sixth ancient month of the Armenians.
ancien sixième mois des Arméniens.
at;
near;
among;
in comparison of;
with regard to;
relatively to;
during, in, under;
against;
with;
towards;
next to;
by;
for;
on;
in presence of, before;
առ իս է յամենայն ժամ, he is always near me;
արգարացուսջիք զնա առ հօր իւրում, make excuses for him to his father;
աղէտք քո ոչինչ են առ իմովս, your misfortune is nothing in comparison of mine;
գնաց առ դուքսն, he is gone to the duke;
առ Հայս եւ առ Յոյնս, among the Armenians and Greeks;
ոչ է նոյնպէս առ Անգղիացիս, it is not even among the English;
սակաւ ինչ է այդ առ պարտեօքս՝ զոր ունիմ առ քեզ, it is little in comparison of what I owe you;
յարդոյ՝ մեծարու է առ ամենեսին, he is respected by all men;
կայթել or խայտալ առ խնդութեան, to leap for joy;
պարտ է լինել ազնուաբարոյ առ անձն եւ առ այլս, it is right to respect one's self as well as others;
առ բարեկամս ունիմ զնա, I keep him for my friend;
նստել, բազմել առ ումեմն or առ ումեք, to sit down near any one;
առ թագաւորութեամբ, under the reign of Tiridates;
առ ի տեսանել զնա, to see him;
առ արտաքս, on the outside;
առ երի, near, towards;
առ երկրաւ, on the ground;
առ այր, to each person, a piece;
առ չարութեան, for malice, through malice;
առ ահի, երկիւղի, for or through fear;
առ նովին ժամանակաւ, at that time, then.
to carry, to bring, to bear;
to produce;
to conduct, to lead back, to drag along;
to provoke;
to refer;
to render;
to suffer, to support;
— զնմանութիւն, to imitate;
to resemble, to be like;
յինքեանս — զկեղծիս, to feign, to dissimulate, to pretend;
— ընդ միոյ երեսուն, to give thirty for one;
— զվճիռ, to give sentence;
— զլռութիւն, to be silent, to hold ones tongue;
ոչ բերէ ատել կարդ բանիս, the order of mine discourse does not permit me to say;
— ատելութիւն ընդ ումեք, to hate, to dislike some one;
նախանձ — ընդ ումեք, to envy some one;
— սրամտութիւն ընդ ումեք, to be angry with some one;
to be offended;
ի գործ —, to make use of;
խորհուրդ — ընդ ումեք, to consult, to take counsel with some one;
ոգի —, to strengthen one's self, to become strong;
ոչ — զփառս ուրուք, to envy the glory of some one;
ի համար, ի հաշիւ, to count, to enumerate, cf. Համարեմ, cf. Հաշուեմ;
տալ —, to cause to be conveyed, to despatch;
ի միտս, ի յուշ —, to remember;
օտարացուցիչս իմն բերես ի լսելիս մեր, you tell us strange things.
means, resources, remedy;
hold, crack, opening;
time, retaking;
ոչ կարել —ս գտանել, not to know where to put the hands or feet, to be without remedely;
—ս եւ հնարս գտանել, to find the way to do a thing;
ոչ կարացին — եւ մուտ գտանել, they could not do more;
gait, step, pace, course;
passage;
walk;
departure;
circuit;
way, journey;
current;
conduct, behaviour, demeanour, manners, custom;
գնացին եբից աւուրց գնաց ճանապարհի՝ յերկիր անապատ, they walked three days through the desert;
դառնալ ի գնացից չարաց, to reform, to lead a better life.
cf. Դալարացուցանեմ.
herd, flock, cattle;
— ձիոց, stud;
— այծից, ոչխարաց, flock of goats, of sheep;
— խողից, herd of swine.
participle;
— փոխանադրոյ, acceptation of a letter of credit, of a bill of exchange;
— առնել ումեք, to welcome, to feast, to entertain;
— առնել օտարաց, to lodge strangers;
առնել — ցրտագին, to receive coldly, to give a cool reception;
— գոյր յարքունիս, ի դեսպանատան, there was a reception at court, at the embassy;
յ— լինել Աստուծոյ, to believe in God.
far, afar;
outside;
apart, aside;
— գնալ, to depart;
to steal away;
— կալ, to keep away, to desist, to leave off;
to refrain;
— կալ ի հաւատոց, to renounce the faith;
— արձակել, to deliver up, to abandon;
— խափանել, to hidder;
— առնել, բառնալ, to take away, to estrange, to remove, to snatch away, cf. Հեռացուցանեմ, cf. Օտարացուցանեմ;
— առնուլ, to carry or clear away, to take off, to abstract, cf. Բացաբառնամ;
— թողուլ, to abandon, to leave off, to cease from;
— դնել, to put on one side, to lay aside or apart;
զոգի — դնել, to affront, to brave death;
— մերժել զերկիւղ, to drive away fear;
անդր —, քաջ —, very, much;
քաջ — քան զնոցա անասնութիւնն գնաս գնացս, you are filthier than a beast;
— տար ! God forbid! Fie! Fie upon you! — գնա ! begone! Get out! Go away! to the devil with you! cf. Բաց.
to be able, to have the power of faculty to, to be in a condition to;
ոչ եւս —, to be quite exhauster or spent;
չ-, to be unable;
չկարեմ առնել զայդ, I cannot do it;
արարից՝ եթէ կարացից, I will do it if I can.
affinity;
— գաղափարաց, association of ideas;
cf. Նազարացի.
lancet;
incision-knife or surgical-knife, bistoury;
— պայտարաց, fleam.
navel, umbilicus;
belly;
middle, centre;
— երկրի, mount, mountain;
— կամարաց, key-stone of an arch;
to finish, to end, to complete, to bring to an end, to terminate, to carry out, to perform, to fulfil, to conclude;
to recompense, to restore, to compensate;
to pay, to acquit, to discharge, to settle;
to deliver, to release, to free from, to rid of, to disentangle, to set free;
to forbid, to prohibit, to obstruct, to hinder;
— զկեանս, to end one's life, to depart this life, to die;
— զոք ի կորուստ, to despatch, to kill;
— զպարտս, to pay, to settle a debt;
— զհաշիւն, to pay a balance;
գործս —, to despatch business;
զիրս դատաստանին արեամբ —, to condemn to capital punishment;
— զհաճոյսն, to content, to satisfy;
զառաջի եդեալ ճանապարհն —, to finish the journey undertaken;
ոչ ինչ կարացին ի ժամուն —, they could do nothing at that moment;
անձամբ ինչ ոչ կարէր —, he could do nothing alone;
չոր թզով եւեթ զպէասն վճարէր, he satisfied his hunger with dried figs alone;
վճարեցէք զնա ամենայն իրօք, provide for all his requirements;
վճարեաց վասն նորա հայրն, his father resolved to kill him;
տեսից եթէ ըստ աղաղակին վճարեցին, I shall see if their works equal their cry ?
լինել ի միջի եւ չլինել՝ զնոյն վճարէ, to be there or not is the same thing;
աստուածպաշտութեամբ վճարեցին զկեանս, they led a pious life to the end.
to be accomplished, finished;
to be done, effected;
to be paid, discharged, acquitted;
to die;
to get rid of, to be delivered;
— ի կենաց, to finish one's days, to die;
սպառնալիք նորա ինչ ոչ կարացին —, his threats were useless;
վճարեալ է չարութիւն առ ի նմանէ, his malignity is excessive;
այն արշաւան թագաւորին այսպիսի դարձիւ վճարեցաւ, such was the end of the king's journey;
հրեշտակն աւետիս տուեալ կնոջն՝ վճարեցաւ, the angel, having delivered his message to the woman, disappeared;
ընդէ՞ր յարգանդէ ի գերեզման ոչ վճարեցայ, why was I not carried from the womb to the grave ?
անճառելեաւդ ձրիւ՝ մերայնովքդ վճարիս, in exchange for your inestimable gifts, we beseech you to accept our trifles;
վճարել է գործդ, it is a bargain;
վճարեալ է վասն իմ, my business is done, it is all over with me;
յորժամ կամէրն -՝ բարբառ արձակեաց, when he wished to die, he cried out;
ամենայն ինչ վճարեալ է վասն իմ, it is all up with me.
erecting a tabernacle or pavilion, building a hut or cottage;
տօն —ահարաց, feast of tabernacles;
scenopegia.
talon;
plante du pied;
հետք գարշապարաց նորա, les traces de ses pas.
difficulté;
mécontentement, contrariété;
բառնալ զ—, soulever la difficulté, aplanir les difficultés;
— կրել, éprouver, essuyer des difficultés;
դժուարութիւնս հանել, faire difficulté, susciter des difficultés;
հյաղթել դժուարութեանց, vaincre, surmonter les difficultés;
բայց ոչ առանց դժուարութեան, mais non sans peine, mais avec quelque peine;
բազում դժուարութեամբ կարաց, il a eu beaucoup de difficulté, il eut une peine extrême.
loin;
dehors;
à part, à l'écart;
— առնել՝ բառնալ, éloigner, enlever, arracher, cf. Հեռացուցանեմ, cf. Օտարացուցանեմ;
— առնուլ, ôter, enlever, abstraire, faire abstraction d'une chose, cf. Բացաբառնամ;
— կալ, se tenir loin, à l'écart, s'éloigner;
— կալ ի հաւատոց, renoncer à la foi;
— թողուլ, abandonner, cesser de;
— արձակել, renvoyer;
laisser aller, délivrer;
— գնալ, s'en aller, partir;
— դնել, mettre de côté;
— տար, allons donc ! fi ! fi donc !
— գնա, va-t'en, allez-vous-en, au diable, fi !
անդր —, քաջ —, très, beaucoup;
— մերժել զերկիւղ, bannir ou chasser la crainte, éloigner toute crainte.
pouvoir, être capable de, à même de;
en force de, en état de, venir à bout de;
ոչ եւս —, n'en pouvoir plus;
չկարացի, je n'ai pas pu, je n'ai pas su;
չկարէր լուռ կալ, il ne pouvait s'empêcher de parler.
participation, communication, rapports, relation, association;
— չարաց, complicité;
ճանապարհ կցորդութեան, voie de communication;
— ունել ընդ ումեք, avoir des rapports, contracter des liaisons avec quelqu'un.
— անգամ ou հազարս, mille fois;
—ք հազարաց, million;
— ութհարիւր վաթսուն եւ մի, mil huit cent soixante et un;
եւ բիւր դէպ եթէ գտցի ոք, si par hasard.
cohésion, adhésion, cohérence, connexion;
— գաղափարաց, association d'idées.
morceau, fragment, débris;
reste;
dépouille mortelle, restes;
— պատարագի, hostie, pain à chanter;
— կնքոյ, pain à cacheter;
— սրբոց, relique;
տուփ նշխարաց, reliquaire.
s'accomplir, finir;
s'exécuter, s'effectuer;
être payé, acquitté;
mourir;
être délivré;
— ի կենաց՝ ի կենցաղոյս, finir ses jours, mourir;
վճարեալ է վասն քո՝ վասն իմ՝ վասն մեր, c'est fait de toi, de moi, de nous;
ամենայն ինչ վճարեալ է վասն իմ, tout est fini pour moi;
վճարեալ է գործդ, c'est une affaire arrêtée, terminée, conclue;
վճարեալ է չարութիւն առ ի նմանէ, sa malice est à son comble;
սպառ-նալիք նորա ինչ ոչ կարացին —, ses menaces furent inutiles.
action de dresser une tente, de construire une baraque;
տօն տաղաւարահարաց, fête des tabernacles.
Յօտարացն թշուառութիւնս գոհանալ զԱստուծոյ՝ խնդացելոցն է չարեօք եւ զայրացուցանողաց զտրտմեալսն. (Բրս. յուդիտ.։)
Կարմիրն (գոյն երիվարաց նշանակէ) զհրատեսակութիւնն եւ զըմբռողութիւնն. (Դիոն. երկն.։)
Կնքեա՛ կեցուցիչ զկորուսչին ընթացմունս։ Ա՛ռ ընթացմունս օգտակարաց հոգեւորաց քեւ առաջնորդեալք։ Ըստ ընթացման ամանակի. (Նար. ՟Ժ՟Բ. ՟Լ՟Ա. եւ Նար. խչ.։)
Ժուժկալութեան սահման այս ինչ է. յամենայնէ՝ յորոց օրէնք հրաժարեցուեանեն զմեզ՝ պարտ է ժուժկալ լինել. առաջին՝ խորհրդոցն վատթարաց ընդդէմ կալ ժուժկալութեամբ. . . զնոյն ժուժկալութիւն պարտ է եւ աչացն դնել պահապան. (Շ. թղթ.։)
διακρίνω dijudico. Իրաւունս տալով կամ առնելով՝ արդարացուցանել. ուղիղկշռութեամբ դատել եւ ընտրել.
μαγειρική τέχνη coquinaris ars. Արհեստ. եւ գործ խահարարաց. հանդերձանք կերակրոց. խահք. համադամք.
Անհանճարութիւն եւ խելայեղութիւն եւ ի մարմնականս գայթագղեցուցանէ, եւ ի կենացն՝ որ առ աստուած օտարացուցանէ. (Լմբ. առակ.։)
νοθεύω pro adulterino habeo, alieno. Տալ խորթանալ անհարազատ համարել օտարացուցանել (իրօք, կամ նմանութեամբ)
Մեծն հոմերոս այնքան կարաց գերազանցել զամենեքումբք ծայրացուցանելով զինքեան հմտութիւն. (Պիտ.։)
Աչք իմ տկարացան յաղքատութենէ. յորժամ սա փափկանայ, աչք մտացն տկարանայ ի ծանրախտութենէ մարմնոյ. (Լմբ. սղ. ՟Ձ՟Զ։)
Կանաչազարդ ոռոգմամբ դալարացեալ ծաղկեցուցանէ զհովիտս։ Սաղարթափթիթ տերեւովք կանաչազարդեալ. (Անան. եկեղ։)
Բազում այլ յարացոյցք առ կառավարութիւնս իսկ են. (Պղատ. օրին ՟Է։)
Կիսամահն գոլ. վիճակ հոգեվարաց.
Քնարք են մտաւորական հոգւոյն ընդ զգալի ձայնին համաշնչութիւն։ Նոյն եւ քնարաց զքաղցրութիւն եւ զհամաշնչութիւն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. յայտն.։)
Իմանալի հայեցողութեամբ։ Հայեցողութեամբն առ աստուած։ Իմդ եղբօր տկարացեալ է հայեցողութիւն առ ի նոցայն հայել ճշմարտութիւն։ Արտաքոյ մնաց յիշմանն եւ հայեցողութեանն աստուծոյ եւ ոչ ոք. (Լմբ. ժղ. Լմբ. սղ. Լմբ. պտրգ.։)
Առաքինի զօրապետ՝ զօրաց եւ զօրավարաց հայաստանեայց հանդիսացուցիչ. (ՃՃ.։)
Սատանան զօրէն հարկաւորագոյն պաճարացդ առ բոլորեսեան գտանելով. (Պիտ.։)
ἁρτοποιτική, σιτοποιΐα pistoria (ars). Արուեստ եւ գործ հացարարաց կամ հացագործաց. հաց շինելը.
Ի փոյթ արութեան ընդ նորա ոչ կարաց հեղգացուցանել զնա. (Շ. մտթ.։)
Սուսեր յաղագս խահարարաց կամ փայտահարաց, կամ ի մորթս ձողաձեւութեան. (Մագ. ՟Ե։)
Սամարացի ոմն ճանապարհորդեալ՝ եկն ընդ նոյն առ նովաւ։ Ի նաւ ելեալ ոք՝ ընդ ամեհի ալիս կամիցի ճանապարհորդել. (Ղկ. ՟Ժ. 33։ Իմ. ՟Ժ՟Դ. 1։)
Ոչ է պարտ յօտարաց՝ առանց յանձնարարական թղթոյն ի քահանայութիւն մատուցանել. (Կանոն.։)
Ի գնդէ նախարարաց բաղկացեալ. խմբեալ կուտեալ յաւագաց. նախարարակոյտ.
σατραπεία praefectura եւ satrapae. Իշխանութիւն՝ գաւառ՝ եւ վիճակ նախարարաց. եւ ըստ եբր. ոճոյ, Նախարարք, գլխաւորք.
Ոչ այսուեւեթ նմանագրութեամբ կշռի տարացոյց տարժանեցելոյս. (Նար. ՟Խ՟Ե։)
Անդրէաս եղբայր մագնոսի եպիսկոպոսի զշարամանութիւն տոմարաց յօրինէր. (Շիր. քրոն.։)
Խառնաղանջ բազմութիւն մարդկան, ժողովրդոցն, նախարարացն, եւ կամ շինականութեանն. (անդ. 16։)
Յովսէփ ողջախոհութեամբն թագաւորեաց, պարկեշտութեամբն արդարացաւ։ Յաղագս ողջախոհութեանն մինչ ի կատարած աշխարհի զարմացեալ լինի. (Մեկն. ծն.։)
Ետ կապել զնա դահճաց, զի ընկեսցեն յոտնակոխսն երիվարաց, զի կոխեալ սպանանիցեն զնա. (Տէր Իսրայէլ. մայ. ՟Ե.։)
Փոփոխումն գարշապարաց ոտից ի քայլելն. ոտն ոտն յառաջ խաղացումն.
Ուխտադրութիւնք արտօսրագոչ հառաչանօք յամենայն ժողովրդենէն եղեն առաջի կենդանի նշխարացն։ Ի տաճարն ընթանայր տիրամօրն, ուր եւ ուխտադրութեանն էին դաշինք։ Անխափան ուխտադրութեամբ, եւ անմոռաց յիշատակօք. (Ճ. ՟Ը.։ Սկեւռ. ի լմբ.։ Արծր. ՟Ե. 3։)
Ըստ անմիտ տեսութեան ախտարաց՝ Բաշխօղ զվիճակ չարագործ լինելոյ. այն է րոպէ չար՝ ըստ առասպելաց աստղահմայից.
