construction;
preparation, furniture, ornament;
— գրոց, binding of books;
ready, quite ready, prepared;
active, diligent;
disposed;
— լինել, to be ready, prepared;
to be disposed to.
construction —, apprêt, ornement;
— գրոց, reliure;
— լինել, être prêt à, à la disposition de;
prêt, tout prêt, apprêté, préparé;
prêt à, disposé à, dispos.
arm, weapon;
armament, armour, munition, harness;
հին —ն, woman, female;
— եւ զարդ, armour, arming;
— ի ձեռին, in arms;
armed, arms in the hands;
զինու զօրութեամբ, with arms;
hy main strength;
—ս կրել, to carry, to bear arms;
ի — գնալ, ընթանալ, դառնալ, — առնուլ, զգենուլ, ի վեր առնուլ, ի — վառիլ, to fly to arms, to buckle on one's armour, to take up arms, to arm one's self;
— առնուլ ընդդէմ, to bear arms against;
ի — վառել, to put under arms;
ի բաց թողուլ զ—ս, to lay down one's arms;
հրաման կրելոյ —ս, license to shoot;
հրաթափ —ք (հրազէնք), fire arms, guns, muskets, rifles;
հատու —ք (սուսեր սուին), side arms, weapons, cutting, edge;
վառեալ ի — եւ ի զարդ, armed from head to foot;
առաջին փորձ զինուց, one's first passage in arms;
այր զինու, man at arms;
ազգ կիրթ ի հրահանդս զինուց, a nation inured to war;
ի — ! ի -! to arms! — ի վեր ! — յառաջ ! — ի վայր ! carry, present, ground arms ! կազմ ի — ! ready ! — կալէք, — առէք, — ի ձեռս ! support arms! սպամամել զինուք, to put the sword;
ելանել ընդ —ս, cf. Ելանեմ;
դուլ զինուց, a truce;
սահմանք քաջաց —ն իւրեանց, the arms of the brave decide the limits of their power.
cf. Կազմիչ.
to put in order, to arrange, to dispose, to distribute, to put, to place, to plant;
to destine, to prescribe, to fix, to assign, to enjoin;
to establish, to institute, to found;
to constitute, to charge with;
to number or place among;
to range in battle, to put in order of battle or in battle-array;
*to marry, to give in marriage;
կարգեալ ընդ իշխանութեամբ, subaltern, inferior;
խաղային յառաջ՝ կարգեալք եւ կազմեալք, they cautiously advanced in good order.
horse;
մատակախազ, որձի —, stallion, stone -;
մալեալ, որձատ —, a gelding;
մատակ —, mare;
ռազմամուղ —, war horse, charger;
որսոյ —, hunter;
ասպարիզական —, race horse;
լծաբարձ, կառաձիգ —, draught horse, carriage or coach horse;
ազատ —, blood horse;
հեծելութեան —, riding horse, saddle horse;
պալարակապ —, prancer;
բեռնաբարձ —, led, packhorse;
սայլաձիգ —, cart horse;
— հեծանելի կամ կառայց, a — fit to ride or drive;
— մեքենական, horsepower;
մատաղ —, — փոքրիկ, (բռչոյ), nag, pony;
քուռակ ձիոյ, colt, foal, filly;
ահիպարանոց, աշխոյժ, խրոխտ, եռանդուն, աներկիւղ, ուժեղ, հլու, հնազանդ, փափկերախ —, fiery or superb, highmettled, prancing or frisky, spirited, bold, mettlesome, tractable, well-bitted or well-broken, easy upon the hand -;
խստերախ, ախտաւոր, անհլու, կատաղի or խենդ, կիցընկէց, խրչան —, hard-mouthed, vicious, untractable, furious or moon-eyed, restive or kicker, skittish horse;
անպիտան —, jade;
դեղձան, գորշ or մողոշիկ, պիսակ, ճանճկէն or ճանճաճերմակ, ճարտուկ, աշխէտ, ճարտուկ-ճանճկէն, շիկակարմիր or շառատ —, yellow-dun, grey, dappled, flea-bitten, piebald, chestnut or sorrel, roan, light-bay -;
միս ձիոյ, horse flesh;
գաւակ ձիոյ, rump, croup, hind-quarter;
բաշ ձիոյ, horsehair;
խար, կեր ձիոյ, forage, provender, horse-meat;
ջրարբ ձիոց, horse-pond;
աղբ ձիոյ, horse-dung;
պայտ ձիոյ, horse-shoe;
քերոց ձիոց, curry-comb;
ողնուլար ձիոյ, crupper;
տապճակ ձիոյ, horse-blanket or horse-cloth;
վարաւանդ, կազմածք ձիոյ, horse-trappings;
ընթացք ձիոյ, the paces of a -;
ճախր ձիոյ, caracol, wheeling about;
զբօսանք ձիոյ, a ride (on horseback);
դարմանել զ—, to groom, to curry, to comb a;
պայտել զ—, to shoe a -;
վարժել զ—, to break in a -;
սանձել զ—, to master a -;
ի — ելանել, վերելակել, աշտանակել, —ի ներքս տանել, առնուլ, to ride, to get or mount on horseback, to take horse;
երթալ ի —, to ride, to go on horseback;
զգնալ, զբօսնուլ ձիով, to take a ride, to go on a party of ride, to go out for a ride;
ճախր առնուլ ձիոյ, to caracole, to move in caracols, to wheel about;
արձակերասան զ—ն առնել, to give a — the bridle, to gallop, to run full speed;
խոպալ եւ ընդվղել ձիոյ, to prance, to rear;
կատաղել ձիոյ, to run away, to take the bit between the teeth;
իջանել, թափել զինքն ի ձիոյ, to dismount, to alight, to to get down;
շրջածել երախաձգութեամբ զ—, to lead a — hither and thither, to and fro;
լծեալ ի չորից ձիոց, drawn by four horses;
—ն զուլամբ չոգաւ, թալալեցաւ or նստաւ ընդ նովաւ, his horse fell under him, fell heels upwards;
խխնջէ, վրնջէ —ն, the — neighs;
որ ձրի էառ զ—ն՝ ոչ սպասէ սանձին, you must not look a gift — in the teeth.
cf. Ոսկեկազմ.
party, band, troop, detachment, company, regiment, brigade, division, cohort, legion;
— կղզեաց, group of islands, archipelago;
— առնուլ, to assemble, to flock together;
— կազմել զօրաց, to muster, to form into a regiment, to embody, to enlist, to enrol, to collect together;
ի խմբէ իմաստնոցն էր, he was one of the seven wise men.
cf. Կազմած.
of parchment;
կազմ —, parchment-binding.
machinal;
mechanical;
— կազմութիւն, mechanism;
— ձի, horse-power.
cf. Ոսկեկազմ.
assembled, gathered together;
— նաւուց, squadron;
— առնել՝ դնել՝ կազմել՝ կարգել՝ սփռել, to assemble, to gather together;
to levy troops, to send a body of troops;
ի —ի, in war.
joy, mirth, rejoicing, cheerfulness, gaiety, sportiveness, delight, pleasure;
—նս ումեք կազմել, ի —նս ածել զոք, to rejoice, to delight, to cheer;
ի — նս խնճոյից, in the merriment of a feast.
machination, cabal, plot, device, intrigue;
բազմահնար —ք, sly, crafty dealings, intrigues, machinations;
—ս հառնել, cf. Մեքենայեմ;
— երկանիւ, վեցանիւ կամ ութանիւ, two-wheeled, six-wheeled or eight-wheeled machine;
շոգեշարժ —, steam-engine;
տեղափոխ —, locomotive engine;
— պարզ կամ կրկին արդասեօք, single or double-acting engine;
— ջրեղէն սիւնակաւ, water-pressure engine;
— վերամբարձ, jack, lifting-jack or screw-jack;
— ցցահար, steam pile-driving engine;
— օդահան, air-pump, pneumatic engine;
գործարան —ի, engine-building;
լուծել, քակել զ—, to take an engine to pieces, to dismount;
յարդարել, կազմել զ—, to fit or put an engine together again, to mount;
ի գործ արկանել զ—, to work an engine.
to tune, to put in tune, to accord;
— զսեղան, զճաշ, to get ready, to prepare, to get dinner ready;
— զանկողին, to make the bed;
— զսենեակ, to do the room;
— զեղնգունս, to pare one's nails;
— զճրագ, to snuf the candle;
— զհերս, to adjust, dress or deck one's hair;
— զելս իրացն, to organize, to regulate, to put in order;
ճակատ առ ճակատ —եալ, drawn out in battle-array;
սեղան կազմ եւ —եալ, table ready covered, a well spread table.
street;
մանր —, narrow-street, alley;
—ք վաճառաց, mercery, mercer's shops;
—ք գնացից ջրոյ, water-pipe, water-conduit;
ի —ի, in the open street;
— տալ, կտրել, կազմել, թողուլ, to open a way, to fray a way, to cut a road through the enemy.
letter, epistle, missive;
թուղթ գրել, to write a letter;
թուղթ առաքել, to send a letter;
թուղթ ընդունել, to receive a letter;
թուղթ աղաչանաց, written entreaty, petition;
paper;
պատառ մի թուղթ, կոտորոկ թղթոյ, a bit of paper;
շրջշրջել զթուղթս գրոց, to turn over the leaves of a book;
ծրարել ի թուղթ, to put in paper;
տոգորել, արատել զթուղթ, to blot, to waste paper;
դանակ, հատիչ թղթոյ, paper-cutter or paper-knife;
թուղթ գրութեան, writing paper;
թուղթ նամակի, letter-paper;
թուղթ տոմսակի, note-paper;
թուղթ ուրուագրութեան, drawing-paper;
ծծուն թուղթ, blotting or bibulous paper;
թաւ թուղթ, pasteboard;
թուղթ ծրարի, wrapping or packing paper;
թուղթ յոռի, անպիտան, waste, paper, old papers;
մածուցիկ թուղթ, sized paper;
թուղթ տպագրութեան, printing paper;
թուղթ մագաղաթեայ, parchment, vellum;
թուղթ ճենաց, India paper;
թուղթ ծրահանելոյ, tracing paper;
թուղթ ապիկեալ, զմռնիտեալ, emery-paper, glass-paper, sand-paper;
թուղթ մզելոյ, filtering-paper;
թուղթ գունաւոր, coloured paper;
թուղթ կճեայ, marbled or stained paper;
թուղթ սեկանման, morocco paper;
թուղթ դրոշմեալ, stamped paper;
թուղթ արծնելոյ, smoothing paper;
թուղթ ձիւթեղէն, brown paper, tar paper;
թուղթ մեքենական, machine paper;
թուղթ տաշտական՝կազմ, vat-paper, handmade paper;
թուղթ գաղափարեալ, laid paper;
apparatus;
preparing, preparation;
goods, furniture, household effects;
moveables, utensils;
equipage;
armour;
cf. Կազմութիւն;
— մարմնոյ, constitution, temper;
- պատերազմականք, military stores;
- ձիոյ, harness, caparisons, trappings;
— նաւու, rigging;
forehead;
— շինուածոց, face, front, frontispiece, elevation;
— գրոց, frontispiece, title-page;
եռանկիւնի —, fronton, pediment;
— զօրու, բանակի, army drawn up in order of battle, troops in battle-array;
rank, file, order;
— առ —, face to face, vis-à-vis, front to front;
— լայն ցցուեալ, ճաղատ, խորշոմեալ, սպառնալից, large, protruding, bold, wrinkled, threatening -;
զ— հարկանել, to strike oneʼs -;
յորինել, յարդարել կազմել, վառել զ—ն, to draw up in line of battle, to put in battle array, to offer battle, to face;
— տալ, ի — մը տանել, —ս դնել, to attack the enemy in front, to fight, to combat;
ելանել ի —, to engage in conflict, to attack, to assault;
անկանել ի —ու, to be left dead on the spot;
ի — եհան ընդդէմ նոցա, he opposed them with;
յառաջնում անդ —ու, in the first action or combat;
— նորա նսեմանայ, his countenance becomes gloomy.
bit, piece, particle, fragment;
rest, residue;
remains, mortal coil;
consecrated bread, eulogia;
—ք սրբոց, relic;
տուփ —աց, reliquary, shrine;
— պատարագի, host, wafer;
— կնքոյ, wafer;
— գործել or կազմել, to make wafers;
—ք եւ նշմարք հայաստանի, the antiquities of Armenia (Picturesque Armenia).
instrument, tool, apparatus, harness, furniture;
նաւ կազմեալ ամենայն սարութեամբ, ship complete in stores and rigging.
relieur;
cf. Կազմիչ.
cf. Կազմած.
cf. Ոսկեկազմ.
corps, corps de troupes;
— առնել՝ դնել՝ կազմել՝ կարգել՝ սփռել, faire une levée de troupes, envoyer un corps de troupes.
machine, machination, trame, complot, intrigue;
շոգեշարժ —, machine à vapeur;
յարդարել կազմել զ—, monter la machine;
բազմահնար —ք, intrigues, machinations;
—ս խառնել, cf. Մեքենայեմ.
hauteur, cime, sommet, piton;
cap, promontoire, pointe, bec;
—ք, garniture, meuble, équipage, cf. Կազմած, cf. Կահ, cf. Սպաս;
harnais.
— գունդ, — առ —, par troupes;
— կազմել, organiser des troupes.
appareil;
apprêt, préparatif;
ameublement, meubles, garniture, équipage;
armes;
— մարմնոյ, constitution, tempérament;
cf. Կազմութիւն.
ԵՂԵՒՆԱՓԱՅՏԵԱՅ ԵՂԵՒՆԵԱՅ ԵՂԵՒՆԻ. κέδρινος cedrinus Կազմեալն ի փայտից եղեւին ծառոյ. մայր փայտէ.
Ոչ զամանակս խուզել եւ ցզեկ ինել պարտ է։ Որ ի վեր քան զմեր բանս է, ոչ արժանի լինել համարիմք իրազեկ (կամ իրագէտ) լինելոյ. (Նիւս. կազմ.։)
Որպէս թ. ար. պ. գալպուր, ղըլպար, ղարպիլ, ղիրպալ, ղերպիյլ. Լտ. քրիպէ՛լլում. այսինքն Մաղ, մեծ մաղ։ յորմէ կազմի յաջորդ բայն։ cf. ԽՈՐԲԱԼ։
Ադամ յանխլիրտ հողոյ ստեղծաւ եւ կազմեցաւ, բյց նոքա (կանայք) ի խօսուն կենդանւոյ առեալ են։ Ետես զանխօս օձն խօսուն եղեալ. (Եփր. ծն.։)
Սաղմոսարանս այս կազմոց է եւ գործարան ըստ աստուծոյ մարդոյն. (Վրդն. սղ.։)
Կազմեալ զհանգստարանն սրբոյն՝ պատուեցին զպարկեշտ մարմինն ըստ արժանի կայենից ճշմարտին. այսինքն դրից կամ կալոյ ի շիրմի. (Փարպ.։)
Զամենայն չափով եւ թուով եւ կշռով կարգեցեր։ Կարգեցին առ փիղ փիղ հազար այր։ Կարգեաց կամ կարգեցաւ ընդդեմ ասօրւոց։ Որպես հիացումն կարգեալ։ Խաղային յառաջ առ հասարակ կարգեալք եւ կազմեալք։ Կարգեաց ձեզ զկերակուրդ ձեր եւ զըմպելի։ Կարգեաց նոցա թագաւորն ռոճիկս։ Կարգեցեր զինեւ պահ։ Կարգեցի դատաւորս ի վերայ ժողովրդեան իմոյ։ Կարգեաց զնա դաւիթ ի վերայ համբարաց իւրոց։ Կարգեցեր զծառայ քո ընդ այնոսիկ՝ որ ուտեն զսեղան արքայի.եւ այլն։
Ցորենոյ, եւ կա կորեկան. (Նիւս. կազմ.։)
Բան հակիրճ հատեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Զի հասարակաց կազմեցեալ բուսոց ... ի ստեղծօղդ վերաբերեալ առ նոյն նիւթս կենաց հասուն ներգործէ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Պաշտել զաստուած արարիչ եւ զորդին հաստիչ, եւ զհոգին կազմիչ. (Ագաթ.։ Խոսր.։)
Կազմել ի հիւթոյ. նիւթել, եւ հիւսել.
καθαρίζω purgo, mundum facio ἁνοίγω aperio. Հարթել, յարդարել, ուղղորդել. (ռմկ. զորդել, խորդել, շտկել, դուրել ). կամ ըստ յն. հարթել. եւ մաքրել. սրբել. այսինքն բանալ, դիւրել, եւ պատրաստել զճանապարհ. ... (այլազգ է եւ կազմութիւն բայիս Ճանապարհորդել. զոր տեսցես)
Ղուղակ ընդ ջրայինսն եղէ ես։ Նաւ կազմեաց, ղուղակ գործեաց զմարդ. (Փիլ. յովն. եւ Փիլ. բագն.։)
Յորժամ արտաքս ընթասցի (ի վայրէն՝) որ ի չարութեան մեկնածն է, ի հարկէ ի բարին յեղու զշարժումնն. (Նիւս. կազմ.։)
Ցուցանեն զնախնեացն մեռելոց զապականութիւն, որոց հրովն մղեղեցան նշխարքն. (Նիւս. կազմ.։)
Որպէս զչորքոտանիս՝ երկայնագոյն զկերպարանսն ունել, եւ յըռնգունս կոյս մսողել. (Նիւս. կազմ. ՟Թ։)
ՅԱՍՄԻԿ ՅԱՍՄԻՆ կամ ՅԱՍՄԻ. Նոյն ձայն է եւ յայլ լեզուս. ἱάσμη , ἱάμινον (ի ἵον որ է մանուշակ). ՛ jasme, jasminum. իտ. gelsomino. եասէմի, եասըմ եաղը. Տունկ մանրատերեւ՝ երկայն եւ բարակ եւ կակուղ գաւազանօք. եւ ծաղիկ նորա սպիտակ՝ անուշահոտ յոյժ. իսկ իւղն յասմեան ասի կազմեալ ի սպիտակ մանուշակէ.
ՅԱՍՄԻԿ ՅԱՍՄԻՆ կամ ՅԱՍՄԻ. Նոյն ձայն է եւ յայլ լեզուս. ἱάσμη , ἱάμινον (ի ἵον որ է մանուշակ). ՛ jasme, jasminum. իտ. gelsomino. եասէմի, եասըմ եաղը. Տունկ մանրատերեւ՝ երկայն եւ բարակ եւ կակուղ գաւազանօք. եւ ծաղիկ նորա սպիտակ՝ անուշահոտ յոյժ. իսկ իւղն յասմեան ասի կազմեալ ի սպիտակ մանուշակէ.
Եւ երբեմն՝ որպէս Նիւթել. հիւսել. հայթայթել. առթել. հնարել. ճարտարել. յարդարել. կազմել պատրաստել.
Թակարդ՝ հաղբ կազմեալ ուռկանաձեւ յուռոց կամ յուռեաց.
Յարկն է ինչ տեսակաւ ուռեկաց թանձրալարի, զոր կազմեն յորոգայթ արջոց եւ եղանց. (Նոննոս.։)
Ի չորեքշաբաթսն եւ յուրբաթսն։ Ուրբաթուքն ի շաբաթսն. (Արշ.։ Իսկ Վանակ. հց. եւ Տօնակ. գրեն, թէ Ուրբաթն հայերէն է օր բօթի. իսկ ըստ եբրայեցւոց՝ կազմութիւն (այսինքն արարչութիւն ադամայ)։)
Բառ յն. օֆի՛դիս, (այսինքն օձային, օձատեսիլ) ὁφίτης ophita, lapis in modum serpentis maculosus. Քար պատուական, որոյ բիծն կամ գոյնն է խայտ իբր զօձի. որպէս եւ կազմեալն յայնպիսի քարէ.
Սէրն՝ պահանգ շինուածոյ. զի նովաւ հաստատեալ կազմին որմք տաճարի. եւ եթէ նենգութիւն ինչ գտցի ի պահանգս ապարանիցն, անկեալ կործանի շինուածս. (Մծբ. ՟Բ։)
ՊԱՅԾԱՌ ԶԱՆԱԶԱՆԵԱԼ. ποικίλος varius, variegatus. Պէսպէս, գունագոյն։ (Նիւս. կազմ. ստէպ։)
Գործոյն կա՛մ գով կամ պարսաւ հետեւի։ Ակամայից գործոց ոչ ինչ եղիցի գով կամ պարսաւ։ Զնոյնս ասելի է սոցա եւ ի վերայ պարսաւիցն եւ գովիցն. (Նիւս. կազմ.։)
Հինգ զառաջին գրեալսն յառաջնում պնակտին (տասնաբանելայ պատուիրանաց) ... եւ զայս եւ որ ըստ միւսում պնակտին է։ Դէպ լինի իմն ջնջեցելոցն՝ գրոյն ջնջել, իսկ պնակտին եւ գրոյն յաւէտ կալ մնալ։ Պնակտք եւ գիրք՝ ձեռաց կազմած են. եւ որք ի սոսայն են՝ դիւրաւ իմն ապականելիք են. քանզի մոմ է ի պնակտսն՝ որ դիւրաւ փխրի. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. լին. եւ Փիլ. ել.։)
ցցելն, իլն. տնկելն եւ տնկիլն որպէս զցից. Յեղեգան ցըցումն՝ ի հովտնւոյն ձեւ կազմեցեր։ Որպէս անդ յօձնա ցցումն (ի Մովսիսէ). (Փիլ. յովն.։ Երզն. մտթ.։)
Ծնկակապ կազմածոյ ցօղնոյն կատարի հասկն նորա. (Վեցօր. ՟Ե։)
Մինչդեռ տղայն է, փափկին եւ գիջին բերանոյն եւ այլն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Ե։)
Զպտղոցն փորոտիս, եւ զարմատոցն զհատածն յերկրի տնկեմք։ Յարմատս եւ ի կեղեւս եւ ի փորոտիս, եւ շառաւեղաց բոյսս զտունկն կատարէ. (Նիւս. կազմ.։)
Քաղերթ աղբով լցեալ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
ՔՐՁԵԱՅ ՔՐՁԵՂԷՆ. σάκκος, σάκκιον saccus, sacculus, cilicium. Ի քրձոյ կազմեալ մազեղէն. քուրձ կամ Խարազն. խարարէ, քրջէ, քուրջեղէն.
Ապա թէ երկօրեայ նշխարօք մատուցանէ ... իսկ եթէ օթեկ ջրով ի պատճառս ծուլութեան կազմեսցէ զնշխարն, եւ այլն. (Կանոն.։)
Ոչ խոնաւոյն աղանձեցելոյ առաւելութեամբ ջերմութեանն, եւ ոչ ջերմինն շրջեցելոյ յաղթութեամբ խոնաւողին. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
ԱՄՊԵԱՅ ԱՄՊԵՂԷՆ Յամպոյ կամ ամպով կազմեալ. ամպային. ամպէ. պուլութտան.
Մեծաւ զօրութեամբ եւ այրուձիով։ Զայլ այրուձին յաջ եւ յահեակ թեւս գնդին կազմեցին։ Այդչափ այրուձիոյ։ Ձեր ինքնին լուեալ իցէ վասն առնուձիոյ ճանապարհին. (՟Բ. Եզր. ՟Դ. 23։ ՟Ա. Մակ. ՟Զ. 38։ ՟Ժ. 73։ ՟Գ. Մակ. ՟Գ. 9։)
Անգլուխ իմն եւ անկատար այնպիսին յանդիմանեալ լինի բան. (Նիւս. կազմ.։)
Անկատար բան. (Նիւս. կազմ.։)
Ոչ ողորկ. անհարթ. խոշոր. անկազմ. անշուք. անպաճոյճ. որ կոկ չէ.
(Խոնաւութիւնն) այլ յայլում լինի՝ ի քրքմի, յապրասամի, եւ մեկոնի. (Նիւս. կազմ.։)
(Խոնաւութիւնն) այլ յայլում լինի՝ ի քրքմի, յապրասամի, եւ մեկոնի. (Նիւս. կազմ.։)
Բազումս եւ ամենազանս առադրեաց բանս աստուածային գիրն. (Նիւս. կազմ.։)
Յորժամ արուեստաւ ինչ գործիցէ։ Սարդ յոյժ արուեստաւ կազմէ. (Փիլ. նխ. ՟բ. եւ Փիլ. լիւս.։)
Արուեստաւն ներգործէ. (Նիւս. կազմ.։)
Հարկաւոր էր բառաչել. (Նիւս. կազմ.։)
Չէ՛ հնար, որ միանգամ բնակցեալն է, ի բաց հատանել (այսինքն հատանիլ). (Նիւս. կազմ.։)
Զթուլացելովք աղեօք քնարին բախեալ զկտընդոցն, աննշան ինչ հնչիցէ բոմբիւն. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
φλόγινος flammeus Ի բոցոյ կազմեալ, բոցանիւթ, բոցային, հրեղէն, լուսեղէն. իրօք կամ նմանութեամբ.
Որպիսի՞ հնարեցայց բուժանս. զո՞ր սպեղանիս կազմեցից իմոյ վիրառնութեանս։ Որպիսի՞ բուժանս հնարեցայց անպատում չարեաց. (Պիտ.։)
Ջերմ եւ գործուն եւ շարժուն. (Նիւս. կազմ.։)
Որպէս ինչ առնեն ի դարբնոցս փուքքն. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Նախանձ, ստութիւն, դաւումն, կեղծաւորութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
ԵԲԵՆԵԱՅ ԵԲԵՆՆԵԱՅ. ἑβενίνος, ἑβελίνος ebeneus Ոյր նիւթն է եբենոս. կազմեալ յեբենոս փայտէ.
τρίπους tripus Երիւք ոտիւք կազմած. որ եւ ԵՐԵՔՈՏԱՆԻ.
Կալանաւորս արարեալ զինակիր պատրաստութեամբ. իմա՛, զինական կազմածով, հանդերձ զինուք։
Մի բազմականս բարձրագոյնս կազմեսցուք, խորան կանգնել որովայնի զժայթքելն. (Ածաբ. ծն.։)
Յի՞նչպիսեաց մեզ եւ յորպիսեաց մեզ եղեալ գոյացաւ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ.) յն. ո՞րպէս եւ յորպիսեաց։
Ի կատարեալ հասակի (ցորենոյն) ծնկակապ կազմածոյ զօղոյն՝ կատարի հասկն նորա։ Հաստատեալ վերանայ ծընկակապ կապօքն։ Ծնկակապ կապօք հանգոյց առ հանգոյց. (Վեցօր. ՟Ե։)
Մարդոյս կազմութիւն կանգուն գոլով՝ ի վեր միշտ զհայելն գուշակէ առ աստուած։ Ծառայն փութայ զամենայն աւուր ծառայութիւն ի կանգուն ունել. այսինքն ուղիղ եւ անպակաս վճարել. (Խոսր.։)
որ ասի ԿԱՐՇԸՆԲՈՒՌՆ, կամ ԿԱՇՄԲՈՒՌՆ. Ջղուտ. պնդակազմ. զօրեղ. ուժեղակ. տոկուն. կարծր. կորովի.
ԿԱՒԵՂԷՆ որ եւ ԿԱՒԵԱՅ. πήλινος luteus, caenosus եւ ὁστράκινος testaceus. Ի կաւոյ կազմեալ. կաւակերտ. հողեղէն. խեցեղէն. կաւէ, հողէ.
Զձեւ տանն ասէ չափեցաց չորեքկուսի ըստ կազմուածոյն. Քանզի կիբիկոն ըստ կողմանց աշխարհիս ունէր զձեւն վասն հաստատութեանն. (Նչ. եզեկ.։)
Իգական ախտ յոգիսն գործելով, եւ կնամարդիս կազմելով. (Փիլ. տեսական.։)
Որ յաղիսն կտնդոցին շարժումն որոշեալ երգեսցէ։ Որպես երաժշտական ոք զթուլացելովք աղեօք քնարին բախեալ զկտնտոցն (կամ զկտնգոցն)։ Որք զկտնդոց ածեն։ Գործարանք ձայնի բազումք, իսկ խօսիցն բերան, լեզուիցն եւ կոկորդիցն զկնանտւցի (կամ զկտնդոցի) օրինակ ունելով, եւ վերնատանն՝ հնչման. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Ի համազգի նիւթոյն ընկալեալ յինքն. (Նիւս. կազմ.։)
(Գազանք) մարդկեղէն արուեստիւք պատրեալ՝ բազում անգամ գան ի համբոյր (յն. ընդել լինին)։ Զառիւծս ողոքես, եւ ի համբոյր ածես (յն. ձեռնընդել առնես). եւ զքո ցասումդն քան զառիւծուն վայրենագոյն կազմես։ Ձի ամեհի, եւ գազան վայրենի ... ի համբոյր գայցէ։ Տիրեմք նոցա, եւ ի համբոյր ածեմք. (Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. տիմ. Ոսկ. փիլիպ.։)
Գիտութիւն ինչ հասական տեսանող ի լսօղսն գործէ. (Նիւս. կազմ.։)
Զի հասարակաց կազմեցեալ բուսոց անտառաց. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Կազմեա՛ ինձ էշ, եւ հեծայց ի նա։ Հեծաւ յէու, եւ գնաց։ Հեծան իւրաքանչիւր ի ջորւոջ իւրում։ Զերիվարն՝ յորում արքայ հեծանէր։ Հեծեալք յերիվարս։ Հեծանէին յերեսուն եւ երկու յովանակս։ Զփարաւոն՝ որ զհետ հեծանէր ժողովրդեան քո բազում զօրօք՝ կառօք եւ երիվարօք. յն. զհետ մտանէր կամ պնդէր. (եւ այլն։)
Որ գիտիցէ հմտաբար բժշկապէս սպեղանիս կազմել. (Սարգ. յկ. ՟Ժ՟Ա։)
Պսակս ծակ զմրխտեայ մարգարտով կազմեալ, հորմայս յիսուն, եւ անծակ մարգարտաց. (Պտմ. աղեքս.։)
Ունօղ զձեւ ձողոյ. եւ Կազմած ի ձողից.
Որպէս եւ ձողաձեւս մորթէգործք, որք արտաքոյ եւ ներքոյ (քերածովք) զմորթսն կազմեն. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։)
Սեղան ո՛չ ճոխաբար, այլ ի գարեղէն նկանակից կազմէր. (Երզն. մտթ.։)
Միւս եւս այլ ամիս յաւելումք ի վերայ երկոտասան ամսոյն, որ կոչի նհանջեալ. զի յայն ամս քանզի պակաս գտանի թիւք ընթացից լուսնի քան զթիւս արեգական, այս այսպէս կազմեցաւ, զի նհանջեալ ամօք լիցի ... Նհանջեալ ամիսքն ձգեսցեն ածցեն զմեզ. (Շիր. զատիկ.։)
Ազգին շառաւիղ, փոխանորդութեան ոստ. (Նիւս. կազմ.։)
Մօտ ի մօտ շառաւիղս իմն աճառապատս՝ ի ձեռն վզին ուլան՝ խառնեալ ունի. (Նիւս. կազմ.։)
Շնչաբեր երակն, այն՝ որ ի բերանն կոյս ձգի։ Մերձաւոր շնչաբեր երակօքն շնչէ։ Ընդ միմեանս հարութեամբք շնչաբերերակաց ի ներքս մուծանէ. (Նիւս. կազմ.։)
Հագագն ի ձեռն շնչափողացն ի շնչակալ անօթոցն ի վեր մղելով. (Նիւս. կազմ.։)
Երաժշտականութիւն. ի ձեռն որոյ ամենայն պատկանաւորն նուագ ձայնի կենդանեաց, եւ շնչաւոր գործեաց կազմին հնարիւք հանճարոյ. (Փիլ. լին. ՟Գ. 3։)
Կազմեալն յոսպանէ. կամ ըստ յն. եփոյ ոսպան.
Ոչ ոք ի վերայ սորա երիցագոյն քան զունումն բնութեան ասասցէ զպակասութիւնն. (Նիւս. կազմ.։)
ՉԱՄՉԵԱՅ ՉԱՄՉԵՂԷՆ. Կազմեալն ի չամչոյ. եւ ըստ յն. եւ եբր. նոյն իսկ չամիչն կամ ողկոյզ չամչի.
Բառաչել, կամ պապաչել, կամ հաջել, եւ կամ խխնջել. (Նիւս. կազմ. ՟Թ։)
Կազմեաց զճրագն ձիթով եւ պատրուգիւ. (Վրք. հց. ձ։)
եթէ ոչ արկանես իւղ, ճրագն շիջանի. եւ եթէ ոչ կազմես զպատրոյգն, խոտացեալ անճառագայթ լինի եւ աղօտանայ. (Եփր. աւետար.։)
Պինդ. կարծր. պնդակազմ. առաքինի.
Զբժշկութեան ծառ մաքրեալ պտղաբեր կենաց կազմիցէք. (Պիտ.։)
Զգեղեցկութեան նկարագրաց գործս, եւ ստեղծչաց, եւ այլոց արուեստագիտացն։ Աչքս՝ գրչաց կամ ստեղծչաց գործս զբարւոք կազմեալս տեսանէ. (Փիլ. նխ. ՟բ. եւ Փիլ. այլաբ.։)
Վարապան վանիչ չարախօսին կզակաց եդեալ կազմեցեր. (Նար. ՟Ղ՟Բ։)
Վերաբերք լինին գոլոշիքն ըստ բնութեան անօսունք եւ նուրբ. (Նիւս. կազմ.։)
Զառ աստուած նմանութիւնն վիճակեցաք ի նախկին կազմութեան։ Վեհագոյն քան զապականութիւն վիճակեաց զբնութիւն. (Պրպմ. ՟Ի՟Է. ՟Լ՟Գ։)
Գոմս զերկուս տափարակսն անտառախիտս հանդերձ լերամբքն կազմելով, եւ որսոց տեղիս. (Խոր. ՟Բ. 6։)
Ի հասանել ջրհեղեղին, եւ վաղվաղակի ցածնուլ։ Ցածնու պատերազմ։ Արեգակն բարձրացեալ՝ առնէ ամառն. եւ ի կշիռն ելեալ՝ ցածնու. եւ ե՛ւս ցածեալ ընդ հարաւ՝ կազմէ ձմեռն։ Աւուրք չարութեան ցածնու առաջի նոցա, եւ ցածեաւ. (Եւս. քր. ՟Ա։ Երզն. մտթ.։ Վրդն. պտմ.։ Լմբ. սղ.։)
Որպէս ի ձեղաձեւս մորթէգործք, որք արտաքոյ եւ ներքոյ քերածովք զմորթսն կազմեն, զոմանս արուեստի գրչութեան, որպէս մագարաթ, եւ քեմուխտ. (Երզն. քեր.։)
Մօտ ի մօտ շառաւիղս իմն աճառապատս խառնեալ ունի. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Գ.)
Աճեցական, եւ կերակրական։ Աճեցական զօրութեամբն զգայականն առ նմա բուսաւ. (Նիւս. կազմ. ՟Թ։)
Ամանականն տեսանի զատած (այս ինքն բաժանումն). (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Ե։)
Յայնմ՝ որ անեղ եւ անծնունդն է. (Նիւս. կազմ.։)
Կայուն բնութեանն՝ զյեղյեղումն, իսկ անյեղկին զշարժումն. (Նիւս. կազմ.։)
Առաջադիր ձայնաւոր. Թր. քեր. որ են ըստ յատկութեան լեզուի յունաց ... եդեալք յառաջ քան զայլ ձայնաւոր առ ի կատարել զմի վանկ երկբարբառ. որոց փոխան ոչ ի դէպ դնի հյ. ա, ե է, ի, ը, ո. այլ դնելի են, ա, ե, ի, ո, եւեթ. յորոց կազմին երկբարբառքդ, այ, աւ, եա, եւ, իւ, ոյ, ու։
Արադամաշս լինել մեզ ի գնացս թաթիցն. անտուստ է ոտիցս յարմարեալ կօշիկս. (Նիւս. կազմ.։)
ποίημα factura Առնելն, եւ առնիլն. արարք. գործողութիւն. կազմութիւն. եւ Արարեալն գործ. cf. ԱՐԱՐ, եւ cf. ԱՐԱՐԱԾ։ Ի վերացեալն ասի.
Կազմեաց դեղ ինչ բազմագին, եւ նախ ինքն ճաշակեաց. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Ծ՟Ա։)
Յամենայն ի մարմին՝ բազմացիր սերմանին. (Նիւս. կազմ.։)
Բացափայլ լուսով. (Նիւս. կազմ.։)
βύσσινος byssinus, ex bysso factus Կազմեալն ի բեհեզոյ, վշեղէն, կտաւի. ասի ի մեզ եւ պարզապէս՝ Ի բեհեզոյ. բարակ կտաւէ.
Որ գիտէ հմտաբար բժշկապէս սպեղանիս կազմել վիրացն. (Սարգ. յկ. ՟Ժ՟Ա։)
Բնակարան՝ փոխանակ մարմնանալոյ կազմեցին (մոլորեալքն). (Աթ. ՟Բ։)
Էլէքտռիոն անուոցն կազմած. (Նար. խչ.։)
ԵՂԵՒՆԱՓԱՅՏԵԱՅ ԵՂԵՒՆԵԱՅ ԵՂԵՒՆԻ. κέδρινος cedrinus Կազմեալն ի փայտից եղեւին ծառոյ. մայր փայտէ.
Պնդի ընդ ջլի, եւ ընդ երեւմանն (մորթոյ) ձկտի. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Պսակս ծակ զմրխտեայ եւ մարգարտով կազմեալ. (Պտմ. աղեքս.։)
ԶՄՐԽՏԵԱՅ կամ ԶՄՐԽՏ. տէի, տեաց. ա. Որ է ի զմրխտէ, կազմեալ ի զմրխտոյ.
Ընթացից զստուերդ աստիճանացդ, ընդ որս իջեալ է ի ժամացոյց ետ կազմել աքազ. զի անսխալ զժամս աւուրն ի նոցանէ գիտասցէ. (Գէ. ես.։)
Որք ճշմարտութեան են ինքնատեսք. (Նիւս. կազմ.։)
Ի գոլորշեացն յայնցանէ ինչ ըմբռնեցի ի տեղիսն խաղճնելի. (Նիւս. կազմ.։)
որոյ նիւթն է խորգ. ի խորգոյ կազմեալ. մազեղէն. մազեայ. ապա, քեչէ. Աբեղայի խորգեղէն պարեգօտ. (Հ=Յ. փետր. ՟Ժ՟Գ.։)
Որ ինչ ի խռուական բուսոց յետոյ եղեւ. (Նիւս. կազմ.։)
Եւ զկեփազեան ոսկին առին, զկազմած զարգին կողոպտեցին. (Շ. եդես.։)
Եւ զկեփազեան ոսկին առին, զկազմած զարգին կողոպտեցին. (Շ. եդես.։)
Ըմբռնեցելոյ կշռագոյն համեմատելոյն՝ դադարեալ լինին այլոցն պէտք. (Նիւս. կազմ.։)
Ասացին, թէ փոքրիկ աշխարհ է մարդն. որք կոկովանօք անուանն այսպիսի գովութիւն մարդկան բնութեան շնորհեն. (Նիւս. կազմ.։)
Ըմբռնեցելոյն յօրանչման՝ շնչոյն, յորժամ կողկողիթն ի ստորագոյնն կողմ խռչափողիւքն գոգանայ. (Նիւս. կազմ.։)
Բնութեանն կորզմամբ ձգելոյ։ Զիւրոյ ձգմանն կորզումն. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմէ աւազան կուսածին, զի ամենեքեան ազատորդիք լինիցիմք. (Ճ. ՟Ա.։)
Ջերմոյ եւ խոնաւոյ եւ հողեղինին նոյնպէս ընդ համատոհմն խառնեալ, եւ այլն. (Նիւս. կազմ.։)
Եթէ ընդ ուղիղ հերագործացն հիւթից համոցն եղիցին. (Նիւս. կազմ.։)
Ի կարելեաց են ինչ՝ որ հարկաւորք են. եւ են ինչ՝ որ հնարաւոր։ Հնարաւոր. զորս կարն է արգելուլ։ Հնարաւոր՝ այսօր անձրեւն լինել. (Նիւս. կազմ.։)
Կարծրն քեզ հոսանուտ է, եւ լոծն քեզ պնդակազմ։ Հոսանուտ եւ ստորածորելի նիւթից գերափառ. (Նար. ՟Ծ՟Գ. ՟Ղ՟Գ։)
Բարձեալ բերէին սանդուխս, եւ մանգղիոնս եւ պէսպէս մենքենայս։ Կազմեցին շուրջ զմանգղիոնս եւ մեքենայս։ Մանգղոնից մենքենայից. (՟Ա. Մակ. ՟Է. 50։ ՟Զ. 31. 51։ ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Բ. 15։)
Ըստ ծայրագունին առ միմեանս մեկուսելոց. (Նիւս. կազմ.։)
Իսկ (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Դ.)
Կազմեցին զայրն (մանկանցն Եփեսոսի), եւ գեղեցկացուցին՝ յախճապակ արարեալ. (Ճ. ՟Ժ.։)
Բնութեան յատկօրէն իմն կազմածովք. (Փիլ. լիւս.։)
Որ յեղյեղին՝ եւ այլայլի. (Նիւս. կազմ.։)
Վերստին կազմութեամբ բարութեանց ի նախնականն կոչելով զմեզ (վիճակ). (Դիոն. եկեղ.։)
Օրհնեա՛ տէր եւ զկաշի կազմի սորա (մատենիս), եւ զսեկ շարագուրի՝ իբր զվիժակսն եւ զնուարտանս եւ զվերնափեղկս փառաց խորանին. (Մաշտ.։)
Եւ ոսկէգործ ականակապ կազմեալ՝ պատեաց ոսկւով զփրկագործ սուրբ խաչն. (Արծր. ՟Դ. 11։)
որ եւ ՈՍԿԻԿԱԶՄ, ՈՍԿԻԱԿԱԶՄ. Յոսկւոյ կազմեալ. եւ Ոսկի կազմածով. ոսկեզարդ.
Ոսկէկազմ աթոռ։ Ոսկեկազմ երիվար կամ երիվարօք. (Ճ. ՟Բ.։ Հ=Յ. յունիս. ՟Ը.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
cf. ՈՍԿԵԿԱԶՄ.
cf. ՈՍԿԻԱԿԱԶՄ.
Յուղարկեաց արքունական ոսկիակազմ երիվարօք. (Հ=Յ. մայ. ՟Ի՟Բ.։)
Ջերմաւոր եւ գործուն զայս, եւ ոչ անշունչ գոլ. (Նիւս. կազմ.։)
Պնդակազմ. հաստակառոյց.
ի բարձր վարուցն սողոսկեալ անկաւ։ Ի հաստատնոցն սողոսկեալ գայթիցեմք. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. երգ.։)
Հնարեալ վայելուչ՝ անօթ պիտանի կազմեաց. (Իմ. ՟Ժ՟Գ. 11։)
Առ այսոքիւք վարժանոցս պարտ է կազմել համբակաց. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Մարմնականն յառաջանայցէ ի նմա, եւ միւսն վերջանայցէ։ Մի՛ յառաջ անցցէ ախտիցն, այլ վերջասցի ի սոցանէ։ Վերջասցի եւ անկցի յետս կոյս. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Ե։ Փիլ. այլաբ.։)
στοιχειωδῶς per elementa, simpliciter. Նիւթապէս. զգալապէս. պարզապէս. մանրամասնաբար. Այսքանւոյ զարդուս եւ ընդ սորայն մասանց տարրաբար առ ամենայն գոյութիւն առաջի արկելոց. (Նիւս. կազմ. ՟Դ։)
Ոմանք ըստ հրապարակս, եւ ոմանք ըստ ժողովարանս, եւ կամ ի տեսլարանս յարձակեալ գնան. (Նիւս. կազմ.։)
Կահս եւ կազմուածս, որով պէտք տնօրինին։ Քաղցրն եւ կծուն ի պէտս բժշկաց տնօրինին. (Յճխ. ՟Դ. ՟Է։)
Որ այսպէս տրամակայանայր. (Նիւս. կազմ.։)
Փայլողութիւն ջրոյ, եւ լոյս հրոյ՝ կազմին պսակք արդարոց. (Երզն. մտթ.։)
Կազմեալ ի փսիաթէ. խըսրէ.
Քաջ կազմեալ. բարւոք հանդերձեալ. պնդակազմ. քաջայարմար.
Հեծեալ յերիվարն քաջակազմ ոսկեհրաշ սարուցն՝ փայլէր իբրեւ զարեգակն. (Արծր. ՟Գ. 3։)
Վառէ զնոսա որպէս եւ քաջակազմ զինու բանիւք օրինացն. (Աթ. սղ.։)
εὕτονος validus, tenax, firmus εὑθαλής bene instructus. Կարի պինդ. հաստապինդ. պնդակազմ. արի. արիական. տոկուն. կարկամ. ամուր, դիմացկուն, հաստուն, պիրկ.
Որպէս քարադրօշիցն է տեսանել. քանզի առաջի կայ արուեստագիտին՝ կենդանւոյ ուրումն տեսիլ ի քարի ցուցա նել. (Նիւս. կազմ.։)
(Այրի մօրն ի նային) ո՞րպիսի հրով որովայն աղէխարշեալ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Է։)
Որ ինչ է ի ձեւ աղիւսոյ. որպէս եւ գիրք քառակուսի իմն կազմեալ.
Ամենայնիւ կռեալ. պնդակազմ. խիստ ամուր.
Ամենիմաստի է զարուեստն (այս ինքն յարուեստի՝) յառաջ քան սկսանել զիմեքէ կազմածէ՝ զբաւականն գիտել նիւթ։ Ամենայն տունն Աբրահամու ամէնիմաստին։ Առ Մովսէսի ամէնիմաստին. (Փիլ.։)
Մինչ զի ի ձեռն այսոցիկ երեւելի լինել այնոցիկ, որք ոչ անայցելու են. (Նիւս. կազմ. ԼԱ։)
Զանծածկոյթսն զարդարէ, եւ կազմութեամբ իւիք տայ պատել զնոսա. (Դիոն. երկն.։) յն. անհովանի, այս ինքն հոլանի։
ԱՆՀԱՆԴԵՐՁ. Առանց հանդերձանաց կազմեալ. պարզ. անշուք. պայաղը, սաֆի.
Ուսեալ գիտել, յինչ դեգերեալ անպարապեցաւ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Ա։)
Ձիոց ասպաստանս կազմելով, կերակուրս պատրաստելով։
Ջրաղացապանք փորձ լիցին արուեստի ամենայն կազմածոյ, զի մի՛ զբազմատանջն ապականեն զկերակուրն աներկեղութեամբ. (Մխ. դտ.։) իմա՛ զցորեանն ծեծեալ, կամ ստացեալ բազում աշխատութեամբ։
Բոլորաձեւ գծոց կազմեալ կերպարան. (Փիլ. տեսական.։)
Գազանաձեւ իմն էր. (Նիւս. կազմ. ՟Ը։)
ԳՈՒՄԱՐՏԱԿ ԱՌՆԵԼ կամ ԴՆԵԼ, ԿԱԶՄԵԼ, ՍՓՌԵԼ, եւ այլն. Գունդ կազմել, զօրս արձակել կամ խաղացուցանել. խմբիլ ի պատերազմ. ճակատիլ, բախիլ. տե՛ս (՟Ա. Մակ. 35. 39։ Խոր. ՟Բ. 82։ Յհ. կթ. ստէպ։)
Պնդակազմ զմէջսն գօտեւորեն. (Նանայ.։)
Եթէ զարտուղեսցէ ի բնութենէն, եւ յըստմտացն գործոյ (լինի) օտարանալ. (Նիւս. կազմ.։)
Ըստ ընդանեբար իւրեանց կազմութեան. իմա՛, համաբնական կամ պատկանաւոր։
Ի լուսոյ կազմեալ, լուսակերտ. լուսեղէն.
հրեշտակք որպէս պատմուճանաւլուսեղինաւ երեւեցան, որպէս եւ լուսակազմ իսկ է բնութիւն նոցա. (Լծ. ածաբ.։)
հանդես ի վեր զանկեալ հոգիս՝ ըստ լուսակազմ հարսնարանի աստ. (Վրդն. երգ.։)
Ու՞ր շուշանաց ծաղկերանկին՝ տանց եւ յարկաց զոր կազմեցին. (Գր. տղ. յերուսաղէմ.։)
ԿԱԶՄՈՐԵՆԻ ՈՒՆԴ. Ի բառս Գաղիանոսի, որպէս յն. թիմոն. cf. ԹԻՒՄ։ ( ըստ Լեհ. Կազմոր, ա՛յլ թուփ ցած։)
ԿԱՀԱՒՈՐԵՄ ԿԱՀԱՒՈՐԻՄ, ԿԱՀԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ ՀԱՄԱՐԻՄ, ԿԱՀԵՄ ԿԱՀԻՄ. κατασκευάζω, -ομαι paro, instruo, -or. Հանդերձել կազմել՝ զիրս եւ զանձն իւր. Ճահաւոր եւ կարեւոր համարել. ջանալ. հնտրիլ. յարմարել. կազմել.
Արօր կազմել, եւ լուծս յօրինել. եւ սայլս եւ կամունս (յն. մի բառ), զօրանն կտրել եւ կասուլ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 27։)
Եւ զայս՝ եւ ո՛չ որ զթագն իսկ ի գլուխ ունիցի, կարէ միշտ անձին հանդարտել. յն. կացուցանել, կամ կազմել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 24։ (որ հայի եւ ի յաջորդ նշ։))
Մի՛ որպէս մարմնասէրք, այլ որպէս աստուածասէրք. (Նիւս. կազմ.։)
σηρικός sericus. Կազմեալ ի մետաքսէ. ապրշմի. ապրշմեղէն. շերամեղէն.
Զգայականն՝ միջակաբար ունելով ըստ իւրում բնութեանն զիմանալւոյն եւ զնիւթականին բնութիւնս. (Նիւս. կազմ.։)
Մոշու պտուղն. կազմաշուն։
ՄՈՐԹԷԳՈՐԾ կամ ՄՈՐԹԵԳՈՐԾ. Նոյն ընդ Մորթագործ. որ գործէ եւ կազմէ զմորթ, որպէս խաղախորդ, փոկագործ, եւ մորթաներկ.
Որպէս ի ձողաձեւս մորթէգործք, որք արտաքոյ եւ ներքոյ քերածովք զմորթսն կազմն. (Երզն. քեր.։)
Կենդանի իցէ ամենայն իրօք յառաջատպին առանձնաւորութիւնն. (Նիւս. կազմ.։)
Ծովն անդնդային բաժանեալ յատակաբաց՝ կազմէր շաւիղս ժողովրդեանն. (Նանայ.։ եւ Ճ. ՟Գ.։)
Ձեռք ... առաւելագոյն՝ բանին ի պէտս օգնականութեան ներկազմեալք եւ յարառոցեալք. (Յհ. իմ. ատ.։)
κόσμιος moderatus, modestus. որ եւ ՅԱՐԴԱՐ. Զարդարուն. բարեկազմ. վայելուչ. ողորկ. հարթ. արդարակ. ճարտար.
