Other definitions containing this entry
straggler, marauder;
inroad, incursion;
— ծովու, corsair, pirate, sea-robber;
— առնել՝ դնել՝ տալ՝ արձակել՝ սփռել, to go marauding, to infest, cf. Ասպատակել, cf. Արշաւել.
to run;
to go quick and with impetuosity, to run as fast as possible;
to gallop;
to make an incursion or excursion, to pursue;
cf. Արշաւեմ.
to lay, to set, to put, to place;
to constitute, to found, to establish;
to apply;
— ի վերայ, to impose;
to put on;
— ընդ մէջ, to interpose;
վերստին —, to reinstate;
անուն —, to give a name, to name;
մարտ —, to make war;
պատիւ —, to honour, to show honour and respeet;
— զունկն, to obey;
— արծաթ ի շահ, to place money, to invest;
— գիրս, to compose books;
— ի սրտի, to think;
— առաջի, to propose;
— զանձն ի ձեռին, — զոգի ի բռին, to expose one's life;
to dedicate one's self;
— յապականութիւն, to to destroy;
մեզս —, վնաս ինչ or բազայս ի վերայ —, to blame;
to accuse, to impute;
— բանս, բան — ընդ ումեք, to agree, to come to an understanding;
to promise, to make an appointment;
վէրս —, վէրս ի վերայ —, to wound;
— ի դպրոց, to send to a hoarding-school;
— զոք ի նախատինս աղգաց, to make one the shame or laughing-stock of nations;
ի պահ —, to reserve, to put by;
խորհուրդ յանձին —, to take a resolution or decision;
պատուէր —, to give orders, to command;
— առ մինեանս, ընդդէմ մինեանց, to compare, to confront;
ընդդէմ բանս —, to speak against, to contradict, to oppose;
ձայն զկնի — ուրուք, to cry after some one, to call;
կեանս եւ մահ — ընդ ումեք, to agree to live or die together;
զգիշեր տիւ գնալ, to turn night into day;
քայլս —ի գնալ, to begin to walk;
եդից զքեզ յազգս, I will make thoe a father to nations;
եդից զքեզ յանապատ, I will turn thee into a desert;
սուր ի վերայ եդեալ կոտորել, to condemn to be shot (to put to the sword);
հանդստեան եւ գիւր կենաց — զանձն, to abandon ones self to dissipation;
դսրովանս թշնամանս, to outrage, to offend, to insult;
ասպատակ —, to ravage with troops;
արշաւանս —, to make inroads, to plunder;
երկիւղ մահու — ի վերայ, to threaten with death;
աղաղակ —, to cry;
աշխար —, to weep;
— առ իմիք, to add, to subjoin;
— զանձն ուրուք, to kill some one, to slay.
cf. Արշաւեմ.
to run, to run to;
to apply;
to slide;
to gallop;
to walk;
to go, to depart, to pass;
արշաւասոյր —, to run full speed, to rattle along full speed;
երամովին՝ խուռն —, to run in company, in crowds, in a throng, to rush, to crowd, to flock;
— զհետ ուրուք, to follow, to run after;
— զհետ շաւղաց՝ հետոց ուրուք, to follow the tracks, to tread in the steps;
— զճանապարհս իւր, to follow one's career;
այսր անդր —, to dip into, to run over a book;
ընթանալով ասել, to say in few words, to touch lightly;
ի ճանապարհս պատուիրանաց —, to observe or obey the commandments;
բարւոք ընթանան իրք, affairs are thriving, business is prosperous;
cf. Զէն.
can it be! is it possible ? — թէ տեսից ? when shall I see ? will it ever happen that I shall see ? իցէ՜ թէ, oh that! would to Heaven that when will it be ? please God ! իցէ՜ թէ հաճեսցին դիք, the gods permitting;
իցէ՜ թէ արշաւեսցեն երիվարք ընդ վէմս, can horses run on loose stones!
to drive a coach;
to conduct, to direct, to guide, to govern, to rule, to regulate;
սրարշաւ —, to drive, to rattle along at full speed;
—իմ ի թեւս հաղմոց, to be borne on the wings of the wind.
scuffle, struggle;
strife, contest, debate, dispute, squabble, difference, contention, quarrel, wrangling;
skirmish, combat, battle;
— ոտից, place to put one's foot;
ի — կալ, to oppose, to resist, to contend, to contest, to combat;
to come to blows;
ի — արշաւել, to take the field, to open the campaign;
ի — կոչել, to throw down one's glove, to defy, to challenge.
cf. Ձիարշաւ.
to manage, to govern or mount a horse;
արշաւասոյր —, to gallop, — full speed.
cf. Ձիարձակ արշաւեմ.
cf. Ձիընթացք;
— առնել, խաղալ, cf. Ձիարձակ արշաւեմ.
long, a long while or time;
ի — արկանել, to prolong, to protract, to lengthen;
to flag, to droop;
— դնել, to bend the bow;
— արշաւել or զհետ մտանել, to run or pursue far;
ամիսս —ս, for months together.
to be accomplished, finished;
to be done, effected;
to be paid, discharged, acquitted;
to die;
to get rid of, to be delivered;
— ի կենաց, to finish one's days, to die;
սպառնալիք նորա ինչ ոչ կարացին —, his threats were useless;
վճարեալ է չարութիւն առ ի նմանէ, his malignity is excessive;
այն արշաւան թագաւորին այսպիսի դարձիւ վճարեցաւ, such was the end of the king's journey;
հրեշտակն աւետիս տուեալ կնոջն՝ վճարեցաւ, the angel, having delivered his message to the woman, disappeared;
ընդէ՞ր յարգանդէ ի գերեզման ոչ վճարեցայ, why was I not carried from the womb to the grave ?