Առ պահապանութեանն ստուգութիւն, զանձինս արդարացուցանէին՝ թէ ահա կնիք մատանւոյն ձեր է ի վերայ վիմին անլուծանելի. (Ճ. ՟Գ.։)
κτηνωδεία similitudo pecudum, pecunia natura. Բնութիւն կամ նմանողութիւն պաճարաց. անասնութիւն. անբանութիւն.
Ոչ կարացեալ ըստ արժանւոյն պատասխանատրել. (Երզն. քեր.։)
Ստեփանոս տարացոյց սկզբնաւոր մարտիւրոսաց, եւ պարակրթութիւն կուսանաց առ ի նահատակումն մրցանաց՝ ընդդէմ թշնամւոյն մարդկային կենաց. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Զեղեգնաբնակ պարարտամարմին զանուշահամ ազգ աքարացն վայրենեաց. (Փարպ.։)
Սաւառնաթեւեալ հասնէին (զուարթունք)։ Սաւառնաթեւեալ սլացեալ քոյին կառաւարացն։ Հրանիւթեայ սեռիցն անըմբնելի ահիւ սաւառնաթեւալք։ Վեցթեւեան սերովբէք, որք սաւառնաթեւեալք աղաղակեն անլռելի ձայնիւ. (Ճ. ՟Ժ.։ Գանձ.։ Անան. եկեղ.։ Մաշտ.։)
Յովբ ոչ կարաց համբերել սրտահանութեան բարեկամացն. (Ոսկ. ես.։)
Մարմնոյն արգասեօք տխեղծ, հոգեւոր իրաց վատթարացուցիչ. (Պիտ.։)
Ոչխարաց վերակացութիւն։ Վերակացութիւն եկեղեցւոյ սրբոյ։ Մի՛ իւրովի առնուլ զվերակացութիւն (վանական). (Նիւս. կազմ.։ Բուզ. ՟Գ. 6։ Բրս. հց.։)
Տանուտէրացոյց՝ յամենայն պատահարաց տհարւոյ. եւ է գիրս այս օրինակն յաստեղաբաշխութենէ. (Տօմար.։)
Ի՞ւ կարասցուք կապել զնա առ ի տկարացուցանել զնա։ Ի՞ւ կապիցիս առ ի տկարացուցանելոյ զքեզ։ Տկարացուցէք զբազումս օրինօքն. (Դտ. ՟Ժ՟Զ. 5. 6։ Մաղ. ՟Բ. 8։)
Հիւանդութեամբ տկարացուցանել. Անյաղթ զօրութիւնն քրիստոսի տկարացոյց զքեզ։ Տկարացուցանեմք զբռնաւորութիւնն։ Ընկէց զզօրաւորն, եւ տկարացոյց զհզօրն. (Նիւս. կուս.։ Ճ. ՟Ա.։ Ոսկ. յհ. ՟Բ. 39։ Իգն.։)
Յիմար մտաց այս կարծիք՝ զամենատես գիտութիւնն աստուծոյ տկարացուցանել. (Լմբ. պտրգ.։)
Զաներեւոյթ մանուածս տրամալուծանելով։ Զդառնութիւն չարացն տրամալուծին. (Մաքս. եկեղ.։)
Տաճարացն քահանայք, որոց իսկ իցեն ազգաւ քահանայութիւնք. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Գտանել կարացեալ երագութեամբ եւ սրութեամբ ըստ քաջաբանութեանն։ Եղէց ընդ քեզ, եւ օրհնեցից զքեզ. քանզի Աստուածոյ առ մարդիկ միաբանութիւն՝ քաջաբանութիւն եւ քաջաբանակութիւն ի հարկէ մատուցանէ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 207. եւ 179։)
Չարացն ընդ կրունկ հարեալ՝ ակամայ ի զգաստ համեստութեանցն լիցին եկեալ քաջաբարութիւն. (Պիտ.։)
Շտեմարանեսցո՛ւք, զի զայն ընկալցուք զաշխատասիրութեանն զքաջապտղութեանցն ցուցանէ առաւելութիւն։ Զբերս պտղոցն պարսպեալ՝ ոչ թողացուցանէ աւարել օտարացն զիւր քաջապտղութիւնն. (Պիտ.։)
Յաղագս քաջառուգագոյն զարգացման պիտացու բանջարաց. (Պիտ.։)
Այլուստ լինի օգնականութիւն եւ փրկութիւն հրէից։ Մի՛ հեռի առներ զօգնականութիւն քո յինէն։ Օգնականութեամբ լցեալ բարձրելոյն։ Յուսացեալ յօգնականութիւն տեառն։ Զօրէնս յօգնականութիւն ետ։ Հազիւ կարացաք ըմբռնել զմակոյկն, զոր առեալ՝ յօգնականութիւն կապէին ընդ նաւն. եւ այլն։ Զմիմեանս օգտեցուցանել աննախանձ օգնականութեամբ. (Յճխ. ՟Ժ՟Է։)
Դեղ օգտակարութեան։ Օգտակարութիւնս գտանել (ի վնասակարաց գլխովին.) (Ագաթ.։ Եզնիկ.։)
Օտարացուցանել յարդար խորհրդոց։ Օտարացուցին զտեղիս զայս յինէն։ Բազումս եւ անթիւս յիւրմէ աշխարհէ օտարացոյց. (Յես. ՟Ի՟Բ. 25։ Առակ. ՟Բ. 16։ Երեմ. ՟Ժ՟Թ. 4։ ՟Բ. Մակ. ՟Ե. 9։)
Զի մի՛ օտարացուցանելով օտարացուսցուք զորդի ի հօրէ. (Կոչ. ՟Ժ՟Ա։)
Օտարացուցանել զմեզ յաշխարհէ, կամ նորաձեւութեամբ զվարսն, կամ ի պատուիրանացն աստուծոյ, կամ ի հաւատոց, կամ ի կենաց աստի. (Բրս. հց.։ Նիւս. կուս.։ Խոսր.։ Ղեւոնդ.։ Վրդն. ծն.։)
Կարի օտարացուցանեն զայս կարծիս։ Լեառն ասել զխաչս՝ չօրարացուցանէ ի բանէս։ Ոչ օտարացուցին զսոյն (գիրս իմաստութեան) ի սողոմոնէ. (Իգն.։ Շ. բարձր.։ Լմբ. իմ.։)
Արձակ հաց ոչ ասացին՝ որք թարգմանեցինն՝ վասն չօտարացուցանելոյ. այլ՝ պիղծ ասացին. (Կիւրղ. թագ.։)
Մեռոնն ըստ ինքեան ե՛ւ զմարդիկ ախորժեցուցանէ, եւ զխոզսն սատակէ՝ ոչ կարացեալ բերել զանուշահոտութիւնն. (Մաքս. ի դիոն.։)
Միթէ շամարիտքն (սամարացիքն) անաստուածագո՞յն եւս իցեն քան զնոսա. (Կոչ. ՟Զ։)
Այսոցիկ անբովանդակիցս ամենեցունց, եւ չարաց՝ սկիզբն եւ վախճան եղիցի բարին. (Դիոն. ածայ. ՟Դ։)
Տկարացուցանել.
λεπτύνω, attenuo, minuo. Անօսր առնել. անօսրել. նրբել. անգայտացուցանել. եւ Հիւծել. բարկըցընել, նօսրցընել, տկարացընել.
Արդարացուսցեն զարդարն, եւ պարտաւորեսցեն զամպարիշտն։ Արդարացուցանեն զամպարիշտն վասն կաշառոց. Մերձ է, որ արդարացուցանէ զիս։ Արդարացոյց զանձն իւրապստամբութիւնն իսրայէլի առ ուխտազանցութեամբն յուդայ։ Արդարացուցեր զնոսա յոյժ քան զքեզ։ Արդարացուսցէ զդատաստան իմ։ Ի զուր ուրեմն արդարացուցի զսիրտ իմ։ Դուք էք՝ որ արդարացուցանէք զանձինս առաջի մարդկան։ Կամեցաւ զանձն արդարացուցանել։ Զի եղիցի նա՛ արդար, եւ արդարացուսցէ զայն՝ որ ի հաւատոցն Յիսուսի. Զոր կոչեացն, ըզնոսին եւ արդարացոյց. եւ զորս արդարացոյցն, զնոսին եւ փառաւորս արար. եւ այլն։ Յորոց յայտ է, զի մարդ զմարդ արդարացուցանէ ջատագովելով. եւ Աստուած զմարդ՝ սրբելով. որպէս եւ մարդ զԱստուած փառաւոր առնելով. ըստ այնմ.
Ժողովուրդն, եւ մաքսաւորքն արդարացուցին զԱստուած. (Ղկ. ՟Է 29։)
Ոչ արդարացուցանէ զհայհոյիչն ի շրթանց իւրոց։ Արդարացուցանելով ոչ արդարացուցանէ տէր. (Իմ. ՟Ա 6։ Նաւ. ՟Ա 3։)
Հաստատէ զբանս ծառայից իւրոց, եւ զխորհուրդս հրեշտակաց իւրոց արդարացուցանէ. (Ես. ՟Խ՟Դ 20։)
Զնոցուն բանս արդարացուցեալ. որպէս ասէն, որ արդարացուցանէն զբանս ծառայից իւրոց մարգարէից. (Ագաթ.։)
Արդարացուցանել զմարգարութիւնն, կամ զանգիր հին ասացեալ զրոյցս, կամ զամբաստանութիւնն, կամ զգրեալն բան. (Իգն.։ Խոր. ՟Ա 9։ Եղիշ. ՟Է։ Նար. հ։)
Գրեալ ես ... եւ արդարացուցաք զքեզ (այսինքն զբան քո) յայսոսիկ. քանզի տիրական է հրամանն. (Շ. թղթ.։)
Այլոյ մեղաց լինի հաղորդ (սուտ վկայն), եւ արձանացուցանէ զնոսա՝ հաստատելով ի չարիսն, զոր մեղան. (Տօնակ.։ (որ եւ ՔԱՐԱՑՈՒՑԱՆԵԼ).)
Արձանացուցանել. Յարձան դարձուցանել. քարացնել.
Յայսչափ բարեմանկութեան կեանս՝ մանկանց մանկունս հասունս հասակօք կարաց տեսանել. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Յաղագս ամբարտաւանութեան եւ բռնասբօսութեան զօրավարաց. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Յօրինակ եօթնօրեայ աշխարհիս տաղաւարաց եւ գաղթականութեանց. (Կամրջ.։)
Պաշտօն գործավարաց.
ἁναθάλλω florere facio, viride reddo ԴԱԼԱՐԱՑՈՒՑԱՆԵՄ որ եւ ԴԱԼԱՐԵՑՈՒՑԱՆԵԼ. Տալ դալարանալ. կանաչացուցանել. սաղարթացուցանել. նորոգել. կանանչցընել, բուսցընել.
Դալարացուցանեմ (կամ դալարեցուցանեմ) զփայտ գօսացեալ. (Եզեկ. ՟Ժ՟Է. 24։)
Դալարացուցանել զգօսացեալ երկիր. (Անան. ի յհ. մկ.։)
Դալարացուցանել զվայրս քո աստուածգիտութեամբ. (Խոր. հռիփս.։)
Դալարացոյց, եւ անապական գործեաց զհոգւոյն ծնունդն. (Ճ. ՟Գ.։)
cf. դալարացուցանել։
Ի ձեռն սակաւուց յիշել պարտ է, որով ոչինչ հարկ է երկարացուցանել. (Պղատ. տիմ.։)
Երկարացոյց զինն (զինին) կամ զայբն. (Երզն. քեր.։)
Բազմամեայ երկիւղածութիւնդ՝ ո՛չ է ղերկիւղ (աստուծոյ), այլ անհաւատութեան մերոյ տայ զտարացոյց. (Լմբ. պտրգ.։)
Ոչ կարաց երկմտեցուցանել եւ ոչ զմի ոք. (Յհ. կթ.։)
Մինոսի գնալով առ հօրն (այսինքն Արամազդայ) յամենայն ժամ զուգաւորութիւն ի ձեռն իննամեայ ժամանակի։ Հասիր առ ասացելոցն ի ձէնջ բարի արանց զուգաւորութիւնն. իսկ ի չարացն զուգաւորութենէն անդառնալի՛ իսկ փախիր. (Պղատ. օրին. ՟Ա. ՟Թ։)
Տաճարացո՛ յընդունակութիւն մարմնոյ եւ արեան միածնի քո. (Պտրգ.։)
Տկարաց ես ընդունելութիւն յն. ընդունիչ. (Յուդթ. ՟Թ. 16։)
Ոչ փոքր արար նոցա ընդունելութիւն։ Որոց ընդունելութիւն մեծապէս արար Մաքսիմիանոս եպիսկոպոս։ Օտարաց արար ընդունելութիւն. (Խոր. ՟Գ. 57. 60. 62։)
Զօտարացեալսն ի պատուիրանացն Աստուծոյ ընդանեցո՛. (Մանդ. ՟Ը։)
Հարկաւորի բանս, թանձրամտութեանս՝ մամնական իշխանութեանս յարացուցիւ՝ զսոյն երեւելի առնել։ Թերեւս կարասցեն այսոքիւք մարդկան թանձրամտութիւն հպել յիմաստ վերին պայծառութեանն. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Իրաւունս առնել. արդարացուցանելն. դատաւորութիւն. եւ Դատաւոր իրաւարար.
Զի մի՛ խոտորեցուսցեն զտունդ իսրայէլի ըստ օտարացելոց սրտից իւրեանց յինէն ի գնացս իւրեանց. (Եզեկ. ՟Ժ՟Դ. 5։)
Պետրոս խորհրդածութեամբ զտաղաւարացն եւ զերրորդութեանդ քո խորհուրդ գուշակէր. (Գանձ.։)
στάσις seditio. Առնելն զխռովութիւն. Գործ խռովարարաց. աղմուկ. ապստամբութիւն.
Խռովութենապարտ արարէք (այսինքն ամբաստանեցիք որպէս խռովարար), եւ ոչ մի ինչ բան վնասու ի վերայ կարացէք դնել. (Եղիշ. չրչր.։)
Տալ կանաչանալ. դալարացուցանել. բողբոջեցուցանել. կանանչցընել.
Պատկեր աննման, ըստ իմիք եւեթ յարացոյց. որպէս յն. ἁντικάζων vicissim adsimulans
Բազում հարցաքննութիւնս արարեալ՝ ոչ կարաց խոտորեցուցանել ի քրիստոսի հաւատոցն. (Հ=Յ. օգոստ. ՟Ժ՟Դ.։)
Ի հոմերոսէ եւ յեսիոդոսէ, որք մանւաանդ հաւանականագոյնք են ամենայն ողբարարացն։ (Պղատ.մինովս.։)
ՅԻՄԱՐԱՑՈՒՑԱՆԵԼ. cf. ՅԻՄԱՐԵՑՈՒՑԱՆԵԼ.
Յիմարացուցանէ զիմաստութիւն մտացն. (Նար. խրատ.։)
ՅՕԺԱՐԱՑՈՒՑԱՆԵԼ. cf. ՅՕԺԱՐԵՑՈՒՑԱՆԵԼ.
Իսկ զարմենոյ (հայոց) զազատատոհմ, եւ զնոցա նախապատմութիւն ոչ կարացաք գիտել (ասէր վաղարշակ). (Կաղանկտ.։)
Հոգիք արդարոցն ընդ Քրիստոսի ելեալք յերկինս՝ եղեն տարացոյցք նախատպաւորականք բոլոր արդարոց մեծացելոց ի Քրիստոս. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Զամենեցուն զկարգեալ թոշակն նուազեցուցանէին։ Զնոսա ոչ կարաց նուազեցուցանել ի բազմութենէն. (Եղիշ. ՟Բ. ՟Գ։)
ՆՈՒԱՂԵՄ, եցի. ն. ՆՈՒԱՂԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. ἁμυδρόω, ἁμαυρόω , ἁμβλύνω, ἁσθενόω obscuro, hebeto, debilito. Նուաղ կացուցանել. աղօտացուցանել. շլացուցանել. բլշակնել. տկարացուցանել. թալկացուցանել. նուազեցուցանել.
Կարաց շէն պահել զերկիրն շատամարդութեամբ. (Արծր. ՟Ա. 11։)
Դալարացուցանել զվայրս քո աստուածգիտութեամբ, զհովիտս քո շուշանազարդեալ մարգարէիցն ծաղկօք. (Խոր. հռիփս.։)
Մի՛ օտարացուսցես ի հօրէ զորդի, եւ մի՛ խառնակեալ որդեհայրութիւն (որդեհօրութիւն) երեւեցուսցես։ Ոմանք որդեհայրութեամբ (կամ որդեհարութեամբ) պատմեն. (Կոչ. ՟Դ. եւ ՟Ժ՟Ե։)
τέτριππος, τετράπολος quatuor equos habens, quadriguus, quadrigus. Ի չորից երիվարաց կամ ի գրաստուց լծեալ. քառաձի.
