն. հեզութիւն. ցածութիւն.
Քաղցրաբարութեան առաւելութիւն ցուցեալ Տկարութիւն զխոնարհութիւն եւ զքաղցրաբարութիւն ուսուցանէ. (Փիլ. յովն.։ Յճխ. ՟Է։)
μουσική musica որ եւ ասի ԵՐԱԺՇՏԱԿԱՆՆ. Արհեստ երգոց եւ նուագաց. երաժշտութիւն. քաղցրաձայնութիւն եւ եղանակ արուեստական. (ի յն. մուսիքի՛).
Քաղցր եւ ախորժ է մարդկան՝ լուր երաժշտականութեան. (Լմբ. սղ.։)
Գերագոյն եւս գեր զոր ի մեռային զդառնահոսան ջրոցն ծորումն կայլակնացուցեալ բղխես զանոյշ եւ զքաղցրահամ արբումն. (Անան. եկեղ։)
Անբռնադատ հնազանդեցուցանես լծոյն քաղցրութեան. (Նար. ՟Խ՟Թ։)
ՀԱՃ ՀԱՃՔ. Արմատ Հաճելոյ.(լծ. թ. հազ այսինքն ախորժ). իբր Հաճեալ. հեշտ, քաղցրահայեաց. բարեհամբոյր.
Ամենայն հաւու թռչնոյ (այսինքն թռչականի)։ Յամենայն հաւուց թռչնոց։ Զամենայն հաւ սուրբ ուտիցէք։ Դիպեսցիս բունոյ հաւուց։ Ապրեսցիս իբրեւ զհաւ ի ծուղակաց։ Իբրեւ զհաւու թռուցելոյ յօդս։ Քաղցրաձայն հաւուց բարբառ հնչէր։ Յարիցեն ի ձայն հաւուն (յն. ճնճղկան)։ Առցեն երկուս հաւս կենդանիս, եւ սպանցեն զմի հաւն (յն. հաւիկ, կամ թռչնիկ. եւ այլն։)
Զի ոչ քաղցրացաւ նոցա հոտ խորտկաց թագաւորին, հոտ հրոյն ոչ մերձեցաւ ի հանդերձս նոցա. (Եփր. ծն.։)
Մի՛ վհատել ի քաղցր ճահէ ուսումնասիրութեան. ըստ Երզն. գրի.
Ի քաղցր ճաշակէ։
Ամպ վաղորդայնոյ ծագեալ, ի ճեմս քաղցր արեւու ցօղեալ. (Տաղ.։)
ՆՇԵՆԻ ՆՇԻ. ἁμύγδαλος amygdalus. վր. նու՛շի. Ծառ՝ որ բերէ զնուշ (քաղցր, կամ դառն).
Զքաղցրութիւն ճաշակաց բանի յիւրն հաւաքելով խոհական ի մտաց բճիճս. (Սկեւռ. լմբ.։)
Զգութ, զողորմութիւն, զքաղցրութիւն։ Անձկացեալ եմ առ ձեզ ամենեսին գթովքն քրիստոսի յիսուսի։ Փակիցէ զգութս իւր առ ի նմանէ։ Գութք սրբոց քեւ հանգուցեալ են ե՛ղբայր (իբր աղիք կամ սիրտ)։ Ողորմութեամբ եւ գթովք տնանկաց։ Արարէք դուք զգութն զայն ի վերյա տեառն ձերոյ.եւ այլն։
ԴԱՇՆ, շինք. գ. μέλος, μελῳδία (լծ. մեղեդի). melodia, concertus Քաղցրաձայն երգ կամ նուագ. յարմարութիւն ձայնից արուեստականաց. ուստի Դաշնակութիւն, Ներդաշնակութիւն. եղանակ.
Պտուղ թզենւոյ՝ քաղցր եւ կակուղ, լի սերմամբք իբր մանր կորեկօք. ինճիր, թին. եբր. թէնա. տե՛ս (Ես. ՟Ի՟Ը. 4։ Երեմ. ՟Ը. 13։ ՟Ի՟Դ. 1 = 8։)
Քաղցրացաւ նոցա հաց ընդ լկտիս. յն. ընդ երիտասարդս Յոբ. (՟Ի՟Դ. 5։)
Առ որ ի բարութեանց խառնից քաղցրութեանց՝ յատուկ համս չար։ Ոչ յոլովից խառնից ի մի եկելոց՝ զանազան ծաղկանց. (Նար. ՟Ժ՟Ե. ՟Ղ՟Գ։)
Հրաման ունիմք ի տեառնէ քաղցրութեամբ քլել զնա ի մարմնոյն։ Իշխանքն որք դուստր ունէին, խլել ջանայինզմանուկն։ ի փեսայութիւն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ. եւ ՟Ժ՟Դ։)
Եթէ կամին՝ քաղցր, եւ եթէ դառն, եթէ տտիպ, եւ եթէ կշիռ. (Լմբ. իմ.։)
Որպէս նաւ ի քաղցր եւ յազնիւ հողմոց՝ հանդէպ երեսացն կշիռ՝ զառագաստն լցեալ օդովք, իբրեւ զթռչուն սլացեալ յառաջ դիմեսցի. (Վրք. հց. ձ. (ռմկ. բուբա երթալ։))
(լծ. պ. ասուպէ ) εὑμενής benevolus, benignus ἴλεων propitius καταλλαγμένος reconciliatus եւ այլն. Խաղաղ. համբոյր. եւ հեշտ. հաճ եւ հաւան. հեզ. քաղցր. ամոք. ցածուն. մարդասէր. բարեսէր. հաշտեալ. եւ Քաւիչ. ներօղ.
Ընկալաւ (զնա) հաշտ եւ քաղցր կամօք. (Լմբ. պտրգ.։)
ՀԵՇՏ որ եւ ՀԵՇՏԱԼԻ. ἠδύς suavis, jucundus, placidus. (լծ. հյ. հաճ. հաշտ. թ. հազ, ... ). Դիւր. դիւրին եւ հաճոյական. դիւրիչ սրտի. կամակ. ընդունելի. ցանկալի. քաղցր. ամոք. ախորճ. զուարճալի.
Հե՛շտ եւ սիրելի ասի, որպէս այնպիսին բժշկութիւն բուռն կրիցն լինելով, անուանեցաւ քաղցր. (Պղատ. տիմ.։)
Խորհեա՛ մի՛ զհեշտս եւ զքաղցրագոյնս,
Քաղցրահամ ունակութեան բնական հիւթ (յարմաւենին). (Պիտ.։)
Մեղմով (այսինքն ողոք բանիւք) քաղցրացուցանել զխստութիւն իշխանին. (Եզնիկ.։)
(լծ. յն. մէ՛լի. լտ. մէլ ). μέλι mel. դաղմ. մէտ. սանս. մատհու. թ. պալ. Քաղցր բերք վաստակոց մեղուաց. cf. ԽՈՐԻՍԽ.