Յարդարուն հմտութեամբքն յառաջեալ (ի քերթուածս)։ Զի յարդարուն զչար կամացն առաջարկութիւն դիւրաւ կարասցէ կատարել։ Յարդարուն եւ ամենահաճելի կատարելութիւն բարւոյ։ Յարդարուն կազմուածով. (Պիտ.։)
Որք ասեն յաւետակից գոլ Աստուծոյ զնիւթն։ Ոմանք ինքնեղ ասացին զարարածս, եւ յաւետակից Աստուծոյ. (Նիւս. կազմ.։ Վրդն. ծն.։)
Ձեռք աղքատաց կազմեսցեն քեզ կամուրջ՝ յորդեռանդ բորբոքեալ հրեղէն գետոցն. (Եփր. պհ.։)
Թոքին ի ձեռն հանապազորդ շարժման ձգելով առ ինքն զաղին՝ ընդարձակէ առ ի ձգումն օդոյն զանցս մտիցն, եւ նգելով դարձեալ ի դուրս փչել զ՝ի ներքս արգելեալն պատրաստէ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
ներկագործ զըննով զըննեալ (այսինքն ըստ արուեստի ներկագործաց ընտրութիւն առնելով), եւ կազմէին կերպասագործք ոսկեթել յօրինէին, զարդ հասանեաց պատրաստէին. (Շ. տաղ հռիփս.։)
ՆԵՐԿԱԶՄԵԼ. cf. ԿԱԶՄԵԼ.
Ձեռք ի պէտս օգնականութեան ներկազմեալք. (Յհ. իմ. ատ.։)
Ոսկեճամուկ զգեստիւք, եւ նկարակերպ կանանց ոստայնանկութեանց բազում բազմականս կազմեալ. (Յհ. կթ.։)
Պա՛րտ էր այլայլելոյն աճել եւ նուազանալ։ Եհաս՝ իմաստութեան ինձ նուազանալ, եւ առաւելուլ ոչ բարւոյ ցանկութիւն։ Նուազանայցէ՞ ի ձեռն այնորիկ տրտմութեան պատճառք. (Արիստ. շարժ.։ Նար. ՟Ծ՟Ե։ Նիւս. կազմ.։)
Կազմեցի ես անանիտայ որդի յովհաննիսի շիրակայնւոյ. (Շիր. զատիկ.։)
Կազմեցի ես անանիտայ որդի յովհաննիսի շիրակայնւոյ. (Շիր. զատիկ.։)
Չար ըստ կազմութեան մարմնոյ. չարապատկեր. տգեղ.
Կազմած՝ որոյ իցեն անիւք չորք.
ՊԱՂՊԱՋՈՒՆՔ. գ. λαμπήνη lampena, lectica, currus regius. Գահաւորակ պաղպաջուն զարդուք, կազմեալ ի կառս, ի վերնակողմն նաւու, կամ ի տեղի հանգստարանի. կառք հովանաւոր. թախտրէվան, թախտ, քէօշկ, ճիպինլիք. cf. ԴԵՍՊԱԿ.
Անասնականին եւ պաճարեղինին կենաց։ Հնարս կազմէ բնութեանս՝ փոխանակ հրեշտակական մեծաբնութեան՝ զպաճարեղէնս եւ զանասնականս. (Նիւս. կազմ.։)
Առ պաճարեղէնս բերէ նմանութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
ἐτοιμάζω, κατασκευάζω paro, praeparo, apparo διατάσσω dispono, ordino. պատրաստ առնել հանդերձել. կաչմել. յարդարել. կազմ ունել.
Ոչ տիրապէս՝ այլ պիտակաբար անուանադրութեան հացին հասանել զքարն ասեմք. եւ ամենայն ինչ ըստ նմին բանի, որ ոչ ընդ բոլոր է՝ որ ինչ ասին, պիտակաբար ունի զկոչումն. (Նիւս. կազմ.։)
Եղեւ նա անօթ կազմեալ պիտանացու ի գործ տեառն իւրոյ. (Եզնիկ.։)
κτιστός, κτίσμα creatus, creatura. Արարածական. եղական. եւ Կազմեալ ի հողոյ. արարած.
κτίσις, κτίσμα creatura, structura. Արարած աստուծոյ. հաստուած. եղական. յօրինուած արարչին. եւ Ստեղծումն. կազմութիւն եղելոցս. բնութիւն.
Վերստին ստեղծ զմեզ ի լինելութիւն առաջին ստեղծուածի։ Ետես ի ստեղծուածիս մերում զառ ի վատթարն միտումն. (Նիւս. կազմ.։)
Եւ Կազմութիւն կամ դիւտ եւ հնարք մարդկեղէն.
Մտի վերամբարձ ի յօդս շրջել։ Կախեցէ՛ք զդա զմիոյ ձեռանէն՝ վերամբարձ։ Առեալ զսուրբն հռիփսիմէ սպասաւորացն բռնաբար, մերթ վերամբարձ, մերթ ի քարշ. (Նիւս. կազմ.։ Ճ. ՟Բ.։ Ագաթ.։)
Ըստ յն. ոճոյ՝ եւ Առաստաղ բերանոյ. քիմք. ὐπερῴα palatum. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ։)
Ի վերայ արծաթապատ կազմածին, որ տապանաձեւ յօրինեալ կայր. (Ճ. ՟Ա.։)
Պատնէշ ցցովք կազմեալ. խաշար.
ἑλεφάντινος, ἑλεφαντικός eburneus, elephanticus. Կազմեալն ի փղոսկրոյ. ֆիլտիլետեն, ֆիլ տիղի.
Ըստ փողարական արուեստից շնչեալ հարկանիցի. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմեցին եւ պատրաստեցին ոսկեկուռ ձուլածոյ՝ քառատեսակ յօրինմամբ զեւեւ տեսակի աստուածեանն խաչի. (անդ։)
Որպէս Կաշագործ, կամ ի կաշւոյ կազմեալ. մաշկեղէն.
Երեքս աղյս (հոտ, ճաշակ, շօշափ) յուսնականս ինչ. ոչ օգտակարին, այլ միայն ի մարմնոյ կազմած. (Սեբեր. ՟Ժ՟Զ։)
Որ ինչ միանգամ կազմիչք են հեշտ ցանկութեանն՝ ամենապատիկք։ Ծաղկաներկս յամենապատիկ երանգոց։ Դրախտն՝ ամենապատիկ ծառովք լի։ Ըստ ամենապատիկ փոփոխմանց. (Փիլ.։)
Մեծութիւն ամենապատիկ յարքունիստ համբարեցաւ։ Ամենապատիկ խրատու քաղցրութիւն, կամ մրրկօք ալեաց. (Նիւս. կազմ. ՟Գ. եւ Երգ.։)
Վասն արուեստից ազգի ազգեաց եւ բազմապատկացն ի վերայ այոցն՝ ի ներքս արկելոց. (Նիւս. կազմ.։)
Պարտ է բանիս զոյգ եւ հաւասար գոլ գործեացն կազմածի, զի բնաւորապէս հնչիցէ առ ի բայիցն պէտս. (Նիւս. կազմ.։)
Զօր կազմեցին, եւ գունդ բովանդակեցին. (՟Ա. Մակ. ՟Բ. 44։)
Գունդս կազմել, եւ զօրս բովանդակել, գումարել զզօրս աղուանից եւ վրաց. (Ագաթ.։)
Ի բրաբիոնէ կազմեալ. յաղթողական. անթառամ.
Կարծեօք են բարիք, զորովք զանց առնելի է իբրեւ զժամանակէիւք եւ զնուաստիւք։ Այսոքիկ ժամանակեայց եւ այլոց ոմանց մարմնոցլ տիրապէս ասի. (Նիւս. կուս. եւ Նիւս. կազմ.։)
Որ մերձ ի պարանոց է խաղճախուղճն, զձայնն առարգեալ՝ գոչաւորագոյն զհնչումն գործէ։ Ոսկերք, եւ խաղճախուղճ, երակք, խռչափողք. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմէ դարձեալ խոնարհաբար վասն տկարութեան լսողացն։ Խոնարհաբար եւ հանդարտապէս ասէր։ Տե՛ս զիարդ խոնարհաբար ընդունի զնա՝ լուանալով զոտս նորա. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 39։ ՟Բ. 24։)
Եւ զի այլ է (միտքն) քան զզգայութիւնս, ոչ զոք կարծեմ յիմաստնոցն կեղակարծել. (Նիւս. կազմ.։)
ԿԵՐՊԱՍԵԱՅ ԿԵՐՊԱՍԵՂԷՆ ԿԵՐՊԱՍԻ. Նիւթեալն եւ կազմեալն ի կերպասէ.
Զկիսաւուրցն կազմէք որոգայթ սատակման. ըստ այնմ, թէ որ ամբարէ զմեծութիւն առանց իրաւանց, ի կէս աւուրց իւրոց լքցէ զնա. (Կանոն.։)
Ձորք եւ ծործորք եւ սարք, եւ ամենայն որ ինչ միանգամ կողմանաւոր է, եւ զառ ի կող. (Նիւս. կազմ.։)
χειροποιέομαι manu facio. Ձեռօք գործել. առնել. կազմել զձեռագործ ինչ. շինել.
Զճշգրիտն տեսիլ ի նմա ձեռագործեալ ի նիւթոյն. (Նիւս. կազմ.։)
Բազում ինչ յիշեցուցիչ իրացն կազմէ Աստուած, զի մի՛ յորժամ սքանչելիքն անցանիցեն մոռանայցեն. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 3։)
Երազոցս երեսք բազմօրինակաբար եւ յոքնատեսակապէս երեւութեամբք է. (Նիւս. կազմ.։)
Ի նիւթոյ կազմիլ, նիւթիլ.
Շեշտոլորելով ձկտի. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ։)
Մօտ ի մօտ շառուվիղս իմն աճառապատս յինքենէ զգայականս ի ձեռն վզին ուլուն ի պարանոցուտ գնացս, եւ որք անդ մկանունքն են, խառնեալ ունի. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Գ։)
Պնդակազմ առնել. որպէս Սրտապնդել. քաջալերեր. զօրացուցանել. սիրտ տալ.
Պնդակազմեալ զեղբարսն որ ի հռովմ էին՝ ի ձեռն թղթոյ. (Ճ. ՟Գ.։)
Պնդակազմել զյողդողդսն արւութեամբ. (Մաշկ.։)
Հոգին սուրբ առաքի առ ձեզ, եւ պնդակազմէ ի ճշմարտութիւն. (Տօնակ.։)
առաւել պնդակազմեաց զձեզ ի գութ սիրոյ նորա. (Ոսկ. ի մելիտ.։)
Պնդակազմեալ զմեզ ընդ չարիսն՝ հեշտանամք ընդ ախտս. (Պիտառ.։)
τραπεζοποιός structor mensarum. Սպասաւոր՝ որ կազմ պատրաստէ զսեղան.
Հանգո զքո խոհարարն, տուր դատարկութիւն սեղանակազմին, դադարեցո եւ զձեռն մատռուակին. (Բրս. պհ. ՟Ա։)
ՍԵՂԱՆԱԿԱԶՄ. Մեծատուն՝ որ մեծահաց գործէ զիւր սեղան.
Ոչ երկեայ յօրինակէ սեղանակազմին, որ ընդ փափկութեանն պապակէր. (Սկեւռ. աղ.։)
ՍԵՂԱՆԱԿԱԶՄ. Որ կանգնէ զսեղան զոհից.
Զկազմիչ վկայութեանն խորանի զմեծն մովսէս, եւ զսեղանակազմն հեղիաս զնախանձայոյզ փառանցն աստուծոյ. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Ոյր սեղանն է լի բազում սպասուք. ծառայ սեղանոյ կամ որովայնի. սեղանակազմ (ըստ ՟Բ նշ)
ՍՊԱՌԱԶԻՆԵՄ ՍՊԱՌԱԶԻՆԻՄ. ὀπλίζω, -ομαι armo, -or, armis instruo, -or. Իսպառ զինել, իլ. վառել կազմել՝ պատրաստիլ ի պատերազմ.
Վանդակակապ մարտկոցս մեքենալիւք ի վերայ փղացն կազմեցին. յն. փայտեղէն. (՟Ա. Մակ. ՟Զ. 37։)
Կազմել զվանդակակապ կազմած երկաթեղէն պարսպին (կամ պարիսպն), եւ աղխել զդուռն. (Ղեւոնդ.։ յորմէ եւ Ասող. ՟Բ. 14։)
Կազմեալ շարիւք տախտակաց.
ՏՈՐԲԱՆԱԿԱՆ ՏՈՐԲԱՆԵԼ. Կամ է՝ Երկարաբան, երկրաբանել. եւ կամ Կազմել զբան ոլորեալ եւ մանուածոյ իբրեւ զտոռն.
Զիւրաքանչիւր ի գրեցելոցն փոխխակերտելով եւ փոխակազմելով, եւ ճշմարտապէս ասել՝ փոխաստեղծակերպելով. (Մաքս. եկեղ.։)
ՓՈՐԱԳՈՐԾԵԼ. Որպէս Փորել. քանդակել. կամ մեծափոր կազմել.
Կազմեն երիվարս փայտեայ՝ փորագործեալ, եւ մուծանեն ի ներքս արս պատերազմողս. (Կաղանկտ.։)
Ընդ քաջարուեստն Աստուած զարմանամք, եւ փառաւորեմք։ Քաջարուեստն (աստուած) գործեաց։ Քաջարուեստ կազմիչն ամենից. (Ոսկ. մրգր. ՟Բ։ Բրս.։ հայեա՛ց։ Սկեւռ. լմբ.։)
Կազմէ ամենապատշաճ յօրինուածով. (Սարկ. քհ.։)
Անարդ գտանիլն. տձեւութիւն. անկազմութիւն. տգեղութիւն. իբր ἁσχημοσύνη. deformitas.
Յետ մեղացն ստուերի՝ ի լոյս կեցցուք ըստ անբաւապատկին, իբրու առ չարութեանն չափս՝ բարեացն բնութեան աւելի գտելոյ. (Նիւս. կազմ.։)
Առաւել կամ կարի անկազմ.
Տեսեալ դեռեւս անկազմագոյն զպատրաստութիւն զօրուն իւրեանց. (Փարպ.։)
Զի մի՛ քանցեսցի լնդացն փափկութիւն եւ անկրթութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Այսոցիկ՝ որ առասպելաբանացն եւ այնոցիկ՝ որ եւ այլն. (Նիւս. կազմ. լ։)
Որ զտէրունեան խորանն արուեստաբար կազմէ բեսելիէլ. (Փիլ. լին. ՟Ա. 80։)
Ձեռացն տրբանեկութիւնն՝ բազմախաղալի, եւ առ ամենայն հնարս ի ճահ. (Նիւս. կազմ.։)
ἁβρότονον (իբրու անմահական). abrotonum էգն կոչի յիտալականն. abrotono femina, santolina Բանջար մշտադալար, յորմէ կազմի եւ գինի. բարձուէնեկ. բացվենիկ .... Որձ բարձուենեակն կոչի եւ ԳՆԴԱԾԱՂԻԿ. սպիտակն ասի եւ ԿԱՅԾՈՒՍ. եւ դեղինն՝ ըստ ոմանց ԲՐԻՆՃԱՍԻՍ, կամ ԲՈՆՋԱՍ։ (Գաղիան.։ եւ Բժշկարան.։)
Որք բոլորակապէս զփողաձեւս զայս հասեալ կալան անցս. (Նիւս. կազմ.։)
Եռակըմբանոցս, եւ բազմակըմբանոց տաճարս՝ ի կրայի պատենից եւ ի փղոսկրէ կազմեալ. (Փիլ. տեսական.։)
ի սիրտ ամենայն իմաստոյ ետու զիմաստութիւն, եւ արասցեն զխորանն վկայութեան եւ այլն։ Իմաստութիւն ի դաւիթ ... Զի ոչգոլ պի նոսա իմաստութիւն։ կրտսեր իմաստութեան (կամ իմաստութեամբ)։ Զարմանային ընդ իմաստութիւն եւ ընդ պատասխանիս նորա։ Ճարտարապետն իմաստութեամբ կազմեաց։ Կանայք մանէին իաստութեամբ։ Խօսեցաւ կինն իմաստութեամբ իւրով.եւ այլն։
ԼԻՆԵԼՈՒԹԻՒՆ. Լինելն որ եւ է իրիք. կազմութիւն. γένεσις.
Յորժամ առն թագաւորի հաճոյ լինիցի ի հարսնութիւն, եւ չգտանիցէ հանդերձս արժանիս հարսնութեան յիւրմէ ուրոյն կազմել. (Ոսկ. ես.։)
Առ հրաւորագոյնն ազգակցութիւն ունելով. (Նիւս. կազմ.։)
Մանկական շինուածովքն խաղալ պարտ է (տղայոց), եւ գործիս՝ ճշմարտագունիցն նմանս կազմել. (Պղատ. օրին. ՟Ա։)
Յեղունդն շրջի, եւ եւ ի հերաց ծունդ՝ մանրագործեալ լինի. (Նիւս. կազմ.։)
Զմիջոց հովտին մեծի լնու մարդկութեամբ, եւ պայծառ շինուածովք. իսկ շուրջ զմարդկութեամբն՝ ծաղկոցաց եւ հոտարանաց կազմութիւն. (Խոր. ՟Բ. 39։)
ՇՐՋԱՍՏԵՂԾԵՄ ՇՐՋԱՍՏԵՂԾՈՒՄ. περιπλάττω affingo, creo, condo, formo. Յարմարել, պատկանել. եւ Յօրինել կազմել ամենայն սարօք.
(Աբգար առ Յիսուս) առաքեաց պատկերակազմ մի. (Տէր Իսրայէլ. օգոստ. ՟Ժ՟Զ.։)
Որք բաւականք են տեսանել զվերամբարձեալսն, լուսովն, զամենայն ասեն զաշխարհս ուռճալրացեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Ի խուն վայրկենի կազմեցեր, պատրաստ կացուցեր զանզարդութիւն ամենից եղանակաց։ Ընդ անզարդութեան երկաթոյս՝ պղինձ պճնելի. (Նար. ՟Կ՟Գ. ՟Բ։)
Գտանէ յանհնարին վտանգս եկեալ զհիւղն քան զառաջին անկազմութիւնն. (Եզնիկ.։)
Աստուածախառն խունկն, այն՝ որ ի ծոց կազմեցաւ սրբոյ կուսին. (Անյաղթ բարձր. (յօրինակս ինչ)։)
ՅԱստուծոյ կերտեալ. աստուածակազմ. աստուածաշէն.
Վասն այսորիկ կախեցան զմարմնոյ ձեռք. քանզի եթէ եւ բիւրս գոյ թուել զըստ աշխարհիս պէտս, առ որս զդիւրահնարս զայս եւ զբազմաբաւական զձեռաց գործիս պիտանացու ունի. Նիւս. կազմ.։ Բազմաբաւական շնորհ. (Երզն. քեր.։)
Ընդհանուրն բնախօսութիւն։ (Բժիշկն) այսպիսեաւ բնախօսութեամբ զբանն ցուցանէր. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. կուս.։)
(Միամօր որդիս այրւոյս) միայն է պայծառութեանս (տոհմիս) ենթադրութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Երասանակակալ ձեռինն թուլացեալ (հեծելոյն)։ Նաւամարտիկ ընթացս կազմեալ՝ դուզնաքեայ երասանակակալ փայտիւն վազս առեալ. (Արծր. ՟Բ. 8։ ՟Դ. 11։)
Զուգեալ. կազմեալ. յեռեալ.
Զայսմ աշխարհիս բերումն ընդելուզմամբ իմն ի դուրս եկեալ տեսանելով. (Նիւս. կազմ.։)
Զհետ երթեալ ի կարգի ընդելուզման՝ զվայելուչսն պատուիրեաց։ Ընդելուզումն եւ կարգ յարմարման։ Կազմութիւնն ըստ ընդելուզման դրապանակին ամենաբարիոք ասացեալ է. քանզի բանն առանց գործելոյ անկատար եւ կաղ է. (Փիլ.։)
(Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Ե.)
Սարդք ինքնուսմնակի զբարակագործութիւնսն կազմեն։ Ինքնուսմնակի մայր՝ անմայր իմաստութիւնն է (Փիլ. լիւս. եւ այլն։)
Դեղերավանքն, ու կա լրջակապուտակ սուրբ նշանն. (Վրդն. աշխարհ.։) (թերեւս խաչ կազմեալ ի կապուտակ թափանցիկ քարէ, եւ յայն գուցէ ագուցեալ մասն ի խաչափայտէ)։
(Տապանն նոյի) կորուսելոց ի ջրհեղեղէն կենդանեաց՝ զհակառականմանն երկրի կազմեաց, իբր թէ երկիր մայր դայեակ. (Փիլ. լին. ՟Բ. 7։)
Ըստ չորքոտանեաց յառաջակարկառ լինել շրթանցն քան զբերանն. (Նիւս. կազմ.։)
Տանուտէրական պատիւն ազգին պարգեւելով։ Զաշխարհս տանուտէրական իշխանութեանն մինչեւ յայրարատ։ Կազմէ զթագաւորութիւն տանուտէրական ցեղապետութեան. (Խոր. ՟Բ. ՟Դ։ Արծր. ՟Բ. 3։ Վրդն. պտմ.)
ՔՈՒՐԴԱՄՈՐԹՈՎ ՏԻԿ. ՔՈՒՐԴԱՇԷՆ մորթով աման. Տիկ կամ աման ի մորթոյ կազմելոյ ի մարաց. քիւրտէ շէնք։ (Կանոն.։)
Զբազմապատիկ ի մարմնի զոգւոյ դեգերմունս անպարապութեան։ Ոչ երբէք դադարէ յայսպիսի անպարապութենէ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Ա. ՟Լ՟Բ։)
Աստուածահաւաք ատեանս կազմել. (Վրդն. յհ.։)
Նազելի զինքն կազմեալ ի բեմասացութեան ձեւի. (Խոր. ՟Գ. 63. ա՛յլ ձ. բեմբասացութեան։)
Գործաւորագոյն հաստատուն նշանակ. (Նիւս. կազմ.։)
Մտացն ի ձեռն գործականիս այսորիկ կազմածոյ (զգայութեանց) ի մեզ երաժշտագործելով զբանն՝ բանաւորք եղաք. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ։)
կազմելն զիւղ որպիսի՛ եւ իցէ։ կանոն։
Ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմուածոյ թմբկիս գործականութեան. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Ի վարդին՝ կարմրութիւն, եւ ի շուշանին՝ սպիտակութիւն, եւ կապուտագոյն՝ մանիշակին. (Նիւս. կազմ.։)
Պատրաստութիւն. հիմնարկութիւն. կազմութիւն.
Հասարակութիւն կցորդութեան ունելով ընդ սկզբնատպին. (Նիւս. կազմ.։)
cf. ՁՈՂԱՁԵՒ. գ. Կազմած ի ձողից, կամ ձեւելոյ ինչ մի տարածեալ ի ձողս.
Պարանոցիս շրջանակք, եւ գլխոյս ի վեր հայեցութիւնք եւ յորսայսութիւնք. (Նիւս. կազմ.։)
Տիեզերաց ստորագրութիւն նմանութեամբ գնդական պատկերին։ Ոչ սեւադեղոյ իրիք ստորագրութիւն՝ զյօնս եւ զաչս նկարել (ի ստեղծման մարդոյն). (Խոր. աշխարհ.։ Նիւս. կազմ.։)
Եւ ինձ ի ձեռն խօսից ստորադրութիւն առաջի՛ կայ։ Տրամութեան ստորադրութիւն։ Ըստ ստորադրութեան եթէ եղիցի յումեք զօրութիւն. (Նիւս. ի սքանչ.։ եւ Նիւս. կազմ. ՟Ի. ՟Ի՟Գ։)
Ոչխարաց վերակացութիւն։ Վերակացութիւն եկեղեցւոյ սրբոյ։ Մի՛ իւրովի առնուլ զվերակացութիւն (վանական). (Նիւս. կազմ.։ Բուզ. ՟Գ. 6։ Բրս. հց.։)
Ճարտարութեամբ զցեղապետութիւն ազգի իւրոյ ունէր։ Ոչ գտանի ստուգաբան պատմութիւն ինչ ցեղապետութեան։ Կազմէ զթագաւորութիւն տանուտերական ցեղապետութեան. (Խոր. ՟Ա. 31։ Յհ. կթ.։ Վրդն. պտմ.։)
ՓՈՂՓՈՂՈՇԱՁԵՒ կամ ՓՈՂՈՂՈՇԱՁԵՒԱԲԱՐ կամ ՓՈՂՈՇԱՁԵՒԱԲԱՐ. Ի Նիւս. կազմ. երկիցս դնի իբր յն. σωληνοειδῶς tubulis consimiliter. Խողովակատեսակ, եւ αὑλοειδῶς fistulae in modum. փողաձեւաբար։
Զմեծս զայս եւ զամենազան ամենախահութիւն խրախութեան պատրաստեալ. (Նիւս. կազմ. ՟Գ։)
Ոչ լաւ քան զԱստուծոյ իմաստութիւն է մեր անխորհրդութիւնս. (Նիւս. կազմ.։)
Զնոյն ինքն զքարոզին զարժանահաւատալին. (Նիւս. կազմ.։)
Ամենայն՝ որ ի նիւթոյ է կազմեալ աղօտ իմն եւ ստուերային բացագանչումն հնչմանց ունի զիմանալեացն. (Մաքս. ի դիոն.։)
Արարուած. կազմութիւն. գործ արուեստի.
Կազմուածոյ թմբկիս գործականութեան. (Նար. ՟Զ՟Գ։)
արուեստ իւղագործաց. եւ կազմելն զիւռոն. կամ Օծումն. իւղագլխութիւն.
Եւ ոչ ջերմին շիջեցելոյ՝ յաղթութեամբ խոնաւողին. (Նիւս. կազմ.։)
Որ ի խորոջն հովտաձեւութիւնք են. (Նիւս. կազմ.։)
Զբժշկութիւն տեռատեսին հրապարակատեսիլ առնել, զոր ոչն դիտէին. (Նիւս. կազմ.։)
Ցանկութիւն ընչից եւ հեշտ ցանկութիւն, եւ երկոքին սոքա զմարդատեցութիւն կազմեն. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Էր այր պնդակազմ ուժով զօրութեան, եւ վարէր ըմբշական մենամարտութեամբ. (Ղեւոնդ.։)
Երազոցս երեսք բազմօրինակաբար եւ յոքնատեսակապէս երեւութեամբք է. (Նիւս. կազմ.։)
Ճեպելով յայնժամ ի ձեռն քնոյ առ ի կերակրումն հալական զօրութեանն, եւ զամենայն զբնութիւնն առ ինքն պարապեցուցանելոյ։ Ոչինչ աշխարհական իրաց պարապեցուցանիցեմք զմիտս, որք միանգամ ցանկանայցեմք յաստուած մերձենալ. (Նիւս. կազմ.։)
Սկզբնականագոյն՝ կենդանական մատակարարութեանն զօրութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Ոչ եթէ սկզբնատպաւորութիւնն եւ նախագաղափարութիւնն յայսոսիկ էր. (Նիւս. կազմ.։)
Այսպէս ըստ անդրադարձութեան. (Նիւս. կազմ.) այս ինքն ընդ հակառակն, փոխանակաւ. որ առ յետինս՝ ԵՒ ԱՆԴՐԱԴԱՐՁԵԱԼ՝ ասի. Մխ. ապար.։
Հաւատ հաստատուն՝ զանկորացուցանելի կազմութենէն՝ սորա գեղեցկութեանն ընձեռէ գլուխ. (Պիտ.։)
Այն՝ որ ի սրտին դնէ զառաջնաւորութիւնն. (Նիւս. կազմ.։)
Զառողջախոհութեան բանն կազմէ՝ զպղնձին (օձ կազմելով). քանզի խածեալն ի հեշտ ցանկութենէ՝ տեսանելով զառողջախոհութիւն՝ կեցցէ զճշմարիտ կեանսն։ Առողջախոհութեանն բան խածանել եւ խոցոտել սիրէ եւ սատակել զախտն։ Ոչ կարացեալք բանիւ հաւանել, այլ բանաւոր ահիւ հարկաւորաւ զառողջախոհութիւն զգենուլ. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. լին. ՟Դ. 51։)
Փոխանակ ծիրանեաց զառաքինութիւն զիւրեւ զգեցեալ, որ քան զամենայն զգեստ արքունականագոյն է. (Նիւս. կազմ. ՟Ե։)
Ունելով զիմանալւոյն եւ զնիւթականիս բնութիւն, այնչափ է թանձրամասնագոյն քան զսա, որչափ մաքրագոյն է քան զնա։ Շոգի յօդոյ (այսինքն քան զօդ) է թանձրամասնագոյն. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Զմարմնակրթութեամբն քամահեցին. զայն՝ որ յոգւոջն է՝ կազմեն զիւրեանց զառողջութիւն. (Փիլ. իմաստն.։)
Ապրեցուցանէ զբազմամարմինն (ի կենդանիս) որկորամոլութիւնն. (Նիւս. կազմ.։)
(Զպատկերն կամ զնկարն) ըստ խառնուածոյն զնստագոյն ձեւոցն ստուերացուցանելով։ Ծարրօքն ստուերացուցանեն զնստագոյնս աչացն. (Նիւս. կազմ.։ Լծ. ածաբ.։)
Առնէ սիրտն զարիութիւն, եւ երկիւղն զգուշութիւն, եւ ահն զքաջահաւանութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Գոյնն եւ քանիութիւնն, եւ այլքն յայսպիսեաց առանձնաւորութեանցն. (Նիւս. կազմ.։)
Արագախաղացութեամբ ջերմութեան զմտացն շարժմունս խառնուած ընկալեալ ասէ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Գ։)
Ջերմոյ գործակցութեան պէտք են առ ի յարիւնագործութիւն. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Երկրի բարեվայելչութիւն, որ մարդոյն աղագաւ էր կազմեալ. (Մամբր.։)
Բազում հասարակօրդութիւն ունին զգայութիւնքս առ միմեանս. (Նիւս. կազմ.։)
Հոգեւորացուցանօղ զօրութիւն ըստ աճեցողութեան. (Նիւս. կազմ.։)
Հաւատամք, զի ի հոգւոյն սրբոյ կազմութիւն մարմնագործութեան այնորիկ եղեւ։ Որոշել ոչ ուսեալք զմարմնագործութիւնսն՝ բանին միայն, եւ զմարդկայինսն՝ մարմնոյ եւեթ. (Սարկ. հանգ.։)
Մատուցանեմք քում մեծախորհրդութեանդ. (Նիւս. կազմ.։)
Փոխակազմելով, եւ ճշմարտապէս ասել՝ փոխաստեղծակերպելով. (Մաքս. եկեղ.։)
cf. ԱՆՈՒՆԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆ որ եւ ԱՆՈՒԱՆԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆ. ԱՆՈՒԱՆԱՔԵՐԹՈՒԹԻՒՆ. Անուն կազմելն կամ հնարելն. կազմութիւն, եւ կոչումն անուան իրք.
Որք ի վերջէ լինին աստուածերեւութիւնք. (Նիւս. կազմ.։)
Գեղեցիկ կազմութիւն. ճարտար յօրինուած, կերտուած. գեղեցիկ շէնք, աղուոր ստեղծուած.
Հայել ի բոյսս, ի տունկս, ի մարդոյն գեղեցկակազմութիւն. (Գր. հր.։)
Քաղաք բազմաժողով էր մարդկային բնութիւնս՝ ամենայն գեղեցկակազմութեամբք զարդարեալ. (Սկեւռ. ես.։)
Զօրէն իմն կերպարանի կերպարանեցուցանէ. (Նիւս. կազմ.։)
Աւելի քան զմարմնական ստուարամասնութիւն. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
Վայելուչ կազմութիւն կամ յօրինուած եւ հանդերձանք.
Տաճար ամենաբարեձեւ կարգաւորութեամբ, եւ վայելչակազմութեամբ զարդարեալ. (Թէոդոր. կուս.։)
Դեգեւումն այսրանդրաբերութեանն. (Նիւս. կազմ. ԺԳ։)
Եւ զաշտարակագործութենէն եսւ բազմավէպն յիշէ։ Աշտարակագործութիւնն կազմեցաւ. եւ այլն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Կերպագործիլն. կազմութիւն. կատարումն. Յաղթութեանն պատիւ ճշմարտապէս կերպարանագործութեանն. (Պիտ.։)
Ըստ կրկին առմանցս՝ կազմին բայքդ.
Ճանաչեմ զիմսն, եւ ճանաչիմ յիմոցն։ Զիւրսն զամենայն. եւ այլն։ Ըստ այսմ կազմին բառքդ, նորայքն, նոցայքն եւ այլն։
Նախդիր անպէտ՝ նախ քան զձայնաւոր տառս. իբր ըն. որ է յն. ἑν լտ. in ի հին թարգմանութեան մակացութեանց կազմէ զհոլով ներգոյական. որպէս ի. յ.
Եւ երբեմն կազմէ զբացառական. որպէս ի. առ ի. յ. իբր յն. ἑκ, ἑξ լտ. ex, e.
Որ զամենայն արարածս յափի բովանդակեալ ունի։ Որ ի քում յափիդ են. (Նիւս. երգ. եւ Նիւս. կազմ.։)
Ի փոքունցն ի կատարելագոյնն առնէ զելն. (Նիւս. կազմ.։)
Նուազագոյն յառաջնումն ցուցեալ, ետ զետէ գործոյն կատարելութեամբն ընդ նմա պայծառութեամբ ծագեալ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Ուստի կազմին եւ ԶԻ ԹԷ, ԹԷ ՈՉ. ԱՊԱ ԹԷ ՈՉ։
Վկայեն մեզ երկինք եւ երկիր, որ ոչ երբէք հեղգացեալ եմք յարքունի վաստակս։ Գունդ կազմէին՝ որ զնոսա շկօթակ արասցեն։ Ցուցանէր եւ զերկպառակութիւն զօրացն, որ բազում ազգք բաժանեցան ի սիրոյ թագաւորին. (Եղիշ. ՟Բ. ՟Ը։)
Կազմարան. Գործարան.
եզականն բառիս ԱՂԻՔ. որպէս մասն ախոնդանաց կամ փորոտեաց. աղիք. պազըրսագ. եւ լար քնարի՝ կազմեալ յաղեաց. քիրիշ. σπλάγχνον viscus, χορδή, chorda
Որ ի սրտին շունչն է, ի ձեռն մերձաւորին մտանէ աղւոյն, որ կոչի թոքք։ Շարժէ զաղին՝ ձգելով առ ինքն զաղին. (Նիւս. կազմ. ԼԲ։ Իսկ Սիրաք. ԼԴ. 24.)
Կազմել զայսս. (Փիլ.։)
Նուիրեալ սեղանս կազմել, երեւեցուցանել անդս մեհենից. (Ա. Մակ. Ա. 50։)
Ի ներքս ի բակին՝ ի պարսպին եղեալք. (Նիւս. կազմ.։)
Զինչ է կրկին այրն. երկու են գերեզմանք՝ այրք ընդ լերամբն, մին արտաքոյ, եւ միւսն ի ներքս. կամ երկու բակք, մի՝ որ փակիցէն, եւ միւսն՝ որ փակեալն լինի։ Որք ի ներքս մտանեն ի մեհենիցն բակս, լոգանօք եւ շրջացանութեամբք մաքրին։ Որք զքաղաքս կազմեն, ոչ երիս կամ չորս կազմել տունս համարին, այլ բազում թուով ըստ մեծութեանն բակին՝ բազմութիւն տանց աճեցուցանելով. (Փիլ. լին. եւ Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Հոգեւորն՝ սորա գեր ի վերոյ է. (Նիւս. կազմ. ՟Թ։)
Գոմս զերկուս տափարակսն կազմելով. (Խոր. Բ. 6։)
ԵՂԾ. ա. ԵՂԾ ԶԵՂԾ. Անշուք. անկազմ. անկերպարան, ապախտ. կեղծ, պաճուճեալ. վատթար. աւրած, շինծու.
ὄπλον, -λα arma, (armorum) եւ θώραξ lorica Գործի երկաթի, եւ այլ անօթ եւ կազմած անձին ի վանել զզեան թշնամւոյն. եւ Զրահ. սպառազինութիւն. զէնք .... (ըստ եբր. զինա ՝ է զէն, եւ վահան)
Ամենայն զէնք պատերազմողաց յերկաթոյ կազմին. (Եղիշ. յես.։)
ԹԱՆ ասի ռմկ. Մնացուած կաթին յետ մզելոյ զկոգին. յորմէ եւ չոր թան ՝ է կազմեալն եւ յաղեալն նորին, զոր յետոյ ջրով մալեալ ուտեն կամ ըմպեն. cf. ԹԱՆՈՏ՝ ըստ այսմ առման յարմարեալ, cf. ԹԱՆԱՀԱՏ։
Իբրեւ թեփոյ իմն առանցութեամբ, որ մերձ ի պարանոցն է խաղճախուղճն, զձայն արգելեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Ամենեքին կազմեալ զինու հանդերձ, իբր թէ ի պատերազմ ճակատիցին. (Խոր. ՟Բ. 57։)
որպէս եւ ի ձայնիցս իր, իք, կազմին հոլովքդ՝ Իրիք, իմիք, յիմեքէ, իւիք)
Իբրեւ զտղայ իմն անկատար ի ձեռն հրաշիցն կերակրելով. (Նիւս. կազմ.։)
Պատրաստել զխահսն։ լի են խահիւք սեղանք. (Նիւս. կազմ. ՟Գ. ՟Ի՟Դ։)
ԽԱՉ. Սուրբ նշան կամ օրինակխաչափայտին քրիստոսի կազմեալ յորմէ՛ եւ է նիւթոյ.
ԾՈՑ ԱՌՆՈՒԼ κολποῦμαι sinosus sum, insinuor. Գոգ եւ խորշ կազմել ծովու. որ եւ ԽՈՐԱՆԱԼ.
Երկուք ոտիւք անվթար անսխալ զկայ հաստատելով։ Զաղցաւոր զէիցն զկայ յառաջագոյն ասաց. (Նիւս. կազմ.։)
Կոպիւքն ըմբռնին։ Ի վայր թուլացուցեալ զկոպսն։ Կոպոցն (կամ կոփոցն) որոշութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Ոչ զնովիմբ իսկ հիռ գայցեն շրջանակաւն. (Նիւս. կազմ.։)
Լուծ կազմել, եւ ձիգ, եւ եզինս սամետիւք ի գործ լծել. յն. լուծ առնել, եւ ղեակ ուղղել, եզինս լծել. (Սեբեր. ՟Է։)
Յօդդ ասի արդարեւ իսկ յօդ. որ է կցումն գրոյ յանգի անուանն եւ բայի, որ ցուցանէ զմերձաւորն կամ հեռաւորն։ Երեք գիր են, որ յօդ կոչին. եւ այլն. Երզն. քեր.։ Տե՛ս ի տառսդ Ս, Դ, Ն. յորոց կազմին եւ դերանունքս, այս, այդ, այն. սա, դա, նա. ես, դու, նա։
Նաւաստական իրիս արուեստ զնա՛յ տառին (այսինքն զխոնաւ տարերն) ճանապարհորդութիւն քան զյերկիրն գնացս եւ՛ս դիւրագոյնս կազմէ։ Զերկուս անջատեալ ազգ մարդկան՝ միջնակայութեամբ նա՛յ տառիդ ի միաբանութիւն յարմարական սիրոյ ածիցէ. (Պիտ.։)
Յետուստ կողմանէ է ողն, թիկանցն (յն. լայնութեան ուսոցն) հաստատուն զգուշութեամբ երկոցունց. (Նիւս. կազմ.։)
Ամենայն ողունք, ձորք եւ ծործորք, եւ սարք. (Նիւս. կազմ.։)
ՈՐԹ. κόφινος cophinus, corbis, qualus. Կողով կազմեալ յուռոց որթոյ. սակառի. կթոց. սապատ.
Կազմել սայլս վաչիւք դիպակօք։ Ելին որ ընդ վաչիւք թաքուցեալ էին. (Ղեւոնդ. ՟Ժ՟Ա.)
Ընդ սպիտակն հարկանին եւ ընդ սեաւն եւ ընդ ամենայն ընդդիմակսն, որ քեց եւ որիշ եւ բացակայ են գունովն. (Նիւս. կազմ. ուր յն. լոկ διΐσταμαι disto. բացակայիլ։)
ՓՈՂ մանաւանդ ՓՈՂՔ. φάρυγξ, τρώχηλας , διαυλός guttur, faux, jugulum, gula, collum, cervix. (լծ. թ. պօղազ, պօյն. լտ. ֆա՛ւքս) Պարտանոց. ուլն կենդանեաց՝ առաւել ըստ ներքին կազմութեան, որ է որպէս զփողոց իմն. ուր են խռչափող (կամ շնչափող ), եւ կոկորդն եւ որկոր. ըստ որում է ծակ, եւ անցս ունի ի պէտս շնչոյ եւ կերակրոյ.
Զփայտն զայն՝ զամենայն բարեացն պարունական, որոյ անուն է ամէնն (այս ինքն ամենայն ինչ). (Նիւս. կազմ. ԻԱ։)
τὰ σκεῦη. supellex. Կահ. կարասի. կազմած. սպաս. հանդերձ. հանդերձանք. զարդ. ինչք. իրք. գապգաճագ. թէքէմիլլէթ. եշեա. րուպա. մալ.
ԳՕՏԻ ԱԾԵԼ. ζωννύω cingo, περιζώννυω, περιζώννυμι circumcingo, accingo Գօտեւորիլ, եւ Գօտեւորել. գօտի կապել ինքեան կամ այլում, եւ կազմ լինել ի գործ. գօտի կապել.
ԵՐԵԹ կամ ԵՐԷԹ. (լծ. թ. եըրթըգ ). Պատառուած. յորմէ կազմի ԵՐԵԹՆ ԱՌԵԱԼ, եւ ԵՐԵԹՌԵԱԼ. իբր Երիթացեալ, հալեալ մաշեալ. նիհար.
Ներկագործ զըննով զըննեալ՝ եւ կազմէին կերպասագործքն, ոսկեթել յօրինէին, զարդ հարսանեաց պատրաստէին. (Շ. տաղ.։)
Զի՞նչ է թերթն ոսկի մաքուր. (ըստ Սուրբ Գրոց՝ թիթեղն) թերթն ե՛ւ կազմութիւն ունի մաքուր, եւ խորութիւն ոչ ունի։ Եւ մի՛ գուցէ ըստ թռչելոյ ասացեալ է թերթն. (Փիլ. ել. ՟Բ.) իմա՛ ըստ յն. բէ՛դալօն. իսկ բէ՛դամէ, թռչիմ. գուցէ եւ ի մեզ թերթն է իբր թրթռուն, թռչական։
Լուծք ստուարք ամոլիցն կցորդութեան բաժանեցան. հայի ի դէմընդդէմ շարս տախտակաց կազմութեան մարմնոյ նաւին։
Կազմեաց եդ ի փորի թռչնոյն երագահալ խածիս։ Եւ քանզի նուրբ կոկորդս ունին, եւ նեղ խածիս (կամ խամծիս) զոր ինչ կլանեն՝ վաղվաղակի հալեն. (Վեցօր. ՟Ը. եւ ՟Ե։ Վրդն. ծն.։)
Բժիշկքն ի խիւսէ եւ ի դեղոց զոր կազմեն հիւանդաց, նախ ինքեանքն ճաշակեն. (Տօնակ.։)
Միով սերմամբ՝ որ ի կայթին կայ։ Զմի ցորեան կամ զգարի, որ ի լրութեան կայթին գտցի. (Նիւս. կազմ.։)
(Իսկ պրս. կիյս՝ է գէս. որ եւ կիսու. նոյն է եւ՝ կիյսնէ, որ նշանակէ նաեւ թել, կամ մանուած փաթութեալ ի մատմանն. որպէս եւ խեղղ է բուրդ ոչխարի ծովային կոչեցելոյ, յորմէ կազմի ազնիւ հանդերձ) cf. ԼՈՒՍԱԿԻԶՆ, cf. ԾԻՐԱՆԱԿԻԶՆ։
στάσιμος, βέβαιος stabilis, constans. (յորմէ Հաստատ. Հաստել. եւ այլն. արմատն է Աստ, աստի, աստին. խիստ. նիստ. ըստ) Ամրապինդ. ամրակազմ. սերտ. կարծր. կայուն. հաստատուն. անշարժ. յաղթ. տոկուն. ամուր.
Թոքին ի ձեռն հանապազորդ շարժման ձգելով առ ինքն զաղին՝ ընդարձակէ առ ի ձգումն օդոյն զանցս մտիցն, եւ նգելով դարձեալ ի դուրս փչել զ՝ի ներքս արգելեալն պատրաստէ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Նպարակ կանխէին կազմէին իւրեանց առ աւուրց վաղուի. (Եւս. պտմ. ՟Գ. 6։)
Նըկարակերտ նըման նմին՝ կազմեն ըզշերտըն կիպարին. (Ներս. մոկ.։)
Միզն ի ձեռն այնոցիկ՝ որ ըստ նմանէ ուլունքն, զինքն եւ որ կայն ի նմա ուղեղն՝ ի դուրս ածելով, ի հիմունսն յանգի ողինն ... շուրջ պատեալ յուլունս (կամ յոլունս) շրջանակացն. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Իբրու առ հաստատուն իմն սայլն զարագաշջանակին խաղացմունս շուրժանակի վարելով. (Նիւս. կազմ. ՟Բ։)
ՍԻՐՏ. Ըստ հոմաձայթութեան յունին որ է ոգի, եւ սրամտութիւն, վարի ի թագ. Նիւս. կազմ. ՟Ի.
Թէպէտեւ յոյժ ի վերջ յարժանաւորութենէն մնասցէ բանս. (Նիւս. կազմ. ՟Ա։)
Ընդէ՞ր ի վերջէ յետ արարածոցս մարդն։ Ի վերջէ մարդն ցուցաւ։ Ի վերջէ զիս շտեմարանաց։ ԺԱՄԱՆԱԿԱՒ ի վերջէ։ Ի վերջէ կամ ի վերջ եկեալքն։ Զմեծագոյն ամբաստանութիւն ի վերջէ դնէ. (Նիւս. կազմ. ՟Գ։ Ածաբ. նոր կիր. եւ մակաբ։ Պիտ.։ Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ա։)
Յորս իւրաքանչիւր ոք ի վերջէ զփոյթն գործոյն ունէր, յայսոսիկ եղեւ ի ձեռն երազոյն կարծեցեալ։ Որք ի վերջէ լինին աստուածերեւութիւնք։ Երկմտեալ յառաչս տեսիլն՝ ի վերջին փութով հոգացելոցն երեւութանայ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
Կազմել առագաստս, եւ քեղիս եւ ղեկս։ Որ պիտանացու արուեստիւն զքեղիսն վարէր։ Առանց քեղեաց, առագաստից, եւ կամ այլոց։ Ոչ նաւաստի թողցէ զքեղիսն, թէպէտեւ յաջողակ հողմով վարիցինաւն, այլ ուղղեսցէ։ Թողեալ նաւաստոյն զքեղիսն. (Փիլ.։)
Ի շրջել ի ցողուն եւ ի քիստ եւ ի հասկ։ Խոտն, ցողունն, պտուղ, քիստն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Թ. յորմէ Պրոկղ. շղկ.։)
Ո՛չ զանկայն զանհաստատն, եւ ոչ զայլայլելին. (Նիւս. կազմ.։)
Ամենեքեան փոխեսցուք յանհատին (ի վայրկենի) ի թարթափել ական։ Անհատ անուանեալ՝ եւ թարթափումն ական՝ զանմասն այնր ամանակի վախճան. (Նիւս. կազմ.։)
Իբրեւ յանհոգս եղեն, սրբեցին կազմեցին զոսկերս երանելեացն. (Եղիշ. ՟Ը։)
Դառնաբար ի վերայ նորա սաստկացուցանել զաշխարն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Է։)
ապկիւն, ապկիւնէ, ապկինէ, այսինքն ջրագոյն. ὐάλος. vitrum. Նիւթ թափանցիկ եւ փայլուն՝ դիւրաբեկ եւ հալելի. եւ ամենայն անօթ կամ հայելի կազմեալ ի նիւթոյ անտի. որոյ ազնիւն է սառնատեսակ. ապիկի.
կր. առնիմ, արարայ - ποιέω, πράσσω, πράττω, κτίζω. ago, facio, fabrico եւ այլն. Գործել (որպէս թէ առնաբար, արիաբար). ներգործել. պատճառել զլինելն իրիք. կազմել. կերտել. շինել. կատարել գործով. ընել. էթմէք. իթմէք. էյլէմէք. իշլէմէք. եափմագ.
Խոտորմունք խոնարհմանց կամ կազմութեան բայից.
