Enriched dictionaries of Armenian

Anglais Français

vn.

to boil;
to bubble;
to shudder;
to swarm;
to crawl.

Other definitions containing this entry

Աջ, ոյ, ու

right;
right hand;
ընդ աջմէ, to the right;
աջոյ ձեռամբ յաջողակ, right-handed;
յաջմէ եւ յահեկէ՝ յաջուց եւ յահեկաց, to the right and left, on each side;
— թեւ բանակի, right wing of an army;
— հաւանութեան տալ՝ կարկարել ումեք, to offer one's hand, to consent;
յ— եւ յահեակ, right or wrong.

Գամ, եկի

to come;
to arrive, to attain;
to behave, to demean one's self, to act;
to be inclined;
to apply ones self with ardour;
յառաջ —, to spring, to proceed, to emanate, to rise, to derive, to result;
— ի միտս, յինքն, to recover one's senses;
— ի լաւութիւն, to amend, to reform;
— ի յառութիւն, to grow worse;
ընդ արհամարհանս —, to be despised;
եկն ի վախճանել, he was near death;
— աւուրն, it is getting light;
ի — աւուրն, at the break of day, at dawn;
ի — երեկոյին, towards evening;
— ի վտանգ, to run into danger or peril;
— ի զարմացումն, to admire;
— ի հարցումն, to interrogate;
յերկիւղ — to fear;
— յոզորմութիւն, to have pity;
— ի զղջումն, to repent;
— յիմն, to undertake;
ի քնին —, to examine;
— ի կարծիս ուրուք, to consent;
յաղերս —, to grant, to become compassionate;
ընդ ձեռամբ —, to fall into the hands of;
— ընդ աղբ or ապաւառ, to stain, to soil one's self;
— ընդ ծուխ, ընդ փոշի, to be smoked;
to cover with dust;
— ընդ կուսական արգանդ, to be born of a virgin;
ընդ ուրուք կեանս —, to examine the life of some one;
— ըստ կամաց or ըստ բանի ուրուք, to listen, to give attention;
ըստ կարծեաց ուրուք —, to speak according to the opinion of some one;
սիրով — զմատնըչաւ, to love traitors;
— զայլ արամբ, to love another persons husband;
— զտամբ իւրով, to take care of one's own household;
զերկրաւ —, to turn, to travel round the world;
— զիւիք, to applicate one's self, to give one's self to;
գինւոյ — զտկամբ, to see double from wine;
զօրինօք —, to keep the laws;
զանառակութեամբ —, to be inclined to debauchery;
— զարբեցութեամբ, զընչիւգ —, to give one's self to drink, — to avarice;
զբանիւք —, to chatter, to tattle;
որքան — է քեզ, according to your strength;
որչափ իւր — էր, as much as he could;
— ի վերայ, to assail, to come upon;
to happen some misfortune.

Ընկճիմ, եցայ

to sink, to faint, to succumb;
— զոք, to be a hindrance, or stumbling block to;
— ընդ բեռամբ, to bow beneath a weight;
to be overwhelmed, or disheartened;
ընկճեալ յամաց, ընդ ամօք, bowed by the weight of years;
— զիմն, to retire, to withdraw;
to impede, to hinder.

Ընկրկիմ, եցայ

to recede, to retreat, to flinch;
to be repulsed, driven back;
— անուոյ, turning of the wheel;
— յազքատս, to compassionate the poor;
to pardon;
— երասանաւ, to be restrained, bridled, reined in;
պատերազմաց — ընդ ձեռամբ ուրուք, to take by force, to storm, to subdue, to conquer.

Հարստալիր

abundant, full;
— ձեռամբ, liberally, largely.

Ձեռն, ռին, ռամբ, ձերբ, ձեռք, ռաց

ի —, ընդ —, by, by means of, through the medium or channel of;
զձեռամբ, as much as one can, according to one's power;
ի ձեռանէ, coadjutor, assistant;
պաշտօնեայ ի ձեռանէ, subaltern functionary;
առ —, ready at hand, under one's hand, near, at hand;
առ — բառարան, portative dictionary;
— ի ձեռանէ, ընդ —, — ի —, from hand to hand, from one to another, from me to you, from you to him;
որ ընդ ձեռամբ է, subordinate;
հզօր ձեռամբ, with main strength, with a strong army;
— օտար, a strange hand;
յերկոցունց ձեռաց աջողակ, ambidexter, right-handed and left-handed person;
— հաւանութեան;
consent, assent;
ձեռս ի կապ, with one's hand tied;
with folded arms;

Ձեռն, ռին, ռամբ, ձերբ, ձեռք, ռաց

idle;
ձեռս յետս կապեալ, with one's hands tied behind;
—ք փապարեալք յաշխատութէնէ, hands hardened by toil;
մահահամբոյր ձեռամբ, with a deadly hand;
— տեառն, the hand, Spirit or Word of God;
ըստ ձեռին բաւականի, ըստ կարի ձեռաց իւրոց, according to one's strength, power or means;
ամբարձ զ— իւր ի տիրապետել, he formed the project of seizing the chief authority;
ձեռօք իւրեանց հայթայթէին զպէտսն, they lived by their labour;
ի ձեռանէ նորա վարէ իշխանութիւն, he governs under him;
ի ձեռս քո է, it is in your power, it depends on you;
չէր — նորա բաւական, he could not, he had not the means;
ահա — իմ ընդ քեզ, my hand shall be with you;
յամենայն տեղիս ուր միանգամայն հասանէր — իւր, every where he could;
եղեւ — տեառն ի վերայ իմ, the hand of God was on me;
— տալ իրերաց, to help or assist each other;
— տալ ի, to consent to;
— տալ անմեղութեան, to support, sustain or uphold innocence;
— տալ, to lend a hand to, to stretch out a helping hand, to aid, to succour, to assist, to help;
— արկանել, to lay hands on, to seize, to take possession of;
— արկանել, —ի գործ արկանել or առնել, to lay one's hand on, to put one's hand to, to set about, to undertake, to take in hand, to begin, to attempt, to try;
ի — տալ, to hand over, to deliver over, to give up;
ձեռս բառնալ, to lift up the hands;
ձեռս ամբարնալ, to raise one's hand against;
դնել զանձն ի ձեռին իւրում, to jeopard, to risk one's life;
— անձին հարկանել, to boast, to brag, to vaunt, to plume or pique oneself, to be proud of, to take to oneself the credit of, to avail oneself of, to deem it an honour;
ձեռն յանձին հարկանել, to oblige oneself to;
ձեռն դնել, to lay hands on, to ordain, to consecrate;
to put one's signature to, to sign;
— տալ աղջկան, to give one's hand, to consent to marry;
ընդ or զձեռամբ լինել, to be in the hands of, under the power, in subjection to;
ունել ընդ ձեռամբ, to have ready at hand;
ընդ ձեռամբ առնել, նուաճել, արկանել ընդ ձեռամբ, to bring under one's power, to subdue, to subjugate;
կալ ընդ ձեռամբ ուրուք, to put oneself under the protection of;
to submit, to yield;
to be submissive;
ընդ ձեռամբ անկանիլ, գալ ի ձեռս, ի ձեռս անկանել, to fall into the hands of, to be taken or seized, to get caught;
ի ձեռս բերել, to obtain, to procure, to entrap, to catch;
անկանել ի ձեռս ուրուք, to fall into the power of;
— օգնականութեան գտանել, to find a helping hand, to be sustained by, favoured with;
զձեռանէ առնուլ, ունել, ձգել, to take or lead by the hand;
ձեռամբ առնել, to indicate, to point to with the band;
զձեռամբ լինել, to be able, sufficient, capable;
զձեռօք ածել, to seize, to grasp;
to arrest;
ի — առնուլ, to obtain, to acquire;
to re-acquire;
to undertake, to begin;
տարածել զձեռս իւր առ ոք, to open one's arms to;
ճողոպրիլ ի ներքուստ ձեռին ուրուք, to escape from the hands or power of;
— մխել, to meddle, to interfere;
to set a hand to, to undertake;
— մխել յոք, to raise the hand against, to lay violent hands on, to ill-treat;
to put to death;
ի բաց կալ, ապստամբել ի ձեռանէ ուրուք, to rebel, to throw off the yoke, to save or rescue from the hands of;
— or ձեռս ի գլուխ ելանել, դառնալ, to be confounded by shame or grief, to be greatly abashed, or cast down;
— զձեռամբ փոփոխելով քարշել զչուանն, to draw a cord, to tighten a rope hand over hand;
— արկանել զգանձիւն, to try to rob the treasure;

Ձերբացի

cf. Ձեռամբացի.

Միջամուխ

entered, introduced;
well versed in, initiated, instructed, intelligent, expert;
free, frank, bold, daring;
meddlesome;
enterprising, adventurous, venturous;
— լինել, to enter, to push in, to introduce oneself, to go forward or before;
to intrude into, to thrust oneself forward, to intermeddle or interfere;
to penetrate deeply, to pierce to the inmost parts, to dive into, to explore, to sift;
to undertake, to have a hand in, *to have a finger in every body's pie;
— ձեռամբ գործել, to act freely.

Մտանեմ, մտի, մուտ

to enter, to go or come in, to introduce, insinuate or intrude oneself;
to penetrate into, to slip in;
— առ ոք, առաջին ուրուք, to present oneself, to call on, to visit;
— աղօթից առաջի ուրուք, to be heard, hearkened to;
— առ ումեմն, to be a guest, to receive hospitality, to be lodged;
— առ կին, to know a woman;
— ի վերայ օտարի ամուսնոյ, to commit adultery;
— ի or ընդ գիրկս, ընդ աղեղն, to bend a bow;
ի դատաստան, ի դատ —, to sue, to bring an action against, to summon before a magistrate or court of justice;
ընդ դատաւորաւ —, to act the judge;
ընդ երկիր —, to plunge into an abyss, to be engulfed, swallowed up;
ընդ գետին —, to be overwhelmed with shame, to hide one's confusion under the earth;
— ի ծառայութիւն, to enter a person's service, to serve;
— յորդեգրութիւն, to be adopted;
երաշխաւոր —, to guarantee, to become security;
— ի պայքար, to dispute, to contest;
ի փորձ —, to prove, to try, to make an experiment;
— ընդ մերով մարդկութեամբս, to be clothed with our humanity;
ի քուն —, to be overcome with sleep, to sleep, to lay to sleep;
— արեգական, to go down, to set;
ընդ քիրտն —, to sweat, to work hard, to give oneself much trouble;
— ի նաւ, to embark, to go on board a vessel;
— ընդ անձին, to be at enmity with oneself;
— ընդ լծով or — ընդ ձեռամբ ուրուք, to submit, to become subject to;
— դիւի ի մարդ, to possess;
— ի ճաշ, to sit or be at table.

Նշանացի

by signs;
— խօսել, to speak -;
— առնել ձեռամբ, to point at, to signify by hand.

