Other definitions containing this entry
— յօժարութեամբ, with great pleasure, willingly.
cf. Տխմարութիւն.
alarm, noise, uproar, tumult, bustle;
squabble, fray, scuffle, broil, quarrel, contest;
disorder, confusion;
clamour, riot, rising, sedition, revolt, revolution;
plot, intrigue;
— առնել՝ յարուցանել, յարուցանել աղմուկս շփոթից, աղմուկս յուզել, to trouble, to disturb, to alarm, to embroil, to excite to mutiny or sedition;
զաղմկաւ լինել, to be troubled, in confusion, agitated, embroiled.
corruption;
destruction, ruin;
contamination, infection;
depravity, perversion, degeneration;
putrefaction, rottenness, sourness, staleness, rancidity;
— կուսի, defloration, debauchment;
տեղի՝ դուբ ապականութեան, sepulchre, tomb;
— բարուց, corruption, depravation of morals or manners;
յ— դնել՝ դարձուցանել, կարգել, հասուցանել, cf. Ապականեմ;
յ— դառնալ, լինել, անցեալ գնալ, cf. Ապականիմ;
ձմեռն ապականութեան, the winter destroyer or spoiler.
at;
near;
among;
in comparison of;
with regard to;
relatively to;
during, in, under;
against;
with;
towards;
next to;
by;
for;
on;
in presence of, before;
առ իս է յամենայն ժամ, he is always near me;
արգարացուսջիք զնա առ հօր իւրում, make excuses for him to his father;
աղէտք քո ոչինչ են առ իմովս, your misfortune is nothing in comparison of mine;
գնաց առ դուքսն, he is gone to the duke;
առ Հայս եւ առ Յոյնս, among the Armenians and Greeks;
ոչ է նոյնպէս առ Անգղիացիս, it is not even among the English;
սակաւ ինչ է այդ առ պարտեօքս՝ զոր ունիմ առ քեզ, it is little in comparison of what I owe you;
յարդոյ՝ մեծարու է առ ամենեսին, he is respected by all men;
կայթել or խայտալ առ խնդութեան, to leap for joy;
պարտ է լինել ազնուաբարոյ առ անձն եւ առ այլս, it is right to respect one's self as well as others;
առ բարեկամս ունիմ զնա, I keep him for my friend;
նստել, բազմել առ ումեմն or առ ումեք, to sit down near any one;
առ թագաւորութեամբ, under the reign of Tiridates;
առ ի տեսանել զնա, to see him;
առ արտաքս, on the outside;
առ երի, near, towards;
առ երկրաւ, on the ground;
առ այր, to each person, a piece;
առ չարութեան, for malice, through malice;
առ ահի, երկիւղի, for or through fear;
առ նովին ժամանակաւ, at that time, then.
cf. Արուագէտ.
cf. Արուեստ.
speech, word, term, saying, dictate, expression, oration, discourse, language, history;
proposal, treaty, promise;
thing;
reason, intellect;
understanding, intelligence;
oracle;
the Word;
ի —ի առնել, to interpose, to employ;
ընդ բանիւ առնել, to excommunicate, cf. Բանադրեմ;
— առ —, word for word;
միով —իւ, in a word;
զբանիւք առնել, to converse, to speak;
ի բանս արկանել, ի —ի առնել to persuade, to convince, to gain;
զ—իւք անկանել, to converse with, to hold a oonversation;
ի բանս հրապուրանաց արկանել, ի —ս ելու առնել, to charm or to allure with one's words;
—ս ընդ իրեարս դնել, ի բանի լինել ուրուք, —ունել ընդ ումեք, — կապել առ ոք, to understand, to be understood, to come to an understanding;
ըստ իմունս —ի, որպէս իմ —ս է, according to me;
ի — տանել, արկանել, to employ, to serve one's self;
—ել, կալաւ, it is said;
զոյզ ընդ —իցս, at these words;
ասել — չարութեան զումեքէ, —ս բարեաց խօսել վասն, to speak ill or well of some one;
զի՞նչ է —ս այս, what is this ?
— տալ, to promise, to give one's word, cf. Խոստանամ;
թողէք ի բաց զ—երդ, leave these things;
—ի գործ առնել, to begin to speak;
վախճանել զբանս իւր, to finish one's discourse;
— վճարել, to do some thing;
ոչ եւս ընդ —ս ինչ ածեալ, without any hesitation;
— ինչ է ինձ ընդ քեզ, I have a word to say to you;
ըստ —ի ամենեցուն, according to every body;
վասն քո բանիդ, upon your word;
ըստ —ի քո, according to what you have said;
գիտես ընդ ում է —դ, you know well with whom you have to do;
մինչգեռ —քն ի բերան նորա կային, hardly had he spoken;
—ք ինչ են իմ ընդ ունեք, I have a suspicion of some one;
I have intrigues or connections with some one;
—ք ինչ ոչ էին, ոչ գոյին նոցա ընդ ումեք ի մարդկանէ, they have neither society nor commerce with other men;
առանց —ի պոռնըկութեան, except for cause of adultery;
բան առնել՝ կապել՝ ունել, cf. Ուխտ դնել.
natural;
—, — իմաստասէր, այր, philosopher;
physician;
—ն, physics;
—ք արուաց, genitals;
—ք, — լոյս, օրէնք, light of nature, natural law.
natural, innate;
— յօժարութիւն, temper, inclination.
to go, to walk, to repair;
to abandon;
to behave one's self, to conduct one's self;
to flow, to flow away;
to be in circulation;
to act, to prevail;
to run, to overflow;
— զկնի, զհետ —, to follow, — ճանապարհ, զճանապարհաւ, ընդ ճանապարհ, զկողմամբք, to walk;
— ի վերայ ջրոց, to swim;
— ի չորս, to go on hands and feet, to grope;
որ գնայ ի ձեռս or ի վերայ ձեռաց, that walks on its hands, or who walks on his hands;
յապականութիւն անցեալ —, to be corrupted;
ի բաց —, to go away;
to depart;
— յաշխարհէ, to die;
ոչ ինչ գնան առ նոսա բանք սպառնալեացն, the threats make no impression on them;
ընդդէմ —, to resist;
— արուեստի, to be in use, vogue or fashion;
գործք գնացեալք, things that are past;
ի գնացելում աւուր, yesterday, the other day;
գնացեալ, deceased.
cf. Զարդարուն.
to extend, to widen, to spread, to dilate;
to be generous;
սիրտք մեր ընդարձակեալք... ընդարձակեցարուք եւ դուք, our heart is enlarged... be ye also enlarged;
ընդարձակեալ է, it is allowed or permitted, it is lawful.
sabre;
sword;
հարուած թրոյ, sabre-cut, sword-cut;
— ի ձեռին, sword in hand;
յիւր ապարանսն — շողացուցանել, to boast one's prowess hiding at home;
to hear;
to give audience to, to listen to;
to grant, to hearken to the prayer of;
to understand;
— զչար հոտ, to perceive the odour;
չլսելոյն, չլուելոյն առնել, to turn a deaf ear to;
լուայ զի, I have heard it said that;
լուարուք ինձ, listen to me, hear me;
լուր մեզ, hearken to us, grant our prayer;
ոչ լսեն ինձ, they do not listen to me.
cf. Խելագարութիւն.
—, — առ, — ընդ —, thickly, densely;
frequently, often, much;
— առ — հարուածք, repeated blows.
grave;
— քուն, deep sleep;
— կերակուր, indigestible food;
— շունչ, bad breath;
— հարուած, violent blow;
— կին, woman with child;
ծանունս սխալել, to be greatly mistaken;
ծանունս լսել, to give no ear, to pretend not to hear;
— թուիլ, to take ill, to be displeased, angry, enraged;
մի ինչ — թուեսցի քեզ, do not take it ill, do not be displeased;
— է քեզ բանգ այդ, the thing is above your ability;
— է ինձ, that is a heavy sacrifice for me;
թողէք զ— օրինացն, yon have omitted the weightier matters of the law;
to distort, to overstrain a phrase, to strain, to misinterpret;
to pervert, to deprave;
— զարդարութիւն, to pervert justice.
—, առ —, equally, alike, likewise, conformably, in the like manner;
— թղթոյն, copy, duplicate;
— գտանիլ, լինել, to equal, to match, to be on a par or level with;
to rank, to be at par;
— հրամանին առնուլ զկատարումն, to be executed according to orders or command;
զանձն — առնէր աստուծոյ, he made himself equal with God;
զօրութիւն եւ դաւ — են առաջն նորա, force or stratagem are the same to him.
—ք, jaundice;
— շրջանաւոր, monsoon;
—ք տարեւորք, կանոնաւորք, the trade-winds;
հարուած, բաղխիւն —ոյ, gust of wind;
gale;
cf. Ընթացք;
թեթեւ, քաղցր, զովարար, յաջող, անհաստատ —, light or gentle breeze;
soft, fresh, fair, changing wind;
ցըրտաշունչ, կատաղի, մոլեգին, մրրկալից, սաստկաշունչ, ուժգին, ահեղագոչ —, cold, angry or raging, furious, stormy, impetuous, violent, roaring wind;
ի թեւս —ոյ, on the wings of the wind;
— շնչէ, մռնչէ, փոխի, դադարէ, the wind blows, roars, changes, calms or falls;
— գոյ, it is windy, gusty;
— ելանէ, the wind is rising;
հակառակ է —, the wind is contrary;
ընդդէմ —ոյ նաւարկել, to sail against the wind, or in the wind's eye, to sail with a head wind, to haul the wind;
յաջողակ —ով նաւարկել, to sail before the wind, to be to leeward, to have a fair wind, a wind right aft, to scud;
cf. Հուղկահարու.
cf. Հրարուեստք.
cf. Ձեռարուեստակ.
rabbit, coney;
էգ, մատակ —, doe-rabbit;
արու —, buck rabbit;
ձագ —ի, young rabbit;
որջ, դադարք —ի, rabbit-burrow, rabbit-hutch;
կաղկանձել —ի, to squeak;
ղօղել —ի, to squat, to lie squat or cowering.
way, road, route, street, path;
issue;
journey;
mediation;
means, way, manner, method, process;
—ք մարմնոյ, the senses;
— արքունի, highway, public road, thoroughfare;
վարուն —, great thoroughfare;
կիցք —աց, cross-road;
անկոխ, ղարտուղի —, by-way, by-path;
— անգնաց, անկոխ, impassable road;
տըղմալից —, dirty or muddy road or street;
— երկնից, the way of heaven, the path of virtue;
աւուր միոյ —, a day's journey;
— երից աւուրց, three day's journey;
to vanquish, to overcome, to conquer, to subdue, to subjugate;
to surpass, to excel, to prevail over;
— պատերազմի, to conquer, to triumph;
— ցաւոցն, to overcome or master one's grief or sorrow;
— ամենայն դժուարութեանց կամ ներհակաց, to overcome all sorts of difficulties, to surmount every obstacle;
— անձին, կամ կրից անձին, to conquer oneself, to get the victory over self;
to overcome or subdue one's passions;
— ի դատաստանի, to gain one's cause.
cf. Յարմարումն.
elation, puffing up, pride, haughtiness;
օր յարութեան, sunday.
lance, spear;
pelta, clypheus;
հարուած —ի, spear or lance-thrust;
ի տէգ —ի վառեալ, armed with a lance, pikeman;
անտառախիտ —ք, a forest of spears;
սատակել —աւ գերանդւոյ, to slay with scythes.
to be granted, accorded;
ի բարութենէ իմմէ շնորհին կեանք ձեր, you owe your life to my forbearance.
alas ! oh ! ah ! o !
վայեաց եւ ասէ, ո՜հ տէր, he cried out and said, oh! my Lord !
ո՜հ ինձ տէր, ah ! oh ! alas, oh dear ! woe is me !
ո՜հ անմտութեանն, ո՜հ կուրութեանն, oh what folly ! oh what blindness !
ո՜հ եւ աւաղ աւուրն այնորիկ, oh dreadful day !
ո՜հ հովիւք, woe to the shepherds !
ո՜հ մոլորութիւն, ո՜հ յիմարութիւն, oh what a mistake ! what nonsense !
ո՜հ թէ, would to God !
ո՜հ ո՜հ, ha ! ha !
ո՜հ, ո՜հ օր, woe, woe to the day !.
cf. Ունայնարուեստ.
oppressor;
հարուած ուռան, hammer blow;
կոփիւն ուռանց, hammering;
— հարկանել, to hammer;
— դարբնոցի, sledgehammer or forge hammer;
— մեծ, sledge;
— ճօճան, tilt hammer, tail hammer;
— ճակատաւոր, front hammer, largest forge hammer;
— վերացման, lift hammer;
— շոգեշարժական, steam hammer;
— ժայռահերձ, pounding hammer;
wickedness, evil, malice, malignity, perversity, iniquity, perfidy;
չարութեամբ, wickedly, maliciously, malignantly.
religious, pious;
— արդարութեան, Minister of Justice;
cf. Պաշտօն;
cf. Պատերազմ;
— աստուածային վրէժխնդրութեան, instrument of divine vengeance;
—ք, Therapeutae, servants of God;
—ք արքունեաց, courtiers.
cf. Պարարումն.
cf. Պարուկանամ.
cf. Պարուսան.
goose;
արու —, gander;
ձագ —ի, gosling;
— վայրի, gannet, soland goose, anser bassanus;
— շչէ, the goose cackles.
cf. Սանձահարութիւն.
առ սրտի, through anger;
սրտի դիւր, ease, pleasure, contentment, satisfaction;
բարութիւն, խստութիւն սրտի, kindness, hardness or obduracy of heart;
լքումն սրտի, faintheartedness, despondency;
ուղիղ, անկեղծ սրտիւ, sincerely, openheartedly, openly;
բոլորով սրտիւ, ի բոլոր սրտէ, յամենայն սրտէ, սրտի մտօք, with all one's heart or soul, heartily, with good will, willingly, voluntarily;
կրթել զ—, to form the mind or character;
հեռացուցանել յանձնէ զ—ս, to alienate good will;
գերել զ—, to captivate, to gain the heart or affection;
յինքն արկանել զ— ուրուք, to gain a person's good;
յափշտակել զ—ս, to charm or gain all hearts;
գորովել, ժառանգել զ—, to touch, to move, affect or stir, to possess the heart;
իջանել ի խորս սրտին, to descend into one's heart;
թափանցել ի խորս սրտին, to penetrate the inmost recesses of one's heart;
տալ, նուիրել զ— իւր, to give one's heart;
խոտարեցուցանել զ—, to pervert, to deprave the heart;
խօսել ընդ սրտի, to speak to the heart;
ասել ի սրտի իւրում, to say within oneself, to say in one's heart;
սրտի մտօք վաստակել, to labour heartily, to take to heart, to occupy oneself seriously with;
— ի բերան շրջել, to seek painfully for;
սրտի դիւր լինել, to be in a state of contentment or tranquillity, to feel pleased, comfortable, contented;
զեղուլ զ— իւր առաջի աստուծոյ, to open one's heart before God;
հայրական, մայրական, գողտր, զգայուն, խաղաղ or անդորր, խաղաղաւէտ, երախտագէտ, ազնուական, բարի, ազնիւ, վսեմախոհ, վեհ, անվեհեր —, paternal, maternal, tender, feeling or sensible, calm, pacific, thankful, noble, good, excellent, elevated (high-minded), great, intrepid or dauntless heart;
անզգայ, ապերախտ, խիստ, ապականեալ, վատ, անգութ, անողորմ, չար, լքեալ —, unfeeling or insensible, ungrateful, flinty or obdurate, spoilt or corrupt, craven or dastard, hard(hearted), unmerciful or pitiless, cutting, drooping, dejected or despondent heart;
խորհուրդք մեծամեծք ի սրտէ գան յառաջ, great thoughts take their rise in the heart;
—ն բաբախէ, թնդայ, the heart palpitates;
արկ ի — իմ, he placed in my heart, he inspired me;
անկցի գութ ի — քո, let your heart be touched;
նուաղեալ էր — նորա, his heart was weak;
հրճուէր ի սրտի, he rejoiced from the bottom of his heart;
եթէ ուրուք — առնուցու կերիցէ, let him eat it if he has the heart to, if he has courage enough;
— իմ գելանի, my heart is moved;
— ի բերանն էր, he struggled with death;
որ յաչաց հեռացաւ՝ ի սրտէ հեռացաւ, out of sight, out of mind.
cf. Պաշարումն.
certificate, testimonial;
ticket;
diploma;
— ծննդեան, certificate of birth;
— բարի վարուց, certificate of character, testimonial, certificate of good conduct.
cf. Տասնհարուածեան.
house-building, construction;
cf. Տնարարութիւն.
polity;
cf. Քաղաքավարութիւն.
cf. Քարուականք.
cf. Տխմարութիւն.
disciple, student, pupil, scholar;
foster-child;
seetator, follower;
— արուեստի, apprentice.
cf. Արուեստակեմ.
to take away, to remove, to carry off, to displace;
to retrench;
to derogate, to suppress, to withdraw;
to cause to cease, to destroy, to dispel, to efface, to extinguish, to stifle;
to take away, to ravish, to take, to steal, to rob;
to lift up, to raise;
to bear, to support, to sustain;
— ի վերայ, to put, to put on, to load;
— ի հաշուէ, to discount, to deduct, to abate;
— զօրէնս, to repeal a law, to cancel, to annul;
— զխոչս, to clear, to extricate;
— զցանկն, to unbar;
— զմանուկն յարգանդէ, to deliver a woman;
— թողուլ, բարձի թողի առնել, to abandon, to forsake entirely, cf. Մերժեմ, cf. Լքանեմ;
—ի լուծ կշռոց, to weigh;
— զգլուխ, to behead, cf. Գլխատեմ;
աղաղակ կական՝ կառաչ՝ ձայն՝ ճիչ —, to scream, to cry out;
to weep;
— ի միջոյ, to carry away, to stroy, to annul;
— զամենայն դժուարութիւն, to take away all difficulty;
— զկեանս ուրուք, to take away the life of some one, to kill, to murder;
բաղոք —, to appeal, to invoke, to lament;
— զցաւս, to support pain;
— ուստեք, to go away, to depart;
— զթիւ, to subtract;
— արձակել, to dismiss;
բարձեալ բերել, to carry;
manners, custom, disposition, inclination, conduct, manner of acting;
բոյս բարուց, nature, character, natural, disposition, inclination;
— քաղցունք, good manners, morals;
անբիծ, անարատ —, pure morals;
խրոխտ —, proud character;
խանգարել՝ եղծանել զբարս, to corrupt the morals;
ամոքել զբարս, to soften the morals;
յիւրոց բարուցն, ի կամաց բարուցն, կամաւոր բարուք, բարուք, յօժարութեան, willingly, spontaneously.
cf. Գումարութիւն.
number;
enumeration;
list, order, rank;
quantity;
era, epoch;
number of chapters (in a book);
—ք, arithmetic;
վերացեալ —, abstract number;
—ք or Գիրք Թուոց, Book of Numbers;
ոչ էր or ոչ գոյ նոցա —, բազում էին քան զ—, their multitude was innumerable;
թուով ամք, մարդիկ, few years;
few men, persons;
թուով են առաքինիք, virtuous people are rare;
ի թուոյ փախչել, to be innumerable, numberless;
անցուցանել ընդ —, ի — արկանել or — համարոյ առնել, to number, to count, to calculate;
to range, to set in order;
ի — արկանել զզօրս, — համարոյ առնել զօրաց, to review the troops;
ի — or ընդ — մտանել, ի — անկանել, to be of, or among the number;
կարգել ի — այլոց, to reckon or rank among;
կարգել զոք ի — սրբոց, to canonize, to number among the saints;
ի — ասել, to recite;
ի — գիտեմ, ուսեալ եմ, I know by heart, memory or rote;
— համարուց, — համարոյ ամենայնի, the detail;
the sum total;
cf. Ոսկեթիւ.
enemy, foe, adversary, opponent, antagonist;
աներեւոյթ or հասարակաց —, the devil, the invisible enemy of mankind, demon;
— լինել, cf. Թշնամանամ;
լինել ումեք ի — յաւիտենից, to be one's eternal enemy;
—ս յարուցանել, to raise up enemies;
—ք առն ընտանիք իւր, a man's foes shall be they of his own household;
cf. Ընտանի.
assembled, reunited;
պատկառելի —, honorable assembly;
— հաւատացելոց, assembly of the faithful, church, solemnity;
— վանական, chapter, congregation;
— եղբարց, convent, monastery;
— հայրապետաց, council, synod;
— տիեզերական or ընդհանրական, oecumenical council;
— քահանայապետական, consistory;
— դեսպանաց, congress;
— ծերակուտի, աւադանւոյ or պաշտօնէից տէրութեան, Parliament;
diet;
գումարումն —ոյ ծերակուտին, meeting of Parliament;
— յանձնարարական, committee;
— հերետիկոսաց, հերձուածողաց, conventicle;
—, ակումբ երեկոյին or գիշերական, evening party;
— ջուրց, mass of water;
— առնել, ի — գումարել, to unite in council, in sitting, to hold an assembly, to convoke;
արձակել զ—, to dismiss an assembly;
— լինել, to be convoked, or convened in council;
—ս ժողովել, to excite to rebellion;
—ս ժողովել ի վերայ տան ուրուք, to bring down a tempest of misfortune on one's family;
—ս կուտել ի վերայ ուրուք, to revolt against;
ի —ս մեծամեծաց յաճախել, to frequent fashionable society, or high life.
cf. Յիմարութիւն.
cf. Խահարարութիւն.
swallow;
վայրի —, marten, martlet;
ձագ —ռան, young -;
ճչէ —, the — twitters;
cf. Ծաղիկ;
մի — ոչ բերէ գարուն, one — does not make spring;
one bee makes no swarm.
cf. Կամակատարութիւն.
to rise or get up early;
to arrive early, before daybreak;
to hasten, to hurry, to make haste, to arrive beforehand, to anticipate, to go or get before, to precede, to get the start of, to outstrip;
— ըստ առաւօտն, to rise with the dawn, to get up at day-break;
— ունել, to preoccupy — ի կատարումն ըզձից ուրուք, to anticipate one's desires or wishes.
cat, puss;
— արու, tom-cat;
— էգ, she-cat;
— ոչ մալեալ, he-cat;
ձագ —ի, kitten, young cat;
— քաջ մկնորս, a good mouser;
— վայրի, cat-o-mountain;
նուալ՝ մլաւել —ի, to mew, to caterwaul;
մլաւիւն —ի, mewing;
երաժշտութիւն —աց, caterwauling;
ցնկնիլ —ի, to kitten, to bring forth kittens.
life;
being, days, existence;
health;
conduct, behaviour, manners, habits;
subsistence, living, nourishment;
means, circumstances, property, substance, goods, patrimony, inheritance, wealth, possessions, fortune;
the world;
ցկեանս, for -;
ի կեանս իմ, in all my -;
երբէք ի կեանս իմ, never in my -;
զամենայն աւուրս կենաց իմոց, formy whole lifetime;
յաւիտենական, հանդերձեալ —, eternal —, the — to come, the next world;
ընթացք՝ վախճան՝ երկարութիւն կենաց, the course, the duration & the end of -;
մեկին or ամփոփ, անշուք or աննշան —, a. retired -;
obscure —, — of obscurity;
խստամբեր դժոխըմբեր՝ վտանգալից՝ բազմավրդով՝ վատ՝ չարակեաց՝ անգործ՝ ունայն —, an austere, frightful or insupportable, perilous or hazardous, checkered, base, wretched, unoccupied or idle, useless -;
— զերծ ի հոգոց եւ ի կրից, a — free from passion, uneasiness or anxieties;
անպաճոյճ՝ սակաւապետ՝ շինական՝ վաստակասէր՝ ժիր՝ զգաստ —, a simple, frugal, rural, laborious, active, sober -;
անարատ՝ բարեկարգ՝ չափաւոր՝ տեսական՝ անհոգ —, a pure, regular, moderate, contemplative, careless —;
անդորրաւէտ՝ խաղաղաւէտ՝ փափկասուն՝ հեշտալի՝ զուարճալից —, a quiet or tranquil, peaceful, delectable, effeminate or luxurious, agreeable —;
սոսկական՝ անզբօս՝ հովուական վարել կեանս, to lead a private, serious, pastoral -;
վարել, անցուցանել զկեանս, to pass one's life;
հասարակաց վարել կեանս, to live in common;
բելրկրալից վարել կեանս, to lead a happy, comfortable —;
դողալ ի վերայ կենաց ուրուք, to tremble for another's — or days;
կեանս պարգեւել, to grant — to;
շահել զկեանս, to gain one's living;
ի վտանգ արկանել զկեանս, to imperil, to hazard or expose one's — to danger;
ազատել կամ կորուսանել զկեանս, to save or lose the —;
ի կենաց արկանել՝ զրաւել՝ կարճել՝ լուծանել՝ բառնալ, to deprive of —, to put to death, to kill;
ընդ մէջ կենաց եւ մահու լինել, to be a question of — or death;
ի կենաց անկանել՝ պակասել, to lose one' s life, to die;
հրաժարել ի կենաց, to renounce -;
փոխիլ ի կենաց աստի, to make one's exit from this world;
ելանել ի կենաց, to depart this -;
սուղ են —, — is short;
ի վտանգի կան — նորա, his — is in danger;
ընդ կեանս եւ ընդ մահ, half alive & half dead;
տալ տաց զկեանս իմ վասն նորա, I would lay down my — for him or her;
ի կեանս եւ ի մահու, in — & — death;
ժամանակն է ոստայն կենաց or որ հինու զկեանս, time is the stuff that — is made of;
ընդ կենաց եւ վախճանն, people die as they live.
to weigh, to calculate, to examine, to ponder on, to take into, consideration;
to compare, to confront;
to shoot, to dart, to take good aim at, to hit the mark;
քաջ —, to weigh well, to ponder, to reflect with mature consideration, to pause;
— զխօսս իւր, to be cautious in one's words;
— զփոխարէն, to return like for like, to recompense, to reward, to renumerate;
— զհարուածն, to strike, to adjust one's blow;
— զամենայն աշխարհս, to be worth the whole world;
ըստ կշռելոյ ական, judged by eyesight;
եւ ոչ կշռեսցի արծաթ ընդ գնոց նորա, neither shall silver be weighed for the price therof.
cf. Հաճարուկ.
serious, grave, mortal;
— վերք, a deep wound;
տալ — հարուածս, to give the finishing stroke or death-blow, to despatch.
cf. Հարուած.
cf. Հաւասարումն.
to weave, to warp, to plait;
զչարութիւն ի ներքոյ ոստայն —, to machinate, to plot, to hatch wickedness.
to grow old;
to wear out, to waste;
— լուսնի, to wane;
— ախտից, to grow inveterate, to get rooted, to take root, to become chronic, inveterate, rooted;
— սովորութեան, to become obsolete, disused;
— ուրեք, to make a lengthened sojourn, to pass many years in a place;
հնացեալ մոլորութիւն, inveterate or rooted error;
հնացեալ աւուրբք or ծերութեամբ, հնացեալ եւ մաշեալ ալեւոր, wasted, worn out with old age, aged, very old, in years, decrepit;
հնացեալ աւուրբք չարութեան, aged in guilt.
hair;
hair, horse-hair;
nap, shag;
թուխ, սեաւ խարտեաշ, շագանակագոյն, կարմիր, աղեբէկ, սպիտակ —, dark, black, light, chestnut-coloured, sandy, grey, white hair;
գեղեցիկ, գանգուր, բարակ, կակուղ, երկայն —, beautiful, frizzled, fine, soft, long hair;
յարդարեալ, մանեկաւոր or ոլորեալ, գալարուն, խոպոպի —, dressed, crisped, in ringlets, curled hair;
կարճ, տափակ, դիզացեալ, խառնափնդոր, կարծր, իւղոտ —, short, straight, standing up, dishevelled, stiff, greasy hair;
կեղծ —, false hair;
—ք այծեաց, goat's hair;
very great, grand, important, considerable;
— վարուք զարդարեալ, virtuous;
egregious, eminent;
mind, intellect, understanding;
sense, judgement, reason, intelligence;
thought, idea;
intention, design, project;
opinion;
advice, counsel;
meaning, intent;
maxim;
ըստ մտի, ըստ —ս, at one's will or pleasure;
according to one's fancy, liking, desire;
ըմբռնումն մտաց, apprehension, idea;
մարդկեղէն —ք, human reason;
հասարակաց —ք, good sense;
—ք անմտութեան, foolish thoughts;
—ք անարգութեան, reprobate sense;
—ք առակիս, the moral of the fable, or of the apologue;
ուղիղ մտօք, in good faith;
պարզ մտօք, frankly, sincerely, without artifice;
սրտի մտօք, with all one's heart;
ազնուական —ք, noble sentiment;
արդարակորով, խորախորհուրդ, վսեմ, հաստատուն or անյողդողդ, լուսաւորեալ, ընդարձակ, եռանդուն, սուր, թափանցող, արգասաւոր, հնարագիւտ —ք, upright, profound, elevated, firm, enlightened, vast, lively, sharp or piercing, penetrating, fertile, inventive wit, mind or intellect;
թեթեւ, անարգասաւոր, շփոթ, ցրուեալ, տկար —ք, frivolous or light, barren, confused, distracted, weak mind or intellect;
ունել ի մտի, to have the design or intention, to propose to oneself, to project;
ի —ս լինել, գալ, —ս ուսանել, to regain one's intellectual faculties, to be restored to one's senses, to awake;
դնել ի մտի, հաստատել ի —ս, to form a resolution, to take into one's head, to be determined, to resolve, to project, to propose, to presume, to imagine;
— դնել, to be attentive, to apply or devote oneself to, to observe, to regard, to consider with care, to think, to reflect;
ի —ս առնուլ, to understand, to comprehend, to perceive, to conceive, to know, to remark;
to study, to learn by heart;
զմտաւ or ընդ — ածել, to consider, to regard attentively, to meditate, to recollect, to imagine;
աշխատ առնել զ—ս, to fatigue the mind, to rack one's brains;
անկանել ի մտտաց, to be out of one's mind or senses, to lose one's senses, to be crazy;
անկանել or ելանել ի մտաց, to escape or slip from one's memory;
to forget;
—ս դնել, to admonish, to warn, to apprise of;
դնել ի մտի ուրուք, to suggest, to insinuate, to hint, to intimate, to entangle, to involve;
ընդ — մտանել, ըստ մտի լինել, to please, to gain one's affection or good will, to conciliate one's favour, to insinuate oneself in the good graces of, to win one's favour;
ընդ — տանել, to take offence at, to be offended, to take ill, to take a pique, to be nettled;
արկանել ի —ս, to suggest, to inspire;
տալ ի — առնուլ, to cause to understand;
փոխել զ—ս, շրջիլ ի մտաց, to think better of, to change or alter one's mind or intention;
ի չար կամ ի բարւոք —ս առնուլ, to take well or ill;
գերել զ—ս, to captivate one's understanding;
ընդ —ս անկանել ուրուք, to occur to mind, to enter the imagination or thoughts;
հանել ինչ ի մտաց ուրուք, to drive out of one's head, to persuade to the contrary;
—ս ունել, to be witty;
ասել ի մտաց, to say to oneself;
ընդ — արկանել, to think, to recollect, to conceive;
բարգաւաճել, կրթել զ—ս, to cultivate, to form the mind, to improve;
այսր անդր մաղել զ—ս, to distract the mind;
անխիղճ —ս ունել, to keep a clear conscience;
ի մտի պահել, to keep in memory;
բարձրանալ ի —ս իւր, to become proud, vain, puffed up;
— առնել, to listen to, to mind, to agree with;
ընդ —ս հարկանիլ, to occur, to come to mind or memory, to recollect;
առնել ի մտաց իւրոց, to do without intention, to do unintentionally;
առ ի —ս առնուլ, to understand allegorically;
իսկ առ ի —ս, and in mystic or allegorical sense;
բազումք ի —ս ունողաց, the generality of intelligent persons, most witty people;
ոչ ոք ի —ս ունողացն, one of good sense, no sensible person;
եդեալ էր ի մտի, he decided, he was resolved;
չառնում ինչ ի —, I understand nothing of it, I don't understand it, I am quite at a loss;
անմարթ է ի — առնուլ զայն, nothing can be known about it, it is impenetrable, it's marvelously obscure;
—ք իմ առ իս դարձան, my mind was restored;
եւ ոչ ի —ս անգամ անկեալ էր նորա, he never even dreamed of it;
խորհէի եւ ասէի ընդ —ս, I thought and said to myself;
յորմէ ի — առնուլ է, whence it follows that;
բազում անգամ եղեւ ինձ ի մտի, I was more than once tempted to, I several times intended to;
գայ ի —ս իմ, it has just come into my thoughts, mind or head;
ստէպ ի մտի իմում յեղյեղեմ զայն, I often repeated it to myself;
յաս են —ք բանիցս, this is the sense of the passage;
նա չառնու ինչ ի —, he understands nothing of it, he knows nothing about it, it is Chinese to him;
այսպէս եցոյց զչարութիւն մտաց իւրոց, thus he betrayed his malicious intention;
զմտաւ ածեմ, to think, to regard, to consider.
consoler, comforter;
cf. Մխիթարութիւն;
— լինել՝ տալ՝ մատուցանել, to comfort, to console, to solace;
— ինչ առնել մտաց, to flatter, to adulate, to wheedle, to coax, to allure.
cf. Մխիթարութիւն.
to recollect, to remember;
to take it into one's head, to think, to purpose, to contemplate, to imagine, to conceive;
to make an attempt, to attempt, to dare, to will, to be inclined to, to bring oneself to;
to give oneself up to;
ի կերակրիկ ինչ —, to obtain a bare livelihood;
յապաշխարութիւն —, to repent, to be converted, to amend;
ի նախանձ —, to be envious, jealous;
cf. Խեղդ.
stimulus;
— չուանեայ, whip-cord;
— հեծելոց, riding-whip;
հարուածք —աց, lash, cut, stroke of a whip;
cf. Կուշտ.
cf. Յարմարութիւն.
ravishing, carrying off or away, ravage, usurpation, depredation;
rapacity, rapine;
— կնոջ, աղջկան, rape, abduction;
— մտաց, enthusiasm, transport;
extasy, rapture, ravishment;
revery;
— իրաւանց եւ արդարութեան, corrupt justice;
լինել ի —, to be plundered, pillaged, sacked;
մատնել ի —, to give up pillage.
preference;
նախամեծարութեամբ իմն, preferably.
to spin, to twist;
to weave, to plait;
to prepare, to form, to project, to design;
to cause, to produce, to excite;
to contrive, to machinate, to plot;
— զնենգութիւն, to weave plots or snares, to conspire, to plot, to lay snares;
դաւ —, to frame or plot a treacherous design, to hatch treason;
կործանումն —, to ruin, to cause the ruin of;
չարիս — ումեք, to meditate evil against a person, the ruin of;
— խորհուրդս չարութեան, to meditate gloomy, foul or heinous thoughts;
— անձին չարիս or զկորուստ, to contrive one's own ruin;
— նիւթ, to accumulate;
— զգործն, to undertake, to execute, to put into execution;
լրբենի սէր նորա մահ նիւթեաց նմա, his infamous passion cost him his life.
confused, mixed, confounded, troubled, disordered, out of order;
deranged, complicated;
indistinct;
—ս յուզել, յարուցանել, to excite confusion, trouble, sedition;
աղմուկ —ի յարուցանել, to make a clatter, racket or uproar, to kick up a row;
յայն աղմուկ —ի, in that disorder;
cf. Աղմուկ.
how much, how many, how;
as much as;
որչա՞փ եւս, որչա՞փ եւս առաւել, how much more ?
որչա՞փ անգամ, how many times ?
որչա՞փ ժամանակ, how long ?
— յիսն է, as much as in me lies, my best;
— կարեմ, as much as I can;
— հնար է, as much as possible;
— եւ մեծատուն իցէ, however rich he may be;
այնչափ յարգեմ զնա — զքեզ, I esteem him as much as I do you;
եւ — յառաջ մատչէր, in proportion as he advanced;
զորս — ոք հաւաստագոյն քննեսցէ, the more one sifts or investigates them, the more one;
— ի կենցաղումս կեամ, while I breathe this moral breath;
յ—ից զրկեցեր զանձն քո բարութեանց, of how much you have deprived yourself !
— ծնեալ էր զիս մայր իմ՝ այսպէս հանգիստ եւ անոյշ քուն ոչ է եղեալ, never since my birth did I sleep so well;
— մարդիկ, նոյնչափ կարծիք, as many men, as many minds.
rectitude, uprightness, integrity, justice, equity;
correction, rectification, adjustment, amendment;
redress, reformation;
direction, tendency;
— վարուց, moral tendency, conduct, morality, morals;
— բարուց, correction of morals;
գիրք ուղղութեանց, the Book of Jasher;
ածել յ—, to reclaim, to correct;
յ— գալ, to be reclaimed, corrected, to repent.
temptation;
առտնին or քաղաքական —, intestine or civil war;
պաշտօնարան —ի, War-Office;
պաշտօնեայ or ոստիկան —ի, Minister of War;
պատրաստութիւնք —ի, warlike preparations;
արիւնռուշտ —, bloody battle;
մահացու —, war to the death, deadly fight;
դաշտ —ի, battle-field;
ըստ օրինաց —ի, according to the laws of warfare;
— հրատարակել, to declare war against;
— ահագին ի վերայ ուրուք յարուցանել, to threaten with war;
պատրաստիլ ի, —, to prepare for war;
երթալ ի —, to go to the wars;
առաջին նուագ մտանել ի —, to be in one's first battle;
ձեռն արկանել ի —, to undertake a war;
ի —գրգռել, դրդել, to excite to war;
to engage in war;
— յարդարել ընդդէմ, to combat, to attack;
տալ —, — մղել, to be at war, to make war, to war against, to give battle to, to fight a battle with;
եղեւ — խիստ յոյժ, a bloody battle was fought;
գրգռել, բորբոքել զ—, to excite, to kindle war;
սաստկացաւ —ն, the combat was fierce;
կորուսանել զ—ն, to lose the day, or a battle;
ի ժամանակս —ի, in time of war;
արծաթով պնդի —ն, gold is the sinew of war;
cf. Ընտանի;
cf. Իր;
cf. Խանձեմ;
cf. Մարտ.
historian, narrator;
interpreter;
— վարուց, biographer, cf. Կենսագիր.
history;
narration, recital, account;
tale;
explanation, exposition;
— վարուց, biography;
cf. Կենսագրութիւն;
— արտաքնոց, profane history;
— սուրբ գրոց, Sacred History;
գիրք or յիշատակք պատմութեանց, Stromatum;
կարգել զ—, cf. Պատմագրեմ;
ի — արկանել, cf. Պատմեմ.
cf. Սարութիւն.
amateur, lover;
— նկարուց, amateur of pictures;
— երաժշտութեան, dilettante;
— գեղարուեստից, virtuoso;
— ազատութեան, փառաց, lover of liberty, of glory;
չես դու — մարդահաճութեան, you do not like flattery;
— է նա գրենոց, books are his passion;
— եմ ես տնկաբանութեան, I have a great taste for botany.
cf. Վտարումն.
—աւ, in haste, hastily, with all possible speed, in a hurry, hurriedly, precipitately;
anxiously, with anxiety;
— մտաց, grief, anxiety, mental torture, constraint, heaviness of heart, oppression;
— մահու, pangs or agony of death, death-struggle;
արկանել, մատնել ի —ս անհնարինս, to embarrass extremely, to place in a strait, in a scrape, embarrassment or perplexity;
արկանել զանձն ի —, to embarrass oneself;
կալ ի —ի, to be in trouble, anxiety or embarrassment;
հասանել ի յետին —, to be reduced to extremities;
եղիցի — հեթանոսաց, the nations shall be plunged in consternation;
եկն յանկարծակի դողումն եւ —, a sudden fear fell on them;
ամենայն — հասցէ ի վերայ նորա, every kind of grief shall fall upon him;
ըմբռնեալ յանլոյծ — հասանէր, he found himself embarrassed by that insuperable necessity;
— էր նմա յամենայն կողմանց, he was hemmed in by necessities;
— մեծ էր նմա, he had extreme difficulty, he turned on all sides;
հարից զամենայն երիվարս —աւ եւ զհեծեալս նորա յիմարութեամբ, I will turn the horses into stone and their riders will I stultify;
յետին — կալաւ զնա, he was brought to the last extremity;
փոյթ եւ — եղեւ ի ջուրս, the waters rivalled each other.
cf. Երկնացոյց;
— երկաթի;
iron-plate, sheet-iron;
— մետաղեայ;
plate of metal;
—ք վկայութեան, the tables of the decalogue;
— դատաստանաց, breastplate, pectoral, rational;
— նկարուց, canvass, wood;
— ճատրակի, chess-board;
— զստի, the hollow of the thigh;
— խոհանոցի, trencher.
house, habitation, home;
house, family, race, nation;
family, household;
goods, fortune;
house, commercial house;
couplet, strophe, stanza, verse;
— ադամայ, the human race, mankind;
— թորգոմայ, the Armenian nation;
— թագաւորի or — արքայի, the king's household;
— մատենագրաց, library;
— պղատոնեայ, Plato's Academy or school;
փայտակերտ, աղիւսակերտ, քարաշէն, քարուկիր —, wooden, brick, stone house;
հանգիստ, բնակելի, լաւ, մեծ, փոքրիկ, գեղեցիկ, տձեւ or անպիտան —, commodious, inhabitable, good, large, small, fine, wretched house;
հիմունք, որմունք, տան, the foundations, the walls of a house;
վարձելի կամ վաճառելի —, house to be let or sold;
— ի տանէ, տանէ ի —, from house to house;
արտաքոյ տան, ըստ — ն, out, not at home;
ի տան, at home;
կալ ի տան, to stay, to be at home;
ելանել ի տանէ, to go out;
մեկնել ի տանէ, չուել, to remove, to move;
դառնալ, գնալ ի —, to go home again, to come home, to go home;
— վարձել, to let a house;
վարձել զ— իւր, to let his house;
— շինել, կառուցանել, քանդել, to build, to pull down a house;
ական հատանել զտան, to break into a house;
շրջել տանէ ի —, to wander from house to house.
stone-carrier;
cf. Քարուկիր.
Օտարուստ.
cf. Անպարունակ.
virile;
— անդամք, genitals, cf. Արութիւն, cf. Պոչ.
cf. Արուագէտ.
cf. Արութիւն.
cf. Բարուրանք.
cf. Բարուրանք.
cf. Դադարումն.
cf. Դժուարութիւն.
buttock, arse, fundament;
հարկանել զ—նս, to flog;
հարուած, գան —նաց, flogging;
հարկանիլ յերաստանն, to be subject to, or afflicted with hemorrhoids.
in vain, uselessly;
— հարկանել, to throw away, to abandon, to despise;
— յածիլ, to run here and there, to rove, to wander;
— խօսել, to talk in vain right or wrong, at random;
— պայթարումն, idle dispute.
to distil;
to flow down, to drop;
to sweat;
— արութեանց մարմնոյ, to suffer gonorrhea.
voluntary, spontaneous, prompt, ready, inclined;
— լինել, to crave, to have a longing for, to desire, to want, to long;
— յորդոր յօժարութեամբ, of one's own freewill, willingly, cheerfully, voluntarily.
cf. Խաւարուտ.
sagacious, shrewd, judicious;
sensible, prudent, cautious;
wary, subtil, sly, crafty;
ingenious, skilful;
— քաղաքավարութիւն, sagacious policy;
sly conduct.
to irradiate, to cause to shine;
to cause to germinate, or to sproutforth;
ծագեցից Դաւթի ծագումն արդարութեան, I will cause the Branch of righteousness to grow up unto David;
առաւօտն ծագեաց զլոյս իւր, the sun shone forth, day broke.
tree;
մատաղատունկ —, sapling;
հինաւուրց՝ զառամ —, old -;
պտղատու —, fruit -;
— արուեստի, the ten Aristotelian categories;
ելանել ի —, to climb trees;
to mount a -;
յօտել, յապաւել զ—ս, to prune;
to lop;
պատուաստել զ—ս, to graft;
ծաղկին —ք, the trees flourish;
փթթին —ք ծաղկօք, ծաղկազարդին —ք, the fruit trees are in full bloom or blossom;
— կացուցանել զհերս, to cause the hair to stand on end;
իւրում —ոց ի վերայ ելանել, to do according to one's will or pleasure, to follow one's own bent.
cf. Գան;
cf. Հարուած.
free-will;
spontaneity;
կամակարութեամբ, cf. Կամակար.
summit, top, height;
end, conclusion, term, accomplishment;
— հաւու, cock's comb;
crest;
tuft;
ի —ն եհաս շնորհաց, he arrived at the height of favour;
cf. Կատարումն.
to be cut, separated, divided;
to be exhausted, to decline, to fail, to desist;
to abstain, to refrain;
to shine, to glitter, to sparkle;
to yield, to give way, to fall into;
— գունոյ, to turn pale;
to be discoloured, tarnished, to lose colour, to fade, to grow pale;
— ի յուսոյ, to lose hope, to cease to hope, to despair;
յանգործութիւն —, to foment, to cherish idleness;
յանմտութիւն —, to be without even the shadow of common sense;
ի զեղխութիանս —, to plunge into debauchery;
ի չարութիւն —, to abandon oneself to wickedness;
— բոցոյ, to flame, to cast a glare, to shine;
զհետ —, to apply oneself to;
ի վաճառս —, to deal, to traffic;
ի գինեվաճառս —, to keep a wine-shop, a tavern;
իբրեւ զկարկուտ հատեալ յամպոց, like hail fallen from the clouds;
ամենայն ուրեք ոսկւոյ եւ ականց նշոյլք —նէին, all was brilliant with gold and precious stones;
փայլատակունք —նէին, thunderbolts fell;
գունդ մի հատեալ, a detachment of troops;
հատեալ ի յուսոյ, desperate;
բան հակիրճ հատեալ, brief, succinct discourse.
cf. Հովահարումն.
war, battle, combat;
wrestling;
dispute, quarrel;
ի — պատերազմի պատրաստիլ, to prepare for war;
ելանել ի — պատարազմի ի վերայ ուրուք, to take up arms against;
— գնել, մղել ընդ ումեք, տալ — պատերազմի ընդդէմ ուրուք, to give battle, to make war on, to wage war;
— ընդ միմեանս հարկանել, —եդեալ կռուել, to fight, to combat, to attack;
միշտ —իւ լինել ընդ ումեք, to be in perpetual hot water with, to be continually at war with;
— ի վերայ ուրուք յարուցանել, ի — պատերազմի գրգռիլ, to incite to battle, to excite or create war against;
— պնտերազմի էր նոցա ընդ միմեանս վասն, they were at war for;
անագորոյն —իւ պատերազմաւ, by a bloody battle, by a sanguinary conflict;
—ն յերկոցունց կողմանց մնայր անպարտելի, the battle remained undecided;
cf. Պատերազմ.
cf. Յարմարումն.
cf. Արուէգ.
to have;
to take, to hold, to possess, to occupy, to enjoy;
to take, to stop, to retain;
to seize upon, to become master of, to subject, to subdue;
to contain, to enclose;
to carry, to support, to sustain;
to relate to, to refer to;
to be able, to know how;
— առ, իբրեւ, to esteem, to repute, to take for, to look upon as, to regard as;
— զտեղի, to stand instead of, to supply the place of;
— զոք, to stop one, to seize;
— զգուշութիւն, to take care, to watch;
— ի մտի, to form a design or project, to propose to oneself, to think to;
to retain;
զառաջս —, to oppose, to resist, to impede, to hinder;
to stand or go before;
զդէմ —, to make head against, to face, to resist, to oppose, to fight;
— առ իւր զխորհուրդս, to keep another's secret;
— զտունն, to maintain the honour of the house;
պինդ — զխոստովանութիւն, to keep the faith;
ի վայր — զբարկութիւն, to refrain from anger, to control one's anger;
գութ — զմէնջ, to have pity on us;
— զաղանդ, զուսումն, to follow the doctrine, to be of the sect of;
ոչ առ սուտս ունիմ զձեզ, I do not take you for liars;
զանձինս առ իմաստունս ունէին, they thought themselves wise;
իբրեւ զմարգարէ ունէին զնա, they looked on him as a prophet;
սրտմտութիւն կալաւ զնա, he was enraged;
զի՞նչ ունիս առնել, what have you to do ?
կալ զնա զեղջերացն, take it by the horns;
հրամայեցին նմա — զգլուխ բազմականին, they gave him the highest place at the feast;
տենդն կալաւ զնա, the fever has seized him, he has caught a fever;
ունիմ ի վենետիկ քսան եւ չորս ամ, I stayed twenty-four years in Venice;
ահ կալաւ զիս, fear seized me;
ի բանի մի ունիք, never mind, do not care for that;
— ունէին իւղ՝ այլ, they had indeed oil, but;
խօսել կալաւ, he began to speak;
կալարուք զկիրճս ջրոցն, seize the canals;
դիպող պատասխանեօք ունի զբերանս նոցա, he silences them with opportune replies;
խօսիլ ոչ ունիմ, ոչ ունիմ ասել, I cannot speak, I do not know how to speak.
cf. Չարաբարութիւն.
cf. Պարունակախօսք.
life, habits, manners, conduct, behaviour, morals;
use, employment;
անարատութիւն վարուց, morality;
ընտիր, բարեկիր —, good morals;
անարատ, անբիծ —, pure morals;
գեղեցիկ վարովք վարեցան, they led a good life;
որք գերաշխարհիկք են վարուք, who show themselves pure of heart;
է երբեք զի եւ անբարիք ծնանին օրէնս բարիս, good laws are often produced by evil customs.
on, upon;
over, above;
for, in behalf of, on account of;
յայնր —, upon that;
about that;
ի — ամենայնի, above all, before all else;
յորոց — աշտարակն անկաւ, on whom the tower fell;
ի ճշմարտութեան — չեւ է հասեալ, he has not yet heard the truth;
յաւելին ցաւս ի ցաւոց —, they increased my sorrows, they added to my grief;
հարուածս ի — նոցա հասուցանէին, they charged them with the massacres;
առած ի — արաբացւոց, threatening announcement for Arabia;
փակեմ զդուռն ի —ս, I shut the door behind me;
կործանումն նմա ի — կայր, he was on the brink of ruin, on the point of ruining himself cf. Կամ;
cf. Հասանեմ.
cf. Վթարումն.
commercial, mercantile, trading;
— շնչոյ, respiration, breath;
— ամուսնութեանց, marriages, weddings;
դադարումն —ից, stagnation of business, of affairs;
ի յետին — շնչոյն, at the last moment or gasp;
— առնել, to trade, to traffic, to negotiate;
ի — գեղարդանցն ճայթիւն որոտման ելանէր, a sound as of thunder proceeded from the clash of the spears;
cf. Թեւակոխեմ.
cf. Փայտահարութիւն.
tempest, storm, hurricane, whirlwind;
—ս յարուցանել, to raise a tempest;
— ել, a tempest burst, a storm arose;
cf. Մրրիկ.
wave, billow, surge, swell of the sea;
gray hairs, old age;
ծաղկիլ ալեաց, խոնարհիլ յալիս, to grow gray-haired, to get old;
ալիս յարուցանել, to agitate the waves;
հերձանել՝ պատառել գալիս, to cleave the waves.
cf. Արուարձական.
cf. Արուեստագիտութիւն.
herb, plant, simple;
vegetative body;
— բարուց, —ք բնութեան, բարք բուսոց, nature, temper, natural character, cf. Բարք, cf. Բնութիւն, cf. Սովորութիւն;
to pullulate.
with fist;
— հարկանել, to cuff, to box, to fist;
— հարուած, fisti-cuffs.
to work, to make, to do, to fashion, to manufacture;
to commit, to perpetrate;
to knit;
to twist;
— զերկիր, to cultivate, to labour, to till;
— զերկաթ, to forge;
չար գործեցէք զոր արտրէքդ, you have done very wrong;
զի՞նչ գործ գործեցեր դու ընդ մեզ, why have you done this to us ? — զանօրէնութիւն, to do wrong;
to commit a crime;
— զարդարութին, to act with justice;
— զփրկութիւն, to effect salvation;
— զհանդերձս, to make clothes;
խորշս խորշս — զտապանն, to make small compartments in the ark;
ճաշ —, to give a dinner;
ճանապարհ —, to open up a way.
age;
century;
ոսկի՝ ոսկեղինիկ —, the golden age;
միջին —, the middle ages;
ի մերում դարու, in our times;
դարուց ի դարս, from age to age, for ever and ever.
difficulty, trouble, fatigue, distress, perplexity, intrigue, inconvenience, contrariety;
difficult point, knot, hinderance, obstacle;
asperity, rigidity;
բայց ոչ առանց դժուարութեան, but not without fatigue;
բառնալ զ—, to smoothe difficulties;
— կրել, to meet with difficulties;
—ս հանել, to make difficulties;
յաղթել դժուարութեանց, to overcome difficulties.
cf. Երկարութիւն.
to be extremely fond, to become excessively affectionate, to love with too much passion, to bend ones whole soul to;
to get furious;
— ի խաղս, ի զբօսանս, to give one's self up to gambling, to pernicious amusement;
— զհետ գեղարուեստից, to be devotedly fond of the fine arts.
to clothe, to dress one's self, to put on one's back, to put on, to wear, to put on clothes;
— հանդերձ սգոյ, to put on mourning;
— հանդերձս ուրախութեան, to put on garments of gladness;
մի զգեցցի այր զգեստ կանացի, man shall not put on the garments of woman;
բարւոք զգենու, he dresses well, with taste;
մարմին —, to incarnate, to take on himself human nature;
— զարգարութիւն, to clothe one's self with justice;
to do good works;
փառս եւ պատիւ —, to clothe one's self with glory and honour;
զօրութիւն —, to clothe one's self with strength, to gather strength;
— զպատկեր ուրուք, to assume the appearance of another person, to resemble;
զգենում բանին զմարմին, cf. Մարմնանամ, cf. Մարդանամ.
soldier;
— արուեստ, tactics.
spring;
— պարուրաձեւ, spiral -.
power;
authority, vigour, valour, heart, courage, nerve, force, spirit, faculty;
corroboration, supply, reinforcement, aid, energy, efficacy, virtue;
resource;
sense, meaning, signification;
weight, importance;
prodigy, miracle, virtue;
army;
person;
distinct substance or person;
—ք երկնից, the angels;
celestial bodies, stars, etc;
—ք մտաց, the faculties, qualities of the mind;
Տէր զօրութեանց, the Lord of hosts;
այր, կին զօրութեան, valorous man, virtuous woman;
ըստ առն եւ — իւր, as the man is, so is his strength;
դու՞ ագուցեր ձիոյ —, hast thou clothed the horse with strength ? զինու զօրութեամբ, with arms;
by main strength;
գիտել զ— արուի, to lie with a man;
զօրութեամբ, powerfully, emphatically, understood, by virtue of, with all one's strength;
բարձրացո զօրութեաթբ զբարբառ քո, lift up thy voice loudly;
սիրել յամենայն զօրութենէ, to love with all one's heart;
անկանել ի զօրութենէ, to be weakened or exhausted;
— խաչի քո Քրիստոս, զի ..., upon my faith! i faith!
cf. Տխմարութիւն.
to be numbered, counted, enumerated;
to be numbered among, aggregated;
to seem, to appear;
to esteem, to believe, to imagine, to fancy;
թուի իմն, թուի թէ, it seems, it appears that;
թուէր զի, it seemed, it appeared that;
թուի ինձ, ինձ այսպէս թուի, it seems to me, I think, I fancy, I believe;
զիա՞րդ թուի քեզ, what do you think of it ? բարուք թուի ինձ, I think it good, I think well of it;
բարւոք թուեցաւ նմա, he thought it proper, right, fit, meet, he deemed it expedient;
չար թուեցաւ առաջի աչաց նորա, he did not approve of it, he was very indignant at it;
եթէ բարւոք թուի քեզ, if you agree to it, if you think fit;
արա որ ինչ բարի թուի առաջի աչաց քոց, do as you think fit;
որպէս ճշմարտութեանն եւ ինձ թուի, as it is in fact, so it seems to me;
չար —, to displease;
չար թուեցաւ նմա or յաչս նորա, it displeased him.
malefactor, scoundrel, rascal;
obscene, immodest;
pernicious, pestilential, contagious;
— ցաւ, հարուած, pest, plague, pestiferous scourge.
his, her;
— զիւր անձն անիծանէ, he curses himself;
ինքն — կործանէ զանձն չարութիւնն, malice prepares its own punishment;
— երթալ, to go personally;
զ— երթալ, to commit suicide.
cf. Բարեբարութիւն.
cf. Խաւարուտ.
cf. Խելագարութիւն.
hardness;
stiffness;
roughness, harshness, asperity, austerity, rigidness;
rigour, severity, cruelty, inclemency, inflexibility;
— սրտի, obduracy, hardness of heart;
— բարուց՝ օրինաց, severity of customs, of laws;
— կարծեաց, too great austerity of morals, puritanism;
— որովայնի, tightness of the bowels, costiveness, constipation.
to speak, to talk, to discourse, to converse;
to confer, to treat, to negotiate;
to betroth, to affiance;
— լեզուս, or ի լեզուս, to speak many languages;
— — եզակի, to thee-thou;
— ուղիղ, to speak out, distinctly — ի սրտի, to think, to meditate, to ruminate;
— սպառնալեօք, to speak threateningly or sharply;
— զքաղաքականութենէ, to talk politics;
տալ — զանձնէ, to be talked of;
to get a bad name;
— զումեքէ ի մահ, to compass a person's death;
— չարութիւն, to speak ill of, to slander;
— հաւու, to crow;
նա խօսեսցի առ ի քէն, he shall be thy spokesman;
— ումեք զկին, to betroth, to promise or to give in marriage;
— իւր զկին, to espouse, to marry;
կոյս խօսեցեալ առն, a vergin espoused to a man;
խօսեցայց ինձ զքեզ, I will marry you;
cf. Ընդ վայր.
cf. Ծաղկեմ;
սրտի բերկրեցելոյ երեսք ծաղկին, a merry heart makes a cheerful countenance;
ծաղկին ամենայն ազգք արուեստից, all the arts flourish.
antimony black;
ամալ — յաչս, to blacken with antimony, to paint the eyebrows;
ի— եւ ի սնգոյր շպարել, to put on rouge, to paint one's face;
— քար, ծարուր, ծարրաքար, antimony, stibium;
ծարատ, antimoniate.
to revive, to come to life again;
— Հօր, to procreate;
վերստին — մկրտութեամբ, to be new-born or regenerated by grace;
որդիս —, to bring forth a child, to be delivered of a child;
ծնաւ որդի or մանուկ արու, she brought forth or was delivered of a male;
գոգցես յայն ծնեալ էր or թուէր իմն յայն ծնեալ he seemed born for;
գետք զխորս ծնանին, the rivers nourish the sea;
երեսք որ ծնանիցին ի հայելւոջ, a figure horn or reflected in a mirror;
այտի ծնաւ քերթուղութիւն, thence poetry was born.
contention, debate, dispute, contest, quarrel, hroil, strife, cavil;
— յարուցանել, to excite contention, to create strife.
equally, justly, exactly, proportionately;
perpendicularly, directly over, vertically;
ծանրոցք կշռոյ, counterpoise, the weights of a steel-yard or beam;
— դահեկանաց, money-scales;
— անօթոց, tare, tare & tret;
— հաւասարութեան, equilibrium, counterpoise;
— տեսակարար, յարաբերական, բացարձակ, specific, relative, absolute weight;
— քաղաքական, balance of power;
— տաղաչափական, the scan or measure of verses, prosody;
— գտակաւ, exactly, precisely;
— վերուստ ի վայր, in equilibrium;
perpendicularly, vertically;
կշռով, by weight;
զնոյն կշռով, as much, equally, of like measure or weight;
պաշտօնեայ կարգեալ յուղղութիւն կշռոց, officer appointed to mark weights & measures;
սահմանել զ—ս, to stamp with the public mark;
— արդար, correct balance, scales;
just weight;
— նենգութեան, false weight;
— ստութեան առնել, to falsify weights or scales;
զմէտ կշռոյն անայլայլակ ունել, to hold the balance evenly;
to counter-balance, to counter-poise, to counter-vail, to equipoise, to equilibrate;
դնել ինչ ի — ոսկւոյ, to pay exceedingly dear for, or at an extravagant rate;
դնել զգլուխ իւր ի կշիռս, to risk oneself, to incur danger, to run into jeopardy, to expose oneself to death, to carry one's life in ones hand, to encounter danger or death;
ի — մտանել, to be weighed, carefully pondered or considered;
ի — դնել զոք ընդ ումեք, ի — ընդ միմեանս արկանել, to compare with;
ի — բերեալ համեմատել, ի — համեմատութեան բերել ընդ ումե, to be compared with, to compare oneself with;
զ—ն ընդունել, առնուլ անդրէն զ—ն, to receive the equivalent, or in exchange;
կորուսանել զ— կայից, to lose the balance or equilibrium;
— հաշուի, balance, balance-sheet;
առնել զ— հաշիւ, to strike the balance;
— առնել զհաշիւ, to balance or settle an account;
powerful, potent;
strong, vigorous;
monied, rich, opulent, fortunate;
much, abundant;
numerous;
long since, remote, old;
— մի, enough, sufficient, much;
— մի ժամ, ժամանակ, log, a long while or time, a great while;
ի — դարուց, many centuries since;
— մի յառաջ, long time before;
յետ — ժամանակաց, long time after;
— միտք, ingenious;
գունդ —, a strong force;
— ձգմամբ, for a long time;
— ինչ ամաց ի վերայ անցելոց, after many years.
means, way, expedient;
way, egress;
resource;
solicitude, utmost diligence;
industry, invention, ingenuity;
deceit, artifice, insidiousness, fraud, trick, intrigue;
style, method;
—ք պատերազմի, stratagem;
—ք հայթայթանաց, remedy, means, way;
—ք բժշկութեան, remedy, cure, medicament, medicine, physic;
չարարուեստ, չարիմաց, ճարտարիմաց or խորամանկ —ք, artfulness, craft, shuffling, artifice, cunning, dodge, intrigue, wiles and shifts;
—ս հնարել, խորհել, իմանալ, ի —ս հայթայթանաց մտանել, to bethink oneself of a device or expedient, to tax one's ingenuity, to contrive, to adopt or employ means to;
հնարել ումեք —ս, to deceive, to cheat, to dwindle, to defraud;
to plot, to machinate;
իմանալ զամենայն —ս, to be fertile in expedients;
յանհնար —ս մտանել, to be wavering, irresolute, to vacillate, to hesitate;
to know not which way to turn oneself;
զամենայն —ս հնարել, ի զանազան —ս մտանել, to bend all one's mind to, to task all one's powers of ingenuity and application, to do one's utmost, to use one's utmost endeavours, to do all or any thing one can, to strive with might and main, to try every art, to leave nothing untried, to leave no stone unturned, to move heaven and earth;
որպէսի —ս եւ իմանայցէ ոք, whatever artifice one may employ;
բիւր ազգի ազգի —ս հնարէր, he used a thousand stratagems;
—իւք իմն ուղղեցի, I found means to rectify;
ingenuity, cleverness, dexterity;
industry, manufacture, art;
չարարուեստ —, machination, plot, contrivance, intrigue.
cf. Հրաժարումն.
gun, musket, fusil, piece, arquebuse, rifle, blunderbuss;
— բաղխիչ, գայլախազեայ, կախաղանաւոր, ասղնաւոր, կրկնահար, հողմահար, յետախցիկ, որսոյ, թռչնորսական —, percussion-gun, flint-gun, pendulum-gun, needle-gun, double-barrelled gun, air-gun, breech-loading, sporting-gun or shooting-gun, fowling or birding-gun, musket or rifle;
բաղխիւն —ի, musket-shot;
շռինդ —ի, report of a gun;
հարուած —ի, gun-shot wound;
— բարկութիւն, շանթք, thunder, thunder-bolt;
լնուլ զ—, to load a gun;
արձակել զ—, to shoot, to let off, to discharge, to fire;
չառնուլ հուր —ի, to miss fire, to flash in the pan;
—ք, hail of fire;
musketry.
art, skill, ability, dexterity, address;
cunning, subtlety, artifice, prank, feint, policy, sharpness;
penetration, sagacity, presence of mind;
knowledge, erudition;
genius, bent;
ճարտարութեամբ, dexterously, cleverly, adroitly, artfully, craftily, cunningly;
ձեռագործ, մշակական, տուր եւառիկ —, manufacturing, agricultural, commercial industry;
լար ճարտարութեան, lead plummet.
alienation of mind, craziness, folly, madness;
fatuity, silliness, simplicity;
fury, intoxication;
հոգի յիմարութեան, spirit of infatuation.
friday-like;
— դարու, in the sixth century.
natural bent, disposition, inclination, propension, proneness, tendency, taste;
յօժարութեամբ, willingly, voluntarily.