Ի տեղւոջ իմիք զզօրութիւն մտացն յարգել արկանել. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Գ։)
Շուրջ արգելեալ փակի թոքովն սիրտն ... գնդելով եւ ընդ նմա խառնելով, զարգելեալ ի փոթուածս զշունչն ի հարկէ ճնշելով ի դուրս յղէ. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմեաց զպաշտօնն զտօնիցն զքահանայիցն եւ զգովչացն. (Եփր. մնաց.։)
Ըմպակս եւ բաժակս։ Ըմպակս եւ նուագս։ Բազում ըմպակս եւ սպասս, եւ բազում կազմուածս ոսկեղէն եւ արծաթեղէն. (Յհ. կթ.։)
Զիւր որդին ի նոյն արուեստ ճարտարութեան թեքիցէ։ Որ զմեծամեծ բարութիւնս խորութեան գիտութեան թեքեալք կազմեալք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Կամ Ո՛ր եւ է եփեալ կերակուր. եփոյ. ὅψον cibus. Հց. Որո՞ց են յաղագս թոշակի կազմութեանցն շարագրութիւնքն եւ օրինականքն։ պխ. խոհակերացն. (Պղատ. մինովս.։)
Ոչ կազմեցի թոշակ փրկութեան վարուց մաքրութեան։ Թոշակաւն շնորհաց կամ ապաշաւանաց. (Նար.։)
Եւ զայսոսիկ կազմ կայր նահատակն (յոբ) եւ նա (դեւն) տակաւին եւս լրբեր. (Սարգ. յկ. ՟Բ։)
Խուղ. խուց. աղքատին յարկ կամ սենեակ միայնակեցաց. (որպէս թէ խրձամբք կազմեալ)
Ձիոյն խրոխտն եղեւ ամբարհաւաճութեան (մարդկան) սկիզբն։ Խրոխտն ի բարուց՝ ի բաց խլէ հանէ յախտից. (Նիւս. կազմ։)
Հագագն ի ձեռն շնչափողոցն ի շնչակալ անօթոցն ի վեր մղելով. (Նիւս. կազմ.։)
Լուծանելով, իբրեւ ի հալոցէ իմն ի յայլսն փոփոխեալ հեղու. (Նիւս. կազմ.։)
Մոշու պտուղն. կազմաշուն։
Ծաղու արժանի է բանիս կազմութիւն, յաւէտ զի՝ հառաչանաց։ Ոչ գոյացեալն հաւասար է ոչնչի, յաւէտ զի՝ բոլորովիմբ ոչինչ։ Որոց ի դէպ էր, յաւէտ զի՝ հարկաւոր. (Կիւրղ. գանձ.։ եւ Պրպմ.։)
Հասարակական նախիր ի հասարակէ ժողովեալ։ Չորքոտանի կենդանեացն հոյլք, յոլով անդէոցն նախիրք (յն. (մի բառ). Նիւս. կազմ.։ Ածաբ. ժղ.։)
Իմաստասէր ուշիմ կազմեմ ... Ուշիմ մանուկ եւ զայս ընկա՛լ ... Այսմ ապացոյց ի՛ր եւ քանոն, զմանուկն ուշիմ զսողոմոն. (Կրպտ. ոտ.։)
թ. բէնիր. τυρός caseus. իտ. cacio, formaggio. որպէս եւ Պանիր գործել, τυρεύω in caseum cogo et denso, lac coagulo. Կաթն մակարդեալ, եւ ի բլիթս բլիթս կազմեալ, որպէս թէ Պան իր.
Զոր եւ ի սայլ է տեսանել. զի մենքենայեալ պաքարայքն զանշարժ լուցն ի մէջ ունելով՝ այնպէս ընթանան, տանելով զծանրութիւն բեռանցն. (Լմբ. ի լծ. նիւս. կազմ.։)
Ոչ ջանացի կեցուցանել զանձին իմ։ Ջանաց ասէ առ ինք ձգեալ՝ տէրըն զորդիս մարդկան փրկել։ Երկոքումբք կազմի առաքինութիւն, ե՛ւ աստուծոյ տալովն, ե՛ւ մեր ջանալովն։ Փակեցան դրունքն, որ այժմ բա՛ց են ջանացողին. (Վրք. հց. ՟Դ։ Շ. այբուբ.։ Խոսր.։ Իգն.։)
Զմորթն սնուցանել եւ կազմել եւ դնել ի սապատի. (Կաղանկտ.։)
Ոչ գիտէին զվայելն միանգամայն ընդ օգտիւ ոգւոցն կազմեալ պատրաստեալ։ Ե՛կ եւ վայելեսցուք. ո՛ վայել, որ զերկունս ցաւոց նիւթէ։ Զարարածոցս վայելն ի չափ ձգէ օրէնքն. (Փիլ. իմաստն.։ Լմբ. առակ. եւ Լմբ. իմ.։)
ՎԱՌԵԼ ՎԱՌԻԼ. ὀπλίζω, ἑνοπλίζω, καθοπλίζω, -ομαι armo, -or;
armis instruo, -or περιζώννυμι praecingo, -or. Սպառազինել, իլ. հանդերձել զինու զարդու, կազմել պատրաստել. եւ Քաջալերել կամ արծարծանել զոգի ի պատերազմ. եւ Գօտեւորիլ.
Վառեցէ՛ք ի ձէնջ արս՝ ճակատել առաջի տեառն ի վերայ մադիամու։ Զմի մի ի նոցանէ առաւել վառէր մխիթարութեան բանիւք՝ քան զինուքն։ Առցէ սպառազինութիւն զնախանձ իւր, եւ վառեսցէ զարարածս առ ի խնդրելոյ զվրէժս ի թշնամեաց։ Վառեցարուք անցէ՛ք առաջի եղբարց ձերոց։ Անցցեն վառեալք եւ կազմեալք առաջի տեառն ի պատերազմ։ Անցցէ ձեր ամենայն վառեալ ընդ յորդանան։ Վառեալք զինու։ Արքն վառեալք։ Վառեսցարու՛ք պատրաստեցարու՛ք։ Քրիստոսի չարչարիլն մարմնով վասն մեր, եւ դուք ի նոյն միտս վառեցարու՛ք.եւ այլն։
ՏԱՐԱԶ, կամ ԳՈՐԾ ՏԱՐԱԶՈՒ. ἕργον ἁνήκον, καθήκον opus pertinens, vel ex officio. Ճարտար յօրինուած. պատշաճ կազմութիւն. սպաս. պէտք. պիտոյք. ճարտարութիւն.
Րետեա՛ զմարմնոյդ ըզչնչին լաստ, կազմեա՛ զհոգւոյդ քո զառագաստ. (Կրպտ. ոտ.։)
Փոխեալ զադամայ կոչումն յելլադացւոց ի ձայնն. (Նիւս. կազմ.։)
Զմարդկայինն տեսանես քեզոյն իսկ ի քեզ (յն. ի քեզ ինքնդ), եւ՛ զբանն եւ՛ զմիտս. (Նիւս. կազմ.։)
Տեսեալ արս ընտիրս ընդ նմա աջինս եւ ահեկինս։ Արս ընտիրս՝ աջինս եւ ահեկինս կազմէին. (Խոր. ՟Ա. 10։ Յհ. կթ.։)
Առաջնոցն (զգայութիւնք) սրեալ էին ամենայն իրօք. մեք աղաւաղաց հասաք, որպէս եւ մարմնոյս կազմածի փանաքւոյ. (Փիլ. լին. ՟Ա. 32։)
Յառաջ կոյս՝ կուրծքն, եւ անդրակին խառնուածք առաջոյ արկեալ է. (Նիւս. կազմ.։)
Անխառնին յամենայն չարութեանց. (Նիւս. կազմ.։)
ἁπαράσκευος, ἁκατέργαστος. imparatus, incompositus, rudis. պատրաստ չեղած. Ո՛չ կազմ. անպատրաստ. անկահ. եւ ո՛չ կազմեալ օրինօք. չյարդարեալ. անզարդ. անհարթ. անկարգ. անշնորհ. հազըրսըզ. թետարիքսիզ. տիւզէնսիզ.
Անզէնք եւ անկազմք ի մայրիս աներկիւղաբար շրջեսցին. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Անկազմ սակաւուքն զայնչափ բազմութիւն զօրացն ցրուեաց. (Փարպ.։)
Տղայոց մատուցանէ զհացն՝ ոչ խիստ եւ անկազմ. (Նիւս. կազմ.։)
Սնանի անկազմ բուսոցն պատրաստութեամբ. (Պիտ.։)
Անկազմ աղեղն. (Նեղոս.։)
Աներեւոյթն եւ անկազմն ծածկեալ ունէր որպէս խաւար զերկիր. (Յճխ. ՟Է։)
Զանդունդս անկազմս. (Ագաթ.։)
Նախ անկազմ եղեալ, եւ ապա զզարդն առեալ. (Կիւրղ. ծն.։)
Զանկազմն դրժեալ գործեսցէ իր. (Յհ. կթ.։)
Կամ անկազմ. չեւ յօրինեալ ըստ պիտելոյն ի դեղ (խոտ թիւնաւոր).
Պարզ եւ անմասն եւ անշարադիր է. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Ե։)
Աննմանիցն յանդիմանին աղանդք։ Արդ ո՞ւր են ինձ աննմանիցն աղանդք. (Նիւս. կազմ.։)
Աննշան առ տիպս է անտեղի տալին (այսինքն կարծրն). (Նիւս. կազմ.։)
Դոմետիանոս զանփայտակերտ մեհեանն կազմեաց. (Եւս. քր. ՟Բ։ յն. զանփայտ։)
Արթնոցն եւ փութացելոց. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
ԱՐՋԱՍՊ գրի եւ ԱՌՋԱՍՊ, կամ ԱՐՋԱՍՊՆ, ի. χάλκανθον կամ χάλκανθος, -θη chalcanthum, atramentum sutorium, vitriolum Մետաղ թափանցիկ իբրեւ ապակի շառագոյն՝ լաւն կանաչագոյն, ի բովս պղնձոյ եւ երկաթոյ, մանաւանդ ի կիպրոս. կայ եւ արուեստականն ի պղնձոյ այրելոյ ծծմբով. պիտանի ի սեաւ ներկս, եւ ի կազմութիւն մելանի, եւ այլոց դեղոց. ... Բժշկարան. ստէպ. ուր յիշի Այրեցած արջասպն, որպէս եւ Հոռոմ արջասպն՝ իբրու լաւագոյնն։
Հաւաստի գիտուն առնել զասացեալն. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմած՝ որ բարձեալ ունի յինքեան զգիրս. եւս եւ Տախտակ՝ յորոյ վերայ գրեալ իցէ ինչ.
Պտղոմէոս՝ որ կոչեցաւ եղբայրասէր, գրանոց կազմեալ՝ ժողովել զամենայն գիրս։ Եհարց թագաւորն, քանի՞ գիրք ժողովեալ են ի գրանոցին. (ՃՃ.։)
Եղծայ, զեղծայ։ Ինձ միայնոյ զեղծանիլ իսպառ։ Գոյին կազմած զեղծեալ. (Նար.։)
Մարմինք, մորթ, թաղանթք. յն. ճարպ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Երկինք՝ թաղուն սերտութեամբն։ Վերին հաստատութիւնն՝ թեթեւ բնութիւն է, որ ունի զսերտութիւն եւ զթաղուն կազմութիւն. (Վեցօր. ՟Բ։ եւ Ոսկ. մտթ.։)
Ի բերանոյ կրօնաւորին մի երբէք անամօթ խախանք ելցեն. (Եփր. խրատ.) (յորմէ Ստեփ. լեհ. կազմէ զբայդ Խախալ, որպէս քահ քահ ծիծաղիլ։)
ԿԵՐՏԵՄ ԿԵՐՏՈՂ. պ. քէրտէն. Գործել. առնել. կազմել.
Տիւրոս առ ծովեզերբն հովուական քածին (շան) շրջելով. եւ գտեալ կոնքեղ՝ եկեր, որով այժմ ներկեալ լինի ծիրանին. ապա արիւն կոնքելին եներկ զբերան շանն. եւ հովիւն առեալ բուրդ՝ ջնջէր. եւ բուրդն զգոյն ծիրանոյն առ։ Եւ գիտեցեալ հովիւն, եթէ կոնքելն այնպիսի ներկական բնութիւն ունի՝ հրապարակաց զայն, եւ այնպէս քաղելով առ ծովեզերին զկոնքելն՝ եւ նովաւ կազմէին զծիրանին. (Նոննոս.։)
Կերակուր մարդկան եղեալ, եւ ընդ կերողին կուտոց ընդմտեալ հալմամբ. (Նիւս. կազմ.։)
հարկանել բուռն ի գործ տախտակամած յատակաց նաւի, որ է սկիզբն կտուածոյ կազմութեան նաւին. (Վեցօր. ՟Ա։)
Կազմեալ կրամած քարիւ. (Ճ. ՟Ը.։)
Եւ հնարեալ՝ վայելուչ անօթ պիտանի կազմեաց. (Իմ. ՟Ժ՟Գ. 11։) Բայց եւ սոքին մարթին բերիլ ի յաջորդ բայն։
Երկին զօրէն ձեղուան։ Իմաստագործ ձեղուանցն բարձրութեամբ լայնացեալ. (Նիւս. կազմ.։ Պիսիդ.։)
ՁՈՒԼԵՄ χωνεύω, χύω conflo, fundo, formo. որ գրի եւ ՁՈՒՂԵԼ. ՁԻՒՂԵԼ. Հալել զհրահալելիս, եւ հեղլով ի կաղապար՝ թանձրացուցանել ի ձեւ ինչ. կազմել ձոյլ ինչ. պնդացուցանել. մածուցանել. սառուցանել. միացուցանել. թափել.
Սքեմ է նոցա բամբակէ գրատք կազմաւ ճամկօք. (Մխ. դտ.։)
Մեստեալ կազմեալ։
τὰ ἕντομα insecta. Կենդանիք մանունք՝ առաւել թռչականք, որոց մարմինք ունին զկազմութիւն միջատութեամբ իւիք աղխաղխից ընդ հաստ եւ ընդ բարակ.
Զերկոցունց զանչափութեանցն զմիջնակ՝ առաքինութիւն անուանեն. (Նիւս. երգ.։ Որպէս եւ Նիւս. կազմ. գրի Միջնակ կամ Միջակ։)
Գազանաբար մնչիւն արձակել. (Նիւս. կազմ. ՟Թ։)
Հիւանդութեամբ տկարանալ զխորհրդական որոշելով, որք ի բժշկութեան են հմուտ, մտաբախ զախտս զայս կոչեն. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Գ։)
Այն ինչ մօրուօք ծնօտքն դալարացեալ էին։ Չեւ մօրուացն ի խոր աճեցեալ էր. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Է։)
Շնորհել քում նազելի պարկեշտութեան, (որ ըստ յետնոց ասի, սրբազան անձինդ). (Նիւս. կազմ. ՟Ա։)
Պարկեշտ եւ նազելի զինքն կազմեալ ի բեմասացութեան ձեւի. (Խոր. ՟Գ. 65։)
ՆԻՒԹԵԼ. παρασκευάζω, κατασκευάζω, συγκατασκευάζω praeparo, molior, nitor, probro, conscisco συρράπτω , ἁναπλάττω, σύστημι consuo, struo, comminiscor եւ այլն. Հայթայթել, որպէս թէ հիւթելով հիւթել. նօթճել. կազմել. պատրաստել. մեքենայել. հնարիլ. ջանալ. ճարտարել. յարմարել. յերիւրել. կարկատել. կցկցել. խոխոտել. պատճառել. առթել.
Այլ ինքն վասակ զխաբէութեան ճանապարհն կազմեալ նիւթէր ի սրտի իւրում. (Փարպ.։)
ՆՈՃ. ա. ՆՈՃԵԱՅ. ՆՈՃԻ κυπαρίσσινος cupressinus. Կազմեալ ի նոճէ. սէլվիե. սէրվիտէն.
Հասնէին մինչեւ ի դղեակաձեւ կազմած պարտակին, եւ ի վրանն մրուանայ. (Ղեւոնդ.։)
Վեհ եւ լաւ քան զմեծութեան պատիւ պարտեցեալ՝ շնորհել քում նազելի պարկեշտութեան. (Նիւս. կազմ. ՟Ա։)
Գտեալ տար եւ կտաւ՝ արար անօթս պիտանիս ձեռօք իւրովք։ Հնարեալ վայելուչ անօթ պիտանի կազմեաց ի սպասաւորութիւն կենաց։ Եղիցի անօթ պատուական, սրբեալ եւ պիտանի տեառն իւում։ Մի՛ արհամարեսցես զամենայն խորհուրդս պիտանեաց։ Պսակդ եղիցի այնոցիկ՝ որ ակնունին, եւ պիտանեաց նորա, եւ որոց ճանաչեն զնա. (Առակ. ՟Լ՟Ա. 19։ Իմ. ՟Ժ՟Գ. 11։ ՟Բ. Տիմ. ՟Բ. 21։ Տոբ. ՟Դ. 13։ Զաք. ՟Ղ. 14։)
Վաղամահ իմն թողանի՝ զօրէն պղպջակի, միանգամայն լինելով եւ անդէն վաղվաղակի կորընչելով. (Նիւս. կազմ.։)
Զպուրակս յոքունց անտառաց շամբից եղեգանց ի հատուածս գոյութեանց գրչաց կազմեցից. (Նար. ՟Թ։)
Ի դափնէ, եւ ի սքինոսի. (Նիւս. կազմ. ԼԲ։) (Այլ է եւ σχοῖνος. հերձի ծառն։)
Անզէն իմն եւ աղքատ է մարդն, եւ ոչ մազոյ վերարկօք (կամ վերարկուօք) մարմինն ծածկեալ է. (Նիւս. կազմ. ՟Ը։)
Եւ յայնժամ կալ հոսանուտ վիժանաց՝ ամանակիս շարժումն. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Դ։)
Զամենայն զվրիժակ զինուց եւ զվահանս տանել ի ցուցեալ եւ կազմեալ զինանոցս. (Պտմ. աղեքս.։)
Այլովք տրասէրն, եւ այլովք երեւութանայ (յերազի) անյագն։ Հալածելոցն վասն արդարութեան, եւ տրասիրացն ի կարօտեալս։ Զուարթամիտ կամօք մշակել ի հրամայեալ ողորմածութեանն տրասէր բարեմտութեամբ նուէրս. (Նիւս. կազմ.։ Վրդն. դան.։ Պիտ.։)
Ցնորք համարին զմարմինն Քրիստոսի. եւ թէ իբրեւ ընդ ցնցուղ անց ընդ կոյսն։ Տիկս իմն կազմեն. եւ ապա երկուց փքոցն ի ցնցուղսն հողմաբերս, եւ անտի յամենայն փողսն տալ զփուքն ... Երկու փողակք տան եւ առնուն զօդն՝ իբրեւ ցնցղով իւիք սոսորդով ի բերանս։ Յորժամ ոլոռունք կաթինն պանրացեալ խնուցուն զցնցուխ ստեանն. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Ա։ եւ Շ. մտթ.։ Սեբեր. ՟Է. ՃՃ.։)
Չնչին, այսինքն փանաքի եւ նուաստ։ Մարմնոյս կազմածի փանաքւոյ. (Շ. բարձր.։ Փիլ. լին. ՟Ա. 32։)
Զպատկերն, զոր ի փղոսկրոյ եւ ի բիւրեղէ կազմեալ էր. (Խոր. ՟Ա. 13։)
Զախտաժէտ ցանկութիւնն նախատելով. (Նիւս. կազմ.։)
Ի վերայ այլածնացն տեսութեանց՝ ընդ սպիտակն հարկանին եւ ընդ սեաւն։ Զի՞նչ այլածին եղելոցն խառնուածոյն օրինակ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ա. ՟Ժ՟Բ։)
Գունդ կազմէր անհամար բազմութեամբ. (Եղիշ. ՟Բ։)
ԱՆՀԵԴԵԴ ԱՆՀԵԹԵԹ Ուր չիք հեթեթանք. անշուք. անկազմ. անձեւ. այլանդակ. խոշոր. անճոռնի. անհնարին. անկարգ. անշնորհք, անճոռնի. պիչիմսիզ. հանդալ. պէթ. եօլսուզ. συρφετώδης. incompositus, ἁσχήμων. indecorus, turpis եւ այլն.
(ի բայէս Առասել, եւ ի մասնկանէս պել. որպէս ի լտ. ֆա՛ռի, ուստի կազմի ֆապէլլա, ֆա՛պուլա լծ. ընդ յն. վա՛լլօ, վլի՛մա արկանել, արկուած). μῦθος, πρόβλημα, αἵνιγμα. fabula, fabella, projectum, aenigma. Առասացութիւն մտացածին. յօդեալ պատմութիւն. սուտ զրոյց. շինծու խօսք.
Շինեաց քաղաք փոքր ի վերայ գետոյն Ախուրենայ, եւ անուանեաց Բագարան, այսինքն թէ ի նմա յօրինեալ է զկազմութիւն բագնացն. (Խոր. ՟Բ. 40։)
πλέκω plico, plecto, contorqueo Ոլորել բոլորաձեւ. բոլորակ կազմել. հիւսել. բոլրել, պլորել, հուսել.
Ըմբռնեցելոյն յօրանչման շնչոյն, յորժամ կողկողիթն ի ստորագոյնն կողմն խռչափողիւքն գոդանայ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
Այն ինչ դեռադեռ ոգւոյն ի բաց մեկնեալ ի մարմնոյն. (Նիւս. կազմ.։)
Միաբանեցելոյ քնոյ եւ զարթնոյ. (Նիւս. կազմ. յն. լոկ, զարթման։)
Զննական էիցս (միտք). (Նիւս. կազմ.։)
Պատրաստեցին զզոհարանն ըստ կազմութեան իւրում. (՟Բ. Եզր. ՟Գ. 3։)
Տըւնջենային գործոցն գարշատեսիլ ժիժմունքն (յերազի). յն. արձագանք ձայնից. խժռտոց։ (Նիւս. կազմ.)
Յարմար ի կազմել ըզկազմածս. որպէս զլաստ, եւ այլն.
Զայն իւղ կազմեսցուք առաւել յարգի քան զամենայն խնկաղացաց, որ յողորմութենէն եւ ի հոգեւոր շնորհացն կազմի. (Ոսկ. ՟ա. տիմ. ՟Բ։)
Թէ ոչ ի մեզ զգայութիւն, եւ ոչ խօթանայաք. (Նիւս. կազմ.։)
Հեզիկ ալեացն պայծառապէս քստմնեալ ծածանէր. (Նիւս. կազմ.։)
ԾԱՂԿԵԱՅ ԾԱՂԿԵՂԷՆ. ἁνθινός floridus, e floribus factus. Կազմեալ ի ծաղկանց, կամ ծաղկաձեւ զարդուք. ծաղկէ.
ԿԱՄՈՒՐՋ գրի եւ ԿԱՄՈՒՐՋԻ՝ ջաց. եւ որպէս ռմկ. ԿԱՄՈՒՐՃ, ԿԱՐՄՈՒՆՋ. φέφυρα pons διαβάθρα transitus, scala. Կամար կազմեալ ի վերայ ջուրց՝ առ անցանելոյ ցամաքաւ. անցարան. յն. ղէֆիրա. եբր. գիւր. պ. փիւլլ.
γεφυρόω ponte jungo, pontem impono. Կամուրջ կազմել. ի ձեւ կամրջի գործել. կամրջաւ պատել.
Այր ընդ առն ի կռիւ կաքաւեալ։ Գունդ կազմեալ՝ ի կռիւ ընդ արքայի կաքաւեալ։ Գունդ կազմեալ ի կռիւ ընդ արքայի կաքաւէր. (Յհ. կթ.։)
ԿԵՐՊԱՍԵԱՅ ԿԵՐՊԱՍԵՂԷՆ ԿԵՐՊԱՍԻ. Նիւթեալն եւ կազմեալն ի կերպասէ.
Ընդ ամենայն զուգագոյն մերձենալ կշռապէս հայի յիւրն զօրութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Ո՛չ համայնաջինջ եւ ամենասպառ զսերմն ծննդոցն կրճատեցեր։ Որպէս ի հատումն եւ ի նուազութիւն միոյ յանդամոցս՝ կրճատեալ իմն է յօրինուած կազմութեան մարմնոյ։ Սահմանաւն սիրոյ զպարտեաց արմատ կրճատեաց. (Նար. ՟Լ՟Զ. ՟Խ՟Զ։ Նար. կ.։)
Իմանալի բնութիւնն (մտաց), ոչ առաւելեցելոյ մարմնոյն, արտաքս մղեալ հանանի։ Ոչ ամենայն իրօք ի բաց կորզեալ հանանի սորա ըստ զգայութանն զօրութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Ի ծախս օդենեացն, ուստի զմաշկեղէն հանդերձիկն կազմեն, նովին եւ զհողաբիրսն հայթայթեն. (Եղիշ. երէց.։)
Որպէս հրով կամ նման հրոյ կազմեալ. մակդիր նռան.
Վանդակակապ մարտկոցս մենքենայիւք ի վերայ փղացն կազմեցին. յն. բրգունք փայտեղէնք. (՟Ա. Մակ. ՟Զ. 37։) cf. ՄԱՀԱՐՁԱՆ։
Որպէս մեղուք (կազմեն) զմաղսն մզնաձեւս։ Մր մզնաձեւն (ձուոյ) ընդ խեճեպոյն. (Երզն.։ քեր. եւ ոտ. երկն։)
Ծանր իմն է եւ վայրաբեր՝ մեղացն միտումն։ Ետես ի ստեղծուածին իւրում զառ ի վատթարն միտումն. (Նիւս. կազմ.։)
ἁρθρόομαι articulor, fingor, formor. Յօդաւորիլ. յարմարիլ. կազմիլ. ձեւանալ. տարրանալ.
ἀρμόζω, εὑαρμόζω concinno κατεργάζω conficio, elaboro κατορθόω erigo, dirigo ἑπιτίθημι, συντίθημι appono, compono οἱκονομέω dispenso διαγράφω describo διατάσσω, κατατάσσω dispono, ordino եւ այլն. Օրինօք՝ ըստ օրինի՝ բարւոք օրինակաւ կազմել, առնել. յարդարել. յերիւրել. յարմարել. յօդել. կարգաւորել. ուղղել. տնօրինել. կարգել. յարադրել. յեղանակել. շարագրել. շարադրել. օրինած կերպով շինել, շտկել, շտկտել, բանիլ.
Այլ սակայն բան թրակացւոյն ի յոյնն՝ հայի ի վանկս կազմեալս ի ձայնաւորաց ի եւ բաղաձայնից այլեւայլ առոգանութեամբք։
Բերանոյ եւ կզակաց շրուշակ եւ դանդանաւանդ շուրջ կազմեալ եդ՝ չուտել եւ ըմպել. (Սարկ. քհ.։)
Զշրջագայս զայս (ընթացս կենացս). (Նիւս. կազմ.։)
Վերաբերի բնութիւն շրջագայ՝ կազմութիւն բոլորակ գնդաձեւ տեսակ։ Առ ի յոյժ բախման շրջագայ պարունակացդ. (Շիր.։)
Ուղղորդ է մարդոյն ձեւ, եւ առ ի երկին ի վեր կոյս ձկտի, եւ ի վեր հայի. (Նիւս. կազմ.։)
Լուսովն զամենայն ասեն զաշխարհս ել ուռճալրացեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Ըստ ժամանակին չափաբար յերկոսին (այսինքն յաշխատութիւն եւ ի դադարումն) հպիլն՝ զօրութիւն առ յարակայութիւն է բնութեանն. (Նիւս. կազմ.։)
ἔτοιμος paratus, promptus. Հանդերձեալ կազմեալ. կազմ, եւ յոժար.
ՊԱՏՐԱՍՏ. Որ կազմ կայ ի պահպանութիւն անձին. անձնապահ. զգոյշ. հեռի.
Ի հոգեկան իրի. ցանկութիւնս պարապել. (Նիւս. կազմ.։)
Սարք. գործիք. անօթ. կազմած. սպաս. հանդերձանք.
Մահականցուս այս, եւ ախտաւոր, եւ վաղամահ։ Վաղամահ իմն եւ կնատ սրամտութիւն թողանի զօրէն պղպջակի. (Նիւս. կազմ.։)
Համատարած ջուրն վերացեալ բարձրացաւ ի մէջն յանբաւ վերակայսն. (Զքր. կթ.։ Իսկ Նիւս. կազմ. գրի գեր ի վերակայ, իբր գե՛ր ի վերոյ կացեալ։)
Կազմեալն ի վրանէ կամ ի մէջ վրանի.
Եւ ցայնժամ եւս զդրունսն ոչ էր կազմեալ. (Նեեմ. ՟Զ. 1։)
Իբրեւ բժիշկ՝ քարբի թունօք ի փրկաւէտ դեղսցն կազմութիւն վարեցեալ. (Բրս. չար.։)
Քարեղէն նաւ. այն է քար նաւաձեւ կազմեալ. կարաս. հնձան, եւ այլն.
Զքնար ոք տեսանելով զգեղեցիկ կազմեալ, զքնարին արարիչ եւ կամ զքնարերգական իմանայցէ։ Ոչ գրեմ իսկ եսայեայ զայսպիսիս. քնար զնա ի ներքոյ եդեալ՝ իմանամ զնոյն ինքն զքնարերգական՝ զԱստուած. (Առ որս. ՟Է։ Աթ. համբ.։)
ՔՐՁԵԱՅ ՔՐՁԵՂԷՆ. σάκκος, σάκκιον saccus, sacculus, cilicium. Ի քրձոյ կազմեալ մազեղէն. քուրձ կամ Խարազն. խարարէ, քրջէ, քուրջեղէն.
Ուստի՞ իմացար զփուքսն օդընկալս կազմել. (Սեբեր. ՟Ե։)
ὁψαρτυτής cupedarius Կազմիչ համադամաց. համեմիչ կերակրոց.
Հացից եւ խահից եւ զանազան կազմութեանց պայծառութիւնք, յորս հացարարք եւ ամոքարարք աշխատին հոդ տանելով. (Փիլ. տեսական.։)
Անդողդոջ խաղաղացեալ ի մարմնի զգայութեանց։ Քուն է ախտ՝ անդողդոջ խաղաղանալ ի մարմնի զգայութեանց. (Նիւս. կազմ.։ Վահր. երրորդ.։)
Անխառնակ եւ անշփոթ կայ մնայ. (Նիւս. կազմ.։)
Կամ իբր Անյարդար. անկազմ. անշուք. անկարգ. որ եւ ἅτακτος.
Գործարանս չարչարանաց կազմել անուաձեւ. (Ճ. ՟Ա.։)
Յաստեղաց կազմեալ. աստղէ.
Աւետաւորս առաքեաց ընդ ամենայն ատրուշանս աշխարհին։ Առնուին եւս զկահ եւ զկազմած ատրուշանացն. եւ այլն. (Եղիշ. ՟Ա. ՟Գ. ՟Է։) (Փարպ.։)
Սակայն սա մայր է բազմաբեղ, կազմէ պըտուղ քաղցր եւ համեղ. (Կրպտ. ոտ.)
Զվայելչականսն այժմիկ ծնեալ քաղաքավարութեանս կազմել՝ բաղխոհելով եւ վերստին ուղղելով հրահանգաւ հմտութեանց. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Բ։)
Բարենշան իմն յարմարութեամբ։ Զկազմած խորանացն՝ քրովբէաբնակն յարկաց՝ բարենշան կերպիւ հիմնադրեաց. (Նար. ՟Ղ՟Գ. եւ Նար. խչ.։)
Թէ այդպէս էր, զմեռեալն փայտիցն ի բուսումն ածէր. (Նիւս. կազմ.։)
Շարժեսցէ զկենդանին առ գեղձումն ցանկութեան (կերակրոյ). (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Ըստ իւրում առանձինն ընդելուզմանն յաջողեցելոց բնութեան՝ եւ միտքն գործաւոր լինի։ Ամենայն ուստեք զնա գործաւոր գոլ ուժգնական զօրութեամբն՝ ստեղծիչն մեր արար. (Նիւս. կազմ.։)
Առ ընդելուզման գրապանակին կազմի բանակն, եւ այլն. (Փիլ. ել. ՟Բ. 110։)
Որ կազմէ զդեղ բժշկական. դեղ շինօղ. (Ոսկիփոր.։)
ԴԵՂԱԳՈՐԾ. Կազմօղ կամ պատրաստօղ զմահադեղ. զէհիր շինօղ
Մարդն քան զայնոսիկ՝ որ բնաւորական զինուքն զինեալ են, դիւրադաւ. (Նիւս. կազմ.։)
καλάμινος arundineus Յեղեբանէ կազմեալ, եղեգնաշէն. եղեգէ՛.
ԵՂՋԵՐԵԱՅ (կամ ԵՂՋԵՐԻ, կամ ԵՂՋԵՐ) ԵՂՋԵՐՈՅ (իբր եղջերւոյ կամ եղջերէի). ա. κεράτινος corneus, ex cornu factus. գ. κερατένη buccina. Կազմեալն յեղջերէ. եղջուրէ շինած .... վարի իբր Փող եղջերեայ. եղջիւր փչելի. որ եւ ասի ԵՂՋԵՐ ՓՈՂ, իբր եղջերափող. եբր. շօֆար. յորմէ ի մեզ Շեփոր, կամ շիփորայ.
Ի սմա՝ որ զարթխումսն թուելոց երեւելիքն (կամ երեւելիք իմն) եւ ժանտատեսիլք. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե. (ի լս. մի ձ. զարթմունսն)։)
Քուն զփոյթ պնդութեան զարթման թուլացոյց. (Նիւս. կազմ.։)
Եղծայ, զեղծայ։ Ինձ միայնոյ զեղծանիլ իսպառ։ Գոյին կազմած զեղծեալ. (Նար.։)
Որպիսի՛ ինչ. յինչ իրաց կազմեալ. ինչէ՞ եղած, ի՞նչպէս բան.
Զուգապէս ըստ պիտոյիցն ձեւեալ կերպարանի յարուեստագիտացն գործին. (Նիւս. կազմ.։)
Մերձենան աչք զօշոտեալք եւ յանմերձենալիսն։ Աչաց զօշոտեցելոց օգտակարագոյնս կազմել. (Ածաբ. կիպր. եւ Ածաբ. աղքատ.։)
Կազմութիւն բառիս թուի հայկական գոլ. Յաւանակ նշոյ. բայց է պարսիկ բառն իւշթիւրմիւրղ, որ է ջայլամն.
ԽԵՑԱԿԱՐԿԱՌ ԽԵՑԱԿՈՅՏ. Իխեցեաց կարկառակոյտ կազմեալ. շինեալ ի թրծեալ աղիւսոց.
cf. ԿԱԶՄԱԾ՝ ըստ ամենայն առման.
Ըստ մեծութեան կազմուածոյ շինուածոցն. (Վրդն. սղ.։)
Մարդոյն կազմուածի. (Նիւս. կազմ.։)
Ըստ կազմուածի կերպարանաց մերոց նոյնպէս եւ վարք մեր եղիցին. (Վեցօր. ՟Թ։)
Հաստատեաց զաշխարհս հանդերձ զարդու եւ կազմուածովք իւրովք. (Մծբ. ՟Ժ՟Զ։)
Կազմուած կենդանութեան, կամ զարդուց, կամ վաճառականութեան. (Պիտ.)
Նկարակերտ կազմուածս բազմականաց։ Բազում կազմուածս ոսկեղէն եւ արծաթեղէն. (Յհ. կթ.։)
Մի սա ի սպասուցն կազմուածոց արարչաւանդիցն գլխաւորած. (Նար. ՟Ղ՟Բ։)
Կարկատեաց դարձեալ զտաճարն տեառն. այսինքն է բեդեկ կազմել, նորոգել. (Եփր. մն.։)
Իգական ախտ յոգիսն գործելով, եւ կնամարդիս կազմելով. (Փիլ. տեսական.։)
ԿՈՇՐԱՅԵԼ. Բառ անյայտ. իբրու Կշռութեամբ յարմարել, յօրինել, համեմատ կազմել. յն. տպաւորել կամ կերպարանել. διατυπόω efformo, reformo.
Որոյ բանն է զօրաւոր եւ անյաղթելի. պնդակազմ բանւ.
Զմանկակերն զեկոյց պղծութիւն. (Նիւս. կազմ.։ (Ըստ յն. է եւ մակդիր կռոնոսի, այսինքն ժամանակի՝ որ է վատնիչ ամենայն ժամանակաւորաց։))
Ամենայն պտղի մանրագոր ասեն, որ զծաղիկն ի ծայր ունին, որպէս մասուրն եւ սինձն. եւ դարձեալ ազգ մի խնձոր կայ վաղահաս, մանրագոր ասի. ուստի քաղեաց ռուբէն. բայց խնձոր մանրագորաց մարթ է իմանալ եւ զգլուխն մեկոնի լի սերմամբք, ուստի կազմի եւ ափիոն։
Թոքին ի ձեռն հանապազորդ շարժման ձգելով առ ինքն զաղին՝ ընդարձակէ առ ի ձգումն օդոյն զանցս մտիցն, եւ նգելով դարձեալ ի դուրս փչել զ՝ի ներքս արգելեալն պատրաստէ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Մտեալ նորագործ կազմածօք ի տուն հզօրին. (Եղիշ. դտ.։)
Նորոգ կերտեալ՝ կազմեալ. նորաշէն. նորագործ. նոր. նորահրաշ. հրաշափառ. (յն. պէսպէս).
συντίθημι compono, construo, constituo συγκρίνω commisceo, coagmento. Յարադրել. յարել. բաղադրել. բաղկացուցանել. կացուցանել ի միասին. զօդել. կցել. միաւորել. խառնել. զանդանել. ձուլել. շաղկապել. կազմել. յօրինել. կր. Բաղկանալ, թանձրանալ. consisto, consto. իսկ concretus, որպէս συγκριθείς , թանձրացեալ.
ՇԱՐԱԴՐԵԼ. Շարադասել զվանկս եւ զբառս. կազմել զբան. շարագրել.
ՉՈՒԱՆԵԱՅ կամ ՉՈՒԱՆԷ ՉՈՒԱՆԵՂԷՆ. Կազմեալն ի չուանէ. չըվանէ. յն. ի չուանաց. ἑκ σχοινίων ex funiculis.
Շուրջ պարփակելով թակարդեօքն։ Շուրջ զարտաքնոյն կողմանէ պարփակեալ ունէր պարսպաձեւ կազմութեամբ ամրութիւն՝ ի խիտ եւ ի խոցոտող մացառուտ փչոց. (Պիտ.։)
Կալ պնդակազմ ի գործն առաջարկեալ, եւ մի՛ ինչ երկմտութեամբ ստգտանել զանձինս. (իբր թուլանալ, կամ ստրջանալ) (Ղեւոնդ.։ Լինի եւ Ստգտայ, ար, աւ. իբր ներգ.)
παστός thalamus παστοφόριον locus thalami κατακάλυμμα cooperimentum, tegumentum. Առագաստ հարսնութեան. ներքին սենեակ վարագուրաձիգ. վրանաձեւ կազմած մահճաց. սրահակ. վայրագոյր. որմակալ. նուարտան. վիժակ.
Գրեաց եւ զվեցօրեայ գիրսն։ Թերւոյն (ճառի) վեցօրէին։ Զայս եւ մեծն բասիլիոս ի վեցօրէին իւրում հաւաստաբար ասէ. (Հ=Յ. յնվր. ՟Ա.։ Նիւս. կազմ. ՟Ա։ Մաքս. ի դիոն.։)
Հանապազորդ մարմնոյ դադարումն վթարումն իմն միաբան գոյութեան, եւ լուծումն գործէ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
ՏՈՐԲԱՆԱԿԱՆ ՏՈՐԲԱՆԵԼ. Կամ է՝ Երկարաբան, երկրաբանել. եւ կամ Կազմել զբան ոլորեալ եւ մանուածոյ իբրեւ զտոռն.
Երկին ի վերայ սորա զօրէն ձեղուան քօղարկեալ (յն. կամարեալ). (Նիւս. կազմ.։)
Որ աղքատացեալն է յիւրմէ կերպարանէն. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Դ։)
Ըսդ լուսակազմ աստիճանին, յերկրէ յերկինս անդրադարձին. (Յիսուս որդի.։)
Վասն զի իմանալի են իրք, եւ անմարմին են միտք, անհասարակ ընկալաւ շնորհ, եւ անխառն. (իւս. կազմ։)
Պարզ, անշահադիր, եւ անվայրափակ։ Աննիւթ եւ անշարադիր։ Անշարադիր եւ անշփոթ. (Աթ. ՟Ը։ եւ Բրս. երրորդ.։ Նիւս. կազմ.։)
Առողջաբար ունել (այսինքն կեալ), կամ քաղցնուլ, կամ բուռն հարկանել, կամ խորհել. (Առ որս. ՟Ժ՟Դ։ Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Ա. եւ կուս։ Գերմ.։)
(Ի կենդանիս) միայն մարդն քան զարագընթացսն հեղգագոյն է. (Նիւս. կազմ. ՟Ը։)
Արծաթասէրն զհարկաւոր կարիսն առաջի արկանէ։ Ցանկութիւն արծաթասիրի ոչ յագի ի բազմութենէ ընչիցն։ Բարիոք թուի արծաթասիրացն՝ նիւթոյն գեղեցկագունութիւն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Բ։)
Զամենայն ինչ արուեստգլով զբնութիւնն. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Ոչ եւս համարիմք պարտ՝ բազմախոյզ իրազեկ լինել. (Նիւս. կազմ.։)
Դաւանակից եղեալ յայս՝ մարգարէութեանն. (Նիւս. կազմ.։)
Դիւրագնացք եղիցին կերակրոյն ի վեր գնացք։ Առուք շուրջ ունին, զի դիւրագնաց իցէ. (Նիւս. կազմ.։)
Զդիւրահնարս զայս զձեռաց գործիս պիտանացու ունի. (Նիւս. կազմ.։)
Այսոքիւք բառնաբաս կազմէ զնորա հաւատարմութիւնն, ուստի եւ դիւրահուպ եղեւ առ նոսա պօղոս. (Ոսկ. գծ.։)
Առ ի դիւրընկալ գործել զնոսա (զժողովուրդն) առ քարոզութիւնն յովհաննու։ Զի դիւրընկալ զնոսա կազմեսցէ առ բարձրագոյն վարդապետութիւնն. (Կիւրղ. ղկ.։)
Էլէքտռիոն անուոցն կազմած. (Նար. խչ.։)
Կազմօղ զերկինս. երկնաստեղծ.
Երկնակազմն եւ աշխարհաշէն ձեռօքն բեւեռեսցէ զամենեսեան յերկեղն իւր եւ ի սէր. (Տօնակ.։)
Զյօնս եւ զաչս նկարել, եւ ըստ խառնուածոյն զնստագոյն (տեղիս) ձեւոյն ստուերացուցանելով. (Նիւս. կազմ. ՟Զ։)
Իսկ (Նիւս. կազմ. ՟Ա.)
ԶՕՐԱԺՈՂՈՎ ԼԻՆԵԼ. συνάγω δυνάμεις, παρεμβολήν congrego exercitum, castra, aciem στρατεύω, ἑκστρατεύω, ἑπιστρατεύω bello invado, bellum infero, milito Զօր ժողովել. այրուձի գումարել, վառել, կազմել. եւ Խաղալ պատերազմաւ.
Տեսակաւ ուռեկաց թանձրալարի, զոր կազմեն յորոգայթ արջոց եւ եղանց. (Նոննոս.։)
σχεδία ratis. որ եւ ԼԱՍՏ. Կազմած փայտեղէն նաւաձեւ. մանաւանդ՝ Տապան նոյի.
Լորձային այն թանձրութիւն ի դուրս ելանէ ի ձեռն ելից շնչոյն։ Ի ձեռն բերանոյն եւ ըռնգանցն սիրտն զլորձնատեսակն իշնչելոյն ի բաց մղէ. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Ներկեալ լուսով, կամ իբրեւ զլոյս. լուսազարդ. Լուսագեղ. Լուսափայլ. Լուսակազմ.
Լեառն սուրբ լուսընկալ։ Լուսընկալ լերինս (թաբորայ) գեղեցկութիւն։ Ի լուսոյ կազմեալ բնութիւնքն լուսընկալ բնութեամբք եւ աստուածընկալք. (Տօնակ.։)
որք արբեցութեամբն խելագարեալք լինին. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Գ։)
Խելապատակն, կամ խելապատակքն. քանզ այսպէս անուանեն զպարունական խելացն զպարուտակ. (Նիւս. կազմ.։)
Կցորդելով ընդ խնկազգեստիցն՝ խառնեսցես ի յանուշութիւն կազմութեան իւղոյն. (Նար. ՟Լ՟Գ։)
Ծանրաբեռինս կենդանեացն ընդ այսպիսի սպասաւորութեամբք լծեաց. այսինքն զբեռնաբարձս. (Նիւս. կազմ.։)
εὑσταθής constans. Պնդակազմ անդամօք. հաստապինդ. յաղթանդամ.
Զայսպիսի հինինումն ժողով տրտմութեան առնեմք՝ հեծեծումն զնա եւ շոգոլի կոչելով. (Նիւս. կազմ.։)
Ի հեռութեան ջերմական բնութեանն վնասեսցի. (Նիւս. կազմ.։)
Եւ ոչ մի ինչ սիք ոչ հովահարիցէ զբոցն. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմէր ձայնատուրս հանգոյն որոտմանց բարբառոց. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Ծանր իմն է եւ վայրաբեր՝ մեղացն միտումն։ Ետես ի ստեղծուածին իւրում զառ ի վատթարն միտումն. (Նիւս. կազմ.։)
Մշտախաղաց եւ նուրբ հրային բնութեանն նմանութիւն իմն բերէ օդդ։ Վասն մշտախաղաց օդոյն ի բարձրութեան նոցա շնչելոյ. (Նիւս. կազմ. ՟Բ։ Վեցօր. ՟Թ։)
Իբրու թէ մարմնականն յառաջանայցէ ի նմա, եւ միւսն վերջանայցէ. (Նիւս. կազմ.։)
Ձեռք ... առաւելագոյն՝ բանին ի պէտս օգնականութեան ներկազմեալք եւ յարառոցեալք. (Յհ. իմ. ատ.։)
Զգաստագոյն պարկեշտութիւն ի յաւեժացեալն հաստատեալ տեւողութեան։ Ամենեւին բարգաւաճեալ յաւեժանայ։ Սոցին եւ զօրութիւն յաւեժացեալ գործով ի մէջ անցեալ տեսանի։ Ընդ աշխարհիս կազմութեան երկոքեան եւ յաւեժանան մինչեւ ի բոլորելեացս յանկումն. (Պիտ.։)
Շինեաց աշտարակս ժայռաւորս իբրեւ զնաւացռուկս. (Խոր. ՟Գ. 59։ (գուցէ լինի իմանալ եւ իբրեւ զցռկանաւս. ուստի կազմի եւ յաջորդ բառն անստոյգ)։)
Ետ նոցա զգայութիւն զշօշափականն։ Ոչ միայն ընդունական գործարան կազմեաց արարչագործն զձեռս, այլ եւ շօշափական։ Յաղադս շօշափականին. (Նիւս. բն. Ա. Ը։)
Սնդիկդ ի մանր մանր գնդակս ոլոռնացեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Վախթանգ արար ի վերայ ոսկիակազմ սաղաւարտին պատկեր գայլոյ եւ առիւծու. (Պտմ. վր.։)
որ եւ ՈՍԿԵԿԱԶՄ. Յոսկւոյ կազմեալ. ոսկեղէն.
Ոսկիակազմ աթոռ, գահոյք, տապանակ, հանդերձք. (Հ=Յ. յուլ. ՟Ժ՟Դ.։ Վրդն. երգ.։ Երզն. լս.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 7։)
Սուրբ աշտանակ ոսկիաձոյլ։ Ոսկիաձոյլս (կամ ոսկիաձոյլ) կազմեցին. (Շ. ոտ. բարձր.։)
ՉՈՒԱՆԵԱՅ կամ ՉՈՒԱՆԷ ՉՈՒԱՆԵՂԷՆ. Կազմեալն ի չուանէ. չըվանէ. յն. ի չուանաց. ἑκ σχοινίων ex funiculis.
Այնպիսի պախճաւանգօք եւ լանջագեղ կամարօք զսպիցիս պնդակազմն. (յն. լոկ՝ այնպիսի՛ս զգեցիր). (Ոսկ. եբր. ՟Ի՟Ը։)
Ո՜վ նահատակք, մտեալք ի պատերազմ պատենազէն զինուն կազմութեան. (Եփր. վկ. արեւ.։)
ՊԱՐԶՈՒՆԱԿ որպէս ռմկ. չաթը, պինա. Կազմած շինուածոյ պարզեալ տարածմամբ ի վերայ հիման եւ որմոց.
Կազմեալ ի պրտուոյ եւ մածուցեալ կպրով.
Այլ իմն պարտ է զմիտս ամենայն իրօք արտաքոյ քան զզգայականն ստորադրել բնութիւնս։ Ստորադրել ընդ զգայարանօքն զխելապատակն. (Նիւս. բն. եւ Նիւս. կազմ.։)
Ցորենոյ, եւ կամ կորեկան, եւ կամ այլ ինչ ի ցորենահատացն. (Նիւս. կազմ.) յն. σιτηρός frumentaneus, qui frumenti loco censetur.
Ի դափնէ եւ ի սքինոսի, եւ յայնոսիկ՝ որ քաջաշունչ է. (Նիւս. կազմ.։)
Զքնար ոք տեսանելով զգեղեցիկ կազմեալ, զքնարին արարիչ եւ կամ զքնարերգական իմանայցէ։ Ոչ գրեմ իսկ եսայեայ զայսպիսիս. քնար զնա ի ներքոյ եդեալ՝ իմանամ զնոյն ինքն զքնարերգական՝ զԱստուած. (Առ որս. ՟Է։ Աթ. համբ.։)
Ազատաբարոյ լսողացն առաջի դիցուք. (Նիւս. կազմ.։)
Որք զդրախտին զանճառս եւ զանխորհուրդս գիտացին. (Նիւս. կազմ.։)
Երկուք ոտիւք անվթար անսխալ զկայն հաստատելով. (Նիւս. կազմ. ՟Թ։)
Աննշան առ տիպս է անտեղի տալի. այսինքն կարծրն անգծելի. (Նիւս. կազմ.։)
Զձայն առարգելեալ՝ գոչաւորագո՛յն զհնչումն գործէ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ։)
Երկնախորհս եւ արդարագործս զամենեսեան կազմեաց. (Լաստ. ընթերց.։)
Արթնութիւն զթուլացեալն պնդեաց. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
Գանգրագոյն եւ ծնրեալ հերքն բուսեալ լինին. (Նիւս. կազմ.։)
Դիւրագնացք եղիցին կերակրոյն ի վեր գնացք։ Առուք շուրջ ունին, զի դիւրագնաց իցէ. (Նիւս. կազմ.։)
Զըստ քնոյն զերեւութուտ բարբաջմունս ... ըստ դէպ լինելոյն ստեղծանել. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Դ։)
(Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Ե.)
Իմաստագործ անսխալաստեղծ պատշաճակերտ կազմիչ համայնից. (Նար. գանձ եկեղ.։)
Կամ իմաստութեամբ գործեալ. կազմեալ.
ԼԱՍՏԱԿՈՏՈՐ ԱՌՆԵԼ. կոտորել եւ քայքայել զկազմածս (որպէս զլաստ քայքայեալ).
Լինի իմն առ նուրբ եւ լուսատեսիլ զգալի բնոթեան, մոտաւոր բնութեան ընտանութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Խաղաղագոյն եւ դիւրին իրաց կազմած հաստատութեամբ պատրաստեսցի. (՟Գ. Մակ. ՟Գ. 17։)
Ի ձեռն անկատարից խառնափնդորաց նոցա (այսինքն առ նոսա) օրէնքն առասպելագործին. (Նիւս. կազմ.։)
Ի խոնաւութենէ կամ ի ջուրց կազմեալ.
