joyful, cheerful, smiling;
gay, sprightly, lively, merry;
serene, clear.
gai, joyeux, enjoué, riant, serein;
— լոյս, une lumière pure, douce.
cf. Բուրազուարթ.
wine;
զգինեօք անկանել, ընդ գինիս մտանել, ի գինւոջ լինել, to be merry with wine, to drink, to get drunk;
թափել զ—, սթափել ի գինւոյ, to sleep one's self sober;
զուարթացուցանել ի գինւոյ, to make tipsy, to fuddle;
պարզել զ—, to clear the wine.
aspect, sight, visage, front;
face, presence;
air, mien, countenance;
manner, fashion, form;
regard, consideration;
person, hypostasis;
— բայից, the persons of verbs;
— գերանուանց, the persons of pronouns;
ի դիմաց, in front, before;
ասա նմա ի դիմաց իմոց, tell him from me;
ի դէմս ածել, to represent, to remonstrate;
to reproach, to object;
դեղնեալ or այլագունեալ՝ առոյգ տխուր՝ զուարթ ou զուարթատեսիլ՝ խոժոռ՝ խորշոմ —, pale, florid, sad, serene, severe, wrinlded, livid, disfigured countenance;
դիմիւ ելանել, to run up to one;
յամենայն դէմս, thoroughly.
militia, arms, profession of war;
army;
armament;
tactics;
soldiership;
մտանել, գրիլ ի —, to enlist;
— հրեշտակաց, զուարթնոց, անմարմնոց, choir, or host of angels.
to calm one's self, to relent, to grow tranquil, to yield, to cool, to comply;
to acquiesce, to listen, to condescend, to connive;
to become extinct;
— յառաջին զուարթութենէն, to lose one's cheerfulness;
— յաղաչանս, to be moved by entreaties, to acquiesce in, to comply with, to yield to;
զիջանէր տակաւ երթայր ջուրն եւ թուլանայր յերկրէ, the waters returned from off the earth continually;
էջ եւ զիջիր ի խորս երկրի, yet shalt thou be brought down unto the nether parts of the earth.
cf. Զուարթ;
cf. Զուարթերես.
to shine, to enlighten, to cheer up, to be kindled;
to be vigilant, sober, to watch;
— ի գինւոյ, to be seasoned with wine;
զուարթացեալ ի գինւոյ, tipsy, cf. Գինի;
զուարթացաւ սիրտ նորա, his heart was merry, expanded, dilated;
զուարթացան երեսք նորա, countenance brightened up;
— հրոյ, to relight, to rekindle.
cf. Զուարթ;
cf. Զուարթակից.
cf. Լազուարթ.
ears;
sense of hearing;
cf. Զուարթացուցանեմ.
infancy, childhood;
youth;
minority;
cf. Մանկ;
քաջառոյգ, գեղածիծաղ, զբօսասէր, խայտալից —, lively, sprightly, playful, sportive or cheerful youth;
անդստին ի մանկութէնէդ, from your earliest years, from your youth;
ի գեղածաղիկ մանկութեան, in the bloom of youth;
in the prime of life;
անցանել զառաջին մանկութեամբ or ըստ տիս մանկութեան, to be past youth;
եւ — անցանէ, youth must have its time;
cf. Զուարթածաղիկ.
to be simplified;
to be clarified, filtered;
to become clear, to be purified;
to be cleared up, solved, unravelled or elucidated;
to grow calm or serene;
to extend, to stretch out, to be unfolded, displayed or unrolled;
— մեկնիլ, to depart, to go away;
— ոգւոց, to be at the last gasp;
պարզեցան զուարթացան դէմք նորա, his countenance brightened;
cf. Ոգի.
giving;
donation, gift, presents;
alms;
duty, taxes, impost;
—ք առատ՝ առնեն զբարեկամ զուարթ, short reckonings make long friends.
cf. Բուրազուարթ.
vin;
զգինեօք անկանել, ընդ գինիս մտանել, ի գինւոջ լինել, s'enivrer, se prendre de vin, être ivre, soûl ou pris de vin, avoir une pointe de vin;
ընդ գինիս խառնել, boire du vin;
զուարթացուցանել ի գինւոյ, griser;
զուարթանալ ի գինւոյ, se griser, être entre deux vins, être en goguette, de belle humeur, avoir une pointe devin;
զուարթացեալ ի գինւոյ, gris;
թափել զ—, սթափել ի գինւոյ, cuver son vin, se dégriser;
պարզել զ—, coller, clarifier le vin.
visage, figure, face;
air, mine, contenance, apparence;
personne;
part;
sens, intention;
դեղնեալ ou այլագունեալ՝ առոյգ տխուր՝ զուարթ ou զուարթատեսիլ՝ խոժոռ՝ խորշոմ —, figure pâle, — fraîche, — triste, — sereine, — sévère, — ridée;
— բանի, intention;
բերել զդէմս ուրուք, représenter quelqu'un, avoir l'air de quelqu'un;
մեռելատիպ՝ այլանդակեալ —, visage mourant, défiguré;
— նորա բոցագոյն, son visage était enflammé;
ցաւ դառնակսկիծ ի դէմս նորա նկարեալ, une douleur amère était peinte sur son visage;
այլայլեցան — նորա, son visage s'altéra, parut troublé;
որչափ դիմաց էր նշանակել, à ce qu'il semblait, à ce qu'on pouvait juger de sa figure;
շրջէր գոյն դիմաց նորա, son visage changeait de couleur;
պարզեցան՝ զուարթացան — նորա, son visage devint serein, gai;
ի դէմս, dans ou en la personne;
ի դէմս քահանայապետին, en la personne du grand prêtre;
ի դէմս ածել՝ բերել, représenter, rappeler;
ի դիմաց, de la part;
ի դիմաց ժողովոյն, de la part de l'assemblée;
ի դիմաց իմոց, de ma part.
cf. Զուարթ;
cf. Զուարթերես.
s'éveiller, s'animer, se rallumer, s'enflammer;
se fortifier, verdir, verdoyer, fleurir, s'épanouir;
զուարթացան երեսք նորա, son visage s'épanouit;
զուարթացաւ սիրտ նորա, la joie fut en son cœur;
զուարթանալ ի գինւոյ, cf. Գինի.
cf. Լազուարթ.
qui renouvelle l'esprit, l'âme;
renouvelé par le Saint-Esprit;
— զուարթացուցանել զբնութիւն, ranimer la nature.
cf. Յաւէտազուարթ.
Ւիւթեղինազուարթ հանրակայից կարապետեալ. (Նար. տաղ.։)
Հոգենորոգ զուարթութեամբ։ Ի տեղի հանգստեան հոգենորոգ մարմնոյ հօրեղբօր. (Նար. ՟Ժ՟Բ. եւ Նար. խչ.։)
ՅԱՌԱՋԱՄԻՏ ԼԻՆԵԼ. προθυμέομαι prompto sum animo. Յառաջել յօժար մտօք ի լաւ անդր. յօժարամիտ՝ դիւրապատրաստ եւ զուարթառատ գտանիլ ի տուրս.
Զուարճ եւ զուարթ խրախութեամբ յուսակցէին առ տիրական նախախնամող հոգաբարձութիւն շինութեան աշխարհիս. (Արծր. ՟Դ. 4։)
πρόθυμος promptus animo. եւ բայիւ προθυμέομαι prompto sum animo. Յօժար մտօք. յառաջամիտ. զուարթառատ. ինքնայորդոր.
Սրտից մերոց նուաղական՝ լինել յուսով զուարթական. (Շ. առ ապիրատ.։)
χαριτωθείς, κεχαριτομένος, κεχαρισμένος, -νη, ἑπιχαρίτος , χάριες, χαριέστερος, εὕχαρις gratiosus, gratia plenus, -na, gratior et suavior, facetus, jucundissimus. որ եւ ՇՆՈՐՀԱԼԻ, եւ ՇՆՈՐՀԱՒՈՐ. Լցեալ շնորհօք. ճոխացեալ հոգեւոր եւ մարմնաւոր ձրիւք. շնորհազարդ. բարեշնորհ. սիրուն. գեղեցիկ. վայելուչ. չքնաղ. զուարթ. բերկրեալ, (որ ըստ յն. ասի շնորհացեալ, կամ շնորհաւորեալ) եւ Ուրախարար. աւետաւոր. բերկրական. հաճոյական. զուարճալի.
εὑφραινόμενος, -νη laetans, laetabundus, -da. Որ ուրախ է մտօք՝ սրտիւ՝ ոգւով. զուարթ. եւ Ուրախական.
εὑφραίνων letificus, oblectans, delectans. Որ ուրախ առնէ. ուրախացուցիչ. եւ Զուարճացուցիչ. զուարթարար. շէն ընօղ, քէֆը բերօղ.
Փառաբանիչս ընդ վերնական զուարթնոցն զստորաբնակ հողանիւթն հաստատեցեր. (Մաշտ.։)
Ունօղ զգոյն վարդի. կարմրերփեան. ծիրանափայլ. զուարթագին. կիւլիւլիւ.
Ի բաց կացցէ ի վեհերութենէ եւ ի դանդաղմանէ անտի։ Նա զվեհերութիւն առնէ ի մեզ, եւ մեք զուարթասցու՛ք ի գործ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 43։ Սեբեր. ՟Թ։)
Բարձրաձայն. ի ձայն վերին զուարթնոց.
Վայրէջք անմարմին զուարթնոցն, վերելք ի բարձունս անբաւս. (Սիւն. տաղ խչ.։)
Վերնական ազգք, դասք վերնոց. զուարթունք.
Արեւունս եւ զուարթունս պարտին լինել, որք յարդարեն զինքեանս տաճարանալ աստուծոյ։ Տաճարացան սրբոյ հոգւոյն։ Նորա գիտութիւն, հաւատն, եւ սէրն զսոսա ընդունի, եւ տաճարանայ. (Յհ. իմ. եկեղ.։ Սհկ. կթ. արմաւ.։ Լմբ. պտրգ.։)
ՓԱՐԱՒԱԶՍ ՏԱՄ. ՓԱՐԱՒԱԶԵՄ. ψυχαγωγέω oblecto, consolor διατρέφω alo. Սփոփել. զովացուցանել. զուարթացուցանել. մխիթարել.
πρόθυμος promptus, sedulus, alacer. Բարեյօժար. պատրաստական. զուարթամխո.
Զուարթարար սփոփանք. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Զուարթ երեսօք. զուարթադէմ.
Եւ Ժրութիւն արթնամիտ. զգուշութիւն. փոյթ. զգաստութիւն. զուարթութիւն. ուշ.
Զուարթացուցանել զբազմածաղիկ քարոզութեան նոցա բոյս. (Խոր. հռիփս.։)
Զուարթացուցանել զհասկն եկեղեցեաց, եւ բազմարդիւն զհաւատացելոց Քրիստոսի հունձս մատուցանել Ճ. (՟Գ.։)
Բարգաւաճ առնել. պերճ եւ պանծալի կացուցանել. եւ Զուարթացուցանել.
Բարգաւաճ լինել. պանծալի եւ արգոյ կամ մեծանուն գտանիլ. մեծանալ. աճել. ծաղկիլ. զուարթանալ. ճոխանալ. փառաւորիլ.
Զուարթագին, զուարթատեսիլ.
Եւ եւս առաւել զուարթանային պայծառութեամբ քան զերկնապատիկն զամբարս. (Պիտ.։)
Արուսեակ զուարթարար. (Շար.։)
χαροπός կամ χαροποιός qui laetitiam vultu prodit, կամ gratificus ἁγαθός bonus Կարի զուարթ. ուրախ, եւ ուրախարար.