Lepus, the hare;
արու —, buck-hare;
մատակ —, doe-hare;
ձագ —ի, levret;
հետք —ի, form, prick;
գետնափոր —, rabbit, cony;
cf. Ճագար;
cf. Շաղաշարումն.
cf. Շուարումն.
style;
phrase;
method, system, formula;
rank, order, manner, fashion, form;
behaviour, conduct;
dogma, doctrine;
culm or stalk of gramineous plants;
pannier, basket;
— լեզուաց, the character or genius of a language;
— սուրբ գրոց, language of the Scriptures;
ճեմական, բանաստեղծական, ճարտասանական, արձանական, գոթացի, լակոնական, մարոտեան, մեղրածորան ոճ, academical, poetical, oratorical, lapidary, gothic, laconic, marotic, mellifluent or honied style;
բարձր, վսեմ, վայելուչ, յարդարուն, պարզ, կորովի, քաղցր, հեշտ, բարեխառն ոճ, elevated or high, sublime, elegant, florid, simple, nervous, mellifluous, fluent or easy, temperate or moderate manner or style;
ընտանի, կատակաբան, երկայնաբան, անհարթ, խիստ, թոյլ or տկար ոճ, familiar, burlesque, prolix o diffuse, harsh or rough, hard, languishing style;
մաքրել զոճ, to purify, to refine the style;
յոճ եւ ի կարգ մուծանել, to reduce to method, to put in order;
ոճով մանր հայել, to fix, to rivet the attention;
մանգաղ արկանել յոճ ընկերին, to put a sickle unto one's neighbour's standing corn;
գարին յոճ կայր, the barley was green;
cf. Արուամոլ.
to be placed round about, to be surrounded, enveloped, bound round;
to take a turn, to circulate, to go round;
to embrace;
to be changed or transmitted;
— ուռկանաւ ի պաշարումն, to be taken in a net, caught in a snare;
պատեցան զնովաւ երկունք իւր, she was seized with the pains of labour;
պատեալ կճով, covered with marble;
cf. Երկն.
cf. Պատկառանք;
— կալ, լինել, to pay attention, to attend to, to watch, to give oneself up to, to apply oneself or one's thoughts or mind to, to tend to, to subject oneself to;
— կալ օրինաց, to observe the law;
— կալ արդարութեան, to be just, right, upright;
— կալ յիրաց ինչ, to avoid, to shun.
bridling, reining, curbing, repressing;
առանց սանձահարութեան, dissolutely, impetuously.
adversary, opponent, antagonist, enemy;
Satan;
— յարուցանել ումեք, to stir up an adversary, to raise or create difficulties, to raise objections to.
instrument, tool, apparatus, harness, furniture;
նաւ կազմեալ ամենայն սարութեամբ, ship complete in stores and rigging.
— արութեան, sperm;
— ձկանց, spawn;
— շողգամի, rape-seed;
ի — տալ զցորեան, to sow corn;
ելանել արութիւն սերման, to be afflicted with gonorrhea;
— առնուլ կնոջ, to conceive.
the quiver of love;
— վաղանցուկ, amour, intrigue, love affair;
յօդակապք, ոլորք սիրոյ, ties, bonds of love;
հանգոյց, տոմսակ, գաղտնիք, երգ, վէպք, ընծայ սիրոյ, love-knot, love-letter, love-secret, love-song, love-tale, love-toy;
— առ աստուած, առ ընկերն, ազատութեան, հայրենեաց, արուեստից, փառաց, առաքինութեան, love of God;
of our neighbours or fellow-creatures;
of liberty;
of our country;
of arts;
of glory;
of virtue;
ամուսնական, մայրական or մայրենի, հայրական, որդիական —, connubial or conjugal, maternal, paternal, filial love or affection;
— անձնական, self-love, egoism, solipsism;
— աստուածային, երկնային, մաքուր or սուրբ, նորաբողբոջ, փոխադարձ, համեստ, օրինաւոր, եռանդուն, սաստիկ, բուռն, անչափ, հաստատուն, հաւատարիմ, յաւիտենական, divine, celestial, pure, rising, reciprocal or mutual, honest, lawful, ardent, lively, violent, extreme, constant, faithful, eternal love;
մոլենախանձ —, jealousy;
— երկրային, յողդողդ, անցաւոր, զգայական, մարմնական, անկարգ, պիղծ, յանցաւոր, եղեռնաւոր, earthly, inconstant, fleeting or transitory, sensual, carnal, illicit, lustful, culpable, criminal love;
վայելել սիրով, to make love to, to fall in love with, to court, to woo;
հալիլ մաշիլ սիրով, to burn, to languish with love, to be love-sick;
հատուցանել ընդ սիրոյ, to give love for love, to re-love;
— ազդել, to inspire with a passion;
դիւթել, բորբոքել զ—ն, to philter, to charm;
— ցուցանել, to show or demonstrate love for;
առնել —, to be courteous, amiable, friendly;
to do or confer favours;
ուտել զ—, to eat together, to make love-feasts;
դնել — ի բերան, to kiss, to embrace;
սիրով, lovingly, tenderly, affectionately, with pleasure, willingly;
ի — աստուծոյ, for God's sake;
ի — իմ, for me, for my sake;
արա ինձ —, do me the kindness or the pleasure to;
ամենայն սիրով, very willingly;
— իմ ! my love ! my dear ! cf. Խառնեմ;
cf. Հարկանիմ.
— աղուեսու, erysimum, hedge-mustard;
կամար —ի, sword-bolt;
ժապաւէն —ի, sword-knot;
յարդարիչ —ի, sword-cutle;
հարուած —ի, sword-thrust;
մերկանալ զ—, to draw one's sword;
կռուել —աւ, to fight with swords;
ի սայր —ի, at the sword's point;
—ի ձեռին, sword in hand;
cf. Մէջ;
cf. Սուր.
cf. Վարուժանակ.
cf. Վճարումն.
to be accomplished, finished;
to be done, effected;
to be paid, discharged, acquitted;
to die;
to get rid of, to be delivered;
— ի կենաց, to finish one's days, to die;
սպառնալիք նորա ինչ ոչ կարացին —, his threats were useless;
վճարեալ է չարութիւն առ ի նմանէ, his malignity is excessive;
այն արշաւան թագաւորին այսպիսի դարձիւ վճարեցաւ, such was the end of the king's journey;
հրեշտակն աւետիս տուեալ կնոջն՝ վճարեցաւ, the angel, having delivered his message to the woman, disappeared;
ընդէ՞ր յարգանդէ ի գերեզման ոչ վճարեցայ, why was I not carried from the womb to the grave ?
անճառելեաւդ ձրիւ՝ մերայնովքդ վճարիս, in exchange for your inestimable gifts, we beseech you to accept our trifles;
վճարել է գործդ, it is a bargain;
վճարեալ է վասն իմ, my business is done, it is all over with me;
յորժամ կամէրն -՝ բարբառ արձակեաց, when he wished to die, he cried out;
ամենայն ինչ վճարեալ է վասն իմ, it is all up with me.
cf. Տղայաբարու.
pheasant;
էգ —, hen -;
արու —, cock -;
ձագ —, pheasant-poult;
ծովային —, sea-pheasant, cracker, pin-tail duck.
dust;
— or — հրացան, gun-powder, powder;
— կաղնւոյ, tan, oak-bark;
— շաքարի, powder-sugar;
— իւղեփեցաց, sweet-powder;
— հերաց, hair-powder;
տուփ փոշւոյ հերաց, powder-box;
ամպ փոշւոյ, a cloud or whirlwind of dust;
դնել ինչ ի —, ի — դարձուցանել, to powder, to grind to dust, to reduce to powder, to pulverize;
լնուլ փոշւով, to cover or sprinkle with dust;
ի — դառնալ, to be reduced to powder, to be pulverized;
to crumble into dust, to moulder away;
— յարուցանել, to raise a dust;
ընդ — թաւալիլ, to roll in the dust;
թօթափել զ—, to dust, to beat the dust out of, to shake off the dust, to free from dust;
— դէզադէզ ամբառնայր յամպս հասանէր, a thick cloud of dust rose up to the skies;
— ամպաձեւ մրրկեալ դիզացեալ ծածկէ զերկին, a cloud of dust arose and obscured the heavens;
cf. Մանրամաղ;
cf. Վառօդ;
cf. Ջաղացք.
Voir tout
Other definitions containing this entry
— յօժարութեամբ, de plein gré, très volontiers, avec grand plaisir.
trouble, alarme, tumulte;
sédition, révolte, soulèvement;
tapage, bruit;
զաղմկաւ լինել, être troublé, faire du tumulte, être dans le trouble;
— առնել՝ յարուցանել, յարուցանել աղմուկս շփոթից, աղմուկս յուզել, exciter une sédition, des troubles, faire du tumulte, mettre en combustion, soulever, se soulever;
յայն — շփոթի, dans ce désordre.
corruption, destruction, ruine;
souillure, infection;
corruption, dépravation, perversion, dégénération;
corruption, putréfaction, pourriture;
— բարուց, dépravation des mœurs, corruption;
— կուսի, défloration, viol;
յ— դնել՝ դարձուցանել, cf. Ապականեմ;
յ— դնիլ՝ դառնալ, cf. Ապականիմ;
լուծանել յ—, se corrompre.
à, au, aux;
près, auprès, chez, dans, parmi;
selon, conformément à, en comparaison de, comparativement, relativement, d'après, à côté de, eu égard à, à l'égard;
durant, pendant, lors de, sous, dans le temps;
près de, environ, à peu près;
pour;
sur, par-dessus, outre;
devant, en présence;
contre, vers, du côté de;
par, de;
առ օր, par jour;
առ նմա՝ ի պանդոկի ագան, ils logèrent chez lui, dans une auberge;
առ որս, chez qui;
առ իս, chez moi;
առ սէր քո, pour l'amour de toi;
առ ի գիտել, pour savoir;
առ եզերբ ծովու, au bord de la mer;
առ մեօք, sous nos jours, dans notre temps, dans notre époque;
առ թագաւորութեամբ Օգոստեայ, sous le règne d'Auguste;
առ այսոքիւք, outre, excepté cela;
եթէ առցես կանայս առ դստերօք իմովք, si vous prenez pour femmes d'autres que mes filles;
չոքաւ առ արքայ, il est allé chez le roi;
չոքաւ առ Հայս, il est allé chez les Arméniens;
փառք իմ ոչ ինչ են առ քոյովն, ma gloire n'est rien auprès de la tienne;
մեծարոյ է առ ամենեսին, il est respecté de ou par tout le monde;
առ նովին ժամանակաւ, en ce temps-là, vers ce temps-là;
առ այր, par personne;
առ ահի, de peur, par crainte;
առ չարութեան, par malice;
առ իս է, il est auprès de moi;
խայտալ առ խնդի, sauter, tressaillir de joie;
բազմել առ ումեմն, s'asseoir près, auprès de quelqu'un.
cf. Արուեստ.
cf. Արուեստգիտութիւն.
parole;
mot, terme;
langue, langage;
le Verbe;
chose;
raison, raisonnement, bon sens;
cas;
intelligence;
proposition;
rapport, proportion;
gland (fruit);
myrobolan;
myrobolanier;
— առ բան, mot à mot, à la lettre;
— ի գործ առնել, se mettre à parler;
— տալ, donner parole, donner sa parole, cf. Խոստանամ;
բանս ի կիր արկանել, causer;
ընդ բանիւ առնել, excommunier, cf. Բանադրեմ;
զբանիւք անկանել, causer, s'entretenir, lier conversation;
ի բանի առնել, persuader, gagner;
բանք են, il s'agit, il est question de;
— ել՝ կալաւ, on dit, le bruit court que;
ի բանից պատմել, raconter de vive voix;
միով —իւ, en un mot, en résumé;
յետ —իցս այսոցիկ, զոյգ ընդ —իցս, à ces mots;
ըստ —ի նոցա, d'après leur dire;
ըստ —ի քո, d'après ton dire;
ըստ —ի իմաստնոց, au dire des savants;
ըստ —ի ամենեցուն, au dire de tout le monde;
մինչդեռ —քն ի բերան նորա կային, à peine avait-il parlé, eut-il dit que;
բանիւ, —իւ բերանոյ, de vive voix, verbalement;
զի՞նչ է —ս այս, qu'est ceci?
լինել ի բանս ուրուք, croire sur la parole de quelqu'un, suivre ses conseils;
գիտես ընդ ում է —դ, vous savez bien à qui vous avez affaire;
վախճանել զբանս իւր, achever son discours, ses paroles;
— ինչ է ինձ ընդ քեզ, j'ai un mot à te dire;
ոչ եւս ընդ —ս ինչ ածեալ, n'hésitant plus, sans aucune hésitation;
—ք անմտութեան, absurdités, bêtises, sottises;
աներկմտելի է բանն, la chose est certaine;
վասն քո բանիդ, sur ta parole;
բարի է —դ, la proposition est très-bonne;
չէ բարի —դ զոր արարեր, ce que tu as fait n'est pas bien;
ասել — չարութեան զումեքէ, parler mal de quelqu'un, en médire;
—ս բարեաց խօսել վասն, dire du bien de quelqu'un, intercéder pour lui;
—ս ընդ իրեարս դնել, ի բանի լինել ուրուք, —ունել ընդ ումեք, — կապել առ ոք, s'entendre, être entendu;
յայտ արարեալ բանիւ բերանոյ իւրոյ, de son propre aveu;
ի բանս հրապուրանաց արկանել, séduire par ses paroles;
—ս արկանել, rapporter, faire des rapports;
որպէս իմ —ս է, ըստ իմումս —ի, à mon avis;
ի — տանել, employer, se servir;
զբանիւք առնել, faire causer, entretenir;
բան առնել՝ կապել՝ ունել, cf. Ուխտ դնել.
trésor;
արքայի, la cassette du roi;
լիահարուստ —ք, immenses richesses.
commandement d'armée, généralat;
ընդ զօրավարութեամբ նորա, sous sa conduite.
entendre, ouïr, écouter;
entendre, comprendre;
exaucer;
չլուելոյն՝ չլսելոյն առնել, faire semblant de ne pas entendre, faire la sourde oreille;
լուայ զի, j'ai ouï-dire ou entendu que;
լուարուք ինձ, écoutez-moi;
լուր մեզ, écoutez-nous, exaucez-nous.
pesant, lourd;
grave, accablant, onéreux, fatigant, pénible, gênant, triste;
grave, sérieux, important, considérable;
grave, sérieux, réfléchi;
grave, intense, fort, violent;
lent, paresseux;
fort (en parlant des odeurs);
dur, difficile (en parlant de l'ouïe);
— հարուած, coup violent;
— քուն, sommeil profond;
— կերակուր, aliment lourd;
— շունչ, mauvaise, forte haleine;
— թուիլ, se fâcher, avoir de la peine, être peiné, être fâché ou mécontent de, voir avec peine;
déplaire, paraître incommode;
ծանունս սխալել, se tromper grandement;
— է ինձ, c'est un sacrifice, c'est grave pour moi.
détorquer, détourner le sens, prendre en mauvaise part, mal interpréter;
pervertir, dépraver;
— զարդարութիւն, fausser la justice.
coup, choc, heurt, percussion, atteinte;
bastonnade;
blessure, plaie;
fléau, châtiment, affliction, malheur;
échec, déroute, sanglante défaite;
—ք Եգիպտոսի, les plaies d'Égypte;
ի հարուածս մեծամեծս հարան, ils reçurent de grands coups;
— ածել, porter un coup;
օրհասաբեր —, coup fatal, mortel;
cf. Կշռեմ.
moyen, expédient, mesure, parti, remède, ressort, issue;
industrie, invention, art;
adresse, ruse, artifice, détours, menée, manège, intrigue, machine, entreprise;
milieu, voie;
— պատերազմի, stratagème;
զամենայն հնարս հնարել, faire tout au monde, tous ses efforts, ses derniers efforts, toutes les tentatives, toutes les démarches, se mettre en quatre, remuer ciel et terre, épuiser toutes sortes d'artifices, n'oublier rien;
հնարս հնարել՝ խորհել՝ իմանալ, ի հնարս հայթայթանաց մտանել, prendre des moyens, des mesures, employer des moyens, s'aviser d'un bon expédient, s'ingénier;
հնարիւք, հնարիւք իմն, par un moyen, artificieusement;
հնարիւք իմն ուղղեցի, j'ai trouvé le moyen de rectifier;
— հայթայթանաց, remède;
որպիսի՝ հնարս եւ իմանայցէ ոք, de quelque détour que l'on se serve;
խորամանկ՝ չարարուեստ՝ չարիմաց ճարտարիմաց —, artifices, ruse, intrigues;
բիւր ազգի ազգի հնարս հնարէր, usait de mille artifices;
commandement;
ընդ հրամանատարութեամբ նորա, sous sa conduite.
cf. Յարմարութիւն.
être accordé, gratifié;
ի բարութենէ իմմէ շնորհին կեանք ձեր, vous devez votre vie à ma bonté.
méchanceté, malice, malignité;
չարութեամբ, méchamment, malicieusement, malignement.
employé, officier, ministre;
serviteur, domestique;
ministre, officiant, diacre;
pieux, religieux;
— աստուածային վրէժխնդրութեան, instrument de la vengeance divine;
— արդարութեան, ministre de la justice.
casser, briser, fracturer, écraser;
— զգլուխ ի հարուած ատրճանակի, brûler la cervelle.
oie;
արու —, jars;
ձագ —, oison;
— շչէ, l'oie siffle, criaille.
cœur;
cœur, âme, esprit, mémoire, intelligence, volonté;
cœur, courage;
cœur, pensée intime;
բոլորով սրտիւ, ի բոլոր սրտէ, յամենայն սրտէ, սրտի մտօք, de tout cœur, de tout mon cœur, de bon cœur, de grand cœur;
սրտի մտօք վաստակել, travailler avec cœur, de bon cœur, de tout cœur, prendre à cœur, s'occuper sérieusement de;
բաբախումն՝ թնդիւն սրտի, palpitation de cœur;
սիրտն բաբախէ՝ թնդայ, le cœur palpite, bat;
լքումն սրտի, abattement de cœur;
բանալ՝ մերկանալ ումեք զսիրտ իւր, ouvrir son cœur à quelqu'un;
շարժել կրթել զսիրտ, émouvoir, for mer le cœur;
անկեղծ սրտիւ, à cœur ouvert;
բարութիւն՝ խստութիւն սրտի, bonté, dureté de cœur;
ուսանել՝ գիտել ի —, apprendre, savoir par cœur;
ի խորոց սրտէ ou սրտի, du fond du cœur, du fond de l'âme;
ի խորս սրտի, au fond de l'âme;
արկ ի սիրտ իմ, il a mis dans mon cœur, il me mit au cœur;
հեռացուցանել յանձնէ զսիրտս, s'aliéner les cœurs;
կեղեքել զսիրտ, ronger, fendre, navrer le cœur;
գերել զսիրտ, captiver, enchaîner le cœur;
յինքն արկանել զսիրտ ուրուք, gagner le cœur de quelqu'un;
խօսել ընդ սրտի ou *սրտին խօսիլ, parler au cœur;
ուղիղ սրտիւ, sincèrement par la droite raison;
անկցի գութ ի սիրտ քո, que votre cœur soit touché;
նուաղեալ էր — նորա, son cœur était en défaillance;
նուաղէր — իմ, mon cœur tombait en défaillance;
հրճուէր ի սրտի, la joie était au fond de son cœur, il se réjouissait au fond de son cœur;
զեղուլ զսիրտ իւր առաջի Աստուծոյ, répandre son cœur devant Dieu;
— իմ գելանի, mon cœur s'attendrit;
գորովել՝ ժառանգել զսիրտ, attendrir, posséder le cœur;
յափշտակել զսիրտս, enlever les cœurs;
իջանել ի խորս սրտին, descendre dans le fond de son cœur;
թափանցել ի խորս սրտին, pénétrer dans les replis les plus cachés de son cœur;
խոտորեցուցանել զսիրտ, pervertir, dépraver le cœur;
ասել ի սրտի իւրում, dire en soi-même;
տալ՝ նուիրել զսիրտ իւր, donner son cœur, faire don de son cœur;
*բաց սրտով խօսիլ, parler à cœur ouvert;
* — ընել, avoir du cœur, du courage, oser;
*մէկ — լինել, ne faire qu'un cœur;
*մէկ — մէկ հոգի լինել, n'être, ne faire 'qu'un cœur et qu'une âme;
*— առնուլ, prendre courage;
faire mal au cœur;
*մէկուն —ն առնուլ, apaiser, calmer;
*— հատցնել, se tourmenter;
*—ն ելլել, être ému, avoir envie de pleurer;
* — կոտրել, briser le cœur;
*սիրտս կոտրած է, j'ai le cœur gros;
*— խառնել, soulever le cœur, faire mal au cœur;
սիրտս կխառնուի, j'ai mal au cœur;
*— չընել, manquer de cœur, ne pas oser;
սիրտը բերանն է, il a le cœur sur les lèvres;
*սիրտս գոցուաց է, j'ai le cœur serré;
*սիրտը դնել, prendre à cœur, s'affecter, avoir le cœur gros;
*սիրտը նետել, avoir des palpitations de cœur;
*սրտէ ի — խօսիլ, se parler cœur à cœur;
*սիրտ ծակել, percer le cœur;
*քարէ ապառաժ — ունենալ, avoir un cœur de marbre, de roche;
*սրտով ընել, faire une chose de cœur, du meilleur de son cœur;
*— ունենալ, avoir cœur, être en train de;
*— չունենալ, n'avoir point de cœur, ne pas être en train;
հայրական՝ մայրական՝ գողտր՝ զգայուն՝ անզգայ՝ խաղաղ՝ ou անդորր՝ խաղաղասէր՝ երախտագէտ՝ ապերախտ՝ ազնուական՝ բարի՝ ազնիւ՝ վսեմախոհ՝ վեհ՝ խիստ՝ ապականեալ՝ վատ՝ անգութ՝ անողորմ՝ չար՝ լքեալ՝ անվեհեր —, cœur de père ou paternel, de mère ou maternel, — tendre, — sensible, — insensible, — calme, — pacifique, — reconnaissant, — ingrat, — noble, — bon, — excellent, — élevé ou magnanime, — grand, — dur, — gâté ou corrompu, — lâche, — cruel, — impitoyable, — mauvais, — abattu, — intrépide;
cf. Յանգուցանեմ
cf. Վարուժան.
cf. Տասնհարուածեան.
construction;
cf. Տնարարութիւն.
cf. Քարուականք.
mortel, fatal;
— հարուած, coup —.
cf. Տխմարութիւն.
cf. Անհնարութիւն.
cf. Անցանեմ;
անդին —, passer de l'autre côté, outre;
դժուարութեանց վրայէն —, passer pardessus les difficultés;
վրայէն —, repasser.
élève, disciple;
écolier;
étudiant;
— արուեստի, apprenti.
lever, élever, soulever;
enlever, ôter, supprimer, soustraire;
porter, supporter, soutenir;
— զգլուխ, décapiter, trancher la tête, cf. Գլխատեմ;
— թողուլ, abandonner, délaisser, cf. Մերժեմ, cf. Լքանեմ;
— զամենայն դժուարութիւն, trancher, lever toute la difficulté;
— զկեանս ուրուք, arracher la vie à quelqu'un;
— ի միջոյ, enlever, détruire, anéantir;
աղաղակ կական՝ կառաչ՝ ձայն՝ ճիչ —, pousser, jeter des cris;
— ի լուծ կշռոց, peser.
caractère;
mœurs, conduite;
habitude;
բոյս բարուց, caractère, nature, naturel;
խանգարել՝ եղծանել զբարս, corrompre les mœurs;
ամոքել զբարս, adoucir les mœurs;
եղծումն բարուց, corruption des mœurs;
— քաղցունք, bonnes moeurs;
անբիծ անարատ —, mœurs pures;
խրոխտ —, caractère fier, fierté.
dix mille fois, très-souvent, de mille manières;
բիւրք բիւրուց, des milliers, un très-grand nombre;
բիւրք բիւրուց դարուց սահեալ, mille et mille siècles écoulés;
— թշնամանք, toutes sortes d'injures.
cf. Գինեհարութիւն.
mettre en main, livrer, décerner, confier, offrir;
մխիթարութիւն —, donner de la consolation.
ennemi, adversaire;
լինել ումեք ի — յաւիտենից, être l'ennemi éternel de quelqu'un;
cf. Յարուցանեմ;
cf. Անհաշտ.
lange, maillot, couche;
berceau;
պատել ի խանձարուրս, cf. Խանձարրեմ;
արձակել ի խանձարրոց, démailloter;
ուր —ք են նորա, où il naquit;
ի խանձարրոց ou անդստին ի խանձարրոց, dès le berceau;
—ք քաղաքակրթութեան, le berceau de la civilisation.
pervers, dépravé;
— յօժարութիւնք, inclinations perverses.
cf. Յիմարութիւն.
cf. Խոհարարուհի.
se hâter, se dépêcher, arriver le premier, devancer, précéder, prendre le devant, anticiper, prévenir;
se lever de bonne heure, arriver dès le matin, de bonne heure;
— ընդ առաւօտն, se lever dès le malin, dès l'aube;
— ի կատարումն ըղձից ուրուք, prévenir les désirs de quelqu'un.
vie, jours, existence;
santé;
genre de vie, conduite;
mœurs;
moyens d'existence, biens, patrimoine, fortune;
cette vie;
le monde;
յաւիտենական —, la vie éternelle;
ի կենաց անկանել՝ պակասել, perdre la vie, mourir;
ի կենաց արկանել՝ զրաւել՝ կարճել՝ լուծանել՝ բառնալ, ôter la vie, mettre à mort;
ցկեանս, pour la vie;
à vie;
ի կեանս իմ, dans ma vie;
de ma vie;
երբէք ի կեանս իմ, jamais de la vie;
զամենայն աւուրս կենաց իմոց, toute ma vie;
անպաճոյճ՝ սակաւապետ՝ անդորրաւէտ՝ խաղաղաւէտ՝ անարատ՝ շինական՝ խստամբեր դժոխըմբեր՝ վտանգալից՝ բազմավրդով՝ վատ՝ փափկասուն՝ հեշտալի՝ զուարճալից՝ չափաւոր՝ ժիր՝ զգաստ՝ բարեկարգ՝ վաստակասէր՝ տեսական՝ չարակեաց՝ անգործ՝ անշուք ou աննշան —, une vie simple, — frugale, — tranquille ou paisible, — pacifique, — pure, — champêtre, — dure ou austère, — insupportable ou affreuse, — périlleuse, — agitée ou accidentée, — lâche, — délicate, — délicieuse, — amusante, — modérée, — active, — sobre, — réglée, — laborieuse, — contemplative, — misérable, — oisive, — obscure;
սոսկական՝ անզբօս՝ հովուական վարել կեանս, mener une vie privée, sérieuse, pastorale;
տալ զկեանս իւր վասն, donner sa vie pour;
ի վտանգի կան — նորա, sa vie est en danger, il y va de sa vie;
ի վտանգ արկանել զկեանս, *—ը վտանգի մէջ դնել, mettre sa vie en péril, exposer sa vie au danger;
ազատել զկեանս, sauver la vie;
դողալ ի վերայ կենաց ուրուք, trembler pour la vie, pour les jours de quelqu'un;
սուղ են —, la vie est courte;
հասարակաց վարել կեանս, vivre en commun;
բելրկրալից վարել կեանս, mener joyeuse vie;
ընդ մէջ կենաց եւ մահու լինել, être entre la vie et la mort;
շահել զկեանս, gagner sa vie;
— զերծ ի հոգոց եւ ի կրից, une vie exempte d'inquiétudes et de passions;
ձգել՝ անցուցանել զկեանս, passer sa vie, filer ses jours;
*քաշուած —, vie retirée;
հանդերձեալ —, la vie future;
ընթացք՝ վախճան՝ երկարութիւն կենաց, le cours, la fin, la durée de la vie;
կեանս տալ, donner la vie;
կեանս պարգեւել, accorder la vie;
կորուսանել զկեանս, perdre la vie;
հրաժարել ի կենաց, renoncer à la vie;
ելանել ի կենաց, sortir de la vie.
peser, mesurer, examiner, considérer, juger, apprécier;
frapper juste, coucher en joue, frapper, lancer;
comparer, confronter;
— զխօսս իւր, peser ses paroles;
— զփոխարէն, récompenser, rendre;
— զհարուածն, mesurer son coup, frapper;
քաջ —, peser bien, mûrement, bien considérer.
violent;
— վէրք, profonde plaie;
տալ — հարուածս, donner le dernier coup, achever.
cf. Հեր;
*—ը կտրել, couper les cheveux;
*ցաւէն ou յուսահատութենէն մազերը փրցնել՝ փետել, s'arracher les cheveux de douleur, de désespoir;
*մէկը մազերէն քաշել, tirer quelqu'un par les cheveux;
*իրարու մազերը քաշել, se tirer les cheveux;
*մազերը կճերմկնան, ses cheveux blanchissent, commencent à grisonner;
*մազերը ներկել, teindre les cheveux;
*— մազի գալ, se prendre aux cheveux;
գեղեցիկ՝ երկայն՝ կարճ՝ տափակ՝ գանգուր՝ դիզացեալ՝ խառնափնդոր՝ սեաւ՝ խարտեաշ՝ շագանակագոյն, աղեբէկ՝ սպիտակ՝ բարակ՝ կակուղ՝ եղոտ՝ կարծր —, de beaux, de grands ou de longs cheveux, cheveux longs, — courts, — plats, — frisés, — hérissés, — épars, — noirs, — blonds, — châtains, — gris, — blancs, — fins, — doux, — gras, — rudes.
cf. Մխիթարութիւն.
cf. Յարմարութիւն.
filer, ourdir, tramer, machiner, préparer, former (au propre et au figuré);
չարիս — ումեք, méditer le mal contre quelqu'un;
— խորհուրդս չարութեան, méditer de noires pensées;
դաւ —, couver, ourdir une trahison, լրբենի սէր նորա մահ նիւթեաց նմա, son infâme amour lui coûta la vie;
կործանումն —, causer la ruine, ruiner.
cf. Շփոթութիւն;
աղմուկ շփոթի յարուցանել, faire du tintamarre, du tapage;
cf. Աղմուկ;
շփոթս յուզել՝ յարուցանել, exciter des troubles, des séditions.
droiture, rectitude, justesse, probité;
correction;
rectification, amendement;
direction, tendance;
réforme, réformation;
morale;
ածել յ—, ramener dans la bonne voie, corriger;
յ— գալ, se corriger, revenir de ses égarements, revenir à soi, se convertir;
— վարուց, conduite des mœurs, la morale;
— բարուց, correction des mœurs.
guerre, bataille, combat;
— մղել՝ տալ, être en guerre, faire la guerre, livrer une bataille, combattre;
en venir aux mains;
ոստիկան —ի, ministre de la guerre;
— հրատարակել, déclarer la guerre;
ձեռն արկանել ի —, entreprendre une guerre;
երթալ ի —, aller à la guerre;
ի ժամանակս —ի, en temps de guerre;
պատրաստութիւնք —ի, préparatifs de guerre;
պատրաստիլ ի —, se préparer à la guerre, faire des préparatifs de guerre;
ի — գրգռել՝ դրդել, exciter à la guerre;
mettre en guerre ou aux prises, engager dans une guerre;
գրգռել, բորբոքել զ—, exciter, allumer la guerre;
— յարուցանել, déclarer la guerre;
— ահագին ի վերայ ուրուք յարուցանել, menacer quelqu'un d'une grande guerre;
— յարդարել ընդդէմ, combattre, attaquer;
եղեւ — խիստ յոյժ, un combat sanglant fut livré;
արիւնռուշտ —, bataille sanglante;
առտնին ou քաղաքական —, guerre intestine, civile;
սաստկացաւ —ն, le combat fut cruel;
histoire;
narration, récit, exposition, exposé, relation;
— վարուց, biographie;
— արտ աքնոց՝ սուրբ գրոց, histoire profane, sainte.
danse;
bal;
ballet;
chœur;
troupe, bande;
réunion, cercle, compagnie;
— մեղուաց, essaim;
— առնուլ, danser;
environner, entourer;
ի — ou ի պարու անցանել, danser.
amant, amateur;
— փառաց՝ ազատութեան, amant de la gloire, de la liberté;
— նկարուց, amateur de tableaux;
չես դու — մարդահաճութեան, vous n'aimez pas la flatterie;
— է, c'est un amateur.
cf. Վարունկ.
cf. Վտարումն.
maison;
maison, famille, race;
maison, établissement commercial;
biens de la maison;
train de maison, domestiques;
couplet, verset, strophe, stance;
տանէ ի — ou *տնէ —, de maison en maison;
*տնէ ելնել, sortir de la maison;
déménager;
դառնալ ի —, retourner, rentrer à la maison, chez soi;
*— կերթամ, je vais chez moi;
*տնէ կուգամ, je viens de chez moi;
*ձեր տունը գնաց, il est allé ou il a été chez vous;
տնով տեղով, avec toute la famille;
կալ ի — ou *— կենալ, rester à la maison, garder la maison;
— թագաւորի ou արքայի, la maison du roi;
— նամակաց, poste;
— գանձին, le trésor;
հանգիստ՝ բնակելի՝ լաւ՝ մեծ՝ փոքրիկ՝ գեղեցիկ՝ տձեւ ou անպիտան —, — commode, — logeable, bonne —, grande —, petite —, belle ou jolie —, vilaine maison;
աղիւսակերտ՝ փայտակերտ՝ քարուկիր —, maison en brique, en bois, en pierre;
վարձելի՝ վաճառելի տուն, maison à louer, à vendre;
հիմունք՝ որմունք տան, les fondements, les murs d'une maison;
— շինել ou կառուցանել՝ քանդել, bâtir, abattre ou démolir une maison;
*քաղաքի՝ գեղի —, maison de ville, de campagne;
*փողոցի վերայ —, maison sur la rue;
գեղեցկացուցանել զ— իւր, embellir sa maison;
— վարձել, louer une maison;
վարձել զ— իւր, louer sa maison;
վարձք տան, le loyer d'une maison.
conduite, genre de vie, manière d'agir, politique;
police;
pratique;
civilité, politesse, urbanité, courtoisie, façon;
խորագէտ —, profonde politique;
անստգիւտ —, conduite irréprochable;
— վարուց, la vie, la conduite;
— կենաց, manière de vivre;
ծայրացեալ —, politique profonde.
cf. Օտարուստ.
ἐνεργός;
efficax;
Ազդողական, ազդոյ, ներգործական;
ազդեցող. զօրաւոր. հատու. ահաւոր;
Զանքուն բնութիւնն, զազդական զօրութիւնն։ Զօրութիւն ինչ ազդական (Ոսկ. ես. զ։ Սեբեր. է՟);
Քանզի ահա թուր ազդական, սուրըն սրեալ աստուածական (Շ. եդես);
Հռչակաւոր եւ ազդական արարեալ զաստուածագործ յարութիւնն (Ագաթ.);
Եւ Ունող ազդումն ինչ կամ զօրութիւն ազդելոյ;
Զի թէպէտ են յանկենդանեաց նոքա ու անբան, սակայն շարժմամբ անձանց ունին ինչ ազդական (Շ. իմ եղ)
l'esprit, le démon;
— պիղծ, l'esprit immonde;
— չար՝ չարութեան, l'esprit malin, le mauvais esprit;
— մոլորութեան, l'esprit de séduction;
souffle, vent.
cf. Անարութիւն.
viril;
— անդամք, membre viril, verge, cf. Արութիւն, cf. Պոչ.
cf. Արուարձային.
cf. Բարուրանք.
nourrice;
sage-femme;
tuteur, tutrice;
précepteur, gouvernante;
— արուեստից, mère des arts.
enfant, fils;
rejeton, race;
descendants;
յարուցանել ումեք —, donner des enfants à quelqu'un.
en vain, inutilement;
— հարկանել, rejeter, abandonner;
— խօսել, parler en vain, à tort et à travers, « ab hoc et ab hac »;
— պայքարումն, vaine dispute.
cf. Խաւարուտ.
d'un esprit profond;
profond, prudent, sage;
fin, rusé, habile, fourbe, artificieux, sournois;
— քաղաքավարութիւն, profonde politique.
կամակարութեամբ, cf. Կամակար.
cime, faite, crête;
bout, fin, terme, comble;
cf. Կատարումն;
— հաւու, crête, huppe;
ի — հասուցանել՝ ածել, amener à se fin, achever.
cf. Կռանահարութիւն.
se couper;
être coupé, tranché, séparé;
s'épuiser, manquer, user;
s'abstenir;
éclater, briller, lancer des rayons;
se livrer, se jeter, tomber;
ի ծուլութիւն՝ ի չարութիւն —, se donner, s'abandonner à la paresse, à la méchanceté;
ի զեղխութիւնս —, se plonger dans la débauche;
ի ծաղր —, éclater de rire;
յանմտութիւն —, n'avoir pas l'ombre du bon sens;
յանգործութիւն —, fomenter l'oisiveté;
— գունոյ, se décolorer, pâlir;
ամենայն ուրեք ոսկւոյ եւ ականց նշոյլք հատանէին, tout y reluisait d'or et de pierreries
de menuisier;
— արուեստ, l'ail du menuisier.
partie;
morceau;
part, portion;
ration;
մասամբ, ըստ մասին ou ըստ մասնեայ, ի մասնէ en partie, partiellement;
à demi;
մեծաւ մասամբ, ըստ մեծի մասին, բազում մասամբ, ըստ առաւելագոյն մասին, en grande partie, la plupart, pour la plupart;
ի մասին, pour, au lieu de;
յայսմ մասին, en cela;
— հաւատոյ, article de foi;
— ըստ կարեւոր մասին, au fond;
ի չարի մասին, en mauvaise part;
— բարի, la meilleure part;
նմա ել —, fut son partage;
ըստ քաղաքավարութեան մասին, quant à la politique.
cf. Յարմարումն.
dedans, à l'intérieur, au fond;
դժուարութիւնս բազումս ի ներքս ածէր, il offrait de grandes difficultés.
peinture, tableau;
description;
ի նկարու հանել, peindre;
décrire
cf. Չարաբարութիւն.
cf. Ճարտարութիւն;
— բանեցնել, վարպետութեամբ շարժիլ, s'y prendre bien;
վարպետութեամբ չշարժիլ, s'y prendre mal.
vie, conduite;
usage, emploi;
անարատ՝ անբիծ —, mœurs pures;
ընտիր՝ բարեկիր —, bonnes moeurs;
անարատութիւն վարուց, sainteté des mœurs.
cf. Վթարումն.
an, année;
ի տարւոջ ou *—ն, dans l'année;
par an;
տարւոյ —, տարւոյ տարւոյ, տարւոջէ, ի տարի ou *տարուէ —, chaque année, annuellement;
ի դառնալ տարւոյն ou *գալ —, l'année suivante, l'an prochain.
trafic, négoce, commerce;
échange;
conférence, fréquentation, société;
respiration, haleine;
դադարումն տուրեւառից, stagnation des affaires;
տուրեւառս առնէդ, trafiquer;
ի յետին — շնչոյն, réduit à l'extrémité;
— ամուսնութեանց, les mariages;
cf. Փայտահարութիւն.
Eruand;
էր արքայ հայոց, հայր առաջնոյ եւ մեծին տիգրանայ արքայի, որ յանուն նորա կոչեցաւ երուանդեան։ Այս երւոանդ է առաջին եւ սակաւակեաց ի հայկազանց. զորոյ զքոյրն կին առեալ վարդգիսի՝ շինեաց զհզօր աւանն արտիմէդ։ (Խորեն. Ա. պր. 21 - Բ. պր. 62)
Երուանդ էր այլ ումն արքայ հայոց որդի կնոջ արշակունւոյ. որ յետ մահուան սանատրկոյ քեռորդւոյ աբգարու արքայի՝ էառ զթագաւորութիւն։ Սա զմիջագետս ինքնակամ ետ հռովմայեցւոց յաւուրս վեսպասիանոսի, եւ տիտոսի, եւ զարքունիս իւր փոխեաց յերուանդաշատ քաղաք, զոր ինքն շինեաց։ (Խորեն. Բ. պր. 34)
agitation, trouble;
cheveux blancs, barbe blanche;
vieillesse;
ալիս յարուցանել, soulever, agiter les flots;
հերձանել՝ պատառել գալիս, fendre les ondes;
— ծերութեան, extrême vieillesse;
խոնարհեալ յալիս, avancé en âge, blanchi.
— բարուց, caractère, naturel, nature, cf. Բարք, cf. Բնութիւն, cf. Սովորութիւն;
— արձակել, pousser, germer;
—ք, les végétaux.
voler, dérober;
faire en cachette, tenir caché, dissimuler, tromper;
ճարտարութեամբ —, escroquer, filouter, friponner;
— յաչաց, dérober aux yeux;
— զանձն յաչաց ուրուք, se dérober à quelqu'un;
— ou յինքն — զսիրտ ուրուք՝ զմիտս, gagner, captiver quelqu'un.
siècle;
ոսկի՝ ոսկեղինիկ —, l'âge d'or;
դարուց ի դարս, de siècle en siècle;
բազմայոլով —ք, tant de siècles;
ի մերում դարու, dans notre siècle;
յանցելում դարու, dans le siècle passé;
յիննեւտասներորդի դարու, au dix-neuvième siècle.
difficulté;
mécontentement, contrariété;
բառնալ զ—, soulever la difficulté, aplanir les difficultés;
— կրել, éprouver, essuyer des difficultés;
դժուարութիւնս հանել, faire difficulté, susciter des difficultés;
հյաղթել դժուարութեանց, vaincre, surmonter les difficultés;
բայց ոչ առանց դժուարութեան, mais non sans peine, mais avec quelque peine;
բազում դժուարութեամբ կարաց, il a eu beaucoup de difficulté, il eut une peine extrême.
se passionner pour, s'acharner à ou après, s'affoler ou raffoler de quelque chose, aimer passionnément, éperdument quelqu'un, être transporté d'amour pour, être épris ou éperdument amoureux de, s'attacher trop, avec fureur, avec excès à, s'appliquer avec ardeur à, se laisser entraîner à, par, ne songer qu'à, s'enticher de, s'engouer de, se livrer à, se livrer avec passion à, être entiché, coiffé de;
— զհետ, être attaché à;
— զհետ գեղարուեստից, être passionné, possédé de l'amour des beaux-arts;
— ի խաղս, s'acharner au jeu.
cf. Ժանտ — ցաւ՝ հարուած, peste, fléau pestiféré.
cf. Խաւարուտ.
cf. Խելագարութիւն.
dureté;
inflexibilité, raideur, rudesse;
sévérité, rigidité, rigueur;
endurcissement, opiniâtreté;
— որովայնի, constipation;
— սրտի, endurcissement de coeur;
— բարուց՝ օրինաց, austérité des mœurs, des lois.
cf. Ծաղկեմ;
սրտի բերկրեցելոյ երեսք ծաղկին, la joie du cœur brille sur le visage;
ծաղկին ամենայն ազգք արուեստից, tous les arts fleurissent.
extrême;
— քաղաքավարութիւն, politique profonde.
querelle, contestation, dispute, débat, différend;
— յարուցանել, soulever des querelles.
également, tout juste;
tout droit, verticalement, directement;
— վերուստ ի վայր, d'aplomb, perpendiculairement, verticalement;
— հաշուի, bilan, balance;
— դահեկանաց, trébuchet;
դնել զգլուխ իւր ի կշիռս, s'exposer aux dangers, braver, se risquer, courir le plus grand danger;
զանձն իւր դնել ի կշիռս վասն կենաց ուրուք, hasarder sa propre vie pour conserver celle d'un autre;
ի — դնել զոք ընդ ումեք, ի — բերեալ համեմատել, ի — համեմատութեան բերել ընդ ումեք, ի — ընդ միմեանս արկանել, comparer à, avec;
ի — կալ ընդ ումեք, être comparé, se comparer à quelqu'un;
կորուսանել զ— կայից, perdre l'équilibre;
կշռով, au poids;
— ստութեան՝ նենգութեան, balance trompeuse;
— ստութեան առնել, falsifier les balances;
— արդար, balance, poids juste;
առնել զ— հաշուի, faire la balance d'un compte;
— առնել զհաշիւ, balancer un compte;
զմէտ կշռոյն անայլայլակ ունել, contrebalancer;
— հաւասարութեան, équilibre, contre-poids;
— բացարձակ, poids absolu;
— քաղաքական, balance politique;
ի — ոսկւոյ, au poids de l'or;
— գտակաւ, exactement, précisément.
participer ou avoir part à, avoir sa part de, être admis au partage de;
se joindre, s'unir, s'associer, s'allier, accompagner, être en rapport, avoir des rapports, communiquer;
être d'intelligence, d'accord;
կցորդէին միմեանց ի վտանգ եւ ի փառս, ils partageaient entre eux les périls et la gloire, զտկարութիւն կցորդէ ընդ քաջութեան, il place la faiblesse à côté de la force;
կցորդէր ի նմա զգօնութիւն ալեաց ընդ գեղ մանկութեան, c'était un mélange de tout ce que la vieillesse a de grave, avec toutes les grâces de la jeunesse.
habileté, adresse, esprit inventif, dextérité;
invention, industrie, art;
չարարուեստ —, machination, machine, intrigue.
cf. Հրաժարումն.
cf. Ճարտարութիւն.
art, adresse, habileté, dextérité;
industrie;
artifice, ruse, subtilité, détour;
sagesse, science, intelligence, génie;
ճարտարութեամբ, adroitement, avec adresse, artificieusement;
մշակական՝ ձեռագործ՝ տուրեւառիկ —, industrie agricole, — manufacturière, — commerciale.
folie, sottise, aliénation, démence;
հոգի յիմարութեան, esprit de vertige.
cf. Ոտնհարութիւն.
cf. Պատկառանք;
— լինել՝ կալ, être attentif à, faire attention, vaquer à, veiller, se livrer à, s'appliquer à, s'occuper de, s'attacher à, prendre au sérieux, s'intéresser à, s'assujettir;
— կալ արդարութեան, être juste;
— կալ օրինաց, observer la loi.
adversaire, opposant, ennemi;
Satan;
— յարուցանել ումեք, susciter à quelqu'un pour ennemi, lui susciter des difficultés.
amour, affection, tendresse, attachement;
amour, penchant, goût;
amour, passion;
charité;
agape;
սիրով, avec amour, avec tendresse, affectueusement;
volontiers, avec plaisir;
ամենայն սիրով, très-volontiers;
ի սէր իմ՝ քո, pour l'amour de moi, de toi;
*ձեր սիրոյն համար, pour l'amour de vous;
հարկանել ի սէր, être épris d'amour pour, être amoureux de;
արա ինձ սէր, faites-moi l'amitié, le plaisir de;
սէր խառնել, faire l'amour;
*— ունենալ՝ զգալ, avoir de l'affection, éprouver de l'amour, de l'affection;
— ազդել, donner de l'amour, inspirer de l'amour;
*— կապել՝ ձգել, s'attacher, aimer, s'amouracher;
— ցուցանել, témoigner de l'affection;
սիրով խելքը թռցնել, être transporté d'amour;
սիրով այրիլ, brûler d'amour;
սիրով հալիլ մաշիլ, languir d'amour;
յօդակապք՝ ոլորք սիրոյ, les liens, les nœuds de l'amour;
սէր ազատութեան՝ հայրենեաց՝ արուեստից, amour de la liberté, de la patrie, des arts;
վաղանցուկ —, amourette;
մաքուր ou սուրբ՝ հաստատուն՝ հաւատարիմ՝ անկարգ՝ յանցաւոր՝ եղեռնաւոր՝ անցաւոր՝ յողդողդ՝ սաստիկ՝ եռանդուն՝ յաւիտենական՝ զգայական՝ մարմնական՝ հայրական՝ մայրական ou մայրենի, ամուսնական՝ որդիական —, amour pur, — constant, — fidèle, — déréglé, — coupable, — criminel, — passager, — volage, — vif, — ardent, — éternel, — sensuel, — charnel, — paternel, — maternel, — conjugal, — filial;
մոլենախանձ սէր, amour jaloux, jalousie.
épée, sabre, glaive;
ի սայր սուսերի կոտորել, passer au fil de l'épée;
մերկանալ զ—, tirer l'épée;
հարուած —ի, coup d'épée;
կռուել սուսերաւ, se battre à l'épée;
cf. Պատեան;
cf. Սուր.
cf. Վարուժան.
cf. Վճարումն.
s'accomplir, finir;
s'exécuter, s'effectuer;
être payé, acquitté;
mourir;
être délivré;
— ի կենաց՝ ի կենցաղոյս, finir ses jours, mourir;
վճարեալ է վասն քո՝ վասն իմ՝ վասն մեր, c'est fait de toi, de moi, de nous;
ամենայն ինչ վճարեալ է վասն իմ, tout est fini pour moi;
վճարեալ է գործդ, c'est une affaire arrêtée, terminée, conclue;
վճարեալ է չարութիւն առ ի նմանէ, sa malice est à son comble;
սպառ-նալիք նորա ինչ ոչ կարացին —, ses menaces furent inutiles.
manquer, faillir, échouer, manquer son coup, se tromper, se méprendre, être dans l'erreur, faire une faute, une boulette, être trompé dans, frustré de, déçu, déjoué;
se détourner, s'égarer;
— ի հարուածոյ, manquer son coup.
cf. Ցրտահարութիւն.
poussière;
poudre;
— յարուցանել՝ հանել, faire soulever de la poussière;
ընդ — թաւալել, se rouler dans la poussière;
— դէզադէզ ամբառնայր յամպս հասանէր, un nuage de poussière s'élevait jusqu'aux nues;
— ամպաձեւ մրրկեալ դիզացեալ ծածկէ զերկին, un nuage de poussière vole et couvre le ciel;
ի — դարուցանել ou դառնալ, réduire ou se réduire en poussière.
air;
temps (disposition de l'air);
brodequin;
յօդս, ընդ օդս ou *օդը, en l'air, dans l'air;
au hasard;
ընդ օդս խօսիլ՝ հարկանել, parler en l'air;
խորհուրդք ընդ օդս, projets en l'air, châteaux en Espagne;
ձգել՝ ծծել զօդ ou օդ կլլել, respirer l'air;
ոչ բարւոք է օդն ou *օդն լաւ չէ, օդը վատ է, il fait mauvais, il fait vilain temps;
*օդը կշըտկուի՝ կբացուի, le temps se rassure, s'éclaircit, se met au beau;
*օդը կգոցուի՝ կամպոտի՝ կմթննայ, le temps se couvre, se couvre de nuages, se rembrunit, s'obscurcit;
*օդը կպղտորի, le temps se brouille;
*օդը կմեղմանայ կզովանայ, le temps s'adoucit, se rafraîchit;
ցրտին եւ ամպամած օդ, temps gris;
ամպոտ օդ, temps chargé, couvert de nuages;
օդ առնուլ, prendre l'air;
օդ փոխել, changer d'air;
վնասակարութիւն՝ արկածք օդոյ, les injures de l'air;
անոյշ ou քաղցրասիք՝ լաւ՝ վատ՝ վատառողջ՝ վնասակար՝ զով՝ տաք՝ կենդանի ou սաստիկ՝ խոնաւ՝ ժանտ՝ ապականեալ՝ ծծելի օդ, air doux ou serein, bon —, mauvais —, — malsain, — délétère, — frais, — chaud, — vif, — humide, — empesté, corrompu ou vicié, — respirable;
հանդարտ՝ պարղ՝ չոր՝ ցուրտ՝ տաք՝ մրըրկայոյզ՝ փոփոխական՝ անհաստատ՝ գեղեցիկ —, temps calme, — serein, — sec, — froid, — chaud, — orageux, — variable, — inconstant, — beau.
Manawaz;
էր որդի մեծին հայկայ, որ ժառանգեաց զհարք գաւառն. որոյ տոհմ եւ նախարարութիւն կոչեցաւ յանուն նորա մանաւազեան. եւ ձեռակերտն՝ զոր շինեաց, մանաւազակերտ։ (Խորեն. Ա. պր. 11)
Voir tout
Other definitions containing this entry
ἁποθνύσκων, ἁγωνιζόμενος moribundus. իտ. agonizante. Որ մերձ է ի վարումն կամ յաւանդումն հոգւոյ. հոգէվարք.
ՀՈԳԵՎԱՐ. ա. ἁγωνία angor, agonia. իբր Հոգեվարութիւն. տագնապ մահու. հոգի տալը.
Պարտ է ասելն զհաւատամքն վասն նոցա՝ որք ի հոգեվարի են։ Որ ի հոգեվարուն է. (Ոսկիփոր.։)
ՀՈՒԺԿՈՒ գրի եւ ՀԱՒԺԿՈՒ, ՀՕԺԿՈՒ. Ուժեղ. ուժեղակ. կարող հասակաւ եւ արութեամբ. առոյգ եւ արի. քաջ. կորովի. զօրաւոր. հզօր. երեւելի. հոյակապ.
Ամենասրբուհի՛ գերագոյ եւ հրաշալի։ Հրաշալի բարբառք։ Հրաշալի յարութիւն։ Հրաշալի նախահարք։ Հրաշալի ճգնութեամբ. (Շար.։)
Վասն զկապ սիրոյ հրաշալւոյն անխզելի պահելոյ։ Հրաշալի արուեստիւ հելլեն գրչութեամբ. (Խոր. ՟Բ. 6։ ՟Գ. 53։)
Արուեստ ձիընթացին յայնժամ յայտնի լիցի, յորժամ անփորձ ձիօք յաղթեսցեն. (Կլիմաք.։ (որ բերի եւ ի յաջորդ նշ։))
Ճգնասէր հրեշտակական վարուք. (Արծր. ՟Ա. 15։)
ՃՂՓԻՒՆ ՃՂՓՈՒՄՆ. որ եւ ՃՈՂՓԻՒՆ, ՃՈՂՓՈՒՄՆ. (ի ձայնէս ճլօփ, ճլօմփ ). Ձայն անկման ի ջուրս, եւ բաղխման ջրոյ ընդ ջուր ի ծուփս, եւ հարուածոյ գանից. ճլօփ, շրախ, շափշուփ, շախըր շուխուր ձան.
Զտանջողաց ճըղփիւն լսէաք, եւ զհարուածսն եկեալ ի վերայ թիկանցն տեսանէաք. (Պտմ. աղեքս.։)
Որ ճոխաբար յօժարութեամբ եկեալ ի նորոգումն եղծեալ մարդոյն։ Ճոխաբար հետեւեցան լուսաշաւիղ ընդ պողոտայն. (Շար.։)
Մականեաց զապարասանսն հարուածովք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Արար զնա մահակից իւր, եւ գերեզմանակից, եւ յարութեան իւրոյ կցորդ. (Վրդն. յանթառամն.։)
Կրեցի ի դահճաց անտի մահահոտ իմն կտտանօք գանս։ Սասկ այսպիսի մահահոտ դրժողութեանցն։ Յայսպիսի մահահոտ չարութենէ. (Յհ. կթ.։)
Այսու ամենայնիւ գտանի ծով միակշիռ, զի մի՛ լնուցու ի գետոցն՝ որ մտանեն ի նա։ Միով հաւասարութեամբ միակշիռ տեսանեն զծագել արեգականն։ Զհուրն եւ զլոյսն միակշիռ խառնուածովք խառնեաց արկ ի նա. (Վեցօր. ՟Գ. ՟Զ։ եւ Շիր.։)
Զմիմեանս սպանութեանցն, շնութեանցն, երդմնահարութեանցն. (Ածաբ. ի ծն.։)
ԸՆԴ ՄԻՄԵԱՆՍ ՀԱՐՈՒԹԻՒՆ. գ. σύμπτωσις conflictus, concursus, cohaerentia. Ընդհարումն ի միմեանս. մանաւանդ յարումն. ի միմեանսայար գոլն. յարաբերութիւն. միայարութիւն.
Ընդմիմեանս հարութեամբք շնչաբեր երակաց ի ներքս մուծանէ. (Նիւս. բն.։)
Դէմք քերովբիացն ի միմեանց կողմ հային, եւ երկոքին ի հաշտարանն ... մշտնջենաւոր ընդմիմեանս հարութիւն. (Փիլ. ել. ՟Բ. 66։)
Այս ամենայն են մոլեգին (նեռին) արուեստքն. (Ճ. ՟Ա.։)
Ի ՆՄԱԿԱՅՔՆ. Որ ինչ ի նմա կայցէ. պարունակեալքն.
Յածումն (կամ յածութիւն) ցանկութեան խուճապէ զմիտս անմեղս։ Վերջինք բերանոյ նորա յածումն չար (կամ ծուփ չարութեան). (Իմ. ՟Դ. 12։ Ժղ. ՟Ժ. 13։)
Յաղթկու (կամ յաղթու) լինիցիս բանսարկուին չարութեանն. (Մաշկ.։)
ՅԱՄՈՒՄՆ ՅԱՄՈՒՐԴ. որ եւ ՅԱՄ. Յամենալն. յապաղումն. անագանումն. ընդերկարութիւն.
Գովելի են, որք յառաջմէ վաղվաղակի ամենայն ուրախութեամբ եւ յօժարութեամբ զպատուիրանս պահեն. (Կլիմաք.։)
ՅԱՐԱԿԱՅ՝ Ըստ հին աստեղաբաշխից ասին մասունք եթերաց ի պարունակս լուսաւորաց.