Խոստովանէ զճշմարտութիւնն. (Նիւս. կազմ.։)
Խորհրդական ազդեցութիւն, կամ զգուշութիւն, կամ գործ. (Եզնիկ.։ Նիւս. կազմ.։)
αἱρών τὰ σκευῆ armiger. Կրօղ զկապարճս եւ զզէն եւ զկազմած տեառն իւրոյ. զինակիր, արբանեակ. գործակից։ Տե՛ս (Դատ. ՟Թ. 54։ ՟Ա. Թագ. ՟Ժ՟Դ. 1. 6. 7=17։ ՟Ժ՟Զ. 21։ ՟Լ՟Ա. 4=6։ ՟Բ. Թագ. ՟Ի՟Գ. 37. եւ այլն։)
Ի կենդանեաց կենդանի սերեալ, որպէս կենդանակազմ, կամ կենդանածին.
Կերակրական մարմնոյն զօրութիւնն։ Կերակրականին բնութեան։ Գործարանք են, կերակրականին՝ բերանն, ստամոքն, եւ այլն. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Իսկ (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե.)
Միտք հայթայթեն զկերակուրս պիտոյից. (Նիւս. կազմ.։)
Յապականացու նիւթոյս հայթայթէ զնոյն կազմել. (Լմբ. սղ.։)
Գունդ կազմեալ իբր հրոսանուէր իմն դղրդմամբ մարդ ընդ միմեանս հարկանէին. (Յհ. կթ.։)
եւ չ. Գումարտակ բանից կազմել. ճոխաբանել. մեծաբանել. եւ Սիգաքայլ ճեմել.
βίβλινος chartaceus. Կազմեալն ի մագաղաթէ.
Ի պարզ բնութեան եւ ի մեկնութեան աստուածութեան. (Նիւս. կազմ.։)
μονόξυλος ex uno ligno confectus. Որ ինչ ի միոյ միայնոյ փայտէ է կազմեալ.
Մտաւորական ներգործութիւն՝ կամ զօրութիւն։ Մտաւորականին երկու հատածք են։ Ուսումն մտաւորական։ Գիտութիւն՝ գործական եւ մտաւորական. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. երգ.։ Փիլ. ել.։ Նեղոս.։ Եւագր.։)
Անկարգ եւ արտաքոյ յարմարականին ասացեալ եղեւ։ Յարմարական կանոնաւ զօրէնս ամուսնութեանն փութացան կազմել. (Պիտ.։)
Ձեռք աղքատաց կազմեսցեն քեզ կամուրջ՝ յորդեռանդ բորբոքեալ հրեղէն գետոցն. (Եփր. պհ.։)
Նաւամարտիկ ընթացս կազմեալ. (Արծր. ՟Դ. 11։)
Մարդն քան զարագընթացսն (ի կենդանեաց) հեդգագոյն է, եւ քան զշատամարմինսն փանաքի. (Նիւս. կազմ. ՟Է։)
Նաւս կազմեալ պատերազմիկս։ Պատերազմիկ նաւս քառասուն. (Պտմ. աղեքս.։)
Ասէ զխելապարտակն. քանզի այսպէս անուանեն զպարունակական խելացն՝ զպարուտակ. (Նիւս. կազմ.։)
Ջրաղացպանք փորձ լիցին արուեստի ամենայն կազմածոյ. (Մխ. դտ.։)
Ասէ սաղմոսարանն. համբարձէք իշխանք. Լուր դու, զինչ ասէ սաղմոսարանն. (Կոչ. ՟Ժ։ Նիւս. կազմ.։)
Սպիտակամազ նժոյգ՝ ոսկէզօծ զարդուք։ Ձիս եւ ջորիս սպիտակամազս. (որ ի մի ձեռ. սպիտակակազմս). (Լաստ. ՟Ժ. ՟Ժ՟Է։)
Շինեաց յիշատակ իւր զասացեալն ստրատիգին. Քանզի ի նմա զպատերազմականսն յօրինեաց կազմութիւն. (Խոր. ՟Բ. 85։)
Մի՛ ծանրաբար եւ տարժանապէս բերիլ առ որս ընդ իշխանութեամբն. (Նիւս. կազմ.։)
Տեւողագոյն եւ յոգնամանակագոյնն գոլ։ Ոչ լաւ եւ տեւողագոյն քան զաստուծոյ իմաստութիւնն՝ մեր անխորհրդութիւնս։ Ծանիցես զզօրութիւն աստուծոյն իմոյ՝ տեւողագոյն գտանելով զիս քան զամենայն անդամանդեայս. (Արիստ. որակ.։ Նիւս. կազմ.։ Ճ. ՟Ա.։)
ԱՆՊՆԴԱԿԱԶՄՈՒԹԻՒՆ ԱՆՊՆԴՈՒԹԻՒՆ. βλακεία, μαλακία. mollities. Թուլութիւն. մեղկութիւն. տկարութիւն.
Մի՛ թոյլ առաւել (գօտին), որպէս թէ ի վայր անկանիլ հանդերձին. քանզի անպնդակազմութիւն է. Բրս. առ աստուածաբ.։ Բամբասէր զնոցա անմտութիւնն, եւ զիմաստութեանն անպնդութիւն. (Նիւս. երգ.։)
Յիսկզբան աշխարհազարդն կազմութեան. (Անան. եկեղ։)
Նշխար կազմի աստիճանաւորաց ձեռօք. (Վրդն. յաւետար.։)
Զնոյն ինքն զքարոզին զարժանահաւատալին. (Նիւս. կազմ.։)
Զարուեստանոցն, եւ զարուեստս թողեալ, կազմես զայնպիսի արուեստանոցս դիւաց (զթատրոնս)։ Այս արուեստք քան զամենայն արուեսն լաւագոյն է. սորա արուեստանոցն յերկինս շինեալ է. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 6։ ՟Բ. 24։)
Զբազմամարմինն ապրեցուցանէ (պահէ) որկորամոլութիւնն. (Նիւս. կազմ.։)
Ոչ բաղանուանեցաւ ընդ հաստիլն այժմ ադամ. (Նիւս. կազմ.։)
Զըստ քնոյն զերեւութուտ բարբաջմունս. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
(Մարդիկ զանասնոց ձեւն) հակառակ եդին իւրեանց գեղեցկամասն կազմածին. (Փիլ. լիւս.։)
Եթէ ջուր ինչ յաղբերէ հոսիցի, դժուարաշարժ ի սակաւութենէն լինի. (Նիւս. կազմ.։)
Որք զԱստուծոյ բնութիւնն ի ներքս առնեն իւրեանց հասանօղ ըմբռնողութեանն (կամ ըմբռնութեանն). (Նիւս. կազմ.։)
Առ տունսն ընդելութիւն (նախրաց). (Նիւս. կազմ.։)
Որ ընդ սոսայս անցանէ զօրութիւն. ինքնահրաման իմն ունի զյարձակումն յառաջակամ շնչով. (Նիւս. կազմ.։)
Ըստ ձեւի գնդատեսիլ մարմնոյն ի թիկանց կողմանէն արեգակնային ճառագայթիցն կոնաձեւապէս աղխեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Որոյ ձեղունն է հատատուն, ամրակազմ, անկործան.
Իւրաքանչիւր ուրուք մեկնիչ՝ սահմանն իմանի, ոչինչ մակաւասարելով այլում ումեք. (Նիւս. կազմ.։)
Մնայ (ի) յիշատակարանի հոգւոյն տուընջենային գործոցն գարշատեսիլ ժիժմանքն. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմէր զտաճարն գեղապարունակ շուշանագործ հրաշիւք. (Գանձ.։)
ՈՒՂՂԱՆԿԻՒՆ ՈՒՂՂԱՆԿԻՒՆԻ. ὁρθόγωνος, -ον rectangulus, -um ὁρθογώνιος, -ον rectangularis, -re. Որոյ անկիւնն է ուղիղ. ձեւ երկրաչափական՝ կազմեալ ուղիղ անկեամբք.
Կազմել սեղան պայծառազարդ քրիստոսասիրաց եւ ընթերցասիրաց. (Ճ. ՟Ե.։)
Սակաւք ոմանք են՝ որք աստուածային պատահութեանն յայտ յանդիման՝ արժանի եղեն. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։ 1)
Վերնական եւ աստուածային բարեացն ի կերպ կազմածին ստուգապէս պատկերագրօղն՝ աստուածասէր թագաւորն Հայոց Հեթում. (Երզն. քեր. յիշատ.։)
Պատշաճակերտ կազմիչ համայնից. (Նար. գանձ եկեղ.։)
Կամէի, եթէ էր ձեր պարապութիւն ամենեցունցդ, բերել ի մեջ ձեր զգիրս միոյ փիլիսոփայի։ Զժամանակն խնդրեա՛ եւ զպարապութիւն եւ զտեղի։ ՈՒնել զհանդարտութիւն յաղօթսն, եւ կազմել անձանց բազում պարապություն։ Մի մատն լիցուք մեզ պարապութեան անցաւոր կենցաղոյս. (Ոսկ. յհ. եւ Ոսկ. մտթ. եւ այլն։)
δικτυωτός reticulatus. Որ է ի կերպ վանդակի կազմեալ.
Որ քառակի բուրէ. կազմեալ ի չորից անուշահոտ իւղոց եւ խնկոց.
Կազմեցին եւ պատրաստեցին ոսկեկուռ ձուլածոյ՝ քառատեսակ յօրինմամբ զեւեւ տեսակի աստուածեանն խաչի. (անդ։)
Որ զամենայն ինչ ածանցոյց ի գոյանալ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Թ։)
Ամենայն իրօք պատրաստեալ. ամենայարդար. ամենակազմ. եւ ամրակազմ. ամմէն կերպով պատրաստ. ապահով, եւ ամուր.
Անկազմ. անպատրաստ. անյարմար. տկար. անճարակ.
Այծեման վազքն, եւ աչացն անսխալութիւն։ Առ ի զգուշութիւն անսխալութեանկենացն. (Նիւս. կազմ. ՟Ը եւ ՟Լ՟Բ։)
Բանագտութեամբ իմն հաւանեցուցանել. (Նիւս. կազմ.։)
Ի զուարթառատն լինելոյ՝ սփռօղ, եւ բարեփառագոյն։ Բարեփառագոյն հարանցն կազմեալ բեմ. (Պիտ.։)
Ամենայն՝ որ ի նիւթոյ է կազմեալ աղօտ իմն եւ ստուերային բացագանչումն հնչմանց ունի զիմանալեացն. (Մաքս. ի դիոն.։)
Բոլորակագոյնք են զկոկորդիւն մասունքն. (Նիւս. կազմ.։)
Բազումք ի մարդկանէ ի պահս իբրեւ ի գազանամարտիկ ինչ կազմեալ են. (Ոսկ. ապաշխ.։)
Գոչաւորագոյն զհնչումն գործէ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ։)
Եւ ծիրանին ի կապուտակեղէնն ներկուածոյն. (յն ի գոյն յակնթի. Նիւս. կազմ.։)
Հանդարտագոյն իմն զհաւատն մեր ընդելուցանէ մեծամեծօքն. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմեալ ի հարիւր ականց պատուականաց.
Ո՛չ ի հարկէ, այլ հնարաւորապէս. (Նիւս. կազմ.։)
Մովսէս զմարդեղութիւնն կարգ ըստ կարգի ասաց պատմութեամբք։ Ըստ խորհրդական մովսիսեան մարդեղութեան. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ը։)
Իբրու փոքր եւ անարժան մարդոյն մեծաբնութեան։ Վասն գերազանցութեան եւ մեծաբնութեան. (Նիւս. կազմ.։ Կիւրղ. գանձ.։)
Բազում ինչ յիշեցուցիչ իրացն կազմէ Աստուած, զի մի՛ յորժամ սքանչելիքն անցանիցեն մոռանայցեն. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 3։)
Վայելչացեալք եւ ի զարդուցն կազմուածս, եւ պայծառազգեստք ի փայլող զինուցն մաքրութենէ։ Պայծառազգեստ սպիտակութիւն։ Պայծառազգեստ վարսաւորութեամբ ծաղկին հրճուել. (Պիտ.։)
Իբրեւ ծուխ իմն ի պատշաճութիւն որմոյ մուծեալ. (Նիւս. կազմ.։)
cf. Սեղանակազմ (ըստ ՟ա. նշ).
Զմարդկային զփոքրոգութիւնն տեառն իբր զտակար իմն անկատար ի ձեռն տրաշիցն կերակրելով. (Նիւս. կազմ.։)
ἁποικία. transmigratio, colonia. Ըստ յն. ոճոյ է կազմութիւն բառիս, որ ի մեզ ասի Տարաբնակութիւն. գաղթականութիւն. ելք յեգիպտոսէ.
Որ յաղագս մարմնափոխութեանն նոցա առասպելաբանեն. (Նիւս. կազմ. լ։)
Աստուածաշունչն ուսուցանէ ձայն (սաղմոսերգին). (Նիւս. կազմ.։)
Աստուածատեսիլ շնորհ. (Նիւս. կազմ.։)
ԵՂԵՒՆԱՓԱՅՏԵԱՅ ԵՂԵՒՆԵԱՅ ԵՂԵՒՆԻ. κέδρινος cedrinus Կազմեալն ի փայտից եղեւին ծառոյ. մայր փայտէ.
Որ էապէսն է բարի, պարզ եւ մեկնակայ տեսիլ է բնութեամբ, ամենայն երկպատկութեան եւ առ ընդդէմն լծորդութեան օտար. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Բ։)
Որք զԱստուծոյ բնութիւնն ի ներքս առնեն իւրեանց հասանօղ ըմբռնողութեանն (կամ ըմբռնութեանն). (Նիւս. կազմ.։)
Ոչ յար կայցէ ի խոնաւին տպաւորեալն, եւ ոչ հակառակատպեալն յանչափութեան ի կառուածին. (Նիւս. կազմ.։)
Համապատուապէս իւրաքանչիւր ումեք մասանցն ընդհարկանել. (Նիւս. կազմ.։)
Անդրւոյ՝ որ մարդկակերպ կազմեալ ի փայտից։ Գործել պատկեր մարդկակերպ. (Աթ. ՟Ը։ Սեբեր. ՟Է։)
(Փայտ ձիթենւոյ լինի) ի նիւթս մնացականագոյնս կահիցն կազմութեան. (Պիտ.։)
ῤυθμός rhythmus ἀρμονία, ἑφαρμογή harmonia, consonantia. Բարեյօդ կազմութիւն. չափակցութիւն եւ կապակցութիւն. համաձայնութիւն. համեմատութիւն. յարմարութիւն.
Յօդաւորութիւն բանից՝ չափ տաղի առեալ եղեւ։ Յօդաւորութիւն չորից տարերց։ Ամենայն կազմութեանն յօդաւորութիւն. (Նոննոս.։ Նիւս. բն.։ Աթ. ՟Դ։)
ՆԱԽԱՊԱՏՐԱՍՏԵԼ. κατασκευάζω apparo, praeparo. Կանխաւ պատրաստել. հանդերձել. կազմել.
σύνταξις syntaxis, coordinatio, constructio, compositio, scriptum, liber, libellus, opus. Շարադասելն, իլն. շարակարգութիւն. կապակցութիւն. կազմութիւն ո՛ր եւ է յօրինուածոյ. բաղկացութիւն. մաաւանդ՝ Շարագրութիւն, գրուած. ճառ. կամ յօրինուած բանի ի բառից. որ եւ ԲԱՂԴԱՍՈՒԹԻՒՆ.
Այլ զի՞նչ կամի ձեւոյն ուղղորդութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
ՊԱՏՐԱՍՏՈՒԹԻՒՆ. հանդերձանք. կազմած. կահ. սպաս.
Տամկացուցանէ գիջութեամբն։ Ի խոնաւոյ սնուցելոյ, այն որ տամկացուցանեն։ Ոչ կարէ զովացուցանել եւ ջեռուցանել հուր, եւ ոչ չորացուցանել եւ տամկացուցանել ջուր։ Ցօղ յերկնից եկեալ՝ տամկացուցանէ զնա. (Նիւս. կազմ.։ Դամասկ. Ոսկիփոր.։)
Բանս փոքրավայելուչս, եւ մեծի զօրութեանն Աստուծոյ եւ իշխանութեանն անարժանս. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Ը։)
Զառաքինութեան ծառոց քաջաբերութիւն։ Ի քաջաբերութեանն լիցի ժամանակի։ Արմատն ի ձեռն պաղոյն ցուցանէ զզօրութիւն քաջաբերութեան իւրոյ։ Անդաստանին քաջաբերութիւն։ Ըստ քաջաբերոթեան ամիս. (Նիւս. երգ. եւ Նիւս. կազմ.։ Ոսկ. Խոսր.։ Մխ. դտ.։)
εὑτονία firmitas, vis in extendendo, sive nitendo. Պնդակազմութիւն. տոկունութիւն. հաստատութիւն. զօրանալն. սրտապնդութիւն.
Զոր օրինակ ի բժշկացն օգնականութիւնս բազում բանջարս առնուն՞ եւ մի դեղ կազմեն. (Ոսկ. եբր. ՟Թ։)
Զօգոյս ձգումն եւ զարտաքսաշնչումն հնարել թոքովն. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
ԻՆՔՆԱԿԱԼՈՒԹԵԱՄԲ. իբր մ. ըստ յն. αὑτοκρατικῶς sicut imperator. Անձնիշխանաբար. եւ Ձեռներեցութեամբ մատակարարեալ. (Նիւս. կազմ.։)
μόρφωσις, μορφοποιόν formatio, efformatio, figura. ձեւաւորութիւն. նմանութիւն. կազմութիւն.
Հնարիմացութեամբ կազմեցին զէնս. (Միխ. աս.։)
Կատարեալ ի մեծութեան, կատարեալ յառաջգիտութեան։ Զորս ընտրեցեր յառաջգիտութեամբ զփրկութիւն Հայաստանեայց սկզբնաւորեալ։ Որ մատակարարէ յառաջգիտութեամբ զհատուցմունս։ Մինչ չեւ արարեալ էր զարարածս, ի մտի իւրում ունէր յառաջգիտութեամբ զպայման կազմածոյ արարածոց. (Կոչ. ՟Զ։ Շար.։ Եղիշ. ՟Ա։ Եզնիկ.։)
Արարչագործն ըստ ծայրագունին իւրոյ նախախնամութեան՝ շարամանեաց ընդ բնաւորականսն զանձնականսն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Զ։)
Եղիցի սպասաւորութիւն որդւոցն գեթսոնի ըստ ամենայն սպասաւորութեան իւրեանց։ Զամենայն գործ սպասաւորութեան մի՛ գործիցէք, կամ մի՛ առնիցէք։ Անօթ պիտանի կազմեաց ի սպասաւորութիւն կենաց. (Թուոց. ՟Դ. եւ ՟Ի՟Թ. ստէպ։ Իմ. ՟Ժ՟Գ. 11։)
Կազմեցին զյորդանան առաջի արքայի, հարին սպասաւորութիւն անցուցանելոյ զարքայ։ Հարեալ սպասաւորութիւն՝ անցուցանէ (ընդ եփրատ)։ Զբարի սպասաւորութիւնն հարկանելով։ Հրեշտակք ո՛րչափ սպասաւորութիւնս հարին առ ի փրկութիւն մարդկան։ Անբան կենդանիք ոչ ամենեքեան զնոյն հարկանեն սպասաւորութիւն. (՟Բ. Թագ. ՟Ժ՟Թ. 18։ Խոր. ՟Գ. 13։ Ճ. ՟Բ.։ Ոսկ. մտթ.։ Պիտ.։)
πλαστικώτατος firmissimus. Հաստատուն յոյժ, պնդակազմ հաստուածով.
Զարկուած վերածածկութեան մզնարհեստ կազմուածոյ թմբկիս գործականութեան. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Ազգին շառաւիղ, փոխանորդութեան ոստ. (Նիւս. կազմ.։)
Ոչ ոտից փոխանորդութեամբ յառաջ կոյս մատուցանելով. (Նիւս. կազմ.)
Զբանականին քաջակազմութեան օրէնս տարորիշ (յանբանից) յարդարէ. վասն զի անբանքն ոչ ունին՝ որով արգելուն զհեշտութիւն. (Լծ. ածաբ.։)
Ընդ արարեալ եւ կազմեալ ինքեամբ բարելինելութիւնսն. (Պիտ.։)
Զի զուգախառնութեամբ ընդդիմաւորացն որակութեամբ՝ ի միջոցին ամբողջ պահեսցի կենդանին. (Նիւս. կազմ.։)
κατασκευή opificium, structura. Ճարտար կազմութիւն. յօրինած. ճարտարութիւն.
Բնութեանս մերոյ կազմակերպութիւն է ի հոգւոյն սրբոյ եւ ի ջրոյ։ Տե՛ս զկազմակերպութիւնն։ Իսկ որ զկնի այնորիկ, վկայութեան էր կազմակերպութիւն. (Ոսկ. յհ.։)
Յաղագս մարմնափոխութեանն առասպելաբանեն։ Ի մարմնափոխութիւնս ասեն պատժիլ ըստ ծանրութեան մեղացն. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Գովէ զայսպիսի վերամբարձութեան տեսակս եւ մեծն առաքեալ, ստէպ-ստէպ հրաան տալով զվերինն խորհել. (Նիւս. կազմ.։)
ὁνομαστοπιία, ὁνοματουργία. nominis fictio որ եւ ԱՆՈՒԱՆԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆ. ԱՆՈՒԱՆԱՔԵՐԹՈՒԹԻՒՆ. Անուն կազմելն կամ հնարելն. կազմութիւն, եւ կոչումն անուան իրք.
Ըստ ստեղծական իմն արմանագործութեան նկարել բանիւ։ Ի ձեռն խոնարհագոյն արմանագործութեան սկիզբն արարեալ. (Նիւս. կազմ. ՟Ի ՟Ի՟Է։)
Եթէ իմանալի է գոյնն (մարմնոյ), իմանալի է եւ դիմահարութիւնն եւ քանիութիւնն։ Գոյնն եւ ձեւն եւ ընդդիմահարութիւն, եւ շատութիւնն եւ ծանրութիւնն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Զ։)
Ոչ է կարողութիւն՝ բռնաւորագոյն եւ մշտնջենաւորագոյն ել. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Գ։)
Յառաջախնամութեամբ արգելու զմարդն (ի ծառոյն գիտութեան). (Նիւս. կազմ.։)
ἀρμολόγησις, ἀρμολογία coaptatio, sermonis conjunctio, compaginatio sententiae . Յարմարումն՝ հիւսուած՝ յերիւրումն՝ բարեդէպ շաղկապումն եւ կազմութիւն բանի. բովանդակութիւն, եւ համեմատութիւն իմաստից ի բանս. բացադրութիւն.
Այսպէս նոցա զընդունական զգայութեանցն շուրջբնացոյց զմարմինն. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմել ոչ տուեալ թոյլ, եւ ո՛չ որչափ միանգամ առասպելաստեղծուածք են՝ ընդունել. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Գեղեցկագունութիւն ծաղկանց, ոսկւոյ եւ արծաթոյ, կամ աչաց, դիմաց, պատկերի, տնկոց դրախտին, տարերաց, եւ այլն. (Նիւս. երգ. եւ Նիւս. կազմ.։ Պիտ.։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Բ։ Պրպմ. ձ։ Ոսկ. մրգր. ՟Բ։ Յհ. իմ. պաւլ.։ Անան. եկեղ։)
ἁκοσμία deformitas Հակառակ կազմութիւն, կամ անկազմութիւն, անզարդութիւն. անշքութիւն.
Ողբայ եւ միւս ոմն մարգարէ, զառաջին բարեզարդութիւնն, եւ զվերջին ընդդիմակազմութիւնն հակառակս դնելով. (Ածաբ. կարկտ.։)
Մարգարէն ընդ մեզ ողբակցէ զառաջին բարեզարդութիւնն, եւ զվերջին ընդդիմակազմութիւնս։
Հրաձեւի գունոյ արիւնուտկըային շառագունեցուցեալ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Որդին զամենայն տեսանելով՝ որ ինչ առ ի պատարագագործութիւնն՝ կազմ եւ պատրաստ, ասէ. ահա հուր եւ փայտ՝ հա՜յր, ո՞ւր է զենլին։ Ի պասքային՝ առ հասարակ ամենայն ժողովուրդն քահանայութեամբ է պատուեալ. քանզի ամենեքին ինքնագործ լինին ի պատարագագործութեանն. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. ել. ՟Ա. 10։)
Աստի կազմին եւ ՅՈ՛ՒԿԱՄ, ՅՈ՛ՒՊԷՏ, զորս տեսցես։
Ս. Տառ՝ որ կազմէ յոգնակի հոլովական. երբեմն դնի որպէս ք, յուղղականն, (զորմէ զկնի). եւ որ յոգնակի ուղղական է ի յն. եւ լտ. առեալ լինի ի մեզ որպէս մակբայ. զորօրինակ ծանունս, երագս կամ երագունս, պնդագոյնս. այսինքն ծանունք կամ ծանրապէս, եւ այլն։
ԻՔ. τις, τι aliquid, aliquid որպէս անուն մասնական, իբրու չէզոքն ձայնիս Ոք, ոմն, նովին նշանակութեամբ, կամ որպէս Իմն, ինչ. ուստի կազմի եւ իրիք, իմիք, իւիք. իք մը, մէկ.
Այլովք պատերազմական գործեօք։ Այլով կազմածովք. (Պիտ.։ )
Սմա զհետ երթայ անէն եւ անգոյ. (Նիւս. կազմ.։)
Թաւ եւ տերեւախիտ. յն. մի բառ. (Նիւս. կազմ.։)
Անզէն իմն, եւ աղքատ է մարդն, եւ ոչ մազոյ վերարկուօք մարմինն ծածկեալ է. (Նիւս. կազմ)
Աստուած ինքեան բնութեամբն, ամենայն որ ինչ գոյ հնար ի միտ առնուլ բարի. ա՛յն է. տի՛նա անդր եւս է քան զնոսա. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ը։)
նխ. ἑν in. ի. յ. ըն. ի կազմել զներագոյական. (արմատ բառիցս Ի Ներքս, Ներքին, եւ այլն, իսկ (արմատ իւր է Ն, եւ եր, լծ. ընդ հյ. վայր, եւ թ. եէր, որ է տեղի. որոյ հետք կան եւ ի բառս Ներել, եւ Երկինք, Երկիր).
Կնքեցե՛ք զգերեզմանն մատանեօք. եւ եթէ պարտ վարկանիք, շղթայիւք եւ երկաթիւք պար արկեալ ամրացուցէք։ Ըստ գլխոյն կրկնակօք ոսկերացն պար արկենալն շուրջ պատեալ յուլունս շրջանակացն. (Նիւս. թղմ.։ եւ Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Վեր ի վերոյ իմն հաւանութեամբ զայսպիսի կարծիս հաստատեն. (Նիւս. կազմ.։)
Երկրաւոր մարմնով երկնայնոյն աթոռ կազմեցար. (Նար. կուս.։)
Առուոցն ի վերայ հոսման. (Նիւս. կազմ.։)
Արեանն առուք իբր յաղբիւրէ իմն ի լեր դէն ի բաց արձակեալք. (Նիւս. կազմ.։)
Զմանրն ի ձեռն ոմանց առուոց ի լերդին ածէ ի ձեռն ոմանց առուոց ի լերդին ածէ ի դուրս։ Անդուստ ի դուրս դիմեալք երկորեակ իմն առուք՝ ունին յինքեանս շունչ եւ արիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Արօր կազմել, եւ լուծս յօրինել. (Ոսկ. մ. Բ. 27։)
Աւար հարան զարգք եւ կազմուածք տանց. (Յհ. կթ.։)
Բթելն յըստ բնութենէն գործոց. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմեաց եւ գոդեաց տունս. (Յիշատ.։)
Լինելն տուընջեան եւ գիշերոյ երէ՛ց է քան զկազմել լուսաւորաց. (Վեցօր. ՟Զ։)
Ի ձեռն փողոյն ելեալ ձայնն՝ աճառապատ արտուղութեանն զանցիւք. (Նիւս. կազմ.։)
Ոչ զանց եղեալ մոռացաւ մեզ. (Նիւս. կազմ.։)
Զոյգ եւ զնման ներկուածսն։ Զոյգ եւ կշիռ զիւրաքանչիւրն արարեալ. (Նիւս. կազմ.։)
ζεύγνυμι jungo παραζευγνύω adjungo. Արկանել ընդ լծով զանասունս ի ձգել զսայլ, զկառս. ի նոյն լուծ կապել, կազմել, վարել.
Յորժամ միայն իցէ ճարտարն, լուռ բերանով կազմէ. (Վեցօր. ՟Թ։)
Նա՝ որ խանձիւս այսու առ ի յախտն քարշեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Հարթ եւ հաւասար։ Հարթ եւ կազմ. (Շ. բարձր.։ Սարգ. ՟ա. պետր. ՟Ա։)
Ձաղկ հերք, կամ մազ, բաշ, բուրդ. (Նիւս. կազմ.։ Տօնակ.։ Բժշկարան.։ Վստկ.։)
Իբրեւ կազմեցան ձիանն։ Խոյս տուեալ ի բաց վարեցին զձիանս իւրեանց. (Պտմ. աղեքս.։ Փարպ.։)
Ի նուրբ եւ ի մանր մանր սքոց ըստ արտաքին երեսաց ծածանէր. (Նիւս. կազմ.։)
Որ զխելսն շուրջ ունի ջլուտ միզնն։ Որ զնովաւ միզնն իցէ։ Ի նմանէ ի վեր շնչմունք օծեալ մարզէ զպարունակն խելացն զմիզն. (Նիւս. կազմ. ՟Ղ՟Բ։)
Ի վերայ ածէ եւ զարկն. այլ յարկն է ինչ տեսակաւ ուռեկաց թանձրաշարժ. զոր կազմեն յորոգայթ արջոց եւ եղանց. (Նոննոս.։)
Վասն զի բանական իմն եկնդանի է մարդն, նման եւ զոյգ պարտ է պիտոյից բանին կազմել զմարմնոցն գործի. (Նիւս. կազմ.։)
Զպուրակս յոքունց անտառաց շամբից եղեգանց ի հատուածս գոյութեան գրչաց կազմեցից. (Նար. ՟Թ։)
Մի՛ մեղկէք զոլոր փութոյն ժամանակօք, այլ մանաւանդ աճեցուցէ՛ք։ Շրջեալ յարմարեալ առ ի պէտս զոլորսն. (Ոսկ. հռ.։ Նիւս. կազմ.։)
ՈՐԻԶ կամ ՈՐԻԶՆ. ὅριζα, ὅριζον . իտ. rizo. որ եւ ԲՐԻՆՁ. բրինծ պիրինճ . (յն. լտ. օ՛րիզօն, օ՛րիզա. իտ. րի՛զօ) Ընդեղէն ցորենաչափ սպիտակ ի ջրարբի վայրս. յորմէ կազմի սովորական թան (որպէս ապուր, եւ փիլաւ ).
Երեսք ըստ ընջոյ աչացն նստոյ բնաւորեալ։ Սիրտն բազում անցս գնացից ունի, եւ զամենեսեան՝ որ յիւր փոթուածքն են, առ ունջ շնչաբեր երակին բերանաբացեալս ունի. (Նիւս. կազմ.։)
Զսարդ ո՞չ տեսանես, ո՛րչափ եւ որպիսի եւ ի՛բր սքանչելի իմն։ Սարդք ինքնուսմնակի զայնս որք յանկանելն զբարակագործութիւնսն կազմեն. (Փիլ. լիւս.։)
Դառնալ մեծաւ ստիպով. (Եղիշ. ՟Բ։ Ուստի կազմի յաջորդ մակբայդ։)
ՎԱՍՆ. Ի ձեռն, միջնորդութեամբ. ըստ համաձայնութեան յն. διά per. (որ կազմեն զգործիական).
Հելլենաբանութիւն է եւ գնելն Վասն՝ կից ընդ աներեւոյթ բայի. զի առ յոյնս չիք հոլով առ ի կազմել զդերբայ.
ὡμόλινον linum crudum. (լծ. թ. սօֆ ... իսկ եբր. ցէպի. այծ. չէփիճ ). Ձորձ կազմեալ ի մազից այծեաց. մազեղէն, մանաւանդ խոշոր. որ եւ ԽՈՐԳ, ԽԱՐԱԶՆ, ՔՈՒՐՁ.
ՔՇՈՑ ՔՇՈՑԱՆԻ. ῤιπίδιον flabellum, ventilationis instrumentum. Գործի քշելոյ զճանճս. ճանճավան. հովահարիչ. ... իսկ յեկեղեցւոջ Քչոց կոչին բոժոժազարդ ճօճանակք, զոր շարժեն սարկաւագունք առաջի պատարագի. եւ առ յոյնս նա եւ ի ժամ ընծայաբերութեան հովանի առնեն ի վերայ ընծայից. ըստ որում սկաւառակ քշոցաց ունի զպատկեր սերովբէից կամ քերովբէից. գոյր ասէ Գուառ երբեմն եւ առ լատինս ի վանել զճանճս կամ զմժղուկս ի խորանէ՝ նշանակաւ վանելոյ զփորձութիւնս եւ այլն. եւ ապա սկսան վարել լոկ զքշոց փետրակազմ ի փետրոյ սիրամարգի՝ ի պատարագի քահանայապետին. Թո՛ղ զի յոյնք վարէին երբեմն ի տեղի քշոցի եւ զվարշամակաս կամ զ՝ի քրտանէ թաշկինակս.
Ապա թէ երկօրեայ նշխարօք մատուցանէ ... իսկ եթէ օթեկ ջրով ի պատճառս ծուլութեան կազմեսցէ զնշխարն, եւ այլն. (Կանոն.։)
Բազում բանջարս առնուն, եւ մի դեղ կազմեն. եւ ի բազմացն մին կարի է ազդոյ. սոյնպէս եւ յապաշխարութեանն այս բանջար (ողորմածութիւն) ազդոյ է քան յամենայն. (Ոսկ. եբր.։)
ռմկ. ամո՛ւր, ամպուր. լծ. թ. մամուր, եւ էմին. ὁχυρός կամ ἑχυρός munitus, firmus, tutus, ἑπικαίριος commodus, ἱσχυρός fortis, validus, ἁσφαλής cautus , ἁχείρυτος insuperabilis, qui sub manu redigi non potest Անքոյթ. ապահով. զօրաւոր. զգուշաւոր. պարսպաւոր, ազատ, անառիկ, անձեռնարկելի. անվնասելի. պնդակազմ. պինդ. հաստատուն. գավի. միւհքէմ. փէք. սարփ.
Արդի եւս յերկրէ ի վեր բուսեալ՝ եւ անդէն առ կատարեալ գեղեցկութիւն հասեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Անմաշ եւ անկէզ ի կարծրութենէ ունէր զոտն. (Նիւս. կազմ. ՟Ը։)
Անտառ մեղուաց. (՟Ա. Թագ. ՟Ժ՟Դ. 25.) իմա՛ զանտառն՝ ուր ի խորշս ծառոց մեղուք կազմեն զմեղր։
Անօսունք եւ բարակք եւ անյայտք գնացիցն ելք շնչոյն։ Գոլոշիքն ըստ բնութեանն անօսունք եւ նուրբք. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Գ. ՟Ժ՟Ե։)
κατασκευάζω, ὐφηγέομαι. paro, pario, clam duco. Առիթ լինել ո՛ր եւ է բանի, պատճառ գտանիլ. նիւթել. կազմել. հանդերձել. ճարտարութեամբ յարմարել. ձեռաց տակէն բանիլ.
Աստել, կազմել։ (Իսկ ի Հին բռ. գրի,)
Յաղագս անչափին եւ աւելւոյ։ Ոչ դուզնաքոյ, եւ ոչ աւելւոյ նիւթոյ պէտք էին աշխարհի առ կազմութիւն. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Բեդեկ. կազմած, կամ խախտած։ Բեդեկն՝ զորմ ինչ կամ զայլ ինչ յարկ տաճարին կարկատել է. (Կիւրղ. թագ.։)
Նոքա կազմեսցեն զբեդեկ տանն տէրն՝ յամենայն իմիք ուր գտանիցի անդ բեդեկ. (՟Գ. Թագ. ՟Ժ՟Բ. 6։ ՟Ի՟Բ. 6։) որ եւ այլուր ասի, Կազմել զտունն. կամ Գործ շինուածոյ։
ԲԵՀԵԶ կամ ԲԵՀԷԶ. βύσσος byssus, linum exqusitissimum որ եւ ՎՈՒՇ. Կտաւ ազնիւ եւ բարակ. թելն նորա եւ մանեալն, որպէս եւ անկուածն, կամ սպաս եւ հանդերձ կազմեալ. նոյն բառ է գրեթէ յամենայն ազգս. (յն. եւ լտ. վ՛իսսօս, պի՛սսուս. արաբ. պիւզուզ, պէզզ. եբր. վուձ, զէզ, վատ, պատին. թ. ինճէ պէզ, պիւզպէնդ ).
κεραμεύς figulus Կաւագործ, որ (ի բրածէ հողոյ) կազմէ անօթս խեցեղէնս.
նոյն ընդ քաղակ. քաղ փոքր. քօշնկ. կամ Կազմած մարմնոյ ի նմանութիւն քաղի.
Ի ձեռն որոյ ամանակականն տեսանի զատած. (Նիւս. կազմ.։)
ԶԻԱ՞ՐԴ πώς; quomodo? գրի եւ ԶԻ՞ԱՐԴ. (վասն զի կազմեալ ի զի՞, արդ) իբրու Զի՞նչպէս, այսինքն Որո՞վ օրինակաւ. ո՞րպէս. եւս եւ Արդ զի՞. առ ի՞նչ. ընդէ՞ր. զի՞ է՝ զի. ի՞նչպէս. եւս եւ՝ ինչո՞ւ.
Զդեղն խառնեցին, եւ զթմբիրն կազմեցին, թէ եւ զբաժակն չմատուցին։ Թմբիր արբեցութեանն ուտէ զոգիս եւ զմարմինս։ Ետուն զանձինս յափշութիւնն, իբրեւ թմբիր ինչ առեալ, կամ կոնիոն. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 17։ ՟Գ. եւ Ոսկ. ես.։)
Յամպոցն անձրեւք ի վերայ, եւ կամ առուոցն ի վերայ հոսման թրջիցէ զայն, որ ընդ նովաւն կան. (Նիւս. կազմ.։)
Ի թփուտ մացառս այսր անդր ընթանալով. (Նիւս. կազմ.։)
Ոչինչ ծանօթագոյն իմաստս հաստատուն ունելով զնորա. (Նիւս. կազմ.։)
Որչափ վիրացն հարուածք անբժշկականք եւ անհնարաւորք ճարակեսցին, այնքանեօք չափովք ... իմաստ արուեստից բարձրեալ բժշկիդ բարեհռչակեալ լուսաւորեսցին. Նար. ՟Թ։ Յարմարօղ արուեստագէտ ոք անչնչից գործեաց ընդ հարկանելով ... յայտնի առնէ զծածկեալ իմաստն. (Նիւս. կազմ.։)
Զիմի՛ խեռիցէ առ ինքն մարդն ըստ ժամանակին զանազանութեամբ բաժանեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմեալ ի խղճից, կամ ի մանրախիճ քարանց. մոլողէ, աւազէ, կամ չախըլ քարերէ.
Զմարմինս կազմեաց ի ցամաքէ, ի խոնաւոյ. ի ջերմոյ եւ ի ցրտոյ։ Ի չորից նիւթոց զերեւելիսս եցոյց, խոնաւ եւ ցամաք, ցուրտ եւ ջերմ. (Յճխ. ՟Ժ՟Դ. եւ ՟Դ։)
σκηνή, σκήνωμα tentorium, tabernaculum, scena. Վրան, տաղաւար. կազմաց ի կտաւոյ կամ ի մորթոյ՝ կառուցեալ ի բացի որպէս խուղ կամ տուն շարժական. որոյ մեծն եւ լաւն լինի գմբեթաւոր.
ԽՈՒՄԲ ԱՌՆԵԼ, կամ ԳՈՐԾԵԼ. Գունդ կազմել. միաբանել զզորս, կամ գումարտակ առնել.
ԿԱՀԱՒՈՐԵՄ ԿԱՀԱՒՈՐԻՄ, ԿԱՀԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ ՀԱՄԱՐԻՄ, ԿԱՀԵՄ ԿԱՀԻՄ. κατασκευάζω, -ομαι paro, instruo, -or. Հանդերձել կազմել՝ զիրս եւ զանձն իւր. Ճահաւոր եւ կարեւոր համարել. ջանալ. հնտրիլ. յարմարել. կազմել.
Հոմերոս կանոնս դնելով եւ օրէնս՝ ուսոյց։ Յարմարական կանոնաւ զօրէն ամուսնութեան փութացան կազմել։ Զաշխարհավար կանոն անյեղ եւ հաստատուն պահեսցէ։ այս կանոնաւ փորձեցան տնտեսավարել զաշխարհ։ Զոր եւ վեհն իսկ ի սկսմանէ աշխարհի օրինադրեաց կանոն. (Պիտ.։)
Իսկ (Նիւս. կազմ.)
Եւ այլոց միւսոյ կենդանւոյ մեծութիւնն, եւ այլոյ՝ կնճիթն. (Նիւս. կազմ.։)
Մաղձաբար ամանոյն զկսկիծն զայն եւ զխածանող նիւթս համոց ի ճնշելոյ (կամ հասուցելոյ). (Նիւս. կազմ.։)
Գեհոն բերէ անուշահոտ ծխանելիս, եւ բանջարս խոտոյ՝ որ խառնի ընդ մուշկս, զոր կազմեն մարդիկ ի պատրանս ռնգաց ի հոտ անոյշ. (Պտմ. վր.։)
Անհանգիստ հալածանօք ի վերայ երկրի հալածեալ յածցի. (Պիտ. (ուստի կազմի Յածուցանել)։)
Իբրեւ շինեաց յօդեաց զկողն, ամենայն պիտոյիւք կազմեաց զնա. (Եփր. ծն.։)
Իսկ որ ասին նարկա, զհոմանուն ախտն յորժամ կազմեսցէ այնոցիկ՝ որ ի նա հպին ձկունքն, դիւրաւ զնոսա կարթաբար որսայ. (Փիլ. լիւս.։)
ՇԱՐԱԲ կամ ՇԱՐԱՊ. ռմկ. շիրօբ, շէրպէթ, շիւրպ, շէրապ, ուսարէթ, մաճուն . իտ. sciroppo, sugo. լտ. syrupus, succus. χυλός, χυμός . Օշարակ կամ ըմպելի կամ քաղցրաւենի կազմեալ ի հիւթոյ պէսպէս իրաց ի պէտս դեղոց օգտակարութեան.
Նաճ ասաց զպճրակս ձեղուանն. եւ պշրակ ասին քաջայարմարք ոմանք եւ դրօշեալք տախտակացն կառուցմունք, որք զձեղուանն գեղացկութիւն զանազանացուցանեն։ Իսկ նոճ քեզ ասացելօքս պչրակօք զ՝ի ներքս գործոյն զկազմութիւն գեղեցկացուցանէ։ Պչրանք մեր՝ նոճք. պրշակ՝ մարդակքն. (Նիւս. երգ.։)
ՋԼԵԱՅ կամ ՋՂԵԱՅ. Կազմեալն ի ջլաց. ջլուտ.
Ապա ստրատն յունաց կազմեաց զօրս իւր՝ որ ընդ իւրով ձեռամբ էին. (Բուզ. ՟Ե. 5։ 1)
Եդի նմա սահմանս՝ եդեալ փականս եւ դրունս։ Կազմեցին զնա (զդուռն), եւ զփականս եւ զնիգս. (Յոբ. ՟Լ՟Ը. 10։ Նեեմ. ՟Գ. 3։)
καθαιρέω destruo λύω, παραλύω, καταλύω solvo, dissolvo κατασπάω distraho. Յորմէ կազմի եւ սաստկականն Քակտել. Քայքայել. Աւերել զմիութիւն զօգելոց. քանդել. խախատել. կործանել. խլել. եղծանել. քակել, աւրել, փճացնել.
Քաղելով առ ծովեզերին զկոնքեղն, եւ նովաւ կազմէին զծիրանին։ Հանդիպեցաւ ձկնորսաց ոմանց որ քաղէին զոջիլս (քթուել՝ իբր կթել)։ Քաղելով ի ձորձաց իւրոց զքրտնածին բծիծսն. (Նոննոս.։)
Տեսեալ արս ընտիրս ընդ նմա աջինս եւ ահեկինս։ Արս ընտիրս՝ աջինս եւ ահեկինս կազմէին. (Խոր. ՟Ա. 10։ Յհ. կթ.։)
Որպէս ἁποίητος, non factus arte, անկազմ. անկերպարան. անպատրաստ, անշուք. չի շտկած. աղեկ մը չի ձեւացած. թեքմիլ օլմամըշ, նա թեմամ.
Զերկիր ... զանդունդս համատարածս ... անկազմս, անարարս. (Ագաթ.։)
ἅμορφος. informis, forma carens. որ եւ ԱՆԿԵՐՊԱՐԱՆ. Տակաւին չունօղ զկերպ եւ զկերպարան որոշեալ. անկազմ. անհարթ. անձեւ. անհեթեթ. անկարգ. պիչիմսիզ.
Զզանազանութիւն գտանեմք, որ յանհաստէն եւ ի հաստատելումն տեսանի. վասն զի մին նոյնպէս է միշտ. եւ միւսն ի ձեռն հաստման եղեալ՝ յայլայլելոյ գոլ սկսաւ. (Նիւս. կազմ.։)
Որ չու զսախտ, այսինքն զկազմած կամ զթամբ. անզարդ.
Եթէ այլ ինչ նորոգ արարած տանջանարանաց կազմեսցես. (Նար. ՟Ժ՟Թ։)
γένεσις generatio Արարչութիւն. ստեղծումն. լինելութիւն. եղանութիւն. հաստուած. շինած. կազմած.
ποιητής, κτιστής, δημιουργός factor, creator, fabricator, opifex Ստեղծիչ. հաստիչ. գոյացուցիչ յոչնչէ. եւ Որ միանգամ առնէ ինչ տիրաբար. յօրինիչ. կազմիչ. կերտող. շինող։ Տիրապէս զԱստուծոյ ասի. որ եւ ըստ հոմաձայնութեան յունին՝ ՍՏԱՑԻՉ.
Որոյ ճարատարապետ եւ արարիչ Աստուած է. իբր կազմիչ, շինիչ. (Եբր. ՟Ժ՟Ա 10։)
Միթէ ասիցէ՞ արարածն ցարարիչն, թէ ոչ իմաստութեամբ արարեր զիս. (Ես. ՟Ի՟Թ 16. իբր կազմակերպիչ, ձեւացուցիչ։)
Զհուր, որում եւ զքեզ իսկ երկրորդ արարիչ կազմեաց յօրինիչն։ Յիրաւի ասին մարդիկ արարիչք չարեաց. (Եզնիկ.։)
Յաչսն արտաքս մղեալ յարձակի ի ձեռն կաթլոց գիջութիւն. եւ կաթիլն արտօ՛սր ասի. (Նիւս. կազմ.։)
Ոչ միայն բարձիչ յուսոյն չլինին նեղութիւնքն, այլ եւ կազմիչ. (Ոսկ. հռ.։)
Ի սպանող դեղոց՝ որք ի նենգութենէ մարդկան կազմեցան, չեւ հասուցեալ՝ եւ անդէն բուժէ (թերիակէն). (Եզնիկ.։)
Ոչ զնոսա միայն կազմեցաւ բուժել յերկիւղէն, այլ եւ զմատնիչն ածել յուղղութիւն. (Ոսկ. մտթ.։)
Ի ձեռն ուժգնագոյն գելլով (այսինքն գելլոյ) զջուրն ի հանդերձէն ի բաց ճնշեալ հանեն. (Նիւս. կազմ.։)
Կրկին զօրութեամբք գործոց՝ երասանակ ի ձեռն առեալ վարէ զամենայն. (Նիւս. կազմ.։)
որ եւ ԵՐԿԱԹԵՂԷՆ. Որոյ նիւթն է երկաթ. յերկաթոյ կազմեալ. երկըթէ շինած.
ԶՄՐԽՏԵԱՅ կամ ԶՄՐԽՏԻ . Որ է ի զմրխտէ, կազմեալ ի զմրխտոյ.
Ընդդիմացն փոխանորդութեամբ փոփոխեալ լինի։ Ընդդիմօքն խառնեալ ի միասին որակութեամբք։ Խառնեալ ի ձեռն ընդդիմացն. (Նիւս. կազմ.։)
(լծ. ընդ հյ. պատրաստել. եւ պ. արասդէն). παρατάσσω, -ττω instauro. Հաստել որպէսզլաստ. Կառուցանել. հանդերձել. կազմել. կարգել.
Թանձրացեալ շոգոլւովն լսելիքն զօրէն դրաց իմն լսական մասանցն ի վերայ եդելոյ։ Եթէ յայնոսիկ՝ որ ըստ լսելեացն են մասունք՝ հոսեսցի. (ի լսականն խառնեսցի. Նիւս. կազմ.։)
Հաջել, կամ խխնջել. (Նիւս. կազմ.։)
Մի՛ բազմականս բարձրագոյնս կազմեսցուք խորանգ (կամ խորանկն) առնելով՝ յորովայնի զժայթքելն. իմացան՝ զժայռել ի խորոց, կամ լնուլ զխորս որովայնի՝ մինչեւ շարժիլ ի փսխումն. քանզի ոմն գրէ.
Եթէ ընդ ծուռ գնասցեն զգնացս, գանգրագոյն եւ ծնրեալ հերքն բուսեալ լինին. (Նիւս. կազմ.։)
Որպէս ի ցորեան խոտն, ցողունն, ի մէջ ծրունքն. (Նիւս. կազմ.։)
κατασκευάζω, παρασκευάζω, ἐτοιμάζω , ἑπισάσσω, -ττω, ἀρμόζω եւ այլն. paro, apparo, struo, orno եւ այլն. Կազմս եւ կազմածս առնել. կա՛զմ գործել. յօրինել. յարդարել. զարդարել. կերտել. շինել. նորոգել. կարգել. յարմարել. առթել. հանդերձել. պատրաստել. հաստել. ստեղծանել. հաստատել. ամրացուցանել. սպառազինել. վառել. շինել. շտկտել. խորդել.