Զուարթագին են աչք նորա ի գինւոյ. (Ծն. ՟Խ՟Թ. 12։)
Զուարթագին սրտիւ լուեալ զբանն. (Ղկ. ՟Ը. 15։)
Զուարթագին երեւէին ամենեցուն։ Զուարթագին զինքն ցուցանէր ամենեցուն։ Զուարթագին դիմօք տային պատասխանի. (Եղիշ.։)
Զուարթագին ձայնիւ ասաց. (Փարպ.։)
Զուարթագին իրօք ի վերայ ելանել ողբալեացն. (Յհ. իմ. ատ.։)
Զուարթագին մեզ թուի (արեգակն) ի տեսանելն. (Խոսր.։)
Կամ մ. Զուարթութեամբ. զուարթապէս.
Զուարթագին գոհանալով՝ սակաւիկ մի հանգչէին. (Եղիշ. ՟Ը։)
χάροψ, χαροπός laetitiam vultu prodens Զուարթ դիմօք. ուրախ եւ պայծառ երեսօք.
Դառնալով դարձցի զուարթադէմ՝ հնձեալ պտուղս քաղցրահամս, եւ որայս ամենալիս. (Սկեւռ. լմբ.։)
ԶՈՒԱՐԹԱԼԻ ԶՈՒԱՐԹԱԼԻՑ. Լի կամ լցեալ զուարթութեամբ. բերկրալից. շնորհալից.
Զուարթալից երեսօք ընկալեալք զամենեսեան ի գիրկս իւրեանց. (Փարպ.։)
Պարէին զուարթալից ցնծութեամբ. (Ճ. ՟Ժ.։)
Ուրախացի՛ր զուարթալից սրտիւ՝ օրհնեալդ ի կանայս. (Թէոդոր. կուս.։)
Զուարթագին. ուրախական.
Երեսօքդ զուարթականի. այսինքն զուարթ երեսօք, դիմօք զուարթութեամբ. (Նար. ՟Զ՟Ա։)
Սիրէ զգին հաւատոյ, այսինքն զզուարթական զշնորհսն Աստուծոյ. (Համամ առակ.։)
Կցորդ զուարթութեան.
Զուարթակից եղեն երկնաւորացն. (Ագաթ.։)
Զուարթ մտօք, սրտիւ, ոգւով. լուրջ. եւ Քաղցր. յն. ἁγαθός որ է բարի, եւ բարերար. աղէկ. շէն.
Զի էր այր զուարթամիտ, եւ լի հոգւով սրբով եւ հաւատովք. (Գծ. ՟Ժ՟Ա. 24։)
Եկեղեցւոյ զուարթարար որդիք. (Ոսկիփոր.։)
ἁγαθύνομαι bonus sum εὑδοκέω complaceo. եւ ըստ հյ. ἰλαρύνομαι, φαιδρύνομαι hilaresco, laetificor Զուարթ լինել. եւ Զուարճանալ. բարեկրիլ. բերկրիլ.
Զուարթացան սիրտք իւրեանց (ի խրախունս)։ Զուարթացաւ սիրտ քահանային (ընդ շահաւէտ խոստմունս)։ Աստէն իսկ ագի՛ր, եւ զուարթասցի սիրտ քո. (Դտ. ՟Ժ՟Զ. 25։ ՟Ժ՟Ը. 20։ ՟Ժ՟Թ. 7. 9. 22։)
Եկեր Բոոս եւ արբ, եւ զուարթացաւ սիրտ նորա. (Հռութ. ՟Գ. 7։)
Յորժամ զուարթասցի սիրտն Ամոնի ի գինւոյ. (՟Բ. Թագ. ՟Ժ՟Գ. 28։)
Ընկա՛լ զընծայսն ի ձեռաց իմոց ... եւ զուարթասցիս ընդ իս. յն. բարեհաճեսցիս. (իբր խօշը գալ). (Ծն. ՟Լ՟Գ. 11։)
Զուարթացի՛ր ցնծալից ուրախութեամբ։ Զուարթացեալս իմն տեսաք զձեզ. (Փարպ.։)
Ընդ պատկառեալսն, եւ զուարթացեալս։ Ի կափման աչացս՝ հայեցուած սրտիս մի՛ ստուերասցի, պայծառասցի։ Երախտիք փրկչին հենգնեալ, եւ Բելիար զուարթացեալ. (Նար.։)
Ի բազում փայտից զուարթանայ հուր. (Առակ. ՟Ի՟Զ. 20։)
Տիմոթէոս՝ որ յառաջն ի պարտութիւն մատնեցաւ ... դարձեալ զուարթանայր, դարձեալ զօրաժողով լինէր. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ. 24։)
Որով պնդեալ զմէջս մտաց ձերոց, զուարթացեալք բովանդակ սպասեցէ՛ք հասելոց ձեզ շնորհացն. (՟Ա. Պետ. ՟Ա. 13։)
Լե՛ր արթուն ... ապա թէ՝ ո՛չ զուարթանաս, գամ որպէս գող. (Յայտ. ՟Գ. 3։)
Յայս միտս տե՛ս եւ ԶՈՒԱՐԹՈՒՆ։
Սոքա են քնէածք ի բարեաց, եւ զուարթաչար. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
ἰλαρῶς hilariter Զուարթութեամբ. զուարթ եւ ուրախ սրտիւ.
Զուարթապէս, եւ ո՛չ տխրաբար. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Զուարթ եւ առատ սրտիւ տուեալ, եւ տուօղ.
Քանզի զտուրս զուարթառատս սիրէ Աստուած. յն. լոկ, զուարթս. (՟Բ. Կոր. ՟Թ. 7։)
Տան տուրս զուարթառատս. (Լմբ. պտրգ.։)
Եկա՛յք առէ՛ք ի ձեզ զփոխարէնս սիրոյն, զոր նիւթեցէ՛ք զուարթառատ սիրով. (Ոսկ. ի նեռն.։)
Այլեւ յԱստուածային նուէրս զուարթառատք եւ բարեպաշտօնք. (Պիտ.։)
Զուարթառատ տըւչին խոստացեալ են պարգեւք. (Եփր. ՟բ. կոր.։)
Զի զզուարթառատացն ի ժամանակս օտարասիրութեանն պտղով գործոցն ընտրեսցէ. (Ոսկ. հերոդ.։)
ԶՈՒԱՐԹԱՏԵՍ ԶՈՒԱՐԹԱՏԵՍԱԿ ԶՈՒԱՐԹԱՏԵՍԻԼ. Զուարթ տեսանելով. զուարթադէմ, կայտառ. եւ Ուռճացեալ.
Զուարթատես ողկոյզ. (Պրոկղ. յՈսկեբ.։)
Զուարթատեսակ երեսք. (Մաշտ.։)
Զուարթատեսիլ դիմօք հրաշալի. (Գանձ.։)
Զուարթատեսիլ նա տեսողացն երեւէր. (Յհ. կթ.։)
Ոչինչ լքեալ անկանէր յիւրմէ զուարթատեսիլ երեսաց. (Վրք. ոսկ.։)
Որ զուարթ առնէ. ուրախարար. զուարճացուցիչ.
Սուրբն Ղեւոնդ, որոյ անտրտում եւ զուարթերես միշտ (էր) տեսակ իւր. (Փարպ.։)
Էր սուրբն Պօղոս խաժակն, զուարթերես. (Հ=Յ. յունիս. ՟Ի՟Թ.։)
Զուարթերես կացցուք յաջմէ քումմէ. (Ժմ.։)
Լցեալ զուարճութեամբ. հրճուալից. ցնծալից. բերկրալից եւ զուարթագին.
Այսօր զուարթնոցն դասք ըստ զուարճալից իւրեանց անուանն խնդութեամբ երեւեալ տրտմազգեստիցն. (Սկեւռ. յար.։)
ԶՈՒԱՐՃԱՆԱԼ. ἁγαλλιάομαι, εὑθηνέω exulto, gaudeo, laetor Ուրախանալ, բերկրիլ, զուարթանալ. ցնծալ. ... տե՛ս (Ես. ՟ե. 4։ ՟ա. թգ. ՟իե. 36։ Ժող. ՟բ. 7։ Երեմ. ՟ժէ. 8։)
Որոյ թեւքն են զուարթ կամ զուարթարար.
Ո՛վ խաչ թեւազուարթ. (Եպիփ. խչ.։)
որ եւ ԽՆԴԱՄԻՏ. Խնդամտութեամբ. զուարթագին. ուրախ սրտիւ.
Զուարթ ծաւալեալ. գեղածաւալ. ծիծաղերես կերպով.
Բանից կազմութիւն զուարթացուցանէ զլսելիս։ Պատրաստեցին զզոհարանն ըստ կազմութեան իւրում։ Մտին ի քաղաքն կազմութեամբ (զինուց). յն. զգուշութեամբ). (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Ե. 40։ ՟Բ եզր. ՟Գ. 3։ Ծն. ՟Լ՟Դ. 25։)
Արթուն զուարթուն. խայտացօղ. շարժուն. արծարծ. վառվռուն.
Անուամբ հրոյ զկայտառականն, զզուարթականն, զարիականն զեկուցանէ. յն. մի բառ. (տպ. կայտռական. Ոսկ. յհ. ՟Ա. 31։)
Բղխօղ կենաց եւ կենդանութեան. եւ Առոյգ, զուարթարար.
Երիկունն կիրակմտի։ Կիրակմտի, լոյս զուարթ. (Տօնացոյց. ձ։)
Ի կոշկոճման տեղի ընդունէր զզարկուածս քարանցն իբրեւ զցօղ զուարթագին. (Նիւս. ստեփ.։)
πατριά paternitas. Հայր գոլ՝ առնչակից որդիութեան. ծնողութիւն՝ մարմնաւոր, կամ հոգեւոր, կամ աստուածային. լայնաբար՝ եւ Նահապետութիւն. եւ Քահանայապետութիւն զուարթնոց.
Ո՞ւր է զուարթ շրթանց ժպտումն առ բարի աշակերտացն հանդիպումն. (Խոր. ՟Գ. 68։)
Այսօր ցնծացան պարունակք հրակերպեան զուարթնոցն. (Շ. տաղ.։)
Զուարթունս դիմօք իբրեւ զմարգագետինս ի ձմերայնոյ կապանացն զերծեալս. (Լմբ. ատ.։)
Սոքա են քնէածք ի բարեաց, եւ զուարթաչարք, եւ մարտածնոյցք. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Դրախտ քաջազուարթ սաղարթացեալ ծառովք լիապտղովք մշտազուարճ. յն. եւ մշտազուարճիւք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 31։)
Միշտ արթուն եւ զուարթուն.
Յարազուարթ պաշտօնքս անդադար, եւ մշտամատոյց աղօթիցս սահման. (Ոսկիփոր.։)
ἁειθαλής semper vigens, splendidus. Մշտազուարճ. միշտ զուարճացեալ՝ ուռճացեալ իրօք կամ նմանութեամբ. յարադալար. անթառամ. եւ Զուարթագին. կայտառ. առոյգ. արծարծ. անտրտում.
Լոյս զուարթ կոչէ, որ զանմահութիւնն յայտ առնէ, եւ զմշտնջենաւորութիւն, եւ զյարազուարճ լինելն. (Խոսր.։)
Զմարդիկ շարակարգեալ յօրինեմ հանդիսակից գոլ վերին զուարթնոցն. (Զքր. կթ.։)
զուարթունք ... պայծառագեղք եւ ցանկալիք. (Մծբ. ՟Ժ՟Ե։)
ընձիւղեցաւ ծաղիկ զուարթ եւ սաղարթաւոր. (ՃՃ.։)
Սաւառնաթեւեալ հասնէին (զուարթունք)։ Սաւառնաթեւեալ սլացեալ քոյին կառաւարացն։ Հրանիւթեայ սեռիցն անըմբնելի ահիւ սաւառնաթեւալք։ Վեցթեւեան սերովբէք, որք սաւառնաթեւեալք աղաղակեն անլռելի ձայնիւ. (Ճ. ՟Ժ.։ Գանձ.։ Անան. եկեղ.։ Մաշտ.։)
Անուն զուարթուն գրիգորիս, անուանակիր սեռազգայնոց (եղելոց ի զորմէ լուսաւորչին). (Շ. խոստ. յիշ.։)
Վերահայեաց տեսակ, զուարթածաղիկ երփնազանագեղ գարունն. (Թէոդոր. կուս.։)
Խրախճանապէս. խրախութեամբ. զուարթութեամբ.