Ձեռք (նաւավարաց) ի չուանաձգութիւնս աշխատին. (Պիտ.։)
Աղմուկ խռովութեան լեալ ի թագաւորութեանն փիլիպպոսի՝ ոչ կարաց ի հռոմայեցւոց դնդաց պարտպեցուցանել՝ առ ի զօրավիգն լինել խոսրովում. (Խոր. ՟Գ. 69։)
Տեսցուք որչափ կոտորածք ի բարեկեցութեանն տենչանացն գործին. որչափ յամճաբերացն եւ խոհակերացն եւ ի սեղանայօրինացն, ի պղակունտրագործացն եւ ի ծաղարարաց. (Ոսկ. մ. Գ. 17։)
Ընդ աստուածս ազդաց օտարաց զսրբութիւն հաւատոյ իւրեանց պոռնկեցուցանել. (Լմբ. ովս.։ 1)
Յայսմ աւուր վերադարձումն է պատուական նշխարաց սրբոյն իգնատիոսի (ի հռովմայ յանտիոք). (Տէր Իսրայէլ. յնվր. ՟Ի՟Թ.։)
Հոգին սուրբ հովանաւորեալ տաճարացոյց զկոյսն՝ ընդունել զբանին աստուծոյ զմարդեղութիւնն. (Կիւրղ. ղկ.։)
Նորոգելով՝ քեզ տաճարացուցեր. (Շար.։)
Ինքեան տաճարացոյց տաճար հոգեւոր. (Շ. տաղ.։)
Սիրեաց նա տաճարացուցանել ինքեան զմերս կազմած։ Տաճարացո՛ զմեզ յընդունակութիւն մարմնոյ եւ արեան միածնի քոյ. (Յհ. իմ. եկեղ.։ Պտրգ.։)
Ճարտարապետն աշխարհաց տաճարացուսցէ զհոգի իմ հրաշալի հողմոյն՝ որ ելից զվերնատունն. (Մխ. այրիվ.։)
Խոնարհութիւնն դիտէ տաճարացուցանել զմարդն մեծին աստուծոյ։ Բա՛ց զառագաստ փափաքողին ... տաճարացո՛ զիո վերստին. (Վրք. հց. ՟Դ։ Յիսուս որդի.։)
Ցուցումն. ցոյց. տարացոյց. եւ Տեսիլ գեղոյ.
Զերիւարացն բարեհաւանութիւնն եւ փափկերախութիւնն. (Դիոն. երկն.։)
Ո՞վ այսպէս լուաւ փոխագնացութիւն, կապեալ եւ պարաւանդեալ ոտից յուղի անկանելով շուել տեղւոջէ ի տեղի։ Ոչ կարացին արգելուլ զփոխագնացութիւն ոտիցն. (Նանայ.։)
Հրաշակերտ նշանաց՝ որ ի նշխարաց հողոյ քրիստոսապահեստն գանձարանի (կամ գանձարանէ). (Նար. խչ.։)
Ատելութիւն ընդդէմ օտարաց եւ հիւրից. ամարդութիւն. անգթութիւն.
Օտարացեղն գոլ. օտարութիւն.
Յընտանեբար գթասիրութենէն՝ օտարացեղութիւն ի մէջ արկեալ լինի. (Գագիկ առ ռոմանոս.։)
Օտարացեղութեան տալով կարծիս. (Խոսրովիկ.։)
Զառողջախոհութեան բանն կազմէ՝ զպղնձին (օձ կազմելով). քանզի խածեալն ի հեշտ ցանկութենէ՝ տեսանելով զառողջախոհութիւն՝ կեցցէ զճշմարիտ կեանսն։ Առողջախոհութեանն բան խածանել եւ խոցոտել սիրէ եւ սատակել զախտն։ Ոչ կարացեալք բանիւ հաւանել, այլ բանաւոր ահիւ հարկաւորաւ զառողջախոհութիւն զգենուլ. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. լին. ՟Դ. 51։)
ἁστρολογία astrologia. Գուշակական ասեղագիտութիւն. սուտ քաւդէութիւն ախտարաց. ախտարք.
Ճշմարտախօսութիւն. եւ Բան արդարացուցիչ անձին. պատասխանատւութիւն. աղերս ապաբանութեան. ջատագովութիւն.
Որ կցորդն եղեւ օտարացն մեղաց վասն արծաթքաղցութեան. (Սարկ. քհ.։)
Ո՛չ մարգարէութիւնն, եւ ոչ բազմաժամանակեայ առաքինութիւնքն կարացին արգելուլ զնա ի մեղաց. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Թ։)
Զերիվարացն բարեհաւանութիւնն եւ փափկերախութիւնն. (Դիոն. երկն.։)
Երիվարացն տիպք զբարեհաւանութիւնն (նշանակեն). (Շ. հրեշտ.։)
Վատթարացելոց դժուարալուանալի մեղօք։ Ոչինչ է դժուարալուանալի աստուծոյ ի ջնջելն. (Գէ. ես.։)
Կայ ի տեղւոջն ընդդիմառնութիւն, եւ տեսական տարացոյց. (Եղիշ. յես.։)
Թշուառականագոյնք են, որք միշտ տկարացան՝ ոչ ճաշակեալք զբարի ինչ եւ զլաւ. (Փիլ. բագն.։)
Ոչ եթէ տկարացել ինչ էր հայր առ արարածոց ինքնագործութիւն. (Կոչ. ՟Ժ՟Ա։)
Ազդեցութիւն սուրբ հոգւոյն, եւ նորին լուսափայլութիւն։ Հեղեալ ի յետինս զլուսափայլութիւնս։ Յայտեա՛ կրկին շնորհ լուսափայլութեան։ Լուսափայլութիւն աստուծոյ, կամ գիտութեանն աստուծոյ։ Ըստ յարացուցի արեգականդ ճառագայթից. զի սա որպէս զարտաքին էքս լուսափայլութեամբն պարփակէ, եւ այլն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. պտրգ. ստէպ։)
Գինի եւ միրգ, եւ համեմք, եւ խորտկարարութիւն. (իբր գործ խորտկարարաց. Երզն. ՟ժ. խորան.։)
Ոչ կարաց տալ նմին ընդ կենդանագրութեանն եւ կեանս. (Լմբ. իմ.։)
μαλακύνω languescere facio. Տալ հիւանդանալ. խօթացուցանել. տկարացուցանել.
Առ ինքն սիրոյ՝ ցուցումն առնէ զոչխարացն հեզագոյն հովուականութիւնն. (Դիոն. թղթ.։)
Տաճարացն հրաշակերտութիւն։ Սկիզբն հրաշակերտութեան. (Մագ. ՟Ժ՟Գ։ Դամասկ.։)
ՃԱՅՐՈՏԵՄ ՃԱՅՐՈՏԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. ἁμαυρόω obscuro, obfusco եւ այլն. Շլացուցանել, կամ մթագնել, տկարացուցանել զտեսութիւն ջերմութեամբ, կա ծորմամբ. կամ բթել զծայր. բլշակնել.
Հրահոսան ճառագայթիւ ճարտարացուսցէ զտեսութիւն հոգւոյ իմոյ՝ որպէս զբեսելիէլ. (Մխ. այրիվ.։)
Կարճել եւ յերկարացուցանել (զժամանակ ապաշխարութեան). (Մխ. դտ.։)
Արկանէին ի գանձանակ տաճարին ի նպաստաւորութիւն գործոյն՝ ոսկի հազար մնաս։ Տացեն արացդ այդոցիկ ի նպաստաւորութիւն զոհից տեառն։ Առեալ նպաստաւորութիւն յերկրէս բաբելացւոց քահանայից տեառն աստուծոյ՝ տարցին յԵրոււսաղէմ, ոսկի եւ արծաթ. (՟Ա. Եզր. ՟Ե. 45։ ՟Զ. 29։ ՟Ը. 15։)
ՈՉԽԱՐԱԶԵՆ ՈՉԽԱՐԱԶԵՆՈՒԹԻՒՆ. Զենումն ոչխարաց. տօն այլազգեաց յօր զենման ոչխարաց իբր ի զոհ.
Արդարացոյց զանձն իւր ապստամբութիւնն իսրայէլի առ ուխտազանցութեամբնն յուդայ. (Երեմ. ՟Գ. 11։)
ὁλιγοψυχέω pusillanimum reddo. Պարտելով լքուցանել. տկարացուցանել եւ յոգիս ապաստան առնել. խիստ յոգնեցընել, հոգին հանել.
Կարացեալ սայթաքել զհրամանս չապահոյ. (Խոր. ՟Գ. 34։)
Եւ ոչ ուղխք զգետն ստուարացուցին։ Զիւր գունդն ստուարացոյց. (Խոր. ՟Բ. 12։ Եղիշ. ՟Գ։)
Սովոր են գիրք ստուարացունել զիրս (սպառնալեաց). եւ յորժամ խնդութեան իրք իցեն, դարձեալ զայն ստուարացուցանէ. (Կիւրղ. թագ.։)
Ստուգաբանութիւն է լուծումն փաղառութեանց ի կատարեալ սեռ նախատիպ բառիցն։ Ստուգաբանութեան ձեւք են երեք. յիրէն, յարուեստէն, եւ ի ձայնէն. եւ յարացոյց առաջնումն՝ սափոր (որպէս թէ սափոր). երկրորդին՝ փայտատ (իբր հատ), եւ երրորդին՝ ճնճղուկ (որ ձայնէ ճը՛ն ճը՛ղ). (Երզն. քեր.։)
ἑκαγριόω agrestem reddo, exaspero, in rabiem ago. Տալ վայրենանալ. օտարացուցանել ի մարդկութենէ.
Սեպհական փանդեռնահարաց եւ արուեստի նոցա.
Որ առատապարգեւ բնաւորաբար զքաղաքավարութեան ունիս զիշխանութիւն՝ առ ի յանդիմանել զվատթարացեալսն, եւ ի փառաւորել զլաւագոյնսն. (Քերթ. տաղ ի տրդատ.։)
Ոչ աղքատութիւնն, եւ ոչ վարուցն անհամարձակութիւնն կարաց արգելուլ զնոսա. (Երզն. մտթ.։)
Վարսաւոր լամբարաց, եւ նմանօրէն այլոց աստեղաց, եւ կամ աստեղաբորբոքմունք ցոլմանց. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Պաշտօն եւ գործ հրամանատարաց.
Յընտանեաց հանելն՝ առաւել գողութիւն է եւ մեղանչականութիւն, քան զոր յօտարացն գողանաս. (Եփր. յղ. գող.։)
Փոխառութիւն բանից իբր մուրանալով յօտարաց.
Յարացոյցս (կամ տեսակս) ասեմք գոլ, զորս ի յաստուած էացուցիչս եւ միեղէնս նախագոյացեալ սահման էիցս, զոր աստուածաբանութիւն նախասահմանութիւնս կոչէ. (Դիոն. ածայ.։)
Շնորհեա՛ ինձ, որպէս ... հնգից հարիւրոց գենարաց պարտուց շնորհաբաշխութիւն. (Նար. ՟Ժ՟Է։)
Որ այնքան հրաշիւք զքոյդ գաղափարեալ ունելով յինքեան զտարացոյց՝ զեւս գերազանցեալ շնորհազարդութեանդ ճոխութիւն. (Անան. եկեղ։)
ճաշակելիք, հոտոտելիք, շօշափելիք, յորս պաճարաց եւ գազանաց որովայնամոլագոյնքն եւ գիջագոյնքն յաւետացեալ են եւ պարապեալ. (Փիլ. իմաստն.։)
Իսկ նախարարացն զմտաւ օծեալ, իբր թէ խաբկանօք իցէ գորցն՝ յապաղել զնոսա, զի զթագաւորն պատրաստեցուսցէ. (Խոր. ՟Գ. 63։ 13)
Գեղեցկաձայնութիւն քնարահարաց։ Մեկնէ հոմերոս գեղեցկաձայնութեամբ զկեանս վարուց. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. լին.։)
Մշտնջենաւորութիւն ի տեսիլ (այսինքն ի տեսութիւն) մեծամեծ եւ զարմանալի իրացն։ (Ախտարաց) մշտնջենաւորութիւնն ի սնոտիս. (Վեցօր. ՟Ա. ՟Զ։)
Կրկին չարիք են. զի զարդարն պարտաւորեցուցանեն, եւ զպարտաւորն արդարացուցանեն. (Ոսկ. ես.։)
ՏԱՂԱՒԱՐԱՀԱՐՔ ՏԱՂԱՒԱՐԱՀԱՐՈՒԹԻՒՆ ՏԱՂԱՒԱՐԱՇԻՆՈՒԹԻՒՆ. σκηνοπηγία tabernaculi compactio, fictio, collocatio;
scenopegia, sacrum sive festum tabernaculorum Հարումն տաղաւարի. կանգնումն խորանի այսինքն վրանի. շինելն եւ կառուցանելն զտաղաւար. շաթըր կամ շաթը գուրմուսը, գուրուլմասը. ուստի եւ տօն կարգեալ ի յիշատակ վրանաբնակութեան յանապատի՝ կոչեցաւ Տօն տաղաւարահարաց կամ տաղաւարաց. գամըշ պայրամը.
Ի հնգետասաներորդի աւուր ամսեանն եօթներորդի՝ տօն տաղաւարահարաց։ Աիռնել զտօն տաղաւարահարաց։ Ի տօնի տաղաւարահարացն։ Ըստ բանի աւուրցն տաղաւարահարաց.եւ այլն։
Եւ զի այն տաղաւարահարք օրինակ էին այսր տաղաւարաց՝ որ ի պետրոսէ ասացան, ի նմին ժամու փոխանակ այսր զգալի տաղաւարացս հայր զանձեռագործ տաղաւարն ցուցանէր. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Բ։)
ՏԱՂԱՒԱՐԱՀԱՐՔ ՏԱՂԱՒԱՐԱՀԱՐՈՒԹԻՒՆ ՏԱՂԱՒԱՐԱՇԻՆՈՒԹԻՒՆ. σκηνοπηγία tabernaculi compactio, fictio, collocatio;
scenopegia, sacrum sive festum tabernaculorum Հարումն տաղաւարի. կանգնումն խորանի այսինքն վրանի. շինելն եւ կառուցանելն զտաղաւար. շաթըր կամ շաթը գուրմուսը, գուրուլմասը. ուստի եւ տօն կարգեալ ի յիշատակ վրանաբնակութեան յանապատի՝ կոչեցաւ Տօն տաղաւարահարաց կամ տաղաւարաց. գամըշ պայրամը.
Ի հնգետասաներորդի աւուր ամսեանն եօթներորդի՝ տօն տաղաւարահարաց։ Աիռնել զտօն տաղաւարահարաց։ Ի տօնի տաղաւարահարացն։ Ըստ բանի աւուրցն տաղաւարահարաց.եւ այլն։
Եւ զի այն տաղաւարահարք օրինակ էին այսր տաղաւարաց՝ որ ի պետրոսէ ասացան, ի նմին ժամու փոխանակ այսր զգալի տաղաւարացս հայր զանձեռագործ տաղաւարն ցուցանէր. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Բ։)
Յաստուածամարտութիւնն անկարացեալ (Կային՝) յեղբայրասպանութիւնն փոփոխեալ անկաւ. (Բրս. բարկ.։)
Հազարս հազարաց ասեն, եւ բիւրս բիւրոց գոլ, զառ ի մէնջ ծանրագոյնս թիւս զինքեամբ շուրջ պատեալ եւ բազմապատկեալ. (Դիոն. երկն.։)
Տարացոյց բանիւ. օրինակաւ բացատրութիւն.
Նաեւ ծոցն տարացուցաբանութեամբ զառագաստի ինչ ունի նշանակ։ Որպէս արեան ասաց (ասեն) տարացուցաբանութեամբ քիրտն. (Նանայ.։ Թէոդոր. մայրագ.։)
Բ. Անուն գրոյս Բեն, ուր նմանաձայնն առ այլս ասի բէ, կամ բի, կամ փէ. իսկ երկրորդ տառ այլոց է պէ, պէթ, վիթա։ Եւ են միջակքն, բենն ի մէջ մենի, պէի, եւ փիւրի. Թր. քեր.։ Բենն, բնութիւն բանի ի քեզ բղխէ, զկաթն իմասից արբուցանէ. ձեւովն իւրով վարդապետէ, ըզխոնարհիլն որդւոյ պատմէ։ Բենըն՝ բանից, ասէ, չարաց, սանձեա զլեզուդ վասն ընկերաց. նաեւ ի բան բամբասանաց դիր պահապան քոյոց շրթանց. Շ. այբուբ.։
Ի ԲԱՑ ԱՌՆԵԼ. հեռացուցանել, օտարացուցանել. ճողոպրել. հեռացընիլ.
Եւ ոչ պէտք կարեւորք էին նոցա զազգաց օտարաց եւ զաշխարհաց ի բացեայ (եղելոց). (Խոր. Ա. 13։)
Երկուց անարարաց ի միասին չէ մարթ լինել. (Եզնիկ.։)
Ժողովեալ իմիասին անենայն նախարարացն. (Խոր. Գ. 68։)
Կինս՝ զոր ետուր ինձ, սա ետ ինձ ի ծառոյ անտի, եւ կերայ. ո՜ պատճառ, որ իրաւունս ոչ ունի. ո՜ պատասխանի, որ ոչ արդարացուցանէ զմեղանչականն. ո՜ բարբառ դատապարտութեան, որ ոչ փրկէ զդատապարտեալն. (Ոսկ. ծն.։)
Ոչ կարաց գիտել, թէ ո՞ ոք են. (Զենոբ.։)
Գնասցեն յո՛վ եւ կամեսցին։ Ցրուեցան, յո՛վ եւ կարաց աճապարել փախչել այր իւրաքանչիւր։ Ցրուեցան՝ յո՛վ եւ աճապարեաց ոք. (Արծր. ՟Ա. 9. 13։ ՟Գ. 16։)
Լծորդ է ըստ տեղւոյն եւ ընդ շ. զոր օրինակ, աստուճ կամ աշտուճ. աստիճան, աշտիճան. սիմովն, շմալովն. սամարացի, շամրտացի. եւ այլն։
Պսակ ետուր դու յաղթողին, ւառողջութիւն յոյժ հիւանդին։ Ի յօրինակ աղբեր կողին, ւառաքելոցըն քարոզին։ Յանփուտ փայտից պատեալ ոսկին, անապական մարմնոյ քոյին՝ ւաստուածութեան օրինակին։ Աներեւոյթ հակառակաց, ւերեւելի մարդկան չարաց. (Յիսուս որդի.։)
Առ յոյժ ահին ոչ կարէին ընտրել զիւրեանցն եւ զօտարացն. (Պիտ.։)
Զի՞նչ է յարդ առ ցորենով։ Արդարացաւ ապստամբութիւնն իսրայէլի առ ապստամբութեամբն յուդայ. (Երեմ. ԻԳ. 28։ Գ. 11։)
Առ ի նորա վարս տեղի գտանել երբէք ոչ կարացին. (Խոր. Գ. 67։)
Չկարացեալք հանդուրժել առ ի յերկարս. այսինքն ընդ երկար, այլ եւս. (Փարպ.։) նախադր. սեռական խնդրով.