Իմաստութեամբ քով կազմեցեր զմարդն։ Որ կազմեացն զնոսա։ Ի կաւոյ կազմեալ ես եւ դու իբրեւ զիս։ Կազմել զտուն, զգրունս, զբեմ, զբեդեկ տանն, զտապանն, ղէնս, աղեղունս։ Կազմել զէշն, զերիվարս, զկառս. ջնար, կռիւս։ Կազմեցին զյորդանան առաջի արքայի։ մուրթքէ դարմանէր եւ կազմէր զտուն թագաւորին. եւ այլն։
Զիարդ կազմեցիս երիվարս։ Կազմէր՝ լինել զօրաժողով։ Կազմեցարո՛ւք։ Վառեալք եւ կազմեալք։ Ժողովուրդ կազմեալ.եւ այլն։
Մարդ որ այլում չար կազմէ, իւրում իսկ լերդին կազմէ. (Պտմ. աղեքս.։)
Հրճուի, եւ հրճուանս այռոց կազմէ. (Խոսր.։)
Զօրենս ամուսնութեան փութացար կազմել. (Պիտ.։)
Կազմել զհետեւույթի հարկաւորին. (Անյաղթ պերիարմ.։)
Կազմէ այնուհետեւ զառաքեալսն՝ զօրանալ ի վերայ դիւաց. (Իգն.։)
Եւ թէպէտ կազմիք ասէ, չյաղթէք. (Մխ. երեմ.։)
Եթէ ի բնութեան ծառոյն կայր կազմեալ ուտելեացն գիտել զբարին եւ զչար։ Միթէ զբութիւնն փոխե՞լ կարէր, զի անխօսին խօսել կազմիցէ. (Կիւրղ. ծն.։)
Անդրէն ի չափս իւր կազմեցաւ (գետն. որ յարիւն էր դարձեալ). (Կիւրղ. ծն.։)
Տեսուչ եւ մատակարար կազմեցար. (Կանոն.։)
Ի քաջաց արանց բարեկամս իւր կազմեալ. (Յհ. կթ.։)
Ընդ աստուծոյ կազմեցին զանձինս ի կռիւ. (Ոսկ. գղ.։)
Յորոյ հաստատութիւն կազմեաց զբանս։ Աղերսիւ զբանն կազմեաց. (Երզն. մտթ.։)
Կազմէ խոնարհաբար (զբանն) վասն տկարութեան լսողացն։ Կազմեաց զառաջինն՝ մեծ լինել քան զաբրահամ, եւ այլն. Ոսկ. յհ. իբր կազմակերպել։
Այսու եւ այնմ եւս համարձակութիւն կազմեաց. (Ոսկ. մտթ.։)
Կազմեալ պատրաստեալ օրինօք. կոկ, կոկիկ. տիւզկիւն.
Եգիտ զնկանակն, այլ ոչ այնպէս կազմիկ սրբիկ. (Վրք. հց.։)
ԿԱՃԵԱՅ կամ ԿԱՃԷ. πίλεος, πιλωτός pileus, coactus, pilosus Կազմեալն ի կաճէ. թաղեայ. եւ Զգեցեալն կաճիւ.
Ի կաշւոյ կազմեալ. կաշեղէն. կաշիէ.
ԿԵՐՏԵՄ ԿԵՐՏՈՂ. պ. քէրտէն. Գործել. առնել. կազմել.
Կրկնակ իմն է բնութեանս սերոյ կազմած. (Նիւս. կազմ.։)
Կրկնակս պատմէ զմիոյ արարածոյ զկազմուածսն. (Վրդն. ծն.։)
Մեծն եւ բազմապատիկ բնութեանն հացտու (աստուած). (Նիւս. կազմ.։)
Ուր ի տեղիս հասանէր երթալ, հետիոտ եւ առանց իրիք կազմածոյ. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 13։)
Ընդ յայրատ եւ ընդ վաւաշոտ կնոջ։ Ի բա՛ց կաց ի դրացդ դու յայրատ։ Յայրատս եւ անամօթս կազմեն զտեսօղս. (Ոսկ. յհ. Ոսկ. ղկ. եւ Ոսկ. մտթ.։)
Այսպիսի իմն ի վերայ ոգւոցն ընդ միտ ածեալ՝ ի վայելչականէն ոչ յանցիցէ. այսինքն ոչ վրիպեսցէ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Կազմեալն նաւուք կամ նաւակօք, որպէս նաւակամուրջն.
Որ խոնարհեալն էր, պիտոյ էր, պիտոյ էր նմա ամենայն իրօք նեցուկս ... հաստատութիւն նեցկի. (Նիւս. կազմ.։)
Որ արասցուքն ըստ մերում (պատկերի). ասաց, ի ձեռն յոքնական նշանակին զսուրբ երրորդութիւն ծանոյց. (Նիւս. կազմ.։)
ՇԿՕԹԱԿ կամ ԸՇԿՕԹԱԿ ԱՌՆԵԼ. (իբր յն. էքսօթէ՛օ, օթէ՛օ. թ. էօթէ՛ էթմէք, էօթէյէ՛ սիւրմէք որպէս եւ լտ. էքսօթիգուս ՝ է օտար, տարաշխարհիկ) ἑξωθέω extrudo, proscribo, in exilium mando. Տարագրել. տարագիր առնել. վարել յօտարութիւն. արտասահմանել. քշել. Գունդ կազմէին՝ որ զնոսա շկօթակ արասցենզ յանդարձ օտարութիւն։ Շկօթա՛կ արասջիր յայնկոյս քան զկուրան եւ զմակուրան։ Իբրեւ զգերի մի անաշխարհիկ շկօթակ արարի զնա այնչափ յօտարութիւն հեռաւոր։ Երանելի՛ այրն. զորմէ դու ասես, շկօթակ արարի. (Եղիշ. ՟Բ. ՟Ը։)
Թանձրացեալ շոգոլովն (կերակրոց). (Նիւս. կազմ.։)
Զայսպիսի հինինումն՝ ժողով տրտմութեան առնեմք, հեծեծումնզ զնա եւ շոգոլի կոչելով. (Նիւս. կազմ.։)
Սաստիկ կազմութեամբ եւ ուժգին աղխիւք. (Փարպ.։)
Ուխտեա՛ ընդ մեզ ուխտ, եւ ծառայեսցուք քեզ։ Անարգեաց զամենայն բանսն, զոր ուխտեաց նմա, եւ օտարանայր ի նմանէ։ Ուխտեցին քահանայքն չառնուլ արծաթ, եւ ոչ կազմել զեբեդեկ.եւ այլն։
Պահեսջի՛ք զպաշտօնդ զայդ։ Զի՞նչ է պաշտօնս այս ձեզ ... զոհ զատկի Տեառն է այս։ Զսեղան ողջակիզացն, եւ զամենայն զկահ պաշտամանն։ Հրաման ետ Մովսիսի կազմել զպաշտօնն ղեւտացւոցն։ Պաշտել զպաշտօն Տեառն առաջի նորա ... պատարագօք մերովք։ Սրբեցան ղեւտացիքն ... եւ ապա մտին պաշտել զպաշտօն իւրեանց ի խորանին վկայութեան.եւ այլն։
Ջրային կրայ։ Ջրային եհաս կենաց. (Վեցօր. ՟Թ։ Նիւս. կազմ. լ։)
Երկիր անկազմ եւ աներեւույթ էր, ջրովք տղամացեալ սկացեալ. (Ոսկ. ես.։)
Իսկ որք ասենն, եթէ ծառն եղեւ պատճառ բանալոյ աչանցն, յոյժ սխտոլակ է։ Սխալակ է շինուած եւ կազմութիւն մարմնոյ (յայժմուս). որք ի յարութեան առանց պակասման յառնեն. (Վրդն. ծն. եւ Վրդն. ել.։)
δίκτυον rete, reticulum. (որպէս գործի վանդելոյ՝ թակարդելոյ պատելոյ պաշարելոյ. լծ. եւ պ. պէնտ ). Ցանց. վարմ, ուռկան. եւ Ամենայն ուռկանաձեւ կամ կասկարայաձեւ կազմած երկաթի՝ կամ փայտեղէն, հիւսուած չուանեալ, կամ յապաւանդակէ, եւ ի տերեւոյ, յոստոց. եբր. սէպէգա, րէշթ. թ. շէպէգի, թօր, աղ.
Կազմեաց նմա զցախեայ յոյժ գեղեցիկ արկեղս. (Յհ. պտմ. ՟Գ. առ Լեհ.։)
ՔԵՐԹԵԼ. որպէս Կերտել. պ. քէրտէն. ποιέω facio, instituo. Առնել՝ շինել՝ կազմել, ձեւացուցանել, յաւէտ զբանաստեղծութիւն. յօրինել զտաղաչափութիւն.
որ ոչ ի պղնձոյ եւ յերկաթոյ կազմեցի, այլ յառաքինութեան քուրայիս. (Ոսկ. ես.։)
Տեսեալ արս ընտիրս ընդ նմա աջինս եւ ահեկինս։ Արս ընտիրս՝ աջինս եւ ահեկինս կազմէին. (Խոր. ՟Ա. 10։ Յհ. կթ.։)
Ոչ իբրու օտարացուցանել եւ աղարտել զնորա ջանն. (Նիւս. կազմ.։)
Զխոնաւն ի վեր առաքէ իբրեւ հանգանակ աղցաւոր. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Կազմութեամբ պատրաստութեան, եւ համեմոցն ամոքանօք (յն. մի բառ)։ Հացք եւ աղ առանց ամոքանաց. անխմոր են հացքն, եւ աղն անխառն. (Փիլ. տեսական.։)
Մեռեալ լինի մասն՝ ինքնակամ շնչոյն անբաժան եղեալ. (Նիւս. կազմ. ԼԲ։)
Անգծելի կազմութեամբ՝ կարծր պահպանակաւ։ Անգծելի կարծրութեան. (Նար. ՂԳ. եւ Նար. առաք.։)
Անխափան գործովք կայր պնդակազմ։ Ճանապարհ անխափան։ Ուսուցանէր վասն Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի անխափան ամենայն համարձակութեամբ. (Իմ. ՟Ժ՟Է. 29։ ՟Ժ՟Թ. 7։ Գծ. ՟Ի՟Ը. 31։)
Ընծայս բան է՝ իբրեւ հանդերձ ինչ գձուձ յաղքատ մտացս մերոց ոչ առանց երկոց անկեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Ձգմամբ չուանացն փոփոխել զառագաստն ըստ ընթացից օդոյն։ Ի յառագաստ նաւացն պշուցեալ հային։ Յօրինեալ կազմածովք, առագաստիւք եւ այլն. (Պիտ.։)
Խառնեցաւ եւ ընդ այնոցիկ, որ յաչսն առագաստքն. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Ի թացեալ երկրէ՝ յորժամ ի վերայ ծագիցէ արեգակն, գոլորշիք իմն բալաձեւք ... ի դուրս կորզեալ ձգին. (Նիւս. կազմ.։)
Ընդ սպիտակն հարկանին եւ ընդ սեաւն ... որ ուրիշ եւ բացակայ են գունովն. (Նիւս. կազմ.։)
(Արթնութիւն եւ քուն) տեղի տան գալստեանց երկոքին միմեանց. (Նիւս. կազմ.։)
Տանել ի ցուցեալ եւ ի կազմեալ զինանոցս. (Պտմ. աղեքս.։)
Խաթարել, եղծանել զհաւատն. (Նիւս. կազմ.։)
Խանակիր լիներ հացարարին երեւութացաւ ի ձեռն երազոյն. (Նիւս. կազմ.։)
Մի եւս ծանրութիւն մարմնոյն ի վայր կողմ հակել, եւ յերկիր ունել զխանչումն։ Զայն՝ որ առաւել այտուցեալն է մարմնոյն խանչումն։ Զմարմնոյն խանչումն եւ կերակուր՝ եկամուտունի. (Նիւս. կազմ.։)
Որո՞ց են յաղագս թոշակի կազմութեանցն շարագրութիւնքն եւ օրինականքն. (պխ) խոհակերացն. (Պղատ. մինովս.։)
Մի՛ բազմականս բարձրագոյնս կազմեսցուք խորանգ (կամ խորանկն) առնելով՝ յորովայնի զժայթքելն. իմացան՝ զժայռել ի խորոց, կամ լնուլ զխորս որովայնի՝ մինչեւ շարժիլ ի փսխումն. քանզի ոմն գրէ.
Է՛ որ ի ստամոքսէ խանգարելոյ, եւ է՝ որ յորովայնէ խստանալոյ. Եզնիկ.։ Խստանան թանձրանան ստամոքք ի բազում կերակրոց։ Եթէ ոչ կազմես զպատրոյգն, խստացեալ՝ անճառագայթ լինի. (Եփր. ծն. եւ Եփր. աւետար.։)
ԿԱԽԱՂԱՆԱՒ՝ ԳՈՐԾ կամ ԲՈՒՐԱՍՏԱՆ. իբր Ի կախ կազմեալ ինչ. կախուած շէնք՝ բանուածք.
Կազմեաց զանուանեալ բուրաստան կախաղանաւ. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Իբրեւ զմոմաձեւ ինչ գ ոչ տարածեալ վասն առաւելութեան խոնաւութեանն գ եւ ոչ հակառակատպեալ յանչափութեան ի կառուածին, քանզի աննշան առ տիպս է անտեղի տալին (կարծրն). (Նիւս. կազմ.։)
Կազմեն կարուակք յոդեաց կօշուկ, եւ զգեստ. (Ուռպել.։)
Կրթումն հինինման այրեցելոցն ջերմամբ յաճախագոյն լինի. (Նիւս. կազմ.։)
Ճեպելով ի ձեռն քնոյն առ ի կերակրումն հալականին զօրութեան. յն. յեփումն սննդական զօրութեան. (Նիւս. կազմ.։)
Իբրեւ ի քուրայի հալումն իմն միանգամայն առնէ (ստամոքն). (Նիւս. կազմ.։)
Ի ձեռն համածին զգայութեանն վայելելով. (Նիւս. կազմ. ՟Գ։)
ἑπισάσσω , -ττω ephippia insterno. Հանդերձել կազմել զէշ կամ զգրաստ. եբր. խապաշ.
Զանազան հմտօրէն մեքենաւոր գործեացն. այսինքն հմտաբար կազմելոցն. (Պիտ.։)
Զէնք եւ կազմած ձիոյ.
παρατάσσομαι in campo instruor, aciem vel praelium struo, congredior. Կարգիլ կազմիլ ի ճակատ մարտի. պատրաստիլ ի պատերազմ. եւ Տալ պատերազմ. բախիլ. օրինօք մարտնչել.
Բժիշկքն ի խիւսէ եւ ի դեղոց՝ զոր կազմեն հիւանդաց, նախ ինքեանքն ճաշակին. (Տօնակ.։)
Ոչ զմօտակայն ճարակի, եւ ոչ ամենեւին շիջանի. (Նիւս. կազմ.։)
Բարձեալ բերէին սանդուխս, եւ մանգղիոնս եւ պէսպէս մենքենայս։ Կազմեցին շուրջ զմանգղիոնս եւ մեքենայս։ Մանգղոնից մենքենայից. (՟Ա. Մակ. ՟Է. 50։ ՟Զ. 31. 51։ ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Բ. 15։)
Կատարեալ եւ ամբողջ ի գերեզմանէն ի բաց վազեաց, եւ ոչ մանեւարօք (կամ մանեւորօք) ձեռացն արգելեալ յելանելոյ լինէր. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Է։)
Կատարեալ եւ ամբողջ ի գերեզմանէն ի բաց վազեաց, եւ ոչ մանեւարօք (կամ մանեւորօք) ձեռացն արգելեալ յելանելոյ լինէր. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Է։)
ՄԵՆՔԵՆԱՅ. գրի եւ ՄԵՆՔԱՆԱՅ, եւ ՄԱՆԳՂԻՈՆ. յորմէ եւ թ. մէնճէնիգ. Բառ յն. միխանի. μηχανή. լտ. մա՛քինա. machina. Գործի. գործարան. կազմած արուեստական, մանաւանդ պատերազմական.
Սկսան կազմեզ մենքենայս առ մենքենայս նոցա։ Առանց խոյոց մանգղիոնից մենքենայից զերիքով կործանեաց. եւ այլն. Ա. եւ ՟Բ. Մակ. ստէպ։
Կազմածք, զէնք, եւ մեքենայք. Փիլ. իմաստն.։
Հայելով ի միախառնն, որ զխառնուածս յարմարեալ կազմէ. (Եղիշ. ՟Բ. (ա՛յլ ձ. միխառնն, կամ մի խառնն։))
Դպիրքն զսպեալ կազմեսցեն զնա մոմազօծ կտաւովն ըստ օրինի. (Մաշտ. ջահկ.։)
Կազմութիւն յօդմամբ. բաղկացութիւն. բաղադրութիւն. կապակցութիւն, յօրինուած. կազմած.
Որոյ փոկն է շէկ. ի շէկ փոկոյ կազմեալ.
Երկու են ամանք. երակ, եւ շնչափողք. երակն՝ արիւն առաւել ունի քան զշունչ. իսկ շնչափողքն շունչ առաւել քան զարիւն։ Հնչումն. յոր եւ գործի ի բնութենէս՝ կազմեալ ի ձեռն այնր՝ որ ասի խոշոր՝ շնչափողոյն, բերանոյ, եւ լեզուոյ։ Շուչն ոռոգելով զշնչափողսն. (Փիլ.։)
Ձայն ընդ խոշորութիւն շնչափողին։ Հագագն ի ձեռն շնչափողացն (կամ իցն, կամ ոցն). (Սահմ. ՟Ժ՟Ա։ Նիւս. կազմ.։)
Պիրկ ձգեալ ... պախումն իմն եւ խզումն պրկեցելոցն առնէ մասանց։ Եթէ խոցումն ինչ եւ կամ պախումն՝ որ զնովաւ միզնն իցէ՝ կրեսցէ, անդէն վաղվաղակի զհետ երթայ ախտին՝ մահ. (Նիւս. կազմ.։)
Պաճարել շահս մարմնոյն։ Ի ձեռն հնարիցս այսոցիկ պաճարեաց. (Նիւս. կազմ.։)
Պաճարել շահս մարմնոյն։ Ի ձեռն հնարիցս այսոցիկ պաճարեաց. (Նիւս. կազմ.։)
Պնդապէս հաւատով յուսոյն կարծրութեան ընդ քեզ բեւեռել անսայթաքելի։ Զրահեալ պնդապէս սուսերաւ հոգւոյն ... հաստատեսցես կազմել պնդապէս ի կացումն ուղիղ անսասանելի։ Ըմբռնեալ զմարտուցեալն ընդ իւր՝ պնդապէս. (Նար. ՟Ծ՟Ը. ՟Ղ՟Բ. եւ Նար. կուս.։)
յն. սդիխի՛զօ. στοιχίζω ordine dispono, carmina scribo. Ի ստիքս վերածել, տնատել, շարադասել. եւ Ոտանաւոր կազմել. տաղաչափել.
Սանդուխք լուսեղէն կազմեալ, տէր անդ հաստատեալ փառօք. վայրէջք անմարմին զուարթնոցն, վերելք ի բարձունս անբաւս. (Ստեփ. սիւն. կամ Մոկացի տաղ խչ.։)
Ընդդէմ գոյ նա տնկաւոր սննդական բնութեան։ Առ կենդանւոյն տնկաւոր գոյութիւն. (Փիլ. յովն.։ Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Ա։)
Հոգւովն տպագրեցաւ ի միտս նորա կազմած խորանին վկայութեան. (Լծ. ածաբ.։)
կ. ՓԱՂԱՌԵԼ ՓԱՂԱՌԻԼ. Ի միասին առեալ լինել տառից ի կազմել զվանկս.
Կազմեն երիվար փայտեայ (կամ փայտէ). (Կաղանկտ.։)
Ոչ դադարէ այն՝ որ արտաքոյ որոշման զատութեան է, յիւր ի փոթուածսն ձգելով։ Զամենեսին՝ որ յիւր փոթուածքն են՝ առ ունջ շնչաբեր երակին բերանաբացեալս ունի։ Զարգելեալ ի փոթուածսն զշունչն ի հարկէ ճնշելով՝ ի դուրս յղէ. (Նիւս. կազմ.։)
Որք բոլորակապէս զփողաձեւս զայս հասեալ կալան անցս գնացից։ Յորմէ փողաձեւ անցք բազմահերձք են։ Նիւս. (կազմ.։)
Որովք քաջալաւք կազմին վարքն. (Նիւս. երգ.։)
ՔՇՈՑ ՔՇՈՑԱՆԻ. ῤιπίδιον flabellum, ventilationis instrumentum. Գործի քշելոյ զճանճս. ճանճավան. հովահարիչ. ... իսկ յեկեղեցւոջ Քչոց կոչին բոժոժազարդ ճօճանակք, զոր շարժեն սարկաւագունք առաջի պատարագի. եւ առ յոյնս նա եւ ի ժամ ընծայաբերութեան հովանի առնեն ի վերայ ընծայից. ըստ որում սկաւառակ քշոցաց ունի զպատկեր սերովբէից կամ քերովբէից. գոյր ասէ Գուառ երբեմն եւ առ լատինս ի վանել զճանճս կամ զմժղուկս ի խորանէ՝ նշանակաւ վանելոյ զփորձութիւնս եւ այլն. եւ ապա սկսան վարել լոկ զքշոց փետրակազմ ի փետրոյ սիրամարգի՝ ի պատարագի քահանայապետին. Թո՛ղ զի յոյնք վարէին երբեմն ի տեղի քշոցի եւ զվարշամակաս կամ զ՝ի քրտանէ թաշկինակս.
Բազմապաճոյճ զարդարանօք պճնեալ զինքն՝ ակնախըտիղ կազմեաց որոգայթ։ Փթթեալ յարաժամ ամառնային ակնախտիղ գեղապայծառութեամբքն. (Պիտ. ՟Դ. ՟Ե։)
Բազմապաճոյճ զարդարանօք պճնեալ զինքն՝ ակնախըտիղ կազմեաց որոգայթ։ Փթթեալ յարաժամ ամառնային ակնախտիղ գեղապայծառութեամբքն. (Պիտ. ՟Դ. ՟Ե։)
Վաղ ժամանեաց յամենածախ սեղանակազմութիւնսն. (Ոսկիփոր.։)
Գունդ կազմէր այրընտիր բազմութեամբ ի պարսից եւ ի յունաց։ Բազում այրընտիր գնդաւ յարձակէին։ Այրընտիր զօրօք դիմեալ. (Փարպ.։)
Այն՝ որ թուին ճմլել զառ սրտիւն մասն, ո՛չ սրտին, այլ բերանոյն է որովայնին անդրոյթք գարշութեան. (Նիւս. կազմ. ԺԳ։)
Կազմեաց դեղ ինչ բազմագին, եւ նախ ինքն ճաշակեաց. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Ծ՟Ա։)
Եթէ ոք առ այն՝ որ զանուշահոտ խունկս կազմէ, անաշխատ մերձ նստի նորա ի գործարանն, ակամայ լցեալ լինի անուշահոտութեամբ։ Ի ձիընթացսն ամենայն քաղաքն ընթանայր, եւ ի գործարանացն արգելուին. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 6։ եւ Ոսկ. անոմ. ՟Գ։)
Զձեռս իմ՝ որ է գործարանք բարւոյ, չարեաց եւ մեղաց գործարան կազմեցի. (Եփր. խոստով.։)
Իբրու զի մի է մարդն ոգւով եւ մարմնով... մի զնորա հասարակ զգոյութեանն սկիզբն ենթադրեալ։ (Նիւս. կազմ.)
Կազմեաց եդ փոքր թռչնոցն երագահալ խածիս. (Վեցօր. ՟Ը։)
Կրկին զօրութեամբք գործոց՝ երասանակ ի ձեռն առեալ վարէ զամենայն. (Նիւս. կազմ.։)
Երկնախորհս եւ արդարագործս զամենեսեան կազմեաց. (Լաստ. ընթերց.։)
Տըւնջենային գործոցն գարշատեսիլ ժիժմունքն (յերազի). յն. արձագանք ձայնից. խժռտոց։ (Նիւս. կազմ.)
Պայծառացուցեալ վայելչական զարդուքն զտունն, զժողովետղն, զսեղանն. (Նիւս. կազմ.։)
Յո՛ր կողմ միտէն ըստ ինքնակալ ինքնիշխան մարդկայն կամացն շարժումն. (Նիւս. կազմ.։)
Ի վերայ ամենեցուն առաքելով զինքնաշարժն եւ զինքնակամ զօրութիւն. որոց պակասելոց լուծեալ եւ մեռեալ լինի մասն, ինքնակամ շնչոյն անբաժ եղեալ։ Պաճարեաց ինքնակամ շնչովն, որ ի ձեռն ջլացն հասանէ, առ ի շարժմունսն զյարձակումն եւ զզօրութիւն դնելով ի մարմին. (Նիւս. կազմ.։)
ԼԻԿՏԻՆՈՍ կամ ՂԻԳԴԻՆՈՍ. Բառ յն. լիկտինօս. λύγδινος lygdinus, candidus. այսինքն Որ ինչ կազմեալ է ի սպիտակ փայլուն ազնիւ քարէ լիգդոս ( λίγδος ) կոչեցելոյ. այն է կիճ մարմարիոն պարեան.
Ի լուսոյ կազմեալ. լուսանիւթ. հրանիւթ. լուսաւոր.
Զխեցեմորթսն զեռունս որպէս զգայուն ծառս կազմեաց։ Բազումք ի խեցեմորթիցն, որք կոչին փորոտիք երկրի. (Նիւս. բն.։)
Ի պատենաւոր եւ ի խորխաւոր սերմանց. (Նիւս. կազմ. յն. մի բառ, χέδροψ, -οπᾶ legumen, -mina.)
Ոչ առանց հարցի խուզման զբանն ընկալցուք (յն անխուզաբար). (Նիւս. կազմ.։)
Կանխագէտ իմաստութիւն աստոծոյ։ Կանխագէտ տնտեսութիւն վերնոյն։ Կանխագէտ զօրութիւն. (Ագաթ.։ Փարպ.։ Նիւս. կազմ.։)
Կարգապէս բարւոյն փոխանորդութիւն՝ յանգման չարութեան սպասէ։ Ապա ուրեմն կարգապէս զբաւականն գոլ համարիմք այնոցիկ՝ որ են յոչնչէ ի գոյացութիւն, զաստուածային կամացն զօրութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Հաստեալ իր. ստեղծուած. կերտուած. շինուած. բաղկացութիւն. գոյաւորութիւն եղականաց, կամ կազմուած նոցին.
Բոյս նման մրտի, յորմէ կազմի աւել. եւ սերմն նորա լինի միրգ հաւուց, այսինքն ուտելի ամենայն թռչնոց։ Մխ. առակ.։ Եւ լայնաբար՝ Ամենայն տունկ վայրի, որոց ունդն է կուր թռչնոց, կամ այլոց կենդանեաց։ Գաղիան. իբր յն. βαλανηρά եւ այլն.
(Ի բժշկաց) ոմանք ի ձեռն հերձանելոյ եւ պատառման ուսան. (Նիւս. կազմ.։)
ՀԻՒՍԱԾՈՅ ՀԻՒՍԱԾՈՒ. Հիւսուածոյ. հիւսեալ. հիւսիւք կազմեալ. հուսած.
Յայլ օրինակս հիւսածու ասէ, որ է ի հերաց կազմեալ կանանց. (Նչ. եզեկ. ՟Ժ՟Զ. 10։)
ՀԻՒՍԱԾՈՅ ՀԻՒՍԱԾՈՒ. Հիւսուածոյ. հիւսեալ. հիւսիւք կազմեալ. հուսած.
Յայլ օրինակս հիւսածու ասէ, որ է ի հերաց կազմեալ կանանց. (Նչ. եզեկ. ՟Ժ՟Զ. 10։)
Որ ինչ միանգամ թաւ եւ տերեւախիտ էր, եւ հովանուտ. (Նիւս. կազմ.։)
Ի վայր կոյս թուլանայ հովտաբար. (Նիւս. կազմ.։)
Հրճուի, եւ հրճուանս այլոց կազմէ։ Բերկրելոց հրճուանք. (Խոսր.։)
Մաղձատար աման. այսինքն լեղին, կամ ընդունարանն լեղւոյ. (Նիւս. կազմ.։)
Կորզական իմն յինքն զպակասին՝ զօրութիւն, եւ մերժական աւելւոյ անպիտանին՝ դնելով ի մարմնի. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
ԻԲրու Բանակակից. որպէս մի բանակ կազմեալ.
ՄՈԼԱԽԻՆԴ կամ ՄՈԼԵԽԻՆԴ. κώνειον cicuta եւ ἁκόνιτον aconitum. որ եւ ԽՆԴԱՄՈԼԻ. (իբր մոլեգնիչ խնդալով. ռմկ. խենդեցնօղ) Խոտ թունաւոր. որպէս եւ մահդեղն կազմեալ ի հիւթոյ նորա. նոյն է եւ Կոնիոն՝ յունական ձայնիւ.
Դառնանայ յօշինդրն, եւ յապականագործ հիւթս համի մոլախնդիւն փոփոխեալ լինի. (Նիւս. կազմ.։)
Իւրաքանչիւր էիցն գոլ իմն յանգումն եւ չափ. (Նիւս. կազմ.։)
κοσμέω orno κατασκευάζω apparo, fabrico ῤυθμίζω apto τάσσω ordino διορθόω corrigo καθίστημι constituo ποιέω facio, paro. (արմատն է Արդ, զարդ, յարդ. հարթ. արդար) Զարդարել. յօրինել. յերիւրել. յարմարել. կարգաւորել. դիւրել. հանդերձել, կազմել, պատրաստել, կարգել, առնել, կացուցանել. սազել, շտկել, դուրել, շտկտել, կոկել, հատրել, ընել, շինել.
Ոչ ի մեռեալ մարմնոյ առ ի յղութիւն զօրութիւն հատանի, այլ ի շնչաւորէ եւ ի կենդանւոյ. (Նիւս. կազմ.։)
Որ արասցո՛ւքն ըստ մերում (պատկերի) ասաց, ի ձեռն յոքնական նշանակին զՍուրբ Երրորդութիւնն զեկոյց. (Նիւս. կազմ.։)
Ամենայն կազմածովք պատրաստ լինել ի նաւարկել։ Հարցեալ՝ թէ յո՛ ուրեք նաւարկիցէ։ Առագաստ ձգեալ՝ նաւարկել ի հայս կամէին. (Եւս. քր. ՟Ա։)
ὐλαίος, ὐλικός materialis, materiatus. Ի նիւթոյ կազմեալ. տարրեղէն. նիւթական. նիւթաւոր. զգալի. մարմնեղէն. մարմնաւոր.
Ի մարմնի իսկ զո՞ր ասիցեմք առողջս. զյո՛յրսն եւ զուռուցեալսն եւ զջրագողեա՞լսն, եթէ զնրբաւարտսն (կամ զնրբաւարսն) եւ զկազմսն եւ զձողսն. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Է։)
Զայն մարգարտով կազմէր, շողանման կապէր զկամարքն ի կողակէ կողակ. (Տաղ.։)
Ոսկեհուռ զգեստ, կամ վերարկու, կամ կազմ, կամ մեկնոց. (Փարպ.։ Եղիշ. ՟Ը։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 26։ ՟Բ. 15։ Եփր. թագ.։)
Հեծեալ յերիվարն քաջակազմ ոսկէհրաշ սարուցն՝ փայլէր իբրեւ զարեգակն. (Արծր. ՟Ե. 13։)
ՉԱՄՉԵԱՅ ՉԱՄՉԵՂԷՆ. Կազմեալն ի չամչոյ. եւ ըստ յն. եւ եբր. նոյն իսկ չամիչն կամ ողկոյզ չամչի.
Որոյ (ուղղոյն) վերին կողմն առ նոյն ինքն. պարուտակսն որ կայն զխելապատակաւն՝ պարունակին։ Ասէ զխելապատակն. քանզի այսպէս անուանեն զպարունական խելացն՝ զպարուտակ։ Որոց կողքն ջեռուցեալ են՝ ախտաւոր իմն պարուտակաց ի նոսա եգելոց։ Միտք՝ պարուտակացա այսոցիկ անուն է. (Նիւս. երգ. եւ Նիւս. կազմ.։ Տե՛ս եւ Նիւս. բն. ՟Դ. եւ այլն։)
Կազմել արեգակն՝ սառնային բիւրեղեայ. (յն. մի բառ). (Պտմ. աղեքս.։)
Զի թէ ճըճի մի փոքրագոյն եւ սողնական, ունի լուսիկ տըպաւորեալ ի յիւր տըտան։ Այլ ու ի զեռնոց թունաւորաց եւ սողնական, խածեալ վերաց նոցուն կազմեն դեղ թափական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Թէ զսպառազինի զգլուխն (այս ինքն զզօրագլուխն) ի բաց առնուցուն, ոչ այնուհետեւ կարգ եւ կազմած ճակատուն յարդարիցի. (Ոսկ. եբր.։)
Սրութիւն տերեւոյ (արմաւենւոյն)։ Ճիրանացն սրութիւն։ Սրութիւն հողոյ կամ հրոյ։ Որպէս սրութիւնն առ բթութիւնն։ Քաղցրութիւն, սրութիւն, կծուութիւն. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Այժմ զտեսակսն եւս ստեղծանէ. զի վաղնջուցն կազմեալ սեռք էին. (Փիլ. այլաբ.։)
Ծանունքն եւ վարաբերք մարմնոցն՝ երկիր եւ ջուր։ Ծանր իմն է եւ վայրաբեր՝ մեղացն միտումն։ Դառնամաղձոտքն եւ վայրաբերք. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
ՎԱՆԳԱՆԱԼ կամ ՎԱՆԿԱՆԱԼ. Վանկ լինել. փաղառութիւն կազմել. զօգիլ վանկի ընդ վանկ, եւ բարդիլ բառիս.
ՏԱՐՄԱՆԱԼ. Երամանալ որպէս զտարմ. խումբ կազմել.
ՑԱԽԻՃԱՆ կամ ՑԱԽԻՃԱՆԻ. Փայտ ցախ ծառոյ, եւ որ ինչ կազմի ի նմանէ.
Առ քակտումն աղանդական ամբարշտութեան այսպիսին յառաջաձայնեալ է բան. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ը։)
Բառ կազմեալ ըստ յունական բարդութեան. δεωφόρος via publica Արահետ, արքունի ճանապարհ, կուռ պողոտայ. աշխարհապողոտայ, ընդ որ ամբոխն բերեալ լինի. հասարակաց ճամբայ. ուլու եօլ. իշլէք եօլ. տիվան եօլու.
Ամենայն յօրինուածովք գեղեցիկ կազմեալ եւ յարդարեալ. հանդերձանօք յօրինեալ. եւ գեղեցկայարմար. շէնքով շնորհքով օրինած. փէք տիւզկիւն՝ տիւզէնլի.
Ճաշակ հեշտալի որոց հաղորդին՝ ջամբել պատրաստի ամենակազմ յարմարութեամբ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Զամենակազմ զպատշաճական զգեղեցկազարդ զգործս ձեռաց իմոց ոչ տաց դիւաց. (Ոսկ. ես.։)
Բոյլք էրէոց դադարեալ յիւրաքանչիւր ամրութեան։ Բուրաստանն պարփակեալ ունէր պարսպաձեւ կազմութեամբ ամրութիւն ի խիտ եւ խոցոտող մացառուտ փշոց. (Պիտ.։)
Ընդ անարգոյն եւ անգեղեցիկ ձեւանալ. (Նիւս. կազմ. ԺԴ։)
Անհաւասար եղբայր՝ անկազմ աղեղ է. (Նեղոս.։)
Անհաւատալ դէպ լիցի, որ մշակութեան անփորձ է։ Եւ ոչ յաղագս այլոցն անհաւատասցէ ոք. (Նիւս. կազմ.։)
Ի՞բր աննիւթաւոր յինքեան զնիւթն ունէր. (Նիւս. կազմ.։)
Եւ Կազմիչ անուշակաց, կամ քաղցրաւենեաց. հէլվաճը. շէքէրճի.
ἁκατασκεύαστος, ἁπαρασκεύαστος, ἁπαράσκευος. incompositus, incomparatus, imparatus. Որ չէ պատրաստ կամ պատրաստեալ. ուր չկայցէ պատրաստութիւն. անյարդար, անկազմ. անյարմար. թէտարիքսիզ, հազըր օլմայան.
Գործին թուլացեալ՝ անպնդաբար եւ աղօտապէս գործեսցէ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Է։)
Ի ձեռն պրկելոյ՝ թանձրացեալն ի գոլորշեաց մասնն անօսրանալ. (Նիւս. կազմ.։)
Այր առանցեալ. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Է։)
Աստղապսակ ի լուսոյ կազմեալ՝ եւստրատիոսեաց սրբոց պարգեւեալ. (Գանձ.։)
Ատամնաւորի եւ աճեցելոյն մատուցանէ զհացն. (Նիւս. կազմ.։)
Ոչ արձակաբար չար. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Բ։)
Ի սրտէ փողաձեւ անցք բազմահերձք այլ յայլմէ բուսեալք՝ ամենայն մարմնոյ զջերմն եւ զհրուտն տարածեն զշունչն. (Նիւս. կազմ.։)
Բազմամասն բնութիւն։ Բազմամասն իմն է (արարածն) Նիւս. (կազմ.։)
Առ ինքն բնակցաբար ունի. (Նիւս. կազմ.։)
Առ ինքն բնակցաբար ունի. (Նիւս. կազմ.։)
Ըստ ձեւոյ գնդատեսիլ մարմնոյ. (Նիւս. կազմ.։)
ԳՈՐԾԻԱԿԱՆ հոլով, չի՛ք ի Հին քեր. զի յն. եւ լտ. չունին զայն, այլ վարեն փոխանակ այնր զբացառականն աննախտիր, կամ զներգոյականն, եւ կամ կազմեն նախադրութեամբս ի ձեռն. διά per
Ըստ նմանութեան արօտականացն դալարակեր լինել. (Նիւս. կազմ.։ Փիլ. լիւս.։)
Պատուեալ զայնոսիկ՝ որ ի ձեռն առաքինութեանն զանազանեալ են։ (Իրք աշխարհի) անուսմանցն յոյժ զանազանեալք թուին. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. կուս.։)
Եթէ զարտուղեսցէ ի բնութենէն, եւ յըստմտացն գործոյ (լինի) օտարանալ. (Նիւս. կազմ.։)
Զընկենու զկոծն եւ զողբսն ի ճշմարիտ արտասուացն ժամանակ. (Նիւս. կազմ.։)
Ո՛չ մասին ուրեմն մարմնոյս՝ կապել զմիտսն, այլ ընդ ամենայն զուգագոյն մերձենալ կշռապէս. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Զ։)
Զաստուածածնին չքնաղ կազմուած սքանչելաշուք բնակութեանն՝ զուգամասն կրօնից բարեզարդն եպիսկոպոսութեան կառուցեալ. իմա՛, հանգէտ, դիպող, կամ կից եպիսկոպոսարանի։
Ընդելեալ ընդ փափկագոյնսն. (Նիւս. կազմ.։)
նաւս կազմեալ պատերազմիկս, եւ լիբեռնեայս. (Պտմ. աղեքս.։)
Հրէիցն խակութիւն. (Նիւս. կազմ.։ եւ Նանայ.։)
Հերք, խաղճմունք (կամ խողճմունք), եղնդունք. (Նիւս. կազմ.։)
Յիշատակն խառնամառնեալ, եւ կանխագիտութիւն ծածկութիւք իմն կեղակարծից երկմտեալ. (Նիւս. կազմ.։)
յորժամ տուն շինեմք, զխարխարուն եւ զհնացեալն միշտ կազմեմք. (Ոսկ. հռ.։)
Կցորդելով ընդ խնկազգեստիցն՝ խառնեսցես ի յանուշութիւն կազմութեան իւղոյն. (Նար. ՟Լ՟Գ։)
(Յերազի) ծարաւաբար՝ յաղբերս ել թուի ոք, եւ ի խրախութեան՝ որ կերակրոյ է կարօտացեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Ասեն, զօրութիւն իմն մեծ ունին գնացք նոցա, եւ ծննդաբաշխ ծննդոցս կազմեն։ Ի ծննդաբաշխ բախտն ունիցի իշխանութիւն. (Վեցօր. ՟Զ։ եւ Շիր.։)
Կազմեալ օրինօք. եւ Կազմածք.
Թողին լքին զղեկս, եւ զամենայն կազմակերպս ըստ կազմածոյ չափուն իւրեանց. (Ոսկ. ապաշխ.։)
ԿԱՀԱՒՈՐԵՄ ԿԱՀԱՒՈՐԻՄ, ԿԱՀԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ ՀԱՄԱՐԻՄ, ԿԱՀԵՄ ԿԱՀԻՄ. κατασκευάζω, -ομαι paro, instruo, -or. Հանդերձել կազմել՝ զիրս եւ զանձն իւր. Ճահաւոր եւ կարեւոր համարել. ջանալ. հնտրիլ. յարմարել. կազմել.
Գեղեցկապաճոյճ մեզ քաւարան կազմեալ՝ եթերանման կատարակապ զարդիւք. (Նար. տաղ եկեղ.։)
ԿԵՐՊԱՍԵԱՅ ԿԵՐՊԱՍԵՂԷՆ ԿԵՐՊԱՍԻ. Նիւթեալն եւ կազմեալն ի կերպասէ.
Համեմատեցաւ ընդ անասունս. այսինքն հաւասարեցաւ. (Նիւս. կազմ.։)
ՀԱՆԴԵՐՁԱՆ որ եւ ՀԱՆԴԵՐՁ ըստ ՟Բ նշ. σύνθεσις , πραγματεία compositio, apparatus. Պատրաստութիւն. կազմութիւն. կազմած. տարազ պէսպէս. սար եւ սարաս. բաղադրութիւն այլ եւ այլ իրօք հանդերձան. յօրինուած. սպաս. զարդ. հանդէս. պէտք. կահք.
ἁποσκευάζομαι vasa colligo παρασκευάζομαι paratus sum περιζώννυμι praecingor եւ այլն. Կ ազմ եւ պատրաստ լինել. վառիլ կազմիլ. գօտեւորիլ. կահաւորիլ. պատրաստութիւն տեսնալ, փարթաքը ժողվել.
ՀԱՆԴԵՐՁԵԱԼ. որպէս կր. Հանդերձել բային. σύνθετος, ἕξαλλος compositus, egregius ἁλλασσόμενος mutatus. Կազմեալ պատրաստեալ յօրինուածով. բաղադրեալ. յարդարուն. զարդարուն. պատուական. փոխանակաւ ագանելի. առատ սրտիւ ընծայեալ.
Որ հանդերձէ. կազմիչ. արարօղ, եւ յարմարօղ.
Բասիլիոս հասարակաց հայրն մեր եւ վարդապետ. (Նիւս. կազմ.։)
Կրկնականն ձայնիս Հաստ. (որպէս ռմկ. ասի հաստումաստ ). իբր Հաստաբեստ. պնդակազմ. յաղթանդամ.
Ի տուն ածէ զհացկերոյթսն. (Նիւս. կազմ. ՟Գ։)
Քան զարագընթացսն հեղգագոյն է. (Նիւս. կազմ.։)
Զօրըս բազումըս կազմեցին, եւ մարտակառս յօրինեցին. (Ներս. մոկ.։)
եւ չ. ՄԵՔԵՆԱՅԵՄ կամ ՄԵՆՔԵՆԱՅԵՄ. μηχανεύω, μηχανάομαι machinor, excogito, struo, agito, molior. որ եւ ՄԵՔԵՆԱՅԱՆԱԼ. ՄԵՔԱՆԱՆԱԼ. Արուեստակել. հնարել. հայթայթել. ջանալ. ճարտարել. խորհել վնասել. որոգայթ լարել. մեքենայս կազմել.
Զարկուած վերածածկութեան մզնարհեստ ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմուածոյ թմբկիս գործականութեան թուլադաշնակեալ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Զշնչականն, որ միջակապէս առ առաքինութիւն եւ չարութիւն ունի (զինքն). (Նիւս. կազմ.։)
Այն՝ որ ըստ նիւթոյն է յոռութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Նաւ արուեստաւ հանճարով կազմեալ տեսեալք՝ զնաւակառուն գովեմք. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Հոգի աստուծոյ ելից զբեսելիէլ նկարակթերտ կազմիչ խորանին. (Լմբ. հանգ.։)
Նկարակերտ կազմուածս բազմականաց. (Յհ. կթ.։)
Նկարակերտ նման նըմին՝ կազմեն ըզշերտըն կիպարին. (Ներս. մոկ.։)
Պարզ իմն օրինակ, եւ նմանամասն է։ Ի վերայ նմանամասիցն՝ մնացեալն մասն նոյն է ամենեւին (ընդ բոլորին). ջուր եւ՛ բազում եւ՛ նուազ նոյն է։ Ամենայն աննմանամասն ի նմանամասանցն է հաստատեալ. որպէս գլուխ ի ջլաց եւ ի մարմնոյ եւ յոսկերաց. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Որպէս երաժշտական ոք զթուլացելովք աղեօք քնարին բախեալ զկտընտոցն՝ ոչ ի ճահ նուագաւոր ածէ զմատնն. յն. ոչ ըստ թուոյ յառաջ ածէ զնուագն. (Նիւս. կազմ.։)
Յառաջագոյն ետես տեսական զօրութեամբն ո՛չ ուղղագնաց առ բարին զկամսն. (Նիւս. կազմ.։)
Ի ձեռն միմեանց՝ երկոցունց ջատագովէ զհաստատուն անլուծութիւնն. (Նիւս. կազմ.։)
Վերին փեղկ. ծածկոյթ վերին կամ վերջին (ի խորանն մովսեսի՝ կազմեալ ի մորթոյ. ըստ յն. մորթ).
Երիվարօք եւ ընտիր զինուք, եւ փորձագոյն ընդդէմ թշնամեացն հոգացեալ ունել կազմութիւն. (Պիտ.։)
εὕβοτρος pulchros racemos habens. Որ բերէ ընտիր եւ շատ ողկոյզս խաղողոյ. կազմեալն ի լաւ ողկուզաց.
Քարաթոշ եւ մողէղ եւ խլուրդ ... քարաթոշ եւ մողէղ ասեն, քարամուտեմք ի բերդս թշնամեաց։ Կազմեն դեղ՝ քարաթօշի արեամբ։ Մեծ քարթօշ մի գի՛տ, եւ զմորթն առ. (Մխ. առակ. ՟Ճ՟Ժ՟Գ։ Կանոն.։ Վստկ. ՟Ղ՟Զ։)
Գալ Ադամայ ի գիտել ամուսնաբար զզուգակիցն իւր. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Թ։)
Գործել այրապատկեր ասեմք. (Նիւս. կազմ. ԼԲ։)
Ի զգայութենէ անբաժացեալ. (Նիւս. կազմ.։ եւ Շ. բարձր.։)
Երկնի եւ երկրի՝ յանգիւնագծէն (լս. չնփնբերապէս) առ միմեանս բաժանեցելոցն. (Նիւս. կազմ.։)
ἁχειροποίητος. non manu factus. որ եւ ասի առանց ձեռագործի. ոչ գործեալ ձեռամբ. ոչ կազմեալ մարդկային արհեստիւ.
Որ զտէրունեան խորանն արուեստաբար կազմէ բեսելիէլ. (Փիլ. լին. ՟Ա. 80։)
Աւաղականոց զինքն կազմելոյ՝ հասեալ կալաւ զլեառն. (զոր լինի իմանալ եւ Բո՛ւն աւազակ. որպէս ասի եւ Այր բոզանոց։) Ամայի յինքենէ զաւազականոցն թողլով տեղիս. (Պիտ.։)
ԱՒԵՏԱՐԱՆԱԿ որ եւ ԱՒԵՏԱՐԱՆԻԿ. Աւետարան փոքրիկ, կամ ի փոքրիկ դիրս գրեալ եւ կազմեալ. եւ Տուփ փոքր՝ յոր եգեալ իցէ հատուած ի բանից աւերտարանի.
Բակձաձական իմն ձայնիվ զամենայն միանգամայն առ հասարակ առեալ. (Նիւս. կազմ.։)
ԲԱՆՋԱՐԱՒՈՐ ԲԱՆՋԱՐԵՂԷՆ. Կազմեալ բանջարով. ունակ բանջարոյ. խոտեղէն.
Բազմատեսիլս եւ ազգի ազգիս՝ իբրեւ թէ գոյնք պատկերին. (Նիւս. կազմ.։)
Զըստ քնոյն զերեւութուտ բարբաջմունս. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
Գարշատեսիլ ժիժմանքն. (Նիւս. կազմ.։)
Զմարմինն դժուարակիր եւ հզօրագոյն ընկալեալ։ Կողիցն դիրք ընդգրկէ զմէջն, եւ դժուարակիր գործէ. այսինքն անվնասելի. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Իսկ (Նիւս. կազմ.)
Նաժիշտք, դիւրուսոյց բնութիւնք՝ պատրաստք եւ կազմք առ տիկնոջ սպասաւորութիւն. (Փիլ. լին.։)
Պատճառ եղանութեանց, կազմիչ հանդերձելոց. (Նար. ՟Ձ՟Դ։)
Երաժշտական թռչնոցն երգովք ամենայն վայրք հնչէին. (Նիւս. կազմ.։)
Երկաթով կռեալ. ի կուռ երկաթոյ կազմեալ.
ἐπταβόειος septem bubulis pellibus factus Կազմեալ յեօթն կաշւոյ, կամ ի մորթոյ արջառոց.
Ըստ մեծութեան կազմուածոյ շինուածոյն՝ զուգաբանեալ բարձրութեան զհիմն՝ յարուցանեն։ Ըստ սրտին զուգաբանի շրջակայ մարմինն՝ մեծ եւ փոքր. (Վրդն. սղ.։)
Խիստն եւ ընդդիմաբախն զգայականն ներգործութիւնս ոչ ընդունի. որպէս գոյ տեսանել յոսկերս մերում եւ ի տունկս երկրի. (Նիւս. կազմ.։)
առ միմեանս ըստ ընդդիմաւորին բաժանեցելոց։ Զուգախառնութեամբ ընդդիմաւորացն որակութեամբ. (Նիւս. կազմ. ՟Բ. եւ ՟Լ՟Բ։)
Անհատ անուանեալ, եւ թարթափումն ական զանմասն այնր ամանակի. (ըստ առաքելոյ՝ յանկարծակի յական թօթափել). (Նիւս. կազմ.։)
Իբրութէ դէմք ժանտատեսիլք ի վերայ կերպարանին գեղեցկութեան. (Նիւս. կազմ.։)
Ընթանան ամենեքին կամ ըստ լայնափողոցս, եւ կամ ըստ նեղափողոցս. (Նիւս. կազմ.։)
ԽԵՑԱԿԱՐԿԱՌ ԽԵՑԱԿՈՅՏ. Իխեցեաց կարկառակոյտ կազմեալ. շինեալ ի թրծեալ աղիւսոց.
