Other definitions containing this entry
cf. Անըմբեր.
person;
hypostasis, personality;
creature, being;
soul;
mind;
heart;
myself, thyself, himself;
անձամբ, personally;
անձամբ անձին, by one's self, personally;
զանձամբ դառնալ, to turn back;
զանձամբ արկանել, to put on, յանձին բերել, to imitate;
յանձին ունել, to accept, to approve;
չառնուլ յ—, to refuse, to deny;
սիրէ նա զ— իւր, he loves himself;
վասն անձին եւեթ տամ պատասխանի, I only answer for myself;
երգնում յ— իմ, թէ այդ այդպէս է, on my soul, it is so;
զգաստանալ յանձին, to revive, to recover one's senses;
փոյթ ունի նա վասն անձին, he takes care of himself;
անձին առնել, to commit suicide;
եռն յանձին հարկանել, to boast of, to flatter one's self, to prick one's self;
յ— առնել, to recommend, to confide;
յ— լինել, to commend one's self, to have confidence in, to confide in, to be committed.
cf. Արդիւնաբեր.
speech, word, term, saying, dictate, expression, oration, discourse, language, history;
proposal, treaty, promise;
thing;
reason, intellect;
understanding, intelligence;
oracle;
the Word;
ի —ի առնել, to interpose, to employ;
ընդ բանիւ առնել, to excommunicate, cf. Բանադրեմ;
— առ —, word for word;
միով —իւ, in a word;
զբանիւք առնել, to converse, to speak;
ի բանս արկանել, ի —ի առնել to persuade, to convince, to gain;
զ—իւք անկանել, to converse with, to hold a oonversation;
ի բանս հրապուրանաց արկանել, ի —ս ելու առնել, to charm or to allure with one's words;
—ս ընդ իրեարս դնել, ի բանի լինել ուրուք, —ունել ընդ ումեք, — կապել առ ոք, to understand, to be understood, to come to an understanding;
ըստ իմունս —ի, որպէս իմ —ս է, according to me;
ի — տանել, արկանել, to employ, to serve one's self;
—ել, կալաւ, it is said;
զոյզ ընդ —իցս, at these words;
ասել — չարութեան զումեքէ, —ս բարեաց խօսել վասն, to speak ill or well of some one;
զի՞նչ է —ս այս, what is this ?
— տալ, to promise, to give one's word, cf. Խոստանամ;
թողէք ի բաց զ—երդ, leave these things;
—ի գործ առնել, to begin to speak;
վախճանել զբանս իւր, to finish one's discourse;
— վճարել, to do some thing;
ոչ եւս ընդ —ս ինչ ածեալ, without any hesitation;
— ինչ է ինձ ընդ քեզ, I have a word to say to you;
ըստ —ի ամենեցուն, according to every body;
վասն քո բանիդ, upon your word;
ըստ —ի քո, according to what you have said;
գիտես ընդ ում է —դ, you know well with whom you have to do;
մինչգեռ —քն ի բերան նորա կային, hardly had he spoken;
—ք ինչ են իմ ընդ ունեք, I have a suspicion of some one;
I have intrigues or connections with some one;
—ք ինչ ոչ էին, ոչ գոյին նոցա ընդ ումեք ի մարդկանէ, they have neither society nor commerce with other men;
առանց —ի պոռնըկութեան, except for cause of adultery;
բան առնել՝ կապել՝ ունել, cf. Ուխտ դնել.
cf. Բերդակալ.
to go;
to carry or to bear ones self;
to be inclined, to lean;
to behave one's self, to act;
զի՞նչ օգուտ յայնմանէ բերցի, what advantage will result from it ? — ի վերայ ջրոց, to walk on the waters;
ընդ երկիր —, to travel, to voyage;
to be busy with mundane things;
առ երկրաւ —, to travel round the world;
to shed on the earth;
անխտիր ընդ մեզս —, to be given up to sin;
այսր անդր — or բերեալ լինել, to go here and there;
to be taken hither and thither;
շուրջ — զօրինօք Աստուծոյ, to observe the laws of God;
— ի կործանումն, ի վայր, to fall into ruin, to fall down;
ի նախանձ or նախանձու —, to envy, to covet;
ի բարկութիւն orբարկութեամբ —, to get angry;
ընդ քիրտն —, to sweat, to perspire;
եւ այլ որ ընդ սոքօք բերին, եւ որ զկնի բերին ասացեալքն, and so on for the rest, as follows.
cf. Բերկրալի.
cf. Բերկրեմ.
cf. Բժաբեր.
cf. Բքաբեր.
cf. Գարնանաբեր.
Synodical;
— շրջաբերութիւն, synodic revolution.
conjunction, coupling;
equality, likeness;
union, concord, agreement;
coupling, pairing;
conjunction, union, wedlock;
communication, intercourse;
կշիռ զուգութեան բերել (ընդ ումեք), to be like, to resemble, to seem like.
cf. Համբերութիւն.
cf. Ըմբերանեմ.
to, at, towards, by;
through;
among, in the midst, into, in;
with;
for;
under, below;
upon;
soon, as soon as;
in the place, instead, of;
հայել — երկինս, to look at the sky;
թագաւորել — նորա, to reign instead of him, to succeed him;
տուր — իմ եւ — քո, give for me and for you;
— աղօտ, obscurely;
— ամենայն, totally, in all;
— ակամբ հայել, to look upon one with an evil eye or with aversion;
— ձեռն, with or by the hand;
— մէջ, in;
into, inside, in the midst;
through;
— մէջ կարել, to split, to. pass or go across;
— աջմէ, to the right;
— գիրկս մտանել, to draw the bow strongly;
— ժամս ժամս, sometimes;
— խաբս, fraudulently, erroneously;
— խազ, կատակս, ludicrously, facetiously;
— այր եւ — կին, as much the man as the woman;
— ծառով, under a tree;
փոխանակ — այնր, for it;
— մի բերան, with one voice, unanimously;
դիր զգիրսդ — այլս, put these books with the others;
եկ — իս, come away with me;
— անցանելն, going along;
— ո՞ր ճանապարհ, by what road ? — արեւելս, towards the East;
— ամենայն երկիր, in all countries;
անցանել — Կարին, — այն, to pass through Erzerum, to go that way;
— ջուր եւ — ցամաք, by sea and land;
— երկինս եւ — երկիր, between heaven and earth;
— հեծեալ եւ — հետեւակ, between cavalry and infantry together;
— աւուրսն — այնոսիկ, — ժամանական — այնոսիկ, — այնու ժամանակաւ, in those days, at that time;
— շատ եւ — փոքր, more or less, a little more, a little less;
— այս եւ — այն, between this and that;
altogether, unitedly;
ընկենուլ — պատուհանն, to throw out of window;
— ամենայն տեղիս, every where;
— մահճօք, under the bed;
— երկնիւք, under heaven;
— իւրեւ or իւրեաւ, under him;
— պատրուակաւ, under pretence;
— առաւօտն, այգն, at break of day;
— երեկս, երեկոյս, or երեկոյն, towards the evening;
մեկնեցաւ — լուր համբաւոյ գալստեան նորա, he set out on the report of his coming;
— հակառակն, on the contrary;
cross-wise;
— միտ ածել or հարկանել, to think, to reason in one's mind;
— ոտն հարկանել, to trample under foot;
— թիւ մտանել, to be reckoned among;
— ամս տասն, during ten years;
եօթանասուն եւ հինգ ամք — ութ հարիւրով, eight hundred and seventy five years;
— փթթելն եւ գօսասցի, it will fade as soon as it uncloses.
that carries presents or offerings;
— լինել, cf. Ընծայաբերեմ.
cf. Թթուաբեր;
—ք, acid fruits in general, lemons, oranges, limes.
languid, faint, feeble, weak, soft, delicate, tender;
— առնել՝ տալ, to permit, to accord, to give leave, cf. Թողացուցանեմ;
— առնել պարտուցն, to remit or cancel debts;
— լինել, to be permitted, accorded, conceded;
— տալ ումեք աւուրս ինչ, to concede a few days, to give time;
— տուք ինձ, let me, permit me, allow me;
— տուք ինձ զհամբերութիւն, don't make me lose patience;
leave me at peace, let me alone;
— տուր մինչեւ զայդ վայր, enough of that, enough;
տալովն Աստուծոյ, ըստ թոյլ տալոյ բարերարին, God willing, by divine permission.
to, of, by, for, in, at, upon, during, with;
հայեցաւ ի Պետրոս, he looked at Peter;
ի ժամ երրորդ, at three o'clock;
գնալ ի Հայաստան, to go to Armenia;
յերկրէ ի յերկինս, from earth to heaven;
ի պատկեր Աստուծոյ, in the image of God;
ի փրկութիւն առաքեաց, he sent to save;
բաշխեաց ի մարդ հաց մի, he distributed a loaf to each person;
որ ելանէ ի բերանոյ՝ ի սրտէ անտի գայ, that which comes out of the mouth comes from the heart;
ոչ կարէր տեսանել ի բազմութենէն, he could not see on account of the crowd;
շրջել ի զպոյ, to walk with a stick;
ի ձախմէ Դամասկոսի, to the left of Damascus;
նստել ի տան, to be at home;
ի տեղւոջ անդ, in that place;
ի տունջեան եւ գիշերի, by day and night;
ի նմիմ ամի, in the same year;
ի գարնան, in spring;
ի ննջելն, asleep, sleeping;
ի գնալն, in going, while going;
ի գլուխ իմ, on my head;
ի բարկութեան իմում, in my anger;
ի հանդերձս աղտեղիս, with soiled clothes.
cf. Ծաղկաբեր.
cf. Ծծմաբեր.
form, figure, visage, countenance, face, aspect, look;
presence, appearance, mien, bearing, deportment;
attitude, posture;
image, effigy;
semblance, representation;
state, condition;
character, temper, comportment;
rudiment, first element, idea;
idle fancy, whim, crotchet;
feint, pretext;
coat, dress;
cf. Կենդանագիր;
—ք բանից, sense, meaning or interpretation of a word;
անպաճոյճ —ք, a simple exterior;
անյողդողդ, աղաչաւոր —, firm countenance;
supplicating posture;
մեղկ —, an effeminate manner;
— լուրջ անժպիտ, cold, frigid, reserved, constrained air;
լուրջ եւ խիստ —, serious air, severe manner;
— սէգ եւ սպառնական, haughty, disdainful, proud, threatening air or manner;
ի —ս ծառայի, in the form of a servant;
առնուլ զ—ս ուրուք, to counterfeit the character of;
ունել զ—, զ—ս իրիք բերել յանձին, to appear like, to seem, to resemble;
ածել ի —ս, to shape, to form;
to figure;
զկերպարանս ճշմարտութեան ի ներքս բերել, to be probable, to have some truth in it;
կերպարանս տալ մտացածինս, to give false a idea of, to create an erroneous or exaggerated impression;
ընդունել զ—ս վանականութեան, to take the crowl.
overthrow, overturning;
ruin, waste, devastation, desolation, destruction, demolition;
tumbling, crumbling, sinking;
fall, downfall, decay;
rout;
extermination;
համաշխարհական —, universal deluge;
— ի վերայ ածել, to ruin, to destroy, to waste;
ի — բերիլ՝ անկանել, to be on the brink of ruin, to be ready to fall, to fall or go to ruin or to decay;
կանգնել ի կործանմանէն, to rebuild, to recover from ruin, to build up again, to restore, to repair;
patience, suffering;
hope, expectation, confidence;
time, delay;
տանել համբերութեամբ, to be patient, to bear with patience;
կորուսանել զ—, to lose one's patience, to grow impatient;
տալ կորուսանել զ—, to put quite out of patience;
cf. Թոյլ.
persuasion, consent, agreement, acquiescence;
approbation, suffrage;
միաշունչ, միաբան հաւանութեամբ, unanimously, by common accord or agreement, in concert, by a common or unanimous consent, jointly;
by mutual agreement;
ի հասարակ հաւանութենէ, by common consent;
— բերել, to consent, to accord, to agree;
ձեռն տալ հաւանութեան, to consent to, to assent;
ի — ածել, cf. Հաւանեցուցանեմ;
առանց քոյն հաւանութեան, without your consent.
faith, belief, creed;
trust, confidence;
fidelity, faithfulness, good faith, sincerity;
proof, testimony, evidence;
Creed;
—ք, յոյս եւ սէր, faith, hope and charity;
քրիստոնէական —ք, the Christian religion;
դաւանութիւն —ոյ, profession of faith;
լոյս, ջահն —ոյ, the light of faith;
մասունք, սահմանք —ոց, articles of faith;
կենդանի, անյողդողդ or հաստատուն, գայթ ի գայթի, մեռեալ —ք, lively, resolute, constant or unshaken, tottering or wavering, dead faith;
անխտիր ի —ս, indifferent as to religious matters;
դաւանել զ—ս, to confess the faith;
ունել —ս, to have faith;
չունել ոչ —ս ոչ օրէնս, to regard neither law nor gospel;
գալ, դառնալ ի —ս, to become converted;
ածել, ձգել ի —ս, to convert;
հաստատուն լինել ի —ս, to be true to the faith;
—ս ի ներքս բերել, —ս բերել, to believe, to give credit to;
—ս ընծայել, to believe in, to give faith to;
—ս ունել յոք, to trust, to place faith in, to put trust in;
— տալ միմեանց, to make a contract, to contract an alliance, to enter into an engagement, to bind oneself;
ուրանել զ—ս, to deny or abjure the faith;
յորում ոչ գոյ —, unbelief;
անցանէ ըստ —ս, it is incredible;
—ոյ, worthy of credit;
cf. Թերանամ.
care, solicitude, concern, trust, custody;
care, anxiety, solicitude, inquietude, mental pain;
—ք անդոհականք, տխուր, gloomy cares;
— առնել, տանել, — յանձին բերել, ունել, to care, to mind, to take care for, to be mindful, cf. Հոգամ;
— ունել, ի մտի արկանել, to care, to be concerned, to reck, to be anxious about;
—ս ցուցանել բարեխնամս, to show or express a lively interest, to take great pains with;
թող ինձ զ—դ զայդ, յիմ վերայ —դ այդ, leave that to me;
— տար վասն բարի անուան, take care of your reputation;
մաշեալ, ծիւրեալ ի —ոց, care-worn.
cf. Հոգեբերիմ.
idle;
ձեռս յետս կապեալ, with one's hands tied behind;
—ք փապարեալք յաշխատութէնէ, hands hardened by toil;
մահահամբոյր ձեռամբ, with a deadly hand;
— տեառն, the hand, Spirit or Word of God;
ըստ ձեռին բաւականի, ըստ կարի ձեռաց իւրոց, according to one's strength, power or means;
ամբարձ զ— իւր ի տիրապետել, he formed the project of seizing the chief authority;
ձեռօք իւրեանց հայթայթէին զպէտսն, they lived by their labour;
ի ձեռանէ նորա վարէ իշխանութիւն, he governs under him;
ի ձեռս քո է, it is in your power, it depends on you;
չէր — նորա բաւական, he could not, he had not the means;
ահա — իմ ընդ քեզ, my hand shall be with you;
յամենայն տեղիս ուր միանգամայն հասանէր — իւր, every where he could;
եղեւ — տեառն ի վերայ իմ, the hand of God was on me;
— տալ իրերաց, to help or assist each other;
— տալ ի, to consent to;
— տալ անմեղութեան, to support, sustain or uphold innocence;
— տալ, to lend a hand to, to stretch out a helping hand, to aid, to succour, to assist, to help;
— արկանել, to lay hands on, to seize, to take possession of;
— արկանել, —ի գործ արկանել or առնել, to lay one's hand on, to put one's hand to, to set about, to undertake, to take in hand, to begin, to attempt, to try;
ի — տալ, to hand over, to deliver over, to give up;
ձեռս բառնալ, to lift up the hands;
ձեռս ամբարնալ, to raise one's hand against;
դնել զանձն ի ձեռին իւրում, to jeopard, to risk one's life;
— անձին հարկանել, to boast, to brag, to vaunt, to plume or pique oneself, to be proud of, to take to oneself the credit of, to avail oneself of, to deem it an honour;
ձեռն յանձին հարկանել, to oblige oneself to;
ձեռն դնել, to lay hands on, to ordain, to consecrate;
to put one's signature to, to sign;
— տալ աղջկան, to give one's hand, to consent to marry;
ընդ or զձեռամբ լինել, to be in the hands of, under the power, in subjection to;
ունել ընդ ձեռամբ, to have ready at hand;
ընդ ձեռամբ առնել, նուաճել, արկանել ընդ ձեռամբ, to bring under one's power, to subdue, to subjugate;
կալ ընդ ձեռամբ ուրուք, to put oneself under the protection of;
to submit, to yield;
to be submissive;
ընդ ձեռամբ անկանիլ, գալ ի ձեռս, ի ձեռս անկանել, to fall into the hands of, to be taken or seized, to get caught;
ի ձեռս բերել, to obtain, to procure, to entrap, to catch;
անկանել ի ձեռս ուրուք, to fall into the power of;
— օգնականութեան գտանել, to find a helping hand, to be sustained by, favoured with;
զձեռանէ առնուլ, ունել, ձգել, to take or lead by the hand;
ձեռամբ առնել, to indicate, to point to with the band;
զձեռամբ լինել, to be able, sufficient, capable;
զձեռօք ածել, to seize, to grasp;
to arrest;
ի — առնուլ, to obtain, to acquire;
to re-acquire;
to undertake, to begin;
տարածել զձեռս իւր առ ոք, to open one's arms to;
ճողոպրիլ ի ներքուստ ձեռին ուրուք, to escape from the hands or power of;
— մխել, to meddle, to interfere;
to set a hand to, to undertake;
— մխել յոք, to raise the hand against, to lay violent hands on, to ill-treat;
to put to death;
ի բաց կալ, ապստամբել ի ձեռանէ ուրուք, to rebel, to throw off the yoke, to save or rescue from the hands of;
— or ձեռս ի գլուխ ելանել, դառնալ, to be confounded by shame or grief, to be greatly abashed, or cast down;
— զձեռամբ փոփոխելով քարշել զչուանն, to draw a cord, to tighten a rope hand over hand;
— արկանել զգանձիւն, to try to rob the treasure;
cf. Պտղաբեր.
to walk, to take or lead about, to conduct here and there;
to veer, to turn about;
to circulate;
— զաչս, to turn, to roll one's eyes;
շուրջ — զաչս, to glance over, or round about;
տարաժամ զբերանն —, to eat out of season.
առ —ու, enviously, invidiously;
— կրել յումեքէ, to be envied;
—ու մաշիլ, to pine away with envy, to be eaten up with;
ի —բարկութեան բրդիլ, to burst with envy;
ի — բարկութեան բրդիլ, to burst with envy;
առնուլ, բերել, ի — բերիլ, մտանել, to envy, to be envious of, to grow jealous, to bear envy, cf. Նախանձեմ;
to rival, to vie with;
— արկանել յոք, ի — ածել զոք, to fill with jealousy or envy, cf. Նախանձեցուցանեմ;
to move, excite or provoke to emulation;
ի — գրգռել զոք, to arouse the jealousy of, to create envy;
խնդրել զ—, to revenge, to take vengeance;
վառիլ —ու ընդ, to become jealous;
ի — վառիլ ընդ ումեք, to be jealous of;
— դնել, to emulate, to rival;
ի — նմանութեան ուրուք կրթիլ, to emulate a person, to desire to imitate him;
— առաքինութեան դնել ընդ ումեք, to desire to emulate a person's virtues;
— առնել, to fascinate, to charm, to bewitch, to cast a spell on;
ո՜ անմիտ գաղատացիք, ո՞ — արար զձեզ, o foolish Galatians, who hath bewitched you?.
similarity, resemblance, conformity, analogy;
assimilation;
comparison;
uniformity, equality;
imitation;
likeness, image, effigy;
figure, type, form;
parable, example;
ըստ նմանութեան, ի —, in imitation of, after the fashion of;
ըստ նմին նմանութեան, in like manner, likewise;
cf. Բերեմ.
profit, interest, fruit, gain, lucre;
advantage, good, benefit, utility, emolument;
interest, usury;
— օգտի or օգտութեան, utility;
սէր —ու, love of lucre;
ի — օգտի իւրեանց, for their advantage;
for the benefit of them;
ոչ առ ի — ինչ օգտի բարբառիմ, be sure I speak disinterestedly;
ի —ս հարկանիլ, —ու զհետ լինել, կրթիլ, մտանել, to become avaricious, to be greedy of gain;
— բերել, to be profitable, to profit, to produce gains;
բառնալ զ— ուրուք, to clip a person's profits or gains;
ի — ածել, to invest, to put out at interest, cf. Շահեցուցանեմ;
some dance;
—ս առնել, to dance;
shah;
— պարսից, Shah or king of Persia.
steam vessel, steam-boat, steamer;
— թղթաբեր, steam-packet;
— պտուտակաւոր, screw-ship;
պատերազմիկ —, war-steamer, man-of-war steamer;
cf. Նաւ.
turn, gyre, turning, circuit, revolution, circumvolution, circulation, conversion;
course, cycle, period, circle, round;
turning, wheeling, winding;
sinuosity;
change, vicissitude;
— մեծ, period or cycle of five hundred and thirty-two years;
—ք ջուրց, whirlpool, vortex;
— զօրաց, evolution;
— առնուլ, to turn, to make or take a turn, to turn or whirl round and round, cf. Շրջաբերիմ, cf. Պտուտեմ;
to circulate, to revolve, to move;
to spin round upon one leg.
peritrochium, lathe, axle-tree, wheel and axle, winch, windlass, crab, capstan;
— ատամնաւոր, gear, wheel-gear, catching;
— տարբերական, differential capstan.
colocynthis;
coloquintida, bitter apple (purgative);
բեր —ոյ, grapes;
տերեւ —ոյ, vine-leaf;
ուռ —ոյ, vine-tendril;
յօտք —ոյ, vine-branches, vine-cuttings;
թօթափել or քաղել զտերեւս —ոյ, to strip away the superfluous vine-leaves.
to prepare, to make or get ready, to put in condition;
to provide with, to dispose, to put in order, to fit, to dress;
— բանս ի բերան ուրուք, to prompt, to suggest.
cf. Պարարտաբեր.
cf. Պտղաբեր.
առ սրտի, through anger;
սրտի դիւր, ease, pleasure, contentment, satisfaction;
բարութիւն, խստութիւն սրտի, kindness, hardness or obduracy of heart;
լքումն սրտի, faintheartedness, despondency;
ուղիղ, անկեղծ սրտիւ, sincerely, openheartedly, openly;
բոլորով սրտիւ, ի բոլոր սրտէ, յամենայն սրտէ, սրտի մտօք, with all one's heart or soul, heartily, with good will, willingly, voluntarily;
կրթել զ—, to form the mind or character;
հեռացուցանել յանձնէ զ—ս, to alienate good will;
գերել զ—, to captivate, to gain the heart or affection;
յինքն արկանել զ— ուրուք, to gain a person's good;
յափշտակել զ—ս, to charm or gain all hearts;
գորովել, ժառանգել զ—, to touch, to move, affect or stir, to possess the heart;
իջանել ի խորս սրտին, to descend into one's heart;
թափանցել ի խորս սրտին, to penetrate the inmost recesses of one's heart;
տալ, նուիրել զ— իւր, to give one's heart;
խոտարեցուցանել զ—, to pervert, to deprave the heart;
խօսել ընդ սրտի, to speak to the heart;
ասել ի սրտի իւրում, to say within oneself, to say in one's heart;
սրտի մտօք վաստակել, to labour heartily, to take to heart, to occupy oneself seriously with;
— ի բերան շրջել, to seek painfully for;
սրտի դիւր լինել, to be in a state of contentment or tranquillity, to feel pleased, comfortable, contented;
զեղուլ զ— իւր առաջի աստուծոյ, to open one's heart before God;
հայրական, մայրական, գողտր, զգայուն, խաղաղ or անդորր, խաղաղաւէտ, երախտագէտ, ազնուական, բարի, ազնիւ, վսեմախոհ, վեհ, անվեհեր —, paternal, maternal, tender, feeling or sensible, calm, pacific, thankful, noble, good, excellent, elevated (high-minded), great, intrepid or dauntless heart;
անզգայ, ապերախտ, խիստ, ապականեալ, վատ, անգութ, անողորմ, չար, լքեալ —, unfeeling or insensible, ungrateful, flinty or obdurate, spoilt or corrupt, craven or dastard, hard(hearted), unmerciful or pitiless, cutting, drooping, dejected or despondent heart;
խորհուրդք մեծամեծք ի սրտէ գան յառաջ, great thoughts take their rise in the heart;
—ն բաբախէ, թնդայ, the heart palpitates;
արկ ի — իմ, he placed in my heart, he inspired me;
անկցի գութ ի — քո, let your heart be touched;
նուաղեալ էր — նորա, his heart was weak;
հրճուէր ի սրտի, he rejoiced from the bottom of his heart;
եթէ ուրուք — առնուցու կերիցէ, let him eat it if he has the heart to, if he has courage enough;
— իմ գելանի, my heart is moved;
— ի բերանն էր, he struggled with death;
որ յաչաց հեռացաւ՝ ի սրտէ հեռացաւ, out of sight, out of mind.
witness, testimony, evidence, deposition, attestation;
opinion, authority;
certificate;
allegation, citation;
martyrdom;
— յաւիտենից, eternal witness;
— տալ, դնել, to bear witness or testimony to, to testify;
to protest;
— ի մէջ բերել, մատուցանել, to quote, to cite;
ըստ վկայութեան ամենայն աշխարհի, according to universal opinion.
to give, to present, to offer;
to concede, to grant, to bestow;
to provide, to furnish, to lend;
to give up, to deliver, to abandon, to expose;
to make, to render, to produce, to cause;
— զանձն, to apply to, to addict oneself to;
to give oneself up to, to abandon oneself;
— խօսել, to cause to speak;
— պատասխանի, to answer, to reply, to respond;
cf. Պատասխանի;
չ— դուլ եւ դադար, to give neither peace nor rest, to disturb continually;
— իշխանութիւն, to invest or intrust with authority;
վկայագիր, անցագիր —, to deliver a certificate, to grant a passport;
մրցանակ, վարձս —, to decree rewards, to award prizes or premiums;
— ածել, to cause to bring;
— գերեզմանի, to bury, to inter;
— ի բանտ, to put in jail or prison, to imprison;
ժողով —, to come together, to assemble, to reunite, to meet, to hold a meeting;
քարամբք —, to strike with stones;
տաց զքեզ յազգ մեծ, I will make of you a great nation;
տացէ քեզ տէր լինել, may you be!
չէ տուեալ ամենեցուն, it is not every one that can;
զորս ընդ ձեռամբ ձերով ետու, which I put in subjection to you;
ես ետու տանել զուլդ, I have sent the kid;
հօրն իւրում ետ տանել, he sent to his father;
տուր բերել ինձ փայտս մայրս, send me cedar wood;
ետ զանձն իւր երթալ, he went;
զլէգէոնս այսոցն՝ անդնդոց տայ, he sends the legions of devils into the pit;
զպատիժս տայցեն յաւիտենից տանջանաց, they will suffer eternal punishment;
զմեզ ի կորուստ եւ յոչէութիւն տան, they load us with evil and annihilate us;
մի տայք մեռանել, do not leave to die.
cf. Տարբերիմ.
ցաւովք, painfully, sorrowfully, sadly;
դառնակակիծ —, sharp, smarting, poignant or bitter pain;
— սրբազան, epilepsy, falling sickness;
—ք ցանկութեան, concupiscence;
ի —ս լինել, —ս լինել, —ս կրել, տանել or բերել —ոց, to suffer or endure pain, to feel unwell, to be in pain, full of pain;
զմահու — ջերանիլ, to be ill of a fatal disease;
մեղմել զ—ս, to calm, to allay, assuage or lull pain;
դժոխըմբեր կալաւ զիս —, a cruel pain seized me;
փարատեցան յինէն —ք իմ, I have no more illness, I am free from pain;
— է or —է ինձ, it displeases me, I am vexed, I am very sorry;
cf. Ըմբռնիմ.
in the pangs of death, at the last gasp, dying, expiring;
cf. Օրհասաբեր.
cf. Անպտղաբերութիւն.
cf. Արդիւնաբեր.
cf. Արտասուաբեր.
cf. Ափիբերանեմ.
cf. Բանբեր.
to take away, to remove, to carry off, to displace;
to retrench;
to derogate, to suppress, to withdraw;
to cause to cease, to destroy, to dispel, to efface, to extinguish, to stifle;
to take away, to ravish, to take, to steal, to rob;
to lift up, to raise;
to bear, to support, to sustain;
— ի վերայ, to put, to put on, to load;
— ի հաշուէ, to discount, to deduct, to abate;
— զօրէնս, to repeal a law, to cancel, to annul;
— զխոչս, to clear, to extricate;
— զցանկն, to unbar;
— զմանուկն յարգանդէ, to deliver a woman;
— թողուլ, բարձի թողի առնել, to abandon, to forsake entirely, cf. Մերժեմ, cf. Լքանեմ;
—ի լուծ կշռոց, to weigh;
— զգլուխ, to behead, cf. Գլխատեմ;
աղաղակ կական՝ կառաչ՝ ձայն՝ ճիչ —, to scream, to cry out;
to weep;
— ի միջոյ, to carry away, to stroy, to annul;
— զամենայն դժուարութիւն, to take away all difficulty;
— զկեանս ուրուք, to take away the life of some one, to kill, to murder;
բաղոք —, to appeal, to invoke, to lament;
— զցաւս, to support pain;
— ուստեք, to go away, to depart;
— զթիւ, to subtract;
— արձակել, to dismiss;
բարձեալ բերել, to carry;
to rise, to ascend, to re-ascend, to surmount, to exceed, to surpass;
to increase, to grow;
to be proud, to pride one's self;
բարձրացեալ, cf. Բարձր, cf. Բարձրաբերձ, cf. Փառաւոր, cf. Յաղթական.
cf. Բերկրալի.
—, — բերմամբ, precipitately, hurriedly.
cf. Դալարաբերեմ.
cf. Դաւաբեր.
iron;
iron weapon, sword, razor, nail;
— կակուխ, soft, malleable iron;
— գիւրայերձ, red-short iron, hot-short iron, red shear or sear iron;
— կալուանացեալ, galvanized iron;
— կռանահար, forged, tilted, bar, or malleable iron;
— հայելական, specular, oligist iron, iron ore;
— հրաբեր, pyrophoric iron;
— սպիտակ կամ թանագ, plate, white iron, tinned iron plate, tin, tin plate;
—ք, irons, chains, fetters, gyves;
— հնոտի, old iron;
կոտորք —ոյ, grape shot;
սայր —ոյ, tag;
վաճառական —, smith, blacksmith;
պատել —ով, to bind or mount with iron;
բազմախողխող —, sharp;
—ի դար, iron age;
կռանել զ— մինչ տարաշէկն է, to beat the iron while it is hot.
sensation;
sense;
reason, understanding;
ի — գալ, to recover, to recover one's senses;
ընդ զգայութեամբ անկանել, to come under the senses;
to stand to reason;
— առնել, տալ, բերել ի-, to inform, to advise;
— առնուլ, ի զգայութեան լինիլ, to perceive, to be sensible of;
—ք, the senses.
cf. Զմռնաբեր.
term, word, discourse, recital, narrative, narration;
talk, conversation, familiar chat;
news, hearsay, rumour;
— առնել, բերել, տալ, to bring, to give news, to announce, to recount, to inform, to relate;
— արկանել, to talk, to converse;
ի — or ի —ս լինել, to become a by word;
ընդ հանճարեղս եղիցի — քո, let thy conversation be with the wise;
ել —, the tale spreads, the report prevails.
to let ones self be taken, to be taken, surprised;
— յորոգայթ, to be caught in a trap;
to entangle one's self;
— ի շնութեան, to be taken in adultery;
— խաւարաւ, to be surrounded by darkness;
— յարատոյ մեղաց, to be contaminated, or stained by sin;
— բանիւ բերանոյ իւրոյ, to be surprised, or convinced in argument, to be confounded;
— ի պատրանս, to be deceived, caught, duped;
— մտաց, to wonder;
— աչօք, to be deceived by the eyes, to deceive one's self;
— ցաւով երկանց, to be in travail, to be surprised by the pains of childbirth;
ըմբռնեցան ծածուկք նորա, his secrets were discovered.
cf. Ընծայաբեր.
trap, snare, gin, net;
թակարդօք որսալ, պարփակել, փակել, արկանել ի թակարդ, to draw into a snare, to entrap, to catch;
շաղիլ ի թակարդի, ի թակարդի հարկանիլ, to fall into a snare, to be entrapped;
թակարդաւ ջուր բերել, to beat the water, or the air, to toil in vain, to have one's labour for one' s pains;
որպէս թակարդ զհողմն՝ անցուցանել զխրատ, to be heedless, to disregard warning or admonition, "in at one ear, out at the other";
cf. Որոգայթ.
mute, silent, taciturn;
— բերանով, in silence;
լուռ հաւատք, absolute, blind faith;
լուռ լինել՝ կալ, to be silent, to keep silence, to remain mute, cf. Լռեմ;
լուռ լինել ի թշնամութենէ, to cease from being enemies;
to conceal enmity;
լուռ լինել յաստիճանէ, to be deprived of, to be degraded, deposed;
լուռ լե՛ր, silence! hush! hold your tongue! ի լուռ լե՛ր, do not celebrate;
չկարէր լուռ կալ, he could not refrain from speaking.
halter, rope, noose;
bowstring;
strangulation, suffocation;
—ք շրթանց, flattery, wheedling, cajolery;
— առնել, — արկանել, ի — գալ, ի — մտաբերել, to strangle, to choke one's self;
— ընդ անձն ուրուք արկանել, առ —ս ածել զոք, to put a rope on the neck of, to bring to the halter, to strangle, to throttle, to choke;
— ընդ անձին հեղձամղձուկ պաշարիլ բանիւն, to be embarrassed & conounded by, not know what to say or do.
to cork, to stop, to bung;
to close, to shut;
to oppilate, to constipate;
— զբերան ուրուք, to put to silence;
— զպատուհան լսելեաց, to turn a deaf ear to, to refuse to listen.
swallow;
վայրի —, marten, martlet;
ձագ —ռան, young -;
ճչէ —, the — twitters;
cf. Ծաղիկ;
մի — ոչ բերէ գարուն, one — does not make spring;
one bee makes no swarm.
gas;
— լուսաւորութիւն, illuminating -;
լոյս, լուսաւորութեան կազի, — light;
— illumination;
— կրելի, portative -;
(մայր) խողովակ կազի, — main;
(փոքր) — pipe;
բերան or կտուց, լապտեր, յարդարիչ, ընդունարան, գործարան կազի, — burner;
— lamp;
— fitter;
gasometer;
— works;
ի լոյս կազի, by — light.
cf. Կարկտաբեր.
life;
being, days, existence;
health;
conduct, behaviour, manners, habits;
subsistence, living, nourishment;
means, circumstances, property, substance, goods, patrimony, inheritance, wealth, possessions, fortune;
the world;
ցկեանս, for -;
ի կեանս իմ, in all my -;
երբէք ի կեանս իմ, never in my -;
զամենայն աւուրս կենաց իմոց, formy whole lifetime;
յաւիտենական, հանդերձեալ —, eternal —, the — to come, the next world;
ընթացք՝ վախճան՝ երկարութիւն կենաց, the course, the duration & the end of -;
մեկին or ամփոփ, անշուք or աննշան —, a. retired -;
obscure —, — of obscurity;
խստամբեր դժոխըմբեր՝ վտանգալից՝ բազմավրդով՝ վատ՝ չարակեաց՝ անգործ՝ ունայն —, an austere, frightful or insupportable, perilous or hazardous, checkered, base, wretched, unoccupied or idle, useless -;
— զերծ ի հոգոց եւ ի կրից, a — free from passion, uneasiness or anxieties;
անպաճոյճ՝ սակաւապետ՝ շինական՝ վաստակասէր՝ ժիր՝ զգաստ —, a simple, frugal, rural, laborious, active, sober -;
անարատ՝ բարեկարգ՝ չափաւոր՝ տեսական՝ անհոգ —, a pure, regular, moderate, contemplative, careless —;
անդորրաւէտ՝ խաղաղաւէտ՝ փափկասուն՝ հեշտալի՝ զուարճալից —, a quiet or tranquil, peaceful, delectable, effeminate or luxurious, agreeable —;
սոսկական՝ անզբօս՝ հովուական վարել կեանս, to lead a private, serious, pastoral -;
վարել, անցուցանել զկեանս, to pass one's life;
հասարակաց վարել կեանս, to live in common;
բելրկրալից վարել կեանս, to lead a happy, comfortable —;
դողալ ի վերայ կենաց ուրուք, to tremble for another's — or days;
կեանս պարգեւել, to grant — to;
շահել զկեանս, to gain one's living;
ի վտանգ արկանել զկեանս, to imperil, to hazard or expose one's — to danger;
ազատել կամ կորուսանել զկեանս, to save or lose the —;
ի կենաց արկանել՝ զրաւել՝ կարճել՝ լուծանել՝ բառնալ, to deprive of —, to put to death, to kill;
ընդ մէջ կենաց եւ մահու լինել, to be a question of — or death;
ի կենաց անկանել՝ պակասել, to lose one' s life, to die;
հրաժարել ի կենաց, to renounce -;
փոխիլ ի կենաց աստի, to make one's exit from this world;
ելանել ի կենաց, to depart this -;
սուղ են —, — is short;
ի վտանգի կան — նորա, his — is in danger;
ընդ կեանս եւ ընդ մահ, half alive & half dead;
տալ տաց զկեանս իմ վասն նորա, I would lay down my — for him or her;
ի կեանս եւ ի մահու, in — & — death;
ժամանակն է ոստայն կենաց or որ հինու զկեանս, time is the stuff that — is made of;
ընդ կենաց եւ վախճանն, people die as they live.
half uttered;
— բերան, half-open mouth.
to have patience, to be patient, to endure, to suffer, to support, to bear, to undergo, to sustain;
to persevere, to remain firm and constant, to persist;
to wait;
— յամուսնութէնէ, to live single;
to live continently, chastely;
որ համբերեսցէ ի սպառ՝ նա կեցցէ, he that shall endure unto the end, the same shall be saved.
cf. Հասկաբերեմ.
ceiling;
— նաւաց, deck of a ship;
— գահուց, canopy;
— կառաց, roof of a coach;
— բերանոյ, palate;
— գլխոյ, skull, cranium.
to betray, to denounce, to discover;
to deliver up, to surrender;
to abandon, to allow, to permit;
— ի ձեռս ուրուք, to give into the hands of, at the mercy of, to deliver up;
— ի վտանգս, to endanger, to expose to peril, to put in jeopardy;
— զոք գազանաց, to throw to the wild beasts, to give as a prey to -;
— զոք սրոյ, to kill, to slay;
— զանձն յանարգութիւն, to debase, degrade or disgrace oneself;
— ի կամս փառամոլ հաճոյից իւրոց, to sacrifice to one's ambition;
զոք ի ծաղր եւ յայպանումն, to quiz, to burlesque, to ridicule;
— զոք ամօթոյ, to cover with shame or confusion;
— զոք սատանայի, to excommunicate;
— զխորհուրդս իւր, to unbosom oneself to, to open one's mind to;
ոչ — զհամբերութիւն, to be patient.
— ընդ —, from time to time, now and then, ever and anon;
ց-ս, down or up to the waist;
ի միջի ձերում, among you, in the midst of you;
— գիշերոյ, midnight, twelve o'clock;
— ի գիշերի, at night, in the night, by night;
ընդ — իւր, upon his loins or side;
միջովք չափ ի վեր or ի միջոյն եւ ի վեր, from the loins upwards;
միջովք չափ ի խոնարհ or ի միջոյն եւ ի խոնարհ, from the loins downwards;
յապականութեան ի միջի, from or in the midst of corruption;
պնդել զ—ս, to gird up one's loins, to put on a belt;
խորտակել զ—ս, to break one's back;
գօտի ածել ընդ — իւր, to wear a belt, girdle or sash;
արկանել քուրձ զմիջովք, to put or gird sackcloth on one's loins;
սուսեր ընդ — ածել, ածել սուր ընդ —, to gird on a sword;
— ընդ — հերձուլ, հատանել, to cut in halves;
to split into two parts;
բառնալ ի միջոյ, to annihilate, to utterly destroy, to exterminate;
անցանել, կալ ի —, to come forward, to show or present oneself;
ի — բերել, to produce, to bring forward or out, to cite, to expose;
ի անկանել, to interpose;
փոյթ ի — առնուլ, to endeavour, to study, to try, to make any effort, to be solicitous;
դաշինս ի միջի հաստատել, to make an alliance;
արի՛, ա՛նց ի —, arise, get up, come here;
քերթացք նորա չեն ի միջի, his poems are lost;
ընդ — բանից մի՛ անկանիր, do not interrupt another's discourse;
cf. Խորհուրդ;
ի մէջ, cf. Մէջ;
ի միջի, in the middle, between, among;
ի միջոյ, from the middle.
crib, manger;
stable;
զուարակ ի մսրոյ, a fat calf;
— or —ք բերանոյ, jaw bone or the interior of the mouth;
— or կառք մսրի, cf. Յարդգող.
cf. Ներբերումն.
cf. Շղաբեր.
thought, meditation, reflection;
— ածել, բերել յ—, cf. Որոճեմ;
ազգի ազգի —ս որոճել, to ruminate or meditate upon, to think over, to revolve in one's mind.
the inner side;
bottom;
earth;
root;
յ— բերդին, under the castle walls;
յ— լերին, at the foot of the mountain;
ընդ — տանել զոք, to drag a person along the ground;
ընդ — տանել զլերինս, to raze the mountains to the ground, to level with the earth;
բրել զ—ս այգւոյ, պատառել զ—ս որթոյ, to dig about the roots of vines.
cf. Պտղաբերիմ.
horror, great fear, trembling, shuddering, terror, dread, dismay, fright, apprehension;
— հերաց, bristling up of the hair;
դողումն եւ — կալաւ զբանակն, a panic spread through the army;
— պատահեաց ինձ, I was seized with horror;
— ածել, բերել, to terrify, to strike with horror, to make one's hair stand on end.
above, upon, on, over;
on high, high, high up;
վեր ի վայր, ի վեր եւ ի վայր, up and down, high and down, upside down;
topsy turvy;
frequently;
ի վեր եւ ի խոնարհ, up and down, always, incessantly, at every moment, ever;
ի վեր անդր, above, up there;
ի վեր քան զամենայն, above all;
վեր ի վայր կործանել, to turn upside down, to turn topsy turvy, to upset, to overset;
վեր ի վայր շրջել, to turn over, to overthrow, to overturn;
to disorder, to disturb;
ի վեր մատչել, to go higher up, to ascend;
ի վեր ունել, to bear up, to support, to sustain, to prop;
ի վեր հանել, բերել, to elevate, to raise on high;
type, model, example, pattern;
manner;
figure, image, form;
expression;
style;
impression, stamp, print, mark;
edition;
—ք կերպարանաց, feature, lineament, character;
—ք մեռելոց, phantom, ghost, shadow;
— կերպարանաց բանից, style;
այսու տպով, in this manner or way;
ի —, similar, like, conform, in the form of;
վաթսներորդ —, sixtieth edition;
բերել զ— ուրուք, իրիք, to be like, to resemble, to have likeness to;
merchant, trader;
տուրեւառիկք or —իկ փոփոխումն, շահաւետութիւն, վաճառք, commerce, trade;
ի —իկ վաճառս ընդ ուրուք բերիլ, to trade, to negotiate, to traffic.
cf. Ցօղաբեր;
born of dew;
— որգ, dew-worm.
to dew;
to bedew, to sprinkle or cover with dew, to besprinkle, to wet, to water;
— անձրեւ, to rain;
— արտօսր, to shed tears, to weep;
— բերանով, to sprinkle with the mouth;
ցօղէ, the dew falls;
ամպք զօղեցին ջուր, the clouds melted in rain.
flight, escape;
evasion, subterfuge, shift, tergiversation;
— զօրաց, rout, defeat, overthrow;
ի — դարձուցանել, to put to flight, to rout;
ի — մտաբերել, to meditate flight;
— առնուլ, ի — դառնալ, աճապարել, երթալ, մտանիլ, լինել, կալ, to take to flight, to flee, to run away, to turn one's back, to turn tail.
to gather, to gather together, to collect, to assemble, to amass;
to draw, to extract;
to pick, to pluck up, to take away;
— զոգիս, զշունչ ուրուք, to keep in suspense, to amuse, to keep at bay;
— բանս ի բերանոյ ուրուք, to catch something out of one's mouth;
cf. Քաջաբեր.
cf. Աղբերանամ.
menses;
blood, river or shedding of blood;
տապալիլ յարիւն յ—, յ— թաւալիլ, յարիւն եւ յ— համակիլ, արեամբ եւ ապաժուժաւ թաւալիլ, to be bloody, stained with blood;
ընդ քիրտն եւ ընդ — գալ, ընդ քիրտն եւ ընդ — գալ, to sweat blood and water, to make great force, to fatigue on'es self to death;
— բերումն, intemperateness, violence.
cf. Արդիւնաբեր.
good, honest, virtuous;
բարեկիր առնել, cf. Հաճեմ, cf. Բերկրեցուցանեմ, cf. Հեշտացուցանեմ.
mouth;
entrance, opening;
narrow entrance of a harbour;
orifice;
defile;
anus;
— ի —, face to face;
ի —, ի —ոյ, by heart, by rote, cf. Անգիր;
ի — գիտել, ուսանել, առնուլ, ունել, to leam by heart;
— սրոյ, edge;
— գետոյ, mouth;
արկանել, կոտորել ի — սրոյ, հարկանել —ով սուսերի, to kill with the sword, to put to the sword;
ի — սովուն, at the beginning of the famine;
ըստ —, each, so much a head, apiece;
աղաղակէր ամենայն —, every one or body cried out, all the people cried out;
— ժողովոյն, orator of the assembly or council;
նա եղիցի քեզ —, he will speak for you;
գրել ինչ ի —ոյ ուրուք, to write under dictation;
ի —ս լինել, հարկանել, տապալիլ, — ի վայր անկանիլ, to fall upon one's face;
գոյժ ի — առնուլ, to bring bad news;
երդս ի — առնուլ, to sing, to warble;
ի —ոյ ուրուք, on account of or in the name of some one;
ի մի՝ ընդ մի —, ի միոջէ —ոյ, with one voice, unanimous, cf. Միաձայն, cf. Միաբերան;
— ի վայր, ի վերայ —ոյ, lying upon one's face;
ընը — ածել, to repeat incessantly;
բանս ի — դնել, to suggest, to hint;
—ք ճրադաց, cf. Բազմակալ.
cf. Բուսաբեր.
gag;
— ի բերան ածել, արկանել, հարկանել, to gag.
difficult, vexatious, incommodious;
rough, rugged;
—ք լերանց, rock, cragged or steep place;
ի — լինել, to be in agony;
ի — անկանել, to run the risk, to be in danger;
—օք բերել, to be afflicted.
visage, face, look, countenance, mien, air;
forehead;
exterior, surface;
person;
eyes, sight;
body;
reputation, honour, respect;
meaning, sense, explanation;
mask;
— կօշկաց, vamp;
վերին —ք յարկաց, roof;
— եւ աստառ, outside and lining;
— դրոց, page;
—ք մի հողոյ, stratum, layer, bed;
ոչ —ք ինչ երեւելիք էին, they were not remarkable or important personages;
եւ քո —ք երթիցեն առաջի նորա, and thou shalt be in their midst or among them;
ըստ ժամանակի եւ —աց, according to the period and people;
զ—օք ջուրց, at the water's level;
upon the face of the deep;
զ—ն քարի տացէ, so much the worse for him;
to his harm or damage;
հոտոյ ընդ —ս հարկանիլ, to perceive the odour, bad smell, stink;
տալ զ—ս խնդրել զտէր, to turn his face towards, to seek God, to be converted;
զ—ս հաստատել, դնել, to turn towards, to go to, cf. Դիմեմ;
դնել զ—ս իւր առնել ինչ, to turn the mind or attention towards, to form or conceive an idea;
—ս առնել, to have regard for, to respect, cf. Ակնածեմ;
յ—ս բերել, գալ, to manifest, to show, to display, to make known, to discover;
to appear, to present one's self;
յ—ս անկանիլ, to appear;
անկանել ի վերայ —աց, to fall prone, to prostrate one's self;
խոնարհիլ անկանիլ —աց, to sulk, to be in ill humour;
ելանել յ—աց ուրուք, to go out of the presence of;
յանդիման լինել միմեանց —օք, to see one another, to meet;
թաքչել յ—աց ուրուք, to hide or conceal one's self, to keep out of sight of some one;
հատանիլ քնոյ յ—աց, to have the sleep broken or troubled, to be unable to sleep more;
ակն առնուլ —աց ուրուք, to honour, to respect a person;
ի խոնարհ կախիլ —աց, to knit one's brows, to be melancholy, to frown, to look displeased, sullen or vexed;
զ—ս ծռել, to make wry faces;
առնուլ զ—ս ուրուք, to assume the appearance of some one, to sustain a part or character, to bear a part;
յ—աց, for, on account of;
յ—աց նորա, for his sake;
յ—աց հօր քոյ, from your father, in your fathers name;
առաջի —աց Տեառն, in presence or before the face of God;
յերեսս, to one's face;
in the face of, cf. Առաջի, cf. Յանդիման;
—, —, առ —, face to face;
man to man;
ինձ — արա, I entreat you! listen to me! do me the favour! առ —ս, ի վերին, externally, apparently;
բացաւ —օք, with the face uncovered;
unmasked (man), unveiled (woman);
barefaced, impudent;
frankly, openly;
ընդ — ամենայն —ս երկրի, over or throughout the whole earth;
հաց —աց, cf. Առաջաւորութիւն;
օծանել զ—ս անոյշ իւղով, cf. Իւղ;
որով —օք, with what an air ! with what audaciousness! ազնիւ —օք, of a handsome countenance;
երեսս առնում, cf. Անձնաւորեմ.
cf. Երկբերան.
that marks the accusative;
սիրել զաստուած, to love God;
տեսանել զարեգակն, to see the sun;
ուտել զհաց, to eat bread. This article is sometimes understood, for example;
մնացի՝ զի բերցէ խաղող, եւ եբեր փուշ (instead of զխաղող, զփուշ). It is often repeated;
որք միշտ փրփրեն զիւրեանց զանձանց զամօթ (instead of զամօթ անձանց իւրեանց). It often changes its place;
ետուն նմա գիրս զԵսայեայ (usually զգիրս Եսայեայ).
after, then, since;
with, together;
— առաքել, to send for;
— բերել, to add, to subjoin;
— գալ, to follow, to come after;
to result;
to depend;
գնալ, երթալ —, — շրջիլ, to follow, to go after;
to imitate;
— երթալ դատարկութեան, to love idleness;
— ելանել, ընթանալ, հեծանել, մտանել, յարձակիլ, ունել, պնդիլ, վարիլ, to run after, to pursue, to overtake, to follow, to persecute, to be at the heels, to give chase;
իւրաքանչիւր — միմեանց, one near the other, close to;
— լինել ճանապարհաց ուրուք, to follow tracks;
զհաց ոչ առաք — մեր, we have brought no bread with us;
մի զմիոյ հետ, one after the other, a little at a time, by degrees;
զոյր — ելեալ ես, who is he whom thou pursuest?
cf. Համբերող.
against, on the contrary, the wrong side, outward, the wrong way;
before, in face;
— դառնալ, կալ, գտանիլ, հարկանիլ, to oppose, to resist, to counteract, to make head against, to cope with;
— յառնել, to rise up against;
to combat;
— գանձանակին, opposite the money-box;
վէմ — դնել դրամ, to place a stone against the door;
զդուրս — դնել, to close the doors;
բանիցն — բերել, to reply opportunely, to respond;
— եղեւ նոցա իրն, they succeeded badly in that affair;
յետս — ընթեռնուլ, to cavil, to sophisticate;
cf. Ընդվայրաբեր.
cf. Ընծայաբեր.
cf. Թղթաբեր.
really, in effect, in fact, truly;
— բարի, essentially good;
— բերկրանք, true or durable pleasures.
fully, completely, thoroughly, entirely;
perfectly;
լի առնել, to fill, to load, to heap;
զբազում լսելիս լի արար բանն, many have heard him;
լի լինել, cf. Լիանամ;
լի եւ լի, cf. Լիուլի;
լի ափով, ձեռօք, by handsful, profusely, generously;
լի աւաբաւ, loaded with booty;
լի փառօք, covered with glory;
լի աւուրք, full of years, old;
լի մտօք, sensible, judicious, wise;
լի երախտագիտութեամբ, full of gratitude, of affection, of faults;
զաւուրս տասն լի, ten entire days;
լի կատարեալ, բովանդակ, perfectly full, entire, complete, perfect, cf. Լիակատար;
լուսին լիով լուսով նկարեալ, full moon;
բաժակ գինի լի արկանել, a glass of wine full to the brim;
լի զհասակ մարմնոյն ունել, to be adult, to arrive at man's estate;
լի են բերանք նոցա ծաղու, they are full of laughter, of merriment;
լի ասացեր, you are quite right.
pipe, tobaccopipe;
— արեւելեան, chibook or long oriental pipe;
— Պարսից, narghileh or flexible pipe;
գլուխ, բերան —ի, mouthpiece of -;
վառարան, տաշտակ —ի, pipe-bowl;
կորտ —ի, drainage from -;
աւելուկ —ի, pipe-brush;
— քարչ, smoker.
cf. Ծծմաբեր.
to defame, to laugh at, to scorn;
վաստակել մատամբք, to live by one's labour;
ի մատունս գնալ, to walk on one's toes, to walk tiptoe;
յոտն ի — յառնել, to stand tiptoe;
մոռացկոտաց զ— կապել, to resolvedly to forget, to make a memorandum;
մատամբ ցուցանել, to point at with the finger, to indicate;
ծայրիւ միայն մատին ճաշակել, to taste, to taste slightly;
դնել մատունս ի վերայ բերանոյ, to place a finger on the lips, to keep silence, to be benumbed;
— անձին իւրոյ գործել, to kill oneself, to commit suicide, to make away with oneself;
— լինել իւրեանց արծաթոյն, to lavish, to waste, to squander;
արգելուլ, ըմբռնիլ մատին ի դռնամէջս, to jamb one's finger in a door;
cf. Ճիւղ;
betraying;
— լինել, եղանիլ, to give or addict oneself to, to surrender, to give in;
causing or producing tempests;
cf. Մրրկաբեր;
նշանք —ք, prognostics, signs which usher in the storm.
end, termination, close, conclusion;
cadence;
repose, rest;
meeting, rencounter;
— ածել, բերել, առնել, to put an end to, to finish, to terminate;
գալ ի —, գալ — կատարելութեան, to be perfected, to arrive at perfection.
cf. Յառաջ բերել;
cf. Յեղափոխութիւն;
catastrophe;
շրջաբերական —, roving, wandering.
cf. Թղթաբեր;
օր —ի, post-day.
cf. Ողբերգակ.
to have;
to take, to hold, to possess, to occupy, to enjoy;
to take, to stop, to retain;
to seize upon, to become master of, to subject, to subdue;
to contain, to enclose;
to carry, to support, to sustain;
to relate to, to refer to;
to be able, to know how;
— առ, իբրեւ, to esteem, to repute, to take for, to look upon as, to regard as;
— զտեղի, to stand instead of, to supply the place of;
— զոք, to stop one, to seize;
— զգուշութիւն, to take care, to watch;
— ի մտի, to form a design or project, to propose to oneself, to think to;
to retain;
զառաջս —, to oppose, to resist, to impede, to hinder;
to stand or go before;
զդէմ —, to make head against, to face, to resist, to oppose, to fight;
— առ իւր զխորհուրդս, to keep another's secret;
— զտունն, to maintain the honour of the house;
պինդ — զխոստովանութիւն, to keep the faith;
ի վայր — զբարկութիւն, to refrain from anger, to control one's anger;
գութ — զմէնջ, to have pity on us;
— զաղանդ, զուսումն, to follow the doctrine, to be of the sect of;
ոչ առ սուտս ունիմ զձեզ, I do not take you for liars;
զանձինս առ իմաստունս ունէին, they thought themselves wise;
իբրեւ զմարգարէ ունէին զնա, they looked on him as a prophet;
սրտմտութիւն կալաւ զնա, he was enraged;
զի՞նչ ունիս առնել, what have you to do ?
կալ զնա զեղջերացն, take it by the horns;
հրամայեցին նմա — զգլուխ բազմականին, they gave him the highest place at the feast;
տենդն կալաւ զնա, the fever has seized him, he has caught a fever;
ունիմ ի վենետիկ քսան եւ չորս ամ, I stayed twenty-four years in Venice;
ահ կալաւ զիս, fear seized me;
ի բանի մի ունիք, never mind, do not care for that;
— ունէին իւղ՝ այլ, they had indeed oil, but;
խօսել կալաւ, he began to speak;
կալարուք զկիրճս ջրոցն, seize the canals;
դիպող պատասխանեօք ունի զբերանս նոցա, he silences them with opportune replies;
խօսիլ ոչ ունիմ, ոչ ունիմ ասել, I cannot speak, I do not know how to speak.
to learn, to study, to read;
to be instructed;
to exercise oneself in;
— զդասն, to learn, to study one's lesson;
— ի բերան, to con over, to study by heart;
cf. Թոշակ.
—ով, leisurely, at one's leisure or ease;
— առնուլ, to rest, to cease from work, to be unoccupied, at leisure;
to take time, to find a favourable moment;
ի —ս դեգերիլ, to be idle;
—ոյ լինել, to rest, to repose;
— խնդրել, to seek a convenient time, to lose no opportunity;
— բերել, տալ, լինել, — կացուցանել զինքն, to take time to, to occupy oneself with, to give oneself to, to apply oneself to;
— ժամ տալ, to give time;
— ունել, to have time or leisure;
— առնել, to empty;
զի՞ կայք —, why are you idle ?
եթէ իցէ քո —, if you have time.
sack, bag, purse, budget, wallet, satchel;
— զօրաց, knapsack;
— թղթաբերի, courier's bag.
to become confused, disconcerted, to be unsettled, in disorder;
պղտորի երկին, it is getting overcast;
there will be a storm presently;
յականէ աղբերն պղտորեալ է ջուր նորա, the fish begins to stink at the head.
cf. Պտղաբերիմ.
cf. Պտղաբերութիւն.
cf. Ջրբեր.
cf. Սեպտեմբեր.
cf. Վայրաբեր.
coma, beams;
—ք գիսաւորի, beams or tail of a comet;
—ք բերինիկեայ, Berenice's hair, coma Berenicis;
—ք առիւծու, ձիոյ, mane;
—ք գեղածփեալ, waving, flowing locks;
cf. Հիւսակ;
հողս արկանել զ—իւք, to cover the head with ashes;
cf. Հեր, cf. Մազ.
decisive, peremptory;
— բանիւք, with a peremptory voice;
— հատանել, առնել, բերել, ի վերայ ածել, դնել, տալ, to issue a warrant or writ, to sentence, to adjudge, to judge, to declare, to pronounce, to ordain, to condemn;
to deliberate, to decide, to resolve, to decree;
to enact, to order;
— մահու հատանել, ի վերայ դնել, to sentence to death, to sign a deathwarrant.
cf. Փայտաբեր.
froth, foam, scum;
slaver, drivel;
— օճառի, soap-lather;
— ի վեր բերել, to froth, to foam;
ի բաց առնուլ or բառնալ զ—ն, to skim, to scum, to despumate.
cf. Սնակուշտ;
ի — բերել, to cause the coupling of animals;
cf. Քարշ;
sweat-struck, sweating profusely, too much fatigued;
cf. Քրտնաբեր.
cf. Աղէտաբեր.
without gates, open;
— բերան՝ լեզու, tattler, person of an unbridled tongue.
cf. Անմահաբեր.
passage, journey;
pass, defile;
street, lane;
avenue;
channel, canal;
hole, opening;
gate;
accident, event;
leap;
flux;
— բնակարանաց՝ սենեկաց, gallery, corridor;
— ժամանակի, space of time, lapse of time;
— or բերան անոթոց, orifice;
անց եւ դարձ առնել, to pass, to go, cf. Երթեւեկել;
անց եւ դարձ առնել, to come and go, to traverse;
բազում — անցին ընդ իս, I have suffered much;
պատմէին իրերաց ու ինչ — ընդ իւրեանս անցեալ էին, they told each other every thing that had happened them.
cf. Բերդակալք.
to carry, to bring, to bear;
to produce;
to conduct, to lead back, to drag along;
to provoke;
to refer;
to render;
to suffer, to support;
— զնմանութիւն, to imitate;
to resemble, to be like;
յինքեանս — զկեղծիս, to feign, to dissimulate, to pretend;
— ընդ միոյ երեսուն, to give thirty for one;
— զվճիռ, to give sentence;
— զլռութիւն, to be silent, to hold ones tongue;
ոչ բերէ ատել կարդ բանիս, the order of mine discourse does not permit me to say;
— ատելութիւն ընդ ումեք, to hate, to dislike some one;
նախանձ — ընդ ումեք, to envy some one;
— սրամտութիւն ընդ ումեք, to be angry with some one;
to be offended;
ի գործ —, to make use of;
խորհուրդ — ընդ ումեք, to consult, to take counsel with some one;
ոգի —, to strengthen one's self, to become strong;
ոչ — զփառս ուրուք, to envy the glory of some one;
ի համար, ի հաշիւ, to count, to enumerate, cf. Համարեմ, cf. Հաշուեմ;
տալ —, to cause to be conveyed, to despatch;
ի միտս, ի յուշ —, to remember;
օտարացուցիչս իմն բերես ի լսելիս մեր, you tell us strange things.
cf. Բերկրալի.
բերկրանօք, deliciously.
cf. Բքաբեր.
cf. Բքաբեր.
cf. Գինեբեր.
lamentation, complaint accompanied with groans and cries;
sad news;
— առնուլ, — ի բերան առնուլ, — դնել, to lament, to deplore;
— արկանել, առնել, տալ, to bring bad news, cf. Գուժեմ.
corruption, depravity, decay;
destruction, exstinction;
blot, erasure;
abolition, abrogation;
յ— դնել, յ— ապականութեան դնել, — հասուցանել, to destroy, to ruin, to annihilate;
յ— աւերանաց բերիլ, յ— դնիլ, մատնիլ, to waste one's self, to throw one's self away, to consume one's self, to wear one's self out;
to faint.
cf. Երկբերան.
to precaution;
to forewarn, to preserve;
— զբերան իւր, to guard one's tongue, to keep the tongue between the teeth.
repentant, contrite;
— լինել մտաց ուրուք, to scruple;
to have qualms of conscience, to be smitten with remorse;
— լինել ումեք, — ապաշաւ անկանիլ ի միտս, զղջի ունել զոք, ի — գալ, հարկանիլ, ի — ապաշաւանաց գալ, ընդունել, to repent, to afflict one's conscience;
ի — ածել, — բերել, to cause to repent, to reform;
որպիսի՜ — կալցի զմեզ, how we shall repent!
caprice, whim, freak, humour, fantasy;
ի կամս անձին զինչպիտութեան բերիլ, to follow one's own caprice or fancy;
թողուլ զոք ի կամս անձին զինչպիտութեան, to leave one to his ways or caprices.
cf. Համբերեմ.
cf. Ըմբերանեմ.
cf. Թափանցական;
ելանել, լինել, բերիլ, to penetrate, to pierce;
— լինել մտաց, to think, to understand, to penetrate, to perceive.
cf. Ժանգաբեր
v. aux. to be;
to exist, to live;
to consist;
to become, to turn, to make one's self;
to happen, to take place, to occur, to chance;
to come to pass;
— առն, to marry, to be married, cf. Ամուսնանամ;
— ընդ կնոջ ընդ միմեանս, to have commerce with, to be in intimate relation with;
— ընդ ումեք, to stay with, to live together;
— ուրեք, to sojourn;
to dwell;
— բերկրութիւն ուրուք, to be the joy or happiness of;
— այր, to become a man, to arrive at man's estate;
— քահանայ, to be ordained priest;
զի՞նչ լինիցի ընդ իս, what shall I do ? what will become of me ? ի ցնծութիւն եւ ի հիացումն եղեւ աշխարհի, he was the glory and admiration of the whole world;
են նորա երկու որդիք, he has two sons;
իցեն այսոքիկ որպէս եւ են, whatever it may be;
քաւ եւ մի լիցի, God forbid ! արանց եւ կանանց լինէին, they married and were given in marriage;
որ ինչ լինելոց է եղիցի, happen what may ! ողջ լիք or լերուք, adieu! good bye! farewell!
phlegm, pituite;
թքանել զ—, — արկանել, to expectorate;
— բերել, to cough up.
cf. Ծաղկեմ;
սրտի բերկրեցելոյ երեսք ծաղկին, a merry heart makes a cheerful countenance;
ծաղկին ամենայն ազգք արուեստից, all the arts flourish.
cf. Ծծմաբեր.
that voyages or goes by sea, sailing;
ploughing the sea;
— լինել, to sail, to navigate;
— ընդ երկիր բերեալ լինել, to pass over the sea as if by a bridge.
to set running, to cause to flow;
զմտաւ իսկ ածելն —նէ զբերանս, the mere thought of it makes my mouth water.