Իշավայրաց քինացելոց՝ զարու յաւանակս ի մատաղութեան կտրելոյ. (Եզնիկ.։)
Յեղանակակ կոչմանն հագարու՝ փոխեալ աղախնոյն ի Սինայէ ի սաղիմ. (Նար. գանձ եկեղ.։)
ՅՈՎԱՏԱԿ որ եւ ՅՈՎՏԱԿ. Արու երիվար. կամ Յովանակ ձիոյ. մտրուկ. նժոյգ. կամ հետեւակ ձի. լծ. թ. եէտէկ.
Բաժին արուին զէգն սահմանելով, մատակին զյովատակ, մաքւոյ զխոյն. (Ոսկիփոր.։)
εἰρμός (յորմէ եռմոս). ἀρμονία (լծ. ընդ յարմարութիւն) nexus, series, harmonia. Զօդումն. շաղկապումն. եւ Բարեյօդ յարմարութիւն իրաց եւ ձայնից.
Յղփացեալք յօրանան։ Յաշխարհի յօրանան։ Բարութեամբք յօրանան։ Գիտութեանցն յօրանայր հմտութեամբ գեր զմարդիկ։ Հոմերոս՝ որ այնչափ իմն յօրացեալ գիտութեամբ։ Անկարօտ յօրասցի ի կենցաղումնս բարեբաստութեամբ։ Ի յաւար յափշտակողացն առձեռն պատրաստ յօրանայ։ Բարեփառութիւնք յար աճեցեալ յօրանան ի միակամ սիրոյն կապանաց. (Պիտ.։)
Զնախակոչ քրիստոսի աշակերտին անդրէն։ Բոլոր առաքելական գնդին նախակոչ լինելոցն կատարումն. (Հ. կիլիկ.։)
Գեղեցիկ էր եւ երէկ մեզ պայծառազգեցութիւն, իբրեւ ուրախութիւն իմն նախատօնակ. իսկ այսօր զնոյն ինքն զյարութիւն տօնեմք. (Ածաբ. պասք. ՟Բ։)
Վերահռչակէ զոչ նախիմացսն չարութեան, եւ ոչ յառաջողս. (Դիոն. թղթ.։)
Կոտորած սաստիկ յորսս կենդանեաց, եւ ի պատերազմի մարդկան. վնաս. զեան. ոճիր. հարուած. պրս. նախջիր, որ եւ շիքեար, որ է որս. եւ նախշ, վնաս, հարուած. (որպէս եւ նօգսան, լտ. նօ՛քսա, վնաս).
Նաւարար է, որքան յարուեստին է։ Նաւարար է եւ նախ քան զնաւն առնել՝ վասն արուեստին. (Կիւրղ. գանձ.։)
Վէտս ի վերայ սգոյ մի՛ առնիցէք. զոր առնեն արիւնաներկս՝ ասղամբ ծեծելով՝ կերպարանս նկարունս. (Վրդն. ղեւտ.։)
Շաղփաղփ բանս կարծեաց զաւետիս յարութեան։ Երեւեցան շաղփաղփ բանք նոցա։ Շաղփաղփ երեւեցան բանքն. (Լմբ. համբ.։ Իգն.։ Երզն. մտթ.։)
ՇԱՌԱՒԻՂ կամ ՇԱՌԱՒԵՂ. (լծ. լտ. սու՛ռգուլուս ). φυή , βλαστός germen παραφύας, ἕκφυσις, μόσχευμα surculus, propago ῤάδαμος ramus κλών ramulus ὄρπηχ stolo, virga. Ստեղն, ուղէշ, բարունակ, ճիւղ տնկոյ վերաբուսեալ յարմատոյ կամ յոստոյ իբրեւ գաւազան. ընձիւղ. բողբոջ. ծիղ. ճուղ. ֆիլիս. (յն. ֆիի՛, բառաֆի՛օս եւ այլն) Նմանութեամբ՝ Ծնունդ. սերունդ. զաւակ. թոռունք.
Շնչաբեր երակն, այն՝ որ ի բերանն կոյս ձգի։ Մերձաւոր շնչաբեր երակօքն շնչէ։ Ընդ միմեանս հարութեամբք շնչաբերերակաց ի ներքս մուծանէ. (Նիւս. կազմ.։)
Վերին բանագիտութեան արուեստն ի մասն մի ստացեալ լինի յաշխարհիս՝ յերկին, եւ ի շրջաբերս, եւ ի պարս աստեղացն. (Փիլ. լին. ՟Գ. 43։)
Միտքն երբեմն ի վար տուեալ զինքն զգայութեանցն՝ ընդ ամենեսին սովորեալ է շրջիլ. արդ այս շրջումն նմա մոլորութիւն եւ անճանապարհութիւն գործէ։ Աստեղացն շրջմունք։ Տարեւորական շրջմամբքն (այսինքն եղանակօք)։ Երգոց չափականաց, կայականաց, պարաւորաց, շրջմամբք եւ բազմաշրջմամբ գեղեցիկ եւ լաւ չափեցելոց։ Ոչ շրջեցաւ, եւ ի վատթար բարուց ի լահւութիւն ոչ փոխեցաւ. քարոզութիւնն շրջումն նշանակէր, եւ շրջումն քարոզեալքն ընկալան. (Փիլ.։)
Հողմոցն շրջմունք ցուցին զարուեստ ուղղչին. (Իսիւք.։)
Ոչ յարուցից ողբս, ոչ կոչեցից զողբակիցսն. (Ածաբ. մակաբ.։)
Մանկունք իմ են, որովք ողորմեցաւ աստուած ծառայի քում։ Աստուած ողորմեսցի քեզ ո՛րդեակ։ Ողորմեա՛, կամ ողորմեաց ինձ աստուած։ Որբոց նոցա եւ այրեաց մի՛ ողորմեսցի։ Ողորմելով ողորմեցայց նմա, ասէ տէր։ Ողորմեցարուք ինձ, ողորմեցարուք ինձ ո՛ բարեկամք.եւ այլն։
Զի մի՛ անարուեստ եւ անճահ բաժանմամբ գրոյն՝ զընթերցօղն ոտնառելով սայթաքեսցէ ի հանդէսն. (Գրչ. գէորգ.։)
Ութօրեայ երեւումն աշակերտացն (յետ յարութեան). (Զքր. կթ.։)
Զնա եւ ո՛չ գէթ ճանաչել զիրին զօրութիւն ասացից. եւ յո՛յժ ուղղակի. վասն զի յանձն չարարուեստ՝ իմաստութիւն ոչ մտանէ. իսկ առ պատրաստականս բարւոյն, զուղղակի դարձեալ (ասեմ), զկնի փորձ արկանելոյ՝ ուրախ առնէ պտղովն. (Սարկ. ուսմ.։)
Է ճանապարհ, որ թուի ի մարդկանէ՝ թէ ուղղակի է, բայց կատարումն նորա՝ ունջ դժոխոց. (Համամ առակ.։)
Ուռուցեալդ յանճահ ճարտարութենէ։ Հպարտանայ յանձն, եւ ուռուցեալ պերճանայ։ Ուռուցեալ հրէայք (առ նախանձու՝) ընդ մէջ կտրել կամէին զվարդապետութիւնն. (Սեբեր. ՟Է։ Իսիւք.։ Ոսկ. մտթ.։)
Զհակառակութիւնս յարուցանէ ամենայն չարակամ։ Ամենայն չարակամ նախատ լիցի մարդկան. (Առակ. ՟Ժ՟Ե. 11. 13։)
Չարակամ բարուքն նորա (այսինքն չարին) առաքինացուցանէ (աստուած) զարդարս. (Եզնիկ.։ եւ Պիտ.։)
Չղջկան (կամ չղջիկան. լս. մաշկաթեւ) կոչէ զկուռսն՝ կա՛մ վասն յոյժ տկարութեանն, կամ վասն խաւարասէր մոլորութեան։ Որք միանգամ ի միտս ընդունին իբրեւ կուռս զվատթար իմացմունս, չղջկանաց լինին բոյնք՝ անմաքուր դիւաց. (Գէ. ես.։)
ՊԱՏԱՐԱԳ. ի նոր օրէնս՝ է Անարիւն եւ անծախելի զոհ եւ զոհագործութիւն կենդանի եւ կենդանարար մարմնոյ եւ արեանն Քրիստոսի. որոյ եւ կատարումն կամ պաշտօնն կոչի Քահանայագործութիւն, կամ Պատարագ. որպէս յն. λειτουργία, ἰερουργία liturgia, missa, sacrificium.
որ եւ ՊԱՏԱՐՈՒՆ ԿԱՑՈՒՑԱՆԵԼ. կր. ԼԻՆԵԼ. Յանչափս լնուլ. ծայրալիր առնել, լինել. յորդել. զեղուլ, եւ բովանդակել. լեփլեցուն ընել, ըլլալ. թաշըրմագ, թաշմագ.
(Միաշաբաթն) օր սուրբ եւ փառաւոր՝ պատուիչ յարութեան քրիստոսի. (Վրդն. ծն.։)
Ո՛ մահ (ղազարու), ուրախութեան մատակարար, խնդութեան պարառու. (Ճ. ՟Գ.։)
առընթեր կալորապէս զպարաւորս ի պարու. (Նիւս. բն.։)
ԱՐԱՒՈՐ. χορικός choricus. Ոչ ինչ անկ է պարուց.
Բազում իմն պերճանք էին ի ժամանակին՝ կանանցն. այնպէս զի եւ զարամբք ելանէին չարութիւնք նոցա։ Չար ցաւք մտին ի տունս արանց առ ի կանանց հապիտ պերճանաց. (Ոսկ. ես.։)
Եկայք իջցուք եւ պղտորեսցուք զլեզուս նոցա, եւ ոչ ասաց թէ գնացէք իջէք եւ պղտորեցէք։ Իբրեւ առ հաւասարութիւն գործոյն յայտնի առնէր զպղտորեսցուքն ասելով. (Ագաթ.։)
Յարուցին կռիւ, եւ պղտորէին զմեծ աշխարհն հայոց. (Բուզ. ՟Դ. 4։)
Տան զինքեանս պճնութեան եւ զարդարուն զգեստուց. (Բրս. մկրտ.։)
Աստանօր նախահորն կանգնումն կուսից, աճեցումն տղայոց, պարարումն ծերոց. (Մաշտ.։)
Պռեստեր, որ կիզիչ ասի, հողմ է շարամանեալ ընդ ամպոյ խոնաւի եւ թանձրագունի՝ ի ձեռն ինքեան պատառեալ զշարունակ ծալումնս ամպոյն՝ խոշիւն շաչիւն եւ թնդիւն առնելով ... Ապա թէ թերաբորբոք իցէ հրութիւնն առ ի յոչ ուժգին հարկանել ամպոցն՝ պրեստեր կոչի, որ ասի կիզիչ. (Արիստ. աշխ.։)
Արդարութիւն՝ արդարեւ էապէս պտղաբեր, եւ ուրախ առնօղ զմիտս. (Փիլ. այլաբ.։)
Յամենայն գործս բարութեան, պտղաբերք եւ աճեցունք գիտութեամբն աստուծոյ. (Կող. ՟Ա. 10։)
Ապաշխարութեան կոչումն, որ արքայութեանն աստուծոյ է մայր, որմեղմացն է ջնջարան գրոյ. (Բրս. ապաշխ.։ 3)
Մի ոք ի ձէնջ վէմ սալացեալ Քարացեալս սալացեալս (յն, քարուտ) տեսանեմք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Հրէակաճառ ատենին շարավանդան, եւ մսուր սարապետացն աւարումն բաժանման շարադասեցաւ. (Թէոդոր. կուս.։)
Բազմացարու՛ք յերկրի՝ ծննդեամբ։ Նոյ դարձեալ օրհնեցաւ սերանալ բազմանալ։ Ի սերանալ եւ ի բազմանալ մարդկան ի վերայ երկրի։ Ի սերանալ բազմանալ ամլութեան նորա։ Սերանալովս եւ բազմանալովս իմով. (Մծբ. ՟Ժ՟Է. Մաշտ. Եփր. թագ.։ Ոչ ծնանին, եւ ոչ սերանան. Եփր. օրին.։)
Աշակերտն յոհան՝ տեառն սիրական՝ որդին որոտման։ Ահա յարուցեալ է սէր ձեր, ով սիրոյն սիրողք՝ հարսունք սիրականք. (Գանձ.։)
Զի յաղագս արուեստին եւ գեղեցկութեան սխրանայցես ընդ արարչին. (Ոսկ. մրգր. ՟Բ։)
Զայն որ կիզուն բնութիւն՝ ի ներքս ի սկտեղն արգել, սակայն ճառագայթքն արուեստագիտին աստուծոյ անբոլորելի սկուտեղն լցեալ բոլորեն շուրջ զաշխարհաւ. (Փիլ. յովն.։)
Յայսմ սկսուածոյ՝ որ ունի կատարումն։ Սկիզբն ճանապարհի ոչ ճանապարհ է, եւ ոչ սկսուած տանն՝ տուն։ (Վեցօր. ՟Ա։)
Որ հարկանէ կռանաւ. կռանագործ. եւ Կռանահարութիւն.
Ոչ գործոյ կարօտէր դրախտն, եւ ոչ սպասեկի. քանզի ո՞ էր՝ որ դրժելոցն էր։ Եթէ զօրութիւն ոգւոց փոխեսցի, աստուածպաշտութիւն զսպասեակ զնստական անկարութիւն եւ ամպարշտութիւն հարկ է ակն ունել։ Բազումս ունելով զդարանամուտ սպասեակսն. (Փիլ.։ 3)
Նովին յօժարութեամբ մտանիցեմք ի ստադիոն մարտին. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ։)
Զգեղեցկութեան նկարագրաց գործս, եւ ստեղծչաց, եւ այլոց արուեստագիտացն։ Աչքս՝ գրչաց կամ ստեղծչաց գործս զբարւոք կազմեալս տեսանէ. (Փիլ. նխ. ՟բ. եւ Փիլ. այլաբ.։)
Սրբական վարս ընծայեցուցանել։ Բարք սրբականք։ Վարս սրբականս ցուցցէ։ Սրբական վարս ստանալ։ Սրբական եւ մաքուր վարուց. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 1. եւ գծ։ Նար. երգ.։ Շ. մտթ.։ Սամ. երէց.։)
ՍՐԲԱԿԱՑ ՍՐԲԱԿԵԱՑ. Որ կայ եւ կեայ սրբութեամբ. սրբակրօն. անարատ քաղավարութեամբ.
Ոչ վեհերիմ ի հարուածոց ձերոց։ Ոչ վեհերել ի տանջանացն. (Հ=Յ.։)
Վարուց փոփոխումն, ստեղծուածոյն ի վերստին ուղղութիւն։ Ի վերստին հատուցանէ. (Ածաբ. մկրտ.։ Փիլ. ստէպ։)
Վիճակեալ յաթոռն կեսարու. այսինքն անկեալ ընդ թեմիւ կեսարիոյ. (Խոր. ՟Գ. 34։)
Զարժանաւորն վիճակեցին պատուհաս։ Զանուանս մատնութեան իւրով չարութեամբն վիճակեցաւ. (Ածաբ. ժղ.։ Իսիւք.։)
Վշտացան աննա եւ կայիափայ սակս յարութեան զաղարու։ Զարիւն հեղուլ ոչ վշտացայ. (Ճ. ՟Գ.։ Վրք. հց. ՟Դ։)
Ատեա՛ զպղերգութիւն, տաղտկեա՛ (լաւ եւս՝ տաղտկա՛) ի չարութենէ. (Եփր. դատաստ.։)
περιφέρομαι circumferor ῤιπίζομαι ventilor κινοῦμαι moveor τρέμω tremo. Այսր անդր տարեալ լինել, տարուբերիլ. գեդեւիլ. գանդաչել. շարժիլ. դողալ. սասանիլ. երերիլ.
ՏԱՐԱԲԵՐ ՏԱՐԱԲԵՐԱԿԱՆ. Իբր Տարուբեր. եւ Տարբերական. պէսպէս. այլեւայլ.
ՏԱՐԱԴԷՄ ԳՆԱԼ. Դէմ եդեալ գնալ ի տար աշխարհ. դիմել ի վայրս հեռաւորս կամ յօտարութիւն. ճանապարհ առնել հեռի. խոյս տալ յօտար երկիր.
Զտարօրէն հեշտ ցանկութիւն։ Տարօրէն չարութեամբ ... Յայնպիսի մտաբերէր տարօրէն խառնակութիւնսն. (Փիլ. յովն.։ Պիտ.։)
Տիրականի գեղջն բարեբարու գոլով եւ երկիւղած ի տեառնէ. (Ճ. ՟Ա.։)
Իբրեւ զտունկ, կամ ըստ ի բնէ տնկեալ բարուց.
Սողոմոն մաքենոցի հայրն արար զտօնականն. (Ոսկիփոր.) (որ կա՛մ է տօնացոյց հին, եւ կամ ճառական մատեան յաղագս տօնից)։ Ետու աւետարան, եւ տօնական։ Ի տօնական գրոց, ի գաւազանգրոց, ի հարանց վարուց, ի մարտիրողոք գրոց. Յիշատ.։ Որպէս եւ ի նշանակել մեր յընթացս գործոյս՝ Տօնակ. իբրու տօնական, իմա՛ զմատեանս՝ յորս աւանդին ճառօրէն Պատճառք տօնից սրբոց եւ տէրունականաց։ Յայս ամենայն նշանակութիւնս հայի ասելն.
Ի հասանել ջրհեղեղին, եւ վաղվաղակի ցածնուլ։ Ցածնու պատերազմ։ Արեգակն բարձրացեալ՝ առնէ ամառն. եւ ի կշիռն ելեալ՝ ցածնու. եւ ե՛ւս ցածեալ ընդ հարաւ՝ կազմէ ձմեռն։ Աւուրք չարութեան ցածնու առաջի նոցա, եւ ցածեաւ. (Եւս. քր. ՟Ա։ Երզն. մտթ.։ Վրդն. պտմ.։ Լմբ. սղ.։)
Ցածիր ի բարկութենէդ։ Պարտեալ եռանդեանն չարութիւնն՝ անդէն եւ անդ դադարեալ ցածնուն։ Չէր պարտ բարկանալ, այլ երկնչել եւ ցածնուլ։ Ի ցասմանէն ցածնուցուն։ Ոչ երբէք ցածնութիւնն ի չարեացն. (Ճ. ՟Ա.։ Փարպ.։ Շ. մտթ.։ Բրսղ. մրկ.։ Սարգ.։)
Արուեստաւոր ինչ ճարտար յօրինուածով գծագրեալ յար եւ նման իրաց.
Ի տրտմութենէ եւ ի փղձկալի արտասուաց դադարեցարուք. (Պտմ. աղեքս.։)
Փոխանակ արեան նորա։ Փոխանակ իսահակայ։ Փոխանակ ական, կամ ատամանց նոցա։ Վարձ ձեր է այն՝ փոխանակ պաշտամանցն ձերոց։ Նա նստցի յաթոռ իմ փոխանակ իմ։ Հերիք էր յամս իմ՝ փոխանակ իմ, եւ եղբօր իմոյ։ Խօսեցաւ ի վերայ քո չարիս փոխանակ չարեաց։ Փոխանակ այնորիկ լուարուք հովիւք զպատգամս տեառն։ Փոխանակ այնր՝ զի փառաւորեցաք մեք զԱստուածս նոցա.եւ այլն։
Բաղտասար՝ իշխան քաղդէից։ ի քաղդէից ճարտարութիւն իմաստութեան պատմէր։ Քաղդեայ էր աբրահամ։ Չիէք քաղդեայ, եւ ոչ աստեղագէտ։ Հնար գոլ նմա արհեստ աստեղաբաշխութեան. վասն զի քաղդեայ էր։ Քաղդէ սովին զծնունդս նուիրէ բախտից, եւ բազում ինչ առնու յանմտից. (Կոչ. ՟Ժ՟Զ։ Եւս. քր.։ Վեցօր. ՟Է։ Մագ. ՟Ե։ Եփր. նին.։)
Ո՛չ զձի՝ քաջազգի՝ կամ ազնիւանուանեմք վասն բազմապատիկ արծաթակուռ փոկոցն։ Զոսկեփետուր՝ քաջազգի վարուժանն իմ հաւտհար առնել. (Ոսկիփոր.։ Արծր. ՟Դ. 12։)
Ոչ թշնամօք եւ ոչ հարուածովք եւ ընդչից յափշտակութեամբ քասքնիցեն. (Ոսկ. ՟Ա. 18։)
Արծաթագործն եւ պղնձագործ, եւ քարակոփ, բրուտ։ Ոչ էր կափարիչն արուեսիւ քարակոփաց մածեալ ի վերայ գրգզմանին Եզնիկ.։ Սկեւռ. յար. յորմէ եւ Երզն. մտթ.
ՔԱՐԱՅԻՆ կամ ՔԱՐԱՅՈՒՆ. Քարեղէն. քարեայ. քարուտ.
Սովորութիւն է քարատաշ արուեստաւորաց. (Նախ. եզեկ.։)
Աստուածդ ամենայնի, մխիթարութիւն վշտաց, եւ քաւարան մեղուցելոց. (Նար. ՟Ղ՟Դ։)
ՔԱՒԱՐԱՆ. Միջնորդ կամ առիթ քաւութեան. որպէս Տիրամայրն, քահանայն, սուրբք, աղքատք, ապաշխարութիւն, եւ այլն.
Որպէս ի ձեղաձեւս մորթէգործք, որք արտաքոյ եւ ներքոյ քերածովք զմորթսն կազմեն, զոմանս արուեստի գրչութեան, որպէս մագարաթ, եւ քեմուխտ. (Երզն. քեր.։)
Գիտէր զքծնումն քաղցրագոյն, եւ զկատարումն դառնագոյն. (Յհ. կթ.։)
Եթէ հեթանոս իցէ ... յանդիմանեսցի յիւրոց արուեստակցացն օձապաշտացն. (Եզնիկ.։)
Բազում բարութիւնս օղերձեալ բերին՝ ասէ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 10։)
Մինչ ծառայքն էիք մեղացն, ազատացեալ էիք յարդարութենէն. (Հռ. ՟Զ. 20։)
Ընկալարուք ախորժելի կամօք. (Շ. ընդհ.։)
Յորժամ ոք ի նոսա (այս ինքն ի մէջ քրմուհեաց) ակնակռիւ լինիցի յանցաւորաց ճանապարհին. (Թղթ. բարուք.։)
Հային ի կամս ակնարկելոյ արարչին իւրեանց։ Ակնարկելովն արար զամենայն արարածս։ Ակնարկելով արարչին ընկալան զզարդ։ Ակնարկեա՛ միշտ զօրեղ՝ փախնուլ չարութեանցս որ յիս. (Եղիշ. ՟Բ։ Ագաթ.։ Պիտ.։ Նար. ՟Հ՟Ը։)
Որ առնէ կամ յարուցանէ աղմուկս. աղմկիչ. խռովարար. տակնուվրայ ընօղ.
Աղօտ ջահ. ἁμυδρὰ λάμπας Ո՛, որ զաղօտաջահն լուսնի յարեգական հրափայլութենէ կենդանախարուկեալ. Պիսիդ.։
Մինչ ի գարուն հողով ծածկիք, ամեթացեալ պարարտասջիք. (Շ. եդես.։)
Ամենալիր բարութեամբք. (Ագաթ.։)
Ամենալից բարութիւն. (Պիտ.։)
Կա՛մ է Թաքնութիւն. դադարուն. եւ կամ Ողողութիւն. ուղխ.
Յորժամ արձակեսցէ զձեզ, ամենեւին հանցէ զձեզ աստի։ Օրէն յաւիտենական տեառն ամենեւին կատարեսցի։ Ոչ կարէր ամենեւին ի վեր հայել։ Ամենեւին մի՛ երդնուլ։ Եւ արդ ամենեւին իսկ վատթարութիւն է ի ձեզ։ Որպէս եւ ես ամենեւին ամենեցուն հաճոյ լինիմ։ Ամենայնի հաւատայ, ամենեւին (յն. զամենայն) յուսայ։ Պատուիրեցին ամենեւին մի՛ խօսել։ Մոլախոտէ՛ ամենեւին։ Ոչ մերձենայր ամենեւին հուրն ի նոսա. եւ այլն։
Ընդ ամենեւին անարգիս։ Ամենեւին բարերարութիւն. (Նար. ՟Ժ՟Է. ՟Ծ։)
Իբրեւ այլանման իմն թուին ազգահամարութիւնք նոցա։ Բայց այլանմանք ի սոցանէ, եւ յոյժ վայելուչք. (Շ. մտթ. եւ Շ. թղթ.։)
Անապատ ծարաւի, անբողբոջ դալարութեան. (որ զդալարիս ոչ բուսուցանէ). (Անան. եկեղ։)
Անգտանելի հետք։ Արուեստք անգտանելիք. (Նար. ՟Գ. ԺԶ։)
Անդրանիկ ի մեռելոց (այս ինքն Քրիստոս նախկին յարուցեալն ի մեռելոց յանմահ կեանս, եւ յարուցիչ մեր). (Կող. ՟Ա. 18։ Իսկ անդ. 16. ասի)
Առաքինին անիրազեկ՝ նախանձաւոր վարուց եղեալ՝ խորշի (յամբոխէ). (Փիլ. իմաստն.։)
Առեալ աստուստ անխանգար բարուք եւ անեղծեալ, ա՛նց գնա՛. (Փիլ. լին. ՟Դ. 129։)
Անծախելի պարգեւք, կամ շնորհք, բարերարութիւն, ստացուած. (Դիոն.։ Բրս.։ Արծր.։) (Նար.։)
Երկիր՝ անծնունդ առ ի յարութեան պտուղ. (Խոսր.։)
Անհնարին լի բարկութեամբ։ Անհնարին հարուածովք. յն. անբժշկական։
Մութն անհնարին։ Անհնարին հարուածք, կամ տանջանք, ցաւք։ Անհնարին երկիւղիւ։ Անհնարին գազանօք։ Ցնորք անհնարին երազոց։ Անհնարին բարկութիւն գազանաց։ Անհնարին մահու կորիցեն։ Բեկումն անհնարին։ Պատերազմ անհնարին։ Անհնարին մեղք, կամ մոլորութիւն, անմտութիւն, թշնամութիւն, գազանութիւն, գոչիւն։ Անդունդք անհնարինք. եւ այլն։
ՅԱՆՀՆԱՐԻՆՍ ԿՐԹԻԼ. Անհնար լինել առ դժուարութեան. անհնարանալ.
Նովին յիշատակաւ անձկաբեկ կեայ եւ մեռանի (էգ տատրակն յետ մահու արուին). (Վեցօր. ՟Ը։)
Պերոզ անձնակամ եւ անհաւան։ Ըստ հպարտ եւ անձնակամ բարուց իւրոց. (Փարպ.։)
Անուն արժանի չարութեանն անուանել ոչ գտանեմք. (սկ. յհ. ՟Ա. 2։)
Առաջաւոր պահոցն կատարումն. (Կանոն.։)
ἁφθόνως. largiter Յորդութեամբ. լիուլի. ճոխաբար. աննախանձաբար. անպակաս եւ մտադիւր յօժարութեամբ.
Արուսեակդ առաւօտեալ. (Շար.։)
ԱՌՆԱՄՈԼԻ որ եւ ԱՐՈՒԱՄՈԼ. արուագէտ. մանկատռիփ.
Արարուած խեցեղէն սափորոցն ի հողոյ. (Եղիշ. դտ.։)
Սորին գիտութեան արարուածոյ (տալի է) զարդարութիւն. (Լմբ. սղ.։)
Սերք (յօգից ըստ յն) ո՛րգոն, Արարօղ (ո՛ բի՛իդիս). Արարած (հ՛ բԻ՛իսիս) որ է առնելութիւն. Արարուած (տ՛ բի՛իմա). (Թրակ. քեր.)
Զի արարուածն՝ աստուածային զօրութեան արժանի երեւեսցի. (Փիլ. լին. ՟Ա 53։)
Իմաստս այս իմ, եւ ջանս, եւ արարուած։ Լուեալ մեր զայդ ամենայն նենգաւոր իրս քո եւ զարարուածս։ Ընդդիմացեալ արեացարարուածի։ Կամք ձեր եւ արարուած կարի մեծ է. (Փարպ.։)
Արարուածոյ յարկի դաւթեան համբակին. (Նար խչ։)
Աւա՛ղ չար արարուածին։ Զայն արարուած ողբաց զարուսեակն. (Լաստ. ՟Բ. ՟Ի՟Գ։)
Որ որակութիւն եւ արարուած ինչ կարծիցէ ունել զԱստուած։ Ի սմանէ որակացեալ եւ արարուած ընկալեալ է սեռական առաքինութիւնն։ Ըստ տեղւոյ խոհականութեան երկու են որակք արարուածք, խոհուն, եւ խոհօղն. (Փիլ. այլաբ.։)
Գովէ զարկանելեացն (ի գանձանակն) յօժարութիւն առաւել քան զմեծացն. (Կորիւն.։)
cf. ԱՐՈՒԵՍՏԵՄ.
Բազում ինչ է որ յեբրայեցիսն արուաբար ասի, եւ ի յոյնն իգաբար. (Կիւրղ. թագ.։)
ἁρσενικός masculinus Սեպհական արուաց կամ առն մարդոյ. արական։
Նմանութիւն արուական։ Պատկերս արուականս. (Օրին. ՟Դ 16։ Եզեկ. ՟Ժ՟Զ 17։)
Արուական բնութիւն, կամ անդամք, կամ բարբառ, կամ զօրութիւն, կամ զօրք, կամ բարեզարդութիւն. (Մանդ. ՟Ժ՟Թ։ Եզնիկ.։ Լծ. ածաբ.։ Միխ. ասոր.։ Ի գիրս խոսր.։)
Իգական բնութեան եւ արուական. (Պղատ. օրին. ՟Ա։)
Ապաշխարութեան արտասուս աւազան լինի. իմա՛, արտասուք։
երկնչել ի սպառնալեացն, եւ ցանկալ աւետաւոր բարւոյն։ Հանդիսացեալ յառաքինութեան մրցմունս աւետաւոր յարութեամբն. (Յճխ. ՟Բ. ՟Ե։)
Անարուեստ խօսք, եւ արձակ, եւ բարբարիկոն լեզու. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։)
Բարեկարգ շինութիւն տանց։ Օրինաց բարեկարգ յարմարութիւնք. (Պիտ.։)
Բարեյոյս արարեր զորդիս քո. զի տաս ի վերայ մեղաց ապաշխարութիւն. (Իմ. ՟Ժ՟Բ. 19։)
(Ի յարութեան հասարակաց) իւրաքանչիւր տարր՝ զոր էառն, բացատրեն հրամանաւն Աստուծոյ (այսինքն աւանդեն տերանցն). (Տօնակ.։)
Բացատրեալ ի նմանէ զարտաքուստ մտեալ զվատթարութիւնն։ Չէ՛ բաւական ցուցանել զճշմարտութիւնն, այլ կարեւոր է եւ զստութիւնն ի նմանէ բացատրել։ Իմաստունն հանապազ յընտրութիւն է՝ զբարին եւ զչարն բացատրել ի միմեանց. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. առակ. եւ Լմբ. սղ.։)
φύσις որպէս լտ. indoles, ingenium եւ ἕθος mos Բնաւորութիւն. յատկութիւն եւ հանգամանք բնութեան. բարք. բոյս բարուց. յօժարութիւն. սովորութիւն, որ կոչի եւ երկրորդ բնութիւն.
Յաննախանձ քոյոց բարուց բնութեանդ. (Եղիշ. ՟Ա։)
Եւ Որոշումն սերի. յատկոթիւն արուի եւ իգի. ամօթոյք.
Ունել բնութիւնս արուականս եւ իգականս. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Աղն ե՛ւ պատուհասի նշանակ, եւ անանցութեանն իմացմունք, եւ յարութեան բնութիւնք. այսինքն անապականութեան. (Եղիշ. յես.։)
Թէ բնութեամբ է չարութիւնն, աւելորդ են օրէնք. ո՛չ բնութեամբ մարդն ծառայէ չարին. (Մխ. երեմ.։)
ԲՈՎԱՆԴԱԿ. որպէս Բովական, այսինքն բաւական, եհրիք. բազում. շատ. հարուստ մի. շատ, հերիք. խէլ մը
Որպէս զօձս, զի գալարուն է, եւ ծուռ. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ա։)
Գետնակոչաց արուեստն. (Ոսկ. ես.։)
Կիւրակոս գծծակերպ գիտնականն, որ վարուք առաւել քան՝ թէ բանիւք վարդապերէր. (Ասող. ՟Գ. 7։)
Ցո՛յց զսա ճգնաւոր, եւ գործային գործոց բարութեան. (Մաշտ.։)
Խօսուն քո ծաղկանց գունագեղ եւ գովելի վարուցդ. (Երզն. լս.։)
Քանզի ի բազում ժամս ի քուն յամեն, յարուցեալ դանդաչեն զխելագարս. (Ոսկ. ՟ա. տիմ.։)
Դաշտանիկք սպասաւորք են նոցա. յն. կանայք. (Թղթ. բարուք.։)
Ի չար նետից նորա, եւ ի դառնավէր հարուածոցն. (Մանդ.։)
Տեղի դարձի. ընդունարան դարձելոց յապաշխարութիւն.
Բառ ռմկ. իբր Անհանդարտութիւն, եւ անհանդարտ բարուք. նեղիչ.
Վասն դժնաբարուց արեւմտական զօրացն. (Լաստ. ՟Բ։)
Դիմագրաւ ընդդէմ նորա գտանէին չարութեամբ. (Յհ. կթ.։)
Ի դիւթական արուեստի խաբէութիւնս անկանէին. (Իմ. ՟Ժ՟Է. 7։)
Ունօղ զերիս ժամանակս՝ հասակի, կամ եղանակաց տարւոյ, մանաւանդ քերթողական եւ երաժշտական ամանակի ըստ երկարութեան եւ սղութեան ձայնաւորաց.
Եռանդնոտ միտք, կամ ապաշխարութիւն, սէր, արիւն, բնութիւն. (Կոչ. ՟Բ. 15։ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Թ։ Վրդն. սղ.։ Մագ. ՟Զ։)
եւ մ. ԵՐԵՍՆԱՄԵԱՅ որ եւ ԵՐԵՍՆԱՄԵԱՆ ԵՐԵՍՆԱՄԵՆԻ ԵՐԵՍՆԱՄԻ. Երեսուն ամաց. իբր ռմկ. երեսուն տարու, կամ երեսուն տարուան, կամ տարին.
Ըստ երկրաչափական արուեստին, որ նշան, գիծ, եւ երեւումն կոչեն. (Վրդն. ել.։)
Երկաբուն իմն ունի ի վերայ ինքեան զերեւումնն։ Արդեօք ո՞չ իցէ երկաբուն իմն արդարութեանն յեղանակ. (Մեկն. ղեւտ.։)
Երկապաշտիցն է այն արուեստ, գուսանացն եւ կաքաւչացն. (Ոսկ. եփես. ՟Ժ՟Է։)
Երկնագեղ դալարութիւն. (Նար. յովէդ.։)
Երրօրեայ յարութիւն. (Ճ. ՟Գ.։)
Դարձայց ի թիւ մոլորակացն ի եօթնական, որք տանուտեարք եօթեանց դարուց անուանեցան. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Եւ μήνυμα, μήνυσις indictio, indicium, signum Ազդեցութիւն. յուշարարութիւն. նշանակ.
Եղեւ բարութիւն՝ զլացութիւն նոցա (փշով պսակողացն զՅիսուս), որպէս զի նովաւ խոցոտիցի թշնամին. (Երզն. մտթ.։)
Որ զուգաբար է անկեալ, այլում եւ նա յարուցանողի պատեհագունի կարօտի. (Բրս. յուդիտ.։)
Չար է արար նոցա, եւ ընդաբոյս չարութիւն նոցա. (Իմ. ՟Ժ՟Բ. 10։)
Ըստ ընդաբոյս բնածին բարի բարուցն բուսոյ. (Նար. խչ.։)
ἑγκολπόω insinuo, in sinum colligo, constringo Ի գոգն ժողովել. ամփոփել. պարունակել իբրեւ ի ծոցի. ծոցը առնուլ, իր մէջը ունենալ.
Ստացուածք կայուն ... եւ տուրք՝ ընձեռայք, որոյ վարքն (այսինքն վարումն) առժամանակեայք են. (Փիլ. լին. ՟Դ. 148։)
Զերծուն առնուն զթամբատեակսն, զոր ուրուք ուրուք արկեալ էր զնոքօք. (Թղթ. բարուք.։)
Թեւաբուսեալք ապաշխարութեամբ եւ պահօք՝ վերանամք. (Տօնակ.։)
Ո՛չ զի արուեստն է անկատար եւ թիւրաբան. (Երզն. ոտ. երկն.։)
ԻՆՆԱՄԵԱՅ ԻՆՆԱՄԵԱՆ. ἑννεαέτης, ἑννεύρος, ἑννεάμυκλος novem annorum, novennis. Ինն ամաց՝ միջոցի կամ հասակի. ամաց ինունց. ինը տարու կամ տարւան.
Չարութիւն ապականացու է եւ լուծական։ Ի մէնջ յերեւելեացս լուծականաց։ Անկայուն եւ լուծական բնութիւն թառամի. (Շ. ամ. չար. եւ Շ. մտթ.։ եւ Շ. ՟ա. պետ. ՟Ժ՟Թ։)
Ապա ճաշակեն ի լուծական կերակուրսն. զի նա է կատարումն պահոցն. (Խոսրովիկ.։)
ԼՈՒՍԱԲԵՐ. φωοφόρος, ἐωσφόρος lucifer. Արուսակ. աստղ առաւոտին. (յն. ֆօսֆօ՛րօս). Որ յերեւիլն ընդ երեկս՝ կոչի Երեկ, եւ գիշերավար. (յն. է՛սբէռօս. լտ. վէ՛սբէռ. որ եւ ԱՍՏՂԻԿ. յն. ափրոդիտէ. լտ. վէնուս) պ. զօհրա, զիւհրէ.
(Պարունակ) լուսաբերին, զոր ոմանք ափրոդիտեայ, եւ այլք էրա՛յ անուանեն։ Արեգակն, եւ սորա զուգընթաց լուսաբերն, եւ հերմէս. (Արիստ. աշխ.։)
Սուրբ ստեփաննոս՝ առաւոտ լուսաբեր արեգականն արդարութեան ի մեզ ծագողի. (Գանձ.։)
Շրջէր ի էջ լուսաբերացն, եւ աստեղացն պարուց. (Լմբ. պտրգ.։)
ԼՈՒՍԱՆՑՔ, ցից. կամ ԼՈՒՍԱՆՑ, ի. գ. Առաւել ռմկ. բառ միջին եւ յետին դարուց. (զոր եւ մեք վարեցաք յընթացս գործոյս) Եզերք մատենին անգիր մնացեալք ի չորից կողմանց. margo (-ginis)
Լուսաւոր պսակք, կամ ականք. կամ պայծառութիւն, վառումն. կամ զգեստ, ճանապարհ, վարդպետութիւն, արդարութիւն, պատուիրան, վարք, միտք, խորհուրդ, բան. (Յճխ.։ Զենոբ.։ Պիտ.։ Յհ. կթ.։ Խոսր.։ նար։ Մագ. եւ այլն։)
Ζεύς սեռ. Διός Juppiter սեռ. Jovis. (Որպէս թէ թնգ լուսնի՝ գեր ի վերոյ քան զնա, կամ լուսնովն թագազարդ. ըստ Հին բռ. լուսակիր, կամ լուսաւոր) Մին ի մոլորակաց բարձրագունից՝ լուսանշոյլ յետ արուսեկի. որ եւ ի կարդս դից հեթանոսաց իբր թագաւոր եւ հայր չաստուածոց. այն է արամազդ կամ զեւս.
Լուսնթագն բնութեամբ իսկ յաղթութիւն է։ Լուսընթագն պատէ զգօտիքն յերկոտասան ամն։ Լուսնթագն ի վեց պարունակին. (Շիր.։)
ԼՐՈՒԹԻՒՆ. կատարումն. աւարտումն.
Հարուածք նենգաւորի խարխարէ զվէրս. (Սիր. ՟Ի՟Է. 28։)
Այլ Լեհ. իմանայ վարունգ վայրի։
Հարուածք խղխայթեալք (կամ խխայթեալք). (Ես. ՟Ա. 6։)
Եւ որպէս թեւովք խնայական պահպանութեամբ զպարունակօղն պարփակեցեր. այլ ձ. Խնամական. (Նար. կուս.։)
Ծխեն ի վերայ ճանապարհացն զթեփ խնկախառն. (Բարուք. թղթ.) (յն. լոկ թեփ)։
Փաղաքշական ոգոյն, այրիկ քարուկ, խոճկորոկ (կամ խոճքորակ). (Թր. քեր.։)
πανούργος callidus σκολιός perversus ἑπιβουλεύων insidiator κακούργος maleficus. (զարմատն տե՛ս ի բառն ՄԱՆԿ) գրի եւ ԽՈՐԱՄԱՆԳ. (զի գ զկնի ն տառմեղմ հնչէ) Խորագէտ ի չարիս. չարարուեստ. նենգագործ. խաբեբայ. դաւադիր. չարագործ.
Ցրուէր եւ վանէր զամենայն խորհումն չարութեան. (Եղիշ. ՟Բ։)
Միջնորդօք խօսնականօք հաւանեցուցանել յիւրեաց յօժարութիւն. (Յհ. իմ. ատ.։)
ԾԱՐԻՐ ՔԱՐ. ԾԱՐՐԱՔԱՐ. որ եւ ԾԱՐՈՒՐ ասի, եւ ԱՆԱՂԱԾ ԾԱՐՈՅՐ. նիւթ ծարրոյ. այս ինքն քարն չեւ աղացեալ. ... տե՛ս եւ ԹՈՒԹԻ ԱՉԱՑ։ (Գաղիան.։ Բժշկարան.։ Հին բռ.։)
Սիւն լուսոյ ըստ օրինակի ծիածանի իջեալ յերկնից՝ շուրչ պարուրեալ զնահատակաց զմարմինս ծրափակէր. (Փարպ։)
Ընդունայն եղեւ հրաժարումն քո յաշխարհէս, յորժամ ի կամապաշտ բարուցդ ոչ մերկացար. (Մաշկ.։)
Հաւասար բարձրապարու արծուոյն կառաբարձ փառաց անեղին. (Վրդն. քրզ.։)
Իկարգի զինուորութեան բազումս եցոյց արութիւնս, եւ զկարգանացն զհանճար. (Սոկր. ՟Դ. 1։)
cf. ՔԱՐՈՒԿԻՐ։
Կաւագործք եւ ոսկեգործք՝ ըստ իւրեանց արուեստին զբեկեալն անօթ վերստին ստեղծանեն. (Սկեւռ. եւ Գէ. ես.։)
Մոռացարուք զկերակրիչն ձեր զաստուած. (Օր. ՟Լ՟Բ. 18։ Բար. ՟Դ. 8։)
Հարցանել՝ կերպարանօք վասն մոգուցըն, եւ ծածուկ չարութեամբ յաղագս նենգալոյ զմանուկն. (Շ. մտթ.։)
ԿՈԿՈՎԱՆՔ նաց. գ. որպէս ռմկ. կոկովնէր. Երկուորիք արուաց. (լծ. եւ իտ. coglini )
ὐποδηματορράφων, σκυτοτόμος sutor, coriarius. Արհեստաւոր՝ որ կարէ զկօշիկ. կարուակ ասի ըստ յն. ոճոյ՝ եւ փոկաձեւ (այսինքն ձեւիչ փոկոյ). Կօշկար. փապուճճի, չիզմեճի.
Սոյնպէս եւ ամենայն արուեստք, եթէ կօշկակար իցէ, կամ ոստայնանկ, եւ կամ այլինչ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 24։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 16։)
Օդ ոտիցն կօշկաձեւ արուեստաւորեալ. (Արծր. ՟Գ. 3։)
Սեպհական ծննդոցն հագարու. որ եւ կոչին Հագարացիք.
Յարուցեալ հալածանս ի վերայ պօղոսի եւ բառնաբայ՝ հանին զնոսա ի սահմանացն իւրեանց. (Գծ. ՟Ժ՟Գ. 50։)
Համալծակից առնու իւր զմարմինն արդարութեամբ։ Իբր համալծակից պաշտօնեայք. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
ՀԱՄԲԱՐՈՒ եւ ՀԱՄԲԱՐԻ. Պարիկ. յուշկապարիկ. պրս. փերի. Կենդանի ջրային կամ ցամաքային՝ խառնակ, եթէ՛ իրական իցէ՝ եւ եթէ բանաստեղծական. ճիւաղ. եբր. պէնօթ խանաթ (դստերք ճչոյ). եւ թաննին, թաննիմ (վիշապ, նհանգք). ըստ սիմաքոսի՝ ջայլամուղտ.
Եղբայր եղէ համբարուաց. (Յոբ. ՟Լ. 29.)
Զհամբարու այլք յուշկապարիկք թարգմանեցին. եւ համբաւ է վասն սորա՝ թէ ծովային կենդանի է, ի միջոյն ի վայր ձուկն, եւ ի վեր կնոջ կերպարան. եւ այնքան քաղցրաձայն, մինչ զի պակնուն լսօղքն. վասն որոյ եւ յն. սիրին, կարծի նշանակել իբր սիրայիւ կամ պարանաւ ձգօղ։
Անդ հանգիցեն համբարուք։ Եղիցի բնակութիւն համբարեաց, եւ հանգիստ ջայլամանց։ Գազանք անապատի, համբարուք, եւ դստերք ջայլամանց. (Ես. ՟Ժ՟Գ. 21։ ՟Լ՟Դ. 13։ ՟Խ՟Գ. 20։)
Այլ ասեն, համբարուաց ծնունդք գոն։ Բայց թէպէտեւ ասին իչ անուանք ի գրոց՝ յուշկապարկաց, կամ համբարուաց, կամ պարկաց, ըստ կարծեաց մտաց մարդկան ասին, եւ ոչ ըստ բնութեան. (Եզնիկ.։)
Համբարուք ասին, եւ ոչ են. (Մխ. երեմ.։)
Համբարուք եւ յուշկապարիկք ... սոսկ անուանք, եւ լոկ համբաւք. (Գէ. ես.։)
Հաւաքեցին զհանրական տիեզերս։ Յօրինակ հանրական եկեղեցւոյ։ Հանրական յարութիւն։ Զթուղթսն հանրականս. (Յհ. իմ. եկեղ.։ Նար. կուս.։ Պրպմ.։ Սարգ. յկ. ՟Ժ՟Ա։)
Հառաչումն կամաւոր ապաշխարութեան. (Մանդ. ՟Ժ՟Թ։)
τύπτω, πατάσσω, βασανίζω percutio, caedo, verbero եւ այլն. Արմատն ո՛չ է Հարկ, այլ Հար (որոյ սաստկականն է Զարկ), եւ Վէր. եւ Ուռն. ուստի ասի եւ Հարել. Հարուլ. ռմկ. զարնել, զարկի լծ. եւ թ. ուրմագ, վումագ ... եւ այլն. որպէս եւ լտ. վէրպէռօ, ֆէռիօ եւ այլն.
Եհար զդդմենին, եւ ցամաքեցաւ։ Հարայ ես որպէս խոտ։ Եհար կարկուտն յամենայն երկիրն եգիպտացւոց։ Հարից զամենայն սահմանս քո գորտիւ։ Հարցէ զքեզ տէր կեղով։ Հարին կուրութեամբ կամ շլացութեամբ։ Հարի զքեզ ապականութեամբ։ Հար կարկտիւ զայգիս նոցա։ Եհար տէր զմանուկն։ Հարաւ այս չար յաստուծոյ ի վերայ սաւուղայ։ Հա՛ր հարուածովք քով։ Ի մեծամեծ հարուածս հարկանէին զհեղիոդորոս։ Արագ արագ եհար զիս ի ծնունդս.եւ այլն։
ՀԱՐԿԱՆԵԼ. προσπαίω, ἑπικότημαι accido, accedo, tango եւ այլն. συνίστημι comparo. Ընդհարկանել. բախել, հպիլ, հասանել, եւ Բաղդատել. դպչիլ, իրարու զարնել՝ զարնուիլ.
Բժիշկդ հնարաւոր ամենարուեստ. (Սկեւռ. աղ.։)
Հնարաւոր իմաստութիւն, կամ շնորհք, կամ ճարտարութիւն. (Եղիշ. ՟Դ։ Շ. ատեն.։ Բրսղ. մրկ.։ Երզն. մտթ.։)
Հողանիւթ բնութիւն, կամ մատունք, կերպ, մարմին, բարունակ. (Խոսր.։ Զքր. կթ.։ Նար. ՟Ի. ՟Հ՟Ը։ Ճ. ՟Ը.։ Շար.։)
Զի տկարութիւն բնութեանս յայտնին, թէ ոչ օտար՝ հողանիւթին. (Յիսուս որդի.։)
Պսակէ ի նորոգութիւն յարութեանն հրաշապէս. (Լմբ. համբ.։)
Իսկ որ ձիախրոխտ բարուք պատճառաւոր է մտօք, սանձիւք ճմլեսցէ զկզակս նոցա. (Ոսկիփոր.։)
ὀδός (լծ. հետք. ոտն) via, iter πορεία, πόρευσις , ὀδοιπορεία profectio, itio δίοδος via per quam transitur διάβημα transitus, gressus διατριβή commoratio, conversatio . ռմկ. ճամբայ. պ. ճէյբուր, ար. զէնպուր. որպէս եւ թ. էօլ. Ուղի արահետ. ռահ. շաւիղ. միջոց եւ տեղի անցից եւ գնացից. եւ Գնացք. ընթացք. անցք. նմանութեամբ՝ Կեանք. քաղաքավարութիւն, կարգ. օրէնք. օրինակ. եղանակ. եւ այլն.
Զմակտարած (կամ զմակտարածան) ջիղքն եւ զշարունակ սոքօք զետս ձկտեցուցանէ. (Պղատ. տիմ.։)
Ձգեա՛ զձեռսդ ամենազօր ի մահասաստ հարուածեալս. (Բենիկ.։)
ՄԱՆԳՂԻՈՆ ՄԱՆԳՂՈՆ. μηχανή machina, praesertim bellica. Նոյն է ընդ Մենքենայ. մեքենայ. յն. միխանի՛. լտ. մա՛քինա. պ. մէնճէյնիք. Գործի արուեստական՝ մանաւանդ պատերազմական, որպէս բաբան, նետակալ, սանդուղք, էշք փայտաշէնք, եւ այլն.
Զմարդասիրից հրեշտակաց բարերարութիւն պատմելով. (Դիոն. թղթ.։)
Մասն հոգւոյն՝ որ հաղորդեալ է արութեան եւ ցասման, մարտական գոլով. (Պղատ. տիմ.։)
πλούσιος locuples, dives πλουσιώτερος ditior. Բազմագանձ. ճոխ. հարուստ.
Որոյ մեծ են հնարք. ճարտար. ամենարուեստ.
Զգերեզմանն ոչ թաքուցանելով, յարութեամբն մեծապանձ լինելով. (Պրոկղ. ի ստեփ.։)
Խառնելով զողբ եւ զօրհնութիւնս եւ զհարուածս ընդ երկադուռն մեծավերջիցն. (Պղատ. օրին. ՟Գ։)
Անկատարն բարի եւ կատարունն ի բաց մեկուսեալ (են). Դոզն ինչ ի նմանէ մեկուսեալ. (Դիոն. ածայ.։)
Լուծանի, յորժամ մեկնեսցի յըմբռնողէն եւ ի միաբանեցողէն. յն. շարունակօղ կամ պարունակօղ։
Ի միասին ընթացեալ (ի գերեզմանն՝) միադաւան յօժարութեամբ. (Լծ. ածաբ.։)
Այս ամենայն յարուցեալ կայցէ միախուռն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Փոյթ եղեւ գրիգորի աստուածաբնի բազում ջանիւ միահեծան առնել զտօնին (զատկի) կատարումն ընդ ամենայն եկեղեցիս. (Տօնակ.։)
ՄԻԱՇԱԲԱԹ ՄԻԱՇԱԲԱԹԻ. μία σαββάτων una sabbatorum, vel sabbati κυριακή (ἠμέρα ) dominica (dies). Միով աւուրբ զկնի շաբաթ աւուր. որ եւ առաջին օր շաբաթուն՝ այսինքն եօթնեկի. կիրակէ, այսինքն տէրունական՝ օր յարութեան քրիստոսի.
Ընդ միարարողն յանդիմանարարութեան. (Մաքս. եկեղ.։)
Ծաղկի արդարութիւն, առոտնեալ զմոլաբոյս ախտն անիրաւութեան. (Գր. տղ. թղթ.։)
Զօտարութիւնսն ստէպ, եւ զմիմեանց վերայ թափառանս մոլորանացն. (Փիլ. իմաստն.։)
Հեփեստոս էր ասեն արուեստիւ դարբին. (վասնորոյ) աստուած մրաթաթախ եւ ծխոտեալ կոչէ զնա. (Նոննոս.։)
Գեղապարութիւն նոցա ... եւ յանգաւոր բարբառքն է օրհնել զԱստուած. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Բ։)
διατείνω, συντείνω, παρατείνω, προτείνω extendo, protendo, propago, continuo. Յերկարաձգել. շարունակել. համասփիւռ ծաւալել.
Զժուժկալութեանն զգուշութիւն ուղղել, եւ յարաձգել յամենայն վնասակարացն զ՝ի բաց հրաժարումն։ Պաշտօն յարաձգեալ եւ հանապազորդ. (Բրս. հց.։)
Միշտ եւ յարաժամ. յաւիտեան. անդադար. շարունակ.
cf. ՅԱՐՄԱՐՈՒԱԾ։
Հարուած՝ մերկութեան նախադրեալն է. քանզի եւ մեղքն նախադրեալ է շնորհաց բժշկութեան. (Մաշկ.։)
Բաժակ մեզ նախադրեալք (են) ապաշխարութեան, որք անդր բերկրեալ են մխիթարութեամբ. (Ոսկիփոր.։)
Յովհաննէս խայտայր, եւ որպէս նախընթաց շուրջ ընթանայր ցնծութեամբ։ Որպէս զկարապետ եւ նախընթաց նմին։ Արուսեակդ առաւօտեալ՝ նախընթաց ճանապարհի որդւոյն աստուծոյ տնօրէնութեան. (Ճ. ՟Գ.։ Շ. թղթ.։ Շար.։)
Նշանս եւ արուեստս առնել առաջի սուտ Քրիստոսին, եւ նմա վկայ լինել եւ նախընթաց. (Լմբ. յայտն.։)
Վերստին կազմութեամբ բարութեանց ի նախնականն կոչելով զմեզ (վիճակ). (Դիոն. եկեղ.։)
Սկիզբն ի հօրէն մեր նախնական՝ (յԱդամայ), մինչ ի վերջին դարուս վախճան. (Շ. վիպ.։)
Հարկեցաւ ազդ առնել յաշխարհն նաւագործաց, յորում էին արուեստաւորք յոյժ հմուտք. (Ճ. ՟Գ.։)
Միշտ ներկեալք ի չարութիւնս. (Ոսկ. ես.։)
Առ նիւթականս նախանձաւորք եղեալ՝ յաստուածայնոցն տռփռմանէ ամենայն իրօք ի բաց են անկեալք։ Փափագմամբ աստուծայնոցն իրաց՝ ի բաց զատին ի նիւթականացս այցելութեանց (այսինքն յօժարութեանց). (Դիոն.։)
Յայտ յանդիման խայտառակեաց՝ նշաւակեալ զնոսա յանձին իւրում ի յարութեան։ Սոքա են նշաւակեալք (անձամբ զանձինս). (Կող. ՟Բ. 15։ Յուդ. 19։)
Նորընծայ տառ, կամ խրատ, քարոզութիւն, հիւրամեծարութիւն. (Նար. հա։ Նախ. գծ.։ Լծ. կոչ.։ Յհ. կթ.։)
κατάληξις cessatio, desitus. Նուազումն. կասումն. դադարումն.
Զաստիճան քահանայութեան ուղիղ վարուք եւ անարատ առաքինութեամբ հատուցանել քեզ շահընկալ գոհութեամբ. (Մաշտ.։)
Շարունակ տապք եւ ջերմութիւնք նոցա տանդք. (Պղատ. տիմ.։)
Քանակին է ինչ՝ որ տարորոշ է, եւ է ինչ՝ որ շարունակ։ Եւ է տարորոշեալն, ո՛րգոն՝ թիւ, բան. եւ շարունակն՝ ո՛րկէն, գիծ, մակերեւութիւն, մարմին. եւ առ այսոքիւք եւս՝ ամանակ եւ տեղի։ Տեղի ի շարունակացն է. (Արիստ. քանակ.։)
Շարունակք եւ անընդհատք են։ Ի նոյն շարունակ բարդեալ։ Տարր ժամանակաց, եւ շարունակ հետեւման աւուրցն. (Փիլ. իմաստն.։ Նար. ՟Ի՟Բ. ՟Խ՟Զ։)
Շարունակք անշարժ շարժունք շարադրեցան (աստեղք հաստատութեամբ), յոր մոլարք ոչ մոլորեալք մոլորեցան. (Շ. միշտ էիդ.։)
ՇԱՐՈՒՆԱԿ. συνεχών, -όν continens, complectens. Պարունակօղ. բովանդակիչ.
Ամենայն միակի եւ բազմութեան յառաջածու եւ կատարօղ եւ շարունակ. (Դիոն. ածայ.։)
ՇԵՇՏՈԼՈՐ ասի՝ մերթ որպէս Պարոյկաւոր, պարուկելի. զի եւ պարոյկն է շեշտ ոլորեալ ի վայր բթիւ.
ՇՆՈՐՀԱԼԻ՝ մականուն տուաւ իրաւամբք սրբոյն Ներսեսի կլայեցւոյ ի բազում դարուց հետէ. իսկ մխիթար ապարանցի՝ անխտիր Շնորհալի կամ Շնորհալից կամ Ներսէս Շնորհաց կոչէ զկլայեցին եւ զլամբրոնացին՝ շփոթելով եւ զգրուածս ինչ նոցա։
Ո՛վ շտեմարան չարութեան՝ արիոս, եւ ամենայն պղծութեան աղբիւր. (Սարկ. հանգ.։)
Երգեցողս արուեստաւորս, կաքաւողս շրջադարձ ի խայտալն. (Վրդն. երգ.։)
Ամենազարդն բաբելոնի շփոթմամբ կատարումն. (Լմբ. յայտն.։)
Նաւորդացն ամրապահեստ, ողնափայտիդ ի քեզ բարձեալ։ Ողնափայտ սա քսիսութրեայ, նոր նաւելոցս ի բարութեան. (Մագ. ոտ. խչ.։)
Հրոյ զօրութիւն, է զի զանպիտան աղտն խառնեալ ընդ ոսկւոյ ... սրբել, եւ յառաջին պայծառութիւնն ածել ի ձեռն արուեստի ոսկէգործաց. (Իգն.։)
Անփուտ եւ ոսկիապատ սեանցն։ Ի վերայ չորից սեանցն յանփուտ փայտից ոսկիապատաց։ Գարշեցուսցես զկուսսն զարծաթապատս եւ զոսկիապատս։ Հուր անկանի ի տուն դիցն ոսկիապատացն եւ արծաթապատաց. (Ել. ՟Ի՟Զ. 32։ ՟Լ՟Զ. 36։ Եսօլ. 22։ Թղթ. բարուք.։)
Որականալ եւ առնիլ, եւ տպաւորիլ ըստ կերպարանի», ի ճարտարութենէ թարգմանչին կրկին բառք դնին. զի ի յն. բիէ՛օ, է առնել, եւ բիօ՛օ, որակացուցանել. որոց կրաւորականքն եւ ածանցքն դիւրաւ շփոթին։
Ոչ ի պարգեւէ կամ ի շնորհէ տուելոյ սքանչելիք, որգունակ սրբոցն։ Ոչ ուրեմն ապաշխարութեան եւ մաքրութեան պէտս ունի ի ձեռն մկրտութեանն, որգունակ՝ դուք. (Նանայ.։)
Կին եթէ շնայ ընդ ուխտականաց, եկեղեցւոյ, եղիցի ապաշխարութիւն նորա՝ երեքկնոյն. (Կանոն.։)
Ցանիչ ուղխից. յարուցիչ հեղեղաց.
Ի նկարու զսրբոցն տեսանել պատկեր՝ օգտէ զմիտս հանճարեղս եւ ուղղախոհս. (Սարկ. պատկ.։)
Որում արթնամիտ խոհականութեամբ ուշադրեալ այսմ ամենայն մտաւոր եւ քաջ այրն վահան։ Ուշադրեալք ուրախալից վաստակով հասանել վարձուցն հատուցման։ Ուշադրեալք ի հրաւիրումն երկնաւոր կոչմանն։ Ճանապարհին ուշադրէին։ Ուշադրելով զամենայն օր, եւ ակնունելով մասին նշխարաց սրբոց ի կատարումն նոցա լինել արժանի. (Փարպ.։)
Կենարարին շրթամբք երանեալ, եւ բարերարութեամբ բարձրելոյն հօր ուշադրեալ եւ իմաստնացեալ. (Նար. առաք.։)
τεκταινόμενος κακά fabricans mala. Նիւթօղ զչարիս. չարարուեստ.