Տամ, ետու, տուր, տուեալ

to give, to present, to offer;
to concede, to grant, to bestow;
to provide, to furnish, to lend;
to give up, to deliver, to abandon, to expose;
to make, to render, to produce, to cause;
— զանձն, to apply to, to addict oneself to;
to give oneself up to, to abandon oneself;
— խօսել, to cause to speak;
— պատասխանի, to answer, to reply, to respond;
cf. Պատասխանի;
չ— դուլ եւ դադար, to give neither peace nor rest, to disturb continually;
— իշխանութիւն, to invest or intrust with authority;
վկայագիր, անցագիր —, to deliver a certificate, to grant a passport;
մրցանակ, վարձս —, to decree rewards, to award prizes or premiums;
— ածել, to cause to bring;
— գերեզմանի, to bury, to inter;
— ի բանտ, to put in jail or prison, to imprison;
ժողով —, to come together, to assemble, to reunite, to meet, to hold a meeting;
քարամբք —, to strike with stones;
տաց զքեզ յազգ մեծ, I will make of you a great nation;
տացէ քեզ տէր լինել, may you be!
չէ տուեալ ամենեցուն, it is not every one that can;
զորս ընդ ձեռամբ ձերով ետու, which I put in subjection to you;
ես ետու տանել զուլդ, I have sent the kid;
հօրն իւրում ետ տանել, he sent to his father;
տուր բերել ինձ փայտս մայրս, send me cedar wood;
ետ զանձն իւր երթալ, he went;
զլէգէոնս այսոցն՝ անդնդոց տայ, he sends the legions of devils into the pit;
զպատիժս տայցեն յաւիտենից տանջանաց, they will suffer eternal punishment;
զմեզ ի կորուստ եւ յոչէութիւն տան, they load us with evil and annihilate us;
մի տայք մեռանել, do not leave to die.

Voir tout

Other definitions containing this entry

Ածեմ, ածի, ած

porter, apporter, mener, amener;
ceindre;
investir, cerner, entourer;
frapper;
— ընդ իւր, emmener, conduire avec soi;
— զնովիմբ՝ ի վերայ ou — թափել, ajouter, induire, conclure;
— զբռամբ՝ զձեռամբ՝ զձեռօք, prendre, saisir, s'emparer de;
— զիւրեւ՝ զիւրեաւ՝ յինքն, s'attirer, séduire, gagner, captiver;
— զբոցով, passer par la flamme, par-dessus le feu, brûler;
առանց ընդ բանս ինչ ածելոյ, sans contredit, sans difficulté, sans hésiter, incontestablement;
— ի ներքս, introduire;
— ի մէջ, citer, alléguer;
— վերստին՝ անդրէն, ramener.

Երգեմ, եցի

chanter;
— քնարաւ, jouer de la lyre;
— ձեռամբ, jouer d'un instrument.

Երեքամեայ

cf. Եռամեայ.

Երեքամսեայ

cf. Եռամսեայ.

Ընկճիմ, եցայ

succomber;
— ընդ բեռամբ, être accablé, ployé sous le poids, être surchargé;
բնկճեալ ընդ ամօք՝ յամաց, affaissé, accablé sous le poids des années.

Ձեռն, ռին, ռամբ, ձերբ, ձեռք, ռաց

main, force, pouvoir;
main, aide, secours;
— արկանել, mettre la main sur, saisir, s'emparer de, cf. Ըմբռնեմ, cf. Ձեռնարկեմ;
— արկանել, — ի գործ արկանել ou առնել, mettre la main à, entreprendre, se mettre à, mettre la main à l'œuvre, commencer l'affaire, se mettre en train de, intenter;
— տալ, donner la main, secourir, donner les moyens, prêter la main, donner ou prêter secours, donner un coup de main;
— տալ իրերաց, s'aider, se secourir les uns les autres;
— տալ անմեղութեան, soutenir l'innocence;
— տալ ի, consentir à;
— տալ հաւանութեան, donner son assentiment, consentir;
— հաւանութեան, consentement;
ի — տալ, livrer entre les mains;
ձեռս բառնալ, lever les mains;
ձեռս ամբառնալ, lever les mains, le bras contre quelqu'un, étendre la main sur quelqu'un;
ամբարձ զձեռն իւր տիրապետել, il forma le projet de s'emparer de l'autorité;
ձեռս դնել, imposer les mains, ordonner;
signer, mettre sa signature;
— անձին հարկանել, se vanter, se piquer de, être fier de, se prévaloir de, se faire honneur de, se glorifier de ce que;
ի ձեռն, ընդ ձեռն, par, par l'entremise, par le moyen, au moyen, moyennant, par le canal;
ի — նորա, par lui, par son canal;
ձեռամբ, par la main, de la main;
ձեռամբ իմով փորեցի, je perçai de ma propre main;
ձեռօք իւրեանց հայթայթէին զպէտսն, ils vivaient de leur travail;
զձեռամբ, ի ձեռանէ, sous la main;
ի ձեռանէ, adjoint;
ի ձեռանէ նորա մարէ հշխանութիւն, il gouverne sous lui;
պաշտօնեայ ի ձեռանէ, fonctionnaire subalterne;
առ —, sous la main, proche;
առ ձեռն բառարան, dictionnaire portatif, de poche;
ձեռն ի —, de main en main, de la main à la main;
ընդ ձեռամբ լինել, être sous la main, sous le pouvoir de quelqu'un;
ունել ընդ ձեռամբ, avoir sous la main;
որ ընդ ձեռամբ է, subordonné;
ընդ ձեռամբ առնել՝ նուաճել, réduire sous sa puissance, subjuguer;
արկանել ընդ ձեռամբ, soumettre;
կալ ընդ ձեռամբ ուրուք, se soumettre à quelqu'un, dépendre de lui;
յերկոցունց ձեռաց աջողակ, ambidextre, qui se sert également bien des deux mains;
ձեռս ի կապ, les mains liées, les bras croisés;
ձեռս յետս կապեալ, les mains liées derrière le dos;
ի ձեռս անկանել, *ձեռք իյնալ, tomber entre les mains, se faire prendre, se faire pincer ou empoigner;
ի ձեռս բերել, *ձեռք ձգել, obtenir, procurer, attraper, accrocher;
ձգել զ—, cf. Ձգեմ;
կարկառել զ—, cf. Կարկառեմ;
ելանել ըստ —, cf. Ելանեմ;
թողուլ ի ձեռս, laisser entre les mains;
արկանել զոք ի ձեռս ուրուք, livrer aux main de quelqu'un;
անկանել ի ձեռս ուրուք, tomber dans les mains de quelqu'un;
— օգնականութեան գտանել, trouver aide, du secours, être favorisé par;
զձեռանէ ունել, tenir par la main;
ի — առնուլ, saisir, empoigner, s'emparer;
տարածել զձեռս իւր առ ոք, tendre ses bras à quelqu'un;
ճողոպրիլ ի ներքուստ ձեռին ուրուք, se sauver des mains de quelqu'un;
— մխել, se mêler;
mettre la main à, entreprendre, tenter;
— մխել յոք, loucher à quelqu'un, mettre la main sur lui, lever la main contre lui;
ի ձեռս քո է, il est entre vos mains, il ne tient qu'à vous;
համբուրել զձեռս ou *ձեռք պագնել, cf. Համբուրեմ;
չէր — նորա բաւական, il ne pouvait pas, il n'avait pas les moyens;
ըստ ձեռին բաւականի, selon son pouvoir, ses moyens;
եղեւ — Տեառն ի վերայ իմ, la main du Seigneur fut sur moi;
ահա — իմ ընդ քեզ, ma main sera avec vous;
—ք փապարեալք յաշիյատութիւն, mains endurcies au travail;
մահահամբոյր ձեռամբ, d'une main fatale;
հզօր ձեռամբ, d'une main ou avec une main forte;
յամենայն տեղիս ուր միանգամայն հասանէր — իւր, partout où il pouvait;
— օտար, une main étrangère;

Ձերբացի

cf. Ձեռամբացի.

Միամտեմ, եցի

être sincère;
consentir;
croire, être rassuré;
s'attacher, servir avec fidélité;
— ընդ ձեռամբ ուրուք, se soumettre à quelqu'un.

Նշանացի

par signes, par des signes;
— խօսել, parler —;
— առնել ձեռամբ, faire signe de la main.

Նուագեմ, եցի

chanter;
entonner, donner le ton;
jouer d'un instrument, exécuter;
— ընդ ումեք, accompagner quelqu'un;
—* սրնգաւ, jouer de la flûte;
— ձեռամբ զքնար, toucher la harpe de sa main, jouer sur la harpe.

Voir tout

Other definitions containing this entry

Համար, ոյ, ոց

Համարիմք, եւ քակեմք զհամարն նովին ձեռամբ. (Սեբեր. ՟Է։)

Ձախոյ

Յաջոյ ուսոյ տանն մինչեւ զձախոյ ու տանն։ Ի ձախու, կամ ի ձախոյ ուս տանն։ Ի ձախու, կամ ի ձախոյ ձեռին իւրում։ Ձախու ձեռամբ. (՟Դ. Թագ. ՟Ժ՟Ա. 11։ Ղեւտ. ՟Ժ՟Դ. 15. եւ 26։ Դտ. ՟Է. 20։)

Ձախու

Ձաձեմ, եցի

λαμβάνω accipio. (որպէս թէ թաթիւ) Առնուլ. ձեռամբ հաւաքել, բագձաձել.

Ճնշեմ, եցի

ἑκπιέζω, συντρίβω exprimo, opprimo, contero ταπεινόω humilio καταδαμάζω domo ὐποπιάζω suggillo, castigo. (լծ. սանձել. եւ ցնդել) Ճմլել՝ ըստ ամենայն առման. որպէս սեղմել ձեռամբ կամ ընդ ոտիւք. քամել. զսպել. նուաճել. նկուն առնել. ճգնել. նեղել. ճզմել, սխմել, նեղը ձգել.

Յազեմ, եցի

Եթէ ոք ի սուրբ աղուհացսն յազեցաւ յանգէտս, ամ մի ընդ ձեռամբ ապաշխարեսցէ։ Թէ յազեսցի կերակուր։ Թէ ոք յազեսցի ի մսոյ՝ յիւր կամաց, որ յանօրինաց զենեալ են, երկու ամ ընդ ունկնդիրսն կացցէ. (Կանոն.։)

Նիզակ, աց

δόρυ hasta, lancea. Գեղարդն փոքր՝ որպէս թէ նետ ձեռամբ ձգելի. աշտեայ. գայիսոն. (իսկ նիզէ՝ մզրագ, որ է գեղարդն) այլ լըայնաբար վարի եւ որպէս Բուն գեղարդեան, եւ գեղարդն, սըւնակ, սուին, եւ ամենայն զէն եւգործի պատերազմակտան ի ձեռին.

Պատատ, ի, աց

σάγμα involucrum, onus jumenti sarcinarii, clitellae, stratum. Ինչ մի պատատօղ կամ պատատեալ. եւ առ անձինն՝ Կորդին գրաստուց՝ հանդերձ բեռամբք կապելովք. պլլած՝ փաթթած բան, կապոց, բեռ. սարմա.

Պտուղ, տղոց

Եհար ձեռամբն զաչս իմ, եւ փլոյց զպտուղ մի յաչից իմոց. (Միխ. ասոր.։)

Պրկեմ, եցի

Զգլուխն նիկանովրայ աջով ձեռամբ հանդերձ ... բերին պրկեցին յանդիպման երուսաղէմի. (՟Ա. Մակ. 47։)

Ստրատ

Ապա ստրատն յունաց կազմեաց զօրս իւր՝ որ ընդ իւրով ձեռամբ էին. (Բուզ. ՟Ե. 5։ 1)

Տիրեմ, եցի

ներգործական բայ չէզոքական բայ κυριεύω, κατακυριεύω, δεσπόζω , ἅρχω, ἑξάρχω, κατάρχω, κρατέω, κατακρατεύω, δυναστεύω dominor, potior, impero, principatum gero, praevaleo, subigo. Տէր լինել. տիրանալ. տիրապետել. իշխել. ընդ ձեռամբ արկանել կամ ունել տիրաբար. նուաճել.

Տիրեմ, եցի

Անկանիլ ընդ տէրութեամբ այլոյ. լինել ընդ ձեռամբ.