կարծեօք, by conjecture, hypothetically;
հասարակաց —, public or general opinion, common sense;
— ընկալեալ ou բազմագունից ընդունելի, the generally received opinion, the general conviction, the best established opinion;
նախաժաման —, prejudice, prepossession;
ազատամիտ, ձախողակի — free, adverse or contrary opinion;
ի կարծիս լինել, կարծիս ի մտի դնել, to imagine, to fancy, to think, to surmise, to conjecture;
կարծիս բերել զումեմնէ, to suspect a person;
տալ զպատշաճ կարծիս զումեքէ, to have a good opinion of, to think highly, well, much of;
բերել մեծ ինչ կարծիս զումեքէ, to esteem a person highly, to make much of;
զհետ երթալ —ծեաց ուրուք, to incline to another's opinion, to follow the opinions of;
մեծ ինչ —իս բերել զանձնէ, to have a high opinion of oneself;
յամառիլ, խրոխ տալ ի —իս իւր, to be wedded to one's opinions.
cf. Կենսաբեր.
equally, justly, exactly, proportionately;
perpendicularly, directly over, vertically;
ծանրոցք կշռոյ, counterpoise, the weights of a steel-yard or beam;
— դահեկանաց, money-scales;
— անօթոց, tare, tare & tret;
— հաւասարութեան, equilibrium, counterpoise;
— տեսակարար, յարաբերական, բացարձակ, specific, relative, absolute weight;
— քաղաքական, balance of power;
— տաղաչափական, the scan or measure of verses, prosody;
— գտակաւ, exactly, precisely;
— վերուստ ի վայր, in equilibrium;
perpendicularly, vertically;
կշռով, by weight;
զնոյն կշռով, as much, equally, of like measure or weight;
պաշտօնեայ կարգեալ յուղղութիւն կշռոց, officer appointed to mark weights & measures;
սահմանել զ—ս, to stamp with the public mark;
— արդար, correct balance, scales;
just weight;
— նենգութեան, false weight;
— ստութեան առնել, to falsify weights or scales;
զմէտ կշռոյն անայլայլակ ունել, to hold the balance evenly;
to counter-balance, to counter-poise, to counter-vail, to equipoise, to equilibrate;
դնել ինչ ի — ոսկւոյ, to pay exceedingly dear for, or at an extravagant rate;
դնել զգլուխ իւր ի կշիռս, to risk oneself, to incur danger, to run into jeopardy, to expose oneself to death, to carry one's life in ones hand, to encounter danger or death;
ի — մտանել, to be weighed, carefully pondered or considered;
ի — դնել զոք ընդ ումեք, ի — ընդ միմեանս արկանել, to compare with;
ի — բերեալ համեմատել, ի — համեմատութեան բերել ընդ ումե, to be compared with, to compare oneself with;
զ—ն ընդունել, առնուլ անդրէն զ—ն, to receive the equivalent, or in exchange;
կորուսանել զ— կայից, to lose the balance or equilibrium;
— հաշուի, balance, balance-sheet;
առնել զ— հաշիւ, to strike the balance;
— առնել զհաշիւ, to balance or settle an account;
cf. Համբերատար.
father;
papa, pa;
dad;
father, chief;
founder;
author, inventor;
— մեր, the Lord's prayer;
— երկնաւոր, գթութեան, heavenly Father, God of mercy;
հարք եկեղեցւոյ, the fathers of the church;
հարք միանձունք, old anchorites;
հարք մեր, our fathers, forefathers, ancestors;
— աշխարհի, Adam;
յարգոյ —, Reverend Father;
բարեյիշատակ —ն իսահակ, Father Isaac of blessed memory;
— սուրբ, holy father;
— խոստովանութեան, confessor;
հոգեւոր —, spiritual father;
— հայրենեաց, ժողովրդեան, աղքատաց, father of his country, of the people, of the poor;
քերթողաց —, father of Armenian literature, Moses of Khoren;
— պատմագրաց, father of history, Herodotus;
— եւ մայր, father and mother, parents;
որդի ի հօրէ, from father to son;
— իբրեւ զ—, like a fatherly, paternal;
ազնիւ, բարեգութ —, good, tender father;
— սիրտ, գութ, սէր հօր, the heart, tenderness, love of a father, paternal, fatherly affection;
սիրել, պատուել զ—, զօրավիգն լինել հօրին, to love, honour and succour one's father;
յաւելուլ առ հարս, to go the way of all flesh, to go to kingdom come, to die;
ննջեաց ընդ հարս իւր, he slept with his fathers;
— որդւովք բերկրեալ, a father happy in his children;
— մարդպետ, kislar-agasi, master of eunuchs.
վերելից or վերամբարձ, վայրաբեր, ascending, descending node;
գիծ —գուցից, nodal line;
— առնուլ, to make or tie a knot, to knot;
արձակել զ—ն, to untie, to loosen or undo a knot;
bread;
food, victuals, livelihood;
meal, repast, table;
— առաջաւորութեան, առաջադրութեան or երեսաց, show-bread;
— կենաց, երկնաւոր —, the bread of life;
the Eucharist;
— սգոյ, նեղութեան, the bread of pain, of affliction;
թարմ, կակուղ, քաջեփ or կսկուծ, ջերմ —, new, soft, well baked, hot bread;
օթեկ՝ գահ or քարտու, կարծր, անեփ —, stale, hard, half-baked bread;
սպիտակ, սեաւ or թուխ —, white, brown bread;
տան, հացագործի —, household, baker's bread;
— համեմաւոր, gingerbread;
անխմոր —, unleavened bread;
գետնոյ —, hog's-wort, sow-bread;
կեղեւ —ի (կողինձ), bread-crust;
ներքին կամ վերին կեղեւ, under-crust or upper-crust;
միջուկ —ի, crumb;
շերտ —ի կոգեզանդ, slice of bread and butter;
կոտոր —ի, a morsel of bread;
փշրանք —ի, crumbs;
— յարգանակի, sopped bread, panado;
— խորովեալ, toast, slice of toast;
քրտամբք երեսաց իւրոց գտանել զ— իւր, to get one's bread by the sweat of one's brow;
— թրել, գործել, to make, to bake bread;
— ունել, to have bread;
առանց —ի լինել, not to have bread to eat;
չոր — ուտել, to eat dry bread;
թանալ զ— իւր արտասուօք, to eat the bread of affliction;
—ի բերան վարձու գործել, to serve for his bread;
ի — կոչել զոք, to invite to dinner;
— մեծ գործել, to give a grand dinner;
հաղորդլ ընդ ումեք —իւ, to eat with one;
արկանել —, to serve up;
to give to eat;
— կտրել, բեկանել, բրդել, to cut or break bread;
to crumble, to crum;
կեղեւել զ—, to cut off the crust, to chip it off;
հատանել զ— քաղցելոց, to keep the bread from the hungry;
անարժան է —ին զոր ուտէ, he is not worth his salt.
to thicken, to condense;
հոծեալ բերան, thickened utterance.
cf. Մտաբերեմ;
յանասուն —, to commit bestiality.
— քան, before, ere;
— քան զարեւ, before the sun was;
— քան զամենայն, first, first of all, in the first place, before all things, first and foremost;
— ժամանակաւ, anciently, formerly, long since, in days of yore;
ժամաւ —, an hour before;
— եւ զկնի, before and behind;
ոչ — ոչ զկնի, neither before nor behind;
— կոյս, forward;
— բերել, to bring before, to present;
to produce, to cause, to engender, to occasion;
to allege, to adduce, to quote, to cite;
— բղխել or գալ, to derive, to come or proceed from, to emanate;
to ensue, to result, to be produced or born from;
— անցանել, to make progress, to improve;
— ունել, to present for choice;
— առնուլ, to adduce, to draw, to bring;
— կալ, կալ —, — մատչել, to present oneself, to come forward;
— մատչել, to advance further;
— հետեւել, to precede, to escort, to convoy;
— մատուցանել, to cause to advance or to progress;
to raise, to elevate, to promote;
to bring to an issue;
— երթալ, to advance, to gain ground, to progress, to improve;
— ածել, to continue, to go on;
— վարել զբանսն, to gather up the broken thread of conversation, to continue, to go on to say, to proceed in a discourse, to resume;
անդր եւս — տանել, to push beyond, to stretch too far;
— արկանել, —ն դնել, to propose, to put forward;
— իսկ ասացի, I said already.
cf. Ողբերգութիւն.
musical instrument;
music-book or song-book;
— փչողական, բերանաւոր, լեզուակաւոր, wind, mouth, reed instruments.
small drop, tear;
առ —, —ք —ք, drop by drop;
— ի բերանոյ, saliva, drivel, slaver, slabber, cf. Լորձն;
—ք բանից, few words.
cf. Միջնաբերդ.
միով շնչով, unanimously, with one accord;
— կլանել, առնուլ, to breathe, to take breath, to recover one's breath, to respire, cf. Ոգի առնուլ;
to repose, to rest, to take a little breath or respite;
— առնուլ լիաբերան, to breathe freely;
to draw a long breath;
հատանիլ շնչոյ, to lose breath;
ի վախճանին հասանել, to be near to one's last breath;
ի մի — կլանել, to swallow in one gulp, at a draught;
ամենայն — կենդանի, all that has life;
every living soul;
ց— վախճանին, to one's last gasp;
մինչեւ ի վերջին —ն, to the last moment;
ի յետին —ն հասեալ է, he is at his last breath, in the pangs of death;
ցյետին — կենաց իմոց, to the last moment of my life;
— վախճանին չեւ էր հասեալ, he had not yet yielded his last breath;
ընդ վախճանել շնչոյն, while expiring;
ի — հողմոյ գեղածփեալ, at the mercy of the winds;
cf. Ընդ աղօտ;
cf. Ժահահոտ.
to captivate, to win;
to entice, to attract, to allure, to flatter;
— զսիրտ ուրուք, to gain a person's heart;
— զոք բանիւ, to win a person with fair speech;
— ինչ բանս ի բերանոյ ուրուք, to entangle a person in his own words;
— զյաջողութիւն աւուրց, to watch the propitious moment or favourable occasion;
— փառս կամ պատիւս, to go in search of honour or glory.
—ի —ով, with great attention, most attentively, more at leisure, diligently, carefully;
— առնել, առնուլ, ունել, դնել, to pay attention, to be attentive, to have in view, not to lose sight of;
to apply oneself to;
to mind, to take care, to be heedful or cautious, to take good heed, to be on one's guard;
to tend to, to aim at, to seek, to try, to endeavour, to strive;
յ— ածել, առնել, արկանել, to recall to mind, to remember, to remind;
cf. Յիշեցուցանեմ;
յ— գալ, լինել, զ—ով գալ, to bear in mind, to recollect, to call to mind, to remember;
յ—ի ունել, կապել, to preserve in one's memory, to have recollection of, never to forget;
— ի կուրծս առնել, to think, to meditate, to conceive or imagine the design of;
— ի կուրծս արկանել, to take a thing for serious, in earnest;
զ— եւ զուրուշ գրաւել, cf. Մոգեմ;
ընդոստուցանել զ—, to excite the attention;
— ունել յոք, to follow with the eyes;
յ— բերել, cf. Յիշեմ;
յ—ի բերել, to revive, to cause a person recover his breath, to quicken, to rouse;
— ունել, to wait;
բառնել յ—ոյ մտաց, to cause to forget, to put out of one's head;
պրծանիլ յ—ոյ յիշատակաց, to be forgotten;
յ— լինի ինձ, ինձ յ— անկանի, I do remember;
— ի կուրծս անկաւ գրել, the idea struck him to write, he conceived the idea of writing;
— ի կուրծս քաջալերէին զմիմեանս, they incessantly encouraged one another;
չէ ի յ— մտաց, he does not remember;
նմա ընդ յ—ի կապեալ, calling to his memory, reminding him;
— կալ, attention !.
cf. Ուշաբերիմ.
cf. Պտղաբեր.
fruit, produce, effect, result;
tip of finger;
— աչաց, pupil, eye-ball, apple of the eye;
չորս — խունք, four grains of incense;
դալար, կանաչ, վաղահաս, հասուն, չոր, փտեալ —, fresh, green or unripe, premature, ripe, dried, rotten fruit;
կեղեւ պտղոց, peel, paring;
կեղեւել զ—ս, to pare, to peel;
to decorticate, to strip;
— տալ, բերել, to bear, to yield, to produce fruits;
— քաղել, to gather, to pluck, to pick fruit;
thermometer;
— բնական, natural -;
— բուսական, vegetable -;
— օդեզէն, air — or atmospherical -;
— ալքոհլեան, spirit -;
— տարբերական, differential —;
— մետաղական, metallic —;
— ծայրագոյն ջերմութեան կամ ցրտութիւն, maximum — & minimum —, self-registering —, register —;
— հարիւրամասն —, centigrade -;
— Ռէօմիւրի, Ֆարէնհայթի, Reaumur's —, Fahrenheit's —;
—ն բարձրացաւ՝ էջ մի աստիճան, the — has ascended, has fallen one degree;
—ն զրոյէն մի աստիճան վար՝ վեր է, the — is one degree ahove or below zero.
the quiver of love;
— վաղանցուկ, amour, intrigue, love affair;
յօդակապք, ոլորք սիրոյ, ties, bonds of love;
հանգոյց, տոմսակ, գաղտնիք, երգ, վէպք, ընծայ սիրոյ, love-knot, love-letter, love-secret, love-song, love-tale, love-toy;
— առ աստուած, առ ընկերն, ազատութեան, հայրենեաց, արուեստից, փառաց, առաքինութեան, love of God;
of our neighbours or fellow-creatures;
of liberty;
of our country;
of arts;
of glory;
of virtue;
ամուսնական, մայրական or մայրենի, հայրական, որդիական —, connubial or conjugal, maternal, paternal, filial love or affection;
— անձնական, self-love, egoism, solipsism;
— աստուածային, երկնային, մաքուր or սուրբ, նորաբողբոջ, փոխադարձ, համեստ, օրինաւոր, եռանդուն, սաստիկ, բուռն, անչափ, հաստատուն, հաւատարիմ, յաւիտենական, divine, celestial, pure, rising, reciprocal or mutual, honest, lawful, ardent, lively, violent, extreme, constant, faithful, eternal love;
մոլենախանձ —, jealousy;
— երկրային, յողդողդ, անցաւոր, զգայական, մարմնական, անկարգ, պիղծ, յանցաւոր, եղեռնաւոր, earthly, inconstant, fleeting or transitory, sensual, carnal, illicit, lustful, culpable, criminal love;
վայելել սիրով, to make love to, to fall in love with, to court, to woo;
հալիլ մաշիլ սիրով, to burn, to languish with love, to be love-sick;
հատուցանել ընդ սիրոյ, to give love for love, to re-love;
— ազդել, to inspire with a passion;
դիւթել, բորբոքել զ—ն, to philter, to charm;
— ցուցանել, to show or demonstrate love for;
առնել —, to be courteous, amiable, friendly;
to do or confer favours;
ուտել զ—, to eat together, to make love-feasts;
դնել — ի բերան, to kiss, to embrace;
սիրով, lovingly, tenderly, affectionately, with pleasure, willingly;
ի — աստուծոյ, for God's sake;
ի — իմ, for me, for my sake;
արա ինձ —, do me the kindness or the pleasure to;
ամենայն սիրով, very willingly;
— իմ ! my love ! my dear ! cf. Խառնեմ;
cf. Հարկանիմ.
cf. Վերաբերեմ.
cf. Վշտամբեր.
visible;
հաղորդել կրկին —աւ, to receive the Communion in both kinds;
սեռ՝ կենդանի, — մարդ, եւ տարբերութիւն՝ բանական, genus animal, species man, whose distinctive characteristic is the faculty of reason.
— բերել or գալ ընդ բերանն, — ընդ բերան գալ, iliac passion, twisting of the intestines, volvulus;
cf. Վերադարձութիւն.
cf. Փոխաբերումն.
cf. Քաջաբեր.
Voir tout
Other definitions containing this entry
parole;
mot, terme;
langue, langage;
le Verbe;
chose;
raison, raisonnement, bon sens;
cas;
intelligence;
proposition;
rapport, proportion;
gland (fruit);
myrobolan;
myrobolanier;
— առ բան, mot à mot, à la lettre;
— ի գործ առնել, se mettre à parler;
— տալ, donner parole, donner sa parole, cf. Խոստանամ;
բանս ի կիր արկանել, causer;
ընդ բանիւ առնել, excommunier, cf. Բանադրեմ;
զբանիւք անկանել, causer, s'entretenir, lier conversation;
ի բանի առնել, persuader, gagner;
բանք են, il s'agit, il est question de;
— ել՝ կալաւ, on dit, le bruit court que;
ի բանից պատմել, raconter de vive voix;
միով —իւ, en un mot, en résumé;
յետ —իցս այսոցիկ, զոյգ ընդ —իցս, à ces mots;
ըստ —ի նոցա, d'après leur dire;
ըստ —ի քո, d'après ton dire;
ըստ —ի իմաստնոց, au dire des savants;
ըստ —ի ամենեցուն, au dire de tout le monde;
մինչդեռ —քն ի բերան նորա կային, à peine avait-il parlé, eut-il dit que;
բանիւ, —իւ բերանոյ, de vive voix, verbalement;
զի՞նչ է —ս այս, qu'est ceci?
լինել ի բանս ուրուք, croire sur la parole de quelqu'un, suivre ses conseils;
գիտես ընդ ում է —դ, vous savez bien à qui vous avez affaire;
վախճանել զբանս իւր, achever son discours, ses paroles;
— ինչ է ինձ ընդ քեզ, j'ai un mot à te dire;
ոչ եւս ընդ —ս ինչ ածեալ, n'hésitant plus, sans aucune hésitation;
—ք անմտութեան, absurdités, bêtises, sottises;
աներկմտելի է բանն, la chose est certaine;
վասն քո բանիդ, sur ta parole;
բարի է —դ, la proposition est très-bonne;
չէ բարի —դ զոր արարեր, ce que tu as fait n'est pas bien;
ասել — չարութեան զումեքէ, parler mal de quelqu'un, en médire;
—ս բարեաց խօսել վասն, dire du bien de quelqu'un, intercéder pour lui;
—ս ընդ իրեարս դնել, ի բանի լինել ուրուք, —ունել ընդ ումեք, — կապել առ ոք, s'entendre, être entendu;
յայտ արարեալ բանիւ բերանոյ իւրոյ, de son propre aveu;
ի բանս հրապուրանաց արկանել, séduire par ses paroles;
—ս արկանել, rapporter, faire des rapports;
որպէս իմ —ս է, ըստ իմումս —ի, à mon avis;
ի — տանել, employer, se servir;
զբանիւք առնել, faire causer, entretenir;
բան առնել՝ կապել՝ ունել, cf. Ուխտ դնել.
cf. Բերդակալ.
cf. Բերկրալի.
cf. Բերկրեմ.
cf. Բքաբեր.
cf. Գարնանաբեր.
écrire;
graver, tracer;
compter, considérer;
attribuer, imputer, estimer;
peindre;
ոչ ինչ —, ne faire aucun cas, ne faire cas de, n'estimer nullement, considérer pour rien, mépriser;
գրեսջիր թէ, considérez, supposez que;
— զմաքուրն, mettre au net;
— ի բերանոյ ուրուք, écrire sous la dictée de quelqu'un;
փառս անձին —, tenir à gloire de;
յանցանս գրէին նմա, on lui faisait un crime de.
comment? pourquoi?
զի՞նչ օրինակ, de quelle manière?
զի՛նչ եւ, ce que, tout ce que;
զի՞նչ ինչ, quoi? que? quelle chose?
զի՞նչ ասես, que dis-tu? qu'est-ce que vous dites-là?
զի՞նչ կամիք, que voulez-vous? qu'est-ce que vous voulez?
զի՞նչ է այդ, qu'est-ce que c'est que cela?
զի՞նչ մեծ է, lequel est plus grand?
զի՞նչ խնդրէք, que cherchez-vous?
զի՞նչ վիճէիք ընդ միմեանս, de quoi disputiez-vous ensemble?
զի՞նչ ապա, quoi donc?
զի՞նչ բերկրութիւն գուցէ, quel plaisir y a-t-il?
զի՞նչ ասիցեն, que dira-t-on?
égalité, parité;
union, accord;
accouplement;
union conjugale;
կշիռ զուգութեան բերել ընդ ումեք, ressembler à quelqu'un, l'égaler.
cf. Համբերութիւն.
à, au;
vers, sur;
par;
pour;
dans, en;
entre, parmi, au milieu;
avec;
sous, dessous;
au-dessus, par-dessus;
à la place, au lieu de;
aussitôt que, de suite après;
— նմա, avec lui;
— իս, avec moi;
— նոսա, avec eux;
— արհամարհանս, par mépris;
— կատակս, pour plaisanter;
— երկինս եւ — երկիր, entre le ciel et la terre;
— մի բերան, d'un commun accord, unanimement;
— ձեռն նոցա, par eux, par leur entremise;
— թիւ մտանել, être compté;
— երեսս թքանել, cracher à la figure, au visage;
— արեւելս, vers l'orient;
— անցանելն, en passant, au moment de son passage;
— փթթելն եւ գօսասցի, il sera presque aussitôt séché qu'éclos;
— ամս տասն, pendant dix ans;
— ո՞ր ճանապարհ, par quel chemin?
թագաւորեաց — նորա, régna à sa place;
— ամենայն, en tout;
— ամենայն տեղիս, partout;
— մէջ à travers;
— ծառով, sous l'arbre;
— ինեւ, sous moi, sous mon pouvoir;
ընկենուլ — պատուհանն, jeter par la croisée;
— աջմէ, à droite;
— ակամբ հայել, regarder de travers, de mauvais œil;
— մէջ հատանել, couper par le milieu;
անցանել — Լիոն՝ — այն, passer par Lyon, par là;
— ցամաք, par terre;
— հեծեալ եւ — հետեւակ, la cavalerie et l'infanterie ensemble;
— այր եւ — կին, les hommes et les femmes tous ensemble, autant d'hommes que de femmes;
— այգն, — երեկս, etc. cf. Այգ, երեկ, etc.
cf. Ծաղկաբեր.
face, figure, visage;
mine, air, aspect, forme, effigie, traits, maintien, tenue, apparence, attitude;
idée;
caractère;
état;
cf. Կենդանագիր;
ունել զկերպարանս, avoir l'air de, ressembler à;
կերպարանս տալ մտացածինս, donner de fausses idées;
անպաճոյճ —ք, un extérieur simple;
անյողդողդ —, contenance ferme;
լուրջ եւ խիստ —, un air sérieux et sévère;
ի կերպարանս Մենտորի, sous la figure de Mentor;
— սէգ եւ սպառնական, air fier ou superbe et menaçant;
մեղկ —, air de mollesse;
— լուրջ անժպիտ, air froid;
աղաչաւոր —, posture suppliante;
զկերպարանս իրիք բերել յանձին, avoir l'air de, paraître;
առնուլ զկերպարանս ուրուք, prendre la forme de quelqu'un, avoir l'air de quelqu'un;
զկերպարանս ճշմարտութեան ի ներքս բերել, avoir de la vérité, tenir de la vérité, être vraisemblable.
renversement, bouleversement;
ruine, destruction, écroulement, démolition;
chute, décadence;
ի — բերիլ՝ անկանել, pencher à sa ruine, tomber en ruine;
— ի վերայ ածել, ruiner;
cf. Կանգնեմ.
cf. Համբերական.
coup, choc, heurt, percussion, atteinte;
bastonnade;
blessure, plaie;
fléau, châtiment, affliction, malheur;
échec, déroute, sanglante défaite;
—ք Եգիպտոսի, les plaies d'Égypte;
ի հարուածս մեծամեծս հարան, ils reçurent de grands coups;
— ածել, porter un coup;
օրհասաբեր —, coup fatal, mortel;
cf. Կշռեմ.
persuasion;
consentement, assentiment, acquiescement, approbation, sanction, adhésion, conviction, suffrage;
միաշունչ՝ միաբան հաւանութեամբ, unanimement, de l'aveu de tous, de l'aveu de tout le monde, d'un commun aveu, de concert, de gré à gré;
ի — ածել, cf. Հաւանեցուցանեմ;
առանց քոյին հաւանութեան, sans votre consentement;
ձեռն տալ հաւանութեան, donner son consentement, consentir;
ի հասարակ հաւանութենէ, d'une commune voix;
— բերել, consentir, demeurer d'accord.
soin, sollicitude, intérêt;
soin, charge, inspection;
souci, inquiétude;
—ք անդոհականք՝ տխուր, noirs soucis;
— առնել, — յանձին բերել՝ ունել՝ տանել, avoir soin, cf. Հոգամ;
— ունել, — ի մտի արկանել, se soucier, être en peine;
հոգս ցուցանել բարեխնամս, témoigner du vif intérêt;
յիմ վերայ հոգդ այդ, թող ինձ զհոգդ զայդ, laissez-moi faire.
main, force, pouvoir;
main, aide, secours;
— արկանել, mettre la main sur, saisir, s'emparer de, cf. Ըմբռնեմ, cf. Ձեռնարկեմ;
— արկանել, — ի գործ արկանել ou առնել, mettre la main à, entreprendre, se mettre à, mettre la main à l'œuvre, commencer l'affaire, se mettre en train de, intenter;
— տալ, donner la main, secourir, donner les moyens, prêter la main, donner ou prêter secours, donner un coup de main;
— տալ իրերաց, s'aider, se secourir les uns les autres;
— տալ անմեղութեան, soutenir l'innocence;
— տալ ի, consentir à;
— տալ հաւանութեան, donner son assentiment, consentir;
— հաւանութեան, consentement;
ի — տալ, livrer entre les mains;
ձեռս բառնալ, lever les mains;
ձեռս ամբառնալ, lever les mains, le bras contre quelqu'un, étendre la main sur quelqu'un;
ամբարձ զձեռն իւր տիրապետել, il forma le projet de s'emparer de l'autorité;
ձեռս դնել, imposer les mains, ordonner;
signer, mettre sa signature;
— անձին հարկանել, se vanter, se piquer de, être fier de, se prévaloir de, se faire honneur de, se glorifier de ce que;
ի ձեռն, ընդ ձեռն, par, par l'entremise, par le moyen, au moyen, moyennant, par le canal;
ի — նորա, par lui, par son canal;
ձեռամբ, par la main, de la main;
ձեռամբ իմով փորեցի, je perçai de ma propre main;
ձեռօք իւրեանց հայթայթէին զպէտսն, ils vivaient de leur travail;
զձեռամբ, ի ձեռանէ, sous la main;
ի ձեռանէ, adjoint;
ի ձեռանէ նորա մարէ հշխանութիւն, il gouverne sous lui;
պաշտօնեայ ի ձեռանէ, fonctionnaire subalterne;
առ —, sous la main, proche;
առ ձեռն բառարան, dictionnaire portatif, de poche;
ձեռն ի —, de main en main, de la main à la main;
ընդ ձեռամբ լինել, être sous la main, sous le pouvoir de quelqu'un;
ունել ընդ ձեռամբ, avoir sous la main;
որ ընդ ձեռամբ է, subordonné;
ընդ ձեռամբ առնել՝ նուաճել, réduire sous sa puissance, subjuguer;
արկանել ընդ ձեռամբ, soumettre;
կալ ընդ ձեռամբ ուրուք, se soumettre à quelqu'un, dépendre de lui;
յերկոցունց ձեռաց աջողակ, ambidextre, qui se sert également bien des deux mains;
ձեռս ի կապ, les mains liées, les bras croisés;
ձեռս յետս կապեալ, les mains liées derrière le dos;
ի ձեռս անկանել, *ձեռք իյնալ, tomber entre les mains, se faire prendre, se faire pincer ou empoigner;
ի ձեռս բերել, *ձեռք ձգել, obtenir, procurer, attraper, accrocher;
ձգել զ—, cf. Ձգեմ;
կարկառել զ—, cf. Կարկառեմ;
ելանել ըստ —, cf. Ելանեմ;
թողուլ ի ձեռս, laisser entre les mains;
արկանել զոք ի ձեռս ուրուք, livrer aux main de quelqu'un;
անկանել ի ձեռս ուրուք, tomber dans les mains de quelqu'un;
— օգնականութեան գտանել, trouver aide, du secours, être favorisé par;
զձեռանէ ունել, tenir par la main;
ի — առնուլ, saisir, empoigner, s'emparer;
տարածել զձեռս իւր առ ոք, tendre ses bras à quelqu'un;
ճողոպրիլ ի ներքուստ ձեռին ուրուք, se sauver des mains de quelqu'un;
— մխել, se mêler;
mettre la main à, entreprendre, tenter;
— մխել յոք, loucher à quelqu'un, mettre la main sur lui, lever la main contre lui;
ի ձեռս քո է, il est entre vos mains, il ne tient qu'à vous;
համբուրել զձեռս ou *ձեռք պագնել, cf. Համբուրեմ;
չէր — նորա բաւական, il ne pouvait pas, il n'avait pas les moyens;
ըստ ձեռին բաւականի, selon son pouvoir, ses moyens;
եղեւ — Տեառն ի վերայ իմ, la main du Seigneur fut sur moi;
ահա — իմ ընդ քեզ, ma main sera avec vous;
—ք փապարեալք յաշիյատութիւն, mains endurcies au travail;
մահահամբոյր ձեռամբ, d'une main fatale;
հզօր ձեռամբ, d'une main ou avec une main forte;
յամենայն տեղիս ուր միանգամայն հասանէր — իւր, partout où il pouvait;
— օտար, une main étrangère;
cf. Մրգաբեր.
jalousie, envie;
émulation, rivalité, zèle;
— առնել, fasciner;
— առնուլ՝ բերել, ի — բերիլ՝ մտանել, porter envie à, être jaloux de, rivaliser avec, cf. Նախանձեմ;
— արկանել յոք, faire envie ou inspirer de la jalousie à quelqu'un, exciter sa jalousie;
exciter l'émulation de, donner de l'émulation, cf. Նախանձեցուցանեմ;
ի — գրգռել զոք, exciter l'envie, la jalousie de quelqu'un;
առ նախանձու, par envie, par jalousie;
խնդրել զ—, se venger de;
տիրասէր —, zèle, attachement;
ի — նմանութեան ուրուք կրթիլ, étudier quelqu'un sans cesse pour l'imiter;
ի — վառիլ ընդ ումեք être jaloux de quelqu'un;
վառիլ նախանձու ընդ, devenir jaloux de.
ressemblance, conformité, analogie;
comparaison, assimilation;
imitation;
image, portrait, figure, type, forme;
ի —, ըստ նմանութեան, à l'imitation de, à l'instar de;
բերել զ— ressembler à, cf. Նմանիմ.
gain, profit, intérêt;
bénéfice, avantage, utilité;
ի — ածել ou *շահու դնել, placer l'argent, cf. Շահեցուցանեմ;
ի շահս հարկանիլ, շահու զհետ լինել՝ կրթիլ՝ մտանել, s'adonner au gain, être avide de gain;
շահս առնել, danser;
— բերել, rapporter, produire, donner du profit;
բառնալ զ— ուրուք, rogner les ongles à quelqu'un, diminuer son profit;
ոչ առ ի — ինչ օգտի բարբառիմ, je parle sans intérêt;
—ք օգտութեանց, utilités;
ի — օգտի իւրեանց, pour leur profit, pour leur bien.
tour, tournée, circuit, révolution, circonvolution, conversion, circulation;
cours, période, cycle, cercle;
tournoiement, tournant;
sinuosité;
— զօրաց, évolution;
— առնուլ, tourner, faire un tour, tournoyer, circuler, cf. Շրջաբերիմ, cf. Պտուտեմ.
qui produit des fruits, fruitier;
fructueux, fertile;
— ծառ, arbre fruitier, à fruit;
— լինել, cf. Պտղաբերեմ.
cf. Պտղաբերեմ.
cœur;
cœur, âme, esprit, mémoire, intelligence, volonté;
cœur, courage;
cœur, pensée intime;
բոլորով սրտիւ, ի բոլոր սրտէ, յամենայն սրտէ, սրտի մտօք, de tout cœur, de tout mon cœur, de bon cœur, de grand cœur;
սրտի մտօք վաստակել, travailler avec cœur, de bon cœur, de tout cœur, prendre à cœur, s'occuper sérieusement de;
բաբախումն՝ թնդիւն սրտի, palpitation de cœur;
սիրտն բաբախէ՝ թնդայ, le cœur palpite, bat;
լքումն սրտի, abattement de cœur;
բանալ՝ մերկանալ ումեք զսիրտ իւր, ouvrir son cœur à quelqu'un;
շարժել կրթել զսիրտ, émouvoir, for mer le cœur;
անկեղծ սրտիւ, à cœur ouvert;
բարութիւն՝ խստութիւն սրտի, bonté, dureté de cœur;
ուսանել՝ գիտել ի —, apprendre, savoir par cœur;
ի խորոց սրտէ ou սրտի, du fond du cœur, du fond de l'âme;
ի խորս սրտի, au fond de l'âme;
արկ ի սիրտ իմ, il a mis dans mon cœur, il me mit au cœur;
հեռացուցանել յանձնէ զսիրտս, s'aliéner les cœurs;
կեղեքել զսիրտ, ronger, fendre, navrer le cœur;
գերել զսիրտ, captiver, enchaîner le cœur;
յինքն արկանել զսիրտ ուրուք, gagner le cœur de quelqu'un;
խօսել ընդ սրտի ou *սրտին խօսիլ, parler au cœur;
ուղիղ սրտիւ, sincèrement par la droite raison;
անկցի գութ ի սիրտ քո, que votre cœur soit touché;
նուաղեալ էր — նորա, son cœur était en défaillance;
նուաղէր — իմ, mon cœur tombait en défaillance;
հրճուէր ի սրտի, la joie était au fond de son cœur, il se réjouissait au fond de son cœur;
զեղուլ զսիրտ իւր առաջի Աստուծոյ, répandre son cœur devant Dieu;
— իմ գելանի, mon cœur s'attendrit;
գորովել՝ ժառանգել զսիրտ, attendrir, posséder le cœur;
յափշտակել զսիրտս, enlever les cœurs;
իջանել ի խորս սրտին, descendre dans le fond de son cœur;
թափանցել ի խորս սրտին, pénétrer dans les replis les plus cachés de son cœur;
խոտորեցուցանել զսիրտ, pervertir, dépraver le cœur;
ասել ի սրտի իւրում, dire en soi-même;
տալ՝ նուիրել զսիրտ իւր, donner son cœur, faire don de son cœur;
*բաց սրտով խօսիլ, parler à cœur ouvert;
* — ընել, avoir du cœur, du courage, oser;
*մէկ — լինել, ne faire qu'un cœur;
*մէկ — մէկ հոգի լինել, n'être, ne faire 'qu'un cœur et qu'une âme;
*— առնուլ, prendre courage;
faire mal au cœur;
*մէկուն —ն առնուլ, apaiser, calmer;
*— հատցնել, se tourmenter;
*—ն ելլել, être ému, avoir envie de pleurer;
* — կոտրել, briser le cœur;
*սիրտս կոտրած է, j'ai le cœur gros;
*— խառնել, soulever le cœur, faire mal au cœur;
սիրտս կխառնուի, j'ai mal au cœur;
*— չընել, manquer de cœur, ne pas oser;
սիրտը բերանն է, il a le cœur sur les lèvres;
*սիրտս գոցուաց է, j'ai le cœur serré;
*սիրտը դնել, prendre à cœur, s'affecter, avoir le cœur gros;
*սիրտը նետել, avoir des palpitations de cœur;
*սրտէ ի — խօսիլ, se parler cœur à cœur;
*սիրտ ծակել, percer le cœur;
*քարէ ապառաժ — ունենալ, avoir un cœur de marbre, de roche;
*սրտով ընել, faire une chose de cœur, du meilleur de son cœur;
*— ունենալ, avoir cœur, être en train de;
*— չունենալ, n'avoir point de cœur, ne pas être en train;
հայրական՝ մայրական՝ գողտր՝ զգայուն՝ անզգայ՝ խաղաղ՝ ou անդորր՝ խաղաղասէր՝ երախտագէտ՝ ապերախտ՝ ազնուական՝ բարի՝ ազնիւ՝ վսեմախոհ՝ վեհ՝ խիստ՝ ապականեալ՝ վատ՝ անգութ՝ անողորմ՝ չար՝ լքեալ՝ անվեհեր —, cœur de père ou paternel, de mère ou maternel, — tendre, — sensible, — insensible, — calme, — pacifique, — reconnaissant, — ingrat, — noble, — bon, — excellent, — élevé ou magnanime, — grand, — dur, — gâté ou corrompu, — lâche, — cruel, — impitoyable, — mauvais, — abattu, — intrépide;
cf. Յանգուցանեմ
chevelure, feuilles, feuillage;
— Բերենիկեայ, chevelure de Bérénice;
գեղեցիկ հիւսակք վարսից, de beaux cheveux noués;
— գեղածփեալ, cheveux flottants;
témoignage, déposition;
attestation, suffrage, autorité;
certificat;
allégation, citation, martyre;
— տալ՝ դնել, rendre témoignage, déclarer;
protester;
— ի մէջ բերել՝ մատուցանել, alléguer, citer;
ըստ վկայութեան ամենայն աշխարհի, de l'aveu de tout le monde;
— յաւիտենից, témoignage éternel.
cf. Վշտամբերութիւն.
douleur, peine, chagrin;
regret;
mal, maladie;
— է ինձ, j'ai le regret, je regrette de, je suis fâché;
ցաւովք, douloureusement;
դառնակսկիծ —, douleur cuisante, amère;
դժոխըմբեր կալաւ զիս ցաւ, une douleur cruelle me saisit;
մեղմել զցաւս, calmer, endormir la douleur;
փարատեցան յինէն ցաւք իմ, je ne souffre plus, je n'ai plus de mal, de douleur;
*— կրել՝ քաշել, éprouver de la douleur, avoir mal, souffrir.
Khosrovidukht;
էր սրբուհի կոյս ումն՝ դուստր մեծի խոսրովու արքայի հայոց, եւ քոյր սրբոյ մեծին տրդատայ։ Սա եւ յառաջքան զհաւատալն իւր ի Քրիստոս, էր կուսան համեստ որպէս զօրինաւոր ոք, եւ ոչ ամենեւին անդուռն բերան ունէր. ուստի եւ ի ժամանակի դիւաբաղխ սաստիցն սա միայն արժանացաւ տեսլեան եւ յայտնութեան հրեշտակի տեառն։ (Խորեն. Բ. պր. 79)
cf. Անըմբերելի.
cf. Անպտղաբերութիւն.
cf. Արտասուաբեր.
s'élever, monter, remonter, se hausser;
s'élever, monter, être promu;
accroître, augmenter, se grandir;
se gonfler d'orgueil, s'enorgueillir;
ցորեանն բարձրանայ, le blé monte, hausse de prix;
բարձրացեալ, cf. Բարձր, cf. Բարձրաբերձ, cf. Փառաւոր, cf. Յաղթական.
cf. Բերդակալք.
cf. Բերկրալի.
action de porter, d'apporter, port;
tendance, penchant, inclination, propension;
բերմունք, passions.
visage, figure, face;
mine, air, aspect;
surface;
personne;
corps;
yeux, vue, apparence, extérieur, présence;
rôle;
sens, explication;
respect, honneur;
— կօշկաց, empeigne;
յերեսաց երկրէ, de dessus la terre, un monde;
— երկրի, la surface de la terre;
ընդ ամենայն երեսս երկրի, par toute la terre;
առաջի երեսաց, à la face, en présence de, à la vue de;
առ երեսս, ի վերին երեսս, en apparence, extérieurement;
յերեսս, à la figure, en face, en présence, cf. Առաջի, cf. Յանդիման;
զերեսօք ջուրց, sur la surface de l'eau, à fleur d'eau;
յերեսաց, de la part;
pour, par;
երեսս առնել, avoir égard, avoir de grands égards pour, ménager, respecter, cf. Ակնածեմ;
ոչ ինչ երեսս արար, il ne tint aucun compte;
ոչ առնել երեսս աղաչանացն, ne pas exaucer ses prières;
զերեսս դնել՝ հաստատել, se diriger vers, cf. Դիմեմ;
զերեսս հաստատեաց գնալ յԱնի, il prit avec fermeté le chemin d'Ani;
անկանել ի վերայ երեսաց, tomber le visage contre terre, se prosterner;
ազնիւ երեսօք, beau de visage;
ակն առնուլ երեսաց ուրուք, honorer la présence de quelqu'un;
խոնարհիլ անկանել երեսաց, faire la mine, bouder;
ի խոնարհ կախիլ երեսաց, avoir l'air triste;
թաքչել յերեսաց ուրուք, se cacher de quelqu'un;
ելանել յերեսաց ուրուք, sortir de chez quelqu'un, de sa présence;
յանդիման լինել միմեանց երեսօք, se voir, se voir l'un l'autre;
առնուլ զերեսս ուրուք, prendre l'air de quelqu'un, avoir l'air de quelqu'un, en jouer le rôle;
տալ զերեսս խնդրել զտԷր, se mettre à la recherche du Seigneur;
գալ յերեսս ուրուք, se présenter à quelqu'un;
յերեսս բերել, présenter;
յերեսս գալ՝ անկանիլ, paraître;
բացաւ երեսօք, à visage découvert;
որո՞վ երեսօք, de quel air ! avec quelle audace !
զերեսս ծռել, faire des grimaces, grimacer;
հաց երեսաց, cf. Առաջաւորութիւն;
հատանիլ քնոյ յերեսաց ուրուք, ne pouvoir plus dormir, avoir le sommeil interrompu, troublé;
երեսս առնում, cf. Անձնաւորեմ.
être saisi, pris, surpris, attrapé;
— ի պատրանս, être trompé, attrapé, dupé;
— բանիւ բերանոյ իւրոյ, se laisser enlacer par ses paroles;
— յորոգայթ, être pris dans le piège;
ըմբռնեցան ծածուկք նորա, ses secrets furent dévoilés;
— ի շնութեան, être surpris en adultère.
corde ou lacet pour étrangler;
étranglement, strangulation;
— առնել անձին, — արկանել, — ընդ անձն արկանել, ի — գալ, ի — մտաբերել, s'étrangler;
— ընդ անձն ուրուք արկանել, passer la corde au cou de quelqu'un, l'étrangler.
cf. Կարկտաբեր.
vie, jours, existence;
santé;
genre de vie, conduite;
mœurs;
moyens d'existence, biens, patrimoine, fortune;
cette vie;
le monde;
յաւիտենական —, la vie éternelle;
ի կենաց անկանել՝ պակասել, perdre la vie, mourir;
ի կենաց արկանել՝ զրաւել՝ կարճել՝ լուծանել՝ բառնալ, ôter la vie, mettre à mort;
ցկեանս, pour la vie;
à vie;
ի կեանս իմ, dans ma vie;
de ma vie;
երբէք ի կեանս իմ, jamais de la vie;
զամենայն աւուրս կենաց իմոց, toute ma vie;
անպաճոյճ՝ սակաւապետ՝ անդորրաւէտ՝ խաղաղաւէտ՝ անարատ՝ շինական՝ խստամբեր դժոխըմբեր՝ վտանգալից՝ բազմավրդով՝ վատ՝ փափկասուն՝ հեշտալի՝ զուարճալից՝ չափաւոր՝ ժիր՝ զգաստ՝ բարեկարգ՝ վաստակասէր՝ տեսական՝ չարակեաց՝ անգործ՝ անշուք ou աննշան —, une vie simple, — frugale, — tranquille ou paisible, — pacifique, — pure, — champêtre, — dure ou austère, — insupportable ou affreuse, — périlleuse, — agitée ou accidentée, — lâche, — délicate, — délicieuse, — amusante, — modérée, — active, — sobre, — réglée, — laborieuse, — contemplative, — misérable, — oisive, — obscure;
սոսկական՝ անզբօս՝ հովուական վարել կեանս, mener une vie privée, sérieuse, pastorale;
տալ զկեանս իւր վասն, donner sa vie pour;
ի վտանգի կան — նորա, sa vie est en danger, il y va de sa vie;
ի վտանգ արկանել զկեանս, *—ը վտանգի մէջ դնել, mettre sa vie en péril, exposer sa vie au danger;
ազատել զկեանս, sauver la vie;
դողալ ի վերայ կենաց ուրուք, trembler pour la vie, pour les jours de quelqu'un;
սուղ են —, la vie est courte;
հասարակաց վարել կեանս, vivre en commun;
բելրկրալից վարել կեանս, mener joyeuse vie;
ընդ մէջ կենաց եւ մահու լինել, être entre la vie et la mort;
շահել զկեանս, gagner sa vie;
— զերծ ի հոգոց եւ ի կրից, une vie exempte d'inquiétudes et de passions;
ձգել՝ անցուցանել զկեանս, passer sa vie, filer ses jours;
*քաշուած —, vie retirée;
հանդերձեալ —, la vie future;
ընթացք՝ վախճան՝ երկարութիւն կենաց, le cours, la fin, la durée de la vie;
կեանս տալ, donner la vie;
կեանս պարգեւել, accorder la vie;
կորուսանել զկեանս, perdre la vie;
հրաժարել ի կենաց, renoncer à la vie;
ելանել ի կենաց, sortir de la vie.
cf. Կենսաբեր.
a moitié prononcé;
— բերան, bouche entr'ouverte, béante.
avoir patience, de la patience, patienter, prendre patience;
endurer, souffrir, supporter;
որ համբերեսցէ իսպառ՝ նա կեցցէ, celui qui persévérera jusqu'à la fin sera sauvé.
curiosité;
*—ը բերել՝ շարժել, piquer la —, exciter la —.
frais, fraîcheur, froid;
vent;
*հովի բերան՝ մէջ, en plein vent, exposé au vent
plafond;
— բերանոյ, palais;
— գլխոյ, crâne.
le milieu, le dedans, sein, cœur;
reins, lombes;
ի — ou ի միջի, au milieu de, parmi, entre, dans;
ի միջի ձերում, au milieu de vous, parmi vous;
— գիշերոյ, le milieu de la nuit, minuit;
ի մէջ գիշերի, au milieu de la nuit, dans la nuit;
ի միջոյ, par le milieu;
du milieu;
au milieu;
ընդ —, par le milieu;
ընդ — հատանել, couper par le milieu;
ի — անկանել, s'interposer, intervenir;
խորհուրդ ի — առնուլ, délibérer, consulter;
փոյթ ի — առնուլ, tâcher ou faire des efforts;
ի — բերել, produire, exposer, citer;
անցանել ի —, venir en avant, se présenter;
խորտակել զմէջս, *մէջքը կոտրել, éreinter;
ընդ — իւր, sur ses reins;
միջովք չափ ի վեր, ի միջոյն եւ ի վեր, depuis les reins et au-dessus;
միջովք չափ ի խոնարհ ou ի միջոյն եւ ի խոնարհ, depuis les reins et au-dessous;
յապականութեան միջի, au milieu de la corruption;
ցմէջս, jusqu'à la ceinture, aux reins;
պնդել զմէջս, se ceindre les reins;
արկանել քուրձս զմիջովք, mettre des sacs sur les reins;
գօտի ածել ընդ — իւր, porter une ceinture sur les reins;
քերթածք նորա չեն ի միջի, ses poésies sont perdues, n'existent plus;
բառնալ ի միջոյ, anéantir, détruire;
— ընդ —, de temps en temps, de temps à autre, par moments.
esprit, intelligence;
pensée, intention, dessein, projet, idée, opinion, avis;
raison;
maxime;
sens, signification;
— դնել, faire ou prêter attention à, appliquer son esprit à, s'appliquer, s'adonner, vaquer à;
միտս դնել, avertir, admonester;
դնել ի մտի, հաստատել ի միտս, se mettre dans l'esprit, se mettre en tête, prendre une résolution, une décision ou son parti, se décider, se déterminer, se proposer de, projeter;
songer à;
եդեալ էր ի մտի, il était résolu;
դնել ի մտի ուրուք, suggérer, engager, inspirer;
զմտաւ ou ընդ միտ ածել, se représenter en esprit, considérer, penser, méditer, s'aviser, s'imaginer, se figurer, juger;
անկանել՝ ելանել ի մտաց, perdre l'esprit, la raison, la tête, tomber en frénésie;
passer de la tête, échapper à la mémoire, oublier;
ընդ միտ մտանել, ըստ մտի լինել, plaire à quelqu'un, gagner ses bonnes grâces, se concilier sa faveur, s'insinuer dans son esprit, être en grâce, en faveur auprès de lui, gagner son affection, sa bienveillance, le captiver, s'insinuer;
ի միտս լինել՝ գալ, reprendre ses sens, l'usage de ses sens, revenir à soi, à son bon sens, rentrer en soi-même, se réveiller;
ընդ միտ տանել, se formaliser, se piquer, se sentir offensé, prendre en mauvaise part;
ի — առնուլ, comprendre, concevoir, saisir;
juger, pénétrer;
չառնում ինչ ի միտ, je n'y conçois rien, je m'y perds;
չառնու ինչ ի միտ, il n'y entend rien, c'est de l'algèbre pour lui;
անմարթ է ի միտ առնուլ զայն, on n'y connaît rien, c'est la bouteille à l'encre;
արկանել ի միտս, mettre dans l'esprit, inspirer, suggérer;
տալ ի միտ առնուլ, faire comprendre ou sentir;
աշխատ առնել զմիտս, fatiguer ou se fatiguer l'esprit;
փոխել զմիտս, շրջիլ ի մտաց, changer d'avis, se raviser;
ունել ի մտի, avoir dans l'esprit, former le dessein, le projet, se proposer, songer, penser;
հաճել զմիտս ուրուք, plaire ou complaire à quelqu'un;
ի չար միտս ou գէշ մտքի առնուլ, prendre en mauvaise part;
ի բարւոք միտս ou բարի մտքի առնուլ, prendre en bonne part;
համբառնալ զմիտս առ Աստուած, élever l'esprit à Dieu;
գերել զմիտս, captiver l'esprit;
ընդ միտս անկանել ուրուք, մէկուն միտքը գալ, venir dans l'esprit, dans la pensée de quelqu'un, avoir l'idée;
հանել ինչ ի մտաց ուրուք, ôter quelque chose de la tête à quelqu'un;
միտս ունել, avoir de l'esprit;
եւ ոչ ի միտս անգամ անկեալ էր նորա, il n'avait pas même songé, il ne s'avisait pas seulement;
ասել ի մտաց, dire de soi-même;
ասել ընդ միտս, dire en soi-même;
ասէի ընդ միտս, je disais en moi-même;
ի նոյն միտս լինել, être du même avis;
բազում անգամ եղեւ ինձ ի մտի, je fus plus d'une fois tenté, j'ai eu plus d'une fois l'idée de;
խորհէր ընդ միտս, elle pensait en elle-même;
ընդ միտ արկանել, penser, se rappeler, concevoir;
բարգաւաճել՝ կրթել զմիտս, cultiver —, former l'esprit;
ստէպ ի մտի իմում յեղյեղեմ զայն, je me le redis souvent à moi-même;
յորմէ ի միտ առնուլ է, d'où il suit, il s'ensuit que;
ըստ մտի, ըստ միտս, à son idée, à sa fantaisie, à son gré, à volonté;
commode, aisé;
բազումք ի միտս ունողաց, la plupart des gens d'esprit;
ոչ ոք ի միտս ունողացն, personne parmi les hommes de sens;
սրտի մտօք, de tout son cœur;
ուղիղ մտօք, de bonne foi;
պարզ մտօք, par le bon sens, sans ruse;
հասարակաց միտք, le bon sens;
մարդկեղէն միտք, la raison humaine;
*մտքէս ելաւ, cela m'a passé de la tête, m'a échappé, je l'ai oublié;
*մտքէ չհանել, ne pas oublier;
*միտքը բերել, se rappeler, se souvenir;
*միտքը չգալ, ne pas se rappeler;
*միտքը պահել, retenir;
արդարակորով՝ խորախորհուրդ՝ բաւական ի մեծամեծս թեւակոխելոյ, հաստատուն ou անյողդողդ՝ լուսաւորեալ՝ ընդարձակ՝ թափանցող՝ սուր՝ վսեմ՝ տկար՝ ցրուեալ՝ շփոթ՝ թեթեւ՝ եռանդուն՝ անարգասաւոր՝ արգասաւոր՝ հնարագիւտ —, esprit juste, — profond, — propre à concevoir de grandes entreprises, — ferme ou solide, — éclairé, — vaste ou étendu, — pénétrant, — perçant, — élevé, — faible, — distrait ou dissipé, — embrouillé, — léger, — vif, — stérile, — fécond, — inventif;
crèche, mangeoire;
— բերանոյ, l'intérieur de la bouche.
ajuster, composer, disposer, dresser, former, façonner, apprêter, arranger, préparer, organiser, accommoder;
faire, construire, bâtir;
orner, parer, décorer, garnir, agencer;
ողբերգութիւն մատեան —, composer une tragédie, un livre.
horreur, frémissement, terreur, effroi, frayeur, frissonnement;
— հերաց, hérissement des cheveux;
— ածել՝ բերել, faire horreur, faire dresser les cheveux;
— կալաւ զնա, il fut saisi d'horreur.
type, modèle, exemple;
figure, image, air, forme;
expression empreinte;
style;
impression, édition, —ք կերպարանաց, traits, caractère;
—ք կերպարանաց բանից, style;
բերել զտիպս կերպարանաց ուրուք ի դէմս, ressembler à quelqu'un, avoir ses traits, son air;
բերել զ— ուրուք՝ իրիք, ressembler à quelqu'un, à quelque chose;
—ք մեռելոց, fantômes.
fuite, évasion;
échappatoire, réticence, faux-fuyant, subterfuge, tergiversation;
— զօրաց, déroute;
ի — աճապարել՝ դառնալ՝ լինել՝ կալ, prendre la fuite, plier bagage, déguerpir, tourner les talons;
—ի դարձուցանել, mettre en fuite;
—ի մտաբերել, songer à s'enfuir.
cf. Փրկութիւնաբեր.
ἐνεργός;
efficax;
Ազդողական, ազդոյ, ներգործական;
ազդեցող. զօրաւոր. հատու. ահաւոր;
Զանքուն բնութիւնն, զազդական զօրութիւնն։ Զօրութիւն ինչ ազդական (Ոսկ. ես. զ։ Սեբեր. է՟);
Քանզի ահա թուր ազդական, սուրըն սրեալ աստուածական (Շ. եդես);
Հռչակաւոր եւ ազդական արարեալ զաստուածագործ յարութիւնն (Ագաթ.);
Եւ Ունող ազդումն ինչ կամ զօրութիւն ազդելոյ;
Զի թէպէտ են յանկենդանեաց նոքա ու անբան, սակայն շարժմամբ անձանց ունին ինչ ազդական (Շ. իմ եղ)
cf. Աղբերանամ.
cf. Ափիբերան առնեմ;
cf. Ափիբերան լինիմ.
bon, honnête;
բարեկիր առնել, cf. Հաճեմ, cf. Բերկրեցուցանեմ, cf. Հեշտացուցանեմ.
bouche;
orifice, entrée, ouverture;
— գետոյ, bouches, embouchure;
— սրոյ, tranchant;
— ի բերան, bouche à bouche, face à face;
ի —, ի բերանոյ, par cœur, de mémoire, cf. Անգիր;
ի — գիտել, savoir par cœur;
ի — ուսանել, apprendre par cœur;
—ով, verbalement, de vive voix;
ածել ընդ —, répéter sans cesse, rabâcher;
ի մի՝ ընդ մի —, d'une seule voix, unanimement, cf. Միաձայն, cf. Միաբերան;
ըստ —, par bouche, par personne;
բերնին ջրերը վազցնել, faire venir l'eau à la bouche;
փակել զ— ուրուք, fermer la bouche à quelqu'un;
ի — դնել, mettra à la bouche, suggérer;
— ի բերանէ, de bouche en bouche;
*—ին տալ, dire des sottises;
accabler de reproches;
*— ծռել, être l'obligé de quelqu'un;
*—ը բանալ, ouvrir la bouche;
cf. Բուսաբեր.
bâillon;
ի բերան արկանել՝ հարկանել, bâillonner.
apparent, visible;
ridicule;
բերել զերեւոյթս իրիք, avoir l'air de.
cf. Երկբերան.
cf. Համբերող.
cf. Ընծայաբեր.
essentiellement, réellement, effectivement, proprement;
— բարի, véritable bien;
— բերկրանք, solides, vrais plaisirs.
խելօք avec finesse, avec adresse, ingénieusement, adroitement;
ի խելաց ելանել, perdre l'esprit, la tête, devenir fou;
խելս խառնել, tâcher de trouver ou chercher dans son esprit un moyen pour réussir, s'ingénier, s'aviser d'un moyen, user de ruse, d'artifice, trouver un expédient, un moyen;
յայլոյ խելս լինել, être hors de lui-même, perdre la tête;
*—ը կորսնցունել, perdre la tête;
* մէկուն —ը գլուխը բերել, mettre quelqu'un à la raison, au pas;
*—ը գլուխը գալ, revenir à soi, à la raison, reprendre ses sens;
*—ին է եկեր, —ը թռուցեր է, il a perdu la tête, il est fou;
* գլուխը — չկայ, il est tout distrait;
ի խելս նաւին, à la poupe;
* — չէ, ce n'est pas sage, ce n'est pas prudent;
*—ը բանի մը տալ, se donner à, se passionner pour quelque chose.
compte, calcul, énumération, numération, dénombrement, nombre;
compte, examen, inventaire, état;
compte, estime, considération, rang;
reddition de comptes;
comparaison;
leçon;
ի համար՝ ի համարի ou * համար, pour, à cause de;
* ասոր —, pour cela;
— առնել, se rendre compte, examiner, faire l'inventaire;
— առնուլ՝ պահանջել, demander compte;
— առնուլ ի մէջ ծառայից իւրոց, entrer en compte avec ses serviteurs;
— տալ, rendre compte;
être responsable;
տուր զ— տնտեսութեան քո, rendez-moi compte de votre administration;
ի համարի լինել, être reçu ou compté parmi, passer pour, être réputé ou regardé comme, être compté, estimé, considéré;
ոչ եղեւ ի համարի բան իմ, on n'a pas tenu compte de ma parole;
ի — ածել՝ արկանել՝ բերել, compter, calculer, comparer;
ընդ մի —, même, même chose;
թուով համարով էր ամենայն, tout était compté;
ընդ մարդկան կալ ի համարի, être pris pour un homme;
— առնուլ, prendre leçon;
գիտել զհամարն, savoir sa leçon;
ուսանել զհամարն, apprendre sa leçon;
ասել զհամարն, réciter sa leçon.
forme;
figure;
formule;
habillement, costume;
attitude, maintien, tenue, contenance, manière;
զայս — օրինակի, de cette manière, de cette façon, ainsi;
— տալ, donner une forme;
*ձեւի բերել, donner une jolie forme;
պարզ ou անպաճոյճ՝ ազնուական ունել —ս, avoir des manières simples, nobles, distinguées;
— բանից, langage;
գրէ — բանից օրինակ զայս, il écrit une lettre ainsi conçue;
cf. Յառաջ բերել.
plan;
առնուլ զ— քաղաքի, tracer, lever le — d'une ville;
— ողբերգութեան, le — d'une tragédie.
cf. Ողբերգակ.
apprendre, étudier, s'instruire, s'exercer à;
— ի բերան, apprendre par coeur;
— զդասն, apprendre, étudier sa leçon.
cf. Պտղաբերութիւն.
cf. Պտղաբերութիւն.
cf. Ջրբեր.
cf. Վայրաբեր.
décisif;
— առնել՝ բերել՝ հատանել՝ ի վերայ՝ ածել՝ դնել՝ տալ, prononcer une sentence, un arrêt, le jugement, rendre sentence;
arrêter, décréter, décider;
— մահու հատանել, prononcer un arrêt de mort contre quelqu'un;
— բանիւք, d'un ton décisif.
cf. Փայտաբեր.
sommeil, somme, repos, dormir;
— մահու, le sommeil de la mort;
ի — երթալ՝ լինել, dormir, reposer;
զքնով անկանիլ, ի — մտանել, s'endormir, être dans les bras du sommeil;
ի — առնել, faire dormir, endormir;
խոր ի — լինել, dormir profondément ou d'un sommeil profond, d'un profond somme;
ընկղմեալ ի — թանձրութեան, profondément endormi;
ի — գտանել զոք, trouver quelqu'un endormi;
հատանիլ քնոյ յաչաց, perdre le sommeil;
— հատեալ է յաչաց նորա զցայգ եւ զցերեկ, il ne dort ni nuit ni jour;
— քաղցրանինջ հատեալ էր յարտեւանաց նորա, le doux sommeil lui était inconnu;
փախեաւ յինէն —, le sommeil s'enfuit loin de moi;
խռովել՝ ընդհատել՝ կտրել զքուն, troubler, interrompre, rompre le sommeil;
ճաշակել ցքաղցրութիւնս քնոյ, goûter les douceurs du sommeil;
այս — բերէ, cela excite au sommeil, excite le sommeil;
քաղցր՝ ախորժ՝ հանգիստ խաղաղ՝ անհանգիստ՝ յուզեալ՝ խռովեալ՝ ընդհատ՝ թեթեւ՝ ծանր՝ դժնդակ՝ փրկաւէտ՝ կենսանորոգ՝ վնասակար —, sommeil doux, — agréable, — tranquille, — paisible ou calme, — agité, — troublé, — interrompu, — léger, — lourd ou pesant, — dur ou fâcheux, — salutaire, — réparateur, — dangereux.
cf. Աղբերացուցանեմ.
cf. Աղէտաբեր.