ՔԱՋԱԶՈՒԱՐԹ ՔԱՋԱԶՈՒԱՐՃ. εὑανθής pulchre floridus εὑθηνούσα vigens, bene crescens. Զուարթագեղ. սաղարթազուարճ. քաջածաղիկ. ուռճացեալ. յուռթի. առոյգ, դալար. ծաղկեալ. զուարճալի. վայելչացեալ.
Քաջազուարթ եւ պտղաբեր այգի։ Դրախտ քաջազուարթ սաղարթացեալ. (Ճ. ՟Ա.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 31։)
ՔԱՋԱԶՈՒԱՐԹ ՔԱՋԱԶՈՒԱՐՃ. εὑανθής pulchre floridus εὑθηνούσα vigens, bene crescens. Զուարթագեղ. սաղարթազուարճ. քաջածաղիկ. ուռճացեալ. յուռթի. առոյգ, դալար. ծաղկեալ. զուարճալի. վայելչացեալ.
Քաջազուարթ եւ պտղաբեր այգի։ Դրախտ քաջազուարթ սաղարթացեալ. (Ճ. ՟Ա.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 31։)
Որ է իբրու ի սերէ անմարմնոց. ազգակից եւ մերձաւոր զուարթնոց. զոր օրինակ լուսաւորք երկնից.
ԱՌՈՅԳՈՒԹԻՒՆ որ եւ գրի ԱՌՈԳՈՒԹԻՒՆ, ԱՌՈՒԳՈՒԹԻՒՆ. εὑεξία , ἁκμή, πάχος vigor, flos aetatis, optima conditio Առոյգն գոլ. ծաղկեայ հասակ եւ զուարթութիւն. արբունք. ուռճացումն. դալարութիւն. եւ Զօրաւոր եւ լաւագոյն վիճակ ամենայն իրաց.
Յերկնային տռփանացն յափշտակեալք՝ աստուածազգեստք լինին։ Խնդալից զուարթանան եւ աստուածարեն։ Յորժամ աստուածարեսցէ ինչ ժամանակ, անդրէն դառնայ առ ինքն։ Մարգարէական ոգի ամենայն աստուածարի, եւ աստուածային մոլութեամբն օրէնսդրէ։ Ընդ ձեւով մարգարէութեան մտեալ ղօղեսցէ, աստուածարել եւ ըմբռնել թուելով. (Փիլ. ստէպ։)
Յոյժ զուարճալի եւ հանդիսական. զուարթագին. խնդալից.
εὑκλεία splendor nominis, καύχημα gloriatio, εὑθυμία laetitia animi Պերճութիւն անուան. պարծանք. մեծանունութիւն. փառաւորութիւն. աճումն փառաց եւ պատուոյ. շուք. շքեղութիւն. զուարթութիւն.
Առաւել բարեսէր, եւ յօժարամիտ, զուարթամիտ.
Յաւէտ իմն զուարթատեսիլ եւ բոցակնագոյն նա տեսողացն երեւէր. (Յհ. կթ.։)
Որոյ բուրումն է զուարթացուցիչ.
Հոտ բուրազուարթ. (Նար. տաղ.։)
Ակն կալեալ մնային գերաշխարհիկքն ամենայն (զուարթունք)։ Խառնին ի դասս անմարմնոցն տօն գերաշխարհիկ տօնել. (Տօնակ.։)
Երանաւետեալք ի հոգեղէն զուարթնոց. (Շար.։)
Հսկօղ յորջորջեցայ, բայց զզգաստութեանն աչս կափուցի։ Ի զգաստութիւն արթնութեամբ սրտի։ Ի զգաստութեանն զուարթութիւն. (Նար.։)
ἰλαρότερος hilarior Առաւել կամ յոյժ զուարթ.
Զուարթագոյն եւ պայծառք երեւէին. (Եղիշ. ՟Է։)
Կամիմ եւ զպայծառագոյն զուարթագոյնս ի գինարբուս զվարսն ասել. (Փիլ. տեսական.։)
Ումեմն ի նոցանէ՝ իւրոց շարժութեանցն հանդարտութիւն բերելով տկարագոյն լինել հարկ է, եւ ումեմն ի կրթմունս գոլով՝ զուարթագոյն. (Պղատ. տիմ. յն. զօրագոյն։)
Զուարթ ի թռիչս.
Զուարթաթռիչ լուսով ճեպեալք ի հանդիպումն. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Զուարթալոյս նորայն հարազատաց. (Վրդն. լս.։)
Զուարթացան ի փշազգածն թառամութենէ. (Նար. յովէդ.։)
ἰλαρότης hilaritas μεγαλοψυχία magnanimitas, munificentia. Զուարթութիւն սրտի եւ երեսաց եւ բանից. մտադիր յոժարութիւն. առատաձեռնութիւն. մեծանձնութիւն. Խնդամիտ բերումն.
Ուրախարար. խրախարար. զուարթացուցիչ.
Հազարապատիկ ժողովք բանակին զուարթնոց. (Մծբ. ՟Ժ՟Է։)
Այլ դասս հրաշալիս հրանիւթագոյ զուարթնոցն. (Շ. տաղ.։)
Իբրեւ զհրեշտակ. որպէս զպատգամաւոր, եւ որպէս զզուարթուն.
Այլ ինչ քաջութիւնք յարանունաբար գոն առ սոսա, այլ ոչ կարող համազոյգ լինել տիրականիս։ Յաղագս զգուշագունից ոմանց, եւ ի պահու խաղաղութեանն զուարթնոց յարանունաբար ընկալելոյս զկոչումն (զինուոր անուան). (Պիտ.։)
εὑφροσύνη laetitia χαρά gaudium ἁγαλλίαμα, ἁγαλλίασις exultatio. Ուրախ լինել. վիճակ ուրախական. բերկրութիւն. խնդութիւն. ցնծութիւն. զուարթութիւն.
Զուարթ երեսօք եհար զծնօտս նորա չափաւորապէս. (Կլիմաք.։ Տե՛ս եւ Պիտ. 60. 118. 126. 165. 194։)
Ի ծակ կարաս ջուր հեղեալ՝ ստորահեղու։ Ծիծաղելով ստորահեղուլ ի գէջ ցանկութիւն։ Ոչ ստորահեղու ի շատախօսութիւն։ Ստորահեղան զուարթունք, իջին սերովբէք. (Լմբ. առակ. Լմբ. ժղ. Լմբ. վերափոխ.։)
Ի բաց կացցէ ի վեհերութենէ եւ ի դանդաղմանէ անտի։ Նա զվեհերութիւն առնէ ի մեզ, եւ մեք զուարթասցու՛ք ի գործ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 43։ Սեբեր. ՟Թ։)
Վայրէջք անմարմին զուարթնոցն, վերելք ի բարձունս անբաւս. (Սիւն. տաղ խչ.։)
Խրախաճանագոյն. առաւել խրախ. զուարթագին.
Տեսիլ փայլակնաձեւ զուարթնոյն. (Շար.։)
Ո՛չ քահանայապէս ըստ ահարոնեան տկար օրինին մատետր։ Զուարթնոցն բան իմն ընծայեցեր մարդկօրէն փրկական քահանայապէս եւ քաւչապետաբար մաղթել. (Նար. ՟Ժ՟Դ. ՟Լ՟Դ։)
Ցօղ քաղցրածաւալ՝ ցանկալի զուարթնոցն. (Շար.։ եւ Գանձ.։)
Քաղցրանուագ լուսովժ։ Զուարթաճաճանչ եւ քաղցրանուագ յառաջին իւրոյ լումոյն երեւեալ. (Խոր. հռիփս.։ Կոչ. ՟Բ։)
Եւ Խնդմտութիւն. զուարթութիւն. սիրտ անդորր.
Ի զուարթառատն լինելոյ՝ սփռօղ, եւ բարեփառագոյն։ Բարեփառագոյն հարանցն կազմեալ բեմ. (Պիտ.։)
Խայտացեալք ընդ ընծայական բացատրութիւն զուարթնոյն. (Թէոդոր. խչ.։)
χαροποιών laetificans, laetificus Որ բերկրեցուցանէ. զուարթարար. որ եւ Բերկրօղ, բերկրիչ.
Զուարթագին երեսօք էին, եւ գեղեցկադիտակք. (Յհ. կթ.։)
ԳԵՐԱԶԱՐԴԱԲԱՐ ԳԵՐԱԶԱՐԴԱՊԷՍ. ὐπερκοσμίως supermundialiter Գերագոյն վայելչութեամբ. շքեղագոյնս. փառօք. մանաւանդ Չնաշխարհիկ եւ գերաշխարհիկ կարգաւ, կամ օրինկաւ վերին զուարթնոց.
ԳԵՐԱԶԱՐԴԱԲԱՐ ԳԵՐԱԶԱՐԴԱՊԷՍ. ὐπερκοσμίως supermundialiter Գերագոյն վայելչութեամբ. շքեղագոյնս. փառօք. մանաւանդ Չնաշխարհիկ եւ գերաշխարհիկ կարգաւ, կամ օրինկաւ վերին զուարթնոց.
Զուարթածաղիկ երփնազանագեղ գարունն. (Թէոդոր. կուս.։)
Զուարթութեամբ ծաղկեալ. վարդափայլ. առոյգ. ժիր. կայտառ. ուռճացեալ.
Ըստ զուարթածաղիկ ալեացն զուարճացելոց. յն. վերաստացեալ եւ երեւելի ալեացն. (՟Բ. Մակ. ՟Զ. 23։)
Զուարթածաղիկ առ ամենայն առաքինութիւնս։ Զուարթածաղիկ ուրախութիւն։ Զուարթածաղիկ զարդարել. (Յճխ. ՟Ժ։)
ԶՈՒԱՐԹԱՏԵՍ ԶՈՒԱՐԹԱՏԵՍԱԿ ԶՈՒԱՐԹԱՏԵՍԻԼ. Զուարթ տեսանելով. զուարթադէմ, կայտառ. եւ Ուռճացեալ.
Զուարթատես ողկոյզ. (Պրոկղ. յՈսկեբ.։)
Զուարթատեսակ երեսք. (Մաշտ.։)
Զուարթատեսիլ դիմօք հրաշալի. (Գանձ.։)
Զուարթատեսիլ նա տեսողացն երեւէր. (Յհ. կթ.։)
Ոչինչ լքեալ անկանէր յիւրմէ զուարթատեսիլ երեսաց. (Վրք. ոսկ.։)
ԶՈՒԱՐԹԱՏԵՍ ԶՈՒԱՐԹԱՏԵՍԱԿ ԶՈՒԱՐԹԱՏԵՍԻԼ. Զուարթ տեսանելով. զուարթադէմ, կայտառ. եւ Ուռճացեալ.
Զուարթատես ողկոյզ. (Պրոկղ. յՈսկեբ.։)
Զուարթատեսակ երեսք. (Մաշտ.։)
Զուարթատեսիլ դիմօք հրաշալի. (Գանձ.։)
Զուարթատեսիլ նա տեսողացն երեւէր. (Յհ. կթ.։)
Ոչինչ լքեալ անկանէր յիւրմէ զուարթատեսիլ երեսաց. (Վրք. ոսկ.։)
cf. ԶՈՒԱՐԹԱՍԱՂԱՐԹ;
Ծաղկոց զուարթատերեւ։ (Ոսկ. լուս.)