Յիշիցէք դուք զօրն ելից ձերոց յերկրէն եգիպտացւոց։ Ելք երիվարաց կամ կառաց յեգիպտոսէ։ Եւ եղեւ ի դառնալ տարւոյն՝ ի նոյն ժամանակ ելից թագաւորացն։ Ուրա՛խ լեր զաբուղոն յելս քո.եւ այլն։
Զոր ինչ տայ մեզ աստուած եկք ի նոցանէ (յոչխարաց). (Վրք. հց. ԻԱ։)
Երիվարաց եւ իշուց։ Տեարք իշուցն. (Ճ. ՟Բ.։ Երզն. մտթ.։)
Առնել իրս ինչ։ Արարից ես իրս մի։ Հաճոյ թուեցան իրքն։ Հասանէին իրքն այն եւ ի շուշան քաղաքն։ Հաւատարիմ ամենայն իրանց տան թագաւորին։ իրքառնն։ կալպատրաստ յիրս ամենայն։ Այր քաջ իրաց պատերազմի։ Վասն ամենայն իրաց։ Վասն իրացնհաստատելոց ի մեզ։ Զի. է, զի եդիր ի սրտի քում զիրս զայս՜ Յոր պէտս իրաց եւ կոչեսցէ զձեզ։ Իրք ինչ իցեն ընդ ընկերի իւրում (այսինքն վէճ)։ Սուրբս լինել յիրիդ յայդմիկ զեղբայր իւր։ Երկու անփոփոխելի իրօքն։ Ամենայն իրք չարք։ Յամենայն իրաց չարաց ի բա՛ցկացէք. եւ այլն։
Առ ի պաշտօն ժամանակաց ըստ իրաց իրաց ինչ ընծայելոյ։ Իրաց իրացպիտոյից օգտակարաց ամենայն եկեղեցացն հասեալ յօգնութիւն. (Ագաթ.։)
Ո՛հ թէ. ո՛հն՝ փափաքանաց, որում ոչ հասանեմք, է տարացոյց. (Լմբ. սղ.։)
Զերկրի ներքին ալսն. որ մինչ յանդունդս եւ ի ներքին ալս ոգւոցն։ Յաղագս անմարմնոցն խօսելով նշանակօք, յորժամ ըստ ներքին ալիցն զտապանակն աստուածաբանէր։ Թունաբերքն (ճճիք) եւ ի նոյն ինքն յալս տաճարաց դարանամուտք են. (Փիլ.։)
Եւ ի ծովէ ասր (յն. ծաղկունք), կամ խղընջոյնք, կամ ակունք՝ առաւել քան թէ զոչխարաց ասր. (Բրս. ընչեղ.։)
Այգն առակ օրինակի է զգալի լուսոյ։ Առաքինութիւն ծագեալ յոգւոջ (արեգակնաբար՝) զայգն իւր ծագէ, եւ զլոյս առաքէ։ Այգ դեռեւս խորին է, զայլս ոչ կարի քաջ տեսանել կարացեալ։ Արեգակն յորժամ եղիցի առ այգն (այս ինքն մօտ ի ծագել յարեւելից ընդ այգն) եւ կամ առ միջօրեայն (հարաւակողման), ցրտացուցանելով երկայն հեռաւորութեամբն զհիւսիսային կողմն ապականեաց. (Փիլ. ել. եւ այլաբ. եւ նխ. ՟Բ։)
Որ ոչ մտանէ ընդ դուռն ի գաւիթ ոչխարացն, այլ՝ ընդ այլ ելանէ, նա գող է. (Յհ. Ժ. 1։)
Ի բազում խորհուրդս միտք պատառեալ այլ ընդ այլ տկարացեալ բաժանին. (Ոսկ. յհ. Ա. 1։)
Եւ դուք այնպիսիք ոմանք էիք, այլ լուացարուք, այլ սրբեցարուք, այլ արդարացարուք. (Ա. Կոր. Զ. 11։)
Իսկ այն՝ զի զցուցակն ասեն ոչ ընդունելի. սուտ են։ Եւ այն՝ զի ոչ կարացեր առանց Աստուծոյ տալ զշահն մեզ, վկայի ի ձայնէն։ Ի բանից իմաստնոյն ուսանիմք, այն՝ զի ասէ (այս ինքն ի բանից անտի՝ զի ասէ). (Շ. թղթ.։)
Անպիտանք գտանին՝ այնու զի ո՛չ ի մեծ ատենիցն վարին հանդէս, եւ ոչ յայլ ինչ։ Իմաստնագոյն ցուցան քան զամենեսեան, այնու՝ զի զամենեցունցն կարացին ծածկել գիտութիւն. (Պիտ.։)
Ահա տաց ի նա այս։ Այսով պոռնկութեան մոլորեցան։ Այս դիւի պղծոյ։ Այս հարցուկ։ Այսք պիղծք։ Այսոց չարաց։ Ըստ իշխանին իշխանութեան օդոյս, այսոյ՝ որ այժմս ընդմտեալ է. եւ այլն։
Այր՝ մի ի հազարաց գտի, բայց կին՝ ամենեւին ոչ։ Բարձցէ զայր հզօր, եւ զկին զօրաւոր։ Յորժամ եղէ այր, զտղայութեանն ի բաց խափանեցի։ Արք եւ կանայք. արանց եւ կանանց. եւ այլն։
(լծ. հայեացք. ա՛չս, ակն. եւ հայց). դիտողութիւն եւ խուզարկութիւն լաւաց եւ վատթարաց, լաւութեան կամ կարօտութեան, եւ յանցաւորութեան. տեսչութիւն, խնամ. եւ վրէժխնդրութիւն;
cf. ԱՅՑԵԼՈՒԹԻՒՆ, cf. ՀԱՆԴԷՍ։
ԱՆՑՔ. ἁπόβασις, συμβαίνον, συμβεβικός. eventus, accidens, casus. Դիպուած պատահարաց. հանդիպումն պէսպէս իրաց կամ գործոց, վաստակոց կամ տառապանաց եւ այլն. գլխէն անցած՝ եղած կամ ըլլալիք բաները։ կեչիտ, գազա.
Բարի ես դու յաչս իմ։ Յաչս նախարարացն ոչ թուիս դու բարւոք։ Ուղիղ էր բանն յաչս ամենայն ժողովրդեանն. եւ այլն։
Յօտարաց ... ապա ուրեմն ազատ են որդիքն. (Մտթ. ՟Ժ՟Է. 25։)
(իսկ ասուի եւ ասուոյ՝ են կրկին սեռական, եւ ածական՝ իբր ասրեղէն) ἕριον lana Բուրդ ոչխարաց. գեղմն. գզաթ. մանաւանդ կտրեալ եւ մաքրեալ՝ սպիտակափայլ. որպէս եւ հանդերձն ասրեղէն։ (Սղ. ՟Ճ՟Խ՟Է 14։ Առակ. ՟Լ՟Ա 13։ Ես. ՟Ա 18։ եւս եւ Ղեւտ. ՟Ժ՟Գ 53։)
ԲԱԺ. μοῖρος sors, fatum Ըստ ախտարաց կամ քաղդեայց՝ բաժին եւ վիճակ ճակատագրական.
Ոչ ումեք մահկանացուացս յաղթել ճակատագրի ... որպէս բաժանեցին ... եւ ոչ կարացի զերծանել ի բաժէն. (Ոսկիփոր.։)
ԲԱԿ. ποίμνιον ovile Գաւիթ ոչխարաց. փարախ. աղըլ.
Ոչ է պարտ ոչխարաց կալ արտաքոյ բակի. (Իսիւք.։)
Տացե՛ս զկնիքն Քրիստոսի ոչխարացս յայլմէ բակէ եկեալ ի փարախն Քրիստոսի. (Ճ. ՟Ա.։)
Վարի եւ ի Հայաստան աշխարհ որպէս գաւառական բառ Բող, կամ բոխ. ըստ ոմանց՝ անուն բանջարոյ, իբրու աճէմ բօխի, չաշուր, չաշիր. որ լինի աղցան, եփի ընդ ձուոց, եւ կազմի թթուաշ ուտելի, թուրշի. իսկ ըստ այլոց Բող է խոտ բարձր՝ ճարակ ոչխարաց. յորոց արմատս գոյանայ սունկ ընտիր։
Ոչ ինչ կարացին գամ եւ մուտ գտանել։ Այնպիսի զօրութիւն ետ մեզ աստուած, որում ոչ ինչ կարէ գամ գտանել չարութիւնն նոցա. (Ոսկ. ես.։)
Գամ մի չկարացեալք։ Որ գամ մի յիմում տանս կայ։ Որ գամ մի յիմում իշխանութեանս է. (Փարպ.։)
ԳԵՀ 2 որպէս Հօտ ոչխարաց։ (Վստկ. յիէ։ եւ Ոսկիփոր.։) Որպէս եւ ի Հին քեր. օրինակ դնի բակձաձական անուան.
Ագոնարարացն արագոստուաւ, որ է գօշ. (Եւս. քր. ՟Բ։) cf. ԳՈՇ։
Զամբոխն ի բազում դասս որոշել, եւ ի վերայ իւրաքանչիւրոց դասուց զընտիրս ի ճարտարացն վարդապետս կարգել. (Խոր. ՟Ա. 15։)
ԴԱՐ, ու, ուց (իբր գլուխ ժամանակի). αἱών aevum, saeculum, ἠλικία aetas , γενεά generatio Դարձ տարեաց. երկար ինչ ժամանակ, շրջան ամաց իբր հազարաց, կամ իբր հարիւրոց, կամ երեւելի միջոցի, յորում ազգ երթայ, եւ ազգ գայ. յաւիտեան մի ժամանակի.
Ի դիմաց կողմանէ կամարացն։ Ի դիմաց երուսաղէմի՝ ընդ աջմէ լերինն. (՟Գ. Թագ. ՟Է. 6։ ՟Դ. Թագ. ՟Ի՟Գ. 13։)
Դէմք նախագաղափարացն, ես, դու, նա. եւ ածանցացն, իմ, քո, նորա։ Դէմք (բայից) երեք. նախ՝ յորմէ բանն, երկիր՝ առ որ բանն. երիր՝ յաղագս որոյ բանն. (Թր. քեր.։)
Տե՛ս զդէպ յարացոյց. (Լմբ. սղ.։)
Ադամ եղեւ (իբր զմի ի մէնջ), փոխանակ զի ասիցէ, թէ կամեցաւ լինել. այլ եղեւ ըստ դնել մտաց իւրոց չարաց. (Եփր. ծն.։)
ԺԱՄ. ըստ ախտարաց՝ Դիտելի մասն րոպէի ի կենդանակերպս, եւ յասեղատունս վասն գուշակելոյ, կամ Վայրկեանն ծննդեան ուրուք. որ է մտացածին. ὦρος, ὄρος, ὠροσκότος tempus, terminus, momentum եւ այլն.
Ոչինչ կարացին ի ժամուն վճարել. (Եղիշ. ՟Է։)
Որ օտարացն ետ, յիւրոցս ոչ արգելու. (Լմբ. ատ.։)
Իբրեւ կարօտ չափոյ, եւ լարաց որմոյ. (Լծ. կոչ.։)
Յայտ է ի բերանոյ բառբառոյ քո, թէ խաբ եղար, եւ ոչ կրօնաւոր, միայն մորթով ոչխարաց զմարդիկ պատրել. (Լմբ. պտրգ.) (այսինքն չեղեր աբեղայ, որ է հայր, այլ որպէս թէ ասէիր՝ խաբ եղայ. cf. ԽԱԲԵՂԱՅ.։
Չարացն խակաց ընդոստուցանօղ պակուցումն ի չարէն ի բարի. (Յհ. կթ.։)
Կամ ջուր ի զովացումն, կամ խաղ երիվարաց. (Յհ. կթ.։)
Ոչ գտաւ խար երիվարաց բազմութեան զօրուն դարման կերակրոց. (Ագաթ.) (ուստի Նշխար, նիշ կամ մնացորդ ուտելեաց. գուցէ եւ ոչխար՝ իբր որոճող զճարակ։)
Եթէ իցէ ուրուք որդի խեռ եւ անզգամ։ Որդիս մեր այս խեռ է եւ դժուարերասանն (զձի)։ Ամեհի՝ խեռ եւ խիստ երիվարացն. (Նիւս. կուս.։ Վրք. ոսկ.։)
Չիք նոցա խիղճ կամ խէթ յետ մկրտութեանն յօրինաց անտի։ Նա արդարացուցանէ զիս ի մէջ խղճի եւ խեթի. (Եփր. հռ. եւ Եփր. ա. կոր.։)
Զառապարաց, եւ զխիթից, եւ զվիմաց՝ որ ընդ ծով ծածկեալ իցեն. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 15։)
Կալ ստուգութեամբ ի վերայ յայտնութեան։ Կալ քննութեամբ տեսութեամբ ի վերայ խորհրդոյն։ Ոչ կարացին կալ ի վերայ խորհրդորյն. (Իգն.։)
Արար եւ կապ քանդակածոյս ի պէսպէս գունակ գործած ճարտարաց. (Եփր. մնաց.։)
Խիստ է քեզ ընդդէմ սուսերի կիցս ընկենուլ. (Վրք. ոսկ. (նոր ձ. կիցս արձակել)։ Գիրացաւ յակոբ եւ ստուարացաւ, եւ կիցս ընկէց արարչին իւրոյ. Լմբ. սղ.։)
Զվրէժխնդրութիւն չարաց, եւ զհասս իրաւանց ցուցանել. (Յհ. կթ.։)
Այրն մովսէս հեզ էր յոյժ քան զամենայն մարդիկ։ Այր հեզ՝ բժիշկ է սրտի։ Հեզ բարոյիւք, եւ հանդարտ սրտիւ։ Հեզ եմ, եւ խոնարհ սրտիւ։ Հեզոց եւ խոնարհաց։ Ի հեզս եւ ի խոնարհս։ Անկռիւս լինել, հեզս։ Հեզ, դիւրահաւան։ Բարերարացն եւ հեզոցն.եւ այլն։
ποίμνιον, ποίμνη grex եւ ἁγέλη ovile եւ այլն. (լծ. հովիւ. հովիտ. արօտ) Հաւաքումն կամ հոյլք խաշանց. ջոկ ոչխարաց, եւ փարախ նոցա. եւս եւ երամակ այլոց չորքոտանեաց.
Ի լեզուաց ոմանց ճարտարաց ի ճահ ճեմութեանց։ Անդէն՝ ընդ նմին կարգի ի ճահ փոխադրութեանց. (Նար. ՂԳ. եւ խչ։)
Ահաւասիկ երեք ճառք, եւ զսկզբանս բանս ոչ եւս կարացաք լուծանել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 3։)
Զիա՞րդ միով բանիւն այնչափ միտք թարգմանէին։ Ոչ կարաց ողջ բերել զմիտս բանին։ Երկու միտք են բանիս. (Կիւրղ. ծն.։ Կիւրղ. ել.։)
Հաճեաց զմիտս նորա. եւ եղեւ նա ըստ մտի լինել՝ բարեաց եւ չարաց. (Սարգ. յկ. ՟Զ.)
Ասաց ոմն յօտարացն (պղատոն). (Առ որս. ՟Ե։)
Ինձ կեանք Քրիստոս է, եւ մեռանել՝ շահ։ Որ ինչ ինձ շահն էր, զայն վնաս համարիմ վասն Քրիստոսի։ Յայսմ գործոյ է շահ մեծ։ Շահս բազումս տայր։ Հատաւ յոյս շահի նոցա։ Տայր ճարտարացն լինել ոչ սակաւ շահ։ Տօնավաճառ շահից։ Ցանկութիւն շահից։ Մեծատունն հանդերձ շահիւքն իւրովք թարշամեսցի.եւ այլն։
Կառանց եւ երիվարաց շաչն զլսելիս խլացուցանէր. (Պտմ. ըստ լեհ.։)
Թագաւորել նմա շարս տասն, բաժանեալ զմի շար ի թիւ երից հազարաց եւ վեցհարիւր ամաց։ Տասն թագաւորք, շարք հարիւր եւ ՟Ի։ Եւ ճի շարիցն ասեն առնել սխգ (կամ զ՝խգ) բիւրս ամաց։ Գուցէ ուրեք անուանեալ շարքն ոչ զառ ի մէնջ կարծեալ ամս նշանակիցեն. (Եւս. քր. ՟Ա. յորմէ եւ Խոր. ՟Ա. 3։ Սամ. երէց. եւ այլն։)
κώμη (լծ. հյ. գոմք) vicus, pagus χώρα (լծ. գաւառ) regio, spatium. Արմատ բայիս Շինել. (յորմէ յն. լտ. եւ իտ. սքինի՛, սշէնա, զէնա ). Աւան, գիւղ. հաւաքումն հիւղից, եւ տաղաւարաց. բնակարան գեղջկաց. գեղ.