Փորեմ, եցի

Եւ փորեցի զջրհորդ զայդ։ Ի շիրմի անդ՝ զոր փորեցի ես ինձ։ Փորեցի շուրջ զգետով ջուր հմպելոյ։ Ցից լինիցի, փորեսցես նովաւ։ Գուբն՝ զոր փորեաց նմա գերեզման։ Գուբ հնձան փորեցի ի նմա։ Ի դուբ հորոյն՝ յորմէ փորեցորուք (յն. զոր փորեցիք )։ Փորեցի (զծակ վիմին ), եւ առի զսփածանելին։ Փորեն իբրեւ զգանձս։ Փորեցի զորմն ձեռամբ իմով։ Եդ ի նոր գերեզմանի, զոր փորեաց ի վիմի. կամ զոր էր փորեալ ի վիմէ. եւ այլն։

Քամեմ, եցի

Զմնացեալսն ձեռամբն աղացեալ լեսոյր, եւ հողմով քամեալ տափարակէր զտեղին. (Մագ. ՟Լ՟Ը։)

Առաւել, աւ, օք, ովք

Իմաստութեամբ առաւել քան թէ յոլովագոյն ձեռամբ. (Պիտ.։)

Առնում, առի

λαμβάνω. accipio, sumo. եւ այլն. Արմատն է Առ, այսինքն առումն։ Ըմբռնել եւ ունել (որպէս թէ առնաբար). յինքն ձգել ձեռամբ. ընդունել. յափն բառնալ ձեռօք. առնել, բռնել. ալմագ, դութմագ. եւ այլն.

Բազուկ, զկաց

Իջոյց զսափորն (յուսոյն կամ ի գլխոյն) ի վերայ բազկաց իւրոց։ Զուլենիսն ագոյց ի բազուկս նորա։ Լուծան ջլիք բազկաց նոցա ձեռամբ հզօրին Յակոբայ. եւ այլն։

Եռամեծ

Հերմ եռամեծ յիւրում սքանչելի տախտակին այսպէս հատանելով. (Մագ. լ։) Եւ ի մեզ՝ սեպհական դաւթի անյաղթ փիլիսոփայի.

Եռամեծ

Ըստ դաւթի եռամեծի. (Վրդն. սղ.։)

Եռամեծ

Եռամեծին դաւթի. (Երզն. քեր.։) Յետինք եւ յետնոց ընծայեցին. զոր օրինակ.

Եռամեծ

Եռամեծին եւ բանիբուն վարդապետի՝ տէր մխիթարայ այրիվանեցոյ գանձ. (Գանձ.։)

Եռամեծ

Յաւուրս սամփսովնի՝ գեդաղ, եւ երակղէս, եւ երմէս եռամեծ՝ երեւէին. (Շիր. քրոն.։)

Ընկճեմ, եցի

ԸՆԿՃԵՄ կամ ԸՆԳՃԵՄ. κατάω, ὐποσκελίζω , կր. ἠττάομαι, ἠσσάομαι subigo, supplanto, convinco. կր. superor. Իբր Ի գուճս իջուցանել. չոքեցնել .... այսինքն Նկուն առնել. ընդ ձեռամբ նուաճել. կոխան առնել. վանել. ճնշել. յաղթահարել. տակը առնել, սըմքեցնել.

Թուփայ, ի

Ձեռամբ նշանեաց նմա նստել ի թուփայի իւրում. (Վրք. հց. ձ։)

Լեսում, լեսի, լե՜ս

Զմնացեալսն ձեռամբ աղացեալ լեսոյր. (Մագ. ՟Լ՟Ը։)

Լուղամ, ացայ

միով ձեռամբ ի լուղելն. ոչ կարես խորոցն յաղթել. (Կլիմաք.։)

Լուղեմ

միով ձեռամբ ի լուղելն. ոչ կարես խորոցն յաղթել. (Կլիմաք.։)

Ծածուկ

Որ ինչ ծածուկ, եւ որ ինչ յայտնի, գիտացի։ Չիք ինչ ծածուկ։ Ծածուկ ձեռամբ պատերազմի։ Պատուհանք ծածուկք։ Պատուհանս հայեցիկս ծածուկս։ Խորին խորհուրդս ծածուկս.եւ այլն։

Կալում, լի

Ոչ իբրեւ զմի ինչ ի կալեցելոցն. այսինքն յընդ ձեռամբեղելոց եղականաց. (Կիւրղ. գանձ.։)

Կայթեմ, եցի

Կայթեցեր դու ձեռամբ քով, եւ տոփեցեր ոտամբ քով. (Եզեկ. ՟Ի՟Ե. 6։)

Մարզեմ, եցի

Ձեռնածութիւն առնեն մանկանց տղայոց, այլեւ թքով բերանոյ իւրեանց ձեռամբ մարձեն զայնոսիկ, որպէս թէ առ ի պահել ի նախանձաւորութենէ. (Կանոն.։)

Մեկնեմ, եցի

ՄԵԿՆԵԼ. ἑκτείνω extendo. Մեկին առնել, որպէս պարզել, տարածել, սփռել, ձգել կարկառել, երկայնել զձեռն կամ ձեռամբ. ռմկ. եւս. մեկնել, երկնցընել.

Ներգեւ, ից

Ներգեւն ն՝երից աղօտաց եռամանակ. որպիսի իսահակ. Թր. քեր. ուր Երզն. եւ Նչ. կարծելով, թէ բանն իցէ զհաւասարութենէ երից ամանակաց, ասեն. ներգեւն տուկատ կամ միաչափ ասի։

Շկահեմ, եցի

եւ ն. Շառաչել, կամ ձգել շաչմամբ. ձգել իլ նշաւակ. ձեռամբ նշանակել կամ վարել զիմն.

Ողոքեմ, եցի

Զառիւծս ողոքես։ Ոչ ողոքէին զոք, այլ կսկծեցուցանէին եւս իբրեւ զաղ։ Հարք զիւրեանց որդիսն ոչ այնչափ ողոքեն, որչափ թշնամանեն։ Մի՛ այսուհետեւ եւ մեք ողոքիցեմք ամենայն ուրեք զայնոսիկ՝ որ ընդ ձեռամբ մերով իցեն, եւ մի մեք յիշխանաց ողոքիլ եւեթ փութայցեմք. (Ոսկ. մտթ.։)

Ստրուկ, տրկաց

κατόχιμος possessus, vel captivus ἁνδράποδον mancipium οἱκέτης famulus οἱκογενής domi natus, vernaculus, verna δοῦλος servus, subditus. Ստորին իմն ծառայ, որպէս արծաթագին կամ մշտնջենաւոր. անկեալ ընդ ձեռամբ օտարի՝ որպէս գերի. եւ Հպատակ. ընդոծին. Տե՛ս (Ղեւտ. ՟Ի՟Ե. 42. 46. 55։ Երեմ. ՟Բ. 14։ ՟Ա. Թագ. ՟Ը. 15։)

Վարժեմ, եցի

Իբրեւ երիվար փափկերախ եւ հանդարտ ընդ ձեռամբ վարժողին հնազանդէր. (Անան. ի յովնան.)

Տուժիմ, եցայ

Զմեծամեծս տուժին։ Ո՞րպէս զյաւիտենականն տուժեցայց։ Զամենայն տուժեցան։ Ընդ որոյ զփրկականն տուժեցաւ ժամանակ։ Զբիւրաւոր բարեացն զնաւն բեռամբն տուժեցան. (Առ որս. ՟Ժ՟Է։ Նար. ՟Է։ Իգն.։ Մաշկ.։)

Փայտատ, աց

Առեալ թագաւորին բահ եւ փայտատ՝ հատանել զգիրս հանգստարանաց սրբոցն։ Վաստակել եզամբք, եւ բրել ձեռամբ՝ փայտատօք եւ բահիւք. (Ագաթ.։ Շ. ընդհանր.։ եւս եւ Լմբ. էր ընդ եղբ.։ Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)

Ամփոփեմ, եցի

իբր ափով կամ ձեռամբ շօշափել. եւ փայփայել. սփոփել. մեղմել. բռնել. եւ շոյել. իբր յն. ἄπτομαι tango

Աշխատեմ, եցի

Աւելի աշխատելն ընդ ձեռամբ անկեալն՝ անիրաւութիւն մեծ է. (Մխ. դտ.։)

Առաստաղ, աց

Պարփակեա՛ քո ձեռամբդ զառաստաղ տաճարիս. (Նար. ՟Ժ՟Բ։)

Գեղեցիկ, ցկի, ցկաց

Գեղեցիկ իմն անդ կարգելով զերկիրն։ Գեղեցիկ բարբառեցար։ Յոյժ գեղեցիկ երգէր ձեռամբ. (Խոր. ՟Բ. 6. 12. 60։)

Եռամասն

ԵՌԱՄԱՍՆ ԵՌԱՄԱՍՆԵԱՅ. τριμερής trium partium ἑπίτριτος (pes poeticus) constans tribus brevibus, et una longa Ունակ երից մասանց, կամ մասնաւոր իրաց, զանազանութեանց, կարգաց, յարկաց, չափմանց, կերպից, եւ այլն։

Եռամասն

Եռամասն խառնեալ էութեամբք (որ են աստուածութիւն, մարմին, եւ հոգի բանական) միաւորեցաւ անշփոթելի. (Նար. կուս.։)

Եռամասն

Հոգի եռամասնեայ է, բան ունի, ցասումն, եւ ցանկութիւն. (Ճ. ՟Թ.։)

Եռամասն

Զեռամասնեայս ունի զօրութիւնս։ Յառաջ գայ յեռամասնեայ հոգւոյն. (Լմբ. պտրգ.։)

Եռամասն

Ողնափայտ եռամասնեայ (տապանն նոյի). (Մագ. ՟Ժ՟Ա։)

Եռամասն

Կիսաբոլորից բացատաացն, եւ եռամասնիցն, եւ ութամասնից եղելոց ... Ութամասնեայ բացատաւն եռամասնեայքն լնուին. (Պղատ. տիմ.։)

Եռամեայ

ԵՌԱՄԵԱՅ ԵՌԱՄԵԱՆ. τριετής triennis որ եւ ԵՐԵՄԵԱՆ գրի, եւ երամեան, ենի. Երեքամեայ. երից ամաց. իրեք տարու կամ տարւան.

Եռամեայ

Այնմիկ՝ որ եռամեայ իցէ, եւ քառամեայ ... Յեռամենիցն մինչեւ ցվեց ամսն. (Պղատ. օրին. ՟Է։)

Եռամեայ

Եռամեան (կամ եռեմեան) զիւրաքանչիւր ոք զկենդանեացն հրամայէ առնուլ. (Փիլ. լին.։)

Եռամեայ

Պտղակորոյս տնկոյ ձիթենւոյն եռամեանն դատարկութեամբ. (Նար. ՟Ձ՟Ա։)

Եռամեան

ԵՌԱՄԵԱՅ ԵՌԱՄԵԱՆ. τριετής triennis որ եւ ԵՐԵՄԵԱՆ գրի, եւ երամեան, ենի. Երեքամեայ. երից ամաց. իրեք տարու կամ տարւան.

Եռամեան

Այնմիկ՝ որ եռամեայ իցէ, եւ քառամեայ ... Յեռամենիցն մինչեւ ցվեց ամսն. (Պղատ. օրին. ՟Է։)

Եռամեան

Եռամեան (կամ եռեմեան) զիւրաքանչիւր ոք զկենդանեացն հրամայէ առնուլ. (Փիլ. լին.։)

Եռամեան

Պտղակորոյս տնկոյ ձիթենւոյն եռամեանն դատարկութեամբ. (Նար. ՟Ձ՟Ա։)

Եռատրակ, Ի

Եռամասն. եռամասնեայ.