— բերան՝ լեզու, indiscret, bavard, langue effrénée.
ce, cet, cette;
աստի եւ —, de côté et d'autre;
ի ծառոյ —, de cet arbre;
գնաց —, il partit de là;
նստան — աղբերն, ils s'assirent de l'autre côté de la fontaine.
cf. Ափիբերան առնեմ.
cf. Բերկրալի.
cf. Բքաբեր.
tour, retour, conversion;
— փոխարինի, récompense, compensation;
— առնել, retourner, être de retour;
faire retourner, renvoyer;
— տալ, retourner;
ի — դարձին իմում ՝ իւրում, à mon, à son retour;
մինչեւ ի — գալրտեան մերոյ, jusqu'à notre retour;
հդարձի տարւոյս, l'année prochaine;
*—ի գալ, se convertir;
*—ի բերել, convertir.
visage, figure, face;
air, mine, contenance, apparence;
personne;
part;
sens, intention;
դեղնեալ ou այլագունեալ՝ առոյգ տխուր՝ զուարթ ou զուարթատեսիլ՝ խոժոռ՝ խորշոմ —, figure pâle, — fraîche, — triste, — sereine, — sévère, — ridée;
— բանի, intention;
բերել զդէմս ուրուք, représenter quelqu'un, avoir l'air de quelqu'un;
մեռելատիպ՝ այլանդակեալ —, visage mourant, défiguré;
— նորա բոցագոյն, son visage était enflammé;
ցաւ դառնակսկիծ ի դէմս նորա նկարեալ, une douleur amère était peinte sur son visage;
այլայլեցան — նորա, son visage s'altéra, parut troublé;
որչափ դիմաց էր նշանակել, à ce qu'il semblait, à ce qu'on pouvait juger de sa figure;
շրջէր գոյն դիմաց նորա, son visage changeait de couleur;
պարզեցան՝ զուարթացան — նորա, son visage devint serein, gai;
ի դէմս, dans ou en la personne;
ի դէմս քահանայապետին, en la personne du grand prêtre;
ի դէմս ածել՝ բերել, représenter, rappeler;
ի դիմաց, de la part;
ի դիմաց ժողովոյն, de la part de l'assemblée;
ի դիմաց իմոց, de ma part.
cf. Երկբերան.
cf. Գետնաքարշ;
— այր, homme charnel, sensuel, voluptueux;
— բերկրութիւնք, plaisirs sensuels, charnels.
caprice;
ի կամս անձին զինչպիտութեան բերիլ, faire ses caprices, suivre ses caprices, n'en faire qu'à sa tête;
թողուլ զոք ի կամս անձին զինչպիտութեան, abandonner quelqu'un à ses caprices.
cf. Համբերեմ.
cf. Ժանգաբեր.
v. auxil. être, exister;
devenir, se convertir, se faire, se rendre;
se trouver, avoir lieu, arriver;
— առն, se marier, cf. Ամուսնանամ;
— ընդ կնոջ ընդ միմեանս, avoir commerce, des relations ou des rapports intimes avec quelqu'un;
զի՞նչ լինիցի ընդ իս, que deviendrai-je?
են նորա, il a;
իցեն այսոքիկ որպէս եւ են, quoi qu'il en soit;
որ ինչ լինելոց է եղիցի, vogue la galère;
— քահանայ, se faire prêtre;
— այր, devenir homme;
— ուրեք, demeurer quelque part;
անդ լինէր, il y demeurait;
ի ցնծութիւն եւ ի հիացումն եղեւ աշխարհի, il fit la joie et l'admiration de tout le monde;
— բերկրութիւն ուրուք, faire le bonheur de quelqu'un.
cf. Ծաղկեմ;
սրտի բերկրեցելոյ երեսք ծաղկին, la joie du cœur brille sur le visage;
ծաղկին ամենայն ազգք արուեստից, tous les arts fleurissent.
կարծեօք conjecturalement, par supposition;
հասարակաց —, opinion publique, l'opinion, l'opinion commune, sens commun;
*— ընել ou —ի երթալ, supposer;
ազատամիտ —, opinion libre;
*մէկուն վերայ լաւ՝ գէշ — ունենալ, avoir bonne, mauvaise opinion de quelqu'un;
նախաժաման —, préjugé;
կարծիս բերել զումեմնէ, avoir des soupçons sur quelqu'un;
բերել մեծ ինչ կարծիս զումեքէ, faire grand cas de quelqu'un, l'estimer;
ի կարծիս լինել, s'imaginer, croire, se figurer;
տալ զպատշաճ կարծիս զումեքէ, donner bonne opinion de quelqu'un;
ձախողակի —, prévention;
— ընկալեալ ou բազմագունից ընդունելի, les opinions le plus généralement suivies, les opinions les mieux établies.
cf. Կենսաբեր.
également, tout juste;
tout droit, verticalement, directement;
— վերուստ ի վայր, d'aplomb, perpendiculairement, verticalement;
— հաշուի, bilan, balance;
— դահեկանաց, trébuchet;
դնել զգլուխ իւր ի կշիռս, s'exposer aux dangers, braver, se risquer, courir le plus grand danger;
զանձն իւր դնել ի կշիռս վասն կենաց ուրուք, hasarder sa propre vie pour conserver celle d'un autre;
ի — դնել զոք ընդ ումեք, ի — բերեալ համեմատել, ի — համեմատութեան բերել ընդ ումեք, ի — ընդ միմեանս արկանել, comparer à, avec;
ի — կալ ընդ ումեք, être comparé, se comparer à quelqu'un;
կորուսանել զ— կայից, perdre l'équilibre;
կշռով, au poids;
— ստութեան՝ նենգութեան, balance trompeuse;
— ստութեան առնել, falsifier les balances;
— արդար, balance, poids juste;
առնել զ— հաշուի, faire la balance d'un compte;
— առնել զհաշիւ, balancer un compte;
զմէտ կշռոյն անայլայլակ ունել, contrebalancer;
— հաւասարութեան, équilibre, contre-poids;
— բացարձակ, poids absolu;
— քաղաքական, balance politique;
ի — ոսկւոյ, au poids de l'or;
— գտակաւ, exactement, précisément.
nœud, difficulté;
գիծ հանգուցից, ligne de nœuds;
վերամբարձ՝ վայրաբեր —, nœud ascendant, nœud descendant;
գորդեան —, nœud gordien;
քակել՝ արձակել գհանգոյցն, défaire un nœud;
— առնել, faire un nœud, nouer.
compte, calcul, supputation;
ի — ածել՝ արկանել՝ բերել, calculer, compter;
ճիշդ՝ մանրամասն՝ վերջին —, compte exact, détaillé, final;
— առնել, *— ընել, faire le compte, un compte, calculer;
ի հաշիւ՝ հաշուով տալ, donner à compte, par compte;
ի —, à compte, à valoir;
ի — իւր, pour son compte;
կլոր՝ բոլորագումար —, compte rond;
— տալ, rendre compte, rendre ses comptes;
*մէկուն հաշուին սեպել, tenir compte d'une somme à quelqu'un;
*— բռնել, dresser un compte, tenir les comptes;
*— բանալ, ouvrir un compte;
փակել՝ աւարտել զ—, *—ը գոցել, clore le —, régler le —, terminer le —, arrêter le compte, solder;
մաքրել՝ սրբել զ—, apurer un compte;
*—ը շտկել, mettre ses comptes en règle;
— ցուցանել՝ ընդունել՝ քննել՝ ճշդել, présenter un —, recevoir un —, examiner un —, vérifier un compte;
*— տեսնել, faire le compte;
*ծառային —ը տեսնել ու ճամբել, donner son compte à un domestique, lui faire son compte;
— ընտրութեան, compte exact;
comparaison;
*հաշուին անցունել, passer quelque chose en compte;
*հաշուին դնել, mettre quelque chose en compte, le mettre sur un compte.
pain;
pain, nourriture;
dîner, repas, table;
օթեկ՝ թարմ՝ կակուղ՝ սպիտակ՝ սեաւ՝ ou թուխ՝ քաջեփ՝ կարծր՝ անեփ՝ ջերմ՝ տան՝ հացագործի —, pain rassis, — frais, — tendre, — blanc, — bis, — bien cuit, — dur, — pas cuit, — chaud, — de ménage, de boulanger;
միջուկ —ի, mie;
կեղեւ —ի, croûte;
կոտոր —ի, un morceau de pain;
շերտ —ի, une tartine;
չոր — ուտել, manger du pain sec;
— կտրել՝ բեկանել՝ բրդել, couper le —, rompre le pain, émietter du pain;
— առաջաւորութեան առաջադրութեան ou երեսաց, pains de proposition;
— ի բերան վարձու գործել, servir pour son pain;
արկանել —, servir, donner à manger;
հաղորդիլ ընդ ումեք հացիւ, manger avec quelqu'un;
ի — կոչել զոք, inviter quelqu'un à dîner;
— մեծ գործել, donner un grand dîner;
— կենաց՝ հրեշտակաց ou երկնաւոր —, le pain de vie, des anges, le pain céleste, l'eucharistie;
— սգոյ՝ նեղութեան, pain de douleur, d'affliction;
թանալ զհաց իւր արտասուօք, tremper son pain de ses larmes;
— ունել, avoir du pain;
առանց —ի լինել, être sans pain;
քրտամբք երեսաց իւրոց գտանել զ— իւր, gagner son pain à la sueur de son front;
— թրել՝ գործել, pétrir, faire le pain.
foi, croyance;
քրիստոնէական —, la religion chrétienne;
հաւատս ունել յոք, avoir foi en;
հաւատս ընծայել, prêter ou ajouter foi, donner croyance;
գալ դառնալ ի հաւատս, se convertir;
ածել՝ ձգել ի հաւատս, convertir;
մասունք՝ սահմանք հաւատոց, article de foi;
հաւատս ի ներքս բերել, հաւատս բերել, croire, donner créance;
*— օրէնք չունենալ, n'avoir ni foi ni loi;
անցանէ ըստ հաւատս, c'est incroyable;
անխտիր ի հաւատս, indifférent en matière de religion;
հաստատուն լինել ի հաւատս, être ferme dans sa foi;
ունել հաւատս, avoir la foi;
դաւանել զհաւատս, confesser la foi;
գայթ ի գայթի՝ կենդանի՝ անյողդողդ ou հաստատուն մեռեալ —, foi chancelante, vive, inébranlable, morte.
cf. Մտաբերեմ.
avant, devant, auparavant, préalablement;
— ou եւ —, après, dans la suite, ensuite;
— ժամանակաւ, anciennement;
ժամաւ —, une heure avant;
— կոյս, en avant;
— քան, avant;
ոչ — ոչ զկնի, ni avant, ni après;
— բերել, produire, engendrer, déduire;
apporter, alléguer, citer;
— գալ, provenir, dériver, émaner, résulter de, s'ensuivre, se produire;
— երթալ, aller en avant, avancer, progresser, faire du progrès;
— ածել, continuer;
— վարել զբանսն, continuer, poursuivre son discours, renouer la conversation;
անդր եւս — տանել, pousser plus loin.
cf. Ողբերգութիւն.
goutte, larme;
շիթք շիթք, goutte à goutte;
— ի բերանոյ, salive, cf. Լորձն
souffle, haleine;
respiration;
esprit, âme;
ց— վախճանին, jusqu'au dernier soupir;
ցյետին — կենաց իմոց, jusqu'au dernier soupir de ma vie;
ի — վախճանին հասանել, être prêt à rendre le dernier soupir, au dernier moment de la vie;
— առնուլ՝ կլանել, prendre ou reprendre haleine, respirer, cf. Ոգի առնուլ;
— առնուլ լիաբերան, respirer à pleins poumons;
հատանիլ շնչոյ, *—ը կտրիլ, perdre haleine;
ի — հողմոց գեղածփեալ, flottant au gré du vent;
իմի — կլանել, avaler d'un trait, d'un coup.
chercher à gagner, à séduire, envelopper dans ses filets, attraper;
ձուկն —, pêcher, aller à la pêche;
— ինչ բանս հբերանոյ ուրուք, surprendre quelques paroles de quelqu'un;
— զսիրտ ուրուք, gagner le cœur de quelqu'un;
— զյաջողութիւն աւուրց, épier le moment favorable.
cf. Պտղաբեր.
cf. Պտղաբեր.
fruit, produit, résultat, effet;
le bout du doigt;
— աչաց, pupille, prunelle;
— տալ՝ բերել, porter fruit, rapporter fruit;
— քաղել, cueillir du fruit;
être confondu, tout confus;
*բերնին ջրերը վազցունել, faire venir l'eau à la bouche;
*երկու ջրի մէջ լողալ, nager entre deux eaux, ménager deux partis;
*ջուրը գեղեցիկ ադամանդ, diamant d'une belle eau;
*ջրի վերայ ելլել, revenir sur l'eau;
*— իյնալ, tomber dans l'eau, manquer;
*նաւը ջուր իջեցնել, mettre à l'eau;
*գինւոյն մէջ — դնել, mettre de l'eau dans son vin;
*— տաքցնել՝ եռացնել, faire chauffer, bouillir de l'eau;
գաւաթ մի՝ դոյլ մի —, un verre, un seau d'eau;
- հանքային
- ծծմբային
- անոյշ
- գաղջ
- եռացեալ
- տաք
- պաղ
ջուր, de l'eau
- thermale
- sulfureuse
- douce
- tiède
- bouillante
- chaude
- froide ou fraîche
.
cf. Տերեւաբեր.
cf. Վերաբերեմ.
cf. Վշտամբեր.
excrément;
— ընդ բերան գալ, iléus, passion iliaque, colique de miserere.
vent;
*ամէն քամիէ դառնալ, tourner à tout vent;
*քամի ի բերան, en plein vent;
— կփչէ, le vent souffle;
cf. Հողմ.
cf. Քաջաբեր.
Voir tout
Other definitions containing this entry
Առաւել թաւալեալ, հակեալ, միտեալ, ընկողմնեալ, բերեալ. մէկ դին աւելի պառկած, ծռած.
Տարուբերումն թեւոց եւ ղեկի այսր անդր.
Ժպրհութեան տեսակ յինքեան բերիցէ՝ հաստատուն կարծելով զիւր ընտրութիւնն։ Զի մի՛ ախտ ժպրհութեան աճեսցէ. (Բրս. հց.։)
Ինքեմբ կա յանձին զգեցեալ. իբր բնաան նչ յանձին բերեալ.
Արդ զհամբերութիւն չարչարանաց բաժակին ինքնայօժար խոնարհութեամբ. (Ագաթ.։)
Ոչ ինքնայօժարբերի սա ի մեղս. (Լմբ. սղ.։)
ԻՐԱՒԱԲԵՐԻԼ. ըստ իրաւանց վարիլ. իրաւունս առնել.
Ի բաց տար. ոչ իրաւաբերիս առ ընկերն. (Վրք. հց. ձ։)
Զկարկառս լեռնատարափ վիմօք ի խորս անդնդակուլ վիշապին՝ վերաբերեա՛ կեանքդ աշխարհի,։ (Բենիկ.)
Լոյսն համասփիւռ խաւարակուլ՝ օրաբեր։ Լոյսն խաւարակուլ ստուերահալած. (Ագաթ.։ Զքր. կթ.։)
Գարուն հոգեւոր՝ կանաչ սաղարթեալ բողբոջ, խիտասաղարթ տերեւօք ի խնկաբեր լերանց. (Տաղ.։)
Յարեւանայ բային ութ խոնարհմունք, տրամադրութիւնք. եւ այլն։ Խոնարհութիւնքն են բերօղ ամանակաց. եւ յայտ ի խոնարհմանց է։ Ոչ զանազանի ի խոնարհմունս որպէս զբայն. (Թր. եւ Երզն. քեր.։)
Որ բխէ յիւրմէ զծաղիկս. ծաղկաբեր.
Ցամաք ամենածին՝ ծաղկաբուղխ, տնկաբեր. (Ագաթ.։)
Որ բղխէ յիւրմէ զկաթն. կաթնաբեր.
ԿԱԹՈՂԻԿԵԱՅ որ առ մեօք գրի եւ ԿԱԹՈՒՂԻԿԵԱՅ. Բառ յն. գաթօլիգօ՛ս, -գի՛, -գո՛ն. καθολικός, -κή, -κόν catholicus, -ca, -cum. այսինքն Հանրական. ընդհանրական. Սեպհականեալ անուն շրջաբերական թղթոց առաքելոց առ համօրէն հաւատացեալս. որպէս յակոբայ, պետրոսի, յովհաննու, եւ յուդայի.
Ի կայլակահոս աղբերէ կողից նոցա. (Երզն. լուս.։)
Աղբերց կայլակմունք. (Նար. ՟Կ՟Ը։)
Եթէ քարիւ կառափնատեալ՝ բերէ զքարն ցուցանէ, եւ զհանդերձն արեամբ թաթաւեալ. (Բրսղ. մրկ.։)
Զգլուխն ՝ որ պսակելոյ արժան էր, կառափնատեալ, ի մէջ բազմականացն բերէին. (Երզն. մտթ.։)
Ի խօսել որդւոյն նկուն լինի եւ ափիբերան անմեղին կառափնատիչն. (Լմբ. սղ.։)
Ըստ յն. ոճոյ. իբր Կենսաբեր, կենակիր.
Յոքնազան վերաբերէի բուսակս ի կենցաղաւէտս աստից. այսինքն ի բարեաց աշխարհիս.
Զկաւոյն կնատութիւնն յարգիւ իմն ամոքեն, եւ այնպէս առնեն կարծրագոյն. (Սեբեր. ՟Դ։)
ԿՈԿՈՐԴԱԼԻ մ. ԿՈԿՈՐԴԱԼԻՐ. ա. Լիով կոկորդաւ. լցուցիչ կոկորդի. լիաբերան. լեցուն բերան, լեցուն պօղազով.
Իբր յաղբերէն յայնմանէ վիժելով կողմանաւոր, եւ ոչ դէպ ուղիղ. (Փիլ. լին.։)
Կորովագոյն իմն եւ գեղեցկայարմար դիւցազնական ողբերգութեամբքն. (Պիտ.։)
Որ կամաւոր կուրութիւն յինքն կրէ կամ բերէ, ո՛չ երբէք եկեսցէ յառողջութիւն. (Յհ. կթ.։)
Որ բերէ զհամբաւ. բանբեր. խապար բերօղ.
Ոչ փախստեայ համբաւաբեր լիւդացւոցն թողեալ. (Խոր. ՟Բ. 13։)
Համբերութեամբ պատեալ. որում հարկ ի վերայ կայ համբերել. մակդիր մահու.
Օրհաս վաղավէտ վճիռ, սէր համբերապատ մահին. (Նար. տաղ.։)
Համբերութեամբ տարեալ. սիրով կրեալ կամ կրօղ. երկայնամիտ ոգւով տոկացեալ.
Համբերատար ժուժկալութիւն (փրկչին, եւ վկայից). (Ագաթ.։ Շ. յկ. ՟Բ։ Լմբ. իմ.։ Ճ։ Հ=Յ. յունիս. ՟Բ.։)
ὐπομενετά sustinenda. Իրք՝ որոց պարտ է կամ լինի համբերել. նիւթք եւ առարկայք համբերութեան.
Եղերացեալ է խոհականութիւնն առնելեօք. իսկ արութիւնն՝ համբերելեօքն։ Արութիւն՝ մակացութիւն ի հանարոյ է համբերելեացն, եւ ոչ համբերելեացն, եւ չէզօքացն. (Փիլ. այլաբ.։)
Որ բերէ յինքեան զհայհոյութիւն. եւ Հայհոյիչ. թշնամանօղ.
Եւ զհրեշտակացն հանդիսապէս ընծայեալ բերեմք զկարգ. (Պտրգ.։)
Հատոյց ի բերանոյ իւրմէ զամենայն ցանկութիւնս կերակրոց. (Վրք. ոսկ.։)
Արդարակ հարթութեամբ բերել։ Պիտ.։
Բերօղ զհիւանդութիւն. պատճառ խօթութեան.
Ոմանք ցաւոց հիւանդաբերք եւ մահական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Առաւելեալն կամ տարբերեալն յայլմէ երկու մասամբք նորին.
Որ ի վերուստ կամ վերայ թորի, հոսի. վայրաբեր, տեղացեալ.
Փակեցին զդրունս եկեղեցւոյն, եւ կնքեալ մատնէհարեցին։ Հրամայեաց գրել ի թղթի, եւ մատնէհարեալ բերել առ նա. (Հ. յնվր. ՟Ա. եւ Հ. նոյ. ՟Ժ՟Ա.։)
Մարդատունկս յաւուրս պահոց բերելով պտուղ կենաց. (Եփր. պհ.։)
Զայս ոչ ի տնկագործողէն մարդատունկս յինքն բերէ. (Խոսրովիկ.։)
Յակն աղբերն ի ներքոյ ասրաբարձր մեհենատեղոյն հերակլայ. (Բուզ. ՟Գ. 14։)
Բերին մեզ օրհնութիւն՝ մի մի չափ ձէթ ամանօք։
cf. ՄՐԳԱԲԵՐ.
Յահուրն գոլ. յանդգնութիւն. յանդունդն բերումն կամ յարձակումն.
Բարեգործացն խնդրել բարիս՝ բնութեան են օրէնք, անբռնադատ կրիցն յարակցապէս առ սոյն բերումն. (Նար. ՟Ձ՟Գ։)
ՅԱՐՄԱՐՈՒԱԾ ՅԱՐՄԱՐՈՒԹԻՒՆ ՅԱՐՄԱՐՈՒՄՆ. ἀρμονία , εὑαρμονία harmonia, concinnitas, congruentia ῤυθμός rhythmus ἁνακολουθεία consequentia. Յարմարելն, իլն. համեմատութիւն. կարգաւորութիւն. պատեհութիւն. ձայնակցութիւն. կապակցութիւն. հետեւողութիւն. յարաբերութիւն. յօրինուած. հիւսուած.
ՅԱՐՄԱՐՈՒԱԾ ՅԱՐՄԱՐՈՒԹԻՒՆ ՅԱՐՄԱՐՈՒՄՆ. ἀρμονία , εὑαρμονία harmonia, concinnitas, congruentia ῤυθμός rhythmus ἁνακολουθεία consequentia. Յարմարելն, իլն. համեմատութիւն. կարգաւորութիւն. պատեհութիւն. ձայնակցութիւն. կապակցութիւն. հետեւողութիւն. յարաբերութիւն. յօրինուած. հիւսուած.
Առաւել զգուշացարո՛ւք ի պիղծ եւ յանօրէն յիշոցնատուէն. զի որդնալից լիցի բերան յիշոցնատուին յաւուրն դատաստանի. (Կիր. խր.։)
Մեծաբերձ բարձրութիւնն յարմատոց խլեսցէ զտակսն յողդողդունս. (Վեցօր. ՟Ե։)
Աղբերք արեանց յորդաբուղխք. (Նիւս. մկ. բեթղ.։)
Սիրով ի նախանձ բարի բերեալ.
Զբերս գործոց նանրութեանց։ Զիա՛րդ ի մէջ նանրութեան զամբարշտացն աթոռս բամբասեցից. (Նար. ՟Թ. Նար. կ.։)
Չորք են՝ որ ներանիւթեն. երեք անբաղկացեալք, եւ մի բաղկացելի։ Ոչ մարթ գոյ ներանիւթել զխոստովանեալն ի խոստովանելոյ, եւ ոչ զերկբայն յերկբայէ։ Ոմանք ներանիւթեն ոչ գոլ զտարբերութիւն. արդ ներանիւթեն ի ձեռն երկուց այսոցիկ առածից. (Անյաղթ պորփ.։)
ἕγκαρπος, -ιος fructum in se habens, faecundus. Պտղաւոր. բեղնաւոր. բարեբեր.
Տաղաչափական. չափաբերական. ոտանաւոր.
ԲԵՐԵԼ ԶՆՄԱՆՈՒԹԻՒՆ. Նմանօղ լինել. հետեւել.
Երանի թէ եւ դուք ըստ բժշկական արուեստին բերէիք զնմանութիւն. (Եղիշ. ՟Ը։)
Բերել զնմանութիւն երկնային հրեշտակացն՝ փառաբանիչս տեառն աստուծոյ ամենեցուն եւ մեզ լինել. (Ժմ.։)
Զոսկեհանացն բերել զնմանութիւն. (Շ. թղթ.։)
Բացեալ զբերանս տղայոց նորաբարբառ ձայնիւ. (Տօնակ.։)
Զսաղմոսիցն բանս եւ՛ ի տան նուագերգեն՝ եւ՛ ի հրապարակս բերեն. (Բրս. սղ. ՟Ա։)
իբր թանձրացեալ, Գործ այեամբ յառաջ բերեալ. աշխատած բան.
θρηνῴδης, θρηνητικός, τραγικός ad luctum pertinens, lugubris, tragicus. Սեպհական ողբերգութեան եւ ողբերգակաց. ողբական. ողբաձայն. լալագին.
Ողբերգական պաղատանք, կամ արտասուք, կամ եղանակք, կամ մեղադրութիւն, կամ բան. (Նախ. սղ.։ Յհ. կթ.։ Եպիփ. թղմ.։ Խոր. ՟Բ. 89։ Ածաբ. խչ.։ Շ. եդես.։)
Բան ողբերգական (կամ ողբերգական) վասն առմանն երուսաղէմի. (Գր. տղ. յերուսաղէմ.։)
ՈՂԲԵՐԳԱԿԱՆ. իբր Ողբերգակ.
Ողբերգական կանայքն կականէին. (Կաղանկտ.։)
յերկարագոյնս վասն սորա աճեցուցանել հարկաւոր էր զողբերգականացն ճարտասանութիւնս. (Արծր. ՟Դ. 11։)
ՈՂԲԵՐԳԱԿԱՆ. մ. Ողբերգութեամբ. ողբալով.
Հրէայք ողբերգական աշխարեալ կոծեսցին. (Զքր. կթ.։)
Մարդ ի ձիոյ տեսակարարաւ տարբերութեամբ զանազանեալ գտաւ՝ բանականին որակութեամբ. (Պորփ.։)
Զքերթողութիւնն անուանեաց տարբերութիւն, որ է որոշութիւն. (Հին քեր.։)
Արբեցեալն առանց հանդարտութեան է, եւ ոչինչ ուղղաշաւիղ բերի. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Արածել զուղտերմակն։ Բազմութիւն ուղտերամակաց։ Ուղտերամակաց բեռինք բերցին քեզ ոսկւոյ եւ կնդրկի. (Ճ. ՟Բ.։ Պիտ.։ Արշ.։)
κακοπαθής, κακόπαθος aerumnosus. Որ բերէ յինքեան կամ այլոց զչար ախտ, զկիրս, զվնաս. եւ Ախտացեալ զախտ չար. թշուառ.
Բերելով յաղագս մարդկան չարչարանս՝ չարչարականաւ կերպիւ որ ի մարդկանէ։ Ի չարչարելոյն չարչարականն ցուցանիւր։ Զչարչարականն զմարմին, զոր զգեցաւն յաղագս ամենայն աշխարհի փրկութեան. (Աթան. ՟Դ. ՟Զ։)
(Բաժանեալքն ի կործանման աշտարակին) մի մի ի նոցանէ զմէնութիւն չկեցութեան յանձինս իւրեանց բերէին. (Ագաթ.։)
Դժոխըմբերագոյն իմն եւ պակուցանող յոյժ տեսողաց ամենեցուն՝ միայն յերեւութենէն իսկ ճանաչի (լեառն). (Պիտ.։)
Եկեղեցի բարձրաբերձ, եւ պայծառաշէն տաճար. (Հ. փետր. ՟Ժ՟Թ.։)
φερνή, ἁποστολή dos. (վրիպակաւ գրի եւ Պաշտական, Պաշատական, եւ այլն) Օժիտ՝ զոր բերէ ընդ իւր հարսն ի տուն փեսային. ճիհէզ, ճէհիզ.
Բա՛ց զբերանոյ իմոյ զպապանձմունս յամօթոյ անօրէնութեան. (Սարկ. աղ.։)
Զիւր զգեստիկն քճքճեալ պատառատուն ի դուրս բերէր. (Ագաթ.։)
Հրեշտակ կոչեն գիրք զպատ գամաւոր պատգամաց. (Սեբեր. ՟Գ։)
ՊԱՏԳԱՄԱՒՈՐ ԼԻՆԵԼ. Բերել զպատգամ, զլուր. հապէր վէրմէք.
cf. ՊԱՏՄԻՉ ՊԱՏՄՈՂ. որպէս ἅγγελος nuntius. լրաբեր.
Բերօղ յիւրմէ զպարգեւ՝ իբրեւ պարգեւատու.
Անդ էր տեսանել պարագացեալ զբազմութիւն պտղաբերացն՝ զնռնենեաց եւ զխնձորեաց (այլ ձ. պարագայեալ. եւ այլ՝ պարակցեալ). (Պիտ։)
Բերիւք պարարտ. որ բերէ յինքեան զպարարտութիւն.
Դիմել ի դրախտս պայծառազարդ եւ պարարտաբեր պտղոցդ։ Պտղագործ երկիր՝ պարարտաբեր բուսովք. (Երզն. լս.։)
Կոչեսցէ զպարգեւաբեր հոգին զմխիթարիչն ամենեցուն. (Պիտառ.։)
Կամ Որ առեալ բերէ առ այլս զպարգեւ մեծին.
Պարգեւաբերքն դառնալով ի պարգեւատուն՝ ասեն (զառողացն) նախ՝ եթէ երկիրպագին եւ գոհացան, եւ ապա զայլ եւս խնդիրսն ասեն. (Խոսր.։)
Եկն եհաս այրն շնորհընկալ եւ պարգեւաբեր. (Նար. խչ.։)
Արդարացուսցէն զարդարն, եւ պարտաւորեսցէն զամպարիշտն։ Ի բանից քոց արդարասցիս, եւ ի բանից քոց պարտաւորեսցիս։ Տեսեալ Յուդայի՝ որ մատնեաց զնա, թէ պարտաւորեցաւ (յիսուս ի դատաստան)։ Պարտաւորեցար բանիւք բերանոյ քոյ. (Օր. ՟Ի՟Է. 1։ Մտթ. ՟Ժ՟Բ. 37։ ՟Ի՟Է. 3։ Յոբ. ՟Ժ՟Է. 5։)
Ոչ եւս պատերազմեցայց ընդ քեզ, որպէս զի մի գուցէ համբերութեամբ քով պսակազգեաց արարից զքեզ. (Վրք. հց. ՟Դ։)
Անիծաւ եւ երկիր՝ փշաբեր եղեալ, եւ ջրհեղեղեալ. (Բրսղ. մրկ.։)
Սաղարթասցին եւ ծաղկեսցին եւ պտղաբերեսցին։ Սաղարթանայր բոլորն իւածին զարմիւ։ Ընդ քո հովանաւ սաղարթանալ եւ ծաղկել։ Սաղարթացեալ բուրաստանօք։ Քրիստոսական կրօնիւք, եւ կուսական բրաբիոնիւ սաղարթացեալ. (Մագ. ստէպ։)
Ունելով տերեւ ձեթենւոյ շիւղ ի բերան իւր, զաւետիս ունելով սարսատման երկրի. (Վրդն. ծն.։)
cf. Վայրաբերիլ.
Յանիւ տարածեալ. եւ է նա միշտ շրջաբերելով եւ ստորաբերելով. (Նոննոս.։)
Կարկուտ ի ստորաբերելն վասն թանձրութեան ի բաց պատառեալ բեկանի. (Արիստ. աշխ.։)
Տերեւք յաղագս փտութեան տկարացեալք անկանին՝ ստորաբերեալք ի վերնագունիցն բարձրութեանց. (Աթ. ՟Ը։)
Գետն՝ որ գայլ անուանի, ըստ աղբերաց ստորահոսի ի լերանց հայոց՝ ընդ ձորս հոսելով յորձանօք ահաւոր տեսութեամբ. (Նիւս. ի սքանչ.։)
որ ասի եւ ՍՈՒՐ. λοιμός pestilentia, pestis. Ածումն կամ հարուած սրոյ մահաբեր հրեշտակի՝ որպէս առ դաւթիւ. այն է ժանտախտ. մահատրաժամ, մահ բազմութեան ի տապագին եւ ի փոխադրական ախտէ հանդերձ ուռուցիւք.
Զարտաքին որմոցն զարձանս սրբամաքուր (տպ. մաքրապար) տեղւոյն բերկրութեան. (Նար. խչ.։)
Ասեն զարծուոյ, եթէ զախորժելի աղբերացն զննելով զվերաբղխմունս, եւ ի նմա վայրաթեւեալ իջանելով լուանայ. (Ճ. ՟Ժ.։)
ՎԱՅՐԻՋԱՆԵՄ ՎԱՅՐԻՋԻՄ. Ի վայր իջանել. ստորիջանել. վայրաբերիլ.
Վաստակասէր ի գործս ճշմարտութեան։ Զվաստակասէր զօգտաբեր զգարշապարաց զշաւիղս համբուրէին. (Բուզ. ՟Գ. 10։)
Հրաշալի տեսլեամբ զվերակեցելոցն բերելով զնմանութիւն տեսակի. (Նիւս. ստեփ.։)
Վերաբերական. որպէս այն՝ որ ի վեր կոյս բերի, եւ որ ինչ ի վերայ բերեալ լինի.
Վերբերականաւ բանիւս ծանօթացուսցուք (կամ ծանօթասցուք). (Պիտ.։)
Վերաբուսեալ, եւ աճեցուն. ի բնէ վերաբերեալ տունկ. որպէս ἁναφύων, ἁναφυής recrescens.
Փղաւիոսն յովսեպոս հրէիցն վիպապատում մատենագիրն։ Եւ զի՞նչ այն իցէ, զոր գրիցէ նոյն բերոսոս անդէն յառաջնում ի վիպապատումն մատենին. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Պատահականք տարբերութիւնք տարանջատեն զընդ նոյն սեռիւ. (Անյաղթ պորփ.։)
διαφόρως cum differentiis, varie. Տարբեր օրինակաւ. այլազգաբար.
Իւրաքանչիւրովք անուանցն զանազանութեամբք տարբերապէս նշանակէ. (Կիւրղ. գանձ.։)
Կանայք այնոքիկ (իւղաբերք) անուամբ կոչին տեառնամայրք. այսինքն որպէս մարք եղբայր անուանելոց յիսուսի. կամ քորք տիրամօր կուսի. (Եղիշ. յար.։)
Վասն մարմնաւոր տեսչութեանն տեառն։ Որ ըստ էուեւեանն անմայր եւ ըստ տեսչութեանն անհայր։ Ոչ միշտ կամէր նշանս ցուցանել, զի մի՛ բնաւ զտեսչութեանն իրս ապականեսցէ։ Ոչ մերժի յիւրմէ պատուոյն վասն տեսչութեանն։ Սկիզբն առնել բանին յառաջին տեսչութենէ անտի փրկչին մերոյ. (Սեբեր. ՟Է։ Մանդ. ի ծն.։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 4։ Պրպմ. ՟Խ՟Զ։ Եւս. պտմ. ՟Ա. 1։)
Անկաւ զըսնջօքն տէրունականօք։ Բուռն հարեալ զտոտիցն տէրունական. (Սեբեր. ՟Ա։ Ճ. ՟Բ.։)
Մահաբեր դառնաթոյն օձին, եւ որ ի նմա ազդեաց տիեզերադաւ չարութիւն. (Նար. ղ։)
Եթէ յաղագս ծերութեանն դադարեալ եմ ի մեղաց անտի, այն տկարութեանն շնորհ է. (Սեբեր. ՟Ժ։)
ՑԱՆԿՈՒԹԻՒՆ կամ ՑԱՆԳՈՒԹԻՒՆ. ἑπιθυμία, ὅρεξις , πόθος, ἕρως concupiscentia, cupiditas, desiderium, appetitus, amor, placitum. Ցանկալն. ցանկ կամ յանկաւոր կարծեցեալ բերումն սրտի եւ ոգւոյ առ բաղձալիս իւր. իղձ. բաղձանք. յօժարութիւն. տենչ. տենչանք. փափաք. սէր. տարփանք. հաճոյք.
Որ ցնծացուցանէ. բերկրեցուցիչ. ուրախարար.
Ի փայտակոտորէ ձերմէ մինչեւ ցջրբեր ձեր։ Եղեն փայտակոտորք եւ ջրակիրք.. . Եւ կացոյց զնոսա յաւուր յայնմիկ փայտակոտորս եւ ջրակիրս ամենայն ժողովրդեանն, եւ սեղանոյն Աստուծոյ. (Օր. ՟Ի՟Թ. 11։ Յես. ՟Թ. 21. 27։)
Զմի ոք արբանեակ ունիցի.. . զի մի՛ անձամբ ջրբեր լինիցի, եւ փայտակստոր, եւ հրավառ. (Սարգ. յուդ. ՟Բ։)
Քաղցրաձայն հաւուց տարմք։ Ծնծղայիւք քաղցրաձայնիւք։ զկրկջաձայն քաղցրաձայն երամս կաքաւացն եւ սալամբացն. (Լաստ. ՟Ժ՟Ը։ Սեբեր. ՟Ե։ Փարպ.։)
Քաջազուարթ եւ պտղաբեր այգի։ Դրախտ քաջազուարթ սաղարթացեալ. (Ճ. ՟Ա.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 31։)
Քաջազուարճ վկայք բերեն զտանջանացն եւ զչարչարանացն զպարծանս։ Տնկէ զտունկն գեղեցիկ՝ զպտղաբեր եւ զքաջազուարճ։ Բերէ նա պտուղ քաջազուարճ, որ պիտանացու է հոգւոյ. (Վրք. հց. ձ։ կամ Եփր. դատաստ.։)
Աղօթք թերեւս առ նեղութիւն սրտին լինին, օրհնութիւն՝առ խնդութիւն սրտի։ Օրհնութիւն ոգւոյ բերկրելոյ նշանակ է. (Սեբեր. ՟Թ։)
ՕՐՀՆՈՒԹԻՒՆ. Որպէս լիութիւն բարեաց. բարիք բերք. պէրէքէթ։ Տե՛ս (Ծն. ՟Լ՟Թ. 5։ Ղեւտ. ՟Ի՟Ե. 21։ Սղ. ՟Ճ՟Ի՟Ը. 8։)
Բերեալ զխաղողն յեկեղեցին՝ բաժանեաց օրհնութիւնս, որպէս եւ էր իսկ. (Վրք. հց. ՟Է։)
Հոգեւորն խորհի սրբութիւն ի Սրբոյ Հոգւոյն ազդեցութենէ։ Ոչ ի մարդկեղէն մտաց, այլ ի յազդեցութենէ Հօրն լուսոյ։ Վերին ազդեցութեամբ լուցեր զտաճար կռոց նոցա։ Որ յիս բնակեալ է, եւ ո՛չ որ յիս ազդեցութիւնս գործէ։ Այս ամենայն ազդեցութիւնք՝ բնական են յանասունսն, եւ ոչ խորհրդականք. (Յճխ. ՟Ժ։ Սարգ. յկ. ՟Դ։ Ժմ.։ Սեբեր. ՟Ե։ Եզնիկ.։)
Խորութեան ձորոց քոց աղբերաբուղխ վտակն աղօթից. (Երզն. լս.։)
Լի ամենայն զուարճութեամբ. բերկրապատար. սիրտը ճխացնօղ.
Ուրախացի՛ր ամենայորդոր բերկրանօք ի փառս փեսայացեալ Բանին. (Անան. եկեղ։)
Այլովք բանիւք. տարբեր եւ աննման կամ օտար բանիւ. իխթիլաֆ իւզրէ.
Անազարմաբար սատակելով. կամ ի բերան սրոյ անզարմաբար արկեալ. (Սամ.։)
Անազարմաբար սատակելով. կամ ի բերան սրոյ անզարմաբար արկեալ. (Սամ.։)
Երեւի՝ թէ վասն անճետութեան մարդկութեան են պատուիրանքս։ Զայնչափ ամս անճետութիւնս իմ առաջի նոցա ափիբերան կայր (ասէ Աննա) ... Մեծացուցանէ զգոգս անճետութեանս իմոյ. (Եփր. ել. եւ Եփր. թագ.։)
Անպակասաբար իբրու յաղբերէ հանելով. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
ԱՆՓՈՐՁԱԲԵՐՁ կամ ԱՆՓՈՐՁԱԲԵՐ Ի վեր քան զամենայն փորձ. կամ որ ոչ բերի ընդ փորձիւ.
Սակաւ եւ կամ ոչինչ գիտէ առաւել (քան) զբնութեան զանփորձաբերձ (կամ զանփորձաբեր) մեծութիւն. (Փիլ. լին. ՟Դ. 107։)
Մի՛ բանար ընդդէմ իմ զաշխարհակուլ զբերան գեհենին։ Կապեցեր սանձեցեր զամեհի բնութիւն աշխարհակուլ ծովուն աւազով. (Բենիկ.։)
Պտղաբերեալ զմեծապարգեւ եւ զառատաշնորհ պտուղ մարգարէութեան. (Թէոփիլ. պհ.։)
Սակաւուք զառաւելագունացն ճշմարտութիւն բերիցեմք. (Ագաթ.։)
ՅԱտուածոյ կամ ատուածով բերեալ, արդիւնացեալ, տուեալ, ազդեալ.
Վայելչացեալ աստուածաբեր պտղոցն բարութեամբք. (Կորիւն.։)
Հմուտ եւ տեղեակ էր աստուածաբեր խորհրդոյն. (Ագաթ.։)
Զարթեաւ արդարն յովսէփ յաստուաբեր քնոյն. (Եպիփ. ծն.։)
Քան զաստուածխօսացն. (Սեբեր. ՟Գ։)
Աստուածախօս բերան. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ՟Բ։)
Քաջայարմար գոլով (աղն հաղորդութեան այնմիկ՝ որ առ բերանոյն զգայութեան աղոց ըստ համեմատութեան օրինի՝ աստուածասէր մարմին եղեւ. (Պղատ. տիմ.։)
Կենդանւոյն ոչ դէպ ուղիղ, այլ կողմնաւոր առընթեր արկեալ դնի մօտ ի յեղյեղակսն ամարայնոյ եւ ձմերայնոյ. զայն՝ որ ի նոսա բերումնն է, ի կողմանէ ասաց լինալ՝ զմիջին վայրն արեգակնաւորին. (Փիլ. ել. ՟Բ 75։)
Քան զգրամատիկոսացն, քան զարուեստականաց. (Սեբեր. ՟Դ։)
Արտաքս բերօղ, կամ բերել. յայտար, յայտնեալ արտաքս.
Պարսաւ է բան արտաբերական էից չարեաց. (Պիտ.։)
Արտաբերական աստուածորդւոյն ճառեցելոյ աստուածաբանող. (Սհկ. կթ. արմաւ.։)
ԱՐՏԱԲԵՐԱԿԱՆ ԲԱՆ. προφορικός λόγος verbum prolativum, prolatitium, pronunciatum Ձայնաւոր խօսք՝ իբրու թարգման ներքին բանի, որ է ծնունդ մտաց.
Որպէս բանականն ի միտսն, եւ առ արտաբերական բանն. (Փիլ. լին. ՟Գ. 5։)
Որ ի ներքոյ ներտրամադրական բան, եւ արտաքոյ արտաբերական. (Դամասկ.։)
Խոհականին՝ արտաբերական բանս (գտանի հակառակ). (Եղիշ. միանձն.։)
Արտաբերական բանին զկնի եւ գործն յաջորդի. (Պիտ.։)
Գուշակէ արտաբերական բանս զայն, որն խորհրդումն է. (Անյաղթ։)
Արտաբերումն հեշտալուր բանիւք. (Պիտ.։)
Նախ ի թիւ ասել զծածուկս սրտին՝ երախայրիս մատուցանել է Աստուծոյ. եւ ապա ձայնիւ շրթամբք ցնծութեամբ՝ արտաբերումն զւարթութեանն հոգեւորի ի սրտի անդ խորութեան. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
πολύκαρπος, εὕφορος, πολύχοος fertilis, ferax, abundans, copiosus Բեղնաւոր յոյժ. բերրի. բազմապտուղ. բերքը՝ պտուղը շատ.
Զի մինչ գարուն հոգւոյն հասեալ, բազմաբեղուն պտղաբերեալ. (Շ. վիպ.։)
Բարի ամ. բարեբեր տարի. բեղնաւորութիւն.
Առատ քաջաբերութիւն եւ բարամութիւն յԵգիպտոսի. (Փիլ. իմաստն.։)
Որոյ բարձր է կատար, բարձրածայր. բարձրաբերձ.
Բարձրակատար (կամ բերձակատար) պարիսպ. (Պիտ.։)
Պէտք են՝ բացայիշատակք համառօտ՝ քաջադիպութեամբ ի դէմս ինչ վերաբերեալ. (Պիտ.։)
Թէ եւ այսոքիկ արանց իցէ քաջաբերութիւն, ե՛ւ պաճարս բուծանէ բաւականաբար. (Բրս. գորդ.։)
Գեղեցկագործ մատեան. (Յհ. իմ. ատ.։ Այլ ի կրկին միտս մարթի բերիլ ասելն.)
Որպէս հեռի ունին զգոյացութեան եւ զորակութեան բան, այսպէս եւ ատրբերեալ տայցեն զներգործութիւնն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Զողբերգութիւնն դիւցազնաբար վերծանեսցուք. (Թր. քեր.։)
Բերան այսինքն ծայր եղնգանց կից ընդ մսոյ մատանց. ըղունկի ծայրը.
Կիսոցն ասղունս ընդ եղընգնաբերանսն վարէին յանխնայ. (Եփր. վկ. արեւ.։)
Միակն ոչ զերկատութիւն յինքեան ըստանձնեալ բերէ. (Մագ. ՟Խ՟Դ։)
Եւ յայս զանազանապէս բերիմք ըստ չափոյ եւ կարողութեան. (Կլիմաք.։)
cf. ՀԱՄԲԵՐՈՒԹԻՒՆ. ὐπομονή patientia
Ըմբերութիւն եւ տոկ. (Կոչ. ՟Ժ՟Զ։)
ԸՆԾԱՅԱՏԱՐ ԼԻՆԵԼ. ԸՆԾԱՅԱՏԱՐԵԼ. Ընծայս տանել մատուցանել. ընծայաբերել.
Զի ամենեքին օժտաբեր ընծայատար լիցին մեծի հարսանեացն. (Ագաթ.։)
Զի երեւելեօքս եւ աներեւութիցն ընծայութիւն ի մէջ գայցէ. (Սեբեր. ՟Է։)
Ըռընգեղջիւրն կենդանի է չափաւոր՝ ոստին, եղջիւրքն յըռնգունքն թագուցեալ. երբ ի սիրտ ելանէ, ի դուրս բերէ կորովի որպէս գերանդի. (Վանակ. հց.։)
ԹԵՒԱԿՈԽՈՒԹԻՒՆ ԹԵՒԱԿՈԽՈՒՄՆ. ἑπιτήδευμα, ἑπιτήδευσις studium Ջանք. փոյթ. ճիգն. բերումն. ձկտումն. կրթիլն. նկրտիլն. ուսումնասիրութիւն. պարապումն.
Համբերատար. ժուժկալութեան տարօղ. եւ Ժուժկալութեամբ տարեալ.
αὑτομάτως φέρων sponte sua ferens αὑτόματος sponte promanans. ինքնին մատուցօղ, յառաջ բերօղ. եւ Ինքնին մատուցեալ, յառաջ բերեալ. ինքնեկ. դիւրագիւտ. պատրաստական.
Փոխանակ սքանչելի ինքնամոյց վայելչութեան՝ զփշաբեր զտատասկաբեր երկիրժառանգեաց. (Կոչ. ՟Բ։)
Ի տան իւրում, եւ ամենայն իշխանութեան իւրում։ Եղեւ իսրայէլ իշխանութիւն նորա։ Եբեր նմա իշխանութիւն ի վերայ բռնաւորաց նորա։ Ծանիցես զիշխանութիւներկնաւորին։ Իշխանութիւն տուաւ նմա։ Ետ նոցա իշխանութիւն թագաւորն՝ գործել զամենայն։ Իշխանութիւն առեալ (ի վերայ) մարդկան, եւ դու մարդ մահկանացու։ Կենաց եւ մահու դու ունիս իշխանութիւն։ ամենայն անձն որ ընդ իշխանութեամբ է, ի հնազանդութեան կայցէ. քանզի ոչ ուստեք է իշխանութիւն, եթէ ոչ յաստուծոյ։ Որ հակառակ կայ իշխանեանն, աստուծոյ հրամանին հակառակ կայ եւ այլն։
ԻՇԽԱՆՈՒԹԻՒՆ. Ազատութիւն. որպէս անձնիշխանութիւն, եւ որպէս ի բնէ բերումն անխափան.
Ոչ եթէ կամաց իմիք հողմոյ ունել ասէ, այլ որ ի բնութենէ հարկի բերմանս զանարգելն եւ զանխափանն իշխանութեամբ գործել ասէ։ Ոչ ոք արգելուլ կարէ (զհողմն), այլ բազում իշխանութեամբ ցրի. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 25։)
Ո՞ր անձուկ հոգւոց այսպէս խանդաղատելի եւ անբերելի. (Բրս. հց.։)
յետ ապականելոյ խաւարազգեստ (կամ խաւարզգեստ) մահուն. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Որ զպտղոյն խափանութիւն գործեսցէ (այս ինքն դատարկութեան). ո՛վ զազի՛ր եւ վատթար անպարապութեան. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Քահանայքնծառայազունք նստէին, եւ դատաւորն ամենեցուն իբրեւ զծառայ կայր առաջի. (Սեբեր. ՟Ժ՟Դ։)
Կամաւորապէս կրել, կամ յանձն առնուլ բերել. (Յհ. իմ. երեւ.։ Շար.։ Շ. մտթ.։)
Որ բերէ յինքեան զկերպարանս կայսեր. եւ արքայաշուք.
Կարեւորապէս դաստիարակել, կամ ի մեջ բերել, կամ բնախօսել է պարտ. (Շ. ՟ա. պետ.։ Լմբ. եկեղ.։)
Ընդ յօժարութիւնեւ ընդ կարծրութիւն համբերութեամբն է զարմանալ։ Ոչ կարացին խախտել զկարծրութիւն հաստատուն հաւատոյ նորա։ Չարաբարոյ եւ ապառում կարծրութեամբ գոլով. (ՃՃ.։)
συμπάθεια compassio. Կրակիցն լնել. համակրութիւն. յօժարութիւն. բերումն.
Ոչ տեսեալ զհարթայարմար միաբանութիւն նախարարացն ընդ ինքեան։ Ի հարթայարմար հնազանդութիւն ամիրապետին բերեալ։ Գրեթէ ընդ իւրով իսկ (ձեռամբ) կայսր զնա հարթայարմար ցուցանէր։ Հարթայարմար հանգչէին յաշխարհ տէրութեան թագաւորին գագկայ ի կայս հանգստեան իւրեանց. (Յհ. կթ.։)
Հաւանութիւն բերել առ արարչական զօրութիւնն։ Կոխեցին զանհնազանդութիւնն հլու հաւանութեամբ. (Պիտ.։)
Ձէթ ի ձիթաստանաց բերեալ։ Ի լեառն ձիթաստանացն. (Կոչ. ՟Գ։ Ագաթ.։)
φιλοσοφέω, σοφίζομαι . Ճարտար միտս յանձին բերել. իմաստասիրել. զգօնութեամբ վարիլ կամ ճառել. իմաստնանալ. խելք բանեցընել.
cf. ՄԱՀԱԲԵՐ.
Մահաբերական դեղ, կամ վճիռ. (Նոննոս.։ Խոսրովիկ.։ Փիլ. սամփս.։)
Ի խաչին ձգեաց առ ինքն զամենայն մարդկութիւնս. (Սեբեր. ՟Գ։)
Մի՛ ընդդէմ բերցեն մարմնապարարքն։ Ասացել առ մարմնապարարսն. (Խոսրովիկ.։ Գէ. ես.։)
Զայսպիսի մեղրախորսխոյ զաստուածեղէն պատգամացն մաղս գործեաց յանձինս. (Սեբեր. ՟Ը։)
Յորժամ մեռելութեան մեռելոյն հաւատասցեն, ապա եւ ի յարութեանն չլինիցի երկմիտ. (Սեբեր. ՟Բ։)
Ուրա՛խ լեր բերկրեալ՝ մշտնջենաճի՛ռ այգի (կամ որթ), որ ուրախ առնես զանձինս քոյոց փառաւորչաց. (Ճ. ՟Գ.։)
Ի յայտ ածելն. յայտաբերելն. ի դուրս տալն եւ երեւիլն.
Ցուցանէ զմեղացն յայտաբերումն զանազան փշովք. (Խոսր.։)
προβαίνω, προέρχομαι, προφέρομαι, πρόειμι provenio, progredior, procedo, prodeo, proferor. Յառաջ գալ. ծագել. յառաջ խաղալ. բղխել. յառաջբերիլ. պատճառիլ.
Որպէս ի մշտնջենաբուղխ աղբերէ գետք յառաջագային, այսպէս եւ յայս մշտնջենահոս եւ միշտ կենդանի աղբերէ յառաջագայի լոյսն ճշմարիտ եւ մշտնջենաւոր։ Ի սուրբ կուսէն յառաջագայիւր ճշմարիտ աստուածութեամբն եւ կատարեալ մարդկութեամբն. (Ճ. ՟Գ.։)
Ապարանս գեղեցիկս, բարձրաբերձս, հաստահիմն, եւ յարմարակուռս. (Մանդ. ՟Գ։)
πολύκαρπος, εὕφορος ferax, fertilis. Բազմաբեղուն. բերրի. առատ արդեամբք. յուռթի. յորդ. բազմապատիկ.
Զաւելորդս չարեացն, եւ յոգնաբեղունս չարութեան՝ զանբերս առաքինութեան զուղէշսն յապաւէր. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
Բարոյախօսն ասէ վասն յուշկապարկաց, թէ մահաբերք են, եւ ի ծովու են. եւ երգեն երգս քաղցրաձայնս. եւ կերպարանք նոցա մինչ ի պորտն՝ կին մարդոյ է, եւ միւսն թռչնոյ է. նոյնպէս եւ իշացուլն՝ մի կողմն արու մարդոյ, եւ վայր կողմն իշոյ. (կամ կէսն իշոյ, կէսն ցլոյ) (Եպիփ. բարոյ.։)
προαιρέομαι praeeligo, praefero, sponte feror, inclinor, adhaereo. Նախայօժար գտանիլ. ինքնակամ անձնիշխան յօժարութեամբ ընտրել, բերիլ. յարիլ.
Ներմարդանալոյն կատարումն, եւ մերոյին էութեան ճառումն ինքնաբերեալ՝ յասելն, մարմնացելոյ. (Պիտառ.։)
ՇԱՄԲՇՈՒԹԻՒՆ կամ ՇԱՄՇՈՒԹԻՒՆ. οἷστρον oestrum μανία furor, insania εὑήθεια stultitia, ineptia. Շամբշիլն. շամբուշն գոլ. ցնորումն. ուժգին բերումն կամ անյագ ցանկութիւն, եւ խելագարութիւն. անմտութիւն. մոլեգնութիւն. մոլութիւն. աւիւն. եւ Պագշոտութիւն. խենդութիւն. տէլիլիք, սէրսեմլիք, լըլկընլըգ, գուտուրուշ. եւ առսըզլըգ, զէմփարելիք.
ՇԱՄԻՐԱՄԱԿԵՐՏ ՇԱՄԻՐԱՄԱՇԷՆ. Կերտեալ կամ շինեալ ի շամիրամայ՝ քաղաքաբերդն Վան.
Բնակեցան հանդէպ շամիրամակերտին, այս է հանդէպ վանայ բերդին. (Հ. հոկտ. ՟Ը.։)
περιφερής . Որոյ ձեւն է շրջաբեր. բոլորակաձեւ. պարբերական.
Զձեւն՝ որ է շրջաբերաձեւ, ի գնդատեսակ մարմնոջ զսա կապեցին, զոր այժմ գլուխ անուանեմք. (Պղատ. տիմ.։)
Առեալ կացուցանէին զնա ի վերայ ոսկեհանգոյց վահանին. երիցս վերաբերելով՝ ներբողական հնչէին բարբառ. (Կաղանկտ.։)
εὑφροσύνη laetitia χαρά gaudium ἁγαλλίαμα, ἁγαλλίασις exultatio. Ուրախ լինել. վիճակ ուրախական. բերկրութիւն. խնդութիւն. ցնծութիւն. զուարթութիւն.
Ոչ թէ պիտակութեամբ ունիցի զհօրն զօրութիւն, այլ բնութեամբ հանգոյն նմին. (Սեբեր. ՟Ա։)
ՍԱՌՆԱՄԱՆՈՒՏ կամ ՍԱՌԱՄԱՆՈՒՏ. κρυμώδης frigidus. Որ յինքեան բերէ զսառնամանիս. սառնական. ցրտագին. դժնդակ.
Զդառնաբեր վրիժակս սաստկապատիժն պատուհասի (ի սոգոմ). (Անան. եկեղ.։ 1)
Որոյ ստեղն է շիտակ. ուղղաբերձ.
cf. ՎԱՅՐԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆ.
Էր բարձր խորհրդովք առ վայրբերումն մեղաց, եւ խոնարհ քան զխոնարհս ի մարդկանէ երեւեալ. (Աբր. մամիկ.։)
Ի բաց կացցէ ի վեհերութենէ եւ ի դանդաղմանէ անտի։ Նա զվեհերութիւն առնէ ի մեզ, եւ մեք զուարթասցու՛ք ի գործ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 43։ Սեբեր. ՟Թ։)
ἁναβάλλω, ἁναλαμβάνω induor, et recordor. Ի վերայ զգենուլ. եւ Վերստին յանձին կամ ի միտս բերել.
Յարատեւողք իմաստասիրացն, եւ վերահայեցողք չափաբերապէս մակագրութեանց. (Խոր. ՟Գ. 62։)
ὐπεραίρα extollo, effero, attollo եւ այլն. Բարձեալ բերել կամ կրել. վերացուցանել. ի վեր մատուցանել.
Ազատ եւ վերրըմբերձիկ (կամ ի վեր ըմբերձիկ) դահեղութեամբս. (Պիտ.։)
Դժնդակատիպ. անբերելի.
Տալով համբերութիւն ժուժկալութեան ի տարաշխարհիկ պանդխտութեանս։ Ի տարաշխարհիկ գերութենէն զերծեալ ապրիջիք։ Եւ այլք ի պարթեւական տարաշխարհիկ բարբառս նոցա պատասխանեն. (Սարկ. աղ.։ Գէ. ես.։ Լմբ. ստիպ.։)
Բարեխառն օդովք, եւ տարեւորականաց զանազան լցեալ պտղովք։ Տարեւորական վայելմանց նշմարեսցին բերք։ Տարեւորական չափելով աւուրբք. (Պիտ.։)
Զկենդանական եւ զզգայական նորայն եբեր տեւակութիւն. (Անյաղթ բարձր.։)
Արբ ժողովուրդն զտրտնջման բաժակն։ Բերանն՝ զբամբասանիացն, զանիծից, զտրտնջմանն։ Բարեմիտ լինել, եւ առանց տրտնջման։ Զտրտնջման բանս իբրեւ զպարսաքարս ընդդէմ աստուծոյ արձակեն. (Ագաթ.։ Խոսր.։ Ճ. ՟Ա.։ Սարգ. յկ. ՟Բ։)
Ոյք քաղդէութեամբ եւ չափաբերութեամբ եւ որքանութեամբ զբաղէին։ Իջանէր ի հմայս քաղդէութեան. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 17։ Բուզ. ՟Ե. 43։)
Որ բերէ յիւրմէ զքաղցր բաժակ, այս ինքն զգինի ընտիր.
Որ երել զպտուղ քաղցր. որոյ բերքն է քաղցր.
Քրիստոսաբար սիրովն բերկին ընդ միմեանս. (Վրք. հց. ձ։)
Օտարացուցիչս իմն բերես ի լսելիս մեր։ Գծ. (՟Ժ՟Է. 20։)
Զոր եւ ոմն ամէնիմաստուն արտաբերեաց բանիւ. (Պիտ.։)
Փիոսն թարգմանի՝ բերանոյ այլայլութիւն։ Այլայլութեամբ բերանոյ (իմաստակ ասի ոք, եւ ոչ իմաստուն). (Փիլ. այլաբ.։)
Տարբերութիւն. պէսպիսութիւն. զանազանութիւն. այլեւայլ գոլն. ֆարգ. իխթիլաֆ. διαφορά. differentia
Ետես զիս այլայլեալ, եւ ծանեաւ զիմոյ այլայլութեան զօրինակն։ Ճարպոյ եկեալ զակամբ՝ յայլայլութիւն մտաբերէին, անգիտացեալք յիմարեցան. (Վրք. հց. ՟Դ։) (Ագաթ.։)
Կարկուտ լինի ըստ ձիւնաբերին՝ դառնալով ի թաղկմանէ անգայտութեան ի սերտութիւն. (Արիստ. աշխ.։)
Եւ անգործ թողեալ լինելն. չարկանելն ի գործ. չբանեցնելը, բանի չբերելը՝ չգալը.
Յոր եւ բերիմ անընտրողապէս. (Սկեւռ. աղ.։)
Անյեղափոխ յառաջ բերէ բնութեանն զօրութիւն. (Մագ. ՟Ծ՟Է։)
Եբեր երկուս առիւծակորիւնս. (Վեցօր. ՟Թ։)
Դէպ լինի առնակնութեան՝ այրի լինել. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Ոչ միայն տկարութիւն, այլ եւս աստանդութիւն խորհրդոց բամբասես. (Սեբեր. ՟Թ։)
Աստուածաշունչ գիրք այսպիսի անուշահոտ եւ կենդանարար եւ աստուածաբուղխ աղբերօք լի են. (Վրք. հց. ՟Ա։)
Տեսանիցեն զմեծ (պատիւ) աստուածաշուք քահանային. (Սեբեր. ՟Գ։)
cf. ԱՒԵՏԱԲԵՐ. յորժամ ասի զիրաց եւ զբանից.
Աւետաբերական տառ. (Մագ. ՟Խ՟Ե։)
Իբր Աւետարանիչ, եւ Աւետաւոր, աւետաբեր.
εὑγονία faecunditas Քաջածնութիւն. արգասաւորութիւն. ծնանելն զբարի բարի զաւակս, կամ զբերս.
այսինքն Բերանաբացեալ. κεχηνώς hians բերանը բաց.
Ի կարօտութենէ անտի իւրեանց (ի սովոյ) բացաբերանեալ էին իբրեւ շունք. (Եւս. պտմ. ՟Գ. 6։)
Որ բերի ի ժառանգել կամ ստանալ զդժոխս.
Առ ի չտալ բերել զպտուղսն, նա եւ միանգամայն իսկ ի գօսացուցանել. (Ագաթ.։)
Նախ դեղըմպութեամբ զհիւանդաց մաղձն արտաքս բերեն. (Լծ. կոչ.։)
Պարիսպ դղեկի. բերդին պատը.
Որպէս ձիոյ սանձս ի բերանս դնի ... եւ անսայ ի կամս երասանակակալին (տպ. երասանակալին) առ հոգեւոր պատերազմ. (Յճխ. ՟Թ։)
Գրութիւն չափաբերական գովեստից. բանահիւսութիւն. (Նար. կուս. եւ մծբ։)
ԵՐԵՔԲԵՐԱՆ կամ ԵՐԵՔԲԵՐԱՆԵԱՆ. Երեքսայրի. երեքարձէն.
Հրեշտակ աստուծոյ՝ սուր հրեղէն երեքբերան ի ձեռինն. (Ոսկիփոր.)
Շատխօսութեան հոսանք իբրեւ յաղբերէ դիմեն, որպէս ասաց ոմն ի հնոցն, եւ զկծեցուցանեն զամենայն գիներբուս եւ զհրապարակս. (Խոր. ՟Բ. 89։)
ԶՈՒԳԱՀԱՒԱՔԵԼ. Ի միասին ժողովել. ի մի վայր բերել. գումարել.
Երկայնամիտ՝ համբերօղ. լանսիրտ.
Զայսմ աշխարհիս բերումն ընդելուզմամբ իմն ի դուրս եկեալ տեսանելով. (Նիւս. կազմ.։)
Ոչ կարգիւ եւ ընդելուզմամբ բերին յիրս եւ ի բանս. (Պիտ.։)
Եղիսէ զյորձանուտն բաժանէ՝ ընդհարմամբ զանալոցագոյն բերմունք կենցաղոյս. (Սկեւռ. լմբ.։)
Զոր ի ներքս ի միտս բղխէ, զայն բերանն արտաքս թորացուցանէ. (Երզն. մտթ.։)
ԺԱՆԳԱԽԱՌՆ ԺԱՆԳԱԽԱՌՆԵԱԼ. ըստ յն ժանգաբեր. Խառնել ժանգով թունաւոր, վնասակար.
αὑτοπτικός Որ ինչ բերի առ յայտնի տեսողութիւն, կամ ըմբռնողութիւն անձամբ.