Առ մեզ՝ զուարթութեան անուն ուրախականին է մասն ... Ունի դարձեալ զուարթութեանն անուն զաննիրհ արթնութիւնն. (Շ. հրեշտ.։)
Գնացին ... խնդութեամբ, եւ սրտիւ զուարթութեամբ ի վերայ ամենայն բարեացն, զոր արար Տէր. (՟Գ. Թագ. ՟Ը. 66։)
Զուարթութիւն նորա (թագաւորի) իբր զցօղ ի վերայ դալարոյ. (Առակ. ՟Ժ՟Թ. 1. 2։)
Հայեցեալ յերկինս զուարթութեամբ. յն. զուարթապէս. (Յոբ. ՟Ի՟Բ. 26։)
Յոյժ զուարթութեամբ խնդային ըստ ներքին մարդոյն. (Եղիշ. ՟Բ։)
Մեղք են թառամեցուցիչք զուարթութեան, որպէս խորշակ տապոյ՝ բուսոց եւ տնկոց. (Խոսր.։)
Ցօղով շնորհի քոյ՝ զուարթութիւն։ Զուարթութիւն երեսաց։ Ի խնդութիւն զուարթութեան։ Զուարթութիւն գեղոյն տգեղեալ. (Նար.։)
Յորում Հոգի Սուրբ Աստուծոյ. եւ յաւուրս հօր քոյ զուարթութիւնք եւ իմաստութիւնք գտան ի նմա։ Հոգի Սուրբ Աստուծոյ է ի քեզ, եւ զուարթութիւն եւ հանճար եւ իմաստութիւն առաւել գտաւ ի քեզ. (Դան. ՟Է. 11. 14։)
Սպառնայր՝ զգուշանալ զուարթութեամբ ի սուտ մարգարէից անտի. (Եւս. պտմ. ՟Բ. 16.) յն. արթնութեամբ. ἑγρηγορότως vigilanter
Ի զգաստութեանն զուարթութիւն։ Հոգենորոգ զուարթութեամբ։ Արթնականն մեր զուարթութիւն՝ քեզ ննջումն իմն է համարեալ. (Նար.։)
Տեսանելով ագապեայ զջան եւ զզուարթութիւն նորա՝ զարմանայր առաջի եղբարցն. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Ի զուարթութեան գովեցին ... քնովն դսրովէին. (Եփր. համաբ.։)
τέρψις delectatio, deliciae, laetitia, exultatio Վայելք ուրախալի. ուրախութիւն սրտի ի վայելից. ախորժ. ցնծութիւն. հրճուանք. խրախութիւն. զուարթութիւն. սիրտը բացուիլը, սրտին եղ կապելը.
εὑθυμία alacritas, hilaritas φιλοφρόνησις, χαριεντισμός comitas, urbanitas. Խնդամիտն գոլ. խնդամտիլն. խնդութիւն մտաց. ուրախութիւն սրտի. խրախութիւն. հրճուանք. զուարթութիւն. եւ Մարդասիրութիւն. քաղցրաբանութիւն. բան շնորհալի եւ զուարթարար.
Տալ խնդալ. ուրախ առնել. զուարթացուցանել.
Հակամտեալ ընդ մոգուցն, եւ ձայնակցեալ սուրբ զուարթնոց. (Զքր. կթ.։)
Համարձակադէմ եւ զուարթերես անցանիցես ընդ բազմութիւն անթիւ բանակացն. (Մանդ. ՟Ա։)
ՅԱՒԷՏԱԶՈՒԱՐԹ ՅԱՒԷՏԱԶՈՒԱՐՃ. ἁειθαλής semper virens. Հանապազ զուարթ եւ զուարճացեալ. յարազուարճ. յարադալար.
Այլ ինչ քաջութիւնք յարանունաբար գոն առ սոսա, այլ ոչ կարող համազոյգ լինել տիրականիս։ Յաղագս զգուշագունից ոմանց, եւ ի պահու խաղաղութեանն զուարթնոց յարանունաբար ընկալելոյս զկոչումն (զինուոր անուան). (Պիտ.։)
Տնկեսցուք զձիթենին յաւէտազուարթ (կամ յաւէտասաղարթ). (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 23։)
Այլ ինչ քաջութիւնք յարանունաբար գոն առ սոսա, այլ ոչ կարող համազոյգ լինել տիրականիս։ Յաղագս զգուշագունից ոմանց, եւ ի պահու խաղաղութեանն զուարթնոց յարանունաբար ընկալելոյս զկոչումն (զինուոր անուան). (Պիտ.։)
ՅԱՒԷՏԱԶՈՒԱՐԹ ՅԱՒԷՏԱԶՈՒԱՐՃ. ἁειθαλής semper virens. Հանապազ զուարթ եւ զուարճացեալ. յարազուարճ. յարադալար.
Տնկեսցուք զձիթենին յաւէտազուարթ (կամ յաւէտասաղարթ). (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 23։)
cf. ՅԱՒԷՏԱԶՈՒԱՐԹ։
Խայտացեալ (իւղաբերից) ընդ ընծայական շնորհադրուատ բացատրութիւն զուարթնոյն. (Թէոդոր. խչ.։)
Ծաղկազուարճ. ծաղկափթիթ. զուարթածաղիկ.
Խրախճանութիւն. խրախութիւն. զուարթութիւն.
Զուարթատես եւ քաղցրահայեաց ողկոյզն. (Պրոկղ. յոսկ.։)
Զուարթնոց երկնից ... բան իմն ընծայեցեր մարդկօրէն փրկական քահանայապէս եւ քաւչապետաբար. (Նար. ՟Լ՟Դ։)
Զծաղիկս զուարթացուցանեն, եւ զտունկս առոգացուցանեն. (Լմբ. սղ.։)
Զառաջինն զիմ յիշատակեմ զանցս բարեդիպութեանցն։ Բարեդիպութեանցն սորա զուարթամիտ հանդիպեսցի։ Որ զբարեդիպութիւն մրցանակ մատուսցէ. եւ այլն. (Պիտ.։)
Գեղապարութիւն նոցա (զուարթնոց) եւ ամենայն ձայնիցն հնչմունք ... է զաստուած օրհնել. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Բ։)
Զինուորութիւնք վերնականաց։ Զինուորութեամբ զուարթնոցդ։ Նախամարտիկն զինուորութիւն երկնային պարուն։ Խափանեսցին ամենայն դիմամարտութիւնք զինուորութեանց դժնեայ մատնչին. (Նար.։)
Զուարթ հայեցիւք. զուարթատեսիլ.
Նստէին զուարթահայեաց դիմօք. (Լաստ. ՟Ժ։)
φαιδρός nitidus, splendidus, hilaris, luculentus Զուարթագին ճաճանչեալ. գեղափայլ. գեղանշոյլ. զուարթալոյս. արփիափայլ.
Որպէս փեսայ՝ զի ելանէ յառագաստէ իւրմէ. զի զուարթաճաճանչ եւ քաղցրանուագ յառաջին իւրոյ լուսոյն ի մարդիկ նկարելն՝ ի սաղմոսարանն երեւեալ. (Կոչ. ՟Թ։)
Զուարթասաղարթ տունկ, բուրաստան. (Մաշտ.։ Տօնակ.։)
Որ զուարթացուցանէ. զուարթարար.
Քո՛ է փոխարկել ... զպարսաւանս վհատութեան առ զուարթացուցիչ գովութիւն. (Նար. ՟Հ՟Գ։)
Լաւացն զօրացուցիչ եւ զուարթացուցիչ. (Վրդն. ծն.։)
Ուղեգնացք շատ ինչ տեսանեն զուարթացուցիչ սրտից իւրեանց տեսութիւնս. (Տօնակ.։)
Կենդանի եւ կենդանաւէտ առնել. կենդանացուցանել. լնուլ կենդանութեամբ. կենսառիթ կացուցանել. նորոգել կամ վերածել ի կեանս. զուարթացուցանել հոգաւով. հաղորդելզկեանս իմն. ոգի զգեցուցանել.
Զուարթանայ հոգին հարկավայելուչ խնդութեամբ. (Նչ. եզեկ.։)
Զձիթենի ծառն սաղարթազուարթ արարեալ՝ ետուր մեզ. (Մաշտ.։)
զուարճացեալ՝ ուռճացեալ՝ զուարթացեալ սաղարթիւք, գալարազուարճ, սաղարթագեղ. տերեւազգեաց. ոստասաղարթ.
Սաւառնաթեւեալ հասնէին (զուարթունք)։ Սաւառնաթեւեալ սլացեալ քոյին կառաւարացն։ Հրանիւթեայ սեռիցն անըմբնելի ահիւ սաւառնաթեւալք։ Վեցթեւեան սերովբէք, որք սաւառնաթեւեալք աղաղակեն անլռելի ձայնիւ. (Ճ. ՟Ժ.։ Գանձ.։ Անան. եկեղ.։ Մաշտ.։)
ՍԹԱՓԵՄ ՍԹԱՓԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. Թափել զթմրութիւն. զգաստացուցանել. զարթուցանել. զուարթացուցանել. արծարծանել զոգի. սփոփել.
Տօնեմք.. . փրկչավայելուչ կնդրկաւ խնկեալ. . . յիւղ զուարթ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
ՅԱստուած կամ ատուածով զուարճացեալ. հոգեզուարթ.
ԲԵՐԿՐԵՄ ԲԵՐԿՐԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. χαροποιέω laetifico, exhilaro, χαριεντίζομαι facete dico Տալ բերկրիլ. ուրախ առնել. զուարթացուցնել. զուարճացուցանել.
Զուարթագոյն եղեալ. պայծառացեալ.
Համբերութեամբ զուարթագունեալ. (ՃՃ.։)
cf. ԶՈՒԱՐԹԱՄՏՈՒԹԻՒՆ;
Տխրութեան զուարթմտութիւն. այսինքն փոխարկիչ ի զուարթութիւն։ (Եպիփ. խչ.)
Զուարթառատ եւ հաւասարապարգեւ. (Գանձ.։)
Ուր իցէ հանդէս կամ պարակցութիւն զուարթնոց.
προθυμία, ἑπιθύμησις promptitudo, desiderium, alacritas. Նախայօժարութիւն. զուարթամտութիւն. մտադիւրութիւն. փափաք.
εὑφραίνω exhilaro, laetifico, delecto. որ եւ ՈՒՐԱԽ ԱՌՆԵԼ. Տալ ուրախանալ, եւ զուարթացուցանել. ուրախացնել.
εὑψυχία fortitudo animi, jucunditas. Քաջաշունչն գոլ. եւ Մեծահոգիութիւն. եւ Զուարթութիւն.
Աներկբայութիւն. եւ անկեղծութիւն. զուարթութիւն.
Ըստ իւրաքանչիւրոցն զպէտսն լնուլ զուարթամտութեամբ. տպ. զուարթութեամբ. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։)
εὑφραίνω exhilaro, laetifico ἁναζωπυρέω exsuscito τέρπω delecto Տալ զուարթանալ. զուարթ առնել. զարթուցանել, եւ արծարծանել զոգիս յուրախութիւն, ի քաջալերութիւն, եւ ի զգաստութիւն.
Իբրեւ զայն խօսէր, զուարթացուցանէր մխիթարէր զամենայն միտս ժողովրդեանն. (՟Ա. Մակ. ՟Ժ՟Գ. 7։)
Առաւել զուարթացոյց զամենեսեան. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Ե. 11։)
Բանից կազմութիւն զուարթացուցանէ զլսելիս. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Ե. 40։)
Բուրեալ հոտ անոյշ ի մարմնոց սրբոցն՝ լցեալ զուարթացուցանէր զամենեցուն զգայութիւն խելացն. (Փարպ.։)
Զթշուառացեալն միանգամ՝ կրկին զուարթացուցեր. (Նար. ՟Ժ՟Դ։)
Այս ցօղ քաղցրութեան զուարթացոյց զբոյսս բանիցն Քրիստոսի. այսինքն ուռճացոյց. (Լմբ. ստիպ.։)
Զհրաշունչ բարկութիւնն իւրեանց շիջուցեալ՝ ցնծութեամբ զուրախութիւն զուարթացուցանէին. իմա՛ իբր ուռճացուցանէին, վառէին, եւ այլն. (յն. այլազգ)։
Հեղձոյց զխոզս նոցա, զի զմիտս նոցա զուարթացուսցէ, զի ելցեն առ նա յակամայ կամս. (Եփր. համաբ.։)
(Մեսրոպայ՝ յետ փոխման սահակայ՝) միայնաւորութեանն տրտմութիւն դթողոյր զուարթացեալ. (Կորիւն.։)
Հողեղէն եւ զուարթուն.