Երամեան

cf. եռամեան, երեմեան։

Երեմեան, մենից

ԵՐԵՄԵԱՆ ԵՐԵՄԵՆԻ. τριετής, τριετίζων, -ζούσα triennis, tres annos natus Երեքամեայ. եռամեայ. երից ամաց. իրեք տարու կամ տարուան.

Երեմենի, մենեաց

Երեքկին

τρισσός, -ττός, τρισπλάσιος, τρίτος triplex, ternus, trinus, tertius Երրեակ. եռեակ. երեքնակ. երեքպատիկ. եռամասնեայ. երրորդ.

Ընդվզեմ, եցի

Սա զերկուց ցլուց վայրենեաց միով ձեռամբ կալեալ զեղջերէն՝ թափեաց, հանդերձ ընդվզեալ ջախջախմամբ. (Խոր. ՟Բ. 76։)

Ընկրկեմ, եցի

Ամենայն պատերազմունք ընդ ձեռամբ նորա ընկրկեցան. (ՃՃ.։)

Ժամանակ, աց

Խոնարհեցարուք ընդ հզօր ձեռամբն աստուծոյ, զի զմեզ բարձրացուսցէ ի ժամանակի. (՟Ա. Պետ. ՟Ե. 6։)

Խածիթայ, ից

Որպէս արաբ. գըւդ, ագսադ. որ է Ռոճիկ, հռոդ. թոշակ, մանաւանդ եռամսեայ.

Կոճկցեմ, եցի

Կոճկեցէք դուք զանաւագն, որ ընդ ձերով ձեռամբ է. (Ոսկ. ես.։)

Համարիմ, եցայ

Համարիմք, եւ քակեմք զհամարն նովին ձեռամբ. (Սեբեր. ՟Է։)

Հանապազ

Դաւիթ երգէր ձեռամբ իւրով, որպէս եւ հանապազն. (՟Ա. Թագ. ՟Ժ՟Ը. 10։)

Հօտապետ, աց

Մնասցո՛ւք ընդ ձեռամբ հօտապետին՝ առ նմա կալ միշտ եւ ճարակել. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 13։)

Ձեռագիր, գրաց

ՁԵՌԱԳԻՐ կամ ՁԵՌՆԱԳԻՐ. χειρόγραφον chirographum, manuscriptum ὐπογραφή subscriptio. (իսկ ածակ. χειρόγραφος manuscriptus ). Ձեռամբ գրեալ կամ ստորագրեալ գիր, թուղթ, մուրհակ. յետկար. գիր ձեռին. ստորագրութիւն. դատակնիք. ձեռացագիր.

Ձեռական

ՁԵՌԱԿԱՆ. ὐποχειριός qui sub manibus est, tractabilis եւ alumnus ἵδιος proprius. Որ է ընդ ձեռամբ. որպէս ձեռասուն ոք, եւ որպէս սեպհական, իւրական. ձեռաց տակը եղածը, ունեցածը.

Ձեռակոծ

Ձեռամբ կոծեալ, ծեծեալ, կամ ծեծելով.

Ձեռաձիր

Ձեռամբ ձրի տուեալ. եւ Ձիրք ի ձեռանէ. պախշիշ տուած.

Ձերբացի

cf. ՁԵՌԱՄԲԱՑԻ.

Մազեղէն, ղինի, նաց

Քո ձեռամբդ՝ մազեղինաւս պատեա՛ զիս. (Տէր Իսրայէլ. մարտ. ՟Ը.։)

Մեծասար

Մեծասարն ն՝երկայէ եւ ն՝աղօտէ՝ եռամանակ. որգոն, դա՜ւիթ. (Թր. քեր.։)

Մուրհակ, աց

συγγραφή syngrapha, conscriptio βιβλίον lbellus χάρτης chart. Թուղթ մրով գրեալ կամ կնքեալ. տոմս. յետկար. գիի վաւերական՝ իւրով ձեռամբ գրեալ կամ ստորագրեալ. գիր պարտեաց կամ առնլեաց, դաշանց, առքունի դրան, եւ այլն.

Յադգդեմ, եցի

ՅԱԴԳԴԵԼ. συνωθέω pello. Խթել (ձեռամբ. որ է եբր. եւ ար. եատ) դրդել. շարժել. (յն. սինօթէօ՛. լծ. թ. էօթէյէ տիւրթմէք ).

Նախածին

Լակեդեմոն եւ արդոս ընդ ձեռամբ նախածնացն մերոց (յն. ձերոց) լինել բաւականապէս. (անդ. ՟Գ։)

Նաւաբեկ

Առ նաւահանգստին բիւրաւոր բեռամբքն նաւաբեկեցաւ. (Սարգ. յկ. ՟Թ։)

Ներդեայ

Հանեալ յասպազինէն զներդեայ եւ քեմըխտապատ պարանն։ Ահեակ ձեռամբն ի ներդեայն աճապարեալ հսկային. (Խոր. ՟Բ. 82։) (լծ. յն. νευρώδης, νεῦρον nerveus, nervus ).

Նշանացի

Շարժեաց զաջ ձեռն իւր, եւ նշանացի նմա զփափաքելի ճանապարհն ցուցանէր։ Ձեռամբ նշանացի արարեալ՝ հրաման տայր նոցա երթալ. (Վրք. հց. ՟Զ. ՟Ի՟Զ։)

Նուաճեմ, եցի

Նուաճեալ միւսանգամ անդրէն յինքն դարձուցանէր։ Ընդ ձեռամբ նուաճէր. (Եւս. քր. ՟Ա։)

Ողորկեմ, եցի

Հարկանեմք, եւ ողորկեմք նովին ձեռամբ ... նոյն իցէ հարկանելն, եւ ողորկելն. (Սեբեր. ՟Ե։)

Որձաքար, աց

Զորձաքարս ձեռամբ ձեւել ըստ կամաց։ Կառոյց զնիզակն յորձաքարի. (Վրդն. պտմ.։)

Պատատեմ, եցի

Թէեւ մարմնով հեռի են, ի ձեռն գրոց զմիմեամբք պատատին յաղագս գթոյն. զի բարք սիրելեաց այս են, զմիմեամբք գրկախառնին պատատին ձեռամբք. սոյնպէս եւ հոգւոյն ընդ միմեանս պատատել. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։ Փիլ. լիւս.։ Ոսկ. հռ.։ եւ Ոսկ. ՟ա. կոր.։ Եւագր. ՟Ժ։)

Պատարագ, աց

Հայեցաւ Աստուած Յաբէլ եւ ի պատարագս նորա։ Առ յորոց ածէրն ձեռամբ իւրով պատարագս, եւ առաքեաց Եսաւայ եղբօր իւրում. ծառայի քոյ Յակոբայ պատարագք են. ցածուցից զերեսս նորա պատարագօքըդ։ Տարա՜յք առնն պատարագս՝ ռետին եւ մեղր եւ խունկ։ Մատուցին նմա պատարագս՝ ոսկի, կնդրուկ եւ զմուռս։ Եթէ մատուցանիցես զպատարագ քո։ Կորբան, որ է պատարագ։ Ընծայս եւ պատարագս տանել միմեանց. եւ այլն։

Սենատոր, աց

Սեւերիանոս՝ մի ի զինուորաց, որ ընդ ձեռամբ ձերով կարգեալ է ի գունդն սենատորաց (կամ սենոտորաց). (Ճ. ՟Բ.։)

Վկանդեմ, եցի

Զօրաժողով լեալ՝ հասանէր, եւ վանեալ վկանդեալ՝ ընդ ձեռամբ նուաճէր։ Մինչեւ ցաղեքսանդրոս՝ որ զասիացւոց աշխարհն վկանդեաց. (Եւս. քր. ՟Ա։)

Տարորոշ, ից

Զմարմին գոլ տարորոշ՝ եռամսնեայ քո սահմանեալ. այսինքն բունն խաչի հանդերձ երկու թեւօք կցելովք. (Մագ. ոտ. խչ.։)

Փոքրոգի, գլոյ, գեաց

Թեթեւացո՛ քաղցըր լըծով, եւ փոքրովի բեռամբ խաչին. (Յիսուս որդի.։)

Քարաձիգ

Ի վերնատուն մի ժողովեալ էին. եւ էր բարձրութիւն նորա կարի մեծ յոյժ՝ իբրեւ ձեռամբ ի վերայ քարաձիգք մի. (նոր ձ. բարձր իբրեւ քարընկէց) (Ոսկիփոր.։)

Քարաման

ռմկ. քարման. Գործի մանելոյ զբուրդ կամ զչուան՝ ի վերայ խաչաձեւ փայտի հոլովելոյ ձեռամբ.

Ակաղձեալ

ԱԿԱՂՁԵԱԼ. ԱԿԱՂՁՈՒՆ. գրի եւ ԱԿԸՂՁԵԱԼ. լի (բեռամբք). լցեալ, խռկեալ. խճողեալ. լիուլի. լեփ լեցուն. տօփտօլու. Ըստ Հին բռ. դիզեալ կամ լցեալ։

Ակաղձեալ

Ի խաղաղ նաւահանգիստն հասանիցեմք բազում բեռամբք ակաղձելովք. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 23. (յն. լոկ, բեռամբք)։)

Ակաղձուն

Ի խաղաղ նաւահանգիստն հասանիցեմք բազում բեռամբք ակաղձելովք. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 23. (յն. լոկ, բեռամբք)։)

Աղխաղխեմ, եցի

Զհամատարած անդունդսն աղխաղխեաց ելից (մամոնայ) բազում անօրէնութեամբ։ Բազում բեռամբք աղխաղխես զնաւդ։ Նիւթս վաճառականաց աղխաղխիցէ։ Թէպէտ եւ զամենայն ինչ աղխաղխիցեն, աղքատանան։ Զփիւնիկ ասորին լցեալ աղխաղխեալ արձակեաց. (Ոսկ.։ յորմէ եւ Սարգ. յուդ. ՟Բ։)

Ամբառնամ, բարձայ

Ամբառնայր աջու ձեռամբն զտիրական գաւազանն։ Յերկինս փոխանակ աչացն զխորհուրդս համբարձեալ։ Ի խորհրդածութեան պաշտօնն ամբառնալ զմիտս իւրեանց։ Ամբառնալ զինքեանս յամբոկ գործոյն. (Պիտ.։)

Ամենապահ

Ամենապահ ձեռամբն փակեալ զտապանն։ Ամենապահ շնորհացն. (Ագաթ.։)

Անթափելի

Որ ոչ թափի ի ձեռաց, կամ ձեռամբ այլոյ. անզերծանելի, եւ անկապտելի.

Բարբարիկ

Հնազանդել ընդ ձեռամբ հեթանոսական եւ բարբարիկոն ազգին սասանականին. (Արծր. ՟Ա. 15։)

Բիւրաւոր, աց

ԲԻՒՐԱՒՈՐ. Որ ունի ընդ ձեռամբ բիւր մի զօրաց. պետ տասն հազար արանց.

Դաստապան, աց

λαβή capulus. իտ. manico, pomo Ունելին ձեռամբ, ըմբռնետղ. բռնատեղ. երախակալ սրոյ. թրի կոթ գապղէ, տէսթէ. (իսկ տեսթակէրտ ՝ մեղեխ սղոցի).