անճառելեաւդ ձրիւ՝ մերայնովքդ վճարիս, in exchange for your inestimable gifts, we beseech you to accept our trifles;
վճարել է գործդ, it is a bargain;
վճարեալ է վասն իմ, my business is done, it is all over with me;
յորժամ կամէրն -՝ բարբառ արձակեաց, when he wished to die, he cried out;
ամենայն ինչ վճարեալ է վասն իմ, it is all up with me.
Voir tout
Other definitions containing this entry
Կա՛լ զսանձս իմաստութեան, որով անամօթ արշաւես։ Թախծեալ սրտիւք առ երկնային թագաւորն անամօթ վերաղաղակէին։ Պա՛րտ է՝ անամօթ զողորմութիւնն Աստուծոյ թախանձել. (Կլիմաք.։)
Զանդուլ հինից արշաւանս։ Անդուլ միամտութիւն ծառայութեան. (Յհ. կթ.։)
Ի դաշտս երագազանք սգիցիս, զհետ էրէոյ արշաւիցեն. (Եզնիկ.։ (հին տպ. էրէ գազանք։))
Ծփական արշաւականք հնից, կամ խռովութիւնք կենցաղական զբաղմանց. (Յհ. կթ.։ Նար. ՟Ժ՟Բ։)
Ուշ եդեալ ի հանդէպ երեսացն եւեթ արշաւեն. (Եզնիկ.։)
Ի հինից հրոսակաց, եւ յարշաւանաց ասպատակողաց. (Մագ. ՟Ի՟Ը։)
Ձիոյ թափով, կամ ուժգին դիմեցմամբ. ձիարշաւ.
մ. Որ վազէ ձիով. եւ Վազելով ձիով. ձիարշաւ.
ՁԻԱՎԱՐ ԱՐՇԱՒԵՄ, ՁԻԱՎԱՐԵՄ. ἰππεύω, -ομαι equito. Վարել զձի. գիտել հեծանել յերիվար, որպէս եւ նստել ի կառս. ձի քըշել.
Աղեքսանդրոս երկոտասան ամաց՝ ձիավար արշաւէր նիզակաւ, որպէս օրէն է մանկանց թագաւորաց. (Կեչառ. աղեքս.։)
ἰππεύς, ἕφιππος eques, equestris Ձիաւոր. հեծեալ. ասպետ. եւ Որ յասպարիզի ձիով արշաւէ.
Յորժամ ծով մրմռիցի, եւ արշաւանք ալեացն կուտակելոց սպառնայցեն զամենայն ցամաք առհասարակ ծածկել. (Ոսկ. ես.։)
Բառ անյայտ. իբր Արշաւակի. եւ կամ որպէս այլազգ", շէհվէթ կամ շէֆգէթ իլէ փոռօք կամ ցոփութեամբ.
Արշաւանք որսորդաց. (Եղիշ. ՟Ը։)
Յորժամ ընդ արեւելս ընթանան, չէ ինչ արգել՝ թէ ընդ արեւմուտ ոչ արշաւիցին. եւ յորժամ ընդ հիւսիսի վարգին, չէ ինչ արգել՝ թէ ընդ հարաւ ոչ սուրայցեն. (Եզնիկ.։)
Սո՛ւր վարեալ յընթացս. սրընթաց. արշաւասոյր. սրաշարժ. օդապարիկ. արագ. եւ Հարեւանցի.
Սահեալ ի վերայ արշաւասոյր ալեացն սրավարաց մոլեգնելոց։ Ոչ եթէ ծայրաքաղ ինչ արարեալ՝ օդաբանս կամ սրավարս (կամ օրավարս, աւրավարս) ինչ խօսեցաւ. (Ագաթ.։)
Վագել. վազել. երագել. արշաւել. սրանալ. յարձակիլ. ընթանալ. դիմել.
Յամենայն կողմանս վարգին, եւ ընդ հանուր արշաւին, եւ ընդ բնաւս սլանան։ Յորժամ ընդ հիւսիսի վարգին, չէ ինչ արգել՝ թէ ընդ հարաւ ոչ սուրայցեն. (Եզնիկ.)
Ի դժուարս քարանց եւ ի վիմուտ տեղիս։ Արշաւել ընդ խորտաբորտս եւ (ընդ) վիմուտ տեղիս. (Խոր. ՟Գ. 9. 55։)
Իջեալ տեսից, եթէ ըստ աղաղակին նոցա՝ որ յիսն հասանէ, վճարիցեն։ Որ ոչինչ վճարեն։ Ոչինչ վճարեսցէ։ Ձեռօք ձերովք վճարեցէք։ Երկնչէր զիրս դատաստանի արեամբ վճարել։ Որք վճարէին զիրս գործոյն։ Այն արշաւան ասպատակի թագաւորին այսպիսի դարձիւ վճարեցաւ։ Եւ ոչ այնպէս վճարիցի։ Վճարեալ է ընդ իս եւ ընդ հայր քո մինչեւ ցմահ։ Վճարեալ է չարութիւն առ ի նմանէ.եւ այլն։
ՎՏԱՒԱՆ. στάδιον stadium βολή jactus sagittae. գրի եւ ՎՏԵՒԱՆ, ՎՏԱՎԱՆ, ՎՏԵՎԱՆ. պ. տէվան. Չափ միոյ ասպարիզի՝ այսինքն արշաւանի ձիոյ, եւ քաջ նետաձգութեան.
Վասնառանձնական տագնապի կոչնատեառն. (զոր օրինակ) կա՛մ յանկարծակի հիւանդանալ, եւ կամ լսել զկորուստ սիրելւոյ։ Վասն հասարակական տագնապի հասելոյ, (զոր օրինակ) կա՛մ հրայրեցութեան, կամ շարժման, կամ արշաւանաց բարբարոսաց ... ի տագնապէ հասելոյ. (Սահմ. ՟Թ։)
(ի պրս. էսպ, ձի. եւ թախիտէն, թէքիտէն արշաւել, ընթանալ. լծ. եւ լտ. էքսբէտի՛ցիօ) Որ ձիով արշաւէ. յարձակօղ երիվարաւ. որ եւ ԱՍՊԱՏԱԿԱՒՈՐ. ձիով վրայ վազօղ.