Ռետին, եւ մեղր, եւ խունկ։ Բղխէ զկաթն եւ զմեղր։ Զի՞նչ քաղցրագոյն քան զմեղր։ Համ նորա իբրեւ զխորիսխ մեղու։ Կերայ զհաց իմ մեղու իմով։ Ճաշակեցի սակաւ մի ի մեղուէս յայսմանէ.եւ այլն։
Քաղցրութիւն առտուելով՝ մեղր ընկալաւ առասութիւն. (Պղատ. տիմ.։)
Զքաղցր ցօղքն բջիջքն բղխեն, իշխանութիւն ունելով զնոսա պարզաբար մզել։ Որպէս ի լերին ձիւն, ի խոնարհ կոյս յերակսն մզելով. (Նիւս. ի մկ. բեթղ. եւ կազմ։)
ԴԱՌՆ ՆՈՒՇ. ըստ Գաղիանոսի ՝ պտուղ վայրի տնկոց. βάλανος glans. վայրի կաղին. բալամուտ . Այլ բուն դառն նուշ՝ է կրկին. մին է թուփ՝ որ բերէ մանր նուշ ի բնէ դառն. եւ միւսն ծառ որպէս զտունկ քաղցր նշի, այլ պտուղ նորա դառն, աճըպատէմ։
Ջնար քնար տաւիղ՝ բամբ շարժողին՝ քաղցրաձայնեալ. (Նար. տաղ.։)
Նա՛ գինին զերթ ըռուպ քաղցր լինի. (Վոտկ։ եւ Բժշկարան.։)
Տքնեսջի՛ր զցայգ եւ զցերեկ։ Քունն իւրեանց քաղցր է զցայգ եւ զցորեկ. (Մծբ.։)
Միտք զբանս քննեն, եւ քիմք զկերակուրս ճաշակեն։ Լեզուք նոցա ի քիմս իւրեանց կցեցան։ Կցեցան լեզուք գիեցիկ մանկանց ի քիմս իւրեանց ի ծարաւս իւրեանց։ Քաղցր են ի քիմս իմ բանք քո քան բերանոյ իմոյ.եւ այլն։
Քաղցր եւ դառն ասի, որ համահամ քմացն ճանաչի։ Հիշտութիւնք աչաց եւ քիմք հոտելեաց. (Յճխ. ՟Է։ Խոսր.։ Նար. երգ.։)
Իւրեանց քաղցրագոյն եւ քծնի բանիւքն խաբեսցեն. (Մագ. ՟Ա.։)
Որդիք քուեր (այսինքն քեռ) նորա։ Չի՛ք քաղցր սէր՝ որպէս քըւր առ եղբայր։ Ըմբռնեալ էր զմիտս առն քըվերն նորա. (Ասող. ՟Գ. 38։ Լմբ. ովս.։)
Որ ինչ առ մեզ բերին առ ի քէն հոսմունք քաղցրութեան. (Նար.։)
Գրգել զնոսա շնորհօք, կամ քաղցր բարբառով՝ որդեակք կոչելով. (Լմբ. ստիպ. եւ Լմբ. սղ.։)
Զորս ինձ գրգեն եւ քաղցրացուցանեն. (Լմբ. սղ.։)
Դրդել զբազմութիւն. զոք ի գործս. զկամս հօրն ի քաղցրութիւն։ Դրդեաց նախանձն զթշնամին։ Քնոյ զմեզ տալ դրդեն։ Զարթուցանէ զձեզ ի դրդել շիփորային. (Եղիշ. 2։ Վրք. հց. ՟Բ։ Լմբ.։ Խոսր.։ Ճ. ՟Ա.։)
Ժաման արարեր զնա յօրհնութիւն քաղցրութեան քո. (Սղ. ՟Ի. 4։)
Իբրե՛ւ զի բարի է աստուած իսրայէլի։ Իբրե՛ւ զի մեծ են գործք քո տէր։ Իբրե՛ւ զի քաղցր են ի քիմս բանք քո քան մեղր բերանոյ իմոյ. (Սղ. ՟Հ՟Բ. ՟Ճ՟Գ. ՟Ճ՟Ծ՟Ը։)
թողեալ զքաղցրութիւն իմ՝ երթայցեմ իշխա՞ն լինել փայտից. (Դտ. ՟Թ. 13։)
προσηνής bonus, gratus, lenis, acceptus, jucundus θελατός cupitys, expetitus. Ըստ կամի եղեալ, կամ ըստ քմացն. բուն կամեցեալն. հաճոյական. հեշտալի. զուարճալի. քաղցր. մեղմ. քեֆին ուզածը. անուշ, եւ կամացուկ.
խրխնջեաց քաղցր, կամակ, եւ հեշտին. (Պտմ. աղեքս.։)
Քաղցր եւ հմուտ եւ իմաստուն բժիշկ, դեղ եւ կամակ հոգւոց մերոց, լինի գոյակ. եւ ածակ. (Մարաթ.։)
εὕχυμος sapidus. Որ ունի զհամ ախորժ եւ զօրաւոր. անոյշ, քաղցր, իրօք կամ նմանութեամբ. համով.
Ճաշակաւն քաղցր եւ համեղ. (Շ. բարձր.։)
Համեղ ողկոյզ։ Համեղ մարմնովն քաղցրացոյց զճաշակացն զդառնութիւն. (Շար.։)
Հայէր զնոսա քաղցրութեամբ։ Հայէր զնոսա զնծութեամբ եւ ուրախութեամբ. (Եպիփ. ծն.։)
ՔԱՂՑՐ ՄԱՐԱԽ կամ ՄԱՐՈՒԽ. cf. ՄԱՏՈՒՏԱԿ։ Գաղիան.։ եւ Բժշկարան.։ (Ուստի եւ ոմանք ի մշեցւոց կամ ի տարոնացւոց համարին՝ թէ կերակուր սրբոյ մկրտչին յանապատի էր մատուտակ։)
ՇԱՔԱՐ կամ ՇԱԳԱՐ. σάκχαρ, σάκχαρον saccharum, saccarum. իտ. zuchero. (որ եւ յայլ լեզուս ասի շիքէ՛ր ... ծու՛քքէրօ ). Հոյզն հնդկային եղեգան՝ ազնիւ քան զամենայն քաղցրահամ նիւթս, անոյշ որպէս զխորիսխ մեղու (որպէս եւ լաւն սորին շաքարանայ ի յատակն բճճոյ).
Լային զզրկիլն իւեանց ի բարի իշխանէն եւ ի քաղցր պարոնէն. (Հ. յուլ. ՟Է.։ եւ Հ. սեպտ. ՟Ի.։)
ՍԱՐԵԱԿ կամ ՍԱՐԵԿ որ եւ ՍԱՐԻԿ. Կրկին ազգ թռչնոց. առաջին՝ որ կոչի ըստ յն. է տարմահաւ. տարմ. Եւ երկրորդն է Կեռնեխ, ագռաւ փոքր՝ քաղցրաձայն.