ՉԷՔ ՉԷՔՈՒՉԷՔ. Կա՛մ է՝ Ոչ էք. չգոյք. չիք. կամ Ձիգ. ձգումն. ձգձգումն. հարստահարութիւն. եւ կամ Ջէք (զոր տեսցես)
Հազիւ պահնակել պաշտպանել կարէին միայն զտեղի կացոցի կարաւանին իւրեանց։ Անխզելի զմիտս իւր ի չարութենէն պահնակեալ պատրաստէր. (Յհ. կթ.։)
ՊԱՃԱՐԱՆՔ. ἑπίνοια industria πόρος, πορισμός quaestus, emolumentum. Ճարտարութիւն խելաց. հոգողութիւն. հանճար. հնարք. դեղ դարմանոյ. ելի աղագք. երթ ի տուրեւ առս. շահավաճառութիւն. ճար, ճարակ. հիւնէր, պէճէրիշ.
Ոչ կարացեալ հերքել զօրութեամբ՝ արուեստիւ պաճարանս գտանէր. (Ոսկիփոր.։)
τιμωρία, δίκη punitio, mulcta, supplicium, poena, ultio. Պատիժ (որպէս պատեալ եւ ի վերայ հասեալ). տանջանք. վրէժ արդարութեան. գաղեպ.
Եւ է պարզաբար՝ շարժութեան դադարութիւն ներհական։ Միտք պարզաբար՝ ըմբռնումն դորոյ է. (Արիստ. շարժ.։ Մագ. ՟Ծ՟Է։)
Եւ պարզաբար, ամենայն սկիզբն, ամենայն շարունակութիւն, ամենայն բովանդակութիւն. (Դիոն. ածայ.։)
Եւ ծաւալումն (ջուրց). Վտակեալ յորդարուխ ականակիտ պարզուածիւ. (Յհ. կթ.։)
(Զյիշատակարանս պատմութեանց) ժողովեալ՝ սեւադեղով եդաք ի մի պարութայիցս. (Ուռպ.։)
ՊԱՐՈՒԿԱՆԱԼ ՊԱՐՈՒԿԻԼ. իբրեւ պարուկաւ ոլորտանալ ձայնի յառոգանութեան. Եւ արդ պարուկանայ ձայն ըստ այսքան յեղանակս։ նախ բնութեամբ պարուկին՝ է՛ եւ ո՛վ. իսկ երկրորդ անգամ՝ պատահմամբ պարուկին ամենայն երկբարբառք ... իսկ երրորդ անգամ՝ պարուկանայ ձանն եւ ի սուր ձայնորդս ... չորրորդ անգամ՝ պարուկանայ ձայնն ի զօրութենէ ենթադատութեանն. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։) Տ։ եւ Պարոյկանալ։
ՊԱՐՈՒՆՈՂ պարունակօղ. բովանդակիչ. պարագրօղ. պարառող.
Բոլրից տէրն, եւ պարունակողն ամաց՝ ժամանակեալ ի քեզ. (Շ. տաղ.։)
Յառաջ ընդհանուր բարեփառութեան պարունակող ճանաչիւր սուրբ եւ երկնահանգէտ աթոռս. (Գր. տղ. թղթ.։)
Որ միանգամ սպիք նշանեալք (կամ նշանակեալք), եւ պիսակուց չարութեան իցեն ի մեզ. (Եփր. աւետար.։)
Մեղս եւ արդարութիւն որպէս պղնձալից արծաթ ոչ գործեսցի. (Սիր. ի վերջն։)
Հայեցարուք ի պետս ջերմկաց ջուրց, զայնմանէ ասեմ, որ յերկրէ պղպջակէ. (ՃՃ.։)
եղբայր եղէ համբարուաց, եւ ընկեր ջայլամեաց. (Յոբ. ՟Լ. 29։)
Բնակութիւն համբարեաց, եւ հանգիստ ջայլամեաց (կամ ջայլամանց)։ Համբարուք, եւ դստերք ջայլամանց։ Ի դադարս ջայլամաց։ Բնակութիւն ջայլամանց. (Ես. ՟Դ. 13։ ՟Խ՟Գ.. 20։ Երեմ. ՟Ժ. 22։ ՟Խ՟Թ. 53։)
Պարկեշտութեան եւ ռոշնական վարուց անսուտ օրինակ (յհ. մկ). (Ժմ. յն.։)
Բայց չարութեամբ լցեալ թագուհին՝ եւ դոքսիա սանամայր նորին. (Գանձ.) (այսինքն մայր թէոդոսի փոքու, զոր կնքեաց ոսկեբերան)։
Վասն սառնացեալ բարուց ուսումնականաց մերում ազգի. (Մեծոբ.։)
Ի ծովեզեր կողմն տեսի յարուցեալս յերկրէ հրուանդանս իմն եւ սարաւանդակս. (Պիտ.։)
Մի ոմն ի ճարտարացն ասաց. լռեա՛լ պիո՛նիէ, եւ մի՛ սնոտէփառեր. եւ նա ասէ ցնա. ձերքն սնոտէփառ են (կամ սնոտէփառեն), զի յիմաստասիրութիւն, եւ ոչ յարդարութիւն եւ ի ժուժկալութիւն կրթեցան. (Ճ. ՟Գ.։)
Սովոր է չարն ի ձեռն այլոց սողոսկել զայսպիսի սպրդումն բանից։ Խորագէտն սուզեալ կորուսանէ զիւր վնասն, եւ ճարտարութեամբ բանին սողոսկէ զմիտս լսողացն ի վերայ վնասուն դիւրին պատճառաւ. (Մագ. ՟Ծ՟Դ։ Լմբ. առակ.։)
ի բարձր վարուցն սողոսկեալ անկաւ։ Ի հաստատնոցն սողոսկեալ գայթիցեմք. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. երգ.։)
Սողոսկեալք յաստուծոյ գիտութենէ դաշնաւորեացն ընդ սատանայի։ Առ սակաւ սակաւ ի հեշտութիւն սողոսկելովն։ Ի հեղդութենէ եւ յինքնահաճութենէ սողոսկի յանհանճարութիւն եւ յախտս. (Լմբ. իմ. եւ Լմբ. յանառակն եւ Լմբ. առակ.։)
Թեթեւութեամբ ըստանձնէ զլուծ ապաշխարութեանն. (Լմբ. տնտես.։)
Բարուիք միշտ սովոր են յուղացուցանել զվայելուչսն, եւ ի ստահակութիւն ածել. (Ոսկ. ես.։)
Ունել զհացիկն միայն, եւ զվանկունսն՝ ուր ագանիցին. (Թղթ. բարուքայ. (ըստ ոմանց՝ զծածկոյթն, զոր զգեցցին)։)
Քեզ որդի վաստակեցեր։ Վաստակէր նա աւուր միոյ իւրովն արուեստիւ դրամս դանկոյ միոյ. (Վրք. հց. ՟Ը. ՟Ժ՟Դ։)
Ոչ երբէք զարդարութեամբ վաստակեալ էր ի մանկութենէ. (Եղիշ. ՟Է։)
Վատթար վարուք. թոյլ ի վարս եւ ի վարմունս.
ՎԱՐՆԿԵՆԻ կամ ՎԱՐՆԳԵՆԻ. Բոյս՝ որ բերէ զվարունկ. խնյարի բոյսը.
Հոգի վեհագոյն է քան զմարմին։ Վեհագոյն են՝ վեհագունին (այսինքն հոգւոյ)բարութիւնք. (Բրս. հց.։ Նիւս. բն.։)
Միշտ ընդ աստուծոյ եղիցին, որ քան զամենայն բարութիւն վեհագոյն է։ Որ մեզ անգիտելի են, բայց գիտելի են վեհագունիցն կարգաց. (Դիոն. թղթ. եւ Դիոն. երկն.։)
Զբնութիւնս մեր ընդ իւր վերյարուցեալ փառօք, վեհից գերագոյն նստյց յաթոռ փառաց. (Նար. տաղ.։)
Իշխանակից սուրբ հոգին այսօր վերածնեաց զազգս ամենայն։ Վերածնեաց զազգս ամենայն ի ձեռն զանազան շնորհացն։ Վերածնեսցէ զսա ջրով եւ հոգւով սրբով արդարութեան։ Սրբեցեր զջուրս՝ վերածնեալ զմեզ մկրտութեամբն սրբոյ հոգւոյն. (Շար.։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ։ Մաշտ.։ Ժմ.։)
Վերեբաց զսիրտն, եւ գտաւ չարութիւն. (Կլիմաք.։)
Մարմնոյն տկարութիւն զարհուրեալ ի չարչարանացն՝ վերջանայ յայս։ Յորովայնի կնոջ բնակել ոչ վերջացաւ. (Իգն.։)
Ունօղ զամս վեց. վեց ամաց. վեց տարուան՝ տարեկան.
Սոցա վշտակցելն ի բնական կարիքն՝ արդարութիւն է, եւ ոչ վշտակցելն՝ ամբարշտութիւն։ Յողորմելի տեսութենէն որպէս ի կրից վշտակցեալ։ Ողորմութեամբ ոչ ձանձրացաւ, փարթամ արիւք վշտակցեցաւ. (Լմբ. առակ. Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. ի շնորհ.։)
Հերքեալ տարագրեալ խտրոցաւ մեծաւ։ Ոչ ընդ մահապարտացն տարագրեցեր։ Տարագրեալդ յարդարութեանց։ Տարագրի տագնապն։ Յանդրէն դարձ տարագրելոյ տոհմին յուդայի. (Նար.։)
Զելեւէջս տարուբեր (կամ տարաբեր) անդադար սահանացն։ Ի տարուբեր երթեւեկութեանց նոցա կոհակաց ի կոհակս. (Ագաթ.։ Յհ. կթ.։)
ՏԱՐՈՒԲԵՐ. գ. Տարաբերութիւն. յուզումն. երթեւեկութիւն.
Իբրեւ բազում տարուբեր եւ խորհուրդ ի մէջ լինէին. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Դ. 20.) (յն. ἑπίσκεψις . դիտողութիւն կամ այցելութիւն)։
Անդ ապա դեսպանք զկնի դեսպանաց տարուբերբ առնէին. (Յհ. կթ.։)
ՏԱՐՈՒԲԵՐ. գ. Որպէս ստուգաբանութիւն անուանս Կիտացի, կամ կիպրացի, եւս եւ մակեդոնացի. որպէս նաւ վաճառաց, կամ վաճառական.
Կորեան, եւ այլ ոչ եկեսցեն յերկրէ կիտացւոցն (այսինքն) ի տանէ տարուբերին։ Որ գերեցանն ի տանէ տարուբերին։ Տուն զնաւահանգիստն կոչէ, եւ տարուբեր զնաւսն թարշշի. (Գէ. ես. ՟Ի՟Գ. 1.)
Ի տանէ տարուբերին։
Որ ընկենու զտէգ կշռակի ճարտթարութեամբ. եւ խաղ տէգընկէց լինելոյ, կամ ձիգս առնելոյ քարամբք. ըստ յն. տի՛սգօս. δίσκος discus. որ է բոլորշի քար. որպէս տէգընկէց՝ ձայնատու ժամանակաւն. (՟Բ. Մակ. ՟Դ. 14։)
Մի՛ ոք տղայական բարուք ժպրհեսցի ի վերակացութիւն բանին աստուծոյ. (Մանդ.։)
Զլաւագոյն նոցա զօգուտն տնօրինէր։ Զփրկութիւն անձինն ի նմանէ տնօրինեալ հոգայր։ Զայս տնօրինէր բարի արուեստաւորն։ Զի թէ տնօրինեսցէ աստուած խօսել մեզ առ միմեանս. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 42։ Յհ. կթ.։ Լմբ. սղ.։ Շ. թղթ.։)
Զբարձրութիւն շինուածոցն տրամալարիւ ուղղեն արուեստաւորք. (Ոսկիփոր. ըստ Լեհ.։)
Զբնաւ բոլորն պարունակէ՝ զորս ըստ բնութեան ի միմեանս տրամակացեալս. (Մաքս. եկեղ.։)
Որպէս ի վերայ մարմնոյ եռակի տրամատեաց։ Եւ տրամատեսցի այսպէս, է՛ որ արդարութիւն, եւ է՛ որ անիրաւութիւն։ Երկակի տրամատելով եւ այլն. (Անյաղթ ստորոգ.։)
ՑԱՆԿԱՄ կամ ՑԱՆԿԱՆԱՄ. ἑπιθυμέω , ποθέω, ἑράω, ἰμείρομαι եւ այլն. concupisco, desidero, cupio, opto. գրի եւ ՑԱՆԳԱԼ, ՑԱՆԳԱՆԱԼ. Ցանկ կամ ի սպառ բերիլ սրտիւ առ իմն իբր յեզր բաղձանաց, կամ յայն ինչ՝ յոր յանգի յօժարութիւնն. բաղձալ. ըղձալ. անձկալ. փափաքել. տենչալ. տարփալ. եւ Տռփալ. յօժարիլ, պապակիլ, պասքիլ. սիրտը ուզել, կարօտնալ, աչք ձգել.
τρυφών delicatus. Որ հարկի իւրիք փափուկ վարել զկեանս. որպէս փափկակեաց առ ծերութեան կամ առ տկարութեան.
Ըստ գաղափարութեան մանրամաղն հիւզէի ընդ օդս ցնդեալ փոշիաձեւն տարածմամբ. (Անան. եկեղ։)
Ո՛վ փոքրաբանդ ի մեծամեծս։ Զարիստոտէլի զփոքրաբան նախախնամութիւնն եւ զարուեստաւորն. (Ածաբ. յայտն.։ Առ որս. ՟Ա։)
Շնորհօք ըստ Քրիստոս, եւ ոչ ըստ պղատոնի եւ արիստոտեղեայ փոքրաբան արուեստաւորացն. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Վեհագունիդ բնաւից բարուց ընտրութեան՝ բանիւ քանդակիչ. (Երզն. լս.։)
Հեծեալ յերիվարն քաջակազմ ոսկեհրաշ սարուցն՝ փայլէր իբրեւ զարեգակն. (Արծր. ՟Գ. 3։)
Եւ որ յ՛ արութեանն էին քաջակիրթք, նախանձու վառէ. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
Քաջափոյթ ձեռնարկութեամբ զգործն ի կատարումն աւարտեաց. (Խոր. ՟Գ. 58։)
Որպէս քարադրօշիցն է տեսանել. քանզի առաջի կայ արուեստագիտին՝ կենդանւոյ ուրումն տեսիլ ի քարի ցուցա նել. (Նիւս. կազմ.։)
Նա ինքն յարուցանէ տաճար քարակո յերուսաղէմ։ Շինեաց կարմունջս քար կուռս ի վերայ գետոց. (Ճ. ՟Գ.։ Միխ. ասոր.։)
Վասն գունոց քարանց լերանց, որ քարուպայ է, որ է դեղին. (Ոսկիփոր.։)
Խմորեալ ինչ, որ է քացախուտ վարք չարութեան։ Խմոր՝ քացախուտ չարութեան է նշանակ։ Զքացախուտ չարութիւնս քաղցրացուցեալ. (Խոսր.։ Վրդն. ել.։ Երզն. մտթ.։)
Բաղաարջ ընդ դառնըճաց. ունի սա բառնալ զհեշտացուցիչ եւ զփքացեալ քացախուտ չարեաց մաքուր եւ անապական վարուք. (Իգն.։)
Խուժուդուժ տիկնոջն ծառայէ, եւ բազմաց քրէքուր տերանց վաճառեցաւ, հպարտութեան, ամբարտաւանութեան եւ նախանձու։ Մի՛ քրէիքուր վարուց չարութեամբ նաւաբեկեալք. (Եւագր. ժ՞ Յհ. կթ.։)
ՔՐՏՆԱԼԻ ՔՐՏՆԱԼԻՐ ՔՐՏՆԱԼԻՑ. Լի կամ լցեալ քրտամբք, դժուարութեամբ եւ աշխատութեամբ.
Առցես յիւղոյ օծութեան։ Զիւղն լուսոյ, եւ զիւղն օծութեան։ Բարձի օծութիւն։ Օծութիւն զոր ընկալարուք ի նմանէ՝ բնակեսցէ ի ձեզ.եւ այլն։
ՕՏԱՐԱԲԱՐՔ ա. Օտար բարուք՝ բարոյիւք, ընթացիւք.
Օտարանալ ի խռովութենէ, կամ յապաշխարութենէ, կամ ի հայրենեաց։ Օտարացեալ յառ նմա նմանութենէ։ Օտարացեալք աշխարհի, եւ որ ի սմա։ Օտարացեալն իմ ալեքսիանոս (այսինքն կամաւոր պանդուխտ). (Ոսկ. Ոսկ.։ Յճխ.։ Սարգ.։ Կիւրղ. գանձ.։ Վրք. հց.։)
Ո՛չ օտարուստ թշնամի ոք է. (Կոչ. ՟Բ։)
Երբայր ոմն ճգնող եկն յօտարուստ. Յօտարուստ առնուլ ցկերակուրն։ Զաթոռն առեալ զհայրենին ... ո՛չ յօտարուստ կամ արտաքին. (Վրք. հց. ձ։ Եւագր. ՟Ի։ Յիսուս որդի.։)
Ընդ պահոց երկարութիւնս կարճամտաբար տաղտապին, եւ րէնսդրացն մեղադիր լինին. (Լծ. կոչ.։)
Յազնուական պատուոյն գարշեցուցանէին անարգեալ։ Զազնուական բարուցն յինքեան բերելով մտերմութիւն. (Եղիշ. ՟Բ։ Պիտ.։)
κατὰ βούλησιν voluntate sua, ultro Ախորժելով. ախորժ յօժարութեամբ. յօժար կամօք.
Ո՛չ ի հարկէ էր, այլ ի զեղխ եւ յախորժական կամաց։ Վասն մարմնասիրութեան եւ ախորժական ցանկութեանն։ Չար գոլն՝ ախորժական կենցաղավարութիւն (է) ... Ոչ զբնաւորական մահն, այլ զախորժականն. որով մեռելութիւն գործէ ախտից. (Գէ. ես.։ Եզնիկ.։ Սահմ. ՟Ը։)
Պտղոցն քաղցրագունից առ բարւոյդ ծառոյդ ամբարումն. (Շ. թղթ.։)
Քաջափառագոյն վայելչանաց ամբարումն. (Պիտ.։)
Ոչ ընդունի զհաւատոցն զամբարումն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 29։)
Ամենաբուժ հնար անճարութեան. (Նար. ՟Ի՟Գ։)
Եւ ամենայն ճարտարութեամբ կերտեալ՝ յօրինեալ.
Ամենապիղծ չարութիւն. (Նար. յովէդ.։)
Ամենիմաստի է զարուեստն (այս ինքն յարուեստի՝) յառաջ քան սկսանել զիմեքէ կազմածէ՝ զբաւականն գիտել նիւթ։ Ամենայն տունն Աբրահամու ամէնիմաստին։ Առ Մովսէսի ամէնիմաստին. (Փիլ.։)
Պատուասիրել իմով ամէնիմաստ արուեստիւս. (Խոր. ՟Գ. 68։)
Անարիաբար ախտանալ։ Անարիաբար տկարութեամբ ընդունել. (Դիոն. եկեղ. եւ երկն. յորմէ եւ Շ.։)
Ազատ ի բռնադատութենէ. առանց բռնադատութեան. զարուրէթսիզ, ճէպր եթմէյէրէք, մէճպուր օլմայարագ.
Անգտանելի հետք։ Արուեստք անգտանելիք. (Նար. ՟Գ. ԺԶ։)
Երկիր էր աներեւոյթ։ Աներեւոյթ ընթացք, կամ տեսիլ, հարուածք, կամ աւանդք։ Եւ նա եղեւ ի նոցանէ աներեւոյթ։ Հետախաղաղ ծածկէին, զի ամենայն (կամ ամենեւին) տեղին աներեւոյթ լիցի։ Աներեւոյթք նորա ի սկզբանէ աշխարհի՝ արարածովքս իմացեալ տեսանին։ Յաներեւութից զերեւելիսս եղեալ։ Զաներեւոյթսն իբրեւ զտեսեալ համբերութեամբ համարեցաւ։ Որ է պատկեր աներեւութին Աստուծոյ. եւ այլն։
Եղեալն առանց հարուածոյ զինու.
Նշանակ որդւոցն անհնազանդից։ Որդի անհնազանդ ի կորուստ եղիցի։ Ամենեքեան անհնազանդք գնան կամակարութեամբ։ Սիրտ անհնազանդ եւ անհաւան։ Զսիրտ իւրեանց կարգեցին անհնազանդս։ Այր ոք անհնազանդ իցէ քեզ, եւ ոչ լսիցէ բանից քոց, եւ այլն։
Անձնիշխան բարուք. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Անձնիշխանին սիրել զարդարութիւն. (Լմբ. իմ.։)
Անձն առաքինութիւն եւ չարութիւն մակընդունի. իսկ յօդումն՝ յօդումն եւ անյօդումն ոչ մակընդունի. ոչ ուրեմն է անձն յէդումն. (Նիւս. բն.։)
Անպատսպարանք լինիցին ի քումմէ բարերարութենէդ. (Իմ. ՟Ժ՟Զ. 11։)
Անսրբական վարուք աստի անդր երթիցես. (Երզն. մտթ.։)
Անտառացեալ չարութիւն. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Որպէս յիմ արդարութեանցն ոչ ապստամբեցի (այսինքն ոչ ի բաց կացի). (Լմբ. սղ.։)
Առաջնածին արուն, եւ պատճառագունի զօրութեանն. (Փիլ. լին.։)
Առատապէս եւ ճոխաբար յօժարութեամբ տալ.
Առողջարար արուեստ հոգեւոր բժշկաց։ Առողջարա՛ր իցէ, թէ վնասակար. (Շ. ընդհ.։)
δικαιοκρίτης justus judex, juste judicans Որ արդարութեամբ դատէ. իրաւարար. անաչառ.
Չիք ճարտարութիւն արմատաէտ, եւ ոչ փորձ իմաստնոց. (Վեցօր. ՟Թ։)
ԱՐՈՒՍԱԿԱՆ կամ ԱՐՕՍԵԱԿ (զի ըստէպ գրի ի հինձ. արաւսեակ) (որպէս թէ հարսն նորեկ, կամ հարսնիկ. զի եւ պրս. արուսէ՝ է հարսն). Մոլորակ լուսափայլ՝ նախընթաց արեգական ծագելոյ. որ եւ Լուսաբեր, այգաբեր, աստղ առաւօտու. իսկ յերեւիլն նախ քան զմուտս արեւու՝ կոչի ԳԻՇԵՐԱՎԱՐ, եւ ԵՐԵԿ. ἐωσφόρος, φωσφόρος kucifer, ferens auroram. (Յոբ. ՟Գ. 8։ ՟Ժ՟Ա. 17։ ՟Լ՟Ը. 12։ ՟Ի՟Ա. 8։ Սղ. ՟Ճ՟Թ. 3։ ՟Ա. Թագ. լ. 17։)
Ոչ է առանց արուեսկին նշուլից արեւու երբէք քաղցրութիւն։ Արուսեակն գեղեցիկ վարսիւք իւրով խայտայ ի ժամ առաւօտուն. (Նար. ՟Ծ. եւ Նար. յովէդ.։)
Արուսեակն զվեց ամիս արուսեակ է, եւ զվեց ամիս գիշերավար. դուաւուր աւուր. արուսեակ յայգոյն պահու եւեթ, իսկ դու ի քսան եւ չորս ժամս՝ ի տըւնջեան եւ ի գիշերի. (Գիւտ թղթ. առ վաչէ։)
Զիա՞րդ անկաւ յերկնից արուսեակն, որ ընդ առաւօտն ծագէր. (Ես. ՟Ժ՟Դ. 12։)
Սատանայ յառաջին պայծառութեան իւրում արուսեակ եւ փայլակն անուանեցաւ. (Կամըրջ։)
Որ սակս պայծառութեան արուսեակ անուանէր, վասն ամբարտաւանութեան խաւարեալ նսեմացաւ. (Խոսր.։)
Իսկ Արուսեակ արգեականն արդարութեան՝ է յհ. մկ. կարապետն։ Շար. եւ այլն։
Առ արուսեակն արագ ընթացար. (Նար. կուս.։)
Հարուածեսցին մտրակօք արջառաջալաց. (Յհ. կթ.։)
Արջառաջիլ տանջանարանք (կամ հարուածք). (Ոսկ. լուս.։)
Զչարութեան օրինակս արտաբերել. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 31։)
Արտաբերեցեր զյաւիտենական արդարութիւն. (Թէոդոր. խչ.։)
Աւարտելն, աւարտիլն. աւարտ. վախճան. յանգ. կատարումն. լրումն իբր պսակ. ծայր.
Լի գանձիւք կամ հարստութեամբ. խիստ հարուստ.
πολύκοσμος, -ον valde ornatus, comptus Բազում զարդս ունօղ, կամ ունելով. բազմօք զարդարեալ. շքեղ. բարեզարդ. զարդարուն.
ԲԱԶՄԱՀՆԱՐ. Բազում ճարտարութեամբ հնարեալ. քաջարուեստ. եւ Չարարուեստ. չարիմաց. վարպետ բան, վարպետորդի գիւտ.
Ջրաղացապանք փորձ լիցին արուեստի ամենայն կազմածոյ, զի մի՛ զբազմատանջն ապականեն զկերակուրն աներկեղութեամբ. (Մխ. դտ.։) իմա՛ զցորեանն ծեծեալ, կամ ստացեալ բազում աշխատութեամբ։
Բակառաբար պարունակեաց. (Պղատ. տիմ.։)
Բարեգործքն բարեկեցի՛կք են ի բարութեան նորա. (Յճխ. ՟Է։)
Բարձրադէզ կուտակս յարուցանէ (ծով)։ Բարձրադէզ փրփուրս խորհրդոց յոգիսն յարուցանէ (փորձութիւնն). (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ։)
գրի եւ ԲԱՐՈՒԱԽՕՍ. φυσιολόγος qui de natura disserit Որ խօսի զբարոյից կամ զբարուց կենդանեաց. բնախօս.
cf. ԲԱՐՈՒՐՔ, եւ ԲԱՐՐԱՆՔ. περίστασις occasio
Առանց բարուրանաց իսկ լուծանէր զշաբաթն. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 14։)
Զհրաշակերտ յարութիւնն առնելով բոլորեցուց. (Եղիշ.։)
Պատկերագրեալ զբոցասնոյցն այն զհնոցն, զերանագոյն կատարումն նահատակին. (Նիւս. թէոդոր.։)
cf. ԲՔԱՅՈՅԶ. Ուր իցէ յորդութիւն կամ շարումն բքոյ.
Ունին չարչարուք տեսակս գազանաձեւս՝ թունաւորս։ Գազանաձեւ կերպաւդ ճեպ տայ. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Ի գազանամիտ բարուցն բնութենէ։ Զգազանամիտ եւ զվայրենագոյն զաշխարհաբնակն. (Ագաթ.։)
Գազանային չարութիւն, անմտութիւն, կիրք, անձն, դէմք, խումբ. (Փիլ.։ Լմբ.։ Տօնակ.։ Ոսկ. յհ.։ Մագ.։ ՟Ծ՟Է։ Նար. մծբ.։)
Յորժամ լցեալ պարունակքն լինին աճեամբն զոր գինի ի վեր գոլորշացեալ բերէ. (Բրս. արբեց.։)
Գեղեցիկ դալարութեամբ. կանաչագեղ.
Գլուխ դարու իւիք օրինակաւ հաշուելոյ.
Ասպականին ընդ շունս եւ ընդ գազանս առնէ զիւր զդեգերումն վարուց։ Յիմաստասիրութեանն արարեալ զդեգերմունս շրջելոյ։ Ո՜վ յերկինս աստուածային դեգերմանցն (մտօք). (Փիլ.։)
Քրիստոսական կամ աշխարհական դպրութիւն։ Արուեստ դպրութեան. (Ագաթ.։)
ducatus Իշխանութիւն դքսի. բդեշխութիւն. զօրավարութիւն.
Ո՛չ ուրեմն ընդ մարմնականօք ենթակայեսցի օրինօք։ Զմեծն կամ զփոքրն ենթակայիլ քանակին օրինագրեաց արիստոտէլի արուեստն. (Կիւրղ. գանձ.։)
ԵՐԵՔԱՄԵԱՅ ԵՐԵՔԱՄԵԱՆ. τριετής triennis Եռամեայ. երից ամաց. երեմեան. իրեք տարու կամ տարւան.
Ճշմարտութեամբ երիցագոյն է՝ ո՛չ յերկար ժամանակաւ, այլ գովելեաւ, եւ կատարելագունիւ վարուք տեսեալ։ Որոց մին երիցագոյն, եւ միւսն կրսերագոյն. (Փիլ. իմաստն.։)
Վարուց երկրակեաց կենացս ես ինչ ոչ ցանկացայ։ Յետ վարուց երկրակեացս կենաց (զենովք փոխեցեր). (Ագաթ.։)
Ի կատարումն եօթներեկին ի նախկի ութերորդ դարուն մտելոյ. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Այլ այսոքիկ են զառանցանք, եւ լեզուագարութիւն բազում. (Կիւրղ. գանձ.։)
Զարհուրեցայ վասն անմարմնական վարուց նոցա. (Վրք. հց. ՟Ի՟Ա։)
Ոտք՝ որ զարտուղեցան յարդարութեան ճանապարհէն. (Յճխ. ՟Ի։)
Զուգընթաց են միշտ ընդ արեգական (արուսեակ եւ փայլածու). (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Ի բարուց անկարգ ընթացութենէ. (Կոչ. ՟Է։)
Ի կիտոսն մեր հարուածական ընկղմութեան ... անվնաս անդրէն ի վեր հանելոյն. (Փիլ. յովն.։)
Պարունակէ կուսաստանն զկոյսսն, եւ ընկուզուտն զընկուզիս. (Երզն. քեր.։)
(Կամքն ի վերայ մարմնոյ) թեթեւութեամբ ըստանձնէ զլուծ ապաշխարութեան. (Լմբ. տնտես.։)
Զերծուն առնուն զթամբատեակսն, զոր ուրուք ուրուք արկեալ էր զնոքօք. (Թղթ. բարուք.։)
Իմաստաբար արարչագործն արուեստագործեաց. (Նիւս. բն.։)
Կամ ա. Ճարտար արուեստայարմար.
Աշտարակօք՝ բարձր ահաւոր, իմաստապէս արուեստաւոր. (Շ. եդես.։)
Զսկիզբն բարեաց ի մերմէ յօժարութենէ առնուցու. իսկ զկատարած փառացն իբրկնիք ինքնաւարտ ի վարդապետէն. (Երզն. մտթ.։)
Ինքնիշխան յօժարութեամբն զառաջնորդոյ զիշխանականին ամենեցուն ունէր զնմանութիւն. (Նիւս. կուս.։)
Ի մխիթարութիւն ել նոցա լորամարգ ի ծովէ. (Իմ. ՟Ժ՟Թ. 2։)
Զարտասուսն՝ անմաքուր վարուցն լուացարան. (Մամբր.։)
Խաչն՝ արդարութեան լուսարմատ տունկ. (Կիւրղ. աղ.։ Կիւրղ. խչ.։)
Մինչ զի մոռանալ զիմ խամութիւն տկարութեանս. (Ոսկ. գծ. յռջբ։)
σαθρότης pravitas. Խարխուլն գոլ. դեդեւանք. գայթումն. սխալանք. վատթարութիւն.
Արգելեալ զլոյսն՝ խաւարումն գործէր երիս ժամուն. (Շ. բարձր.։)
Խաւարումն աչաց, խլութիւն ականջաց։ Փորեցին զաչս հասանայ ... թափել զհասան ի պատուհանից խաւարմանն. (Արծր. ՟Ե. 2։)
Որ ինչ ի միտսն խռովութիւնք, եւ յաղօթիցն լուսոյ խաւարումն. (Խոսր.։)
Ասէ մէտ կշռոց զարգարութիւն ի տեառնէ խոհականան. (Համամ առակ.։)
Զանազանեալ վարուք նոցին, եւ ծաղկերանգ քեզ ընծային. (Յիսուս որդի.։)
Արփիազգեստ պայծառութեամբ որպէս զարուսեակն յորդալոյս ծայրափայլ աստուածաբանութեամբն պայծառացեալ. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
ԿԱՆԳՆՈՒԹԻՒՆ ԿԱՆԳՆՈՒՄՆ. ἕγερσις erectio ἁνάστασις resurrectio. Կանգնիլն. յոտին կալն. յառնելն. յարութիւն. շինութիւն. նորոգութիւն.
Մկրտութիւն զօրութիւն է յարութեանն. իսկ արդ ի կանգնութեան նորա յաւուր՝ զյարութեան շնորհս ընկալցուք. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Կանգնեաց ի կանգնումն յարութեան, որ ոչ անկանի. (Շ. մտթ.։)
Եղիցի կատարումն ասացելոցս նմա ի տեառնէ։ Թողեալ զբան սկզբանն քրիստոսի՝ ի կատարումն եկեսցուք։ Իսկզբանէ տարւոյն մինչեւ ցկատարումն տարւոյն։ Ընկալեալ զկատարումն հաւատոցն ձերոց զոգւոցն փրկութիւն.եւ այլն։
Հաւատք եւ սէր են սկիզբն եւ կատարումն. (հաւատք սկիզբն, եւ սէր՝ կատարումն. Ածազգ. ՟Գ։)
Աստ է կատարումն ամենայն բանին։ Ի կատարման հասակին։ Կատարումն եւ վախճան ունին ամենայն տրտմականքն։ Նոյն ժամայն գործն զկատարումն առնոյր։ Գալ ի կատարումն սննդեամբն։ Կատարումն շինուածոյ, գրոց եւ այլն. (Ոսկ. յհ.։ ՃՃ.։ Յճխ. եւ այլն։)
Ի կատարումն ածել զպատրաստուիթիւն տան քոյ. (՟Ա. Մնաց. ՟Ի՟Թ. 19։)
ԿԱՏԱՐՈՒՄՆ. τέλος finis. Վախճան, այսինքն վախճանական պատճառ. (Սահմ. ստեպ։)
Երակահատութեան ասիցէ զառողջութիւն գոլ կատարումն, զի սակս նորա եղանի. (Անյաղթ վերլծ. արիստ.։)
ԿԱՏԱՐՈՒՄՆ. τελευτή finis, consummatio Վախճան կենաց. նահատակութիւն. մարտիրոսութիւն.
Զկատարումն տեառն տեսէք. (Յկ. ՟Է. 11։)
Եւ եղեւ կատարումն սրբոց վկայիցն եւ այլն. (ՃՃ.։)
Քրիստոսակոչ կատարումն. (Կորիւն.։)
Կատարումն առաքելոցն։ Զտեղիս կատարմանցն. (Խոր. ՟Բ. 31. 72։)
ԿԱՏԱՐՈՒՄՆ. τελειότης perfectio. Կատարումն (կամ կատարելութիւն) ուղղոց առաջնորդեսցէ նոցա. (Առակ. ՟ժա. 3։)
Հաւատարիմ էր վասն կատարման վարուց եւ իմաստութեան. (ՃՃ.։)
կատարումն զլրումն ամենայն բարութեանց ասէ։ Մի ոք հայեցեալ ի գայթոտ եւ ի դիւրավնասելի բնութիւնս յուսահատ լիցի յանձինն կատարմանէ. (Սարգ. յկ. ՟Բ։)
ԿԱՏԱՐՈՒՄՆ. τελείωσις initiatio, consecratio. Կատարողութիւն. նուիրագործութիւն. նուէրք. սրբազան պաշտօն.
Առցես զճարպն, եւ զերին աջոյ. զի այն է կատարումն։ Զխոյն կատարման։ Ի մսոյ զոհին կատարման։ Մինչեւ յօրն լրման աւուրց կատարմանն ձերոյ (այսինքն օծութեան կամ ձեռնադրութեան). եւ այլն. (Ել. ՟Ի՟Թ. 22=34։ Ղեւտ. ՟Է. 37։ ՟Ը. 22 - 33։)
Իբր թէ ի ձեռանէ նոցա եւ ի կարապետե լոյն այս ամպրոպ չարութեան (եղեւ). (Յհ. կթ.։)
Առ շեղ նոցա կողմանակի հարուածքն լինէին. (Պտմ. աղեքս.։)
λέντιον linteum. Դոյզն կապերտ կամ փերթ կտաւի. աղքատին սփածանելի, զգեստ, խանձարուր, եւ այլն.
ὀμογνώμων, ὀμοήθης ejusdem sententiae, eorundem morum (գրի եւ Համբարոյ. Համաբարւոյ, Համաբարու) Համաձայն բարոյիւք կամ բարուք. սրտակից. համախոհ. համամիտ.
Հատցէ յիւրմէ զչարութիւն համադուռն նորին (առաքինութեան). (Վրք. հց. ՟Բ։)
Համեղասցի ի ճաշակելիս մտաց մերոց խոհարարութիւնք իմանալի խորտկացն. (Խոսր.։)
ἕπαυλις, σκηνή caula, villa, atrium σηκός septum. Հանգստարան մարդկան կամ անասնոց, որպէս տաղաւար. վանք հովուաց. բնակութիւն արտաքոյ քաղաքի, գիւղ. աւան. արուարձանք, փարախ, դադարք. կայք, կայանք. օթեւան. տեղի պատեալ պատնշաւ կամ ցանգով.
Չհանդարտէ լսել ձեր տկարութիւնդ. (Եղիշ. ՟Ը։)
Առ հարաւային լուսոյն առկայիլ հարաւաբեր (կամ հարաւաբերձ) արեգականն արդարութեան լուսափայլ. (Անան. ի պետր.։ եւ Տօնակ.։)
Որ հարուածէ.
Հարուածիչ դնւաց. (Նար. ՟Ձ՟Դ։)
Հարուստ կողիւք. ուժեղակ. լայն միջով. թիկնաւէտ. քաջալանջ. բուռն. զօրաւոր. կարշնեղ.
Հարցնափառեր ապաշխարութեան։ Հայր երկնաւոր՝ որ առաքեցեր զմիածին որդիդ քո փրկիչ աշխահի.եւ այլն։
Ընկալարուք հաւանաբար. եւ առաւել եւս ընկալարո՛ւք յօժարապէս. (Աթ. համբ.։)
ՀԵԶԱԲԱՐՈՅ կամ ՀԵԶԱԲԱՐՈՒ. πραΰθυμος . Հեզ բարուք կամ բարոյիւք.
Արար ի սուրբ եկեղեցւոջ միաբանութիւն գազանամիտ եւ հեզաբարու արանց. (Վրդն. ծն.։)
Ո՛վ կին, դու իբր ի դպրանոց տան հեզութեամբ ի տան քում բնակես. եւ կարօղ ես դու կալ հեզութեամբ. յն. իմաստասիրութիւն (այսինքն առաքինի քաղաքավարութիւն)։
Հերետիկոսն հերձուածող թարգմանի. հայելով ի ձայնն յն. է՛րէսիս. եւ հյ. հերձ։ Բայց ըստ ինքեան, է՛րէսիս է որպէս յարումն. իսկ բուն հերձուածն՝ ըստ յն. աս սխի՛զմա, որ է որպէս հյ. խզումն, այսինքն պատառումն. հերձուած։
ՀԻՆԳԱՄԵԱՅ ՀԻՆԳԱՄԵԱՆ. πενταετής quinquennis, quinquennalis. Ուր հաշուին ամք հինգ. հնգից ամաց (միջոց, ժամանակ, անձն). հինգ տարուան կամ տարեկան .... որ եւ ՀԻՆԳԱՄԵԱՆ.
Հոտոտելն. հոտավարութիւն. զգալն զհոտ.
ՀՈՒՂԿԱՀԱՐ եւ ՀՈՒՂԿԱՀԱՐՈՒ. Հարօղ ուղեկի կամ ուղեկանի՝ այսինքն ուղեւորի. որ հարկանէ եւ կողոպտէ զճանապարհորդս. աւազակ. յելուզակ. հէն.
Յաղագս հուղկահարի։ Զխումբս հուղկահարացն։ Զհուղկահարուսն եւ այլն. (Պիտ.։)
Այլեւ ըստ արուեստին իսկ գործ ձեւացումն ըստ մտահաճութեան իւրոյ (էր), եւ ոչ ըստ ճշմարտութեան. (Շիր. զատիկ.։)
Զխստամբեր վասր նորա ճգնողականս։ Ուղղէ զթիւրեալ սիրտն յիրաց աշխարհիս ճգնողական վարուքն. (Յհ. կթ.։ Լմբ. սղ.։)
Հասեալ յանքոյթ նաւահանգիստ՝ ճգնողական վարուք եւ խիստ. (Շ. տաղ ներս.։)
Ի ճիւաղական բարուց խրատու բանսարկուին. (Զքր. կթ.։)
Ինքն զինքն յարուցանէ ճոխութեամբ. (Զքր. կթ.։)
Զարուեստ գրչութեան ուսուցանել տալով իւրոց մանկագոյն աշակերտացն. (Խոր. ՟Գ. 53։)
Անօգտակար վարկանիւր ախմարաց յաղագս ընդ մանուածոյ բանից պարունակելոց որ ի նմայն տեսութեանց. (Շ. հրեշտ.։)
Մատենագիր, կամ մատենագրութիւն դարուց ի դարս.
Եւ զի ոչ իմանայք դուք զմարդկանն ի մարդկապէսն, գիտուն արարաւ ձեզ ի չմարդկապէսն (ի հարուածս). (Ագաթ.։)
Ի մեռելութիւն մարմնասէր եւ ախտակիր ձեր բարուցդ. (Երզն. լս.։)
Մեծածովս վերացեալ յարուցեալ՝ զկղզիս եւ զմեծացամաքս ողողեաց. (Փիլ. իմաստն.։)
Մեռելական խմոր, եւ հերձուած քացախութեան չարութեանն. (Երզն. լուս.։)
Կամէր հալածանս՝ տանջանս՝ չարչարանս միահաղոյնս յարուցանել. (Բուզ. ՟Դ. 8։)
Զի ցուցցէ զբարերարութիւն միամտական աղաւնոյն սիրոյ. (Ագաթ.։)
Ունին եւ բազում ինչ՝ միասնական կեանքն՝ բարութիւն. (Բրս. հց.։)
ՄԻՍՏԵՌԻՈՆ կամ ՄԻՒՍՏԵՌԻՈՆ, ՄԻՒՍՏՌՈՆ. Բառ յն. միւսդի՛ռիօն. μυστήριον mysterium. Խորհուրդ. խորհրդակատարութիւն. նուէր. որպէս միջին եւ ներքին կամ խոր ինչ.
Սթափեսցին եւ զգաստացին մոլորականքն։ Մոլորական նախնեացն յիմարութիւնք. (Ագաթ.։)
Դառնալ ի մոլորմանէս։ Ո՛չ եմ ի ճշմարտութենէ մոլորումն։ Ձգեաց զնոսին նոցին հոգւոյն յօժարութիւնն յայսպիսի մոլորումն. (Լմբ. առ լեւոն. Լմբ. ժղ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
ՄՏԱՐԿՈՒԹԻՒՆ ՄՏԱՐԿՈՒՄՆ. Ի միտ արկանելն. յուշարարութիւն. եւ Մտածութիւն. խորհուրդ.
Սէր՝ մարմնաւոր վարուց յանձանձիչ. (Յճխ.։)
Չլինէր նմա այն յաջողումն ինչ ի բարութիւնս. (Յհ. կթ.։)
Ոչ յարակային ի չարութիւն։ Ապականեալքն վասն այնորիկ նորոգին, որպէս զի (ի) մշտնջենաւորութիւն յարակայեսցին. (Լմբ. առակ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
κόσμιος moderatus, modestus. որ եւ ՅԱՐԴԱՐ. Զարդարուն. բարեկազմ. վայելուչ. ողորկ. հարթ. արդարակ. ճարտար.
Ի զգեստս յարդարուն, որ է զարդ խոնարհութեան. (Բրս. հց.։)
Յարդարուն առնել զբանս մեր։ Զանկիւնակալ քարն առաւել յարդարուն առնեն. (Սարգ. յկ. ՟Բ. եւ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Դ։)
Յարդարուն հմտութեամբքն յառաջեալ (ի քերթուածս)։ Զի յարդարուն զչար կամացն առաջարկութիւն դիւրաւ կարասցէ կատարել։ Յարդարուն եւ ամենահաճելի կատարելութիւն բարւոյ։ Յարդարուն կազմուածով. (Պիտ.։)
ԱՆհատ պարտի պահել զյարդարուն զդպրոցսն ի վանս. (Կանոն.։)
Յիմարութեանդ ցոյցք՝ զնիւթս զայս յաւէժակից ասել արարչական զօրութեանն. (Յհ. իմ. երեւ.։)
μωρῶς stulte, fatue. Իբրեւ յիմար. յիմարութեամբ. անմտութեամբ.
cf. ՅԻՄԱՐՈՒԹԻՒՆ.
Որ է անտեղի, եւ սատանայական մտաց յիմարումն։ Զմեզ յիմարումն եւ ափշութիւն ունի յայնմ ժամու (մահուան). (Ածաբ. խչ.։ Նանայ.։)
Սեռքն յոլովանան ընդ ինքեամբքն պարունակութեամբ. իսկ տեսակքն քան զսեռն յոլովանան իւրեանց տարբերութեամբն. (Պորփ.։)
Բարութիւն յոլովասցի. (Նեղոս.։)
Որպէս զարուսեակն յորդալոյս ծայրափայլ աստուածաբանութեամբն պայծառացեալ. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Ոչ ի պարզ, եւ ոչ ի յօդուածոյս ի վնասակարութիւնս անկաք, այլ ի բազումս եւ յանհնարինս եւ ի պէսպէս դառնութիւնս. (Եւթաղ.։)
Է՛ որ բնական, եւ է՛ որ յօժարական։ Յօժարական կենդանութիւն է, յորժամ յոռեգոյնն յաղթէ լաւագունին. իսկ յօժարական մահն է ըստ առաքինութեան կենցաղավարութիւն. (Սահմ. ՟Ը։)
ՅՕԺԱՐԱԿԱՆՆ գ. ըստ յն. ոճոյ, ἠ προαιρετική voluntarium, praelectivum. Կարողութիւն յօժարութեան ընտրութեամբ. կամաւորն. ընտրողականն. եւ Առարկայն յօժարելի.
եւ չ. κυβερνάω, διακυβερνάω guberno, rego. Ղեկավարել. ուղղել զնաւ. առաջնորդել ումեք. վարել ճարտարութեամբ.
ներկագործ զըննով զըննեալ (այսինքն ըստ արուեստի ներկագործաց ընտրութիւն առնելով), եւ կազմէին կերպասագործք ոսկեթել յօրինէին, զարդ հասանեաց պատրաստէին. (Շ. տաղ հռիփս.։)
Գրեաց վասն յօժարութեան համբերութեան, որ մկրտէինն նորոգապէս. (Եւս. պտմ. ՟Զ. 13։)
Նուիրական ոմն է ի սոցունց. որպէս ոչխար կատարեալ արու։ (Նար. առաք.։)
Զդիւրութիւնն դժուարութեամբ շաղապատեաց։ Զայն՝ որ որսայրն, յիւրումն շաղապատեաց թակարդս։ Բազում աղտիւք շաղապատեալ։ Իբրեւ ի հարկէ եւ ի կապոյ իմեմնէ, աղապատեալք. (Փիլ.։)
ՇԱՌԱՒԻՂԱՑՈՒՑԱՆԵՄ ՇԱՌԱՒԻՂԵՄ, ՇԱՌԱՒԻՂԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. Շառաւիղ եւ բարունակ բարեբեր արձակել. վերընձիւղել. բուսուցանել. արտադրել. ծնանել. կր. Բուսանիլ. ծագել. սերիլ.
Ի հինգն շարադասէր գիրս։ Յարանան առ միմեանս, եւ շարադասին (գարուն եւ ամառն). (Պիտ.։)
συγκρατικός, συνέχων commiscens եւ comprehendens, continens. Պինդ ունօղ. եւ Շարունակօղ.
ՇԻՋՈՒԹԻՒՆ ՇԻՋՈՒՄՆ. σβέσις extinctio. Շիջանիլն. մարիլը, մարումը.
ՇՈՒԱՐ որ գրի ՇԻՒԱՅՐ, ՇՈՒԱՐԻՄ կամ ՇԻՒԱՐԻՄ, ՇՈՒԱՐՈՒՄՆ կամ ՇԻՒԱՐՈՒՄՆ. Առաւել ռմկ. որպէս Վարանք. տագնապ. խուճապ. եւ Վարանիլ, տագնապիլ.
Ամենավարան. յամէն դիմաց շիւարումն է մեղաւորին յաւուրն ահագին ... վարանեալ շիւարեալ. (Լծ. նար.։)
περιβάλλω, κυκλόω, τυχίζω, συνέχω circumdo, munio եւ contineo. Շուրջ պատել. պարփակել. պարունակել. պաշարել. պարսպել. ամրացուցանել. չորս դին պատել.
Շուրջ պատել՝ պարուրել՝ պաշարել.
Առնու զնետս հարուածոց կարեվէր խոցման յոգիակողմն կոյս. (Գր. հր.։)
Է արդարութեան միաբանութիւն իմն եւ յօդակապութիւն ընդ ոգիակողմանն կողմն գործել. (Եւագր. ՟Ը։)
Ըստ նոցին խստապարանոցութեան, եւ ողնդժնեայ բարուցն խառնէր տայր նոցա զբաժակն դառնութեան. (Ագաթ.։)
Ոսկետեսիլ վարուք։ Ոսկետեսիլ առաքինութիւն. (Լծ. ածաբ.։)
Բազում անգամ արք վատթարանան շնութեամբ, եւ կանայք ուժգնանան ողջախոհութեամբ։ Ի վերայ ծովու ուժգնանայ սրտմտութիւն քո։ Ուժգնանայ չարութիւն ամբարտաւանիցն. (Լմբ. առակ. եւ Լմբ. ամբակ. եւ այլն։)
Ըստ հաւասարութեան մեղացն աճեցման՝ եւ սասանումնն ուժգնանալ բնաւորեցաւ. (Բրս. սղ.։)
Նենգեալ՝ վասն բազում չարաբարոյս ցուցանելոյ՝ անդստին յիւրոց բարեկամաց կոշկոճեալ մեռանէր». (Որպէս եւ Եւս. քր. ՟Ա.) իմա՛ վասն չարաբարոյ երեւելոյ, կամ չար բարոյս յանձին բերելոյ։ Այլ հոմաձայն է եւ յն. իբր չարաբարոյ, կամ չարաբարութիւն։
Որոյ լեզուն է չար, կամ սրեալ ի չարութիւն. չարախօս. եւ հայհոյիչ.
Զբոլոր ուխս չարութեան չարալլուկ չար հինիցն. (Յհ. կթ.։)
κακία, πονηρία malitia, malignitas, pravitas, improbitas. Չար գոլն. իսկութիւն չարի. չար ինչ. չարիք. մեղք. անզգամութիւն. վատթարութիւն. եւ այլն. գէշութիւն.
Ոչ ես անցից, եւ մի՛ դու անցանիցես չարութեամբ։ Առ չարութեան եհան զնոսա՝ կոտորել զնոսա։ Վճարեալ է չարութիւն առ ի նմանէ։ Բերան քո յաճախէր զչարութիւն։ Զի՞ պարծի ի չարութեան հզօր։ Չարութիւն է ի բնակութեան նոցա եւ ի մէջ նոցա, եւ այլն։
Յայսր ամենայնի վերայ այլ եւս չարութիւն խորամանկեաց։ Լիրբ է խորամանկ չարութիւն նորա. (Եղիշ. ՟Բ. ՟Գ։)
Խոտն (նշանակէ) զխորհրդոցն չարութիւն ժողովեալս ի սրտի. (Շ. ընդհանր.։)
Ազատեաց ի ծառայութենէ չարութեան մեղացն. (Ագաթ.։)
Քան զեպիկուրեանցն զյիմարութիւնն (հիւլէս՝) անբանագոյն, եւ պառաւական եղիցի. (Առ որս. ՟Է։)
Ընկալաք զհրաման պատուիրանին յաննախանձ քոյոց բարուց բնութեանդ. (Եղիշ. ՟Ա։)
Գլուխ պարու կամ գնդի յո՛ր եւ է կարգի.
Հանդիպեցաւ անձն իմ ի պաշարումն չարեաց. պարադիպեցան (կամ պարադիտեցան) զինեւ ահա ամենուստ տագնապաւ վշտաց. (Պիտ.։)
χορός chorus, chorea. Անցումն ի կարգ պարու կամ պարաւորաց. պար.
Ոչ իսկ տիրապէս սոքա օգնականք, այլ պիտակաբար ասին։ Չարչարելոյ անուն ասի եւ իսկապէս, ասի եւ պիտակաբար. իսկապէս՝ առ գորցսն չարութեան՝ որ է որդւոյն առանձինն. եւ պիտակաբարն՝ ի վերայ այլոցն, որոց ստածուածովք եւ մարմնովք լինին վնասք. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. ել. ՟Բ. 4։)
Մի ոք կարծեսցէ ի վերայ աստուածոյ զստուերս իսկապէս տիրաբանիլ, քանզի պիտակաբար իրք են այս (իբր զեղծումն չարաչար Վարումն). (Փիլ. իմաստն.։)
Որոց նախկի պարուց նոցին պըսականունն (կամ պըսակ անունն) է ընդ նոսին. (Յս. որդի.։)
Ի ջրահեղձռյց ամենակործանն դարու. (Նար. ՟Ձ՟Է։)
γονορροής, γονόρροιος gonorrhoea affectus, seminifluus. Ցաւագար՝ ոյր սերմն արութեան կաթէ՝ ծորէ, կամ ելանէ ինքնին. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Է. 4 = 13։ ՟Ի՟Բ. 4։ Թուոց. ՟Է. 2։ ՟Բ. Թագ. ՟Գ. 29։)
Տեսեալ զմարդկային բնութիւնս ի սեւութենէն գեղեցկացեալ։ Սպիտակացեալք ի սեւութենէ անգիտութեանն։ Զաղջամուղջին սեւութիւն գունոյն փոխարկել ի ձեան պայծառութիւն։ Զագռաւացեալ սեւութիւն մեղաց մերոց հրով ապաշխարութեամբ սրբեսցուք. (Նիւս. երգ.։ Արշ.։ Նար. ՟Ծ՟Բ. եւ Նար. յովէդ.։)
Պատարուն սիրով. սիրալիր. սիրահարուստ.
Արուսեակն սկայընթաց եւ վայելչագեղ. (Նար. առաք.) (ըստ Սղմ. ՟Ժ՟Ը. 6)։
Սկզբնաբան լինել սովորութիւն ունէին, եւ զհին լուրն յիշատակաւ արծարծէին։ Յիշատակարան գոլ կենաց վարուց հնոցն, սկզբնաբանեզով զգործս եւ զբան՝ սրովք վարեցանն. (Փիլ. լիւս. եւ Փիլ. իմաստն.։)
Փառք, եւ ի ստեղծականաց էից գովաբանութիւն։ Ականն արեւու ստեղծականն արուսեկի. (Նար. ՟Ի՟Դ. եւ Նար. յիշ.։)
Ամենայն արուեստիս զօրութիւն եղծմամբք եւ ստեղծմամբք դատեալ լինի. (Պիտ.։ 1)
Հասարակաց ստորնայնոց մայրս (հող)։ Զօրացուցիչ ստորնայնոցս (կամ ստորայնոցս) տուան տկարութեան. (Պիտ.։)
Վաճառարան է կենցաղս այս։ Ամենքին իբրեւ ի վաճառարանի եմք. ջանացարու՛ք շահել. (Խոսր.։ Վրք. ոսկ.։)
Եւ որպէս Վայելուչն գոլ. յարմարութիւն. պատշաճաւորութիւն.
Վարձատրեա՛ բոլորեցունց զանանց եւ զերանելի բարութիւնս։ Մեծամեծս ընդ փոքուդ վարձատրեցից ձեզ ո՛վ սիրելիք իմ. (Պտրգ.։ Սիսիան.։)
ὅχησις vectio. Յառաջ վարելն. ձիով կամ կառօք ձիավարելն. կառավարութիւն.
Ըստ նաւարկութեանցն, եւ ու՛ր արդեօք վարութիւնք առանց աշխատութեան լինիցին. (Պղատ. տիմ.։)
cf. ՎԱՐՈՒԺԱՆԱԿ
Դանիէլ զպաշարումն երուսաղէմի հոգւովն սրբով վերատեսեաց. (Զքր. կթ.։)
Ո՛հ որ շինէ զտուն իւր, եւ ոչ արդարութեամբ, եւ զվերնայարկս, եւ ոչ իրաւամբք։ Որոց ելանիցեն ի վերնայարկսն, եւ ի միջնայարկացն յերրորդ յարկսն։ Յարկար ի վերայ ջուրց զվերնայարկս նորա. (Երեմ. ՟Ի՟Բ. 13։ Եզեկ. ՟Խ՟Ա. 7։ Սղ. ՟Ճ՟Գ. 3։)
Պարունակօղ զդարս վեց՝ պէսպէս առմամբ դարուց ի սկզբանէ աշխարհի մինչեւ յառաջին կամ յերկրորդ գալուստն քրիստոսի. որպէս եւ ըստ համեմատութեան վեցօրեայ արարչութեան, եւ հանգստեանն աստուծոյ յաւուր եօթներորդի. ըստ որոյ եւ հրէայք ըստ եղիական դպրոցի, եւ ոչ սակաւք ի հարց վեց հազար ամս ընծայեն տեւողութեան աշխարհի.
Յեօթներորդ դարուն հանգուսցէ զաշխատեալսն, որ աշխատեցան ի վեցդարեան իւրեանց ժամանակի, իբրեւ այն թէ ընդ նմա աշխատեցան յիւրեանց ժամանակի անդ։ Ընդ նմա աշխատեցան ի վեցդարեան ժամանակին իւրեանց. (Ագաթ.։ Նար. երգ.։)
Ոչինչ ի մէնջ արուեստախօսեալ՝ մերոցն կարծեօք վիճաբանելով։ Վիճաբանելով մարանչին ընդ այլազգ քրիստոնեայս։ Որ ոք ունիցի ագարակ իւր, եւ ցանկայ զդրացւոյն ի նոյն յաւելուլ՝ վիճաբանելով. (Կորիւն.։ Խոսր.։ Շ. յկ. ՟Խ՟Ը։)
Չար արուեստ վհկաց. դիւթութիւն, հմայք, կախարդութիւն.
Ատեա՛ զպզերգութիւն, տաղտկա՛ ի չարութենէ։ Մի՛ տաղտկալ եւ մի՛ վհատել։ Եփր. (Արծր.։)
ՏԱՍՆԱՄԵԱՅ ՏԱՍՆԱՄԵԱՆ. δεκαετής, δεκαέτηρος decem annos natus δεκαετία, δεκαετηρίς decennium, decennale tempus. Որոյ են ամք տասն. ամաց տասանց. տասը տարուան.
περιστρέφομαι circumferor. Տարուբերիլ. այսր անդր տատանիլ. շրջիլ. ծփիլ. եւ Տարակուսիլ. վարանիլ.