δέρρις aulaeum, tentorium. Փեղկ խորանի. առագաստք եւ վարագոյրք վրանի. հատուածք կտաւոյ կամ մորթոյ, որովք կազմի վրանն. (ըստ յն. տէ՛րրիս. այն է ռմկ. տէրի, մորթ. որ թարգմանի ի մեզ եւ Խորան, իբր վրան ի մորթոյ. (Սղ. ՟Ճ՟Գ. 2։ Երգ. ՟Ա. 4։ Ես. ՟Ծ՟Դ. 2։))
Պատկերագործն փիդիա կազմելով զաթենա՝ որ ի ծայրաքաղաքն է, ի մէջ վահանին նորին զդէմ անձին իւրոյ յօրինաց. (Արիստ. աշխ.։)
Կազմողական հնարիւք եւ խորհրդով եւ մեծաւ փութով զայս ինչ ցուցանել կամի. (Ոսկ. գծ.։)
Կազմող կամարին՝ կարակնաձեւին կանգնող կմբեթին. (Գանձ.։)
Ըստ կարողութեանս մերում ոչինչ կարօտագոյն. այսինքն նուազագոյն. (Նիւս. կազմ.։)
μορφόω, κατασκευάζω formo, figuro. Կերպարանս իմն զգեցուցանել. տեսակաւորել. կազմել. ձեւացուցանել՝ ճշգրտիւ կամ ստութեամբ. տպաւորել. յանդիման առնել. երեւեցուցանել. ձեւացընել, յարմարել, ցցընել.
Ընտրել հանճարաբար զգեղեցիկն ի չարէ. (Նիւս. կազմ.։)
Անդրւոյ՝ որ մարդկակերպ կազմեալ ի փայտից։ Գործել պատկեր մարդկակերպ. (Աթ. ՟Ը։ Սեբեր. ՟Է։)
Ի յուլութենէ՝ անզէնք եւ անկազմք շրջեսցին. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
ՆԱԽԱԿԱԶՄԵԼ. Յառաջագոյն կազմել՝ հանդերձել՝ պատրաստել.
Զիա՞րդ համբարէին զհինգ օր (եգիպտացիք), տեսանելով զաստուած իւրեանց (զոչխարս) նախակազմեալ ի պատարագ. (Վրդն. ել.։)
Ուժգնագոյն գելուլ։ Ուժգնագոյնս պատուհասել։ Ուժգնագոյն բառնալ զբեռինս չարչարանաց։ Կակղագոյն կամ ուժգնագոյն. (Նիւս. կազմ.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 28։ Իսիւք.։ Փիլ. բագն.։)
ՈՒՂՂԱՆԿԻՒՆ ՈՒՂՂԱՆԿԻՒՆԻ. ὁρθόγωνος, -ον rectangulus, -um ὁρθογώνιος, -ον rectangularis, -re. Որոյ անկիւնն է ուղիղ. ձեւ երկրաչափական՝ կազմեալ ուղիղ անկեամբք.
Զայն վայր երկնանման՝ պաշտօնետեղ գարշելի՝ եւ դիւաճենճեր զոհարան պատրաստեալ կազմեաց. (Նար. ՟Ծ՟Ա։)
Ի յոյժ պարպատմանէ լրութեան յերակսն զիւր հիւթսն համոցն մաղձոյն սերսանելով. (Նիւս. կազմ.։)
Յիրաւի պարտապանք գտցուք պարսաւադիտացն. (Նիւս. կազմ.։)
Զիա՞արդ կարասցուք մեք սակաւաձեռն՝ մարտնչել ընդ այնչափ պնդակազմ գնդի. (՟Ա. Մակ. ՟Գ. 17։)
Կազմեցին պատրաստեցին զօրագլխացն սակրակապետօք զվարդան Մամիկոնեան՝ եղբայր զօրավարին հայոց վասակայ. (Մեսր. երէց.։)
Հանապազորդ մարմնոյ դադարումն վթարումն իմն միաբան գոյութեան, եւ լուծումն գործէ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
Կտաւագործքն բարեկամանք, որ եւ գործեն զբեհեզն ... ճարտարքն ... եւ ամենայն տարազագորք նոցա. (Ես. ՟Ժ՟Թ. 10. այլք իմանան շահարար, եւ կէսք՝ կազմօղ զդարօղի. զի եբր. է որպէս կամ (ցքի)։)
Զի մի՛ քանցեսցի քերեալ խստաւ կերակրովն լնդացն փափկութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
ՓՈԽԱԿԱԶՄԵԼ. μετασκευάζω . Նորոգել ըստ կազմութեան. վերածել.
Յառաքինութեանց գործնականութիւն զանձինն փոխակազմեցին զօրութիւն. (Մաքս. եկեղ.։)
Տունս դաշտանաց եւ աղտեղութեան շինէք։ Անօթս աղտեղութեան կազմէք. (Փարպ.։)
Անհաւատալ դէպ լիցի, որ մշակութեան անփորձ է։ Եւ ոչ յաղագս այլոցն անհաւատասցէ ոք. (Նիւս. կազմ.։)
Այնմ որ յաւէտաշարժն է՝ զանյեղյեղուկն, իսկ անշարժին զյեղյեղումն գործեաց։ Որ է անշարժ եւ անյեղյեղուկ. (Նիւս. կազմ.։ Անյաղթ պերիարմ.։)
Մարմին թէ պատեհապէս կազմեսցի, գործակից լինի անձինն. իսկ եթէ անպատեհաբար, խափանի. (Նիւս. բն.։)
Իբրեւ թեփոյ իմն առանցութեամբ, որ մերձ ի պարանոցն է խաղճախուղճն, զձայն առարգելեալ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ։)
Աստուածազան այր։ Աստուածազանն Մովսէս, կամ եղիա, կամ առաքեալ. (Պիտ.։ Զքր. կթ. ստէպ։ Նիւս. կազմ.։)
Ձեռն արուեստապէս բազում անգամ շարժի. (Նիւս. կազմ.։)
Բազմապաճոյճ զարդարանօք պճնեալ զինքն կազմեաց որոգայթ. (Պիտ.։)
Զբազմապայծառ կեանս աշխարհի սիրեցին. Գովել զկազմութիւն եւ զհացտուն՝ վասն բազմապայծառ պատրաստութեանն. (Փիլ. ել. եւ Փիլ. տեսական.։)
Արդեօք տեսի՞ց զբիւրակործան վնասեցեալս անօթ՝ կազմեցեալ. (Նար. ՟Ի՟Ե։)
Զբոլորակատար շնորհս՝ մարմնոյն եւ շնչոյն եւ հոգւոյն՝ ի գալստեան տեառն պահել. (Նիւս. կազմ. ՟Թ. (որ ի ՟Ա. Թես. ՟Ե. 23. դնի, համօրէնս։))
Ախտ կազմեցին իւրեանց չար՝ դժուարամարտ. (Փիլ. իմաստն.։)
Այլովք (երազովք) տրասէրն, եւ այլովք երեւութանայ անյագն։ Յարտաքուստ ոմանք երեւութացան (ասել եւ այլն) Նիւս. (կազմ. ՟Ժ՟Ե. ՟Ժ՟Ը։)
Զինապատեանս կազմել. (Պտմ. աղեքս.։)
Միտք՝ որ ի զգայական զօրութիւնսն զինքն բաժանէ, եւ ի ձեռն իւրաքանչիւր ուրուք զուգակցապէս եւ կշի՛ռ զէիցն գիտութիւն ընդունի. (Նիւս. կազմ.։)
Լորձային այն թանձրութիւն ի դուրս ելանէ ի ձեռն ելից շնչոյն։ Ի ձեռն բերանոյն եւ ըռնգանցն սիրտն զլորձնատեսակն իշնչելոյն ի բաց մղէ. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Զպնդակազմ նահատակս կարող է գինի լուծանել եւ լքեցուցանել. (Եփր. ծն.։)
κατασκευάζω instruo, adorno. Կազմել օրինօք. յօրինել. յարմարել. ձեւացուցանել. զիր եւ զբան.
Մարմինն տէրունական կազմակերպեալ ի հոգւոյն սրբոյ։ Եւ զայն կազմակերպել կամեցաւ, թէ չէր հակառակ եւ օտար յօրինացն։ Այլով ձեւով իբր երկիւղածութեամբ զայն զնոյն կազմակերպել կամեցան. (Ոսկ. յհ.։)
Որ խորհրդով զերկինս պատրաստեաց, հանճարազոյգ անդունդս կազմեաց (կամ կազմէ). (Գանձ.։)
Հասարակական նախիր ի հասարակէ ժողովեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Ըստ հասարակաց կազմութեան շինեալ. հասարակածին.
Ձեռամբ ձուլել. կազմել. ձեռագործել.
Արտաքոյ սա նախագաղափարին իմանի. (Նիւս. կազմ.։)
Կամուրջ կազմեալ նաւօք կամ նաւակօք.
Զպատկերագործդ ո՞չ տեսանես. զի պղինձ ոչ առնելով՝ պատկերս կազմէ։ Պարտ էր արդեօք զնոյն ինքն զկենդանագիրսն եւ պատկերագործսն առաւելութեամբ պատուոց աստուածացուցանել։ Ասեմք ի պատկերագործէ ծախել (այսինքն ծախիլ) զպղինձն ի պատկերն. (Փիլ. նխ. ՟բ. եւ Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. տեսիլ աբր.։)
Դաւթի անյաղթ փիլիսոփայի մեկնութիւն ժդ գլխոցն արիստոտէլի վերլուծականաց։ Դիտաւորութիւն արիստոտէլի ի վերլուծականսն՝ են բուռն հարկանել զպարզ հաւաքմանէ (այսինքն զձեռնարկութենէ ի կազմել զեզրակացութիւն ապացուցական). (Անյաղթ վերլծ. արիստ.։)
Փոխակազմելով, եւ ճշմարտապէս ասել՝ փոխաստեղծակերպելով. (Մաքս. եկեղ.։)
Աղաւաղութիւն մարմնոյս մերոյ եւ դժուարաշարժութիւն զձին ի պէտս ածեալ մատոյց. (Նիւս. կազմ. ՟Ը։)
Ըստ աճեցութեան շարժեսցի. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ը։)
Անորոշութեամբ նշանակի (այսինքն բառին) ամենայն ինչ ցուցեալ լինի մարդկայինն. (Նիւս. կազմ.։)
Անվայելչական ցանկութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Երկոքումբք կազմի առաքինութիւն՝ եւ աստուծոյ տալովն, եւ մեր ջանալովն։ Սիրելն զառաքինութիւն՝ զանձն է սիրիել. (Խոսր.։)
Դնէ իմն ի ներքս ի խոնաւին ի հրոյն ազգակցութենէ, հրաձեւի գունոյ՝ արիւուտային շառագունեցուցեալ. յն. զարեան տեսակ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Նմանեցուցանէ իմն զի ձեռն փողոյն ելեալ ձայնն՝ աճառապատ արտուղութեանն զանցիւք՝ շուրջ զիւրեաւ հնչեցեալ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ։)
Գազանաձեւ իմն էր եւ դժուարապատահ. (Նիւս. կազմ. ՟Ը։)
Խոշտանգեսցի մտօքն լաւացուցանէ եւ կազմսցէ. յն. լաւ եւս կազմեսցէ. (Ոսկ. ես.։)
Յիշատակն խառնամառնեալ, եւ կանխագիտութիւն ծածկութիւք իմն կեղակարծից երկմտեալ. (Նիւս. կազմ.։)
ԿԱՏԱՐԱԳՈՐԾԵԼ. cf. ԿԱՏԱՐԵԼ. συντελέω perficio, conficio. Քահանայս կատարագործէ, իմաստունս կազմէ. (Նար. ՟Հ՟Ե։)
Որոյ արուեստն է կազմել զերկաթի եւ զպղնձի իրս. կամ քաջ արուեստ.
Հանդիպութեամբ իմն, եւ կարծեօք. (Նիւս. կազմ.։)
Անճառ է եւ անիմանալի ի մարդկան հանդիպութեանց։ Ծածկեցաւ յինէն անվրէպ դիտողութիւն ճշմարտաքնին հանդիպութեան. (Նիւս. կազմ.։ Պիտ.։)
Դիւրաւ առ հաւատալն հաստատնագոյն երեւէր։ Հաստատնագոյն առ յոյսն կազմեալ փրկութիւն. (Արծր. ՟Դ. 2. 11։)
Միտքն ընկալեալ զայպիսի յարձակմունս, ինքեան մտախոհութեամբ զառ ի փափաքելին պատճառ պաճարել շահս մարմնոյն. (Նիւս. կազմ.։)
Տաճարս ի կրայի պատենից եւ ի փղոսկրէ կազմեալս եւ ի պատուականագոյն նիւթոց, որոց բազում ինչ է՝ որ յախճապակապատ է. (Փիլ. տեսական.։)
Յառաջ կառուցեալ. կանխագոյն կազմեալ.
ՇԱՐԱԴՐՈՒԹԻՒՆ. Շարակարգութիւն եւ հիւսած բառից ի կազմել զբան. շարագրութիւն.
Եւ Ամբողջացուցանել. յարդարել կազմել.
Ի տեղւոջն իմացեալն ոչ է արտաքոյ պարագրութեան։ Ոչ տեղեօք եւ պարագրութեամբք զաստուածային եւ զգերազարդն բերէ բնութիւն։ Տեղական իմն պարագրութեամբ բարգձաձել զանմարմին բնութիւնն. (Պրպմ. ՟Ի՟Է. եւ լ։ Նիւս. կազմ. ՟Ծ՟Գ։)
ՍՐՈՎԲԷԱԳՈՒՄԱՐ ՍՐՈՎԲԷԱԳՈՒՆԴ ՍՐՈՎԲԷԱԽՈՒՄԲ. Ի սրովբէից գումարեալ՝ համախմբեալ՝ եւ գունդ կազմեալ.
ՍՐՈՎԲԷԱԳՈՒՄԱՐ ՍՐՈՎԲԷԱԳՈՒՆԴ ՍՐՈՎԲԷԱԽՈՒՄԲ. Ի սրովբէից գումարեալ՝ համախմբեալ՝ եւ գունդ կազմեալ.
Օգնեցէ՛ք ցաւակցութեամբ անկանգնելի անկելոյս վիրառնութեամբք։ Զո՞ր սպեղանիս կազմեցից ծայր ի ծայր վիրառնութեանցս կամ իմոյ վիրառնութեանս. (Պիտ.։)
Որ այսպէս տրամակայանայր. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմէր փայլատականց նմանութիւնս։ Ի տուն նորա փայլատակունք տեղացին, եւ նա խարաշատեալ սատակէր։ Ներոնի մինչդեռ սեղան առաջի կայր՝ փայլատակունք անկան ի վերայ. (Եւս. քր.։)
Փոխադրութեան ըստ որակութեան եղելոյ. (Նիւս. կազմ. ՟Ա։)
ՓՈՂՓՈՂՈՇԱՁԵՒ կամ ՓՈՂՈՂՈՇԱՁԵՒԱԲԱՐ կամ ՓՈՂՈՇԱՁԵՒԱԲԱՐ. Ի Նիւս. կազմ. երկիցս դնի իբր յն. σωληνοειδῶς tubulis consimiliter. Խողովակատեսակ, եւ αὑλοειδῶς fistulae in modum. փողաձեւաբար։
Որք ըստ զգայութեան եւ ըստ խորհրդոյ արդիւնագործեն. (Նիւս. կազմ.։)
Նորին իրաց բազմամասնապէս առ զգայութիւնսն բաժանեալ։ Բազմամասնապէս եւ յոքնօրինակաբար ընդ պատուհանսն լեալ բանն. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. երգ.։)
Զանազանի կախարդագիտութիւն ի դեղագիտութենէ։ Դեղագիտութիւն է, յորժամ ի ձեռն կազմութեան ինչ իրիք՝ մահաբերական եւ կամ սիրելական ինչ դեղ առեալ ի ձեռն բերանոյն. (Նոննոս.։)
Դիւրացուցանել ումեք զդժուարինս, կամ զկարիս, զկեանս, զմիտսն ի չարչարանաց. զբազումս ի կապանաց. զայրին ողորմելի. զվիրաւոր եւ զկարօտ մարմինն. զմեղադրութեանն սաստ, ի սիրտս զսնոտի խոստմունս. (Ճ. ՟Բ.։ Պիտ.։ Նիւս. կազմ.։ Վրք. հց. ՟Բ։ Ճ. ՟Ա.։ Մաշկ.։ Լմբ. առակ.։ Ոսկ. ՟բ. կոր.։ Յհ. կթ.։)
Զդեդեւումն այսր անդրաբերութեան՝ ոչ միայն ի խելագարութենէն ուսաք լինել, այլեւ եւ այլն. (Նիւս. կազմ.։)
Բազումս ի ձեռն սակաւուց պատմէ պատմագրութիւնն, Նիւս. (կազմ.։)
Կարի պնդակազմ. հաստատագոյն. սերտագոյն.
Ի պնդակազմագոյն փոխարկեալ յարիսցէ որակութիւն. (Նանայ.։)
Ընտրութիւնք խորհրդոց, եւ իմացմանց կազմութիւնք վկայակցութեամբ. (Նիւս. կազմ. յն. հանդերձ վկայութեամբք։)
Ոչ զօրու զօրավար, եւ ոչ տան կամ քաղքաքի տնտեսականն, եւ կամ քաղաքավարական այր։ Քաղաքավարականն (յօրինուած բանի շարադրի ըստ նախերգութեան, ըստ կազմութեան, եւ ըստ յորդորման. (Փիլ. լին. ՟Դ. 218։ Տօնակ.։)
Զդեդեւումն անդրաբերութեան". յն. մի բառ. (Նիւս. կազմ.։)
Ի ձեռն անկատարիցն եւ խառնափնդորաց՝ նոցա նոցա՛ (այսինքն առ նոսա) օրէնքն առասպելագործին. (Նիւս. կազմ. լ։)
ἑπιτεχνόομαι fabrico, molior Ըստ արուեստի եւ ճարտարութեամբ գործել, կազմել. յօրինել.
Որ ինչ միանգամ բնութիւնս արուեստագործեաց։ Ի ձեռն երանգոցն եւ դեղոցն արոեստագործեալ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ. եւ ի թեոդոր։)
Զբանն յառաջացեալ՝ մինչեւ յայս (անտեղութիւն) արուեստագործեալ անցանեն. (Նիւս, կազմ. լ։)
Զի մի՛ ոք բազմազանութեամբ ընդ իմանալւոյն խառնեսցի. (Նիւս. կազմ.։)
Ընտրութեան անօթ կազմեցաւ, առ ի գինեպաշտութիւն բանին տաշտ լեալ. (Նիւս. երգ.։)
Եւ ոչ ջերմին շիջեցելոյ՝ յաղթութեամբ խոնաւողին. (Նիւս. կազմ.։)
λογόθεσις ratio reddenda որ եւ ՀԱՄԱՐԱՀԱՏ. Դրութիւն համարոյ քննութեան. Սուղ ինչ թուղթ, ոչ կազմ արտասանութիւն բանից, եւ ոչ համարադրութիւնք ինչ. (Ոսկ. ես.։)
Անդրւոյ՝ որ մարդկակերպ կազմեալ ի փայտից։ Գործել պատկեր մարդկակերպ. (Աթ. ՟Ը։ Սեբեր. ՟Է։)
Ոչ ի գոլն պարզաբար, եւ ոչ յարամնայութիւն ազգի, այլ ի բարւոք գոլն։ Ամենայն ինչ կազմեալ է Աստուծոյ կամօքն, եւ ի նմանէ առնու զյարամնայութիւնն եւ զփրկութիւնն. (Նիւս. բն.։)
Խորհրդով նախահրաւիրմամբ՝ կազմեցեր զարփին մաքուր պատուանդան. (Գանձ.։)
Յորժամ յարձակումն այնր՝ որ բարբառին, առ ձայնն ոլորեալ ուժգնացուսցէ զմասնն. (Նիւս. կազմ.։)
Պնդակազմն գոլ. զօրեղութիւն. կտրճութիւն.
Զպնդակազմութիւն մարմնոյն իւրոյ ամբողջ եւ անարատ պահելով (Վրք.ոսկ.։)
Փայլէր պահոց պնդակազմութեամբ. (Յհ. կթ.։)
Այսպէ նոցա զընդունական զգայութեանցն շուրջբնացոյց զմարմին, դժուարակիր եւ հզօրագոյն, առ աչս երեւութեամբն ընկալեալ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Ի մարդկայինն յաւելագործութեան յանցուածս աճեաց. (Նիւս. կազմ. ՟Ի։)
Ասեն, զօրութիւն իմն մեծ ունին գնացք նոցա, եւ ծննդաբաշխ ծննդոցս կազմեն։ Ի ծննդաբաշխ բախտն ունիցի իշխանութիւն. (Վեցօր. ՟Զ։ եւ Շիր.։)
մանք ի ձկանցն կազմեցան հառի ի մարմնակերութենէ. (Նիւս. բն.։)
Կազմութիւն. յօրինուած. զանգումն.
ἁνάπλασις, αναπλασμός, ανάπλασμα reformatio, conformatio, fictio, figmentum. Վերաստեղծելն, իլն. նորոգութիւն. կազմութիւն. եւ Յօրինուած մտաց. եւ Նմանութիւն. կերպարանակցութիւն.
ԱՆՊՆԴԱԿԱԶՄՈՒԹԻՒՆ ԱՆՊՆԴՈՒԹԻՒՆ. βλακεία, μαλακία. mollities Թուլութիւն. մեղկութիւն. տկարութիւն.
Մի՛ թոյլ առաւել (գօտին), որպէս թէ ի վայր անկանիլ հանդերձին. քանզի անպնդակազմութիւն է. Բրս. առ աստուածաբ.։ Բամբասէր զնոցա անմտութիւնն, եւ զիմաստութեանն անպնդութիւն. (Նիւս. երգ.։)
Ոչ ընկալաւ ընդդիմաբախութիւն զենթակային զգայութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Իբր Մեղրագործութիւն. մեղր կազմելն մեղուաց.
Արարչագործութիւն. ստեղծումն. եւ Կազմութիւն. գիւտ.
Կամովին ետ ճանապարհերթութեան յապաղումն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Է։)
Հրաձեւի գունոյ արիւնուտկըային շառագունեցուցեալ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
μυθοποιία. fabularum fictio, fabulositas. Կազմութիւն առասպելաց. առասպել յօդեալ.
Եղծումն իմն փոփոխմանն յայլ մարմինս ոգւոցն առասպելագործութեան. (Նիւս. կազմ. լ։)
ԱՂԽ ՉՈՒՈՅ, կամ ՏԱՆ. Կահ կարասի. ստացուած. կազմած. ինչք. վաճառք. սպաս. պատրաստութիւն. եւս եւ ամբոխ կամ ազգ. թէճէմիւլլէթ, գապգաճագ, եիւք, ազըրլըգ. եւ էվպարգ. խալգ. գըսմ. ἁπαρτία sarcina, ἁποσκευή apparatus, supellex
λέξις vocabulum, dictio Ձայն մարդկեղէն՝ յօդաւոր եւ նշանական, յորմէ կազմի բան եւ խօսք եւ բարբառ եւ ճառ.
Գամս եւ հնարս եւ պաճարնս անհնարիցն գտանել. (Նիւս. կազմ. Ա։)
Ի գէջ յամպ։ Զառ ի գիջոյն բերեալ արտաշնչութիւնքն։ Առ մուտս դիջոցն։ Գիջոյն մաքրագոյնն, եւ հրոյն նրբագոյնն. (Փիլ.։ Արիստ.։ Նիւս. կազմ.։)
Ա՛յլ են անխուզ գիջին երազք, եւ ա՛յլ համեստ պարկեշտին. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
Նշանակն ըստ միակի կարգեալ, իսկ գիրծն՝ ըստ երկակին, եւ երեւութիւն ըստ եռակին, իսկ հաստատունն ըստ քառակին։ Բոլորաձեւ գծոյ կազմեալ կերպարան. (Փիլ. ել. եւ Փիլ. տեսական.։)
Ի բաղադրութիւնս կամ ի բարդութիւնս է իբր Պէս, պիսի. (լծ. ընդ ազն. ազգ. կէն. գոյն. պրս. սան) ուստի կազմի, Ո՛րզան, Բազմազան, Սրբազան եւ այլն. եւ հետագայ բառք։
Զգեստն ինքեանց յասուէից կազմեալ. զոր ի զօրութիւն թիկանց ուժոյ բազկաց ճնշեալ, եւ մածուցեալ ընդ միմեանս զնրբութիւն մազոյն՝ թաղ կոչեցին. որ զջուր ծծէ իբրեւ զսպունգ. (Արծր. Գ. 2։)
Թոհ եւ բոհ. անկազմ, աներեւոյթ, կամ անպիտան. (Հին բռ.։)
Որպէս որովայն, եւ թոգք։ Ի թոգս եւ ի փորոտիս. (Նիւս. կազմ.։ Վրդն. ծն.։)
Ոչ մի ինչ ի կարծրիցն ունելով գործակցութիւն՝ անշարժ էր ամենայն իրօք, եւ յօդական ըստ ծովական թոքոցն. (Նիւս. կազմ.։)
Յորժամ առ հրաման կազմել զվրան ժամուցն. (Զքր. կթ.։)
Ժամետուն, կազմեցան պատրաստեցան. (՟Ա. Մակ. ՟Բ. 52։)
Խոստացար առաքել ղուղակս. եւ այն յատուկ կարմրախայտ. եւ իմ այսմ խոստման խոհի խոկացեալ՝ յուսալի նօթի զայսքան երկարութիւն աւուրց կրել։ Վեհ կազմելով զխոհ երախանին բազմազան խորտկաց. (Մագ. ԺԲ։)
Ձգեալ ի խոր կոյս. (Նիւս. կազմ.։)
Որ ի խորոջն հովտաձեւութիւնք են. (Նիւս. կազմ.։)
Չեւ եւս մօրուացն ի խոր աճեցեալ էր. (Նիւս. կազմ.։)
(լծ. թ. գապգաճապ. յն. սգէ՛վօս, սգէվի՛). σκεῦος , σκευή . եբր. քէլի. vas, vasa ἁποσκευή supellex ὐπόστασις substantia, subsistentia. Անօթ Ճահաւոր եւ պիտանի ի գործ. սպաս. կարասի. շարժական ինչք. կազմած.
Զկահ եւ զկազմած։ Կահիւ եւ կազմածով. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Զկահուցն զկազմս. (Յճխ. ՟Է։ Կահիցն կազմութիւն. Պիտ.։)
Ի միասին յարելով ըստ յանգման կոնին՝ լուսոյն պատահութիւնք։ Երկրաչափողքն կոնոս իմն վերագրեն յանդմանէ ճառագայթիցն եղեալս յարտաքս առաքելոցն ի ձեռն աչացն. քանզի առաքեալ ճառագայթս աջոյ ականն ի ձախ կոյս, իսկ ձախոյն յաջ կոյս. եւ ի յանգմանէն նոցա կատարիլ կոնոսն. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Աստուծոյ ո՛չ ձայն, եւ ո՛չ ձեւ։ Գոհանամ զքէն ... զձեւ աղօթիցն առնու։ Այլով ձեւով կազմակերպել կամեցան. (Ոսկ. յհ.։)
κάλαμος calamus κλών ramus ἰστός malus, arbor navis χάραξ palus, vallum κόντα pertica. (լծ. ծիղ. ծղօտ. ցօղուն. ձաղկ. ճիւղ) Եղէգն բուսոց. բուն կամ ոստ տնկոց. գաւազան. մական. ցից. գերան. գլան. սիւն. կազմ. նիզակաբուն. նեցուկ.
Ջահ վառեալ. ի ձեռն պնդակազմ հաւատոցն ճօճ առեալ ցոլացեալ։ Կրկնեալ այլ ոմն ճօճ նիզակաւն ընդ նոյն ակն. (Արծր. ՟Է. 2։ եւ ՟Գ. 8։)
Կազմեալ կայր մաշ ի դարմանս հիւանդաց, եւ սնափառէր. եւ այլոց սերմանեաց եւ հընդոց ոչ տարեալ՝ այպանեն զնովաւ, եւ դու (ասեն) ծանծաղամիտ գոլով, ըստ որում մաշ կոչիս, փքաս. (Մխ. առակ. ՟Խ՟Զ։)
Ի մարդն ի ստամոքս է նեղաղին, յորմէ մղի կերն յորովայն. (Նիւս. կազմ. ըստ Լեհ.։)
Անդրէն ի չափս իւր կազմեցաւ (գետն արեան ի ջուր փոխեալ). (Կիւրղ. ել.։)
Ձորք ծործորք, եւ սարք. (Նիւս. կազմ. ՟Բ։)
ՍԱՐՔ. σκεῦος, κατασκευή instrumentum, apparatus. որ եւ ՍԱՐՈՒԱԾ, ՍԱՐՈՒԹԻՒՆ. Գլխաւոր եւ կարեւոր իրաց, գործի. անօթ. կազմած. զէն եւ զարդ. կահ. սպաս. հանգամանք.
Հեծեալ յերիվարն քաջակազմ ոսկեհրաշ սարուցն՝ փայլէր իբրեւ զարեգակն. (Արծր. ՟Է. 3։)
օրհնեա տէր եւ զկաչի կազմի սորա (մատենիս), եւ զսեկ շարագունի. (Մաշտ.։)
Այծեման վազք, եւ աչացն անսխալութիւն։ Կամ վազիւք կամ երկայն անցիւք։ Եւ ոչ ընտիրք ինքնարշաւ վազիւքն։ Վազիւք առաքինութեանց դիմելով. (Նիւս. կազմ.։ Փիլ. նխ. ՟բ.։ Նար. ՟Կ՟Զ։ եւ Նար. յովէդ.։)
Լար կամ թել քնարի կազմեալ յաղեաց գառանց եւ ոչխարաց. χόρδα chorda. քիրիշ, թէլ.
Յապականութիւն լուծեալ ի յաղցից հարկէ մարմնոյն։ Եւ ոչ մի ինչ աղցս ի վերայ ածելով. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. կուս.։)
Միանգամայն կազմին զոսկերօքն չորացելովք միսքն եւ ջիղքն եւ աճառքն. (Ագաթ.։)
Աչոցք կազմին, զի սաստկագոյնս տեսցէ՝ որ զտկար տեսութիւն ունի. (Աշխ. առ ստեփ. Լեհ.։)
Ոչ տղայագոյնն խափանեալ եղեւ միտք, եւ առնին ստացեալ լինի. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Ինքն իսկ արարն (կազմութեան մարդոյս) ո՞չ խրատիցէ զքեզ ... զի ի վեր եւեթ հայիցիս։ Տգեղ եւ անվայելուչ էր՝ մինչդեռ սիկն եւ կաւ եւ ջրոցն բազմութիւն ունէր զարարն երկրի. (Ոսկ. ես.։)
Արդի եւս յերկրէ ի վեր բուսեալ, եւ ադէն առ կատարեալ գեղեցկութիւն հասեալ. (Նիւս. կազմ. ՟Բ։)
Զուգապէս ընդ արդիսս շուրջ ըմբռնեալ է. (Նիւս. կազմ.։)
Արփի, աստեղք, որ ի մէջ է օդդ, ծով, երկիր. (Նիւս. կազմ. ՟Դ։)
Ճախարակեայ գործեսցես զաշտանակն, զի բունն եւ ստեղունքն անդստին ի նմանէ իցէ։ Զբունն եւ զստեղունս նորա։ Եւ այս է կազմած աշտանակին, ձոյլ ոսկի բուն նորա. (Ել. ՟Ի՟Ե. 31։ ՟Չ՟Է. 17։ Թուոց. ՟Ը. 4։)
Եթէ զգեղձս քաղելով այժմ՝ զբժշկութեամբ ծառ մաքրեալ՝ պտղաբեր կենաց կազմիցէք. (Պիտ.։)
Կարի անարժան գործ էր եւ ի լուսնոյ ի վեր զամենայն ինչ անմահ համարել։ Անօթ կազմեալ պիտանացու ի գործ տեառն իւրոյ. (Եզնիկ.։)
Այլ սոքա վարկպարազի եւ գործ առ գործով մեզ հարցեալ փորձեցան. (Նիւս. կազմ.։)
Յորժամ աչքս՝ գրչաց, կամ ստեղծչաց գործս զբարւոք կազմեալս տեսանէ. (Փիլ. այլաբ.։)
Այսքանւոյ զարդուս, եւ ըստ սորայն մասանց. (Նիւս. կազմ. եւ այլն։)
Ատամանց ըստ կարգի դասեալք՝ բուսանելովի լինդսն։ Զի մի՛ քանցեսցի քերեալ խստաւ կերակրովն լնդացն փափկութիւն. (Նիւս. երգ. եւ Նիւս. կազմ.։)
Լեզու էր՝ որ բախէր ընդգործիսն, որ կազմեալ են հանել զհնչիւն ձայնից, եւ տան արտաքոյ զլուրն իւրեանց. (Վեցօր. Բ։)
Խելս խառնել առակս ի մեզ կազմի. (Մխ. առակ.։)
Ոչ խիստ եւ անկազմ (հաց). զի մի՛ քանցեսցիխստաւ կերակրովն՝ լնդացն փափկութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Ոմանք ի ձկանց կազմեցան հեռի ի մարմնակերութենէ. (Նիւս. կազմ.։)
Զսրտին հրատս։ Հրատ տենդին։ Եւ ի հրատից բնութեանց ախտին. (Նիւս. կազմ.։ Վրք. հց. ՟Ը։ Յիսուս որդի.։)
Ի քարանցն եւ ի փայտից կազմածք՝ մղեղ եւ մանր աճիւն լինէր. (Փիլ. իմաստն.։)
Ի մղեղ փոխեսցի հրով. (Նիւս. կազմ.։)
Ի ծեփածոյ նաւին նաւթոյ։ Ի նիւթծուն (կամ թրծուն) աղիւսոյ, եւ ի նաւթէ շինէր։ Ի թրծուն աղիւսոյ, եւ ի նաւթոյ կազմեցան. (Եւս. քր. ՟Ա։)
ՇՐԷՇ որ եւ ՇԵՐԷՇ, ՇՐԷԺ. նոյն ընդ թ. շիրիշ, քիրիշ. Սոսինձ կազմեալ յազեաց անասնոց, կամ ի հիւթոյ կաշւոյ.
ὁστέον, ὁστοῦν os, ossis. Կարծրագոյն մասն ի մարմնի կենդանեաց՝ պնդակազմ պահանդ այլոց մասանց. ոսկոր .... (յն. օսդէ՛օն. լտ. օ՛ս, օ՛սսիս ).
Զամենեցուն զո՛ւստն եւ զզիա՛րդն յայտնելով։ Առ ասէ, եւ ստեղծ. զո՛ւստ էառն, եւ զո՛վ էառն ուսար։ Ո՛չ զո՛ւստն, եւ ոչ զորպէսն նշանակեալ բանին. (Խոր. ՟Ա. 1։ Ոսկ. ծն.։ Նիւս. կազմ.։)
Զթանձրագոյն ի պարզագունէն ընտրեալն՝ զմանրն ի ձեռն ուդից ոմանց առուոց ի լերդին ածէ ի դուրըս. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Յարաժամ ամենայնիւ պիրկ ձգեալ գործաւորութեամբ կենդանին՝ պախումն իմն եւ խզումն պրկեցելոցն առնէ մասանց. (Նիւս. կազմ. ՟Ծ՟Դ։)
Յորժամ հանդէպ միմեանց կազմեալ, թագաւորացն ըռազմ եդեալ. (Շ. վիպ.։)
σκεῦος, σκεύασμα, διασκευή vas, instrumentum, apparatus, suppellex եւ κειμήλιον cimelium, supellex pretiosa vel sacra, deliciae κυλικεῦον repositorium calicum κύλιξ calix σπονδεῖον libatorium. (Արմատ Սպասելոյ, եւ Սպասաւորելոյ. լծ. եւ պաշտօն. պաս. պահ, եւ այլն) Կահ եւ կազմած ի պէտս սպասաւորութեան, սեղանոյ եւ տան. կարասի. անօթ. նուիրանոց. բաժակ. հանդերձանք. հանդերձ. հանդէս, զարդ. հանգամանք.
Անօթս ըստ արուեստից կազմեսցէ առ ի պէտս վարուց աշխարհիս. (Յճխ. ՟Դ։)
Յաղագս որոց ենն վճիռ հատանելոց (դատաւորք)։ Զտասն բանս կամ զօրէնս վճիռ եհատ՝ լոկ հրամանօք եւ հրաժարութեամբք։ Ոչ վճիռ հատանելով ի վերայ՝ պատմեմք։ Հատաւ վճիռ մահու ի վերայ նորա։ Մի՛ հատաներ ի վերայ իմ զվճիռ անմահ մահուն. (Փիլ. ՟ժ. բան.։ Նիւս. կազմ.։ Եղիշ. է։ Բենիկ.։)
Րոպէից կազմիչ հոգին Աստուած։ Րոպէից տէրն օծանի։ Րոպէից բանաւորաց։ Րոպէից քառից կողմանց. (Տաղ.։ Գանձ.։)
Ջնար. կիթառ. տաւիղ. սաղմոսարան. փանդիռն. բարբուտ. նուագարան բախողական՝ աղեօք կամ լարիւք եւ թիլիւք կազմեալ յայլեւայլ ձեւս. սանթուռ, քեմանչէ, թամպուռա, պէրպուտ, հարբա. եբր. քիննօռ, նէպէլ. յն. քինի՛ռա, քիթա՛ռա, նա՛վլի. լտ. ջինիռա, ջիթա՛ռա. լիռա. նապլա . κινύρα ginyra κιθάρα λύρα lyra νάβλα, ναύλη nabla βάρβιτον, -ος barbiton ὅργανον organum.
Չէր բամբասանաց քնարն, եթէ քնարաւն՝ Այստուածոյ երգս քո մատուցանէր։ Ոչ քնարաւ փողս հարկանեն, եւ ո՛չ փողով քնար։ Ի ձեռն սաղմոսերգուին քնարի։ Եօթնազի յարմարեալ քնար՝ եօթն անգամ յաւուրն նուագէր տեառն. (Սեբեր. ՟Է։ Նիւս. կազմ. ՟Թ։ Պրպմ.։ Եպիփ. սղ.։)
Յաղիւսոյ եւ ի փայտէ կազմեալ։ Զդուրսն փակեալ աղիւսով. (Յհ. կթ.։)
Ի թրծուն աղիւսոյ եւ ի նաւթոյ կազմեալ. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Զանմասնն այնր ամանակի եւ զանզատ վախճանն։ Գործել յանզատէն զզատականն բնութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Անզէնք եւ անկազմք աներկիւղաբար շրջեսցին. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Մարմնաւորք էք, եւ կատարելագոյն ուսմանց անտարք. (Նիւս. կազմ. ՟Թ։)
Ոչ գունով զպայծառագոյնն խնդրեալ (հանդերձ) եւ ոչ կազմածով զբարակն եւ զկակուղն. (Բրս. առ աստուածաբ.։)
ἑργαλεῖον , ὅργανον, σκεῦος եւ այլն. instrumentum Սպաս կամ անօթ կամ կազմած՝ սատար գործելոյ իբրեւ որով. բնական գործին առաւել կոչի գործարան, իսկ արհեստականն՝ գործի. գործիք.
Գործիս երկաքանչիւրոց փոքունց կազմել։ Որս հեղգ արանց՝ գործեօք եւ որոգայթիւք. (Պղատ. օրին. ՟Ա. եւ է։)
Մերթ՝ Ազդի ազդի կազմութիւն, հանգամանք.
ὔσσωπος hyssopus. եբր. էզօպ. Բոյս մանրատերեւ՝ եւ մանրածաղիկ, խիտ, կծու, յորմէ կազմեալ լինէր մշտիկ՝ այսինքն կապոց սրսկելոյ. ուստի ի մեզ նաեւ Մշտիկ թարգմանի. տե՛ս եւ ԾՈԹՈՐ եւ ԶՈՒԻՐԱԿ. զուֆա, չիւպրա. եւ սաթէր, փէփիք օթու եւ կիւվէկի օթու որք են նման միմեանց. ռմկ. ծոթրին, զաթրին.
Լեարդն (սեւաւ՝) ծայրիւք բլթակացն իւրոց պատեալ ունի զորովայնն՝ զջերմութեան կարօտն։ Արեանն առուք իբրու յաղբերէ իմն ի լերդէն ի բաց արձակեալք։ աղբերբ արեանն, որ է լեարդն. (Նիւս. բն. եւ Նիւս. կազմ.։)
Իւրաքանչիւր շարժմանց եւ կայանիցն. (Նիւս. կազմ.։)
Ստրատորքն՝ որք զձին թամբեն, եւ հեծուցանեն զարքայն. սքեմ է նոցա ապուկալամին գրաւոք կազմաւ, եւ կապակք. (Մխ. դտ.։)
ԿԻՍԱԿ. Ըստ տոմարագիտաց, Կէս օրն ակելի յամիսս արեգական քան զլուսնի. մինչեւ ի ՟ժբ ամիսս կազմել աւուրս վեց. որ ընդ հինգ աւուրս Աւելեաց լինին մետասան՝ ամի ամի. քանզի ամիսն արեգական հաշուի միշտ որպէս զամիսս հայոց լ աւուրբք. Իսկ ամիսն լուսնի ՟իթ օր, եւ կէս.
Գտին կազմ եւ հաւաք զհայս եւ զվիրս. (Վրդն. պտմ.։)
Հանդարտագոյն եւ հեզիկ ալեացն շարժմունք. (Նիւս. կազմ.։)
Հիզան, յաղագս անձրեւոց, կամ երաշտից. (Նիւս. կազմ.։)
Զջերմն եւ զհրուտն տարածեն զշունչն։ Զհրուտն նորա զովացուցանելով։ Բնաւորեցաւ հրուտն խնդրել իմն զայն, որ բորբոքիցէ զնիւթն. (Նիւս. կազմ.։)
Ջահ վառեալ. ի ձեռն պնդակազմ հաւատոցն ճօճ առեալ ցոլացեալ։ Կրկնեալ այլ ոմն ճօճ նիզակաւն ընդ նոյն ակն. (Արծր. ՟Է. 2։ եւ ՟Գ. 8։)
Յորմէ ամենայն յօդիցն խաղալիք, եւ ամենայն մկանցն ձկտումն։ Մկունքն շարակային ի մարմնոյ, եւ ի ջղուտ նեարդից շարամանեցելոց։ Որքան ինչ ի ձեռն ջղաց եւ մկանցն շարժի, այսոքիկ ամենայն անձնականք են. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Հերք, խաղճմունք (կամ խողճմունք), եղնդունք. (Նիւս. կազմ.։)
οἱκοδομέω, ἑποικοδομέω, κτίζω եւ այլն aedifico, fabrico, condo եւ այլն. Շէն եւ տուն՝ տաղաւար եւ բնակարան կառուցանել. հիւսնել. կերեալ՝ կազմել զո՛ր եւ է իրս. հաստել. յօրինել. յարդարել. յարմարել. շէ՛ն եւ կանգուն պահել նորոգութեամբ զիրս, կամ բարի օրինակաւ զմարդիկ. բարեկարգել. բարեզարդարել. օգտել. օգնել. շինել, ընել, շտկել.
իլք, ուղեղ, ոսկր, ատամն։ Յոսկեր կառուցեալ՝ կարծրանայ, եւ յուղղի կակղանայ. (Նիւս. բն. եւ Նիւս. կազմ.։)
պ. շիլան. եբր. զօլխան. τράπεζα mensa. իտ. tavola եւ refectorium, refettorio. Կազմած յորոյ վերայ դնին կերակուրք վասն բազմելոցն շուրջ զնովաւ. ... ուստի եւ կերակուր, հացկերոյթ, կոչունք. եւս Տախտակ լումայափոխից, եւ այլն.
(եթէ չկայց է սխալ գրչաց, լինի որպէս պ. սէպքէ) Կերակուր իւղով եւ չոր թանով կազմեալ. ախորժ ուտելի. խայծ. կեր.
Ըստ միմեանց վերայ գրոյ. ամենայն ըստ գրոյ ի վերայ միմեանց. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ա։)
Ի թզենւոջ եւ ի տանծւոջ քաղցրացաւ։ Նախանձ առ միմեանս կալան խնձորի եւ տանձի՝ եղբարք գոլով. (Նիւս. կազմ.։ Մխ. առակ.։)
Բասիլիոս զբարձր զամենայնիս (այսինքն զտիեզերացս) զարդարանս դիւրաւ ըմբռնելի բազմաց ի ձեռն իւրոյ տեսլեանն արար։ Գիտուն եւ ծանօթ ի ձեռն իւրոյ իմաստութեանն տեսլեամբ՝ աշակերտացն գործեաց. (Նիւս. կազմ. ՟Ա։)
Ի չորից նիւթոց զերեւելիս եցոյց, խոնաւ եւ ցամաք, ցուրտ եւ ջերմ։ Զմարմինս կազմեաց ի ցամաքէ եւ ի խոնաւոյ, ի ջերմոյ եւ ի ցրտոյ։ Ընդդիմակաց է ցրտոյ։ Ընդդիմակաց է ցրտոյ ջերմ, եւ ցամաքի խոնաւք։ Զցամաքն եւ զանմասն ի տամկութենէ. (Յճխ. ՟Դ. ՟Ժ՟Դ։ Եզնիկ.։ Գէ. ես.։)
ἁκάνθος spineus. Փշանիւթ. կազմեալ ի փշոց. փշէ.
Փողոցս գնացից ջրոյն կազմեալ. (որ է ջրանցք. ) (Արծր. ՟Դ. 11։)
Ըստ հիւսանց քերելով զփայտ, անօթս ինչ առնել ի ձեռն քերածոյ. կամ որպէս ի ձմղաձեւս մորթէգործք, որք արտաքոյ եւ ներքոյ քերածովք զմորթսն կազմեն. (Երզն. քեր.։)
Զաղէբեկ ծաղկեալ մօրուսն ոսկէփունջ կազմեալ. (Յհ. կթ.։)
Անգայտ եւ թոյլ իմն է։ Զխիտն, եւ զանգայտն. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Յաննիւթոյ տարերէն։ Յիմանալւոյն եւ յաննիւթոյն. (իւս. կազմ։)
Զօրութեամբ անրջիցն. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
Զօրէն գաւազանաց իմն առանցիւք, եւ բազմօրինակ ըստ ձեւոյն մանուածովք. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Գելարանօք, անուօք, եւ առասանօք. (Շար.։ (Աստի կազմին եւ բառքն ԱՊԱՐԱՍԱՆ, ԵՐԱՍԱՆԱԿ, եւ այլն։))
Իբր ներկայ, Արարօղ, կամ Առնօղ. գործօղ. կազմօղ. կերտօղ. որ առնէն. որ արարն. ποιητής, κατασκευάσας. factor, construens.
ԱՐԴԻՒՆ. եւ ԱՐԴԻՒՆՔ. ἕργον, πράγμα, ἁπόδειξις. opus, res, demonstratio. Գործ յառաջ եկեալ յի՛նչ եւ է պատճառէ. իր. իրական ինչ. իրօք կատարումն. վաստակ. ներգործութիւն. հանդէս եւ ցուցակութիւն գործոյ. յօրինուած. կազմութիւն. գոյացութիւն. զանգուած. գործք, բան. իշ, ամէլ, ֆիիլ.
Կաւեղէն, խեցեղէն. ի բրտէ կազմեալ. (եթէ չիցէ գրելի Պրտուեայ).
Կուռք, որոց գրական նկարչութիւն եւ ստեղծական՝ վնասակար արարիչք եղեն։ Գրական գործք եւ ստեղծականք յերկաքանչիւր արուեստի կազմեալք. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. իմաստն.։)
Կազմեալն ի դդմոյ. դդմեղէն. դդումէ.
Դժուար է արգելուլ։ Ոչինչ է դժուար ցուցանել. (Նեղոս.։ Նիւս. կազմ.։)
Անզգալւոյն դիպկիցն իմն եւ հուպ անշունչն. (Նիւս. կազմ. ՟Լ. (նոր ձ. դրացի։))
Կազմելով զխահ երախանին բազմազան խորտկաց. (Մագ. ՟Ժ՟Բ։)
Զթանձրն եւ զխոշոր խոշոր կերակրոցն՝ յընդարձակագոյն ընտերացն յանցս գնացից մերժեաց. (Նիւս. կազմ.։)
Որպէս շանցդ եւ հմակերացդ է՝ անհարթ ատամանցդ՝ ի մէջ ընդհատիցն արտաքս ծորելով. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմեալ ի թաղւոյ. կաճեղէն. քէչէ.
Յանհատին ի թարթել ական՝ ի վերջին փողն. (Նիւս. կազմ.։)
Պարիսպք Բաբեղոնի ի թրծուն աղիւսոյ եւ ի նաւթոյ կազմեցան. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Առին զլապտերսն։ Առին եւ ձէթ ամանօք։ Կազմեցին զլապտերս իւրեանց։ Ահա շրջանին լապտերքս մեր։ Ջահիւք եւ լապտերօք եւ զիուք։ Եւ էին լապտերք բազումք ի վերնատանն.եւ այլն։
Հանէր զվնասակար խոզսն յայգւոյ անտի, եւ կազմէր զխախտածն. (Ճ. ՟Ա.։)
Գտեալ կոնքեղ՝ եկեր, որով այժմ ներկեալ լինի ծիրանին։ Քաղելով առ ծովեզերբն զկոնքեղն, եւ նովաւ կազմէին զծիրանին. (Նոննոս.։)
Կազմեալս զլարեօքծիրանեօք. (Եսթ. ՟Ա. 6։)
Այլովքն կազմածովքն զինուց կամ հանդերձից. (Պիտ.։)
ԿԱԶՄԱԾ որ եւ ԿԱԶՄՈՒԱԾ. Ի վերացեալն՝ կազմութիւն, շինութիւն. հանդերձանք. պատրաստութիւն. շէնք, կազմուածք. յն. եւ լտ. պէսպէս.