Ւիւթեղինազուարթ հանրակայից կարապետեալ. (Նար. տաղ.։)
εὑζωή bona et beata vita որ եւ εὑημερία, εὑθυμία կամ εὑθηνία, εὑφροσύνη laetitia, εὑωχία deliciae եւ այլն. Բարիոք կենդանութիւն. քաջողջութիւն. եւ Բարեկեցութիւն. բարօրութիւն. յաջողութիւն. զուարթութիւն. ուրախութիւն.
Զուարթառատն գոլ.
Վասն խոհեմութեան եւ զուարթառատութեան եւ պարզմտութեան. (Լմբ. առակ.։)
Մշտազուարթութեամբ դալարութեամբ պայծառանայ. (Թէոփիլ. պհ.։)
Կացցէ զարգանալ առանց հատանելոյ, եւ զուարթակերպութիւն նորա մնասցէ յաւիտեան. (Թէոփիլ. պհ.։)
Դիւրել սրտի. սփոփել. զուարթացուցանել.
Ծաղր ասէ՝ ո՛չ այտիւքն անկեալ հնչումնն եռանդեամբ արեանն, այլ զանապակ զուարթութիւնն. (Բրս. գոհ.։)
Զուարթութիւն գեղոյն։ Գեղ ծնկեալ։ Ծորեալ գեղ։ Միասցի ի գեղ տեսակիս. (Նար.։)
Կայր ասէ յիսուս. նշանակէ զհեզ եւ զխոնարհ կայս, զզուարթ զհաստատուն տեսակ մարմնոյ ի վարդապետութեանն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 4։)
Զուարթնոցն ջոկք. որք զատեալք դաս դաս ի միմեանց՝ կանգնեալք կան ի պաշտամանն աստծոյ. զորս ջոկս բանն կոչեաց. (Խոսր.։)
Մարմնոյս տիպ՝ ամենեցուն մի է, եւ նկարագիրն բաժանած բնաւիցս։ Սարկաւագն բարէ յինքեան զտիպ իմանալի զուարթնոց. (Լմբ. ժղ.։ եւ Լմբ. պտրգ.։)
Փառ Լոյս զուարթ։ Փառ, Երկրպագելով եւ մեք ճշմարտի սուրբ հոգւոյն՝ գոչեսցուք, Աստուած փառըք քեզ. Լոյս զուարթ, եւ այլն։ Հասարակաց փառ. Մարգարէութեանց մայր եղեւ բեթղահէմ. . . եւ հովիւքն փառօք փառաւորէին. եւ այլն։ Փառեր մարտիրոսաց. Վասն սրբոց քոց մարտիրոսաց հաշտեա՛ց տէր եւ այլն։
Այր առատ ժառանգեցուցանէ զորդիս որդւոց. Ի սիրտ առատ հանգչի իմաստութիւն։ Առատ ասպնջականութիւն։ Ակն քո չար է, զի ես առատս եմ։ Որ առատն է, զուարթութեամբ։ Առատս սիրունս (յն. մի բառ), հաղորդս լինել. եւ այլն։
Օրհնեցէ՛ք ամենայն բոյսք երկրի զտէր։ Զամենայն բոյս երկրին։ Բոյս նորա եւ պտուղ նորա եղեւ ի ջուրց բազմաց։ Ի ցօղել նորա զուարթ եղիցի բոյս նորա։ Ցամաքեսցի հանդերձ բուսովն եւ շառաւիղօք իւրովք։ Եւ բոյս շուշանի (յօրինեալ) ի վերայ նորա.եւ այլն։
Արբ ի գինւոյն, եւ արբեցաւ։ Սթափեցաւ ի գինւոյ անտի։ Որպէս հզօր՝ զի թափէ զգինի (այսինքն սթափեցի)։ Գինւով (կամ գինեաւ) անօրէնութեան արբենեն։ Զուարթասցի սիրտն ի գինւոյ.եւ այլն։
Զուտք եւ զուարթունք։ Զուտ եւ յստակ պատկեր Աստուծոյ։ Ո՛չ զուտ բարի՝ մարդ. (Վրդն. ծն.։)
γέλως risus γελοιασμός , κατάγελως irrisio, derisio. Արմատ բառիս Ծիծաղ. եւ Ծաղիկ. (լծ. ընդ ձաղ. խաղ) Ուախ ժպտումն. զուարթութիւն յայտնեալ ի դէմս դրիւք շրթանց, հանդերձ ձայնիւ ցնծութեան. եւ Կատակ. եւ Ծանակ. Ծիծաղ, խնտալը. (եբր. սեխօք, ուստի սախաք, իսահակ, ծաղր եւ խնդութիւն)
Չհամարին զմութն մութ, զի պայծառ քո լուսովդ աչք մտացս զուարթանայ. (Գէ. ես. (որ լինի եւ ածական)։)
Մութ է գոյն դիմաց մերոց. վասն զի ոչ զուարթացան երեսք մեր ի խորհուրդս սրբութեան. (Եղիշ. միանձն.։)
Եւ կամ Հանդարտ. ուշիմ. վայելչական. զուարթ. προσηνής jucundus.
Պաշտօնեայք զուարթութեամբ կատարեսցեն զսպաս վիճակին իւրեանց։ Կայց ի սպասու օրապահացն. (Եղիշ. ՟Ա. ՟Ը։)
վր. վա՛րդի. պ. ար. վարտ. վէրտ. յն. ռօ՛տօն. լտ. ռօ՛զա. ῤόδον rosa. Ծաղիկ գեղեցիկ որպէս թագաւոր ծաղկանց՝ կարմրերփեան անուշահոտ. որպէս եւ սպիտակն իբր մեղրահոտ նուազ, իսկ դեղինն անհոտ, զուարթ տեսլեամբ եւ զուարթարար. կիւլ. (լծ. ընդ ծաղր, եւ ծաղիկ).
Նուիրիիցեն ըստ ամենայն տրոց սրբութեանցն իւրեանց։ Ի պտղոյ տրոցն նորա յամենայն նուիրաց որդւոցն իսրայէլի։ Արասցե՛ս զտուրսն՝ զոր խոստացար բերանով քով։ Պատուական է քան զտուրս անզգամաց զոհ քո։ Իբր ոչ եթէ խնդրեմ զտուրս անզգամաց զոհ քո։ Իբր ոչ եթէ խնդրեմ զտուրսն, այլ խնդրեմ զպտուղն՝ որ յաճախէ ի բան ձեր։ Զտուրս զուարթառատս սիրէ աստուած. (այժմու յն. զզուարթ տուիչն)։ Տուրք գաղտնիք դարձուցանեն զբարկութիւն. իսկ որ խնայէ ի տուրս, սասատիկ բարկութիւն յարուցանէ։ Մի՛ մոռանար զամենայն տուրս նորա. (յն. զհատուցումն)։ Ամենայն տուրք բարիք, եւ ամենայն պարգեւք կատարեալք։ Տրովք տնանկաց. եւ այլն։
Տապան ի չորեքկուսի փայտից։ Պատառեաց փայտ յողջակէզ։ Կախեսցէ զքեզ զփայտէ։ Փայտ նիզակի։ Ի բազում փայտից զուարթանայ հուր։ Ընտրեաց հիւսն փայտ։ Առ փայտն՝ որ քան զնաւափայտն տկարագոյն է, աղաղակէ.եւ այլն։
ԱՐբուցանէ զստեղն յուրախութիւն, զի զփթիթսն (կամ զփթիթն յուրախութիւն) զուարթութեան, կրկին պահանջէ՝ զգոհութիւն տալեացն շնորհողի. (Ագաթ.։)
Փչէր զհոգին զմաքրական զուարթ դիմօք. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
Պաշտին ի զուարթնոց երկնից, որք անքէն եւ աննախանձք են. (Մծբ. ՟Ծ՟Թ։)
Ոչ ծանրանայ արբեցութեամբ. զուարթութեամբ եւ անօթի գնայ ընդ այն ճանապարհն. (Ոսկ. ՟ա. թես. ՟Թ։)
οἱνόω inebrio me, vinum facio Զուարթանալ, կամ թմրիլ փոքր մի ի գինւոյ. չափաւոր գինովնալ, գինիէն քիչ մը տնկել. շինուիլ.
ԸՄՊԵՄ πίω, πίομαι, πίνω bibo, poto գրի եւ Ըմբել՝ նովին հնչմամբ. (արմատն է ումպ, եւ արբ). Առնուլ ի պէտս զովացման զջուր, կամ զգինի ի պէտս ստամոքաց եւ ի զուարթութիւն, եւ այլն. վասն որոյ Արբեալ՝ անխտիր է Ըմպեալ եւ Արբեցեալ. խմել .... (սանս. ամպու, ջուր)
Բայց սակայն՝ թէպէտեւ նոքա յոյժ զուարթութեամբ խնդային ըստ ներքին մարդոյն, արտաքին տեսիլն կարի ողորմելի էր։ Թէպէտեւ փակեաց եւ կնքեաց զդրունս եկեղեցեաց, նոքա զամենայն տուն եկեղեցի արարին։ Թէպէտեւ հայեսցուք ի ստորին կողմն երկրիս, տեսանեմք զսա լի ամենայն ապականութեամբ. (Եղիշ.։)
μειδιάω, μηδάω dubrideo, leviter rideo. որ եւ ԺՄՏԻԼ. Ժպիտ իմն ցուցանել. մեղմով ծիծաղիլ. զուարթանալ՝ զուարճանալ՝ հանդերձ համեստ ծաղու. քմծիծաղ ըլլալ, քթին տակին ծիծաղիլ.
որ եւ Լուրջ. Աղօտ սպիտակ խառն ընդ կապոյտ, կամ թխագոյն բաց. բաց կապուտակ. երկնագոյն զուարթ.
ԼՈՒՐՋ. ἰλαρός hilaris, -rus. Զուարթատեսիլ. զուարթ. պարզերես.
Զուարթ բարբառով, լուրջ երեսօք. (Ճ. ՟Գ.)
ԼՈՒՐՋ. νήφων vigilans, sobrius. Արթուն զուարթուն. զգաստ. սթափ.
Զուարթուն կոչին հրեշտակք, որ են անքուն ակամբ, եւ լուրջ երեսօք. (Շ. բարձր.։) cf. ԱՉԱԼՈՒՐՋ։
Խնդաց այրն, եւ երկիր եպագ աստուծոյ։ Ոչ խնդայ ընդ մահ կենդանեաց։ Խնդային ընդ խոտորումն չարութեան։ Ոյք խնդային ընդ չար իմ։ Որ խնդացին ըստ կործանումն քո։ Լալ ընդ լացօղս, եւ խնդեալ ընդ ուղղութիւնս։ Յոյժ զուարթութեամբ խնդային։ Եթէ արիանամք, խնդաս. (Յճխ. ՟Բ։ Եղիշ. ՟Բ։ Նար. ՟Ծ՟Ա։)
ἅνθος flos. (որպէս թէ ծիծաղիկ. որպէս վարդն յայլ լեզուս է իբր ծաղրիկ) Ծնունդ բուսոց, որպէս եւ տնկոց՝ նախ քան զպտուղն կամ սերմն, բազում մասամբ անուշահոտ, երփնագեղ, զուարթ, փափուկ.
Արեգակն զկնի գիշերայնոյ զուարթագին, եւ արթնութիւն կամակ յետ քնոյ. (Ճ. ՟Գ.։)
ԿԱՆԱՉ. χλωρός, θάλλων, πράσιος , (որպիսի գոյն) viridis. Գրի եւ ԿԱՆԱՋ. եւ իբր ռմկ. կանանչ, կանանջ. որ եւ յն. բառիւ, ՇԼՈՌՈՍ. Գոյն զուարթ ընդ կապոյտ եւ ըստ դեղին. ունօղ զգոյն դալարիոյ. եւ Դալար.