Հայր գթած զտարախօսել զաւակի իւրոյ, որ յանարուեստ մտաց եւ յանկատար լեզուէ արտաքս գայ, զուարճութիւնս վարկանի. (Վրք. ածաբ.։)
Ըստ կոստանդին ճաշակեաց ի թանձրացեալ եւ զմռսեալ լեզոյս մերձ ի կատարումն կենացն տեառնաբար՝ զդղրդումն թագաւորութեան մերոյ. (Վրդն. պտմ.։)
Այս է նահանջն, որով տոմարական արուեստն յառաջանայ ի ժողովումն. (Վանակ. տարեմտ.։)
Բազում այն են՝ որ առ այսպիսի աղէտս տարակուսի ի վաճառականութեան արուեստս տուայտանաց անկանել յօժարեն. (Ագաթ.։)
Զի ո՛չ ի ցամաքայնոց քան զառիւծ ինչ գազանագոյն գտին։ Զանդրանիկս զարուս զամենայն ցամաքայնոցն։ Ցամաքայնոց, ջրայնոց, օդագնացաց. (Փիլ.։)
Ի մեղսաբեր եւ ի ցասմնահար դարուս. (Վրդն. պտմ.։)
Ըստ ցաւացոյ ածին եւ ըստ վիրին չարութեանն. (Մանդ. ցանկ.։)
Առ պագշոտ յիմարութեան ցոփութեան բարոյիցն. (Ագաթ.։)
Յիմարութիւն ցոփութեան բարոյիցն յայլանդակ միտս զնա փոխաբերէր։ Ի հրապոյրս ցոփութեան բերեալ ի բանից բանսարկութեանց ոմանց. (Յհ. կթ.։)
Ցոյցք մարդկան արուեսին են հինգ աստղն. լուծ՝ հող, եւ ջերի ջուր, որ է այծ (եղջերաւոր). արտախոյր զմիտսն ասէ՝ որ ի գլուխն. (թերեւս լուսնթագ). զի խոյր պսակ ասի. ծպաւոր զգեստն ասէ, որ է օդն. փառազնոտ զհուրն. (Մեկն. ծն.։)
Ըստ յուդայի, որոյ ի բիւրուց վայելեալ բարութեանց՝ զհակառակն փոխարինէր բարեգործին. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 15։)
Ըստ փողարական արուեստից շնչեալ հարկանիցի. (Նիւս. կազմ.։)
Կամ իբր ա. ταχύς, ταχεῖα celer. Արագագոյն. վաղահաս. Փոյթ. Ամբոխէ զտեսանելիսն փութանակի շարժութիւնն։ Վասն փութանակի եւ լուսաւորագոյն յարութեանն։ Հայելով ի փութանակի եւ անյայտ կենցաղոյս վախճան. (Նիւս. բն.։ Ագաթ.։ Փարպ.։)
Քաղաքայնոց ոչ իսպառ ի վերայ գեղջկացն ընդվզել եւ պերճանալ։ Քահանայից, վանականաց, եւ քաղաքայնոց։ Քաղաքայնոցն դիւրակ լինի մեղացն կատարումն ի ձեռն գործակցացն։ Կեան յանապատ, եւ զքաղաքայնոցն գործեն գործ. (Յհ. կթ.։ Շ. ընդհանր.։ Լմբ. սղ.։ Վրք. հց. ՟Գ։)
Քաղցրական մխիթարութեամբ զտածութիւնն ունել. (Բրս. թղթ.։)
Դառն էր, եւ քաղցրացաւ ջուրն։ Քուն իմ քաղցրացաւ ինձ։ Քաղցրացաւ առն հաց ստութեան։ Քաղցրացան նմա խիճք հեղեղատի։ Աստուծոյ մերոյ քաղցրասցի, կամ քաղցր եղիցի օրհնութիւն։ Եթէ քաղցրասցի ի բերան նորա չարութիւն.եւ այլն։
Քաջահաւան բարուք։ Քաջահաւան կամացութեամբ խաղաղացեալք. (Պիտ.։)
Եթէ ոք այսպիսի մխիթարութեամբ քաջահաւան լինիցի, իցէ թերեւս դիւրալուր իսկ, որ դժուարահաւանն է. (Պղատ. օրին. ՟Թ։)
Քաջահմուտ կամեցեալ լինել ընթերցողաց (այսինքն կամիմք՝ զի լինիցին)։ Չլինելն քաջահմուտ արքայութեան երկնից եւ յարութեան։ Յարուեստական եւ քաջահմուտ բժշկի դեղոց ողջացայք. (Խոր. ՟Բ. 65։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 8։ Երզն. լուս.։)
Քաջապտուղ ոստոց չարութեան. (Սկեւռ. աղ.։)
Այսօր ժողովեալքս ընդ քառասնոստ ծառիւս այս ի ժամանակիս ապաշխարութեան։ Զարդարեցաւ ծառն քառասնոստ ամենայն ծաղկօք. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Ամենեւին պատարուն. առլցեալ. առաւելեալ.
Ի ձեռն ամենապատարն չարութեանց զչարեացն կրեսցեն զպատիժս. (Պիտ.։)
Ամենապատիկ պարգեւք, կամ երանութիւնք, բարութիւն, կամ չարութիւն. վայելչութիւն. (Պիտ.։ Սարգ.։) (Լմբ.։)
Խնամող ուղեկից ամենավստահ։ Ամենավստահ կառավարութեամբ (ընդ օդս)։ Շառաւիղս ամենավստահս ի խոնարհ առաքեալ. (Նար. գանձ եկեղ. եւ Նար. հոգ. եւ Նար. խչ.։)
Անապատասէր, որ յախտից եւ ի չարութեանց ի բաց խուսէ, (ա՛յլ ձ. անապատ ասէ)։ Զտատրակն, քանզի անապատասէր է կենդանիդ. (Փիլ. լին.։)
Մի՛ երբէք երեւեսցուք անբանագոյնք քան զմանկունս։ Քան զեպիկուրեայցն զյիմարութիւնն (կամ զանհատսն) անբանագոյն եւ պառաւական եղիցի. (Բրս. հց.։)
Անբանագոյնք ի բանս։ Յանասնականն անբանագոյն զառածանէ չարութիւն. (Պիտ.։)
Ճառագայթքն արուեստագիտին աստուծոյ անբոլորելի սկուտեղն (արեգական). (Փիլ. յովն.։)
Պաշտօն եւ հրամանատարութիւն ինչ ի դրան պարսից՝ մանաւանդ ի կարգի մոգութեանց. մոգպետ.
ԱՆԵՐԿՐԱՉԱՓ եւ ԱՆԵՐԿՐԱՉԱՓԱԿԱՆ Անգէտ երկրաչափութեան, կամ երկրաչափականին (արուեստի). ἁγεωμέτρητος. Պղատոն գրեաց ի վերայ դրան դպրոցի իւրոյ.
Որպէս զհին աւուրց, որպէս զանծերանալի, որպէս զանայլայլելի։ Անծերանալի եւ երանականն կատարումն. (Դիոն.։)
Անձանձրոյթ յօժարութեամբ յաղօթս. (Յճխ. ՟Ե։)
ἅνοια. amentia, stultitia. Պակասութիւն մտաց. անհանճարութիւն. անմտածութիւն. եւ Անխորհուրդ ինչ. անխելքութիւն, անխելք բան. ագըլսըզլըգ, ահմագլըգ.
Ընկենու յանմտութիւն, եւ յայլ երիս մասունս վատթարութեան. (Պիտ.։)
Զանուանակիրն շինեաց աստուծոյ՝ տաճար։ Զնսեմանուն վայրսն կեդարու՝ զանուանակիր կոչմանն իսմայէլի. (Նար. խչ. եւ Նար. առաք.։)
Մարկոս անուանակիրն արութեան. (զի մա՛ս, մա՛րիս, է ապու ըստ լտ. որպէս եւ մո՛ւրուս, է պատուար) (Նար. առաք.։)
Չարիքն ի դիպացն առնուն զանուանումն։ Ուստի եւ զանուանումն արուեստին առնու. (Եզնիկ.։)
Քակտիչ լուծանօղ անպատուաստ խզմամբ։ Բաժանեցայ, եւ անպատուաստելի կտրեցայ։ Անպատուաստելի հարուածեալս, կամ լուծեալս. (Նար. մծբ. եւ Նար. ՟Ի. ՟Հ՟Ա. եւ Նար. խչ.։)
Արդարութիւն է սորա ո՛չ ողորմութիւնն, այլ անստացուած լինել. (Լմբ. սղ.։)
Քան որ զի՞նչ արդեօք իցէ անտեղագոյն յիմարութիւն. (Փիլ. բագն. եւ Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Անցո՛ զչարութիւն ի մարմնոյ քումմէ. (Ժղ. ՟Ժ՟Ա. 10։)
Զշինողաց աշխարհի, եւ զնոյն անփոյթարարաց՝ իւրաքանչիւրոց բարուց. (Արծր. յռջբ։)
Որ աստ քաղցեսցի արդարութեան, անդ յագեսցի զանքաղցն լի բարութեամբ. (Նար. խրատ.։)
Անքասքնելի բարուք առընկեցեալ զամենայն, արբոյց փոխանակ կենսականի զմահաշունչն դեղ. (Պիտ.։)
Առատ բարուք. առատաձեռն.
Զի ողորմելովն առատապարգեւ լիցի ի մեզ։ Գոհանամք զառատապարգեւ բարերարութեանցդ քոց. (Խոսր. ժմ. եւ Խոսր. պտրգ.։)
Մարդ՝ ընտանի կենդանի ի բնութենէն, եւ առաւելապէս՝ որ ինչ միանգամ ըստ աստուածային օրինացն է զարդարեալ վարուք. (Փիլ. ել. ՟Ա. 16։)
ԱՐԴԱՐԱԳՆԱՑ ԱՐԴԱՐԱԳՆԱՑԻԿ. Որ արդարութեամբ գնայ. արդար. արդարագործ. բարեգործ. Աստուածապաշտ.
Ոգւոցս ոչ գոյ դաս ընդ ծննդեան բուսոցն յարդարագնացս։ Եթէ ի բարուց բուսոյ անտի, եւ ոչ կամօք արդարագնաց լինէիր։ Սամփսոն մինչդեռ արդարագնացիկն էր՝ քան զամենայն մարդ զօրացաւ. (Կոչ. ՟Դ. ՟Ժ՟Դ։)
Արդարութեամբ կշռօղ (անձն), կամ կշռեալ (ինչ).
Որ արդարակշիռ է ի խօսս իւր։ Արդարակշիռ վարուց եւ բանից. (Լմբ. առակ.։)
Ընդունակ արդարութեան, կամ ընդունելի արդարութեամբ. բարի. բարեսէր. աստուածահաճոյ.
Կատարումն արդիւնականացն՝ սէր, այսինքն ձեռօք խնդրողաց զԱստուած. (Լմբ. սղ.։)
ԱՐԻՒՆԱԽԱՆՁ կամ ԱՐԻՒՆԱԽԱՆԾ. Խանձեալ մոլեալ ի հեղումն եւ յարբումն արեան. արուն ծծօղ՝ խմօղ, արունկզակ.
ὔφαιμος subcruentus Խառն ընդ արեան. արունոտ.
Ընդ աղօտ արտայայտեցին զթայոմն եւ զյարութիւն փրկչին. (Անան. նին.։)
Ատելի են Աստուծոյ աւարութիւն եւ յափշտակութիւն. (Բուզ. ՟Գ. 6։)
Աւետարանչդ սիովնի։ Աւետարանիչդ երուսաղէմի։ Ոտք աւետարանչի համբաւուն խաղաղութեան, իբրեւ աւետարանչի բարութեանց. (Ես. խ. 9։ ՟Ծ՟Բ. 7։ Նաւ. ՟Ա. 15։)
Ուրբաթուն ընթերցուածք եւ սաղմոսք խորհրդաբար զմարդն մասնաւոր յարութեամբն աւետաւորեն. (Արշ. ՟Ի։)
Բազում կամ զանազան բարս ունօղ. յարմարեալ առ բազում ինչ. կամ Զանազանեալք բարուք.
Բազմապատիկ բարիք, բարութիւնք, չարիք, թշուառութիւնք, հիւանդութիւն, պարէնք, վայելմունք, երկչոտութիւն, ընթացք, տանջանարանք.եւ այլն։
Վասն արուեստից ազգի ազգեաց եւ բազմապատկացն ի վերայ այոցն՝ ի ներքս արկելոց. (Նիւս. կազմ.։)
Բազմօրինակք են մարդկան մեղանքն։ Ծանունս եւ բազմօրինակս ի վերայ հասուցանեն մահս։ Արուեստի պէտք են իմաստնոյն՝ բազմօրինակի, ըստ որում օգուտ արասցէ. (Փիլ.։)
Բազօրինակ անօրէնութիւնք։ Անօրէնութիւն բազմօրինակք։ Արուեստս բազմօրինակս։ Տանջանարանք բազմօրինակք. (Նար.։)
Անարուեստ խօսք, եւ արձակ, եւ բարբարիկոն լեզու. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։)
Անցցէ սրտմտութիւն բարկութեան եղբօր քո ի քէն։ Դարձաւ ի բարկութենէ։ Խօսեսցի ընդ նոսա բարկութեամբ իւրով։ Մի՛ բարկութեամբ քով խրատեր զիս։ Բան խիստ յարուցանէ զբարկութիւն։ Տուրք գաղտնիք դարձուցանեն զբարկութիւն։ Բարկութիւն մարդոյ զարդարութիւն Աստուծոյ ոչ գործէ։ Գանձես անձին քում բարկութիւն յաւուր բարկութեան.եւ այլն։
Անտեղեակքն առոգանութեանցն արուեստի ... զմիտս իրին եւ զզօրութիւն բացաստածեն. (Երզն. քեր.։)
Պատուիրանապահելն զաստուածեղէն բարերարութիւնն բացափայլէր. (Մամբր.։)
Ողջախոհ վարուք, եւ իմաստութեամբ հոգւոյն բացափայլեալ. (Կաղանկտ.։)
Զեկամտիցն ընդ բնաւորականացն։ Զբնաւորականսդ քո բարերարութիւնս։ Զասումն մսեղեաց բնաւորականաց. (Նար.։)
Յաւելեալ ի բորբոքումն չարութեանն՝ զոր ունէր ընդ սրբոյ յուսկանն. (Խոր. ՟Գ. 10։)
Նմանեալ գազանի բարուք. (Պիտ.։)
Գարշութիւն մեղաց, կամ անառակ վարուց, կամ գունոց, կերակրոց, կռոց, ձուլածուին, գորտոց, որդանց, եւ այլն. (Նար.։)
Զգարունաբեր բուսոցն. (Ագաթ.։)
Յորժամ լցեալ պարունակքն լինին աճեամբն զոր գինի ի վեր գոլորշացեալ բերէ. (Բրս. արբեց.։)
Հնչումն, յորում կտնդոցն եւ բան նորա բախելով դաշնակապէս ճահաւոր զյարմարութիւն. (Փիլ. լին.։)
Դառն բարուք. դժնդակաբարոյ. ժանտ.
Շինեսցեն ի ներքս յաթէնս նոր դատաստանոց պայծառ եւ զարդարուն յոյժ. (Վրք. դիոնես.։)
τὸ εὑπαράγωγον facilis ductio, proclivitas Դիւրաւ ածումն, բերումն. յօժարութիւն.
Սովոր չարութեամբ եւ անյագ, եւ երդմնայեղց, եւ առանց քննելոյ երդնուլ. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
եւ մ. ԵՐԵՍՆԱՄԵԱՅ որ եւ ԵՐԵՍՆԱՄԵԱՆ ԵՐԵՍՆԱՄԵՆԻ ԵՐԵՍՆԱՄԻ. Երեսուն ամաց. իբր ռմկ. երեսուն տարու, կամ երեսուն տարուան, կամ տարին.
ԵՐԵՔՀԱՐԻՒՐ τριακόσιος trecenti որ եւ ԵՐԵՔԱՐԻՒՐ. Երիցս հարիւր. իրեք հարուր.
Ել յերկաւորեակ լեառն մերձ կեսարու. (Հ=Յ. յնվր. ՟Ա.։)
Երկնաբարձր աշտարակք, կամ կամարք։ Գրեցեր զբարբառ աւաղակին երկնաբարձր ապաշխարութիւն. (Բենիկ.։)
Երկուցեր փոքր այս խթանաւ զապարասանին զվիթխարութիւն. (Նար. ՟Ղ՟Բ։)
Ի կատարումն եօթնդարեան ժամանակին ի վերջին օր։ Եօթնդարեան կենցաղոյս։ Զեօթնդարեան վիշտսն. (Վրդն. ել. եւ աւետար։ Վանակ. յոբ.։)
Հետեւեալ լինի բարկացողութեանն եւ զայրութիւն բարուցն. (Արիստ. առաք.։)
Զայրումն, տրտմութիւն, եւ ոխութիւն յարուցանէ։ Յայսմիկ պէտք զայրման. (Եւագր.։)
Վատ կոչէ զծոյլսն, եւ զզարհուրկոտսն, եւ զանգործսն արդարութեան. (Համամ առակ.։)
Զօրութիւնս զարմանազանս եւ արուեստս բազմօրինակս։ Զարմանազան կենդանագրութիւն, կամ հանդիսարան. (Նար. ՟Հ՟Ե. ՟Զ՟Գ. եւ Նար. խչ.։)
Ի զեկուցանողէն ուսար զկատարումն խորհրդոյս. (ՃՃ.։)
Արուսեակ զուարթարար. (Շար.։)
Առ ի բառնալ զնոցա զչարութեանն մոլորութիւն. (կամ գուցէ չարութեանն) (Նանայ.։)
(յածականէս Զոյգ) ἱσότης aequalitas Հաւասարութիւն. հանգիտութիւն. եւ Միաբանութիւն. համաձայնութիւն. որ եւ ԶՈՒԳԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ ասի.
Երրեակն առաջին հաստատ եցոյց զուգութիւն, սկիզբն կալեալ եւ միջութիւն եւ վախճան. զոյգ (այսինքն հաւասար) են ամենեքեան. եւ ութերեակն՝ առաջին քուեայ, զի յայլսն զուգութիւն դարձեալ նախ երեւեցոյց։ Բանիւքն զուգութիւնն, զայն՝ որ ի ձեռն գործոցն անզուգութիւնն ծնցի. իսկ անզոյգն աղբիւր է չարեաց։ Զուգութիւնն արդարութիւն ծնաւ. զի աստուածասէր ազգն զուգութեամբ եւ արդարութեամբ զարդարեալ է. (Փիլ.։)
Զուգութիւն կամի մեզ, եւ սէր առ իրեարս, եւ ո՛չ անհաւասարութիւն. (Լմբ. սղ.։)
Մանուածով զօդեալ. կցկցեալ. արուեստակեալ.
Ընդ գազանս կեալ՝ քան թէ ընդ կռապարիշտս զհաւասարութիւնն՝ ընդելագոյն վարկանելով. (Բրս. գորդ.։)
ԸՆԴՀԱՏՈՒԹԻՒՆ ԸՆԴՀԱՏՈՒՄՆ. ἁποκοπή decisio, interruptio Միջահատութիւն. հատումն շարունակութեան. կրճատումն. միջոց տալը, կտրիլը.
Բազումք ի սոցանէ ի միջօրեայն կոյս թաւալագոյնք են (այսինքն ընդ հարաւ հային)։ Սկիզբն՝ կատարումն խնդրէ, եւ կատարածն ի սկիզբն կոյս թաւալագոյն է։ Յայնկոյս թաւալագոյն եղեալ, ի բաց դարձեալ լինի ի չարէն. (Փիլ. նխ. ՟Բ։ Փիլ. լին. ՟Ա. 55. 61։)
Տարուբերումն թեւոց եւ ղեկի այսր անդր.
ԺԱՆՏԱԲԱՐՈՅ ԺԱՆՏԱԲԱՐՈՒ. Ժանտ բարոյիւք կամ բարուք. դաժան. խիստ. ժանտ բանրք ունեցօղ, անզգամ.
Իշխան ոմն լեալ ժանգաբարու։ Աղեքսանդրոս ոմն գռեհիկ եւ ժանտաբարու. (ՃՃ.։)
Ժլատութիւն եւ վատութիւն անհանճարութեան է պտուղ. որպիսի էր նաբաղ ի ժլատութեան. (Լմբ. իմ.։)
հեթանոսք.. որք վասն յարութեան ոչինչ իմանան, գործեն որ ինչ վայել է իմաստնացելոց. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 16։)
Ինքնայօժար կամօք ընկալաւ զչարութիւն. (Շ. ամենայն չար.)
ԻՆՔՆԱՅՕԺԱՐ մ. Ինքնին իւրով յօժարութեամբ. կամաւորապէս.
Մարդ՝ կենաց մաշիչ, ինքնայօժար յամենայն։ Կին՝ առն մխիթարութիւն, ինքնայօժար ի կոխ (անձին կամ այլոց)։ Նաւավար՝ ալեաց ճանապարհորդ, ինքնայօժար ի մահ. (Պիտառ.։)
Ի վերայ յարուցեալ իշխանպանծ խրոխտացելոյն. (Յհ. կթ.։)
Ո՞չ դու այն ես, որ տաշեցեր զլայնութիւնն, վանեցեր զվիշապն. (Ես. ՟Ծ՟Ա. 9։ Այսինքն զստուարութիւն հպարտութեան։)
Գարուն հոգեւոր՝ կանաչ սաղարթեալ բողբոջ, խիտասաղարթ տերեւօք ի խնկաբեր լերանց. (Տաղ.։)
Կազմէ դարձեալ խոնարհաբար վասն տկարութեան լսողացն։ Խոնարհաբար եւ հանդարտապէս ասէր։ Տե՛ս զիարդ խոնարհաբար ընդունի զնա՝ լուանալով զոտս նորա. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 39։ ՟Բ. 24։)
ԽՈՆԱՐՈՒՄՆ. Կորացումն. թեքումն.
Եցոյց նմա զխոշորագոյն փորձն։ Շփեցէք խոշորագունիւք (խորգովք) զհարուածսդ, զի այնպիսին առաւել կսկծեսցի. (Ասող. ՟Բ. 2։ ՃՃ.։)
Խիստ է բանդ այդ։ Զի՞նչ իցէ խիստն. խոշորագոյն, ցաւագին, յոյժ դժուարութիւն ունի։ Բազումք բուռն հարկանեն զտեղւոյս զայսմանէ՝ իբրեւ զկարի իսկ խոշորագունէ, թէ ցարբեցօղն ընդ արուագիտին դնիցէ։ Երեւի պթէ խոշորագոյն եւ դժուարագոյն ինչ ասելոց էր. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 1։ եւ Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
λώβη labes, jactura, detrimentum. Խանգարումն. ապականութիւն.
Զապառաժս զայս եւ զկարծացեալ յիմարութիւնս փոքր մի ծայրակոտոր փշրեցի. (Կլիմաք.։)
Ծայրակոտոր իմաստք, կամ վնասկարութիւնք. (Թէոդոր. մայրագ.։ Նար. ՟Ի՟Ը։)
Ծիւրիլն. յետին տկարութիւն. կամ Թիւրութիւն. Տեւութիւն. յն. անկերպարանութիւն. ἁμορφία.
այնչափ յախտի կամք, եւ չիմանամք զոգւոցն ծիւրութիւն, եւ չդնեմք միտ տկարութեան նորա. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 4։)
Կախարդական արուեստ, կամ ձեւ, բան, պատրանք, չարիք. (Պիտ.։)
Կամայորդոր ջան նահատակութեանց։ Կամայորդոր սրտիւք կատարէին զպաշտօն աղօթիցն։ Կամայորդոր յօժարութեամբ ետ զանձն իւր ի ձեռս զիֆուորաց։ Ժողովեցան իքով կամայորդոր յօժարութեամբ. (ՃՃ.։)
Յանկաւոր կայսեր կամ կեսարու. արքունի.
βραχύτης brevitas. Կարճ գոլն. եւ Սղութիւն. հակակայ երկայնութեան եւ երկարութեան.
Կենարար շնորհք, բարութիւն, իմաստք, խրատք. (Յճխ.։)
Զկենդանարար շնորհք, բարութիւն, իմաստք, խրատք. (Յճխ.։)
Հայեսցիս ստէպ կողկողագին յամենայն բարութիւնս. (՟Ա. Թագ. ՟Բ. 3։)
կողմանաւոր յարմարացելովքն ոստանանկութեան արուեստ զպատմուճաննն առնէ. (Նիւս. երգ.։)
Ո՞վ ոք կորոյս մեծութիւն։ Զկեանս իւր կորոյս։ Կոս զկարիս։ Կորուսանել զփառս, զիւրն արդարութիւն, զգիր մուրհակի. (եւ այլն. Նար.։)
τυφλώτης, τύφλωσις, πώρωσις , ἁορασία, ἁβλεψία caecitas, excaecatio, privatio visus. Կոյր գոլն. պակասութիւն տեսութեան աչաց մարմնոյ կամ հոգւոյ, շլացութիւն. անտեսութիւն. Խաւարումն.
Ախմարութեան կուրութիւն։ Աղջամղջին կուրութեանս խաւար. (Պիտ.։)
Որ ինչ հայի ի հարկանել կտնտոցաւ զաղիս քնարի, կամ առ քնարահարութիւն.
Քամ միջին որդի էր, այլ վասն մեղացն կրսերացաւ ... զչարութիւն հնազանդէ (տէր), զի մի՛ աւագասցի. (Մեկն. ծն.։)
այսպիսի վարուք զինքն կրօնաւորելով՝ սիրելի ամենեցուն լինէր անտովն. (Աթ. անտ.)
Յամի հազարերորդի հարիւրորդի եւ այլն. (Յիշատ. վարուց ոսկ.։)
Հաղորդակից լինել բարութեանց եւ վշտաց սրբոցն, կամ աստուածեղէն բնութեանն. (Իմ. ՟Ժ՟Ը. 9։ ՟Բ. Պետ. ՟Ա. 4։)
Համալծակից առնու իւր զմարմինն արդարութեամբ։ Իբր համալծակից պաշտօնեայք. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Եղերացեալ է խոհականութիւնն առնելեօք. իսկ արութիւնն՝ համբերելեօքն։ Արութիւն՝ մակացութիւն ի հանարոյ է համբերելեացն, եւ ոչ համբերելեացն, եւ չէզօքացն. (Փիլ. այլաբ.։)
Հայթայթանս մեքենայից։ Հայթայթանք արուեստից. (Շ. մտթ.։ Երզն. մտթ)
Գովութիւն հանգէտակար այնմ, որ արուեստիւն, եւ ոչ առանց արուեստի՝ գործէ առաքինին. (Փիլ. լին.։)
Վկայք լինելով յարմարութեանն միմեանց՝ հանգիտաբար եւ ազգակցապէս. (Յհ. իմ. ատ.։)
Չորք վտակքն՝ հանգիտաթիւ առաքինութիւնք։ Շնորհս հանգիտաթիւս։ Զհանգիտաթիւ զգայութիւնս։ Յարմարումն երից ոգւոցն մասանցն, եւ հանգիտաթուոցն առաքինութեանց. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. լին.։)
Զարդարումն քաղաքավարութեան, հանդիսաւոր գործք. (Արիստ. աշխ.։)
Հանդիսաւոր եւ հռչակելի չարութիւն. (Երզն. լս.։)
Ծանուցեալ հանճարասէր մարդկան զկենացս արուեստից զպտուղ. (Պիտ.։)
ὀμαλισμός complanatio, aequalitas Հարթ գոլն. տափարակութիւն, եւ Հաւասարութիւն. զուգակշռութիւն. միաբանութիւն. ուղղութիւն. եւ Մեղմութիւն. ցածութիւն. cf. ՀԱՐԹԱՀԱՒԱՍԱՐՈՒԹՒԻՆ.
Զի մի՛ տեղի տացէ (կամ առցէ) հիմնաւորել յանձն՝ բարութեանն. (Լմբ. առակ.։)
ՀՐԱԺԱՐՈՒԹԻՒՆ ՀՐԱԺԱՐՈՒՄՆ. ἁποταγή renuntiatio եւ այլն. Հրաժարելն. հրաժեշտ. չյօժարելն. խորշումն. արգելումն. մեկնիլն. չու. ելք յաշխարհէ, որպէս մահ, եւ կրօնաւորութիւն.
Հրաժարութիւն ի սատանայէ։ Հրաժարութիւնք եւ այլն։ Զամենայն հրաժարմունսն ունի յինքեան. (Սարգ. ՟Բ. ՟Ա։ Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Ժողովեալքս ի հրաժարումն ծառայի քո յաշխարհէ։ Ասէր ի ժամ հրաժարման իւրոյ։ Ծանեաւ զկէտ հրաժարման իւրոյ։ (Շար.։ Ագաթ.։ Վրք. ոսկ.։)
Կատարեալ հրաժարումն է՝ զաննախանձութիւն ուղղել եւ առ կեալն, եւ զվճիռ մահուն ունել։ Արդ է հրաժարումն՝ լուծումն ի նիւթական կապանացս. (Բրս. հց.։)
Որպէս թէ ի նորա հրապուրանաց եղեւ այն։ Ոչ յուրուք հրապուրանաց, այլ միայն յիւր չար բարուցն սովորութենէ. (Կիւրղ. գանձ.։)
Զյօժարութեան զելսն ճակատագրեն։ Եւ այս ճակատագրեալ է. (Նիւս. բն. ՟Լ՟Զ։)
Արդարութեան արեգակն զանձինս մեր ճառագայթելով. (Ոսկ. ծն. քրիստոսի.։)
Հիպատոսս մեզ եւ կոմսունս եւ մագիստրիանոսս յարուցեալ. (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
Մարդատեցիկ բարոյք, կամ բարուք. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 23։ Երզն. մտթ.։)
Արդ է ժուժկալութիւն՝ մեղաց ի բաց ջնջումն, ախտից օտարութիւն, մարմնոյ մեռուցումն. (Բրս. հց.։)
Ղեւոնդիոս արքեպիսկոպոս մետրապօլիտ մեգաղէ՛ կեսարու. (Ագաթ.։)
Միաբանական ձայն, կամ բարբառ, խորհուրդ, պայման, հաւասարութիւն, հրաման. (Շար.։ Ճ. ՟Գ.։ Յհ. կթ.։ Պիտ.։ Մխ. դտ.։)
Մկրտութիւն յովհաննու յապաշխարութիւն.
Հարուստ՝ այսինքն զօրաւոր կամ ճոխ մտօք. կորովամիտ. մտացի. հանճարեղ. իմաստուն. գիտնաւոր.
Արտաքին վիպապատմացն՝ աշխատասէր եւ մտահարուստ արանց։ Զօրաւորաց մտահարուստ արանց կարօտացեալ։ Այլոց ուժեղագունից եւ մտահարուստ արանց թողի։ Զոր այլ մտահարուստ ոմն հռետոր նախ քան զմեզ վերագրեաց. (Արծր. ստէպ։)
Մտահարուստն յովհաննէս բազում ինչ աշխատեաց. (Կիր. պտմ.։)
Եւ Ստուգութիւն. տիրապէս կատարումն.
Լի յարմարութեամբ. բարեյարմար (քերթուած).
ՅԱՐՄԱՐՈՒԱԾ ՅԱՐՄԱՐՈՒԹԻՒՆ ՅԱՐՄԱՐՈՒՄՆ. ἀρμονία , εὑαρμονία harmonia, concinnitas, congruentia ῤυθμός rhythmus ἁνακολουθεία consequentia. Յարմարելն, իլն. համեմատութիւն. կարգաւորութիւն. պատեհութիւն. ձայնակցութիւն. կապակցութիւն. հետեւողութիւն. յարաբերութիւն. յօրինուած. հիւսուած.
Կարգ յարմարուածոյ (կամ յարմարածոյ) քաղաքին այսպէս ունի, զոր ասացաք. (Պտմ. աղեքս.։)
Գեղեցկադիր յարմարուածովք ըղձակերտեալ կառոյց. (Պիտ.։)
Զյարմարութիւն եւ զմիաբանութիւն (ձայնից եւ տարերաց) զանգակքն երեւեցուցանեն։ Որք ըստ երաժշտականութեան յարմարութիւնք են։ Անհնար է ձայնակցութիւն ի յարմարութենէ եւ յանյարմարութենէ լինել երբէք. (Փիլ.։)
Ձայնին իսկ սրագունին եւ ծանրագունին համանգամայն խառնել՝ յարմարութիւն առասասցի անուն։ Օցտիցեն քերթողքն զյարմարութիւն իսկ եւ զձեւս՝ առանց դաշանց սոսկ բանս առ չափս դնելով։ Զերգ եւ զյարմարութիւն առանց բանից՝ սոսկ փանդեռնահարութեամբ եւ փողհարութեամբ վարելով. (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
Յարմարութիւն քնարի։ Յարմարումն քնարի. (Առ որս. ՟Է։ Սահմ. ՟Գ։)
Եւ իմս օրինակութիւն ոչ է այլայլեալ յարմարութենէ. (Նար. հ։)
Անդամոցն առ միմեանս յարմարութիւն։ Որպէս գլուխ առանց անձին յարմարութեան ոչ կարէ կրել կենդանութիւն. (Բրս. հց.։ Շ. ընդհանր.։)
Յարմարումն (կամ ձեւ) բարձից քոց՝ նմանութիւն ուլանց յեռելոց. (Երգ. ՟Է. 1։)
Յարմարումն բանից. (իբրու սեթեւեթեալ կարգաբանութիւն) (Փարպ.։)
Եւ ո՛ր յարմարումն է այս՝ ասէ՝ առ նախկին ճառեալսն. (այսինքն հետեւութիւն) (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 26։)
ՅԱՐՄԱՐՈՒԱԾ ՅԱՐՄԱՐՈՒԹԻՒՆ ՅԱՐՄԱՐՈՒՄՆ. ἀρμονία , εὑαρμονία harmonia, concinnitas, congruentia ῤυθμός rhythmus ἁνακολουθεία consequentia. Յարմարելն, իլն. համեմատութիւն. կարգաւորութիւն. պատեհութիւն. ձայնակցութիւն. կապակցութիւն. հետեւողութիւն. յարաբերութիւն. յօրինուած. հիւսուած.
Կարգ յարմարուածոյ (կամ յարմարածոյ) քաղաքին այսպէս ունի, զոր ասացաք. (Պտմ. աղեքս.։)
Գեղեցկադիր յարմարուածովք ըղձակերտեալ կառոյց. (Պիտ.։)
Զյարմարութիւն եւ զմիաբանութիւն (ձայնից եւ տարերաց) զանգակքն երեւեցուցանեն։ Որք ըստ երաժշտականութեան յարմարութիւնք են։ Անհնար է ձայնակցութիւն ի յարմարութենէ եւ յանյարմարութենէ լինել երբէք. (Փիլ.։)
Ձայնին իսկ սրագունին եւ ծանրագունին համանգամայն խառնել՝ յարմարութիւն առասասցի անուն։ Օցտիցեն քերթողքն զյարմարութիւն իսկ եւ զձեւս՝ առանց դաշանց սոսկ բանս առ չափս դնելով։ Զերգ եւ զյարմարութիւն առանց բանից՝ սոսկ փանդեռնահարութեամբ եւ փողհարութեամբ վարելով. (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
Յարմարութիւն քնարի։ Յարմարումն քնարի. (Առ որս. ՟Է։ Սահմ. ՟Գ։)
Եւ իմս օրինակութիւն ոչ է այլայլեալ յարմարութենէ. (Նար. հ։)
Անդամոցն առ միմեանս յարմարութիւն։ Որպէս գլուխ առանց անձին յարմարութեան ոչ կարէ կրել կենդանութիւն. (Բրս. հց.։ Շ. ընդհանր.։)
Յարմարումն (կամ ձեւ) բարձից քոց՝ նմանութիւն ուլանց յեռելոց. (Երգ. ՟Է. 1։)
Յարմարումն բանից. (իբրու սեթեւեթեալ կարգաբանութիւն) (Փարպ.։)
Եւ ո՛ր յարմարումն է այս՝ ասէ՝ առ նախկին ճառեալսն. (այսինքն հետեւութիւն) (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 26։)
Ի բազում արուեստս, եւ յոքնատեսակ վարս կենաց բաժանեալ եմք ի կենցաղս յայս. (Տօնակ.։)
Գտան որդիք Եղիազարու յոլովագոյնք յիշխանս զօրաւորացն՝ քան զորդիսն իթամարայ. (՟Ա. Մնաց. ՟Ի՟Դ. 4։)
Հոսեալ յորդաբուխ արտօսր։ Այսքանեաց յորդաբուխ մատակարարութեանց. (Պիտ.։)
Երգք եւ ընթերցմունք սրբազնաբար կենդանեացն յորդորականք առ նմանապէս կատարումն. (Դիոն. եկեղ.։)
προθυμότερος, αὑθαιρέτως promptior, -ius, volens եւ այլն. Կարի յօժար, կամ յօժարութեամբ.
Եւ զայսոսիկ իւր Յիսուսի անընդմիջաբար աշակերտեալ, եւ նախատրապէս (կամ նախատրաբար) յայտնեալ զիւրն մարդարսէր բարերարութիւն. (Դիոն. երկն.։)
Ներգործութիւն. եւ Ճարտարութիւն, հայթայթանք.
Տեսէ՛ք հնարըս ներգործանաց, դուք մովսէսի որդիք օրինաց (ի ծածկել զյարութիւնն քրիստոսի). (Գանձ.։)
ՆԿԱՐՈՒԹԻՒՆ ՆԿԱՐՈՒՄՆ. γραφή, ὐπογραφή եւ այլն. Նկարելն, եւ նկար. (ըստ ամենայն առման).
Սիրելով զգեղեցկութիւնն զայն, զորոյ զնկարութիւն եւ զօրինակն եւ զմեկնութիւն ոչ գտանեն մարդկային միտք. (Նիւս. երգ.։)
Մի՛ եղծցի նկարումն արեան զօրութեան ի տիրատիպ խորանէս. (Նար. ՟Կ՟Ե։)
Մի՛ արասցես դու քեզ կուռս ըստ ամենայն նմանութեան։ Նմանութիւն ինչ ոչ տեսէք։ Բռնադատեաց արուեստիւն ածել զնմանութիւն ի գեղեցկութիւն։ Նմանութիւն հաստատութեան ի վերայ գլխոյ գազանացն. եւ այլն։
Երանի թէ եւ դուք ըստ բժշկական արուեստին բերէիք զնմանութիւն. (Եղիշ. ՟Ը։)
συνεχής continuus. Շարունակ. միաշար. անընդհատ.
Զանդադար եւ զշարունական պատերազմ առնեն. (Փիլ. իմաստն.։)
Այլ եւ աստեղք համագումար շարունական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
ՇԱՐՈՒՆԱԿԱԿԱՆ. συνεκτικός, συνοχικός, συλληπτικός, συγκρατικός continens, circumscriptivus, conservans, contemperans. Պարունակօղ. բովանդակիչ. ի շարի կամ ի կարգի ունօղ. պինդ ունօղ. պահպանիչ.
Ամենեցունց պարունական. եւ շարունական, եւ նախունական։ Սկզբնաւորական, եւ կատարողական եւ շարունական պահպանումն։ Շարժութեանց եւ կայից եւ սերտութեանց պատճառ եւ շարունական։ (Սէրն է) միացուցչի զօրութեան եւ շաղկապականի, եւ առաւելապէս շարունականի յազնուի եւ ի բարւոջն. (Դիոն.։)
Ամենայն նշանօք եւ արուեստիւք, եւ շնորհագործ զօրութեամբ. (Ագաթ.։)
Այլեւ սուրբն մարիամ պսակէր զտղայն, եւ ոսկէզարդէր ի նիւթս առեալս ի մոգուցն։ Տապանակ անփուտ՝ անապական վարուք ոսկէզարդեալ. (Վրդն. երգ. եւ Վրդն. օրին.։)
Ոսոխութիւն եւ նենգութիւնք եւ չարարուեստ խաբէութիւնք սատանայի. (Մաշտ.։)
Ուղերձելն, իլն. ձգումն. ձկտումն. յարումն.
Ուղիղ բարուք. լաւաբարոյ. ողջամիտ.
Թողեալ զունայնաբան առասպելս ճարտարութեան նորա. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Զինեալ չարութեամբ կամ ի չարէն.
κακότεχνος, κακοτεχνής malis artibus deditus, malignus, malitiosus. Չարիս արուեստակօղ. չարանիւթ. չարահնար, չարախորհ. չարագործ. եւ Չարագործական.
Յանձն չարարուեստ՝ իմաստութիւն ոչ մտանէ։ Ոչ մոլորեցոյց զմեզ մարդկան չարարուեստ հնարագիտութիւն. (Իմաստ. ՟Ա. 4։ ՟Ժ՟Է. 4։)
Ի ձեռն անաստուած հրամանաց չարարուեստ թագաւորացն։ Չարամի՛տ եւ չարարուեստ, մինչեւ յե՞րբ կաս յամառութեան։ Ոչ երբէք տեղեակ են չարարուեստ աղանդոյ կախարդութեանն. (Ճ. ՟Բ. Ճ. ՟Գ.։)
Զչարարուեստ մշակ այգւոյն։ Չարարուեստ եւ պիղծ հերձուածողաց. (Նար. յովէդ.։)
Զի ոչ եթէ ունիմք քահանայապետ, որ չիցէ կարօղ չարչարակից լինել տկարութեան մերում։ Ամենայն քահանայապետ չափով չարչարակից կարօղ է լինել տգիտաց եւ մոլորելոց. (Եբր. ՟Դ. 15։ ՟Ե. 2։)
Թեթեւագոյն արուեստից պակասագոյն են ի գիտութենէ ազգ երկրածնացս. (Ագաթ. եւ Կորիւն.։)
Ոչ խնայէր ակն նոցա ի գեղեցկատես պայծառագեղ մանկան հասակ արուի կամ իգի. (Կաղանկտ.։)
(Յիսուս ի վերջին ընթրիսն) այսպիսի անբաւ բարերարութեամբ պայմանաւոր խօսս արարեալ ըստ նոցա տկարութեանն. (Արշ.։)
Պարագրապէս պարունակեալ ունիս զընդհանուր էակս եղականաց. (Անան. եկեղ։)
Ի ջրահեղձռյց ամենակործանն դարու. (Նար. ՟Ձ՟Է։)
Աղանդաւորք ի հրէայս՝ հետեւողք սադովկայ ուրումն ժխտողի զյարութիւն եւ զհոգի եւ զհրեշտակս.
Կոչին նոքա սադուկեցիք, մեք պաշտեմք զաստուած (յուսով յարութեան). (Եփր. համաբ.։)
Զի երկայնօրեայք լինիցին յերկրին բարութեանցն, որպէս ի դրախտին սակաւօրեայք։ Բազմօրեայք լինիջք յանմահութեան, որ ի դրախտին սակաւօրեայք. (Յհ. իմ. եկեղ.։ Արշ.։)
Զմահն եւ զյարութիւնն իբրեւ ստուերագրօք յայտնէ. (Արշ.։)
որ ասի եւ ՍՈՒՐ. λοιμός pestilentia, pestis. Ածումն կամ հարուած սրոյ մահաբեր հրեշտակի՝ որպէս առ դաւթիւ. այն է ժանտախտ. մահատրաժամ, մահ բազմութեան ի տապագին եւ ի փոխադրական ախտէ հանդերձ ուռուցիւք.
Առակքս ոչ առ ի վատթարումն աստուածութեան ասին, այլ առ ի յաճումն. (Եփր. երաշտ.։)
κυβερνητική, κυβέρνησις gubernatio, regimen. Պաշտօն եւ գործ վարչի՝ ուղղիչ. առաջնորդութիւն. իշխանութիւն. ղեկավարութիւն. կառավարութիւն.
Նաւավարութիւն, եւ վարչութիւն. (անդ։)
Արտաքին վիպապատմացն աշխատասէր եւ մտահարուստ արանց. (Արծր. ՟Ա. 1։)
Նշանակ վրիպութեան (յն. անբախտութեան), ո՛չ դժնդակ բարուց է այս. (Փիլ. քհ. ՟Է։)
Ի վեր ամփոփեալ զվրնջողականն մատակախազ ձիոց բանական գօտեաւն։ Են եւ այլ արուեստք յիմաստնոց գտեալ՝ թախծական, ծիծաղական, վրնջողական նշան կարդացման. (Վրդն. ել. եւ Վրդն. սղ.։)
Յոր սամարուհւոյն տենչասիրեալ սակս նեղավտակ պասքածարաւ երթեւեկութեանն. (Թէոդոր. կուս.։)
Վասն այլեւայլ տեսչութեանց կերպարանեալ՝ ցանկալւոյ առնն երեւէր։ Ետուր ազգն ազգն տեսչութեամբ ի դարս դարս մխիթարութիւն տրտմութեան. (Եզնիկ.։ Սարկ. աղ.։)
Մահաբեր դառնաթոյն օձին, եւ որ ի նմա ազդեաց տիեզերադաւ չարութիւն. (Նար. ղ։)
Որ շրջապատեալ պարունակէ զաշխարհ համօրէն.
Ահագնութիւն աշխարհապարունակ երկնապարփակ տիեզերապատ պտուտկացն պիսիդոնի. ((ա՛յլ ձ. աշխարհապարփակ տիեզերապարունակ երկրապտուտ պիսիդոնի) Նար. խչ.։)
ἁσθενεία, ἁσθένημα, τὸ ἁσθενές infirmitas, imbecillictas ἁδυναμία impotentia. Անկարութիւն. անզօրութիւն. անբաւականութիւն. նուազութիւն. հիւանդութիւն իրօք կամ նմանութեամբ.
Մարդկօրէն ասեմ վասն տկարութեան մարմնոյ ձերոյ։ Պարտ է մեզ՝ որ կարօղս եմք, զտկարութիւն տկարացնզ բառնալ։ Վասն նորին տկարութեանն եւ անշահութեանն։ Ի տկարութենէ ձայնի աղօրւոյն։ Զի ծանիցէ ամենայն մարդ զիւր տկարութիւն։ Տկարութիւն՝ անպիտան յանդիմանի։ Իւրեանց տկարութեանզ մտօքն։ Մեռցի ի տկարութեան մովաբ.եւ այլն։
Ոչ կարելն տկարութիւն ասի. (Խոսր.։)
Մարգարէանայ վասն եկեղեցական հաստատութեան եւ կռոցն տկարութեան (ի նոր օրէնս). (Նախ. ես.։)
Տկարութիւն ածեն զավ։ Տկարութիւն արկանէ զավ։ (Եզնիկ.։)
Որ խոնարհեցար ի տկարութիւնս մեր մարդասէր տէր. (Շար.։)
Ոչ սպեղանիս խոցուածոյս, ոչ դարման տկարութեանս. (Նար. ՟Բ։)
Ուղէշ մի տնկոյ, կամ ծղօտ մի եղեգան. զամենեւին տկարութիւն փայտին՝ նմանեցուցանէ այսոցիկ անուանց. (Շ. բարձր.։)
Եթէ յաղագս ծերութեանն դադարեալ եմ ի մեղաց անտի, այն տկարութեանն շնորհ է. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Ի հրէական տկարութենէ ըմբռնեալ էր. վասն որոյ եւ ի գիշերի եկն առ նա։ Ի լսողաց տկարութիւնս խորհրդական եւ անհաս երեւէր. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 23. 26։)
οἱκονομικῶς dispensative, cum dispensatione, secundum providentiam, vel incarnationem. Տնտեսաբար. գեղեցիկ մատակարարութեամբ. գաղտնի կամ խորին տեսութեամբ. կամ վերին տեսչութեամբ.
Զհակառակութիւնս ցածուցանէ (այլ. ձ. դադարեցուցանէ) լուռ լուռն։ Ցածոյց զսրտմտութիւն իմ։ Զխռովութիւն ալեաց նորա դու ցածուցանես։ Զձայն ալեաց նորա ցածուցանէ։ Ցածուցանես դու նմա զաւուրս չարութեան։ Ցածոյց տէր Աստուած իմ շուրջ զինեւ։ Ցածուցից զերեսս նորա պատարագօքդ։ Ելից առ Աստուած, զի ցածուցից վասն մեղաց ձերոց։ Սրտմտութիւն թագաւորի՝ հրեշտակ մահու, եւ այր իմաստուն ցածուցանէ զնա։ Հազիւ հազ ցածուցանէին զամբոխն։ Ապա թագաւորն զդառնութիւն գազանութեանն ցածուցանէր։ Կակղացաւ Շմաւոն, եւ ցածոյց զպատերազմն, եւ այլն։
ՑԱՆԿՈՒԹԻՒՆ կամ ՑԱՆԳՈՒԹԻՒՆ. ἑπιθυμία, ὅρεξις , πόθος, ἕρως concupiscentia, cupiditas, desiderium, appetitus, amor, placitum. Ցանկալն. ցանկ կամ յանկաւոր կարծեցեալ բերումն սրտի եւ ոգւոյ առ բաղձալիս իւր. իղձ. բաղձանք. յօժարութիւն. տենչ. տենչանք. փափաք. սէր. տարփանք. հաճոյք.
ՅԱստուածայնոցն յԱստուածայինսն զգուշութեամբ եւ միշտ Աստւածապետականաւն հոգւով փոխակարգել։ Յանկատարութենէ փոխակարգել՝ հաղորդ լինել կատարողական հանճարոյն. (Դիոն. երկն.։)
Քաղցրագոյն մարդասիրագոյն ե՛ւս յանկիցէ ի ձեզ, զինոց բարուց զկնի հայեցեալ. (՟Բ. Մակ. ՟Թ. 27. վայելչապէս, կամ լաւ եւս։)
Եւ այնպէս քաղցրախառն յօրինուածով յարդարի գարունն։ Քաղցրախառն շնչել օդոյն դարնայնոյ. (Վեցօր. ՟Ը։)
Փոխանակ երգոցն եւ պարուց քաղցրաձայնից. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա։)
Բարունակ՝ յորմէ զքաջազուարճ ողկոյզն կթեցաք. (Սկեւռ. աղ.։)
Մերձեցարո՛ւք առ ի յապաշխարութեան կոչումն քաջայորդոր մտօք. (Բրս. ապաշխ.։)
ἁριστοτέχνης optimus artifex τεχνικός artificiosus. Քաջ արուեստիւ. ճարտար. ճարտարապետ. ամնարուեստն Աստուած. եւ Հրաշափառ.
Ընդ քաջարուեստն Աստուած զարմանամք, եւ փառաւորեմք։ Քաջարուեստն (աստուած) գործեաց։ Քաջարուեստ կազմիչն ամենից. (Ոսկ. մրգր. ՟Բ։ Բրս.։ հայեա՛ց։ Սկեւռ. լմբ.։)
Զքաջարուեստ տնօրէնութեան օրինակ պատուեմք. (Կիւրղ. ծն. քրիստոսի.։)
ՔԱՋՈՂՋԱՆԱԼ. εὑεκτέω commoda valetudine fruor. որ եւ ՔԱՋԱՌՈՂՋԱՆԱԼ. Քաջառողջ լինել. առոյգ գտանիլ առանց իրիք տկարութեան մարմնոյ.
ՔԱՐՈՒԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ ՔԱՐՈՒԱԿԱՆՔ. ἁσχημοσύνη dedecus, turpitudo. Ամօեւալի գործ. յոռութիւն. տձեւութիւն. անպատեհ՝ եւ անարժան կամ անվայել իրք որ բրեն զամօթ. խաղքութիւն, խաղք բան, տգեղ կամ գեշ գործք.
Կայաք եւ ծաղր առնէաք զընկերացն քարուականութիւն։ Կամի՞ք թէ արձակեցից զլեզու, եւ ցուցից՝ թէ ո՛րչափ քարուականութիւն է. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 13։ եւ ՟Բ. 24։)
Մի՛ զայլսն ի քարուականսն կոչիցես։ Ըզմատնիչն այսպիսի քարուականք (բամբասանք) արին ի խեղդն կախաղանի։ Զգործ շնացողացն ծածկել կամէին, եւ չախորժէին ձազել զայլոց քարուականս. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 15։ ՟Բ. 23։)
Եւ ոչ միայն աշակերտքն (փիլիսոփայից) գործէին զքարուականս զայս։ Ի տօնս երկաքանչիւրոց աստուածոցն զայնպիսի քարուականս գործէին. (Սարգ. յկ. ՟Ը. եւ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։)
Յետ զխաչն եւ զչարչարանսն, զյարութիւնն եւ զհամբարձումն քրիստոսի օրհնաբանելոյն. (Լմբ. պտրգ.։)
Եւ ազդարարութիւն. նշանակումն. ազդ. լուր. նշանակ. խապէր
Աճեցուցանել զսահման. զցանկ պարտիզին. զիւղոյն եւ զալերն նուազութիւն. կամ զվաստակս արդարութեան. զհոգւոյն իմաստութիւն. (Յհ. իմ.։ Վրք. հց.։ Պիտ.։ Յճխ.։ Յհ. կթ.։)
Զամենաբազում ճշմարիտ սիրոյն նուազութիւն ... Ձիք ամենաբազումք ազգաբանեալք ի հարց իբրեւ զմարդիկ։ Զամենաբազում չարութիւնս հրապարակաց տանջանօք Աստուած ողջախոհացուցանէ. (Բրս. ընչեղ. եւ Բրս. չար. (որ են առհասարակ հելլենաբանութիւնք։))
Ամենակեցոյց յարութեանդ. (Ժմ.։)
cf. ԱՄԵՆԱՐՈՒԵՍՏ.
Սովոր եի միշտ բարութիւնքն ծուլացուցանել զմեզ, եւ անարժանաւորս առնել ի պարգեւացն. (Ոսկ. ես.։)
Յետ մեղացն ստուերի՝ ի լոյս կեցցուք ըստ անբաւապատկին, իբրու առ չարութեանն չափս՝ բարեացն բնութեան աւելի գտելոյ. (Նիւս. կազմ.։)
Աստուածութիւնն անընդունելի է ամենայն չարութեան. (Փիլ. լին.։)
Անընդունելի է ի բարւոյն բնակութենէ՝ չարութեամբ իւիք ըմբռնեալ հոգի. (Նիւս. կուս.։)
ἁπειρία. imperitia. Անհմուտն գոլ. տգիտութիւն. տխմարութիւն. աճէմիլիք.
Ոչ վասն իւրոյ անհմտութեան ինչ, այլ վասն նոցա տկարութեան. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Արար նոցա պատմուճանս մաշկեղէնս, քանզի յանձեւութեանն ծածկոյթ բաւական է, ամփոփել զմեր զանձեւութիւնն, եւ բուժիչ լինել յօդոցն վնասակարութենէ։ Յանձեւութիւն ստգտեցելոցն զայն հրամայեմք. (Բրս. հց. եւ Բրս. արբեց.։)
Ներգործութիւն որովայնամոլութեան՝ ... Նոյի անձեւութիւն, Ղովտայ մեղադրութիւն։ Չարութիւն է անձեւութիւն դիւական՝ ի ճշմարտութենէ մեկնեալ. (Կլիմաք.։)
Անհնարութիւն. անհնարին իրք.
Ամենաբուժ հնար անճարութեան. (Նար. ՟Ի՟Գ։)
Զամենայն անճարութիւն եւ զտարակոյս մտաց քոց լուծանէ. (Լմբ. սղ.։)
Դատօղքն ի մեծ իմն անճարութեան վտանգէին. (Ոսկ. գծ.։)
ԱՆՅԻՇՈՂՈՒԹԻՒՆ ԱՆՅԻՇՈՒԹԻՒՆ. ἁμνημοσύνη, ἁμνηστία. oblivio. Անյիշատակութիւն. եւ Անյիշաչարութիւն.
Անպակաս յարուցանես. (Նար. ՟Զ։)
Անպատսպարանք լինիցին ի քումմէ բարերարութենէդ. (Իմ. ՟Ժ՟Զ. 11։)
Որ ոչն պարուրի ի տեսոյ այլոց. անպարտակ. անծածկելի. որ չի պարտըկուիր.
Ամօթանս անպարուրելիս. (Նար. ՟Ի՟Դ։)
Առասպելախօսք, եւ քննիչք իմաստութեան. (Բարուք. ՟Գ. 23։)
Զի ողորմելովն առատապարգեւ լիցի ի մեզ։ Գոհանամք զառատապարգեւ բարերարութեանցդ քոց. (Խոսր. ժմ. եւ Խոսր. պտրգ.։)
Տան յառընթերակայ պարունակ սարկաւագացն զգիտութիւնն. (Լմբ. պտրգ.։)
ԱՌՈՅԳՈՒԹԻՒՆ որ եւ գրի ԱՌՈԳՈՒԹԻՒՆ, ԱՌՈՒԳՈՒԹԻՒՆ. εὑεξία , ἁκμή, πάχος vigor, flos aetatis, optima conditio Առոյգն գոլ. ծաղկեայ հասակ եւ զուարթութիւն. արբունք. ուռճացումն. դալարութիւն. եւ Զօրաւոր եւ լաւագոյն վիճակ ամենայն իրաց.
Վայելչացեալ աստուածաբեր պտղոցն բարութեամբք. (Կորիւն.։)
Առաքեաց զմարգարէն Եսայիաս աստուածախօս բարբառովն Մխիթարութիվն վշտացելոցս. (Լծ. կոչ.։)
Աստուածասէր առաքինութիւն, կամ քաղաքավարութիւն, պաշտօն, հնազանդութիւն, երկիւղածութիւն, օրէնք, միտք, խորհուրդ. (Փիլ. քհ. ՟Ա. եւ Փիլ. ՟ժ. բան.։ Բուզ. ՟Գ 3։ Կորիւն.։ Փարպ.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա 2։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա։)
Որ ի խնդիր է արդարութեան եւ իրաւանց.
Որ իցէ կորովի եւ քաջ յարդարութեան.
Եւ Որ ինչ լինի ամենայն արդարութեամբ.
Քարոզ արդարութեան. կամ Արդա՛ր քարոզեալ.
Որպէս Շըրջանակ արեգակնային. պարունակն արեւու. որ եւ ԱՐՓԻ, ԵԹԵՐ ՎԵՐԻՆ.
ԱՐՈՒԵՍՏԱԲԱՐ կամ ԱՐՀԵՍՏԱԲԱՐ. τεχνικῶς artificiose, ἑντέχνως solerter Արուեստիւք. ըստ արուեստի. ճերտարութեամբ. հնարիւք. քաջ.
Որ զտէրունեան խորանն արուեստաբար կազմէ բեսելիէլ. (Փիլ. լին. ՟Ա. 80։)
Զխառնեալ ընդ ցորենոյ զյարդն արուեստաբար զատուցանեն. (Նիւս. կուս.։)
Հիւսեաց արուեստաբար (կամ արհեստաբար) զհերբ նորա. (Եփր. ի յհ. մկ.։)
Ոչ ձգեմ զսա (զուռկանս) արուեստաբար, այլ հաւատով. (Ոսկ. ղկ.։)
Զաստուած ծանեաք, եւ զգեղեցկութիւն արարածոց արուեստաբար ուսանիմք ի ձեռա նոցունց (մտաց եւ բանի). (Բրս. գոհ.։)
τεχνικός. artificialis, artificiosus, τεχνίδριον, inventiuncula որ եւ ԱՐՀԵՍՏԱԿԱՆ. Սեպհական արուեստի, արուեստաւոմրի. որ ինչ է ըստ արուեստի. ճարտար. ճարտարուեստ. պաճուճեալ կամ նորագիւտ. սենատթլը.
Ի վերայ արուեստականացն (զսահմանն) յենթակայէ առնուն, կամ ի կատարմանէ. (Սահմ. ՟Դ։)
Գովելի է նոցա իմաստասիրացն եղանակ բանից իբրեւ զօրաւորս եւ արուեստականս. (Իգն.։ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Ա։)
Հարկ լինի (ըստ հակառակորդաց) արուեստական իմն լինել մեր մեծ խորհուրդս. (Առ որս. ՟Ա։)
ԱՐՈՒԵՍՏԱԿԱՆ. τεχνίτης, artifex. Արուեստագէտ. արուեստաւոր. ճարտար.
Զերկրագործացն, եւ զարուեստականացն. (Ճ. ՟Ա.։)
Առ ի յարուեստականաց (միում) այսպիսի շնորհ տացի. (ՃՃ.։)
Քան զգրամատիկոսացն, քան զարուեստականաց. (Սեբեր. ՟Դ։)
Զարմանագործ արուեստական. (Ոսկ. ես.։)
Արուեստական եւ քաջահմուտ բժիշկ. (Երզն. լուս.։)
Աստուածակրօն արուեստականցն բարեգործութիւնք փայլեն յաստուածադիր օրինացն. (Կորիւն.։)
Չարարուեստ. չարահնար.
Մեքենաւոր եւ արուեստական է ախոյանն մեր. (Մծբ. ՟Է։)
Ոմն ի դժնդակ արուեստականացն. (Բրս. թղթ.։)
Զարուեստական տաւղացն նուագարանս. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Ձայն սրնգացն եւ փողոց եւ ամենայն արուեստականաց. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 4։)
Հանգոյն արուեստականացն (յն. նոխնզերգուաց) զթեզանիսն ընդ ձեռսն կարեալ պնդիցէ. (Ոսկ. ՟ա. տիմ. ՟Ը։)
ՁԱՅՆ ԱՐՈՒԵՍՏԱԿԱՆԱՑ. որպէս յն. արմօնի՛ա. այսինքն Յարմարութիւն. որ եւ ՆԵՐԴԱՇՆԱԿՈՒԹԻՒՆ. ἀρμονία. concertus. (Եզեկ. ՟Ի՟Գ. 42։)
ԱԶԳ ԱՐՈՒԵՍՏԱԿԱՆԱՑ. որպէս յն. սիմֆօնի՛ա. որ եւ ԵՐԳ ՄԻԱԲԱՆՈՒԹԵԱՆ. συμφωνία. symphonia. (Դան. ՟Գ. 10։)
τεχνίτης artifiex, opifex Ուօղ եւ գործօղ ո՛ր եւ է արուեստի կամ ճարտարութեան. արուեստագէտ. ձեռագէտ. որ եւ ԱՐՈՒԵՍՏԱԿԱՆ ասի, եւ ՃԱՐՏԱՐ. արհեստի տէր, վարպետ բանօղ.