Զի՞նչ արդիւնատիպ վայելչատիպ կային (զարդք կամ հիւսք դստեր հերովդիադայ), սէր ի սիրայէ քաղցրաշնչեալ օդոյն. (Տաղ.։)
Զի՞նչ արդիւնատիպ վայելչատիպ կային (զարդք կամ հիւսք դստեր հերովդիադայ), սէր ի սիրայէ քաղցրաշնչեալ օդոյն. (Տաղ.։)
Ծովն նուազեալ էր, եւ աղէնայր առ ի չմտանել ջուրցն քաղցրականաց. (Ոսկ. հերոդ.։)
Եւ ոչ աղտաղտին տեղւոջ ջուր քաղցր առնել. (Յկ. ՟Գ. 12։)
Ի բերան անամօթին քաղցրասցի մոյր. (Սիր. Խ. 32։)
Մանիքեցիք երդնուն յարեգակն, եւ ասեն, լուսիկ՝ արեւիկ քաղցրիկ, լի ես տիզերօք. (Ոսկիփոր.։)
Նման արտուտի՝ քաղցրաձայն հաւի՝ գարնան գուշակի. (Գանձ.։)
Զմեղրահամ քաղցրութիւն բանջարացն. (Փարպ.։)
Լեզու մի եւ բարբառ մի ամենեցուն։ Զի մի՛ լսիցեն իւրաքանչիւր բարբառոյ ընկերի իւրոյ։ Բաշխեմ զբարբառ իմ որդւոց մարդկան։ Լսելի՛ արա ինձ զբարբառ քո. զի բարբառ (կամ ձայն) քո քաղցր է։ Եւ ոչ բարբառոյ բանից ձերոց անսացից։ Բարբառ նանրութեան։ Ըստ բարբառոյ տեառն, որպէս եւ հրամայեաց նոցա տէր. եւ այլն։
Ետ տէր բարբառս (իբր որոտման), եւ կարկուտ։ Ազգ առնիցէք բարբառով փողոյ։ Քաղցրաձայն հաւուց բարբառ հնչէր։ Բարբառ ահագին գազանաց գոչելոց։ Լցցէ (առիւծ) զլերինս բարբառով իւրով։ Ձայն բարբառոյ (յն. ձայն գոչողի) յանապատի։ Լուան այլազգիքն զբարբառ աղաղակի. եւ ասեն այլազգիքն. զի՞նչ է բարբառ մեծի աղաղակին. եւ այլն։
ԳԱԶՊԷՆ կամ ԳԱԶԱՊԷՆ. ռմկ. գազպին, կազպին. պրս. կէզէնկիւպիյն, կէզէնպու. ῤητίνη resina, μάννα, αἱρόμελη manna Ռետին քաղցր որպէս զմանանայ թանձրացեալ ի ցօղոյ երկնից ի վերայ տերեւոց տնկոց եւ բուսոց. գուտրէթ պալը կամ հելվասը, մէնն.
Եղեւ խռովութիւն վասն զրկանաց ի քաղցրուսոյց վարդապետէն իւրեանց. (Հ. կիլիկ.։)
cf. ԽԱՐՏԵԱՇ. Բիբս խարտեշս՝ մեղմս, քաղցրահայեացս, ցածունս. (Ոսկ. կող. ՟Ժ՟Բ։)
Ոչ այգի խաղողաբեր ողկոյզաբոյծ ճռախիտ քաղցրապտուղ. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 25. (յն. քաղցրածոր ողկոյզ մշակէր)։)
Որպէս մին աստուած միազօր՝ համակ քաղցր, ի մէնջ հարկեալ՝ եւ տանջէ եւս. (Վրդն. պտմ.։)
ՍԱՐԵԱԿ կամ ՍԱՐԵԿ որ եւ ՍԱՐԻԿ. Կրկին ազգ թռչնոց. առաջին՝ որ կոչի ըստ յն. σελευκίς seleucis, -cides;
avis locustis vescens. է Տարմահաւ. տարմ. ... Եւ երկրորդն է Կեռնեխ, ագռաւ փոքր՝ քաղցրաձայն. κόσσυφος species lusciniae, merula.
Հովեւքն արթունք, եւ սուլիչքն քաղցրալուրք. (Լմբ. ատ.։)
(յն. դրիղօն. լտ. դու՛րդուր ). τρυγών turtur. եբր. դօր. Թռչուն հեզ եւ քաղցր՝ իբր աղաւնի փոքր, ի գոյն թխակարմիր.
Քաղցրախօս է տատրակ ի հաւս վայրենիս. (Տօնակ.։)
Քաղցր եւ շահեկան է նոցա խօսք բամբասանաց զմիմեանց, որպէս եւ ուտիցէ ոք զմեղր տտքանաց. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Սովորութիւն է մեղուաց՝ քաղցր եւ անարիւն կերակուր մատուցանել. (Մագ. ԾԷ։)
Անոյշ. քաղցր. ախորժ. հաճելի. զուարժալի. ցանկալի. լէզիզ, լադիֆ, հալավէթլի.
Ի վերայ գեղման տեղալով յոյժ քաղցրութեամբ եւ անտեսակ ձայնից. (Եղիշ. խաչել.։)
Նա զդառըն ջուրն երիքովին՝ փոխեաց ի քաղցր արկմամբ աղին. (Յիսուս որդի.։)
Բազմոստեան արքայական տնկոյն պտուղ քաղցրաճաշակ. (Երզն. քեր. յիշատ.։)
Որ բաժանէ զքաղցրութիւն իմաստիցն ի քիմս մտաց նոցա. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Ի բեւեկնոջ եւ ընկուզւոջ քաղցրաճաշակս պարարտութեան իւղոյ են. (Վեցօր. ՟Ե։)
Ազգի ազգի միրգք քաղցրահամք եւ գինեհամք. (Եղիշ. երէց.։)
Վայելել առատապէս ի քաղցրութիւն ըմպելեաց. առնուլ զճաշակ լցուցիչ բաղձանաց. որ եւ նմանութեամբ ուտելեաց ԸՄԲՈՇԽՆԵԼ եւս ասի. ըստ յն. լիանալ, լնուլ ցյագուրդ. ἑμπίμπλημι impleor
Ծովն ի միջի իմ ծածանէր, քաղցրիկ օդովըն ծիծաղէր. (Շ. եդես.։)
Նշենին քաղցր գ նեղեալ ի դառնութենէ եղբօրն՝ արար իւր բարեկամ եւ եղբայր զկասկենի, բարոյակից զնա գտեալ ըստ երկուց որակաց. (Մխ. առակ.։)
Ի ճոխաձիր քաղցրութենէս. (Ճ. ՟Ա.։)
ἠδύς suavis, lubens եւ այլն. Ուր իցէ դիւրութիւն կամ անդորրութիւն մտաց եւ սրտի. անդորր. քաղցր. եւ Դիւրալուր. յօժարակամ. որ ինչ լինի սրտի մտօք եւ ամենայն ոգւով.