Այլ առաւել վարի որպէս Ասպատակութիւն. արշաւանք ձիով. յարձակումն երիվարաւ. ձիարշաւք. ձիընթացք. ὀρμή, ὄρμημα impetus, πάροδος transitus եւ transiens (անցք, եւ անցաւոր).
Ասպատակաւ արշաւէր. (Եղիշ. ՟Ե։)
ὀρμή, δρόμος, ἑπιδρομή, παραδρομή. impetus, cursus, incursus եւ այլն. որ եւ ԱՐՇԱՒՔ. Ընթացք. դիմեցումն. յարձակումն. ասպատակութիւն. վեզք՝ որպիսի եւ իցէ. եիւրիւյիւշ, սէյիրտիշ, րէվիշ.
Զի էր խորհուրդն այն եւ արշաւան նորին ընդունայն։ Վասն նիկանովրայ արշաւանին։ Զգայր զարշաւանն մակբէացւոց ի վերայ նորա։ Այն արշաւան ասպատակի թագաւորին այսպիսի դարձիւ վճարեցաւ. (՟Ա. Մակ. ՟Թ 68։ ՟Բ. Մակ. ՟Ը 12։ ՟Ժ՟Բ 21։ ՟Ժ՟Գ 26։ ՟Ժ՟Դ 15։)
Յարշաւանաց ամպարշտաց ի վերայ եկելոց. (Առակ. ՟Գ 25։)
Ունի արշաւանս ընդ կամարաձեւ խորանն երկնից. (՟Ա. Եզր. ՟Դ. 34։)
Բարիոք է անդրէն դարձընթաց արշաւանին. իբր հարեւանցի ընթացք. (Կոչ ՟Ժ՟Զ։)
Արշաւանք բարբարոսաց, կամ հինից, կամ ասպատակողաց. (Սահմ. ՟Թ։ Յհ. կթ.։ Մագ. ՟Ի՟Թ։)
Ի հակառակամարտսն արշաւանք. (Պիտ.։)
Արշաւանօք ի միջոց աշխարհիս մերոյ հասանէին մեծաւ ամբոխիւ. (Խոր. ՟Գ 9։)
Եթող ի հրահանգս ասպարիսաց քոյոց արշաւանց. յն. եթող քումդ ընթացից. (Սեբեր. ՟Է։)
ԱՐՇԱՒԱՆՍ ԴՆԵԼ. իբր Արշաւեալ. դիմել. փութալ.
Ապրեալ ի ծփանաց՝ արշաւանբ դնեն յիւրաքանչիւր գաւառս. (Ագաթ.։)
ՁԻՈՅ ԱՐՇԱՒԱՆՔ. cf. ԱՍՊԱՐԷՍ.
Մօտ եղեն ի գետն եփրատ իբրեւ ձիոյ արշաւանօք երկու (կամ երեք). (Ագաթ.։)
τρέχω, ἑπιτίθεμαι, διώκω curro, invado, persaequor Ընթանալ. յարշաւս գնալ. արշաւանս դնել. խաղալ ի վերայ. յարձակիլ. դիմել. ասպատակել (որ է ձիով ընթանալ) պնդիլ զկնի. գրոհ տալ. վազել, վրայ վազել.
Արշաւել ի կողմանս հրէաստանի, կամ յերկիր նորա։ Արշաւեալս՝ յարձակեալս. (՟Ա. Մակ. ՟Դ 35։ ՟Թ 69։ ՟Բ. Մակ. ՟Ե 2։)
Իբրեւ զձայն կառավար ձիոց բազմաց՝ որ արշաւեն ի պատերազմ. (Յայտ. ՟Թ 9։)
Իցէ՞ թէ արշաւեսցեն երիվարք ընդ վէոմս. (Ամովս. ՟Զ 12։)
Արշաւեցին այլազգիք, յերկիրս։ Որո՞ւմ կողման արշաւեցեր (կամ արշաւեցէք) այսօր. (՟Ա. թգ 27։ ՟Ի՟Է 10։)
Արշաւել ի կողմանս պասից, կամ ի հռովմայեցւոց տէրութիւն, կամ զհետ երամակաց ցռուց, կամ փութանակի ի տեղին. (Ագաթ.։ Խոր. ՟Բ 62։ ՟Գ 55։ Փարպ.։)
Մինչդեռ արշաւեմբ, առ ի յետոյսն հակամիտեմ։ Մի՛ վախճանն անյարմար ի վերայ իմ արշաւեսցէ։ Արագ սուրհանդակք ընդ հեռաբնակ վայրս արշաւեցին. (Նար. ՟Հ՟Ա. ՟Ձ՟Բ. եւ Նար. առաք.։)
Ընդ հռւվմայեցւոց լեզուն խրոխտալով արշաւէ (այսինքն համարձակ խօսի)։ արտաքոյ արշաւել խորհրդոյս զօրութեան (արսինքն ի դուրս ելանել). (Լմբ. ստիպ. եւ Լմբ. ատ.։)
Ընդ ամենայն երկիւղ վաղվաղակի արշաւեցին. (որ եւ Վազել Զերկիւղիւ, այսինքն անցանել. Վրք. հց. ՟Դ։)
արշաւեմ եցի. cf. արշաւեցուցանեմ.
cf. ԱՐՇԱՒԵՄ, չ.