Ոչինչ է արհեստ, որ ոչ ունի պատճառ, թէպէտեւ արուեստաւորն անգիտանայ. (Սահմ. ՟Ժ՟Ա։)
Ամենայն արուեստաւոր զիւր արուեստն ինքն գիտէ, եւ օգտեալ է յարուեստէն. (Փարպ.։)
Ճարտարագոյն արուեստաւորաց. (Պիտ.։)
Արուեստաւորացն ճարտարք. (Պրպմ. ՟Ի՟Դ։)
Զտասն թիւն պատուեն թուական արուեստաւորք. (Տօնակ.։)
Բանական արուեստաւորք. (Պիտ.։)
Որպէս ուսուցանէ զմեզ այսմ իմաստի արուեստաւորն պօղոս. (Լմբ. սղ.։)
Արուեստաւոր ի բարեպաշտութեան. (Պրպմ. ՟Լը։)
Արուեստաւորք թարգմանիչք. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Արուեստաւո՛ր է ճարտարապետն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 10։)
Տէրն է այսոցիկ արուեստից արուեստաւոր. (Յճխ. ՟Գ։)
Զարարիչն արուեստաւոր կոչեաց. (Սահմ. ՟Ժ՟Բ։)
Արուեստաւորիդ իմս եղանութեան. (Նար. ՟Կ՟Թ։)
Տարայց զքեզ ի քաղաք մեծ, որոյ արուեստաւոր եւ հրաշագործօղ Աստուած է. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 10։)
Ո՞ զայս ամենայն շարժէ եւ աստուածէ. ո՞չ ապաքէն արուեստաւորն սոցա. եւ ո՞վ է արուեստաւորն սոցա. ո՞չ ապաքէն որ արարն զսոսա. (Առ որս. ՟Է։)
Եւ Արուեստական. ճարտարական. ճարտարարուեստ (ինչ). եւ Հրաշալի.
Բազում ինչ է եւ ի ծառս առանց արուեստի արուեստաւոր. (Փիլ. լիւս.։)
Արուեստաւոր բանք։ արուեստաւոր յարմարութեամբ. (Փիլ. սամփս. եւ Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Արուեստաւոր ուսմունք, կամ երկրագործութիւն. (Փարպ.։ Պիտ.։)
Ի նոյն բնութիւն դարձեալ խառնին՝ ՛սա արուեստաւոր քոյոյ բանին. (Յիսուս որդի.։)
Դաւիթ արուորագոյն քան զսաւուղ. դաւիթ արուորագոյն քան զգեթացիսն. (Թր. քեր. յորմէ եւ Յհ. կթ.։)
Եգիտ ի ձեռն փորձութեան արուորագոյն քան զբնութիւնն. (Բրս. յուդիտ.։)
Արուորագոյն բնութիւն, կամ քաջութիւն։ Ըստ արուորագոյն հոգւոյն ժրութեան. (Պիտ.։)
Լաւացն եւ արուորագունիցն անպատասխանի առնելով զծոյլսն. (վրդն դան։)
Որպէս Աստուծոյ սեպհական է արքայութիւն, եւ մեզ կամեցաւսեպհական առնել զարքայութիւն ի ձեռն ուղիղ հաւատոց եւ ճշմարիտ վարուց. (Խճխ. ՟Ի։)
Կամի Աստուած ի հաւասարութեան կալ աւելաստացին առ նուազեալն. (Շ. մտթ.։ Տօնակ.։)
Զի մինչ գարուն հոգւոյն հասեալ, բազմաբեղուն պտղաբերեալ. (Շ. վիպ.։)
Բազմաբեղուն է չարութիւն, վասն որոյ եւ բազմաց է ծանօթ։ Սակաւաւոր է բարին, իսկ չարն բազմաբեղուն։ Իմաստունն անսերմն է եւ անպտուղ ի յատկական սերմանէ, եւ բազմաբեղուն եւ բազմասերմ ի սկզբնականէն. (Փիլ.։)
Բազմօրինակ յարդարեալ. զարդարուն.
Հատուցանէ բազմապատկելով։ Զբազմապատկեալ չարութիւն նոցա. (Վրդն. ծն.։)
Բազմապարգեւ բարութիւնս նմա խոստանայր. (Յհ. կթ.։)
πολύτεχνος, πολυτεχνής multas artes callens, multum artificii habens, et valde artificiosus Հմուտ բազում արուեստից. բազմահնար. ճարտար՝ ոք կամ ինչ. շատ վարպէտ.
Ածեալ լինէին բազմութիւն ... բազմարուեստից հանճարեղաց. (Խոր. ՟Ա. 15։)
Բազմարուեստ դարմանօք տնօրինէ. (Յճխ. ՟Գ։)
Բազմարուեստ բանք. (Ճ. ՟Ա.։)
Թագ ոսկի՝ բազմարուեստ յօրինմամբ. (Արծր. ՟Ե. 3։)
ἁγαθουργῶς benefice, clementer Որպէս բարերար. բարերարութեամբ. մարդասիրապէս.
ԲԱՐԵՐԱՐԱՊԷՍ. մ. Որպէս բարերար. բարերարութեամբ. մարդասիրապէս.
Հաւասար բարձրապարու արծուոյն՝ կառաբարձ փառաց անեղին. (Վրդն. քրզ.։)
ԲԱՐՈՅԱԽՕՍԵԼ. φυσιολογέω de natura dissero Խօսել կամ ճառել զբարուց եւ զբնութեանց, մանաւանդ կենդանեաց.
Եւ ոչ մի ոք առ սա բաւականաբար ըստ առաւելութեան եւ կամ նուազ զօրութեան կալաւ հաւասարութիւն։ Որով եւ յամենայնի առնուլ զխնդրելին՝ բաւականաբար զօրանայր. (Պիտ.։)
ԳԱԶԱՆԱԲԱՐՈՅ ԳԱԶԱՆԱԲԱՐՈՒ. θηριώδης ferus, belluinus, saevus Բարոյիւք նման գազանաց. ունօղ զբարս գազանականս.
Չարութիւն իբր զի գազանաբարոյ է, դկլաթայ (որ է տիգրիս, եւ վագր) հաւասարեալ է. (Փիլ. լին.։)
Զի մի վնասիցի ի գազանաբարու օձտողաց. (Տօնակ.։)
Զվայրագութիւնի գազանաբարուացն սփոփէր. (Ճ. ՟Ա.։)
Այս է գերունակութիւնն ըստ արձակ եւ գերակարգեալ անապարունակ մեծութեան. (Դիոն. ածայ.։)
Քաջ պարունակօղ. բարւոք յինքն ամփոփիչ.
Րաբունւոյ ազդեալ, հաւաքելով գերպարունակն ետեղ (զոսկերս սրբոց քառասնից). (Գանձ.։)
ԳԻՆԵՎԱՃԱՌԻԿ ԱՐՈՒԵՍՏ. Արուեստ վաճառելոյ զգինի. գինեվաճառութիւն ի պանդոկի. յն. կապելայութիւն. καπηλεία cauponitas
Վասն գինեվաճառիկ արուեստի, եւ վասն արծաթասիրութեան. (Ոսկ. ես.։)
ԳՈՅԱՑՈՒԹԻՒՆ. իբր Գոյաւորութիւն. գոյացութիւն. արարչութիւն. եւ Արարուած, արարած. բաղկացութիւն. եղանութիւն. σύστασις constitutio, factura
ԳՈՌՈԶԱԲԱՐՈՅ կամ ԳՈՌՈԶԱԲԱՐՈՒ Գոռոզ բարուք՞ բռնաւոր.
Թոյլ ետ գոռոզաբարու սուլտանին գերել եւ գերփել. (Երզն. քեր.։)
ԳՈՌՈԶԱԲԱՐՈՅ կամ ԳՈՌՈԶԱԲԱՐՈՒ Գոռոզ բարուք՞ բռնաւոր.
Թոյլ ետ գոռոզաբարու սուլտանին գերել եւ գերփել. (Երզն. քեր.։)
ԳՐԱԿՈՆՏԻԿՈՆ կամ ԴՐԱԿՈՆՏԻԿՈՆ. Բառ անյայտ ըստ ձայնին, յայտնի ըստ իրին. Նիշ գունոյ գծագրեալ եւ դրոշմեալ հաստատութեամբ ի վերայ իրիք ի բնէ կամ արուեստիւ որպէս երակ ինչ.
Իսկ ի Պղատ. տիմ. նոյն բառ գրի ԴՐՈԿՈՆՌԻԿՈՆ ի տեղի յն. ἕγκαυμα inustio այսինքն խարումն (կամ այրեցմամբ որոշումն),
Պաշտօն եւ գործ եւ դարման դայեկի. ծծմարութիւն.
Ոչինչ հնար կամ արուեստ դեղապետական նմա օգտեալ՝ մեռանէր. (Մարթին.։)
ἑν δυσκολία ζῶν qui in feram belluam abit Որոյ կեանքն է որպէս զդժնդակ գազանի. մոլեգին վարուք.
Վայրենի բարուք՝ հոգւոյն առ այսպիսի ինչ գազանացեալ՝ դժոխակենդան լինիցի. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Ա։)
ԴԺՈՒԱՐՈՒՂԻՂ ԴԺՈՒԱՐՈՒՂՂԵԼԻ. δυσάγωγος insolens Որ դժուարաւ ուղղի. անուղղայ.
Խիստք եւ դժուարուղիղք որպէս զերիվարս ոմանս խստերախս. (Պրպմ. ՟Լ. ձ։)
Դժուարուղղելի՛ եղբայր, եւ անհաւան. (Լմբ. պտրգ.։)
ῤᾳδούργος facinorosus, salsarius Ըստ յն. ոճոյ, Դիւրայօժար ի չարիս. չարարուեստ. եւ Խեղկատակ. խորամանկ.
Ի ձեռն նաւավարութեան զամենայն պիտոյս՝ դիւրամատոյցս մերձեցոյց. (Շիր.։)
Երգեցողական արուեստից. (Լաստ. ՟Ժ։)
Երկայնաձգեալ զկենցաղավարութեան քո զվարս. (Մագ. ՟Ժ՟Դ։)
Որ ոչ զարուն մեկնէ, եւ ոչ զէգ, եւ ո՛չ զերկուորականն ... եւ որք թարգմանեցինն՝ փոխանակ երկուորականին զբազմաբարն ասացին. (Կիւրղ. թագ.։)
Զայս զոր յիշեցաք յեօթնագրական արուեստիս. (Տօմար.։)
Ի զգայունական վարուց աստի ի մտաւորականսն ամբառնալ. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
στρατηγικός imperatorius Սեպհական զօրավարաց եւ զօրավարութեան։ Իսկ ԶՕՐԱՎԱՐԱԿԱՆՆ. գ. է արհեստն, որ եւ ԶՕՐԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆ կոչի. ἠ στρατεγική
Առ նաւավարութիւն, եւ վարչութիւն, եւ բժշկականն, եւ զօրավարականն. (Պղատ. օրին. ՟Դ։)
Ի բարուց անկարգ ընթացութենէ. (Կոչ. ՟Է։)
Դեգերեա՛ց կա՛ց ի կոչումն ընծայութեան։ Վասն մկրտութեան եւ ապաշխարութեան յառաջնում ընծայութեան անդ ասացաւ. (Կոչ. ՟Ա. եւ ՟Ժ՟Զ։)
ԹԵԹԵՒՈՒԹԻՒՆ. իբր Թեթեւամտութիւն. թեթեւանք. եւ Նախատինք վասն թեթեւութեան բարուցն. թեթեւսօլիկութիւն, անմտածութիւն, եւ խախքութիւն.
Ի չարութեանցն թեւակոխութենէ. (Երզն. աղ.։)
Թեւակոխումն է ներշրջանական հանճարոյ խրատուն բազումուսումնութիւն սիրեցեալ։ Որ չարութեանցն է թեւակոխումն կամաց. (Փիլ. լին.։)
Թուլամորթին եւ տկարանան։ Բազումք ի քահանայից եւ ի կրօնաւորաց թուլամորթին ի կրօնից իւրեանց։ Թուլամորթեցան զօրքն հայոց, եւ ատեցին զարուեստս պատերազմի. (Ուռհ.։)
χρονογράφος chronographus, temporum seu annalium scriptor Մատենագիր ժամանակաց կամ քրոնիկոնի. գրիչ պատմութեանց ըստ համեմատութեան ժամանակաց դարուց ի դարս.
ԻՄԱՍՏՈՒԹԻՒՆ. σύνεσις, σοφία intelligentia, sapientia Հանճար. ուշիմութիւն. Ճարտարութիւն. խելք.
ԻՄԱՍՏՈՒԹԵԱՄԲ. իբր մ. σοφῶς sapienter συνετῶς intelligenter φρονίμως prudenter. Իմաստնապէս. իմաստնաբար. հանճարով. ճարտարութեամբ. իբրեւ զխոհական. խելքով.
Եղելոց ամենեցուն կամ զաստուած ասեն գոլ պատճառ. կամ զհարկ կամ ճակատագիր, կամզբնութիւն կամ զբախտ, կամ զինքնամատոյցն, անձնչնցն եւ կամ անբանիցն դիպմունք առանց բնութեան եւ արուեստի՜ Ոչ ինքնամատուցին, քանզի անշնչիցն եւ անբանիցն են դիպմունք. (Նիւս. բն.։)
Գնամք ցքանչիւր յօտարութիւն։ Պարտ է մեզ եւ զիւրաքանչիւր զայիոց գիտել զկամսս։ Տեղեկացաւ զառնիւրաաքանչիւր զքաջութիւնս. (Փարպ.։ Եղիշ. ՟Զ։)
Այս գիր լինելութեան երկնի եւ երկրի ... որ զաշխարհարարութիւնն պարունակէ. (Փիլ. ՟Ա. 1.)
Զխայտառականս ամօթոյիւրեանց (զկուռս) ցոյց առնեն մարդկան. (Բարուք. թղթ.։)
Տեսանես զմարդ ի խայտառականս, եւ չհամարիցի՞ս զայն անձին ի քարուականս. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 15։)
Որ ունի յանձին զխանձարուրս. խանձարրապատ (մանուկ).
Ո՞վ ոք խաւարազգեաց վարուք անօրէնութեան զայլս, լուսաւորել ժպրհիցի. (Մանդ. ՟Ը.) (նոր ձ. խաւարազգած)։
Խանգարումն օդոյն լեալ վասն անբաւ խոնաւայուզիցն. (Շիր.։)
Խտացուցանէ բարուցն եւ ձեռացն առատութեամբ բարեկամս. (Խոր. ՟պ. 20։ Սամ. երէց.։)
Կանաչ գոլն, կանաչ գոյն. մանաւանդ Դալարութիւն. կանաչասաղարթութիւն.
Տեսանե՞ս եւ զորգի ոչ նուազ կատարելակից հօր գոլ առ ի յաշակերտացն խնամատարութիւն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 29։)
cf. ԿԱՐԵՒՈՐԱՊԷՍ. Վասն զի ամենայնք ի գոյիցս առ կատարումն ինչ տեսանիլ բնաւորեցան, վասն այսորիկ կարեւորաբար զվասն է՛րն խնդրեմք. (Սահմ. ՟Ա։)
Ընդ յօժարութիւնեւ ընդ կարծրութիւն համբերութեամբն է զարմանալ։ Ոչ կարացին խախտել զկարծրութիւն հաստատուն հաւատոյ նորա։ Չարաբարոյ եւ ապառում կարծրութեամբ գոլով. (ՃՃ.։)
ընդ պահոց երկարութիւնս կարճամտաբար տաղտապին. (Լծ. կոչ.։)
Կենդանակերպ ծաղկամամբքն՝ արուեստիւ պատկերագրեալ. (Նիւս. ի թէոդոր.։)
συμπάθεια compassio. Կրակիցն լնել. համակրութիւն. յօժարութիւն. բերումն.
Հայթայթանս մեքենայից։ Հայթայթանք արուեստից. (Շ. մտթ.։ Երզն. մտթ.։)
Բանն ինքնակատար երեւի, այսինքն զհաստատախորհ կատարումն յինքեան ցուցանելով. (Երզն. քեր.։)
ՀԱՐԻՒՐԱՄԵԱՅ ՀԱՐԻՒՐԱՄԵԱՆ. ἐκατονταέτης centum annos agens. որ եւ ՀԱՐԻՒՐԵՄԵԱՆ. Ունակ հարիւր ամաց (անձն, կամ միջոց ժամանակի). հարուր տարեկան՝ կամ տարուան.
- լինել. Չարաչար հարուածիլ, հարուածովք խորտակիլ.
Չի՛ք ի սմա առողջութիւն, այլ ամենայն վշտօք հարուածաբեկ եղեալ եմ ի կորստեան կարապետէն. (Բենիկ.։)
Որպէս մեք վայելեմք յաստուծոյ բարերարութեան շնորհսն, վարեսցուք հետեւողապէս առ մարդիկ. (Շ. ՟բ. պետ. ՟Ի՟Ե։)
Շարունակ հետեւման աւուրցն. (Նար. խչ.։)
Հետեւումն բարութեան ի խանձարրոց անտի յառաջանայ. (Ճ. ՟Ա.։)
ՀԵՐԵՍԻՈՏՈՒԹԻՒՆ կամ ՀԵՐԵՍԻՈՒԹԻՒՆ. ՀԵՐԵՍՈՒԹԻՒՆ եւ կամ ՀԵՐԻՍՈՒԹԻՒՆ. Բառ յն. է՛րէսիս αἴρεσις haeresis. որ ասի ի մեզ եւ ՀԵՐՁՈՒԱԾ, իբր Հերետիկոսութիւն. յարումն եւ յամառութիւն ի սեպհական եւ ի մոլար կարծիս ընդդէմ հաւատոյ. աղանդ.
Հոգւով հարուստ. եւ Ուր կայցէ հարստութիւն հոգեւոր.
Հոգեհարուստ քո գանձուց. (Ճ. ՟Ը.։)
Արեգակն եւ լուսին ... հպատակագոյնք են յարբանեկել մարդկան քան զնոսա (քան զկուռս). (Թղթ. բարուք.։)
Ունի եւ հրեշտակապէս կենցաղավարութիւն։ Հրեշտակապէս արագահասութեամբ. (Գանձ.։)
Զի մի՛ յերկարութիւն ճառիցս լինիցի ձանձրութիւն ընթերցողացն. (Խոր. ՟Գ. 67։)
Մանրահիւսած շարուած փայտին. (Գր. տղ. յերուսաղէմ.։)
Օգտելով եւ վնասելով, մանրապատում իմն շահիւք եւ վնասակարութեամբ. (Յճխ. ՟Դ։)
Կայր զօրութիւն նշանացն եւ արուեստիցն ի մարգարէակիր մարմին մարգարէին մեռելոյ. (Կոչ. ՟Ժ. (յն. այլազգ։))
ἁνθρωπότης humanitas. Մարդկային բնութիւն, եւ բնաւորութիւն, տկարութիւն, եւ այլն.
ἑκπολεμόω bellum alicui conscisco cum aliquo. Տալ մարտնչել. ի կռիւ շարժել. իրարու հետ ձգել.
ՄԵՌԵԼՅԱՐՈՅՑ կամ ՄԵՌԵԼԱՅԱՐՈՅՑ. Յարուցիչ մեռելոյն, կամ դարձուցիչ մեղաւորի։ (Մեծոբ.։ Ոսկիփոր.։)
Յորժամ մեռելութեան մեռելոյն հաւատասցեն, ապա եւ ի յարութեանն չլինիցի երկմիտ. (Սեբեր. ՟Բ։)
Արուեստական. ճարտար.
Որ զարուսեակն մթացուցեր. (Նար. ՟Լ՟Ե։)
Սահման արդարութեան է միջակութիւն. (Մաքս. ի դիոն.։)
(ռմկ. Այսմաւուրք) Գիրք համռօտեալ վարուց եւ վկայաբանութեանց սրբոց, առեալ զանուն ի ստէպ կրկնութենէ բառիցս,
Յարուցմունք փորձանաց ի նոցանէ յառաջագային. (Վրք. հց. ՟Ը։)
Կրթելովն տացէ նմա յառաջատուութիւն՝ վերանալ ի կատարելութիւն արհեստի։ Այսպիսի յառաջատումն եւ յաստիճանէ յաստիճան արդարութեան ելս ցուցանէ. (Լմբ. սղ.։)
Յիշողութիւն իրաց։ Զասացեալս յիշողութեամբ պարուրել։ Եթէ ոք ցանկասցի անօթոյն, եւ ոչ ունիցի զնա, ո՛չ իցէ նորա՝ բաց ի յիշողութենէն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 41։ Ճ. ՟Գ.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա։)
Զաւելորդս չարեացն, եւ յոգնաբեղունս չարութեան՝ զանբերս առաքինութեան զուղէշսն յապաւէր. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
Գլորեալ զանազանէ յոգնագունակ զմեզ ի տղմի ծովածուփ կենցաղավարութեան. (Մագ. ՟Հ՟Բ։)
Ճիւաղ ցամաքային, կամ ջրային, եւ կամ երկակենցաղ. առաւել մտացածին՝ խառնակ կենդանի. որպէս Պարիկ իշուկ. այսինքն իշացուլ. յն. οἱνοκένταυρος onocentaurus. որ եւ Համբարու. եւ Ձիացուլ. յն. ἰπποκένταυρος hippocentaurus κένταυρος centaurus. փիրի, փիրիլէր, ճին, տէվ. (որ եւ դեւ)
Անդ հանգիցեն համբարուք, եւ անդ դեւք կաքաւեսցեն, եւ յուշկապարիկք բնակեսցեն ի նմա։ Պատահեսցեն դեւք յուշկապարկաց. (Ես. ՟Ժ՟Գ. 22։ ՟Լ՟Դ. 11. 14։)
Յուշկապարկաց, կամ համբարուաց, կամ պարկաց։ Զոմն յուշկապարիկ, զոմն պարիկ, զոմն համբարու կոչիցեն։ Նոյնպէս եւ գրոց ըստ մարդկան կարծեացն եկեալ, յուշկապարկաց ասեն բնակել յաւերակսն, զոր յոյն լեզու իշացուլս ասէ։ Անուանք առանց անձանց են յուշկապարկաց եւ իշացլուց, իբրեւ զծովացուլն, եւ զպայն, եւ զառլեզն, զոր արալէզն կոչեն. (Եզնիկ.։)
Համբարուք կամ յուշկապարիկ ոչ եթէ անձն ինչ ունիցին, այլ ի մարդկան սովորութենէ առնուն գիրք. (Ոսկ. ես.։)
Բարոյախօսն ասէ վասն յուշկապարկաց, թէ մահաբերք են, եւ ի ծովու են. եւ երգեն երգս քաղցրաձայնս. եւ կերպարանք նոցա մինչ ի պորտն՝ կին մարդոյ է, եւ միւսն թռչնոյ է. նոյնպէս եւ իշացուլն՝ մի կողմն արու մարդոյ, եւ վայր կողմն իշոյ. (կամ կէսն իշոյ, կէսն ցլոյ) (Եպիփ. բարոյ.։)
προαιρέομαι praeeligo, praefero, sponte feror, inclinor, adhaereo. Նախայօժար գտանիլ. ինքնակամ անձնիշխան յօժարութեամբ ընտրել, բերիլ. յարիլ.
Մանկունք եւ անասունք կամաւ (այսինքն յօժարութեամբ իւիք) առնեն, սակայն եւ ո՛չ նախայօժարեալք։ Ոչ ամենեցունց՝ որոց պատշաճն է նախայօժարել, նոցունց պատշաճ է եւ ախորժել. քանզի ասեմք ախորժել զողջ գոլն, բայց նախայօժարել զողջ գոլ ոչ ոք ասէ։ Ասեմք ախորժեմ անմահ լինել, բայց նախայօժարիմ անմահ լինել ոչ ասեմք։ Զայսոքիկ միայն նախայօժարիմք, զորս ի ձեռս մեր կա՛ր համարիմք լինել. (Նիւս. բն. ՟Լ՟Բ։)
Ներմարդանալոյն կատարումն, եւ մերոյին էութեան ճառումն ինքնաբերեալ՝ յասելն, մարմնացելոյ. (Պիտառ.։)
Ամենեքեան սոքա՝ որ յարուեստ նուագութեան էին, եւ նուագարանօք երգէին ի պաշտօն տեառն. (Պիտառ.։)
cf. ՇԱՂԱՇԱՐՈՒԹԻՒՆ.
Խորութիւն անհաս խորհրդոյ հարսին եւ փեսային, որ յերդս երդոցն շաղաշարումն շաղկապութեան. (Անան. եկեղ։)
Շաղաշարումն՝ որում առփայր, լինի նմա զազարութիւն. (Լմբ. առակ.։)
ՇԱՄԲՇՈՒԹԻՒՆ կամ ՇԱՄՇՈՒԹԻՒՆ. οἷστρον oestrum μανία furor, insania εὑήθεια stultitia, ineptia. Շամբշիլն. շամբուշն գոլ. ցնորումն. ուժգին բերումն կամ անյագ ցանկութիւն, եւ խելագարութիւն. անմտութիւն. մոլեգնութիւն. մոլութիւն. աւիւն. եւ Պագշոտութիւն. խենդութիւն. տէլիլիք, սէրսեմլիք, լըլկընլըգ, գուտուրուշ. եւ առսըզլըգ, զէմփարելիք.
Զբոլորշամբշութիւն ամեհութեան մեր եւ տմարդի վարուց ի բաց մղել. (Մագ. ՟Ձ՟Բ.)
ՇԱՐԱՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՇԱՐԱՅԱՐՈՒՄՆ. συνάφεια conjunctio. Յարակցութիւն. կապակցութիւն. զօդումն. բարոյական միաւորութիւն.
Ի բազմաբաժին օտարութեանցն մերոց ի ճանաղմանէն ի շարայարութիւն ժողովել. (Մաքս. ի դիոն.։)
Շարայարութիւն մեծամեծ քարանցն եւ փոքունց (ի շինուածն). (Յհ. իմ. եկեղ.։)
զերկուց բնութեանց շարայարումն պատկանելով ի տնօրինական բանին յաստուածոյ խորհուրդն՝ քողախնդրէր (նեստոր). (Կանոն.։)
Չարութիւն ցանկականին՝ զեխութիւն եւ շռայլութիւն։ Գործ շռայլութեան է յօժարիլն ի վայելուածս հեշտութեանց՝ ոչ արգելլով բանականին. (Արիստ. առաք.։)
Նեստոր զոսկէկապարճսն իւր թափեալ, հիպատոսս մեզ եւ կոմսունս յարուցեալ. (Կիւրղ. կուս.։)
Որ դնէ զորոգայթ, կամ լարէ զթակարդ. չարարուեստ. խաբեբայ. պատիր.
Զթագաւորն հպարտացուցեալ ամբարհաւաճեցուցանէր որոգայթադիր թշնամին ի գրգռել յարուցանել հալածանս։ Անըմբռնելիք յորոգայթադիր որսողաց. (Ագաթ.։ Յճխ. ՟Թ։)
Զստորակործանեալ անձնն յարուցանէ, զկորացեալն ուղղակերտէ. (Ճ. ՟Ժ.։)
ՉԱՓԱՒՈՐԱԿԻՑ ԼԻՆԵԼ. Խոնարհիլ՝ զիջանել ի չափ տկարութեան այլոց. ըստ յն. καταξιόω dignor. արժանաւորել, արժան համարել եւ յանձն առնուլ.
Բայց դու մի՛ ըստգիւտ լինիր գունոյս մերոյ. քանզի եմք բարուք ոգւոյ պայծառագոյնք քան որ առ քեզ սպիտակդ են. (Պտմ. աղեքս.։)
Պսակ պայծառափայլ՝ վարուց իմաստութեան. (Նար. կուս.։)
Առաջածին (ի ծնողս) արուն, եւ պատճառագունի զօրութեանն. (Փիլ. լին.։)
Ըզբարձողն պատշաճագոյն յարմարութեանցն զարկածս ջրհեղեղին։ Յայսքանեացս տարորոշեալ պատշաճագոյն յարմարութեանց. (Պիտ.։)
ἐτοίμως parate, expedite, prompte. Պատրաստ գոլով. անյապաղ. յոժարութեամբ.
Բարձրաձայն կարկաչիւք զերկրագործսն ... Իւրաքանչիւր արուեստից պատրաստաբար յարդարէին. (Լաստ.։)
περίληψις, σύλληψις comprehensop, complexio, -xus. Բովանդակութիւն. պարագրելն. պարունակումն. ծայրալիր լրումն.
Ամենայն բոլոր բարեացն պարառութեամբ պատարուն. (Մագ. ՟Ծ՟Դ։)
Իմաստնաբար, եւ պարկեշտաբար, եւ արդարապէս, եւ արութեամբ. (Փիլ. լին. ՟Բ. ՟Է։)
Իսկ ի գիրս Փոլաք Մարթինի ըստ թարգմանութեան ներսեսի պալիենց՝ պարոնութիւն եւ Պարութիւն գրի անխտիր՝ նաեւ որպէս ռմկ. փիրլիք, էլպազըլըգ. կամ մեծութիւն, գլխաւորութիւն։
Ով արասցէ պարոնութիւն։ Նա առցէ զպարոնութիւն (ա՛յլ ձ. պարութիւն). իւրաքանչիւրն ասէր շահել զգրաւն, այսինքն է զպարութիւնն ։
νοθεία nothum esse, spuritas κατάχρησις abusus, iproprietas. Պիտակ գոլն. անհարազատութիւն. օտարութիւն. եւ Յումպէստ վարումն.
ՊԻՏԱՌՈՒԹԻՒՆ. գ. Առնուլն ի պէտս. վարումն. պէտք.
Էարկ ի տարտարոսն սառնամանուտ։ Յամենայն հողմոյ չարութենէն, եւ յամենայն սառնամանուտ (կամ սառամանուտ) ձմերայնոյ։ Ախտք գէճք եւ հրայինք, սառնամանուտք արիւնակերպք. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Գ. եւ յուդ. ՟Գ։ Մարաթ.։)
Ի վերայ հիւսիսային սառամանուտ չարութեան իւրոյ. (Գէ. ես.։)
νεωτεροποιός novitatis studiosus. Իբրեւ ստամբակ. խեռ. չարարուեստ.
Ի յարութենէն առ ծնունդն վերջադարձիլ անկարելի. (Յհ. իմ. ատ.։)
Պարունակօղ վեց հազարաց, կամ վեցհազար ամաց. վեցդարեան.
Յայս վեցհազարեան դարուս զտեալ մաքրեցան ի մեղաց։ Վաթսնիւն՝ վեցհազարեան դարուն ասէ. (Նար. երգ.։)
Վտարանդիլն. օտարութիւն.
Հանդերձ յօտարուստ տարաշխարհեայ հռիփսիմեաւ, եւ ամենայն սրբովք. (Վանակ. յուրախացիրն.։)
Յայտնի է՝ որ գտաւ ի յետին դարս արուեստն տպագրութեան գրեանց. τυπογραφία typographia.
Փանաքի գոլն. նուաստութիւն. յետնութիւն. տկարութիւն. փոքրկութիւն.
Սքանչելի յարութեամբ փառաւորապէս յառնել. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Զտեառն բանն որ առ հրէայսն՝ փոխանակաբար գոչել, քակեցէ՛ք զնինուէ, եւ յերիր աւուր յարուցից ցնա. (Գեննանդ.։)
αὑλητικός . Սեպհական փողահարի եւ փողահարութեան.
Հայր եւ գլուխ քերթողաց. առաջնորդ բանաստեղծից. ճարտար յարուեստաւ շարադրութիւնս.
συμφερόντως, συμφόρως utiliter. Օգտակարութեամբ. օգտիւ. օգտաբար.
Ակնկալութիւն յարութեան. (Ագաթ.։)
Ախմարութիւն կամ տխմարութիւն ստգտանելի՝ յառաջ եկեալ ի պղերգութենէ. անհոգութիւն. թուլութիւն. նատանլըգ, իհմալլըգ.
Յայտնի է թագաւորացն մերոց եւ այլոցն առաջնոց առ ի յիմաստն աղամարութիւն. (Խոր. ՟Ա. 2։)
Աստուծոյ ամենաթագաւորի զվայելչականն հատուսցես գոհութիւն։ Ամենաթագաւորն Աստուած՝ որ ամենայն բարութեանց է տուիչ. (Կիւրղ. եէմի թղթ.։)
Զամենաթագաւորն զՔրիստոս եւ զտուօղ բարութեանց ամենայն գործք օրհնեցէ՛ք. (Հարցնափառ.։)
Կորուսեալ զազատականութիւն իւր անազատութեամբ չարութեանն, (Ճ. ՟Գ.։)
Այսպիսի անագորոյն ապականչի պատահել նմանապէս անարգահատելի ձեւով՝ արութիւն է. (Պիտ.։)
ἁπραξία, τὸ ἁνενέργητον. otium, cessatio, ineptio. Անգործն կալ մնալ. դադարումն ի գործոյ. դատարկութիւն. հեղգութիւն. իշսիզլիք, ավարելիք.
ἁφροσύνη. insipientia, πονηρία, φαυλότης. malitia, pravitas. Անմտութիւն. անխոհեմութիւն. եւ չարութիւն. ագըլսըզլըգ. շէրր.
Մի՛ առնէք զանզգամութիւնդ զայդ։ Ըստ ամենայն անզգամութեան՝ զոր արարին ի մէջ Իսրայէլի։ Թողէ՛ք զանզգամութիւն, եւ կեցջիք։ Ոչ ետ անզգամութիւն Աստուծոյ։ Գուցէ խօսիցիս ընդ Յակոբայ անզգամութեամբ։ Մի՛ տար պատասխանի անզգամին ըստ նորա անզգամութեանն։ Վասն անզգամութեան շրթանց՝ յօտար լեզուս խօսեսցին։ Մի՛ ի խմորն չարութեան եւ անզգամութեան։ Չարակնութիւն անզգամութեան շլացուցանէ զբարիս. եւ այլն։
Անզգամութիւն է չարութիւն բանականին՝ պատճառ կելոյ չարաչար. (Արիստ. առաք.։)
Յիշաչարութիւն իցէ անհեշտութիւն զգայութեանց. (Կլիմաք.։)
Անուշաբուրիչ վարուք եւ աղօթիւք. (Դիոն. եկեղ. ՟Բ։ Յհ. իմ. եկեղ.։)
ԱՇԽՈՅԺՈՒԹԻՒՆ կամ ԱՇԽՈՒԺՈՒԹԻՒՆ Արութիւն. արիութիւն. կտրճութիւն. եավուզլուգ.
ἁφανισμός. abolitio, interitus, excidium եւ φθορά, διαφθορά, corruptio, decorruptio. Ի բաց բարձումն յաչաց. կորուստ. սատակումն. մահ. եղծումն. խանգարումն. կորսըւիլը, աներեւոյթ ըլլալը.
φθορά, corruptio. Եղծումն. խանգարումն. աւրածութիւն.
Մանաւանդ՝ διαφθορά. decorruptio, corruptela. Ի սպառ կամ չարաչար եղծումն, փտութիւն, վթարումն, վատթարումն.
Տկարութիւն. անկարութիւն. կարեվէր խոց կամ վէրք.
Անդ էառ վէրս մահ՝ ի մեռեալ մարմնոյն (քրիստոսի) զազդոյ զապիկարութիւն. (Ոսկս. կողոս։)
Ոչ միայն տկարութիւն, այլ եւս աստանդութիւն խորհրդոց բամբասես. (Սեբեր. ՟Թ։)
Աստուածազոյգ արուաց եւ իգաց. (Շար.։)
Յորժամ յօժարութիւն ոք եւ փոյթ յանձին ունիցի, տացի նմա ամենայն ինչ եւ յստուածակոյս կողմանէ անտի. (Ոսկ. մ. ՟Բ 20։)
cf. ԱՍՏՈՒԱԾԱՀԱՐՈՒԱԾՔ. որպէս յոքնակի գոյականն բառիս Աստուածահար, (եւ ոչ բառիդ Աստուածահայր)
ԱՐԴԱՐԱԳՆԱՑ ԱՐԴԱՐԱԳՆԱՑԻԿ. Որ արդարութեամբ գնայ. արդար. արդարագործ. բարեգործ. Աստուածապաշտ.
Ոգւոցս ոչ գոյ դաս ընդ ծննդեան բուսոցն յարդարագնացս։ Եթէ ի բարուց բուսոյ անտի, եւ ոչ կամօք արդարագնաց լինէիր։ Սամփսոն մինչդեռ արդարագնացիկն էր՝ քան զամենայն մարդ զօրացաւ. (Կոչ. ՟Դ. ՟Ժ՟Դ։)
Սերմանողք արդարութեան, եւ անիրաւութեան արձանացուցիչք. (ՃՃ.։)
Աւետարանական վարդապետութիւն, կամ երանութիւն, աւետիք, հաւատք, արուեստ, գնացք. (Յճխ.։)
Որոյ են բազում շառաւիղք կամ բարունակք.
Պարունակեալ զբազմաւորական գաւառս աշխարհին. (Կաղանկտ.։)
Հանճարով քան զկարծեօք բաւականագոյնս վճարեսցեն զընձեռեալ նոցա գործոցն մատակարարութիւնս. (Սարկ. քհ.։)
Բլչեցուցանէ զյօժարութիւնս՝ նախառեալ աշխատութեանցն անպտղութիւն. (Բրս. արբեց.։)
Ի բնէ կամ ընդաբոյս բարութիւն.
Այլ զամենայն չարիսն ըստ բնաբարութեան քո բարգործութիւն համարեա՛ նոցա. (Սկեւռ. աղ.։)
Իբր Յայտարարութիւն. նշանակ.
Իբր Ազդարարութիւն գաղտնի. զեկուցումն մատնելոյ սակս. խապէր.
Թոռունքն կայենի գտին՝ արքն զգուսանութեան արուեստն, եւ կանայքն զսնգոյր եւ զծարիր. (Վրդն. ծն.։ Երզն. խր.։ Տօնակ.։)
Գուսանութիւն իւրովք պատիր արուեստիւք զապականութեան նշանակ գործէ ի տեսողս իւր. (Վեցօր. ՟Դ։)
Գայթագղութիւն է եւ ի գործս եւ յարուեստս ... գուսանութիւն. (Բրսղ. մրկ.։)
ὅκνος, ὁκνία, ὁκνηρία, νωθρία trdiras, segnities, cunctatio Յամրաշարժութիւն. հեղգութիւն. յուլութիւն. թուլութիւն. ձանձրութիւն. ծանրութիւն. տնտնալն, կամկարուաթիւն.
Շարժեաց զմեր դանդաղութիւն ձեր գոհութեան նամամակդ։ Յաղթեալ լինի ի յօժարութենէդ ձերմէ դանդաղութիւն մտացս. (ՃՃ.։)
Յորժամ արուն սերմն առնուլ (կամ առնել) սկսանի, եւ իգին հոսել դաշտանութիւնքն. (Փիլ. լին.։)
Ընկալցի յօժարութեամբ զառ ի նոցանէ դեղըմպութիւն. (Շ. մտթ.։)
ԵՐԻՒԱՐ ԵՐԻՒԱՐԵԼ ԵՐԻՒԱՐՈՒԹԻՒՆ. cf. Երիվար, եւ այլն։
Ըստ դարուցն եօթնհազարեկի. (Տօնակ.։)
Չարութիւն է ցասմնատեսակին՝ բարկացողութիւն եւ զանգիտութիւն։ Զանգիտութիւն է չարութիւն ցասմնատեսակին, ըստ որում զարհուրեալք լինին ի ձեռն երկեղից որ յաղագս մահու. (Արիստ. առաք. յորմէ եւ Լմբ. սղ.։)
Զառանցութիւն մտաց, եւ յիմարութիւն ոգւոյ։ (Սարկ. հանգ.)
Իբրու զգեստ պարուրիչ. որպէս զպարեգօտ կամ զպատմուճան.
ԸՆԴՀԱՐԿԱՆՈՒՄՆ ԸՆԴՀԱՐՈՒԹԻՒՆ. ԸՆԴՀԱՐՈՒՄՆ. Ընդհարկանելն, իլն. բախումն. զարկուած. շփումն.
Ընդհարումն եւ բախումն գործեսցէ. (Փիլ. այլաբ.։)
Ի ձեռն զգայութեանցն ըմբռնմունք հասանելի լինին՝ գունով եւ ձեւով եւ կուտիւ եւ որքանութեամբ եւ ընդհարութեամբ. իմա՛ կամ ընթերցի՛ր ըստ յն. ընդդիմահարութեամբ։
Ընթերցողականացն յանդիման կացուցանել զարուեստն մարգարէական. (Ագաթ.։)
Իսկ միւսումն բազմամբոխ բանակի ընկերահաշտից հաւատացաւ վերակացութիւնն. զՄովսէսէ ասեմ։ Նա եւ ի թագաւորութեան եւ յընկերահաշտեաց զօրավարութեան զբազումս կարեմ ցուցանել կորուսեալս. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Ժ՟Բ։)
Զարբեցութիւնն ընդ յիմարութեանցն, զթերամտութիւնն ընդ խելագարութեանցն. (Նար. ՟Ղ՟Ա։)
Յիննեւտասներեկի ամի օր մի յաւելու ի վերագիրն. այն՝ որ ասէ, յիննեւտասներեկի ամի ՟Ժ՟Բ աստուած։ Արուեստաւորեաց իննեւտասներեակաւ տոմար. (Տօմար.։)
իւրացուցանէ հոգին զամենայն ինչ զմարմնոյն։ Իւրացուցանէ բանն զորս իւրոյն մարմնոյ էր. զի իւր՝ մարմինն, եւ այլոյ ուրուք էր։ Մի՛ զարմանար, թէ զմարմնոյ տկարութիւնս իւրացուցանել ասեմք նմա մարմնով. (Պրպմ. ՟Ը. եւ ՟Լ՟Թ։)
Ահ արկանէ նոցա զբաբելացւոցն զխայթողութիւնն, զոխակալութիւն, զդաժանութիւն հարուածոցն յայտնելով։ Զի զյաճախութիւնն ցուցցէ զխայթողութեան. (Ոսկ. ես.։)
Պարտ է ուսումնասիրացն եւ խոհականագունիցն նուագարանօք քնարահարու լինել երաժշտական հոգւոյն. (Յհ. իմ. ատ.։)
Պահք վասն մարմինն խոնարհեցուցանելոյ եդան. ապա թէ մարմին ի չարչարանս, ի խոնարհութեան, եւ ի տկարութեան ինչ ասիցէ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 11։)
Գետ բանաւոր արուեստիցն իմացուած շնչական, եւ տոյտ՝ զի շրջադարձեալ խորացուցանէին զասացուածս իւրեանց. (Վանակ. յոբ.։)
Ասացի քեզ, ի խումարութենէ պատրաստ կացիր. (Ոսկիփոր.։)
Զխանձարուրս խրթնածածկոյթս՝ յիշատակ կորուսելոյ փառացն ադամայ. (Նար. խչ.։)
ὀμόνοια, εὑγνωμοσύνη, διάθεσις concordia, adfectio, complacentia. Համակամութիւն. միաբան հաւանութիւն. հաճութիւն. յօժարութիւն. թոյլտուութիւն. զիջումն.
Որպէս այլ բանքն ոչ էին տկարութեան, այլ կամակցութեան. (Ոսկ. յհ. ՟Բ։)
Կատարելագոյն յարմարութիւն, կամ իմաստք, գիտութիւն, ծնունդ. (Խոր, գ. 68։ Նախ. ժող.։ Նանայ.։ Պիտ.։)
յն. պէսպէս, եւ ῤυτίς ruga. Կարկամիլն. կնճռումն. կծկումն. խորշ կամ խորշոմութիւն մորթոյ. եւ պնդութիւն. խստութիւն. արատ. աղտ. եւ Յետնութիւն. տարտամութիւն. եւ ժլատութիւն. կծկըտիլը, քաշուիլը, կռնճմըտիլը, եւ կամկարութիւն, եւ ագահութիւն.
անխարդախ կենակցութեան, եւ անարատ կենցաղավարութեան. (Անան. եկեղ։)
Իբր ի հակառակաբարբառ եւ ի հակառակաձայնս երգս առ մի եւ նոյն խառնուած յարմարութեան. (Փիլ. լին.։)
Տեւել պարտ եւ արժան է առաքինաբար ի հարուածս հակառակամարտացն. (Բրս. գոհ.։)
Հաղորդ լինել քրիստոսի հաղորդութեամբ մարմնոյ իւրոյ։ Առանց ապաշխարութեան՝ հաղորդութեան արժանի ոք ոչ լիցի. (Խոսր.։)
Առ երկրային իրս համամտութիւն. այսինքն համախոհութիւն. կամ կապումն յօժարութեան սրտի. (Լմբ. սղ.։)
Համբերութեամբ ընթասցուք ի պատերազմ։ Համբերութիւն տնանկաց մի՛ կորիցէ իսպառ։ Ի նմանէ է ինձ համբերութիւն։ Դու ես համբերութիւն իմ տէր։ Աստուած համբերութեան։ Ի համբերութիւնն քրիստոսի։ Հանդէս հաւատոցն ձերոց յօրինեալ գործ կատարեալ ունիցի։ Զհամբերութիւնն յովբայ լուարուք.եւ այլն։
Հաւասարութիւն. նմանութիւն.
ἐκατονταπλάσιος, -ον, -ως centuplus, -um, -pliciter. Հարիւր անգամ աւելի կամ կրկնեալ ի վերայ միոյ. հարուր խաթ.
ՀԵՐԵՍԻՈՏՈՒԹԻՒՆ կամ ՀԵՐԵՍԻՈՒԹԻՒՆ. ՀԵՐԵՍՈՒԹԻՒՆ եւ կամ ՀԵՐԻՍՈՒԹԻՒՆ. Բառ յն. է՛րէսիս αἴρεσις haeresis. որ ասի ի մեզ եւ ՀԵՐՁՈՒԱԾ, իբր Հերետիկոսութիւն. յարումն եւ յամառութիւն ի սեպհական եւ ի մոլար կարծիս ընդդէմ հաւատոյ. աղանդ.
ἁσθένεια, ἁρρωστία, μαλακία, νόσος aegritudo, infirmitas, morbus, languor. Վիճակ հիւանդի. խօթութիւն. ախտ. ցաւ. տկարութիւն.
ՁԵՌԱՐՈՒԵՍՏ եւ ՁԵՌԱՐՈՒԵՍՏԱԿ. χειροτεχνής artifex. cf. ՁԵՌՆԱՐՈՒԵՍՏ. եւ ՁԵՌԱԳԷՏ.
Հայեա՛ց ի ճանապարհորդս, ի պղնձագործս եւ ի դարբինս, եւ յայլ ձեռարուեստսս. (Ոսկ. գծ.։)
Վաճառականաց եւ ձեռարուեստաց. (Բրս. արբեց.։)
Արուեստական. մարդկային.
Զձեռարուեստիկ իմաստութիւն եւ զբարատեացն սիրեցին. (Փիլ. լին. ՟Ա. 53։)
ἁλήθεια veritas, certitudo. Ճշմարիտն գոլ. ստուգութիւն. իսկութիւն. բան եւ գործ անսուտ՝ աներկբայ՝ անկեղծ՝ աննենգ. ուղղութիւն. իրաւունք. արդարութիւն. եւ Կանոն ճշմարտութեան, աստուած.
Արդարութիւն եւ ճշմարտութիւն։ Ողորմութիւն եւ ճշմարտութիւն։ Ճանապարհ ճշմարտութեան։ Խօսել կամ առնել զճշմարտութիւն։ Ճշմարտութիւն է զօրութիւն թագաւորաց եւ իշխանութիւն եւ մեծութիւն, եւ է օրհնեալ տէր աստուած ճշմարտութեանն։ Ես եմ ճանապարհ, եւ ճշմարտութիւն, եւ կեանք։ Հոգին ճշմարտութեան.եւ այլն։
ՄԱԿԱՑՈՒՑԱԿԱՆ կամ ՄԱԿՑՈՒՑԱԿԱՆ. ἑπιδεικτικός, ἁποδεικτικός demonstrativus, ostentativus. Ցուցօղ անձին ճարտարութեան. եւ Ապացուցական.
Մանաւանդ՝ որպէս Ինչ մի պարունակօղ յինքեան զմեծ խորհուրդ, եւ զդիատաւորութիւն. μυστηρικός, μυστικός mysteriosus, mysticus.
Զայն ամենայն բարութիւնսն միակամութիւնն աճեցուցանէ. եւ որք այսպիսի միակամութեամբ կրօնաւորին, հրեշտակքն ցանկան նոցա պատուոյն. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Ըստ բազում ցաւոց սրտի իմոյ մխիթարութիւն քո ուրախ առնէր զանձն իմ։ Լալով ելին, եւ մխիթարութեամբ ածից զնոսա։ Դիիցէք եւ յագիցիք ի ստեանց մխիթարութեան դորա։ Գրեսցուք առ նոսա բանս մխիթարութեան՝ մեծարանաց եւ պարգեւաց։ Բառնաբաս՝ որ թարգմանի որդի մխիթարութիւն։ Եւ ոչ յաւուրն յանդիմանութեան՝ մխիթարութեան։ Ի մխիթարութիւն ել նոցա լորամարգ ի ծովէ։ Մարդկան խօսի շինութիւն եւ մխիթարութիւն եւ սփոփութիւն։ Եթէ մխիթարութիւն ինչ իցէ ի քրիստոս, եթէ սփոփութիւն սիրոյ.եւ այլն։
Ի հանգստենէ քնոյ, զոր շնորհեաց մեզ մարդասէրն աստուած ի մխիթարութիւն եւ ի սփոփանս տկարութեան մերում. (Ժմ.։)
Եցոյց զյառաջահրաւէր կանխատես օգտակարութիւնն ... զորս յառաջագոյն գիտէր ասէ եւ նախասահմանեալ. (Ոսկ. գծ.։)
Ի յառաջամարտիցն ի ճակատն եթէ ոք հարու զթշնամին։ Յառաջամարտ եղեալ (ընդդէմ) սատանայի. (Մխ. դտ.։ Ճ. ՟Բ.։)
Զյարակցութեանն եղանակ պատմելով՝ պարգեւեալ նմա ասեն առ ի նմանէ զհաւասարութիւն պատուոյն։ Ո՛չ ուրեմն է սոսկ յարակցութեամբ առ Աստուածն բան՝ պատուեալ մարդ Քրիստոս. (Պրպմ. ՟Ի՟Զ. ՟Լ՟Ա։)
συντονία, εὑτονία, ἑπιτονία, παράτασις, διαμονή extensio, contentio, duratio, assiduitas, vehementia. Յերկարաձգութիւն. հանապազորդութիւն. շարունակութիւն. տեւողութիւն.
τόξευμα, τόξου βολή sagittatio, jactus teli, jaculi;
jaculatio. Ձգումն նետից. նետաձիգն լինել. նետահարութիւն. աղեղնաւորութիւն.
Ւիւսմամբ նուէր ներբողաբանեալ, ի տկարութեան մտաց մեր վարժեալ. (Գանձ.։)
ներհակութիւն քանակին առ ի տեղին թուի գոլ։ Է ներհականութիւն եւ յառընչոջն. ո՛րկէն, առաքինութիւն չարութեան ներհական է։ Գոյ եւ ներհակութիւն եւս ըստ որակին. հիզան. արդարութիւն անիրաւութեան ներհական է, եւ սպիտակութիւն սեւութեան։ Ընդունի առնելդ եւ կրելդ ներհակութիւն. (Արիստ. ստորոգ.։)
Եթէովպիա, որ թարգմանեալ է անունն նուաստութիւն. եւ նուաստ է երկչոտութիւն. իսկ արութիւն նուաստութեան եւ երկչոտութեան թշնամի եւ հակառակ է. (Փիլ. այլաբ.։)
Շահաւորագոյն եւ յոյժ պիտանացու։ Բազում շահաւորագոյն օգտութեանցն բերող մարդկայինս աղին։ Զքերթողական շահաւորագոյն (կամ շահաւորական) արուեստ. (Պիտ.։)
որ ուղէշս շառաւիղէ՝ կամ ոստ արձակէ. բարունակածին.
Իբր Պարունակական. շրջափակ ամենայնիւ.
Փայտն կենաց ի միջոցին կառուցեալ եւ հաստատեալ է ի դրաստին, զշարունակական վայրն ունելով. (եւ այլն. Փիլ. այլաբ.։)
περίθεσις, περίθεμα circumpositio, circumdatio. եւ այլն. Շուրջանակի դնելն, դնիլն. շրջափակութիւն. շուրջ պատումն. պահպանութիւն. պաշարումն.
Արուեստ ոսկերչաց. Զդարբնութիւնն ուսեալ, կամ զոսկերչութիւնն. (Յճխ. ՟Ե։)
ՉԱՐԱԳՈՐԾԱԿԻՑ ԼԻՆԵԼ. Գործակից լինել չարութեան կամ չարաց. ի միասին գործել զչար.
Զի՞նչ դժուարութիւն քան զչքաւորութիւն հարկաւորացն. (Գէ. ես.։)
περεκτικῶς completendo omnino. Պարունակելով զամենայնն. միահամուռ առեալ. բոլորովիմբ.
Զպարունակաբար եւ զհանճարեղամպ յայտնաբանականսն ամենայն աստուածաբանութեան (այսինքն զսուրբ գիրս). (Դիոն. եկեղ.։)
Ցոյց եւ պարունակաբար ամենայն իւրք (կամ ամենիւք) ըստ ըղձիցն յարմարի գործ. (Պիտ.։)
cf. ՊԱՐՈՒՆԱԿԱԲԱՐ. περιληπτικῶς summatim.
Եւ պարունակապէս, յորժամ ասիցեն, թէ ամենայն ինչ յԱյ է. (Դիոն. ածայ.։)
Ո՞յք են պարունակապէս ասացեալք. (Մաքս. անդ։)
Անմարմնական լուսափայլութեանցն պարուց ջոկատրութիւն։ Խրախանան ընդ անմարմնական խմբիցն ջոկատրութեան կացման կացարան. (Անան. եկեղ։)
Զմարմինս՝ զցայդ ցրտահարութեամբ սեւացուցանեն, եւ զցերեկ արեւակէզ առնելով եւ այլն. (Պիտ.։)
Ի ներքս եմուտ թշնամութիւնն սնոտիաբարուր պատճառանօք. (Գր. տղ. թղթ.։)
Սքանչելահրաշ տաճարին պաշտօնեայք։ Գետահերձ մաշկեակն սքանչելահրաշ փայլեալ արուեստիւ. (Անան. եկեղ.։ Նար. ՟Հ՟Ե։)
Միթէ առ ագահութեան եւ վատամտութեա՞ն տուաւ նմա այնպիսի բարութիւնք. (Ոսկ. ես.։)
ἑλάσσωμα diminutio, damnum ἤττημα defectus, delictum. Յոռութիւն. անպիտանութիւն. տկարութիւն. կորանք. անարգութիւն. յետնութիւն. վատութիւն, չարութիւն. պակասութիւն.
Եւ արդ ամենեւին իսկ վատթարութիւն է ի ձեզ։ Վասն իւրոյ վատթարութեան. (՟Ա. Կոր. ՟Զ. 7։ ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Ա. 13։)
Եւ զի զվատթարութիւն նորա յայտ առնիցէ, ասէ, զհզօրն կապիցէ։ Լսելով զառաքինեացն զքաջութիւն, եւ զյետս կացելոցն զվատթարութիւն. (Եզնիկ.։ Եղիշ. ՟Ա։)
Որում ոչ կարացեալ այնպիսի վատթարութեան եւ պարսաւանաց տանել. (Խոր. ՟Գ. 25։)
Ատտիկեցիս ըստ վատթարութեան, այլ ոչ ըստ բարեբաստութեան։ Փոխադրեաց զնա ի վատթարութենէ անտի ի լաւագոյնսն. (Նար. կե։ Իգն.։)
Մերձեալ պահք ի մարմինս՝ վերաստեղծու՛ սրբութիւնս։ Վերաստեղծու ի զգայութիւն առաքինասէր վարուց։ Որ ի ձեռն մարմնոյ եւ արեան տեառն վերաստեղծու ի զգաստութիւն. (Յճխ. ՟Թ. ՟Ի. ՟Ի՟Գ։)
Երկուցեր փոքր այս խթանաւ զապարասանին զվիթխարութիւն. (Նար. ՟Ղ՟Բ։)
οἱκοδομία aedificatio. Շինելն զտուն որպէս արուեստաւոր.
ՏՆԱՇԻՆՈՒԹԻՒՆ. οἱκουρία cura et administratio domus. Տնարարութիւն. բարեկարգութիւն տան.
Ծագեաց լոյս՝ տպաւորութեամբ խաչի։ Ունելով զզգեստս տեսակի, եւ զվարուց տպաւորութիւն։ Բան մեր աներեւոյթ ի միտս՝ ձեւանայ գրով, եւ քարսփսիւ առնու տպաւորութիւն. (Խոր. ՟Բ. 83։ Արշ. Շ. բարձր.։)
Զհօր եւ զիւր փառակցութիւնն եւ զգործակցութիւնն ցուցանէ։ Յայտ առնելով զհաւասարութիւն եւ զփառակցութիւնն ընդ հօր. (Նանայ.։ Խոսր.։)
իբր մ. ՔԱՋԱԲՆՈՒԹԵԱՄԲ. εὑφυῶς . Որպէսթէ՝ Քաջաբուսապէս. ըստ գեղեցիկ բուսոյ բարուց.
Զկոշկոճեալն ի բազում դարուց՝ բամբասանաց քարաձգութեամբ. (Նար. ՟Խ՟Ը։)
σκυτοτομία, σκυτοτομική ars sutoria, coriaria. Ձեւելն զօդս ոտից. կարուակութիւն. կօշկակարութիւն.
այսպէս եւ յօդաձեւութեանն՝ արուեստիւն սպասաւորեսցուք. (Բրս. հց.։)
Զյայտարարութիւն մերոյ ազգաբանութեանս։ Ըստ ազգաբանութեանն սեմայ։ Որդի դստեր համածին եղբօր նորա ըստ հաւաստի ազգաբանութեան. (Խոր. ՟Ա. 1։ Յհ. կթ.։ Նար. խչ.։)
Ել չորրորդ վիճակն որդւոցն Իսաքարու ըստ ազգականութեան իւրեանց։ Այս է ժառանգութիւն ցեղի որդւոցն Դանայ ըստ ազգականութեան իւրեանց. (Յես. ՟Ժ՟Բ։)
ԱՄԲԱՐՇՏՈՒԹԻՒՆ կամ ԱՄՊԱՐՇՏՈՒԹԻՒՆ. Չարութիւն ամբարշտաց. անօրէնութիւն. աստուածընդդէմ մոլորութիւն բանից եւ գործոց. ἁσέβια, δυσσέβημα. impietas. տինսիզլիք. միւնաֆըգլըգ. իլհատ. քեաֆիրլիք.
ԱՅԼԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ. διαφωνία. dissonantia. Այլայլութիւն եւ օտարութիւն բանի, կամ այլ եւ այլութիւն խօսից եւ մտաց. երկբանութիւն. անմիաբանութիւն. տարաձայնութիւն. իթթիֆագսըզլըգ.
Այսահարիլն. այսահարն գոլ. դիւահարութիւն.
Նեղեալք յախտից կամ յայսահարութենէ. (Շ. բարձր.։)
Այսահարութիւնն անբժշկելի է, եւ Աստուծոյ ձեռինն կարօտ. (Երզն. մտթ.։)
Եթէ ոք անարժանութեամբ յօրէնս մատչի, հանդիպի նոցա այսահարութիւն. (Կանոն.։)
Այսահարութիւն յանասունս գտեալ՝ ոչ ինքեանց լինի աղագաւ. (Մխ. դտ.։)
Ո՞ւր արդարութիւն իցէ, ո՞ւր անակնառութիւն. (Ոսկ. ՟ա. թես.։)
Մի՛ ոք գործիցէ ինչ առանց օրինաց եւ իրաւանց, այլ՝ արդարութեամբ եւ անակնառութեամբ. (Մխ. դտ.։)
Ոչ շինեալ մարդկային արուեստիւ. որ եւ ԱՆԱՐՈՒԵՍՏ ասի.
Անարուեստաշէն քաղաք. (Զքր. կթ.։)
Ոչ գոլն կամակ. անյօժարութիւն. դժկամութիւն. եւ անգործութիւն. դատարկութիւն. անզբաղ կեանք. ἁπραγμοσύνη.
Սէր եւ փոյթ անկուածոյ, հիւսելոյ, գործելոյ. ըստ յն. արուեստասիրութիւն. φιλοτεχνία.
ἁσυντελής. Կցորդ անկատարութեան. եւ անձեռնտու.
Անձնիշխանութեամբ. տիրաբար. կամաւոր յօժարութեամբ. ազատօրէն.