Յօժարեցին զարքայ՝ փոյթ առնել վասն պիտոյիցն այնոցիկ։ Եղբայրն սկսաւ յօժարել զծերն, եւ ասէ, ճաշակեսցե՛ս հա՛յր, զի քաղցրիկ է. (Կորիւն.։ Վրք. հց. ՟Ե։)
Շիշ նարդնիսայ լի՝ քաղցրահամբոյր շրթանց. (Տաղ.։)
Մի զՔրիստոսի շնորհսն մերով թերահաւատութեամբ նշկահեսցուք։ Մոռանսն զաստուծոյ դատաստանն, նշկահեն եւ զերկիւղ իշխանաց ... Մանուկն զքաղցրութեամբ խրատիլն նշկահէ, իսկ գաւազանին ցաւ երկեցուցանէ։ Նշկահեաց զայս սէր եւ զողորմութիւն, եւ գնաց յարեցաւ ի կուռս օտարոտիս. (Լմբ. սղ. Լմբ. առակ. Լմբ. ովս.։)
Քաղցր եւ շահական է նոցա խօսք բամբասանաց զմիմեանց։ Շահականացու եղեւ, եւ օգտակար. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ. եւ ՟Ժ՟Ա։)
Գերմանոս արար եւ կցուրդս եւ շարականս քաղցրեղանակս. (Հ=Յ. մայ. ՟Ժ.։)
Այնչափ քաղցրաձայն է, մինչ զի պակնուն լսողքն. (Վանակ. յոբ.։)
Եւ զանպըտուղ ծառըս քաղցրին՝ զպտղատուս դառնագունին, մի՛ հատաներ յայգւոյ քոյին. (Յս. որդի.։)
Յստակ եւ քաղցրահամ.
Զամենայն տիեզերս ելից աւետարանաւն քարոզութեամբ, տատրակի նմանութեամբ ի վերուաց ի յերկնից քաղցրաձայնութեան. (Մեկն. ղեւտ.։)
Որք երգ ցօղաւոր (այսինքն զովարար սրտի, ախորժելի) երգեն քաղցրաւոր. (Գանձ.։)
ԱՂԱԼԵԶՈՒ կամ ԱՂԱՒԱԼԵԶՈՒ Աղու, եւ աղուաշ լեզուաւ. քաղցրախօս, եւ շաղաւաշուրթն, ստախօս.
Որ ինչ քաղցր եւ հեշտալի երեւի. պատիր, եւ ցանկական.
Հեզ ամենեւին կամ քան զամենեսին. յոյժ քաղցր. փէք մազլըմ. թաթլը՝ եավաշ.
Իսկութիւն անբաւելի։ Անբաւելի քաղցրութիւն։ Անբաւելի արեան վտակ. (Նար.։)
Քան զսոխակ եւ զասպուճակ չիցես ինչ ձայնիւ երբէք քաղցր եւ հեշտական մրմնջել. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Է։)
Տէրն ինքնին քարոզէր հանդարտ եւ քաղցր աղաղակաւ, որ եւ աւագափողն, ասելով, ապաշխարեցէ՛ք եւ այլն. (Սարկ. քհ.։)
Ընդդիմադրեն օրինացն քրիստոսի գործասէրք մահու եւ կենաց։ Ե՛րթ առ մեղուսն գործասէրս, որք բժշկեցին զհիւանդութիւն բնութեանս քաղցրախօս քարոզութեամբն. (Համամ առակ.։)
Դառնահամ պտղոյն ճաշակ քաղցրանայ լեղեաւս. (Շ. տաղ.։)
Քաղցր է ցանկութիւն չարին, եւ Խտտղոտին միտք նորա. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Մի՛ լինիցի ի միջի քում կարօտեալ։ Ոչ պակասէ կարօտեալ յերկրէ։ Մի՛ կծիկիցես զձեռն քո յեղբօրէ քումմէ կարօտելոյ։ Մի՛ յապաղեր բարի առնել կարօտելոյ։ Անձին կարօտելոյ եւ դառն իբրեւ զքաղցր թուի։ Տնանկք եւ կարօտեալք։ Քոյոցն կարօտելոց.եւ այլն։
Քաղցր եւ նոյն ինքն գարունն զկնի ձմերայնոյ տխրութեանն. (Ածաբ. ի կիպր.։)
Որոյ բնաւորական անուն էր մինաս, եւ մականուն կոչեցեալ կալիկելատոս ( καλλικέλαδος . քաղցրաբարբառ). (Հ=Յ. դեկտ. ՟Ժ.։)
Մատնումն է ճշմարտութեանն՝ կերպարանեալ քաղցրութիւն. (Բրս. հց.։)
γλυκεῖα, γλυκυσιδή radix dulcis, glycyside, paeonia. ռմկ. մատիտակ, մարուխ, մարախ . Բոյս՝ յորոյ վերայ իջանէ գազպէն. եւ արմատ նորա քացր յոյժ, որ վարի ի պէտս դեղոց։ Վստկ.։ Բժշկարան. ։ ի բառս Գաղիանոսի ՝ Մատուտակ, ըստ յն. ղլիգի՛ս, այսինքն քաղցրիկ. եւ Մատուտակի արմատ, ղլիգի՛րրիզա այսինքն քաղցրարմատ։ ... պէյան. պօյան ... որ է յն. լտ. բղօնիա.
Իբրեւ զձայն քաղցր քնարի միաբան միաբառաչ արձակեսցեն ամենեքեան. (Ճ. ՟Գ.։)
Ոչ զպատժականսն ասէր զնորայսն՝ զտապարն, եւ զայլսն, այլ զքաղցրագոյնսն միայն. (Շ. մտթ.։)
Քաղցր եւ համրոյր. անոյշ. ախորժ. բուրիչ քաղցրութեան.
Խնդրէք զստութիւն։ Բորբոքէ զստութիւն վկայ անիրաւ։ Յուսացեալ իցեն զուր ի ստութիւն։ Ուրախ արարին ստութեամբ իւրեանց զիշխանս։ Պաշարեաց զիս ստութեամբ եփրեմ։ Քաղցրացաւ առն հաց ստութեան։ Եթէ ճշմարտութիւնն աստուծոյ յիմում ստութեանն առաւելաւ.եւ այլն։
Որ զվաղուեան աւուր դառնութեան լեղւոյն քաղցրացուցեր զճաշակ. (Շար.) այսինքն զհին ուրբաթ աւուր դրախտին. կամ զվաղու ի ուրբաթ աւուր (եթէ իցէ երգն վասն հինգ շաբաթի աւուր, որ այժմ երգի յուրբաթու)։
Կարի հեշտին եւ հեշտալի. ախորժելի. քաղցր յոյժ. հեշտ ու թեթեւ, կակուղ, անուշ. խօշ. լադիֆ. հաֆիֆ. միշայիմ.