Ուշ եդեալ ի հանդէպ երեսացն եւեթ արշաւին։ Ընդ հանուր արշաւին։ Ընդ արեւմուտս արշաւիցին. (Եզնիկ.։)
Յանկարծ արշաւաին ի գլխոց ասպարիզաց. (Ոսկ. ես.։)
Վասն է՞ր բարձր ի նմանէ զոտս նորա, եթէ այլ արշաւեսցի նա. (Եփր. ծն.։)
Ոչ ինչ փոյթ եղեւ ումեք հոգալ զուստեք արշաւանս եւ զգերփանս։ Զբազում աւարհարութիւնս եւ զգերփանս հայոց աշխարհիս ի մերհուժանայ։ Առնուլ վրէժս զգերփանացն եւ զսաստիկ արիւնհեղութեանցն. (Արծր. ՟Ա. 14. 15։ ՟Բ. 2։)
τρέχω, ἕδραμον curro, (cucurri) եւ այլն. Երագել ի գնացս. արշաւել. վազել. փութալ.
ԹՈՂԱՐԱՆ ἁφετήριον locus, unde cursu certaturi dimittuntur որ եւ ԱՐՁԱԿԱՐԱՆ. Արձականոց. տեղի ասպարիզի՝ ուստի թողեալ լինի ընթացօղն, կամ լարն եւ վանդակն ի պահու արշաւելոյ ձիոց եւ կառաց.
կրթական վարժիչ թէոնականաց։ Կրթական ջանիւ։ Որ արտաքոյ է բոլոր կրթական քաջողջութեան։ Զկրթական արշաւանս հինիցն. (Յհ. կթ.։)
Ձիարկեալ եւ նա ի պաղեստինացւոց աշխարհին արշաւէր. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 9. (յն. յանդգնեալ։))
ՁԻԱՐՁԱԿ ԼԻՆԵԼ. ձիարձակ արշաւել. Արձակ թողլով զձին՝ վարել յընթացս.
Հոգւոյն երիվարք ձիարձակ արշաւեցին ընդ տիեզերս. (Ճ. ՟Գ.։)
ՁԻԱՐՇԱՒ ԱՌՆԵԼ, կամ ԱՐՇԱՒԵԼ, կամ ԽԱՂԱԼ. cf. ՁԻԱՐՁԱԿ ԼԻՆԵԼ.
Հոնն այն ձիարշաւ արարեալ ի վերայ մուշեղայ որպէս զթռչուն։ Ձիարշաւս յախոյեանն իւր արշաւէր. (Մեսր. երէց.։)
Ձիարշաւս արարեալ, իբրեւ զարծուի յերամս հաւուց. (Արծր. ՟Ա. 12։)
Ձիարշաւ յարձակմամբ խաղային. (Գանձ.։)
Ուր իցէ ընթացք ձիոյ կամ ձիով. ձիարշաւ. կրկիսարան.
Արմատ յաջորդ բառից, որպէս Նահատակ, կամ նախագրաւ արշաւօղ։
ի շարժմունս երկակի լուսաւորօք ժամայեղից առ ի նշանակ հոլովմանց պարագայց ժամանակագիւան շրջագայց արշաւանաց. (Արծր. ՟Ա. 1։)
Ի ծովս ընթանային, ի սասանոտ դաշտս անհաստատս արշաւէին. (Ճ. ՟Ը.։)
Սերունդք արշաւրի թագաւորին են. (Խոր. ՟Բ. 26։)
Ետես զսարակինոսն սրամերկ արշաւանօք. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ։)
Զգալիս հուր վերաբերձ, սրընթաց, գեր ի վերոյ։ Ոչ սրընթաց ձիովք շահատակել։ Ի սրընթաց արշաւանաց. (Դիոն. երկն.։ Շ. ընդհանր.։ Երզն. աղ.։)
Փախնու արշաւէ յանապաւէն սահման, եւ անդէն նահանջի. (Նար. մծբ.։)
ԱՍՊԱՏԱԿԻ ՅԱՍՊԱՏԱԿԻ Իբրու ասպատակաւ. արշաւակի ընթանալով. վազելով.
Արշաւելով. յարշաւս. արագ ընթացիւք. թասելով. վազելով.
Որ յարշաւակի գայր յեդովմայ. (Միսայէլ խչ.։)
Իմա՛ կամ ընթերցիր Արշաւակի.
Տանի զնա արշաւանի. (Վեցօր. ՟Զ։)
Րոտեալ արշաւմամբ, արփիանայր ի խոր նիրհեալ քնոյ. քուն մահու թափեալ՝ իմանալի դիտմամբ դիմեալ ի լոյսն. (Շ. տաղ.։)
Երկրագործութիւն ի բազմախաբ ի վեր եւ ի վայր յարշաւանացն փրկէ զերկրագործն. (Բրս. հց.։)
Արշաւելով (յորսս) զխիզախականն եւ զաղեղնայինն եւեթ բարբառեսցին. (Փարպ.։)
Գայլաբար կոտորել, կամ արշաւել, կամ օձտել զհօտ. (Մանդ. ՟Ը։ Աբր. մամիկ.։ Ասող. ՟Գ. 19։ Գր. տղ.։)
ԶԵՏՎԱԶԵՂ կամ ԶԵՏ ՎԱԶԵՂ. Բառ անստոյգ, որպէս Արշաւանք. վազք.
Զարշաւանս ասպատակացն, եւ զկապտումն աժխուժին. (Մագ. ՟Լ՟Բ։)
Արշաւօղ կառօք. կառընթաց. եւ ընթացք կառաց.
Երբեմն իբր զկառարշաւ ձիաւարութեամբ զփրկութեանցն խօսեր բանս։ Այլեւ ի կառարշաւնսն (կամ ի կառարշաւանսն) յաջողապէս պատկանեալ. (Պիտ.։)
cf. ԿԱՌԱՐՇԱՒ։ Գանձ.։
Խցեալ կուրացան արշաւանք որսորդաց. (Եղիշ. ՟Ը։)
Արշաւեն եւ կռուակից լինին. (Լմբ. առակ.։)
Ընդ հեռաբնակ վայրս արշաւեցին. (Նար. առաք.։)
Ոչ երկրորդել միւսանգամ զհետեւանս զրուցաց շապհոյ։ Ոչ յաջողեցան հետեւանք արշաւանց աշոտի որպէս յերէկն եւ յեռանդն. (Յհ. կթ.։)
ներգործական բայ չէզոքական բայ ՁԻԱՎԱՐ ԱՐՇԱՒԵՄ, ՁԻԱՎԱՐԵՄ. ἰππεύω, -ομαι equito. Վարել զձի. գիտել հեծանել յերիվար, որպէս եւ նստել ի կառս. ձի քըշել.