Յաստուածայինսն բարութիւնս անձնիշխանաբար հպեալք. (Շ. հրեշտ.։)
Տկարութիւն, տարակուսանք, ժամանակի անպարապութիւնք. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Յանպարապութեան նորա՝ եղբարցն հոգալ (այլ ոք կարասցէ)։ Մի՛ գուցէ՝ կարացեալ ուրուք լնուլ զպատուէրն, պատճառեսցէ զգործոյն անպարապութիւն։ Արուեստաւոր հնարքն անպարապութեան առիթք լինէին։ Ո՛վ գարշելի եւ անկատար անպարապութեանն. (Բրս. հց. եւ Բրս. չար. եւ Բրս. մկրտ.։)
Անպարապութիւն յաշխարհակալացն հարստահարութենէ. (Յհ. իմ. ատ. ՟Դ։)
Չէ իսկ հաւասար մարդկեղէն ողորմութիւնն եւ աստուածական, այլ որչափ ընդ չարութիւն եւ ընդ բարութիւն ինչ ի միջի իցէ, նոյնչափ ընդ սա եւ ընդ նա անջրպետութիւն. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 15։)
Առ ի բաց վճարումն անվայելչագոյն կարծեաց. (Կիւրղ. ղկ.։)
Երկարութիւն կենաց.
Զյարութեանն կատարելութիւն, եւ զբանին անփոփոխութիւն. (Աթ. ՟Դ։)
Նախադատական ապացուցութիւն. իբր յայտարարութիւն նախանկար օրինակաւ. (Թէոդոր. խչ.։)
Առաքելոց սրբոց եւ մարգարէիցն աստուածազգեաց պարուք։ Հարսն աստուածազգեաց. (Խոր. հռիփս.։)
Աստուածազգեաց լոյս, կամ փառք, յարութիւն, յարմարութիւն. (Շար.։ Խոր. հռիփս. Ստէպ։ Յայս միտ կարծի յոմանց Աստուածազգեաց կոչումն իգնատիոսի, ըստ որում բարձեալ եղեւ ի մանկութեան ի գիրկս Յիսուսի՝ ըստ Շար. եւ Յայսմաւ. յն. եւ հյ։)
Իբրու արու առնել զէգն՝ ընդդէմ բնութեան.
Էդքն լրբեալք եւ անամօթեալք՝ զիգական բնութիւնն արուացուցանեն. (Մանդ. ՟Ժ՟Թ։)
ներգործական բայ չէզոքական բայ φιλοτεχνέω artium studiosus sum, artificiose ago Իբրեւ արուեստասէր գործել. Ճարտար յօրինել. աշխատասիրել ճարտարութեամբ. երկնելով երկասիրել.
Որքան յաղագս կենդանեացն լինելութեանն բնութիւնս արուեստասիրեաց. (Առ որս. ՟Զ։)
Խնդրել, թէ քանաբա՛ր յաղագս կենդանեացն ծնելութեան բնութիւնս արուեստասիրեաց. (Տօնակ.։)
Մի գիտեմք աստուած արարիչ երկնի եւ երկրի, ո՛չ անբան, այլ՝ ամենասուրբ եւ արուեստաւորիչ իւրով բանիւն, որով արար եւ ունի զարարածս. (Ղեւոնդ.։)
Որ բազում ինչ պարունակէ. բազմապատիկ.
Եւ սա (Կայէն) առաջնորդ բազմապարունակս չարեաց եղանի. (Պիտ.։)
ἧθος, ἑθισμός mos, morum proprietas, institutum Բարք. բոյս բարուց. բնաւորութիւն. սովորութիւն.
ԲԱՐԵԳԻՏՈՒԹԻՒՆ ԲԱՐՈՒՑ. Քաջ տեղեկութիւն եւ հմտութիւն բուսոյ բարուց. որպէս բնագիտութիւն. ըստ յն. բնախօսութիւն. φυσιολογία
Ո՞ է՝ որ զմտաւ ածել մարթէ զիւրաքանչիւր նոցա (զգազանաց) բարուցն բարեգիտութիւն. (Կոչ. ՟Թ։)
Կարի շահաւորութիւն. շահականութիւն. օգտակարութիւն.
Արդարութիւն դարձեալ օրհնաբանի Աստուած, որպէս ամենեցունց ըստ արժանաւորութեան բաշխելով զբարեչափութիւն եւ գեղեցկութիւն եւ բարեկարգութիւն. (Դիոն. ածայ.։)
ἁγαθαρχία bonivel bonitatis principium Պետն գոլ ամենայն բարւոյ կամ բարեաց. սկիզբն բարութեան.
Կարօտեալք գտին զբարերարութիւն ի քումմէ բարերարութենէդ։ Զքո բարերարութեանդ զչափ առեալ։ Բարերարութեամբն տալ յերկնից ձեզ անձրեւս։ Որք զբարերարութիւնն յանձին ունիցին։ Զբարերարութիւն եւ զհաղորդութիւն մի՛ մոռանայք.եւ այլն։
Ամենասուրբ երրորդութեանն բարերարութիւնքն դարմանօք իւրովք էր եւ առ արարածս իւր, եւ է. (Յճխ. ՟Զ։)
Որ զանչափ քո զբարերարութիւնդ շնորհեցեր քո արարածոց. (Շար.։)
Բարերարութեանն առաքինութիւն այն է, յորժամ այլքն ի նմանէ վայելեսցեն։ Եզնիկ.։
Բարերարութիւն է ստուգիւ, որ առ անարժանսն է. (Խոսր.։)
Պարգեւք՝ վաստակոցն են փոխատրութիւնք , իսկ ողորմութիւնք՝ մեղուցելոյս բարերարութիւնք. (Նար. ՟Ժ՟Գ։)
Արքայից արքայ առ ձեզ կարի բարերարութիւն արար. (Փարպ.։)
Կամ Բարերար բնութիւն. մարդասիրութիւն. քաղցրութիւն. բարութիւն. որպէս յն. ἁγαθότης bonitas, benignitas
Ի պատկեր իւրոյ բարերարութեանն արար զնա. (Իմ. ՟Բ. 23։)
Լինել պաշտօնակից մեզ եւ փառաբանակից քում բարերարութեանդ. (Պտրգ.։)
Առ ի յայտնելոյ զիւրոյ զբարերարութեանն հանդէս. (Եզնիկ.։)
Անցո՛ ի մէնջ զցասումն ... բարերարութեամբ քով. (Ժմ.։)
Յուսալով ի գթածութիւն բարերարութեանդ քո. (Խոր. ՟Գ. 57։)
Շնորհեսցէ մեզ բարերարութիւն ձեր զայր մի. (Փարպ.։)
ԲԱՐԵՐԱՐՈՒԹԻՒՆ. որպէս Բարեգործութիւն ըստ ինքեան. գործք բարիք.
Աւանդեսցեն զիւրեանց ոգիս բարերարութեամբք. (՟Ա. Պետ. ՟Դ. 19։)
Լուսաբորբոք եւ անշէջ լապտերք՝ այսր աւուր բարերարութեան արարչին ստեղծուածք եւ պարգեւք. (Նար. առաք.։)
Լծակից խնդրեաց բարերարութեան իւրոյ՝ զհաւատսն մեր. (Նար. ՟Ժ. որ հայի եւ ի ՟Ա նշ։)
Ի բաց կալն, տարակացութիւն. կամ տարագրութիւն, օտարութիւն.
Զտաճարս աղօթիցն ըստ արժանի բաւականութեանն զարդարուն պահեսցին. (Կանոն.։)
Հրաժարումն ի գինւոյ. գինիէն կտրուիլը.
κεφαλαλγία dolor capitis Ցաւ գլխոյ. գլխագարութիւն.
Եւ κεφαλαίωμα summa, conclusio. Բովանդակութիւն. կատարումն. լրումն.
Զգոյարարութիւն ի յէսս ամենայն զաստուածապետականին գոյապետութեան յառաջճանապարհ օրհնել. (Դիոն. ածայ.։)
Սոքա հեգքս են պատճառ արուեստի գրադարձութեան։ Խնդրէ արուեստ գրադարձութեան զհմտութիւն. (Նչ. քեր.։)
ἑπιβουλή, ἑνέδρα, σύνδεσμος insidiae, conjuratio Դաւ. դաւելն. նենգութիւն. չարարուեստ խաբէութիւն. դարան. ... եւ Համախոհութիւն.
ԴԵՂԱՏՈՒՈՒԹԻՒՆ գրի եւ ԴԵՂԱՏՈՒԹԻՒՆ. φαρμακία medicandi actio, medicamentum Տալն զդեղ. բժշկականն (արուեստ).
Տեղի տալով, որպէս բժիշկ՝ հիւանդաց, զի դեղատութիւնս ընկալցի (այսինքն ընկալեալ լիցի), արուեստիւ դեղ տուեալ. (Առ. որս. ՟Զ։)
ԵՐԱԺՇՏԱԳՈՐԾԵԼ. Որպէս երաժիշտ գործել արուեստիւ. յարմարել զերգն եւ զգործին. ճարտար յօրինել.
Եւ եդ արքայ զբանեայ որդի Յովիդեայ փոխանակ նորա ի զօրավարութիւն. (՟Գ. Թագ. ՟Բ. 35։)
Քաջ զօրավարութեանն կարծէր լինել գործ. (Ածաբ. կիպր.։)
Հալածական առնէին զնա զօրավարութեամբ Տիւռոսի. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Քաջն Յեսու հասանէր ի գահ զօրավարութեան. (Պիտ.)
Յեսու յաջորդեալ ի Մովսիսէ զզօրավարութիւնն. այսինքն զառաջնորդութիւնն. (Սարգ. յկ. ՟Է։)
Զօրավարութեամբ Կիւրղի. (իբր զօրավար առաջնորդելով. Կամրջ.։)
Որ յանհնարին ցաւս ընդերկարեալ է։ Ոչ ընդերկարեաց նախահայրն մեր ի դրախտին։ Ընդերկարին յարդարութիւնն հաստատուն եւ անշարժ խորհրդովք. (Լմբ. սղ.։)
Զի մի՛ ընդերկարեսցին փորձանքն ի վերայ տկարութեանս մերոյ. (Եփր. ՟ա. կոր.։)
καρτέρησις, καρτερία tolerantia, patientia, constantia. Ժուժկալելն. ժոյժ. տոկ. համբերութիւն. պնդութիւն. արութիւն.
Արդ է ժուժկալութիւն (այսինքն գործ ժուժկալութեան) մեղաց ի բաց ջնջումն, ախտից օտարութիւն, մարմնոյ մեռուցումն. (Բրս. հրց.։)
Հանեալ է (այսինքն փորագրեալ է) յիգի կերպարանս զդիոնիսիոս՝ որ էր զօրաւար, վասն իգախառնութեան զօրացն՝ որ ընդ նովաւ էին. քանզի ընդ արուս եւ զէգս վարէր ի պատերազմ (Եւս. քր. ՟Բ։)
Ինքնակնակաբար աստուածային մասամբ ճշմարտապէս ունին բարութիւն. (Պղատ. օրին. ՟Ա։)
Սարրա՝ զմին ծնանի ըստ բնութեան զինքնուսումնակ քրինակս բարուց. (Փիլ. լին.։)
Յիսկզբան սկսմանէն մինզեւ ցկատարումն իւրական իրակերտութեան յիւրում կացեալ, եւ այլն. (Անան. եկեղ։)
Բազում լաւակամութիւն պարտի շնորհել այնպիսւոյն։ Հաւատ նորա, եւ վարուցն լաւակամութիւն. (Կանոն.։)
Առ որս չիք տեսանել խահարարութիւն, կամ մարմնական ճաշակումն. (Լմբ. պտրգ.։)
Լնուլ ի նա զամենայն պէտս հացի եւ գինւոյ եւ ձիթոյ՝ մեծի խահարարութեան. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Ի բազմապատիկ խահարարութիւնս անյագ մնայ տակաւին. (Շ. ՟ա. յհ. ՟Ի՟Զ։)
Համեղասցի ի ճաշակելիս մտաց մերոց խահարարութիւնք խորտըացն այնոցիկ. (Խոսր.։)
Խաւարանհնարին խամրեաց զիմ ստացիկս բարութիւն։ Ո՛վ լիրբ եւ կատաղի գազանք, որ խամրէք չարաշւէր արկածիւք զժեռաբողբոջս զարմ. (Պիտ.։)
Ո՞վ ոք խաւարազգեաց վարուք անօրէնութեան զայլս, լուսաւորել ժպրհիցի. (Մանդ. ՟Ը.) (նոր ձ. խաւարազգած)։
cf. ԽԵԼԱԳԱՐՈՒԹԻՒՆ.
Անհանճարութիւն եւ խելայեղութիւն եւ ի մարմնականս գայթագղեցուցանէ, եւ ի կենացն՝ որ առ աստուած օտարացուցանէ. (Լմբ. առակ.։)
Վարբակէս՝ խորամանկագոյն ի կենցաղավարութեան, եւ ի մարտն երեսաւոր. Խորամանկագոյնս ի պէտս նիզակաց. (Խոր. ՟Ա. 20։ Նիւս. մկ. բեթղ.։)
Բազում այլ յարացոյցք առ կառավարութիւնս իսկ են. (Պղատ. օրին ՟Է։)
Զկառավարութիւն ի տեսլարանին եցոյց կապիկ, քանզի ի վերայ կառաց անցեալ նստէր. (Փիլ. լիւս.։)
Աղոթք՝ ճգնաւորաց մարտակից, կուսանաց կառավարութիւն. (Խոսր.։)
Կառավարութիւն կամաց ի չարն. (Յհ. կթ.։)
Հրամանաւ վերին կառավարութեան մաքրեալ զօդոցն դաժանութիւն. (Արծր. ՟Է. 2։)
Վարէր զիշխանութիւն իւր բարի շքեղաշուգ կառավարութեամբ. (Օրբել.։)
Կատարիլ է ի կատարելութիւն ածիլն յետ մկրտութեան՝ ի ձեռն բարի վարուց աճմանն. (Մաքս. ի դիոն.։)
ԿԱՏԱՐԵԼՈՒԹԻՒՆ. τελείωσις consummatio. Կատարումն. բովանդակութիւն. լրումն. կատարելն, եւ իլն. նահատակութիւն կամ վախճան. եւ Արդեամբք գոլն սարօք իւրովք.
ԿԱՏԱՐԵԼՈՒԹԻՒՆ. τελετουργία consecratio, initiatio. Սրբազան խորհուրդ եւ պաշտօն. խորհրդակատարութիւն.
τελετή sacramentum, sanctificatio τελείωσις, τελετουργία initiatio, conservtio, perfectio. Խորհրդականութիւն. նուիրագործութիւն. կատարումն գործոյ քահանայութեան.
Ու՞ր իցեն կետահարութիւնքն սահմանաց մայր քաղաքին նոցա սպարտայ. եւ նորա զնիզակն ցցեալ. բա՛յ, յայսմ վայրի. (Պիտ.։)
ῤοπή, ἁντιροπία propensio, praeponderatio. Հակամիտելն. բերումն. յօժարութիւն.
Ոչ ի համագոյութենէ բնութեանն (հասարակաց) ամաչեն, եւ ոչ յանձինս իւրեան խնայեն։ Պատշաճ էր առաւել եւս հայցել զհամագոյութիւնն, եւ զոչ եւ մի ինչ տալն մխիթարութիւն յերթալն։ Վերստին եկեսցէ, եւ հանապազորդեսցի ընդ նոսա համագոյութեամբ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 35։ ՟Բ. 29. 33։)
Հաւասարութիւն զօրութեան.
Եւ էգն համապատուաբար արուին ի ստացողէն եղեւ. (Բրս. յուդիտ.։)
ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹԻՒՆ. որպէս Հաւասարութիւն.
Ի փոյթ արութեան ընդ նորա ոչ կարաց հեղգացուցանել զնա. (Շ. մտթ.։)
μακρότης longinquitas, longitudo διάστημα, ἁπόστασις distantia, absentia. Հեռաւոր գոլն. հեռացումն. բացակայութիւն. եւ Միջոց. անջրպետ. չափ հեռի գոլոյ. երկարութիւն. եւ Հեռաստան.
Լաւ է հնազանդութիւն քան զճարպ խոյոց։ Իբրեւ զորդիս հնազանդութեան։ Ի հնազանդութիւն հաւատոց, կամ արդարութեան, կամ խոստովանութեան։ Որ ի հնազանդութեան կայցեն, կամ իցեն։ Ամենեքեան հնազանդութեամբ լսէին միում։ Որոց եւ ոչ առ ժամանակ մի անսացաք հնազանդութեանն եւ յն. ստորակարգութեան) եւ այլն։
Բանական ... եւ ձեռագործական։ կէսք զքերթողական արուեստ, յոլովք եւ զձեռնագործականն առին ի կիր. (Պիտ.։)
Ձեռնտու լինելն. ձեռնկալութիւն. օգնութիւն. սատարութիւն. նպաստ, մանաւանդ ունելով զձեռանէ.
ՁԵՌՆՏՈՒՈՒԹԻՒՆ. իբր Անձնատուրն լինել. յարումն. հակամիտութիւն.
κυβέρνησις gubernatio. Ղեկավարելն. ուղղչութիւն. ղեկավարական (արուեստ). առաջնորդութիւն. տիւմէնճութիւն, կառավարութիւն.
Ծովածուփ ղեկավարութեամբ ալեկոծեալ. (Մագ. ՟Ժ։)
Ղեկավարութեամբ հոգւոյն անցուցեալ ընդ ծով աշխարհիս՝ հասո՛ յանքոյթ նաւահանգիստ առ բաղձալիդ զոր խնդրեմ. (Լմբ. սղ.։)
Ճարտարութեամբ պատմօղ. հաւաստապատում.
Գործ մաճակալի. ղեկավարութիւն մաճոյ. արօրագրութիւն։ (Պիտառ.։)
Զիջանելով ըստ մերում տկարութեան աստուած, բազում անգամ մարդկապիսաբար առ մեզ խօսի. (Աթ. ՟Ը։)
Առաքինութիւն բոլոր անձինն, արդարուըիւն, եւ ազատականութիւնն, եւ մեծահոգողութիւնն։ Մեծահոգողութիւն՝ առաքինութիւն անձինն, ըստ որում կարէ հանդուրժել բարեբախտութեան եւ վատաբախտութեան, եւ պատուոյ եւ անպատուութեան։ Հետեւեալ լինի մեծահոգութեանն՝ պարզութիւն եւ ճշմարտութիւն. (Արիստ. առաք.։ եւ Կիր. ՟ը. խհ.։)
Եւ որպէս Մեծամարմինն գոլ. ստուարութիւն.
Մերձեցուցից զարդարութիւն իմ։ Մերձեցուցին յիս հալածիչք իմ զանօրէնութիւն։ Եթէ ոչ առցուք զմարդդ, եւ մերձեցուսցուք առ մեզ.եւ այլն։
Բնակակցութիւն. եւ Միաբանութիւն. զուգայարմարութիւն. τὸ συναπτόν conjunctio, adnexio.
Այժմ են քաղաքավարութեանց երկու ոմանք իբրու մարք. զմինն իսկ առասեմք միիշխանութիւն ուղղապէս, եւ զմիւսն իսկ հրապարակակալութիւն. զմինն իսկ ունել սեռն պարսից, եւ զմիւսն մեք. (Պղատ. օրին. ՟Գ։)
Անիշխանութիւն, եւ բազմիշխանութիւն է պատուեալ. բայց միիշխանութիւնն ոչ որ զմին պարունակէ զդէմս ... վասն այնորիկ միակն ի յերկեակն շարժեցեալ՝ մինչեւ յերրեակն եկաց. (Առ որս. ՟Գ։)
cf. ՅԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆ.
Զյանկարծաբուղխ բարերարութիւնն յայտ առնէ, եւ զզովացումն ոգւոց ծարաւեաց։ Զի այնպիսի են պարգեւքն Աստուծոյ՝ մեծամեծք եւ յանկարծաբուղխք. (Գէ. ես.։)
Իբրեւ զվէմն յուսադրութեան ի տէրունի ոտսն դիմելոց։ Ըստ քոյինաշունչ գրոյն յուսադրութեան։ Յուսադրութիւն բարերարութեան ամէնողորմ քաղցրութեան։ Նովաւ ունի զապագայիցն յուսադրութիւն. (Նար. ՟Խ՟Ը. ՟Ձ՟Ը. ՟Ղ՟Ա. եւ Նար. մծբ.։)
κυβέρνησις gubernatio եւ այլն. Պետութիւն նաւու. եւ Ղեկավարութիւն. եւ Նաւավարութիւն կամ նաւասիութիւն.
Կամ որպէս Թիավարութիւն. ἑρετική remigium.
Ըստ նկարագրութեանն արուեստաւորեալ յարմարութեանց։ Ի հաստատուն եւ ճշմարիտ տեսութենէ նկարագրութեանցն, զոր տեսի ճշմարտագոյնս արուեստակեալս. (Պիտ.։)
Պարառութիւն, շուրջ պարուրելն.
Ասեմք լինել արդարաբան ի պատմութեանս յայսմիկ ըստ մերոյ յօժարութեան եւ ուղղամտութեան. (Խոր. ՟Ա. 18։)
Թէպէտ յընչից աղքատք են, սակայն մեղօք հարուստք եւ ունեւորք։ Ունեւորութիւն կրկին իմանի .է՛ որ ըստ գոյից, եւ է՛ որ ըստ մեղաց. (Բրսղ. մրկ.։)
Չարասիրտն գոլ. չարութիւն սրտի.
μισοπονηρία pravitatis odium. Չարատեացն գոլ. ատելութիւն ընդդէմ չարի. խորշումն ի չարութենէ եւ յանիրաւութենէ.
Հետեւի արդարութեան ... չարատեցութիւն. (Արիստ. առաք.։)
μέτρησις, μέτρον mensura, metrum συμμετρία apta proportio, moderatio. Չափ իրաց եւ բանից. չափակցութիւն. համեմատութիւն. յարմարութիւն.
Սահմանեաց բնութիւն զկատարումն հասակի՝ զչափ ունել զչորեքկանգնեան. (Սահմ. ՟Ժ՟Ը։)
Միահամուռ իւրովքն ըիդ հիւսիսային կողմանս դիմեաց տարեկան չուարարութեամբ. (Խոր. ՟Բ. 84։ 2)
Ամենայն ուժով փորձեցին զայս նախախնամութիւն (բժշկական արուեստի) պանծացուցանել յաշխարհի. (Պիտ.։)
περιεκτικώτερος magis complectens, continens. Առաւել պարունական, կամ ընդունակագոյն ի պարունակել. ընդհանրագոյն. ընդարձակագոյն.
բոլորովիմբն՝ է պարունակագոյն. (Մաքս. ի դիոն.։)
ըստ արիստոտէլի՝ պարունակագոյն է անուն քան զբայ. (Երզն. քեր.։)
Երթային ի տօնն յօժարութեամբ սրտիւ մատուցանել ըստ կարի պտղաբերութիւն. (Ճ. ՟Գ.։)
բարք եւ գործք սատանայի. բանսարկութիւն. չարութիւն. սատանութիւն.
Մարմնոյս մեր նկարումն ... ի սերմնառութեանն սերմանք իբրու ի պարտէզս ի միում տեղւոջ պարառեալ. (Մագ. ՟Ժ՟Է։)
Ոչ վրիպեցոյց զարդարութիւն իւր եւ զճշմարտութիւն ի տեառնէ իմմէ։ Վրիպեցոյց զքեզ տէր ի փառաց։ Նոքա էին որդւոցն իսրայէլի ըստ բանիցն բաղաամու առ ի վրիպեցուցանելոյ. (Ծն. ՟Ի՟Դ. 27։ Թուոց. ՟Ի՟Ե. 11։ ՟Լ՟Ա. 16։)
Զքաջօրէնութիւնն եւ զարդարութիւն փոխանակ տարօրէնութեան եւ անիրաւութեան։ Յանցաւորութեան եւ տարօրէնութեան։ Ի տարօրէնութենէ կամի ապրեցուցանել։ Բռնութեան եւ յափշտակութեան ոչ օրէնքն պատճառք են, այլ՝ տարօրէնութիւն բնակչացն. (Փիլ.։)
Ճարտարութեամբ զցեղապետութիւն ազգի իւրոյ ունէր։ Ոչ գտանի ստուգաբան պատմութիւն ինչ ցեղապետութեան։ Կազմէ զթագաւորութիւն տանուտերական ցեղապետութեան. (Խոր. ՟Ա. 31։ Յհ. կթ.։ Վրդն. պտմ.։)
Վասն մեր ի խանձարուրս շարունակեցաւ վերարկօղն փայլակնատարած լուսոյն. (Զքր. կթ.։)
Մեծն Սահակ՝ տեղեկացեալ փիլիոսփայական արուեստիցն ցուցանիւր. (Փարպ.։)
Սողոմոն կաթուղիկոս՝ վարժեալ եւս էր ի փիլիսոփայական արուեստս։ Ի վարդապետս փիլիոսփայական արհեստիցն։ Պորփիւրի՝ յառաջին փիլիսոփայական պատմութենէն. (Յհ. կթ.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։ Եւս. քր.։)
Հարուած փոկոյ.
Զոմանս փոկահարութեամբ լլկէին վասն դառն հարկապահանջութեան. (Ղեւոնդ.։)
զորա փրկութիւնաբեր տնօրէնութիւն ի մէնջ լուեալ՝ գիտունք լինին։ Հնչեցուցանելով ընդ ծագս տիեզերաց հրաշափառ փրկութիւնբեր զյարութիւնն. (Նար. երգ.։ Ճ. ՟Գ.։)
καλοκαγαθία, εὑήθεια probitas, integritas, innocentia, simplicitas. Անստգիւտ բարութիւն. բարութիւն. քաջալաւութիւն. բարելաւութիւն. լաւաբարոյութիւն.
Զքաջաբարութիւն՝ պատուեցին՝ (առաքինիք)։ Աստուածոյ հաճոյ եղեւ. քաջաբարութեան երեւելի յանդիմանութիւն։ Վասն արդարութեան եւ այլ եւս քաջաբարութեան։ Զառն զքաջաբարութիւնն եւ զբարեպաշտութիւն Աստուած արժանի արար ցուցանել։ Քան զքաջաբարութիւն ոչ ինչ է ընտանեգոյն այնոցիկ, որ զրբարի խորհուրդսն առաջի արկեալ է. (Փիլ.։)
Չարացն ընդ կրունկ հարեալ՝ ակամայ ի զգաստ համեստութեանցն լիցին եկեալ քաջաբարութիւն. (Պիտ.։)
Անձնական առաքինութիւնք իւրաքանչիւր ումեք, որ կոչի քաջաբարութիւն. (Սարկ. քհ.։)
ՔԱՋԱԲԱՐՈՒԹԻՒՆ. εὑδαιμονία fortuna, felicitas. Քաջաբաստութիւն. Բարօրութիւն. Բարեբախտութիւն.
Ի ծայրն հասեալ քաջաբարութեան։ Իրագործութիւն (նաւարկութեան) որ այսպէս բոլոր բոլորովին ունի զքաջաբարութիւն. (Փիլ. տեսական.։ Պիտ.)
Ցուցեալ ամենայն երկրաւորաց զքաջալերութիւն ամենայն մեռելոց յարութեան ... Մխիթարութիւն՝ քաջալերութիւն առ արարածս մատուցանէ. (Ագաթ.։)
Մխիթարութիւն սիրելեաց, եւ յոյս յուսացելոց, եւ քաջալերութիւնք քաջաց. (Եղիշ. ՟Ա։)
cf. Գնարահարութիւն.
πανδαισία. convivium opiparum ac lautum, mensa sumtuosa Խահարարութիւն ամենայն խորտկաց. խրախունք կոչնոց. սեղան մեծածախ.
ԱՆԵՐԱԺՇՏԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ ԱՆԵՐԱԺՇՏՈՒԹԻՒՆ. Պակասութիւն երաժշտական արուեստի. անյարմարութիւն. տգիտութիւն.
Անիմաստասէր բարուցն անխորհրդութիւն. (Արծր. ՟Ա. 15։)
Բա՛բէ անհանճարութեանն. (Պրպմ.։)
Են անհանճարութեամբ իմաստունք՝ քան եթէ յաղագս իմաստութեանն անհանճարք. (Ածաբ. աղք.։)
Զի՞նչ քան զայն անհանճարութիւն տգեղագոյն կայցէ։ Յայնպիսի անհանճարութիւնս (յն. յանզգայութիւն) հասաք, մինչ՝ եւ յանիրաւութենէն չտալ. (Ոսկ. մտթ.։)
Զբողջախոհութեան անհանճարութիւն. (Արծր. ՟Դ. 11։)
Անհանճարութիւն՝ կարծիք կապեալ ընդ ստութիւն. (Լմբ. սղ.։)
Անձնասիրութեանն թշնամի իմաստունն է, սիրելով զարժանիսն սիրոյ՝ զարդարութիւն եւ զճշմարտութիւն. (Փիլ. լին.։)
(լծ. յն. անարմօսդի՛ա). ἁναρμοστία. incongruentia. Պակասութիւն յարմարութեան. անմիաբանութիւն. անհամեմատութիւն. անդաշնակաւորութիւն. անզուգութիւն. ույկունսուզլուգ.
Առ ի լինել անյարմարութեան՝ բաւական է եւ մի աղի (քնարին) փոփոխել. (Սահմ. ՟Գ։)
Յարմարութիւն երկական է, որպէս դարձեալ անյարմարութիւն՝ քակտման եւ ապականութեան գոյ պատճառք։ Անհնար է ձայնակցութիւն ի յարմարութենէ եւ յանյարմարութենէ լինել երբէք. (Փիլ. լին.։)
Անյարմարութեամբ եւ վրիպանօք լցեալ է բանս. (Պիտ.։)
Անյարմարութիւն բանից. (Լմբ. սղ.։)
Ըստ յն. անպատերազ։ ἁπόλεμος. imbellis, inhabilis ad bellum եւ pacificus. Որ ոչ սիրէ զպատերազ, այլ զխաղաղութիւն, մանաւանդ առ տկարութեան. իբր անարի.
ԱՆՊԱՏԿԱՆԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ ԱՆՊԱՏԿԱՆՈՒԹԻՒՆ. ἁνεπιτηδείοτης. ineptitudo. Անյարմարութիւն. անպատեհութիւն.
Աստուածային բնութիւնն ոչ երբէք որոշէ զինքն ի մարդոյ, բայց եթէ յանպատկանաւորութենէ մարդոյ։ Յանպատկանաւորութենէ տեսարանացն։ Արուեստ ըստ իւրում բանին անսխալ է, իսկ վասն ենթակային անպատկանութեան թուի սխալ գոլ. (Սահմ. ՟Ը. ՟Ժ՟Բ։)
Զտուեալն ի տեառնէ զիւրն անպարագրութեան ամենասուրբ եւ աստուածային պատկեր բարեպաշտին աբգարու. (Սարկ. պատկ.։)
Բազում բարերարութիւնս գտեալ, եւ ի ձեռն բազմացն ցուցեալ զապաշնորհութիւն. (Փիլ. ել.։)
Ոտնհարութիւն. արհամարհութիւն.
Հրամանացն առոտնհարութիւնքն կորուսանեն զպատուիրանազանցսն. (Եփր. գող.։)
Աստեղաբաշխականն ի շարժուն շարունակ քանակէն։ Զաստեղաբաշխականն (գտին) քաղդէացիք. (Սահմ. ՟Ժ՟Է։)
Վասն կախարդութեան, արուագիտութեան, եւ սպանութեան. (Ածազգ. ՟Ը։)
Երկայն բանւք արձանացուցանէ զառաջին իւր զչարութիւն ... խոստովանութեամբ. աստուածաբ. (ի կիպր։)
παιδεραστία, παιδαφθορία obscoenus puerorum amor Մեղաք սոդոմական. խառնակութիւն արուի ընդ արուի. արուամոլութիւն. մանկատռփութիւն.
Վասն արուագիտութեան կործանումն սոդոմայ. (Մանդ. ՟Ի՟Զ։)
Արբեալն մտօք, որ զշնութիւնս գովէ, եւ զարուագի տութիւնն. (Առ որս. ՟Ա։)
Այր որ ննջիցէ ընդ կնոջ իւրում արուագիտութեամբ. (Կանոն.։ եւս եւ Մխ. դտ.։ Մեկն. ՟ա. կոր.։)
cf. ԱՐՈՒԱԳԻՏՈՒԹԻՒՆ.
Զգուշանալ ի մահուչափ մեղաց՝ յարուամոլութենէ եւ յանասնագիտութենէ. (Նախ. ղեւտ.։)
Գտակք են արուամոլուեւեան. (Վրդն. սղ.։)
Առաջինն՝ յաղագս միայնապետութեան ... իսկ սակաւապետութիւն եւ բազմապետութիւն՝ ի վնաս քաղաքավարութեան բուսան ի մարդկանէ. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
συμφωνία consonantia, concertus, consensus Ձայնակցութիւն. միաձայնութիւն. յարմարութիւն. եւ միաբանութիւն ձայնից արուեստականաց.
Ի պատուար պղնձի պարունակեցաւ ըստ Երեմիայի բանակարգութեանն. (Նար. մծբ.։)
Վատնեալ զհայրենի բարետոհմութիւնն խոզարած վարուք. (Սկեւռ. աղ.։)
ὐψόω, ἁνυψόω exalto, in altum extollo, αἵρω , ἁναιρέω, ἁναλαμβάνω sursum tollo, affero Բարձր առնել՝ իրօք կամ նմանութեամբ. վերացուցանել. ի վեր առնուլ՝ հանել՝ յարուցանել՝ կանգնել, համբառնալ, տնկել. բարձրցընել, վեր հանել, վեր վերցընել.
Սկիզբն արարից բարձրացուցանել զքեզ առաջի ամենայն որդւոցն Իսրայէլի։ Բարձրացուցի զքեզ ի միջոյ ժողովրդեանդ։ Բարձրացուցի զքեզ յերկրէ։ Որդիս ծնայ եւ բարձրացուցի, եւ նոքա զիս անարգեցին։ Արդարութիւն զազգ բարձրացուցանէ. նուազեցուցանեն զազգս մեղք։ Զորս կամէր ինքն՝ բարձրացուցանէր, եւ զորս կամէր ինքն՝ խոնարհեցուցանէր։ Տէր խոնարհեցուցանէ, եւ բարձրացուցանէ։ Որ բարձրացուցանէ զանձն, խոնարհեսցի. եւ այլն։
Արութիւն ցուցեալ զազգ մեր բարձրացոյց. (Խոր.։)
Գնալն հեռի ուրեք. օտարութիւն.
ἁποστοφή aversio, aversatio Ի բաց դարձումն. հրաժարումն.
Առաւելութիւն ընդարձակութեան, անպարագիր բացարձակութիւն։ Անպարունակ բացարձակութիւն։ Զիշխանականին (անձնիշխանութեան) զամենասփիռ բացարձակութիւն. (Նար.։)
τὸ μυριόλεκτον decem millies dictio, inculcatio Բիւրիցս բարբառումն. շատախօսութիւն. ստէպ յուշարարութիւն.
Բովանդակելն, եւ բովանդակիլն՝ ըստ ամենայն նշ. որ եւ ասի ԲԱՒԱԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ.որպէս περίληψις comprehensio Պարփակումն. պարադրութիւն. պարունակումն. եւ Պարունակիչ.
Որպէս συντέλεια, τελειότης, συμπλήρωσις, συγκεφαλαίωσις consummatio, perfectio, complementum, complexio Կատարելութիւն, կատարումն. լրութիւն, լրումն. ամբողջութիւն.
Արարուած. կազմութիւն. գործ արուեստի.
Չունիմք արուեստ գործականութեան հնարից ինչ առ ի պատրաստել նոքօք զպարէն ռոճկաց. (Կանոն.։)
Վերստին առումն. ստէպ կրկնութիւն. յամառութիւն. կամակարութիւն. ունակութիւն չար. եւ Փոխադարձ պղծագործութիւն.
Դժուարութիւն դատման. իբր յն. δύσκρισις տե՛ս ի բառն ԴԺՈԽԱԴԱՍՈՒԹԻՒՆ, զոր Երզն. ընթեռնու Դժոխադատութիւն։
δυσφορώτατος nimis intolerabilis Կարի դժուարաւ ըմբերելի. անտանելի. դժուարուտ. դժնդակ.
Ոչ դժուարուսանելիս նոցա զիմաստսն առաջի արկանեն. (Ոսկ. ղկ.։)
φλεβοτομία venae sectio, incisio Հատումն կամ բացումն երակի. արուն առնելը.
Երակահատութեան ասիցէ զառողջութիւն գոլ կատարումն. (Անյաղթ վերլծ. արիստ.։)
ԵՐԿՈՏԱՍԱՆԱՄԵԱՅ եւ ԵՐԿՈՏԱՍԱՆԱՄԵԱՆ. δωδεκαετής duodecim annorum Երկոտասան ամաց՝ հասակի, կամ միջոցի. տասուերկու տարուան՝ տարեկան.
Անյայտացաւ միտք (յոչ բարւոք վերծանողէն). զի ի լսողէն զանխլացոյց, եւ ինքն անարուեստ գտաւ. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։)
Յորժամ ասէ զնա (զեսաւ զեղբայրն յակոբայ) որդեակ, ո՛չ իբրեւ զորդւոյ վկայէ նմա զաւակակցութիւն, այլ իբրեւ տղայոյ ախմարութիւն. (Փիլ. լին. ՟Դ. 230։)
ἱσότης aequalitas ῤυθμός proportio Հաւասարութիւն. չափակցութիւն. միաբանութիւն. միաձայնութիւն. համեմատութիւն.
Շարժութեանն հետեւողին (այսինքն կարգաւորութեան ձայնի) անուն իցէ զուգաւորութիւն, եւ ձայնիցն խառնել յարմարութիւն. (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
ԶՈՒԳԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ որ գրի եւ ԶՈՒԳԱՒՐՈՒԹԻՒՆ. ἱσημερία aequinoctium Զուգօրութիւն. հասարակօրութիւն. հաւասարութիւն տըւնջեան եւ գիշերոյ. հասարակած.
Դարձեալ դադարեցուցանէ ընթերցուածագիրն զապաշխարութեան քարոզն. իմա՛ կա՛մ զմատեանն, եւ կամ զմատենագիրն։
Տկարամտութիւն. փոփոխամտութիւն. տխմարութիւն. անմտութիւն. անխելքութիւն, անմտածութիւն.
Կամ թէ թերանունութեամբ (մականուան) զառաքինութեան բարուցն ունի բարսաբայն զնշանակ. (Ոսկ. գծ.։)
Զմեծ հանդես քաջարութեանցն գովել, եւ մանաւանդ իմաստասիրագյն եւս՝ եւ անմախասէր դիտաւորութեամբ. (Պիտ.։)
Յիննեւտասներեկի ամի օր մի յաւելու ի վերագիրն. այն՝ որ ասէ, յիննեւտասներեկի ամի ՟Ժ՟Բ աստուած։ Արուեստաւորեաց իննեւտասներեակաւ տոմար. (Տօմար.։)
Սոյնպէս եւ յակոբ ծառայ իմ՝ իրաւարարութիւն հեթանոսաց. (Արշ.։)
արուեստ իւղագործաց. եւ կազմելն զիւռոն. կամ Օծումն. իւղագլխութիւն.
Առակ խայտառակութեան յետնոց թողեալ։ Մահու խայտառակութեան դատեսցուք զնա։ Ծածկեցի զխայտառակութիւն քո։ Տեսիցեն զամենայն խայտառակութիւնս քո. Տեսցեն զամենայն խայտառակութիւնս քո։ Խայտառակութիւ արար յիսրայէլի՝ մտանելով առ դուստրն յակոբայ։ Արուք ընդ արուծ զխայտառակութիւն գործէին. եւ այլն։
Խոտորեցուցին զտկարս ի ճանապարհէ արդարութեան. (Յոբ. ՟Ի՟Դ. 4։)
Որք մովսեսի այնքանեաց արուեստից ոչ անսացին, եւ զհարսն խոտորեցին. (Մագ. ՟Ի՟Ե։)
πανουργία, κακουργία, ῤαδιουργία , κυβεία, ἑπιβουλή, πονηρία calliditas, malignitas, insidiae, malitia. Խրամանկելն. գործ խորամանկաց. անարժան խորագիտութիւն. չարահնարարուեստ. նենգ, խաբեութիւն. կեղծաւորութիւն. դաւաճանութիւն. դարանակալութիւն. չարութիւն. սատանութիւն.
Ի բաց մերժել զչարութիւնս, զչար խորհրդածութիւնս. (Յճխ. ՟Ե։)
ԽՈՐՀՐԴԱԾՈՒԹԻՒՆ. μυσταγωγία mystica actio, sacra, mysterium, arcanum. Սրբազան եւ աստուածային խորհուրդ, բան գաղտնեաց հաւատոյ. եւ Կատարումն ամենայնսուրբ խորհրդոց. պատարագ. պաշտօն. նուէր. եւ Արարողութիւն.
Առ սովաւ գտաւ քանդուած նկարու. (եւ կազագործութիւն եւ չափ եւ կշիռ. Վրդն. պտմ.։)
Կատակերգողացն յօժարութիւն ծիծաղելի ինչ առ մարդիկ ասելոյնգ կատակերգելով ձեռնարկութիւն առնել ասելոյն։ Ո՛չ իցէ պարտ զոչ եւ մի ոք ի քաղաքացեացն կատակերգել. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Ա։)
Եւ մանուկն աբաս թագաւորն կարուց կարմրազգեստ զգունդն իւր ունելով. (Ասող. ՟Գ. 28։)
Կերակրելն. սննդարարութիւն. դարմանատրութիւն. մանաւանդ՝ Մատակարարութիւն. տնտեսութիւն, cf. ԿԵՐԱԿՐՉՈՒԹԻՒՆ.
θρησκία religio, vita monastica ἑγκράτεια temperantia. կրօնաւորն գոլ. հրաժարական կեանք. ժուժկալութիւն. առաքինի քաղաքաւարութիւն. ճգնութիւն. կրօնք.
Ըստ խառնման իմն յարմարութեան հակառակաբարբառ նուագեն երգս։ Իբր ի հակառակաբարբառ երգս առ մի եւ նոյն խառնուած յարմարութեան. (Փիլ. լիւս. եւ Փիլ. լին.։)
Ի միասին գումարումն. համահաւաքումն.
ՀԵՐԵՍԻՈՏՈՒԹԻՒՆ կամ ՀԵՐԵՍԻՈՒԹԻՒՆ. ՀԵՐԵՍՈՒԹԻՒՆ եւ կամ ՀԵՐԻՍՈՒԹԻՒՆ. Բառ յն. է՛րէսիս αἴρεσις haeresis. որ ասի ի մեզ եւ ՀԵՐՁՈՒԱԾ, իբր Հերետիկոսութիւն. յարումն եւ յամառութիւն ի սեպհական եւ ի մոլար կարծիս ընդդէմ հաւատոյ. աղանդ.
Հզօրաբարոյութիւն. քաջութիւն. արութիւն. առաքինութիւն.
Ունելն զգարշապարէն՝ հզօրաբարութիւն իմն երեւեցուցանէ յաղթողին. (Փիլ. լին.։)
Քան զյարուցանելն՝ ելանելն կապանօք՝ ոչ նուազագոյն թուէր հրաշափառութիւն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 18։)
Զիւրոյ ձեռագործութեան զվաստակսն։ Զարուեստ ձեռագործութեանն անփոյթ արարեալք. (Ճ. ՟Ա.։ Ագաթ.։ Նանայ.։)
Որպէս ճարտարապետ. ամենայն ճարտարութեամբ.
Առաջին հարուածովքն մատաղելով մատաղեցոյց նա փարաւոն. (Եփր. ել.։)
Զոր ինչ նոքա արուեստակէին ի չարեաց, մարդիկ առեալ մարմնացուցին. (Սարգ. յկ. ՟Դ։)
Յօժարութիւն մտաց. ինքնայօժար կամք.
Ոչ յափշտակութեամբ զտիրելն առեալ, այլ մտայօժարութեամբ (տուողին). յն. առեալ յինքնայօժարէն. (Կոչ. ՟Ժ։)
Յարձակումն լինի ոգւոցն եւ շարժումն. եւ սորա առաջինն զհետ երթայ յանձնկալութիւն, կամ օտարութիւն։ Յանձնկալութիւն ասելով Աբրահամու, այո՛։ Ոչ մտին, այլ խոտորեցան. ունին յառաջտտութիւնս, ոչ ամենակատար յանձնակալութիւնս. (Փիլ. լին.։)
Յարուցանելն.
Եթէ ճշմարիտ է բան դիւթին, ճշմարիտ է եւ յարուցելութիւն նորա. (Եփր. թագ.։)
μωραίνω stultum reddo ἑξίστημι obstupefacio եւ այլն. Յիմար առնել՝ կացուցանել. ի յիմարութիւն դարձուցանել. ցնորեցուցանել. ապշեցուցանել. խենդեցնել, խեւցընել, խելքը առնել.
Ոչ իւրովի յիշեաց, այլ կարօտացաւ միւսանգամ վարդապետին յուշարարութեանն։ Բնութիւն որդւոց մարդկան մոռացօղ է բարեաց. վասն այսորիկ կարօտ է բազում յուշարարութեան. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 32։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 17։)
Թողում ասել զնախանկարութիւն յանդրանկացն խոտելի. (Լմբ. անառակ.։)
Բան կարգեալ ի նշանակ իրաց ինչ. յայտարարութիւն.
Զդառնութիւն երդմնահարութեան, եւ շողոքորթութեան, եւ այլ յոգնապատիկ շաղակրատութեան. (Գր. հր.։)
Եւ այլ այսպիսի հեթանոսական եւ յիմարութեան անդնդոց շաղակրատմունք. (Ղեւոնդ.։)
Զուգայարմարութիւն.
Ձիավարութեան, եւ աղեղնաւորութեան եւ այլոց զինուց շարժականութեանց. (Սարկ. քհ.։)
Աղտեղութեանն անուամբ՝ զարուացն ոճրագործութիւն եւ զիգացն ի մի վայր փակեաց։ Բիւրապատիկ ոճրագործութիւնս՝ որ ըստ բնութեանն, եւ որ արտաքոյ բնութեանն՝ գործէին։ Զոճրագործութիւն արուամոլիցն. (Կանոն.։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։ Տօնակ.։)
μνησικακία injuriarum memoria. Յիշաչարութիւն. ոխակալութիւն.
Չարարուեստ օրինակաւ. պատիր հնարիւք. մոլար մտօք.
Որք չարարուեստաբարն ախորժեն իմանալ զաստուածային զգիրս. (Աթ. ՟Ա։)
Մադկան դարուց առաջնոց զէին անկղիտացեալ արդարապէս պատուադրութիւն. (Սարկ. հանգ.։)
Այսու զանազանութեամբ ծանիր զգեղեցկագոյն լուսոյ յարութեանս աւուր առ երեկոյի ջահընկալութեան. (Լծ. ածաբ.։)
Սկզբնականագոյն՝ կենդանական մատակարարութեանն զօրութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
ՍԿԶԲՆԱՏՊԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ ՍԿԶԲՆԱՏՊՈՒԹԻՒՆ. cf. ՍԿԶԲՆԱՏԻՊ. τὸ ἁρχέτυπον, ἁρχετυπία . տես եւ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐՈՒԹԻՒՆ.
Ոչ եթէ սկզբնատպաւորութիւնն եւ նախագաղափարութիւնն յայսոսիկ էր. (Նիւս. կազմ.։)
Գալ ի սպասատարութիւն պատկառելի հարց եւ եղբարց. (Վանակ. տարեմտ.։)
Հարումն վարչաւ. գան.
Զվարչահարութիւնսն, եւ զմերկակրութիւնսն, եւ զթաքուստսն. զի այսոքիկ առ արութիւն առածանին. (Պղատ. օրին. ՟Ա։)
Ի բոլորն վերայարուցմանց փորձութեանց արկածից անվրդով անցուցեալ. (Սկեւռ. լմբ.։)
Վկայաբանութիւն եղիազարու, եւ եօթն որդւոցն շամունի. (Նախ. ՟բ. մակ.։)
ՏԱՍՆՀԱՐՈՒԱԾԵԱՅ ՏԱՍՆՀԱՐՈՒԱԾԵԱՆ. cf. ՏԱՍՆՀԱՐՈՒԱԾ.
Եւ համօրէն տասնհարուածեայ գաւազանաւն զբովանդակն տանջելով քանդէր երկիր. (Պիտ.)
Հար զնոսա տասնտարուածեայ գաւազանաւն. (Եփր. ել.։)
Եկն եհաս ի վերայ նորա (փարաւոնի) տասնհարուածեան հատուցումն, կամ ցասումնն. (Եփր. ծն. եւ Եփր. ել.։)
εὑφυΐα bona indoles, naturalis dexteritas. Բարի բնաւորութիւն. գեղեցիկ բոյս բարուց. պիթիմը՝ ասլը աղէկ ըլլալը.
τὸ εὕζυγον bene junctio. Քաջ եւ ընտիր զուգաւորութիւն. լծակցութիւն, յարմարութիւն.
Որպէս Աչարձակութիւն յիրս օտարի եւ ի փառս նորա առ նախանձու. Կամ Օտարութիւն ի լաւութենէ.
Զի անդրադարձութեամբ սկզբամբն եւ վերջաւորօքն բառիւք եդից. մեղայ մեծիդ բարերարութեան, անարգս մեղայ։ Յամենայն ժամ յաւիտեան, անդրադարձութեամբ բանին միջնորդեալ զկրկին հաստատութիւնն, թէ՝ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. (Նար. ԻԷ. ԿԴ։)
Փութացարուք անդրադարձութեամբ ( ի խաւարէ մեղաց) լինել որդիս լուսոյ եւ տուընջեան. (Անան. ի պետր.։)
Չհետեւելն նմին կարգի բանին. խոտորումն. չշարունակելը. սափմագ.
Զանյիշաչարութիւնն աստուծոյ քարոզեսցէ. (Սարգ. յկ. ՟Բ։)
Գնեա՛ դու զժամանակն զայն անյիշաչարութեամբ եւ հեզութեամբ։ Գոյ ճշմարտութեամբ անյիշաչարութիւն ի կրօնաւորսն. (Վրք. հց. ՟Բ. եւ ՟Ժ՟Է։)
Զրկումն ուրեմն է չար, եւ նուազութիւն եւ տկարութիւն եւ անչափաւորութիւն. (Դիոն. ածայ. ՟Դ։)
Անտառահարութեան մասն ասիցէ զնաւակառութիւն. (Անյաղթ վերլծ. արիստ.։)
Որ զտիեզերս պարունակէ պատելով. այն է ծով.
Աշխարհապարունակ պիսիդոնի. (Նար. խչ.։)
ὐαλουργική τέχνἡ. vitraria ars. որ եւ ԱՊԱԿԷԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆ. Արուեստ գործելոյ զապակիս եւ զուլունս ապակեղէնս.
Մի ոմն ի նոցանէ ունէր արուեստ ապակագործութեան. (Ագաթ.։)
Եւ այն բան փոքր մի յառաջ քան զապտակահարութիւնն ոչ էր լսելի. (Մաշկ.։)
δικαιοκρισία justum judicium Արդարութեամբ դատելն. արդար դատաւորութիւն, եւ անաչառ դատաստան.
Որոյ խորհուրդն է օտար. օտարուսումն.
Արտաքնախորհուրդ հեթանոսաց յիմարութիւն. (Նար. խչ.։)
Զինչ հաւասարութիւն է բազմաժամանակեան գիտութեան նոցա. (Կոչ. ՟Ժ՟Է։)
Յաղագս ժամանակիս չարութեան եւ բազմիշխանութեան. (Շ. ընդհ.։)
Յօժարութիւն ի լաւ անդր. ինքնակամ եւ հաստատուն յօժարամտութիւն.
Որ ընտրեաց բարեյօժարութեամ հրաժարիլ յաշխարհէ. (Մաշտ.։)
Գեղեցկավայելուչ ձեւ, կամ կերպարանք, կամ մեծարանք, ծագեալ գարուն, արքայութեան աթոռ. (Պտմ. աղեքս.։ Պիտ.։ Ոսկ. համբ.։ Կիւրղ. ի կոյսն.։)
Յերիս չորս, եւ ի չորս երիս (այսինքն յինն) գերակատարութիւնս զերկնայինսն իմանամք խորհրդապետ քահանայապետութիւնս. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Վիճակ վերագոյն քան զբնական տկարութենա.
Վերստին արծարծեալ ( ի լաւ անդր փոխելով զոմն՝) ի գերբնականութեան հաստեցին յոքնաբեղուն հանդիսին. (Մագ. ՟Զ։ (ա՛յլ ձ. գերբնակութիւն, իբր երկնային քաղաքավարութիւն)։)
τὸ εὑόλισθον fragilitas Տկարութիւն. սխալականութիւն.
Զնուաստութիւն բնութեանդ, զբարուցդ զդիւրագթելութիւն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։)
Արուեստականք արարածք հեշտացուցանեն եւ զուարճացուցանեն զտեսաւորութիւնն. (Փիլ. այլաբ.։)
Զի՞նչ է այնքան յաղագս բանին պատուասիրութիւնն եւ լեզուագարութիւնն. (Առ որս. ՟Ա. ՟Բ. ՟Զ։)
այլ է այս բազում լեզուագարութիւն եւ ի անիմաստութիւն հաւաստի ցուցումն։ Քրիտոսամարտիցն հայր, եւ լեզուագարութեանն նոցա բղխօղ բանսարկուն։ Ո՞վ ոք այսքան լեզուագարութեանդ ձերոյ ներեսցէ. (Կիւրղ. գանձ.։)
Ազգի ազգի լեզուադարութեամբ չարախօսել։ Ի լեզուագարութիւնս, ի բամբասանս, ի շատխօսութիւս։ Ի լեզուագարութիւն ամբարշտաց. (Արծր. ՟Ա. 15։ Սարգ. յկ. ՟Ը։ Իգն.։)
Օտար եւ կամ եղբայր հայհոյիցէ ամենայն լեզուագարութեամբ. (Պղատ. օրին. ՟Է։)
Եւ այլոց արուեստագիտացն ի կենդանագրութեան եւ ի պատկերս. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
ζωοποιέω, ζώω vivifico, salvifico, suscito. Տալ կենդանանալ. յարուցանել ի կեանս. Կենագործել. կեցուցանել. կենդանի առնել կամ պահել. կենդանացնել, ողջացընել. (Դ. Թագ. ՟Ը. 5։ Նեեմ. ՟Թ. 6։ Յոբ. ՟Լ՟Զ. 6։ Ժղ. ՟Է. 13։ Հռ. ՟Ը. 1։)
Որպէս հայր յարուցանէ զմեռեալս եւ կենդանացուցանէ, նոյնպէս եւ որդի զորս կամի՝ կենդանացուցանէ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։)
Որք մեռեալ են մեղօք, կենդանացուցանէ պահք. (Յճխ. ՟Թ։ Այս արհեստ (բժշկական) մերձեցեալ կենդանացոյց (այս ինքն առողջացոյց)։ (Գարունն) իբրու ի մեռելութենէ իմն կենդանացուցեալ (զտունկս). Պիտ.։)
Առանց դրժանաց հուղկահարութեան. (Պիտ.։)
Ջանան թաքուցանել արուեստաւոր ճոռոմաբանութեամբ. (Սարկ. հանգ.։)
μηχάνησις, μηχάνημα machinatio, machinamentum, molitio, stratagema. որ եւ ՄԵՔԵՆԱՅՈՒԹԻՒՆ. ՄԵՔԵՆԱՅԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ. Ճարտարութիւն. արուեստ. հնարք. պատրանք. վարպետութիւն.
Յայտերեւեցուցիչ եւ յայտնիչ բարուց է անունն Եսաւայ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 161։)
Որով զվարձահատոյց մխիթարութիւն ընկալան յամենապարգեւողէն Աստուծոյ իւրաքանչիւր յառաջադիմութեանցն. (Կորիւն.։)
Կրթելովն տացէ նմա յառաջատուութիւն՝ վերանալ ի կատարելութիւն արհեստի։ Այսպիսի յառաջատումն եւ յաստիճանէ յաստիճան արդարութեան ելս ցուցանէ. (Լմբ. սղ.։)
Զյօժարութիւն աքայեցւոցն վասն պաշտաման սրբոցն ի մակեդոնիա պատմեալ՝ նախանձեցուցեալս յորդորեաց. (Բուզ. ՟Դ. 4։ եւ Կորիւն.։)
τερατοποιΐα, θαυματουργία, παράδοξον , θαῦμα prodigiorum patratio, praestigium, miraculum, prodigium, paradoxa. Հրաշագործութիւն, սքանչելագործութիւն. եւ Նշանք. հրաշք. սքանչելիք. արուեստք եւ գործք հրաշացուցիչք.
Ահաւորագոյն նշանագործութեամբ տարեալ հարուցեալ ի խոստացեալսն։ Զնոցին մոլորեցուցիչ նշանագործութեանցն ճառէ. (Ագաթ.։)
Վասն յայտնի նշանագործութեան սքանչելեացն՝ զոր առնէր։ Նոքա բազումք են քան զձեզ, որ տան վկայութիւն նշանագործութեան։ Մարգարէական արուեստիւք, եւ առաքելական նշանագործութեամբ. (Բուզ. ՟Ե. 23։ Եղիշ. թաղմ.։ Ճ. ՟Ե.։)
Հետեւեցուցաք զսուրհանդակ բանիս աւետապատճէն նամակամատոյց՝ առ մեծի հովուսի պատուատարութիւն (այլ ձ. ՊԱՏՈՒԱՍԻՐՈՒԹԻՒՆ). (Նար. մծբ.։ 1)
Ծանի՛ր զպարսպաւորութիւն (քաղաքի) քաջարութեանն զօրաւիգն. (Պիտ.։)
Վարումն կամ ցանումն սերման.
Զկատարեալ զօրութեանն իւրոյ, որ ունի մասն, ի սերմնավարութիւն, արկցէ յերկիր ի սերմանէն. (Փիլ. սամփս.։)
Եւ Շուք տալ նկարուց. եւ Ծարրել զաչս.
Վիճակ վայրաբնակաց. բացօթեագն լինել. օտարութիւն. պանդխտութիւն.
Սեպհական փանդեռնահարաց եւ արուեստի նոցա.
φιλοσοφία phiosophia, sapientaie studium, eloquentia, vita ascetica. Իմաստասիրութիւն. հմտութիւն գիտութեանց բնականաց, մանաւանդ բարոյական վարդապետութեան. եւ Առաքինի քաղաքավարութիւն.
πολιτεία, πολίτευμα, ἠ πολιτική, τὰ πολιτικά politica, urbanitas, civilis administratio. Քաղաքականն գիտութիւն, կարգ, եւ տնտեսութիւն, քաղաքակցութիւն, եւ առաքինի քաղաքավարութիւն ըստ օրինաց քաղաքի, կամ որպէս քաղաքակից ընդ քաղաքացիս.
Քաղաքավարութիւն. քաղաքականութիւն. եւ Առաքինութիւն.
Օտարութիւն կերպի եւ կերպարանաց. այլանդակ կերպարանք.
ՔԱՐՈՒԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ ՔԱՐՈՒԱԿԱՆՔ. ἁσχημοσύνη dedecus, turpitudo . Ամօեւալի գործ. յոռութիւն. տձեւութիւն. անպատեհ՝ եւ անարժան կամ անվայել իրք որ բրեն զամօթ. խաղքութիւն, խաղք բան, տգեղ կամ գեշ գործք.
Կայաք եւ ծաղր առնէաք զընկերացն քարուականութիւն։ Կամի՞ք թէ արձակեցից զլեզու, եւ ցուցից՝ թէ ո՛րչափ քարուականութիւն է. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 13։ եւ ՟Բ. 24։)
Մի՛ զայլսն ի քարուականսն կոչիցես։ Ըզմատնիչն այսպիսի քարուականք (բամբասանք) արին ի խեղդն կախաղանի։ Զգործ շնացողացն ծածկել կամէին, եւ չախորժէին ձազել զայլոց քարուականս. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 15։ ՟Բ. 23։)
Եւ ոչ միայն աշակերտքն (փիլիսոփայից) գործէին զքարուականս զայս։ Ի տօնս երկաքանչիւրոց աստուածոցն զայնպիսի քարուականս գործէին. (Սարգ. յկ. ՟Ը. եւ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։)
ոչ ուստք ի վարդապետէն մերմէ եւ ի տեառնէն՝ օտարուսումնականաց զայսպիսի միայնակ աստուածագիտութիւն առաջի ընկենուլ ի ծաղր կատականաց. (Ղեւոնդ.։)
Պարտ է երկիր պագանել ոչ մարդոյ աստուածազգեստի, այլ Աստուծոյ մարմնազգեստի, որ պայծառութիւն իմն ունի պաճուճանաց արագութեամբ անդրէնադարութեան. (Առ որս. ՟Ժ։)
Եւ է առանձնաւորութիւն բնութեանն վերնոյ՝ անչարչարութիւն։ Ընդ միաւորութեան տնօրինականի՝ բնութեանցն առանձնաւորութիւնք ի ձեռն բիւրուց բանից տեսանի մեզ. եւ այլն. (Պրպմ. ՟Ի՟Զ. ՟Լ՟Ե։)
(Աթոռ յայտ առնեն) զաստուածակրութիւն, եւ կամարարութիւն յաստուածայինսն ընդունելութիւնս վերաթռուցեալս. (Դիոն. երկն.։)
θεήλατη πληγή flagellum divinum Աստուածասաստ կամ աստուածառաք հարուածք.