Մինդ յեօթնեակ բերանոյն լուսապատրոյկ ճրագացն տեսանողին ջահացեալ. (Նար. մծբ.։)
Հաճոյ թուեցաւ մեզ լուսաւորական բանիւ ընծայաբերութիւնհնչեցուցանել առ սուրբ կաթողիկէ եկեղեցի. (Նանայ.։)
ԽՈՆԱՐՀՈՒԹԻՒՆ. Ցածութիւն. ստորակայութիւն. վայրաբերութիւն. կորացումն.
Խոնարհութիւնք են հինգ. սահմանական, եւ այլն։ Լծորդութիւն է կարգաւոր խոնարհութիւնբայից։ Խոնարհութիւնքն են բերօղ անամակաց. (Թր. եւ Երզն. քեր.։)
Բերան ո՛չ զմարմնոյն ասէ, այլ զմտացն, յորում եւ խորհեցողականն է ներգործութիւն։ Զօրացն լոյսն խորհեցողական սիրտն ձգէ յինքն։ Խորհեցողական մտացս իմաստութիւն. (Լմբ. սղ.։)
Կարգաւորապէս սպասաւորել, կամ ուսանել, բերել (զկարգ բանին). (Փարպ.։ Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Ի կենդանաբուղխ բանին աղբերաբար բխօղն. (Երզն. լս.։)
Զհամարձակական հարցուածսն չունողաց զխիղճ). (Սեբեր. ՟Ժ՟Ե։)
Բարձրաբերձ. կարի բարձր կամ բարձրացեալ. վերամբարձ.
Երկինք բարձրաբերձ են քան զհամբարձաբերձ կոհակս լերանց. (Զքր. կթ.։)
cf. ՀԱՄԲԵՐԱԿԱՆ.
Համբերողական ճգնութեամբ տանէին անտանելի չարչարանաց. (Ճ. ՟Ա.։)
Աստուած տայ նմա զջերմութիւնն զցած եւ զյստակ, եւ զխաղաղն, եւ զհամբերողականն, եւ զանխռովն. (Լմբ. սղ.։)
ὐπομονή patientia. Համբերելն. ժուժկալութիւն վշտաց. երկայնմտութիւն. եւ Ակնկալութիւն.
Համբերութեամբ ընթասցուք ի պատերազմ։ Համբերութիւն տնանկաց մի՛ կորիցէ իսպառ։ Ի նմանէ է ինձ համբերութիւն։ Դու ես համբերութիւն իմ տէր։ Աստուած համբերութեան։ Ի համբերութիւնն քրիստոսի։ Հանդէս հաւատոցն ձերոց յօրինեալ գործ կատարեալ ունիցի։ Զհամբերութիւնն յովբայ լուարուք.եւ այլն։
Զոր օրինակ գլուխ կենդանւոյ, այնպէս եւ համբերութիւն՝ բարեգործութեանց։ Ամենայն առաքինութեանց համբերութիւնն է միջոց.. (Սարգ. յկ. ՟Բ։)
Առաքինութիւն զառաքինութեամբ առաւելեալ գտանի. իսկ համբերութիւն քան զամենայն. (Վանակ. յոբ.։)
ՀԱՄԲԵՐՈՒԹԻՒՆ. ὐπομοσία dilatio. Խնդիր փոքր մի եւս համբերելոյ. յապաղումն. միջոց պարապոյ.
Յարձակել իրաւանցն, որ պարտաւորի՝ խնդրէ համբերութիւն։ Եթէ խնդրէ համբերութիւն ամիսս չորս, եւ այլն. (Մխ. դտ. ստէպ։)
Հոգի հեզացուցանէ, յոյս համբերէ. (Առ որս. ՟Ժ՟Գ։)
Հետեւակամարտքն ի վերայ ուսոց ձիոց բերեալք. (Խոր. ՟Ա. 23։)
Հերձուածական մոլորութիւն, կամ վարդապետութիւն. (Սեբեր. ՟Դ. եւ ՟Է։)
Փոխանակ տերեւաբեր աղաւնոյն հոգին սուրբ զզարմանալի եւ զաստուածածագ լոյս ճահեցուցանելով. (Անան. եկեղ։)
ὀ, ἠ ἁκτινοφόρος radiatus, radiato capite. Որ բերէ յինքեան զճառագայթս. ճառագայթաւոր. (ըստ հեթանոսաց՝ մակդիր անահտայ, յորոյ ի գլուխն նկարի լուսին)
Երդնում ի ճառագայթաբերն արտեմիս. (Վրք. կալիստր. ի Ճ. ՟Գ.։)
Բարեացն ըստ տեառն պտղաբերութեանցն ճռաքաղութեանն խափանումն. (Բրս. հց.։)
Վերահայեցօղք չափաբերապէս մակադրութեանց. իմա՛ յաւելուած կամ առաւելութիւն ուսման աստեղաբաշխութեան։
Մարգարէքն եւ զարարածս մեծացուցանեն, եւ հերձուածօղքն զարարիչն փոքրկացուցանեն։ Պօղոս մեծացուցանէ զկենարարն։ Մեծացուցանէ ոչ զբնութիւն փառաւորելոյն, այլ զօրհնութեանցն զբանսն։ Մեծացուցից զնա գովութեամբ (ասէ դաւիթ). (Սեբեր. ՟Դ։)
Ի նոյն մերակերպացեալ մարմնոյն զէականն աղբերացուցեալ փայլակօղ ճառագայթ. (Խոր. վրդվռ.։)
Թիւնաբեր խայթոցաւ զմարդիկ մոլեցուցանել. (Ածաբ. ժղ.։)
ՅԱԾԵՄ եւ ՅԱԾԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. ῤέμβω, καταβρεμβεύω circumago, vagari facio. Այսր անդր ածել. տանել բերել. տարաբերել. շուրջ ածել. տատանել, յուզել.
Մի՛ ըզգինի բընաւ սիրել, մի՛ տարաժամ զբերանդ յածել. (Շ. այբուբ.։)
Ըստ չորքոտանեաց յառաջակարկառ լինել շրթանցն քան զբերանն. (Նիւս. կազմ.։)
ՅԱՐԱՁԳՈՒԹԻՒՆ. որպէս Ձկտումն, դիմեցումն. անդադար բերումն.
Պատահումն որակութեանս այս (ջերման) եռօրեայ ցուցակութեան բերէ նշանակութիւն, եթէ յարտեւողանայ (կամ յարատեւողանայ). (Մագ.։)
Կամի զմեզ խրատել, կամ եթէ յեղյեղութիւն (կամ յեղեղութիւն) իսկ վերաբերել. (Մագ. ՟Ա.։)
Գունդ նըւաստախումբ՝ աւետարբեր յոյս. (Նար. տաղ.։)
Որ զբերանն նեղէ, եւ նրբացուցանէ զձայնն. (Երզն. քեր.։)
Շահաւորագոյն եւ յոյժ պիտանացու։ Բազում շահաւորագոյն օգտութեանցն բերող մարդկայինս աղին։ Զքերթողական շահաւորագոյն (կամ շահաւորական) արուեստ. (Պիտ.։)
Տալ շահիլ. օգտեցուցանել. օգտել. շահ ինչ առնել ումեք. եւ Յարգել զտաղանդն. վաստկցընել .... օգուտ բերել .... եւ վաստակ ընել, ստակը վաստըկով բանեցնել
Որ բերէ յինքեան զձայնդ ովսաննայ.
Երգ ովսաննայաբեր՝ արքայաճեմ ռահ. (Նար. տաղ.։)
Զքերթողութիւնն անուանեաց տարբերութիւն, որ է որոշութիւն. (Հին քեր.։)
ՊԱՅԾԱՌԱԲԵՐԻԼ. Պայծառ բերիւք պտղաբեր գտանիլ.
Առաքինութեան պայծառաբերին պտղով. (Թէոդոր. կուս.։)
Յամենայն օրինակ մեղաց՝ զոր գործեն մարդիկ՝ ի յիշատակ բերէ պղծագործախօսն. (Կանոն.։)
Տոհմական պտղովք. քաջ պտղաբեր. արդիւնական.
Ոյր համբերութիւն է սակաւ. անհամբեր.
Եւփորձեալ զձեզ՝ գտանէի սակաւահամբեր. (Վանակ. յոբ.։)
Տալ սահիլ. վայրաբերել. տարաբերել. տատանել.
Զրպարտութիւն սահեցուցանէ (կամ ծփեցուցանէ. յն. տարաբերէ) զիմաստունս. (Ժղ. ՟Է. 8։ 1)
ՎԱՅՐԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆ ՎԱՅՐԱԲԵՐՈՒՄՆ. καταφέρεια pronitas, demissio. Ի վայր բերումն, իջումն, կործանումն, կորացումն.
Վարաբերութեամբ իսկ անյիշատակ զբարձումն ի տեղեացն կրիցեն (ծառք)։ Լքումն եւ վայրաբերումն պարանոցին. (Պիտ.։)
Զանկոխն գնասցէ ճանապարհ ըստ իւրում վայրաբերութեան (կամ վայրաբեր բնութեան). (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ.)
Ի բաց եբերձ ամենակարօղ իւր զօրութեամբն զվտանգեցուցիչսն մարդկային բնութեանս. (Խոսրովիկ.։)
Որ արարեր զիս ի քո պատկեր պանծալի՝ ի ձեռն վեհիդ տպաւորութեան զտհկարս օժանդակելով։ Ի հնումն զայսր տպաւորութիւն օրինակաւ նկարագրեր։ Անտեսաբար տպաւորութեամբ բերին. (Նար.։)
Քանիօ՛ն շահաւորութիւն առ տրամաբանականսն բերիցէ։ Յիշեաց ինքն (արիստոտէլ) ի տրամաբանականացն գիրս։ Իբրու ի տրամաբանականացն գիրս է պիտանութիւն հակակայիցս. (Անյաղթ ստորոգ.։)
Առաքեմ (ոսկի մատանի)՝ կարմիր յակնթով ... զոր եւ սակս տրամախոհականին (այսինքն տրամախոհութեամբ իմն) տարացոյց զնա վարկան կայլակացելոյն աղբերացեալ որ ի տէրունեան կողէն. (Մագ.։)
Լրութիւն ամենայն բարեօք. լիութիւն. առատ բերք. պօլլուգ. պէթ պէրէքեթ.
Բոց բորբոքեալ արկաք զթոյնս վիշապացն. զոր ցօղացեալ ի նա զառաքինութիւնդ քո՝ շիջուցեր զմահաբեր բոց օձիցն եւ քարբից. (Ոսկ. լուս.։)
cf. ՔԱՂՑՐԱԲԵՐ.
Յաստուածունակն իւր քառադրութիւն ամբարձեալ բերէ. (Նար. խչ.։)
Որք գողացեալ զմերն ի մէնջ, այլաբանութեամբ յառաջ բերեալ իբր իւրեանց սեպհական. Յհ. կթ.։()
Բազմութիւնք ազանց այլաբանութեանց ի մի բերիւր միաձայնութիւն. (Գանձ.։)
- գոյականն վերնոյն. Այլաբանութիւն. փոխաբերութիւն. առակ. թէմսիլ, մէճազ.
Մի՛ ժամանակ անժամանակականին համարեսցիս. (Սեբեր. ՟Ա։)
cf. ԱՆՈՒԱՆԱԴՐՈՒԹԻՒՆ. Ուստի ԱՆՈՒՆԱԴՐՈՒԹԵԱՄԲ. φερωνύμως. Որպէս բերանունապէս՝ ըստ քերականաց՝ յիրէ անտի եւ ի գործոյն առնլով զանուն. արդեամբք ստուգաբանեալ.
Ելանեմն անջրպետութիւն ցուցանէ, եւ առաքեմն՝ չանջրպետութիւն. (Սեբեր. ՟Է։)
Որպէս Խտիր. տարբերութին. զանազանութիւն. որոշումն. այլեւայլութիւն.
Առակ արկանելն, եւ իլն. առակ եւ զրոյց լինել ի բերանս ամենեցուն. խայտառակութիւն.
Ունօղ զբերան բազում, եւ նմանութեամբ՝ բազում ստեղունս, կամ առաջս.
Իբր զճրագ բազմաբերանեան ի յաշտանակի մարմնիդ հաստեցաւ գլխոյդ բոլորութիւն. (Նար. ՟Խ՟Զ)
πολυπαθεία multiplex affectio Կրելն զբազում ինչ. ունելն զբազում կիրս, եւ զբերմունս.
Ոչ խրատեցի զցանկութիւնն ողջախոհութեամբ, այլ մանաւանդ հակառակացն բերմամբ, հեղդութեան, բղջախոհութեան. (Շ. առ.։)
Զկնի ընթացաբար բերեալ՝ հետեւել ի կատարելութիւն կամաց նորա. (Յհ. կթ.։)
Ասաց, եւ ոչ ընդունայնացան բանք բերանոյ նորա. (Յուդթ. ՟Զ. 4։)
Ըստ Ղուկայ թուաբերութեանն. (Վրդն. դան.։)
Եղեւ վերափոխումն սորա ի ոխէ. թուաբերութեանն տումարի հայոց. (Սկեւռ. լմբ.։)
καρτέρησις, καρτερία tolerantia, patientia, constantia. Ժուժկալելն. ժոյժ. տոկ. համբերութիւն. պնդութիւն. արութիւն.
Վասն քո ամենայն նեղութեանց եւ վշտաց ժուժկալութեամբ տարաք։ Տարեալ ժուժկալութեամբ համբերեցին տանջանաց։ Ժուժկալութիւն ի չարչարանս։ Միատեւակն ժուժկալութեամբ կրելով զերաշխէպ վշտաց. (Խոսր.։ Շար.։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ։ Նար. կուս.)
Ունելութիւն իրանց ինչ առ այլ. վերաբերութիւն. առընչութիւն.
Ինքնին արձակեալ. վայրաբերեալ, ձկտել ի վայր կոյս.
Որչափ ի վեր է ահագին ծնունդն, նոյնպէս եւ ի խոնարհ փափաքանաց ինքնարձակեցիկն շառաւիղի. (Սեբեր. ՟Ժ՟Ա։)
Պետն վերնական (գաբրիէլ աւետաբեր՝) խամրէ զտիպն իւր բոցանըման. (Գանձ.։)
յետ ապականելոյ խաւարազգեստ (կամ խաւարզգեստ) մահուն. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Բերիլ ի կատարելութիւն կամաց նորա։ Իկատարելութիւն բանի եւ խորհրդոց նորա ճեպեալ զանձինս. (Յհ. կթ.։)
Կարծեցուցանեն զինքեանս՝ յորժամ ի դիւրութեան իցեն, եթէ համբերօղք են. (Սարգ. յկ. ՟Գ։)
Ակն դատաստանին քաջատես, համառօտախնդիր. (Սեբեր. ՟Թ։)
Շրթունք զբանն կերպացուցեալ յառաջ բերէ։ Ունկն զձայնն կերպացուցանէ ի սիրտս, եւ այլն. (Լմբ. սղ.։)
Որ բերէ կամ բուսացանէ զկինամոմոն.
Վերին եթոպիա ունի եւ զխնկաբեր եւ զկինամոմոնաբեր գաւառն. (Խոր. աշխարհ.։)
ῤοπή, ἁντιροπία propensio, praeponderatio. Հակամիտելն. բերումն. յօժարութիւն.
Ի հակամիտութիւն հակառակացն բերեալ. (Յհ. կթ.։)
ՀԱՆԴԱՐՏԱԶԳԵԱՑ կամ ՀԱՆԴԱՐՏԱԶԳԵՍՏ. γαληνοφόρος tranquillitatem praeseferens. Ըստ յն. ոճոյ, Այն՝ որ կրէ կամ ունի, կամ բերէ յինքեան զհանդարտութիւն.
Այնոքիկ են հասարակութիւնքն, եւ յատկութիւնք տարբերութեան. (Անյաղթ պորփ.։)
Զյոլովութիւն շահից օրինին աննենգ հասարակութեամբ բաժանելոյ։ Զբարեաց բերել խնդալից կամօք զհասարակութիւն. (Պիտ.։)
Ի կրկին միտս բերի ասելն վասն քահանայի,
Տե՛ս զմիաձայնութիւն մարգարէին առ մարգարէ։ Անմարմնոց զինուորութիւնքն ընդ հողեղինացս միաձայնութեամբ ի մի բերելով զօրհնութիւնսն. (Ճ. ՟Գ.։)
Ոչ ածեալ զմտաւ զաստուածային զյառաջասացումն, այլ պարտեալ լինէր ի մահաբեր թիւնաւոր վիշապէն. (Գանձ.։)
ՅԱՐԱՏԵՒՈՂՈՒԹԻՒՆ ՅԱՐԱՏԵՒՈՒԹԻՒՆ. παραμονή permanentia, perseverantia, assiduitas եւ այլն. Հանապազորդութիւն. մշտնջենաւորութիւն. եւ ի սպառատոկունութիւն կամ համբերութիւն. յարամնայութիւն.
Ապա թէ ըստ նախատեսութեան (այսինքն աստուածային տեսչութեան) իրիք ետ տէր ի ձեռս անիրաւին զարդարն, միայն գոհութեամբ համբերիցեն. (Մխ. դտ.։)
Նստել ընդ ամբարշտացն նանրախորհուրդ ժողովելոց։ Սիրտս նանրախորհուրդ, բերանս չարախօս. (Նար. ՟Ծ. ՟Ծ՟Զ։)
Զներքսածեալն նորա զսերմն բարւոյ ո՛չ պտղաբերէ. (ա՛յլ ձ. զներգործեալն) (Շ. հրեշտ.։)
Ի նկարագրութիւնսն ո՛չ որ զպայծառութիւն դեղոցն ունի, այլ որ զչափաբերութիւն յօդաչափութեանն, նա է գովելի. (Արշ.։)
Իբր յն. περίοδος periodus. Շրջաբերութիւն. պարբերութիւն. շրջան.
Սքանչելի է կուսութեան որդէբերութիւն. (Ճ. ՟Գ.։)
Մինչեւ ի մահ համբերեսցես առ ի նա ուխտադրութեանդ. (Եփր. աւետար.։)
Գեղեցկութիւն մարմնոյ՝ որ ի չափաբերութենէ մասանց եւ գեղեցկակերպութեանց գոյանայ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 19։)
Ի նկարագրութիւնսն՝ ո՛չ որ զպայծառութիւն դեղոցն ունի, այլ որ զչափաբերութիւն յօդաչափաբերութեանն՝ նա՛ է գովելի. (Արշ.։)
Եթող նա զտախտակն պղնձի, այսինքն զաստռոնոմին՝ որ ընդունէր զչափաբերութիւն ժամուց տուընջեան։ Աստուծոյ (չիք) ոչ պատկեր եւ ոչ ձեւ, եւ ոչ քանակութիւն, եւ ոչ չափաբերութիւն. (Մագ. ՟Ե։)
Ոյք քաղդէութեամբ, եւ չափաբերութեամբ, եւ որքանութեամբ զբաղէին». (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 17.) իմա՛ ըստ յն. աստղաբաշխութեամբ, մաթէմադիգայիւ, եւ թուաբանութեամբ։
cf. ՊԱՐԶԱՄՏԱԲԱՐ. Այսպիսին ի պարզամտածաբար խոստովանութեան մեծապէս իմն ընդարձակէ զոձտօղ ճշմարտութեա զբերանս. (Խոսրովիկ.։)
Հզօր ես ի պուետիկոսականն մատենագրութեան։ Փալոմէոսն այն զամենայն մատեանս պուետիկոսեան յիւր պաղատն պարբերեալ պահպանութեամբ. (Մագ. ՟Ի՟Ը. եւ ՟Ե ։)
καρποφορία fructuum productio, foecunditas եւ oblatio. Պտղաբերն գոլ. պտղաբերելն. արգասուորութիւն.
Պտղաբերութիւն կոչի արածանի (եփրատ գետի). (Փիլ. այլաբ.։)
Եփրաթայ, որ թարգմանի պտղաբերութիւն. քանզի ի նմա տուաւ մեզ պտուղն կենաց. (Զքր. կթ.։)
Լիութիւն եւ պտղաբերութիւն եւ բժշկութիւն աղօթիւք նորա շնորհեցաւ յաստուծոյ. (Ագաթ.։)
Զառ ի նմանէ ծնունդն խուզել (կամեցեալ), պարտ է ի մտաց պտղաբերութենէ խնդրել. (Կիւրղ. գանձ.։)
Եհաս ի պտղաբերութիւն բարեաց. (Իսիւք.։)
Ոչ նախ զիմս բանաւոր երկիր ի պտղաբերութիւն հասուցի. (Շ. ատեն.։)
ՊՏՂԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆ, որպէս ընծայաբերութիւն.
Երթային ի տօնն յօժարութեամբ սրտիւ մատուցանել ըստ կարի պտղաբերութիւն. (Ճ. ՟Գ.։)
Յորս ոչ հաճի աստուած յայնպիսի պտղաբերութիւնս աղօթից. (Խոսր.։)
Ընկալ զբանս զայս՝ ոչ սկիզբն, այլ լրումն մերոյ պտղաբերութեան. (Ածաբ. պասեք. ՟Բ։)
Առաքեցաւ գաբրիէլ՝ բերելով ադամայ ստորագրութիւն վերին կոչման. (Ոսկ. յաւետիս.։)
Զստուերանստեալսն վերաբերեցեր. (Ճշ.։)
(Երկար վանկն) վաղժամանակեան է, եւ զներկայս եւ զապառնին յինքն բերէ. (Երզն. քեր. ի Համամայ։)
ՎԱՅՐԱՔԱՐՇՈՒԹԻՒՆ ՎԱՅՐԱՔԱՐՇՈՒՄՆ. Բերումն ի ստորինս. պատաղումն զերկրաւորօք. նուաստութիւն. վայրաբերութիւն.
Ի ՎԵՐԸՄԲԵՐՁՈՒՍՏ. ἁπὸ μετέωρου . Ի բարձանց. ի բարձրութենէ.
Մինչեւ բարձրացեալք՝ ի վերըմբերձուստ ի յանկումն իւրեանց երգիծանին. (Բրս. ընչեղ.։)
Տալ փութալ. ի փոյթ շարժել. ստիպել. Յորդորել. փութացնել, արտորցընել, խայրէթի բերել
Որ բերէ կամ առթէ զփրկութիւն.
զորա փրկութիւնաբեր տնօրէնութիւն ի մէնջ լուեալ՝ գիտունք լինին։ Հնչեցուցանելով ընդ ծագս տիեզերաց հրաշափառ փրկութիւնբեր զյարութիւնն. (Նար. երգ.։ Ճ. ՟Գ.։)
Համբեր ամենայնի յօրինակ մեզ եւ ի քաջալերութիւն. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Է։)
Զոր եւ տէրն մեր քաջայայտնապէս արտաբերեաց՝ ասելով. (Ոսկիփոր.։)
Զբերան բամբասանօք պղծեցի, եւ զլեզու իմ դատարկ բանիւք աղտեղացուցի. (Եփր. խոստ.։)
Զարծուին (ի հրեշտակս, իմա՛) զթագաւորականութիւն, եւ զբարձրաբերձութիւն, եւ զարագաթռչութիւն. (Դիոն. երկն.։)
ἑφώνησις elocutio, pronunciatio Արտաբերութիւն. բարբառումն.
πολυφορία fertilitas Արգասաւորութիւն. քաջ պտղաբերութիւն. շատ բերք տալը.
Հաւնսարք բազմաբերութենէ ձիթենւոյն. (Ճ. ՟Բ.։)
Հանդուրժել բարեբախտութեան եւ վատաբանութեան։ Ոչ բարեբախտութիւն, ոչ անբախտութիւն կարելն բերել. (Արիստ. առաք.։)
ԲԱՐԵՏՈՀՄՈՒԹԻՒՆ. Վիճակ ազնուականութեան, մեծութեան, լաւութեան, եւ բարեբեր տոհմականութեան.
ԲԵՐԿՐԱՑՈՒՑԱՆԵԼ. cf. ԲԵՐԿՐԵՑՈՒՑԱՆԵԼ.
Բերկրացոյց զամենայն հոգիս. (Գիւտ թղթ. առ վաչէ։)
ԲԵՐԿՐԵՄ ԲԵՐԿՐԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. χαροποιέω laetifico, exhilaro, χαριεντίζομαι facete dico Տալ բերկրիլ. ուրախ առնել. զուարթացուցնել. զուարճացուցանել.
Յոյս հանդերձելոցն բերկրէ զհաւատացեալսն։ Իւր ինքեան փառաւորութիւնն բերկրէ լիւրաքանչիւրսն. (Խոսր.։)
Նախ զլսելիսն բերկրեն, եւ ապա զսիրտն. (Նար. երգ.։)
Բերկրէ զնոսա. (Ճ. ՟Գ.։)
Ո՛վ խաչ բերկրօղ. (Եպիփ. խչ.։)
Այս ինչ արդեօք իցէ, զոր ես ասեմ նշանակել ձեզ, եւ բերկրել զանձն քո. (Պղատ. սոկր.։)
Զտրտմեցելոյն սիրտ բերկրեցուցեր։ Իսկ բերկրեցոյց, որով տրտմեցաւ. (Նար. ՟Ժ՟Դ. եւ Նար. կուս.։)
Յաւէտ անձկութեամբ ամփոփին ի բերումն բովանդակութեան ազրարչական բանին հանգստեան. (Նար. կուս.։)
Զօտարամահն իւր լինել ի դաշնաւորութիւն նմա բերեալ. (Յհ. կթ.։)
ԴԵՐՀԱՏՈՒՑԱԿԱՆ գրի եւ ԴԵՐԱՀԱՏՈՒՑԱԿԱՆ. Փոխարինական. յար եւ նման. զուգակշիռ. որպիսի են առ քերականս վերբերական բառք.
Վերբերական է, որ եւ նմանական, եւ ցուցական, եւ դերհատուցական կոչի, նմանութիւն իմն ցուցանելով, որգոն, այսանակ, այսպիսի, այսչափ, այսքան. (Թր. քեր.։)
Զքաջաբերուն անդս դերեւեցուցանել, հնարեալ ի վերայ նորա անսերութիւն. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
δυσφορώτατος nimis intolerabilis Կարի դժուարաւ ըմբերելի. անտանելի. դժուարուտ. դժնդակ.
Սովորութեան բաժանումն եւ անբանիցն է դժոխըմբերագոյն. (Բրս. յուդիտ.։)
(Լեռնային վայր) դժոխըմբերագոյն իմն, եւ պակուցանող յոյժ տեսողաց ամենեցուն։ Զդժոխըմբերագոյնսն եւ զվտանգեցուցիչ՝ տիրեցեալ ի սառնամանեացն. (Պիտ.։)
Զդժոխըմբերագոյնն ասել. (Փիլ. տեսական.) այժմու յն. դիւրըմբերագոյն. φορητότερος tolerabilior։
εὑφορία feracitas ըստ յն. ոճոյ, Բարեբերութիւն. բեղնաւորութիւն.
Ուր դիւրաբերութիւն չարեաց, անդ անբերութիւն բարեաց. (Ոսկ. ղկ.։)
Այն որ զկենդանական եւ զգայական նորայն եբեր տեւակութիւն առ հուրն, հրաշացամաքութիւն եւ դիւրածախութիւն մանաւանդ բերելով. (Անյաղթ բարձր.։)
Տարբերութիւնք ենթակացուցին զնա. (Պորփ.։)
μακροθυμία longanimitas որ եւ ԵՐԿԱՅՆԱՄՏՈՒԹԻՒՆ. Ընդ երկար համբերութիւն. ներողամտութիւն.
Զներելովն եւ զերկայնմտութեամբն արհամարհիցես։ Որ համբերն բազում երկայնմտութեամբ. (Հռ. ՟Բ. 4։ ՟Թ. 22։)
Ջուր, հող. վայրաբերք ծանրութեամբ, մշտաշարժ երկրասողութեամբ. (Եղիշ. հոգ.։)
Մի՛ ընդանեցուցաներ զբերան քո ընդ երդումն. (Սիր. ՟Ի՟Գ. 9։)
Այպն առնելով երկիր պագանէին նմա, եւ բազում խորամանկութիւնս ցուցանէին։ Ի միտս եւ ի խորհուրդս մեր բերցուք զպսակն փշեղէն, զթուքն, եւ զխորամանկութիւնսն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 37. 38։)
Պետրոս երթայր զհետ կեղակարծեօք. (Սեբեր. ՟Ժ՟Դ։)
ՀԱԿԱՏԱՐԱԲԱՌՆԱԼ իսկ կ. ՀԱԿԱՏԱՐԱԲԱՐՁԻԼ, ձեալ. διαιρέω, ἁντιδιαιρέω in contraria divido, oppono որ եւ ՀԱԿԱՏՐԱՄԱՏԵԼ. Հակառակ այլում տարաբառնալ. ընդդիմաբաժանել. հակադրիլ. զանազանիլ. տարբերիլ.
Ի նմանէք սեռէ (այսինքն նոյնասեռք) հակատարաբարձեալքն միմեանց՝ համանգամայնք բնութեամբ ասին. իսկ հակատարաբարձիլ ասին միմեանց ըստ նմինքն տարբերութեամբ. ո՛րզան, թռչունն՝ հետեւակին, եւ ջրայնոյն. քանզի սոքա հակատարաբարձին՝ ի նմին սեռէ ելով. Արիստ. ստորոգ. (Արիստ. համանգ.։)
Յաւուրն կամ յամի հնգետասաներորդի։ Ի հնգետասաներորդի աւուր ամսեանն եօթներորդի։ Հնգետասաներորդ աւուրն ադարայ։ Ի հինգետասաներորդի ամի տէրութեանն տիբերեայ կայսեր.եւ այլն։
Եւ է իսկ քերթուածոյս՝ հրապարակի հրճուականագոյն՝ ողբերգութիւնս. (Պղատ. մինովս.։) (յն. δημοτερπέστατος populo jucundissimus ).
Շրջագայութիւն. շրջաբերութիւն. շրջան.
Երգս ասեն՝ իբր մանկասիրութեամբք փղի հարեալ յուղտոյ՝ համբուրել, եւ գիրկս արկանել, եւ ի նորա բերանն զիւր կերակուրն դնել. (Փիլ. լիւս.։)
Գոհացի՛ր զաստուծոյ (ի վիշտս) եւ տո՛ւր փառս, եւ այն մարտիրոսութեան պսակ բերէ քեզ. (Ոսկ. ՟ա. թես.։)
(Մովսիսի) բերան եւ օգնական նրբաձայնութեանն եւ ծանրախօսութեանն ... ահարոն. (Սարկ. լս.։)
cf. ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԻՒՆ.
Զայս նորընծայ այ տառ ողորմաղերս թախծագին ձայնի ողբերգակութեան. (Նար. ՟Հ՟Ա։)
Երկայն ուղեգնացութեան համբերելով. (Նիւս. կուս.։)
Ըմբերելն չարեաց. չարակրութիւն. չարքաշութիւն.
Վասն ախտիցն՝ եւ զհանգամանսն (կրից) յառաջագոյն յանձինս մեր չարըմբերութեամբ ընկալցուք. (Եւագր. ՟Ե։)
Պատարագամատոյց աստուծով, զոր արարեալ է սրբոյ հօրն մերոյ Յովհաննու Ոսկեբերանի. (որպէս եւ Բարսղի, եւ Աթանասի) (Պտրգ. ոսկ. եւ այլն։)
ՎԵՐԱԲՈՒՍՈՒՑԱՆԵԼ. Բղխել, բերել յիւրմէ.
ՎԱՅՐԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆ ՎԱՅՐԱԲԵՐՈՒՄՆ. καταφέρεια pronitas, demissio. Ի վայր բերումն, իջումն, կործանումն, կորացումն.
Վարաբերութեամբ իսկ անյիշատակ զբարձումն ի տեղեացն կրիցեն (ծառք)։ Լքումն եւ վայրաբերումն պարանոցին. (Պիտ.։)
Զանկոխն գնասցէ ճանապարհ ըստ իւրում վայրաբերութեան (կամ վայրաբեր բնութեան). (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ.)
Բերումն վկայութեան ի կարգի բանից.
σκληραγωγία dura educatio, disciplina severa, maceratio. Խստամբերութիւն. վշտակրութիւն. ճգնութիւն. չարչարանք. նեղութիւն. տե՛ս եւ ՎՇՏԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆ։
Պահովք, եւ այլովք նոյնպիսի վշտամբերութեամբք։ Յայնչափ վշտամբերութիւնս ետուն զանձինս. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 11։ եւ Ոսկ. եփես. ՟Ժ՟Գ։)
Անդստին ի տղայութենէ խոկան կրթին ի վշտամբերութիւն. Զառ ի նմանէ ի վայր մնացեալսն ի մերումս լնլով մարմնի վշտամբերութիւնս։ Ի դառնագոյն վշտամբերութենէն նեխէին վէրքն. (Եղիշ. միանձն.։ Յհ. իմ. ատ.։ Խոսր.։)
Թէպէտ եւ էառ բերանովն եւ լեզուովն անօթագործութիւն, ոչ ի յոյժ քաջայարմարն. (Փիլ. ել. ՟Բ. 44։)
Յարքունիսն աշտարակաքարկութս բարձրաբերձս հանդերձ մահարձանօք շինեալ յօրինէր. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Աստուածամերձ բերան, աստուածահաբոյր շրթունք. (Աղօթ.։)
εὑφορία fertilitas, εὑδράνεια prospera effectio Արգասաւորն գոլ. պտղաբերութիւն. առատութիւն. ճոխութիւն. աջողութիւն.
Արդիւնս տալն. պտղաբերութիւն.
Բանալն զբերան, կամ կալն բերանաբաց՝ յոր եւ է պատճառէ.
Զվիշապացն մանուածս ահագին բերանաբացութեամբ սառուցեալ ի փչմանէ օդոցն. (Խոր. ՟Գ. 37։)
Մշտապիշն լինել բերանաբացութեամբ յաստեղս՝ զպարս լուսաւորացն զննել. (Անան. եկեղ։)
Ընդ ախտս հեշտութեան մարմնոյ կամաւ բերի վասն դիւրըմբռնութեանն իւրեանց. (Լմբ. սղ.։)
Ի զրկելոցն երկայնամտութիւն պահանջէ։ Երկայնամտութիւն՝ առ միմեանս (լինի), համբերութիւն առ արտաքոյսն. (Շ. յկ. ՟Կ՟Ա. ՟Կ՟Բ։)
Բարձրապատումս եւ երկնաբերձագոյնս սկսան հռչակեցուցանել զպատիւ իսկական փառաց միածնին. (Ագաթ.։)
Ընդ վայր բերումն. աստանդութիւն. եւ Շաղփաղփութիւն. կակազումն.
Կամէին եւ լսել զնորին զթշնամանութիւնս ի բերանոց աւազակաց. (Եղիշ. խաչել.։)
Խրոխտանալն. խրոխտն գոլ. անարգել բերումն
Եբեր զկենդանագրութիւն փրկչական պատկերին. (Խոր. ՟Ը. 29։)
Զամենավայելուչ կենցաղօգտութիւն այսբար տնօրինեալ յաշխարհ ծովացուցանէի։ Եւ այնպէս կենցաղօգտութեան բերք յառաջ խաղան։ Անցեալ տանին զյաղթութեանն կենցաղօգտութիւնս. (Պիտ.։)
Յայսոսիկ խօսին (լեզուք) հաւանաբանութեամբք առաւել քան զամենայն սուր երկբերան. (Բրս. երրորդ.։)
Մարմնասպանն գոլ. մահուչափ վնաս բերելն մարմնոյ իւրում.
Գաղտ ընդ գաղտնի դուռն ուրեն մեքենաւորութեամբ ի բերդն մտանէին։ Ոչ ոք կարէ զդէմ քաջութեան նորա ունել, բայց հնարիւք մեքենաւորութեամբ ինչ լինիցի հնար. (Բուզ. ՟Դ. 55։ ՟Ե. 35։)
προσποίητος fictus. Որ բերէ յինքեան զսուտ կերպարանս ինչ. կաղծեալ ինչ. կեղծեալ. ձեւացեալ.
Սրբեսցո՛ւք զանձինս, եւ սպիտակացուսցուք քան զձիւն սպիտակ։ Քարոզութեամբ առաքելոցն սպիտակացոյց զտիեզերս. (Սարգ. յկ. ՟Ա։ Սեբեր. ՟Գ։)
Զգալեօք պատկերօք զերկնայինսն գրեաց իմաստութիւնս սրբազնագրութեամբ։ Ասացելոցն (սուրբ գրոց) սրբազնագրութիւնք։ Գրեթէ քան զամենայն՝ զհրաբերձն սրբազնագրութիւն պատմութենէ. (Դիոն.։)
ՎԱՅՐԱՔԱՐՇՈՒԹԻՒՆ ՎԱՅՐԱՔԱՐՇՈՒՄՆ. Բերումն ի ստորինս. պատաղումն զերկրաւորօք. նուաստութիւն. վայրաբերութիւն.
Թեւաբուսեալք յերկնաւոր ցանկութենէ, վերամբարձայածք (կամ վերմբերձայածք) շրջին։ Երեւեցուցանէ զաստեղադիտականն եւ զվերամբարձայածուն. (Փիլ. լին. ՟Դ. 130. եւ Փիլ. տեսական.։)
Աղախին էր (տեառն) ըստ աստուածական բնութեանն, եւ եղեւ մայր ըստ տնտեսականութեանն. (Սեբեր.)
Ի տունն Աստուածոյ զընթացսն քաջայարմարագոյն հաւատով բերեալ. (Արծր. ՟Դ. 11։)
ἱδιότης. proprietas. Յատկութիւն. առանձնական բան բնութեան կամ անձին կամ իրաց. զանազանութիւն, կամ բան զանազանիչ. տարբերութիւն.
Մարմինն վայր ցանկութեան է. յորմէ իբրու յաղբերէ վիժին ցանկութեանցն եւ այլոցն ախտից առանձնաւորութիւնք. (Փիլ. լին.։)
Բերանն՝ զդատարկաբանութեան, զստութեան եւ այլն. (Խոսր.։)
κερασβόλος cornu petitus, incoctilis, durus Ասի զսերմանէ՝ յոր հանդիպեալ իցէ եղջիւր եզին, եւ վնասեալ. ուստի անբեր կամ անեփ մնացեալ. պինդ. խիստ.
Զոր սոքա բնութեամբ, ի ձեռն խորհրդաբերութեան մտաց եւ կրթութեան բանի ունի մարդս. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Առնուլ զպատիւ կուրապաղատութեանն ի կայսրէ։ Տայր բերել նմա պատիւ կուրապաղատութեան. եւ այլն։ (Յհ. կթ.։)
Եբեր թուղթ դաշանց խաղաղութեան, եւ պատիւ կիւրապաղատութեան որդւոյ իւրոյ. (Պտմ. վր.։)
Ի բերմանէ ընդունայնութեան ողորմութեամբ հանդարտեցուցանես. (Նար. ՟Լ՟Զ։)
Անբերութիւնք, հողմապականութիւնք, եւ կարկուտք. (Ածաբ. կարկտ.։)
Մոլորութեանն սպասաւոր ճարտարախօսութիւնն է. (Սեբեր. ՟Դ։)
Մարգարէիցն ճշմարտախօսութիւն։ Բացցո՛ւք զբերանս մեր ճշմարտախօսութեամբ. (Վրդն. ծն.։ Տօնակ.։)
Եթէ իցէ ստոյգ գրչութիւն, նշանակէ Բերօղ եւ տուօղ զմխիթարութիւն.
Անուանեաց զառաջին արարչութիւնն հոգւոյն՝ շունչ կենդանի, այլ վասն մեծախորհրդութեան՝ զի պատուականագոյն երեւեսցի մարդն յարարչութեանն մեծարեաց զնա. իբր զի ստեղծ ձեռօք զմարմինն, եւ բերանաւ զփչումն հոգւոյն. (Եղիշ. հոգ.։)
Աւետեացն խոստացելոց վասն մխիթարութիւնաբեր աղբեր հոգւոյն սրբոյ. (Ագաթ. ի մի ձեռ.)
Վասն մխիթարութեան աղբեր. (առանց կրկնութեան վանկիս՝ բեր։)
Ի նախապատուագունից (բերոց՝ կային) ինքն զմայլեալ, աստուծոյ ի մնացորդացն նուիրեաց. (Նիւս. երգ.։)
Կամ որպէս Քաղցրաբանութիւն. Իէ ձեռն այսր քաղցրաձայնութեանն արբուցանէր անմտացն ղլեղին մահաբեր. (ՃՃ.։)
τὸ χαμαίζηλον terrae adfixio, humi serpere Երկրասիրութիւն. գետնաքարշութիւն. վայրաբերութիւն.
(Արծուին ի հրեշտակս նշանակէ) զթագաւորականութիւնն եւ զբարձրաբերձութիւնն. (Դիոն. երկն. եւ Շ. հրեշտ.։)
Երկեաւ ի մահուանէ, եւ զմանինեցոցն ընդ բերանեաց զլեզուս, որք ստուերակերպութեամբ նօթճեն զմարդեղութիւն նորին փրկանակն բանի. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Բառ անպէտ՝ իբր այսր անդր բերումն. տատանումն.
Դեգեւումն այսրանդրաբերութեանն. (Նիւս. կազմ. ԺԳ։)
Յարուցմուն աներեւութացուցանելով յինքեանս յաւէտախաղացն աղբերաց. (Պիտ.։)
զՄԻՄԵԱՆՍԿԱԼՈՒԹԻՒՆ կամ զՄԻՄԵԱՆՍՈՒՆԱԿՈՒԹԻՒՆ. ἁλληλουχία nexus inter se, complexia եւ այլն. Ունել կամ կալեալ ունելն զմիմեանս, եւ ունելութիւն յարաբերութեան եւ կախման առ միմեանս. միայարութիւն. զօդ. շաղկապութիւն.
Որ ելանէ ի բերանոյ, ի սրտէ անտի գայ։ Ե՛լ ի տանէ քումմէ։ Ի քէն ելիցէ ինձ իշխան։ Եւ դու ի նոցանէ ես։ Մե՞ր ես, եթէ ի թշնամեաց մերոց. եւ այլն։ Երբեմն բերէ եւ զոյժ այլոց հոլովոց եւ նախադրութեանց. զորոց խօսին եւ քերականք.
Ընդէ՞ր ասիցես ասեն զմիասին էականն։ Ի բա՛ց առ դու նախ զօտարականն, զի մի՛ ի դիմի հարկանցի քեզ ի միասին էականն։ Ի միասին էականն է անուն հօր եւ որդւոյ. (Սեբեր. Բ։ եւ Աթ. ստէպ։)
Ոչ իսպառ բարկանայ մեզ տէր։ Որ համբերեսցէ իսպառ, նա կացցէ։ Զիմի՛ իսպառ եկեալ թախանձիցէ զիս. եւ այլն։
Ի ՎԵՐԱՅ. մ. ունիս տեսնել առընթեր բազում բայից. զոր օրինակ, Ի վերայ ածել, բերել, դնել, եւ այլն։
Ի՞ւ արդ յեղանակաւ վաղվաղակի բնաւորի առ մեզ զոր կամեսցուք. այսինքն որո՞վ եղանակաւ. τίνα τρόπον; quo modo?. (Պղատ. օրին. Է։) Գտանի եւ վերբերական յարաբերիչ, իբր Որով իւիք. որով բանիւ.
Ի 3 Տառ ձայնաւոր՝ իբրեւ հնչեցալ Ի, եւ անուանեալ Ինի կամ Ին. միջակ ըստ ամանակին, վասն որոյ եւ երկեմանակ ասի, երբեմն ձգտեալ երկարաւ, եւ երբեմն ամփոփել սղիւ։ Եթէ յայլ լեզուս ի՝ իցէ յառաջ քան զբաղաձայն, պահի եւ ի մեզ ի. զորօրինակ իսրայէլ, իսահակ, իդոս, իկոնիոն, իգնատիոս, իտաղիա, եւ այլն. ապա եթէ ի, իցէ առ այլս յառաջ քան զայլ ձայնաւոր, (որ յայնժամ առ լատինս կոչի ի՛ երկայն իբրու մերս ե) Փոխի առ մեզ ի յ. զոր օրինակ յովտ, յովբ, յակովբ, յեսու, յիսուս, յուստոս, եւ այլն։ Ի. Ընդ Ւ տառին, սովորաբար երկրաբառգործէ իւ, իբր եու. զի յորժամ իցէ զկնի նորա բաղաձայն տառ բնական՝ այլ ոչ դիմորոշ յօդ, հիչի ի մեզ՝ ո՛չ որպէս գաղղիականն u, կամ որպէս զայլազգական ձայնսդ իւսթ, կիւնահ, կիւլ, եւ այլն, այլ իբրեւ եու. վասն որոյ եւ անխտիր գրի ըստ նախնեաց, իւր, բեւր, աղբեւր. միւս, մեւս. հիւր, հեւր. հարիւր, հարեւր, եւ այլն։ Իսկ յայլ տեղիս իւ ՝ հնչի որպէս գրեալ թաւանշանաւ՝ նուրբ իվ, զոր օրինակ, թիւ, քիւ, բանիւ, բանիւն, երիւար, եւ այլն։ Ի, կամ ի. նշան թուոյ՝ է Քսան կամ քսաներորդ. զի որպէս յայբէ մինչեւ ի թոյ՝ նշանակ միաւոր յաւելուածոյ են տառք, զկնի ժ տառի տասնաւորս ի մէջ բերեն յաւելուածս։
Յարի եւ ի դերանուանս, ի բայս, եւ ի մակբայս, ի պէտս զարդու, եւ առ ի յարաբերել զնախանշանակեալ ինչ դէմ, կամ զներկայութիւն ներգործութեանց եւ կրից. զոր օրինակ.
Յօդդ ն, դնի եւ փոխանակ գոյական անուան՝ զոր ի մէջ բերէ զօրութեամբ, մանաւանդ ի յարիլն ի սեռական բառս, եւ ի ստացական դերանուանս. զոր օրինակ,
Սեռ է, որ ըստ յոլովից տարբերեցելոց տեսակաւ՝ ի ն՝երում զի՛նչ էն ստորոգեալ։ Յասելն՝ ի ն՝երում զինչ էին, որոշէ ի տարբերութենէ (որ է ի ն՝երում որպիսի ինչ), ի յատկէ եւ ի պատահմանէ (որ են ն՝երում որպիսի)։ Այս սեռ ի ն՝երում զինչ էումն ստորոգի. իսկ պղատոնականքն սեռք ի ն՝եր որպիսի ինչ էումն ստորոգին. եւ ն՝եր որպիսի ինչ էն ընդ որակութեամբ է. (Անյաղթ պորփ.։)
Ք. Ըստ ձեւոյն, որպէս յն. Χ , յօրնակ բերի պէսպէս իրաց աղխելոց զիրերօք.
Եթէ գոյ ի քեզ իմաստութիւն, տուր պատասխանի մերձաւորի, ապա թէ ոչ՝ քո (յն. ձեռն քո) լիցի ի վերայ բերանոյ քոյ. (Սիր. ՟Ե. 14. յորմէ եւ Սարկ. հանգ.։)
Ափ ի վերայբերանոյ եդեալ. այսինքն պապանձեալ. (Խոսր.։)
Առաքեալ սպառնայ, եւ ափ ի բերանոյ (վերայ) հրամայէ դնել, եւ ոչ տալ Աստուծոյ պատասխանի. (Լմբ. առակ.) cf. ԱՓԻԲԵՐԱՆ։
Իսկ սուրբ զի ասաց, վասն կուսութեանն իւրոյ կոչեաց զնա. (Եփր. թագ.։) Է՛ զի թարմատարն լնու եւ զտեղի յարաբերականի. իբր ռմկ. որ.
Ըստ կարգի բերէ եւ զէջսն Յակոբայ յասորիս. (Շ. բարձր.։)
Որպէս մեզ ձք են յերիվարս, նոյնպէս եւ նմա հողմք համարեալ են յերիվարս։ Որպէս ձիք երիվարք հեծելոց, սոյնպէս եւ հոգիք սրբոց երիվարք են աստուծոյ. (Սեբեր. ՟Ժ՟Ա.) իմա՛, ձի ընտիր ի պէտս քաջ յառաջ վարելոյ զընթացս։
Ո՛հ անագորոյն մտացն։ Ո՜հ թշնամանացս։ Ո՜հ ամբարտաւանութեանս։ Ո՜հ կուրութեանն։ Ո՛հ անտեղոյս եւ ահագին յիմարութեանս։ Ո՜Հ ապախտաւորութեանն։ Ո՜հ անմտութեանն. (Ոսկ. մտթ.։ Սեբեր. եւ այլն։)
Ո՞վ խորք մեծութեան. եւ այլն։ Ո՞վ սքանչելիք. զիա՛րդ, եւ այլն. (Սեբեր. ՟Ը։)
Իբր յարաբերական. Որ. ո. կամ Որ ոք. որ միանգամ. ո՛ ոք եւ իցէ՝ որ. ո՛վ որ.
Տե՛ս եւ զհամառօտեալն՝ Ո, ոյր, ում, ոյք, ոյց. ) ὄς, ἤ, ὄ qui, quae, quod. Դերանուն յարաբերական՝ գոյական. որ, ան որ. օ՛ քի. (լծ. յն. օս, ի, օ. լտ. քուի՛, քուէ՛, քուօ՛տ).
Ի մէջ ջրոյն՝ որ ի ներքոյ հաստատութեան, եւ ի մէջ ջրոյն՝ որ ի վերոյ հաստատութեանն։ Փայտ պտղաբեր՝ առնել պտուղ, որոյ սերմն իւր ի նմին։ Լցէ՛ք զջուրսդ, որ ի ծովս։ Ամենայն սողնոց որ սողին։ Եւ որ ուտէն զիս, եւ նա կեցցէ վասն իմ (իբր՝ որ ոք, որ միանգամ)։ Որում խնդրէ ի քէն՝ տո՛ւր (այսինքն այնմ, որ)։ Քաղցր է տէր՝ որոց սպասեն նմա։ Պատասխանի տարցուք որոց առաքեցինն զմեզ (այսինքն այնոցիկ), եւ այլն։
Իբր ածական՝ զոյգ ընդ յարաբերելի գոյականի. ուր ուղղականն եւ հայցական, կամ նախդիրիւ տրականն գու ուրեք վարի ի մեզ՝ որպէս պարզ հելլենաբանութիւն եւ լատինաբանութիւն. իսկ այլ հոլովք են միաբան ընդ հայկաբանութեան. ըստ որում դիւրաւ որոշին ի պարզ յարաբերականէն։
Անխտիր գոյական կամ ածական ճանաչի, երբ ընդ մէջ յարաբերականի եւ յարաբերելւոյ անկցին այլ բառք՝ վայելուչ հայկաբանութեամբ. իբր բացայայտիչ զոյգ ընդ բացայայտելին.
Որ եւ սկսան սիւնք եկեղեցւոյ։ Որ թէպէտ եւ նոքա վեհք են բնակութեամբ։ Յորս ոչ հաճի աստուած յայնպիսի պտղաբերութիւնս աղօթից։ Եթող զնա զտախտակն. յորոյ վերայ տախտակի գծագրեալ էին։ Որով մանաւանդ պտղաբերութեամբ աստուած զուարճանայ. (Կորիւն.։ Նար.։ Խոսր.։ Մագ.։ Ածաբ.։)
անհոլով յարաբերական՝ զօրութեամբ հոլովելի, իբր աշխարհիկ ոճով.
ՈՐ ՈՔ. գ. Որ, յարաբերական՝ եւ անորիշ հարցական. որ միանգամ. ո՛վ որ.
Եւ այս նախախնամաբար, զի մի՛ լիցի որ զպտղաբերս հարկանիցեն. (Մխ. առակ.։)
Ե՛կ, զի ուտես. ո՛չ ասաց, որ զի ուտեմք։ Բերեմք օր ըստ օրէ զպէտս քո. որ զի աղօթես ի վերայ մեր։ Աղօ՛թս արա ինձ, որ զի երթայց ի տեղի իմ։ Ուրախութեամբ լի եղեւ, որ զի թէ մատոյց աստուծոյ պատարագ ի պտղոյ իւրմէ. (Վրք. հց. ՟Զ։)
Ոչ եթէ յէութենէն աստուծոյ ելանեն գործքն, այլ՝ կամքն կացուցանեն զչէն յէ, եւ զչգոյն ի գոյ. (Սեբեր. ՟Ե։)
Տի՛ նա, ոչ միայն մերասեռի՛ցս բնութիւն բանաւոր, եւ հրեշտակք, այլ գրէ թէ բոլոր իսկ տարերքս ի միասին լեալ ընծայաբերք. (Խոր. վրդվռ.։)
πάθος passio, affectus Կիրք մարդոյ՝ ներքին եւ արտաքին. որ ինչ կրի ի մարդն ըստ հոգւոյ եւ ըստ մարմնոյ. շարժմունք սրտի. բերումն. ազդ. կարիք բնութեան. բնական պէտք. հէվայի նէֆս, սէվտա, տէրտ, ղարէզ, դէփրէնիշ, իսթէք, հասրէթ.
Ո՞րպէս զախտս (աղետից) հանդուրժեցից բերել։ Ախտս ինչ սրբանուէրս կաթուածոց աչաց։ Զախտ արտասուացդ տարժանութեան։ Ոչ ես գրաւեալ ընդ մասամբք ախտից սրտմտութեան. (Նար.։)
Բազում խնդրովք լի է բանս, եւ բազում սաստիկ ախտս բերէ հերձուածողացն. (Սեբեր. ՟Թ։)
Հաւասար են լոյս երկուց ականց աչից ի տեսանել. իմա՛ իբր աղբերականց աչաց։
Եւ ոչ պահապանացն յակն անկեալ (յարուցեալն)։ Ի մտանել թագաւորի՝ պատժապարտն չիշխէ յակն անկանիլ։ Կերպարանք գազանաց յակն անկանելով։ Բոզից են պաճուճանք, որք յակն եւեթ կամին անկանել. անդր յերկինս զարդարեա՛ց, ա՛նդր անկի՛ր յակն. (Եղիշ. թղմ.։ Սեբեր. Զ։ Նիւս.։ Ոսկ. մտթ.։)
ՅԱԿՆ ԱՐԿԱՆԵԼ. Բերել յանդիման աչաց այլոց. երեւցնել. կէօզիւնէ կէօսթերմէք.
Տանջէ զամենայն որդի, զոր յակն առնու։ Գանալից առնէ զորդի՝ զոր յակն առնու. (Վրք. հց. ձ։ Ագաթ.։ եւ Սեբեր.։ եւ Իսիւք.։)
Որպէս բիժ զակամբ եկեալ՝ ոչ թողացուցանէ տեսանել զպատշաճն։ Ճարպոյ եկեալ զակամբ՝ յայլայլութիւն մտաբերէին։ Յորժամ արբեցաւ, եւ գինին եկն զակամբ նորա. (Յճխ.։ Ագաթ. եւ Արծր. Դ. 12։ Բուզ. Է. 7։)
ԱԿՆ, ական, յականէ, ակունք, զակունս, յակունս կամ յականս. Ὁπἡ, ἒξοδος, διέξοδος. Foramen, exitus, origo, scaturigo. եւ այլն. Սկիզբն եւ ելք ծագման եւ բղխման աղբեր. աղբերակն, եւ որ ինչ նման է նմա. ակ, բուն բերանը. կէօզ, այն, գայնագ, չէշմէսար.
Յականէ աղբերն պղտորեալ է ջուր նորա. (Եզնիկ.։)
Յակունս աղբերացն։ Զակամբ Գինայ. (Խոր.։)
Ի վերայ առասականացն միանունութիւն. ակն աչից, եւ աղբեր, եւ ակն քարի պատուականի. (որք առ հասարակ ի դէպ գան եւ ականն արեւու.) (Երզն. քեր.։)
Բացեալ պատուհանօք լուսաբերօք ի տապանի, ասեն եւ ակունս լուսարձակս դնել ընդ պատուհանօքն. (վրդն. պտմ.։)
Օրհնեցէ՛ք զՏէր սաղմոսարանաւ, եւ ջնարաւ, եւ աղեաւ. որ եւ տասնաղի. (Սեբեր. Է։)
Այլ դուք զրկէք եւ նեղէք. եւ այդ՝ զեղբարս եւս. (՟Ա. Կոր. ՟Զ. 8.) յն. καὶ ταῦτα. et hoc, կամ haec ատ ալ օտա այս ինքն որ առաւել անբերելի կամ անկարծելին է։
ԱՅՍ. ԵՒ ԱՅՍ. Զօրութեամբ ունելով զնախդիր կամ զբայ՝ յայլ եւ այլ միտս բերին.
Համբերութիւն սրբոցն աստ է, այս՝ որք պահեն զպատուիրանս նորա. յն. աստ է, աստ՝ որք եւ այլն։
Կենդանւոջն՝ տարբերութիւն առէակեալ բանականին։ Սեռին առէակեալ տարբերութիւն։ Առէացելոց եւ այլոցն հասարակաց եւ յատկի. (Պորփ.։)
Աստ է համբերութիւն եւ հաւատ սրբոց։ Աստ է իմաստութիւն. եւ այլն։
Իբրեւ ելի ես աստ։ Նախ քան զգալն իմ աստ։ Եթէ բերես զամենայն ինչս քո աստ. (Վրփ հց։)
Բերանոյ կապ. որպէս թէ՝ փակ. պաղ. իսկ ըստ վրաց՝ բագէ, բերան, շուրթն։ cf. ԳԱԲ։
λόγος, ῤῆμα verbo, oratio, sermo Խօսք. ասացուած. զրոյց կարգաւոր. շարք բառից բերանով բարբառեալ յայտնիչ իմաստից մտաց, կամ ի գիր անցուցեալ. սեպհական է մարդոյ, այլ նմանութեամբ կամ տեսլեամբ ի դէպ գայ եւ հրեշտակաց, եւ Աստուծոյ գլխովին. խօսք.
Ո՛ւնկն դիք բանից իմոց։ Խօսեցաւ զամենայն բանս զայսոսիկ։ Խիստ թուեցաւ բանն։ Տէր տացէ զբան։ Բանիւք եւ արդեամբք։ Բանիւ եւ գործով։ Բանք բերանոյ։ Բանք մարդկան։ Բան տեառն։ Բան հրեշտակի.եւ այլն։
Տացին մեզ բանք ի բերան՝ ցուցանել ձեզ զօգուտն. ինձ ասել, եւ ձեզ լսել. (Ագաթ.։)
Արտաբերական բանիցն զկնի եւ գործն յաջորդի։ Ըմբերանեսցես հանճարեղ բանիւ զբանիւն պանծացեալսն. (Պիտ.։)
Երկու են բանք. այն՝ որ ի ներքս ի խորհուրդսն բնակեալ է, եւ զոր արտաքս բերեմք. (Փիլ. լին. Դ. 96։)
Մինչս բան՝ ոչ եթէ ժամանակ ինչ է սահմանարկու. (Կոչ. ԺԷ։ ԲԱՆ.) λόγος ratio ըստ յն. ոճոյ, որպէս Համեմատութիւն. կարգ, յարաբերութիւն, հայեցուած, պատճառ, փաստ, եւ հանգամանք իրաց.
Ոչ գոյր նմա մեզ դնել բանբերին, եւ ոչ պատիժ, եւ ոչ բանք. (Բուզ. Դ. 5։)
Ոչ ամենայն բաներ ուտելի է՝ որպէս ցմախ, որպէս բանք, շաղինար, եւ այլք ոմանք գառինք, եւ կէսք մահաբերք իսկ. (Վրդն. ծն.։)
φορά latio, motus, impetus Արմատ Բերել բային. որպէս Բերումն. ընթացք.
Եւ գետոյն բերիւք հանգիտակ կղզւոյ առատագիւտս առնէ շուրջ պարունակելով. (Խոր. Գ. 62։ )
Ոչ անօգուտ երթեւեկ բերիւքն. (Պիտ.։ )
Ուխից ի վերայ միմեանց բերք՝ հարկանէին ընդ միմեանս։ Պատառեցան աղբիւրք. քազի պատառմանն եղելոյ՝ անարգել լինի բերն. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. լին.։ )
Բերք վշտացն իբր զտարափս ի վերայ եկեսցեն. (Երզն. մտթ.։ )
(Լուսաւորքն) ո՛չ միայն նշանս ցուցանեն, այլ եւ կրակիցք են բերի տարերցս. (Վրդն. ծն. (որ բերի եւ ի յաջորդ նշ։))
ԲԵՐ (ոյ, ոց, ովք. կամ ի, ից.) γέννημα, φορά, καρπός, ἕργον germen, fructus, fruges, opus Բարիքն՝ զորս բերէ երկիր. արդիւնք երկրի. պտուղ, բեղուն, արգասիք. երկրի բերք. բարիք.
Յաւելուած ձեզ լինիցին բերք նորա (այսինքն երկրի)։ Եղիցի ամենայն բերն նորա ի կերակուր. (Ղեւտ. ԺԹ. 25։ ԻԵ. 7։ )
Եւ ամենայն փայտ ծառատունկ տայր զբեր իւր առատութեամբ. (Ա. Մակ. ԺԴ. 8։ )
Զոր սերմանիցես ըստ բերից այգւոյն քո. (Օրին. ԻԲ. 9։ )
Ոչ եւս արբից յայսմ հետէ ի բերոյ որթոյ. այսինքն ի գինւոյ. (Մտթ.։ Մրկ.։ Ղկ.։ )
Ստեսցէ բեր ձիթենւոյ. (Ամբ. Գ. 17։ )
Ոչ ուտէր եւ ոչ ըմբէր ի բերից երկրաւորաց. (տպ. ի բերոց.) (Յճխ. Թ։ )
Ծառ մի ձիթենի ... որոյ բերն էր բազմապտուղ եւ ատոք։ Եւ բերքն պակասք. (Փարպ.։ )
(Ձիթենին) իւրովք շահաւորագոյն բերովք. այսինքն պտղով եւ իւղով. (Պիտ.։ )
Անճաշակ ի բերից երկրի. (Խոսրովիկ.։ )
Դրախտս եւ տնկիցես, որ յետ բազմաց ամաց ի բեր հասանիցեն. (Ոսկ. մ. Ա. 21։ )
Պշուցեալ էին եւ ընդ բազմապատիկ բեր դրախտին պտղոցն։ Զբեր մրգոյն։ Ամենազգի բերօք պտղօք։ Մոշայ վայրի, որ է բերք լերին։ (Հող) արգաւանդ ի բերս բուսոց. (Վրդն. ծն. ել։ )
Գարնան յօտելն՝ բերքն լաւ է. զի շատ բեր տայ առնուլ՝ քան աշնանն։ Ծաղիկ եւ բեր առնու. (Վստկ.։)
ԲԵՐ. φορά fertilitas, proventus Արգասաւորութիւն. առատ պտղաբերութիւն. առատութիւն բարեաց կամ չարեաց. արգասիք բարի կամ չար.
Բերս եւ անբերութիւնս պտղոց։ Բերոց եւ անբերութեանց։ Անիրաւութեանց բերս եբեր ժամանակն այն։ Ի հասակի ափման յղփութեան ամենեցուն որայիցս, եւ ի բերի անկցի ի վերայ չարն (ջրհեղեղի). (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. լին.։ )
Բազում անգամ եւ սխալանացն յինքեան ցուցանէ բերս՝ մշակականն, զանբերութեանց պտղոյն եւ զկարկտիցն. եւ զինուորականն զպարտութեանցն. (Պիտ.։ )
Բարեացն բերք հալեալ։ Զբերս գործոց նանրութեանց ... անախորժելիս հաստողին զքեզ Աստուծոյ։ Իւրականօք կորստեան բերիւք՝ դժնդակարմատն շառաւեղօք. (Նար. Դ. Թ. ԺԸ։)
ԲԵՐ. լայնաբար, ո՛ր եւ է բարիք ի պէտս ուտելոյ բերեալ կամ եկեալ ուստեք. կամ որպէս Բերումն՝ ըստ Ա նշ.