Չհամարին զմութն մութ, զի պայծառ քո լուսովդ աչք մտացս զուարթանայ. (Գէ. ես. (որ լինի եւ ածական)։)
Մութ է գոյն դիմաց մերոց. վասն զի ոչ զուարթացան երեսք մեր ի խորհուրդս սրբութեան. (Եղիշ. միանձն.։)
Նէէղաս՝ հաւ է ի միջագետս ասորւոց, որոյ թեւքն վայելուչ, եւ թռչելն զուարթարար. ակիղաս բազէ ասէ, եւ այլք մարախ, այլ նա ա՛յլ է, եւ սոքա ա՛յլ. (Հին բռ.։)
Զուարթ. խրախ. խնդալից. շաղ, շատ. սէվինճլի.
Գինի ուրախ առնէ, իւղ զուարթ։ Որդի իմաստուն ուրախ առնէ զհայր։ Աւետիք բարեաց ուրախ առնեն զնա.եւ այլն։
Պնդեա զմէջ քո ... եւ երթ յռամաթ գաղաադ։ Պնդեա իբր այր զմէջ քո, հարցից զքեզ՝ եւ տուր ինձ պատասխանի։ Որով պնդեալ զմէջս մտաց ձերոց՝ զուարթացեալք, բովանդակ սպասիցէք հասելոց ձեզ շնորհացն։ Եղիցին գօտիք ձեր պնդեալ ընդ մէջս ... եւ դուք նմանողք մարդկան՝ որ ակն ունիցին տեառն իւրեանց։ Պնդեալ զմէջս ձեր ճշմարտութեամբ եւ այլն։ Զմէջս պնդել, ժրանալ, հատանել անցանել զայն ճանապարհն. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 2։ 3)
Զուարթ են ասէ խելք ջրարբաց. (Մանդ. ՟Ժ՟Զ։)
Փառ Լոյս զուարթ։ Փառ, Երկրպագելով եւ մեք ճշմարտի սուրբ հոգւոյն՝ գոչեսցուք, Աստուած փառըք քեզ. Լոյս զուարթ, եւ այլն։ Հասարակաց փառ. Մարգարէութեանց մայր եղեւ բեթղահէմ. . . եւ հովիւքն փառօք փառաւորէին. եւ այլն։ Փառեր մարտիրոսաց. Վասն սրբոց քոց մարտիրոսաց հաշտեա՛ց տէր եւ այլն։
Այսօր զուարթունն ի վիմին փողէր ձայնիւ ցնծութեամբ։ Վերնական զօրացն պետ փողէ զբարբառ աւետաբեր. (Շար.։)
Աննիրհելի ակն կամ պահապան։ Աննիրհելի դիտմամբ։ Աննիրհելի փառաբանողաց։ Զուարթունք աննիրհելիք. (Նար.։)
Եւ նա հայէր ընդ երկինս անքթիթ աչօք՝ լի զուարթութեամբ. (Պտմ. վր.։)
ἁκοίμητος (յորմէ Ակումիտ) ἅγρυπνος, ἅνυπνος. insomnis, non accumbens, non dormiens. Որ ոչ լինի երբէք ի քուն. աննինջ. աննիրհելի. եւ տքուն. տքնօղ. արթուն. մշտազուարթ. զգաստ. անհանգիստ. անխոնջ. քուն չունեցօղ, չքնացօղ. ույումազ. ույգուսուզ.
Առաւել բարձրացոյց։ Առաւել փութասջիք։ Առաւել զուարթացոյց. եւ այլն։
ԱՌՈԳԵՄ. ἁρδεύω. rigo, irrigo. որ եւ ԱՌՈԳԱՆԵԼ. Նոյն ընդ Ոռոգել. ոռոգանել. (լծ. լտ. ռի՛կօ, իռռիկօ յն. արտէ՛ւօ) Արբուցանել ջրով զտունկս իբր առուօք՝ առուակօք, կամ առոյգ առնել. թանալ, եւ գալարեցուցանել. զուարթացուցանել, ուռճացուցանել. ջրել.
(յորմէ եւ ԶՈՒԱՐԹՈՒՆ. որպէս թէ յարոյթ, նյսինքն յարութիւն ունօղ, յարուցեալ ի քնոյ) γρηγωρέων (յորմէ Գրիգոր) ἁύπνος, ἅγρυπνος vigil, pervigil Անքուն. տքուն. հսկօղ. աննինջ. աննիրհ. լուրջ. զարթուն.
Ոչ շաղախեցան ձեռք արթնոցն յարիւն։ Էջ զուարթունն յաղօթս արթնոյն։ Այն որ ննջէն հանդերձ արթնովն. (ՃՃ.։)
Ի սոփոփանոս զուարթարարս ոմանց աւետէ։ Պետրոս աւետէ. (դուք ի վէմն կենաց շինիք. Նար. ՟Ղ՟Գ. եւ Նար. մծբ.։)
Երախտիք փրկչին հենգնեալ, եւ բելիար զուարթացեալ։ Յամառեալ քարացեալ սրտիւ, որպէս օրինակն է բելիարայ. (Նար. ՟Դ. ՟Կ՟Դ։)
Անարատ գործեաց զպոռնիկն։ Զտխրութիւն բժշկեալ՝ զուարթ գործեսցես։ Մի՛ նիրհումնն ապականութիւն գործեսցէ. (Նար.։)
εὕθυμος, περιχαρής, φαιδρός laetus εὕδιος serenus Զուարթ զգալի օրինակաւ. հրճուեալ. ուրախ. խրախ. եւ Զուարճալի. ուրախական. հեշտալի. գեղեցիկ. ծաղկաւէտ. դալարագեղ. ուրախ զուարթ. շէն, շաղ.
Հեզ էր, եւ լաւակն, եւ տեսակօքն զուարթ. (Ստեփ. սեւան. ի մաշտ.։)
Լքանիլ ի յուսոյ, կամ ի զուարթութենէ, կամ յողորմութենէ, կամ ի սովոյ։ (Նար.։)
Սրտի բերկրեցելոյ երեսք ծաղկին. այսինքն զուարթանան. (Առակ. ՟Ժ՟Ե. 13։)
Ո՛չ է անգործ եւ դատարկ սուրբ զուարթնոցն կենցաղ, այլ ունին ի բնութեանն իւրեանց պաշտօն ծառայութեան. (Մեկն. ղկ.։)
Էր նա զուարթերես եւ մրայօն. (Յհ. կթ.։)
Պիտոյ է յորդորս եւ արթունս եւ զուարթունս լինել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 6։)
Նէէղաս՝ հաւ է ի միջագետս ասորւոց, որոյ թեւքն վայելուչ, եւ թռչելն զուարթարար. ակիղաս բազէ ասէ, եւ այլք մարախ, այլ նա ա՛յլ է, եւ սոքա ա՛յլ. (Հին բռ.։)
Եկա՛յք առէք ի ձեզ զփոխարէնս սիրոյն, զոր նիւթեցէք (որպէս բրաբիոն) զուարթառատ սիրով. (Ոսկ. ի նեռն.։) cf. ՀԻՒԹԵԼ։
Զուարթագոյն եւ պայծառք երեւէին. (Եղիշ. ՟Է։)
Անթառամ փառօք պսակէ զսուրբս իւր։ Պսակեցան ի քրիստոսէ ընդ վերին զուարթունս. (եւ այլն. Շար.։)
ՍԹԱՓԵՄ, եցի. ն. ՍԹԱՓԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. Թափել զթմրութիւն. զգաստացուցանել. զարթուցանել. զուարթացուցանել. արծարծանել զոգի. սփոփել.
Դասք վերին զուարթնոցն սոսկացեալ զարմացեալ կային. (Շար.։)
ՍՐՈՎԲԷ կամ ՍՐՈԲԷ. որ եւ ՍԵՐՈՎԲԷ. σεραφίμ seraphim. Ասի եւ ՍՐՈՎԲԻՄ, կամ ՍԵՐՈՎԲԻՄ. իբր յոգն. ըստ եբր. սէրաֆ, սէրաֆիմ. այսինքն կիզանօղ. վառեալ. Վերին դաս զուարթնոց՝ յառաջին կամ յերկրորդ կարգի.
Վայրէջք անմարմին զուարթնոցն, վերելք ի բարձունս անբաւս. (Սիւն. տաղ խչ.։)
Ծաղր ասէ՝ ո՛չ այտիւքն անկեալ հնչումնն եռանդեամբ արեանն, այլ զանապակ եւ զանխառն տխրանաց՝ զուարթութիւնն։ Ի տրտմութիւնս զյոլով մասն տխրանացն ի բաց բառնայր. (Բրս. գոհ. եւ Բրս. յուդիտ.։)
Այլովք տրասէրն, եւ այլովք երեւութանայ (յերազի) անյագն։ Հալածելոցն վասն արդարութեան, եւ տրասիրացն ի կարօտեալս։ Զուարթամիտ կամօք մշակել ի հրամայեալ ողորմածութեանն տրասէր բարեմտութեամբ նուէրս. (Նիւս. կազմ.։ Վրդն. դան.։ Պիտ.։)
χαροπός caesius, laetus. Վառ ի վառ աչօք, կամ աչք զուարթատեսիլ, եւ շնորհալի եւ քաղցրահայեաց. ծաւի.
ՔԵՐՈՎԲ ՔԵՐՕԲ ՔԵՐՈԲ ՔԵՐՈՒԲ ՔԵՐՈՎԲԷ ՔԵՐՈԲԷ ՔՐՈՎԲԷ ՔԵՐՈՎԲԻՄ ՔԵՐՈԲԻՄ. Բառ եբր. քերուպ. յոքնակի՝ քերօպիմ, քէրուպիմ. χερούβ, χερουβείμ, -βίμ, -βεῖν, -βίμ cherub, cherubim, -bin. Վերին դաս զուարթնոց զկնի Սրովբէից, քառակերպեան երեւեալ ի տեսիլս, եւ քառաթեւ եւ բազմաչեայ հրացայտ. եւ նկար կամ քանդակ գրուագաց նոցա ի նոյն նմանութիւն. ասի եւ զբանսարկութենէն՝ որ երբեմն գլուխ էր հրեշտակաց.
Ասելովն՝ եթէ ի ձեռս մեղաւորաց՞ քրքրէ զմիտս նոցա, յայտ արարեալ՝ թէ նոցա չարութեանն է գործն։ Տե՛ս զիա՛րդ յաջորդօքն քրքրէ զմիտս նորա։ Քրքրէ զմիտս նոցա փրկիլ ի վտանգից. Քրքրէ զմիտս նոցա յանձնարարութեան աղօթիւքս առ գութ իւր։ Զաշակերտելոցն միտս քրքրէ յուսովն ի տէր։ Նմին իրի եղեւ շարժումն, զի քրքրեսցին եւ սթափեսցին։ Զի այս խրատելով զիւր միտս քրքրէ։ Քրքրեաց զուարթացոյց զմիտս նորա. (Ոսկ. մտթ. Ոսկ. եբր. Ոսկ. տիմ.։)
ԱՐԲԵՆԱՄ μεθύω, μεθύσκομαι , κρεπαλάω inebrior, crapulor որ եւ ԱՐԲԻԼ. Գինել. զուարթանալ ի գինւոյ. եւ գինեհարիլ. յանչափս ըմպելով զգինի կամ զցքի՝ ելանել արտաքոյ անձին. անզգայիլ. կորուսանել զխելս. հարբենալ, գինովնալ. (Իսկ Արբեալ. արաբ. ախմէր, որպէս ռմկ. Խմած, խմօղ, գինով։)
Ո՞չ ապաքէն զուարթուն եւ իմաստուն իշխան ի վերայ արբեցելոց կացուցանել պարտ է, եւ ոչ զներհակն. (Պաղտ. օրին. ՟Ա։)
Բարապետն զուարթ մի՛ յաղթահարեսցի ի քնոյ. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
εὑπαθῶν, εὑημέρων bene affectus, laetus որ եւ ԲԱՐԵԿՐԵԱԼ. Կրօղ յինքեան զբարութիւն՝ յո՛ր եւ է կարգի. բարեօք ճոխացեալ. բարեկեցիկ. եւ Զուարթ, բերկրամիտ.