Աղեքսանդրոս երկոտասան ամաց՝ ձիավար արշաւէր նիզակաւ, որպէս օրէն է մանկանց թագաւորաց. (Կեչառ. աղեքս.։)
ἰπποδρομία cursus equester ἰπποδρομία equiria, ludi circenses. Ընթացք ձիոց, ձիարշաւանք, մանաւանդ ի կրկիսի. ձիարձակ եւ կառարշաւ խաղք ի տեսարանի.
Յայսպիսի ձիընթացս արշաւել. (Մագ. ՟Ժ՟Գ. (որ հայի եւ ի յաջորդ նշ։))
Գուցէ ի դարան մտեալ՝ մօտալուտ զքեզ անդէն ի քեզ արշաւեսցէ կողոպտել. (Եղիշ. միանձն.։)
ὀρμάω impetum facio, irruo, appeto ἑκπηδάω, ἑξάλλομαι insilio ἑπιτρέχω, ἑπέρχομαι incurro, supervenio եւ այլն. Արձակիլ անձամբ կամ սաստկութեամբ. դիմել. ի վերայ վազել. խաղալ. խոյանալ. սրանալ. արշաւել. վրայ վազել, վրան կամ էտեւէն երթալ հասնիլ, նետուիլ.
Ուր իցէ նախկին արշաւանք կամ յարձակումն.
Ի յառաջին պնդիլն եւ ի նախարշաւն պատերազմին բուռն են եւ խստագոյն քան զայլս ի մարդկանէ. (Մարթին.։)
ՈՂՈՄՊԻԱԴ կամ ՈԼՈՄՊԻԱՍ. որ եւ ՈԼՈՄՊԻԱԴ, ՈԼՈՄՊԻԱԹ, ՈԼԻՄՊԻԱԴ, ՈՒԼԻՄՊԻԱԴ, ՈՒԼԻՄՊԻԱՆԴ. լաւ եւս՝ ՈՂԻՒՄՊԻԱԴ, ՈԼԻՒՄՊԻԱԴ. յն. օլիմբիա՛ս , սեռ. օլիմբիա՛տօս. հյց. օլիմբիա՛տա. ὁλυμπίας, -άδος, -άδα olympias, -adis, olympii, -ia, olympiaca. Խաղ աշխարհագումար ըմբշամարտաց, եւ ասպարիզական արշաւանաց յողիւմպիա դաշտի եղիդ կամ հեղիայ գաւառի՝ չորեքամեայ ընդհատութեամբ իբր միանգամ ի նահանջ ամս. եւ Թուական հաշուիս այսորիկ. եւս եւ Յաղթանակն.
ՈՂՈՄՊԻԱԴ կամ ՈԼՈՄՊԻԱՍ. որ եւ ՈԼՈՄՊԻԱԴ, ՈԼՈՄՊԻԱԹ, ՈԼԻՄՊԻԱԴ, ՈՒԼԻՄՊԻԱԴ, ՈՒԼԻՄՊԻԱՆԴ. լաւ եւս՝ ՈՂԻՒՄՊԻԱԴ, ՈԼԻՒՄՊԻԱԴ. յն. օլիմբիա՛ս , սեռ. օլիմբիա՛տօս. հյց. օլիմբիա՛տա. ὁλυμπίας, -άδος, -άδα olympias, -adis, olympii, -ia, olympiaca. Խաղ աշխարհագումար ըմբշամարտաց, եւ ասպարիզական արշաւանաց յողիւմպիա դաշտի եղիդ կամ հեղիայ գաւառի՝ չորեքամեայ ընդհատութեամբ իբր միանգամ ի նահանջ ամս. եւ Թուական հաշուիս այսորիկ. եւս եւ Յաղթանակն.
Անցեալ ի մէջ ռազմաւոր հանդիսին՝ արշաւէր սիգալով յայսկոյս եւ յայնկոյս. (Օրբել.։)
Ի ծովս ընթանային, ի սասանոտ դաշտս անհաստատս արշաւէին. (Ճ. ՟Ը.։ 2)
Զերիվարն ի սիգաքայլ արշաւանս արարեալ։ Սիգաքայլ երիվարուն եհաս հանդեպ ճակատու գնդին։ Վաղս առեալ սիգաքայլ ճեմարանօք. (Արծր. ՟Ա. 14։ ՟Դ. 2. 11։)
Ելանէին ի գիշերի տեռազերծ առնէին զմարդիկն։ Հէն յաշխարհ արշաւիցէ տեռազերծ առնել եւ կոտորել զմարդիկ։ Տեռազերծ առնեն. (Եւս. պտմ. ՟Գ. 23։ Եզնիկ.։ Կանոն.։)
Փութաճեմ ընթացող արշաւանս ի վերայ ձգեալ. (Արծր. ՟Գ. 11։)
Ի քակտել տան զքաջապինդ ի գործս առաքելալականս։ Ընդ քաջապինդ արշաւանաց երիվարին. (ՃՃ.։)
Շապհոյ ոչ համարձակեալ ի թաւուն քաջարշաւ լինել. (Խոր. ՟Գ. 55։)
εὕδρομος qui bene currit, celer, expeditus. Քաջ յընթացս. քաջարշաւ. քաջավազ. երագոտն. եւ Աջողակ. վազուկ, քալուկ.