Խորտիկս կերակրոց յօդոյ՝ լորամարգոյ բեր. Փիլ. ժ. բան.։ Պարգեւեն եւ նոցա ի յիւրեանց բերոյն (ի բերեալ որսոյն). (Փարպ.։)
Կենդանածնէր զջուրսն ի բերս զանազան զեռնոց եւ չորքոտանեաց եւ բուսոց. այսինքն ի բերել, կամ ի ծնանել. (Զքր. կթ.։)
ԲԵՐ 3 ԲԵ՛Ր. φέρε, ἅγε age, agedum, agesis, eja Ի հրամայականէ բայիս Բերել, ըստ ոճոյ յունաց. զոր թրակացին կոչէ մակբայ յորդորման. Աղէ. օ՛ն. հա՛պա. ե՛կ.
Ե՛կ բեր։ Ե՛կ բե՛ր ա՛ղէ։ Բայց բե՛ր ա՛ղէ. (Պիտ.։)
ԲԵՐ ԱՍԵԼ. կամ ԲԵՐՋԻ՛Ր ԱՍԵԼ. φέρε εἱπεῖν exempli gratia Որպէս թէ ասել. օրինակ իմն. զոր օրինակ.
Առ ի գիտութիւն բացահոսութեան եւ չարամերձութեան բանի բերջ ի՛ր ասել. (Շիր.։) IV.
ԲԵՐ 4 Անուն երաժշտական խազի։ (Ոսկիփոր.։)
Ստէպ բերէ եւ զնշանակութիւն գործիականի, կամ բացառականի, կամ ներգոյականի, կամ տրականի՝ պէսպէս ոճով. διά, δι’ per եւ այլն.
Խօսին իբրեւ ընդ մի բերան։ Ընդ մի բերան զհրամանն գովէին. (՟Գ. Թագ. ՟Ի՟Բ. 13։ ՟Գ. Մակ. ՟Ե. 11.) որ եւ ասի՝ Ի միոջէ բերանոյ. մէկ բերնով, մէկ բերան.
եւ կերակուրք ժանեացն ծախման ձկունք որսորդաց, իբր նոքին կամացզրպարտչաց։ Իբր զաստուածամարտիցն զքո հեստելոցն արաբանակ բերանս երեաց։ Ո՞րպէս զունայնութեանցսիբր զլրութեանց ճառեցից։ տատանեալ հոգիս ի յայսմ աշխարհի մարմնոյ շինուածով իբր ի նաւակի. (Նար. մծբ. եւ Նար. ՟Լ՟Գ. եւ ՟Կ՟Ա. ՟Ն՟Բ։)
Դոյզն կասկած արկածից ի միտ բերելով առ խտրոց փոքր միջոցին, որ ի մէջ հանգստեանն եւ աշխատութեանն. իբր այն թէ հասեալ իցէ ձմեռն յամարայնի. (Նար. ՟Ի՟Է։)
Շունք եկեալ լիզեսցեն զբերանն (փսխողին), զի կարօտ են լափին. (Մանդ. ՟Ժ՟Է։)
Ընդ անբաւ ջուր անցեալ՝ եկաք ըստ դիպուածոյ ի տեղ մի, որ է լիկ, ամենատարբեր անտառս ունելով։ Ժողովեցան ամենայն գազանք անտառին ի յառաջասացեալ լիկն՝ ջուր ըմպել։ Գալ ըմպել։ Գալ ի լիկն։ Վազէին ի վեր ի լիկէն։ Առ լկին անցեալ նստէին. (Պտմ. աղեքս.։)
Յայտ է ի բերանոյ բառբառոյ քո, թէ խաբ եղար, եւ ոչ կրօնաւոր, միայն մորթով ոչխարաց զմարդիկ պատրել. (Լմբ. պտրգ.) (այսինքն չեղեր աբեղայ, որ է հայր, այլ որպէս թէ ասէիր՝ խաբ եղայ. cf. ԽԱԲԵՂԱՅ.։
Նա անկեալ դնի, եւ դու որպէս ի խաղու կաս. (Ոսկ. համբեր.։)
Եթէ ըստ կենդանաբերն ի դուրս ելեալ արեգակն գնայ ընդ ծիրսն. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Եւ ոչ ընդ ծրաւ (կամ ծրով) անկանի (աստուած, կամ յաւիտանն). (Սեբեր. ՟Ա։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։ Բենիկ.։ Մեկն. ղկ.։) (յորմէ թերեւս Զրաւ։)
Ուրախական. բերկրական. եւ Խնդալից.
Յորժամ ուռկան արկանիցի, ձուկնն հարթնու, եւ ի միջին ծոցն դիմէ։ Ի սուրբ ծոցն հաւատոց բնակեալ. (Սեբեր. ՟Գ։)
Կէս ի կէս բանիւ խոստանային. (Վրք. ոսկ. (ռմկ. կէս բերանով։))
Եւ առ ինձ իսկ նոյն կիրդ է ... այսոքիկ կիրքս ի մեզ իբրու աղիք ոմանք կամ լարք գոլով՝ բերեն զմեզ. եւ հանդէպ միմեանց ձգելով ի ներհական գործս. (Պղատ. օրին. Ա։)
Ի ԿԻՐ ԱՌՆՈՒԼ. Ի ԿԻՐ ԱՐԿԱՆԵԼ. χράομαι utor, usurpo. Վարել ի պէտս ի վար արկանել. ի գործ արկանել. վարիլ իւիք. ի մէջ բերել. յիշել. գործածել, բանեցընել.
Մի ըստ միոջէ զյանդգնութիւն նոցա ի կիր արկանէ. այս ինքն ի մէջ բերէ. (Սարգ. յկ. Զ։)
Աչաց կուզքն, եւ բերանոյս շրթունքն։ Ի վերայ եկն կոպքն, եւ պակեաց զմեծ հրապարակ աչացն (կամ աչիցն). (Լմբ. ժղ.։ եւ Երզն. քեր.։)
Զժամանակի շրջաբերութիւն որոշէ յառաջ ճանապարհաւ, եւ ժողովէ առ միմեանս հասիւք. (Դիոն. ածայ.։)
Յո՞ փախչիցիս հէքդ եւ թշուառականդ. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Ժ՟Ա։ Սեբեր. ՟Զ։ ՃՃ.։)
ՀԻՌ ԳԱԼ. γυρεύομαι, γυρόομαι, κύκλομαι gyrum ago, in orbem versor. Շրջան առնուլ. շրջաբերիլ. պտոյտքիլ. յածիլ. ժուռ՝ ման գալ, պտըտիլ. (լծ. յն. ղի՛ռօս, լտ. ճիռուս. իտ. ճի՛ռօ. թ. հըռռ, ֆը՛ռ, ֆըռլտագ )
ՀԻՌ ՇՐՋԱՆԱԿԵԼ. γυρεύω, γυρόω circumago, in orbem verto. Շրջաբերել. պտըտցընել.
ՀՈԳ ԱՌՆԵԼ, ՅԱՆՁԻՆ ԲԵՐԵԼ, ՏԱՆԵԼ, եւ այլն. cf. ՀՈԳԱԼ. որպէս Խնամ ունել. փոյթ տանել.
Կրկին հոգ յանձին բերցուք։ Մեծագոյն հոգս պարտ է բերել յանձին։ Առաւել այնր է պարտք հոգք վարել. (Խոսր.։)
ՀՐՃ ՀՐՃՔ կամ ՀՐՃԻՒՔ. Արմատ Հրճուելոյ, որպէս Հրճուանք. բերկրանք.
Լուծ կազմել, եւ ձիգ, եւ եզինս սամետիւք ի գործ լծել. յն. լուծ առնել, եւ ղեակ ուղղել, եզինս լծել. (Սեբեր. ՟Է։)
Դարմանեաց զնա ի բոյն իւր՝ բերելոյ նմա մանր ճճիս եւ օձ. (Պտմ. վր.։)
Ունիս զմաճս արօրոյն. (Սեբեր. ՟Թ։)
Զմերս առեալ՝ ի մերոցս պարտի օրինակ բերել. (Նար. երգ.։)
Ամենայն մարմինն յօդիւք եւ խաղալեօք տարաբերեալ. (Կող. ՟Բ. 19։)
Նոր նոր պտուղ բերէ. (Կոչ. ՟Ժ՟Ե.) յն. καινότερος . նորագոյն։
Ողբս ի բերան առեալ անդադար աշխարէին զմեզ. (Եղիշ. ՟Ե։)
Կամի՞ս տեսանել զոյժ համբերութեանն, յորում էր յովբ. (Իսիւք.։)
(որպէս թէ՝ Ուռդ. կամ յուռթի. ուռճացեալ) ἅμπελος vitis. Տունկ խաղողոյ աճունաճիւղ. ուստի եւ ԲԵՐ ՈՐԹՈՅ ասի գինին. ... (յն. ա՛մբէլօս. տե՛ս եւ ԱՅԳԻ, որ է ամբէլօ՛ն. լտ. վիթիս. իսկ վի՛թուլուս է հորթ. որպէս եւ յն. մօսխի՛օն, է մոզի, հորթ, եւ ճիւղ)
Հատանի ործ ի բերանոյն (ասիդայ), եւ յործոյն ծնանի նեէսայն. (Նար. յովէդ.։)
Ի մանկանց բերանոց յոլով ի բաց թափեալ ործն՝ եւ զկերակուրն շաղախէ. (Բրսղ. մրկ.։)
ՈՒՐ մ. իբր յարաբերութիւն ներգոյական. (լծ. յն. ո՛ւ, որ է Ուր, եւ ոյր) կամ օ՛բու. լտ. ո՛ւպի. οὗ, ὄπου ubi. Ի տեղւոջ՝ յորում. յորում վայրի. ուր, ուր որ. ...
Կամ ի գեհենէն երկիր, կամ զարքայութենէն պէտ արա. (Սեբեր. ՟Թ։)
Լեռան մածեալ կոչէ ցզիրն եւ զլոյծն եւ զջրին։ Վասն ջրի եւ լոյծ նորոգ զմեղրն ժողովելոյ. (Սեբեր. ՟Գ։ Վեցօր. ՟Ը։)
Զսակ աղիւսարկին։ Ոչ թողասցի ձեզ ի սակէն ձերմէ եւ ոչինչ։ Զսակ աղիւսոյն բովանդակ տայցէք։ Ըստ հանապազորդ սակին ... զսակ հանապազորդ աղիւսաթուին։ Զգարին եւ զյարդն բերէին՝ իւրաքնիչիւր ոք ըստ սակի իւրում։ Այր ըստ սակի իւրում ետուն զարծաթն եւ զոսկի. եւ այլն։ Կամ Որ է ինքն յազգէ քահանայիցն օծելոց սակի։ Որ նորա վիճական սակի են։ Որոց սակի են եւ այլն։
Սին եւ աղազուն՝ քաջաբերի փոխան եղեալ. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
Առ զորթոյն բերուկն եւ զուժովն, եւ յերկրորդ ծնկին մէջն ծեղքէ զսօթն զորթի մէջն. որ եւ ասի զկնի.
Աստուած որ արհամարհեցաւն ի քէն, նա վաղ չլսէ քեզ յայնժամ, զի դու եւ այժմ չլսես նմա. (Սեբեր. ՟Թ։)
Զգարնանաբեր ծաղկանոցաց բերեալ զնմանութիւն վառ ի վառ գունովք։ Զօրէն վառ ի վառ գունով զգիրսն երեսացն պայծառացուցանէի. (Լաստ. ՟Ժ. ՟Ժ՟Զ։)
Իսկ կողմն նորին՝ բերկրալից ձայն, որ եւ վառ իսկ կոչի այսինքն խիստ ձայն. (Քերթ. եկեղ.։)
Սուրբ հարցն պիտառութիւնք համապատիւ կարգեցին զեպիսկոպոսս արքեպիսկոպոսաց, ոչ ինչ բերելով վեհ նմա, բայց ի գլխաւորն կալոյ. (Կանոն.)
χάος, χάσμα chaos, hiatus, vorago βόθηνος fovea, fossa βυθός profundum, profunditas, gurges βάραθρον barathrum եւ այլն. Խորխորատ. խորք ահագին. անդունդք. փոս. գուբ. խորափիա. երկիր բերանաբացեալ շարժմամբ. եւ Գերեզման. դժոխք. խորունկ տեղ բացուած. տէրին խէնտէկ, չուգուր, շահ, քէվ.
Յանակնկալս կենաց վհէ արտաբերել ի լոյս անձկալի։ Ոչ անդունդք խորոց, ոչ վիհք վհից։ Օրհնեսցի անուամբ քո գթած՝ վիհն իմ հանգստեան. (Նար. ՟Ի՟Ե. ՟Խ. ՟Կ՟Ե։)
Նմանութեամբ՝ որպէս Խտիր. տարբերութիւն. ֆարգ, արա.
ἕπος carmen, versus μέλος melodia μέτρον metrum. Բան չափաբերական. ոտանաւոր. երգ. քերթուած նուագելի.
ՏԱՄ ԱԾԵԼ, ԲԵՐԵԼ, ՏԱՆԵԼ. որպէս յն. Առաքել. ἁποστέλλω. (Ծն. ՟Լ՟Ը. 17. 23։ ՟Խ՟Ե. 23։ ՟Բ. Մնաց. ՟Բ. 8։ ՟Ի՟Դ. 23։)
ՏԱՄ ԻՐԱՒՈՒՆՍ. Իրաւացուցանել. եւ Արդար պատճառս ի մէջ բերել.
ՔԱՐԱՄԲՔ ՏԱԼ. ա հարկանել. Հրամայեաց քարամբք տալ զբերան նորա. (Ճ. ՟Ժ.։)
Տառ տարբերական տողիւ ձեւացեալ. (Նար. կուս.։)
Իցե՞ն երբէք ցաւք ըստ ցաւոցս լեալ։ Ցաւք իմ նորոգեցան յիս։ Առ ոչինչ զցաւսն համարեցաւ։ Ցաւք սաստիկք։ Ունին զիս աւուրք ցաւոց։ Ցաւք սրտի իմոյ։ Միով միով ցաւօք ի վերայ հարեալ մարմնոյն զայրացելոյ։ Զցաւս վիրաց քոց բժշկեսցէ։ Առ ցաւս իւր ճչիցէ։ Աղաղակեսջիք առ ցաւս սրտից ձերոց։ Գիտէ համբերել ցաւոց։ Մինչդեռ էին նոքա ի ցաւսն, կոտորեցին։ Չպատմէին միմեանց զցաւս իւրեանց.եւ այլն։
Որ ցոփ բերանով զեղբայրն արհամարհէ. (Երզն. մտթ.։)
Ի ներքո ի տանն գտաւ, եւ զփակ տանն ոչ ընկէց ի բաց։ Շղթայքն լուծան, եւ փակքն կոտորեցան։ Զդուռն ճաշակման այդպիսի փակով պնդեմք։ Զփակ իրաւանց բացեալ։ Պա՛րտ է մեզ փակ, եւ դուռն բերանոց. (Ոսկ. նոր կիր.։ Ճ. ՟Բ.։ Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։ Բրսղ. մրկ.։)
Ընդ փոխս ոսկւոյ մատնեն, ընդ ճգունս ճգունս պատերազմաց։ Տո՛ւք զբերենս ձեր ի փոխ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։ Լմբ. սղ.։)
Իւղաբերից աւետարան այսօր՝ յոհաննու զյետին փոխն կարդա։ Զերեք գլխոյն զփոխերն կարդա. (անդ։)
Ծխաշունչ կծուութիւն ինչ ի փորէ ի վեր բուրիցէ։ Ի փորէ անտի պարզել զմաղձն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։ Սեբեր. ՟Ժ։)
Բերեալ եղեւ միս որթու ի սեղանն. (Վրք. հց. ՟Ե։)
Կապեցին զբերան պարկին ի փողս նորա։ Զբերան նորա եւ զփողսն։ Պարապնդեալ զփողսն՝ խեղդամահ արարին զնա։ Խնդրեաց ջուր. քանզի յոյժ հեղձեալք էին փողք նորա։ Զկաւն որ յարտասուացն, եդ ի վերայ փողից մանկանն. (Ագաթ.։ Յհ. կթ.։ ՃՃ.։)
ὅμφαχ, uva immatura vel acerba Բեր որթոյ տհաս եւ թթու, խակն խաղողոյ. գօռուգ.
Ե՛ւ Աստուծոյ զօրութեանցն ակահ լինիցին, եւ իւրեանց խնամոյն՝ որ առ ի նմանէ. (յն. ուսցին, կամ ի միտ առցեն). (Սեբեր. ՟Թ։)
Զդառն մահուն ճաշակեն աղէտս։ Իբրեւ ի մահաբեր ինչ աղիտէ սրացեալ։ Անտանելի աղետիւք կրեն հիքութիւն։ Սոսկալի դորայովդ աղետից տեսութեամբ. (Պիտ.։)
Ամօթն է երկիւղ ի վատթար ինչ գործոյ. եւ այսու տարբերի խորշումն յամօթոյ. քանզի ոմն ամաչեաց՝ յորոց ինչ գործեացն, իսկ ոմն խորշեալ երկնչի՝ զի մի՛ անկցի յանփառութիւն ինչ. (Նիւս. բն. Ի։)
Համբերեսցէ ամենայն ամօթոյ եւ պատկառանաց։ Եւ ո՛չ փոքր ինչ նախատինս եւ ամօթս կրեմք վասն նորա. (Վրք. հց.։)
Ամօթով առնէ զբերօղն, եւ տրտում. (Վրք. հց.։)
Քաբերայ կինեցոյ, որ էր յաներացն Մովսէսի. (Վահր. յար.։)
Ոչ կարեմ ես յանձնէ առնել եւ ոչինչ։ Ոչ եթէ յանձնէ ինչ խօսիմ։ Ես գնեմ զնա անձամբ իմով։ Որ յանձնէ իւրմէ խօսի, փառս անձին իւրում խնդրէ։ Զայս ոչ յանձնէ ինչ ասաց։ Ուռն ոչ կարէ պտուղ բերել յանձնէ իւրմէ։ Ոչ եթէ յանձնէ ինչ խօսիցի։ Անձամբ յանձինս զվճիռ մահու ընկալաք։ Ոչ եթէ անձամբ բաւական եմք խորհել ինչ իբրեւ ի մէնջ։ Անձամբ յանձինս զանձինս չափեն։ Եւ ոչ եթէ անձամբ քո առնու պատիւ. եւ այլն։
Տասն խրասախ բերէր ըստ անձին. (Բուզ.։)
ՅԱՆՁՆ ԲԵԿԱՆԻԼ, կամ ԶԱՆՁԱՄԲ ԴԱՌՆԱԼ. Յինքն կոյս անդրէն բերիլ. շրջան առնուլ. շուրջհայել. պտտիլ, դառնալ.
ԶԱՆՁԱՄԲ ԼԻՆԵԼ. Յինքն գալ. զգաստանալ. խելաբերիլ.
Ոչ Անձն Հօր՝ է Անձն Որդւոյ, եւ ոչ Անձն Որդւոյ կամ Սուրբ Հոգւոյն՝ է Անձն Հօր. (Սեբեր. ՟Ա։)
Ոչ է պարտ եւ արժան զգիշեր ամենայն ի քուն կալ առն խորհրդաբերի, որում ժողովուրդք յանձն են, եւ այսքան հոգք. (Պտմ. աղեքս.)
Որպէս յանօթ արկեալ իրս ինչ, օտար է, եւ ոչ յանօթոյն բնութենէ։ Իբր դոյզն անօթիւ յագենականն աղբերէ առեալ. (Շ. ամենայն չար. եւ Շ. հրեշտ.։)
Շնորհքն ոչ մարդկեղէն ինչ զօրութիւն առնուն յանօթ, այլ զիւրն ունի բնակաւոր. (Սեբեր. ՟Դ։)
Վասն յաճախութեան ազգի ազգի մտացն (այս ինքն իմաստից) որ աստի յորդին. (Սեբեր. Ե։ ա.)
Զաստի կարծիս։ Աստի յաւիտենիս. Յաստիս բերկրիցիք յաւիտենի. (Ագաթ.։)
Ո՞ւր այն իմ ժամանակ, յորում ընդ ասել բանին եւ ես (երկիրս) յոքնազան վերաբերէի բուսակաս ի կենցաղաւէաս աստից։ Օդ քաղցրաշունչ ի ձեռն արեւելեան ցօղոյ, եւ բազմագութ խնամով սնուցանէին զիմ աստիցն զարմ. (Պիտ. Ժ 5։)
Բայց՝ եթէ նեղ ինչ էր ինձ, զայդչափ ոսկի այսր զի՞ բերէի. (Փարպ.։)
Եւ շինեցին զամրակողմն գլուխ քաղաքին ի պարիսպս ամուր՝ յաշտարակս հզօրաց. եւ եղեւ նոցա այն իբրեւ բերդ ի բերդի ամրացեալ քաղաքին։ Գալ մարտ դնել զբերդաւն՝ որ յԵրուսաղէմ էր։ Ի ներքս ընդ բերդաւն։ Հազարապետն դղեակ բերդին (բերդաքաղաքին, ըստ յն)։ Ամրացան ի բերդս երկում ամուրս։ Եթող ի վերայ բերդին զշիմոն։ Վասն բերդիցն պաշարման։ Զբերաւն նստէին։ Ի բերդն արշաւեցին. եւ այլն. (՟Ա. Մակ. ՟Բ. Մակ.։)
Նստան շուրջ զբերդաւն. (Խոր. ՟Գ. 35։)
Յարձակէին ի վերայ բերդից եւ աւանաց. (Եղիշ. ՟Գ։)
Բերդիւք. զբերդիւն. (Խոր. աշխարհ.։ Յհ. կթ.։)
Ամուր բերդից. (Փարպ.։ Տե՛ս եւ Բերդեան։)
cf. ԲԵՐ.
Առհաւատչեայն՝ ոչ ամենայն պարգեւն, այլ մասն ինչ ի բնաւէն. (Սեբեր. ՟Է։)
Իսկ մեք հողեղէնքս բնաւ իսկ զի՞նչ բերիցեմք ի հարմար զմեր նեղութիւն. (Ագաթ.։)
Այլ ոմն ի բարձրաբերձ տանեաց ի վայր գիշերի գլեալ. (Յհ. կթ.։)
Աւելորդ ծախքն բազում վնասս բերեն դիապատացն, իսկ գնացելոցն (այսինքն վախճանելոց) ոչինչ օգուտ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. եւ այլն։)
Որոյ հայհոյութիւնն ի բունն իսկ գնայ. (Եզնիկ.) այսինքն բերի, հասանէ։
Քստմունք գնան ընդ անդամսն. (Եզնիկ.) այսինքն բերին, լինին։
Զի մի՛ յարհամարհանս պատիւ մեծի տաճարին գնասցէ. (՟Բ. Մակ. ՟Գ. 18.) այսիննք բերեցին, շրջեցի։
ԳՐԵԼ. որպէս Վերագրել. ընծայել. յանուն ուրուք վերաբերել, տալ.
Գրէ՛, թէ այնպէս ասաց, որպէս դուք կարծէ՛ք. զի՞նչ վնաս բերէ այդ. (Երզն. մտթ.։)
Գիտել, եթէ արեգակն յորու՛մ գօտւոջ է, եւ գօտիք են այսոքիկ. հրատ, արեգակն, լուսաբերն, փայլածու, լուսինն, երեւակ, լուսնթագ. (Տօմար.։)
Լուսինն բերի յիւրում գօտւոջն. նոյնպէս եւ այլք ի մոլորակաց. (Շիր.։) cf. ԱՅՐԵՑԱԾ, (գօտի)։
Մի՛ զդուն ինչ եւ եւ զանօսր ի մէջ բերեր. (Ոսկ. ես.։)
Դուն ուրեք երբէք բերիլ բարկութեամբ. (Սարգ. յկ. ՟Դ։)
Զթեթեւահողն եւ զերէղն եւ զանպտղաբեր երկիրն ոռոգանիցէ. (Փիլ. այլաբ.։)
Որ ապստամբին թեկն ածիցէ, ընդ նմին զնոյն պատիժ կրեսցէ. (Սեբեր. ՟Ե։)
ԹԻՒՆ ԹԻՒՆԱԲԵՐ. եւ այլն. cf. ԹՈՅՆ, ԹՈՒՆԱԲԵՐ, եւ այլն։
Առբերանեայն ի նմին իսկ ի պճղնաւորէն ի միջին թլիփ ունի, զի մի՛ պատառեսցի. զի թլիփն անկուած խիտ եւ հոծ, եւ կարի յոյժ թաղկեալ է. (Փիլ. ել. ՟Բ. 118։)
Թո՛յլ տուք ինձ զհամբերութիւն (այսինքն մի՛ արգելուք)։ Առ այժմս թո՛յլ տուր այդպիսի խնդրոյդ. այսինքն թո՛ղ. մէկ դի՛ դիր. (Ճ. ՟Ա.։)
Զբազում մարմինս թոնծս եւ կիսամեռս բերեալ՝ ընկեցին զնոսա առաջի. (Երզն. մտթ.։) (թերեւս որպէս յն. չօլագ։)
ԻԴՈՍ 2 յն. αἰ εἱδοί, εἱδών idus, iduum, idibus. Հնգետասաներորդ օրն մարտի, մայիսի, հուլիսի, հոկտեմբերի, եւ երաքտասաներորդն այլոց ամսոց. (Տօմար.։ Թղթ։)
ամենայնփեսայից լի էին բերանք ողբոց լալութեան. (՟Ա. Մակ. ՟Ա. 28։)
Լիով իմացուցանել, կամ վայելել, կամ հարկել, կամ կատարել, կամ յանձին բերել. (Եղիշ. ՟Գ։ Պիտ.։ Խոր. ՟Բ. 29։ Տօնակ.։ Գանձ.։)
σιωπάω, παρασιωπάω sileo, taceo. Լուռ լինել. լուռ կալ. չխօսել. չհանել ձայն. ձեւանալ որպէս չլսօղ. համբերել. ներել.
Աղաչեալ զնա ի համբերութիւն դարձոյց ի խուղն. (Լմբ. սղ.։)
Եբեր երիս փսիադս եղբարցն, եւ մի փսիադ եղբօրն այն, եւ ընկէց զնոսա ի հուրն, եւ կիզեցան ամենեքեան բաց ի միոյ խսրէ՝ որ էր եղբօրն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Զ։)
διαστολή, διαφορά differentia եւ այլն. որ եւ ԽՏՐԱՆՔ, ԽՏՐՈՒԹԻՒՆ. Տարբերութիւն կամ զանազանութիւն մտաւոր. իբր խիթալի կամ զգուշալի. Դատումն եւ ընտրութիւն կամ կշռութիւն ի մէջ այլ եւ այլ իրաց. Խոչ կամ արգել ըմբռնեալ մտօք. կարծիք.
βαρύς gravis. Առաւելեալն կշռութեամբ. վասն որոյ դժուարաբառնալի, եւ վայրաբեր. դժուարաշարժ. հանդարտ. դանդաղ. անտանելի. անհնարին. դժուարին, դժկամակելի. անհաճոյ. խիստ. դժնդակ. եւ Սաստիկ. շատ. բազում, եւ այլն. ծանտր. աղըր. չեթին, կիւճ, եւ այլն.
Զքահանային քո ահարոնի զգաւազանն չորացեալ՝ ծըլել եւ ծաղկիլ եւ պտղաբերել արարեր. (Մաշտ. ջահկ.։)
Ընդէ՞ր զսափորն ի վերայ ուսոցն ասի բերիլ. քանզի սկզբունք սոքա եւ նախկինք բազկաց եւ ծղեաց են, եւ ձեռաց եւս, ի ձեռն որոց կենաց գործք եւ արդիւնք կատարին. (Փիլ. լին. ՟Դ. 98։)
Չտեսանե՞ս եւ զմարմնոց իսկ զաչս, յորժամ հանապազ ընդ ծուխ գայցեն, այտօսր բերեն. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 2։)
ԾՓԵՄ ԾՓԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. ἑπικλίζω inundo περιφέρω circumfero. Տալ ծփիլ. ծուփս յարուցանել. ալէկոծել. տատանել. տարաբերել. յուզել. աղմկել.
Ըստ կարգի վարիլ, կամ յարմարել, հիւսել, խօսել, գրել, ողղել, բերել, ունել. (Պիտ.։ Շ. ՟ա. յհ.։ Շ. ընդհանր.։ Իգն.։ Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. էր ընդ եղբ.։ Եղիշ. ՟Է։)
Ի ԿԱՐԳ ԱՐԿԱՆԵԼ, ԱՆԿԱՆԻԼ. Կարգաւ հետզհետէ դնել, դնիլ. ի վերայ բերել. շարունակել.
σιαγών mala, maxilla χεῖλος labium μύλη dentes molares. Ծնօտ ներքին. ստորին կողմն ծնօտից՝ հանդերձ շրթամբք, բերանով եւ ատամամբք. դունչ, պրկունք. բերան. Տե՛ս ՟(Դ. Թագ. 28։ Յոբ. խ. 21։ ՟Ի՟Թ. 17։ Եզեկ. ՟Ի՟Թ. 4։ Սղ. ՟Լ՟Ա. 12։)
որպէս որակութիւն, եւ պէսպիսութիւն, այլայլութիւն բնական իրաց, զգածմունք. բերմունք.
Եւ մի՛ սուրբ բերանք զաղտեզի եւ զկծծի բանս խօսեսցին։ Անէ՛ծք այնպիսի կծծի բանից, որք ի սատանյէն բղխեցին. (Ոսկ. եփես. ՟Ժ՟Է. եւ ՟Ի։)
Արմատ Կործելոյ. յորմէ Ի ԿՈՐԾ ԱՌՆԵԼ, եւ ԼԻՆԵԼ. Բերան ի վայր շրջել զամանն, կամ դատարկել.
Երեւի հաստ՝ փուտն. (Սեբեր. ՟Դ։)
Ի հաստի կայ թագաւորութիւն. (Սեբեր. ՟Բ։)
Բերին վէմս մեծամեծս ի հիմն տանն։ Վէմ հիմանց։ Եդ հիմն ի վերայ վիմի։ Արկանիցէ հիմն (աշտարակին)։ Հիմունք լերանց, կամ աշխարհի։ Հաստատեաց զհիմունս սիովնի։ Հիմն այլ ոք ոչ կարասցէ դնել քան զեդեալն, որ է յիսուս քրիստոս։ Շինեալք ի վերայ հիման առաքելոց եւ մարգարէից.եւ այլն։
եւ յայս միտ բերի նաեւ ասելն.
Այլով անուամբ վարին, եւ ժամանակօք անբաւիւք ... ո՛չ զուգեալ համեմատեն հուն թուոց առարկութեանցս եւ այլն. (Խոր. ՟Ա. 3։) (որ բերի եւ ի յաջորդ նշ։)
Ձեռն ի ձեռն, եւ բերան ի բերան, եւ յանդիմանախօս ընդ աստուծոյ մովսէս ճանաչիւր. (Ագաթ.։)
Իբր զպտուղ ծառոց բարձրաբերձ ճղոց դժուարակութ է. (Լծ. նար.։)
ՄԱՅՐ. փոխաբերութեամբ՝ ասի եկեղեցին, եւ սուրբ աւազանն։ Եւ ՄԱՅՐ ԵԿԵՂԵՑԻ, կամ ՄԱՅՐ ԵԿԵՂԵՑԵԱՑ՝ աթոռանիստ տաճարն, կամ գլխաւոր եկեղեցին, եւ կաթողիկէ եկեղեցին։ Որպէս եւ ՄԱՅՐ ՔԱՂԱՔԱՑ՝ է մայրաքաղաք։
Երկաթն որպիսի՞ ինչ էր՝ մինչ չեւ ի հուր մխեալ էր, մթար երեսօք, ցուրտ ի շօշափել. (Սեբեր. ՟Զ։)
Կոկորդիլոսի մկանանցն թեփ անարգել աղխեալք եւ կապեալք։ Դելփիսի զմանուկն բազում անգամ ի ծովեզերէն ի ներքս ի խորս ի վերայ բառնալով մկանանցն՝ վերամբարձ բերէր ի վերայ ալեացն. (Փիլ. լիւս.։)
Զկէսն (տիեզերաց) ի վեր ի մկանունս իւր (բարձեալ բերէ), եւ զկէսն ի խոնարհ. (Կիւրղ. ծն.։)
ὡθέω, ἑξωθέω pello, expello, amoveo, admoveo, ejicio, injicio. կր. feror, moveor, ruo, irruo. Մղելով կամ խթելով վարել ի բաց կամ ի մի կողմն. դրդել. վանել. մերժել. ձգել. հոսել ի վայր. դրդել. գրգռել. վարել. հրել, քշել .... կր. բերիլ. ձգիլ. յօժարիլ. դիմել.
Մղեմք եւ ընկենումք, եւ յարուցանեմք զգլորեալսն՝ նովին ձեռամբ. (Սեբեր. ՟Է։)
Բերան ունել, եւ ոչ իբրեւ ծառայիւն վճարել նովաւ պէտս ինչ, այլ յետս ընդդէմ, զի յանօգուտ եւ յանպատշաճ իրս վարեմք. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 2։)
Յաղբերէ անտի մինչեւ ցյորդ գրեցի քեզ. (Մծբ. ՟Ժ։)
Ահա զմեծագոյն խոհականութեան բերեն իմն յինքեանս նսեհ. (Պիտ.։)
Առեալն եւ յափշտակեալն ի բերանոյ շան.
Զի գէթ այնպիսի ինչ շքով ահագին համարեսցին զորբութիւնսն. (Սեբեր. ՟Գ։)
Բերել կոճեղս փայտից, եւ առնել ըստ ոլոքի խոտցաց ոտից նորա. (Ագաթ.։)
Սանդուխս հաստատեաց, եւ ընդ բազում որոշս հանէ զմեզ ի գլուխ. (Սեբեր. ՟Դ։)
(լծ. հյ. բերձ, բարձր, եւ պարծ. պ. պէրծ. ար. պէրզ)Պանծալի. փառացի. սէգ եւ սոնք. շքեղ. ճոխ. երեւելի. մեծ. գեղեցիկ. հոյակապ. նազելի. ... յն. γαυρίων, γαῦρος (լծ. գորոզ). σεμνός եւ այլն. superbus, ut egregius, elegans, gloriosus, spectabilis, gravis եւ այլն.
Ընդ գազանս անապատի շրջէր, եւ ջրիկն՝ որ գտանէր, նոցա արբուցանէր։ Զմայլեալ պարարին ըմպելով զականակիտ զքաղցր ջրիկ աղբերականց. (Վրք. հց. ձ։)
Ի շահատակելն իւրում հարկան յումեմնէ սակերբ գլուխն։ Կացնօք եւ սակրօք երկբերանովք։ Ըստ իւրում անզգամոլութեանն սակրով վճարի. (Խոր. ՟Բ. 28. 39։)
Տացես առնելու յերկրէս եգիպտացւոց սայլս մանկանց եւ կանանց ձերոց։ Լծեցէ՛ք զերինջսն ի սայլին, եւ դիք զնա ի վերայ սայլին։ Ետու զեղինսդ յողջակէզս, եւ զփայտ սայլիցդ եւ զցորենադ ի զոհս։ Զոր օրինակ հոլովի սայլ լի օրանաւ, եւ այլն։ Տե՛ս եւ կամնասայլ։ Բերին սայլօք նոցին աւանի ... հաւաքեալ ի սայլսն։ Յառաւել տանջանացն ոչ եւս զօրէր գնալ, այլ ի ճանապարհին սայլով բերէին. (Խոր. ՟Գ. 32։ Ճ. ՟Բ.։)
Առ չժուժել սրտիցն դառնութեան։ Քաղցրացո զդառնութիւն սրտիդ։ Սիրտն ի բերանն էր (յեփթայեայ ընդ զոհել զդուստրն). (Եղիշ. ՟Գ. ՟Ը. եւ Եղիշ. դատ.։)
Ահաւասիկ ես եւ հայր քո սիրտ ի բերան շրջեալ խնդրէաք զքեզ. (Ոսկ. մտթ.) (ուր վրիպակ է գրելն միոյ գրչի, սրտիբերան)։
Ես եւ հայր քո տառապեալ՝ սիրտ ի բերան գնայաք եւ խնդրէաք զքեզ. (Եփր. համաբ.։)
ἁκωνή, ἁκίς, ἁκμή cuspis, acies. իսկ ի սուրբ գիրս τόξευμα, βολίς jaculum. (լծ. թ. սիլահ. զէն Սայր սայրասուր բերան կամ ծայր զինուց. եւ Սսցեալ կամ ձգելի զէն երկաթի, նետ, նիզակ, տէգ, եւ սուր). Սայր. սայրասուր բերան կամ ծայր զինուց. եւ Սլացեալ կամ ձգելի զէն երկաթի. նետ. նիզակ. տէգ. եւ սուր.
Աստիներհակքն արիացեալ եւ ըզսըղար բերդին պնդեալ. (Վահր. ոտ.։)
Ոչ իսպառ բարկանայ մեզ տէր։ Որ համբերեսցէ իսպառ, նա կացցէ։ Զիմի՛ իսպառ եկեալ թախանձիցէ զիս՞ եւ այլն։
Ստեսցէ ընկերի իւրում։ Մի՛ գողանայցէք եւ մի՛ ստիցէք։ Յորժամ ստիցէք տեառն աստուծոյ ձերում։ Երդուաւ տէր դաւթի ճշմարտութեամբ, եւ ոչ ստեաց նմա։ Տեղին ստեսցէ։ Ստեսցէ բեր ձիթենւոյ։ Գինի ստեաց նոցա.եւ այլն։
Բառ յն. սդօ՛մա. στόμα os (oris). Բերան. եւ սայր սուսերի.
Որպէս զերկաթի ստոմ, կամ որ ի պողովատիկ զտիցի եւ մխեսցի, եւս կարծրագոյն եւ հատու լինիցի. (Սեբեր. ՟Դ։)
Լոյսն այն պարզ եւ սփիւռ է բնութեամբ։ Աստուած ասէ, պարզ եւ սփիւռ էութիւն է. (Սեբեր. ՟Զ. ՟Է։)
βλαβή noxa, damnum, detrimentum, pernicies ζημία mulcta, poena. (Վնաս՝ նոյն ընդ Վզեան. յորոց եթէ ի բաց դիցի տառդ վ, լինին՝ նաս. որպէս լտ. եւ թ. նօդսա, նօ՛քսան. եւ զեան. ռմկ. զիան , որ եւ զարար, քէտէր. իսկ սանս. վինա՛սա, է կորուստ)։ Ամենայն ինչ՝ որ բերէ զրկանս կամ տուգանս, եւ նոյն իսկ տուգանք. տոյժ. զրկանք. (հակառակն շահու եւ օգտի).
Երկու աչք, բ ականջք, բ քթափողք, ա բերան, բ ստինք, ա պորտն, եւ երկու վտառքն յետ եւ յառաջ (միզուկն եւ երաստանն). (Ոսկիփոր.։)
Ի տածումն օգտաբեր տարրոյս յորդորամիտք. (Պիտ.։)
Տղայ էր իսրայէլ. եւ ես սիրեցիզնա։ Ի վերայ մանկան միոյ տղայոյ։ Ի տղայ մանկանցն բերանոյ զստինսն ի բաց կորզէին։ Ի բերանոյ մանկանց տղայոց. եւ այլն։
στρυφνός acerbus. Փոթոթահամ. (իբր միջակ ընդ թթու եւ ընդ դառն՜) կծուահամ. ունակ համոյ տհաս պտղոյ, կեղեւոյ, գինւոյ, եւ այլն. բերանը զպօղ, փոթռտօղ, պուրուշտուրմիշ կամ պիւզմիշ ընօղ, մրմրուկ.
Յորժամ տեսանիցէ ի մարմինն փուտ, երկաթ ի գործ արկանէ, եւ զփուտն ի զատ հատանէ։ Յապականեալ մարմնոյ զփուտն հատանել ընկենուլ պարտ է։ Անտի ծնանին ամենայն ցաւք, ի ցաւոցն փուտ գործին. (Սեբեր. ՟Է։ Ոսկ. եւ Գէ. ես.։ Լմբ. պտրգ.։)
Առնեն կարծրագոյն (կաւ) զլոյծն, եւ երեւի հաստ փուտն. (Սեբեր. ՟Դ։)
Զի թէ քթթումն մի ականլ ժամանակ ասի, ո՞րչափ եւս արտաբերութիւն բանին լեզուաւն. (Երզն. քեր.)
Այսոր անդր քշել զամբոխն։ Հովեւքն տաւաղելով զգառինսն քշէին ի դալարաբեր հովիտն. (Արծր. ՟Գ. 4։)
Եդ բերել քուքս, եւ տանջել զնոսա քքովք յերկար։ Տանջեալ զսուրբ առաքեալն քքովք։ Ղականացւոց երիտասարդացն գզեալ ուսքն քքովքն։ Ո՛չ սուրք սրեալք մեզ, ո՛չ անիւք, եւ ո՛չ քուքք. (Արծր. ՟Գ. 10։ ՃՃ.։ Աան. Եկեղ։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ։)
Զմտաւ ած, ո՛չափ բաւական են քուք այրոյ (ի վրէժխնդրութիւն). (Սեբեր. ՟Թ։)
Ցող է գիջութիւն ի պարզոյ բերեալ ըստ անօրս բաղկացութեան, եւ սառն է յոլովութիւն ջրոյ պաղեալ ի պարզոյ. (Արիստ. աշխարհ)
զի պարզու ծարաւոյ իմոյ զովասցի յաղբերէ վտակաց քոց։ Հանդո՛ զիս ի ցանկութէնէ աստի ի պարզոյ (պարչոյ, կամ պասքու ծարաւու. (Մծբ. ՟Ա. եւ ՟Դ։)
Ախորժ տենչանօք լցեալ։ Տարար զնա ի քեզ ախորժ հանգստեամբ կամացն հաճութեան։ Յորոյ պտուղ վայելեսցես ախորժ բերկրանաց ճաշակմամբ. (Նար.։)
Ոչ քահանայութեան աղքատ այն որ յամենայն իսկ քահանայութենէ առնոյր զպաշտօն. (Սեբեր. ՟Բ։)
Լցեալ լինին պարունակքն (ուղղոյ՝) աճեամբն, զոր գինին ի վեր գոլորշացեալ բերէ. (Բրս. արբեց.։)
Ցանկամ տեսանել զաճիւն մարմնոյ արդարոյն ... զաճիւն ոսկերաց, բերանոյ, աչից. (Սարգ. յկ. ՟Ժ՟Ա։)
Յանկարծակի եղեւ աճուն եւ պտղաբեր. (Գէ. ես.։)
Ողորմելիք դատեսցին ոչ յաղագս ամբոխիցն։ Ոչ բերելով զդժուարագոյնս իրացն զամբոխ. (Բրս. գոհ. եւ Բրս. չար.։)
Մինչեւ ցքաղաք ամրոցին տիւրացւոց։ Եկին յամրոց տանն Բեթէղբերիթայ. այրեցին ի վերայ նոցա զամրոցն հրով։ Եւ առ Դաւիթ՝ զՍիոն, եւ զամրոց նորա։ Նստաւ Դաւիթ յամրոցին, եւ կոչեցաւ այն՝ քաղաք Դաւթի։ Յո՞ դուք յուսացեալ նստիք յամրոցդ Երուսաղէմի. եւ այլն։
ԱՄՐՈՑ. Դղեակ. բերդ. միջնաբերդ. ակառն. գալէ, հիսար. որպէս ἅκρα arx
Եթէ հանցես զպատուականն յանարգէ (յն. յանարժանէ, կամ յոչ արժողէ), իբրեւ զբերան իմ եղիցես. (Երեմ. ՟Ժ՟Ե. 19։)
Ոչ եթէ զանգէտէ ումեքէ զԱստուծոյ՝ որ չիցէ ումեք ծանուցեալ, ասէ զայս։ Զանգիտին Աստուծոյ ճառս ի մէջ բերեալ (յաթէնս). (Ոսկ. մտթ. եւ Տիտ.։)
Փառաւորութիւն միոյ անդամոյն բոլոր անդամոցն բերէ զխնդութիւն. (Խոսր.։)
Նռան շարաբ, որ օգտէ անդոհի՝ որ ի մարդոյ սիրտ ընկնի։ Փորանցի եւ վերաբերութեան եւ անդոհի օգտէ. (Բժշկարան.։)
Եպերէր զանժամ խնամսն. (Սեբեր. ՟Թ։)
Մի՛ անժամ եւ տարաժամ զբերանն ածել. (Նեղոս.։)
Անխակ քաղցրութեամբ բերել (ձիոյ) զվերելեակն. (Պիտ.։)
Ի կրկին միտս բերի ասելն,
ἅγονος. sine facto. Անծնունդ. անծննդական. անզաւակ. ամուլ. ստերջ. անբեր. զաւակ կամ բերք չունեցօղ. տօզուրմազ. հասըլսըզ.
Անծնին ծնունդ. (Սեբեր. ՟Ա։)
Հրեղէն բերանով զանհատ սուրբ սուրբն ասելով։ Ձայնք պաշտօնէից ի տուէ եւ ի գիշերի անհատ էին ... Անհատ աղօթիւք. (Եղիշ. խչ. եւ Եղիշ. պատմ.։)
Անհատ կամք, կամ ստգտանք։ Անհատ մշտնջենաւորութիւն, կամ լուսաւորութիւն։ Կուտակէ զանհատ ջուրցպարբերութիւն. (Պիտ.։)
Անփակ բերանով զվտակ վարդապետութեան ի սիրտ սերմանեալ. (Ագաթ.։)
Անփակ բերանով եւ ի նա ձգեաց զբանս ամբաստանութեան. (Իգն.։)
Յանփակ լեզուացն, եւ յանդուռն բերանոցն. (Գր. հր.։)
ԱՆՓԻՌ կամ ԱՆՓԻՌՆ Թուի յն անաֆօռա՛. որ է վերբերումն, եւ կանգնեալ ինչ, որպէս կրէ եպիսկոպոսն ի ձեռի.
Աշունն չունի գեղեցկութիւն գարնան, եւ ոչ գարունն զաշնան պտղաբերութիւն. (Տօնակ.։)
Յորժամ ցաւք ինչ ի վերայ հասանիցեն, առ վտանգին ապշեպս (կամ ապղեպս) բերեմք, եթէ հնար ինչ էր, ընչիւք փարատել զայս ի մէնջ. (Ոսկ. ՟բ. տիմ. ՟Զ. (յն. իմաստն եւեթ կայ։))
Ախորժեմ բար առնել, այլ չառնէ զբան՝ իրացն անծկութիւն. (Սեբեր. ՟Թ։)
Զջուրն ի գինի արարեալ։ Հերու այսմ ամի սպասէիր, այս ամ ի միւս ամ առնես. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Անցս անցուցանել, կամ վարիլ ընդ ումեք. ուրիշի բան մը ընել՝ աղէկ կամ գէշ, գլխուն բան բերել.
Արա՛ ի ներքոյ լծոյ զտրմուղ վիզս. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Ոչ զարարիչն յայտ առնէ, այլ զնիւթ եւ զատաղձ ինչ՝ յորմէ լինիցի։ Ոչ նիւթն եւ ատաղձ արոեստաւորացն իցէ ... Ամենայն նիւթք եւ ատաղձք եդան առաջի յԱստուծոյ, եւ արուեստն ի մտաց մարդկան ծնաւ. (Սեբեր. ՟Ե. ՟Գ։)
Որք առ իս բերիք ըստ արժանի իմում։ Առաւել քան զարժանս իմ. (Լմբ. պտրգ.։)
Ծածկեցաւ մարմինն աստուածութեամբն, եւ ներկաւ անմահ արմատովն. (Սեբեր. ՟Զ։)
Ձիաւորեալ ոչ միայն ի վերայ բուսաբեր արմատոյն (այսինքն փայտի խաչին). (Շար ։)
Աղբիւր մտաց սիրան է արմատ խորհրդոցն. (Սեբեր. ՟Բ։)
Ի բերանոց մանկանց տղայոց զարքայն երկնից յօգնութիւն կոչէին։ Ուրա՛խ լեր, ահա գայ առ քեզ՝ խոնարհ եւ հեզ արքայ. (Շար.։)
Աւարտ՝ կատարման իրաց սովոր եմք կոչել։ Ի նոյն բերէ եւ քարոզն զաւարտն։ Ապա աւարտ զայն դնէ՝ զօրհնելն զնա ամենայնիւ. (Խոսր. պտրգ. եւ ժմ։)
Բերանոյս մերոյ՝ բանիցն բաժակն արտաքս հոսելով, վեհագոյն քան զամենայն տեսակ բաժակաց. (Պղատ. տիմ.։)
Զիա՞րդ կարիցէ ի նմին աստուածութենէն համարել որ չէն բաւակ ճանաչել զհայր. (Սեբեր.)
ԲԵՐԻՄ կամ ԲԵՐԵԱԼ ԼԻՆԻՄ. որպէս Վարիլ. դիմել. խաղալ. յածիլ. դեգերիլ. շարժիլ. ձգիլ. յօժարիլ. ուղղիլ. ածիլ. մատչիլ.
Հոգի Աստուծոյ բերիւր ի վերայ ջրոյն. (Փիլ. լին.։)
Արեգակն բերի հրամանաւն Աստուծոյ յընթացս. (Լմբ. սղ.։)
Այսր անդր բերեալ լինէր երիվարաւն։ Ծովագնաց ընդ երկիր բերեալ լինէր. (Խոր. ՟Գ. 55։ եւ ՟Բ. 12։)
Օրինակաւ ջրոյ առ երկրաւ բերելով. (Արիստ. աշխ.։)
Ընդ երկիր բերի գործք մեր։ Չիք անդորր ի ընդ երկիր բերիլ։ Անխտիր ընդ մեղսն բերիլ։ Շուրջ բերցի զօրինօք եւ զվկայութեամբ Աստուծոյ։ Հարկ է ընդ քիրան բերիլ, եւ աշխատիլ. (Լմբ. սղ.։)
Սիրոյն կապանօք բերիմ։ Ընդ ամբառնալն եւ այսրէն (ի վայր կոյս) բերիմ։ Առ բնութիւն բարի բերկրանօք բերին. (Նար.։)
Բերիլ ի խորհուրդս իմաստութեան, կամ ի կամս նորա. կամ ի հրապոյրս ցոփութեան. ի նախանձ, կամ նախանձու. ի բարկութիւն, կամ բարկութեամբ. (Յհ. կթ. եւ այլն։)
Ազտեղեալ մտօք բերին առ զօրութիւն աստուածական նշանիս։ Աստուածայինքն ոչ ըստ մարդկայնոցս բերին յակամայ շարժումն եւ ըստ պատահման. (Շ. բարձր. եւ Մտթ.։)
Ուր հողմք եւ ալիք մեղացն ոչ բերին. (Խոսր.։)
Հեզութեամբ եւ խոնարհութեամբ բերիլ առ ամենեսեան. (Շ. ընդհանր.։)
Այնպիսի անիրաւութեամբ բերիլ ի դատաստանի. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Դ։)
Համեմատեալ զկառավարն ընդ բերեալքս. (Լմբ. իմ.։)
Մի՛ (այսինքն ո՛չ) երբէք ինքեամբ աշխարհ բերեալ լինի. (Մաշկ.։)
Հեզութեան անուն մի է, բայց ի վերայ բազմաց բերի։ Ըստ տասն նշանակելոց (ստորոգութեանց) էն բերի։ Եւ այլ՝ որ ընդ սոքօք բերին. (Շ. մտթ.։ Սհմ. ՟Ա։ Լմբ. ատ.։)
Եւ որ զկնի բերին ասացեալքն։ Ի նախնեացն եւ այսր բերեալ. (Նար.։)
Բերել բեւեռս երկաթիս, եւ վարել ընդ ներբանս ոտից նորա. (Ագաթ.։)
եւ չ. ԲՂԽԵՄ կամ ԲԽԵՄ. Ծագել, ծագիլ՝ ըստ նմանութեան բազում իրաց. ի դուրս բերել, բերիլ՝ ո՛ր եւ է օրինակաւ. որում հանգէտ ընդհանուր նշանակութամբ չի՛ք յայլ լեզուս. զի ըստ տեղւոյն այլեւայլ բառք հանգիտանան։ Արմատն ի հյ. է՝ Բուղխ կամ բուխ՝ ի յանգս բարդութեան. (լծ. եւ ուղխ, ուխ. որպէս եւ բողբոջ, բոյս, բոյր կամ բուրումն. իսկ ի յն. բիղի. թ. բունղար, այսինքն աղբիւր. եւ յն. ֆի՛օ, վլասդա՛նօ. լտ. բու՛լլուլօ. թ. ֆիլիզ. եւ եւս թ. պուղ, բուխար. լտ. է պու՛լլիօ եւ այլն. որպէս տեսցի յառաջիկայս։)
ԲՂԽԵԼ. προσφέρω, ἑξάγω, ἁναφέρω, ἁνατέλλω profero, produco, educo եւ այլն. Յառաջ բերել, ի դուրս բերել.
ԲՂԽԵԼ. ἑρεύγομαι eructo Ի վեր բերել. ի վեր տալ ուղխօրէն. (որպէս զգայռելով, ըստ յն)
Ըռնգունք մեր բղխեցին՝ զխաղաւարտ մահաբերին. (Գր. տղ. յերուսաղէմ.։)
Մանաւանդ՝ ῤέω ruo, fluo, βρύω emano, ἑκβλύζω effluo, scaturio, ἁνομβρέω effundo more imbris Հոսեցուցանել. զեղուլ. յորդել. աղբերացուցանել. վազցնել.
Արկածից չարեաց, զոր ժամանակն այն աղբերաբար բղխեաց. (Փիլ. իմաստն.։)
Բղխել աղբերաց ջուրց։ Գետք բղխեսցեն։ Ջուրք բղխեսցեն։ Բղխեսցեն քեզ ջուրք քո ի քումմէ աղբերէ։ Աղբիւր ջրոյ բղխելոյ ի կեանսն յաւիտենականս. Եհար զվէմն, եւ բղխեցին ջուրք։ Ջուր բղխեաց։ Ուր վտակքն ջրոց եւ աղբիւրք անդնդոց բղխեն ընդ դաշտս եւ ընդ լերինս։ Գետ բղխեալ, եւ աղբիւր կենաց։ Գինեաւ հնձանք քո առաւել եւս բղխեսցեն։ Շտեմարանք նոցա լի են, եւ բղխեն ի միմեանս. եւ այլն։
Հոծեալ պատերազմունքն՝ ամենեքեան ի միոջէ աղբերէ բղխեցին ցանկութեան. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Ընդ ծնողին է մշտնջենաւորակից ի նմանէ բանն՝ որպէս յաղբերէ ի հայրական էութենէ բղխեալ. (Կիւրղ. գանձ.։)
Ակն աղբերն ի հօրէ բղխեալ բանն. (Համամ առակ.։)
Բանն ճշմարտութեան բղխեալն ի հօրէ աղբերաբար. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Որ ի հարաշարժ ի յաղբերէն յառաջ բղխեալ անհատաբար ի յարդւոյ տիրապէս սուրբ հոգին։ Որ ի հայրական իսկութենէն յառաջ բղխեալ աղբիւր լուսոյ. (Շար.։)
Ի նօտոսացն, այն որ յաներեւան բոլորէն բերեալ, համամարտ է ապարքտիոյ. (Արիստ. աշխ.։)
Եւ դու գինոտ եւ թանոտ բերանովդ պարծիս. (Լծ. կոչ.։)
Զդէմս, (որպէս) զօդ եւ զերկին զվերաբեր բնութիւնսն գոգեալ պահպանագոյն ծածկեն. (Փիլ. իմաստն.։)
Գովեցին զնա առաջի փարաւոնի։ Գովեսցէ զքեզ ընկերն, եւ մի՛ քո բերան։ Գովեցի՞ց զձեզ. յայդմ ո՛չ գովեմ։ Գովեցի ես զամենայն մեռեալսն քան զկենդանիսն։ Շրթունք իմ գովեսցեն զքեզ։ Գովեցից զանուն քո։ Գովեա՛ երուսաղէմ զտէր. եւ այլն։
Այր փորձի ի բերանոյ գովչաց իւրոց. (Առակ. ՟Ի՟Է. 21։)
Որ յախտէն բերի անունն. այսինքն ի կրիցն. տառապեալ, չարչարեալ. գունչ, քարց, արբեալ, քաղցեալ. (Երզն. քեր.։)
Դաժան մեղք, յանցանք, գեհեան, դահիճ, դեւ. (Սեբեր. ՟Ե։ Բենիկ.։ Լմբ. ժղ.։)
Դժմիտ դաժանին, եւ վատին եւ յոռւոյն։ Դժմիտ ասեմք զմարմնոյս սողոսկուտ բնութիւնս։ Դժմիտքն կրաբերին ի չարէն. (Երզն. քեր.։)
Մտաբերէ եղծել զքարոզութիւնն։ Քակել կործանել եղծել. (Ոսկ. գաղ.։)
Սմա վարձեցաւ ոչխար ասրաբերութեամբ, եւ ինքն ի սառուցմանէն զկծի (այսինքն կծկի առ ի ջեռնուլ). (Լմբ. յանառակն։)
Խնայեսցո՛ւք եւ զընդասցուք ի հոգիս մեր։ Զընդացեալ խնայեալ ի մարմինն. (Սեբեր. ՟Դ. եւ ՟Թ։)
ԸՂՁԱՄ կամ ԸՂՁԱՆԱՄ. ἑπιθυμέω , εὕχομαι, φρονέω desidero, opto, sapio, voveo, oro, precor Իղձ ունել, իղձ լինել, ըղձիւ բերիլ. բաղձալ. ցանկալ. փափաքել. եւ Ըղձիւք՝ ուխտիւք խնդրել, աղերսել. մաղթել. աղօթել.
Ըմպել ջուր ի գետոյ։ Ոչ գտանէին ջուր ըմպելոյ։ Կերան եւ արբին։ Արբ ի գինւոյն, եւ արբեցաւ։ Արբից. եւ ասէ ցիս, ա՛րբ։ Զջուր մեր գնոյ արբաք։ Արբցեն զարիւն նոցա իբրեւ զգինի։ Արբեր ի ձեռանէ տեառն զբաժակն բարկութեան նորա։ Գինի եւ օղի մի՛ արբցէ։ Զբաժակս ըմպիցէք։ Եւ ի բաժակէն արբցէ։ Ահա այր կերօղ եւ արբեցօղ (այսինքն ըմպօղ). եւ այլն։
(Թռչնոյ) անդրէն ի նաւն գալ՝ կաւով թաթախ զմագիլսն բերեալ։ Դարձեալ արձակէր (զհաւսն), եւ եկեալ՝ կաւով թաթախ զմագիլսն բերէին. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Թախիծ մտաց։ Սկսանի սիրտն բերկրել, եւ պակասէ յերեսացն թախիծն. (Լմբ. համբ. եւ Լմբ. առակ.։)
Զբաժակն սրտմտութեան, զոր արբերն եւ թափեցեր. մի ձ. սթափեցեր. (Ես. ՟Ծ՟Ա. 17։)
Թափել զոք ի մահուանէ, ի ձեռաց այլոյ, կամ զգերիս. կամ ի բերանոյ առիւծու աքեացս, կամ զատամն, կամ զդրունս քաղաքին։ Թափել ի նոցանէ զբովսն։ Թափիլ թեւոց, ուսոց յանրակէ. եւ այլն։
Թափեաց յինքն զամուր ամուր բերդիցն՝ զոր կալեալ էր պարսկացն. (Բուզ. ՟Ե. 1։)
Բնութեամբ թեթեւ է ծծումբ եւ հուր, վասն այնորիկ ի վեր կոյս բերեալ լինի։ Որ բնութեամբ թեթեւն էր՝ առ ի բերիլ ի վայր կոյս հարկեցաւ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 51։)
Թեթեւ բերիցեն զվիշտս. (Երզն. մտթ.։)
συκή, συκέη ficus Ծառ՝ որ բերէ զթուզ. թզի ծառ.
Եբեր առաջի նորա թրմեալ հաց, եւ մատոյց նմա։ Թրմեաց արմաւենի. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ. եւ ՟Ի՟Զ։)
Իրիդէս, որ են ուղեղունք։ Իրիս է ներերեւութիւն եւ այլն։ Եւ է տարբերութիւն իրիսի եւ կալի. զի իրիսն հանդէպ լինի երեւալ արեգական եւ լուսնի, եւ այլն. (Արիստ. աշխ.։)
Զլկաննի մէջ բերեալ եդ։ Կառուցեալ զակնն ի լականին. (Պտմ. աղեքս.։)
Եւ զայսոսիկ կազմ կայր նահատակն (յոբ) եւ նա (դեւն) տակաւին եւս լրբեր. (Սարգ. յկ. ՟Բ։)
Խաղալն ինքնաբերական դիւտք որովայնի՝ բոտոտք ճապուկք շարժողականք. (Նար. կթ։)
Պատմեսջիք յորդնս որդւոց յորդիս որդւոց ձերոց՝ որչափ խաղ խաղացի ընդ եգիպտացիսն. (Սեբեր. Ը։)
Եկեղգցւոյս շինուածոյ, որ յաշակերտացվերնոցն խնկեցաւ։ Որ աւետարանաւն կենաց խնկիս յարակայ։ Կատարեալ է բան քո խնկեալ։ Մեծասցի անուն հզօրիդ խնկեալ։ Ինքն է աստուած խնկեալ տիրապէս։ Փառաց խնկելոյն։ Խնկեալկնիք արքունակն պատկերիդ։ Խնկեալ խորհրդով։ Ի ձեռն աղօթից եւ ընտիր վարուց խնկելոց. (Նար.։) (յորս ինչ նչ բերի եւ ի նախկին նշանակութիւնս։)
Զականսն բերեալ, եւ զծանրագոյնսն ի նացունց խորէր. (Մագ. ՟Ժ՟Է։)
ԽՈՒՓ կամ ԽՈՒՓՆ. ռմկ. եւս խուփ, թ. գավագ. ἑπικάλυμμα tegmen, operimentum πῶμα operculum. Կափարիչ, փեղկ, եւ ամենայն ինչ՝ որով լինի խփանել զբերան ամանոց, եւ զծակս եւ զծերպս տեղեաց.
Եթէ զանօրէնութիւնս խտրիցես, ո՞ կարէ ժուժկալ լինել առաջի քո. (Սեբեր. ՟Թ։)
διαστολή discretio διαφορά differentia. Խտիր. խտրութիւն. որոշումն. զանազանութիւն. տարբերութիւն.
Զի մի՛ զկոշտ հերձուածողական կարծեացն ի բերան առեալ ծամիցեմք. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Զ։)
Բերեալ ցօղուն, արձակեալ ստեղն, կապեալ ծունր. (Ագաթ.։)
Զկաքաւս ոտիցն։ Միթէ ի կաքաւս իջանիցես, պա՞ր անցանիցես։ Որ ի կաքաւսն մտաբերիցէ. (Ոսկ. յհ. եւ Ոսկ. ՟ա. տիմ. եւ Ոսկ. եբր.։)
իրք՝ որ կթին եւ քաղին. կութք եւ կիթք. բերք տնկոց եւ կենդանեաց.