ԲԵՐԿՐԵՄ ԲԵՐԿՐԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. χαροποιέω laetifico, exhilaro, χαριεντίζομαι facete dico Տալ բերկրիլ. ուրախ առնել. զուարթացուցնել. զուարճացուցանել.
χαίρω, εὑφραίνομαι, εὑθυμέω gaudeo, laetor եւ այլն. Բերկրիլ ըստ որում խրախ լինել ի տես եւ ի լուր բարեաց. ուրախ լինել. ուրախանալ. խնդալ. ցնծալ. հրճուիլ. խայտալ. զուարթանալ.
Բոցեղէն զուարթնոցն, կամ պահապանացն (դրախտին). (Խոր. հռիփս.։ եւ Պիտ.։)
ԳԵՐԱԿԱՅՔ. գ. Վերինք. երկնայինք. աստեղք. զուարթունք.
(Հերովդէս) այն որ կամեցաւ զմիտսն զուարթնոցն գողանալ, գողացեալ եղեւ ինքն ի նենգեցելոց անտի. (Եփր. համաբ.։)
Զգոյական զօրութիւնն՝ որ տուաւ նոցա (զուարթնոց) շնորհօք. (Շ. յուդ. ՟Բ։)
Դասակից եղեն վերին զուարթնոցն։ Այսօր դասակից եղեն հովիւքն հանդիսի վերնոցն. (Շար.։)
Չի՛ք եկամուտ առ կատարեալ բարերարութիւնն (այսինքն յաստուած)։ Զուարթացուցանէ ի տրտմականացն եկամտից։ Եկամուտ եղեւ անհնազանդութիւն՝ ի կամաց, եւ ո՛չ ի հարկէ. (Յճխ. ՟Բ. ՟Ժ՟Ա։)
Յառաջին զուարթութենէ անտի զիջեալ տրտմագոյն երեսօք. (՟Գ. Մակ. ՟Ե. 19։)
Թօթափեալք զքուն մահու՝ զուարթնոց երկնից հետեւեցան. (Շար.։)
Ու՞ր է զուարթշրթանց ժպտումն առ բարի աշակերտացն հանդիպումն. (Խոր. ՟Գ. 68։)
Ու՞ր է զուարթ բարեժմիտ շրթանցն ժպտումն. (Արծր. ՟Դ. 12։)
cf. ԼԱԶՈՒԱՐԹ
Լուրջ լինել, արթուն եւ զուարթուն եւ զգաստ. Սթափիլ. արթնանալ.
Զարթուցեալք առ զուարթացեալք՝ յերկոսեանն առ հասարակ եմք լրջացեալ. (Եղիշ. ՟Ե։)
Խայտ կամ խայտալից աչօք. զուարթութագին, քաղցրահայեաց.
εὕθυμος alacer, hilaris. Ուրախամիտ. խրախամիտ. ուրախ սրտիւ. զուարթ. եւ Ուրախական. խնդալից.
προθυμία alacritas. Ուրախութիւն. զուարթութիւն.
cf. ԿՐԹՈՒԹԻՒՆ. γυμνασία exercitium. Ումեմն ի խափանի տկարագոյն լինել հարկ է, եւ ումեմն ի կրթմունս գոլով՝ զուարթագոյն. (Պղատ. տիմ.։)
ՀԱՆԳԻՍՏ. որպէս Կատարումն հաճոյիցն աստուծոյ. եւ Լրումն բաղձանաց մարդոյն, կամ երանութիւն երկնից. եւ Ամենայն ինչ ախորժելի, դիւրիչ, զուարթարար, եւ հանգուցիչ սրտի.
Ոչ հեղեղէ, այլ զուարթացուցանէ զբոյսս առաքինութեանցն։ Որ ջրովն հեղեղեցան. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. իմ.։)
ἕμπυρος, ἑμπύριος igneus, ignitus, caelestis. Ի բնէ հրեղէն. հրանիւթ. լուսեղէն, զուարթուն. հրեշտակային. եւ Աստուածային.
ՀՐԵՇՏԱԿ ἅγγελος angelus. գրի եւ ՀՐՇՏԱԿ. (լծ. պ. ֆիրիստէ, ֆէրիզթէ որ է Առաքեալ, եւ Թեւաւոր) Պատգամաւոր երկնային. դեսպան աստուծոյ՝ զուարթուն երկնից.
Զուարճ լինել. զուարճանալ. զուարթանալ. ցնծալ. խայտալ. ուրախ լինել. խնդալ.
Մտադիւր զուարթութեամբ. ((այս է) ըստ մտաց դիւրի զուարթութեամբ՝ զերկարութիւն աւուրն անցուցանել. Խոսր. ժմ.։)
Զուարթ են ասէ խելք ջրարբաց, եւ առողջ մարմինք ուծակերաց. (Մանդ. ՟Ժ՟Զ։)
Երկինք ազգի զարդուցն պաճուճանօք պարարէ զաչս մեր եւ զուարթացուցանէ։ Մի պարարեր զակնդ շրջածութեամբ։ Հերս վասն գեղեցկութեան մի պարարեր. (Ոսկ. ես.։ Հ. դեկտ. ՟Լ. Վրք. հց. ձ։)
Սադայէլ (տպ. սատիէլ) կորոյս զզուարթուն անունն, եւ սատանայ կոչեցաւ, որ է հակառակ. (Խոսր.։)
Զայն ամենայն տխուր տրտմութիւնս՝ որ մուծեալ ունէին զերեսս երկրի սգազգածն կերպարանօք, լուսաւորեաց եւ զուարթացոյց. (Վեցօր. ՟Է. որ ի Ճ. ՟Գ.) գրի մթազգած. այլ ի յն. կայ՝ մթազգած եւ սգազգեաց։
Զուարթութիւն. սփոփանք. եւ Արթնութիւն.
Ընդ սրբասաց զօրսն։ Զդասս բոցեղէնս՝ զուարթունս սրբասացս։ Արարեր քեզ սրբասացս զսերովբէսն եւ զքերովբէսն. (Նար. յովէդ.։ Մաշտ.։ Ճշ.։)
καρδιόομαι corde donor. Սիրտ եւ ոգի առնուլ. քաջալերիլ. զուարթանալ.
Սանդուխք լուսեղէն կազմեալ, տէր անդ հաստատեալ փառօք. վայրէջք անմարմին զուարթնոցն, վերելք ի բարձունս անբաւս. (Ստեփ. սիւն. կամ Մոկացի տաղ խչ.։)
Յանդիման եղէց քեզ ուրախութեամբ, զուարթապէս, եւ ոչ տխրաբար. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Որպէս Ուրախաճեմ. բերկրազգեաց. խրախ. զուարթ. խայտացօղ.
Փառաւորեալ ցակորդ ի հոգեղէն եւ ի հրեղէն զուարթնոցն։ Ցանկորդ զխայրեացն մատուցանելով ընդարձակուձեռն նուէրս. (Ագաթ.։ Պիտ.։)
ՓԱՐԱՒԱԶՍ ՏԱՄ. ՓԱՐԱՒԱԶԵՄ. ψυχαγωγέω oblecto, consolor διατρέφω alo. Սփոփել. զովացուցանել. զուարթացուցանել. մխիթարել.
Զուարթացան ծաղկախիտ պայծառութեամբ ի փշազգածն թառամութենէ. (Նար. յովէդ.։)
Յաղագս տըւընջեան ... քառեռակ անձնապետ զուարթատես զմիջամոյթեալսդ վարէ. (Շիր.։)
ՔԵՐՈՎԲ ՔԵՐՕԲ ՔԵՐՈԲ ՔԵՐՈՒԲ ՔԵՐՈՎԲԷ ՔԵՐՈԲԷ ՔՐՈՎԲԷ ՔԵՐՈՎԲԻՄ ՔԵՐՈԲԻՄ. Բառ եբր. քերուպ. յոքնակի՝ քերօպիմ, քէրուպիմ. χερούβ, χερουβείμ, -βίμ, -βεῖν, -βίμ cherub, cherubim, -bin. Վերին դաս զուարթնոց զկնի Սրովբէից, քառակերպեան երեւեալ ի տեսիլս, եւ քառաթեւ եւ բազմաչեայ հրացայտ. եւ նկար կամ քանդակ գրուագաց նոցա ի նոյն նմանութիւն. ասի եւ զբանսարկութենէն՝ որ երբեմն գլուխ էր հրեշտակաց.
Ի խնդութիւն զուարթութեան անտխրելի. (Նար. ՟Կ՟Գ։)
ἅλυπος. doloris et tristitiae expers. Որ չէ տրտում. ազատ ի տրտմութենէ. անտխուր. անվիշտ. զուարթ. եւ Անտրտմական. զուարթագին. գայզըսըզ, գասավէթսիզ, շէն.
Լուրջ եւ անխէթ աչօք. համարձակահայեաց. վստահ. աներկեւան. արթուն զուարթուն. զուարթ, եւ համարձակ. պարզերես. սէրպէսթ.
Առոյգ անձամբ. զուարթ եւ զօրաւոր մարմնով.
Զուարթութեամբ եւ արթնաբար քեզ առաջի կալով. (Բրս. հայեաց.։)
Զքունն արթնական։ Արթնական մեր զուարթութիւն. (Նար. ՟Խ՟Ե. ՟Ձ՟Ե։)
Քուն հեղգացեալ մարմնոյս արթնանայ հոգեւոր զուարթութեամբն. (Նիւս. երգ.։)
Պերճ. պանծալի. փառաւոր. փառացի. մեծանուն. վսեմ, կամ Բարեքիկ եւ աճեցուն. ուռճացեալ. մեծ. շքեղ. զուարթ. ծաղկեալ.
Օր բարենշան՝ զուարթութեամբ պատրաստեալ. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ. 28։)
Եւ ոչ բիւրաւոր բանակաց երկնաւոր զուարթնոց. (Ագաթ.։)
Բիւրաւոր բանակք վերին զուարթնոցն։ Գառանց բիւրաւորաց. (Շար.։)
որ եւ ԲՈՑԵՂԷՆ. Հրեղէն. հրանիւթ. հրակերպ. լուսեղէն։ Մակդիր զուարթնոց աննիւթական հոգեղինաց՝ հայելով ի բան սաղմոսին՝ թէ
Աստուածանմանութիւնն՝ գերագոյն պարգեւի վերին զուարթնոց). (Դիոն.։)
cf. ԼԱԶՈՒԱՐԹ
ԼԱԶՈՒԱՐԹ ԼԱԺՈՒՐԴ. որ եւ ԼԱԶՈՒԱՐԴ. լաճիվէրթ, լաճիւվերտ, լաժիվերտ. Ըստ ոմանց նոյն ընդ Գոճազմ. Անուն պատուական քարի, որպէս իտ. lapislazzolo. եւ Կապուտակ ընտիր գոյն եւ ներկ, իբր իտ. azzurro ultramarino.
Լազուարթն եւ զմրուխտն ի պղնձաքար ազգէն գոյանան. (Ոսկիփոր.։)
Դրախտ խաջազուարթ՝ սաղարթացեալ ծառովք լիապտղովք. յն. պտղաբերօք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 31։)
Ուրախամիտ յոյժ յոյժ. խնդամիտ զուարթամիտ. եւ Ուրախական. շէն, ուրախ զուաղթ. շաղ, շատ.