Ուր ոմանք զհետ ցռուցն եւ այծեմանցն արշաւելով՝ զխիզախական եւ զաղեղնայինն եւեթ բարբառեսցին. (Փարպ.։)
Արտաքոյ անյագ սահմանին հանէ զմեզ (բանս) յանսաստելի անդունդս արշաւանաց իւրոց. (Վեցօր. ՟Զ։)
ἰππεῖς ποιέω equites facio, ἑπιτίθημι, ἑκάλλομαι , ἑκκλίνω impetum facio, exilio, declino Երիվարօք ի վերայ յարձակիլ, արշաւել. ձիարշաւ լինել, ի վեր կամ ի վերայ վազել .... որ եւ ասի ԱՍՊԱՏԱԿ ԴՆԵԼ, ՏԱԼ, ԱՌՆԱԼ.
Ընթանալ յասպարիսի. արշաւելընդ ասպարէզ.
Արագաքայլ արշաւանօք անցեալ դնացից ընդ շարադրածս անցնիւր պատմագրաց. (Արծր. ՟Ա. 8։)
Զձեզ չունելով արշաւակիցս անառակութեանն. (Շ. ՟ա. պետ. ՟Կ՟Ա։)
cf. ԱՐՇԱՒԵԼ.
Կրիայք կամեցան արշաւանել ի կրիտէ. (իբր ... Մխ. առակ. ՟Կ՟Թ։)
Ընթացք. գնացք. արշաւք.
Արշաւումն ալեաց. (Լմբ. սղ.։)
Շտապ շոյտ ընթացեալ փութով այսր անդր արշաւմամբ։ Րոտեալ արշաւմամբ՝ արփիանայր եւ այլն. (Տաղ.։)
Ցի մի՛ անկարելի ոմանց թուեցեալ արտավազիկ արշաւանօք փախնցեն. (Մագ. ՟Հ՟Ե։)
Բարւոք է անդրէն դարձընթաց լինել արշաւանին, որչափ եւ պատշաճ իցէ, ընդդէմ երթալ նոցա. (Կոչ. ՟Ժ՟Զ։)
Երագընթաց արշաւանօքն. (Վրդն. ծն.։)
ԶՕՐԱԽԱՂԱՑ ԼԻՆԵԼ. στρατεύω expeditionem facio Զօրօք խաղալ, արշաւել. դիմել. որ եւ ասի ԶՕՐԱԺՈՂՈՎ ԼԻՆԵԼ Ի ՎԵՐԱՅ.
Ընդհանուր արշաւեն, ընդ բնաւս սլանան. (Եզնիկ.։)
ԹԱՓԱՌՆԱԿԻ մ. (ո՛չ է որպէս Թափառակի, թափառելով, այլ) Թափ առնելով վազս առեալ. փութանակի. արշաւակի. հապճեպով. ափալ թափալ.
Ուր իցէ արշաւել ինքնին՝ հետիոտս. եայա.
Ոչ ընտիր ինքնարշաւ վազիւքն. (Նար. ՟Կ՟Ղ։)
Որ յարշաւանս իւր լոյս ցոլացուցանէ. լուսափայլ ի գնացս. լուսաշաւիղ. Աստեղացն հար զտիզերս Ճառագայթակերպէն լուսարշաւ (կամ լուսանշան) ընթացիւք (Խոր. վրդվռ.։)
Զհետ ցռուցն եւ այծեմացն արշաւելով՝ զխիզախական եւ զաղեղնայինն եւեթ բարբառեսցին. (Փարպ.։)
Յանդգնագոյնս արշաւել ընդ խորտաբորտս. (Խոր. ՟Գ. 55։)
Գօտեմարտի ընդ ըմբշամարտին հանգրիճեալ, եւ ամենեւին զսպեալ։ Յառաջ եւ յետոյ հանգրիճեալ եւ զսպեալ. եւ իբրեւ զսուրհանդակ թեթեւընթաց արշաւէր. (Ոսկիփոր.։)
իբր Հինախաղաց. ուր իցէ արշաւանք հինից.
Յորժամ իցէ յարձակումն հինից, կամ արշաւանք ասպատակաւորաց.
Փոխեցին զաթոռ հայրապետութեանն աղուանից ի չորայ քաղաքէ ի քաղաքն պարտաւ վասն հինահալած արշաւանացն թշնամեաց խաչին քրիստոսի։ Մինչեւ ցգետն եփրատ հինահալած արարեալ արշաւանօք զհետ ընթանայր թշնամին։ Հինահալած արշաւանօք տարեալ զնոսա անցուցանէր ընդ գետն. (Կաղանկտ.։)
Զհոյլս քառոտանեաց կոչեաց ի զետեղս ցամաքայինս՝ հողաշաւիղս. (Սարկ. տոմ. (գրածն, Հողարշաւիղս)։)
Ձիընթացիկ թատերք, կամ արշաւանք, կամ ասպարէզ. (Վրք. ոսկ.։ Արծր. ՟Ա. 15։ ՟Դ. 6։)
Արշաւանօք եւ ասպատակօք եւ հրասուզմամբ եւ մրցանականօք ճակատեսցին ինձ. (Մագ. ՟Ի՟Զ։)
ԱՍՊԱՏԱԿԻ ՅԱՍՊԱՏԱԿԻ Իբրու ասպատակաւ. արշաւակի ընթանալով. յվազելով.
Որ քաղէ զնիզակս անկեալս՝ յարշաւելն իսկ ձիով.
Նահատակիլ նախագրաւ յառաջմամբ. համարձակ արշաւել. յարձակիլ. յառաջ խաղալ. սուրալ. առաջ վազել.
Ոչ թէ արշաւողաց եւ փութագնացից ունիմք կարիս, այլ դադարողաց եւ ջանոտից. (Ոսկիփոր.։)
Ի ներքս յաշխարհամէջս (կամ յաշխարհամէջ կամ յաշխարհամիջի) անդր արշաւել. յն. տիրել գաւառին. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Դ. 2։)
Որ արշաւէ սուրալով. քաջարշաւ. քաջընթաց. արագագոյն.