Անդադար բերմամբ բռնութեան յորձանիցն կոծէ յամենայն կողմանց. (Պիտ.։)
Ի ծովու կոհակացն վերընթացութիւնքն։ Կոհակաց բարձրութիւնք ընդ լուսին միշտ շրջաբերեալք ըստ ոմանց սահմանեալ ժամուց. (Արիստ. աշխ.։)
Իբրու կոհակք հեղեղոյ բերելով զցաւս. (Պղատ. օրին. ՟Ե։)
Ծով է ինձ ծփանաց՝ կենցաղոյս բերմունք. Յորում կոհակօք բազմօք անթիւ դիմեցմանց տատանեալ հոգիս. (Նար. ՟Ի՟Ե. տե՛ս եւ ՟Հ՟Թ. ՟Ձ՟Զ. եւ Նար. խչ.։)
Լերինն կովկասու բարձրաբերձ կոհակացն սառնամանեաց. (Ուռպ.։)
Զամենայն անձն քո փոխեա՛ ի տէր կողմ. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Չիցէ՞ ձեռնահաս (հարսն) թախանձս եւ կտիրս ի մէջ բերել. (Ոսկ. կողոս. ՟Ժ՟Բ։)
Ի համբերութիւն կրթէ. (Նար. ՟Հ՟Ե։)
ԿՐԹԵԼ, իլ. Ձգել, արկանել. քարշել. ձգիլ. բերիլ. քաշքշել, քաշել, վրան ձգել եւ ինկնալ, ձանձընել, եւ անձն առնուլ, հավէս ընել, յօժարիլ.
(լծ. հայ. հառաչ. ոգել. գո՛գ. ոգի. հոգի) πνεῦμα spiritus, adspiratio . Շունչ ձայնահան եւ խոշոր ընդ շնչերակն ի վեր հնչեալ. ձայն կամ շչիւն շնչոյ ընդ փողն եւ ընդ բերանն՝ որպէս ի հեւալն եւ ի հառաչելն կամ յովւոց հանելն. սունչ.
Մի համարեսցիս իբրեւ զհագագ ինչ ընդ բերան բանն կարգայ. (Ոսկ. ՟Ա. 1։)
Պակասեալ ի ձայնս՝ ոչ կարէին արտաքս բերել զհագագն. (Լաստ. ՟Ժ՟Ա։)
Հազիւ հազ բերեալ մատուցանեն. (Փիլ. քհ. ՟Ժ՟Բ։)
Հնձեցէք զհունձս ձեր։ Հնձեցին հունձս ցորենոյ։ Զանդ տհաս հնձեցին։ Էին կութք պատրաստ հնձելոյ։ Ի հնձել հնձողաց ձերոց զհունձս երկրին ձերոյ։ Հնձեսցես զխոտ։ Փուշ հնձեսջիք։ Ցաւս հնձեսցեն։ Հնձեսցէ զչարիս։ Զոր ինչ սերմանէ մարդ, զնոյն եւ հնձեսցէ։ Հնձեցի զմարգարէս ձեր, եւ կոտորեցի զնոսա բանիւ բերանոյ իմոյ.եւ այլն։
ՀՈՍԵՄ եցի. չ. ՀՈՍԻՄ եցայ. ձ. ῤυέω, ἑπιχύομαι, καταφέρομαι fluo, infundor, deferor ἑμπηδάω insilio, irruo. Ծորիլ. բղխել. յորդել. իջանել. վայրաբերիլ. եւ Վերուստ ի վայր՝ ի վերայ յարձակիլ. գրոհ տալ. անկանիլ. վազել, թափիլ.
Տղայք ողորմագին ձայնիւք զգառանց բերէին զնմանութիւն՝ որ դեռադեռ ի մարցն բաժանեալ՝ ի հորձիցն ելեւել առնէին վասն անժոյժ գոլոյ բնութեանն. (Լաստ. ՟Ժ՟Ա։)
ՁԳՏԻՄ կամ ՁԿՏԻՄ. παρεκτείνομαι, ἑπιτείνομαι եւ այլն. extendor, intendo, attingo, feror. Յառաջ ձգիլ. բերիլ. նկրտիլ. գուն գործել հասանել. ձգնիլ. մրցիլ. երկայնիլ, յերկարիլ, ընդարձակիլ.
Բերին օժիտս ... ղալաթ, եւ ղիլայ անձին թագաւորին, եւ եղբօր նորին. (Երզն. քեր. յիշատ.։)
Ընդ ո՛ չար ինչ անցանէ, եւ համբերել մարթ է, այն ինքն է պսակաւոր ճեմելն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 3։)
Արձակել այլ հաւս, եւ նոցա ի նաւն գալ՝ կաւվ թաթխ զմագիլսն բերեալ։ Սաստիկ ժանիս եւ մագիլս ունի։ Երկաթի մագլօք. (Եւս. քր. ՟Ա։ Ոսկ. մ. ՟Ա. 4։ տե՛ս եւ Կոչ. ՟Բ. ՟Դ. ՟Թ։)
τριχώδης hirsutus. Որ ունի զմազ շատ. մազաբեր. եւ Փետրալից. մազոտ, բրդլախ.
Զգեստն աղտեղի, եւ խոտացեալ ամենայն մարմինն, ցուպ բերելով, եւ մախաղ զգեցեալ. (Բրս. գորդ.։)
Եբեր զմախաղ իւր, յորում կայր չամիչ։ Մախաղն կրօնաւորական՝ որ էր ի սնարսն։ Ծեր ոմն գնայր վաճառել զմախաղ իւր. եւ դիպեալ յանկարծ դեւն ի մախաղն, եւ այլն։ Ահա աստ են մախաղք քո չա՛ր ծեր. (Վրք. հց. ստէպ։)
Էառ ծերն զմախաղն, եւ եբեր զնա լի ջրով. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Գ։)
κοσκινίζω cribro. Անցուցանել ընդ մաղ. խարբալել. հոսել. տարուբերել. ցնդել. ցնցղկել.
Իբրեւ զփոշի անուոյ, եւ իբրեւ զունդ մաղեալ. (Ես. ՟Ի՟Թ. 5. յն. բերեալ։)
Յաճախութիւն բանիցս ասացելոց այսր անդր մաղեցին զմիտս՝ հեռանալ ի խնդրոյն. (Սեբեր. ՟Թ։)
Իբրեւ յամենունակ մառանէ գանձուց տացէ (ջուրն) ի դուրս զոր առեալ ունիցի յաւանդ։ Չար մառանն նոցա դարձցի առ ինքեանս, եւ զոր ինչ շրթամբք իւրեանց վաստակ բերին ինձ. (Վրդն. ծն. եւ Վրդն. սղ.։)
Զյայտնին մեկին բանիւք յայտնեն գիրք. (Սեբեր. ՟Ե։)
Ի թռչունս փոքր է մեղու, եւ պտուղ նորա գեղեցիկ։ Ե՛րթ առ մեղունմեղուն, եւ ուսի՛ր։ Գունդ մեղուաց ի բերան առիւծուն, եւ մեղր. (Սիր. ՟Ժ՟Ա. 3։ Առակ. ՟Զ. 8։ Դտ. ՟Ժ՟Դ. 8։)
Եբեր (կայսրն նիկիփոռ) զզարդ մսքթաց նոցա ի պատիւ սրբոյն սոփիայ. (Ճ. ՟Ժ.։)
Զի մի՛ մոլորք բերիցիմք յամենայն հողմոց վարդապետութեան. (Ոսկ. լս.։)
Զմորենին (մովսեսի) ոմանք ասեն թուփ անթառամ եւ անուշահոտ եւ անպտուղ. սակայն մոշավայրի, որ է բերք լերին, բարակ, տկար, եւ անպտղաբեր. (Վրդն. ծն.։)
Մեկնէ իսկ, թէ յորո՛ւմ մթի էին. (Սեբեր. ՟Գ։)
Ծառք պտղաբերք, ընդ նոսին եւ մուրտ, եւ այլ բազում անուշահոտ. (Վրք. հց. ՟Ի՟Ա։)
Մօտեցի՛ր ի բերանն, եւ ուսանիս ի նմանէ. (Ճ. ՟Ժ.։)
Որպէս գին եւ յակրին եւ նոճն եւ մայրն։ Փշաբերք որպէս զյակրի եւ զդժնիկն. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ա. եւ Սարգ. յուդ. ՟Բ։)
Որչափ յամէ ոք ի հաղորդութենէ, ուրախանան դեւք. զի դիւրորսալի է նոցա հեռացեալն ի փրկական խորհրդոյն. (Խոսր.։ Յամելի. իբր յամեցօղ. Սեբեր.։ Վեցօր.։)
Հօրան. որայ. եւ շեղջ ցորենոյ. ըստ յն. բերք. γέννημα fruges.
Որպէս եզին յօրանոյ բերանակապ շուրջ եկեալն ի կալն. (Նիւս. կուս.։)
Յղասցի ասիդն եւ նեսայն. առանց սերման երկու իրս լինի ի նմանէ. սողուն է նա յերկրին փղշտացւոց սեւագոյն կերպիւ։ Ասիդն զձուն ընդ բերանն փսխէ, եւ բուսանի ծառն՝ որ կոչի ասիթ. եւ անտի կենդանակերպի նէեսայն. եւ ծառոյն ոստքն գործին, եւ տերեւքն են ոսկէգոյնք եւ ոսկէթելք. (Լծ. կոչ.։)
Որ զայնպիսի սուրբ եւ զյստակ վտակս բղխէ, եւ ի սակաւ ինչ շթքոց բանից մերոց չգարշի. (Սեբեր. ՟Թ։)
πνέω spiro, flo ἑμπνέω inspiro διαπνέω perflo ὐποπνέω sufflo φυσάω, ἑκφυσάω exsufflo, exspiro συρίζω, διασυρίζω sibilo. Շունչ կամ սիւք ի դուրս բերել. փչել. սփռել ի ներքուստ արտաքս. ազդել.
κάμπα flexura τροπή conversio διέξοδος diverticulum καταιγίς lapsus cum impetu, procella. Շրջաբերութիւն. դարձուած յինքն կոյս կամ ի նոյն վայր եւ ի ժամանակ. պտոյտ. ոլորք. յորձանք. խաղ գետոց. պտուտ.
Ժողովեալ ամաց շրջաբերութեան լուսնին, եւ արեգական տարբերութիւն հհաւաքեալ՝ ժողովին. որ լինի մի շրջանն՝ հինգ հարիւր երեսուն երկու։ Արեգակն ի քսան եւ ութ ամին դարձաւ (ի նոյն կէտ ծագման), եւ լուսինն յիննեւտասն, որ լինի շրջան արեգական եւ լուսնի։ Ի յառաջին շրջանին ելն ադամայ ի դրախտէն. եւ յերկրորդ շրջանին ենովք փոխեցաւ ... ի հինգերորդ շրջանին բաժանումն լեզուացն ... Յեօթներորդ շրջանին ի ձեռն մովսէսի կոչէ զազատութիւնն ի վերայ իսրայէլի. եւ այլն. (Զ՝քր. կթ։ եւ Տօմար.։)
Տեսակ, հի՛կէն, մարդ. եւ տարբերութիւն, ո՛րպակ, բանական. եւ յատուկ, հի՛բար, ծիծաղական. (Պորփ.։)
ն. եւ կր. ուտի, ուտիցի, կերիցի. կերաւ, իբր կերեալ եղեւ - (լծ. յն. լտ. էտօ, կամ է՛տօմե ). ἕδω , մանաւանդ ἕδομαι, φάγω, φάγομαι edo, comedo τρώγω rodio ἑσθίω, ἕσθω vescor καταφάγω, καταβρώσκω , κατεσθίω, κατέδομαι (որպէս չարաչար ուտել). devoro, consumo եւ այլն. Դնել զկերակուր ի բերան, ծասկել, եւ կլանել. ճաշակել. ճարակիլ. եւ Ծախել. վատնել. հալել, մաշել. ուտել եէմէք ... խօրտէն. (որպէս եւ եուտմագ ՝ է կլանել)
ՉԷԶՈՔ. οὑδέτερον, μηδέτερον neutrum. Եւ ոչ մին յերկուց. անտարբեր. անխտիր. միջին ի մէջ ծայրից. ոչ աս, ոչ ան. ոչ այսպէս, ոչ այնպէս.
Մակացութիւն ի հանճարոյ է՝ համբերելեացն, եւ ոչ համբերելեացն, եւ չէզոքացն. (Փիլ. այլաբ.։)
ՉԷԶՈՔ. Ըստ քերականաց՝ են ի մեզ այն անուանք, որ ոչ նշանակեն իրօք զարու կամ զէգ. իսկ ըստ յն. լտ. արաբ. եբր. եւ այլն, այն անուանք՝ որք ոչ ունին յանգ արական կամ իգական, այլ տարբեր։ Նոյնպէս եւ բայք՝ որ ոչ են ներգործական կամ կրաւորական, այլ անորիշ՝ առանց խնդրոյ սեռի.
Չուեաց աբրամ, եւ գնաց բնակեցաւ յանապատի։ Խօսեա՛ց ընդ որդիսդ իսրայէլի, եւ չուեսցեն։ Չուէին որդիքն իմրայէլի։ Չուեցին (որդիքն իսրայէլի) յռամեսսեայ ... չուեցին ի բովթանայ ... չուեցին. եւ այլն։ Չուեաց յեսու եւ ամենայն իսրայէլ ընդ նմա։ Ի չուել քում յանդաստանացն եդովմայ՝ երկիր շարժեցաւ։ Չուել գնալ ի բետիղուա։ Չուէր գնայր անդրէն ի բանակն իւր։ Յարուցեալ չուեցաք ի գետոյն բերայ։ Չուեաց խաղաց գնաց յուդա։ Չուեաց եւ եկն ի պտղոմէոս, եւ այլն։
Գողացաւ սակաւ մի պանիր. աղուէսն ետես զագռաւն, եւ զպանիրն ի բերան նորա։ Ագռաւ մի պանիր ունէր ի բերանն։ Պանիր մածուցեալ՝ ուրախացոյց զնոսա. (Ոսկիփոր.։)
Զբուն աստուածն թողին, եւ ի պիակսն զառածան։ Մի համարեսցիս՝ թէ նա լոյս իմանալի եւ բուն է, եւ սա լոյս ինչ երեւելի եւ պիտակ. (Սեբեր. ՟Գ. եւ ՟Է։)
Երկն հասին աւուրք ջերոտ հարաւակողմն գարուն գրանցն բանալոյ։ Դրունք գարնայնոյ բացան, եւ աւուրք ջերոտք զտեղի փոխաբերեցին. (Ագաթ.։ Յհ. կթ.։)
ՋՐՀՈՍ կամ ՋՐՈՀՈՍ. ὐδροχόος aquarius. Հոսօղ զջուր. անձրեւաբեր, անուն միոյ ի կենդանատեսակաց.
Իբր զճշտով պահանջումն սատերն սակի ի բերանոյ կիտին կորիւն՝ չորեքդրամեանն կշռութեամբ. (Նար. ՟Խ՟Ե։)
Առեալ արմատս, բերեալ ցօղուն, արձակեալ ստեղն, կապեալ ծունր. (Ագաթ.։)
Երկրորդ ձայնի կողման՝ ողբերգականաւ ասել զսաղմոս յաղուհացսն. իսկ որ ստեղ նորուն կոչի, կարգեալ է շաբաթուն մեծի։ Իսկ կողման ձայնի չորրորդի ... իսկ որ վերջին ստեղն կոչի. եւ այլն. (Տօնակ.։)
Մարթ էր նոցա որպէս եւ քեզ՝ ի վաճառս հատանել (իլ. այսինքն բերել). (Սարգ. յուդ. ՟Բ։)
Արտաքին վայելիւք երջանիկ։ Կէսքն հեշտալի յղփութեամբ վայելիցն աղագաւ։ Ուրախանային անախտապէս յանտրտում բերկրութեան այսպիսաբար իմն վայելիւք։ Գլուխ եւ ծայր երջանկութեան՝ գրաստին էին վայելք. (Պիտ.։)
Զբերան նորա դաստառակաւ լցեալ՝ վարոցօք ի ներքս մղէին. (Յհ. կթ.։)
Ի վերեւ լուսին փայլածուն է. ի վերեւ փայլածուին լուսաբեր է. ի վերեւ լուսաբերին արեգակն է. (Տօմար.։)
Զվիշապացն մանուածս ահագին բերանբացութեամբ ուռուցեալ ի փչմանէ օդոյն. (Խոր. ՟Գ. 37։)
Հանել յերկաթեղէն տապակ։ Տապակս եւ հուր ի մէջ բերէին։ Տապակ հրացուցանել։ Տարածեաց զինքն ի վերայ հրացեալ տապակին։ Սուրբ վկայուհին կայր ի վերայ եռանդան տապակին. (Խոր. ՟Բ. 12։ Եւս. պտմ. ՟Ը. 5։ ՃՃ.։)
Յորում իբրեւ յանդունդս ի տատանի կային մարդիկ. (Սեբեր. ՟Ը։)
Բերին տումարս եւ ընթերցան զամենայն գործս մեղաց նորա։ Ի մէջ ժողովոյն ձեռնարկ արարեր ի տումարին վասն արտասահմանութեան իմոյ. (Վրք. հց. ՟Դ։ Ճ. ՟Բ.։)
ՏՈՒԲԻՂ կամ ՏՈՒԲԻ. Ամիս եգիպտացւոց՝ համեմատ դեկտեմբերի եւ յունվարի։ (Պտմ. աղեքս. յորմէ եւ Խոր. ՟Գ. 62։)
Ցորեկ ընտրեմք ի միմեանց զհիւանդն եւ զառողջն, զգեղեցիկն եւ զտգեղն. (Սեբեր. ՟Բ։)
Ի չոր եւ ցուրտ բնութեան հողոյ՝ որ ստորացան, ցրտին եւ գէճ բնութիւն ջրոյ՝ որք խառնեցան ... ուստի աղբերք ցրտին բղխեն եւ սառնական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Ի տօնս կռոցն պարտակս զերեսօքն կապեն, եւ փադամս. որ է կողպատ, ի բերան. (Գէ. ես.։)
Եւ այժմէն իսկ ի տօնսն կապերտակս իմն զերեսօքն պտտեն, եւ փադանս ի բերանս առ մոլութեանն. (Ոսկ. ես.։)
Այսօր զուարթունն ի վիմին փողէր ձայնիւ ցնծութեամբ։ Վերնական զօրացն պետ փողէ զբարբառ աւետաբեր. (Շար.։)
Ի ձայն քաղցրիկ փողէր կանանցն յարեաւ խաչեալն տէր Յիսուս։ Փողէր խնկաբերիցն ասելով, ձեզ աւետիք, Քրիստոս յարեաւ։ Փողելով փողէր սրովբէն, էմմանուէլ ծնեալ՝ մարդարէանայր. (Շ. տաղ.։)
Հրեշտակն՝ որ փրկեաց զիս յամենայն չարեաց։ Ինքնին տէր փրկեաց զնոսա։ Այր մի եգիպտացի փրկեաց զմեզ ի հովուաց անտի։ Փրկեցից զձեզ ի ծառայութենէ գոցա։ Ես փրկեցի զքեզ ի ձեռաց սաւուղայ։ Փրկեաց զնոսա ի ձեռաց աւարառուաց նոցա, կամ թշն ամեաց նոցա։ Զմարմին նորա փրկեաց ի կործանմանէ։ Արի՛ տէր, եւ փրկեա՛ զիս Աստուած իմ։ Փրկեա՛ զիս ի բերանոյ առիւծու։ Փրկեաց զանձն իմ ի մահուանէ։ Զի զմեզ փրկեսցէ յաշխարհէ աստի չափէ։ Զի փրկեսցէ զմեզ յամենեայն անօրէնութենէ։ Որպէս փրկեցան սիրելիք քո։ Փրկելոցն եւ ապրելոց։ Ի մէջ փրկելոցն, եւ ի մէջ կորուսելոցն։ Փրկեսցէ զվաճառ եղբօր իւրոյ։ Ոչ ապականացու արծաթեղինօք եւ ոսկեղինօքն փրկեցարուք.եւ այլն։
Աւետեաց քարոզք եղեն սուրբ աշակերտաց։ Մարմնոյն թերութիւնք քարոզ անծանօթին լինին. (Շ. տաղ.։ Սեբեր. ՟Զ։)
Արա՛ քեզոյն օձ, եւ գի՛ծ զնա ի բաց հատանելով զցանկութիւնս։ Որ ոչինչ յաշխարհ, այլ եւ ո՛չ քեզոյն իսկ զքեզ բերե մուծեր. (Փիլ.։)
Ուղիղ եւ քերեալ (այսինքն հարթ եւ կոկ) ի ճշմարտութիւն գտանիցէք զիմս բան. (Պրպմ. ՟Լ՟Զ.) տպ. վրիպակաւ գրի՝ բերեալ. ուր յն. է բացաքերեալ.
Թշնամին նախանձեալ քինացաւ ընդ յաւանակին. (Սեբեր. ՟Ժ.)
Քինացեալ եսաւայ՝ մտաբերէր սպանանալ զնա։ Իշավայրաց քինացելոց՝ զարու յաւանակս ի մատաղութեան կտրելոյ. (Շ. բարձր.։ Եզնիկ.։)
Բերին պարկս օդենիս. (Ագաթ.։)
Բացան բերանք առիւծուց ի բեկանել եւ յօցտել զչարախօսն։ Խոտեսցին խոտորնակս՝ օձտելով զեկեղեցի աստուծոյ. (Ճ. ՟Ժ.։)
Երիվար արքունի է լեզուդ. (եթէ ընդարձակերասանակ թողուցուս օցտել) (յն. բերիլ), եւ խայտեալ, սատանայի եւ դիւաց հեծանելիք լինիցին. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 26։)
Այսպիսի օրհասաւ հրամայեցին զտնօրէն շիմսն ի վերջոյ ջնջել։ Անցուցանել զօրհասն։ Զմահաբեր զօրհասի ժամանակն զանցուցանել։ Անցեալ զօրհասաւն։ Քրկել զնոսա յանհնարին օրհասէն. (՟Բ. Մակ.։ ՟Գ. Մակ.։)
Բերմունք եւ հետեւանք ախտից. ախտաբիծք.
ԱՂԲԻՒՐ Գրի անխտիր նովին հնչմամբ ԱՂԲԵՒՐ, ԱՂԲԵՒՐՔ. թո՛ղ զի ոմանք ի գրչաց ի բաց թողուն զտառդ ւ, եւ գրեն ԱՂԲԵՐ, ԶԱՂԲԵՐ, իբր աղբիւր, զաղբիւր։ πηγή fons Աղբուր. փունար, այն, չէշմէ. Տեղի՝ ուստի ջուր բղխէ, որպէս աղբերակն. կամ հոսանք կենդանի ջրոյ՝ արուեստիւ ի մի վայր յօրինեալ.
Աղբիւր ելանէր յերկրէ, եւ ոռոգանէր զամենայն երեսս երկրի։ Պատառեցան ամենայն աղբիւրք անդնդոց բազմաց։ Բաց յաղբերաց ջրոց եւ ի ջրհորոց եւ ի ջրակուտաց։ Հասեալ կամ ի վերայ աղբեր ջրոյս։ Առ աղբերն։ Շրջեսցուք առ ամենայն աղբերբք ջրոց։ Զամենայն աղբերս ջրոց խցջիք։ Աղբիւր կնքեալ. եւ այլն։
Ի միոջէ աղբերէ. (Եզնիկ.։)
Աղբերօք հանդերձ. (Արշ. ՟Գ։)
Յաւէտախաղացն աղբերաց. (Պիտ.։)
Զաղբերց հեղեղեալ մշտահոսութիւն. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Ջուր յաղբերի մինչ ոչ գոյ, տուն դատարկ եւ ընդունայն է. (Կլիմաք.։)
Սրբեսցէ զնա զաղբերէ արեան նորա. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Բ. 7։)
Խառնեալ հեծութիւն աղբերցս արտասուաց։ Աղբերացս երկուց (այսինքն աչաց)։ Արտօսր աղբերց երգողին. (Նար. ՟Ժ՟Ը. ՟Լ՟Է. ՟Կ՟Ա։)
Աղբիւր գիտութեան։ Աղբիւր կենաց Աստուած։ Յաղբերացն Իսրայէլի. (Շար.։)
Թողեալ զաղբեւրն եկեղեցւոյ (զՈսկեբերան). (Խոր. ՟Գ. 57։)
Չկրեաց ինչ աղմուկ ի բքոյ կարեաց մարմնոյ. (Սեբեր. ՟Թ։)
Էին երկոքեան մերկ, եւ ոչ ամաչէին։ ՅԵգիպտոսէ ամաչեսցես, որպէս ամաչեցերն յԱսորեստանւոյն։ Կացին մնացին ամաչեցեալք։ Որպէս խորշիցի զօր ամաչեցեալ։ Թէպէտ եւ նախատի վատ, ոչ ամաչէ։ Ամաչեսցեն եւ յամօթ լիցին։ Ամաչեսցեն անօրէնք յունայնութեան իւրեանց։ Մի՛ ամաչեսցեն վասն իմ՝ որ համբերեն քեզ։ Դարձցին առ ժամայն ամաչեցեալ. եւ այլն։
Բերին եւ թուղթս երդման զսուլդանին, եւ զմեծամեծ ամիրայաց նորա. (Երզն. քեր.։ Տե՛ս եւ զթուղթ Մագ. առ աբրեհիմ ամիրայ.։)
Այլազգի. եւ այլազգ. տարբեր. անմիաբան.
Ի փշագետին անդւոց (այս ինքն անդոց) սահման դալարոյ։ Ժողովեցից ի պարարտութենէ անդիոց։ Անդւոց պտղաբերութիւն։ Զանդւոցն բարութիւն. եւ այլն։
Զկլեալսդ զամենեսեան ի մահաբեր որովայնէ վիշապին անեպեր ապրեցուցից։ Կանգնեալ ի մէջ հնոցին ամբողջ մարմնով՝ անեպեր եւ առանց ամենայն վնասու. (ՃՃ.։)
Անկեալ յանզգայ թմբրեալ։ Բարձեալ բերէին յանզգայ. (՟Բ. Մակ. ՟Գ. 27. 28։)
ἁκρατής, ἁκατάσχετος. intemperans, incontinens. Որ չունի ժոյժ. անհամբեր. անժուժկալ. անարգել. անսանձ. անկարգ. ցոփ. ի թիտալսըզ. սապըրսըզ.
Բերի ընդ աշխարհական զբաղմանցս խաւար՝ անիմաց ի լուսոյն Աստուծոյ. (Լմբ. ժղ.։)
Որք անլուռ բերանով բողոք բարձեալ յանդիմանէին. (Փարպ.։)
Զանլուռ բերան բազմախօսին. (Յիսուս որդի.։)
Միթէ զանխա՞ռնս ինչ խառնիցէ. (Սեբեր. ՟Ե։)
Հա՛րց ցմշակ, եթէ ոք յընտանի եւ ի պտղաբեր անխնայ լինի տունկս. (ՓԻլ. Յովն.։)
Անտերունչք եւ անխնայ եւ անխնամք լիջիք. (Բուզ. ՟Գ. 14։) Յայս արդեօք բերի եւ ասելն.
Զտգէտս եւ զանկարծս իրաց խաբել. (Սեբեր. ՟Դ։)
Ետես նա զերկիրն յուսացեալ բերդիւք եւ անկռիւ ամրոցօք. (Եփր. ծն.։)
Կենցաղոյս անհարթ ընթացք, կամ բերմունք։ Կարի անհարթ զիրսն տեսանեմք. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. առակ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
ἁνόμοιος. dissimilis, absimilis, dispar. Որ չէ նման այլում. այլազան. տարբեր. զանազանեալ տեսլեամբ կամ որակաւ. պէնզէմէզ, մուխթէլիֆ.
Եթէ աննման իցէ որդի, աննմանաւն աննման զիա՞րդ ճանաչիցի. (Սեբեր. ՟Է։)
Բերքն պակասք եւ աննմանք. (Փարպ.։)
ԱՆՈՐԻՇ ԱՆՈՒՆ. ἁόριστον ὅνομα. indefinitum nomen. Ըստ քերականց է Անորոշակի հարցականն, կամ վերբերականն.
Ամենայն դիտողութիւն ըստ երիցդ յեղանակի ձեւանայ, պարզին, եւ անպարզին, եւ շարադրելոյն։ Զզուգութիւնս անպարզիցն տարբերէ. (Երզն. քեր.։)
Անջրդի իբրեւ զանապատ։ Յերկիր անջրդի։ Յանջրդի ճանապարհի։ Յանջրդի գբոյ։ Աղբերք անջրդիք։ Ամաք անջրդիք. եւ այլն։
Վերծանութիւն է՝ քերթածաց կամ շարագրաց անվթար յառաջբերութիւն. (Թր. քեր.։)
Կարացեալ անվթար զանցիցն առնել գնացս։ Առ ի յանվթար բխել զառատ բերոցն լիաբեր արմտիս. (Պիտ.։)
(լծ. հյ. ապ, եւ երէզ, կամ արզ, այսինքն արտ, հող. իսկ յն. ա՛բօռօս, անանց, անկոխ. կամ աբօ՛ռռիզմա, հատած. աբառա՛սսօ, հատանել) Վէմ. սալ. քար կարծր, սեպացեալ, եւ անհող. աննբեր. վիմուտ, քարուտ, առապար, դժուարին, արաստոյ, ստուար. սերտ. կարի խիստ. որպէս. πέτρα. petra, rupes. գայա. (Ղկ. ՟Ը 6. 19։) Կամ λεωπετρία. levis petra, saxum planum. (Եզեկ. ՟Ի՟Զ 4. 14։) Կամ πετρώδης. petrosus, saxosus. ( Մտթ. ՟Ժ՟Գ 5. 20։ Մրկ. ՟Դ. 5. 16։) Կամ ἁκρότομος. praeruptus. (Օր. ՟Ը. 15. Յոբ. ՟Ի՟Ը 9. ՟Գ. Թագ. ՟Զ 7. Սղ. ՟Ճ՟Ժ՟Գ 8. Իմ. ՟Ժ՟Ա 4.։). Կամ στερεός. solidus. (Օր. ՟Լ՟Բ 13։) Եւ τραχύς. asper. (Օր. ՟Ի՟Ա 4.)
Ապաքէն որ ի բերանոյն լսէր, եւ կերպարանացն ականատես լինէր. (Ագաթ.։)
Յառաւօտէ յառաւօտ անցցէ. որ է միջոց ՟Ի՟Դ ժամուց, կամ ամբողջ օր. (Ես. ՟Ի՟Դ. 19։ Իսկ Սեբեր. ՟Դ.)
Զհայեցուածս արատեցի. (Սկեւռ. աղ. (որ առաւել բերի ի բառդ Յայրատ)։)
Արդեօք բերեմ զնա. եւ յարուցեալ գնաց. անդ. (տպ. այժմ։) Եւ թէ ննջեալ է իմ, արդեօք ննջէ ասասցես. (Անդ. ՟Թ. (տպ. արդ։))
Երբեմն գրի ԱՒԱՐԵԼ, իբր Աւերել. զի եւ յն. լտ. ըստ. տեղւոյն ի կրկին միտս բերին։
ԱՒԵՏԻՔ. ասի եւ որպէս ռմկ. ԱՒԵՏԻՍ. ἁγγελία, εὑαγγελία, -ον nuncium, annunciatio, bonum vel laetum nuncium Բան եւ լուր ուրախարար եւ բերկրալի. ... պ. նիվիյտ, իբր նոր լուր. որ եւ հաւատիս. լծ. եւ լտ. աւէ, աւէտէ. ո՛ղջ՝ կամ ուրա՛խ լեր, լերուք.
Լուաւ աղեքսանդրոս արքայ զաւետիսն՝ զոր ետ բերել դեմետրիոս առ յովնաթան. (՟Ա. Մակ. ՟Ժ. 15։)
Արմաւենին այն բերէ երկոտասան բազուկ յամենայն ամի. (Վրք. հց. ԻԱ։)
Սիսիանոս՝ տիբերի հազարապետ, որ յոյժ բանկայ էր արքայի, միանգամայն զազգն հրէից կորուսանել խնդրէր. (Եւս. քր. ՟Բ։)
ԲԵՐՈՒԿ կամ ԲԵՐԻԿ. Որպէս Բերրի.
Ա՛ռ զորթոյն բերուկն. եւ այլն. (Վստկ. ՟Մ՟Ժ՟Զ. ՟Մ՟Խ։)
Եւ ոմանց քերել բերել ի ծեփածոյ նաւին նաւթոյ՝ ի բժշկութիւն եւ ի ջնջոց ցաւոց ինչ բժժանաց. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Յամենայն կողմանց խաղաղութեամբ բնակեաց աշխարհ նորա. (Եղիշ. ՟Ա.) բերի ի կրկին նշ. զի հայի յերկիրն, եւ ի մարդիկ երկրին։
Զբարձրաբերձ զբուրգնն (Բաբելոնի). (Եւս. քր. ՟Ա։)
κρανεία, κρανία Cornus. Տունկ՝ որ բերէ զպտուղ կարմիր եւ թթու զովացուցիչ. այն է հոն. զողալ. չում. խըզըլճըխ, գըզըլճըգ աղաճը. (յն. գռանիա, որպէս թէ գագաթական. գուցէ եւ ի մեզ՝ որպէս գագաթավարս)
Գիտուն է ի չարութիւն. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Գունակ արիանոսացն։ Հեզութեամբ համբերել գունակ տեառն մերոյ. (Նանայ.։)
Ընդ աղբերակունս երկնապող դդչացեալ եւ ի վեր գայ. (Վրդն. ծն.։ (այլ ձ. դըդընչէ)։)
δυσμενός, ἁργαλέος, δεινός , χαλεπός malevolus, dirus, molestus, difficilis Դժնեայ. դաժան. խիստ. սաստիկ. դառն. անբերելի. չար. չարասէր. անողորմ. ողորմ. չարաչար. դժուարին. թշուառ. ծանր. եւ Առաւելեալ յիւրում կարգի. դժար ու անտանելի. գէշ.
Համբերել եռման հրոյ բնութեանն։ Եռմանց ախտից. (Վրք. հց. ՟Զ. եւ ՟Դ։)
դիմ. ԵՐԿԲԱՆ Է. ԵՐԿԲԱՆԻ. դիմ. διαφωνεῖ dissentit, differt Անմիաբա՛ն է. տարբերի.
Որ ի մէջ բերէ զերկուս երեկօթս, կամ զգիշերս օթելոյ ուրեք.
ἰλαρός hilaris εὕφρων laetus νήφων sobrius, vigilans Արթուն եւ ծիծաղերես իբրեւ զվարդ. լուրջ եւ կայտառ. զգաստ եւ ուրախ. բերկրալից. շնորհալի. աննիրհելի. եւ Բերկրառիթ. պայծառ, զուարճագեղ. անթառամ. շէ՛ն, շին, շաղ.
Զուարթ տեսութիւն, կամ քաղցրութիւն, կամ բերկրութիւն։ Զուարթ ցուցանիս ի փրկութիւնն իմ։ Զտխրութիւնն բժշկեալ՝ զուարթ գործեսցես. (Նար.։)
Կենդանեացն ջոլիրք՝ ընտանեաց, միանգամայն եւ վայրենեաց։ Հաց՝ սկզբունք արմտեաց եւ պտղոց ընտանի կերակրոց, զոր մարդկան ընտանի կենդանւոյ բաշխեալ ետ Աստուած։ Ի մրգաբերացն ընտանի պտուղս։ Ընտանի ծառք. եւ այլն. (Փիլ.։)
Բերէին զնմանութիւն թագի թագազանց. (Տօնակ.։)
Ո՞ւր են թղթեր նոցա։ Բերցի՛ն այսր թղթերն. (Ճ. ՟Ա.։)
Կաքաւն զանձն իւր առաջի դնէ որսորդաց, թրթռէ երթայ, ոչ ունել տայ որսորդացն. (զձագս իւր). (Սեբեր. ՟Ժ։)
Բաժին ժառանգութեան իմոյ.. . բաւանդակ զօրութիւն բաժին եւ ժառանգ կոչեսցի. (Սեբեր. ՟Է։)
Ժրանալն յամենայնի, եւ համբերելն. (Արիստ. առաք.։)
Գետոց եւ աղբերաց առատ եւ միշտ հոսմունք ... եւ ջերմ լուալեացն զպէտսն անտի մեզ շնորհեն. (Առ որս. ՟Է։)
ԼՈՒՏԱՍ կամ ԼՈՏԱՍ. λωτός lotus. Անուն անկոյ, եւ խոտոյ։ Լուտաս լիբիոյ կնմափրիկէ բերէ պտուղ ազնիւ. ա՛յլ է եւ տունկ ինչ յեգիպտոս, եւ այլն. (Բժշկարան.։)
Պետն վերնական (գաբրիէլ աւետաբեր՝) խամրէ զտիպն իւր բոցանըման. (Գանձ.։)
Լիպարք եւ ետնէ (հրաբուղխք) խանձողս հանդերձ հրովն վերաբերեն. (Արիստ. աշխ.։)
Բերին ի խանթից եւ ի բաղանեաց փայտ եւ խոտ. (Եւս. պտմ. ՟Դ. 15։ եւ Ճ. ՟Գ.։)
Բերին ի խանութից ... Յօրինակս ինչ Եւսեբ.։
Զարտաքինխլատեռն զոր լակոնացի ասէ. այսինքն բարակաման կտաւ յօտար աշխարհաց բերեալ։
Մի ինչվայրապար զբանս խծբծիցեն։ Զի՞ խծբծիցես զմեր բանս։ Մի՛ զբանս տէրունականս բամբասեր, եւ մի՛ զկրօնսն խծբծեր. (Սեբեր. ՟Գ. ՟Դ. ՟Է։)
ζητέω quaero. Ի խնդիր ելանել. որոնել. կամիլ գտանել. յուզել, խուզարկել. ջանալ ի ձեռս բերել. հմուտ լինել. փնտռել, ուզել գտանել.
ԽՆՁՈՐԵՆԻ ԽՆՁՈՐԻ. μῆλεα malus. Ծառ որ բերէ զխնձոր.
Զբազմութիւն պտղաբերացն զնռնենեաց եւ զխնձորեաց. (Պիտ.։)
Բերել կոճեղս փայտից, եւ առնել զսա ոլոքի խոտցոց (կամ խոտցոյ, կամ խոտոցոց, կամ խոտոցաց) ոտից նորայ. (Ագաթ.)
Զնոցա աչս՝ որ ընդ դաստիարակութեամբն էին՝ խաղտիցէ. (Սեբեր. ՟Գ։)
Ստէպ բանալով եւ խփանելով՝ ընդունին զօդն. (Սեբեր. ՟Է։)
Ընդ բանալն եւ ընդ խփել. (Սեբեր. ՟Է։)
Իբրեւ խօսուն բերանով անշշունչն բողոքէ. (Եզնիկ.։)
ԾԱՂԿԵՄ, եցի. չ. կամ ԾԱՂԿԻՄ, եցայ. ձ. ἁνθέω, ἑξανθέω floreo, effloresco θάλλω, κυπρίζω , ἑκβλαστάνομαι vireo, pullulo, germino, vigeo. Ծաղիկս բերել. բուսանիլ. բողբոջել. դալարանալ. բարգաւաճել. ուռճանալ. զուարճանալ. պայծառանալ.
Ծաղկիմ, եւ ոչ պտղաբերիմ. (Նար. ՟Հ՟Ա։)
Սրտի բերկրեցելոյ երեսք ծաղկին. այսինքն զուարթանան. (Առակ. ՟Ժ՟Ե. 13։)
իբր ն. τοκετός, τόκος, τίκτειν, λοχεύεσθαι. partus, puerperium, parere, parturire. Ծնանելն զզաւակ՝ մանաւանդ որպէս մայր. յառաջ բերելն զբերս. տօղուրմասը (լծ. յն. դօգէդօ՛ս, դօգօս). վիլատ.
Ի թանձրացեալն. ἕκγονον, γέννημα, ἑπιγονή, ἁπογόνος, παιδίον, natum, faetus, proigenies, progenitus, oriundus, puer եւ germen, fructus, effectus. Զաւակ. որդի. սերունդ, եւ Բերք. արդիւնք. արգասիք. պտուղ. (իրօք. եւ նմանութեամբ.) օղուլ, եվլատ, պար, հասըլ. եբր. եէլէտ, ախերիթ, տօռ, ֆէրի.
ԿԼԱՆԵՄ կամ ԿԼՆՈՒՄ. καταπίνω absorbeo, devoro, glutio, deglutio . Արմատն կայ ի ռմկ. կուլ տալ. cf. ԸՆԿԸԼՆՈՒԼ. Լծ. լտ. կլու՛ցիօ. Զեդեալն ի բերան առանց ծասքելոյ վայրաբերել ընդ կոկորդն որպէս զումպ ջրոյ. ծծել. լափել. եւ Ընկըղմել. խորասոյզ առնել. անհատ առնել. կլլել.
Թէ մազ ոք կլանէ։ Եկուլ զիս իբրեւ զվիշապ։ Ձուկն կամէր կլանել զպատանեակն։ Հրամն ետ աստուած կիտին մեծի կլանել զյովնան։ Կլանէին եօթն հասկքն զեօթն հասկսն ընտիրս։ Եկուլ գաւազանն ահարոնի զգաւազանս նոցա։ Ցաւովք կլանիցեմ զտողունս իմ։ Կլցուք զնա կենդանւոյն իբրեւ դժողք։ Բացեալ երկրի զբերան իւր՝ կլանիցէ զգոսա։ Գուցէ կլանիցէ զարքայ, եւ զամենայն ժողովուրդն՝ որ ընդ նմա։ Բերան ամպարշտաց կլանէ զդատաստանս։ Զքօրացաւ մահ, եւ եկուլ։ Կլանէին զազգս։ Առի զգրկոյսն, եւ կլայ (կամ կլի) զնա.եւ այլն։
Եւ կորանք քան զամենայն, մարք ի բերանոյ տղայոց իւրեանց յափշտակէին զկերակուրն. յն. ողորմ յոյժ. (Եւս. պտմ. ՟Գ. 6։)
Կորզել զստինս ի բերանոյ կամ ի ժանեաց առծիւու. զոք ի հանէ, կամ յերկրէն. ի ձեռաց այլոց, ի բռնութենէ թշնամեաց, կամ զցիցս յորմոյ։ Կարթիւ կորզել։ Հասկ կորզել։ Կորզեցին յինքեանս զղովտ ի տուն անր։ Զամենայն զճարպն կորզիցէ, զորօրինակ կորզիցի ճարպ յողջակիզէ փրկութեան։ Յանձն իւր սկսաւ կորզելզքահանայութիւնն. եւ այլն։
Կուսանս ողբերգակս։ Երգեցիկ կուսանաց. (Յհ. կթ.։ Որպէս եւ Սղ. ԿԷ. 26։) ոմանք գրեն.
Քերանաց եւ կտտանաց համբերեաց. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Դ։)
διπλασιάζω, διπλόω, ἑπιδιπλόω duplico δευτερόω secundo facio, intero ἑπικάμπτω, ἁνακάμπτω flecto, reflecto եւ այլն. Կրկին առնել զմիակն. երկպատկել զնոյն թիւ, կամ զիր. ծածել. ոլորել. բարդել. յաւելուլ. երկրորդել զնոյն զգործ. երկու խաթ ընել, վրայ բերալ, նորէն ընել կամ ըսել.
Եբաց զբերանն կրկնել ոչ կարաց (այսինքն տալ պատասխանի). (Կաղանկտ.։)
Անկուշօղ, կցատող աստուածային օրինացն, որ աւետարանական շնորհացն կիցս ընկենոյր. (Սեբեր. ՟Ժ՟Ա։)
Ի ձեռս երկուց ճրագաբերանացն ոսկեաց՝ արկանելեաց, եւ ի վեր հանելեաց զճաշակսն ոսկիս. (Զաք. ՟Դ. 12։)
Զի հասարակաց կազմեցեալ բուսոց ... ի ստեղծօղդ վերաբերեալ առ նոյն նիւթս կենաց հասուն ներգործէ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Ոչ բերանով ընդ հող հաստելի։ Յանէից գոյաւորութիւն լուսոյ հաստեսցես։ Կամայականն յանձնառութեամբ հաստեցի. (Նար. ՟Դ. ՟Ժ՟Ը. ՟Հ՟Բ։)
Հարկել զնա՝ ասել։ Հարկես զիս ի դատ ընդ քեզ մտանել։ Հարկեաց զիս բերել։ Ոչ հարկեմ եւ ոչ բռնադատեմ. (Ոսկ. յհ.։ Մխ. երեմ.։ Ճ. ՟Բ.։ Բրսղ. մրկ.։)
Ոչ լսել, այլ հեստել հրամանաց։ Հետեւել բանին տեառն, կամ տեառն, կամ բերանոյ տեառն։ Հեստեալ կային ի տեառնակողմանն։ Դարձաք յետս յաստուծոյ, եւ հեստեցաք։ Զհեստեալ յամառութիւնն շիջուցանել.եւ այլն։
Խնկանոցքն զսուրբ աստուածածնին ունին զնմանութիւն. իսկ հրառու նուիրանոցն (կամ հրառուն) թուին ինձ զհրեշտակապետին բերել զնմանութիւն՝ առ կոյսն աւետարանութեամբ. (Ճ. ՟Գ.։ եւ Ոսկիփոր.։)
ἑλαία olea, oliva, olietum, olivetum. Տունկ՝ որ բերէ զձիթապտուղ, յորմէ եւ զձէթ. եբր. զայթ.
Կարծեալ կամ կարծեցեալ ճաճանչ լուսաւորացն։ Ճաճանչ լուսաբեր, կամ կիզանօղ։ Ճաճանչ ճառագայթի լուսոյն. (Յհ. իմ. եկեղ.։ Շար.։ Շ. եդես.։ Նար. ՟Ժ՟Զ։ Լմբ. իմ.։)
Ի բերանոյ մանկանց տղայոց ստնդիեցաց կատարեսցի օրհնութիւն. ((յն. տղայոց, եւ ստնդիեցաց). Սղ. ՟Ը. 3։)
Ի բերանոյ մանկանց տղայոց զարքայն երկնից յօգնութիւն կոչէին. (Շար. (յորս կա՛մ մանուկն, կա՛մ տղայն դնի իբր ածակ։))
Առ մի ի կողից նորա, եւ ելից ընդ այնր մարմին։ Մարմին ի մարմնոյ իմմէ. եղիցին երկուքն ի մարմին մի։ Երինջք ընտիրք մարմնով, վտիտք մարմնով։ Զոսկերօք եւ զմարմնովք նորա։ Հերք իմ եւ մարմինք։ Մարմին եւ արիւն ոչ յայտնեաց քեզ։ Հացն՝ զոր ես տաց, մարմին իմ է։ Կերիցեն թռչունք զմարմին քո։ Ոչ ամենայն նոյն մարմին է. այլ՝ այլ մարմին է մարդկան, եւ այլ մարմին անասնոց. եւ այլն. որպէս ի վեր անդր։ Ուստի նոյն բառք այլոց ազգաց ըստ կրկին նշ. թարգմանին ի մեզ ըստ տեղւոյն նաեւ Դի, Գէշ, Մարդ, Անձն, եւ այլն։ Որպէս Մարմին կոչի փոխաբերութեամբ եւ մարմնասէրք, երկրաքարշք վարուք, ընկղմեալք ի նիւթ։ Մարմին կոչի եւ իսկութիւն մարմնոյ՝ հակադրեալ ստուերի. որպէս եւ վերին երես մարմնոյ կամ մորթն, իբրեւ մասն մսոյ, եւ այլն։
Զլուսաբերն, եւ զմաքուրն անուանեալն երմեսի. (Պղատ. տիմ.։)
Միաբան սոցին գրէ։ Միաբան բանիցն բերոսովսայ։ Միաբան մերոց գրոց խօսին. (եւ այլն. Եւս. քր. ՟Ա։)
Ի խորհուրդս միամիտս. (Յճխ. ՟Ժ. (որ բերի եւ ի յաջորդ նշ։))
Եմուտ խորամանկն առ միամիտ անդր (ադոնիա առ բերսաբէէ). (Եփր. թագ.։)
Սուր՝ որ ունի զմի եւեթ ողն կամ զկողմն. միասայրի. միաբերան սուսեր.
Համբերութիւն մեծ ստացեալ ունիք յանձինս, ոչ ընդունայնութեամբ, այլ մտառու իմաստութեամբ. (Ածազգ. ՟Ե։)
Խոնարհեցար ի բարձանց եւ առեր մարմին ի կուսէն յաղագս անկելոյն յանլուծիչ կենաց բանսարկուին խաբմամբ։ Լեղեաւ կերակրեցար յաղագս անկելոյն ի ճաշակմանէ մահաբեր պտղոյն. (Շար.։)
Յատկեղքն՝ տարբերիլ այլ այլոյ առնեն։ Հասարակաբարն եւ յատկապէսն՝ այլայլակ առնեն, իսկ յատկեղքն՝ այլ. (Պորփ.։)
ՆԱԽԱՆՁ ԱՌՆՈՒԼ, ԲԵՐԵԼ, ԴՆԵԼ. Ի ՆԱԽԱՆՁ ՄՏԱՆԵԼ, ԲԵՐԻԼ. Նախանձիլ՝ չար կամ բարի նախանձաւորութեամբ.
Որ նախանձ ընդ անմեղին բերիցէ։ Ընդ իւրեանց ընկերս ցանկ նախանձ բերէ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 15։ ՟Գ. 8։)
Հասանիցէ ի վերայ առն նորա ոգի նախանձու, եւ նախանձ բերիցէ ընդ կնոջ իւրում։ Ի նախանձ մտանիցէ ընդ կնոջ իւրում. (Թուոց. ՟Ե. 14. 30։)
Սեռ է, որ ըստ յոլովից տարբերեցելոց տեսակաւ՝ ի ն՝երում զի՛նչ էն ստորոգեալ։ Յասելն՝ ի ն՝երում զինչ էին, որոշէ ի տարբերութենէ (որ է ի ն՝երում որպիսի ինչ), ի յատկէ եւ ի պատահմանէ (որ են ն՝երում որպիսի)։ Այս սեռ ի ն՝երում զինչ էումն ստորոգի. իսկ պղատոնականքն սեռք ի ն՝եր որպիսի ինչ էումն ստորոգին. եւ ն՝եր որպիսի ինչ էն ընդ որակութեամբ է. (Անյաղթ պորփ.։)
Դուարանի զգեստիւք ի հանդերձս ոչխարաց. եւ ներքոյն զապականիչ գայլոց բերելով զլրբութիւն. (Արծր. ՟Գ. 2։)
Ի նըմնէք սեռէ հակատարա. բարձեալքն ի միմեանց։ Ի նըմնէքն սեռէ. ըստ նմինքն տարբերութեան. ի նմինց սեռի. (Արիստ. ստորոգ.։)
Ոչ նշանի ի քեզ լոյս երեսաց տեառն. (Սեբեր.։)
Շլացան խայթոցք մեր, եւ ժանիք թիւնաւորք։ Շլացաւ մահաբեր խայթոցք նորա. (Ոսկ. լս.։ Ճ. ՟Գ.։)
ψίθυρος, μεμψίμοιρος mussitans, susurro, murmurans, querulus. (իբր Շոգւով բերանոյ իւրոյ մսգիչ լսելեաց. կամ ի կրկնութենէ Շոգ կամ մոգ բառիդ) Շշնջօղ բանսարկու. հծծօղ քսու. փասքուս. քոմսս. բամբասասէր. տրտնջօղ. եւ Բամբասական.
Ծաղիկ գեղեցիկ՝ սպիտակափառ կանթեղաշար՝ անուշահոտ յոյժ. կայ եւ դեղին կամ շեկ՝ վայրենի. որպէս եւ կապուտակ՝ տարբեր հոտով. ա՛յլ է եւ ջրային շուշան, կամ շուշան ի գետեզր. որ եւ Հարսնամատն, կամ Նունուֆար։ Նմանութեամբ եւ Զարդ՝ ի ձեւ շուշանի, կամ ծաղկի, եւ այլն.
χεῖλος labium, labrum. եւ os. եւ ora. Եզր բերանոյ՝ որպէս կրկին թերթք կարմիր։ Լայնաբար՝ Բերան, լեզու, բարբառ։ Նմանութեամբ եւ Ափն կամ ծնօտ եւ կողմն իրաց. պռկունք ... լէպ. (լծ. լտ. լա՛պիում, լա՛պրում. )
Նման մաքրեալ եսայեայ՝ բերան եւ շուրթըն սոցա. (Տաղ.։)
Շնչափողաւ, լեզուաւ, շրթամբք, եւ ատամամբք՝ յառաջաբերումն է ձայնի. (Շ. թղթ.։)
Եւ էր ասէ՝ երկիր ամենայն մի շուրթն. մի եթէ մի շո՞ւրթն էր ամենայն մարդկան. ո՞չ ապաքէն զմի խօս բերանոյ կոչեաց մի շուրթն։ Եղաք շուրթն մի եւ ձայն մի, հակառակ այնոցիկ՝ որք զաշտարակն շինէին. (Սեբեր. ՟Գ։ Առ որս. ՟Ժ՟Դ։)
Ոռոգանէ զնա արտասուօք։ Տունկք ոռոգեալք արտասուօք։ Ոռոգանեալք աճիցեն եւ պտղաբերք լինիցին. (Եփր. գալստ.։)
Եթէ ոռոգանիցին ոգիք մեր աստուածային պատգամօքն, ոռոգանէ եւ զանդս մեր շայեկան անձրեւովք։ Այլ կարգ տնկելեացն է, այլ կարգ ոռոգանելեացն (այսինքն տնկողաց, ոռոգողաց). (Սեբեր. ՟Գ։)
Ետ բերել մորթ ուլոյ, եւ արկանել զգլխովն հիպերիքի, եւ բեւեռս երկաթիս հարկանել ի վերայ ուլենւոյն. (Ճ. ՟Ա.։)
Եւ զգաւառն յուտեստի պատրաստութիւն համբարաց թողոյր բերդին։ Մինչդեռ թագաւորն արշակ ի կողմանսն ստորին գաւառացն յանգեղ տան էր յուտեստ». կարծի լինել տեղի արքունի ռոճկաց՝ իբր յատուկ անուն։
Ի կիւրակէի եւ ի չորեքշաբաթու եւ յուրբաթու. (Սեբեր. ՟Ե։)
ՈՖՐԱՆԹ կամ ՈՓՌԱՆՏ. Բառ գաղղիական՝ առեալ ի լտ. օֆֆէ՛ռթում, թա. offertum, -ta. Ընծայ. մատուցումն. նուէր. ընծայաբերութիւն.
Յետ այսր բերեն զընծայսն (յընծայարանէ ի խորանն), եւ լինի՝ ոֆրանթն. (Մաշտ. կիլիկ.։)
ՈՖՐԱՆԹ կամ ՈՓՌԱՆՏ. Բառ գաղղիական՝ առեալ ի լտ. օֆֆէ՛ռթում, թա. offertum, -ta. Ընծայ. մատուցումն. նուէր. ընծայաբերութիւն.
Յետ այսր բերեն զընծայսն (յընծայարանէ ի խորանն), եւ լինի՝ ոֆրանթն. (Մաշտ. կիլիկ.։)
Ուսոյց զքեզ (այսինքն քեզ) զչափոյսն, եւ ոչ զանչափն. (Սեբեր. ՟Է։)
Առ նոքօք ճարտարեաց զտխմարս, զչգիտունս, եւ զչմարթունս. (Սեբեր. ՟Ե։)
Յաղագս պարսաւի. Պարսաւ է բան արտաբերական էից չարեաց՝ հակառակ գովութեան լեալ։ Պարսաւ աբեսողոմայ, կամ ձիոյ, լերին, որթոյ, նաւարկութեան. (Պիտ.։)
Միշտ ունայն բերեմք ի տուն զպնակիտս. (Ոսկ. մ. 21։)
Գրէր ինձ ի պնակիտի։ Ոչ խօսեցաւ ընդ իս բերանով, այլ պնակիտիւ. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Անդէն եւ անդ մրրկեալ ընդ միմեանս՝ պողէր պղտորէր, եւ առհասարակ ընդ ամենայն կողմանս ի փախուստ դարձուցանէր, ա՛յլ ձ. լոկ, պողէր. ա՛յլ ձ. լոկ, պղտորէր. իսկ յն. ի փախուստ աճպարեցին՝ այլ այլուր բերեալ։
Պտղաբերութիւն գաւառին ջրաւորացն դարձաւ յաղտաղտուկս. (Խոր. ՟Գ. 7։)
Եւ ջրուոր. եկեալն ի հանել զջուր. եւ Բերող զջուր.
Եզինս սամետիւք ի գործ լծել։ Ոչ պնդեն սամետէք զպարանոց. (Սեբեր. ՟Է. ՟Ծ։)
Ոչ բնաւորեցաւ ոչինչ պտղաւոր եւ սերուն կատարելաբերել վատթարին հոգի։ Առ դիւրընկալ եւ բեղնաւոր եւ սերուն փոփոխելով փոխանակ այնր, որ յառաջ սակաւ մի էր ամլութիւն. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. լին. ՟Դ. 209։)
Խաչ աստեղեայ, զոր արարեալ սիգնոն (կամ սիւգնոն) եւ յառաջաբերեալ՝ յաղթեաց պատերազմացն։ ի քոյդ նշան գեղերփնեալ զուղէշ սիգնոնի քում չառաւիղի. (Խոր. ՟Բ. 8։ Նար. խչ.։)
Սուղգ եւ սղացեալ ասի։ Սուղ է այբն, եւ ըստ երկամանակի սղանայ ի տեղւոջ. յորժամ սղի, եւ սղացելոյ վերաբերին երկու բաղաձայնք. (Երզն. քեր.։)
Սխարեալ՝ ունէր զքաղաքաբերդն ի պահեստի. (Ուռհ.։)
Ստեսցէ բեր ձիթենւոյ.
Ստաբար կարծել ... Առ իրս ստաբար բերեալ։ Ստաբար կարծիքն եղիցի. (Արիստ. առաք. եւ Արիստ. ստորոգ.։)
Յորժամ զերեք փեսայսն մեռեալ տեգսանէին, չորեքեանն (եղբարք նոցա մնացեալք) այլ ոչ մտաբերէին ի կինն. զի վատոտն համարէին զնա. (Բրսղ. մրկ.։)
Մանկունքն լռեալ վասն քրիստոսի վկայեցան, քանզի ոչ էին անբերան քան զմկրտիչն. (Եփր. աւետարան.։)
Իւրաքանչիւր վասն որոյ փութային՝ զվրիպածն համարէր. (Սեբեր. ՟Թ։)
Բերին տատասկ երկաթի։ Ի վերայ պարզեալ տատասկաց սրեալ սայրից. (Ագաթ.։ Շ. տաղ լս.։)
ἁντίφερνα antipherna, dotalitium. Տուեալն յառնէ վարձանք կնոջ. փոխարէն իմն օժտից բերելոց ի հարսնէ. ձիրք. պարգեւ.
Զոր ինչ բերէ կին պռոյդս՝ գրեսցեն զայն. նոյնպէս գրեն եւ զվարձանսն, այսինքն զտուայրն՝ որ է մահր։ Եթէ կինն ելանէ յառնէն, առանց պռուգաց եւ առանց տուայրի ելանէ։ Իսկ եթէ մեռանի այրն, եւ չունի որդիք, առնու կինն զպռոյգսն իւր, եւ զտուայրին կէսն։ Այրն առ կինն դարձուսցէ պարգեւս, որ կոչի տուայր եւ մահր։ Զոր ետ մահր, այսինքն տուայր։ Պռոյգս տայ դստերացն, եւ տուայր որդոցն. եւ այլն։ (Մխ. դտ.։)
Րախճանօք բերկրեալ երանելի վկայքն, լուսով պսակեալ՝ զպակասեալ թիւ լցին. (Տաղ.։)
Կարգաւորութիւն օրհնութիւնաբեր ցուցակի. (Մաշտ.։)
Մի հատն մերկ յերկիր անկեալ, բուսեալ առեալ արմատն, բերեալ ցօղուն, արձակեալ ստեղն, կապեալ ծունր. (Ագաթ.։)
Ըստ շրջաբերութեան եւ մարտի ընդ պէսպէս փալանդս թշնամեաց. (Լմբ. սղ.։)
Մինչդեռ տղայն է, փափկին եւ գիջին բերանոյն եւ այլն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Ե։)
Բառ յն. որ գրելի՛ է Փսոլոս. ψόλος fumus, fuligo ψολόεις, -όεν fumidus, fumosus, -um. Ծուխ. մուխ. կամ Ծխաբեր. միոտ.
Յայսպիսի ամպահարութեանցս՝ որմոխրատեսակ փոշի բերեն, փուլոսք անուանին. (Արիստ. աշխ.։)
Բերօղ զփուք, կամ բերեալ փքով.
Շիջոյց զհակառակ հողմոցն մրրիկս. (. . եւ զփքաբեր հեշտութեանցն նստոյց զալիս. Ճ. ՟Գ.) (ուր վրիպակաւ գրի Փրկաբեր)։
Վասն տրտմութեանբնաւորեալ է մաղձկաթել ի բերան քաղրթին. (Երզն. մտթ.։)
Կալ զբերանքն սեկով կամ քաղրգով. (Վստկ.։)
Քարշեսցի զհերացն։ Ի հրապուրանաց հեշտութեանն քարշեալք Որպէս խոզք ընդ տիղմ քարշեալք։ Ընդ գետինն քարշէր։ Իբրեւ զշուն մեռաւ, եւ իբրեւ զէշ քարշեցաւ. (Սեբեր.։ Յճխ.։ Ոսկ.։ Եզնիկ.։ Եղիշ.։)
ՔԵՐԹՈՂ կամ ՔԵՐԴՈՂ. (գրի ի հին մատեանս եւ ՔԵՐԹԱՒՂ, իբր ՔԵՐԹՕՂ, ի, աց) ποιητής poeta. Կերտօղ ոտանաւոր եւ չափաբերական բանից, եւ վիպասանութեանց. բանաստեղծ. չափաբան. տաղաչափ, ստէպ բեպհականել հոմերոսի առ յոյնս, եւ առ մեզ մովսեսի խորենացւոյ. (յն. բիիդիս. այսինքն արարօղ, արարիչ. յորմէ. լտ. բօէդա. հյ. պուետ. պուետէս, պուետիկոս) ոտանաւոր. շինօղ, կամ պէլիդ շինօղ. այսինքն շինօղ զտունս բանից.
Սակաւ ինչ քծուար յերկաթոյ։ Որ զքծուար երկաթոյ գողանալ մտաբերէ, նա թէ եւ ոսկւոյ պատահէր, ոչ ակնածէր. (՟Զ։ Մանդ. ՟Ժ՟Դ։)
Սակաւ ինչ քծուար յերկաթոյ։ Որ զքծուար երկաթոյ գողանալ մտաբերէ, նա թէ եւ ոսկւոյ պատահէր, ոչ ակնածէր. (՟Զ։ Մանդ. ՟Ժ՟Դ։)
Որ ինչ ածէ զքուն. քնաբեր. եւ Քնէած.
Բազում կանայք այսպէս քնքշին մեզ, մինչեւ զմի անդաստակ չանցանել եւ չտեսնել զնա ի հոգեւոր մսուրս, եթէ ոչ ջորեօք բարձեալ բերիցին. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 7։)
Կարկէ զբերանս լրբախօսս. (Ոսկ. ես.։)
Եթէ ոչ յերեսս իսկ օրհնեսցէ զքեզ. փոխանակ ասելոյ, թէ անիծեալ իցէ. (Սեբեր. ՟Դ։)
Արդ մի՛ ըմբեր խիստ ախորժակ՝ զանցաւորիս սիրոյ բաժակ. (Շ. այբուբ.։)
προαίρεσις, πόθος, ἕγκλισις. voluntas, desiderium, inclinatio, affectus Ախորժք. ախորժանք նախայօժարութիւն. կամք. բերումն. հաճոյք. իղձ. փափաք. բաղձանք, սրտին ուզածը. արզու, քէյֆ, հէվէս, մէյիլ.
Բերօղ յինքեան զախտ եւ զաղէտս. ընդ կարեօք անկեալ. ախտալի. եւ ժանտախտական.