Դեռամուտ, Մտի, Ից

Զի մի՛ առաւելիցիմ ի պատիւ (կամ առաւել իցէ իմ պատիւ) քան զայնոսիկ որ դեռամուտք իցեն. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)

Եռամանակ

Առաքինագոյն մակացութեամբք զերծեալ յեռամանակ տարւոյ. (Մագ. ՟Է։)

Եռամանակ

Մեծասարն՝ ներկայնէ եւ նաղօտէ՝ եռամանակ. ո՛րգոն. դա՜ւիթ. մեծավերջն յաղօտէ եւ ներկայէ եռամանակ. որպիսի, կորի՜ւն։ Ներգեւն ն՝երից աղօտաց եռամանակ. որպիսի ի սահակ. (Թր. քեր.։)

Եռամսեայ

Եւ այսու յուսացեալ բաւեմք ակնկալութեան եռամսեայ աւուրբք». այսինքն սպասեմք յերից ամսոց հետէ. (Մագ. ՟Ծ՟Ա։)

Ընդձեռեմ, եցի

Նոյն ընդ Ընձեռել, իբր ձեռամբ տալ, աւանդել, ընծայել. շնորհել.

Ինքնագիր

αὑτόγραφος, -ον sua manu scriptus, scriptum;
una manu exaratum. Յինքենէ, անձամբ ձեռամբ իւրով գրեալ, կամ գըծագրեալ. բնագիր բոլորակին կղոդիոսի պտղոմեան տիեզերագրութեանցն չափոց. (Խոր. աշխարհ.։)

Խոնարհիմ, հեցայ

Գիտեմ խոնարհիլ։ Խոնարեցարուք առաջի տեառն, կամ ընդ հզօր ձեռամբ աստուծոյ.եւ այլն։

Կարկառեմ, եցի

ԿԱՐԿԱՌԵՄ եւ ԿԱՐԿԱՌՈՒՄ. ἑκτείνω, προτείνω extendo ἁντιλαμβάνομαι apprehendo μεταδίδομαι trado ὁρέγω porrigo. Երկայնել զձեռն. ընդարձակել. ձգել զձեռն. կամձեռամբ զիմն առ ոմն եւ առ իմն. մատուցանել. հասուցանել. ջամբել. բաշխել. առատաձեռնել. երկնցընել, տալ.

Կարկառեմ, եցի

Կարկառ նմա (ադամայ) յիսուս ըզձեռն իւր բեւեռած, կոչէր ձեռամբ՝ քաջալերէր՝ մի՛ երկնչիր. (Գանձ.։)

Ձեռագրեմ, եցի

ՁԵՌԱԳՐԵՄ կամ ՁԵՌՆԱԳՐԵՄ. χειρογραφέω mea manu scribo. Ձեռամբ գրել, ստորագրել. դատակնքել. ձերքովը գրել, ձեռք դնել.

Ձեռահիւս

Ձեռամբ իւրով հիւսեալ, գրեալ. ձեռագիր.

Ձեռնափոխ, Ոյ

ՁԵՌՆԱՓՈԽ ՁԵՌՆՓՈԽ. Փոխ ձեռամբ տուեալ. որ եւ Առ ձեռն փոխ ասի.

Մեծավերջ, ից

Մեծավերջն յաղօտէ եւ ՛ներկայնէ՝ եռամանակ, որպիսի, կորի՜ւն. (Թր. քեր.։)

Միապետեմ, եցի

նաեւ իբր ձ. μοναρχέω solus impero, dominor, rego. կր. ab uno regor, dirigor. Միապետ լինել. տիրել առանձինն որպէս ինքնակալ, կամ ընդ ձեռամբ ունել եւ ուղղել.

Միաւորիմ, եցայ

Ոչ միայն միջնորդաւ անձինն ընդ հողոյ միաւորեցաւ դիմակ տեսակօք, այլ եռամասն խառնեալ էութեամբք միաւորեցաւ անշփոթելի. (Նար. կուս.։) այսինքն ոչ միայն մարմին էառ հանդերձ բանական հոգւով, այլ եւ միացոյց ընդ աստուածութեան իւրում։ (որ ի վեր է քան զմիաւորիլ հոգւոյ մերոյ ընդ մարմնոյ։)

Միջամուխ

Թեւամուխ միջամուխ յաստուածատուր հրամանաց հանգամանս։ Որ եւ սկսան իսկ սիւնք եկեղեցւոյ միջամուխ ձեռամբ զգործս աւետարանչացն քրիստոսի գործել. (Կորիւն.։)

Նշանագիր, գրաց, գրոց

Իւր նշանագրաւս ձեռամբ ասէ գրել զողջոյնս. (Ոսկ. ՟բ. թես.։)

Շարագրեմ, եցի

Ո՛րպէս առաջինքն ի վիպագրացն յաղագս այսորիկ հաճեցան շարագրել։ Ձեռամբ իմով շարագրեմ զայնոսիկ. (Խոր. ՟Ա. 5. 31։)

Պարփակեմ, եցի

Պարփակեա՛ քո ձեռամբտ զառաստաղ տաճարիս։ Ի յամենուստ պարփակեա՛ կցորդութեամբ հրեշտակացդ. (Նար. ՟Ծ՟Բ. ՟Ձ՟Դ։)

Վարժասէր

Խոշորութիւն ինչ ի սոսա ծանեան լինել վարժասէրքն։ Երեքժամանակ (կամ եռամանակ) ոչ ասացին վարժասէրք՝ վասն ոչ միանգամայն ունելոյ զօրութիւն. (Քեր. քերթ.։)

Վերագրեմ, եցի

Յաղագս հաւատարմութեան վերագրեցի ի նմա ձեռնագրով իմով։ Զոր առեալ բացի, եւ գտին վերագրեալ ձեռամբ իմաստասիրին. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)

Վշտագնեմ, եցի

Վշտագնէիք զորս ընդ ձեռամբ ձերով էին. (Վրք. հց. ՟Է։)

Տկարանամ, ացայ

Տկարացայց, եւ եղէց իբրեւ զմի ի մարդկանէ։ Տկարացան ձեռամբ եւ զարհուրեցան։ Աչք իմ տկարացան յաղքատութենէ։ Ծանկք իմ տկարացան ի պահոց։ Տկարացան ի նոսա լեզուք նոցա։ Աղեղունք հզօրաց տկարացան։ Տունն դաւթի երթայր եւ զօրանայր, եւ տունն սաւուղայ երթայր եւ տկարանայր.եւ այլն։

Տկարանամ, ացայ

Ոչ տկարացեալ ի պատերազմի տալ զմպարիշտս ընդ ձեռամբ արդարոց։ Եթէ աղքատայցէ եղբայր քո, եւ տկարանայցէ ձեռօք։ Ամպարիշտք տկարասցին ի չարիս.եւ այլն։

Ամրութիւն, ութեան

Նստցիս յամրութիւն (յն. յամբարտակն կամ ի բարձրաւանդակի) վիմի։ Զքաղաքն ամրութեամբն հանդերձ ի ձեռն (յն. զընդ ձեռամբն) առնուին. (Յոբ. ԻԲ. 24։ ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Բ. 28։)

Բարձրանամ, ացայ

Եւ որդիքն Իսրայէլի ելանէին բարձրացեալ ձեռամբ։ Ի վերայ այսր ամենայնի ոչ դարձաւ բարկութիւն նորա, այլ տակաւին ձեռն իւր բարձրացեալ է։ Եւ այս ձեռն բարձրացեալ ի վերայ ամենայն ազգաց (ի պատուհասել).եւ այլն։

Գաւառակալ, ի, աց

Որ ընդ ձեռամբ ունի զգաւառ ինչ. կուսակալ. ոստիկան. այան, վէլի, միասէլլիմ.

Երեքամեայ

ԵՐԵՔԱՄԵԱՅ ԵՐԵՔԱՄԵԱՆ. τριετής triennis Եռամեայ. երից ամաց. երեմեան. իրեք տարու կամ տարւան.

Երեքամեան

ԵՐԵՔԱՄԵԱՅ ԵՐԵՔԱՄԵԱՆ. τριετής triennis Եռամեայ. երից ամաց. երեմեան. իրեք տարու կամ տարւան.

Ըմբշամարտ, ից

Յըմբշամարտս յունաց զցլուցն ձեռամբ թափէր զեղջիւրսըն. (Խոր. հռիփս.։)

Թագակապեմ

ԹԱԳԱԿԱՊԵՄ ԹԱԳԱԿԱՊԻՄ. Թագաւորեցուցանել զոք. եւ թագաւորել ձեռամբ այլոյ.

Ինքնաձեռն

αὑτόχειρ qui sua manu facit. Որ իւրով ձեռամբ առնէ, անկարօտ օգնականութեան այլոց, կամ գործեաց. եւ ԻՒրովի. ինքնին.

Խաչատարած

Հաւատալի առնել զբանն խաչատարած բազկաւն։ Անմեղ ձեռամբ խաչատարած առ ինքն հաւաքեաց, (Վրդն.դան. եւ Վրդն. սղ.։)

Հարստալիր

Սովորութիւն է ձեր՝ խուկս արկանել յեկեղեցիս, եւ հարստալիր ձեռամբ մատուցանել միշտ, զոր ի փառս աստուծոյ. (Պրպմ.։)

Ձեռակոծեմ

ՁԵՌԱԿՈԾԵԼ. Ձեռամբ կոծել, ծեծել.

Ձեռամբացի

որ եւ ՁԵՐԲԱՑԻ. Ձեռամբ. ձեռօք. ձեռքով.

Ձեռամբացի

Յափշտակեաց ի միջոյ հրոյն ... զերկաթն ձեռամբացի. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)

Ձեռնազնին

ՁԵՌՆԱԶՆԻՆ կամ ՁԵՌՆԱԶՆՆԻՆ. Ձեռամբ զննելի կամ զննեալ. նիւթական.

Ձեռնամերձ

ՁԵՌՆԱՄԵՐՁ. Ձեռամբ մերձիլ, հպիլ. ձեռք դպցընել.

Մատնացոյց

Զաչս ի վեր համբարձեալ՝ ձեռամբ մատնացոյց լինէին. (Սիսիան.։)

Մեհենակալ, ի, աց

νεώκορος curator templi, aedituus, antistes. Որոյ ընդ ձեռամբ է մեհեանն. վերակացու մեհենին. մեհենազարդ քուրմ.

Յօրինումն, ման

Մնայ յիշատակ անդրեօքն՝ հանդերձ գեղեցիկ յօրինմամբք։ Զընդձեռամբ հաւատացեալսն տնօրինեալ յօրինումն կարգաւորութեան։ Զանազան ծաղկանցն յօրինմամբք։ Գեղեցկակարգ նաւացն յօրինմամբք. (Պիտ.։)

Նաւաբեկիմ, կեցայ

Առ նաւահանգստին բիւրաւոր բեռամբքն նաւաբեկեցաւ. (Սարգ. յկ. ՟Թ։)

Նաւապետեմ, եցի

Իմաստութիւն ... արդարոյն նաւապետեալ։ Քո ձեռամբդ նաւապետեալ (կր) Իմ. (՟Ժ. 4։ ՟Ժ՟Դ. 6։)

Ներգործեմ, եցի

Ի վեցերորդումն զմարդն իւրով ներգործէ ձեռամբ. (Մամբր.։)

Ութամասնի

Ութամասնեայ բացատաւն եռամասնեայքն լնուին. (Պղատ. տիմ.։)

Փիլիսոփայ, ից

Յեսու պիտականուն փիլիսոփայ.. . գրեցաւ տաղարանս ի թուին ՟Չ՟Ղ՟Է. ձեռամբ անիմաստ գրչի եւ սուտանուն յեսու երիցու ֆիլիսոֆայի՝ ի վայելս անձին իմոյ. (Յիշատ.։)

Քաջահաւան, Ի, Ից

Զօրութեան հոգւոյն քաջահաւան եւ ըստ ձեռամբ գտեալ. (Նիւս. երգ.։)

Օժանդակեմ, եցի

Ոյժ կամ ձեռն տալով զօրացուցանել. ձեռամբացի առաջնորդել. բարգաւաճ առնել. պաշտպանել. պատսպարել. ամրացուցանել. յանձանձել.