արշաւասոյր շարժմունք, կամ ալիք, կամ շլացութիւնք. (Արծր. յռջբ։ Ագաթ.։ Յհ. կթ.։)
Զարշաւանս ասպատակացն, եւ զկապտումն աժխուժին. (Մագ. ՟Լ՟Բ։)
ἰπποδρομία cursus equester, ludi circenses եւ στάδιον stadium. Ձիընթացք. եւ Ասպարէս. չափ արշաւելոյ ձիոյն ի մի նուագ.
Ձիարշաւանքն վասն իմ դատախազեն. (Ոսկ. ղկ.։)
Ձգէ զպարիսպն շուրջանակի իբր ձիարշաւանօք. (Արծր. ՟Ե. 7։)
ՇԱՀԱՏԱԿԻՒՆ ՇԱՀԱՏԱԿՈՒԹԻՒՆ. ՇԱՀԱՏԱԿՈՒՄՆ. Շահատակելն. արշաւանք. յարձակումն.
Սաստիկ խորտակելով բախէին զվահանադրօշսն, որք յանդուգն արշաւանօք պատրաստէին ի պատերազմ. (Մեսր. երէց.։)
Ելանէին ի գիշերի տեռազերծ առնէին զմարդիկն։ Հէն յաշխարհ արշաւիցէ տեռազերծ առնել եւ կոտորել զմարդիկ։ Տեռազերծ առնեն. (Եւս. պտմ. ՟Գ. 23։ Եզնիկ.։ Կանոն.։)
ἰππεύς eques. Արշաւօղ ձիով. ձիարշաւ ընթացօղ. հէն ձիով. ձիարշաւ ընթացօղ. հէն ձիաւոր.
Արձակերասան զերիվարն ի սիգաքայլ արշաւանս արարեալ՝ էանց գնաց. (Արծր. ՟Ա 15։)
Վերածնեա՛ ապա ժամանակագիրն, եւ գտցես, եթէ ի գարեհէ որդւոյ արշաւրի մինչեւ ցքրիստոս են ամք չորեքարիւր ութսուն եւ երեք. (Աթ. ՟Թ։)
Յանդգնագոյնս արշաւել ընդ խորտաբորտսն. (Խոր. ՟Գ. 55։)
ՇԱՀԱՏԱԿԻՒՆ ՇԱՀԱՏԱԿՈՒԹԻՒՆ. ՇԱՀԱՏԱԿՈՒՄՆ. Շահատակելն. արշաւանք. յարձակումն.
Արշաւօղ ի հանդիսի. ընթացօղ յասպարիզի կամ իտեսարանի.
Դուք էք արշաւահանդէսք. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
պարագայց ժամանակագիւտ շրջագայց արշաւանաց. (Արծր. ՟Ա. 1։)
Համարձակաբար արշաւել, փայլել կամ պայծառանալ, վայելել, ծիծաղիլ. (եւ այլն. Խոր. ՟Բ. 73։ Յհ. իմ. երեւ.։ Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Կառարշաւ ձիավարութեամբ։ Ձիավարութեամբքն յասպարէսն առնուլ նպատակ։ Ձիավարութեամբ եւ հետեւակամարտութեամբ. (Պիտ.։)
Յեղուզակաբար արշաւանօք խռովէին զաշխարհս. (Խոր. ՟Գ. 44։)
Արձակերասան զերիվարն ի սիգաքայլ արշաւանս արարեալ՝ էանց գնաց. (Արծր. ՟Ա 15։)
Եղուզակութեամբ արշաւանացն. (Մագ. ՟Ժ՟Է։)
Արշաւանք հինից. ասպատակութիւն. յելուզակութիւն. աւարհարութիւն.
Նմանեցուցեալ ինքեանց եւ զորդիս արշաւրայ. (Փարպ.։)
ՇԱՀԱՏԱԿԻՒՆ ՇԱՀԱՏԱԿՈՒԹԻՒՆ. ՇԱՀԱՏԱԿՈՒՄՆ. Շահատակելն. արշաւանք. յարձակումն.
Ձիարշաւս արարեալ ասպատակայձարկ շառաչմամբ. (Արծր. վջ։)
ԱՐՇԱՒԵՄ եցի. որ եւ ԱՐՇԱՒԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. Ընթացուցանել.
Կէսք զերիվարս զայրացուցեալս արշաւեն յասպարիզի. (Վեցօր. ՟Դ։)
Ընդ չորս անկիւնս տիեզերաց արշաւեցուցանել. (Եզնիկ.։)
Զտիեզերս ճառագայթակերպեն լուսարշաւ ընթացիւք. (Խոր. վրդվռ.։)
Ըեթն՝ ընթացօղ սուրհանդակաց, դու նըմանեա՛ արշաւանաց. (Երզն. այբուբ.։)
Յառ յաւար արշաւեալ գաս. (Եզեկ. ԼԸ. 15։)
Իցէ՞ թէ արշաւեսցեն երիվարք ընդ վէմս։ Իցէ՞ թէ արդարասցի կաշառովք անօրէնն։ Իցէ՞ թէ սրբեսցի. (Ամովս. ՟Զ. 13։ Միք. ՟Զ. 11։ Անգ. ՟Բ. 13։)
Ի շամբս ... ոչ համարձակեալ ի թաւուն քաջարշաւ լինել. (Խոր. Գ. 55։)
Յարշաւել երիվարին՝ թափ տուեալ բազկին նիզակաւ, զի հարցէ զնշաւակն. (Հ=Յ. դեկտ. ՟Ժ՟Գ.։ եւ Ճ. ՟Ա.։)
Շունք ամենայն ուրեք հոտ հանելով՝ այսր անդր արշաւեն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 12։)
եւ բայիւ. ἄλμα saltus. եւ բայիւ πηδάω salio, salto. Ընդոստ գնացք. ոստոստումն. արշաւանք. ընթացք կենդանեաց եւ ջրոց. (լծ. հյ. վէժ. պ. պազ. թազ. թ. թէզ. յն. լտ. վատի՛զօ, վա՛տօ ). ... սալդ (իբր լտ. սա՛լդուս ).