Գտանել հայթայթանս բժշկութեան աստուածահարուածոցն. (Ոսկ. մ. ՟Ա 6։)
Յաստուածտեսութեանցն բարձրութեանց. (Մաքս. ի դիոն. (իբր տեսական կամ հոգեւոր քաղաքավարութիւն։))
Գործնական կատարումն. արգիւնացուցանելն. վաստակ.
Եւ Շահեկանութիւն. օգտակարութիւն.
Մի՛ երկարութիւն համարելով ձանձրասցիս ի շահաւէտ բանցս արդիւնականութենէ. (Երզն. քեր.։)
Արուեստակիցն գոլ. գործակցութիւն.
Անորոշաբար արուեստակցութեամբ՝ լեզուօք հրեղինօք. (Նար. գանձ առաք. եւ Նար. մրգ.։)
Աննիազ բարեկենդանութեան հասումն բաշխեալ ... Եւ ինքն ամենայն բարութեանց պատճառն Աստուած արբենալ ասի՝ վասն գերալրին եւ գերագոյն քան զմիտս բարեկենդանութեանն. (Դիոն. թղթ.։)
εὑπρέπεια decor eximius Բարեվայելուչն գոլ. բարեյարմարութիւն. բարեձեւութիւն. բարեզարդութիւն. գեղեցկութիւն.
Քաջաբարութիւն. լաւաբարութիւն.
Պատիւ բաշխեալ տուեալ առաքինասիրին աստուծոյ՝ գեղեցկաբարութեամբ. (Փիլ. լին. ՟Գ. 8։)
Շարժումն շնորհալի շրթանցն իբր զլար կարմիր ներկեալ գեղեցկախօսութեամբ։ Արուեստ գեղեցկախօսութեան. (Երզն. լս. եւ Երզն. քեր.։)
Դժուարութիւն, եւ Դժնդակութիւն.
εὑεργεσία beneficentia, beneficium Բարերարութիւն. որ եւ ԲԱՐԵԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆ ասի, իբր երախտիք. աղէկութիւն
(Կամքն ի վերայ մարմնոյ) թեթեւութեամբ ըստանձնէ զլուծ ապաշխարութեան. (Լմբ. տնտես.։)
Յիշխանութեանն ապդլայի միւսոյ, եւ ի հրամանատարութեանն իզիտի. (Ասող. ՟Բ. 4։)
Զառաջնորդութիւն վերակացութեանն տէրունական տանն հրամանատարութեանն. (Բուզ. ՟Գ. 13։)
ἁρχιτεκτονία fabricatio. Արհեստ եւ գործ ճարտարապետի. յօրինուած ճարտար. ճարտարութիւն.
Եթէ իցէ ստոյգ գրչութիւն, նշանակէ Բերօղ եւ տուօղ զմխիթարութիւն.
Աւետեացն խոստացելոց վասն մխիթարութիւնաբեր աղբեր հոգւոյն սրբոյ. (Ագաթ. ի մի ձեռ.)
Վասն մխիթարութեան աղբեր. (առանց կրկնութեան վանկիս՝ բեր։)
Որպէս թէ նախապատուագոյն իցէ նոցայն (նկարչաց) արուեստ քան զգրչաց. (Սարկ. հանգ.։)
Զի զմեղ ի նորոգումն կենաց փոխաստեղծեաց Քրիստոսի յարութեամբն։ Փոխաստեղծիլ առ Աստուածութիւն. (Պրպմ. ՟Լ՟Ե։)
εὑαρμοστία concinnitas, lepos. Բարեյարմարութիւն. յանկաւորութիւն. վայելչականութիւն, ճահաւորութիւն. դաշնակաւորութիւն.
Ամենայն մասունքն առ իրեարս իւիք քաջայարմարութեամբ են շարակայեալ։ Իբրեւ ի քնարի քաջայարմարութիւն եւ կարգ (ի զարդս երկնից)։ Կադ եւ յեկեղեցիս՝ առ ամենայնի քաջայարմարութիւն եւ օգուտ։ Եօթն թիւդ ըստ եօթնօրեայ աշխարհիս քաջայարմարութեան. (Արիստ. աշխ.։ Ածաբ. աղք. եւ Առ որս. ՟Ժ՟Բ։ Կամրջ.։)
Զհարկ խնդրոյ ձերոյ ընկալեալ, եւ զանարգամեծարութիւնդ. (Սիսիան.։)
κοσμοποιία, κοσμουργία. mundi fabricatio Արարչութիւն կամ ստեղծումն աշխրահի (իբր ն. եւ կ). որ եւ Աշխարհարարութիւն.
cf. ԱՐՈՒԵՍՏԳԻՏՈՒԹԻՒՆ.
Զի յարարչէն երեւեսցի արուեստագիտութիւն. (Վեցօր. ՟Բ։)
Վասն արուեստագիտութեան քաղդէացւոց ասաց։ Ոչ են կատարելապէս ուսեալ զարուեստագիտութիւն նորա. (Եփր. համաբ.։)
Ճարտարութիւն. արուեստ. ճարտարապետութիւն.
Ի հանճարոյ, յարուեստականութենէ, ի քաղաքաշինութենէ. (Սկեւռ. ես.։)
Ծրագրէ զտեղին ըստ տեսլեանն եզեկէլի վասն տաճարին, եւ սրբոյն գրիգորի արուեստականութեան վկայարանացն սրբոց. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Խրթնութիւն. դժուարութիւն ճառին.
ի մարդանալն՝ ճշմարիտ Աստուած, եւ ի տկարութեանն՝ հզօր եւ իշխան, եւ ի ժամանակաւորութեան աստեացս՝ հայր հանդերձելոյ աշխարհին. (Կամրջ.։ եւ Տօնակ.։)
Ըստ նոցին խստապարանոցութեան եւ ողնդժնեայ բարուցն. (Ագաթ.։)
Հաւասարադատութեամբ չարութեան առ բարիսն։ Չափեաց զյօժարութիւն կամաց նոցա հաւասարուեամբ գոյին. (Իգն.։)
Սիրելն զհաւասարութիւն կամ զարդարութիւն. եւ Միօրինակ սիրելն զամենեսին.
Արուեստ նկարագիր հանելոյ. պատկերահանութիւն.
Լիացուցանել զագահութեանն իւրոյ ինեւ ջանայր զուսումնասիրութիւն։ Աստուածսիրութեան միանգամայն եւ ուսումնասիրութեան ըմբռնեալ ցանկութեամբ։ Յուսումնասիրութենէ անտի կանխեալք՝ ելանէին առ յիմարութիւն. (Յհ. իմ. ատ. եւ Յհ. իմ. երեւ.։)
Ամենայն ինչ ընդ գործովք արուեստին անկաւ (ի կռել զկուռս) բայց միայն գայլախազն (ազատ) մնաց ի պատկերագործութենէ. (Մեկն. ղկ.։)
Ստուարութիւն՝ թանձրութիւն՝ յուլութիւն մասանց.
Պղուտոնիոս կամեցելոց ոմանց յարուցանել նմա պատկեր՝ արգել, ասելով, շա՛տ է ինձ՝ որ ի բնութենէս գոյ ստուերակերպութիւն, այլ ոչ ստուերակերպումս ստուերակերպ կանգնել. (Անյաղթ պորփ.։)
ՏԱՂԱՒԱՐԱՀԱՐՔ ՏԱՂԱՒԱՐԱՀԱՐՈՒԹԻՒՆ ՏԱՂԱՒԱՐԱՇԻՆՈՒԹԻՒՆ. σκηνοπηγία tabernaculi compactio, fictio, collocatio;
scenopegia, sacrum sive festum tabernaculorum Հարումն տաղաւարի. կանգնումն խորանի այսինքն վրանի. շինելն եւ կառուցանելն զտաղաւար. շաթըր կամ շաթը գուրմուսը, գուրուլմասը. ուստի եւ տօն կարգեալ ի յիշատակ վրանաբնակութեան յանապատի՝ կոչեցաւ Տօն տաղաւարահարաց կամ տաղաւարաց. գամըշ պայրամը.
Պետրոս զխորհուրդ սուրբ երրորդութեանդ ի զարհուրմանէն ի տաղաւարաշինութեան բարբառէր ... Զտօն տաղաւարահարութեան. (Ճշ.։)
Ի ժամ տաղաւարահարութեանն մտանէր ի սրբութիւն սրբութեանցն. (Ոսկ. ի ծն. քրիստոսի.։)
ՓԱՆԴԵՌՆԱՀԱՐՈՒԹԻՒՆ ՓԱՆԴԵՌՆԵՐԳՈՒԹԻՒՆ. κιθαρῳδία . Քնարերգութիւն. քնարահարութիւն. երգ փանդեռանց.
Զփողահարութիւնսն փանդեռնահարութեան նմանեցուցուանելով. (Պղատ. օրին. ՟Գ։)
Յարուցմուն աներեւութացուցանելով յինքեանս յաւէտախաղացն աղբերաց. (Պիտ.։)
Յարձակի ըստ կարողութեան յաստուածանմանութիւնն։ Յաստուածանմանութիւն գերագո՛յն պարգեւք նոցա։ Ի գերազանցեալ բարութենէ աստուածանմանութեան (Մովսեսի՝ հեզութեամբ)։ Զմատուցեալսն առ նա լուսաւորել աստուծանմանութեամբ (իբր մ) եւ այլն. (Դիոն. ստէպ. յորմէ եւ Շ. հրեշտ.։)
Տեսանէի զպարունակեալ արուեստագործութիւնն. (Պիտ.։)
Զիա՞րդ կերակրոց եւ ըմպելեաց ընդհատումն եւ բախումն գործեսցէ առանց որովայնի, եւ առ ի սոյն արուեստագործութեան. (Փիլ. այլաբ.։)
Պատշաճ է նաւավարին հոգալ զարուեստագործութիւն նաւին (զբարւոք կառուցումն). (Կանոն.։)
ԻՆՔՆԱԲԱՐՈՒԹԻՒՆ կամ ԻՆՔՆԱԲԱՐԵՐԱՐՈՒԹԻՒՆ. αὑτοαγαθότης per se bonitas. ինքն ըստ ինքեան բարութիւն, եւ բուն բարերարութիւն։ (Դիոն. ածայ.։)
Մեծ քան զկենդանաստեղծութիւն եւ զյարութիւն մարմնոյ՝ հոգւոյն է յառնելն եւ կենդանանալն ի մեռելութենէ մեղաց. (Լաստ. ընթերց.։)
Արդարութիւնն հաւասարաբաշխութիւն ասի. (Վրդն. սղ.։) յոր հայի եւ յն ἱσονομία aequabilitas legum et juris.
Կատարումն հրամանաց.
Իններորդ աստիճան խոնարհութեան, որ վասն հրաանակատարութեան. (Լմբ. կան. բենեդ.։)
Այժմ են քաղաքավարութեանց երկու ոմանք իբրու մարք. միիշխանութիւն, եւ հրապարակակալութիւն. զմինն ունի սեռն պարսից, եւ զմիւսն մեք ... Եթէ եւ հրապարակակալութիւն էր ի սմա միայն լեալ ազատ արանց, ոչինչ էր թերեւս լեալն յոյժ չարաչար. (Պղատ. օրին. ՟Գ։)
Հրապարակակալութիւն, սուղ իշխանութիւն, եւ հարստահարութիւն. (անդ. ՟Ը։)
զՄԻՄԵԱՆՍԿԱԼՈՒԹԻՒՆ կամ զՄԻՄԵԱՆՍՈՒՆԱԿՈՒԹԻՒՆ. ἁλληλουχία nexus inter se, complexia եւ այլն. Ունել կամ կալեալ ունելն զմիմեանս, եւ ունելութիւն յարաբերութեան եւ կախման առ միմեանս. միայարութիւն. զօդ. շաղկապութիւն.
(Երկինք եւ երկիր եւ ամենայն տարերք հաստատեալ կան) իւրեանց զմիմեանսկալութեամբն՝ ըստ կապողին զնոսա աստուածային բանին ամենիմաստ արուեստիւ, եւ կատարելագոյն յարմարութեամբ. (Փիլ. ել. ՟Բ. 90։)
Ընդ միարարողն սիրոյ յանդիմանարարութեան. (Մաքս. եկեղ.։)
Իւրով Վարդապետութեան անձրեւաւն պարարէր սնուցանել զշայեկան արդարութիւնս օրհնութիւնս ընկալու. (Բուզ. ՟Դ. 4։)
Գողն զաւելաստացութիւնն յերկար ձգտեալ, տկարութեամբ վերջացեալ՝ ի դոյզն ինչ ամփոփեալ։ Ագահ աւելաստացութեամբք։ Ագահութիւն աւելաստացութեան. (Փիլ.։ եւս եւ Պիտ.։ Մանդ. ՟Ժ՟Ը։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 21։ ՟Բ. 23. 30։)
Ծանրացեալ ընդ ծանօթից դժուարուսումնութիւնն. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Ներհականացն զմիմեանս խռովեցուցանելով՝ դժուարուսումնութիւն առտուէ. (Պղատ. օրին. ՟Է։)
ԽՈՐԱՄԱՆԿԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆ որ եւ ԽՈՐԱՄԱՆԿՈՒԹԻՒՆ. Չարարուեստութիւն. հնարք խաբէութեան. Բնաւին զայնպիսիսն խորամանկագործութիւնս եւ արուեստս տանջելիս կարծեմ լինել. (Կանոն.։)
Կերպագործիլն. կազմութիւն. կատարումն. Յաղթութեանն պատիւ ճշմարտապէս կերպարանագործութեանն. (Պիտ.։)
Ճանապարհագնացութեանն յարութեամբ. (Փիլ. յովն.։)
ԸՆԴՈՒՆԱՅՆԱՐՈՒԵՍՏՈՒԹԻՒՆ (ԸՆԴՈՒՆԱՅՆԱՐՀԵՍՏՈՒԹԻՒՆ) Ընդունայն եւ անօգուտ արուեստ.
Վասն ընդունայնարուեստութեանց եւ չարարուեստութեանց, որք ոչ ունին պիտանի կատարումն ի կենցաղումս. եւ ընդունայնարհեստութիւն է՝ լարախաղացութիւն, եւ այլն. (Սահմ. ՟Ժ՟Բ։)
Ի ԲԱՑ ԱՐԱՐՈՒՄՆ. Ի բաց առնելն.
Յորմէ չարին ի բացարարումն. (Եփր. աւետար.։)
Ի բարուց խժդժագոյն. (Բ. Մակ. Ե. 22։) Որ է ի ձախմէ դամասկոսի. (Ծն. ԺԴ. 15։)
Յառաքինի կենաց կատարումն առանց ի բացկայց հետեւեալ. (Դիոն.։)
Ոչ եթէ չարութիւն կացէ յաստուած, ի բաց տար. (Գէ. ես.։)
Չունելով եղար, իւ զբոց բաղձիցն ցածուսցէ։ Պէտք եղեն սմա զանազան արուեստից, իւ զկենացն հայթհայթեսցէ հնարս. (Պիտ.։)
Եւ Շնորհալին ի տաղս այբուբենից նուադէ առ ի խրատ, Քէն, Քեզ կատարումն՝ է (կամ Քէն կատարումըն) այս տառից, տայ ակնունել աւուրն ելից։ Քէն՝ Քրիստոսի՝ ձեւովն իւրով, զմեզ յոդորէ խաչակցելով։
ԵԼ, ելք. Հրաժարումն. հեռացումն.
ԵԼ ԵՒ ԵԼ կամ ԵԼԵՒԵԼՍ ԱՌՆԵԼ. ὐπερέχω superare Ջանալ գերազանցել. գեր ի վերոյ գտանիլ. զմիմեամբք ելանել. եւ Կուտակիլ. ստէպ յաճախել. մէկմէկու յաղթելու ջանք ընել, ու իրարու վրայ գալ.
Փոխանակ է՞ր (յն. որո՞ց) առնուցուն զայնչափ բարութիւնսն. (Ոսկ. մտթ.)
Հիւանդութիւն եւ ողջութիւն ըն մարմնոջ կենդանեաց. իսկ սպիտակութիւն եւ սեւութիւն պարզաբար ըն մարմնոջ. իսկ արդարութիւն եւ անիրաւութիւն ն՝ոգւոջ մարդոյն. (Արիստ. հակակ. ՟Թ։)
Երթայց առ հարուստսն, եւ խօսեցայց ընդ նոսա, թէ նոքա գիտացին զճանապարհս տեառն. (Երեմ. ՟Ե. 4։)
Զարու կամ զիգ՝ զայժմու նորածինն. (Պղատ. օրին. ՟Է։)
Եգիպտացիք թշնամիք էին ժողովրդեանն աստուծոյ, յոխս մտեալ ընդ նոսա վասն հարուածոցն. (Գէ. ես.։)
Ո՛հ անագորոյն մտացն։ Ո՜հ թշնամանացս։ Ո՜հ ամբարտաւանութեանս։ Ո՜հ կուրութեանն։ Ո՛հ անտեղոյս եւ ահագին յիմարութեանս։ Ո՜Հ ապախտաւորութեանն։ Ո՜հ անմտութեանն. (Ոսկ. մտթ.։ Սեբեր. եւ այլն։)
Ո՛հ մոլորութիւն, ո՛հ յիմարութիւն. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 4։)
Ո՛հ անպիտան եւ ցուրտ մխիթարութիւն. (Ճ. ՟Ե.։)
Ո՛վ բարերարութիւն, ո՛վ մարդասիրութեանն առաւելութիւն. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 16։)
Թշնամի է բարեհաշտ, եւ բարեկամ դրժող. ո՞վ լծակցութեանս, եւ օտարութեանս. (Ածաբ. աղք.։)
Որ գործ զանձն եւ զարեաց աշխարհ վատանուն առնէ։ Որ մատեանքն ի մծբնայ էին փոխեալ անդր։ Որ վարք՝ օրէնք ամենայն հայաստանեայց տուաւ։ Զոր փրկութիւն։ Զոր բանս իբրեւ լսէր սպարապետն։ Զոր կատարումն ոչ ունէր օրէնն։ Զոր զկերպարանս անցիցն։ Յոր կերպարան օրինակութեան։ Յոր խունկ հաճութեան։ Յոր աղաչանս նայեցեալ. (Փարպ.։ Խոր.։ Մագ.։ Պիտ.։ Բուզ.։ Նար. ստէպ։)
Ո՞ր զօրագլուխ յորմէ՞ կողմանէ մտանիցէ։ Վասն ո՞ր արդար վաստակոց։ Զո՛ր օրէնք տէրս ձեր ունի, զնոյն եւ դուք կալարուք։ Յո՛ր դէմս ծածկեցէքն, դուք ձեզէն քաջ գիտէք. (Եղիշ.։)
Ո՞ ոք (այսինքն զի՞նչ ինչ) վերագոյն իցէ. աշխատե՞լ զմարմինն, թէ պահել զմիտս անշփոթ։ Ո՞ր ոք (այսինքն ո՞ր այն) վերագոյն իցէ քաղաքավարութիւն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա։)
Սայք նոքա են, որք բարձեալ ունին զլուծ արդարութեանն ամբարտաւանութեամբ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ։)
Խնկայեա՛ յանկատարութիւն տիոց մարմնոյ եւ մտաց իմոց, վասն անլիութեան տիոցս. (Սարկ. աղ.։)
ἀμαρτία, κακία, vitium Կարիք մեղաց. անգոսնելի կիրք. յօժարութիւն եւ ունակութիւն ի չար անդր. մոլութիւն. մեղք. պակասութիւն. գէշ բնութիւն. պէդ խույ, նօգսան, թաքսիրաթ, գապահաթ.
Արբեալ եւ յիմարեալ փառամոլ ախտիւ։ Մարդահաճութեան ախտիւ։ Առաջին սուրբ այն է, որ մաքուրն է յամենայն ախտից։ Արուսեկին է այդ ախտ։ Դու ինքնահալած լինիս բարուց քոց ախտիւք. (Շ.։)
νόσος, ἁρρωσία, ἁσθένεια, μαλακία, morbus, aegritudo, infirmitas Տկարութիւն մարմնոյ. հիւանդութիւն. խօթութիւն. ցաւ. արկածք. խասթալըգ, իշլէթ, մարազ, տէրտ.
Եւ ոչ պահապանացն յակն անկեալ (յարուցեալն)։ Ի մտանել թագաւորի՝ պատժապարտն չիշխէ յակն անկանիլ։ Կերպարանք գազանաց յակն անկանելով։ Բոզից են պաճուճանք, որք յակն եւեթ կամին անկանել. անդր յերկինս զարդարեա՛ց, ա՛նդր անկի՛ր յակն. (Եղիշ. թղմ.։ Սեբեր. Զ։ Նիւս.։ Ոսկ. մտթ.։)
Ոչ առնու Աստուած ակն բազմութեան։ Ոչ ի բազմութենէ, այլ յապաշխարութենէ ակն առնու։ (Գէ. ես.։)
Առ ի լինել անյարմարութեան՝ բաւական է եւ մի աղի փոփոխել. (Սահմ.։)
Ոչ ոք կարէ զայդ նշանս առնել։ Մինչեւ ցե՞րբ խօսիցիս զայդ։ Զի՞նչ է չարութիւնդ այդ։ Զբարիսդ զայդոսիկ. եւ այլն։
Անդ ուրեմն երբեմն ի հարուածս եդովմայեցւոց. (Նար. Ա։)
Է՞ ոք քո աստ՝ փեսայ, կամ որդիք։ Նի՛ստ նստ առ իս։ Չէ՛ աստ։ Ունի՞ք ինչ կերակուր աստ։ Ամենեքին աստ եմք։ Յերուսաղէմ, եւ աստ։ Մատիցու՛ք աստ առ աստուած։ Զի՞ դու աստ ե՛ղիա։ Նի՛ստ դու աստ։ Ագարու՛ք աստ զայս գիշեր։ Դու աստ կա՛ց առ իս. եւ այլն։ Որպէս եւ զոյգ ընդ բացայայտիչ անուան.
(լծ. ընդ այր, արու, եւ առաքինի. եւ յառնել, արի՛, թ. է՛ր, էրփէկ. եւ յն. ա՛րիս, արէս չԱստուած մարտի. իսկ ա՛րի. ա՛րիստօս. լաւ, ամենալաւ, եւ քաջ). ἁνδρεῖος fortis, ἅριστος optimus vel egregius (sicut Mars), strenuus, γενναῖος generosus Քաջ. հզօր. անմեղկելի. կորովի. իբր կանգուն յոտս, եւ տոկուն իբրեւ զայր. քաջասիրտ.
ԲԱԿ. περιοχή կամ ὐπεροχή, κύκλος circus, orbis, circulus Գօտի. շրջանակ. ծիր. պատուած. պարունակ։ ԲԱԿ ՈՒՆԵԼ, կամ ԲԱԿ ԱՌՆՈՒԼ, կամ ԲԱԿ ԱՐԿԱՆԵԼ. Շուրջ պատել. շրջապատել.
Արդարութեանն բան զիա՞րդ պահիցի. (Բրսղ. մրկ.։)
Զսա ի բան ձգել, եւ պատմել՝ անարդարութիւն է շնորհին. (Լմբ. պտրգ.։)
Աղերսէր մի՛ ունել նմա ի բանի զյանցուածս իւր։ Ոչ ի բանի ունէր զնորայն կառավարութիւն կամաց՝ որ ի չարն. (Յհ. կթ.։)
Բարտիմէոս. որդի Տիմէի։ Բառնաբաս, որդի մխիթարութեան. եւ այլն։
Եւ գետոյն բերիւք հանգիտակ կղզւոյ առատագիւտս առնէ շուրջ պարունակելով. (Խոր. Գ. 62։ )
Ռահաբ բոզ, եւ ոչ բոզ յօժարութեամբն. (Ածաբ. աղքատ.։)
Ոչ արժանաւորեցաւ մեծատունն ընդ աղքատին (ղազարու) ի գիր անկանել, ըստ մարգարէին, ընդ արդարս քո մի՛ գրեսցին. (Կիւրղ. ղկ.։)
Հրաժարումն ի գոյից. (Մաշկ.։)
Յայտնէ զգովս բարուց իւրոց. (Վանակ. յոբ.։)
Մի՛ առ ի ցոյցս առնես զբարին վասն գովից. քանզի գով բազմացն յորդորէ զյօժարութիւն յերեւել. (Վրք. հց. ՟Թ. ըստ հին ձ։)
պ. տատ. κρίσις judicium որ եւ Դատաստան, Դատումն, Դատողութիւն. Հանդիսական քննութիւն իրաւանց. վէճ եւ խնդիր յատենի. վճիռ արդարութեան։ Իրաւունք.
Արեամբ շաղախել՝ ներկել. արունոտել.
βοῦς սեռ. βόος bos սեռ. bovis ταῦρος taurus Արուն արջառոյ. զուարակ. ցուլ. եզ. փէքէր. յորմէ պախրէ.
Եղծանելն. եղծումն. խանգարումն. լուծումն, իբր աւերումն, եւ հերքումն.
Զնուաճեալսն ընդ կարգաց ապաշխարութեան. այսինքն ընդ կարգօք. (Յճխ. ՟Ժ՟Թ։)
Եւ ընդ բանին յարուցանէր. (Շ. խոստով.։)
Ոչ արարին ողորմութիւն ընդ տանն յերոբովամայ ... ըստ ամենայն բարութեանն՝ զոր արար ընդ Իսրայէլի. (Դտ. ՟Ը. 35։)
Յայտ արար՝ թէ ընդ տկարութենէ մնաց սպանանելն արդեմբք. (Լմբ. աբդիու.։)
Բժշկէին զհարուածս ժողովրդեան իմոյ ընդ արհամարհանս. յն. արհամարհելով. (Երեմ. ՟Զ. 14։)
Եւ լինէր հանդէս համարուն վաթսուն եւ վեց հազար այր՝ ընդ հեծեալ եւ ընդ հետեւակ. (Եղիշ. ՟Ե։)
ԺԵՌ կամ ԺԻՌ. Նոյն ընդ ԺԱՅՌ. ատամն. կեռիք. ուստի եւ Սրածայր ապառաժ. քարուտ տեղի.
Իմաստաբար արաչագործն արուեստագործեաց, իբր զի եւ տարերց ի միմեանս փոխարկեալ եւ ի չարախառնութիւնս, եւ դարձեալ զարախառնութեանց ի տարերս լուծանիլ. (Նիւս. բն.։)
Յաւէտ իմն խրոխտ խստութեամբ։ Նորընծայ իմն հիւրամեծարութեան ակնկալեալ սպասէր։ Ոչ կարօտանային մուրացիկ իմն առնելով յայլոց։ Լռիկ իմն ծածկեցաւ յամբոխին. (Յհ. կթ.)
Որպէսքանոն՝ հիւսան, եւ լար որմածութեան. (Սարգ. յկ. Թ։) զլարճարտարութեան շինողաց ի ձեռն առեալ՝ հիմունս յօրինէր. (Ագաթ.։)
Լարս առանց բժշկութեան. յն. ὁπισθότονος , յետաձգանք. որով ոմանքիմանան կապանս՝ ձեռս ի յետս կաշկանդիչ. այլ կրծումն պարանոցի յուսս կոյս. այլք խածուած կամ հարուած օձի. եւ ըստ այսմ գրէ Վրդն. օրին.
Լարս առանց բժշկութեան. յն. ὁπισθότονος , յետաձգանք. որով ոմանքիմանան կապանս՝ ձեռս ի յետս կաշկանդիչ. այլ կրծումն պարանոցի յուսս կոյս. այլք խածուած կամ հարուած օձի. եւ ըստ այսմ գրէ Վրդն. օրին.
Մնչդեռ նորածին իցէ, մանկանցն յայտարարութիւնքն եւ նշանք լացն եւ աղաղակն. (Պղատ. օրին. ՟Է։)
ἑδώδιμος esculentus, edulio, cibus (լծ. եւ լտ. գօ՛քուօ. գերմ. գօ՛խէն. այսինքն եփել). Կերակուր եփեալ. խորտիկ. համադամք հանդերձեալ ըստ արուեստի խոհակերաց. կեր կերակուր. թաամ. խօրտ. խօր.
Խան կարել, որ զկարուակէ նշանակէ. (Երզն. քեր. եւ Նչ. քեր.։)
πυκνός densus συνεχής continuus, perpetuus. Հոծ սեղմ. թաւ. խուռն. կուռ. ատոք. լիուլի. շարունակ. յաճախ եւ ստէպ մերձ եւ կից յիրեարս գտեալ.
Զի ոչ այնչափ փչոց եւ խոչոց հարուածք կարիցեն զձեռս ապականել, որպէս մեղացն խայթոցք. (Ոսկ. ես.։)
իբր Արարողութիւն։ Բառ յետին դարուց առեալ ի յն. թէսմօս. θεσμός ritus։ Նոյն է եւ վր. ծէ՛սի. այսինքն օրէն, սովորութիւն։ (Ոսկիփոր.։)
Յորժամ իջանէ սերմն ի յառաջակողմն ամանոյն, որ կոչի ծին, յայնժամ լինի արու. (Ոսկիփոր.։)
Ծիր ածեալ շուրջ զիւրեամբք, եւ լարս գահակեալ. (Թղթ. բարուք.։)
στάσις statio, situs, status, locus ἁνάπαυσις quies եւ այլն. որ եւ Կայութիւն, Կայումն. Կացութի. Կացումն. Կալն ուրեք, եւ կայանն հաստատուն. ոտնկռիւ. ոտնկայ. դիրք. դադարք. դադարումն. հաստատութիւն. տեղի. կարգ. վիճակ. կենալը, կենալու կամ կեցած տեղը, կեցուածք, կացք.
Զի թէ ոչ ձմեռն եւ գարուն, խրշէր եւ կիր գործէր արեգակն զաշխարհս. (Ոսկիփոր.։)
ԿԻՐ. յեզականն՝ որպէս լծորդ ընդ հյ. իր. եւ ընդ յն. խրիա՛. χρεία usus. է Պետք, վար, այս ինքն վարումն. պիտանութիւն. գործականութիւն. գործ.
Ի ԿԻՐ ԱՐԿՈՒՄՆ. χρῆσις usus Վարումն. Գործածութիւն.
ՀԱՄ 2 ՀԱՄՔ. Ընդունարան զգալի հեշտութեան յորովայնի. ստորին որովայն. ներքին արմատն արութեան եւ իգութեան. ծին. ἵστρον inguina եւ այլն. ... (ուստի հյ. ամուլ՝ է անծնունդ. եւ թ. համիլէ ՝ յղի)
Վասն կերակրոց ե՛ւ ի հնումն ե՛ւ ի նորումս գտանեմք, զի յաստուծոյ տուեալ են ի դարման։ Ի հնումն եւ ի նորումս զնոյն սպառնալիս եւ զնոյն խոստմունս բարութեանց գտանեմք։ Մի տուիչ է հնոյն եւ նորոյս. (Եզնիկ.։)
Հին աւուրց մանուկն, որ ի խանձարուրս պատեցաւ. (Եփր. տեառնընդառաջ.։)
Ի նորն ադամ գալ ի հնմէն։ Ի հնմէն եւ ի քացախուտ չարութենէն. (Ածաբ. պենտեկ. եւ Ածաբ. պասք.։)
Տարան ածին զսուրբն ի բանտին՝ հօ՛ն, ուր ժողովք են վիշապ օձիցն. (Տաղ ՟ժ՟գ դարու.։)
Որպիսի՞ սիւնակք, կամ որպիսի՞ ապարումք խառնեալ ընդ երկինս՝ ունիցի զնա ձիգ եւ պարզ. (Ոսկ. ես.։)
Հարուստ եւ ձիգ ժամս։ Երկարել ձիգ ամօք. (Արծր. ՟Գ. 12։ Մագ. խ.։)
Քուն անուանեալ զմահ՝ յայտնի ետ մեզ զյոյս յարութեան. (Իսիւք.։)
Եւ զծառս, որոյ սկիզբն մամուռն՝ մօտ ի բոյսս. եւ կատարումն յարմաւենին՝ մերձ ի կենդանիս. (Վրդն. ծն.։)
ՄՕՏ ԱՌ ՄՕՏ. ՄՕՏ Ի ՄՕՏ. ՄՕՏ Ի ՄՕՏՈՅ. ՄՕՏ ԸՆԴ ՄՕՏ. Նոյն ընդ վվ. Մօտ յոյժ տեղեաւ, կամ ժամանակաւ. իրարու մօտ, քովէ քով, եւ մօտերս.
Յետ գերութեան։ Յետ նեղութեան։ Յետ յարութեան։ Յետ տանելոյ. յետ իմանալոյ։ Յետ վեց աւուր. յետ երից աւուրց. յետ բազում ժամանակի. յետ ամենեցուն. յետ սորա. յետ այնորիկ. եւ այլն։
ՅՕԴ որ եւ ԶՕԴ. ἅρθρον articulus σύνδεσμος colligatio, ligamen, conjunctio, connexio, nexus, junctio, junctura ἀρμός, ἀρμονία compages, commissura, harmonia. Կապ, շաղկապ ո՛ր եւ է մասանց. յօդուած անդամոց. յարումն. կցումն. յարմարութիւն.
Նաւաստական իրիս արուեստ զնա՛յ տառին (այսինքն զխոնաւ տարերն) ճանապարհորդութիւն քան զյերկիրն գնացս եւ՛ս դիւրագոյնս կազմէ։ Զերկուս անջատեալ ազգ մարդկան՝ միջնակայութեամբ նա՛յ տառիդ ի միաբանութիւն յարմարական սիրոյ ածիցէ. (Պիտ.։)
κέρδος (լծ. թ. քեար ). ἑπικερδές lucrum πορεία, πορισμός, εὑπορία quaestus ἑγασία opus, et opes եւ այլն. Օգուտ. արդիւնք վաստակոց. արգասիք. պտուղ քաղեալ. յաւելուած ստացուածոյ. օգտակարութիւն. պիտանութիւն. դարման. դիւրութիւն. շահ, վաստակ սուտ. (իբր ստացումն)
Երաժշտականին տեսակս երգոյ, օրհնութիւնք, ողբք, հարուածք, եւ այլն ... խառնելով զողբ եւ զօրհնութիւնս եւ զհարուածք ընդ երկագուռն մեծավերջից. (Պղատ. օրին. ՟Գ։)
Ոչ կալաւ զոյժ ողորմութիւնն, յորժամ ետես (արդարութիւնն) եւ այլն. (Եփր. ծն.։)
Մինչ ի կատարումն արարածոց, ուր ընթացք արեգականն դադարին. (Շ. բարձր.։)
Պետըն քրովբէից (հրեշտակապետն) սրբափայլ զգեստաւորեալ, ի գոյն արփւոյն պճնեալ ի պատիւ սուրբ յարութեան. (Յկ. տաղ. յար։)
Հասումն գիտութեան, որում պէտ եղեւ գոլ արուեստից սկիզբն. (Փիլ. լիւս.։)
ՍԵԽ կամ ՍԵՂԽ. յն. սիքիօս. σέκυος pepo. իտ. mellone. Պտուղ մեծ՝ երկրաբոյս, երկայնաբոլոր, դեղին եւ կանաչախառն, անուշահոտ եւ քաղցրահամ. գավուն. (իսկ գավուն գարբուղ ՝ ասի եւ σίκυς, σίκυες cucumis, cucumeres. որ է վարունգ եւ ձմերուկ.
Արա՛ զարուեստ հիւսնութեան, զկոփ, եւ զտաշ նոցա։ Որ գիտեն առնել տաշ եւ կոփ. (Ոսկիփոր.։)
որպէս ռմկ. փիս. Պիղծ. բծկան. անմաքուր. անսուրբ. շաղախեալ. աղտեղի վարուք. փծուն. փցուն.
Գիտասցէ զինքն, զի փիծ է եւ անմաքուր։ Զփիծ, զամօթալին, եւ զանօգուտն։ Կարէ վատթար եւ փիծ գոլ վարուք. (Փիլ. ՟ժ. բան.։ եւ Փիլ. լին. ՟Գ. 18. 43։)
Աղաչանօք առաքելոցն՝ փող յարութեան մեր եղելոց։ Դարձիր ողջո՛յն տուր փողոցն. (Շար.։)
Էդն շանց, եւս եւ այլոց կենդանեաց. որպէս եւ կորիւն շան. լակոտ. Որ եւ ՍԿՈՒՆԴ, ՍԿՆԴԻԿ. այլ ի յն. եւ լտ. արուն եւ էգն անխտիր ասին. ὀ ἠ σκύλαξ catulus τὸ κυνίδιον catellus.
Երկրորդ Ադամ վասն առաջնոյն անճաշակ լինելով։ Իսկ նոր Ադամդ ի վեց դարուն այց արարեր կորուսելոյն։ Նոր Ադամ հնոյն Ադամայ որդիացաւ. (Շար.։ Շ. միշտ էիդ.։)
Ռամկական բառք յետին դարուց։ Չեւ ամուսնացեալ. եւ Վիճակ անամուսին.
Իսկ ըստ Երզն. քեր. Ալոջ ասի լինել չէզոք, կամ հասարակ արուի եւ իգի։
Ածողդ ի յարմար զիրին կատարումն. (Նար. եկեղ.։)
Խորհրդոց խաչին եւ յարութեանն ոչ եղեւ ակահ. (Երզն. մտթ.։)
Աղեաց գալարումն. գորով. գութ. ցաւակցութիւն. սրտցաւութիւն. սրտի ցաւ, կսկիծ. աճը. ելէմ.
Անհնարին չարիք, վնաս. ոճիր. ապիրատութիւն. զէն, չարութիւն. զարաց. ֆէսատ.
Ամենազան աղիտիւք տառապեցուցանէ զանձինս բնակչացն։ Բովանդակ աղետիցն առիթ եւ վնասակարութեանց։ Զսա ոչինչ կարաց ի յանդգնութեանցն բուժել աղիտից. (Պիտ.։)
Զփայտն զայն՝ զամենայն բարեացն պարունական, որոյ անուն է ամէնն (այս ինքն ամենայն ինչ). (Նիւս. կազմ. ԻԱ։)
Ուլ արու. արու այծ փոքր կամ միոյ ամի, տարեւոր. ըստ յն. այծ, կամ գառն՝ որ ասի ամնօ՛ս. χίμαιρος. caper, haedulus, ἁμνός. agnus. չէփիճ. օղլագ. ուլագ. թէքէճիք.
Ջղացն ամոլեաց վնասակարութիւն. (Մագ. ՟Թ։)
Յերաստանսն ... յամօթս մարմնոց իւրեանց առին զհարուածսն (այլազգիք)։ (Լմբ. սղ.։)
Կատարումն հաւատոյն՝ զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին ճանաչել երիս Անձինս, եւ մի Աստուած. (Խոսր. պտրգ.։)
Ընդ նմին յարմարեալք որպէս անձն ընդ գլխոյ։ Որպէս գլուխ առանց անձին յարմարութեան ոչ կարէ կրել կենդանութիւն, եւ ոչ անձն առանց գլխոյ. (Շ. ընդհ.։)
Կամէի՝ թէ զբովանդակ անձնս յարուցեալ էր, եւ ոչ զկէսս։ Ըստ իւրաքանչիւր անձին սրբոցն (նահատակելոց) սապատս. (Փարպ.։)
Յայտարարեալ զանտի վնասն, եւ զաստի օգուտ։ զի այսպէս յաստի եւ յանտի բարութիւնսն վայելեսզուք. (Ոսկ. մ. Բ 20։)
Իմաստունն եւ աստին. աստին, եւ վատթարն։ Աստի իմաստունն ողորմութեամբ վարի առ ամենեսին։ Առաքինութիւնն ազգակից է աստւոյ եւ իմաստնոյ բարուց։ Ընդ աստուածպաշտութիւն, եւ ընդ այլ եւս ընդ աստի առաքինութիւնս։ Անորդութիւն աստի իմացուածոց կարգաց։ Առաքաինութեան, զոր գաւառ ոդւոցն աստեաց եւ առաքինեաց կարծելի է. (Փիլ. ստէպ։)
Առ հակառակն աստեօք երիտասարդութեանն արիապէս մարտնչի։ Մինչեւ յաստուածպաշտութեանն եւ արդարութեանն եւ սրբութեան ած յաստիս. (Շ. ա. յհ. ԻԳ։ Ի պէսպէս միտս ձգի ասելն.)
Տնկի աւագ բազուկն (բարունակն) ցած. (Վստկ. ՟Մ՟Ժ՟Գ։)
Բա՛բէ, ո՞րպիսի բարութեամբ լի է ողջոյնս այս։ Բա՛բէ, տե՛ս զմեծազօր տէրութիւնն։ Բա՛բէ, որպիսի ինչ զօրութիւն նորա է՝ որ պատուիրէրն, եւ որպիսի հնազանդութիւն նոցա՝ որք լսէին։ Բա՛բէ, ո՞րչափ իմաստութիւն էր կնոջն այնմիկ (սամարացւոյ)։ Բա՛բէ Աստուծոյ մարդասիրութեանն, եւ մինչեւ յո՞ր վայր խոնարհեցաւ։ (Ոսկ. հռ.։ Ոսկ. ես.։ Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. յհ.։)
Իսկ դու ընդէ՞ր բնաւ պատմես զարդարութիւն իմ. յն. լոկ, ընդէ՞ր. (Սղ. ՟Խ՟Թ. 16։)
Բարձեալ զգանձս իւրեանց։ Մարդ բարի ի բարի գանձուց սրտի իւրոյ հանէ զբարիս։ Հանէ ի գանձէ իւրմէ զնոր եւ զհին։ Ի գանձ տեառն մտցէ։ Ի վերայ գանձուց արքային։ Ի գանձս արքունի։ Տուն գանձին, կամ գանձուն։ Զգանձի տամբ։ Գանձ բանայր, պարգեւս բաշխէր. եւ այլն։ Նմանութեամբ. Բացցէ քեզ տէր զգանձսն բարութեամբ իւրոյ զերկինս. (Օր. իը. 12։)
Գանձ մեծի յարութեան։ Գանձ թաբորի (սովիմբք սկզբնատառիւք). (Գանձ.։)
Մխիթարութեան գթած քո բանիդ. (Նար. ՟Ժ՟Ը։)
Ոտս ունին, եւ ոչ գնան։ Կաղք գնան։ Գնայցէ՞ ոք ի վերայ կայծականց հրոյ։ Տեսի ես զամենայն կենդանիս, որ գնան ի ներքոյ արեգական։ Ի վերայ լանջաց եւ որովայնի քո գնասցես։ Գնա՛ դու ի ճանապարհս սրտի քոյ անբիծ։ Գնալ ի չորս (որպէս չորքոտանիք). կամ ի վերայ ձեռաց (որպէս կապիկն)։ Ըստ իրաւանց նորա ոչ կամեցան գնալ։ Գնացին նոքա ըստ կամս անձանց իւրեանց։ Գնալ ի խորհուրդս ամպարշտաց, կամ յօրէնս տեառն, յարդարութեան կամ արդարութեամբ, ի ճշմարտութեան կամ ճշմարտութեամբ. յամբծութեան, ակմ ուղղութեամբ. եւ այլն։
Ոչ գնայր արուեստ նոցա. ռմկ. չէր անցնէր. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ը։)
Գրեսջի՛ր, թէ յինէն գայթագղեցէք։ Գրեսջի՛ր, թէ նոքա վասն օտարութեանն կոչէին զանձինս. յն. լիցի՛. (թո՛ղ լիցի. Ոսկ. մ. ՟Բ. 16։ Ոսկ. եբր. ՟Ի՟Դ. եւ այլն։)
Հանապազ գրէ՛ թէ արիւնահոսն յարուցանեն քրտունս. (Պիտ.։)
ԳՕՏԻ. Կամար երկնից պէսպէս. պարունակ. շրջանակ.
ԳՕՏԻ. Շրջապատ կամ շարունակութիւն լերին. եւ Կամարաձեւ ճեմելիք յապարանս.
Բաղարջ ընդ դառին (կամ ընդ դառինս)։ Դառամբք ուտեմք զբաղարջն, որք ապաշխարութեան եմք ցանկացեալ. (Փիլ. ել.։)
δύστροπος intractabilis, pravus, contumax Դժնեայ. դժնդակ. ժանտ. անհամբոյր բարուք. ընդ որում դժուարին է վարիլ.
βάρβαρος barbarus որ եւ ԽՈՒԺ ԴՈՒԺ, ԽՈՒԺԱԴՈՒԺ. Իբր Դժնեայ բարուք եւ լեզուաւ, անընտել, օտար, վայրենի. որ եւ յունական ձայնիւ ասի ԲԱՐԲԱՐՈՍ.
յորմէ ԴԼԱԼ, ԴՂԱԼ. Դադարումն. դադար. հանգիստ.
ἕρυμος, τραχύς desertus, asper, scaber, salebrosus. իտ. rezzo. պ. զէրուտ. իբր անապատ. որ եւ ԵՐԻԶՈՒՏ. Ամայի. խոպան. քարուտ. դժուարակոխ. կորդ. կոշտ.
δυσεντερία, ἔδρα dysenteria, intestinorum tormina, fluxus ventris (լծ. թ. սանճը, խուտուկ). Խիթք աղեաց. որովայնալուծութիւն ծիւրիչ արեամբ չափ. ախտ ընդերաց եւ երաստանի. փորհարութիւն.
Շամիրամ շինեաց թլեր բլուր ի հողոյ կուտեալ ամրոց. բայց մեք գտաք պատճառ թլացացդ ... մինչեւ ցայսօր դեւք կախարդք առ թլովդ գործելով զարուեստս իւրեանց։ Հլսմերք պղնձիք։ Ապողոնիոս տուանեցի շինեաց թլսմեր բազում դիւական զօրութեամբ. (Միխ. ասոր.։)
Պղատոնեանքն՝ (եդին) աստուած, եւ հիւղ, եւ իդոս. որ առաջին՝ նիւթ է, եւ երկրորդն՝ առանձինն ինչ ուրուք։ Պղատոն որ աստուածն եւ հիւղ եւ իդոս դնէ էութեամբ, ցուցանէ թէ կերպարանաց արարիչ աստուած ... որպէս աստուածն էութեամբ էր, նոյնպէս հիւղն եւ իդոսն, որ է առանձինն ինչ ուրուք, որպէս աստուծոյ արուեստագիտութիւնն առանձին էր. (Եզնիկ.։)
Իրաւացի, օրինաւոր ինչ. իրաւունք. արդարութիւն. շիտակ.
ԻՐԱՒ ԱՌՆԵԼ, կամ ՏԱԼ. κρίνω, δικάζω judico. Առնել իրաւունս, դատ առնել. արդարութեամբ դատել.
Արուք՝ լեշկք, իգականք՝ թաւք։
պարտ է ունել ի շինուածսն արուեստաւորք լուծ լուծ, եւ ոչ Ֆարտ. զի երբ Ֆարտ լինի, ի վերայ միոյն հակառակութիւն լինի. բայց եթէ լուծ լինի, յորդորին եւս առաւել ի գործն. (Վստկ.։)
Մեռեալն լռե յամենայն արուեստից. (Յճխ. ՟Բ։)
Լուայ զձայն քո ի դրախտի աստ։ Ականջ խլից լուիցեն։ Որ ունիցի ականջս լսելոյ, լուիցէ։ Որ զբանն աստուծոյ լսեն եւ առնեն։ Լուարուք զբան տեառն։ Լուարուք (այսինքն լուայք), զի ասացաւ։ Լսելով լուիջիք, եւ մի՛ իմասջիք։ Զձայն նորա (հողմոյն) լսես։ Լուան ի նմանէ։ Ի տեառնէ լսեմ զայսպիսի բանս։ Որք զսիցեն զանուանէ քումմէ, խռովեսցին։ Լուան զմանէ ազգք։ Զորմէ այսպիսի իրս լսեմ։ Լուաւ զլուր.եւ այլն։
ԼՍԵԼ. տր. խնդրով. Ունկնդիր լինել յոժարութեամբ. եւ Անսալ. հնազանդիլ. ընդունել զասացեալն, կամ զխնդիրն. անկարճ՝ ուշ դնել, մռել.
Արիք եւ լուարուք բարբառոյ իմոյ։ Քաղցրութեամբ լսէր նմա։ Որ ձեզ լսէ, ինձ լսէ։ Ահա որդիքն իսրայէլի ոչ լուան ինձ, եւ զի՞արդ լսիցէ ինձ փարաւոն։ Լսել ձայնի տեառն, կամ պատուիրանաց, հրամանաց. եւ այլն։ Լո՛ւր ո՛րդեակ խրատու հօր քո։ Ամենեքեան հնազանդութեամբ լսէին միում։ Ի կարդալ իմում լուաւ ինձ։ Տէր լո՛ւր աղօթից իմոց. եւ այլն։
Խաղքեւ խայտառակ կացուցանէ զսատանայ ապաշխարութիւնն. (Ոսկիփոր.։)
Նման է արքայութիւն երկնից խմորոյ։ Զգոյշ լերուք ի խմորոյ, սադուկեցւոցն եւ փարիսեցւոց։ Ոչ ասաց զգուշանալ ի խմորոյ, այլ յաղանդոյ։ Սրբեցէք ի բաց զհին խմորն։ Մի՛ խմորն չարութենէ եւ անզգամութեան.եւ այլն։
σάκκος saccus κιλίκιον cilicium. մազեղէն խոշոր. Խարազն. քուրձ. մանաւանդ արկեալն զանձամբ վասն ապաշխարութեան.
Խուղ, եւ մսուր, եւ մանուկ ի խանձարուրս։ Գիտէք իսկ զտեղին. փոքր ինչ է, եւ այնչափ որչափ զխղի միոջ զտեղի ունել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 6։)
Բնութիւնն որպէս յարմարումն (ներդաշնակութիւն) բաղկացաւ յնդդիմացն բարբառոց, ի ծանուէն եւ ի սրոյ. (Փիլ. լին. ՟Բ. 55։)
Ըստ սողոմոնեան տզրկին առ սկսաւ՝ զարիւնս նոցա ծծէին։ Զի թերեւս առցեն տիչ ի նմանէն ըստ բարուց տզրկի առ ի ծծել զարիւն նորա (կեղեքելով զինչս). (Յհ. կթ.։)
Արհամարհեալ (էր հրէայքդ) ի մէջ ազգաց, գործել զանարգանաց արուեստս, արիւնածուծս լինել, զորա ի պարանոցաց մարդկան ծծէք փողովք ապակեղինօք. (Պիտառ.։)
ԾՓԵՄ ԾՓԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. ἑπικλίζω inundo περιφέρω circumfero. Տալ ծփիլ. ծուփս յարուցանել. ալէկոծել. տատանել. տարաբերել. յուզել. աղմկել.
Արուն արծուոյ.
Որսական թռչնոց արականք. կանդ, որ նշանակէ միայն զարու արծուի. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։)
Ի ԿԱՐԳ ԱՐԿԱՆԵԼ, ԱՆԿԱՆԻԼ. Կարգաւ հետզհետէ դնել, դնիլ. ի վերայ բերել. շարունակել.
կիտր. վարունգ, խիար. որպէս թէ ասել՝ պտուղ, ըստ ձեւոյն որպէս զվարունգ։
πάθος, πάθη, πάθημα, passio, perpessio, affectio, afflictio, calamitas, եւ այլն. նոյն ընդ Կիր՝ որպէս արմատ Կրելոյ. (հակադրեալ ներգործութեան) եւ ընդ Կարիք, որպէս վիշտ, նեղութիւն, չարչարանք, անցք, այլայլութիւն զգայական. Յօժարութիւն. եւ ընդ Քարշ, որպէս իրք՝ զորս կրէ ոք յանձին. ախտ. եւ Շարժումն ներքին. քաշածը, քաղելը. չետիյի, չէքմեսի, զարեզ, տերպ, շէվք, աշգ, էլէմ.
Ծնեալն ի կուսէդ՝ այսօր վերստին յարութեամբ ծնաւ ի կոյս գերեզմանէն. (Շար.։)
Կենդանախարուկել ի նմանն կոյս ջերմութիւն։ Յաստուծայինն կոյս ունկնդրութիւնն. (Դիոն.։)
Բազմութիւն դարբնաց՝ գործովք արուեստաւորութեան իւրեանց, սալիւք եւ ուռամբք, կռանօք, եւ խարտոցովք. (Փարպ.։)
Շրջելով հետի։ Որոց դիպեալ հետի (կամ ի հետի)։ Յարուցեալ եւ ի հետի յարձակեալ. (Խոր. ՟Բ. 34. 43. 79։)
Հոյծ հարթութեամբ։ Հարթ եւ հոյծ։ Հոյծ, կատարուն, շարժուն. (Մագ. ՟Ը. ՟Ի. ՟Կ՟Զ. ՟Հ՟Ե։)
ՀՈՒՊ. մ. ԸՆԴ ՀՈՒՊ. ՀՈՒՊ ԸՆԴ ՀՈՒՊ. ՀՈՒՊ ԱՌ ՀՈՒՊ. որ եւ Ի ՀՊՈՅ. Ի մօտոյ. ադէին առ նմին. իսկոյն. մերձ ընդ մերձ. հետզհետէ. անընդմիջապէս. հէմէն մօտիկ, շուտով էտեւէն, իրարու էտեւ.
Ձգել զձեռն, եւ առնուլ։ Մխել զձեռն յոք կամ ի գործ։ Հնազանդ լինել ընդ ձեռամբ։ Ձեռք նորա յամենեսին, եւ ձեռք ամենեցուն ի նա։ Հանեալ զմատանին իւր ի ձեռանէ իւրմէ՝ եդ ի ձեռին յովսեփայ։ Երկուս ապարանջանս ի ձեռս նորա։ Վաստակք կամ արդարութիւն ձեռաց։ Գործել ձեռօք։ Ահաւանիկ աղախին քո ի ձեռս քո։ Ի գործոց մերոց եւ ի տրտմութեանց ձեռաց մերոց։ Միթէ ձեռն տեառն չիցէ՞ բաւական։ Լինէր ձեռն տեառն ի վերայ քաղաքին.եւ այլն։
Ոչ ի ձեռն տայցէ զամենայն պէտս ճանապարհին։ Թէ ոչ ի ձեռն տուեալ էր ձեզ զպատճառս պաշխարութեանն. (Ոսկ. ՟բ. կոր. ՟Ժ՟Ե։)
ՃԻՒՂ որ եւ ՃԻՂ, ճղոյ, ոց, եւ ի, ից. κλών, κλάδος , κλαδών ramus, ramulus. գրի եւ որպէս ռմկ. Ճուղ. Ճեղ. (լծ. ընդ ծիղ. ծեղ. շիղ. ընձիւղ) Ոստ, ստեղն. բազուկ. բարունակ, շառաւիղ բուսոց եւ տնկոց, նմանութեամբ եւ մատանց, գետոց, եւ այլն.
Նովին նմանութեամբ բացատրի եւ խաւարումն արեգական, եւ շիջումն ճրագի. ռմկ. Ղ՝մոդ մարիլՓ. իբր մարը մտնալ.
Որպէս մայր պատերազմաց անիրաւութիւնն է, նոյնպէս եւ մայր խաղաղութեն՝ արդարութիւնն է. (Ոսկ. ես.։)
Խոնարհ լինիցիս՝ հեզ եւ հանդարտ, այն իսկ է մայր ամենայն առաքինութեան։ Ամենայն բարութեանց՝ անոխակալութիւնն է մայր. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 13։)
Առ արուեստգիտութեան մերձ է այս բժշկութիւն՝ քան ար զօրութիւն. (Եփր. համաբ.։)
Մղեմք եւ ընկենումք, եւ յարուցանեմք զգլորեալսն՝ նովին ձեռամբ. (Սեբեր. ՟Է։)
Վասն յուսոյ բարութեանց որ աստէն է՝ գործէին նոքա. (Եփր. համաբ.։)
Սնոտի են յոյսքն քո։ Ո՛ սնոտի յոյսք։ Նոցին հաղորդին ընդ մեզ օրինաց, խորհրդոց, յուսոց։ Բարութեանց յոյսս առաջի դնէ։ Մեծամեծաց յուսից տային աւետիք աշխարհաց. (Ագաթ.։ Մագ. ՟Ա.։ Ածաբ. աղք.։ Ոսկ. մ. ՟Ա. 4. 8։)
պ. նէրտ. Գործի խաղալոյ, եւ խաղն ի վերայ տախտակի քուէիւք, ուր խառն է բախտ ընդ ճարտարութեան. թավլու, թավլա. (լծ. հյ. տապեղ. լտ. tabula ). fritillorum lusus. իտ. giuoco di sbaraglini եւ alveus lusorius, tessera. իտ. scacchiero.
Ձայնդ ձայն յակոբայ. որ օտար էր եւ որիշ յանխրատ եւ յանհրաժեշտ բարուց։ Պատիւ առեալ ի բնութենէն մեծ իմն զատ եւ որիշ յայլոց. (Փիլ. լին. եւ Փիլ. լիւս.։)
Զի թէ վարուքն ոչ փոփոխիցէ զբարսն, չէ՛ ինչ որիշ ի գազանաց. (Գէ. ես.։)
Առաքինութիւն մարդոյ կարծեցեալ՝ որիշ որիշ յամենայն գործոց չարութենէ. (Կանոն.։)
Միոյ արուեստի կամ մակացութեան միոյ ընդելեալք եւ իրագէտք չկամին որոշ ժամանակ ի ջան աշխատութեանն իւրեանց. (Սարկ. քհ.։)
Յարմարումն բարձից (ոտից) քոց՝ նմանութիւն ուլանց յեռելոց. (Երգ. ՟Ե. 1. յն. օրմի՛սգօս որ եւ մանեակ, քայռամանեակ.)
Ունէր արուեստ ապակագործութեան՝ առնել ուլունս ապակեղէնս. (Ագաթ.։)
Պարզ մտօք, միամիտ սրտիւ։ Ըստ պարզ մտաց հօր տամք զնոյնն։ Ինքն ըստ արդարութեան վարելով՝ պարզ մնայ. (Պտրգ.։ Լմբ. պտրգ.։)
Կամ Պաճոյճ. զարդարուն.
Քաջալերեցարուք, պինդ կացէք։ Պինդ կացէք այսուհետեւ . (Ել. ՟Ժ՟Դ. 13։ ՟Ա. Մակ. ՟Է. 32։ Գաղ. ՟Է. 1։)
συνεχῶς continenter, crebro, adsiduus, -ue. ԱՆընդհատ. անդադար. հանապազ. ցանգ. շարունակ .... յորմէ եւ Ջրդիլ՝ է Հանապազորդել.
Լայ եւ սգայ ի վերայ աբեսողոմայ։ Եղիցես իբրեւ զկին մի սգացեալ ի վերայ բազմօրեայ մեռելոյ։ Ընդ սգաւորս սգացիր։ Տառապեցարուք սգացարուք։ Եւ ոչ առաւել սգացարուք. (՟Բ. Թագ. ՟Ժ՟Թ. 1. եւ ՟Ժ՟Դ. 2։ Սիր. ՟Է. 38։ Յկ. ՟Դ. 9։ ՟Ա. Կոր. ՟Է. 2։)
Սգացեր վասն չարութեանդ. (Եփր. մն.։)
լծ. յն. լտ. καρδία cor, cordis եւ ψυχή animus, anima διάνοια mens, cogitatio. (որպէս սիրոյ տեղի, դիրք, օթարան. եւ սերտ մասն. յորմէ եւ յն. քարտի՛ա. լտ. քօռ, քօ՛ռտիս. (որպէս եւ քա՛ռրիդաս ՝ է սէր. քա՛ռուս ՝ սիրելի). սանս. հռիտ. դաղմ. սէ՛ռտքէ ). Պատուականագոյն մասն յընդերս կենդանւոյ՝ իբրեւ սկիզբն կենդանութեան, եւ զգայական բաղձանաց. ուստի եւ լայնաբար՝ յոժարութիւն, ոգի, կամք, միտիք, խորհուրդ, եւ այլն.
ՍՐՏԻ ՄՏՕՔ, կամ ՅԱՄԵՆԱՅՆ ՍՐՏԷ. Ի ՍՐՏԷ. եւ այլն. մ. ψυχικῶς animitus, ex animo εὕνοιᾳ, εὑνοϊκῶς benevolentia, benevole ἑκτενίᾳ, ἑκτενῶς extense, vehementer. Ամենայն յօժարութեամբ. սիրով. մտադիւր. սերտիւ. յամենայն անձնէ. սրտանց, բոլոր սրտանց. ... տես ՟(Բ. Մակ. ՟Դ. 37։ Եփես. ՟Ղ. 7։ Յուդթ. ՟Դ. 8. 10։ Յովէլ. ՟Ա. 14։ Յովհն. ՟Գ. եւ այլն։)
Բառ ռմկ. որ եւ ՍԽԱՐ. Պաշարումն. անձկութիւն. նեղութիւն. սէհր
Զիս ի պաշարումն եւ ի սղար ածին (կամ արկին). (Բրսղ. մրկ.։)
Սոյն գունակի (այսինքն սոյնպէս) իմացարուք եւ զայլ եւս բազմազան առ