Օժանդակեմ, եցի

Օժանդակեալ քրիստոսի ձեռամբ։ Ավ օժանդակեալ եւ օգնեալ սիրտ մեղաւորի. (Նար. Ժ. ԺԱ։)

Անձեռագործ

ἁχειροποίητος. non manu factus. որ եւ ասի առանց ձեռագործի. ոչ գործեալ ձեռամբ. ոչ կազմեալ մարդկային արհեստիւ.

Աշխարհաշէն

Երկնակազմն եւ աշխարհաշէն ձեռամբն բեւեռեսցէ զամենեսեան յերկեղն իւր եւ ի սէր. (Տօնակ.։)

Բարբարիկոն

Հնազանդել ընդ ձեռամբ հեթանոսական եւ բարբարիկոն ազգին սասանականին. (Արծր. ՟Ա. 15։)

Բարձրաձեռն

Հզօր ձեռամբ. յաղթական, եւ յաղթութեամբ.

Եռամասնեայ

Եռամասն խառնեալ էութեամբք (որ են աստուածութիւն, մարմին, եւ հոգի բանական) միաւորեցաւ անշփոթելի. (Նար. կուս.։)

Եռամասնեայ

Հոգի եռամասնեայ է, բան ունի, ցասումն, եւ ցանկութիւն. (Ճ. ՟Թ.։)

Եռամասնեայ

Զեռամասնեայս ունի զօրութիւնս։ Յառաջ գայ յեռամասնեայ հոգւոյն. (Լմբ. պտրգ.։)

Եռամասնեայ

Ողնափայտ եռամասնեայ (տապանն նոյի). (Մագ. ՟Ժ՟Ա։)

Եռամասնեայ

Երկնաստեղծ

Յերկնաստեղծ քո ձեռացդ ձեռնադրելոց։ Պաշտպանեա՛ երկնաստեղծ ձեռամբդ. (Նար. ՟Ձ՟Բ. ՟Ձ՟Դ։)

Թեթեւաբեռն

Ազատ ի ծանրութենէ բեռին, թեթեւ բեռամբ. թեթեւ. դիւրին.

Ձեռնազննին

ՁԵՌՆԱԶՆԻՆ կամ ՁԵՌՆԱԶՆՆԻՆ. Ձեռամբ զննելի կամ զննեալ. նիւթական.

Միեղինաբար

Միաբանական եւ միեղինաբար անձնացելոց փառք ի խաչակրօն կրօնաւորաց։ Միեղինաբար կցորդութեամբ յարմարին շարակցեալ։ Զմիակն պատուեցին, եւ զեռամասնեայ միեղինաբար յանգեալ. (Մագ. ՟Ա. ՟Բ. ՟Ե։)

Միեղինապէս

Անձեռնընդել

ԱՆՁԵՌՆԸՆԴԵԼ որ եւ ԱՆՁԵՌՆԸՆՏԵԼ. ἁτίθασσος, ἁτιθασσότατος. non mansuetus, intractabilis. Ոչ ընդելեալ ընդ ձեռամբ. ոչ ընտանի. վայրենի. եապանի. վահշի. ալըշմամըշ.

Արտալածումն

Եռամեայ արտալածութիւն կատարեալ։ Ամ մի իցէ արտալածման։ Արտալածմանցն իբրու այսպէս, որպէս ասացաւ. (Պղատ. օրին. ՟Թ։)

Դանդանաւանդ, աց, ից

Դանդանաւանդիւք մաշեցից զկարծրութիւն կզակաց քոց։ Կալեալ ձեռամբ իւրով զդանդանաւանդս աշխարհի՝ եւ տնտեսէ զնոսա. (ՃՃ.։)

Դաստիարակեմ, եցի

παιδαγωγέω, παιδεύω instruo pueros, instituo, eudio, moderor, deduco Կրթել որպէս դաստիարակ. հրահանգել. ուսուցանել. խրատել. առաջնորդել իբր ձեռամբացի. ուղղել. ուսումն եւ մարդավարութիւն սորվեցընել, ճամբա բերել.

Երեքմասնեայ

ԵՐԵՔՄԱՍՆԵԱՅ ԵՐԵՔՄԱՍՆԵԱՆ. τριμερής tripartitus Եռամասն. եռամասնեայ.

Երեքմասնեան

ԵՐԵՔՄԱՍՆԵԱՅ ԵՐԵՔՄԱՍՆԵԱՆ. τριμερής tripartitus Եռամասն. եռամասնեայ.

Երկնագործեմ

Երկնագործօղ ձեռամբն ձեռնադրելով զնոսա. (Տօնակ.։)

Ժողովրդավար

Վարիչ կամ հովիւ ժողովրդեան, ունօղ ընդ ձեռամբ զժողովուրդն.

Ինքնագործեմ, եցի

αὑτουργέω per me, vel manu mea facio. Ինքնին գործել. անձամբ կամ ձեռամբ իւրով առնել զոր ինչ եւ է.

Լուսասնունդ

սնեալ ի լոյս կամ լուսով, այսինքն ընդ ձեռամբ յիսուսի.

Ծանրաբեռնեմ, եցի

φορτίζω, -ομαι onero, -or ծանրացուցանել բեռամբք (մանաւանդ զանձն). բեռնաւորել։ Առաւել՝ կ. հ. բեռնաւորիլ ծանր բեռամբք. եւ Ծանրաբեռն լինել.

Կալողութիւն

κράτος imperium, potentia. Զօրութիւն ընդ ձեռամբ ըմբռնիչ. իշխանութիւն. կարողութիւն. եւ Ստացումն.

Հանգրիճաձեւ

Ըստ նոցունց պատմուճանաց ի միասին ձեռամբ ընդ գօտեաւն հանգրիճաձեւ ամփոփմանն. (Փիլ. տեսական.։)

Հարթայարմար

Ոչ տեսեալ զհարթայարմար միաբանութիւն նախարարացն ընդ ինքեան։ Ի հարթայարմար հնազանդութիւն ամիրապետին բերեալ։ Գրեթէ ընդ իւրով իսկ (ձեռամբ) կայսր զնա հարթայարմար ցուցանէր։ Հարթայարմար հանգչէին յաշխարհ տէրութեան թագաւորին գագկայ ի կայս հանգստեան իւրեանց. (Յհ. կթ.։)

Ձեռնաձուլեմ, Եցի

Ձեռամբ ձուլել. կազմել. ձեռագործել.

Յանգուցանեմ, ուցի

Բանիւ առ ընկերն մղել, եւ ձեռամբ առ ինքն յանգուցանել։ Զանգէտս ի հաւատացելոց յինքեանս հնարին յանկուցանել. (Յհ. իմ. պաւլ.։)

Ութամասնեայ

Ութամասնեայ բացատաւն եռամասնեայքն լնուին. (Պղատ. տիմ.։)

Պատուասիրեմ, եցի

Առ հայրն իւր պատուասիրեալ զբոլորիցս բարետրութիւն. ամենայն տունկ ոչ արմատացեալ ձեռամբ հօր իմոյ՝ քակտեսցին. (Նար. մծբ.։)

Ամենակալական, Ի, Աւ

παντοκρατορικός, παγκρατορικός. cuncta continens, omnipotens Որ ինչ անկ է ամենակալին՝ զամենայն ընդ ձեռամբ ունողի, կամ ամենակարօղ զօրութեան.

Արքեպիսկոպոս, աց

Զգլխաւորս արքեպիսկոսացն վրաց եւ աղուանից՝ արքեպիսկոպոս ընդ ձեռամբ նորա կարգեալ։ Յարքեպիսկոպոսէ կոստանդնուպօլսի. (Յհ. կթ.։)

Դատարկութիւն, ութեան

Պտղակորոյս անկոյ թզենւոյն եռամեանն դատարկութեամբ. (Նար. ՟Ձ՟Ա։)

Դիւրամփոփելի

Զծանրացեալ բեռամբ նաւքն դիւրագոյն է (ասեն) ապրեցուցանել, քան զդիւրամփոփելին եւ զթեթեւն. (Բրս. պհ.։)

Արտալածութիւն

Բեռնարկութիւն

Ընթերցիր ԲԵՌՆԱԿՐՈՒԹԻՒՆ. կամ իմա՛ Ընդ բեռամբ արկումն ծանրութեան.

Կսկծեցուցանեմ, ուցի

Կսկծեցուցանէք զամենեսեան՝ որ ընդ ձեռամբ ձերով են. (Ես. ՟Ժ՟Ը. 3։)

Շրջագայութիւն, ութեան

Տեսանել զտեղի յարկի փառաց՝ զշրջագայութիւնս սրբոյ սեղանոյս ձեռամբ լուացելով. (Անան. եկեղ։)

Առաջնորդութիւն, ութեան

ἠγεμονία, χειραγωγία, προοδοποιεῖν. conductio, manuductio, viam parare. եւ այլն. Առաջնորդելն, եւ իլն. ուղղելն, հորդելն զճանապարհ, յառաջ վարումն. իբր ձեռամբացի տանելն ի ճանապարհ կամ ի գործ ինչ. յաջողումն. հրահանգք.

Դիւրաշօշափագոյն

Քաջայայտ. որպէս ձեռամբ շօշափելի.

Ինքնագործութիւն, ութեան

αὑτουργία per se ipsum facere. Գործելն ինքնին, կամ ձեռամբ իւրով. այլազգ յաստուած, եւ այլազգ յարարածս.

Ձեռնաքարշութիւն

Ձեռամբ կամ ի ձեռանէ քարշումն. գողութիւն. յափշտակութիւն. ձեռնարձակութիւն.

Հնազանդեցուցանեմ, ուցի

Հնազանդեցուցանել զամենայն տիեզերս ընդ ձեռամբ իւրով. (Խոր. ՟Ա. 7։)

Աջ, ոյ, ու

Աջով ձեռամբն. յաջմէ ձեռանէ. յաջում թեւի անդ. աջուց ձեռաց. աջուց ոտից. աջուց ականջաց. աջ ծնօտ. եւ այլն. (ի սուրբ գիրս։)

Էր

Մի՛ ինչ խնդրիցես, եթէ յէ՞ր վերայ կայցէ երկիրս, եւ կամ յէ՞ր վերայ հաստատեալ իցէ, յորժամ Աստուած իւրով ձեռամբ ունիցի. (Ոսկ. ես.։)

Իմ, ոյ, ում

Անձին իմոյ։ Ի տան հօր իմոյ։ Ի տան իմում։ Բանից իմոց։ Յանձնէ իմմէ։ Ես պօղոս գրեցի իմով ձեռամբ.եւ այլն։

Բահ, ից

Բրել ձեռամբ, փայտատօք եւ բահիւք. (Շ. ընդհ.։)

Գիր, գրոց

Գիր հանցէ ձեռամբ իւրով, թէ աստուծոյ եմ ես. (Ես. ՟Ի՟Դ. 5։)

Դեղ, ոց

Աստուածային ձեռամբն անջինջ դեղամբ (դեղով) գրիք, եւ արձակիք յերկնաւոր ազատութիւնն. (Եղիշ. ի չարչարանս.։)

Ընդ

Զովասջիք ընդ ծառովս։ Հնազա՛նդ լեր ընդ ձեռամբ նորա։ Նստաւ (էշն) ընդ Բաղաամաւ։ Ընդ յարկաւ։ Ընդ թեւովք։ Այր մի եմ ընդ իշխանութեամբ, ունիմ ընդ ինեւ զինուորս.եւ այլն։

Ընդ

ԸՆԴ ՁԵՌՆ. նխ. Ի ձեռն. ձեռամբ, միջնորդութեամբ.