Շիշ մի լցեալ արեամբ եւ արտասուօք։ Եդին զշիշն ի միւս այլ կողմն կշռոցն։ Գտեալ երկուս շիշս ապիկիս առ նոյն նշխարացն։ Շիշն՝ որ զանուշահոտ իւղ ունի յինքեան՝ մի՛ պարծեսցի։ Արկեալ կախարդանօք զդեւ ի շիշ. (Վրք. հց. ՟Դ։ Ճ. ՟Գ.։ Նար. յովէդ.։ Եզնիկ.։)
Ունք նախամօրն տկարացեալ օձին դաւաճանութեամբ. (Գանձ.։)
Արք չարք։ Ծառայն չար։ Ի մարդոյ չարէ։ Այս չար։ Իւր գործքն չար էին։ Բանիւք չարօք։ Ամենայն իրք չարք։ Ի ճանապարհէ չարէ։ Ի սրոյ չարէ։ Ակն չար։ Դատաւորք չարացն խորհրդոց.եւ այլն։
Յայնժամ զարմանալի են բարիքն (վարուք), յորժամ ի մէջ չարացն իցեն. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 28։)
Պատ ի պատ խօսք, որ ոչ կարացին ի վերայ հասանել իրին. (Տօնակ.։)
Լցաւ աւարաւ, զոր նոքա ոչ կարացին պէտ առնել, այլ ի ցրտոյն վարանսն էին. (Լաստ. ՟Դ։)
Չարացն կեանք՝ ջիլք չարութեան լինին. (Եփր. աւետար.։)
Առիւծուց ոմանց եւ երիվարաց ջոկովք լցեալս. (Դիոն. երկն.)
Մնացի իբրեւ զսալ դարբնաց անոստ՝ յամառեալ քարացեալ սրկիւ. (Նար. ՟Կ՟Գ։)
Ոչ ի քարեղէն սալս գրեալ, ի քարեղէն գրեալ սալսն համակ խստութիւն քարոզէ քարասրտացն եւ չարաց. (Փարպ.։)
Զկաչին՝ որ ի վերայ ասպարացն, ուտէին. եւ ոչ էր անդ յոտս ուրուքսեկ սօլերոյ. (Մարթին.։)
Հետեւին անուանք հինգ. սերք. տեսակք, ձեւք. թիւք, հոլովք. եւ սերք են երեք, արական, իգական, չէզոք։ Սերք նախագաղափարացն (դերանունաց ի յն. իսկ ի հյ. եւ յամենայն անուանս) ձայնիւ ոչ ընտրին, այլ յատուկ ի վերայ ինքեանց ցուցցին. (Թր. քեր.։)
Մերձ առ սօսի առոգանէին երկրագործք զբամբակենիսն... եւ լուեալ սօսւոյն՝ զչարացաւ. (Մխ. առակ. ԺԹ։)
Խորհուրդ վատ ի մէջ առին (յն. չարացան πονηρεύομαι ) ապանանել զնա։ Պի՛ղծ վա՛տ արանց (յն. ամենապիղծ). (Ծն. ՟Լ՟Է. 17։ ՟Բ. Մակ. ՟Է. 34։)
Ոչ առ այլովք վատթարօքն վեհ երեւի։ Զինչ եւ ասասցես յերկրաւորացս՝ կա՛մ ի վեհից, եւ կա՛մ ի վատթարաց։ Առաւել վեհ գտանէր զօրէնս րիստոնէից քան զամենեցուն. (Եղիշ. ՟Բ. ՟Գ. ՟Ը։)
Րամկական խումբ հազարաց, եւ երեսնից թիւ ընդ վեցից. (Շար.։)
Հատանէին վէտս ծակուց արատքուստ ի քաղաքն, այլ ոչինչ կարացին սանանել. (Ղեւոնդ.։)
Հազիւ կարացին հանել զպարանն տաք ջրով ի տրորեալ մարմնոյն. (Հ=Յ. սեպտ. ՟Ա.։ Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Կեանք վարուց վատթարացն տէր ունին ի վերայ զհեշտ ցանկու թիւնն. (Փիլ. այլաբ.)
Զի փառք նախնին իմ տաճարաց՝ քան զվերջի՛նըն լինի ցած. (Շ. եդես.։)
Տեղեկացեալ՝ փոխանակ քաջի զբարին գտաք (յայլ լեզուս). որ թէ բառքդ զանազան թուին, այլ զնոյն ունին տարացոյց, զբարին քաջ գոլ, եւ զքաջն բարի։
Նշխարացս յայտնեալ՝ սուրբ քօշիցս ընտրեալ։ Նշխարքն ըղձալի՝ քօշիցն երամի. (Գանձ.։)
Պարսից եւ մարաց. (ստէպ յամենայն գիրս։)
Ձձեռօք ոչ կարաց ածել զայրն. (Բ. Մակ. ՟Ժ՟Դ. 31։)
Անհնարին չարիք, վնաս. ոճիր. ապիրատութիւն. զէն, չարութիւն. զարաց. ֆէսատ.
Ամենազան աղիտիւք տառապեցուցանէ զանձինս բնակչացն։ Բովանդակ աղետիցն առիթ եւ վնասակարութեանց։ Զսա ոչինչ կարաց ի յանդգնութեանցն բուժել աղիտից. (Պիտ.։)
Լար կամ թել քնարի կազմեալ յաղեաց գառանց եւ ոչխարաց. χόρδα chorda. քիրիշ, թէլ.
Որպէս յանուն Հայկայ ազգս Հայ անուանեցաւ, այսպէս եւ ամիսքս ի զաւակաց անուանց նորա զանուն ընկալան. եւ են այսոքիկ. Նաւասարդի, Հոռի, Սահմի, Մեհեկի, Արեգի, եւ Հրոտից. սոքա որդիք էին։ Արաց, Մարերի, Տրէ, եւ Քաղոց, սոքա դստերք էին։ Իսկ Մարդաց, եւ Հարուանց՝ որ է Ահկի, զայս ի գործոց առին զանուանս. իսկ ընդ այն ժամանակս ամառնայինք էին այսոքիկ. (Յկ. ղրիմ.։)
որպէս ὐπόδειγμα, τύπος. exemplum, typus, figura. Օրինակ. ձեւ. յարացոյց. եղանակ. տիպ.
Ամենայն նախարարացն աւագ դու էիր։ Առն միում յաւագացն. (Եղիշ. ՟Գ. ՟Դ։)
Առին զամենեայն աւար նոցա։ Զկապոտ եւ զաւար բանակին։ Զգինտս ոսկիս զաւարի իւրոյ։ Զառաջինս աւարոյն։ Աւարօքն մեծամեծօք՝ զոր առին։ Յաւարացն զոր ածին։ լցան աւարաւ բազմաւ. եւ այլն։
Զեղեգնաբնակ թփամուտ մացառաղօղ պարարտամարմին զանուշահամ ազգ աքարացն վայրենեաց. (Փարպ.։)
Բա՛բէ, ո՞րպիսի բարութեամբ լի է ողջոյնս այս։ Բա՛բէ, տե՛ս զմեծազօր տէրութիւնն։ Բա՛բէ, որպիսի ինչ զօրութիւն նորա է՝ որ պատուիրէրն, եւ որպիսի հնազանդութիւն նոցա՝ որք լսէին։ Բա՛բէ, ո՞րչափ իմաստութիւն էր կնոջն այնմիկ (սամարացւոյ)։ Բա՛բէ Աստուծոյ մարդասիրութեանն, եւ մինչեւ յո՞ր վայր խոնարհեցաւ։ (Ոսկ. հռ.։ Ոսկ. ես.։ Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. յհ.։)
Յամենայն ծառոց ուտելով կերիցես, բայց ի ծառոյն գիտութեան բարւոյ եւ չարի մի՛ ուտիցէք։ Աճեցուցից զքեզ յոյժ. բայց դու զուխտ իմ պահեսցես։ Սահակաւ կոչեսցի քեզ զաւակ. բայց զորդի աղախնոյդ արարից յազգ մեծ։ Ե՛րթ, բայց զգո՛յշ լինիջիր։ Ասէ, ոչ կամիմ. բայց յետոյ զղջացաւ, եւ չոգաւ յայգին։ Ասացաւ, բայց ես ասեմ ձեզ։ Այր մի ի հազարաց գտի, բայց կին ամենեւին ոչ. եւ այլն։
Ել եւ նա ընդ առաջ, բայց սակայն ոչ կարաց ունել զդէմ նորա. (Ագաթ.։)
Վատթարացեալք բթեցաք յամենայն առաքինութեանց. (Լմբ. սղ.։)
Քո՛յր մեր եղիցե՛ս ի հազարս եւ ի բիւրս։ Ոչ երկեայց ես ի բիւրուց զօրաց նորա։ Հազարք հազարաց պաշտէին զնա, եւ բիւրք բիւրուց կային առաջի նորա։ Եկն տէր բիւրովք սրբովք հրեշտակօք. եւ այլն։
(Յաւիտեանն՝) ո՛չ հազարաց շրջապատումն բիւր անգամ, եւ ոչ բիւրոց բիւրապատիկ բիւր հազարեան. (Շ. իմ. եղակ.։)
Ոչ հազարաց շրջապատումըն բիւր անգամ, եւ ո՛չ բիւրուց՝ բիւրապատիկ՝ բիւր հազարեան. (Շ. իմ. եղակ.։)
Բնաւ իսկ կտրեալ եւ օտարացեալ էր։ Իսկ դու բնաւ իսկ արքայութիւն. (Նար.։)
Զայն ոչ իւիք կարացի գիտել, բայց միովն եւեթ բուժօք. (Պիտ.։)
Շուրջ զամրոցաւն, ուր գաղթ գաւառին զօղեալ դադարէր։ Զգաղթ ընտանեացն իւրոց ի ծործորս ամուր լերանցն թագուցանէր։ Ոչ կարացին ժամանել անկանել յամրացեալ գաղթս։ Առեալ ընդ իւր զգաղթն յաւարի առեալ. (Յհ. կթ.։)
λύκος Lupus Գազան պատառօղ՝ նման շան, յափշտակիչ գառանց եւ ոչխարաց. գալ, կալ. գուրտ, զէյպ, կիւրք, գըլլէվպ, քելեք, քէլիւք.
κριθή Hordeum. Ազգ արմտեաց ցորենանման, կուր երիվարաց, եւ հաց նորա կերակուր աղքատաց. արփա, կէվ, ճավ, շէյր, շայիրա. եբր. սէյօրա.
Ո՛չ կարաց զհետս իւր գծել ի վերայ վիմին. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Դ։)
Օտարացաւ նա նոցա վասն գունոց ճշմարիտ գեղոյ նորա. զի նոքօք փայլէր նա իբրու անհատ գեղով. (Եփր. համաբ.։)
Ընդ բնութեան, որպէս եւ ասաց ոմն, գո՛րծ է մարտնչել։ Իմաստուն գտանել մի միայն՝ գործ է. իսկ վատթարացն բազմութիւն անթուելի. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. այլաբ.։)
Քննեալ արդարացուցին զգրիչս, եւ եդին յառաջ քան զնկարիչս. (Կաղանկտ.։)
Աղմուկ մեծ լեալ ի գօտիս մեծի լերինն կաւկասու յաշխարհին բուլղարաց. (Խոր. ՟Բ. 8։)
Ո՛չ եմակք հովտաց, եւ ոչ ծործորք դժուարաց. (Նար. խ.։)
Զոր զգացեալ զօրավարացն. (Խոր. ՟Գ. 40։)
Զի՞նչ առ նոցին չարչարանսն՝ դիւահարաց չար կիրքն, կամ զի՞նչ մեռելոց սուգն. (Վրք. հց. ՟Դ։)
Պնդեցար զհետ իմ։ Պնդեցարո՛ւք ստէպ զհետ նոցա, թերեւս հասանիցէք նոցա։ Յարձակեցան զհետ նոցա մինչեւ ի մուտս Գեթայ։ Զո՞յր հետ ելեալ ես արքայդ Իսրայէլի, եւ զո՞ հալածես։ Ի փախուստ դառնային. սոքա զհետ երթային նոցա օր մի։ Զի ես երթայի զհետ արդարութեան։ Գնաց զհետ նորա Սիմովն, եւ որ ընդ նմայն էին։ Ողորմութիւն քո Տէր զհետ իմ եկեսցէ։ Ապա թէպէտ եւ զհետ եղեւ նոցա, չկարաց հասանել։ Զհետ մտեալ եմ, թէ հասից։ Ընթասցի զհետ հոմանեաց իւրոց, եւ մի՛ հասցէ նոցա։ Զհետ լինին ցքւոյն։ Զհետ երթալ զնանրութեան։ Զհետ երթայ դատարկութեան։ Զհետ հեծանէր ժողովրդեան։ Զհետ վարել ճշմարտութեան բանիցն. եւ այլն։
Եւ դու (հոգիդ սուրբ) զոյգ նորին (որդւոյ՝) արդարացուցիչ։ Զոյգ յուսոյ մերոյ եւ խնդրուածոց գտանեմք զօգնութիւն նորա. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Զտեալ զխորհուրդս մեր՝ տաճարացո՛ եւ այլն. (Պտրգ.։)
Քրիստոսի սուրբ գարշապարացն մատուցանէին զծաղկաւէտ թուփս ծառոցն։ Հատանէին զծաղկաւէտ թուփս ոստոց. (Ճ. ՟Թ.։ Տօնակ.։)
Այս է ժանդն, որ ստուգաբանի ժանգ. զի որպէս ի ժանգն չգոյ ինչ պիտանի, նոյպէս եւ նա օտարացեալ է ամենայն բարւոյ, եւ պատկեր է սկզբնաչարին սատանայի։ Ժանդ կոչէ զհակառակասէր բարսն. եւ այլն։
Ոչ կարաց յովսէփ ժոյժ ունել առաջի ամենեցուն. (Ծն. ՟Խ՟Ե. 1։ Առն նեղասրտի ո՞վ ունիցի ժոյժ. Առակ. ՟Ժ՟Ը. 14։)
Կարաց գերազանցել զամնեքումբք ծայրացուցանելով զինքեան հմտութիւն. (Պիտ.։)
δίκαιος, -ον, δικαίως justus, -um;
juste, jure, severe, reapse եւ այլն. (ի գործականէ բառիս Իր). վարի՝ որպէս Արդարացի. արդեամբք. ստուգիւ. հաւաստեաւ. իրաւամբք. եւ Արդար. ստոյգ. հաւաստի. դիպող. ի դեպ.
անիրաւն իբրեւ արժանի արդարացաւ, եւ իրաւն իբրեւ ցախոյեան ստացաւ. (Կլիմաք.։)
Եօթն հազարաց լտերց. (Մագ. ՟Կ՟Ը։)
Չէր աղքատ ի կառաց՝ որ զհողմս լծեալ ի համազգեաց երիվարաց լծին. (Եզնիկ.։)
Լսող ոմն մեծագոյննորա եղեալ իմաստիցն կին, անուն թէանով։ Ի վերջէ եկեալքն եւ ոչ լսող անգամ արժանաւորապէս նորայն կարացն լինել քերթութեանց. (Պիտ.։)
ποίμνη, ποίμνιον grex ovium, pecus, pecora. Հօտ ոչխարաց. օդիք եւ այծիք.
Եւ բանն ի խառն սովորութենէ անտի հաւատարիմ ցուցանել։ Զի այնպէս էր խառն եւ խոնարհ տեսիլ նորա, զի եւ սամարացի կանայք, եւ մաքսաւորք մատչել եւ խօսել կարէին. (Ոսկ. յհ. ՟ա. 11. 12։)
Ոչ կարացեալ տանել խղճի մտացն՝ իխեղդ մտաբերէին. (Սարգ. յկ. ՟Ժ։)
Չի՛ք նոցա խեղճ կամ խեթ յետ մկրտութեան յօրինաց անտի։ Նա արդարացուցանէ զիս ի մէջ խղճի եւ խեթի. (Եփր. հռ. եւ Եփր. ՟ա. կոր.։)
Յոյժ խեղճ էր նոցա (հրէից չարաց) ծնանել կուսին. (Եփր. համաբ.։)
Խթեա՛ ի քարացեալ սիրտ իմ, եւ հա՛ն ինձ արտասուս ապաշխարութեան. (Եփր. աղ.։)
Հարկ է հնազանդ լինել՝ ոչ միայն վասն բարկութեանն, այլ եւ վասն մտացն խղճի։ Առ խղճի մտաց զիռոցն իբրեւ զզոհեալ ուտեն. եւ խիղճ մտաց նոցա՝ քանզի տկար է, պղծի։ Խիղճ մտաց նորա որ տկարութեամբ զգածեալ է։ Զխիղճ մտաց տկարացն զայրացուցեալ՝ ի քրիստոս մեղանչէ։ Սրբեսցէ զխիղճ մտաց ձերոց. եւ այլն։
Դարձուսցէ զխուփն կամ զտախտակն ի վերայ նշխարացն. (Մաշտ. ջահկ.։)
Զի՞նչ խրաց կօշկացն իցեն. այլ ի լինել շաղկապիցն պնդել կօշկացն եւ փոկոցն. կամ լինել՝ զոր արտաքոյ ոմանք ատանին գարշապարաց կօշկացն. (Շ. մտթ.։)
Ոմանք ի շանց ոչ կարացեալ զօրութեամբ մարմնոց կռուել՝ մեծամեծս եւ ծանունս հաջեն. (Պտմ. աղեքս.։)
Ոչ կարացեալ զկշիռ հատուցմանն չափել. (Լմբ. պտրգ.։)
Կարգէ եւ զգաբաղ ոմն ի վերայ կուտից (համբարաց). (Խոր. ՟Բ. 7։)
Կոյր վախճանեսցես զկեանս քո՝ զմիանալի արեգակն տեսանել ոչ կարացեալ. (Փիլ. ել. ՟Բ. 51։)
Մազ կուռ եւ խիտ, որպէս այծից եւ ոչխարաց եւ նապաստակաց. (Նիւս. բն. ՟Ա։)
Արկին կուր վնասակարացն թռչնոց (Նար. կ.։)
Ոչ եւս կայցեն նոքա ի հարկի օտարաց, այլ հարկեսցին (յն. գործեսցեն) տեառն աստուծոյ իւրեանց. (Երեմ. ՟Լ. 8։)
Հնգիր հարիւրոց դենարաց. (Նար. ՟Ժ՟Է։)
Ի զինուորութեանցն հոյլս։ Ի հոյլս քերթողական պարուց։ Զիմաստակացն հոյլսն։ Զբազում հիւանդաց հոյլս։ Հոյլք չարաց, կամ անզգամաց, կենդանեաց, ասպականեաց. (Պիտ.։)
Ի նշխարաց մարմնոյ նորա հում մնացեալ լինի. (Ոսկ. ննջ.։)
Չոր ձաղկն դալարացեալ տերեւէր՝ իբր զմարիամ կոյս. (Ոսկ. գծ.։)
Շատք ի մանր մանկանց՝ նախարարաց որդւոցն. (Փարպ.։)
Միթէ կարացից զկենաց ծառն՝ չարի գիտութիւն ուսուցանել. (Լմբ. ատ.։)
Հրաժեշտ ի վնասակարացն, եւ մուտ յորդեգրութիւն. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Զականջսն մուտ առնեն վնասակարաց. (Յճխ. ՟Ի։)
Ի ներքոյ նկարացն՝ նշան քրիստոսեան խաչին ոսկեղէն. (ՃՃ.։)
Ոչ ի նուս երիվարաց, եւ ոչ ի վաշտս հեծելոց։ Ի նուս երիվարաց նըստեալ. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 8. եւ Ոսկ. ծաղկզրդ.։)
Զնիւս երիվարացն երկաթապատ պնդեալ։ Կապարճըս եւ աղեղունս պատրաստականս զառաջեաւ ի նիւսն ունելով։ Դեռեւս հեծեալ կայր ի նիւս երիվարին։ Աշտանակեալ ի նիւս նշոգ (նժոյգ) երիվարին։ Յայս նիշ նիւս կեղթում (սապատ յուսն) ի մէջ բդեդի պահարանեալ նամակ տանի. (Արծր. ՟Գ. 2. 4. 15։ ՟Դ. 1։)
(գիր) մանր՝ իբր նօսր, կամ սեպհական նօտարաց, եւ երագագիր դպրաց. որ ի յետին դարս հնարեցաւ՝ զկնի բոլոր կոչեցեալ գրոյ հնարելոյ զկնի երկաթագիր ասացեալ հին նշանագրաց.