Տացէ ինձ փայտս ի կազմած դրանցն. (Նեեմ. ՟Բ. 8։)
Զգործեալն իւրեանց բերէին յամենայն կազմած գործոյն. (Ել. ՟Լ՟Զ. 7։)
Մերոց իրաց կազմած. (՟Գ. Մակ. ՟Բ. 17։)
Ոչ գունով զպայծառագոյնն խնդրել (հանդերձ), եւ ոչ կազմածով զբարակն եւ զկակուղն. (Բրս. յուդիտ.։)
Կազմէր զկազմած իւր ի վերայ երաքարիւրոցն. (Կիւրղ. թագ.։)
Մինչեւ ցտաճարին կազմած։ Տաճարին կազմածոյ. (Եւս. քր.։)
Պայման կազմածոյ արարածոց. (Եզնիկ.։)
Կազմածոյն յօրինուածոց արարածոց։ Արարածոց կազմածոց. (Ագաթ.։ Յճխ. ՟Է։)
Մարդոյն կազմածի խորհուրդ։ Յետ սոցայն կազմածի՝ մարդն։ Կրկնակ իմն է բնութեանս մերոյ կազմած. (Նիւս. կազմ.։)
Ի քարանց եւ ի փայտից կազմածք մղեղ եւ մանրաճիւն լինէր. (Փիլ. իմաստն.։)
Կարգ եւ կազմած ճակատուն յարդարիցի. (Ոսկ. եբր.։)
ի բնութեան կազմածից քանդակեալ եւ կերպարան սկզբնատպին. (Երզն. մտթ.։)
Աստուածընկալ սուրբ խաչին խնդիր արարեալ՝ կարացին գտանել նովիմբ կազմածաւ. (Արծր. ՟Բ. 3։)
ԿԱԶՄԱԾ. Ի թանձրացեալն, Կահ կարասի, սպասք, զարդք. զէնք. իրք կազմք. κατασκευή, ἁποσκευή, σκεῦος եւ այլն. apparatus, supellex, vasa եւ այլն. բաները, զարդերը.
Առին զյակոբ հայրն իւրեանց, եւ զկազմած։ Զկազմածն եւ ղաւարն։ Զսուսերն իմ եւ զկազմած իմ։ Ձիովք եւ ամենայն խաչամբք, եւ ամենայն կազմածովք իւրեանց։ Ամենայն կահիւ եւ կազմածով իւրեանց։ Այս է կազմած աշտանակին։ Զկազմածդ զայդ, ոսկի, արծաթ.եւ այլն։
Նաւ գործել, եւ ամենայն կազմածովք պատրաստ լինել ի նաւարկել։ Կահիւ եւ կազմածով խաղային. (Եւս. քր.։)
Առեալ զզէնն իւր, եւ զկազմած ձիոյն. (Խոր. ՟Բ. 76։)
Գոգք ամփոփման ծոցոյն կազմածոյ անարգեցան. (Նար. ՟Ի՟Ե։)
Ընկէց զինքն ի վերայ արծաթապատ կազմածին, որ տապանաձեւ յօրինեալ կայր. (Ճ. ՟Ա.։)
Տեսանէր զօրօք շուրջ պատեալ զերուսաղէմ, եւ զայլ զարհուրեցուցիչ զկազմածս. (Մխ. երեմ.։)
Կապեմ, եւ ապա զկազմած նորին յափշտակեմ. (Երզն. մտթ.։)
Թէ երէցն զկազմած կնքոյն (զսպաս մկրտութեան) չունի, եւ զկազմածէ ուրեք երթալ չէ ձեռնահաս. (Կանոն.։)
Կազմօղ. որ կազմէ կամ կազմեաց (ըստ ամենայն առման).
Կազմիչ ամենայն արարածոց, կամ ամենայն բնութեանց, կերպարանաց, հանդերձելոց. (Ագաթ. Վէցօր։ Եզնիկ.։ Նար.։)
Տրտմութիւն՝ կազմիչ մահու. (Ոսկ. յհ.։)
Յիմեքէ ենթակայէ սկզբնէ եւ նիւթոյ, որպէս զմարդ կազմիչ յաւետ քան արարիչ գիտել. (Կիւրղ. գանձ.։)
(լծ. թ. գուռուլուղ ). Կառուցումն. կառուցեալ ինչ. կազմած. կայք. նեցուկ. դիրք.
σκεῦος, σκευή, ἁποσκευή, ἁπαρτία vas, instrumentum, supellex, appararus, sarcina. Կահ. անոթ. աղխ. կազմած. սպաս տան. զարդ. գործի, եւ բեռն. կահ կարասի.
Ձգումն ըմպելեաց, շնչոյ. (Նար. ՟Լ՟Ա։ Նիւս. կազմ.։)
Զմեկնիչն խրատէ տէր (զօրինական դպիրն)։ Իւրաքանչիւր ուրուք ի սոցանէ մեկնիչ՝ սահմանն իմանի. (Նիւս. կազմ.։)
Ըստ ձայնին երեւի Մորթ աղեալ կամ աղաղեալ՝ գործեալ ի խաղախորդաց. յորմէ կազմի եւ սեղան ուղեւորի, եւ պարկ. կամ անօղ պէսպէս.
Յղելն, իլն. այլ գտանի եւ իբր Յղացումն. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Ա։)
Ի մարդն ի ստամոքս է նեղաղին, յորմէ մղի կերն յորովայն. (Նիւս. կազմ. ըստ Լեհ.։)
Նպարակ կանխէին կազմէին իւրեանց առ աւուրց վաղուի. (Եւս. պտմ. ՟Գ. 6։)
Արկեալ ուռկան ի ծով. քանզի ձկնորսք էին։ Կազմէին զուռկանս իւրեանց։ Ուռկանի արկելոյ ի ծով։ Ձգանք ուռկանաց։ Ժողովեաց զնա ուռկանօք իւրովք։ Զոհեսցէ ուռկանին իւրում, եւ այլն։
Յըմ ՟Բըշամարտս, ի ժողովս պատանեաց. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Ը։)
Գտանէ աղբիւր սակաւաբուղխ. որոյ ջրմուղ կազմեալ՝ ածեալ հասուցանէ ի մէջ հովտին։ Պատսպարեաց ջրմուղ ներքոսագոյն երկրի՝ ի քարանց տաշելոյ փողոցս գնացից ջրոյն կազմեալ. (Արծր. ՟Ա. 11։ ՟Դ. 11։)
Եւ այտք եւ լեզու, եւ որ զկոկորդիւն է կազմած, ըստ որում սոսորդն ի վայր կոյս թուլանայ հովտաբար, եւ շեշտոլորելով ձկտի. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ. որպէս եւ ՟Ժ՟Է. ուր դնի կողկողիթ. ի լս. գրի՝ սոսորդ։)
Գեղարդն կամ սուսեր։ Զսուսեր իմ եւ զկազմած իմ ոչ առի։ Ահա սուսերն դողիադու։ Շողիւն սուսերաց.եւ այլն։
ՎԱՆԳԵԼ. Վանկ կամ փաղառութիւն կազմել. հնչել.
Վարձակ ոք (յն. պոռնիկ կամ բոզ) ի բաց հանիցէ յանձնէ զոսկին։ Գուսան եւ հացակատակ, վարձակ, բոզ՝ եւ երգեցիկ. (յն. մի բառ եւեթ, միմոս՝ որ է հասարակօրէն արական)։ Վարձակացն (յն. միմոսացն), եւ կաքաւաչացն են այնպիսի կերպարանաք։ Ըստ նմանութեան վարձակացն՝ որ ի կաքաւսն կազմիցին (յն. խաղալկացն ի թատրոնս). (Ոսկ. եբր. ՟Ի՟Ը։ Ոսկ. եփես. ՟Ժ՟Է։ Ոսկ. ՟ա. տիմ. ՟Ը։)
Թուփ մանրատերեւ, յորմէ աւել կազմի.
ՔԱՆԻՕՆ կամ ՔԱՆԻ՛ՕՆ. Որ ըստ յն. ասի, Ո՞ր, ո՞ր այն. τίς; τίνες qui, quaenam? Քանի՛ արդեօք. ո՞րքան. ո՛րչափ. որպիսի՛ (ո՛չ կազմի ի Քանի՛ եւ օ՛ն. այլ ի Քանի՞, քանեաւն, քանիովն, քանւովն)
Զմարդկայինն տեսանես քեզոյն իսկ ի քեզ (յն. ի քեզ ինքնդ), եւ՛ զբանն եւ՛ զմիտս. (Նիւս. կազմ.։)
Զդրծունս կազմեալ օդաբերս զովացուցիչս։ Դրունք երկբացիկք են օդաբերք. (Արծր. ՟Ե. 6։)
Բասիլիոս (ի գիրս վեցօրէից) զբարձր զամենայնիս զարդարանս դիւրաւ ըմբռնելի բազմաց արար. (Նիւս. կազմ. ՟Ա։)
Այլափոխ՝ ելանելով եւ մտանելով. (Նիւս. կազմ. ԼԲ։)
κασσίτερος. stanneus Յանագէ կազմեալ. նման անագի. կլայեկէ. գալայ.
Աննշան ինչ եւ անժողով ի շարժման ալեացն հնչիցէ բոմբիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Ո՞ւր Անուշաւան՝ անուշակացն կազմիչ. (Մագ. ՟Ի՟Ը։)
Անկերպարան. ոչ ձեւացեալ տիրապէս. անկազմ. ἁδιάπλαστος. non formatus.
Պահանջէ սուրբ անցանակս զսովոր սիրոյ սպասաւորութիւն. (Նիւս. կազմ. ՟Ա։)
Կերակրովք եւ ըմպելեօք առլնու զպակասն. (Նիւս. կազմ.։)
Լսելիքն ընդունելով հանապազորդ՝ ոչ առլնուն. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ա։). չեն ցրուիր, չեն կշտանար։
Առնել. կազմել. կարգել. հաստատել. դնել.
Չէ՛ հնար, որ միանգամ բնակցեալն է, ի բաց հատանել (այսինքն հատանիլ). (Նիւս. կազմ.։)
Մարգարէութեամբ գիտենալ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ե։)
Յորժամ փողն նշանակէ զօրավարին, դասապետն զդասն կազմէ. (Արիստ. աշխ.։)
Գուցէ եղծանիցեմ զժառանգութիւն իմ։ Մի՛ եղծցես զանուն իմ ի տանէ հօր իմոյ։ Կազմելով կամէր տէր եղծանել զնոսա։ Եղծանելով եղծցես զնոսա։ Յո՛ր կողմ եւ դարձցի ամպարիշտն, եղծանի։ Եղծաւ գեղ կանանց։ Գոյն երեսաց քոց մի՛ եղծցի։ Մի՛ եղծանիցի հրաման մարաց եւ պարսից.եւ այլն։
Անսկիզբն է Աստուած ... զատական յամենայնի. (Սեբեր.։ Յանզատէն՝ զզատականն բնութիւն. Նիւս. կազմ.։)
Թէպէտեւ ի յետին տեղիս իցէ ընկեցիկ եղեալ. (Նիւս. կազմ.։)
ԹԻՒՐԱԿԷ θηριακή, -κά theriaca cf. ԹԵՐԱԿԷ, ԹԵՐԻԱԿԷ. ռմկ. թիրեաք. Բառ յն. թիրիագի՛, գա՛. այսինքն գազանական. Դեղ կամ դեղթափ կազմեալ ի մարմնոյ օձի եւ այլոց զեռնոց.
ԹՈՒՐԻՆՋ ԽՈՏ. melissa, citrago Բոյսն՝ ուստի կազմի ոգելից եւ առողջարար ջուրն՝ մելիսսա կոչեցեալ. թուրունճան. (Բժշկարան.։)
ԺՈՒԺԿԱԼ ἑγκρατής, καρτερός tolerans, patiens, validus, potens Տոկուն. համբերօղ. արի. քաջ. պնդակազմ. դիմացկուն. զօրաւոր.
Որ նձ թուի՝ ինքնեկի այսր տուրեւառի շնչոյս պատճառք լինել մեզ. (Նիւս. կազմ.)
Յորում նաւահանգիստքն եւ նաւակայք աստուծոյ կամօքն ի ծովեզերսն ինքեակ փորեալք. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմէիք դիւաց սեղան, եւ խառնէիք խառնելիս բախտից. (Ես. ՟Կ՟Ե. 11։)
Եւ ոչ ջերմին շիջեցելոյ՝ յաղթութեամբ խոնաւողին. (Նիւս. կազմ.։)
ԽՈՊՈՊԵԼ. Կազմել խոպոպիս. պճնել զհերս.
Ունէր լմայր պճնօղ, որ հանապազ զհերսն խոպոպեալ կազմէր. (ՃՃ.։)
Այս է նորա անկամաւոր հինինալոյ պատճառ. (Նիւս. կազմ.։)
τεκταίνω, τεκτονεύω, τεύχω fabrico, -or;
struo. Հիւսնութիւն առնել. գործել ի վերայ փայտի. շինել. կազմել.
Իսկ շուրջ զմարդկութեամբն՝ ծաղկոցաց եւ հոտարանաց կազմութիւն. (Խոր. ՟Բ. 39. կամ 42։)
Զշինուած մատրանն կազմէին. (Ագաթ.։)
Կազմելով զջերմութիւնն կողայ ի մարմանդս այգեաց եւ բուրաստանաց։ Դառնայ ի ձմերոցն ի մարմանդս պոնտոսի։ Զբարւոք եւ զազնիւ տեղի՝ զմարմանդս խաշանց. (Խոր. ՟Բ. 6։ Լաստ. ՟Բ։ Մծբ. ՟Ժ՟Ա։)
Օշարակ իբրեւ օղի կամ գինի արբեցուցիչ՝ կազմեալ ի մեղրէ (մանաւանդ յեթովպիա).
Պա՛րտ էր իբրու զմոմաձեւ ինձ կազմածն դնել թնդ զգայութեամբք ներգործութեանցն, այն՝ որ կարէր ընդունական տպովք կնքիլ. (Նիւս. կազմ)
Յարգունից զօրութեանց (հոգւոյ) խաղաղացելոյ. (Նիւս. կազմ.։)
οἱκοδομή aedificium, structura եւ այլն. Շինումն. շինութիւն. շէն. կազմութիւն. կառուցումն. եւ Կազմած. կերտուած. յօրինուած. եւ Բարեկարգութիւն. որ եւ անխտիր գրի Շինած. շէնք.
Ոչ կատարեալ ի սորա է շունչ (այսինքն հոգի), այլ մասն ինչ շնչական ներգործութեան. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Պարանոցիս շրջանակք (այս ինքն դարձուածք). (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Ետու կազմել զմեծածախ պահարանն Սուրբ Նշանի։ Ետու զիմ հայրենի սուրբ նշանս՝ մեծածախ պահարանով. (Յիշատ.։)
Որ մերձ ի պարանոցա խաղաճախուղճն՝ զձայն առ արգելացոլ. (Դիոն. կազմ. ՟Ծ։)
Զմորթն սնուցանել եւ կազմել եւ դնել ի սապատի. (Կաղանկտ.։)
Զբանականին քաջակազմութեան օրէնս տարորիշ յարդարէ (յանբանից). (Լծ. ածաբ.։)
Անկազմ եւ աներեւոյթ էր՝ ջրովք տղմացեալ. (Ոսկ. ես.։)
Յառաջակարկառ լինել շրթանցն քան զբերանն՝ առնաւոք եւ հաստատուն եւ թանձր առ ի քաղել զգալարւոյն պէտս. (Նիւս. կազմ. ՟Թ։)
Տրցակ կազմել. խուրձ խուրձ կապել. կապոց ընել.
ՑԱԽԻՃԱՆ կամ ՑԱԽԻՃԱՆԻ. Փայտ ցախ ծառոյ, եւ որ ինչ կազմի ի նմանէ.
Աղքատ իմն է մեր բնութիւնս. ոչ օդոյ միայն իւրոյ ցականեալ է, եւ հողմոյ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Քարաթոշ եւ մողէղ եւ խլուրդ ... քարաթոշ եւ մողէղ ասեն, քարամուտեմք ի բերդս թշնամեաց։ Կազմեն դեղ՝ քարաթօշի արեամբ։ Մեծ քարթօշ մի գի՛տ, եւ զմորթն առ. (Մխ. առակ. ՟Ճ՟Ժ՟Գ։ Կանոն.։ Վստկ. ՟Ղ՟Զ։)
Ծովն ի մանր եւ յանվնաս ոքոց քստմնեալ ծածանէր. (Նիւս. կազմ.։)
Գունդ կազմէր ի հայոց մեծաց՝ զազատ եւ զազատորդի։ Զազատս եւ զազատորդիս փութով առ մեզ հասուսջի՛ք կապանօք. (Եղիշ. ՟Ա։ Արծր. ՟Գ. 1։)
Զախոնդանսն՝ զտիրագոյնն գործարան շնչոյն։ Որոց ախոնդանքն ախտացեալ են. (Նիւս բն. եւ կազմ։)
Փորոտիք եօթն. ախոնդանք, սիրտ, փայծաղն, լեարդ, թոքք, երիկամունք երկու։ Մարմնոյն մեծութիւնն, եւ որ էր ի նմա ախոնդացն՝ յայտնի է եւ ի կերակրոյն կազմածոյ (զոր կարէ ուտել). (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. լին.։)
ԱՂԻՒՍԱՅՔ կամ ԱՂԻՒՍԵԱՅՔ. Շինուածք կամ կազմածք բագնաց յաղիւսոյ. քէրփիջ՝ թուզլա իլի.
cf. ՑՈՒՑԱԿԱՆ, եւ cf. ԹՂԹԱԿԱՆ, եւ cf. ՏՐԱԿԱՆ։ Պատճառ շփոթութեան է, զի առ յոյնս եւ լատինս գործիականն է նոյն ընդ տրականի. իսկ բացառականն յունաց կազմի ի սեռականէ. որպէս եւ լատինացւոցն հասարակօրէն ի տրականէ կոչեցելոյ աննախդիր բացառական։
Ձիոց ասպաստանս կազմելով, կերակուրս պատրաստելով։
Բազմապատիկ տնկոցն, եւ արօտականացն զանազանութեամբք։ Ըստ նմանութեամբ արօտականացն դալարակեր լինել. (Նիւս. կազմ.։)
Ոչ բագձաձին (տեղեաւ) անմարմինքն։ Ո՛չ տեղական իմն պարագրութեամբ բագձաձել զանմարմին բնութիւնն։ Ամենայն մարդկութիւն յառաջնումն կազմածին (այսինքն յԱդամ) բակձաձեալ է. (Նիւս. կազմ.։)
Նկարակերտ կազմուածս բազմականաց։ Նկարակերպ կանաց ոստայնանկութեանց բազում բազմականս կազմեալ. (Յհ. կթ.։)
Որպէս քաղաք ինչ, զի իցէ բազմատար, ազգի ազգի մտիւք՝ որք ի նոյն դիմեալ գան, ընդունելով. (Նիւս. կազմ.։)
Որպիսի ինչ եւ ի հուր բնաւորեալ է լինել. (Նիւս. կազմ.։)
Գործական է գործիս այս. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Դառնաբար ի վերայ նորա սաստկացուցանել զաշխարհն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Է։)
Կէտք վեհք գոլով քան զդռակոնայն։ Յիշատակեալ եմք զդռակոնառայն, եւ զկէտն յովնանու։ Զսեղանն սրբութեան յոսկւոյ եւ յամենայն ականց հանդերձ մատիտմամբ եւ դռակոնառիւ կազմեալ. (Մագ. ՟Ժ. ՟Ժ՟Ա. ՟Ժ՟Գ։)
Կազմեաց զնա երկիւղած ի մահուանէ. (Գերմ. թղթ.։)
Վերացո՛ յինէն զարկուածով գանին զհարուած մահուս։ Յընդոստ զարկուած երկուց միջնորդաց (ժամահարի)։ Զքնարս ձայնատրական, եւ կամ զարկուած վերածածկութեան ... կազմուածոյ թմբկիս գործականութեան (իբր թնդիւն ունկան). (Նար. ՟Լ՟Է. ՟Զ՟Բ. ՟Զ՟Գ։)
Յինքենէ արարեալ կազմեալ.
μυρεψός unguenti coctor, unguentarius. (եւ որպէս իւղագործական) μυρεψικός ad unguentrium pertinens. որ եւ ԻՒՂԵՓԱՑ. Կազմիչ իւղոց անուշից ի պետս օծման, բուրման եւ այլն. ըստ յն. ասի՝ միւռոնեփեաց. միսկճի.
Զպնդակազմ նահատակս գինի լուծանել. (Եփր. ծն.։)
Մի եւս ծանրութիւն մարմնոյն ի վայր կողմ հակել, եւ յերկիր ունել զխանչումն։ Զայն՝ որ առաւել այտուցեալն է մարմնոյն խանչումն։ Զմարմնոյն խանչումն եւ կերակուր՝ եկամուտունի. (Նիւս. կազմ.։)
Աշխարհս ի յօդուածոց, եւ ի պէսպէս բնութեանց, եւ ի խառնուածսն երից մասանց։ Որ զխառնուածսն յարմարեալ կազմէ. (Եղիշ. ՟Բ։)
Յարկս տապալեալ, խորանս խարխալեալ. Խարխալեալ կազմածք. (Նար. ՟Կ՟Է։ Ի գիրս խոսր.։)
ԾԱՂԿԵԱՅ ԾԱՂԿԵՂԷՆ. ἁνθινός floridus, e floribus factus. Կազմեալ ի ծաղկանց, կամ ծաղկաձեւ զարդուք. ծաղկէ.
Աման եւ կազմարան բնութեանս յարգանդի մօր. (Վրդն. սղ.։)
Իբր մեքենայիւք իմն կապարէիւք. (Նիւս. կազմ.։)
կազմեալ ի փայտից լիբանանու, որ թարգմանի կնդրուկ.
Կորզական իմն յինխն զպակասին՝ զօրութիւն, եւ մերժական աւելւոյ անպիտանին՝ դնելով ի մարմնին. (Նիւս. կազմ.։)
Ի հաւասարակողից եռանգիւնից հաստատեցաւ. (Նիւս. կազմ.։)
Բուսոց լինելութիւն ի կերակուր եւ ի հաստումն մարդկան։ Ի հաստումն գնացից. (Նիւս. կազմ. ՟Ա. եւ ՟Ի՟Է։)
Որք հերձական տեսութեանց պարապեալ են. (Նիւս. կազմ.։)
Ըստ ամենայն մասին հերձատեալք. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմութեամբ մարմնով հիւանդոտ էր. (Ճ. ՟Բ.։)
Ձեռակերտ աղքատութիւն եւ կարօտութիւն կազմեցին. (Փիլ. տեսական.։)
ἵον viola. Գրի եւ ՄԱՆԻՇԱԿ. (լծ. թ. պ. ար. մէնէքշէ ..., Ծաղիկ գարնայնոյ փոքրիկ՝ լայնատերեւ յերեսս երկրի, շիկագոյն կապուտակ կամ աղօտ ծիրանեգոյն. այսինքն մորենագոյն ( մօռ ), անուշահոտ. որոյ են եւ զանազան տեսակք։ (Գաղիան.։ Փիլ. նխ. ՟բ.։ Նիւս. կազմ.։ Ագաթ.։ Խոր. աշխարհ.։)
Այն որ արուեստաւն ներգործէ, եւ այն՝ որ ընդունի զմարթական եւ զհանճարական զայս զներգործութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Ունէր պարսպաձեւ կազմութեամբ ամրութիւն ի խիտ եւ ի խոցոտող մացառուտ փշոց. (Պիտ.։)
Որպէս զրեկաթ՝ մաքրական հրով կազմեալ ի պէտս մարդկան. (Յճխ. ՟Թ։)
Եթէ ոչ կարասցէ հասանել ի մեծաբոյս տեսութիւնն բանս մեր. այսինքն նուրբ՝ խորին. (Նիւս. կազմ.։)
Այլ յայլում լինի՝ ի քրքմի, յապրասամի, ի մեկոնի. (Նիւս. կազմ.։)
Ի մշտաշարժ յարձակմանն եւ ոչ մի ինչ ի բնութենէ կայան գտեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Որ ինչ է ի մորթոյ կազմեալ. մորթէ, կաշիէ.
Հեռի ուրեմն ի յատկական եւ ի գեղջուկ նուաստութենէ որոշեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Ո՛րչափ եւ մարթ է նմա յարամնալ ի լաւին։ Ոչ յարամնայ ի բնութեան մասին. (Նիւս. կազմ.։)
Յոգնազան պարգեւք, կամ կազմուածք. (Նանայ.։ Վրք. ոսկ.։)
Նաւահանգիստք, եւ նաւակայք աստուծոյ կամօքն ի ծովեզերսն ինքնեակ փորեալք. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմեցի ես անանիտայ որդի յովհաննիսի շիրակայնւոյ. (Շիր. զատիկ.։)
Ծանուցեալ՝ թագաւորացն, շըքեղաբար զարդիւ կազմեալ. (Մագ. ոտ. խչ.։)
Մարգարէն ընդ մեզ ողբակցէ զառաջին բարեզարդութիւնն, եւ զվերջին ընդդիմակազմութիւնս. (Յհ. կթ.։)
որ եւ ՈՍԿԻԱԿՈՒՌ. Կազմեալ ի կռածոյ ոսկւոյ. ոսկեձոյլ.
Լուսովն զամենայն ասեն զաշխարհս ել ուռճալրացեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Որոց չարչարեալ են խելապատակքն. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Բ։)
ἱσχυρός fortis εὕζωνος succinctus συνέχων continens. Որոյ պինդ է կազմուածն. քաջ. քաջագոտի. տոկուն. հզօր. կտրիճ.
Զիա՞րդ կարասցուք մեք սակաւաձեռն՝ մարտնչել ընդ այնչափ պնդակազմ գնդի. (՟Ա. Մակ. ՟Գ. 17։)
Զպնդակազմսն եւ զպատերազմողսն չարչարեցին (հալացիչք). (Եփր. վկ. արեւ.։)
Ամենայն ուստեք զմեզ պնդակազմ կամի առնել։ Պարտ եւ պատշաճ է պնդակազմն լինել, զի կարող լինիցին ընթանալ անցանել. (Ոսկ. մ. ա. 19։ եւ Ոսկ. թես. ՟Թ։)
Իբրեւ զայր պնդակազմ զուղղորդ ճանապարհն եւեթ գնայր. (Ճ. ՟Գ.։)
Պնդակազմ լեր զինու քաջ, զի մի վիրավորեսցիս ի պատերազմի։ Ամենայն որ պնդակազմ իցէ, ջուրբ քննեն զնա. (որպէս արար գեդէոն). (Մծբ. ՟Է։)
Միշտ պնդակազմ եղիցուք ընդդէմ իմանալի նենգութեանցն. (Իսիւք.։)
Էր այր պնդակազմ ուժով զօրութեան, եւ վարէր ըմբշական ամենամարտութեամբ. (Ղեւոնդ.։)
Պնդակազմ առնէ զառաքեալսն աստուածային զօրութեամբ. (Իգն.։)
Ոչ ամենայն ոք պնդակազմ է լսովք (լսելօք). (Լաստ. ՟Ի՟Գ ։)
ՆԴԱԿԱԶՄ. որպէս Սերտ. կուռ.
Կարծրն՝ քեզ հոսանուտ է եւ լոյծն՝ քեզ պնդակազմ. (Նար. ՟Ծ՟Գ։)
Զմուռն պնդակազմ առնէ. (Եպիփ. թղմ.։)
Գնացին ամենայն պնդակազմ սպառազինութեամբ. (Արծր. ա. 14։)
Որ ժամանեալ պնդակազմ մարտիւն առին զառաւել յաղթութիւնն յաւիտենական. (Եփր. վկ. արեւ.։)
ՊՆԴԱԿԱԶՄ. մ. Պնդագոյնս. զօրեղապէս. քաջութեամբ. ուժով. կտրճի պէս.
Ըստ սովորութեանն, զոր խաչեն՝ պնդակազմ զմէջսն գօտեւորեն. (Նանայ.։)
կացցէ պնդակազմ՝ եւ առաքինասցի. (Ոսկ. մ. ՟Ա։)
Յորդորէր զնոսա կալ պնդակազմ ի գործն առաջարկեալ. (Ղեւոնդ.։)
Բայց թէ յայլմէ վարեսցուք (իՓորձութիւն), կալ պնդակազմ եւ առաքինի. (Շ. մտթ.։)
Ի ստորակային զանազանութիւն գտանեմք։ իւրաքանչիւր ուրուք որակութեան տեսիլ բանիւ ի ստորակայէն մեկնեալ որոշի. (Նիւս. կազմ.։)
Զզոյգ մասունսն յիւրսն որոշեալ մեկնել, որ վերտառիցէ զբնութիւն եւ այլն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Թ։)
Թէ էին տարրաւորք (հրեշտթակաք), ապա երեւելիք, եւ ոչ աներեւոյթք։ Ի մեզ գոլ տարրաւորացն (չորից հիւթոց) յաշխարհիս տեսեցելոց մասին. (Ագաթ.։ Նիւս. կազմ.։)
Զիւրաքանչիւր ոք ի մտելոցն տոհմորոշ առնեն. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Ա.) (իբր յն. φυλοκρινέω genera dijudico. ուր այլք ընթեռնուն φιλοκρινέω studiose judico ).
εὕστερνος bonum ac firmum pectus habens. Ուղղորդ պնդակազմ եւ անվեհեր լանջիւք.
Հաստատուն յառողջութեան. իբր յն. εὑεκτής, -ος . Ուստի յաջորդ բայդ. cf. ՔԱՋԱՌՈՂՋԱՆԱՄ. կազմի։ cf. ՔԱՋՈՂՋ։
Ածանցական է, որ յէէն (այս ինքն ի նախեղակ բառէ) ունի զգոյութիւնն. որպէս ի մարդոյ՝ մարդկայինն, ի ծովէ՝ ծովայինն. Երզն. քեր.։ Իսկ ի բայս՝ ըստ յն. եւ լտ. չի՛ք անցողական, որպէս ի հյ. եւ ի տճկ. փախչիմ, փախուցանեմ, եւ այլն. այլ կայ ածանցական, այս ինքն բայ՝ որ կազմի միջանկեալ թարմատար մասնկամբ իւիք բաղդատութեան, որ ոչ այնչափ փոխէ զնշանակութիւնն, որչափ պճնազարդէ.
ԱՂԻՒՍԱՅՔ կամ ԱՂԻՒՍԵԱՅՔ. Շինուածք կամ կազմածք բագնաց յաղիւսոյ.
Դէպ լինի՝ զի եւ բա՛նս անասնանայ ի ձեռն առ անասունն միտելոյ. (Նիւս. կազմ. Ի։)
Եթէ այնպէս էր, անշարժ եւ անգործելի կայր մնայր. (Նիւս. կազմ.։)
Այս է նորա անկամաւոր հինենալոյն պատճառ. (Նիւս. կազմ.։)
Ուսեալ գիտել, յինչ դեգերեալ անպարապեցաւ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Ա։)
Աշխատեալն մարմնով՝ պնդակազմ եւ առողջական. (Ոսկ. գծ.։)
ԱՐՇԱԼՈՒՐՇ կամ ԱՐՇԱԼՈՒՇ կամ ԼՈՒՐՋՔ Յետին պահ գիշերոյ՝ որում յաջորդեն նշոյլք լուսոյ առաւօտուն. cf. ԱՐԵՒԱԳԱԼ։ Վարի նախդրիւս Ընդ, որպէս մակբայ. առտուն՝ մութն ի մութը .... ըստ յն. դեռ ի խաւարի, կամ ի մթան. կամ ի գիշերոյ. ռմկ. գիշերանոց, դեռ մթուն. (վասն որոյ երեւի բառս կազմեալ ի ձայնէս աչք, եւ լուրթ. քան՝ արշք կամ առաջին, եւ լոյս).
Յարուցեալ ելանէր (յուղի) արքայաչու կազմութեամբ. (Կաղանկտ.։)
Արքունեան տաճար, կամ տեսիլ, պողոտայ, ճեմարան, սեռ. (Նիւս. կազմ.։) (Փիլ. ել.։) (Սկեւռ. լմբ.։) (Շ. առ ապիրատ.։)
Բազմամաղձիցն, եւ հաչելոցն՝ դարձեալ (երազք՝ լինին) այլք. (Նիւս. կազմ.։)
Մերձ առ միմեանս բնաւորեցան մուտք շնչոյն եւ կերակրոյն ... մինչ զի ի միասին բերանանալ առ միմեանս. (Նիւս. կազմ.։)
Այլ ոք զճառդ ծաղր արասցէ, ի գձձութիւն կազմածոյ (մաշկեղէն) պատմուճանիցն հայելով։ Գձձութիւնս եւ վիշտս։ Գձձութիւն կերակրոց (անբանից). (Փիլ.։)
Ոչ է մարմին, որոյ գոյնն, եւ ձեւն, եւ ընդդիմահարութիւնն, եւ զատութիւնն, եւ ծանրութիւնն ոչ է ի նմա. (Նիւս. կազմ.։)
κόσμιος, κοσμητός, πεποικίλμενος ornatus, adornatus, excultus Զարդարեալ. վայելչազարդ. պճնազարդ. շքեղ. յարդարեալ. կազմ. զարդարուն, սազած, կոկ.
Զիւրաքանչիւր ձեռնարկելոլցն գիտել զզօրութիւն. յն. ենթադրութիւն. (Նիւս. կազմ. ՟Ա։)
Ըստ ժողովականին բանի մարդկային մեծութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Ի լուսոյ կամ լուսով կերտեալ. Լուսակազմ.
Ըստ նմին համեմատութեան եւ կշռութեան. (Նիւս. կազմ.։)
Միտք հայթայթեն զկերակուրս պիտոյից. (Նիւս. կազմ.։)
Յապականացու նիւթոյս հայթայթէ զնոյն կազմել. (Լմբ. սղ.։)
κατασκευάζω instruo, paro ζεύγνυμι jungo κοσμέω orno. Հանդերձանս իմն առնել. պատրաստել սպասիւք եւ սարօք. կազմել. յարդարել. զարդարել. յօրինել. յարմարել. հոգալ կամ տալ զպէտս եւ զընծայս. յուղարկել ամենայն պիտոյիւք կամ բարեօք. շտկել շտկտել։ սազել.
(ի Բեստ. պ. պէսթէ. կապեալ) որ եւ ՀԱՍՏԱԿԱՊ. Պնդակապ. ամրակազմ. ամրակառոյց. սերտագոյն. ամուր.
Զայսպիսի հինինումն ժողով (իբր նշանակ) տրտմութեան առնեմք, հեծեծումն զնա կոչելով։ Զհինինուն տուրեւառութեան շնչոյն ի ձեռն թոքոյն գործէ։ Կրթումն հինինման այրեցելոյն ջերմամբն յաճախագոյն լինի. (Նիւս. կազմ.։)
Ըմպելի կամ օշարակ կազմեալ յընտիր մեղուէ եւ յանձրեւային ջրոյ.
Պատերազմօղն՝ այսպիսի մեքենաւոր է եւ պնդակազմ. (Սարգ. յկ. ՟Ե։)
Յառաջակամ շնչով ներգործել. (Նիւս. կազմ.։)
Յարգագոյն այնոցիկ՝ որ ի մարդն իմանին, է ըստ մտացն գործաւորութիւն. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Է։)
Քո յօրինիչ ձեռն՝ յոգնաբուն վկայից կազմեաց խորան։ Ի միում պարտիզի յոգնաբուն ծառք. (Մագ. ՟Ժ՟Դ. ՟Ժ՟Է։)
διάταξις dispositio, ordinstio ἑκτύπωσις expressio, efformatio κρίμα judicium πολυτέλεια sumptuositas, magnificentia եւ այլն. Յօրինումն, եւ Յօրինեալ ինչ. կազմութիւն. կազմած. գործած. դրուագ. հանդերձանք. զարդ. վայելչութիւն. կարգաւորութիւն, իբր կարգ, եւ տնտեսութիւն. հրաման. օրէնք.
Կազմեցեր զյօրինուածս երեւելի եւ աներեւոյթ արարածոց։ Զի զոր բանն յօրինեսցէ, լոյսն զյօրինուածս ցուցանիցէ. (Ագաթ.։ Յճխ. ՟Է։)
Կա՛մ ըստ լայնափողոցս, եւ կամ ըստ նեղափողոցս յարձակեալ գնան. (Նիւս. կազմ.։)
σαπφείνος sapphirinus. Կազմեալ ի շափիւղայէ.
Կազմել երմէս զմրխտեայ, եւ ափրոդիտէ շափիւղեայ. (Պտմ. աղեքս.։)
οἱκοδομή structura, aedificium, aedificatio եւ ἁσφάλεια securitas εὑθηνία abundantia, ubertas. Շինելն, իլն. շինուած. կազմութիւն. յօրինումն. եւ Բարեկարգութիւն. բարեզարդութիւն. շէ՛ն գոլն. խաղաղութիւն. յաջողութիւն. օրինակ բարի. Լնու շինութեամբ զսահմանս բնակութեան իւրոյ։ Աշխարհի շինութիւն. Խոր. ՟Ա. 11։ Եղիշ. ՟Ե։ Հարցէ՛ք զողջունէ զերուսաղէմի, զշինութենէ ոյք սիրէք զնա։ Եղիցիլ շինութիւն յաշտարակս յամուրս քո։ Զհետ երթիցուք խաղաղութեան, եւ զշինութեան որ առ միմեանս։ Ընկերին հաճոյ լիցի ի բարիս վասն շինութեան։ Եկեղեցին շինութիւն առնուցու. եւ այլն։
Կազմեցի ես անանիտայ որդի յովհաննիսի շիրակայնւոյ. (Շիր. զատիկ.։)
Ի ծաղկացլ ոմանց շնորհալից կազմեալ պսակ. (Նիւս. երգ.։)
Ոսկեհուռ զգեստ, կամ վերարկու, կամ կազմ, կամ մեկնոց. (Փարպ.։ Եղիշ. ՟Ը։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 26։ ՟Բ. 15։ Եփր. թագ.։)
Զաղէբեկ ծաղկեալ մօրուսն ոսկէփունջ (կամ ոսկեփունջս) կազմեալ. (Յհ. կթ.։ Ասող. ՟Բ. 2։)
λαμπήνη, λαμπηνικός . (որպէս փայլուն գահաւորակ) lampena, currus regius contectus, lectica. Մակդիր գրաստու՝ յորոյ վերայ կապեալ է պալարաձեւ կազմած, այսինքն պաղպաջունք. կամ որ լծեալ է ի հովանաւոր կառս.
Ցորենոյ եւ կամ կորեկան, եւ կամ ի պատենաւոր եւ ի խորխաւոր սերմանցն. (Նիւս. կազմ.։)
Ի յոյժ պարպատմանէ լրութեան յերակսն զիւր հիւթսն համոցն մաղձոյն սերսանելով. (Նիւս. կազմ.։)
Եւ ինձ մի՛ ոք պարսաւանս գիցէ, որ ի հեռուստ ածեալ նուաճեցի զբանս՝ առաջիկայ ստացս. (Նիւս. կազմ.։)
(Յանցս կարմիր ծովու) ի պատրաստելն ընդ ինքեան զթագաւորականն ճանապարհ պարսպաձեւ կառուցմամբ ի յոջմէ եւ յահեկէ։ Պարսպաձեւ կազմութեամբ ամրություն. (Պիտ.։)
Յամենայն քաղաքս՝ պոռնկանոցս կազմեցեր. (Եփր. մաքր.։)
cf. ՍԱՐՈՒԱԾ. որպէս կազմած. հանդերձանք.
Եւ նաւ թէ կազմեալ իցէ ամենայն սարութեամբ. (Բրսղ. մրկ.։)
ՍՏԵՂԾԱՆԵՄ. որ եւ ՍՏԵՂԾՈՒԼ ռմկ. ստեղծել. κτίζω creo, condo πλάσσω, -ττω formo, fingo. տե՛ս եւ ԱՌՆԵԼ. ποιέω . Նոր ինչ կազմել, հնարել, կերպարանել. ձեւացուցանել. որպէս առնել աստուծոյ զամենայն յոչնչէ. արարչագործել. հաստել.
ՍՏԵՂԾԱՆԵԼ. πλάσσω, αναπλάσσω, διαπλάσσω, κατασκευάζω, ἑξευρίσκω fingo, effingo, perfingo եւ այլն. Հնարել մարդկային ճարտարութեամբ յօրինել. կազմել. ձուլել. քանդակել. նիւթել. կցկցել. յօդել. կեղծել. շինել. ...
(գրի վրիպակաւ եւ Տետրակ սկեղ, Տետրասկտեղ՞ Տետրասկտուղ) Բառ յն. դէդրասգէլի՛ս. τετρασκελής quadrupes. այսինքն քառոտանի, կամ քառաբարձ կազմած. զոր եւ դնեն յոյնք ի վերայ մաղզմայի. չորս ոտքով. սաճայախ.
Տղայագոյնն խափանեալ եղեւ միտք։ Զտղայագոյն եւ զկաթնկերագոյն ժամանակաց զընծայութիւն ճառիցս մատուցանեմք. (Նիւս. կազմ.։ Կոչ. ՟Դ։)
Լնլով որոշմամբ մեկնելոյ ի միմեանց զփութութիւնսն. (Նիւս. կազմ.։)
ՔՈՒՐԴԱՄՈՐԹՈՎ ՏԻԿ. ՔՈՒՐԴԱՇԷՆ մորթով աման. Տիկ կամ աման ի մորթոյ կազմելոյ ի մարաց. քիւրտէ շէնք։ (Կանոն.։)
Ամբողջացեալ է եւ հզօր. (Նիւս. կազմ.։)
Լսելեացն ամէնօրինակս ընդունելով ձայնս. Նիւս. (կազմ. ՟Ժ՟Ա։)
Ամենայն ինչ՝ որ վասն իրիք եղեալ է, անարգագոյն ամենայն իրօք է, վասն որոյ լինին. (Նիւս. կազմ. Լ։)
Եթէ ոչ կազմես զպատրոյգն, խստացեալ՝ անճառագայթ լինի, եւ աղօտանայ. (Եփր. աւետար.։)
Ի՞բր աննիւթաւոր յինքեան զնիւթն ունէր. (Նիւս. կազմ.։)
Կազմեալ կամ խառնեալ անուշիւք.
Հատոյց զամենսուրբ հոգին իւր իբրեւ զխունկ անուշակազմ՝ հոտով առաքինութեանց՝ ի ձեռն միածնին իւրոյ. (Ճ. ՟Ժ.։)
Երկնակազմն եւ աշխարհաշէն ձեռամբն բեւեռեսցէ զամենեսեան յերկեղն իւր եւ ի սէր. (Տօնակ.։)
Առ փրկութիւնն կազմ, առ առատութիւնն յորդ. (Նար. ՟Խ՟Դ։)
Արարչաւանդ պայման։ Կազմուածոց արարչաւանդիցն գլխաւորաց։ Արարչաւանդ լուծ. (Նար. ՟Ժ՟Ա. ՟Ղ՟Բ. եւ Նար. կուս.։)
ԲԱՆՋԱՐԱՒՈՐ ԲԱՆՋԱՐԵՂԷՆ. Կազմեալ բանջարով. ունակ բանջարոյ. խոտեղէն.
Գործելական կազմեցաւ մարդոյն ձեւ առ ի բանին պէտս։ Գործելականին այսմիկ պէտք եղեն կազմածոյ (առ ի յօգել զբարբառ). (Նիւս. կազմ.։)
Երասանակակալ ձեռինն թուլացեալ (հեծելոյն)։ Նաւամարտիկ ընթացս կազմեալ՝ դուզնաքեայ երասանակակալ փայտիւն վազս առեալ. (Արծր. ՟Բ. 8։ ՟Դ. 11։)
Ըստ մեծութեան կազմուածոյ շինուածոյն՝ զուգաբանեալ բարձրութեան զհիմն՝ յարուցանեն։ Ըստ սրտին զուգաբանի շրջակայ մարմինն՝ մեծ եւ փոքր. (Վրդն. սղ.։)
Բազմամարմին եւ ընդդիմահար եւ խոշոր. (Նիւս. կազմ. ՟Թ։)
Կազմելն, եւ իլն. կազմուած, եւ կազմած՝ ըստ ամենայն նշանակութեան.
Բանից կազմութիւն զուարթացուցանէ զլսելիս։ Պատրաստեցին զզոհարանն ըստ կազմութեան իւրում։ Մտին ի քաղաքն կազմութեամբ (զինուց). յն. զգուշութեամբ). (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Ե. 40։ ՟Բ եզր. ՟Գ. 3։ Ծն. ՟Լ՟Դ. 25։)
Ի թիկունս հասանէին բուռն կազմութեամբ. (Ագաթ.։)
Կազմութեամբ պատրաստութեանց (մարտի). (Փիլ. իմաստն.։)
Կազմութիւն պատերազմական, կամ բագնաց, կամ ծաղկոցաց. (Խոր. ՟Բ. 85. 37. 39։)
Կազմութիւն զինու, կամ հնարից, եւ ճակատու. (Փարպ.։ Արծր.։)
Մարդոյ կազմութիւն։ Ի նախկին կազմութեան. (Աթ. ՟Դ։ Պրպմ. ՟Ի՟Է։)
Կազմութիւն մարմնոյ մերոյ։ Յորինուած կազմութեան մարմնոյ քում սենեկի։ Կազմութեամբ մարմնով հիւանդոտ էր. (Խոսր.։ Նար. ՟Խ՟Զ։ Ճ. ՟Բ.։)
Գովեսցեն զքեզ տիեզերք կազմութեամբք իւրեանց. (Եփր. ի ծաղկազարդ.։)
Կազմութիւն ճաշոյ։ Բազում կազմութիւնք կերակրոց։ Հացից եւ խահից եւ զանազան կազմութեանց պայծառութիւնք։ Անուշութիւն կազմութեան իւղոյն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 43։ Ճ. ՟Ժ.։ Վրդն. ծն.։ Փիլ. տեսական.։ Նար. ՟Լ՟Գ։)
(լծ. թ. գուռմագ ). ἑφίστημι, ἑνιδρύω constituo, colloco, fundo, firmo ἁνορθόω surrigo, erigo, instauro. Կանգնել, տնկել. ամբառնալ. կայացուցանել. հաստել. հաստատել. կազմել. շինել.
κατάστασις constitutio πῆγμα, πῆξις coagmentatio, compactio, concretum, pegma, congelatio. Կառուցանելն, իլն. կառոյցք. կանգնումն, կազմութիւնն. շինութիւն. կայք. եւ Մածումն. պնդութիւն. կառեալ կալն. պաղումն. սառոյցք.
Համատոհմիկս ոմանս, եւ ազգակիցս։ Մտերիմ բարեկամացն, եւ համատոհմիկ ազգայնոցն։ Առ ծառայակիցս եւ համատոհմիկս. (Նիւս. կազմ.։ Պիտ.։ Սարկ. քհ.։)
Զյոյժ համեղագոյնսն ի կերակրոց։ Ի համեղագոյն կերակրոց եւ յըմպելեաց։ Կազմեն նմա սեղան խորտկօք համեղագունիւք. (Իգն.։ Բրսղ. մրկ.։ Տօնակ.։)
Զմարթական եւ զհանճարական զայս ներգործութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Մովսէս գրեաց վասն լինելոյ հաստութեան (այլ ձ. հաստատութեան) արարածոց. (Եւս. պտմ. ՟Ա. 2.) յն. կազմութիւն. զարդ։ (Իսկ ռմկ. հաստութիւն, է թանձրութիւն։)
Զպտուղն շուրջ գունեալ, զի երեւեսցի հեշտատեսիլ. (Նիւս. կազմ.։)
Եւ որ այլ յարաբարդին (բանք) ի կազմութիւն խորհրդոյս. (Պիտառ.։)
Շարժումն ոչ միայն ըստ տեղական փոփոխման իմացեալ լինի, այլեւ յեղյեղմամբ եւ այլայլութեամբ։ Անշարժին (երկրի) զյեղյեղումն գործեաց։ Նիւթականն ամենայնիւ յեղյեղման եւ յայլայլութեան կայ. (Նիւս. կազմ.։)
Յաղագս քնոյ, եւ յօրանջման։ Ըմբռնեցելոյ յօրանչման շնչոյն. (Նիւս. կազմ.։)
Յօրինէր կազմէր ամենայն զարդու իւրով, եւ պայծառանայր առաւել յոյժ. (Յուդթ. ՟Ժ. 4։)
Երաժշտականութիւն՝ ցոյց մարդկան արուեստի է, ի ձեռն որոյ պատկանաւորն նուագ ձայնի կենդանեաց եւ շնչաւոր գործեաց կազմին հնարիւք հանճարոյ. (Փիլ. լին. ՟Բ. 3։)
Ի սարդ տնկոյ՝ ի դափնոյ կամ նոճէ սերեալ, բուսեալ, կազմեալ.
Խստապարանոց բարս ոչ ստորակայի յայսոսիկ կրթութիւնս յարատեւական հաւանել։ Սոքա իսկ (մետաղք եւ ականք) պէտս ունին կազմածոյ, հաւանին հանճարոյ եւ իմաստութեան ստորակայիլ. (Մագ. ՟Ի՟Ե. չ. եւս եւ ՟Ժ. ՟Ժ՟Ա։ եւ Մագ. յիշ. ոտ. խչ.։)
Հրեշտակացն դասք յերկնից ի յերկիր վայրաբերեալ ի սպաս որդւոյն աստուծոյ։ Սանդուխք լուսոյ կազմեալ, յերկնից յերկիր վարաբերեալ. (Շար.։ Մագ. ոտ. խչ.։)
Վարկպարազի ասացեալ վասն յիշատակի։ Ուսանիմք վասն քրիստոսի, որպէս վարկպարազի զիւրսն վարէր զկեանս։ Այլ սոքա վարկպարազի եւ գործ առ գործով մեզ հարցեալ փորձեցան. (Կոչ. է։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 30։ Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Զ։)
Զվարկպարազին իբրեւ զգործ վարէք. իսկ զայն՝ որ քան զամենայն գործս կտրի կարեւորապէս պարտ է վարել, եւ ո՛չ վարկպարազի լինել վարկանիք։ Վարկպարազի եւ դիւրին իմն կազմէր իւր սեղան. (Յճխ. ՟Ի։ Ոսկ. յհ. եւ Ոսկ. մտթ.։)
Առողջ եւ ուժեղ մարմնով. պնդակազմ. եւ Պարարտ մսով.
Զբազումս տեսանեմք ի չարագործաց պնդակազմ եւ քաջամարմին։ Լերինք զանասուն պաճարս բազմացուցանեն՝ մեծահասակս, քաջամարմինս. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 37։ Խոր. ՟Գ. 5։)
Անծառայելի ի չարէն պահէ զխոհականութիւնն. (Նիւս. կազմ.։)
Ախտաւոր ոք եւ մարմնեղէն՝ անհաւատարիմ առնէ զմարդն իբր աստուածային գեղեցկութեամբն զարդարեալ (գոլ). (Նիւս. կազմ.։)
Պարզ է աստուած բնութեամբ, եւ աննիւթ, անքանակ, եւ անմեծութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Անսխալագունի արժանի եղեալ պահպանութեան. (Նիւս. կազմ.։)
Դոմետիանոս զանփայտակերտ մեհեանն կազմեաց. (Եւս. քր. ՟Բ։ յն. զանփայտ։)
Նրբացեալ անօսրութեամբ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Արարած Աստուծոյ, եւ գործած աստուածային, կամ մարդկային. արարուած. կազմուած.