Անգոհացողք մնացին առ անսպառ շնորհն։ Քաղցր է ի վերայ անգոհացողաց. (Դիոն. եկեղ. եւ Դիոն. թղթ.։)
Յիսուս տղայ մանուկ՝ որդի անծերունի հօր, հօր քաղցր կամարար, մատամբս աղաչեմ, շրթամբք պաղատիմ, զիս արձակեա՛ տէր. (Տաղ.։)
ԶԲերանն մերձ եդեալ քաղցրութեանն՝ ծծէ անյագապէս. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Է։)
Քաղցր եւ սիրելի բարեկամ առանձինն. սերտ բարեկամ.
φιλόστοργος propensus ad amorem, indulgens Գթով գործօղ ի քաղցր սիրոյ. գորովագութ.
Քաղցրացուցանել զխստութիւն իշխանին. (Եզնիկ.։)
Աստուած քաղցրութեամբ հարցանէր, իսկ նա խստութեամբ եւ լրբութեամբ առնէր զդատաստանի. (Սարգ. յկ. ՟Ժ՟Ա։)
Քաղցրախօս. պերճախօս.
(ն) Հեշտիւ լսօղ. ախորժելով ունկն դնօղ. դիւրալուր. քաղցրալուր.
Իմաստութեան ծանեաք արտաբերումն՝ հեշտալուր բանիւք եւ քաղցրալից. (Պիտ.։)
Իբրեւ զհարաւս քաղցրաշունչ եւ հոգեհնչօղ եւ աստուածախօս վարդապետութեամբն իւրեանց. (Նար. յովէդ.։)
Հիւթոցն ճաշակականքն կոչեցեալք որակութիւնք. քաղցրութիւն, եւ այլն. (Նիւս. բն.։)
Մեղուն քաղցրացոյց զճաշակարանն։ Անյաղթ բարձր.։
Քաղցր եւ հեշտալի գարո՛ւն ի ձմերային սգաւորութիւնս յեղանակեցաւ. (Յհ. կթ.։)
Առ ընտանիսն ուժգին էին առաքեալքն, եւ առ օտարսն ներողականք։ Քաղցր էր այրն, եւ անկեղծ, խոնարհամիտ էր, եւ ներողական. (Ոսկ. գծ.։)
Տատրակն ամուսնասէր երեւեալ՝ զջերմաձայն զքաղցրաձայն զլսելիս մարդկան լնու. (Ագաթ.։)
Որ բերէ յիւրմէ զքաղցրութիւն. ունօղ զքաղցր բերս կամ զպտուղս.
թէպէտ դառնաբերք լինին, եւ թէպէտ քաղցրաբերք։ Թէպէտ դառնաբեր, թէպէտ քաղցրաբեր։ Ի պաղոյն ծառն ճանաչի, եթէ քաղցրաբեր է, եթէ դառնաբեր։ Տունկն ի բոսոյ քաղցրաբեր, եւ պտուղն ի բարուց դառնաբեր։ արմաւենի քաղցրաբեր՝ արդարութեան պաղովք. (Ագաթ.։ Նար. երգ.։ Սարգ. յկ. ՟Թ։ Կոչ. ՟Բ։ Երզն. լս.։)
Որ յառաջ փայտք էին անպտուղք, պտղաբերք եղեն հաւատովք. եւ դառնաբերքն եւ փշաբերքն՝ քաղցրաբերք եւ անուշահոտք առաքինութեամբք. (Գէ. ես.։)
Քաղցրութեամբ լցեալ.
Քաղցրալից բարբառք խրատուց։ Հեշտալուր բանիւք եւ քաղցրալից։ Լի քաղցրալից յուսով. (Յճխ. ՟Ժ՟Թ։ Պիտ.։ Ոսկ. մ. ՟Գ. 17։)
Քաղցրական. քաղցր.
Աշուն քաղցրային. (Գանձ.։)
որ եւ ՔԱՂՑՐԱԲԱՐ. Քաղցրութեամբ. հեզութեամբ եւ սիրով.
Իսկ բարեարար միածին որդիդ բարբառեալ քաղցրապէս՝ ասելով, եթէ եկա՛յք առ իս։ Եւ մեք քաղցրապէս ընկալցուք (զհիւրս). (Ճշ.։ Եւագր.։)
Որ առնէ զքաղցր իրս, որպէս՝ զմեղր. քաղցրաբուխ. մեղրաբեր.
Եւ է հրէաստան քաղցրարար, եւ պտղալից. (Խոր. աշխարհ.։)
Ունօղ զքաղցրութիւն. քաղցր, եւ Քաղցրալուր.
Որք երգ ցօղաւոր երգեն քաղցրաւոր։ Օրհնեն զգուշաւոր ձայնիւ քաղցրաւոր. (Գանձ.։)
Քաղցր որակաւ. անուշ.
Քան զմեղու եւ կաթին քաղցրորակ ճաաշակաց։ Քաղցրորակ ձայնատրութիւն նուագարանացն. (Երզն. քեր.։ ՃՃ.։)
Գիտէր զքծնումն քաղցրագոյն, եւ զկատարումն դառնագոյն. (Յհ. կթ.։)
Այր քաղցր եւ աշխարհաշէն։ Լաւածանօթս եւ աշխարհաշէնս. (Փարպ.։)
Առաւօտանայ, վաղըն լուսանայ, աստուած քաղցրանայ. (Գանձ.։)
Զի՞նչ արդիւնատիպ վայելչատիպ կային. սէր ի սիրայէ քաղցրաշնչեալ օդոյն. (Տաղ.։)
Եւ քաղցրաշունչ օդոյ շնչման՝ գարնանական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Ո՞ւր քաղցրաձայն երաժշտի, կամ գեղգեղումն եղանակի. (Շ. եդես.։)
Վայելչաբան. քաղցրաբարբառ. քաջաբան.
Ահագինս իմն բարբառի, եւ կարի երկիւղալիցս։ Ի քաղցրութիւն փոփոխէ զահագին տեսիլն զայն եւ զերկիւղալից. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Թ։)
Եւ ջուրց (ասեմք ի գովութիւն), քաղցրաճաշակ, կարկաջասահ, ականակիտ. (Երզն. քեր.։)
Հեզ ի հայեցուածս. հեզաբար հայեցօղ. քաղցրահայեաց.