Յերից քանքարաց արար նա վահան մի, այսինքն ի հինգ շանթ ոսկւոյ. (Եփր. թագ.։)
Զպտուղ ցորենոյ, եւ զամենայն արմտեաց, զտասնորդս զուարակացն եւ ոչխարաց. եւ բերեալ կուտեցին շեղջս շեղջս ... հարցանէէ վասն շեղջոցն։ Իբրեւ զշեղջ ցորենոյ։ Իբրեւ զշեղջ կալոյ. եւ այլն։
Մի շերտ պանիր ոչ կարացեր պահել. (Ոսկիփոր.։)
Եօթն որոջ ոչխարաց։ Էգ յօդեաց որոջ, կամ ալոճ մի յայծեաց։ Որոջ մի փոքր։ Զենին զորոջսն։ Որոջք երկերիւր։ Իբրեւ որոջ առաջի կտրչի անմռունչ կայ։ Մաննայ ըստ խոյիցն եւ ըստ որոջացն.եւ այլն։
Որոց արկեալ զմեզ յուղի՝ առ քեզ առաքեն։ Պատմեն մերձաւոր սիրելեաց զանցս աշխատութեան ուղոյն ճանապարհաց։ Ոչ համբարեցի նշխարս պաշարաց ի յուղին անեզրական. (Փարպ.։ Ագաթ.։ Նար. ՟Կ՟Ը։)
Գետն՝ ձմեռնական ուխիւքն զայրացեալ։ Եւ ոչ ուխք զգետն ստուարացուցին՝ արբմամբ (անթիւ զօրաց)։ Զարեանցն պատրաստէ յարուցանել ուխս. (Նիւս. սքանչ.։ Խոր. ՟Բ. 12։ Պիտ.։)
Կարգեցին պահս։ Քարոզեաց պահս։ Խոնարհ առնէի պահօք զանձն իմ։ Ծունկք իմ տկարացան ի պահոց։ Պահեաց Դաւիթ պահս։ Մի թէ՛ պա՞հս պահիցէք ինձ.եւ այլն։
Պարտ է մեզ որ կարողս եմք՝ զտկարութիւն տկարացն բառնալ։ Ապա եթէ այնպէս ինչ պարտ իցէ լինել, զոր, կամի արասցէ։ Առն մարդոյ չէ պարտ ծածկել զգլուխ։ Ինձ պարտ էր ձէնջ վկայութիւն առնուլ։ Ուստի պարտ իսկ էր նմա ամենայնիւ եղբարց նմանել։ Փոխանակ զի պարտ էր ձեզ լինել վարդապէտս վասն ժամանակին, եւ այլն։
ԲՈՒՍՏ կամ ՊԻՍՏ. բուսդէր, պիսդ, պուսսէդ, վիւսսէդ. Գոհար ծովային՝ իբր բոյս քարացեալ. (Բժշկարան.։)
Ի քարինսն որ պորտս անուանին, եւ դրեալ լինին ի մէջս կարակնից (այսինքն կամարաց կամ գմբեթաց). (Արիստ. աշխ. ...)
Ջրեսցես զթշնամութիւնն։ Ջրեսցէ զսէրն։ Ապաշխարութեամբն դարձնեալ ջրէ զմեղս։ Ոչ կարացին ջրել զնոսա ի սիրելոյ հոգեւոր որդւոց. (Սարգ.։)
Բառ ռմկ. որպէս Պաստառ կամ կապերտ գործեալ ի սատարաց. պեղ. վասն որոյ ուր ասէ Գէ. ես.
ՍՂԱՑՈՒՑԱՆԵՄ որ եւ ՍՂԵԼ. ἑλαττόω diminuo λεπτόω attenuo. Տալ սղանալ. նուազեցուցանել. տկարացուցանել. կարճել.
Սոնք՝ ն՝երից երկարաց վեցամանակ. որպիսի, յովհաննէս. (Թր. քեր.։)
Որո՞յ սոսկ մարդոյ մահ կարաց զաշխարհս ի մեղաց մաքրել. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։)
Գոչմունք փողոց, եւ հնչմունք եղջերաց, վանգիւք սրնգաց, եւ հեշտալուր քնարաց. (Արծր. ՟Է. 3։)
ՎԱՆՔ. μοναστήριον, -ια monasterium, -ia λαύρα եւ այլն. Մենաստան, եւ մենաստանք, վանորայք, վանօրեայք. բնակարան միաբանակեցաց. որ եւ Փարախ, Լոռա, իբր օթարան բանաւոր ոչխարաց, միանգամայն եւ հիւրանոց.
Որպէս եւ դու արժանի առնէիր վարկիւ։ Ոչ իբրու զարժանիս ի վարկէ։ Տարագրելի է եւ զվարկս զայնոսիկ՝ որք կարծեցին եւ այլն։ Զյաղագս ընդդիմակացն վարկս։ Ի վարկ էառ, եհարց զաւարաց գերութեան։ Վկայից բանք՝ քանունք են դատաւորաց. (իսկ սուտ վկայք) եւ զայնոսիկ՝ որ բուն տեարքն են վարկին, ընդ ինքեանս մեղանչել հաւանեցուցանեն. (Փիլ.։)
Բամբակենի ասէ. լինիմ հանդերձ որպէս զասր յոչխարաց, եւ զվուշ ի կտաւէ, եւ զմետաքս յորդանց. (Մխ. առակ.։)
Կարդա՛ զանուն վաղավախճան վսերիս, որպէս եւ բարբառն բղխեալ ի բերանոյդ առ տալիթայն։ Զբերանն կափուցեալ ի վերայ վսերիս։ Լուա՛ զանթուելի վէր վերամբարձեալ վսերիս։ Ի քանի՞ վարմից վսերական վիրագին կորզեցեր զիս կեցուցիչ։ Զգահավիժեալս ի բարձանց զհրասուզեալ վիրագս վսերականս։ Զանձն վսերամիտ հիքոյս։ Շնորհեա՛ զմաքրութիւն վսերամիտ հիքոյս։ Զվսերամիտ անձն իմ զստահակեալ եւ զապստամբ։ Փրկեա՛ զիս ի վսերամիտ գոռոզէն։ Ընթադրեա՛ ի վսերամիտս զծագումն ողորմութեանդ անբաւ։ Թաքուցի ի վսերային միտս իմ։ Վհատեալ վսերային վերամբարձեալ ծովս անտարացոյց՝ զանորդիս չարեաց։ Զբերան հնացեալ վսերային վիրագին. (Բենիկ.։)
Ի նորա վարս տեղի գտանել ոչ կարացին. (Խոր. ՟Գ. 67։)
Նեղեցին զտկարն եւ զանզօրն։ Զտնանկն եւ զտկարն։ Մարդ տկար եւ սակաւ եւ ստրկաւ ժամանակեան։ Զձեռս տկարմխիթարեցեր։ Տէր տկար առնէ զհակառակորդս իւր։ Հոգիս յօժար է, բայց մարմինս տկար։ Պատսպարա՛ն լերուք տկարաց։ Իբրեւ տկար անօթոյ առնիցեն պատիւ կանանց։ Տկար յոտից։ Առին դրաստուք զամենայն տկարս. եւ այլն։ Որք առողջ են մարմնով՝ ձեռնատու լինել տկարաց։ Տկարի եւ զրկելոյ է պէտք օգնութեան. (Շ. թղթ.։ Խոսր.։)
Զվշտակցութիւն առակս ուսուցանէ տկարաց։ Յաստուծոյ կարգաւորեալ է տկարի հնազանդ լինել հզօրի։ Իմաստութիւն է այլ եւ՛ս տկարիւ զփորձ առնուլ եւ զղջանալ. (Մխ. առակ.։)
Խիղճ մտացն նորա, քանզի տկար է, պղծի։ Գայթագղութիւն լիցի տկարաց։ Կորնչիցի տկար եղբայրն ի քում գիտութեանն։ Զխիղճ մտաց տկարացն զայրացուցեալ։ Եղէ ընդ տկարս իբրեւ զտկար, զի զտկարսն շահեցայց.եւ այլն։
Միայն ջերմինս եւ կծուինս տայ կերակրել տկարացելումն, զի զտողսն հատցէ ի խոնարհ, եւ օգնականութիւն ահեկին կողման եւ փայծղան. (Մագ. ՟Հ՟Թ։)
ՑՈՅՑ. Ապացոյց. տարացոյց. ցուցակութիւն յայտնի պատճառօք. ցուցում.
Ձգեալ զտէգն՝ եհար զկուրծս նորա. (եւ ցցեալ՝ ի ներքս ոչ կարաց անցուցանել. Մամիկ.։)
Նա զինուն (նետիւ կնոջն) յաղթեալ՝ յիւր սիրտն ձգել ցցեաց։ Ոչ կարաց սատանայ ցցել զգեղեալ նետս իւր ի միտս նորա։ (Փիլ. սամփս.։)
Զի՞ փոյթ է տեառն։ Միթէ զիղանց ինչ փո՞յթ էր Աստուածայ։ Ոչ ինչ է քեզ փոյթ։ Ոչինչ փոյթ է քեզ զումեքէ։ Ոչ է քեզ փոյթ զումեքէ (ի մարդահաճել )։ Ոչ Աստուածայ այլ գոյ բաց ի քէն, որում փոյթ իցէ վասն ամենեցուն։ փոյթ լիցի նմա վասն սրբոցն։ Փոյթ լիցի առնել պատճէն մի հրովարտակիդ։ Մեզ չէ փոյթ, դու գիտես։ Չէ՛ փոյթ նմա վասն ոչխարացն։ Ոչ զի զաղքատաց ինչ փոյթ էր նմա Եւ ոչինչ զայնմանէ գաղիովնի փոյթ լինէր, եւ այլն։
Թէ օտարաց, քանի՞ եւս եղբարց։ Քանի՞ եւս պարտ է։ Քանի՞ եւս պարտիմք եւ այլն. (Շ. ընդհ.։ Իգն.։ Սարգ.։)
Սրինգ եւ թմբուկ եւ փող եւ քնար։ Երգեսցէ քնարաւն, եւ դիւր լիցի քեզ։ Առնոյր դաւիթ զքնարն, եւ նուարգէր ձեռամբ իւրով։ Արուեստականօք թըմբկաց եւ քնարաց։ Նա է հայր՝ որ եցոյց զերգս եւ զքնարս։ Երգովք սաղմոսաց, տաւղօք եւ քնարօք, եւ թմբկօք եւ ծնծղայիւք եւ փողովք.եւ այլն։
Աստուածք օտարք։ Զհետ աստուածոց օտարաց։ Բուռն հարին զաստուածոց օտարաց։ ՔՕտարք կերիցեն։ Թողցեն օտարաց։ Յազգաց օտարաց։ Յորդւո՞ց իւրեանց՝ թէ յօտարաց։ Խունկ օտար։ Հուր օտար։ Կարաս ծակ է տուն օտար։ Օտար համարեալ ի քումմէ զօրութենէ։ Որպէս թէ օտար ինչ իրք ձեզ դիպցին։ Յօտարքն լերինս կարճէր ի կենաց.եւ այլն։
Յամենայն իրաց չարաց, որ օտար իցեն նորոյն, ի բա՛ց կացէք։ Որ օտար իցեն իմաստութեան գրոց, ի բա՛ց մերժեսցի՛ր զքեզ. (Եփր. ՟ա. թես. եւ Եփր. ՟բ. տիմ.։)
Այր օտար ես դու, եւ խախտեցար ի տեղւոջէ քումմէ։ Արտաքոյ ոչ աչանէր օտար, զի դուռն իմ բա՛ց էր ամենայն եկելոց։ Օտար էի, եւ ժողովեցիք զիս։ Ի գերեզման օտարաց։ Զոր եթէ առնիցես առ եղբարս, զգոյն եւ առ օտարս.եւ այլն։
Որ ինչ ի զգալիս արեգակն, յիմանալիսն աստուած, ասաց ոմն յօտարացն. (Առ որս. ՟Է։)
Չիք ոք բարի, բայց մի աստուած։ Այր բարի եւ անձնեայ։ Մարդ բարի ի բարի գանձուց սրտի իւրոյ հանէ զբարիս։ Ազնիւ ծառայ բարի եւ հաւատարիմ։ Ծառ կամ պտուղ կամ երկիր կամ մասն բարի։ Պարգեւս բարիս։ Տուրք բարիք։ Լի գործովք բարեօք։ Զգործս բարեաց. կամ Զյիշատակ մեր բարեաց. (յն. բարի)։ Գիտել զբարի կամ զչար։ Բանս բարիս։ Չէ բարի բանդ։ Չէ ինձ բարի։ Ուղիղ եւ բարի ես դու յաչս իմ։ Ինձ մերձենալ առ աստուած բարի է։ Արա որ ինչ բարի թուի առաջի աչաց քոց։ Տէր որ ինչ բարի է առաջի իւր, ինքն արասցէ։ Ծագէ ի վերայ չարաց եւ բարեաց։ Զչարս եւ զբարիս։ Ժողովեցին զբարի բարին (այսինքն զլաւսն) յամանս, զխոտանն ի բաց ընկեցին. եւ այլն։
Ոչինչ կարաց ազդել նոցա։ Նետք հրեղէնք սատանայի՝ խաւարելոցն ազդեն։ Բան մեր թերեւս ուժգնագոյնս ազդեաց առ ձեզ. (Եղիշ.։ Խոսր.։ Ոսկ. յհ.։)
Որ ոչն էր ախմար գիտութեամբ։ Ախմարաց է ձեռնարկութիւնս։ Ըմբռնել զախմարս եւ պարզամիտս ի մարդկանէ։ Փոփոխմամբ խաբէութեանն զրկեն զանձինս ախմարաց։ Ըստ ախմարացն կարծեաց։ Որով տուաք՝ ո՛չ թէ գիտնոց, այլ ախմարաց եւ տղայոց. (Առ որս. ՟Է։ Անյաղթ ստորոգ.։ Յհ. իմ. պաւլ.։ Պիտ.։ Լմբ. պտրգ.։ Շ. եդես.։)
Դէմք նախագաղափարացն, ես, դու, նա. եւ ածանցացն, իմ, քո, նորա. (իմա՛, իմոյին, քոյին, նորային կամ նորայն). (Թր. եւ Երզն. քեր.։) Գտանի գրեալ եւ ածանցի, ածանցից։
Տկարացեալ դնէր յաղբիսն. (Ճ. ՟Ժ.։)
ԱՂԵՐՍ. որ եւ ԱՂԵՐՍԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ. ԱՊԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ, կամ ԱՂԵՐՍ ԱՊԱԲԱՆՈՒԹԵԱՆ. Պատասխանատուութիւն առ ի զանձն արդարացուցանելոյ. ջատագովութիւն անձին. առաջարկութիւն իրաւանց՝ խոնարհ եւ ողոք բանիւք. իրաւունք. փաստ. չքմեղութիւն. ἁπολόγημα, ἁπολογία apologia, causae defensio. բթիզար, արզ.