Ծնունդն՝ որ ի մարմնոյ է, գիշերային կոչի, եւ ախտաբեր։ Ախտաբեր թշուառութիւնք աղքատաց. (Զքր. կթ. հմբ.։ Եղիշ. ՟Ե։)
Ախտաբեր անհաւատութեամբ. (Կոչ. ՟Դ։)
Ծնունդն եթէ էր մարմնաւոր, ախտական էր. անախտ է անմարմինն։ Եւ մեք մարդիկ եմք ախտականք իբրեւ զձեզ։ Ի վերայ փայտին ախտական առբերութեամբն։ Ապականացուք եւ ախտականք են երկրաւորք. (Առ որս. ՟Գ։ Ոսկ. յհ. ՟Բ. 18։ Թէոդոր. խչ.։) (Տօնակ.։)
Է ինչ՝ որ բնութեամբ ծանր է, եւ է՛ ինչ՝ որ յախտարակաց թեթեւ է. (Սեբեր. ՟Զ։)
Որ եփէ եւ բերէ ամիճս. խոհակեր խորտկաց եւ համադամաց. ὁψοπιός opsonia apparans, palmentarius
Ո՛րչափ կոտորուածք ի բարեկեցութեանն տենչանացն գործին, ո՛րչափ յամճաբերացն եւ խոհակերացն. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 17։)
Ծնօղ կամ պատճառօղ ամպոց. ամպաբեր.
Ամրոց փոքրիկ. բերդակ. բերդիկ. գալէճիք.
φωσφόρος, Ἁφροδίτη. lucifer, venus, stella matutinaԱստղ առաւօտեան. արուսեակ. լուսաբեր. զիւհրէ. սապահ եըլտըզը.
Լուսաբերն՝ այգաստղ, ափրոդիտէ. (Շիր.։)
Ոմանք ի մոլորակացդ՝ որ բարի հասուցանեն ի մեզ, որպէս լուսնթագն, եւ այգաստղ։ Այգաստեղքն է լուսաւոր եւ պայծառ քան զամենայն մոլորակսն, վասն այն լուսաբեր անուանի. (Տօմար.։)
Ուր ոչ լինի արմատ, կամ տունկ. անբոյս. անբեր.
Յոտս անբերողս բնութեան բարձից։ Անբերող պարտեաց՝ չարին յանցանաց. (Նար. խչ.։)
Յանգումն բերեալ՝ տեսանէ զամենայն ի բարիս աւարտեալ. (Մագ. Ե։)
Անկատար ժամանակօք տունկք մրգաբերք. (Իմ. ՟Ժ. 7։)
Հրեշտակք անախտք եւ անկարիք։ Մարդոյ զանախտիցն եւ զանկարեացն բերեալ զնմանութիւն. (Նար. երգ.։)
Յայլոց տնկոց պտղաբերաց կամ յանպտղից. (Սարգ. յկ. ՟Ը։)
որպէս Խտիր. որոշումն. տարբերութիւն. ֆարգ.
Թողութիւն անցանէ ի քէն. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Զանցեալն ինչ ի նմանէ անըմբերելի ընդ ինքն կիրս. (Պիտ.։)
Բերէք ո՛չ ի տունս միայ, այլեւ ի միտս անցնիւր. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 12։)
Իւրաքանչիւր յանցնիւր կողմանս բաժանեալ էին. (սեբեր. ՟Ը։)
προστίθημι, παρατίθημι, προσποιέω. appono, adjicio, addo, trado. Առընթեր կամ մերձ դնել. յաւելուլ. ի վերայ բերել. եւ Աւանդել գրով, ճառել առաւել քան զոր գտանի ցարդ.
κρουνός, κρουνείον, ψυκτήρ. fons saliens, genus poculi, vas refrigeratorium. Անօթ գինւոյ, կամ ըմպանակ ի ձեւ աղբերականց այլ եւ այլ խողովակօք կամ ծորակօք. շատրուանի պէս շինած գինիի աման, գաւաթ.
πριστόμιον ora, limbus Նիւթական թարգմանութիւն յն. բառիս, որպէս թէ շրջաբերան. այսինքն Ծնօտք իրաց. օձիք. եզերք.
Առբերան է այն ի նմին իսկ ի պճղնաւորէն։ Պէտք եղեն առբերանոյն դէպ միջոցին։ Պարտ է առբերանոյն գոլ ի միջոցի. (Փիլ. ել.։)
προσάγω. adduco. Առընթեր՝ մօտ՝ յառաջ բերել. ի մէջ բերել. մատուցանել.
Եւ աս զնոյն ձայնեմ՝ առբերելով զբանս. (Անյաղթ բարձր.։)
Զանզրաւ ուրախութիւնսն առբերելով. (Զքր. կթ. մկրտ.։)
Զիա՞րդ զնորայն երախտեաց եւ զբարեաց առբերեալ պատմեցից. (Մագ. ՟Ժ՟Դ։)
Այսմ օրինակ առբերելով. (Շ. խոստ.։)
Զպսակս անապականս առբերելով ի հօրէ լուսոյ. (Շար.։)
Զանմահ կենդանութիւն մահկանացուացս առբերելով բաշխէր. (Անան. եկեղ։)
Առբերելով քեզ պատարագ. (Շար.։)
ԱՌԲԵՐԵՄ. Յինքեան բերել. կրել.
Առբերելով ի քեզ զերկնաւոր անմահ թագաւորն. (Թէոդոր. խչ.։)
Զյաղթանակ փառացն յիսուսի յայնժամ ի քեզ լրմամբ առբերեալ. (Նար. խչ.։)
Սուգն պահս ուսուցանէ. պահք աղօթս բերեն. աղօթքն յողորմութիւնս դարձուցանէ. եւ առ սակաւ սակաւ աստիճանաւ յաստիճան ելանեն, եւ դիւաւ յերկինս ելանեն. (Մանդ. ՟Ժ՟Ը։)
Որ բերէ յիւրմէ զասր. Բուրդ բերօղ՝ տուօղ.
Ասրաբեր եւ ձեռնընդել ոչխարացն. (Նիւս. երգ.։)
Իբրեւ Արգասաւոր. շահաբեր.
Եւ ոչ միով հնարեցաւ բերել աեւակն ... Որպէս եւ այլոց աղօտագունից՝ արեւակդ (կամ երեւակչ) գործէ. (Անյաղթ բարձր.։)
Ոմն արուեստս բերէ յառաջ շինողութեամբ. (Խոսր.)
Առ արփային բարձրութիւնն ձգտեաց, երկնային հրոյ բերմամբ եւ այլն։ Ի վեր հայել (մտօք) եւ զվերնային եւ զարփայրին բնութիւն։ (Վերինք եւ ստորինք) ի միմեանց որոշեալ մեկնին իբր առագաստաւ՝ արփային եւ օդային էութեամբն. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. լին. եւ ել։)
τυχικῶς fortuitu casu, εὑτυχῶς fortunate Ըստ բերման բախտի. բախտէն, դիպուածով.
Եբեր առնն Աստուծոյ ... նկանակս գարեղէնս, եւ պաղատիտս բակեղաթաւ. ((ա՛յլ ձ. բակեղեթաւ). ՟Դ. Թագ. ՟Դ. 42։)
Բացականացն գոս բաղձալի։ Բաղձալի բերկրութիւն, կամ երանութիւն, աղերս, անուն, վայրք, բնակարան, օթոց, եւ այլն. (Նար.։ Մերթ Բաղձացօղ.)
Բայացեալքն՝ եթէ՛ գազանք, եւ եթէ՛ թռչունք։ Ուր բնակեալ բայանայր զօրավարն տաճկաց՝ զօրհասական արջոյ բերելով նմանութիւն. (Արծր. ՟Բ. 7։)
Որ է նոյն ինքն բան՝ բանատու բերան ունողաց. (Յիշատ. ոսկ. յհ.։)
Փուքքն հնչիւն հանեն ի փողի եւ ի բանդռան։ Բերանն որպէս բանդիռն. (Ոսկիփոր.։)
Բերան յանդգնելոյ մերձ է ի բեկումն։ Բեկումն ամբարշտաց աղքատութիւն։ Բեկումն այնոցիկ ոյք գործեն զչարիս։ Բերան անզգամի՝ բեկումն է նմա։ Բժշկեսցէ տէր զբեկումն ժողովրդեան իւրոյ։ Կործանումն եւ բեկումն։ Մխիթարել զիս ի վերայ բեկման դստեր ազդի իմոյ։ Բեկումն եւ թշուառութիւն ի ճանապարհս նոցա։ Վա՜յ ի վերայ բեկման քո. զի ցաւագին են հարուածք քո։ Բեկմամբ մեծաւ բեկաւ։ Տեսանել ինձ զբեկումն ժողովրդեան իմոյ, եւ կամ զբեկումն սրբոյ քաղաքին Երուսաղեմի։ Չի՛ք բժշկութիւն բեկման քում. եւ այլն։
Լսիցեմք զկառաչ ուրուք, յորժամ զբողոք բառնայցէ ... եւ ի բերդզեղ շրջեսցի, եւ ցնցոտիս պատեալ. (Ոսկ. եբր. ՟Ժ՟Ա։)
χαίρω, εὑφραίνομαι, εὑθυμέω gaudeo, laetor եւ այլն. Բերկրիլ ըստ որում խրախ լինել ի տես եւ ի լուր բարեաց. ուրախ լինել. ուրախանալ. խնդալ. ցնծալ. հրճուիլ. խայտալ. զուարթանալ.
Ի տեսանելն զքեզ՝ բերկրեսցի ի մտիս իւր։ Բերկրեսցին ի քեզ՝ որ գերեալք են։ Բերկրեսցի ոք, սաղմոս ասասցէ։ Ի յայտնութեան փառաց նորա ցնծացեալ բերկրեսջիք։ Որպէս մայր որդւովք բերկրեալ։ Սրտի բերկրեցելոյ (կամ բերկրելոյ) երեսք ծաղկին.եւ այլն։
Ուրա՛խ լեր բերկրեալդ, տէր ընդ քեզ. (Ղկ. ՟Ա. 27.) յն. քէխարիդօմէ՛նի իմա՛ շնորհազարդեալ, ի խա՛րիս, որ է շնորհ. բայց եւ արմատ նորա է խա՛րա, այսինքն ուրախութիւն։
Արդարեւ բերկրեալ ես, որ անճառելի շնորհին դու միայն բերկրեցար, այլ եւ ուրախութեան եւ բերկրանաց ազգի մարդկան գտար առիթ. (Կիւրղ. ղկ.։)
Որ զհրեշտակին զձայնն լուեալ՝ հիացեալ բերկրեցար։ Ուրա՛խ լեր եւ բերկրեա՛ մայր եւ կոյս։ Ցնծացեալ բերկրի սիոն։ Արեամբ նահատակացն բերկրեալ. (Շար.։)
Բերկրիլն թուի ինձ ծայր լինել ամենայն ուրախութեան եւ ցնծութեան իրաց. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ։)
Յոյժ ցնծացեալ բերկրեցաւ թագաւորն. (Եղիշ. ՟Բ։)
Ուստի բարձրեալն Աստուած պարտրեալ բերկրի։ Բերկրեալ, կամ բերկրեցեալ. բերկրեցելոյդ։ Բերկրեցելոցն պարուց. (Նար.։)
Ի կենցաղումս բերկրեալք Սրտիցն բերկրեցելոց. (Պիտ.) ուր գտան գրեալ եւ Բերկրիցէք, իբր բերկրիցիք։
Արար զծովն ձուլածոյ, գործ բոլորշի նոյնաձեւ։ Եւ բերան նորա գործ բոլորշի։ Չորեքկուսի, եւ ոչ բոլորշի։ Աշտարակ մի. գործած բոլորշի յամենայն կողմանց. (՟Գ. Թագ. ՟Է. 23. 31։ ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Գ. 5։)
Թագաւոր կամ բռնաւոր։ Բռնաւորաց հրամանաւ։ Զպետս եւ զբռաւորս։ Բռնաւորք խաղալիկք նորա։ Ասացէ՛ք ցթագաւորն եւ ցբռնաւորսն։ Եբեր նմա իշխանութիւն ի վերայ բռնաւորաց նորա։ Յագահութեան բռնաւորաց նորա.եւ այլն։
Զբնաւոր հողմոցն եւ զալեացն զ՝ի վերայ ընթացս համբերել. (Բրս. յուդիտ.։)
Տուրուբերան ունի եւ գազպէն եւ մեղր. (Խոր. աշխարհ.։)
Գայլ ի բերան հարին, եւ տարան գառագղիւ (կամ գառագղիւ). (Եզեկ. ՟Ժ՟Թ. 9։)
Ինքնաբոյս երկպատկ գառագիռ չար գազանիս (ցանկութեան) բնութիւնս եբեր զայսոսիկ, զամօթ եւ զերկիւղ. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Ուր գտանի գինի յաւէտ. գինաւէտ. գինեբեր.
Թռչունք մահաբերք գիշագէշ պատառեն. (Մանդ. ՟Դ։)
Որ ոչ արբուցանէ զջուր գողման, հանգչի նա ի վերայ աղբերն կենաց. (Մծբ. ՟Է։)
Գոյեղէն եւ անձնաւոր գոլ։ Տարբերութիւն գոյեղէն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Զոր օրինակ անձրեւ զի մի է առ երկիր գործուն, եւ առ անգործ. զի որ գործեալն է, բերէ արդիւն շահեկան. իսկ այն՝ որ անգործն է, բերէ փուշ եւ տատասկ. (Եփր. եբր.։)
ներգործական բայ չէզոքական բայ ԳՈՐՈՎԵՄ ԳՈՐՈՎԻՄ. φιλοστοργέω, στέγω ad amandum propensus sum, diligo եւ այլն. Ցուցանել զգորով. բերիլ գորովանօք. խանդաղատիլ. գթասիրել. գուրգուրալ գթով ու սիրով, սիրել ու կսկծալ.
Զիա՞րդ դադարեցայց ի նորոգ ողբերգութեանց. (Նար. ՟Կ՟Ը։)
Իբր Դեհդեհ (ասդիս անդին) շարժիլ. աստանդիլ. շարժլիլ. տարուբերիլ. տատանիլ. իրօք կամ մտօք. դանդաչել. երերալ. գլորտըկիլ.
Ընտրեմք ի միմեանց զհարթն եւ զդերբուկն. (Սեբեր. ՟Բ։)
Ապառաժք եւ դերբուկ ... ոչ պտղաբերին յորդաբուխ աղբիւրաց. (Ճ. ՟Թ.։)
Եկամուտն՝ որ չէ ի թագաւորական տոհմէ, այն խեցին է։ Բայց զեկամտիցն, եւ որք յամենայն աշխարհաց անդր հանդիպեցան, զնոցա ո՞վ կարէ բերել զհամար. (Լաստ. ՟Թ. ՟Ժ՟Բ։)
Մտաբերէ եղծել զքարոզութիւնն։ Քակել կործանել եղծել. (Ոսկ. գաղ.։)
Եռօրեա՞յ ցուցակութեան բերէ նշանակութիւն, եթէ յար տեւողանաց (տենդն). (Մագ. ՟Հ՟Թ։)
Երեքօրեայ ճանապարհն զեռօրեայ յարութիւնն քրիստոսի գուշակէր։ Եռօրեայ կացեալ ի կենսաբեր գերեզմանին. (Կիւրղ. ղկ.։)
ԵՐԿԴԻՄԻ. διπρόσωπος ըստ քերականաց է դերանուն, որ ընդ դիմի անձին ի մէջ բերէ եւ զդէմն իրին. զոր օրինակ իմ, մեր, իմոյ, մերոյ.
Զեօթնեան շնորհս հոգւոյն սրբոյ». յն. եօթն. (Սեբեր. ՟Է։)
Զետեղէ երկայնմտութեամբ ի համբերութիւն. (Յճխ. ՟Խ։)
ԶՄՌՆԱԲԵՐ կամ ԶՄՌԱԲԵՐ. Իբր Զմռսաբեր. որ բերէ զմուռս առատ.
Զմռնաբեր երկիր. (ա՛յլ ձ. զմռաբեր. Խոր. աշխարհ.։)
Յորդորել զվերաբերումն հոգւոյս, ընխոթեալ անարգակերպութեամբք շարադրութեանցն. (Դիոն. երկն.։)
Մի՛ դու նմա թելադիր լինիցիս. (Սեբեր. ՟Բ։)
Պօղոս՝ թղթաբերն եւ թղթագրողն. (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
ԹՂԹԱՏԱՐ ԹՂԹԱՒՈՐ. γραμματοφόρος tabellarius որ եւ ԹՂԹԱԲԵՐ. Սուրհանդակ՝ որ ունի եւ տանի զթուղթս.
Որ ինչ լինի թնդմամբ, կամ բերէ զթնդիւն.
Զունկն մերձ առ բերան դնեմք՝ ուր բան ինչ թոթովելով լսեմք. (Մաշկ.։)
Ժամանակք եւ յաւիտեանք (կենցաղոյս), որք միանգամ արեգական բերմամբ չափին. (Շ. բարձր.։)
Մի տարին չորս ժամանակս բերէ՝ զյեղանակսն. (Լծ. ածաբ.։)
Ըստ ժամանակս ժամանակս նոր պտղաբերէ. (Կոչ. ՟Ժ՟Ե։)
συνάγω congrego. Ի մի ժողով բերել կամ կոչել զբազմութիւն ցրուեալ. ի մի վայր հաւաքել զմարդիկ կամ զիրս. գումարել. կուտակել. ժողվել.
ԺՈՂՈՎԵԼ. συνάγω, συλλέγω, συλλογίζομαι colligo, concludo, ratiocinor Քաղել զհետեւութիւն. հաւաքաանել. իմատասիրել. մակաբերել.
κλαίων flens. Լացօղ եւ ողբացօղ ի վերայ մեռելոց. ողբերգակ. լացկան, լալկան.
Եսայի, որ էառ զմիջին յիդ, վասն զի բերանն ի լարմանկայ յայն մէջն, վասն այնրյի պիտի, որ թերատ չիգայ. (Արիստակ. գրչ.)
Լիաձեռն զխայրեացն հատուցումն պտղաբերելոյն. (Պիտ.։)
Յստակ եւ սուրբ միտս ունի ի խանտաւորութենէ. (Սեբեր. ՟Դ։)
Ընդ ոզիէլի անտուստ սատակէ, եթէ ոչ խաչապէս յոգի բերիցի. (Նար. ՟Հ՟Ե։)
Եղեն խառնորդ երկուց գնաց։ Ի խառնորդս ճակատուցն ի փախուստ դառնայցէ։ Ե՞րբ զխառնուրդ պատերազմին արասցեն. (Բուզ. ՟Ե. 37։ Սեբեր. ՟Թ։ Պտմ. աղեքս.։)
Զի մի՛ խափանեցուցիչ առ ծալմունսն գոլով՝ դժուարաբերք գործիցին մարմինքն. (Պղատ. տիմ.։)
Բազում հաղորդութեանցն խմբակիցք։ Խմբակցօք բազմօք կրթելով ցուցանել զայն որ առ ըմբելոյն կարեւոր տարբերութեանն է զօրութիւն. (Պղատ. օրին. ՟Ա։)
Այսպէս կայի յոյժ խնդաւոր, զերթ մայր որդւովք բերկրեալ յորդոր. (Շ. եդես.։)
Որ ասաց յերկնից բերեալ զմարմինն քրիստոսի. եւ թէ անց ընդ կոյսն որպէս ընդ խողովակ. (Մաշտ.։)
որ բերէ կամ բուսացանէ զխոտ պարարտ. Երկիրս խոտաբեր եւ մեղրաբուխ. (Զենոբ.։)
Զխորաձորս մաքսաւորութեամբառլցեալս, եւ զգիճութեամբ հեղեղեալս վերաբերէր ի զգաստութիւն պարզութեան. Զի դիւրագնաց շինի (կամ լինի) ճանապարհ թագաւորին քրիստոսի. (Անան. ի յհ. մկ.։)
Ի ծերութեանն խրոխտէր ի պատերազմ ելանել. (Սեբեր. ՟Բ։)
ԾԱՌԱԲԵՐ ա., ԾԱՌԱԲԵՐՔ. գ. δενδροφόρος arborum ferax. Որ շատ ծառս բերէ. անտառ. ծառատունկք.
Այրիւր եւ լեռնայնոցն ծառաբերքն. (Փիլ. իմաստն.։)
Որ պատեալ է ծովով, որպիսի են կղզիք. Գայ պաշարէ զսեւան զծովապատն բերդ. (Կաղանկտ.։)
ἐκούσιος spontaneus, volontarius Ինքնակամ. յօժարակամ. անձնիշխան. ազատ եւ մտադիւր. ըստ կամի բերեալ տիրաբար. կամաւոր. ինքնահաճ. կամակոր.
ԿԱՆԳՈՒՆ 2 ա.մ. ὁρθός, ἑγερθείς rectus, erectus ἐστός, ἐστικός, ἁναστάς stans, surgens. եւ ընդ բայի. արմատ Կանգնելոյ. կայուն. որ կայյոտին. ուղղորդ. ուղիղ. ուղղաբերձ. հաստատուն. եւ Անթերի. կանկնած, կանկ առած, եւ կայնած, շիտակ, հաստատ.
Բերանն յովհաննու արար կապումն եւ լուծումն (օրինաց). (Եփր. համաբ.։)
Եթէ ոք կառաւէտ երիւարաշատ առ հեզութեան նստիցի ի մտրկի իշոյ, զարդարէ խոնարհութեամբ զկարդ հեզութեան. (Սեբեր. ՟Ժ՟Ա։)
Օրհնութիւն վերաբերեսցի ի շրթանց կաւեղինացս. (Ճ. ՟Բ.։)
Զատկացն եւ կացարդիցն (լաւ եւս՝ կացըրդիցն) եւ ամենաժողով տօնից անուն զբազմաց ի մի վայր գումարելոց յայտ առնէ. (Սեբեր. ՟Ե։)
համբերեալ գելարանաց եւ հալուածոց, մինչ զի առ հասարակ կեղեքեալ լինէին մարմինք նոցա. (Յհ. կթ.։)
Ջուր կենդանի յաւէտ ասի, որ յարաժամ բղխէ, եւ աղբերն հոսում ոչ հատանի. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 31։)
Բնակիչ կղզւոյն կիպրոսի. եւ որ ինչ բերք արուեստական իրք եզանեն ի կիպրոսէ.
Կիպրացի ծիրանածայր դաստառակաւ սրբէ զբերանն. (Մանդ. ՟Ժ՟Է։ Վրդն. քրզ.։)
Որ յաղիսն կտնդոցին շարժումն որոշեալ երգեսցէ։ Որպես երաժշտական ոք զթուլացելովք աղեօք քնարին բախեալ զկտնտոցն (կամ զկտնգոցն)։ Որք զկտնդոց ածեն։ Գործարանք ձայնի բազումք, իսկ խօսիցն բերան, լեզուիցն եւ կոկորդիցն զկնանտւցի (կամ զկտնդոցի) օրինակ ունելով, եւ վերնատանն՝ հնչման. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Ակն դատաստանին՝ ուղղագործ, կշռարար՝ անաչառ. (Սեբեր. ՟Թ։)
Ի կողահոս արեան աղբերէն։ Բանայր զկողահոս աղբիւրն. (Շար.։)
Բե՛ց ըզբերան իմ վըտակին՝ քո սուրբ արեան կողահոսին. (Յիսուս որդի.։)
ԸՆԴ ՀԱԿԱՌԱԿՍ կամ Ի ՀԱԿԱՌԱԿՍ ելանել. կամ մտանել, գործել, կամ ընթանալ, կամ լինել, է Հակառակ կալ, հակառակիլ, բերիլ ի հակառակութիւն. եւ Դէմ ընդդէմ ճգնիլ. մրցիլ. καθίσταμαι եւ այլն.
Մտանեն ընդ բերանն համադամ ճաշակառութիւնք. (Վահր. չար.։)
Համբուրեսցէ զիս ի համբուրից բերանոյ իւրոյ։ Լաւ են հարուածք բարեկամի քան զկամակոր համբոյրս թշնամւոյ։ Համբոյր մի դու ոչ ետուր ինձ։ Ողջոյն տաջիք միմեանց ի համբոյր սրբութեան. (եւ այլն.)
Հեշտ եւ համբոյր մտօք ի նոյն պայման զինքն յարադրաբար բերեալ. (Յհ. կթ.։)
Ազգ մանր ձիթապտղոյ։ Իսկ ՀԱՊԱԼԱՍԻ, կամ ՀԱՊԱԼՍԻ, ձիթենի՝ որ բերէ պտուղ մանր.
Յորժամ ուռկան արկանիցի, ձուկնն հարթնու, եւ ի միջին ծոցն դիմէ։ Սատանայ արկանէ ուռկան աշխարհի ... եւ արդարքն հարթնուին, եւ արտաքս քան զուռկանն ելանէին. (Սեբեր. ՟Գ։)
Մի՛ կշտամբեր զհարթուցեալս։ Թէ զհարթուցեալս յանձանձեսցես. (Նար. ՟Ժ՟Է. եւ ձ։)
Յամին երկրորդի զմնացեալն. թուի ինձ եթէ հացամոլ իմն լինելոց էր, զի այնչափ բերիցէ երկիրն, զի եւ երկրորդական եւս բաւական լինիցի. (Ոսկ. ես.։)
Կենդանւոյն տարբերութիւնքն, հետեւակն, եւ երկոտանին, եւ թռչունն, եւ լուղակն։ Զծովային կենդանեաց, եւ զհետեւակաց, եւ զօդայնոց բնութիւնսն բաժանեաց. (Արիստ. ստորոգ. եւ Արիստ. աշխ.։)
Թագաւորէ աւգոստոս ամս ՟Ժ՟Զ. եւ ետ հիպատիս ՟Ժ՟Գ. Տիբերիոս ամս ՟Ի՟Գ. եւ ետ հիպատիս ՟Թ ... (այլ ոք) ետ հիպատս ՟Ժ ... ետ հիպատս ՟Զ. եւ այլն. (Շիր. քրոն.։)
Որ ինչ է Բերք հողոյ. հողածին. հողեղէն.
Մարդ հողաբեր յաշխարհ գայցէ ըստ պատկերի աստուծոյ. (Ագաթ.։)
Երկու որդիք հուժկուք էին դաւթի. (Սեբեր. ՟Զ։)
Ի փշաբեր թփոյ հրաներկ թերթս վարդից. (Երզն. լս.։)
Արուեստ ձիընթացին յայնժամ յայտնի լիցի, յորժամ անփորձ ձիօք յաղթեսցեն. (Կլիմաք.։ (որ բերի եւ ի յաջորդ նշ։))
Ո՛վ բերան հայհոյիչ, յորժամ հասանի օր մահուան քո, յայնժամ դնեն ճանճիւռն հրեղէն ի բերան քո, եւ քարշեն ի գեհենն. (Եփր. քրզ.։)
Սիրօղ ճգանց. սիրով վշտակիր. համբերօղ. համբերատար.
Տէր աստուած՝ բազումողորմ, եւ ճշմարիտ։ Օրհնեսցեն զաստուած ճշմարիտ։ Երդուիցեն յաստուած ճշմարիտ։ Կոչեսցի երուսաղէմ քաղաք ճշմարիտ։ Էր այրն այն ճշմարիտ, անարատ, արդար։ Իբրեւ մոլարք, եւ ճշմարիտք։ Բանք ճշմարտի։ Բերանք ճշմարտից։ Գիտեմք, զի ճշմարիտ ես.եւ այլն։
ἑριοφόρος laniger. Որ յանձին իւրում բերէ ի բնէ մազ առատ. գեղմնաւոր. մազոտ, բրդոտ.
Մազաբեր այծք. (Նիւս. երգ.։)
Սակս է՞ր մակածէք ծերունեանս հօր սակի զողորմագին դաւաբեր վտանգ Սակս որո՞յ մակածես զմին զկենցաղազրաւ հիքութիւն. (Պիտ.։)
Որ ածէ զմահ. մահաբեր. մահացու.
Կրօղ յանքեան զմահ. մահազգեաց. ունօղ զմահաբեր չարչարանս.
Ի ՄԱՏՆԵԱԿ կամ Ի ՄԱՏԱՆԱԿ ԱՐԿԱՆԵԼ. Զբռամբ արկանել. ի ձեռս բերել.
Զթագաւորս եւ զիշխանս ոչ եղեւ ձեռնհաս ի մատեակ արկանել. (Սեբեր. ՟Դ։)
ԸՆԴ ՄԻՄԵԱՆՍ ՀԱՐՈՒԹԻՒՆ. գ. σύμπτωσις conflictus, concursus, cohaerentia. Ընդհարումն ի միմեանս. մանաւանդ յարումն. ի միմեանսայար գոլն. յարաբերութիւն. միայարութիւն.
Ընդմիմեանս հարութեամբք շնչաբեր երակաց ի ներքս մուծանէ. (Նիւս. բն.։)
Կամ զմոլեգին յայլոց կրօնից անառակութիւնս բերեալ։ Ազգ եղեւ նմա մոլեգին գնացքն փիլիպպեայ. (Իմ. ՟Ժ՟Դ. 23։ ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Գ. 23։)
Յորժամ թագաւորն ձեռն արկանիցէ (ի գիր աղերսանաց), պարգեւաց մուրհակն անուանի. (Սեբեր. ՟Գ։ տե՛ս եւ Խոր. ՟Գ. 43. 58։ Նար. ՟Դ. ՟Խ՟Ը։)
Մի՛ մրճոտել. ((զայս մատեան), մի՛ բաց բերան եւ մերկ ընկենուլ. Սարգ. յիշատ.։)
Գինւով կիզեցելոցն բերանք՝ մօրացելոյ գինւոյն՝ լի իմն է եւ խոնաւագոյն. (Բրս. արբեց.։)
Յածումն (կամ յածութիւն) ցանկութեան խուճապէ զմիտս անմեղս։ Վերջինք բերանոյ նորա յածումն չար (կամ ծուփ չարութեան). (Իմ. ՟Դ. 12։ Ժղ. ՟Ժ. 13։)
Իբր Յարիլ. ի դէպ գալ, յարաբերիլ. հայիլ.
Եւ ո՛չ միով յեղանակաւ։ Յեղանակաւ իմն։ Ըստ երկուց յեղանակաց։ Իբր ներածութեան յեղանակի։ Ըստ քանի՞ յեղանակս։ Յեղանակ հակադրութեան նոյն է։ Յեղանակաւ տարբերի։ Ըստ հինգ յեղանակս նախկին այլ այլոյ (այսինքն մին քան զմիւսն) ասի. (Դիոն.։ Պորփ.։ Սահմ.։ Արիստ.։)
Բազում անգամ զգենու յորջորջանս, որ հակառակ իմն թուի բանիս. (Սեբեր. ՟Բ։)
ՅՕԴԱՒՈՐ. ἑνάρθρος articulatus. Բարբառեալ ձեւաւոր հնչմամբ. յարմարաւոր յօդմամբ ձայնաւոր եւ բաղաձայն տառից արտաբերեալ ընդ բերանն. նշանական. որոշեալ.
Իմացուածովք զբանն բերիցեմք, եւ յօդաւոր ասիւք պատշաճեմք. (Խոսր.։)
(Ի հոկտեմբերի) է պարտ զթուրնջիքն եւ նումայիքն եւ լիմօյիքն ծածկել։ Թուրընջի, նումայի, թթենի. (Վստկ.։)
εὕπορος, κερδάλεος expeditus, lucrosus, utilis. Որ ունի կամ բերէ զշահ յաւէտ. շահաւոր. շահեկան. կարի պիտանի եւ օգտակար.
Բառնալ զ՝ի հեռուստ շահաւէտ բերս բեռնակրութեան. (Պիտ.։)
Ո՛րպիսի շահաւէտ բարբառովք կարիցեմք զաստուծոյ ճառել. (Սեբեր. ՟Ա։)
Ի բերանոց մանկանց յոլով ի բաց թափեալ ործն զկերակուրն եւ զըմպելին շաղախէ. (Բրսղ. մրկ.։)
Զիմ բերանս շաղախեմ, մինչ ասեմս, եւ զլսելիս լսողաց. (Կոչ. ՟Զ։)
Աղատաց, եւ շինականաց։ Շինականաց, եւ ազատաց։ Ի մէջ շինական մարդկան կեցեալ էր։ Իբրեւ մարդք՝ որ վշտամբերք լեալ իցեն անդստին ի շինական սովորութեանցն. (Եղիշ.։)
ՇՆՉԱԲԵՐ ԵՐԱԿ. ἁρτηρία arteria. Շնչերակ. շնչափող.
Աստուած ոչ իբրեւ զմարդ՝ բերանոյ եւ լեզուոյ եւ շնչաբեր երակաց կարօտացել է։ Շնչաբեր երակք՝ շնչոյն ամանք՝ ոչ օդ միայն ունին յինքեանիս անխառն եւ մաքուր, այլեւ արիւն. (Փիլ.։)
Շնչաբեր երակն, այն՝ որ ի բերանն կոյս ձգի։ Մերձաւոր շնչաբեր երակօքն շնչէ։ Ընդ միմեանս հարութեամբք շնչաբերերակաց ի ներքս մուծանէ. (Նիւս. կազմ.։)
Ի բուսաբեր ձիթոց, զոր շուշմայ անուանեն. (Շ. թղթ.։)
περιφερής orbicularis, rotundus. Շուրջ բերեալն. բոլորակ.
Խառնարանս շրջաբեր գոլով եւ ի վեր ամբարձեալ, նշանակ եղիցի սփռեցելոյն համանգամայն՝ եւ յամենեսեան շրջեցելոցն նախախնամութեան. (Դիոն. թղթ.։)
ՇՐՋԱԲԵՐՔ περιφερές, περιφέρεια circulus. որպէս Շրջաբերութիւն. շրջան.
Վերին բանագիտութեան արուեստն ի մասն մի ստացեալ լինի յաշխարհիս՝ յերկին, եւ ի շրջաբերս, եւ ի պարս աստեղացն. (Փիլ. լին. ՟Գ. 43։)
ՇՐՋԱԳԱ՛Յ Շրջագայի, շրջաբերի. ման կուգայ.
περιόδευσις obambulatio, motus περίοδος periodus, circuitus στροφή, τροπή conversio, versatio. Յածումն. երթեւեկութիւն. մանաւանդ՝ Շրջան, դարձ. շրջաբերութիւն. փոփոխութիւն. յեղյեղումն. յեղանակումն. եղանակ.
Ողբս առնլով. ողբերգութեամբ.
Երեմիա մարգարէն ասէ ի լալն ողբերէն զնոսա. (Մծբ. ՟Ե։)
Աղաւնին՝ իբրեւ խնամածուի հօր աւետաբեր նոյի, գոգցես որդեբար իմն սա լինէր. (Պիտ.։)
Յորմափոր կենդանւոյն. որ նա ինքն է մուկն։ Զորմափոր կողոպտողացն, որ զնմանութիւն մկան եւ խլրդան բերեն յինքեանս։ Կցորդ է ամենայն աւազակաց, եւ որմափոր գողոց. (Կանոն.։)
Ուռուցեալդ յանճահ ճարտարութենէ։ Հպարտանայ յանձն, եւ ուռուցեալ պերճանայ։ Ուռուցեալ հրէայք (առ նախանձու՝) ընդ մէջ կտրել կամէին զվարդապետութիւնն. (Սեբեր. ՟Է։ Իսիւք.։ Ոսկ. մտթ.։)
Որ բերէ զչար աղէտս. դժնդակ. անբերելի.
cf. ՉԱՓԱԲԵՐ, ՉԱՓԱՒՈՐ.
Նորոգեցաւ տուաձիոցն ասպարէս. եւ յաղթէր տիբերի կայսեր չորքձիքն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Հանգոյն կապկաց զսովորականն միշտ ի բերան առեալ պապաջելով (ա՛յլ ձ. պաղաջելով). (Խոսր.։)
Եբեր կային ի պտղոյ երկրի պատարագ Աստուծոյ (որ զկնի կոչի զոհ)։ Չուեաց Իսրայէլ, եւ եկն ի ջրհորն երդման, եւ մատոյց պատարագ Աստուծոյ։ Պատարագ Աստուծոյ հոգի խոնարհ։ Տալ պատարագս զոյգս տատրակաց։ Պատրաստել զմարմինս ձեր պատարագ կենդանի.եւ այլն։
Բարւոք էր պատիւն, այլ ոչինչ արժանի ըստ պատուիրանին՝ պատուըչացն պատիւն. քանզի ոչ եթէ ըստ իւրում արժանաւորութեանն խնդրէ աստուած պարգեւս ի մարդկանէ, այլ բաւականի պատուողացն. (Սեբեր. ՟Ժ՟Ա։)
ներգործական բայ չէզոքական բայ ՊԱՐԱԾԵԼ. Շուրջ ածել. շրջաբերել. περιάγω circumduco.
Բերան՝ որ է առիւծու առ ամենայն ինչ ղէն, զայս պեռեքեալ, եդիտ արին յերկոսին կողմանս փեռեկեալ զբերանն. (Փիլ. սամփս.։)
καρποφόρος, καρποφόρων, κάρπιμος, καρπόβροτος frugifer, -rus εὕφορος ferax. Որ բերէ զպտուղ. մրգաբեր. եւ Բեղուն, բարեբեր.
Ծառ կամ փայտ պտղաբեր։ Որթ պտղաբեր։ Երկիր պտղաբեր։ Ծառք պտղաբերք։ Զամենայն ծառս պտղաբերս։ Զփայտ՝ զոր դիտիցես, թէ չիցէ պտղաբեր, զայն հատցես։ Տալ յերկնից ձեզ անձրեւս, եւ ժամանակս պտղաբերս.եւ այլն։
Ամենաղտն ծառոց պտղաբերաց ստացուածս եւ խնամակալութիւնս. (Ածաբ. ժղ.։)
Ծառովք պտղաբերովք. (Արծր. ՟Է. 6)
Այլք ի պտղաբերացն (տնկոց) գան ի պէտս շինութեան, իսկ այգին (որթն) ոչ. (Բրսղ. մրկ.։)
Քուշ զփշաբեր եւ զանպիտան եւ զցամաք երկրէ նշանակէ, եւ ոչ զպտղաբերէ. (Մեկն. ծն.։)
Զբժշկութեան ծառ մաքրեալ պտղաբեր կենաց կազմիցէք. (Պիտ.։)
Լինել կողմանցն լեռնայինս եւ պտղաբերս։ Տեսեալ բէղայ աշխարհ ինչ անապատ եւ պտղաբեր. (Եւս. քր. ՟Ա.)
Մէն քսեստ ձիթոյ պտղաբերով , թուի՝ որպէս ի պտղաբերութենէ ձիթենւոյ։
ՊՏՂԱԲԵՐ. Նմանութեամբ եւ ոճով ասի.
Արդարութիւն՝ արդարեւ էապէս պտղաբեր, եւ ուրախ առնօղ զմիտս. (Փիլ. այլաբ.։)
Յամենայն գործս բարութեան, պտղաբերք եւ աճեցունք գիտութեամբն աստուծոյ. (Կող. ՟Ա. 10։)
Կարիք մեղաց զօրանային յանդամս մեր՝ առ ի պտղաբերս առնելոյ զմեզ մահու. (Հռ. ՟Է. 5։)
Փիլիպպեսւոցն՝ ըստ աճման հաւատացելոց, միանգամայն եւ պտղաբերեց. (Յռջբ. թղթ. պաւղ.։)
Ընկալ զբարին ի քեզ, եւ լեր պտղաբեր կենացն յաւիտենականաց. (Վրք. հց. ՟Բ։)
ՊՏՂԱԲԵՐ. որպէս Ընծայաբեր.
Յիշեա տէր զպտղաբերս եւ զբարեգործողս սրբոյ քո եկեղեցւոյ. (Պտրգ. ոսկ.։)
Յաղագս ուխտաւորաց եւ պտղաբերից ի սուրբ եկեղեցի աստուծոյ. (Ժմ.։)
ՊՏՂԱԲԵՐ ԼԻՆԵԼ. cf. ՊՏՂԱԲԵՐԵԼ. καρποφορέω fructum fero, produco καρποφοροῦμαι fructifer sum καρπόω, καρποῦμαι fructum percipio, et offero.
Զի պտղաբերք լիցուք աստուծոյ. (Հռ. ՟Է. 4։)
Լիցուք պտղաբերք զառաքինութիւն եւ զմաքրութիւն. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
γόνιμος fertilis, fructifer. Որ ունի զպտուղ. պտղեղ. պտղաբեր. բերրի.
Ոչ բնաւորեցաւ ոչինչ պտղաւոր եւ սերում կատարելաբերել վատթարին հոգի. (Փիլ. այլաբ.։)
πυρέττομαι, καύχομαι febre ardeo, uror συντήκομαι liquesco, consumor νοσέω aegroto եւ այլն. Ջերիլ. ջեռնուլ՝ որպէս տապիլ, տոչորիլ, ախտաւորաբար յարիլ, զակատիլ. ախտանալ. կրել զջերմն մահաբեր ախտի, եւ մոլիլ ախտիւք կրից. խիստ տաքնալ, հիւանդանալ, մարազլը ըլլալ մարմնով կամ հոգւով.
Առ պատկերսն ջերանէին մարդիկ (կռապաշտութեամբ). (Սեբեր. ՟Ը։)
Շաղկապացն ոմանք ջոկամանք են, եւ ոմանք անջատականք. (ջոկոմանք են՝ որ զմեկնութիւն) (կամ զպատմութիւն եւ զզրոյցս) յանհունս արտաբերեն՝ ջոկոմանել. եւ են այսոքիկ, եւ , այլ, իսկ. (Թր. քեր.։)
Կախեցին ի վերայ ջրբղխին ի քեբրոն։ Անցի ընդ դուռն աղբերն առ ջրբխօք թագաւորին։ Ի մէջ դրանն ջրբղխին (կամ ջրբըղխեացն)։ Մինչեւ ի դուռն ջրբղխացն. (՟Բ. Թագ. ՟Ղ. 12։ Նեեմ. ՟Բ. 14։ ՟Գ. 31։ ՟Ժ՟Բ. 39։)
ՍԱՍԱՆԵՄ ՍԱՍԱՆԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. σαλεύω commoveo. Տատանել. սարսել. շարժլել. տարաբերել. դղրդել. խախտել. սարամագ. սալլաթմագ (լծ. յն. սալէ՛ւօ ).
Տուր ինձ ասէ այսր ի վերայ սկտեղ զգլուխն յովհաննու մկրտչի, եւ բերաւ գլուխն նորա ստկեղբ. (Մտթ. ՟Ժ՟Դ. 8. 11։ Մրկ. ՟Ղ. 25. 28։)
Զգալիս հուր վերաբերձ, սրընթաց, գեր ի վերոյ։ Ոչ սրընթաց ձիովք շահատակել։ Ի սրընթաց արշաւանաց. (Դիոն. երկն.։ Շ. ընդհանր.։ Երզն. աղ.։)
φιμός capistrum. Երասանակ. սանձ. բերանակապ. պահպանակ բերանոյ եւ գլխոյ գրաստուց. գործի վարելոյ՝ վարակելոյ՝ վարանելոյ զգրաստս.
Որպէս զանիւ. ըստ բերման անուոց.
Բերեալ լինի ընդ վաւաշոտ առփանս. (Գր. հր.։)
ἁναφερόμενος, ἁνωφόρος sursum tendens. եւ բայիւ ἁναφέρω, -ομαι, ὐπερφέρω, -ομαι sursum fero, -or. Որ ինչ ի վեր ի բարձունս բերի, դիմէ, ձկտի. եւ Բարձր. վսեմ.
Վերաբերք լինին գոլոշիքն ըստ բնութեան անօսունք եւ նուրբ. (Նիւս. կազմ.։)
Աստեղք՝ ոմն ի վեր, ոմն ի վայր. առաքեալքն՝ ամենեքեան վերաբերք եւ բարձրացեալք. (Եղիշ. առաք.։)
Զօդ եւ զերկին զվերաբեր բնութիւնսն։ Ի թեթեւ եւ ի վերաբեր էութեան, որում հասաւ օդ եւ ափին։ Զբնութեան մեծութեան զհետ երթալ, որ վերաբերն է եւ ինքնաբաւ. (Փիլ.։)
Զարթոյց զմիտս լսողացն, եւ վերաբեր արար ի հաւատոցն խոստովանութիւն. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ։)
ՎԻՃԱԿԵՄ, կիմ. ն.հ. ըստ յն. ոճոյ. cf. ՎԻՃԱԿԱՒՈՐԻՄ. ἁποκλήρομαι, κλήρομαι, διακλήρομαι, λαγχάνω sortior, possideo. բանի մը հասնիլ իբր վիճակով, ժառանգել, ձեռք բերել, գտնել.
Բերօղ յինքեան զվէմ կամ զյատկութիւնս վիմի. եւ Վիմեղէն.
Տաղտկալի (ի բառէս Տաղտ). գարշելի. խորշելի. ծանր. ձանձրալի. անբերելի.
περιφέρομαι circumferor ῤιπίζομαι ventilor κινοῦμαι moveor τρέμω tremo. Այսր անդր տարեալ լինել, տարուբերիլ. գեդեւիլ. գանդաչել. շարժիլ. դողալ. սասանիլ. երերիլ.
ՏԱՐԱԲԵՐ ՏԱՐԱԲԵՐԱԿԱՆ. Իբր Տարուբեր. եւ Տարբերական. պէսպէս. այլեւայլ.
Զելեւէջս տարաբեր անդադար սահանացն. (Ագաթ.։)
Տարաբերական եւ զանազան ձայնք աղաղակի ի բազմութեան լինէր, ոմանք այսպէս, եւ ոմանք այնպէս. (Վրք. սեղբ.։)
Զտարօրէն հեշտ ցանկութիւն։ Տարօրէն չարութեամբ ... Յայնպիսի մտաբերէր տարօրէն խառնակութիւնսն. (Փիլ. յովն.։ Պիտ.։)
Տիրականին ապաստան արար կամաց։ Որ տիրականս առ ի քէն կարգեալ տնտես։ Զտիրականգովութիւն յօրանաց բերել. (Շ. հրեշտ.։ Շար.։ Պիտ.։)
Ներսէս՝ ուռկան ... զբանական ձկունս ի տղմային եւ հեղձուցիչ հեշտուեւեանց վերաբերեալ. (Սկեւռ. լմբ.։)
Որպէս Ուրախաճեմ. բերկրազգեաց. խրախ. զուարթ. խայտացօղ.
ՑԱՒԱԲԵՐ ՑԱՒԱԲԵՐԱԿԱՆ. ἁλγεινός dolorem adferens, molestus, gravis. Որ ինչ բերէ զցաւ, զհիւանդութիւն. առիթ ցաւոց եւ ախտից.
Ամենայն օտարոտին ի բնութենէ՝ ցաւաբեր է. (Պղատ. տիմ.։)
Հողմ տապախառն, շնչումն ցաւաբեր. (Նար. ՟Ղ՟Բ։)
Որ ի ցաւաբեր տեղիս բնակեալ է, ի հարկէ հիւանդանայ ... Նա որ ի ցաւաբեր վայրս բնակեալ է. (Բրսղ. մրկ.։)
Ախտիցն հեշտագունիցն եւ ցաւաբերիցն. (Պղատ. տիմ.։)
Զգայութեան հեշտագունի, եւ ցաւաբերականի. (Պղատ. տիմ.։)
Առ նովաւ՝ ցնդաբար բերեցելոց հոմերականաց հագներգութեանցն, կա՛մ եղեւ նմա ժողովել. (Անյաղթ պորփ.։)
Ցուրտ. ցրտային. ցրտին, զով ի բնէ. եւ Ցրտացուցիչ. ցրտաբեր.
Ածօղ զցօղ. ցօղաբեր. ցօղիչ.
φλύαρος nugator, stultiloquus, garrulus, frivolus ψίθυρος, ψιθυρίζων susurrus, -ro. (ի ձայնիցս՝ Քուս, յորմէ Քսու. եւ Փաս, յորմէ բամբաս. լծ. եւ յն. փսի՛թիրօս, որպէս եւ ֆա՛սգօ, ասել. թ. ֆասլ էթմէք, բամբասել) Շաղակրատ. շաղփաղփ. ընդվայրաբան. քրթմնջօղ. անդուռն բերան. առունկնճառ ցձանձրոյթ՝ հանդերձ բամբասանօք, փսփսացօղ.
Զծոցն հայրենի թափո՞ւր թողոյր. ոն անդր, փարգաստ, քա՛ւ լիցի։ Նա ո՛չ պարտէր ինչ պատիժս. օ՛ն անդր, փա՛րգաստ. (Սեբեր. ՟Է. ՟Թ։)
Մեղադիր լինիս, որպէս թէ փոխ ետուր, եւ չառեր զփոխորդին. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Զփորձանսն՝ որ ի մարմնի իմում էին։ Երանեալ է այր՝ որ համբերիցէ փորձանաց։ Զոր ինչ արար տէր ընդ ամենայն եգիպտացիսն՝ զփորձանս մեծամեծս. (Գղ. ՟Դ. 13։ Յկ. ՟Ա. 12։ Օր. ՟Բ. 19։)
Համբերութեամբ՝ փորձանաց աղքատութեանդ տանիցիս։ Պատահար զմարմնական կենացս փորձանքն ասէ. (Մանդ. ՟Դ։ Լմբ. ժղ.։)
ՔԱՆԱՍԱՐ ՔԱՆԱՍԱՐԵԱՆ ՔԱՆԱՍԱՐԻԿ. գրի եւ ՔԱՆՆԱՍԱՐ, եւ այլն. (մարթի համեմատիլ այլեւայլ բառից եւ երբ. բայց ստոյգն է անյայտ) Մակչիր արաբացի գայլոյ՝ որպէս անյագ բերանաբաց, երագոտն եւ յափշտակիչ, չար յոյժ.
Քաննասարեան գայլաբերան եւ խարդաւանօղ։ Գայլաբարոյ քաննասարիկ հերձուածողք. (Տօնակ.։)
εὕξυλος arborum ferax, lignis abundans. Ունօղ կամ բերօղ զյոլով եւ զուռճացեալ ծառս եւ զտունկս.
ՔԵՔՈՒՐՏ կամ ՔԵՔՈՒՐԴ. Զգայռումն. վերբերումն. կերածին կուրդ կուրդ վեր տալը.
Քթափողք արձակ եւ ի բաց։ Ընդ բերանն եւ ընդ քթափողքն խմցո՛ւր. (Վստկ.։)
Զի թէ քթթումն մի ականլ ժամանակ ասի, ո՞րչափ եւս արտաբերութիւն բանին լեզուաւն. (Երզն. քեր.)
Զգածեալ է մոլորութիւնն քննական բանիւք։ Յափշտակէ զայն ճշմարտութիւնն, եւ նոքիմբք իսկ քննականօք սպանանէ զմոլորութիւն. (Սեբեր. ՟Դ։)
Արտասուք դմա օգնական ըստ դմա։ Բայց ադամայ ոչ գտաւ (ի կենդանիս) օգնական նման նմա։ Անուն երկրորդին եղիազար. ասէ, աստուած հօր իմոյ՝ օգնական իմ։ Օգնական ի թշնամաց եղիցես նմա։ Որ ոչ արար զաստուած իւր օգնական։ Խաղաղութիւն քեզ, եւ խաղաղութիւն օգնականաց քոց։ թագաւորք օգականք նորա։ Օգնական լինել (ի պատերազմի)։ Որպէս ձիւնաբեր ամարայնի՝ տօթացելոց օգնական է (այսինքն օգնէ, օգտէ. ὡφελεῖ prodest ) եւ այլն։
Բազում բարութիւնս օղերձեալ բերին՝ ասէ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 10։)
Գնացին (ձուկն օրսալ). զի բերցեն զօրապահի աւուրն. (Եփր. յար.։ Ճ. ՟Գ.։)
կամ ԱԹԵՐԱԲԵՐԱՆ. Ի բառէս Աթր։ Ոյր բա՛նն կամ բերանն է լի հմտութեամբ աթութայից եւ մակացութեանց, եւ կամ լի իբր համեղ աթերաւ՝ փոխնդով՝ խիւսիւ.
Զի մի՛ արտաքին ինչ լեզուս բերիցէ աթերաբան (կամ աթերաբերան) որ է ճարտարախօս (կամ ճշմարտախօս) (Շ. յկ. ՟Լ՟Թ։)
Ի բերան նորին կշտամբանք անձինն էր ահեղագին. (Գանձրն.։)
Բերանն ծիծաղի, լեզուն աղաղակէ։ Աղաղակել հրամայեաց ցնծացելոցս. (Լմբ. պտրգ.։)
Աղաղակեցին բերկրալիր բարբառով։ Անձայն աղաղակեն։ Սոյն գիր իմովս ձայնիւ իբրեւ զիս ընդ իմ աղաղակեսցէ. (Նար.։)
Չտայր թոյլ մարմնոյն ամեհաբար բերիլ. (Սարգ. յկ.։)
Ամենազան ծառո՛ց պտղաբերաց. (Ածաբ.։)
Ամենազան պտղոց քաջաբերութիւն. (Փիլ.։)
Ամենայն բարեօք լցեալ, եւ լցուցիչ. բազմածախ եւ առատ. շէն. ὀ πλήθων, πολυτελής. repletus, refertus, omnino plenus, et lautus, sumtuosus եւ այլն. եւ ըստ յն. ամենալաւ. կատարեալ. բարեբեր. եւ այլն։
Զնմանութիւն խաչին ամենալից բերէ (խոյն Սաբեկայ). (Եփր. երաշտ.։)
Դարձեալ յայտին այլանըման՝ առ ծովակին Տիբերական. (Շ. խոստ.։)
Այժմ դեռ առաջի դրացն կաս մօտ յանդաստակսն։ Զմի անդաստակ չանցանել, եթէ ոչ ջորեօք բարձեալ բերիցին։ Ե՞րբ ժամանեսցես գէ՛թ զարտաքին անդաստակս պատուիրանացն կոխել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 2. 7. 15։)
Իբրեւ զանդեղեայ սաստիկ մաղձոյ. (Սեբեր. ՟Թ։)
Ըստ նմանութեան անիծաբեր օձին. (Երզն. մտթ.։)
Կամ բերօղ յանձին զանէծս. կրօղ անիծից. եւ բերեալ կամ պատճառեալ յանիծից.
Որ բերէ զանէծս. պատճառ անիծից.
Զմեղս անիծաբերս եւ մահածինս. (Ագաթ.։)
Ի վնասակար եւ յանիծաբեր անձին ախտիցս. (Շ. թղթ.։)
Անիծաբեր երկիր, կամ մարդիկ, կամ կեանք, մեռելութիւն, կամ փուշք. (Անան. նին.։ Լծ. ածաբ.։ Սարգ. յկ. ՟Դ։ Մագ. ՟Ձ՟Ե։ Նար. ՟Ձ՟Գ։)
Որպէս անծննդական, անծին. անզաւակ, եւ անբեր. ἅγονος.
Անբերելի. անպայման եւ անպատում, ի չարի կամ ի բարւոյ մասին. δεινός. dirus, gravis եւ magnus, validus, vehemens եւ այլն. կամ ἑξαίσιος. inauspicatus, ingens, immensus, immanis, eximius եւ այլն. դժնդակ. չարաչար. ծանր. սաստիկ. մեծ. բազում. անչափ. եավուզ. աղըր. պէօյիւք. միւպալիյէ. չօգ. իֆրաթ, ազիմ. գաթը. քէսկին.
Հանել յանյիշելի ամրոցէն. որ եւ ԱՆՅՈՒՇ ԲԵՐԴ. (Խոր. ՟Գ. 55։)
Յիշել զանունն. ի բերան առնուլ. կարդալ.
Զպտուղ քո բերես անուտելի. (Մխ. առակ. ՟Ժ՟Է։)
σκευαγωγός. vasa seu instrumenta vehens. Որ բարձեալ բերէ զանօթս եւ զսպասս.
Կառք են բիւրք, ոմանք անօթաբեր, եւ ոմանք զնոսա բերեն. (Բրս. ընչեղ.։)
Անպատասխանի առնել. յանդիմանել եւ կարկել. ափիբերան առնել.
Ապականել զերկիր. զբերս երկրին, զվճիռ, զերեսս, զտեսիլ մօրուաց, եւ այլն։
Զառաջաւորս ցորենոյ բերցուք առ քահանայսն։ Զռոճիկսն ղեւտացւոցն, եւ զառաջաւորս քահանայիցն. (Նեեմ. ՟Ժ. 37։ ՟Ժ՟Գ. 5։) cf. ԶԱՌԱՋԱՒՈՐ.
Առ քեզ հոգի իմ առաւօտէ։ Ընդ կայանսն իւղաբերս առ քեզ առաւօտեմք. (Շար.։)
Յորժամ յեկեղեցւոյ կարգաց ոք ի բաց ելանէ, չկայ յակաստանի. առ եւ գնաց առնէ զնա մոլորութիւնն. (Սեբեր. ՟Ե։)
Կենդանւոջն՝ տարբերութիւն առէակեալ բանականին։ Սեռին առէակեալ տարբերութիւն։ Առէացելոց եւ այլոցն հասարակաց եւ յատկի. (Պորփ.։)
Ջրակոյտ առլուղակաց ջրկադասակարգութիւն եռաբերկրեցին վերածնութեամբ. (Թէոդոր. կուս.։)
(Եւնոմիոս ասէր) իմաստութիւն հանճար է. իսկ բան՝ ասացման ինչ դատարկ յառաջբերութիւն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Ճրագաբերանացն արկանելեաց, եւ ի հանելեաց զճաշակսն ոսկիս. (Զաք. ՟Դ 12.) իմա՛ ի վերայ արկողաց. յն. հեղչաց, այսինքն լցողաց զիւղն։
Արձագանգն ի մեզ զի՞նչ այլ ինչ է, բայց այս, որ ի դուրս բերել լինի հնչումն. (Փիլ. լին. ՟Գ 43։)
Արտաքսելով ի մէնջ զանիծաբերն մեռելութիւն. (Մագ. ՟Հ՟Ե։)
Որ բերէ աւաղելի լուր. որպէս բօթաբեր. կամ Բերէ զանպէտ իրս, կամ պատճառ լինի թշւառութեան.
Աւաղաբեր սուրհանդակ. (Գր. տղ.։)
Ոստք անպտուղ եւ աւաղաբեր. (Մծբ. ՟Ժ՟Ե։)
Որ ոք կամ որ ինչ բերէ աւետիս. ուրախարար. բերկրարար.
Ծառայ էր աւետաբերն (հրեշտակ). (Անան. ի յհ. մկ.։)
անճառելի տնօրէնութեանդ քո աւետաբերք առաքեցան. (Շար.։)
Տե՛ս զստուգութիւն աւետաբերացս քարոզի. այսինքն աւետաբեր բանից քարոզողի. (Սկեւռ. ես.։)
Խնամածութիւն հօր աւետաբեր լինէր. (Պիտ.։)
Մատուցին ողջոյնս աւետաբերս. (Արծր. ՟Գ. 14։)
Աւետաբեր տառ (այսինքն աւետարան). (Մագ. ՟Դ։)
Աւետաբեր աւետարան, կամ տառք աստուածեղէնք, փրկութիւն, տօն. (Ագաթ.։ Շ. բարձր.։ Փարպ.։ Սհկ. կթ. արմաւ.։)
Աւետաբեր երկիր, է խոստացեալն երկիր աւետեաց. (Յիսուս որդի.։)
εὑαγγελίζων annuntians, εὑαγγέλιος, εὑαγγέλος laeta nuncians, qui fausta annunciat Աւետօղ. աւետաբեր. աւետատու.
ԱԵՒԵՏԱՒՈՐ. Որպէս ինչ մի աւետալից. ուրախալի. բերկրական.
Ձիթենի՝ բազմաբեր պտղալից։ Բազմաբեր որթ. (Փարպ.։ Պրոկղ. ի ստեփ.։)
Բազմաբերս եւ գինեբերս ի նմա տնկեաց հովիտս. (Խոր. ՟Ա. 15։)
Ըստ բազմաբեր պտղոցն մեր առաւելեսցեն պատիւ եւ փառք մեր. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Բազմաբեր արմտիք. (Պիտ.։)
Դնէ զօրինակ բարեացն բազմաբեր տեսակ սանդղոց տեսեալ. (Բրս. առ գր.։)
Բազմաբեր վիշտք. (Ոսկ. լս. եւ Ոսկ. ՟բ. կոր.։)
Պահեալ ի բազմաբեր ցասմանէ. (Յհ. կթ.։)
ԲԱԶՄԱԲԵՐ. մ. Առատապէս. առատութեամբ. Որ սերմանէ առատութեամբ, բազմաբեր հնձեսցէ. (Ոսկ. ՟բ. կոր.։)
Կին բարեմիտ՝ յառաջ որդի բերէ բազմահեր. (Ոսկիփոր.։)
Բազմահոս արտասուացն ի վեր բղխեալք ի յաղթ աղբերացն. (Բաբիղ. յհ. մկ.։)
Շինեցեր զտուն քո զեկեղեցի ի բազմորակ նիւթոց ի միասին հաւաքելոց. (Սկեւռ. աղ.։ Զբազմորակ փետուրս բերէ. Մագ. ՟Ծ՟Է։)
Ի կարբերդ (շինեցաւ) Մովսիսի վանքն՝ բարեզարդ կարգադրութեամբ՝ բազմութեամբ եղբարց. (Ասող. ՟Գ. 7։)
Տիբերիոս զդրուսոս՝ բարձակից իշխանութեանն արար։ Անտոնինոս զկոմոդոս զորդի իւր բարձակից թագաւորութեանն արար. (Եւս. քր. ՟Բ։)
Ելք երկոտասան աղբերացն ... ի բացարձակ տեղիս ծաւալեալ. (Փարպ.։)
Ի բացարձակ տեղեացն բերէին զհիւանդս։ Ի բացարձակ վայրաց եկեալ էին առ նա. յն. մի բառ, ի հեռուստ. πόρρωθεν a longe (Ոսկ. մտթ.։)
Որք զուռկանսն արկանիցեն, զատեալք բացարձակք յիրերաց կան ... բացարձակքն յիրերաց կան ... բացարձակքն տակաւ ի միմեանս մօտին. (Սեբեր. ՟Գ։)
Իբրու Կարօղ բառնալ զբեռն, համբերատար.
Եզինք, եւ ամենայն բեռնակիրք ի կենդանիս. (Նիւս. բն. ՟Ա.) ուր նոր ձ. բեռնաբերք. յն. νωτοφόρος նիւսաբեր, կամ ուսով կրօղ։
φερώνυμος ferens nomen ex rebus gestis Բառ քերականական, որ ասի զանուանէ եդելոյ ըստ բերման իմիք, կամ անցից ընդ անձն ուրուք. որպէս Մովսէս կոչեցաւ, զի հանաւ ի ջրոյ. այսպիսի են բազումք ի յատուկ անուանց յամենայն ազգս.
Բերանուն է, որ նիմեքէ պատահէ եդեալ է. (Թր. քեր.) ուր ի յն. դնի օրինակ, անուն արքայի արդիացւոց,
Պահապան բերդի. բերդակալ.
Բերդապահս եւ վերակացուս կացուցեալ. (Յհ. կթ.։)
Ամրացեալն կամ բնակեալն ի բերդի.
Հասին ի վերայ գաղթականին բերդնորդեացն. (Բուզ. ՟Դ. 55։)
ԲՆԱՒՈՐԵՄ ԲՆԱՒՈՐԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. ἑμφυτεύω inseruo եւ այլն. Ի բնէ կամ ի բնութեան տնկել. տալ բնաւորիլ. բուսուցանել. արմատացուցանել. պտղաբերել. արտադրել.
Էանց ի թուրքաց ի գեղամէջս, եւ եհար զնոսա բերանով որոյ. (Պտմ. վր.։)
(Ծառ) գերազանց առ ամենեքումբք պտղաբերօքն. (Պիտ.։)
Գուժկան. գուժաբեր.
παραφέρομαι, περιφέρομαι vacillo, σείομαι moveor, πλάνομαι erro, ἑνυπνιάζω insomnio, φαντάζω imaginor Աստանդիլ, շարժլիլ, տատանիլ. տարաբերիլ՝ մարմնով կամ մտօք կամ բանիւ. ցնորիլ. յերազել. բանդագուշել. բաջաղել. բարբաջել.