Այր քաղցրահայեաց եւ հեզահայեաց։ Այր քաղցրաբարոյ եւ հեզահայեաց։ Հեզահայեաց առ միմեանս. (Արծր. ՟Դ. 9. 11։)
Զմեղանչական զթիւնաւոր գազանութիւն (օձից՝) իւրում ծառայից քաղցրացուցանէր. (Ագաթ.։)
Զքաղցրն եւ զյաճախագութ հայր եւ զմարդասէր տէրն. (Սեբեր. ՟Ը։)
Ոչ մոռանամ զիմն նողկութիւն, որ ի գթութենէ մեծիդ քաղցրացաւ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Քաղցր լեզուաւ շողոքորթեաց զնա. (Երզն. մտթ.։)
Եթէ յուսոյն ձգարան ՝ սուսերբն յանցանաց հատեալ կարեսցի, կցեսցի՛ դարձեալ միւսանդամ կամօք ամենակալիդ՝ բարւոք պատուաստեալ։ Ամենառատ քաղցրութեամբ պատուաստեալ ի քեզ, վերստին գտեալ պնդեցայց քաւեալ. (Նար. ՟Գ. ՟Ի՟Է։)
Այգի տեառն պտղազարդեալ քաղցրահամութեամբ. (Ոսկիփոր.։)
Տրամադրութիւնք ասին, հիկէն՝ ջերմութիւն եւ ցրտութիւն։ Քաղցրութիւնն կիրս իմն ըստ ճաշակեալելեաց առնէ, եւ ջերմութիւն ըստ շոշափելեաց. (Արիստ. որակ.։)
Ի զիբանան ծառ ծաղկեաւ՝ վարդափթիթ սաղարթաբեր, զէմմանուէլն պտղաբերաց՝ քաղցրաճաշակ առիթ կենաց. (Տաղ.։)
cf. ՔԱՂՑՐԱԲՈՒՂԽ
Որ գործէ զքաղցր ինչ, իմա՛ զմեղր.
Գործասէր եւ քաղցրագործ մեղուն, որ ի խորսխէ աշխատութեանն իւրոյ քաղցրացոյց զեկեղեցի սուրբ. (Պրոկղ. յոսկ.։)
Բազում երկիւղն Աստուծոյ չտայ ի խոր ի քուն ընկղմել մտացն, այլ ծանծաղագոյնս յաղուեսաքունս միայն զքաղցր ցանկութիւն քնոյն եւեթ կատարեն. յն. վեր ի վերոյ ննջելով. (Ոսկ. ՟ա. տիմ. ՟Ժ՟Դ։)
Անուշահամ. քաղցրաճաշակ.
Ես եմ աղբիւրն կենաց, որ քաղցրաբուխ է եւ անուշաճաշակ. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Հեզ եւ համբոյր. քաղցր. մարդասէր.
Ձայն բարի հովուութեան նորին ի յողջոյն ինձ կենաց քաղցր լուիցի. (Նար. ՟Ձ՟Բ։)
Քաղցրացուցանեն զսնոտիապատիր բանսն. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Դ։)
Ներհիւսեսցու՛ք քաղցր եղանակ՝ վայելչահիւս երրեակ անձանց. (Շ. տաղ.։)
ՔԱՂՑՐԱԲՈՒՂԽ ՔԱՂՑՐԱԲՈՒԽ. որ բղխէ զքաղցր կամ զքաղցրութիւն. եւ Բղխեալ որպէս քաղցր.
Ես եմ աղբիւրն կենաց, որ քաղցրաբուխ է եւ անուշաճաշակ. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Կաթեամբ դիեցուցի զքեզ հաճելի եւ քաղցրաբուխ ստեամբ. (Ճ. ՟Ժ.։)
զքաղցրաբուխ ստեամբ. (Ճ. ՟Ժ.։)
Զքաղցրաբուղխ բերանն փակեալ։ Ի վտակաց քաղցրաբուխ շնորհաց։ Ի յորդառատ եւ ի քաղցրաբուխ վարդապետութենէ սրբոյն Յովհաննու։ Ականակիտ աղբերացն քաղցրաբուղխ ծաւալմամբ. (Ոսկ. ի մելիտ.։ Ճ. ՟Ա.։ Վրք. ոսկ.։ Խոր. վրդվռ.։)
Որ քաղցր խաղացմամբ կամ հեզիկ շարժմամբ բերի.
Քաղցրախաղաց հնչմամբ տարերցն յամենայն կողմանց անյապաղ զնոսա լցուսցէ. (Լմբ. սղ.։)
Որ ունի կամ տայ զծաղիկ քաղցր եւ գեղեցիկ.
Ըստ հաւատի ազգաբանութեան՝ քաղցրածաղիկ ծառոյն բարետիպ պտուղ. (Նար. խչ.։)
ՔԱՂՑՐԱՀՆՉԻՒՆ ՔԱՂՑՐԱՀՆՉԱԿ. εὑμελής modulatus. Քաղցր հնչմամբ կամ հնչեցեալ. քաղցրաձայն.
Աստուածայնոցն երգոց շըշնջմունք քաղցրահնչակն ձայնից. (Մաքս. եկեղ.) (յն. մեղեդեաց. μέλισμα modulatio ).
Քաղցրահնչիւն օրհնութիւն։ Պարել զքաղցրահնչիւն գեղապարութիւնն ընդ հարսնացեալ հոգիսն. (Ճ. ՟Ա.։ Տօնակ.։ Լմբ. սղ.։)
Ուր իցէ քաղցրութիւն նուագաց. քաղցրաձայն (ինչ). բարեյարմար, եւ համեմատ.
Երգո հոգեւորականս քաղցրանուագս։ Քաղցրանուագ հնչեն օրհնութիւնք։ Եհան յեղանակս քաղցրանուագս. (Եղիշ. միանձն.։ Խոր. վրդվռ.։ Ճ. ՟Ա.։)
Հաւուց տարմք քաղցրանուագ ձայնիւք զվայրսն հնչեցուցանիցեն։ Զարմանալ պարտիմք եւ ընդ քաղցրանուագ բարբառ, զոր գեղգեղեալ յօրինէ ճեպիռնթռչուն. (Լաստ. ՟Ժ՟Ը։ Վեցօր. ՟Ը։)
Երգ ներբողական՝ քաղցրանուագ հնչմամբ. (Տաղ.։)
Քնար աստուծախօս եւ քաղցրանուագ. (Երզն. լուս.։)
Զե րեքսրբեան օրհնութիւնս քաղցրանուագ երգեն. (իբր մ. քաղցր նուագօք) (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Նմանութեամբ, Քաղցր եւ զուարճացուցիչ.
Քաղցրանուագ լուսովժ։ Զուարթաճաճանչ եւ քաղցրանուագ յառաջին իւրոյ լումոյն երեւեալ. (Խոր. հռիփս.։ Կոչ. ՟Բ։)
ՔԱՂՑՐԱՇՆՉԵԱԼ ՔԱՂՑՐԱՇՈՒՆՉ. Որ քաղցր շնչէ կամ փչէ, բարեշունչ. քաղցրասիգ.