Մեկնեցան ի միմեանց ողջք անարատք, ազատեալք, խրախամիտք զուարթացեալք. (՟Գ. Մակ. ՟Է. 14։)
Սփոփանք խրախամիտ զուարթութեանց։ Զարթուզանել ի խրախամիտ զուարճացումն. (Պիտ.։)
Զուարթացան ծաղկախիտ պայծառութեամբ. (Իսիւք.։)
ζωόσζωηρός vivus, vivax, vitam praebens. (որ գրի եւ ԿԵՆԱՂՈՒՏ) Ունօղ կենաց կամ կենդանութեան. կենդանի. կենդանաւէտ, կենսառիթ. կենարար. եւ Առոյգ. տոկուն, զուարթ.
Հակամտեալ ընդ մոգուցն, եւ ձայնակցեալ սուրբ զուարթնոց. (Զքր. կթ.։)
Ի վերուստ (զուարթունք) հպատակէին հրամանաց տղային. (Շ. տաղ.։)
Ուրախարար. զուարթարար. զուարճացուցիչ.
Ո՛վ բնութիւնք մարդասիրաց (զուարթնոց). (Եպիփ. թաղմ.։)
Ի զուարթունս հրեղէնս մտաբերեցին (սոդոմայեցիխ). (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Գ։)
Այսօր ցնծացան պարունակք հրակերպեան զուարթնոցըն, ի վերուստ հպատակէին հրամանաց տըղային. (Շ. տաղ.։)
Զայն ամենայն տխուր տրտմութիւնս՝ որ մուծեալ ունէին զերեսս երկրի սգազգածն կերպարանօք, լուսաւորեաց եւ զուարթացոյց. (Վեցօր. ՟Է. որ ի Ճ. ՟Գ.) գրի մթազգած. այլ ի յն. կայ՝ մթազգած եւ սգազգեաց։
Զգաստական. զուարթական. եւ Զուարթարար բան. զւարճախօսութիւն սփոփիչ.
Զօրութեամբ բնականաւ, եւ ստացականւ։ Ոչ միայն զբնականն, այլեւ զստացական զուարթութիւնն ասէ. (Առ որս. ՟Է։ Լմբ. առակ.։)
Վերճեմեալ ընդ զուարթունսն՝ ի քրիստոսէ պսակեցան. (Շար.։)
Ձայնէր ի վիմին հրեշտակապետն այսօր, տարփողէր կանանցն զուարթ, յարեաւ խաչելեալն. (Շ. տաղ.։)
Րախճանան այսօր ընդ վերին զուարթունսքաղցրաձայն երգով (սուրբ վկայք). (Գանձ.։)
Ցանկաջան աղօթիւք եւ փառատրութեամբք վերին զուարթնոցն նմանիցէ. (Մանդ. ՟Ժ։)
Մանուկ մի զուարթատսիլ, որոյ չեւ եւս էր փաղփաղեալ բողբոջեալ մրադիր բոյսք մօրուտցն ընդ ծնօտսն. (Յհ. կթ.։)
Զուարթացան ծաղկախիտ պայծառութեամբ ի փշազգածն թառամութենէ. (Նար. յովէդ.։)
Զուարթուն սերովբէն ի վերայ վիմին փողերգէր, փողէր զաւետիս, տէր յարեաւ, դուք զո՞վ խնդրէք. (Շ. տաղ.։)
Բնութեան քաջաբոյս զարգացումն զուարթս եւ զարմանալիս յարդարէ. (Պիտ.։)
εὕψυχος generosi et alacris animi. Մեծանձն. արի եւ զուարթ ոգւով.
Յոյժ առոյգ. քաջազուարթ. դալարազուարճ.
ՔԵՐՈՎԲ ՔԵՐՕԲ ՔԵՐՈԲ ՔԵՐՈՒԲ ՔԵՐՈՎԲԷ ՔԵՐՈԲԷ ՔՐՈՎԲԷ ՔԵՐՈՎԲԻՄ ՔԵՐՈԲԻՄ. Բառ եբր. քերուպ. յոքնակի՝ քերօպիմ, քէրուպիմ. Վերին դաս զուարթնոց զկնի Սրովբէից, քառակերպեան երեւեալ ի տեսիլս, եւ քառաթեւ եւ բազմաչեայ հրացայտ. եւ նկար կամ քանդակ գրուագաց նոցա ի նոյն նմանութիւն. ասի եւ զբանսարկութենէն՝ որ երբեմն գլուխ էր հրեշտակաց.
Անմասն յերկուանց եւ յերկիւղէ. աներկբայ եւ անկասկած. անխիղճ. անկեղծ. զուարթագին. աչալուրջ.
Աննիրհելի ակն կամ պահապան։ Աննիրհելի դիտմամբ։ Աննիրհելի փառաբանողաց։ Զուարթունք աննիրհելիք. (Նար.։)
Ի խնդութիւն զուարթութեան անտխրելի. (Նար. ՟Կ՟Գ։)
Զուարթագոյն զնա գործեաց եւ աջողագոյն. (Ճ. ՟Ա.։)
Առատատուր եւ զուարթ լրջմտութեամբ. (Մագ. ՟Ժ՟Դ։)
Ի զուարթնոց միշտ բարեբանեալ սուրբ Աստուածածին։ Բարեբանեալ ես նշան փայտիդ փրկութեան. (Նար. կուս.։ եւ Նար. խչ.։)
Այսօր ընդ բերկրական զուարթնոյն կրեցեր աւետեաց զտէրն տերանց ի քեզ. (Շար.։)
Ըստ երկնայնոց զուարթնոց գասու ամենեցուն զինքն բոլորապէս ցուցանէր։ Բոլորապէս զսակ ամին հատուսցէ. (Յհ. կթ.։)
Երգեսցե՛ն բոցազգեստքն. այսինքն զուարթունքն. (ՃՃ.։)
Զուարթագին տեսլեամբ, եւ զուարճալի.
Գիշերաջան արտասուօք եւ փառաւորութեամբ վերին զուարթնոցն նմանեսցի. (Մանդ. ՟Ժ՟Դ։)
Նմանութեամբ, Զուարթանալ, եւ Բեղնաւորիլ.
ԶՈՒԱՐԹԱԼԻ ԶՈՒԱՐԹԱԼԻՑ. Լի կամ լցեալ զուարթութեամբ. բերկրալից. շնորհալից.
Զուարթալից երեսօք ընկալեալք զամենեսեան ի գիրկս իւրեանց. (Փարպ.։)
Պարէին զուարթալից ցնծութեամբ. (Ճ. ՟Ժ.։)
Ուրախացի՛ր զուարթալից սրտիւ՝ օրհնեալդ ի կանայս. (Թէոդոր. կուս.։)
νήφων sobrius, et vigilans, insomnis Ամենեւին Արթուն. լուրջ եւ զգաստ. միանգամայն ըստ հյ. զուարթ, կայտառ, առոյգ եւ ժիր. արթուն. զարթուն, խելքը գլուխը, աչքաբաց.
Լերո՛ւք զուարթունք յաղօթս։ Արթունք եւ զուարթունք եղիցուք. (՟Ա. Պետ. ՟Դ. 7։ ՟Ա. Թես. ՟Ե. 6։)
Զուարթուն կա՛մ զայն ասէ, զամենայն զբաղմունս մարմնականս ի բաց ընկենուլ, եւ արթնութեամբ յուղիղ մտաց եւ ի սուրբ սրտէ զաղօթսն մատուցանել. եւ կամ զուարթնոցն երկնաւորաց նմանել ի ժամ աղօթիցն. եւ այլն. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Թ։)
Այն՝ որ կամեցաւ զմիտսն զուարթնոցն (մոգուց) գողանալ, գողացեալ եղեւ ինքն (Հերովդէս) ի նենգեցելոց անտի. (Եփր. համաբ.։)
Ո՞չ ապաքէն զուարթուն եւ իմաստուն իշխան ի վերայ արբեցելոց կացուցանել պարտ է։ Զուարթունքն եւ անխռովքն (յօրէնս՝ լինիցին) զօրավար այնոցիկ՝ որ ոչ են արթուն. (Պղատ. օրին. ՟Ա. ՟Բ։)
ԶՈՒԱՐԹՈՒՆ թունք. գ. εἵρ եբր. էիր, իր. ἑγρήγορων vigil Սեպհականեալ անուն հոգեղէն պաշտօնէից Աստուծոյ, այսինքն հրեշտակաց.
Եւ ահա զուարթուն եւ սուրբ իջանէր յերկնից։ Մեկնութեամբ զուարթնոյ է բանս. (Դան. ՟Դ. 10. 20. եւ 14։)
Զուարթուն կոչին հրեշտակք, որ են անքուն ակամբ, եւ լուրջ երեսօք. (Շ. բարձր.։)
Զուարթունք (ասին), միշտ զուարթացեալք գոլով հոգեւորականաւ եւ իմանալեաւ խնդութեամբ յԱստուածայինսն։ Ունի դարձեալ եւ զուարթութեանն անուն զաննիրհ արթնութիւնն, եւ զանխոնջական փառաբանութիւն. (Շ. հրեշտ.։)
Զուարթունք աննիրհելիք. (Նար. առաք.։)
Զուարթունն՝ յաննիրհելի բնութեանց հրեշտակաց (առեալ անուն). (Վրդն. դան.։)
Հրեշտակք ի նա ցնծան հանապազորդ. վասն որոյ եւ զուարթունք կոչեցան. (Լմբ. առակ.։)
Զքեզ Տէր օրհնեն ամենայն զուարթունք երկնից. (Աղօթք մանաս։ Շար. ստէպ։)
Զուգաձայն յարմարութեամբ ... խնդալից զուարթանան. (Փիլ. տեսական.։)
Խայտացեալք ընդ ընծայական շնորհադրուատ բացատրութիւն զուարթնոյն. (Թէոդոր. խչ.։)
Զուարթացան ի փշազգածն թառամութենէ. (Նար. յովէդ.։)
Զլուսերանգ եւ զզուարթարար աստղն։ Լուսերանգ շաւիղն. (Երզն. լս.։)
Հոտ բուրազուարթ, փունջ խուռներամ. (Նար. տաղ ծն.։)
Ստէպ ծիծաղելով. զուարթագին.
γελαστικός risibilis, ridendi facultate praeditus. Ունօղ զկարողութիւն ծիծաղելոյ. եւ Զուարթերես. ծիծաղ ունեցօղ, ծիծաղերես.
որպէս ծիծաղելով. հեզիկ եւ զուարթերես երեւելով.
ἰλαρός hilaris εὕφρων laetus νήφων sobrius, vigilans Արթուն եւ ծիծաղերես իբրեւ զվարդ. լուրջ եւ կայտառ. զգաստ եւ ուրախ. բերկրալից. շնորհալի. աննիրհելի. եւ Բերկրառիթ. պայծառ, զուարճագեղ. անթառամ. շէ՛ն, շին, շաղ.
Երեսք նորա զուարթք առ ի սիրել(իլ), այլ սիրտ նորա նեղեալ էր ի յահէ անտի. (Եսթ. ՟Ժ՟Ե. 8։)
Գինի ուրախ առնէ, իւղ՝ զուարթ։ Ի ցօղել նորա զուարթ եղիցի բոյս նորա. (Սղ. ՟Ճ՟Գ. 15։ եւ ՟Կ՟Դ. 11։)
Այլ դու զուա՛րթ կաց յամենայնի. (՟Բ. Տիմ. ՟Դ. 5։)
Լոյս զուարթ սուրբ փառաց անմահի հօր. (Ժմ.։)
Ո՞ւր է զուարթ շրթանցն ժպտումն. (Խոր. ՟Գ. 68։)
Զուարթ տեսութիւն, կամ քաղցրութիւն, կամ բերկրութիւն։ Զուարթ ցուցանիս ի փրկութիւնն իմ։ Զտխրութիւնն բժշկեալ՝ զուարթ գործեսցես. (Նար.։)
Զուարթ յօժարութիւն. (Յճխ. ՟Ե։)
Զուարթ արբեցութիւն. (Կամրջ.։)
Ահա տեսանեմ զձեզ զուարթս դիմօք իբրեւ զմարգագետինս. (Լմբ. ատ.։)