Ընդէ՞ր Մովսէս պղնձի օձ կազմէ, ոչ հրաման տուեալ նմա յաղագս որակութեան արարչութեան. (Փիլ. այլաբ.։)
Ճշմարիտ արդարութիւն յամենայնի կազմ կայ, հարթ հաւասար. վասն այնորիկ արդարութիւն անուանի. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Դ։)
τεχνάω, ἑπιτεχνίζω, τεκνιτεύω, τεκταίνω artificiosa fabricor, arte molior, commentior որ եւ ԱՐՈՒԵՍՏԱԳՈՐԾԵԼ. Ըստ արուեստի շինել, յօրինել, կազմել, ճարտարապետել, յարմարել.
Զըստ արուին եւ իգի զանազանութիւնն Աստուած արուեստակէ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Թ։)
Զբազմախորտիկս զճաշոյ կազմածս ընդունայն է՝ յառաջ քան զայնոսիկ, որ զծախսն տան, դնել. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Բազմայարմար կազմութիւն հնարից (նաւուն)։ (Փարպ.)
Ի բաց քերեսցի առ ի բարին բնակցութենէ. (Նիւս. կազմ.։)
Յոքնազան եւ գեղեցկակերպ կազմուածք։ (Վրք.ոսկ.։)
Թեթեւ բնութեամբն եւ առ ի շարժումն դիպաւորապէս ունել. (Նիւս. կազմ.։)
Զարմանակերտ կազմութիւն. (Վեցօր. ՟Ը։)
Հաստիչ կազմիչ՝ էականութիւն. (Գանձ.։)
ԻՒՂԱԳՈՐԾԵԱԼ որ եւ ԻՒՂԵՓԵՑԱԿԱՆ. Կազմեալ յիւղագործաց. անուշահոտ իրօք կազմեալ որպէս զմիւռոն.
Ուր հայ թարգմանն զյունական լծորդութիւնս բայից վերածէ յայլ կազմութիւն հայկական. ուստի ոչինչ իմաստ կարեւոր լինի քաղել, բայց զի ի բայս մտանեն տառք լծորդք, որպէս տեսանես ի բառն ԼԾՈՐԴ.
Եւ կազմէին կերպասագործք, ոսկեթել յօրինէին, զարդ հարսանեաց պատրաստէին. (Շ. տաղ հռիփս.։)
Գունդ կազմեալ հետեւակազօրքն։ Հետեւակազօրօք արանց մարակաց. (Արծր. ՟Գ. 12։ Պիտ.։)
Զյարութեան յառաջաբանէ զօրութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Յաւէտախաղաց հուր, եւ միտք։ Յաւէտախաղաց գետք, կամ փառք վերինն Երուսաղէմի. (Նիւս. կազմ.։ Փոտ. առ Զքր. կթ.։ Դիոն. թղթ.։)
Ո՞յք են յիշատակագիրք մտելոց յունկն բանիցն. (Նիւս. կազմ.։)
Խրատ տայ օձն, գեղեցկագունութեամբ իմն եւ հեշտութեամբ պայծառութեանն զպտուղն շուրջգունեալ։ Զի եւ ոչ իրաւացի իսկ էր ի լուսաւոր աստուծոյ ձեռացն ստեղծեցելումն խաւարային իւիք եւ սեաւ տեսակաւ շուրջգունել (այսինքն իլ). (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. երգ.։)
Երեք այս (հոտոտ, ճաշակ, շօշափ) յուսմնականս ինչ ոչ օգտակային, այլ միայն ի մարմնոյ կազմած. (Սեբեր. ՟Ժ՟Զ։)
ՍՏՈՒԳԱԲԱՆԵԼ. ըստ քերականաց. ἑτυμολογέω rationem originis duco (vocis). Ստուգիւ զննել եւ գտանել զկազմութիւն կամ զարմատս բառից՝ առաւել ի խրթին բարդութիւնս եւ ի բաղադրութիւնս.
Կազմեալ ճրագարան, զբունն եւ զստեղունսն վեցանձնական, եօթնահանջեան. (Գանձ.։)
Որ զխառնուածս յարմարեալ կազմէ առ ի տեւողութիւն յարակայութեան բոլոր աշխարհիս. (Եղիշ. ՟Բ։)
Զգուշացուցանէ յայնցանէ, որք ըստ ցասմնատեսակին առաւելան։ Զցասմնատեսակ ախտին անուն բարկութիւն կոչել. (Լմբ. առակ. եւ Լմբ. սղ.։ որպէս եւ Երզն. մտթ.։ Գանձ.։) ցասմնատեսակ. որպէս Ծանրաբարոյ, արի եւ պիդակազմ.
Ախտաւորագոյնքն ի նոցանէ զախտսն Աստուածս կարծեցին։ Ախտաւոր ամենայն իրօք, եւ ախտաւորագոյն լինել քան թէ որպէս յառաջն էր. (Առ որս. ՟Է։ Նիւս. կազմ. ՟Զ։)
Հաստատուն անլուծութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Իմաստագործ անսխալաստեղծ կազմիչ համայնից. (Նար. գանձ եկեղ.։)
Յարդարել ըստ իմում յեղանակի անյեղապէս, պատարուն եւ անտրամադրելի զյենթակայէ կազմեալն. (Մագ. լ։)
Յաղագս համոց առանձնութեանց։ Գոյնն եւ ձեւն, եւ այլքն եւս յառանձնութեանց. (Նիւս. կազմ.։)
θεότευκτος a deo fabrefactus ՅԱտուածոյ կազմեալ, յօրինեալ.
Ոչ մարդկայնոյ արուեստի գիւտ, այլ սրբազան եւ ատուածակազմ. (Պրպմ. ՟Լ՟Բ։)
Ատուածակազմ լուսաւորօք զարդարեալ. (Երզն. լուս.։)
Առնումք յատուածակազմն լեզուոյն (յոսկեբերանէ). (Տօնակ.։)
Աստուածընտիրն նոյ հաւատով կազմէր զտապանն. (Եպիփ. ծն.։)
Զլինելոցն ի տեղին զաւերածուիւնն ցուցանէր. (Նիւս. կազմ.։)
Բազմօրինակօք ի ձեռն զգայութեանցն ... հպեալ ընդհարկանիմք. (Նիւս. կազմ.։)
Ըստ ամենայն մասին մարդկային բաղդատութեան, ըստ որում բնաւորեցաւ իւրաքանչիւր ոք գործել. (Նիւս. կազմ.։)
σύστασις, σύστημα constitutio, systema, coagmentatio, compages Բաղկանալն. բաղադրութիւն. կազմութիւն. գոյաւորութիւն. հաստուած. կազմած.
Զուգահրեշտակք են, եւ որդիք են Աստուծոյ։ Բարձր եւ զուգահրեշտակ յանգմամբ պատուեալ։ Ի յարութեանն զուգահրեշտակ մեզ ցուցանելով զկեանս. (Նիւս. կազմ.։)
ԿԵՆԴԱՆԱՏԵՍԱԿ. Կազմած ունօղ զտեսիլ կամ զձեւ կենդանւոյ. արձան կամ պատկեր կազմեալ ի նմանութիւն կենդանեաց.
Ջերմոյն, եւ որ հովացուցանէ, եւ այլն. (Նիւս. կազմ.։)
σχηματίζω, σχηματοποιέω figuro, formo. որ եւ ՁԵՒԵԼ. Ձեւակերպել. առնել. կազմել. կերպարանել. նմանեցուցանել. տպաւորել. նկարագրել. երեւեցուցանել.
Առ աստուածային կերպարանն ձեւացոյց. (Նիւս. կազմ.։)
ἁρχιτεκτονεύω, ἁρχιτεκτονέω, τεκταίνω, -ομαι fabricor, operor, struo, paro. Ճարտար արուեստիւ կազմել, յօրինել, գործել.
Ճարտարապետեալ կազմէ գործի օրհնութեան. (Եպիփ. սղ.։)
Որ էապէսն է բարի, պարզ եւ մեկնակատեսիլ է բնութեամբ, ամենայն երկպատկութեան եւ առ ընդդէմն լծորդութեան օտար. (Նիւս. կազմ.։)
Յօնացն միայարութեամբ յինքն ձգելով ի ձեռն կաթլոց զգիջութիւնն. եւ կաթիլն արտօսր ասի. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Գ։)
Առ քակտումն աղանդական ամբարշտութեան այսպիսին յառաջաձայնեալ է բան. (Նիւս. կազմ.։)
Ի ձեռն ներգործագոյն սքանչելեացն։ Բնութիւնն՝ քան զամենայն ներգործագոյն. (Նիւս. կազմ.։)
Նախ առնլով աստուած հող յերկրէ՝ զմարդն եստեղծ, եւ ապա այսպէս շնչացոյց ի ձեռն փչմանն. (Նիւս. կազմ.։)
ՇՐՋԱՍՏԵՂԾԵՄ ՇՐՋԱՍՏԵՂԾՈՒՄ. περιπλάττω affingo, creo, condo, formo. Յարմարել, պատկանել. եւ Յօրինել կազմել ամենայն սարօք.
Լուսովն զամենայն ասեն զաշխարհս ել ուռճալրացեալ. (Նիւս. կազմ.։)
πλαστουργέω formo, effingo. Ստեղծել. արարչագործել հաստել. կազմել. յօրինել.
Կատարածիւս այսու յանգել ամանակն, եւ այսպէս զամենայնին (աշխարհի) վերտառութիւն լինել։ Զվերտառութիւն բաղկացելոցն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Դ. ՟Ի՟Ե։)
Փայլողութիւն ջրոյ, եւ լոյս հրոյ՝ կազմին պսակք արդարոց. (Երզն. մտթ.։)
Եռակ ըմբանոց, եւ բազմակըմբանոց տաճարս՝ ի կրայի պատենից եւ ի փղոսկրէ կազմեալ. (Փիլ. տեսական.։)
συνίστημι, συνιστάνω constituo, compono, creo , συνάπτω coapto, jungo Տալ բաղկանալ. կացուցանել զիմն համօրէն. գոյաւորել. առնել. կազմել. յօրինել. հաստել. հաստատել. բաղադրել. զուգայարմարել.
Գեղեցիկ կերտել, շինել, կազմել.
(Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Ե.)
Գօտեաւպնդել ըզմէջսն մերձ է յիմաստասիրականն (հանճար), կազմ ի գործ, եւ անարգել յընթեցս. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Գ։)
Ասեն, զօրութիւն իմն մեծ ունին գնացք նոցա, եւ ծննդաբաշխ ծննդոցս կազմեն։ Ի ծննդաբաշխ բախտն ունիցի իշխանութիւն. (Վեցօր. ՟Զ։ եւ Շիր.։)
ԿԱՀԱՒՈՐԵՄ ԿԱՀԱՒՈՐԻՄ, ԿԱՀԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ ՀԱՄԱՐԻՄ, ԿԱՀԵՄ ԿԱՀԻՄ. κατασκευάζω, -ομαι paro, instruo, -or. Հանդերձել կազմել՝ զիրս եւ զանձն իւր. Ճահաւոր եւ կարեւոր համարել. ջանալ. հնտրիլ. յարմարել. կազմել.
Կազմեալ. բաղկացեալ. ձուլեալ.
Գունդ կազմեալ հետեւակազօրքն։ Հետեւակազօրօք արանց մարակաց. (Արծր. ՟Գ. 12։ Պիտ.։)
Հրապարակացոյց առնելով զարուեստն. (Նիւս. կազմ.։)
Ամենայն նախաճառութիւն տեառն ի ձեռն եղելոցն վկայութեան ճշմարիտ ցուցեալ լինի. (Նիւս. կազմ.։)
Մերթ՝ Նորակերտութիւն. նոր յօրինուած՝ կազմութիւն.
ՍՐՈՎԲԷԱԳՈՒՄԱՐ ՍՐՈՎԲԷԱԳՈՒՆԴ ՍՐՈՎԲԷԱԽՈՒՄԲ. Ի սրովբէից գումարեալ՝ համախմբեալ՝ եւ գունդ կազմեալ.
Բազմամասն իմն է, եւ բազմաշարադրեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Զառաջին բարեզարդութիւնն, եւ զվերջին ընդդիմակազմութիւնն. (Ածաբ. կարկտ.։)
Որչափ էր ի զօրութեան նոցա, ետուն ի կազմած գանձու գործաւորութեան. (՟Բ. Եզր. ՟Բ. 69։)
Կրկնակ է ի գործւոջն (զգայարանաց) գործաւորութիւն. է՛ որ առ գործաւորութիւն շնչոյն, եւ է՛ որ առ ընդունելութիւն յարտաքուստն իմանալեաց։ Կայ մնայ ի գործաւորութեան, յորում կարգեցաւ ի բնութենէն։ Գործաւորութիւն իմն կենդանական։ Զգայական գործաւորութեամբ. եւ այլն. (Նիւս. կազմ.։)
Զարհուրեցուցիչ կազմած պատերազմի, կամ սաղաւարտ, կամ պատասխանի. (Մխ. երեմ.։ Յհ. կթ.։ Բրս. հց.։)
Կազմութիւն զինուց, եւ Վառիլ կազմիլն զինուք.
Ի յիշատակական համապատուութենէ ինքնակամութեաբբ ի բաց վրիպեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Ո՞ւմ ի սոցանէ հետեւեցուսցուք զորս ի ձեռս մարդկան գործ լինի. (Նիւս. կազմ.։)
Մանկագործելն. զաւակագործութիւն. որդէծնութիւն. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ. ստէպ։ Առ րս. ՟Դ. յորմէ եւ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Է։ Մագ. ՟Ե։)
Մեծն եսայի, արբէ՛ք ուրախութիւն, այնոցիկ՝ որք կարէին լսել մեծաբուսութեան բանի նորա (տեառն) հրամայէ. (Նիւս. կազմ.։)
Տաճարին (երուսաղէմի) մեծագործութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Կարգէ եւ կազմուած նաւագնացութեան. (Վրդն. պտմ.։)
ναυπηγία, ναυπηγησία naupegia, navium fabricatio ναυτική nautica. Շինութիւն՝ կազմութիւն նաւուց. նաւակառութիւն. եւ Արուեստ նաւական. ...
Սիրեաց նա տաճարացուցանել ինքեան զմերս կազմած։ Տաճարացո՛ զմեզ յընդունակութիւն մարմնոյ եւ արեան միածնի քոյ. (Յհ. իմ. եկեղ.։ Պտրգ.։)
Պնդակազմ. ամրակազմ. անպարտելի.
Ոչ գոլն յօրինեալ՝ կազմեալ պատրաստութեամբ. անզարդութիւն, անշքութիւն. անպաճոյճ գոլն.
Բանից կազմութիւն զուարթացուցանէ զլսելիս. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Ե. 40։)
Որպէս յընդդիմադրութենէ կազմութիւն (բանիցս)։ Ընդդիմադրութիւն օտարափառացն։ Ընդդիմադրութիւն ոչ ճշմարիտ. (Կիւրղ. գանձ.։)
Չի՛ք ինչ՝ որ կազմեալ իցէ, թէ պակասեալ գտանիցի ի մասանց յօրինուածութեանն. (Վեցօր. ՟Թ։)
Յօրինել (նուագս). ըստ նոցա յօրինուածութեանն կազմել. (Խոսր. պտրգ.։)
Տունս ինչ յաստուածապատում սաղմոսերգութենէն երգեր ի տանջանսն։ Ասէ ի կատարածի սաղմոսերգութեանն. (Նիւս. թէոդոր. եւ Նիւս. կազմ.։)
ἠ πλαστική ars fingendi, sive statuarii, sculptra. Կազմութիւն. քանդակագործութիւն. արհեստ դրօշելոյ.
ՓՈՂՓՈՂՈՇԱՁԵՒ կամ ՓՈՂՈՂՈՇԱՁԵՒԱԲԱՐ կամ ՓՈՂՈՇԱՁԵՒԱԲԱՐ. Ի Նիւս. կազմ. երկիցս դնի իբր յն. σωληνοειδῶς tubulis consimiliter. Խողովակատեսակ, եւ αὑλοειδῶς fistulae in modum. փողաձեւաբար։
Իբր Լոկ արարուած. կազմութիւն.
Սարդն մանէ հրաշապէս գեղեցկութեան արուեստ գործելով, օդոյ զանկուածն բարակագործութիւնք նմանեցուցանել։ Սարդք ինքնուսմնակի զայնս՝ որք յանկանելն զբարակագործութիւնսն կազմեն. եւ ապա զթելսն ոստայնագործէ. (Փիլ. լիւս.։)
Յորժամ ի բաց կորզել պէտք իցեն լգոլոշոյն զթանձրամասնութիւն։ Քանզի զի՞նչ աննիւթ հոգւոյս բնութեան առ նիւթական թանձրամասնութիւնն կացցէ. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. երգ.։)
ՈՐՈՎԱՅՆԱՑՈՒՑԱՆԵԼ. Ի ձեւ որովայնի կամ փորոյ կազմել ընդունարան մեծ.
Գործակից լինելոյ ասեմ ձեռք են արտաքսաձայնութեան բանի. (Նիւս. կազմ. ՟Թ։)
Աղաւաղութիւն մարմնոյս մերոյ, եւ դժուարաշարժութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Ոչ եթէ սկզբնատպաւորութիւն եւ նախագաղափարութիւնն էր. (Նիւս. կազմ.։)
Բաղկացուցանել վերստին կամ խնամով. յօրինել. կազմել.
Կերտուած Աստուծոյ. կազմութիւն աստուածային. արարչագործութիւն.
Ոչ եթէ սկզբնատպաւորութիւնն եւ նախագաղափարութիւնն յայսոսիկ էր. (Նիւս. կազմ.։)
Առաջինն ի բաղաձայն տառս՝ որք կարօտին ձայնակցութեան միոյ ի ձայնաւորաց առ ի յօդել զհնչիւն. եւ ի բաղաձայնս անդ կոչի անձայն, զի պարզ շրթամբք կազմի՝ որք իսկոյն փակին, եւ հեղձուցանեն զկարծեցեալ ձայնն։
Բ. Կազմէ երբեմն զհոլով գործիական. զոր օրինակ հուր, հուրբ, կամ հրով. ջուր, ջուրբ, կամ ջրով. հայր, հարբ, հարբք. տարր, տարերբ. աստղ, աստեղբ. հիմն, հիմամբ. գառն, գառամբ. եւ այլն. զի եւ լծորդք տառիս՝ այսինքն են ւ, եւ վ, կազմեն զգործիական. զոր օրինա քաղաքաւ, մարդով եւ այլն։
Ռ. Ի սկզբնատառս հասարակօրէն կազմէ զբառ օտար ի լեզուէ մերմէ. որպէս տեսցես։
Ց. Կազմէ զյոքնակի սեռական՝ փոխելով զուղղականին զտառն ք, ի ց.
Կանամբք եւ որդուովք եւ ամենայն ախիւ իւրեանց։ Գնայ ընտանեօք եւ ախիւ առ կայսր։ Չու արարեալ սաստիկ կազմութեամբ, եւ ուժգին ախիւք. (Ագաթ։ Յհ. կթ։ Փարպ։)
ԱՌ Ի. նախդիր. որ եւ ԱՌ Ի Յ. ԱՌ Յ. Նոյն ընդ առ. ի. յ. կազմելով զնախդիր տրական.
ԱՌ Ի. Կազմէ եւ զբացառական.
Զայլ եւս զառ եւ զկահ եւ զկազմած խաղացուցանել ի բաբելոն։ Յառէ եւ յաւարէ պատերազմին զմեհեանն բեղայ զարդարէր. (Եւս. քր. Ա։)
Յերկոցունց կողմանց շուրջ զշրթամբքն այտս որոշելով. (Նիւս. կազմ. ԺԳ։)
ՅԱՉՍ. (յորմէ կազմի բառդ ԱՌԱՋԻ) իբր Յանդիման աչաց, մարմնոյ, կամ հոգւոյ, եւ կամաց, հաճոյից եւ այլն. ռմկ. առջեւը. որ եւ իբր Առ համեմատութեամբ, առ նովաւ,
Յարդարումն. զարդ. հարթուիւն. ձեւ. յօրինուած. կազմութիւն արդակ. կարգաւորութիւն. շէնք շնորհք.
Իջեալ յերկիր տէրն՝ բեմ կազմէ, եւ տայ զվճիռ մեղաւորացն։ Յորժամ բեմ դնի, եւ դատաստան կազմի. (Երզն. մտթ.։)
Եւ կայր եզր քահանայ եւ պատմիչ օրինացն տեառն ի վերայ փայտեղէն բեմի, զոր կազմեալ էր։ Կայր եզրա քահանայ եւ գրիչ ի վերայ բեմի փայտեղինի. (՟Ա. Եզր.։ ՟Թ. 42։ Նեեմ. ՟Ը. 4։)
Վարի եւ ի Հայաստան աշխարհ որպէս գաւառական բառ Բող, կամ բոխ. ըստ ոմանց՝ անուն բանջարոյ, իբրու աճէմ բօխի, չաշուր, չաշիր. որ լինի աղցան, եփի ընդ ձուոց, եւ կազմի թթուաշ ուտելի, թուրշի. իսկ ըստ այլոց Բող է խոտ բարձր՝ ճարակ ոչխարաց. յորոց արմատս գոյանայ սունկ ընտիր։
Այս ծով մեծ՝ բոլոր էից գոգ, անքոյթ ծոց։ Գոգք ամփոփման ծոցոյն կազմածոյ (նաւի) անարգեցան. (Նար.։)
Զաջոյ դեհն դէպ եղեւ կազմել աղեքսանդրի. (Պտմ. աղեքս.։)
Դեղս կազմեն մահու. (Փիլ. բագն.) յն. δέλεαρ esca կեր որսալոյ զկենդանիս. Եէմ։
Որ զդեղսն կազմեն, որչափ անուշահոտք են, արուեստիւ հնարին նախ զայն գործել, որ հանապազ նոյնպէս է. (Պղատ. տիմ.։)
Զըստ տեղւոյն դրին։ Ըստ միմեանց վերայ դրոյն. (Նիւս. կազմ.։)
Հեռի է սա ի սրտէն ըստ դրին. (Նիւս. կազմ.։)
Զդիր երանելւոյն կազմեալ։ Ի դիրս հարցն հանգուսցէ զոսկերս ձեր. (Փարպ.։)
Արօր կազմել, եւ լուծս յօրինել. եւ սայլս եւ կամունս (յն. մի բառ), զօրանն կտրել եւ կասուլ. (Ոսկ. մ. Բ. 27։)
Գործ խիստ կաւոյ։ Կաւ ստեղծեր զիս։ Հանգոյն կաւոյ։ Ի կաւոյ կազմեալ ես։ անդստին ի կաւոյ ստեղծ անօթս։ Կաւ գռեհաց։ Կաւ բրտի։ Մեք եւ կոխեա՛ ընդ յարդի։ Արար կաւ ի թքոյն, եւ այլն։
Ըստ քերականաց եւ երկրաչափից՝ Նիշ փոքրիկ, որոյ շարունակութիւնն կազմէ զգիծ. նօգտա. եբր. նէքօտտա.
Կերա՛յք յիմոց հացից՝ իմաստութիւնն քաղցելոց հրաման տայ. (Նիւս. կազմ.։)
Իբրու առատ ոք, եւ քաջ, որ ի հաց կոչիցէ. (Նիւս. կազմ.։)
Ի ճահ եւ ի դէպ յառաջիկայն ունելով։ Իբրու անօթ իմն՝ թագաւորական գործոյ ի ճահ եւ ի դէպ զբնութիւնս մեր արար. (Նիւս. կազմ. ՟Դ. եւ ՟Ե։)
Ո՞ ի ժանտահոտ միծն գէջ խառնակութեան անկաւ, եթէ ոչ զհեշտ ցանկութիւնն բարի եւ տենչալի կարծեաց. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Բ։)
Որպէս ոչ գոյ ի մոմի կնիք՝ առ օտարոտին յարմարել դրօշուածս. (Նիւս. կազմ.։)
Արդ այսք եւ նախք ըստ արարողին իմաստութեան կազմեցաւ. (Նիւս. կազմ. ՟Բ։)
Որով բարձրութեամբ մտաց ծանրն եւ հողեղէնն իբրեւ նգաւ յարուցեալ լինի. (Նիւս. կազմ.։)
ՆՈՃ. ա. ՆՈՃԵԱՅ. ՆՈՃԻ κυπαρίσσινος cupressinus. Կազմեալ ի նոճէ. սէլվիե. սէրվիտէն.
Ի մէջ երկոցունց ուռոց բերանոցն (խռչափողի եւ շնչափողի) սիրտն մօտ ի ներքս անկեալ դնի. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Ունին զորութիւն այլեւ այլ պէս. (Պիտառ.։) (զոր եւ մարթ է առնուլ որպէս մասնիկ մակբայից կազմելոց յածական եւ ի գոյական բառից)։ 2
ՋԵՔ կամ ՋԷՔ. մջ. յորմէ կազմի եւ հոլովդ՝ ջեքի, ից. Ով. զի՞ բարի. բեք. բաբէ. բէհ բէհ. (որպէս եւ պ. ջի՜. արաբ. զիհի՜. է՝ քանի՞, ո՞վ ո՛րչափ).
ի նուրբ եւ ի մանր եւ յանվնաս սքոց ըստ արտաքին երեսաց ծածանէր. (Նիւս. կազմ.։)
Զձեռն ի վար արկանէ. (Նիւս. կազմ.։)
Խորհրդոյն յիւրմէ գործակցութիւն ի վար տուեալ ախտին. (Նիւս. կազմ. ՟Ի։)
αὑχήν cervix τράχηλος collum. Պարանոց. ուլն. վիզ, ճիտ, շլինք, շլլիք. պօյուն, պօյն, պօզազ, կէրտեն, կերտան. (յորոց կազմի եւ լտ. չէրվիքս. ի կէր, եւ վիզ).
Ի ձեռն վիզն ուլան. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Գ։)
ՑԱԽ. Անուն թփոյ, յորմէ կազմի ցախ աւել. լալը. այլ ի Հին բռ. գրի,
Ըստ քերականաց եւ երաժշտաց, Գիծ կամ խազ ի նշանակ շեշտելոյ. որ եւ Փուշ. յորմէ կազմին եւ զարկ եւ քարքաշ.
Կառավարն տեղեակ պնդեսցէ եւ կազմեսցէ զկառս իւր, զի մի՛ անկեալ ջարդեսցի, եւ զաղիփ առցէ. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
τρόχος. (լծ. հյ. դրուգն, անիւ բրտի) rota Կազմած բոլորակ՝ որ շրջի ի վերայ լիսռան իւրոյ, առաւել ի ձգել զկառս եւ զսայլս. թեքերլիք. որպէս եւ ճախարակ. չարխ. եւ նմանաձեւ գործի տանջանաց կամ խաղուց. տօլապ.
Կազմէիք դիւաց սեղան, եւ խառնէիք խառնելիս բախտից. (Ես. ՟Կ՟Ե. 11։)
Զեղանն՝ որով զկալն սփռեն, կոչեն մատ։ Կազմէ զդեղս եղանաւ. (Ստեփ. լեհ.։)
Հատին զծառն զճռի, եւ կազմեցին զնմանէ վեց սիւն. (Պտմ. վր.։)
ἑπίσαγμα ephipum στρῶμα, φάλαρα stramen, phalerae Կազմած գրաստուց ի նիստ հեծելոյ ընդ ազդերօք նորա. համետ. ալուխ.
Թերոյն ի վեցօրէին ի մարդ տեսլեան։ Փոյթ ինչ առ թերոյն լցումն մատոյց։ Ի վերայ թերի պատմութեանն. (Նիւս. կազմ.։)
Ի թփոյ ի մարգն զոգիսն տարեալ հանեն։ Պատուականագոյն քան զայն որ ի թփին կեանքն են. (Նիւս. կազմ.։)
σχεδία ratis, navis subito facta. Կազմած փայտեղէն ի խաղացուցանել ի վերայ ջրոց. Չարք տախտակաց եւ գերանաց վարեալք ընդ ջուրս. նաւ տախտակ, կամ ո՛ր եւ է ձեւով կազմեալ. որ եւ ԼԱՍՏԱՓԱՅՏ, ՏԱՊԱՆ. սալ, սալլ, սալաճէ. (լծ. եւ քերասդէ)
Լոյծ բնութիւն ջրոց։ Ի վերայ լոյծ մկանացն ճանապարհորդել։ Լոյծդ մածուած։ Կարծրըն քեզ հոսանուտ է, եւ լոյծն քեզ պընդակազմ. (Եզնիկ.։ Պիտ.։ Նար. ՟Լ՟Գ. ՟Ժ՟Գ։)
Իկաւոյ՝ խեցի եւ աղիւս կազմին. (Պրպմ. ձ։)
Զխեցեմորթս զեռունս որպէս զգայուն ծառս կազմաց. եւ իբրեւ զփայտ եդ զխեցին շուրջ զնոքոք։ Ոչ էած շուրջ զմեօք թեփ, որպէս օձից եւ ձկանց. եւ ոչ խեցի, որպէս կայից եւ գաղտակրայց. (Նիւս. բն.։)
Զխճող եւ զհոծ երկիրս շուրջանակի պնդելով. (Նիւս. կազմ.։)
Ոչինչ բառնալ թողուլ առանց խուսի եւ հարցմանց. (Նիւս. կազմ.։)
Արօր կազմել, եւ լուծս յօրինել. եւ սայլս եւ կամունս (յն. մի բառ), զօրանն կտրել եւ կասուլ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 27։)
Եհան զնա յերկրորդ կառս իւր։ Կազմեաց յովսէփ զկառս իւր։ Հանդերձեաց փարաւոն զկառս իւր։ Կառք, եւ հեծեալք։ Կառօք եւ հեծելովք։ Կառք երկաթիք։ Անուոց կառաց։ Շաչիւն կառաց։ Նստեալ ի կառս իւրում։ Կառք աստուծոյ բիւրապատիկք։ Հա՛յր հա՛յր, կառքդ իսրայէլի, եւ հեծեալք նորա (այս ինքն որ լնուիր զտեղի նոցա գործովք)։ Կառք հրեղէնք, եւ երիվարք հրեղէնք։ Գերանդազէն կառօք.եւ այլն։
Չափաւոր եւ կշիռ զօրութեանն։ Զոյգ եւ կշիռ շրջումն հասարակեն։ Յընդունութիւն զոյգ եւ կշիռ կերակրոյն. (Նիւս. կազմ.)
զուգակցապէս եւկշիռ զէիցն գիտուիւն ընդուի։ Զուգակցապէս եւ կշիռ մերձ է. (Նիւս. կազմ.։)
Գունով եւ ձեւով, եւ կուտիւ եւ որքանութեամբ. (Նիւս. կազմ.։)
Առանց հարցի խուզման։ Առանց հարցի քննութեանց. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Գ։ Ճ. ՟Գ.։)
Ցանկութիւն ընչից, եւ հեշտ ցանկութիւն, երկոքին սոքա զմարդատեցութիւն կազմեն. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Ըստ հեշտ ցանկութեան զյարձակումն առնեն. (Նիւս. կազմ.։)
Ի վերայ ջուրցն գոլով՝ ներգործէր զարարածոցս հիւթ, հիւթիւն իւր կազմէր ընդ փառակցի որդւոյն. (Տաղ.։)
Խոնաւութիւնն յապականագործս հիւթս համի մոլախնդիւն փոփոխեալ լինի։ Եւ ի խնձորոյն հիւթ համոյն. (Նիւս. կազմ.։)
Հպիլ առ աստուած, կամ ի հոգեւոր շնորհս, իմացմամբ յերկնաւորն, ի պատկառելիսն, ի նմանութիւն, ի մահ մարմնով. (Խոր.։ Սոկր.։ Լմբ. իմ.։ Նար. ՟Ի՟Թ։ Նիւս. կազմ.։ Պրպմ. ձ։)
Մարգք ըստ իւրաքանչիւր վայելչութեան ազգի ազգի խոտովք եւ պէսպէս ծաղկովք։ Քան զամենայն ծաղիկս՝ որ յամենայն մարգս։ Մեղու ի մարգսն թռչի։ Ի մարգս եւ յաղբիւրս եւ ի դրախտս զբօսնուցուն։ Լի մարգք եւ բուրաստանք. (Վեցօր. ՟Ե. ՟Է։ Ածաբ. նոր կիր.։ Ոսկ. մ. ՟Ա. 2։ Նիւս. կազմ.։)
Զքաղցր ցօղքն բջիջքն բղխեն, իշխանութիւն ունելով զնոսա պարզաբար մզել։ Որպէս ի լերին ձիւն, ի խոնարհ կոյս յերակսն մզելով. (Նիւս. ի մկ. բեթղ. եւ կազմ։)
Երեսք ըստ ընջոյ աչացն նստոյ բնաւորեալ։ Ի ձեռն նստին գնացիցն յաչսն արտաքս մղեալ յարձակի. (Նիւս. կազմ.։)
ՆՈՃ. ա. ՆՈՃԵԱՅ. ՆՈՃԻ κυπαρίσσινος cupressinus. Կազմեալ ի նոճէ. սէլվիե. սէրվիտէն.
Կազմեա՛ ջնար վիճակդ (յն. (զվիճակ) ովնայ. Նաւում. ՟Գ. 8։)
Իբրեւ ի սանձաց իմն ազատեալ մարդկային կեանքս. (Նիւս. կազմ.։)
Արջ եւ առիւծ եւ վագր։ Առիւծ եւ վարազ եւ վագր եւ ինձ. (Վեցօր. ՟Ը։ Նիւս. կազմ.։)
Կազմել սայլս վաչիւք դիպակօք։ Ելին որ ընդ վաչիւք թաքուցեալ էին. (Ղեւոնդ. ՟Ժ՟Ա.)
Ի հովիտս նորա փթիթ դալարի. (Նիւս. կազմ.։)
Տիկ հնացեալ ոչ կարէ ունել զփուք։ Տիկս իմն կազմէ, որ ոչ յանձնէ ունիցին զփուքն, եւ յամենայն փողսն տալ զփուքն. (Իսիւք.։ Սեբեր. ՟Ե։)
Ուստի՞ իմացար զփուքսն օդընկալս կազմեալ, եւ զմղեալ օդն մատամբք ի նուագս յօրինել։ Երկուց փքոցն (յն. տկացն) եւ այլն. (Սեբեր. ՟Է։)
(Ժխտօղք յարութեան՝) մարդկային խորհրդովք յեղծումն աղանդիս բերեալ յարձակին. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Ը։)
ԱՄԲՈՆ որ եւ ԱՄԲԻՈՆ. ռմկ. ամպիոն. Բառ յն. ἅμβων (իբր վերելք, ուռոյցք) pulpitum, suggestus Կազմած ի բարձրաւանդակ վայրի տաճարի, որպէս բեմ քարոզութեան. դիտանոց ատենախօսութեան, եւ ընթերցուածոյ. րահլէ. մինպէր.( Վրք. ոսկ. ստէպ.) ուր ա՛յլ ձ. եւ տպ. ԱՄԲԻՈՆ։
Հարկ է այնմ ընդ անարգոյն եւ ընդ անգեղեցկին ձեւանալ. (Նիւս. կազմ. ԺԴ։)
Զանբաւն ի ձեռն երեւելեացն ուշի՝ նպատակի արուեստին հանդիպեցուցանել. (Նիւս. կազմ. ԼԲ։)
Անմաշ եւ անկեղ (յն. մի բառ) ի կարծրութենէ ունէր զոտն. (Նիւս. կազմ.։)
Անգայտ եւ անհոծ պնտակազմութեամբ. (Գանձ.։)
Ոգին անտէր է եւ ինքնիշխան՝ ինքեան կամօք եւ ինքնակալութեամբ մատակարարեալ։ Անտէր իրք են առաքինութիւնդ, եւ կամաւոր. Անտէր է առաքինութիւնն, եւ կամաւոր, եւ յամենայն հարկաւորութենէ ազատ. (Նիւս. կազմ. ՟Է. ՟Ժ՟Ը. եւ երգ։ յորմէ եւ Սարգ. յկ. ՟Ե. եւ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Զ։)
Ատեան կազմել։ Ատեան գործեալ հրապարակակոյտ ամբոխիւ. (Յհ. կթ.։ ՟Ա. Ճ։)
Բուռն կազմութեամբ։ Բուռն ոսկերօք. (Ագաթ.։)
Աշտանակ կազմել՝ բուն ի մէջն, որ կոչի գունդ. (Վրդն. ել.։)
Գունդ կազմէ։ Իւով գնդովն։ Այլ ամենայն գնդիւն։ Գունդք մոգուցն։ Ի գնդէ սուրբ առաքելոցի. (Փարպ.։)
Յարդարեցին, կամ կազմեցին գունդ առ գունդ, եւ ճակատ առ ճակատ. (Ղեւոնդ. Զ. եւ Ը։)
Ձեռք զմորթն նրբագոյն ունին, եւ դնդերս ի ներքուստ կուսէ կազմեալս։ Մազ ոչ բուսանելոյն ի նոսա դնդերքն եղեն պատճառք. (Նիւս. բն. ՟Ը։)
Իբր Երեքալեան. յորմէ կազմի յաջորդ բայդ։
Ձեռքս եդեալ ի մարմինս, դիւրին՝ զուսպ (յն. մի բառ), եւ ամփոփէ զմարմինս (կամ զբերանս) ի սպասաւորութիւն բանին. (Նիւս. կազմ.։)
Ջերմ եւ ամենայն ուրեք կազմ եւ ժամանս պետրոս մատուցեալ ասէր, մեկնեա՛ մեզ զառակն. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 26։)
ԼԻՆԵԼ. Անխտիր կազմէ զկրաւորական ամենայն բայից ներգործականաց. զոր օրինակ.
ԼԻՆԵԼ. Յանունս յարեալ՝ ի կազմել զբայ նոցին. Տե՛ս Ուրախ լինել. Ողջ լինել. յԱհի կամ յԵրկւղի լինել. եւ այլն։
Իբր ոչ եթէ որպէս խոտան եւ ի բաց ընկենլի (յն. մի բառ՝) ի վերջէ թողաւ. (Նիւս. կազմ.։)
ԽՐՈՒԿ որ եւ ԿԻՆԱԲԱՐԻՍ. κιννάβαρι cinnabari կամ -ris;
gummi arboris indicae եւ calx colorata, minium եւ այլն. Կարկիր ներկ ինչ՝ բնական, կամ արուեստական՝ կազմեալ ի ծծմբոյ եւ ի սնդկէ. զինճէֆր. (Գաղիան.։ եւ )Հին բռ.։
ԿԱՀԱՒՈՐԵՄ ԿԱՀԱՒՈՐԻՄ, ԿԱՀԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ ՀԱՄԱՐԻՄ, ԿԱՀԵՄ ԿԱՀԻՄ. κατασκευάζω, -ομαι paro, instruo, -or. Հանդերձել կազմել՝ զիրս եւ զանձն իւր. Ճահաւոր եւ կարեւոր համարել. ջանալ. հնտրիլ. յարմարել. կազմել.
Զըստ զգայութեան զկամակս ծառայաբար ողոքեն. (Նիւս. կազմ.։)
(թ. քէմէր. յն. գամա՛րա, լտ. գա՛մէրա. վր. կամարա.) Որ ինչ կազմեալ է կոր ձեւով իբրեւ զաղեղն, կամ գմբեթաձեւ, կամ խորանաձեւ, եւ գօտիաձեւ։ Որպէս Գօտի. ζώνη zona, cingulum
Իսկ (Նիւս. կազմ.)
ἑπίσαγμα, σάγμα sagma, stramen, stragulum. Կազմած իշոյ կամ գրաստու՝ առ ի նստել ի վերայ, կամ բառնալ զբեռն.
Հի՛բար. ալեւորելոյ վաթսնամենի. (Նիւս. կազմ.։)
ՂԵԿԵԼ. Իբր Ղեկ կազմել, կամ ուղղել ղեկաւ. ղեկավարել.
Կարգէր եւ կազմէր զճակատն։ Ի ժամ ճակատուցն՝ յամուր տեղւոջ ուրեք թողուք զնոսա. (Եղիշ.։)
Եղջիւրս, եւ խայթոցս, եւ ճիրանս յինքեան բերեալ։ Քան զճիրանացն սրութիւն հզօրագոյն եւ հատու ի հնարս գտին մարդիկ զերկաթ. (Նիւս. կազմ.։)
Ոչ գաւազանաւ եւ մականաւ (յն. մի բառ), եւ թագիւ զարժանաւորութիւնն նշանակելով։ Մական ծերութեան. (Նիւս. կազմ.։)
Այլ յայլում լինի՝ ի քրքմի, յապրասամի, ի մեկոնի. (Նիւս. կազմ.։)
ՅԱՍՄԻԿ ՅԱՍՄԻՆ կամ ՅԱՍՄԻ. Նոյն ձայն է եւ յայլ լեզուս. ἱάσμη , ἱάμινον (ի ἵον որ է մանուշակ). ՛ jasme, jasminum. իտ. gelsomino. եասէմի, եասըմ եաղը. Տունկ մանրատերեւ՝ երկայն եւ բարակ եւ կակուղ գաւազանօք. եւ ծաղիկ նորա սպիտակ՝ անուշահոտ յոյժ. իսկ իւղն յասմեան ասի կազմեալ ի սպիտակ մանուշակէ.
Այլոց քահանայից կազմեալ նշխարաւ մատուցանեն զպատարագն. (Շ. ընդհանր.։)
Գերեզմանաւ ծածկէր մարմինն ղազարու. այտուցեալ էր, քակտեալ ծորէր ի խոնաւութեան երկրին, եւ շոշեալ ի յաղցից հարկէ՝ մարմնոյն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Ե։)
ասացաք զճշմարիտն եւ զկատարեալ շունչն՝ զմարդկայինն գոլ. եւ եթէ այլ ինչ է՝ որ ունի կենաց օրինակ, պիտակաբար իմն վարելով սովորութեամբ շնչաւոր ասեմք. (Նիւս. կազմ.։)
ՈՐԻԶ կամ ՈՐԻԶՆ. ὅριζα, ὅριζον . իտ. rizo. որ եւ ԲՐԻՆՁ. բրինծ պիրինճ. (յն. լտ. օ՛րիզօն, օ՛րիզա. իտ. րի՛զօ) Ընդեղէն ցորենաչափ սպիտակ ի ջրարբի վայրս. յորմէ կազմի սովորական թան (որպէս ապուր, եւ փիլաւ ).
χάλκειος, χάλκεος, -κοῦς aeneus, aereus, aheneus, -nus. Պղնձանիւթ, որ ինչ է կազմեալ ի պղնձոյ. պղնծէ.
Դիեցուցանելով զտղայն ... փափկին եւ զիջին բերանոյն՝ զկաթն պտկովն ի ներքս ի բերանն դնէ. (Նիւս. կազմ.։)
Ջղուտն ինքն յինքենէ բնաւորապէս պրկի. մինչ զի ի ձեռն պրկելոյ՝ թանձրացեալն ի գոլոշեաց մասն անօրսանալ. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Բ։)
Զպաճարանս անասնոց բազում ի մի վայր ժողովեալ, ջոլիրս տուեալ։ Ի մի ջոլիր զսուրբսն գնչեալ՝ կոտորէին։ Ջոլիրս սպայից պատրաստէ։ Ընդ կրունկն զջոլերս ռազմից թշնամեացն դարձուցեալ։ Իբրեւ ջոլիր ռազմին կազմեցաւ. եւ այլն. (Յհ. կթ.։)
յն. սիրա. σειρά catena, funis. (լծ. եւ series. հյ. շար. թ. սըրա ). Ստրիք. չուան. առասան. պարան. լար. շղթայ կազմել յամենայն նիւթոյ, եւ մտանել եւ ոլորեալ յարմաւենաւոյ, ի պրտուոյ, ի մազէ.
Սնտիկդ (կամ սնդիկդ) ի մանր մանր գնդակս ոլոռնացեալ, առ ոչինչ յայնոսիկ որպատահեցին նմա՝ խառնեալ. (Նիւս. կազմ.։)
Եգիտ զնկանակն ի վերայ սեղանոյն, այլ ոչ այնպէս կազմիկ սրբիկ որպէս զերէկն ջինջ. (Վրք. հց. ձ։)
ἁσπίς, θυρεός scutum, clypeus, -um. (լծ. հովանի). Ասպար. (պ. սիբէ՛ր . յն. ասբի՛ս ). պաշտպանական զէն՝ զանազան ձեւով եւ մեծութեամբ՝ յայլեւայլ պնդակազմ նիւթոց. գալգան, խալխան, թիւրս. (ի յն. թիւրէօ՛ս ).
Բանն աստուած առեալ յարգանդէ կուսին զամենայն զտեսակս մարդոյ կազմութեան յինքեան՝ եղեւ մարդ. (Աթ. ՟Դ։)
Փաղառդ՝ ձայն է ըստ պարսից։ Բայց յայտ է՝ թէ կազմի ի ձայնիցս փաղ, եւ առնուլ.
καψίλη alveare, cella. Մեղուանոց. սապատն՝ ուր մեղուք կազմեն զպան եւ զմեղր իւրեանց.
ὅξος, ὁξείδιον acetum ὁξύ aciditas. Կծու եւ բարկ ըմպելի՝ ի թթուոթենէ գինւոյ եւ այլոց հիւթոց կազմեալ, համեժիչ, զովացուցիչ, զօրացուցիչ.
Ըստ դեղոցն (այս ինքն մահադեղոցն) չարութեան, որ ամոքեալ է մեղու. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Բ։)
ԱՄՊԵԱՅ ԱՄՊԵՂԷՆ Յամպոյ կամ ամպով կազմեալ. ամպային. ամպէ. պուլութտան.
Կազմեալն ի մազոյ այծից. եւ հանդերձ մազեղէն. խորգ. խարազն. եւ մազ այծից. αἵγειος, αἱγέη. caprinus, caprina pellis, τρίχενος. qui e pilis est, cilicinus. այծու մազէ շինած. չուլ, սօֆ, շալ. եւ դիֆթիգ.
Ա՛յլ են անխուզ գիջին՝ երազք, եւ ա՛յլ համեստ պարկեշտին. (Նիւս. կազմ.։)
Յանփորձից ոք տնկոց հարցանէ զնռնենի. (Մխ. առակ.։) Ասիցէ ումեք տխմարաց եւ անփորձից. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Դ։)
Ասացին (արտաքինք), թէ փոքրիկ աշխարհ է մարդն. (Նիւս. կազմ.։)
Փոքր արդեօք ամենայն աշխարհ ստացուածոց երեւեալ լինէր առ քո առաքինութիւնդ զուգակշիռ. (Նիւս. կազմ.։)
Գտեալ անդ զբարշամինայ զպատկերն, զոր ի փղոսկրոյ եւ ի բիւրեղէ կազմեալ էր արծաթով. (Խոր. ՟Բ. 13։)
Բզզանք մեղուաց ի կազմել անդ զմեղր ի բջիջսն.
Սիղիգն, որ է գրտակ հացիկ։ (ըստ յն. սի՛լիղնիս σίλιγνις , է ալիւր ազնիւ. եւ σιλιγνίτης ἅρτος , հաց կազմեալ յազնիւ ալերէ).
Ի ներքուստն վերագնացութենէ գոլոշոյն։ Գոլոշովքն. եւ այլն. (Նիւս. կազմ.։)
Կէտք վեհք գոլով քան զդռակոնայն։ Յիշատակեալ եմք զդռակոնառայն, եւ զկէտն յովնանու։ Զսեղանն սրբութեան յոսկւոյ եւ յամենայն ականց հանդերձ մատիտմամբ եւ դռակոնառիւ կազմեալ. (Մագ. ՟Ժ. ՟Ժ՟Ա. ՟Ժ՟Գ։)
Բագինս կազմելով պատկերօք եւ դրօշելովք. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Դիւրութիւն իմն ելըստեան շնչոյն։ Առ լաւն եւ առ վեհն անդրէն ելուստ. (Նիւս. կազմ.։)
ἔτοιμος paratus προσῆκον conveniens κόσμιος ornatus, ordinatus. Արնատ կազմելոյ, իբր կազմեալ, կարգաւորեալ, վառեալ պատրաստեալ. հանդերձեալ, զարդարեալ, յօրինեալ, վայելուչ, պատրաստ.
Կազմ կացցեն զինու։ Որ կազմ եւ պատրաստեալ կային. (Նեեմ. ՟Դ. 10. 14։)
Ետու կազմ բերել զամենակն փայտ ողջակիզացն. (անդ. ՟Ժ՟Գ. 30։)
Բազում եւ կազմ գնդաւ։ Իբրեւ զկազմ զօրական։ Կազմ կառօք եւ երիվարօք. (Փարպ.։ Իսիւք. Պիտ.։)
Կազմ կայր նահատակն. (Սարգ.։)
Ի հաստատութեան միտս կայր կազմ. (ՃՃ.։)
Պաշարաւ, իսկ կազմ եկեալ էին. (Երզն. մտթ.)
Կազմ ի գործ. (Ագաթ.։)
Են կազմ առ ի յընդունել զբանն։ Առ փրկութիւնն կազմ. (Շ. մտթ.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 33։ Նար. ՟Խ՟Դ։)
Խօսել եւ գործել գաղտեղիս կազմ (այսինքն յօժար)։ Ոչինչ ի մենջ կայր մեզ կազմն յառաջագոյն (այսինքն պատրաստ, կամ պատրաստութիւն առ ստեղծումն). (Ոսկ. մ. ՟Բ. 12։ Ոսկ. եբր. ՟Ի՟Գ։)
սուղ ինչ թուղթ, ոչ կազմ ճարտասանութեամբ բանից, եւ ոչ համադրութիւնք ինչ. (Ոսկ. գծ.։)
Տարաւ թաղեաց եւ ամփոփեաց զնա կազմ. այսինքն պատրաստութեամբ, վայելչապէս. (Եւս. պտմ. ՟Է. 16։)
ԿԱԶՄ, ոյ, կամ ի. գ. κατασκευή apparatus (լծ. եւ κόσμημα, κόσμησις ornamentum ). Կազմութիւն, կազմած, հանդերձանք. սպաս. զարդ. (լծ. յն. գօ՛սմիմա. թ. քէսիմ, թագըմ, թէքարիք).
Զկահուց զկազմս. (Յճխ. ՟Ե։)
Զկազմ ոսկեհուռ։ Կազմք զարդուց. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 14։)
(Նաւք) մեծավայելուչ յօրինեալ կազմովք. (Պիտ.)
Հանդերձիւք մաքուր, եւ բնակութեամբ, եւ կազմով առաւելութեանց եւ գեղեցկութեանց. (Արիստ. առաք.։)
Օրհնեա տէր եւ զկաշի կազմի սորա (մատենիս). (Մաշտ.։)