Ետես զփողարսն, եւ ամբոխ յոյժ։ Տեսանէ ամբոխ յոյժ եւ լալականս։ Յետ դադարելոյ ամբոխին։ Ոչ կարաց գիտել զստոյգն վասն ամբոխին։ Ոչ բազմօք, եւ ոչ ամբոխիւ։ Ի բազմանալ ամբոխին՝ երկուցեալ հազարապետն. եւ այլն։
Որպէս ձի ամեհի միշտ ի վարժոցս կայցէ։ Սանձք ձիոց ի բերան դիցեն, ոչ յամեհոյ, այլ ի զարդու եւ ի կերպարանաց վասն։ Քան զսանձս ամեհի երիվարացն. (Ոսկ. ՟ա. տիմ. եւ Ոսկ. յհ.։)
Անարիս առ կարիս պիտանեացն եւ օգտակարացն. (Նար. Է։)
Տկարացս զմեծամեծացն առնես հարցումն, եւ անզօրացս հարկես. (Արշար.։)
Անթիւ են որսացեալք ի նմանէ։ Անթիւ լիցի ի բազմութենէ։ Մոռացաւ զիս զաւուրս անթիւս։ Բազումս եւ անթիւս օտարացոյց. եւ այլն։
Յայսպիսի փշոցս անխոցոտելի մնալ։ Անմարթ է անխոցոտելի մնալ գարշապարացն. (Սարգ. յկ. ՟Ե։)
ԱՆԿԱՐԱՑՆ Է. յն. ոճով. կամ ՅԱՆԿԱՐԱՑՆ Է, հյ. ոճով. τῶν ἁδύνατων ἑστιν. որ եւ ասի ՅԱՆՀՆԱՐԻՑՆ Է. այս ինքն մի ինչ յանկարելեաց. nequit fieri.
Անկարացն է՝ ինքն ինքեան գոլ ինչ ներհական։ Յոյժ դժուարացն կամ յանկարացն էր լուծանիլ. (Արիստ. քանակ. եւ Արիստ. առինչ.։)
Զգեստք յոչխարաց՝ են ծաղիկք՝ ըստ արարչական արուեստին՝ անկչաց գովութիւն. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Անհաս եղայ, եւ ոչ կարացի հետազօտել խորհրդոցն Աստուծոյ. (Նար. երգ.։)
Ոչ կարացաք անմեղ գնալ. (Լմբ. սղ. ՟Ի՟Դ։)
Իսկ զմեզ անյարմարս եւ անյօդս, եւ ոչ երբէք կարացեալ ի նոյն գալ. (Առ որս. ՟Ժ՟Ե։)
Մի՛ վատթարաց վատներ յանպէտ. (Շ. այբուբ. ՟Ա։)
ԱՆՋԻԼ ԱՌՆԵԼ. Տկարացուցանել, ջղակոտոր առնել.
Գողանալովն՝ մեծ ինչ կամ փոքր առնելով՝ կամ ի տաճարաց, կամ յայլոց ապախտ տեղաց. (Պղատ. օրին. ՟Թ։)
Ոչ կարաց բաղաամ ապռել գերփել ի ձեռն աղտեղի արուեստգիտութեան իւրոյ զշահ եւ զօգուտ անօրէնութեան. (Եփր. ծն.։)
Ոչինչ բնաւ տեւեալ կալ առաջի։ Վտանգ՝ որում ոչ ոք կարէ կալ առաջի։ Ոչ եթէ գիտէաք, եթէ մեք արեաց առաջի ինչ կարեմք կալ։ Որում կարեաց եւ վտանգի ոչ մեր նախնիքն եւ ոչ առաջի չկարացաք կալ. (Փարպ.։ Անսովոր է ասել, Ոսկ. յհ. Ա. 38.)
Հոգի եւ մարմին, եւ անասուն եւ ասուն։ Անասնոցս, ասնոց, առաքինեացս, վատթարացս։ Բաղկացեալ յասնոյ եւ յանասնոյ. (Փիլ.։)
Արգել եւ զբաղումն տայր նոցա բէփրկութեան։ Եւ այլ ոչ կարաց արդել տալ ինքեան (այսինքն արգելուլ զանձն). (Ոսկ. յհ. ՟Բ 5։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Բարձեալ ի վերայ ողտուց՝ վտարեաց ի սամառա, եդեալ ի ներքոյ արգոբայ տաղաւարաց. (Արծր. ՟Գ 3։) Այլ է եւ Երգաբ կամ ԱՐԳԱԲ. որ գրի ԱՐԳՈԲ.
անդեայք արջառաց, եւ հօտք ոչխարաց. (Յհ. կթ.։)
Զդուրս տաճարաց կռոցն փակեցին. եւ որ ի վերայ բագնին եւ սեանն կային պատկերքն, ծածկեալ պատեցին զնոսա եղեգամբք. (Խոր. ՟Բ. 30։)
Յանդիման կացեալ բագնից եւ տաճարաց։ Կալով ոչ հեռագոյն ի բագնիցն. (Պղատ. օրին. ՟Է։)
Տապալեսցեն զշինուածս բագնացն։ Ոչ կարացինզդուրս բագնացն գտանել, թէ ի ներքս մտանիցեն. (Ագաթ.։)
Ոչ կարաց ժուժկալել, եւ բախեալ արտասուօք, յոգւոց եհան. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Ետես զբանակ Աստուծոյ։ Բանակք հրեշտակաց։ Զատոյց զժողովուրդն (անասնովք հանդերձ) յերկուս բանակս։ Ննջեաց զայն գիշէր անդէն ի բանակին։ Եմուտ ի մէջ բանակի եգիպտացւոցն, եւ ի մէջ բանակի իսրայէլացւոցն։ Դարձաւ յեսու եւ ամենայն իսրայէլ ընդ նմա ի բանակն ի Գաղգաղա։ Իբրեւ զգունդս բանակաց։ Ծախեցի զբանակս ձեր։ Առին զբանակս օտարաց.եւ այլն։
Օտարացուցիչս իմն բերես ի լսելիս մեր. (Գծ. ՟Ժ՟Է. 20։)
Ոչ կարացեալ բերել զլռութիւն՝ աղաղակեաց. (Իգն.։)
Բոլորումն տիրեսցէ թագաւորութեան։ Տիրել բոլորումս (կամ բոլորս) հայոց։ Բոլոր ամենայն նախարարաց. (Խոր.։)
Բուռն եհար զամոլաջլէ զըստի նորա։ Բուռն եհար զինէն, եւ կացոյց ի վերայ ոտից իմոց։ ԲՈւռն հարին զաստուածոց օտարաց։ Բո՛ւռն հար, կա՛լ զձուկնդ։ Բուռն եհար սամփսոն զերկուց սեանցն միջոց։ Անզգամն բուռն եհար զբազկաց իւրոց։ Անզգամն բուռն եհար զբազկազ իւրոց։ Բուռն եհար հրեշտակ զգագաթանէ նորա։ Ոչ երբէք զհրեշտակաց բուռն հարկանէ, այլ զզաւակէն Աբրահամու բուռն հարկանէ.եւ այլն։
Այնպիսի գեղեցկի, այնպիսոյ բռան (այսինքն Սամփսոնի) կարաց յաղթել. (Ոսկ. ի հերոդ.։)
ԲՈՒՍՏ կամ ՊԻՍՏ. բուսդէր, պիսդ, պուսսէդ, վիւսսէդ κοράλιον corallium. Գոհար ծովային՝ իբր բոյս քարացեալ. (Բժշկարան.։)
Որ ոչ ումեք տուեալ յըստ աշխարհիս զօրաւարաց, կամ գազանաց ինքնակալաց. (Սարկ. քհ.։)
Գանեալ զխիղճ տկարացն՝ ի քրիստոս մեղանչէ. (Բրս. հց.։)
Գաւիթ ոչխարաց։ Որ ոչ են յայսմ գաւթէ. (Յհ. ՟Ժ. 1. 16։)
Բռնութիւն ոչ կարաց յայս գերչէս զերծանել զնա. (Լմբ. ժղ.։)
Այս է գերի գերիչ գերեվարաց իւրոց. (Եփր. համաբ.։)
Ա՛ռ զգլուխ զաւարաց գերութեան. այսինքն զհամար. (Փիլ. այլաբ.։)
Առեալ զճարտարացն գրեան ի նոյն դիւանէն եդեսիոյ. (Խոր. ՟Գ. 53։ Փարպ.։)
Գռութ սպայից յինքեանս կուտեալ։ Գռոյթ իմն ի վերայ զօրու հագարացւոցն տուեալ. (Յհ. կթ.։)
Հնգից հարիւրոց դենարաց պարտուց շնորհաբաշխութիւն. (Նար. ՟Ժ՟Է։)
Զճճեացն եւ զայլ եւս վատթարաց դիմակս առնէին պատկերս աստուծոյ։ Ի վերայ առաքելոցն դիմակք հրեղէն լեզուացն յայտնեցան. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 1. 12։)
Ոչ կարացեալ դիմակ գոլ հրամանի արքային։ Յարեւելից դիմակի քարանձաւին. (Յհ. կթ.։)
Դուար եւ հօրան, ոչխարաց բոյլ։ (Հին բռ.)
Զտուժն պահանջել, եւ երաշխիս գոլ տիրագոյն նախ իսկ զհօրն, երկրորդ զհաւուն, եւ երրորդ զհամարացն։ Եթէ ընդ երաշխեօք անկեալ իրն կենդանի իցէ, յաղթելն յաղագս սորա՝ հատուսցէ զկերակուրն սորա։ Երաշխիս՝ զոր ինչ եւ երաշխեօք յայտնապէս երաշխաւորիցէ նախավաճառողն. (Պղատ. օրին. Զ. ԺԱ. ԺԲ։)
Զառաջին պտուղ ընծային մատուցանէին կապեալ նախարարացն. (Եղիշ. ՟Ը։)
Թաղեսցեն զնոսա քարամբք պարսաքարաց. (Զաք. ՟Թ. 15։)
Բեկանէ զթեւակս չարաց. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Թէպէտ եւ զհետ եղեւ նոցա, չկարաց հասանել. (՟Ա. Մակ. ՟Ժ՟Բ. 30։)
Գահաւորակ կամ կառք ուղեւոյ բարձալ ի ջորեաց, յերկիվարաց, կամ ի փղաց.
Ծածկեսցես զիս ի ժողովոց չարաց։ Ժողովել ժողովս յերկրի նորա առանց նորա։ Ժողովս կուտէ ի վերայ քո ամովս ի մէջ տանս իսրայէլի։ Ոչ կարասցուք պատասխանի տալ վասն ժողովոյս այսորիկ։ Եւ զայս ասացեալ արձակեաց ժողովսն։ Արարեալ ժողովն հրէիցն՝ նզովեցին զանձինս։ Ժողովս արարեալ բազմաց.եւ այլն։
Իբրեւ յաղթել ինչ եւ առնել ոնեայ ոչ կարաց. (՟Բ. Մակ. ՟Գ. 5։)
Ըստ անարգանացդ ասեմ իբրեւ թէ մեք տկարացաք արդեօք. (՟Բ. Կոր. ՟Ժ՟Ա. 21։)
Եթէ եւ յիսուսին այնպիսի էին մահն եւ չարչարանքն իբրու սոսկ մարդոյ, զիա՞րդ կարացին զամենայն բնութիւնս մարդկան վերստին ապրեցուցանել։ Խրատ եւս մատուցանէ իբրու նախնոյն մեր ադամայ. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ. ՟Ը։)
հոգացեալ խնամարկութեամբ վասն մարդկան բանականաց, իբրու զի յետ ժամանակաց լրման դիւրընկալ լինիցի։ Զգաւազանսն շերտեալ արկանէր յաւազանսն, իբրու զի ոչխարացն տեսեալ պի ջուրսն՝ ծնանէին խայտախարիւք. (Շ. բարձր.։)
Իշխանք ոչ են յերկիւղ բարեագործոց, այլ չարաց. (Հռ. ՟Ժ՟Գ. 3։)
Քաջալերս տայ յայսպիսի կարծեաց լեթելոյ հոգւոյ։ Ի լեթելոյ եւ լքելոյ. սրտէն։ Զլեթեալ եւ զտկարացեալ հոգիս. (Լմբ. սղ.։)
Երկուց անարարաց ի մասին չէ մարթ լինել. (Եզնիկ.։)
Ընդէ՞ր եւ զհարսն չյարացուցանիսցես ի կաքաւս, զի եւ նա ընդ նոսին լկտայցէ. (Ոսկ. կող.։)
Զառաջին չարացեալն խաբիչք. (Վրդն. երգ.։)
Այս է խաչ խաչիչ խաչահանուաց իւրոց, եւ գերի գերիչ գերեվարաց իւրոց. (Եփր. համաբ. յորմէ եւ Բրսղ. մրկ.։)
Մեր փրկութեան ոչ կարաց ի խափան լինել. (Ոսկիփոր.։)
Զօրէն յոռւոյ եւ խենեշի կառաւարի զյարձակմունսնոչ կարացեալ արգելուլ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 183։)
Ապա եթէ տկարացեալ եսհաւատովք. եւ խղճես. (Եզնիկ.։)
Խնու զլսելիս իւր, զի մի՛ լուիցէ տկարաց։ Զակն աղբար խնուցու։ Ամենայն բերան խցցի։ Խցին զբերանս առիւծուց։ Խցան աղբիւրք անդնդոց։ Զամենայն ջրհորս զոր խցին փղշտացիքն, եւ լցին զնոսա հողով։ Խցեալ է զականջս իւր։ Խցցինզդրունսքո։ Խցցէ զչարս ձեր.եւ այլն։
Նմանութեամբ Անպտան. յետնեալ. անապատացեալ. օտարացեալ. Խարապ, մահրում.
Գիտէր՝ թէ առաւել այս բան խոցէ զնոսա։ Զի՞ խոցիս դու վասն ընկերացն բարութեան։ Սոքա խոցեցան, ընդէ՞ր, զի ի հաւասարութիւն բարաց ընդ ընկերս ի համարձակութիւն մտանէին. (Ոսկ. յհ. 8։)
Դարձուսցէ զխուփն կամ զտախտակն ի վերայ նշխարացն. (Մաշտ. ջահկ.։)
Զարեգակն իւր ծագէ ի վերայ չարաց եւ բարեաց։ Ծագեա՛ զողորմութիւնս քո։ Ծագեցից զեղջիւր ի դաւիթ։ ծագեցից դաւթի ծագումն.եւ այլն։
Ծարրօքն ստուարացուցանեն զնստագոյնս աչացն. (Լծ. ածաբ.։)
Մաքսաւորն ծեծելով զկուրծսն իւր՝ արդարացաւ. (Հ. կիլիկ.։)
Յազգի ազգի հոգս զառածեալ ծնգիցին։ Չարաց ի արմատականսն ծնգել։ Որ յայնպիսի ցաւս ծնգիցին։ Ո՞ ծնգի. որ խանտայցէ. ընդ այլոց բարիսն, թէ որ ուրախակից լեալ խնդասցէ։ Եւ մեք ի նմին ջերման ծնկիմք։ Զի՞ այնչափ ծնգիցիմք ընդ չկայսս եւ չմնալիս։ Հալեալ ծնկեալ. եւ այլն. (Ոսկ. մտթ.։ Ոսկ. եփես. եւ այլն։)
Խոյր եւ կամար։ Կամարս եւ խոյրս։ Աստուած ընդ մէջ նորա (ահարոնի) զկամարն։ Մինչեւ ցսուսեր իւր, եւ ցկամար իւր (զինւորական)։ Կմար ականակապ յականց շափիղայ ընդ մէջ իւր։ Լանջադեղ կամար։ Փոխանակ կամարացն (կանանց) չուան գօտի. եւ այլն։
ԿԱՄԱՐ. Որպէս Կամարակապ շինուած, եւ գաւիթ ի նախադրունս տաճարաց եւ տպարանից. որ եւ ԷՂԱՄ. եբր. էլամ. αἱλάμ aelam
Կամար սեանց։ Զօդեալ կամարքն հանդէպ միմեանց։ Զկամար աթոռոցն, ուր դատէր ի կամարի ատենին։ Զներքին կամարաց տան տեառն։ Առ կամարաւ։ Անկեանց եւ կամարաց։ Զկամարօք դրան, եւ այլն, (Գ. Թագ. Ա. Մնաց.։ Եզեկ. Խ։)
Եթէ կարիցէ ոք թուալ զաւազ երկրի։ Կարասցես տոկալ։ Թեր եւս կարասցուք հարկանել։ Ոչ կարեմք հակ առակ ինչ չար ասել բարւոյ։ Ոչ կարեմ ես միայն կրել զժողովուրդս զայս։ Ոչ կարացից անցանել զբանիւ տեառն։ Ոչ ոք կարէ երկուց տերանց ծառայել։ Կարօղ է աստուած յարուցանել։ Որ կարօղն է տանել, տարցի։ Կարօղ ես զիս բժշկել։ Սեղանն պղնձի ոչ կարեր ընդունել զօղջակէզսն. եւ այլն։
Յով եւ կարաց ոք զերծանել. (Արծր. Դ. 11։)
Եւ ո՞վ է կարացող զիս հաճել։ Ոչ կարացող այդմ մեծ կարգի. (Աթ. Ը։ Ճ. Ա.։)
σκληρός durus στερεός solidus αὑστηρός austerus. (իբրու Քարացեալ) Խիստ. պնդացեալ խտութեամբ. սերտ. պինտ, ամուր.
Ոչ եղեւ կարօտ փոխելոյ զբոցն, զի եղիցի ցօղ. իմա՛ ըստ յն. ոճոյ. այսինքն ոչ տկարացաւ փոխել։
Կղթեաց զճոպանն, մինչ զի եւ չկարաց բնաւ շարժել զձեռն. (Զենոբ.։)
Զլեռնացեալ ալիսն, եւ զկոխակսն մրրկալիցս։ Ի կոխակս անդնդաքակս զթանձրայատակ երկրի անբաւութիւն տատանեալ։ Ոչ կարաց զբորբոքեալ հնոց դէզադէզ կոխակացն սրախողխող սատակմանն ցածուցանել։ Անձախից ձոր վասն այնր կոչեցին՝ բազում ունելով ինչս ի կոխակս բարձրավանդակս, եւ կիրճս նրբականս եւ այլն. (Արծր. ստէպ։)
Եբարձ քրիստոս զզօրութիւն նորա, եւ տկարացոյց, եւ կոխոն ետ հաւատացելոց իւրոց. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ՟Բ։)
Ձեռն զկշտացաւ արկեալ յղացան՝ զկռապաշտութեանն ծնունդ ի մէջ բերեալ։ Մտրակ ի կուշտ արարեալ երիվարացն՝ ի միմեանս հասանէին. (Ագաթ.։)
Իշխանն կռփիչ է չարաց. (Եփր. հռ.։)
(Օրէնք) ոչ արդարացուցին զկրելիսն. (Ոսկ. հռ.։)
Եղիցես ի հազարս եւ ի բիւրս։ Եհար սաւուղ զհազարս, եւ դաւիթ զբիւրս։ Երեսուն հազար կամ տասն հազար արանց։ Հարիւր հազար մաքեաց։ Հազարք հազարաց պաշտէին զնա, եւ այլն։
Զոր ի բազում ժամանակաց հազիւ ուրեմն կարացին շինել. (Եղիշ. ՟Է։)
Գնացին զհետ հաճոյից սրտից իւրեանց չարաց. յն. հաճելեաց, կամ ցանկալեաց. (Երեմ. ՟Թ. 14։)
ՀԱՇԵՄ ՀԱՇԻՄ. τήκω, ἑκτήκω, -ομαι tabefacio, liquefacio, macero, -or . որ եւ ՄԱՇԵԼ, իլ. (լծ. թ. աշընտերմագ, աշընմագ ) Վատել. հիւծել. ծիւրել. հալել. հալիլ. ծախել. վատնել. տկարացուցանել. կորուսանել. յոգիս ապաստան լինել.