Եղեալ օդ քաղցրաշունչ, որ եբաց զմասն ինչ կտաւոյն։ Փոխանակ քաղցրաշունչ օդոյս։ Զօգս քաղցրաշունչս։ Սիւք հողմոց քաղցրաշունչ սնուցանէ զբոյսս։ Այս քաղցրաշունչ հողմս հարաւային. (Փարպ.։ Պիտ.։ Վեցօր. ՟Ե։ Ագաթ.։ Լմբ. սղ.։)
Սէր ի սիրայէ քաղցրաշնչեալ օդոյն. (Տաղ.։)
Քաղցրութեամբ փափուկ սնուցեալ՝ սնեալ.
Քաղցրասնոյց հայհոյիչ, զաւակ հայրատեաց. (Նար. ՟Խ՟Ը։)
γλύκασμα, γλυκασμός dulcedo ἠδονή suavitas χρηστότης bonitas, benignitas. Քաղցր գոլն. անուշութիւն. համ ախորժ. համեղութիւն. համեղ իրք, զուարճութիւն. անուշութիւն.
Խորիսխ մեղու բանք բարիք, եւ քաղցրութիւն նորա բժշկութիւն հոգւոց։ Կոկորդ նորա՝ լի քաղցրութեամբ։ Բզխեսցեն լերինք զքաղցրութիւն։ Երթա՛յք կերա՛յք զպարարտութիւն, եւ արբէ՛ք զքաղցրութիւն։ Եւ էր քաղցրութիւն նորա իբրեւ զխորիսխ.եւ այլն։
Ռետին քաղցրութեան. (Շար.։ Տաղ.։)
Մեղր վասն քաղցրութիւն առնելոյ քաղցր ասի. (Արիստ. որակ.։)
Քաղցրութեամբ աղբերացն բղխէր նոցա. (Ագաթ.։)
Օդոց քաղցրութեամբ շրջեցուցանէ ընդ ծով. (Լմբ. իմ.։)
Քաղցութեան երգոցն արուեստականաց։ Ի ձայն քաղցրութեան գոհանային զԱստուածոյ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։ ՟Գ. Մակ. ՟Է. 11։)
ՔԱՂՑՐՈՒԹԻՒՆ. Քաղցրաբարութիւն. հեզութիւն. բարութիւն. բարերարութիւն. մարդասիրութիւն. գթութիւն. բարիք.
Ի բարերար քաղցրութեանց աստի ստէպ ստէպ պատուեալք։ Մերժեալ ի մերմէ քաղցրութենէ աստի։ Քաղցրութիւն արարեր ընդ ծառայի քում։ Խօսեցաւ ընդ նմա քաղցրութեամբ։ Ոչ ոք է՝ որ առնէ զքաղցրութիւն.եւ այլն։
Եցոյց քաղցրութեան հօրն ի վերայ դարձի անառակին։ Քաղցրութեամբ աղբիւրացեալ։ Քաղցրութիւն եւ խոնարհութիւն. (Իգն.։ Նար. կուս.։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ։)
ՔԱՂՑՐՈՒԹԵԱՄԲ իբր մ. ἠδέως suaviter χρηστῶς, εὑμενῶς benigne, benevole. Քաղցրաբար. մարդասիրապէս. ախորժաբար. հաճութեամբ.
Այլ հոգւով քաջ քաղցրութեամբ վասն սասատիցն տեառն ընդունիմ։ Դարմանէ զամենայն քաղցրութեամբ։ Ի շաւիղս երեւի նոցա քաղցրութեամբ։ Քաղցրութեամբ լսէր նմա։ Բազում ժողովուրդ լսէր նմա քաղցրութեամբ.եւ այլն։
Քաղցր աչացն ահաւորութիւն առ թիւրս. (Խոր. ՟Գ. 68։)
Քաղցրութիւն, հեզութիւն, բարեմտութիւն. (Արիստ. առաք.։)
Քաղցր եղանակաւ. ախորժալուր. եղանակը սիրուն.
Քաղցր է ամենայն մարդկան արեւելք. իսկ տրտմօղ անձին եւ այն դժուարահաճ է. (Նեղոս. տրտ.։)
Քաղցր (բարք) զդիւրապատրելիսն կոչէ. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Ձմերային սգաւորութիւնն ի գարնանային բարեխառնութիւն օդոց յեղանակէր զփոփոխումն։ Քաղցր եւ հեշտալի գարուն ի ձմերային սգաւորութիւնս յեղանակեցաւ. (Յհ. կթ.։)
մ. ἠδύφωνος dulcisonus. Քաղցրաձայն. եւ ախորժալուր. հեշտալի. եւ քաղցր բարբառով՝ ձայնիւ կամ լեզուաւ.
իբրեւ զձայն երգոց քաղցրաբարբառ յօրինելոց. (Եզեկ. ՟Լ՟Գ. 32։)
Ո՛վ սուբր վկայ Քրիստոսի՝ քաղցրաբարբառդ մինաս։ Աղաւնի՛ քաղցրաբարբառ՝ հեզաբանեալ զտէր Յիսուս. (Շար.)
Անտոն՝ զարդ անապատի քաղցրաբարբառ սաղմոսերգող. (Տաղ.։)
Ձօնեսցո՛ւք ձայն մաքուր ընծայից քաղցրաբարբառ բանից օրհնութեամբ. (Նար. խչ.։)
Լսել զքաղցրաբարբառ բանս քո։ Քաղցրաբաղբառ աստուածախօս բանիւքն. (ՃՃ.։)
Քաղցրաբարբառ աւետեաց հնչումն. (Խոր. հռիփս.)
Լսել զքաղցրաբարբառ եւ յորդառատ վարդապետութիւն նորա. (Վրք. ոսկ.։)
Վասն քաղցրաբարբառ լսելոյ սմա զահտւոր զձայնն. (Մաշտ.։)
Բարերար միածնի քո քաղցրաբարբառեալ. լաւ եւս է ընթեռնոլ ըստ տպ. քա՛ղցր բարբառեալ։
որ հայի քաղցրութեամբ եւ հաշտ ակամբ. հեզահայեաց. բարեսէր. մարդասէր.
Քաղցրահայեացն գթութիւն գտցէ. (Առակ. ՟Ժ՟Բ. 13.) (յն. հայցօղ թեթեւս, կամ հեզութեամբ)։
Քաղցրահայեացդ առ որս ի քէն գոյացան. (Սարկ. աղ.։)
Որ քաղցրահայեացն էր եւ հեզ. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ՟Բ։)
Քաղցրահայեաց տեսութիւն. (Նար. ՟Կ՟Գ։)
Քեղմով եւ քաղցրահայեաց ակամբքն. (Բրսղ. մրկ.։)
Մանուկն Յիսուս քաղցրահայեաց եւ աստուածանման տեսլեամբ նայէր ընդ նոսա լրջմտութեամբ. (Եպիփ. ծն.։)
Երեսք հեզոյն քաղցրահայեաց եւ հեշտալի տեսակ ունի. (Կիր. ՟ը. խհ.)