Խաչ, ի

Խաչ տրարեալ ձեռամբն ընդ ամենայն անձն իւր։ Կալեալ զլեզուէն՝ խաչ եհան. (ՃՃ.։)

Ծափ, ոյ

գետք ծափս հարցեն ի միասին ձեռամբ։ Եւ ամենայն ծառք անտառի ծափս հարցեն ոստօք իւրեանց. այսինքն ցնծասցեն, նշան տացեն խնդութեան Սղ. (՟Ղ՟Է. 8։ Ես. ՟Ժ՟Ե. 12։)

Ձեր, ոց, րմէ

Երկիւղ ձեր։ Զձեր արիւն։ Զաւակի ձերում։ Ընդ ձեռամբ ձերով։ Ի բերանոյ ձերմէ։ Որդւոց ձերոց։ Յերեսաց ձերոց։ Ոչ խնդրեմ ինձ զձեր, այլ զձեզ.եւ այլն։

Սան, ուց

(յորմէ՝ սնանիլ, եւ սնուցանել. որպէս եւ լտ. ալու՛մնուս ի բայէս ա՛լօ ). θρέμμα, θρεπτός, -τή alumnus, -na. Անձն սնեալ ընդ ձեռամբ այլոց, եւ իբր որ դիացեալ նմա.

Տամ, ետու, տուր, տուեալ

Ետու ձեզ զամենայն խոտ սերմանելի։ Կինս՝ զոր ետուր ընդ իս, սա ետ ինձ ի ծառոյ անտի։ Զորս ընդ ձեռամբ ձերով ետու։ Ետ նմա տասնորդս յամենայնէ։ Տո՛ւր ցիս զմարդիկդ, եւ զաւարդ քեզ ա՛ռ։ Տէր ետ նմա շնորհս առաջի բանտապետին։ Եւ ետ բանտապետն զբանտն ի ձեռս յովսեփայ։ Եւ ետ տէր բարբառս եւ կարկուտ։ Տալ ի վերայ ձեր այսօր օրհնութիւն։ Որում տուակ ի տեառնէ իմաստութիւն։ Որ ունիցի, տացի նմա.եւ այլն։

Ածեմ, ածի, ած

Զձեռամբ կամեցեալ ածել. (Լմբ. սղ.։)

Անօթ, ոց, ից

Սկսաւ տեանել ձեռամբն զկտաւն, իբր թէ մեծ իցէ անօթն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)

Աջոյ, Աջու

Աջոյ ձեռամբն. (Պիտ.։)

Աջոյ, Աջու

Աջու ձեռամբն. (Պիտ.։)

Աջու

Աջոյ ձեռամբն. (Պիտ.։)

Աջու

Աջու ձեռամբն. (Պիտ.։)

Բեռն, ռին, ռանց

Կոտորեաց բեռն մի փայտի, եւ եդ զայն ի վերայ ուսոց իւրոց։ Որպէս բեռն ծանր ծանրացան ի վերայ իմ։ Ի բացարար ի բեռանց զթիկունս նորա։ Տեսանիցես զգրաստ ընկերի քոյ անկեալ ընդ բեռամբ։ Կախէին բեռն գրաստուց։ Անդ էր նաւն թափելոց զբեռինսն։ Մի՛ ոք իշխեսցէ մտանել բեռամբ յաւուր շաբաթու ընդ դրունսն Երուսաղէմի.եւ այլն։

Բեռն, ռին, ռանց

Զբիւրաւոր բարեացն զնաւն բեռամբն տուժեցան. (Մաշկ.։)

Բեռն, ռին, ռանց

Զբեռն պարտեացս. բեռանցս մեղաց. մեղացս բեռամբք, եւ այլն. (Նար.։)

Բուն, բնոց, բնից

Եւ լիկիանէ առեալ զբունն՝ որ ընդ իւր ձեռամբն էր, փութայր հասանէր ի տեղի պատերազմին. (Ագաթ.։)

Գրիչ, գրչաց

Բազմացան դասք գրչաց։ Իբր թէ ձեռամբ գրչի ճարտարի գրեալ. (Փարպ.։)

Հզօր, աց

Աստուած հզօր։ Հզօր՝ որ զօրացուցանէ զիս զօրութեամբ։ Բան տեառն հզօր։ Հրեշտակն հզօր։ Այր կամ թագաւոր հզօր։ Ազգ հզօր։ Ոչ կարէ դատել ընդ հզօրին քան զնա։ Զտկարս աշխարհիս ընտրեաց աստուած, զի յամօթ արասցէ զհզօրս։ Մտանել ի տուն հզօրի։ Կապիցէ զհզօրն։ Աղեղունք կամ աւար կամ սեղան կամ ժողովք հզօրաց։ Մանուկ հզօր ուժով։ Զօրու մեծաւ եւ հզօրաւ։ Կորիւն առիւծու հզօր է քան զանասունս։ Հզօր իբրեւ զերկաթ։ Զջուր գետոյն զհզօր եւ զյորդ. (յն. հզօրի։) Զսուրն մեծ եւ զհզօր։ Հզօր ձեռամբ։ Զձեռանէ քումմէ հզօրէ։ Զբազուկս հզօրս։ Զհզօր գործ պատերազմաց նորա։ Քաղաք հզօր։ Իբրեւ զձայն հզօր որոտման։ Զգէրն եւ զհզօրն (ի հօտից)։ Հզօր (կամ բուռն) է իբրեւ զմահ սէր։ Ի դրունս հզօրս, եւ ի նիգս հաստատունս։ Ի պարիսպս ամուր՝ յաշտարակս հզօրաց. (յն. պարսպաւ մեծաւ եւ հզօրաւ, եւ ամուր աշտարակօք). եւ այլն։

Ձեռն, ռին, ռամբ, ձերբ, ձեռք, ռաց

Ձգել զձեռն, եւ առնուլ։ Մխել զձեռն յոք կամ ի գործ։ Հնազանդ լինել ընդ ձեռամբ։ Ձեռք նորա յամենեսին, եւ ձեռք ամենեցուն ի նա։ Հանեալ զմատանին իւր ի ձեռանէ իւրմէ՝ եդ ի ձեռին յովսեփայ։ Երկուս ապարանջանս ի ձեռս նորա։ Վաստակք կամ արդարութիւն ձեռաց։ Գործել ձեռօք։ Ահաւանիկ աղախին քո ի ձեռս քո։ Ի գործոց մերոց եւ ի տրտմութեանց ձեռաց մերոց։ Միթէ ձեռն տեառն չիցէ՞ բաւական։ Լինէր ձեռն տեառն ի վերայ քաղաքին.եւ այլն։

Ձեռն, ռին, ռամբ, ձերբ, ձեռք, ռաց

Զձեռն ձերբ ածէր (այսինքն բուռն հարեալ՝) եւ ընկենոյր զտախտակսն։ Եթէ ոք հարցէ զծառայ իւր ձերբ (այսինքն ձեռամբ) իւրով, եւ մեռցի. (Եփր. ել.։)

Ձեռն, ռին, ռամբ, ձերբ, ձեռք, ռաց

Բուռն հարեալ զնմանէ՝ ձեռն զձեռամբ փոփոխելով՝ քարշել թուելով զնա. (Դիոն. ածայ.։)

Ձեռն, ռին, ռամբ, ձերբ, ձեռք, ռաց

Ի ՁԵՌՆ. διά, δι’ per. Որպէս թէ Ձեռամբ, այսինքն միջնորդութեամբ, կամ գործականութեամբ. եւ պարզապէս ի նշանակ գործիական հոլովոյ՝ որ պակասի ի յն. եւ լտ. մէկին ձեռքովը, տնով.

Ձեռն, ռին, ռամբ, ձերբ, ձեռք, ռաց

Ի ՁԵՌԱՆԷ. Եղեալն ընդ ձեռամբ ուրուք. երկրորդն. եւ Յետ նորա ի կարգի.

Ձեռն, ռին, ռամբ, ձերբ, ձեռք, ռաց

ԶՁԵՌԱՄԲ. որպէս Ի ձեռին. ընդ իշխանութեամբ, կամ կարողութեամբ. յոր ինչ ձեռնհաս ոք իցէ.

Ձեռն, ռին, ռամբ, ձերբ, ձեռք, ռաց

Ապա եթէ իւր իսկ զձեռամբ իցէ, ինքնին փրկեսցէ զանձն. (Ղեւտ. ՟Ի՟Է. 49։)

Ձեռն, ռին, ռամբ, ձերբ, ձեռք, ռաց

ԸՆԴ ՁԵՌՆ. նխ. Ի ձեռն. ձեռամբ, միջնորդութեամբ.

Ձոյլ, ձուլոյ

Ձեռամբ արարչին կրկին ձուլիւք մաքրեցան սուրբքն. (Համամ առակ.։)

Ճորտ, ի

Վասն արձակումն առնելոյ ճորտուն. եւ դարձւցանելոյ. արձակումն ընդձեռամբ անկելոցն յիշխանէն. (Մխ. դտ. յօրէնս թգ.։)

Մղեմ, եցի

Մղեմք եւ ընկենումք, եւ յարուցանեմք զգլորեալսն՝ նովին ձեռամբ. (Սեբեր. ՟Է։)

Մղեմ, եցի

Բանիւ առ ընկերն մղել, եւ ձեռամբ առ ինքն յանգուցանել։ Զնիւթ իբրեւ զանարգ ինչ անգոսնեալ ի բաց մղեն. (Յհ. իմ. պաւլ. եւ Յհ. իմ. երեւ.։)

Նեռն, ռին, ռինք

Իսկ որ առ նեռամբն լինին, եւ այլն. (Կոչ. ՟Ժ՟Ե։) (Թիւ անուան նեռին 666. նշանակեալ ի Յայտ. ՟Ժ՟Գ. 15. ի մեզ դէպ գայ տառից ձայնիս. Մեծ գազան. եւ ըստ յն. լեզուի, բայիս Ուրանալ. եւ այլազգ եւս յայլ լեզուս։

Շկահ

Նետից շկահքն երկսայրիք զանբաւս սատակեն. (Պիտ. հը. ըստ Լեհ.) որ եւ մեկնէ՝ Սլաք ձեռամբ ձգելի։

Որայ, ոյ, ոց

δράγμα, δραγμή manipulum. Խուրձ ցորենոյ կամ գարւոյ հնձելոյ, բռամբ կամ ձեռամբ չափ ամփոփելի. իսկ շեղջն որայից կապելոց կոչի Օրան. ցորենի կապոց.

Որոթ

Ո՞ չափեաց ձեռամբ իւրով զջուրս. զոր այլ թարգմանքն որոթով ասեն. (Ոսկ. ես.։)

Պիղծ, պղծոց

Ոչ կայ հաց պիղծ ՟Ը ձեռամբ իմով . (այսինքն հասարակ հաց, այլ հաց սրբութեան նուիրեալ աստծոյ վասն քահանայից. (՟Ա. Թագ. ՟Ի՟Ա. 4։)

Տիգք, գաց

Ի տգաց միայն զպարտատիկն աջոյ ձեռամբն առեալ. իմա՛ զձախոյ ծղիս՝ յոր արտաքոյ կամ ի ներքոյ փաթութեալ, պահէր զպարսատիկն. եւ կամ իմա՛ որպէս յն. այն է պահարան, կամ քսակ հանդերձին.