Դժուարակիր. կարի ծանր. անբերելի.
Զօրէն դժոխաբեր բեռանց զոգի հանդերձ մարմնովն ճնշէ. (Երզն. մտթ.։)
Որ ընդդէմ ոսոխին նախագրաւ բերի. իբր յառաջամարտիկ. ախոյեան. նահատակ. աձնամատոյց. ձեռներէց. յանդուգն. դիմակաց. հակառակորդ. առաջ նետուօղ.
ἐβραῖος hebraeus որ եւ ՀԵԲՐԱՅԵՑԻ, ՀՐԷԱՅ, ԻՍՐԱՅԷԼԱՑԻ. Ազգն սերեալ յաբրահամէ՝ յեբերայ սեմեան. իպրանի, եահուտի.
Եբրայեցի զի կոչեցաւ աբրահամ, զի յանցից անտի (այսինքն յայնկոյս, կամ էօթէ՝ պէրի ) գետոյն էր նա, կամ յեբերայ էր նա. (Եփր. ծն.։)
μακάριος, μακαριότατος beatus, -a, -um;
beatissimus Որ ինչ յինքն բերէ զերանութիւն. ունօղ կամ տուօղ զերջանկութիւն. երջանիկ. երանեալ. երանացուցիչ. ցանկալի.
Թէպէտեւ յերկրէ էր մարմինն, այլ ընդ երկնաւորին միաւորեալ՝ կոչեցաւ երկնաւոր. (Աթան. ի Ճ. ՟Գ.։ եւ Սեբեր. ՟Գ. յորմէ եւ Շար.։)
Զպատարագիսն բերեալս արտաքուստ մի՛ իշխեսցեն ընդձեռել. (Կանոն.։)
συμβουλεύω, παραινέω, ὐποτίθημι , θέλγω suggero, dicto, hortor, demulceo որ եւ ԹԵԼԱԴԻՐ ԼԻՆԵԼ. Յուշ առնել. խրատ տալ. յորդորել. ազդել. քաջալերել. ամոքել. հրապուրել. զեկուցանել. ի միտս արկանել. տուն տալ, միտքը բան ձգել, անկկաճը կամ բերանը դնել.
Իբրեւ ձի թերավարժ՝ խիստ բերանով. (Եւս. պտմ. ՟Գ. 23։)
Իբրու թեւաբոյս՝ իբրեւ ի յառաջադէմսն բերեալք. (Պիտ.։)
Թթութիւն եւ խստութիւն, յաւէտն եւ նուազն թթու տարբերին ի միմեանց. (Նիւս. բն.։)
ԹԻՒՆ ԹԻՒՆԱԲԵՐ. եւ այլն. cf. ԹՈՅՆ, ԹՈՒՆԱԲԵՐ, եւ այլն։
Պօղոս՝ թղթաբերն եւ թղթագրողն. (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
ԹՈՒՆԱԲԵՐ կամ ԹԻՒՆԱԲԵՐ. ἱοβόλος venenosus, venenatus Որ բերէ յինքեան՝ այսինքն ունի զթոյն, եւ յայլս եւս արկանէ. թունաւոր. թունաւորիչ.
Թունաբեր գազանք, կամ սողունք, կամ օձք, կամ իժք. (Փիլ. ստէպ։ Ոսկ. յհ.։)
Առ բնզումս ի բժշկանացն ասացին ոմանք գործակից լինել թունաբերացդ յօգուտ ինչ։ Սողնոցն, որ նշանակ թունաբեր ախտիցն է. (Փիլ. նխ. ՟բ.։ եւ Փիլ. լին. ՟Բ. 56։)
Որպէս ի թունաբեր վիրաց ի բաց փախչել. (Բրս. սղ.։)
ἱοβόλος venenosus, exitialis Որ ինչ բերէ զժանգ. ապականարար. մահաբեր.
Զխոհերական ոգւոցն ժանկաբեր թոյնսն ի բաց թոթափեցաք. (Կոչ. ՟Է։)
Բերօղ յինքեան կամ յայլս զժանտութիւն ինչ.
Իբր ի անտաբեր թիւնից հեռանալ. (Մաշտ. ջահկ.։)
Ասեն ղօդոց երկրին, թէ ժանտաբերք են. (Կաղանկտ.։)
Խնուլ զբերանս ժանդալիցս. (Տօնակ.։)
Ժլատեալ ի նորա նուէրսն բերեն աչս, եւ այնմ ցանկան. (Բուզ. ՟Դ. 14։)
Ի համբաւեալ իմարմինէն։ Եւ ոչ զիմարմինէին ըզբաշխի եւ զբախտի առասպելս ի մէջ բերել. (Սեբեր. ՟Է։)
Եթէ կորուսանիցէ կինն զդրամն, թէպէտեւ ունէր իննապատիկ քան զկորուսեալն, ոչ այնքան բերկրի. (Ճ. ՟Գ.։)
Թուի ինձ իննսնեակն զերկրորդն բերել հարիւրեկին՝ ըստ ի բաց բառնալոյ զտասներորդմասն. (Փիլ. լին. ՟Գ. 56։)
Մի է յիւրմէ նքնակաց, եւ ոչինչ յումեքէ ընկալեալ. (Սեբեր. ՟Ա։)
Յինքենէ ասացեալ բերանով իւրով բարբառեալ. ինքնախօս. ինքնապատում.
Յառաջաբերակա՞ն ուրեմն, եւ լուծակա՞ն բան. քաւ եւ մի՛ լիցի. զի զբանն ես էապէս ասեմ անձնացեալ, եւ ոչ լուծական բան. (Աթ. ՟Ը։)
Եւ մահացու լուծականն՝ առ վերնականն կենսածին։ Բերողի ստուերին կտակի անկայի եւ լուծականի. (Նար. մծբ.։)
φωσφόρος, φωτοφόρος lucifer, -ra;
luminosus, -sa. Որ ինչ բերէ յիւրմէ կամ յինքեալ զլոյս. առիթ լուսոյ. լուսածին.
Ձիթենի հոգեւոր մտաւոր. լուսաբեր. (Կոչ. ՟Ա։)
կոյս եւ մայր՝ լուսաբեր, անշաղախ. (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
Լուսաբեր մկրտութիւն, կամ աւետարան, կամ տառ. (Ագաթ.։ Կորիւն.։ Մագ. ՟Դ։)
Լուսաբերս զաչսն շարանիւթեցին. (Պղատ. տիմ.։)
Կատարէր զտօն լուսաբեր աւուրցն. (Ոսկիփոր.։)
ԼՈՒՍԱԲԵՐ. ա.գ. φωταγωγός lucem afferens, luminare, fenestra. Լուսանցոյց. լուսամուտ. պատուհան. (իրօք կամ նմանութեամբ)
Բացեալ պատուհանօքն առ նա բարբառի։ Բարբառի եկեղեցւոյն ի ձեռն լուսաբերացն բանն. (Նիւս. երգ.։)
ԼՈՒՍԱԲԵՐ. φωοφόρος, ἐωσφόρος lucifer. Արուսակ. աստղ առաւոտին. (յն. ֆօսֆօ՛րօս). Որ յերեւիլն ընդ երեկս՝ կոչի Երեկ, եւ գիշերավար. (յն. է՛սբէռօս. լտ. վէ՛սբէռ. որ եւ ԱՍՏՂԻԿ. յն. ափրոդիտէ. լտ. վէնուս) պ. զօհրա, զիւհրէ.
Բազում անգամ տեսայ եւ ես զլուսաբերն եւ զգիշերավառա եւ զայլս ոմանս՝ ոչ երբէք գնալով առ նոյն ընթացս, այլ ամենեւին մոլորելով. (Պղատ. օրին. ՟Է։)
Ոմն գեղեցկատեսիլ աստղ լուսաբեր ծանուցեալ, եւ մթուցուցեալ երեկ. (Պիսիդ.։)
(Պարունակ) լուսաբերին, զոր ոմանք ափրոդիտեայ, եւ այլք էրա՛յ անուանեն։ Արեգակն, եւ սորա զուգընթաց լուսաբերն, եւ հերմէս. (Արիստ. աշխ.։)
Լուսաբերն բնութեամբ իսկտարփանք է, շնորհի պատճառք ի գեղեցկութիւն եւ ի սիրելութիւն։ Լուսաբերին՝ եւ փայլածուին. եւ այլն. (Շիր.։)
Սուրբ ստեփաննոս՝ առաւոտ լուսաբեր արեգականն արդարութեան ի մեզ ծագողի. (Գանձ.։)
Շրջէր ի էջ լուսաբերացն, եւ աստեղացն պարուց. (Լմբ. պտրգ.։)
Զարագընթաց շարժումն արփին, զարեգական՝ լուսաբերին, կացոյց հանդերձ գաբաւոնին. զլուսին ձորոյն ելիոնին. (Յիսուս որդի.։)
Չիղջ ոչ կարէ համբերել լուսատու ճառագայթից արեգական. (Եփր. համաբ.։)
Բերրի լինել դաշտացն հասկաց լրութեամբ. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Ջանայ կաւն զվէմի խարխարել կարասցեն. (Սեբեր. ՟Դ։ Երզն. մտթ.։)
Լոծոյն այն տարբերութիւն խփեալ խեղդնու, եւ խափանեալ խուպանի. (Մագ. ՟Ի՟Թ։)
Այսու տարբերի խորշումն յամօթոյ. քանզի ոմն ամաչեաց յորոց ինչ գործեաց. իսկ ոմն խորշեալ երկնչի, զի մի՛ անկցի յանփառութիւն ինչ. բայց կոչեն բազումք յոլովակի եւ զխորշումն ամօթ, եւ զամօթ խորշումն. (Նիւս. բն. ՟Ի։)
Այսքան խրատաբար յառաջ բերեալ հարցմանց. (Կիւրղ. գանձ.։)
Գուբս ծակոտկեանս. (Սեբեր. ՟Գ։ Լծ. կոչ. ձ։)
ԾԾՄԱԲԵՐ ԾԾՄԲԱԲԵՐ ԾԾՄԱԽԱՌՆ ԾԾՄԲԱԽԱՌՆ. որ բերէ յինքեան կամ ունի զծծումբ, եւ խորհուրդ ծծմբոյ.
Սոդովմացւոց հուր ծծմբաբեր, իջցէ ի գլուխդ արիւնակեր. (Շ. եդես.։)
Տեղերքս ծմակային է. Կրօնաւորեցան ի լերինս ուրեմն ծմակայինս։ Ծմակայինք ձիւնաբեր տեղիք. (ՃՃ.։)
Կանխակալ էր սովորութիւնն։ Կանխակալ սովորութեամբ կատարել, սիրել, կամ կապիլ. (Սեբեր. ՟Գ։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ՟Ա։ եւ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Զ։ Երզն. մտթ.։)
ԿԱՐԿԱՓԱՆԱԼ ԿԱՐԿԱՓԵՄ. Կարկեալ եւ կափուցեալ բերանով մռնչել, մրմռալ. սպառնալեօք ի վերայ յարձակիլ.
Բերանս արագացեալ՝ կայ կարկափացեալ. (Բենիկ.։)
Ի կարկափելոյ բերանոյ նոցա, եւ ի ի կրճատելոյ ժանեացն. (Վրդն. աւետար.։)
Զառաքելոցն ունել զկերպարանս։ Խորդք ի թռչելն ձեւացուցանեն զկերպարանս գրելոյ։ Ընդունել զկերպարանս հանդերձիս։ Եփուտ, կերպարանք ինչ հանձնի է։ Զկերպարանս ձեւոյ սրբութեան։ Ըստ կերպարանաց խաչի կախեալ կային։ Կերպարան անձանց խոնարհից։ Կերպարանք ոգւոյս։ Կերպարանք ճշգրտագոյնք կամ ծիծաղելիք։ Ի կերպարանաց պատկերի բանին ծանուցեալ, եւ այլն։ Ու աստուած տեսանիցէ, անդ չեն ինչ պէտք կերպարանաց, եւ ոչ պէսպէս պատմուճանաց. (Սեբեր. ՟Գ։)
Համեմատի նիւթոյ՝ սեռ, իսկ տեսակի՝ այսինքն կերպարանի՝ տարբերութիւն։ Ի վերայ նիւթոյ կերպարանք գոլով՝ անհատեն զնիւթն։ Համեմատի տարբերութիւն՝ կերպարանի. իսկ կերպարան՝ որպիսի ինչ է՛ է, որպէս ասէ արիստոտէլ. (Անյաղթ պորփ.։)
Փայլածուին հետեւելով նոյնգունակ, կամ յառաջիկայ ծագումն եւ կիցընթաց. (Շիր.։) Նոյնպէս գրի եւ վասն լուսաբերին, լուսնթագին, եւ լուսնի. cf. ԿԻՍԸՆԹԱՑ։
Իբր Քմաճաշակ. ի քիմս առեալ ճաշակ իմն (որպէս համտես, լեշնի ). եւ կամ Կմկմալով կիսաբերան.
Մի՛ կշտամբեր զհարթուցեալս։ Եթէ գովեստ յումեքէ լսէ, պարսաւանօք զինքն կշտամբէ. (Նար.։)
Մերթ՝ կարծի նշանակել որպէս յն. κακοπαθέω . որպէս Վշտամբեր լինել. չարակրիլ.
Ի կրկին նշ. բերի ասելն.
ὀλκή tractus, attractio. Կորզելն, իլն. ձգումն. քարշումն. առումն. բուռն բերումն.
Մի՛ փչաբեր երկիր՝ կորուսիչ սերմանն. (Սարգ. յկ. ՟Թ։)
Համանման երկնաբերձ կայից, կամ ձեռակերտին շամիրամայ, կամ նոցին համանմանիցն։ Զմայրս եւ զհամանմանս հատանեն. (Նար. խչ.։ Յհ. կթ.։ Պիտ.։ Փիլ.։)
Եւ համրացայ բարեաց բանին, որպէս բերանն այսահարին. (Յիսուս որդի.։ Տե՛ս եւ Նար. ՟Ի՟Գ. ՟Խ՟Է. ՟Ղ՟Բ։)
Եւ գետոյն բերիւք հանգիտակ կղզւոյ առատագիւտս առնէ. (Խոր. ՟Գ. 62։)
Հանէ ի բերանոյն իբրեւ զծուխ զհաչիւն եւ զհառաչիւն. (Վրդն. սղ.։)
δασμοφόρος tributum pendens. Որ բերէ զտուրս հարկաց. հարկատու.
Ընծայաբերս ինձ եւ հարկաբերս զամենեցունց թագաւորս արարի. (Ածաբ. ժղ.։)
ՀԱՐԿԱԲԵՐ. Հարկիւ կամ ի հարկէ բերեալ, խաղացեալ.
Հարկաբեր երագընթաց երկանիւ սլացական. (Շիր.։)
Հարկանել գաւազանաւ զջուր, զգետ, զհող, զվէմ, զէշն. եւ այլն։ Հարկանել զոք քարիւ կամ բռնցի կամ գաւազանաւ, կամ զակն. կամ հարկանիցէ ցուլ։ Հարկանել սրով, երկաթեղէն կամ փայտեղէն անօթով։ Առ քինալ հարկանիցէ։ Մահու մեռցի՝ որ եհարն։ Զթիկունս իմ հարին մեղաւորք։ Հարկանել զծառայակիցս։ Ո՞վ է՝ որ եհարն զքեզ։ Որ հարկանէ զծնօտ քո։ Եհար զքահանայապետին ծառայ։ Դադարեցին ի հարկանելոյ զպօղոս։ Հարկանել զբերան նորա. եւ այլն։
Հարին կամհարան սրով, կամ ի սայր սուսերի. ի բերան սրոյ. Եհար յեսու զամաղէկ եւ զամենայն զօրս նորա կոտորմամբ սրոյ։ Հարկանել զքաղաքն ամենայն սրով սուսերի, կամ զամենայն մարմին կենդանի։ Հասանէին հարկանէին ի զօրաց անտի թշնամեաց, կամ ի զօրացն հեթանոսաց, եւ այլն։
Կալեալ հարին ո՛չ զքարի, այլ զբերանոյ սրոյ. (Կաղանկտ.։)
ՀԻՆԳԵՔԵԱՆ կամ ՀԻՆԳԵՔԻՆ.. cf. ՀՆԳԵՔԵԱՆ։ (Ճ. ՟Ա.։ Սեբեր. ՟Բ։)
Նոքա հնգեքինն իբրեւ ընդ մի բերան ասացին. (Ճ. ՟Ա.։)
Մասն կամ բաժին վճարելի վասն հողոյ. տուրք. բաժ վասն բերոց երկրի.
Բերօղ զհողմ, եւ բերեալ ի հողմոյ. հողմավար.
Շիջուցեր զհուրն հողմաբեր ցօղովն. (Շար.։)
Ի հողմաբեր թօթափմանց փոթորկացն. (Պտմ. աղեքս.։)
Հողմակոծ զնաւահանգիստս առնիցեն. (Սեբեր. ՟Գ։)
Ունօղ զբերան հրեղէն. յորոյ ի բերանոյ հուր ելանէ. եւ Հրաշունչ.
Եւ սերովբէքըն ճշմարիտքըն հըրաբերան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Քրովբէօրէն հրաբերան բղխօղ նշուլից. (Նար. կուս.։)
Հրաճաշակ եւ հրաբերանն հեղիաս. (Վանակ. յուրախացիրն.։)
Ընդ որս եւ զհրաբերանն կարգէ զվիշապն. (Լմբ. յայտն.։)
Հրեղէն վիշապք, եւ գետ հրահոսէր ի բերանոյ նոցա. (Վրդն. աւետար.։)
Հրաճաշակն եւ հրաբերանն հեղիաս. (Վանակ. յուրախացիրն.։)
Հրճուալիր բերկրալից ուրախութեամբ բարգաւաճեալ. (Զքր. կթ.։)
Հային ի հերսն, թէ ձաղկահե՞ր, կամ գանգրահեր իցէ. (Սեբեր. ՟Զ։)
Բերեալ լինին ձայնարանօք գործեաց. (Առ որս. ՟Է։)
Զձեռնագիրն համբերութեամբն պատուեաց (կամ պատառեաց). (Կլիմաք.։)
ՁԵՐԲԱԿԱԼ ԱՌՆԵԼ. (գրի եւ ՁԵՌԲԱԿԱԼ, Ձեռնակալ, Ձեռակալ առնել) որ եւ ՁԵՐԲԱԿԱԼԵԼ. Ըմբռնել. կենդանւոյն ունել. առնուլ. յն. պէսպէս. բռնել, ձեռք բերել, ափ ձգել. տե՛ս (Յես. ՟Ը. 23։ Դտ. ՟Ը. 12։ ՟Ա. Մակ. ՟Է. 2. 29։ ՟Ը. 7։ ժ՟Դ. 2. եւ այլն։ Ագաթ.։ Խոր. ՟Ա. 12։)
Ձիաւորեալ ամենատէրն ի քեզ, կամ քեւ, կամ ի վերայ բուսաբեր արմատոյ (խաչի). (Նիւս. երգ.։ Նար. խչ.։ Շար.։)
Կրօղ կամ բերօղ ձիւնս ի պէտս արքունեաց.
Ճայթիւնք կարկտաբերք հրձգութեանց։ Ի ճայթիւն վանգիցն ուռուցման պատառելոյ պայթման մորթոցն. (Արծր. ՟Գ. 15։ Մագ. ՟Լ՟Ը։)
Ճաշակելիք սրտի՝ բերան քաղրթին. (Մխ. երեմ.։)
Մակդաղիա, որ է կերակուր ինչ ճարպոյ, իւրաքանչիւր ոք բերէր (ի խրախճանս զոհից). (Պղատ. օրին. ՟Ա։)
Բարձեալ բերէին սանդուխս, եւ մանգղիոնս եւ պէսպէս մենքենայս։ Կազմեցին շուրջ զմանգղիոնս եւ մեքենայս։ Մանգղոնից մենքենայից. (՟Ա. Մակ. ՟Է. 50։ ՟Զ. 31. 51։ ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Բ. 15։)
Եղեւ այնպիսի ինչ մասնաւոր յայտնութիւն. (Սեբեր. ՟Է։)
Ծիծռանց, եւ այլոց թռչոց, որ անուանեալ կոչին մաքալուկք, որք յօդոցն զմանրամաղ իրս ինչ թռուցեալ բերեն զդարմանս իւրեանց պիտոյիցն. (Վեցօր. ՟Ը։)
Գտեալ լցեալ մեծաբեռն խստաբերունս. (Ագաթ.։)
Մեծապէս բարձր. բարձրաբերձ.
Արմատքն ի խորս ներքինս ձգին հասանին, զի մի՛ գուցէ մեծաբերձ բարձրութիւնն յարմատոցն խլեսցէ զտակսն յողդողդունս. (Վեցօր. ՟Ե։)
Մեծապանծ պարծանօք գիրկս արկեալ (մովսէսի) զայն տախտակօք՝ բերէր ի նոսա. (Լմբ. ովս.։)
Գնացի առ քերթողսն ողբերգութեանց, եւ երկդուռն մեծավերջացն. (Պղատ. սոկր.։)
Ի նոյն մերակերպացեալ մարմնոյն զէականն աղբերացուցեալ փայլակօղ ճառագայթ. (Խոր. վրդվռ.։)
Զի՞նչ արդեօք այսպիսիքս կարծիցեն զիւրեանց ծայրակոհոր իմաստսն. աղէ՛ ասասցեն մեզ մուրագիտ աղանդաբերքն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Այսպիսի ամպ երկնաւոր անձրեւօք մօրտացեալ. (Սեբեր. ՟Թ։)
Թագաւոր յանդուգն անկցի ի չարիս։ Կին անզգամ եւ յանդուգն։ Խիստն եւ յանդուգն եւ հպարտն ժանտ կոչի։ Յանդուգն շրթամբք։ Բերան յանդուգն։ Անիծեալ սրտմտութիւն նոցա, զի յանդուգն էր։ Ժպիրհք յանդգունք։ Մատնիչք, յանդգունք, ամբարհաւաճք.եւ այլն։
Ո՞ ոք յաչաղկոտացն եւ ի թշնամեացն յանդգնեալ կարաց բանալ զբերան. (Մագ. ՟Ծ՟Ե։)
Յաչաղկոտքն եւ տգէտքն։ Ափիբերան առնէ զնոցին յաչաղկոտ կամսն. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. ի տնտեսն.։)
Արտաբերական բանիցն զկնի եւ գործն յաջորդի. (Պիտ.։)
παρατίθημι appono, propono, adjungo. Առընթեր՝ մերձ՝ առաջի դնել. յառաջ բերել. կցկցել. կցորդել. յարել. յաւելուլ.
Առ իրեարս յարադրեալ։ Զդաւողականն յարադրեաց խորհուրդ։ Ի վերայ զտէրունականն յարադրելով արձակել ձայն։ Զո՞ ոք զուգամասնելով բերեալ յարադրեսցուք առ սա։ Յարադրելով առ իրեարս։ Ըստ անցնիւր պատշաճի յարադրել անուն. (Պիտ.։)
Որպէս զօդս յարածուփս (ա՛յլ ձ. յարածուս. եւ այլն), եւ զամպս անձրեւաբերս. (Եղիշ. ՟Ը։)
Զեռահիւսակ երեքսրբեանըն յարաձայն՝ երգաբանեն Տեառն որ ի խաչս ի մի բերան. (Շ. ոտ. բարձր.։)
προστίθημι, προσδίδωμι appono, addo, adjicio, jungo, augeo. Առաւելուլ. աճեցուցանել. առատացուցանել. ի վերայ բերել. բարդել. ժողովել. ամփոփել. կրկնել. երկրորդել. յարել զբան ի բան. էւելցընել.
Զտէրունական բարբառն յեղյեղեմ։ Բազում անգամ զնոյն յեղյեղեաց. (Սեբեր. ՟Է։ Սկեւռ. ես.։)
Զմահաբեր վաղակաւորն ի վերայ խաղացուցեալ յեղյեղէր. (Պիտառ.։)
որ եւ ՅՈՒՍԱԿԻՐ. Որ բերէ յիքեան կամ ընդ իւր զյոյս.
Յոյս յուսաբերին, ժամայն հասէ՛ք լեառն, լեառն Գալիլեա, անդ տեսանէք զՏէր. (Նար. տաղ.։)
ՅՕՐԱՆՉԵՄ կամ ՅՕՐԱՆՋԵՄ. χασμόμαι oscito. գրի եւ ՅՈՐԱՆՉԵԼ, ՅՈՐՈՆՉԵԼ, ՈՐՈՆՉԵԼ, ՈՐՈՆՋԵԼ. Որոշտալ. հառաչելով բերանաբաց շնչել՝ առ յօրանալոյ կամ յոյր լինելոյ, առ ձանձրութեան կամ ծանրանալոյ քնով. երեժկտալ.
Բաժակ մեզ նախադրեալք (են) ապաշխարութեան, որք անդր բերկրեալ են մխիթարութեամբ. (Ոսկիփոր.։)
Ընդ լալով սերմանել բանիս՝ ի նախընթաց չուս աստիճանաց օթեւանացս պատրաստութեան, դարձայց բերկրեցեալ. (Նար. ՟Բ։)
Ոչ գոյ ի բերանս նոցա ճշմարտութիւն, եւ սիրտք նոցա նանրեալք են. (Սղ. ՟Ե. 10։)
ὁλιγόψυχος pusillanimus. Նեղ սրտիւ. կարճամիտ. փոքրոգի. անհամբեր. ցասկոտ. նեղսիրտ.
Հրամայէ մովսէսի առնել օձ նիւթական, եւ զնիւթոյն անուն ի մէջ ոչ բերէ. (Եղիշ. խաչել.։)
Նկրտիլն. ձկտումն. բերումն. փոյթ. յառաջադիմութիւն.
Եղիցի նմանականն հայր՝ ողջ բովանդակ, եւ ծնունդն՝ լի՛ բովանդակ. (Սեբեր. ՟Ա։)
Կատակերգութիւն, ողբերգութիւն, զայլն եւս զնմանականն ցուցանողացն. (Փիլ. այլաբ.։)
Ո՛չ էութեան, այլ՝ գործոցն իսկ են նշանակիչ ազգի ազգի անուանք։ Որ երեւին՝ ո՛չ անձանց նշանակիչք էին, այլ՝ այլոց իրաց. (Սեբեր. ՟Բ. ՟Է։)
Տիբերի կայսեր հնազանդեալ զպանոնիացիս՝ նշաւակեցաւ. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Խորտակեաց զնորա զչաղղակեր ատամունսն. (Ոսկ. աւետար.։ եւ Սեբեր. ՟Ժ՟Զ։)
Այսպիսի ամպ երկնաւոր անձրեւօք մօրտացեալ՝ եւ չսարանայ սակաւ շառաչուկ մերոյ լեզուոյս ընդունել. (Սեբեր. ՟Թ։)
առատութիւնք բերոցն, քանզի արգաւանդահող եւ շատաջուր էր գաւառն. (Փիլ. իմաստն.։)
Ի գաւառին կարնոյ շինել զքաղաքն արգաւանդահող շատաջուր եւ բերրի. (Խոր. ՟Գ. 59։)
Ոյր բերանն է որպէս զշան. հաջօղ. չարախօս. վայրահաջ.
զայս ամենայն լուաւ ի կատաղախօս ի շնաբերանն փիսակայ. (Բուզ. ՟Գ. 20։)
Խառն ընդ շնչոյ. թոյլ եւ նուազ շնչմամբ. բերանով եւ ոչ ի սրտէ. կէս բերնէ, անսիրտ, խժլտացօղ ձայնով.
Ես ի հայր, եւ հայր յիս, ոչ որպէս թէ շփոթական ինչ իցէ բնակութիւն. (Սեբեր. ՟Է։)
ՈԳԷԲԵՐԻԼ. cf. ՈԳԵԲԵՐԻԼ
θρηνωδός, τραγῳδός qui lamentationes vel carmen lugubre canit, tragoedus, tragicus poeta. Ողբերգօղ. յօրինօղ եւ նուագօղ զողբերգական տաղս. որպէս մարգարէ, կամ քերթող. որ եւ ՆՈԽԱԶԵՐԳԱԿ.
Երեմիաս չիք ի միջի, կամ այլ ոմն ողբերգակ. (Ճ. ՟Ը.։)
Եւ յովելայ ողբերգակին, որ ի դէմս իմ վա՛յ տայր անձին. (Յիսուս որդի.։)
Որպէս ողբերգակն ասէ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 211։)
Զողբերգակացն դաս։ Եւրիպիդէս ճանաչի ողբերգակ։ Զողբերգակսն յողբերգութեան շահս, եւ զիմաստասէրս ի վարժապետութեան. (Պիտ.։)
Մանաւանդ ողբերգակքն։ Առ յողբերգակացն, եւ մանաւանդ առ ի կատակերգացն։ Ողբերգակ քերթող ասի (եւ հոմերոս), զի զոմանս յաստուածոցն առասպելաբանէ թշուառականս գոլ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 211։)
ՈՂԲԵՐԳԱԿ. Լալական. լալկան.
Անդ էր ապա տեսանել կուսանս ողբերգակս. (Յհ. կթ.։)
ՈՂԲԵՐԳԱԿ. իբր Ողբերգական. լալագին.
Ողբերգակ արտօսրաթոր հառաչանօք, մանաւանդ թէ յուսապատար խնդութեամբ. (Դիոն. թղթ.։)
Ոչ այնքան զիմ թշուառութիւնս ողբերգեցից, որչափ զծերունոյ հօրն զանմխիթարականն սուգ։ Եւ ոչ գիտեմ, զիա՛րդ ողբերգեցից զպատերազմս զայս։ Ո՛րպիսի ողորմելի բանս ոչ ողբերգեսցէ. (Պիտ.։ Սարգ. յկ. ՟Թ։ Ճ. ՟Գ.։)
Զայս իսկ ի սկզբանս ողբերգելով ասէ։ Ողբերգելով ասեն զսաղմոսն, Ես ասացի՝ տէր ողորմեա՛ ինձ. (Իսիւք.։ Կամրջ.։)
Խանչումն եւ խրոխտանս ողբերգեալս ոչ իրաւ համարեցայց ընդունել։ Զարմանալով ընդ ողբերգելի մեծութիւնն. (Փիլ. ՟ժ. բան.։ Իսիւք.։)
Նաւակառոյցք բիւրաբեր կառուցանելով նաւ՝ ըստ պատահման ծանրութեանն եկելոյ զողնափայտն կառուցանեն. (Բրս. սղ.։)
Եբեր նոցա մորթ մի վայրի մեծ ոչխարենի. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Զաղքատս եւ զսուրբս, որք ոտնատեղօքն իսկ (յն. ոտիցն գնացիւք) կարիցեն բերել զաստուծոյ օրհնութիւնսն, զայնպիսիսն կոչիցես. (Ոսկ. եփես.։)
Ոք յորթոտոքսաց։ Ո՞չ ապաքէն աստէն յորթոդոքսացս բամբասէր. (Սեբեր. ՟Է։)
εὑξάμενος, ἡυγμένος vovens, vel orans, votum habens, devotus. Որ ունի ինչ ուխտեալ աստուծոյ, կամ խնդրէ ուխտիւք չափ յաստուծոյ. ուխտադիր. որպէս նազովրեցի. եբր. նազիր, նէծիր. որ եւ Նուիրական. Սրբեալ. Աղօթական. Ընծայաբեր.
Յաղագս ուխտաւորաց եւ պտղաբերից ի սուրբ եկեղեցի աստուծոյ։ Յիշեա՛ տէր զուխտաւորս եւ զպտղաբերիչս։ Աղաչեա՛ վասն քո ուխտաւորացս։ Ամենայն խնդրուածք ուխտաւորացն կատարին բարեխօսութեամբ սրբոյն. (Ժմ.։ Պտրգ.։ Շար.։ Ճ. ՟Գ.։)
ՈՒՂԵՐՁԵՄ κομίζω fero, porto, munero φορτίζω onero, tributum do եւ այլն. որ եւ ԸՂԵՐՁԵԼ, ՕՂԵՐՁԵԼ, ՈՂՈՐՁԵԼ. ՈՂԵՐՁԵԼ. Աղերսել կամ ողոքել ընծայիւք. ընծայաբեր լինելով համոզել, հաճել, յանկուցանել, յարել, յինքն ձգել. եւ Ընծայել յիւրմէ, ի դուրս տալ. բերել. կր. ձգիլ, բերիլ. յարիլ.
Որ խնամով բերի ի չարն.
cf. Չարամբեր։
Առ նոքօք ճարտարեաց զտխմարս, զչգիտունս, եւ զչմարթունս. (Սեբեր. ՟Դ։)
Զսփրիդս տո՛ւք ցպահանորդսն, եւ նոքա բերեն ձեզ զհացիկն. (Վրք. հց. ձ։)
Այլոց այլ ուրեմն սփռեցելոց ի պաճարանս հարկաւորաց։ Պաճարանք եւ հանգամանք՝ յանհնարից, արդարոց, եւ մարդասիրաց գործոց բաղձասցի ոք գտանել։ Համեստ պարկեշտիցն՝ շատ եւ մեծ ի պաճարանս կենաց՝ պատճառք են պարկեշտութիւնն։ Մահաբեր դեղոց պաճարանս գտին. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. նխ. ՟բ.։)
φιμόομαι obturor, obmutesco ἑνέος, κωφός γίνομαι mutus fio. Կապիլ լեզուի, կարկիլ, համրանալ. ափիբերան լինել. ըմբերանիլ. (պա՛ պա՛ շշնջել համերց) պապանծիլ.
Պապանձեցաւ, եւ չգտաւ բան ի բերան նորա. (Եղիշ. ՟Է։)
Ո՞ արդեօք ոչ առաւել սքանչասցի ընդ թռչնոց, եթէ զիարդ ի միոյ հատէ անեզական եւ անյարմար պասկական հաւն այն զբազմորակ փետուրս իւր ըստ իւրաքանչիւր մասին բերէ կենդանական. (Մագ. ՟Ծ՟Է։)
ἑφαρμόζομαι congruo, convenio στοιχέω ordine procedo եւ այլն. Պատշաճիլ. վերաբերիլ. ի դէպ գալ. յարմարիլ.
ՊԱՐԲԵՐԵԼ. Որպէս Պարաբերել. շրջաբերել եւ Հաւաքել, ամփոփել.
Զամենայն մատեանս պուետիկոսեան յիւր պաղատն պարբերել պահպանութեմբ. (Մագ. ՟Է։)
Ոչ սեռ եւ ոչ տեսակ պարզաբար ասին (այլ յարաբերութեմբ առ բազմութիւն). (Պորփ.։)
Ջանային ի յայտ բերել զոր յիս պարսավելի կիրքն. (Շ. թղթ.։)
որպէս առիթ պտղաբերութեան.
Յալիւրէն՝ զոր բերէր ի ջաղացէն։ Եղեւ գնալ նմա ի ջաղաց՝ տանել ցորեան. (Հ. յնվր. ՟Գ.։)
Բայց չարութեամբ լցեալ թագուհին՝ եւ դոքսիա սանամայր նորին. (Գանձ.) (այսինքն մայր թէոդոսի փոքու, զոր կնքեաց ոսկեբերան)։
Մատռուակքս արբեալ առաւելութիւն սպասաւորութեան ծանրանան, եւ դուք՝ որ այդ չափ զսարկարանս աստուածեղէն բանիւ քամեցէք, եւ՛ յետ արբեցութեանն ծարաւի էք. (Սեբեր. ՟Թ։ 1)
Առ կրկին առմունս բերի ասելն վասն քրիստոսի.
Սոսկապէս համբերելով. իմա սոսկալի եւ քստմնելի օրինակաւ
Զաղաւաղել հնձողոցն, զսորսորել մանգաղին ափս ածեալ ժողովէր. (Ոսկ. ի հերոդ.) (իբրու թափիլ ի բերանոյ մանգաղին)։
Մեծատուն ... ո՛չ ստացուածով այնպիսի լեալ, այլ՝ բնութեամբ այնպիսի երեւեալ. (Սեբեր. ՟Բ։)
Որպէս առնուցու դայեակ զստնդիաց։ Զստնդիացն (կամ զստնդիայն) հանդերձ հաստատելով ծերով։ Ի տղայոյ մինչեւ ցստնդիացն։ Ի բերանոյ մանկանց տղայոց ստնդիեցաց։ Զմանուկնս ստնդիայս (կամ ստինդիացս)։ Ի սատակել տղայոց ստնդիեցաց (կամ ըստնդիացոց)։ Զտղայս ստնդիայս, կամ ստնդիացս.եւ այլն։
Շարժեաց զլեզուս նոցա ստնդիացելոցն ... ի բերանոյ մանկանց տղայոց ստնդիացոց (կամ ստնդիացելոց) կատարեցեր օրհնաբանութիւն. (Ճ. ՟Թ.։ եւ Մեկն. ղկ.։)
Սո՛ւր բերանով (երկաթ). սայրասուր. հատու.
Իբրեւ զանիւս նորս սղոցաձեւ կամնասայլից. իսկ այլքն սրաբերանս ասեն. (Ոսկ. ես.)
Զսղոցաձեւն այլ թարգմանքն սրաբերան ասեն.
Ջուրք աղբերաց, եւ սրսկմունք անձրեւաց զերեւելի հուր շիջուցանել. (Յճխ. ՟Ժ՟Թ։)
Յուսով մեծութեամբ յաղթանակին սրտապինդ եւ համբերօղ լիցի ի մարտս։ Այլ միայն սրտապինդ լիցուք ի ճաշակելն։ Որ սրտապինդ լինի ի բազմապատիկ նեղութիւնս թշնամւոյն, փրկի ի տեառնէ. (Լմբ. սղ.։)
Սրտաբեկ սրտառուչ շրջել (զղջմամբ)։ Սրտաբեկ սրտառուչ դառնալոց է։ Սրտառուչ սրտաբեկ կացուցին։ Որոյ չարիք ի մտի կան. սրտառուչ լերդակեղի (կամ լերդակիզի)։ Հերձուածողք սրտառուչ սրտաբեկ յահեղ դատաստանին. (Ոսկ. եբր. եւ Ոսկ. ես.։ Բուզ. ՟Գ. 10։ եւ Կորիւն.։ Սեբեր. ՟Ե. ՟Զ։)
Երթեալ այնուհետեւ ի վանկունսն իւր՝ բերէր մեզ կերակուր ինչ դուզնաքեայ, եւ ջուր։ Գնայր ի մէնջ ի վանկունսն իւր. (Փարպ.։)
Եւ Յիսուս վաստակեալ ի ճանապարհէն՝ նստէր ի վերայ աղբերն. (Յհ. ՟Դ. 6։)
ՎԱՐՆԿԵՆԻ կամ ՎԱՐՆԳԵՆԻ. Բոյս՝ որ բերէ զվարունկ. խնյարի բոյսը.
Շամբուշ է՝ որ ընդ վեհագունին քան զինքն բերէ հակառակութեան վէճ. (Պիտ.։)
cf. ՎԵՐԱԲԵՐ, եւ ՎԵՐԱՄԲԱՐՁ.
Զգալիս հուր, վերաբերձ՝ սրընթաց. (Դիոն. երկն.։)
(Ձի կրթեալ անխակ քաղցրութեամբ բերել զվերելակն ինքեան յառաջիկայ դիտաւորութիւն. (Պիտ.։)
Բերօղ զվկայս. եւ Պտղաբերիչ մարտիրոսաց.
Զսուրբն ստեփաննոս՝ զքրիստոսեան վկայիցն զվկայաբեր ծառն. (Ճ. ՟Գ.։)
Զոր անուանէք վկայարանս, քակեցից քանդեցից։ Շինէին եւ վկայարանս իմն անուանեալ։ Զանձինս իւրեանց վկայարանս համարէին։ Նովաւ վկայարանքն զարդարին, նովաւ եւ վկայքն ցնծացեալ բերկրին. (Եղիշ.։)
βλαβερός perniciosus ὐποκίνδυνος periculosus. Որ ինչ վնաս առնէ. վնասաբեր. վնասակար. եւ Վտանգաւոր. վշտաբեր.
Նետաձգութեամբք ի խաղս իբրու հուպ ճշմարտագունիցն ի պէտս բերելով վնասարար նետիւք. (Պղատ. օրին. ՟Ը։)
Համբերօղ վշտաց. վշտակիր. վշտազգեաց. խստամբեր. եւ Խստամբերական. վշտալի.
Նա՝ որ սուրբն էր, այնպէս վշտաբեր լինէր։ Իբրեւ մարդք՝ որ վշտամբերք լեալ իցեն անդստին ի շինական սովորութեանցն։ Լինել վշտաբեր եւ տարահանգիստ։ Ճառէ զբազմապատիկ վշտամբերն լինելոց. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 10։ Եղիշ. ՟Ը։ Սարկ. քհ.։ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Գ։)
Իբր զտաժանող վշտաբեր. (Պիտ.։)
Այսոքիկ վշտաբեր պատմութիւնս քո։ Արդ վշտաբեր տարւոյն յաշունն հասանելոյ. (Լաստ. ՟Ժ՟Ը. ՟Ի՟Ա։)
Կարդա՛ զանուն վաղավախճան վսերիս, որպէս եւ բարբառն բղխեալ ի բերանոյդ առ տալիթայն։ Զբերանն կափուցեալ ի վերայ վսերիս։ Լուա՛ զանթուելի վէր վերամբարձեալ վսերիս։ Ի քանի՞ վարմից վսերական վիրագին կորզեցեր զիս կեցուցիչ։ Զգահավիժեալս ի բարձանց զհրասուզեալ վիրագս վսերականս։ Զանձն վսերամիտ հիքոյս։ Շնորհեա՛ զմաքրութիւն վսերամիտ հիքոյս։ Զվսերամիտ անձն իմ զստահակեալ եւ զապստամբ։ Փրկեա՛ զիս ի վսերամիտ գոռոզէն։ Ընթադրեա՛ ի վսերամիտս զծագումն ողորմութեանդ անբաւ։ Թաքուցի ի վսերային միտս իմ։ Վհատեալ վսերային վերամբարձեալ ծովս անտարացոյց՝ զանորդիս չարեաց։ Զբերան հնացեալ վսերային վիրագին. (Բենիկ.։)
ՏԱՐԲԵՐԵԼ. διακρίνω discerno. Որոշել, զանազանել. խտրել.
Որ շունչ բոլոր զգայնոց շնորհէ, հոտոտելեօքն ոչ տարբերէ (ի մահուն իւրում). (Շ. խոստով.։)
ՏԱՐԲԵՐԵՄ, եցի. չ. ՏԱՐԲԵՐԻՄ, եցայ. ձ. διαφέρω, -ομαι differt. Տարբար գոլ. որոշիլ. զանազանիլ.
Տարբերէ՛ ունակութիւն ի տրամադրութենէ վասն տեւողագոյն եւ յոգնամանակագոյնն գոլ։ Տարբերի եւ քար ի քարէ զօրութեամբ իւիք. (Արիստ. որակ.։ Նիւս. բն.։)
Ջուր հուր որպէս հեռի ունին զգոյացութեանն եւ զորակութեանն բան, այսպէս եւ տարբերեալ տայցեն զներգործութիւնն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Հասարակաբար տարբերիլ այլ այլոյ ասի այլութեամբ զանազանեալ. եւ յատկապէս տարբերել այլ այլոյ ասի, յորժամ անանջատելի պատահմամբ այլ այլոյն տարբերիցէ. (Պորփ.։)
ՏԱՐԲԵՐԻԼ. տատանիլ.
Շրջօղ միայնակեաց՝ խռիւ անապատի. սակաւ ինչ զտեղի ունի, եւ դարձեալ տարբերի։ Միշտ ի յուզմանիէ մեղացն ալեաց տարբերիմք։ Սահեալք նշդեհութեամբ, եւ ի մէջ այլալեզու ազանց տարբերեալք. (Նեղոս.։ Լմբ. պտրգ. Շ. ընդհանր.։)
Տարաբերեալ. երթեւեկեալ. տատանեալ.
Զելեւէջս տարուբեր (կամ տարաբեր) անդադար սահանացն։ Ի տարուբեր երթեւեկութեանց նոցա կոհակաց ի կոհակս. (Ագաթ.։ Յհ. կթ.։)
ՏԱՐՈՒԲԵՐ. գ. Տարաբերութիւն. յուզումն. երթեւեկութիւն.
Իբրեւ բազում տարուբեր եւ խորհուրդ ի մէջ լինէին. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Դ. 20.) (յն. ἑπίσκεψις . դիտողութիւն կամ այցելութիւն)։
Անդ ապա դեսպանք զկնի դեսպանաց տարուբերբ առնէին. (Յհ. կթ.։)
ՏԱՐՈՒԲԵՐ. գ. Որպէս ստուգաբանութիւն անուանս Կիտացի, կամ կիպրացի, եւս եւ մակեդոնացի. որպէս նաւ վաճառաց, կամ վաճառական.
Կորեան, եւ այլ ոչ եկեսցեն յերկրէ կիտացւոցն (այսինքն) ի տանէ տարուբերին։ Որ գերեցանն ի տանէ տարուբերին։ Տուն զնաւահանգիստն կոչէ, եւ տարուբեր զնաւսն թարշշի. (Գէ. ես. ՟Ի՟Գ. 1.)
Ի տանէ տարուբերին։
Ընդդէմ բերի տգիտական կարծեաց։ Զտգիտական անբանութիւն։ Մաշեմ ի հմտութենէ տգիտական մասանց. (Շ. հրեշտ.։ Վրդն. ծն.։ Երզն. քեր.։)
Ծնանելոց էր զտեսչական ծնունդն. (Սեբեր. ՟Ը։)
Ոչ ծառս տերեւալից՝ պտղաբեր քաղցրահամ՝ բերովք. (Ոսկ. ի յհ. մկ.։)
ՏՈՀՄԱՅԻՆ. գ. որպէս Առատ բերք. cf. ՏՈՀՄԱԿԱՆ. գ.
Ո՞ եցոյց քեզ հանգամանս յայնչափ թանձրութենէ նստել տուայտել, եւ ա՛սեղն մի փոքրիկ գործել. (Սեբեր. ՟Է. (որ լինի ն. եւ կ. զի եւ յն. անյայտ)։)
Ցածուցիչ մեղաց սաստից՝ շիղ աւետաբեր նոյեան. (Սիւն. տաղ խչ.։)
Ըստ օրինի ցայգապահաց եւ ցերեկապահաց լինել վշտամբեր. (Սարկ. քհ.։)
ՑԱՆԿԱՄ կամ ՑԱՆԿԱՆԱՄ. ἑπιθυμέω , ποθέω, ἑράω, ἰμείρομαι եւ այլն. concupisco, desidero, cupio, opto. գրի եւ ՑԱՆԳԱԼ, ՑԱՆԳԱՆԱԼ. Ցանկ կամ ի սպառ բերիլ սրտիւ առ իմն իբր յեզր բաղձանաց, կամ յայն ինչ՝ յոր յանգի յօժարութիւնն. բաղձալ. ըղձալ. անձկալ. փափաքել. տենչալ. տարփալ. եւ Տռփալ. յօժարիլ, պապակիլ, պասքիլ. սիրտը ուզել, կարօտնալ, աչք ձգել.
Զցնորական տօնն առնիցեն (ընդ հրէայս)։ Ցնորականօք վրիպեալք. (Սեբեր. ՟Է։ Թէոդոր. խչ.։)
ξυλοφόρος lignifer, calo. Որ շալակեալ բերէ զփայտ. փայտակիր. փատ բերօղ, կրօղ.
Փայտաբերք, եւ ջրակիրք. (Յես. ՟Թ. 21։)
Փոյթբերող յինքեան. անդանդաղ.
Բե՛ր այսուհետեւ.. . փութաբեր վարդապետութեամբ մտցուք ի ներքս. (Ոսկ. ննջ.։)
Գնացին (ձուկն օրսալ). զի բերցեն զօրապահի աւուրն. (Եփր. յար.։ Ճ. ՟Գ.։)
Օրինակեալ զհամբերութիւն փրկչին յանձինս իւրեանց՜ Օրինակեցեր ի քեզ զվարս երանելոյ հօր քո ներսեսի. (Ագաթ.։ Փարպ.։)
Մանաւանդ՝ նախանկարել. նշանակել. երեւեցուցանել զօրինակ ինչ. յայտ առնել տպաւորաբար. նմանեցուցանել. յօրինակ բերել. Զմշտնջենաւոր քահանայութիւնդ քո օրինակեաց։ Ոմն օրինակէր զիջանել նորա որպէս զանձրեւ։ Ձմեռն զդժնեայ վդառնութիւն դժոխոցն գաղափարեալ օրինակէ։ Որ ի կեանս վերադարձի բնութեանս դարձմամբ յորդանանու օրինակեցեր ... Ձողաբարձնպատակ օրինակեալ քառաթեւ սուրբ խաչին. եփր։ (Զքր. կթ.։ շար։)
Իբր ազդումն բանիւ. բան բերանոյ. խօսք ուղղեալ առ լսելիս.
Միատեսակ ազնիւ է Աստուած. վասն զի ոչ ցրուի յունակութիւն եւ տարբերութիւնս ազնուաբարս. (Մաքս. ի դիոն.։)
Յազնուական պատուոյն գարշեցուցանէին անարգեալ։ Զազնուական բարուցն յինքեան բերելով մտերմութիւն. (Եղիշ. ՟Բ։ Պիտ.։)
Պարիսպն է հրաշակերտ՝ ահեղակերպ՝ բարձրաբերձ. (Արծր. ՟Ե. 7։)
Որդւոյ պատճառ ծննդեամբ անճառ, հոգւոյ բղխումն աղբերաբար. (Շար. ձ։)
cf. ԱՂԲԵՐԱԿՆ գրի եւ ԱՂԲԵՒՐԱԿՆ կամ ԱՂԲԻՒՐԱԿՆ.
Որ գործէ կամ պատճառէ զաղէտս. աղիտարար. աղէտաբեր.
Որ յիսն մեղանչեն, ամբարշտեն յանձինս իւրեանց։ Սակայն բերան իմ ամպարշտեսցէ։ Զի եթէ ամպարշտեցի յանձն իմ, ոչ գիտեմ։ Ամպարշտեն յօրէնս։ Մի՛ եւս ամպարշտեսցի խօսել յանուն իմ։ Ոչ ամպարշտեցայց յԱստուծոյ իմմէ։ Ամպարշտեցաք, եւ ստեցաք տեառն։ Ամպարշտեցար, եւ պոռնկեցար։ Հովիւքն ամպարշտեցան յիս։ Ամենեքեան դուք ամպարշտեցայք։ Ի Տէր Աստուած քո ամպարշտեցար. եւ այլն։
cf. ԱՄԵՆԱԲԵՐ.
Առ ամենեքումբք մրգաբերօքն։ Զայլոցն ամենեցուն խնամոցն։ Ամենիքեան օրինակք։ Ի ցանկալիսն յամենիսեան. (Պիտ.։)
ἁλλόγλωσσος, ἁλλόφωνος. aliena lingua, vel alia voe utens Որոյ ա՛յլ է լեզուն կամ բարբառն, եւ ազգն գլխովին. այլաբարբառ. լեզուն տարբեր.
Իբրեւ այլազգիք եւ այլալեզուք տանիմք եւ բերեմք զմիմեանս. (Յհ. իմ. ատ։)
Որով ուրախանայի անախտապէս յանտրտում բերկրութեան. (Պիտ.։)
Որ ոչ բերէ յիւրմէ զբուրդ.
Ոչխարք անբրդաբերք. (Վրդն. ծն.։)
Արա՛ ի ներքոյ լծոյ զտրմուղ վիզս, եւ լե՛ր անդրուար Քրիստոսի. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Երկիր էր աներեւոյթ։ Աներեւոյթ ընթացք, կամ տեսիլ, հարուածք, կամ աւանդք։ Եւ նա եղեւ ի նոցանէ աներեւոյթ։ Հետախաղաղ ծածկէին, զի ամենայն (կամ ամենեւին) տեղին աներեւոյթ լիցի։ Աներեւոյթք նորա ի սկզբանէ աշխարհի՝ արարածովքս իմացեալ տեսանին։ Յաներեւութից զերեւելիսս եղեալ։ Զաներեւոյթսն իբրեւ զտեսեալ համբերութեամբ համարեցաւ։ Որ է պատկեր աներեւութին Աստուծոյ. եւ այլն։
Մանաւանդ՝ ἁδιάφορος. indifferens. Անտարբեր. անորոշ. միջասահման. անխտիր եւ անընտրող. միջակ, միջին. օրթապապէթ, մուհայիր, միւպահ.
Զմեղացն մահ որպէս զկեանս սիրով եւ անըստգիւտ մտօք ողջունեն։ Անստգիւտ մտօք բերին ընդ նոյնն (ընդ մեղս). (Լմբ.։)
Ի սկզբանէ էր ասէ՝ Բանն, զի զանկարեկանն ուսանիցիս ... Զանկարեկան ծննդեանն մեկնէ։ Ասաս. ծնա՞ւ արդեօք անկարեկանն. բնաւ եւ ծնանիցի՞. (Սեբեր. ՟Դ. եւ ՟Է։)
Անհամեմատ առաւելութեամբք գերակայ։ Անհամեմատիւք տարբերութեամբք. (Պրպմ.։)
Անհամեմատ բերկրանօք, կամ գովեստիւք։ Յանհամեմատ թիւս. (Նար.։)
Տարբերեալ. օտար. անյարմար. պէնզէմեզ. ույմազ.
Անմահացու բնութիւնդ հաճեցար վասն մեր համբերել մահու խաչի. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Անյիշատակ զամբարշտութեանս առնիցէ բերս. (Պիտ.։)
Տարբերութեան անուն ոչ կայ, այլ եղիցի անորոշելի բայ։ Ոչ մարդ՝ անուն ոչ ասեմ, այլ՝ անորոշելի անուն. քանզի ոչ իմն նշանակէ անորոշելի անուն. (Պերիարմ. եւ լծ.։)
Թէ անսանձելի թողցին ախտք։ Անսանձելի բերանով շատ ինչ ի դուրս բերէ։ Զբամբասանօղ լեզուն կարի շատ անսանձելի արձակ թողին. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. իմաստն. եւ նխ. ՟Բ։)
Խլեն ի գետնոյն զամենայն փշաբեր եւ զանտառախիտ բանջարսն. (Վստկ. ՟Բ։)
Որպէս զի յուսով բարեացն բացակայիցն անտխրաբար զկենցաղոյս վիշտ բերիցեմք. (Բրս. սղ. ՟Ա։)
Որ դուն ուրեք բերեալ լինի. կամ Բերօղ յինքեան զոչ ինչ գոյացութիւն.
Խաւարն անլոյս անօսրաբեր, թանձր եւ մըթին՝ զերդ գոյն կըպեր. (Շ. եդես.։)
Պատիւ հրեշտակաց՝ առաջիակաց կայանք. պատիւ միածնին՝ նստելն ընդ աջմէ հօր. (Սեբեր. ՟Ա։)
Եթող նա (աբրահամ) զտախտակն պղնձի, այսինքն զաստռոնոմին, որ ընդունէր զչափաբերութիւն ժամուց տւընջեաց եւ զուղեգնացութիւսն արեգականն ի կենդանակերպսն. եւ այլն. (Մագ. ՟Ե։)
Սոդոմացւոց հուր ծծըմբաբեր՝ հասցէ ի գլուխդ արիւնակեր. (Շ. եդես.։)
Իբր արծուի բերեալ ի թռիչս, խոյացեալ. (եթէ չիցէ գրելի, Արծուաբար).
Վասն արիութեան քաջութեանն՝ արծուաբեր քաջասրտապէս խիզախութեանց ի մարտս պատերազմացն՝ յարծուիս առակեցին զնա. (Արծր. ՟Ա 8։)
ԱՐԾՈՒԱԲԵՐ Է եւ յատուկ անուն մենաստանի.
Յերկիրն քաջբերունի ի դուռն արծուաբեր աստուածային. (Ոսկիփոր.։)
ԱՐՈՒՍԱԿԱՆ կամ ԱՐՕՍԵԱԿ (զի ըստէպ գրի ի հինձ. արաւսեակ) (որպէս թէ հարսն նորեկ, կամ հարսնիկ. զի եւ պրս. արուսէ՝ է հարսն). Մոլորակ լուսափայլ՝ նախընթաց արեգական ծագելոյ. որ եւ Լուսաբեր, այգաբեր, աստղ առաւօտու. իսկ յերեւիլն նախ քան զմուտս արեւու՝ կոչի ԳԻՇԵՐԱՎԱՐ, եւ ԵՐԵԿ. ἐωσφόρος, φωσφόρος kucifer, ferens auroram. (Յոբ. ՟Գ. 8։ ՟Ժ՟Ա. 17։ ՟Լ՟Ը. 12։ ՟Ի՟Ա. 8։ Սղ. ՟Ճ՟Թ. 3։ ՟Ա. Թագ. լ. 17։)
ἑκφέρω effero, educo, praebeo, produco Արտաքս բերել. վերածել. ի դուրս հանել. յառաջ բերել. ընծայել. արտադրել. տալ.
Զնախաստեղծն արտաբերեաց ի դժխոց. (Զքր. կթ.։)
Զգոչումն արտաբերելով. (Սհկ. կթ. արմաւ.։)
Ի սահեցմանէ հոսանուտ բնութես արտաբերելով ի նպատակ վեհագունիցն. (Աթ. ի ստեփ.։)
Յանքոյթն արտաբերելաց խաղաղութիւն։ Յանակնկնալս կենաց վհէ արտաբերել ի լոյս անձկալի։ Մի՛ արտաբերե զէութիւն պաղոյն. (Նար. ՟Ի՟Ե. ՟Ի՟Ը. ՟Հ՟Ը։)
Զչարութեան օրինակս արտաբերել. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 31։)
Ոչ եթէ ամենայն հոգւոյ յԱստուծոյ ուրախութիւն արտաբերի, այլ որ բազում անգամ զմեղս իւր լացեալ է զօրութեամբ. (Մաշկ.։)
ԱՐՏԱԲԵՐԵԼ. Յինքեան բերել.
Արտաբերեցեր զյաւիտենական արդարութիւն. (Թէոդոր. խչ.։)
Միայն ի շառաչմանէ քարի զի վայրս իւրս արտաբերէ վախճան (գողիադ). (Պիտ.։)
ԱՐՏԱԲԵՐԵԼ. Ընդարձակել. տարածել.
Ձեռնարկութիւն այնոցիկ ըստ այսմ օրինակի արտաբերի։ Եւ այսոքիկ յանբաւս արտաբերին։ Նմանապէս եւ այս յանհունս արտաբերի. (Պիտ.։)
ԱՐՏԱԲԵՐԵԼ ԶԲԱՆ. ἑκφέρω, προφέρω pronuncio, profero Բարբառել լեզուաւ, խօսել. ասել. ճառել. հնչել.
Որ արտաբերեալ լինի բանս (ի չափահասից)։ Երկար տառիւք արտաբերիցի, որպիսի՝ մովսէս՛. (Փիլ. լին. ՟Դ. 108։ Թր. քեր.։)
Ոմն ամենիմաստուն արտաբերեաց բանիւ, զհաւատարիմ բարեկամս դեղ ասելով կենաց։ Արտաբերելով զօրաւորագոյն խրատ։ Արտաբերեալ յայտնեաց։ Վասն զպատշաճն արտաբերելոյ զամբաստանութեանցն բամբասանս. (Պիտ.։)
Զմեկնութիւն այսպիսեաց իւրոց տանջանաց ինքն ի պատասխանիսն արտաբերէ. (Սարկ. լուս.։)
Գաւազանն ահարոնի պտուղ եբեր վաղվաղակի արքայական կաղին. (ուր ի մեզ դնի ընկոյզ. այլք իմանան նուշ) (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։)
Դալարաբերեաց ոչ կաղին արքայական, այլ զամենեցունց թագաւորն. (Անյաղթ բարձր.։)
Պատուհաս իմոցս պարտուց առանց աւարտման ունի զսահման։ Ի նոյն գիր բերեալ զաւարտումունս տանցն։ Մինչեււ ի լրումն աւարտման բանիս։ Ի յաւարտումն եւրոպէի։ Աւարտումն ամանակի։ Ամբարձար ի կատար աւատման վերնայինն երկնի. (Նար.։)
Յայտնելով նմա զգերադունիցն իմացութեանց զբազմաբերձ զօրութիւնն. (Դիոն. երկն.։)
Բազմաբերձ յօնիւք աչացն շրտուցեալ. (Յիշատ. ոսկ. յհ.։)
Երկիր յորժամ բարեծաղիկս բերէ. (Վանակ. յոբ.։)
Բարոյախօսն ասէ. (Եպիփ. բարոյ. ստէպ։ (որոյ գործն յայլոց ընծայի փիլոնի կարպացւոյ. եւ յայս բերի յաջորդ վկայութիւնն))
Պտղաբեր, առատաբեր. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Փափկութիւնն բեռնակրել զնոսա հարկեցուցանէ, (այսինքն զշատակերսն,) զյղփութիւնսն (յինքեանս) բերելով ... պահքն՝ թեթեւս զնոսա եւ քաջագօտիս պատրաստեն. (Բրս. պհ. ՟Բ։)
κεχηνώς hians, inhians, χαύκων το στόμα aperto ore Որոյ բերան է բաց. բացեալ բերանով. քաղցեալ եւ ծարաւի, անյագ՝ իրօք կամ նմանութեամբ. լի փափաքմամբ եւ ապշութեամբ. անձկանօք. կարօտալից. բերանը բաց, բաց բերնով.
Բերանաբաց կան, եւ ոչ խօսին. (Ճ. ՟Ա.։)
Յամենայն գարշելիս (ի կերակրոց) բերանաբաց եղեալ գազանաբար առաւել քան զհեթանոսս. (Շ. թղթ.։)
Ելանեն ի խշտեաց բերանաբաց, թէ զո՞ կլանիցեն. (Լաստ. ՟Ժ՟Ե։)
Եւ բերանաբացք բացեալք են առ իրեարս. (Վրդն. ծն.։)
Բերանաբաց յուսով սպասեմք ընդունելութեան արքային մերոյ. (Լմբ. պտրգ.։)
Բերանաբաց եղեալ՝ հային ի նա. (՟Ա. Եզր. ՟Դ. 19։)
Բերանաբաց պշուցեալ հային. (Ոսկ. ապաշխ.։)
Որում բերանաբաց կալով ի փափագման դասք սերովբէից. (Լմբ. ստիպ.։)
Ամենեքեան բերանաբաց հառաչէին զկնի նորա (յետ մահուանն). (Բուզ. ՟Ե. 43։)
Բնակեալքն ի բերդի. ամրականք.
Վառեալ զզօրսն ի պատերազմ ընդ բերդայինսն՝ առնուլ զամրոցն։ Զգլուխ նորա հատեալ՝ առ բերդայինսն յղէին. (Արծր. ՟Գ. 2։ ՟Դ. 6։)
Նման բերդի, ամուր կամ բարձր հանգոյն ամրոցի.
Շուրջ զբերդանման ապարանօքն պարսպէ զբլուրն շուրջանակի. (Արծր. ՟Ա. 11։)
Սիրոյն արտասուքն եւ տրտմութիւն քան զամենայն ծաղր հեշտալի եւ բերկրականք են. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Այսօր ընդ բերկրական զուարթնոյն կրեցեր աւետեաց զտէրն տերանց ի քեզ. (Շար.։)
Բերկրամիտ յուսով սպասեն. (Պիտ.։)
Զանբարժանելի զզօրութիւն ի բազումս բարժանեալ բոցատեսակս լեզուաց, ի վերայ իւրաքանչիւրոց ընտրելոց արանցն բերիւր. (Գանձ.։)
Այգի գաղձնաւոր, որթ որդնահար, պարտէզ փշաբեր. (Նար. ՟Ծ՟Զ։)
Գտեալ զմուտ բերդին՝ ի գիշերի գաղտագողի ելին ի նա. (Ղեւոնդ.։)
Տէր