Եւ ոչ վասն քաղցրահայեաց երեսաց. (Մանդ. ՟Ժ՟Դ։)
ՔԱՂՑՐԱՀԱՅԵԱՑ. Ցանկալի եւ ախորժ հայեցողաց. զուարճալի աչաց. քաղցր տեսլեամբ.
Ո՛րչափ ինչ քաղցրահայեաց եւ ցանկալի իցէ տեսիլ լուսոյն։ Զքաղցրահայեաց նշուլից արեգականն։ Քաղցրահայեաց ճառագայթից. (Վեցօր. ՟Բ. ՟Ե։ Շիր.։ եւ Ճ. ՟Ա.։)
Զուարթատես եւ քաղցրահայեաց ողկոյզն. (Պրոկղ. յոսկ.։)
ձ. ՔԱՂՑՐԱՁԱՅՆԵԼ ՔԱՂՑՐԱՁԱՅՆԻԼ. Քաղցր ձայնիւ եղանակել.
Ի դաւթայնուագեալ երդի քաղցրաձայնեալ. (Մագ. ՟Ժ՟Ե։)
Ջընար քընար տաւիղ՝ բամբ շարժողին քաղցրաձայնեալ. (Նար. տաղ.։)
Քաղցր կամ գեղեցիկ ճաճանչիւք ճառագայթից. գեղանշոյլ.
Առ քաղցրաճաճանչ ճառագայթս արեգականն ոչ հայեցան. (Միսայէլ խչ.։)
γλυκύς dulcis ἠδύς, χρηστός suavis, jucundus, frugalis, utilis, probus, opimus, clemens, bonus, benignus. Անոյշ. համեղ. յոր լինի քաղցնուլ իբր յախորժահամ. նմանութեամբ՝ ախորժելի, հաճոյական. ցանկալի. հեշտալի. դիւրիչ. լաւ. ընտիր. գեղեցիկ. քաղցրաբարոյ. բարի, եւ բարերար, եւ այլն. քաղցր, անուշ.
Ի կերչէ ել կերակուր, եւ ի հզօրէ ել քաղցր։ Որպէս զի քաղցր են ի քիմս իմ բանք քո, քան զմեղր բերանոյ իմոյ։ Անձին կարօտելոյ եւ դառն իբրեւ զքաղցր թուի։ Պտուղ նորա քաղցր է ի կոկորդի իմում։ Յոյժ քաղցր թզոյ։ Իբրեւ զթուզ քաղցր։ Կերա՛յք եւ արբէ՛ք զպարարտս եւ զքաղցունս. յն. զքաղցութիւնս. (եւ այլն։)
Քաղցր է տէր։ Դու միայն թագաւոր քաղցր։ Քաղցր է ողորմութիւն քո։ Քաղցր եղիցի նմա օրհնութիւն իմ։ Քաղցր քուն է ծառայի։ Քաղցր այր ողորմի, եւ տայ փոխ։ Քաղցր եւ բարերար եւ սիրելի էի զօրաց իմոց։ Առ քաղցր հեբրայեցիս ողջոյն յոյժ։ Որ քաղցր են բանիւք։ Ապականեն զբարս քաղցունս բանք չարք. եւ այլն։ Հեշտ եւ սիրելի ամենայնի, որպէս այնպիսին բժշկութիւն բուռն կրիցն լինելով, անուանեցաւ քաղցր. (Պղատ. տիմ.։)
Քաղցր եւ դառն ասի, որ համահամ քմացն ճանաչի։ Քաղցր եւ անուշ բարեօք լի է։ Յորդ եւ քաղցր անձկաւ փափաքելով։ Քաղցր խոնարհութեամբ։ Որ փոխեն զքաղցր ժամանակ խնամոց նորա ի դառն հատուցումն։ Ազգ գազանաց պէսպէս բնութեամբ՝ քաղցունք եւ դառինք. (Յճխ.։)
Վեհն ի տկարէն ընդոտնի, տեղի յարդարէ ուժգինն՝ քաղցուն (հեզոյն). (Նար. մծբ.։)
Ամենայն ումեք իւր սովորութիւն քաղցր է։ Բազումք են քաղցունք եւ հանդարտք։ Քաղցունս ապա յօրինէ յայս. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 18. 30։)
Արդար էր, այսինքն հեզ եւ քաղցր. (Շ. մտթ.։)
որում ցանկացեալ ոմն ի սրբոցն՝ ասէ. ա՛ղցր է արեւ յետ ամպոց, որպէս եւ քաղցր է հանգիստ յետ աշխատութեան. (քԱրծր. ՟Ե. 3։)
Պատառէ զքաղցր ակօսս. (Ածաբ. նոր կիր.։)
Կենադանի երկրին, զոր քաղցունքն ժառանգեն. (Նախ. առակ.։)
Արբուսցէ առատութեամբ հոսանացն քաղցունց։ Այս զձեզ քաղցունս արասցէ եւ ուղղափառագոյնս. (Սարկ. աղ.։ Առ որս.։)
Զի եւ համբակագունիցն առաջնորդք բարուց քաղցունց լինիցին. (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
Ո՞ր է լաւագոյն, բնակել առքաղցունս քաղաքացիս, եթէ առ չարս. (Պղատ. սոկր.։)
ՔԱՂՑՐ գ. որպէս Քաղցրութիւն, կամ մեղր.
Ռետինդ քաղցու (այսինքն քաղցրութեան), ռամ հոգւոյս արբո՛ Իբր դառնութիւն եդեալ ընդ քաղցու. (Ժմ.։ Նար. ՟Ձ՟Բ։)
Յովհաննէս մարախով եւ վայրենի քաղցու կերակրեալ լինէր. (Լաստ. ՟Զ։)
ՔԱՂՑՐ. մ. ՔԱՂՑՈՒՆՍ. իբր Քազցրութեամբ. անո՛ւշ անուշ.
Քաղցր ի քուն լիցիս (կամ քունեսցես). (Առակ. ՟Ի՟Գ. 24։)
Դառնաբեր վիժանք հոգւոյն քաղցո՛ւնս բզխեսցեն. (Շ. տաղ խաչի.։)
Անսովոր հոլովք.
Ճանապարհ բարւոյ եւ քաղցրի. (Լմբ. սղ. յռջբ։)
անձրեւս քաղցրունս եւ շահեկանս շնորհեսցես նոցա. (Ճ. ՟Ժ.։)
Յերկաքանչիւրոցն յարձակեալ՝ ի քաղցրնոցն եւ ի տրտմականացն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 30։ Չարութիւն դառնին՝ ընդդէմ էր ողորմութեանն քաղցրոցն. Եփր. համաբ.։)
Սպիատակին է սպիտակագոյն, եւ քաղցութիւն դարձեալ (ի) հաւասարութիւն՝ այլ քաղցրագոյն. (Բրս. ապաշխ.։)