Քնար, աց, ից

Սրինգ եւ թմբուկ եւ փող եւ քնար։ Երգեսցէ քնարաւն, եւ դիւր լիցի քեզ։ Առնոյր դաւիթ զքնարն, եւ նուարգէր ձեռամբ իւրով։ Արուեստականօք թըմբկաց եւ քնարաց։ Նա է հայր՝ որ եցոյց զերգս եւ զքնարս։ Երգովք սաղմոսաց, տաւղօք եւ քնարօք, եւ թմբկօք եւ ծնծղայիւք եւ փողովք.եւ այլն։

Ահեակ, եկի, եկաց

Նիզակն արի ի ձեռին իւրում աջոյ, եւ յահեկումն վահան։ Ահեակ ձեռամբն։ Որ յաջ եւ յահեակ թեւսն էին. (Խոր.։)

Ամրոց, աց

Քանդեսցին ամրոցք ապստամբողացն։ Կոչէ ձեռամբ յամրոցն անմատոյց՝ փախուցելոցն պատսպարան. (Նար.։)

Անսամ, ացի, սա՛

Անսալ ունիմ, մինչեւ լցցի բեռամբ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Զ։)

Բարձր, ձու, ձունք, ձանց

Բարձր քան զամենայն թագաւորս երկրի։ Բա՛րձր է ի վերայ ամենայն ազգաց տէր։ Բա՛րձր է տէր, զխոնարհս տեսանէ, եւ զբարձունս ի հեռաստանէ ճանաչէ։ Աչք տեառն բարձունք են։ Որ առաջի մարդկան բա՛րձր է, պիղծ է առաջի Աստուծոյ։ Հզօր ձեռամբ, եւ բարձր բազկաւ։ Զձեռն հզօր, եւ զբազուկ բարձր։ Զտունս զայս զբարձր. (այսինքն շքեղ)։ Գնացին ի բարձր պարանոց (այսինքն ամբարտաւանութեամբ)։

Գրաստ, ուց

Տալ կերակուր գրաստու, կամ գրաստուց։ Եհան զնոսա ի գրաստս։ Տեսանիցես զգրաստ ընկերի քո անկեալ ընդ բեռամբ։ Առին գրաստուք զամենայն տկարս.եւ այլն։

Դոփեմ, եցի

Ծա՛փս հար ձեռամբ, եւ դոփեա՛ ոտամբ։ Դոփեցեր ոտամբ քով. (Եզեկ. ՟Զ. 11։ ՟Ի՟Ե. 6։)

Եռմոս

Տունս եռամոսից։ Յեռմոսաց ձայնից։ Գրեն իւրեանց եռամոսս։ Եռմոսից յեղանակօք. (Վրք. հց. ՟Բ. եւ ՟Դ։)

Երգեմ, եցի

Այր մի՝ որ գիտիցէ երգել քնարաւ։ Երգէին տաւղօք եւ քնարօք եւ ծնծղայիւք։ Երգէին քնարօքն զգոհութիւնս։ Երգեսցէ քնարաւ։ Երգէր ձեռամբ իւրով, կամ ձեռօք իւրովք. (՟Ա. Թագ.։ ՟Ա. Մնաց. եւ այլն։)

Ընծայ, ից

ԸՆԾԱՅ կամ ԸՆՁԱՅ. (զի ձ զկնի ն տառի մեղմ հնչի որպէս ծ) δῶρον , κάρπωμα, δόμα munus, donum, oblatio Ընձեռայք. իւրով ձեռամբ կամ ի ձեռանէ տուեալ տուրք՝ ի փոքուէ առ մեծն. պատարագ. նուէր եւ կաշառ. ընծայ. վր. մանձա.

Իշայր

Սոքա (ցիռք) անձին երամակս եղեալ, առաջնորդութեամբ իշայրոյն յանապատս արօտական եղեալ՝ ոչ անկանին ընդ ձեռամբ. (Վանակ. յոբ.։)

Լափեմ, եցի

Լափիցէ լեզուաւ իւրով ի ջրոյ անտի իբրեւ զշուն։ Լափեցին ձեռամբ եւ լեզուով իւրեանց։ Ուր լափեցին շունք եւ խոզք զարիւն նաբովթայ, անդ լափեսցեն զարին քո. (Դատ. ՟Է. 5. եւ 6։ ՟Գ. Թագ. ՟Ի՟Ա. 19։)

Խուռն, խռան

Զաջոյ ձեռամբ խռան մեծ խմբին. (Ասող. ՟Գ. 41։)

Կարող, աց

Ամենայն որ կարող էր զօրութեամբ։ Կարօղ եմքյաղթել նոցա։ Որ կարող իցէ եւ այլն։ Ես զի՞նչ կարօղ էի արգելուլ զաստուած։ Կարօղ եմ մտանել եւ ելանել ի պատերազմ։ Ոչ է պիտոյ բժիշկ կարողաց, այլ հիւանդաց։ Կարօղ ձեռամբ.եւ այլն։

Կռփեմ, եցի

Ծանր բեռամբ տուժից նեղէր եւ կռփէր զնոսա։ Ի պատերազմի անդ՝ որ ընդ հայսն էր, կռփեալ լինէր. (Եկւս. Պտմ. ՟Ը. 15։ ՟Թ. 8։)

Voir tout

չ.

ζέω, ἑκζέω ferveo, efferveo, ebullio, aestuo Յեռ՝ այսինքն յեռանդն հարկանիլ. ի ջերմութենէ յուզիլ. պղպջել. պճպճեալ, էփիլ, եփ ելլալ.

Իբրեւ զջուր մի՛ եռասցիս. (Ծն. ՟Խ՟Թ. 4։)

Եռաց (կաթսայ, այսինքն ջուր կաթսային), զեղաւ, քաջ եռաց. (Եզեկ. ՟Ի՟Գ. 5։)

Որովայն իմ իբրեւ զտիկ քաղցուոյ կապեալ եռայ. (Յոբ. ՟Լ՟Բ. 19։)

Իբրեւ զջուր կաթսայից ի հրոյ եռացեալ։ Իբր ի քրայս ընտրութեան փութոյ քոյ սիրոյ հանապազ եռամ, եւ ոչ երբէք պարզիմ. (Նար.։)

Ոչինչ եռացեալ կերեալ է իմ». այսինքն ջերմ կերակուր, կամ եփեալ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա։)

Իբրեւ յերկնուստ ահագին հրձգութիւնք եռային. (Եղիշ. ՟Զ։)

Քարինք տեղւոյն եռացին. (Եղիշ. յար.։)

(Արիւն պաղեալ) ապա պարպատէ, եւ եռայ. (Բրս. ՟խ. մկ.։)

Որպէս զի մի՛ տոչորիցիմք մեք յայնպիսի արեգակնէ, որ ի վերայ մերկ գլխոյ առաւել եռայ. (Նիւս. երգ.։)

Շանթք հրեղէնք եռալոյ ի բաց հատանին. (Կանոն.։)

ԵՌԱԼ. ζέω եւ այլն. կէս մի իրապէս, եւ կէս մի նմանութեամբ, Վառիլ բորբոքիլ. վառուիլ.

Եռայր հոգւով։ Հոգւո՛վ եռացէք. (Գծ. ՟Ժ՟Ը. 25։ Հռ. ՟Ժ՟Բ. 11։)

Առեալ զխրատն, եւ եռեալ ի հոգի իւր. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)

Աշխատեցէ՛ք մանկունք, եռացէ՛ք յընթացս արթնութեամբ. (Կլիմաք.։)

Եկեալ ի կռիւ (գաւազանն) զօրէն ըմբշի ... սրտմտութեամբ եռալ զեռալ պաշտամանն. (Ագաթ.։)

Սիրով առ իրեարս եռացեալք. (Յհ. իմ. ատ.։)

Առ անօրէն հաճոյական սէրն եռացան. (Ոսկ. հռ.։)

Եռայր սէրն մարթայի քան զմարիամու. (Եփր. համաբ.։)

Եռայր սիրտ իւր ի զայրացումն. (Վրք. հց. ՟Ը։)

Սրտմտութեամբ եռացեալք որպէս վրէժխնդիրք. (Լաստ. ՟Ժ՟Զ։)

Եռային ցասմամբ զնոսա սպանանել. (Ոսկ. գծ.։)

Ծաղր առ մեզ ի դիւացն եռացեալ (գրգռեալ). (Կլիմաք.։)

ԵՌԱԼ. ἁναζέω, ἑκζέω, ἑκεράω ferveo, fluo, crepo Զայրանալ բորոտութեան, կեղոյ, ցաւոյ, եւ սորսորիլ եւ զեռեալ բղխեալ, յորդեալ որդանց, գորտոց, եւ կայտռիլ զեռնոց բազմութեամբ. վխտալ.

Ախտ բորոտութեան մեծապէս ցասմամբ եռայր յերկրի. (Խոր. առ արծր.։)

Որպէս նոր ցաւ եռացեալ իցէ մանկան. (Վրք. հց. ՟Դ։)

Եռասցեն խաւարտք ի մարդ եւ յանասուն. (Ել. ՟Թ. 9։)

Եռաց ի նմա որդն, եւ նեխեցաւ. (Ել. ՟Ժ՟Զ. 20։)

Եռացին որդունք ընդ աչս նորա. (Եղիշ. ՟Է։ Եռաց յերկիր նոցա գորտ. Սղ. ՟Ճ՟Դ. 30։)

Զիա՛րդ եռացին ստինք ցամաքեալք. (Եփր. ծն.։)

Երան զեռան սլանան ի մարմինս ծովու. (Նար.։)

Warning, the forms presented in the tables below may not be evidenced in classical texts. The hypothetical forms will soon be indicated as such.

—ամ, ացայ, ացի

Voix Active Voix Médio-Passive

Voix Active

Indicatif

Présent
ես	եռամ
դու	եռաս
նա	եռայ
մեք	եռամք
դուք	եռայք
նոքա	եռան

Imparfait
ես	եռայի
դու	եռայիր
նա	եռայր
մեք	եռայաք
դուք	եռայիք
նոքա	եռային

Aoriste
ես	եռացի
դու	եռացեր
նա	եռաց
մեք	եռացաք
դուք	եռացէք
նոքա	եռացին

Subjonctif

Présent
ես	եռայցեմ
դու	եռայցես
նա	եռայցէ
մեք	եռայցեմք
դուք	եռայցէք
նոքա	եռայցեն

Aoriste
ես	եռացից
դու	եռասցես
նա	եռասցէ
մեք	եռասցուք
դուք	եռասջիք
նոքա	եռասցեն

Formes d'impératif

Prohibitif
դու	մի՛ եռար
դուք	մի՛ եռայք

Impératif
դու	եռա՛
դուք	եռացէ՛ք

Exhortatif (thème du passé)
դու	եռասջի՛ր
դուք	եռասջի՛ք

Voix Médio-Passive

Indicatif

Présent
ես	եռամ
դու	եռաս
նա	եռայ
մեք	եռամք
դուք	եռայք
նոքա	եռան

Imparfait
ես	եռայի
դու	եռայիր
նա	եռայր
մեք	եռայաք
դուք	եռայիք
նոքա	եռային

Aoriste
ես	եռացայ
դու	եռացար
նա	եռացաւ
մեք	եռացաք
դուք	եռացայք
նոքա	եռացան

Subjonctif

Présent
ես	եռայցեմ
դու	եռայցես
նա	եռայցէ
մեք	եռայցեմք
դուք	եռայցէք
նոքա	եռայցեն

Aoriste
ես	եռացայց
դու	եռասցիս
նա	եռասցի
մեք	եռասցուք
դուք	եռասջիք
նոքա	եռասցին

Formes d'impératif

Prohibitif
դու	մի՛ եռար
դուք	մի՛ եռայք

Impératif
դու	եռացի՛ր
դուք	եռացարո՛ւք

Exhortatif (thème du passé)
դու	եռասջի՛ր
դուք	եռասջի՛ք

Étymologie

Warning, for now, these are the entries' title sharing the same character string regardless of its position, not the entries sharing the same root.