Այծեման վազք, եւ աչացն անսխալութիւն։ Կամ վազիւք կամ երկայն անցիւք։ Եւ ոչ ընտիրք ինքնարշաւ վազիւքն։ Վազիւք առաքինութեանց դիմելով. (Նիւս. կազմ.։ Փիլ. նխ. ՟բ.։ Նար. ՟Կ՟Զ։ եւ Նար. յովէդ.։)
Թշնամիք այսու գամագիւտ լինին, այլ քան սակաւ ժամանակք են՝ այսրէն արշաւեսցեն թշնամիքն. (Բուզ. ՟Գ. 21։)
Յառ յաւար արշաւեալ գաս. (Եզեկ. ՟Լ՟Ը. 13։)
Եւ շինեցին զամրակողմն գլուխ քաղաքին ի պարիսպս ամուր՝ յաշտարակս հզօրաց. եւ եղեւ նոցա այն իբրեւ բերդ ի բերդի ամրացեալ քաղաքին։ Գալ մարտ դնել զբերդաւն՝ որ յԵրուսաղէմ էր։ Ի ներքս ընդ բերդաւն։ Հազարապետն դղեակ բերդին (բերդաքաղաքին, ըստ յն)։ Ամրացան ի բերդս երկում ամուրս։ Եթող ի վերայ բերդին զշիմոն։ Վասն բերդիցն պաշարման։ Զբերաւն նստէին։ Ի բերդն արշաւեցին. եւ այլն. (՟Ա. Մակ. ՟Բ. Մակ.։)
Առ այր քո դարձ քո։ Առ քեզ լիցի դարձ նորա։ Դարձ իւր էր յարեմաթեմ։ Ի դարձին հարկանէր, կամ ի դարձէ սատակել զազգն։ Այն արշաւան այսպիսի դարձիւ վճարեցաւ։ Ի դարձի տարւոյս այսորիկ.եւ այլն։
Հանդերձ սպիտակ առագաստիւ, որոյ խորշ առեալ՝ գոգեալ, տանիցի զնաւնյարշաւանի. (Վեցօր. Զ։ եւ Շիր.։)
Այսպէս տամ քեզ խրատ։ Զայս ինչ եւ զայս խրատ ետ աքիտոփէլ։ Խրատ ետուն նմա արշաւել յերկիր նորա։ Որ խրատն ետ հրէից.եւ այլն։
Լսէին զՆիկանովրայ զարշաւանն, եւ զայնչափ յոյզսն հեթանոսաց. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Դ. 15։)
Նոքա նոյն հետայն արշաւեցին ի քաղաք մի ամուր. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Բ. 27։)
Շտապ շոյտ ընթացեալ (կամ ընթացիկ) փութով՝ այսր անդր արշաւմամբ. (Տաղ.։)
Ճաշակեաց վհատութեամբ, եւ արգել անդէն տարակուսանօք։ Արշաւէ, եւ անդէն նահանջի ... Միմեանց պատահին, եւ անդէն ցրին. (Նար. ՀԷ. եւ Մծբ.։)
Անշահ կողմն, արշաւանք, բան, յուսահատութիւն. (Պիտ.։ Նար.։ Բրս. ճգն.։)
Քառիւք երեկօք արշաւասոյր շարժմանց». այսինքն են տասներկու ժամք աւուր. (Արծր. Ա. 1։)
ռմկ. վազել. այսինքն Ընթանալ, արշաւել. պ. թազիտէն (ուստի թազի, թէզ, եւ այլն).
Ի մեր լեզու։ Ի յոյն լեզու։ Հելլեն եւ հայ լեզուաւ։ Ըստ մերում լեզուի։ Ընդ հռովմայեցւոց լեզուն արշաւէ. (Եզնիկ.։ Խոր.։ Յհ. կթ.։ Լմբ.։)
ἁφάλλομαι, ἑξάλλομαι, ἑνάλλομαι. Desilio, exsilio, insilio, insulto, irruo, եւ այլն. ի վեր եւ ի վերայ վազել, յարձակիլ. արշաւել, գրոհ տալ. չու առնել՝ երթալ. զեղանիլ. յառաջել. սալմագ. սալը վերմէք, եիւրիւմէք, սիւրսալ էթմէք.
Արշաւանաց ի կրկիսի. (Ոսկ. յհ. ՟Դ. 10։)
Գերմանիկոս կեսար եղեալ՝ ձաղեաց (կամ ձաղէ) զառաքեալսն ի հռոմ, զիշխանս արշաւրի եւ աբգարու. (Խոր. ՟Բ. 27։)
Մինչդեռ արշաւեմս, առ ի յետոյսն հակամիտեմ. (Նար. ՟Հ՟Ա։)
Ոչ եթէ արշաւողաց եւ փութագնացին ունիմք կարիս, այլ՝ դադարողաց եւ ջանոտից (կամ ջանոտաց՝ հանդերձ խելօք). (Ոսկիփոր.։)
ԶԵՏՎԱԶԵՂ կամ ԶԵՏ ՎԱԶԵՂ. Բառ անստոյգ, որպէս Արշաւանք. վազք.
ἄλλομαι, ἑξάλλομαι, ἑφάλλομαι , πηδάω, ἁναπηδάω, καταπηδάω salio, exulto, exilio, insilio, desilio, subsilio. Վազս առնուլ. ոստնուլ. խաղալ. արշաւել. յարձակիլ. ի վերայ դիմել. ցաթկել, վրայ քալել, ցաթկըտել.
Voir tout