ՀԱՇԵՄ ՀԱՇԻՄ. τήκω, ἑκτήκω, -ομαι tabefacio, liquefacio, macero, -or . որ եւ ՄԱՇԵԼ, իլ. (լծ. թ. աշընտերմագ, աշընմագ ) Վատել. հիւծել. ծիւրել. հալել. հալիլ. ծախել. վատնել. տկարացուցանել. կորուսանել. յոգիս ապաստան լինել
(որ ի յետնոց վրիպակաւ գրի Հաչել. զոր տեսցես) ὐλακτέω latro. Ղօղանջել. ձայն արձակելն շանց ընդդէմ օտարաց.
Ի խորս ըմբռնեալ չարաց՝ դիցի հառաչ. (Սկեւռ. լմբ.։)
Հաւեղն՝ ՛ներկուց երկարաց, եւ ՛նաղօտէ, հինգամանակ. ո՛րզան, յո՜վսէ՜պս. (Քեր. թր.։)
ՀՕՐԱՆ ἁγέλη grex, et ovile. գրի եւ ՀՈՐԱՆ. Ջոկ այծից եւ ուլուց. եւս եւ հօտ ոչխարաց, եւ երամակ արջառոց, եւ Հօտարան. փարախ.
Բարւոք իմն ճահէ զգնացս գարշապարացն։ Եւ զայս հինգ ազգաց ճահիցես. (Ոսկ. եփես.։ Եւս. քր. ՟Ա։)
ἁναλίσκω, ἑξαναλίσκω consumo δαπανάω , καταδαπανάω impendo, insumo τήκω, ἑντήκω liquefacio βρώσκω edo φθίνω tabesco, deficio. (լծ. հյ. Հաշել. թ. աշըթմագ, ... լտ. մաչէ՛ռօ )) Վատնել զթանձրութիւն կամ զգիրութիւն. տկարացուցանել. հնացուցանել. եղծանել. լուծանել. հալել. ծախել. ուտել. հիւծել, իլ։
ՄԶԿԻԹ կամ ՄԶԳԻԹ, մանաւանդ ՄՍՔԻԹ. Բառ արաբ. մէսչիտ. Աղօթատեղի հագարացւոց՝ փոքր. զի մեծն կոչի ճամի, ժողովարան.
Զզարդ եւ զըսպասք սուրբ տաճարաց՝ անդ մըսգըթացըն ձօնէին. (Ներս. մոկ.։)
Այր ոմն սիմոն ... մոգէ՛ր, եւ ապշեցուցանէր զազգն սամարացւոց. (Գծ. ՟Ը. 9։)
Նոյն ընդ Մորի, առաւել ռմկ. որպէս Դադարք անասնոց. գոմ, մանտրա (այսինքն ի մանտրայն) մորնի պարտ է շինել ծնած ոչխարացն։ Գիշերն ի մորնին հանգչել. (Վստկ. ՟Յ՟Խ՟Ե։)
Աչքն (թաթարաց) էր նեղ իբրեւ զձագու, քիթն կարճ իբրեւ զկատուի, դունչն մռուղ իբրեւ զշան. (Մաղաք. աբեղ.։)
Մտրակ ի կուշտ արարեալ երիվարացն. (Ագաթ.։)
Դիոնիւսոս առ ի մօրուէ իւրմէ հեռայ այլայլեցաւ (այսինքն օտարացաւ). (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
Յիշմամբ երախտեացն որ առ նոսա յԵգիպտոսէ եւ յառաջ։ Յութերորդ օրէն եւ յառաջ, ապա նուիրել զծնունդս արջառոց եւ ոչխարաց։ Ի սկզբանէ աւետարանին եւ յառաջ մինչեւ յեօթնագլուխ վիշապն, որ է նեռն. (Նախ. եզեկ. եւ օրին։ Նախ. ղեւտ. եւ Նախ. յայտն.։)
Ի ծառայից տեառն իմոյ ի յետնոց։ Որսասցեն յետինք զինչս նոցա։ Արդ ծիծաղին զինեւ յետինք։ Յետինք ոչխարաց.եւ այլն։
Իսկ յիմարաց կուսիցն ունայնացեալք ի յիւղոյն. (Շար.։)
Յոլովք ի նախարարաց։ Զյոլովից կորզելով զիշխանութիւն. (Խոր.։)
Նետաձգօղ. նետաձիգ. աղեղնաւոր. եւ սեպհականեալ մակդիր սկիւթացւոց թաթարաց.
Որում ոչ կարացեալ ներել՝ թագաւորին. (Խոր. ՟Բ. 89։)
Երկրպագեմք առաջի տեւողական նշխարաց. (եւ այլն. Շար.։ ՃՃ.։ եւ Հ. ստէպ։)
Մնասցէ սակաւ ինչ նշմար աւերածի։ Ոչինչ յայն տեղւոջն նշմարս կարաց գտանել. (Ճ. ՟Ա.։ Տէր Իսրայէլ. հոկտ. ՟Ժ՟Ե.։)
Չէ բաւական արդարացուցանել զձեզ, եթէ դուք նպաստ նմին ոչ լինիցիք. այսինքն գործակից. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ։)
Սրբոց նօտարացն՝ մարկիանոսի եւ մարտիրոնի. (Տօնացոյց.։ Յայսմաւուրք եւ այլն։)
ՇԱՀԱՐ եւ ՇԱՀԱՐԱՑԻ. Բառ ռմկ. իբր Անտառ, եւ Բնակիչ անտառի. (պ. սայէ, սայվան, է հովանի. եւ սայէտար, հովանաւոր. իսկ շախ ՝ ոստ, շառաւիղ).
Կոչեցաւ սիլուանոս, որ է շահարացի. վասն զի ի շահար եւ ի մայրիս սնաւ. (Մարթին.։)
Շրջեցաւ սիրտն փարաւոնի եւ ծառայից նորա ի վերայ ժողովրդեանն։ Գոյն երեսաց նորա կամ իմոց շրջեցաւ։ Զի մի՛ այլ ազգ ինչ իրք շրջեսցին վասն դանիէլի։ Հրամանի մարաց եւ պարսից ո՛չ է օրէն շրջել։ Որպէս դուրք շրջին ի ծղխնւոջ, նոյնպէս վատ ի մահիճս իւր։ Յորում չիք փոփոխումն, եւ կամ շրջելտոյ ստուեր։ Զշրջանաց փոփոխումն, եւ զշրջել ժամանակաց։ Մինչեւ շրջեսցի օրն.եւ այլն։
Արջառ եւ ոչխար եւ անասուն։ Արջառս եւ ոչխարս։ Եօթն որոջ ոչխարաց։ Ու՞ր է ոչխար յողջակէզ։ Ոչխարք իմ ձայնի իմում լսեն.եւ այլն։
Զհաւաստին, ո՛րչափ կարացեալ, ի բազմացն ընտրեալ բանիցն։ Կարգս կենցաղականս, ո՛րչափ մարթ էր, սահմանեաց աշխարհի. (Խոր. ՟Ա. 5։ ՟Բ. 3։)
Հեռագոյն լինիցի ընդ ձեզ եւ ընդ նոսա, որչափ կանգունք երկուց հազարաց։ Եւ եղիցի՝ որչափ յակտն թօթափել՝ ի սաբաւովթ տեառնէ այցելութիւն շարժմամբ. (Յես. ՟Գ. 4։ Ես. ՟Ի՟Թ. 6։)
Իբրեւ զկարթ երեւեցուցեալ զխաչն, եւ զմարմին իւր առնէր կերակուր տիեզարաց, զի այնու որսասցի յարքունական սեղանն. (Ագաթ.։)
Հաճեցաւ կեցուցանել զմարդիկ, զո՛րքան յանցաւորս եւ օտարացեալս. (Իգն.։)
Եթէ զնա ի ձեռն կնոջն կարացի կործանել, թերեւս եւ ո՛չ սա կարասցէ ուժել՝ մարտնչելով ընդ սմա կնոջն։ Տեսանե՞ս, ո՛րչափ են վիշտք, ո՛րչափ ուժեն ախտք. (Իսիւք.։)
Մի՛ առ արդարս ունիր զանձն քո առաջի տեառն». յն. մի՛ արդարացուցանէր. (Սիր. ՟Ե. 5։)
Աստուած անփորձ է չարեաց». (Յկ. ՟Ա. 13.) ընթերցի՛ր չարաց, կամ ի չարեաց։
Կախեաց զնոսա չուանաւ ընդ պատուհանն։ Արկցուք չուանս ի գլուխս մեր։ Փոխանակ կամարացն՝ չուան գօտի։ Գանձս ընտիրս վանդակեալս չուանօք. (Յես. ՟Բ. 15։ ՟Գ. Թագ. ՟Ի. 31։ Ես. ՟Գ. 14։ Եզեկ. ՟Ի՟Է. 24։)
Է ինչ պակաս ի մոլեգին այսահարաց անտի (այսինքն քան զայսահարսն). (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 3։)
Ի պաճարաց եւս ծննդից՝ ըստ հօտից եւ անդէոց։ Ոչ եւս վարեսցեն ի պէտսն զպաճարսն։ Շունք՝ որ ի հօտսն են, յառաջագոյն մարտնչելով ի վերայ պաճարացն մինչ ի յաղթութիւն։ Զբնակիցն ի մեզ զպաճարն պարարեն՝ զցանկութիւնն։ Զառ ի շնորհ պատարագն յարու պաճարաց առնել. (Փիլ.։)
Սիրելի է սա (գարունն) ամենայն մարդկան, եւ ցամաքային պաճարաց։ Ի թշնամեացն խողխողի զինուք զօրէն պաճարաց. (Պիտ.։)
Զկոյտս ջոլրաց անասուն պաճարաց. (Երզն. մտթ.։)
Մերուժան հրամայէ պայակացն (կամ պայկացն) զբերդից պարսպացն կախել զկանայս նախարարացն. (Խոր. ՟Գ. 36։)
ἁγέλη (յորմէ թ. աղըլ, աղլը ). ovile եւ grex. պ. պէռէգ. (լծ. եւ փարախ). Բակ ոչխարաց. եւ Հօտ խաշանց. եւ Մակաղատեղ.
Իւրովք պատիր արուեստիւք։ Հոգք աշխարհիս ծարացուցանեն զմիտս մարդկան ի պատիր զբօսանաց. (Վեցօր. ՟Դ. ՟Ե։)
Ի ձի երաշխ արիւնագոյն իջեալ ... ի սպիտակափառն ... ՝ պարէ պիսակին պարառեալ հասանէ ի մեզ պատահ թադեոսեան (որ թուի եղն խայտաբղետ)։ Վարդանասարըն պիսակ, գիշերաբուն բոլղարաց՝ սպիտակափառըն գեստրաս. (Մագ. ՟Հ՟Գ. եւ ՟Հ՟Է։)
եւ զիարդ պոռոք եւ փքացեալ փարթամաց կարացից ժուժկալ. (Մագ. ՟Ի՟Ը։)
Զառաջին պտուղ ընծային՝ մատուցանէին կապեալ նախարարացն. (Եղիշ. ՟Ը։)
Վասն ստածման ոչխարաց ... ի ժամու իւրեանց հովոցք արա, եւ ջերոցք. (Վստկ.։)
Փայտահարացն եւ ջրկրացն (կամ ջրակրացն) սեղանոյն. (Եփր. յես.։)
Իբրեւոստայն սատարաց մերձ ի հատանել. (Ես. ՟Լ՟Ը. 12։)
Սմբակք երիվարաց։ Սմբակօք երիվարաց։ Առ սմբակ պղտորէիր զջուրն. (Ես. ՟Է. 28։ Եզեկ. ՟Ի՟Զ. 11։ ՟Լ՟Բ. 2։)
Ցանկացան իբրեւ գարեղէն նկանակի՝ աստուծոց օտարաց սնոտւոց։ Յուսացեալ են ի սնոտիս, եւ խօսին զունայնութիւն։ Անձինք մեր տաղտկացեալ են ի սնոտի հացէս։ Սպասեցի ամսոց սնոտեաց։ Սնոտիք պատահեսցեն նմա։ Սնոտիս զսնոտւովք պատէք։ Ի վերայ սնոտի յուսոյն նոցա։ Մի՛ յուսալ ի մեծութիւն սնոտի.եւ այլն։
Ոչ հաւատալ փութով սովորից չարաց, զի հնացեալ՝ բնութիւն լինի. (Մխ. առակ. ՟Ձ՟Թ.) (որ հայի եւ ի յաջորդ նշ)։
Զսոցայցն առեալ տարացոյց։ Ի սոցայցն առեալ տարացոյց։ Ի սոցայցն զնոսա ստացուածոց զարդարեալ պայծառացոյց։ Խոցոտեն զիս յաղագս սոցայցն հոդք ոչ սակաւք։ Սապէս եւ ըստ սոսայքն որակք ասիցեալք. (Անյաղթ բարձր.։ Փիլ. սամփս. եւ Փիլ. նխ. ՟բ.։ Արիստ. որակ.։)
Զծառայի բարոյս յանձին կալեալ՝ ստկէ, որոց չիցէ պարտ ստկել։ Մարդոց չարաց նստեալ ստկիցէ, եւ զառաքինիս եւ զպիտանիս թշնամանէ. (Ոսկ. եբր. ՟Ժ՟Ե։)
Ոչ կարաց գիտել զստոյգն վասն ամբոխին. (Գծ. ՟Ի՟Ա. 34։)
ἀγιάζω sanctifico ἀγνίζω purifico, consecro καθαίρω , καθαρίζω purgo, mundo ὀσιόω sanctum reddo ἑκμάσσω deleo եւ այլն. Սուրբ առնել. մաքրել յաղտից հոգւոյ կամ մարմնոյ. մաքրազարդել. ի բաց ջնջել. արդարացուցանել. անպարտ առնել. նուիրական եւ սրբազան կացուցանել.
Այլ լուացայք, այլ սրբեցայք, այլ արդարացայք յանուն տեառն մերոյ յիսուսի. (Աթ. ՟Ա։ Նոյն է եւ աասելն, լուացարուք, սրբեցարուք եւ այլն։)
Իւրոց գարշապարացն կոխելով զջուրսն սրբեաց, սրբիչ արար։ Էջ ի ջուրսն, եւ սրբիչ եւ նորոգիչ միանգամայն զջուրսն կացուցանէր. (Ագաթ.։)
Կարեաց զգլուխ նորա, եւ ոչ կարաց ունել. զի զբազում մարդկաւն վազեաց զգլուխն. (Մամիկ.)
Ըստ նմանութեան վիժածացն ծննդոց յարգանդէն օտարացն։ Ծանցուք եւ զպանծալիս ձեր զծնունդսդ, մանաւանդ զվիժածոդ. (Առ որս. ՟Դ. ՟Ժ՟Դ։)
Որ զկարծրանիւթ վէմն անապատին ի վիժակս վտակաց հոսեալ բղխեցեր։ Ի տեսանելեա աչաց արդ արացուցիչ արտասուաց վիժակս վայրաբերեաց. (Նար. ՟Կ՟Գ. եւ Նար. մծբ.։)
ՎՏՏԱՆԱՄ ՎՏՏԵՄ ՎՏՏԻՄ. διαφθείρω, -ομαι, ἁποσκορακίζω , ἁπόλλυμι եւ այլն. corrumpo, -or, diminuo, -or διενοχλέω moestus sum, turbo եւ այլն. Վտիտ լինել, եւ առնել. նուազիլ. նուազեցուցանել. նեղել. իլ. տկարանալ, տկարացուցանել.
Սկսանի տակաւ նուազել։ Անտի ուսեալ տխմարաց՝ տակաւ ի պաշտօն առնուին. (Եզնիկ.։)
Տարցին ի տաճար թագաւորի։ Ի վերայ տաճարի թագաւորութեան իւրոյ ճեմէր ի բաբելոն։ Կործանեաց զպարիսպս աշտարակեայս տաճարաց նորա։ Ի տաճարաց փղոսկրէից.եւ այլն։
Շինօղքդ ո՛չ ի քաղաքաց քաղաքս առնեն, եւ ո՛չ ի տաճարաց տաճարս. (Եզնիկ.։)
ἅραψς, ἅραβες araba, arabes σαρακηνός saracenus. այսինքն ընթացիկ. արագոտն. վազուկ. պ. թազի. եբր. արէպ, արապ. որ եւ Արաբացի, Սարակինոս, Հագարացի. Ազգ արաբացւոց արօտականաց կամ խաշնարածաց՝ վրանօք շրջողաց այսր անդր.
Բազումք դեռ տխմար էին։ Տգէտ եւ տխմար մարդոյ։ Զտխմարսն ածեն ի գիտութիւն ճշմարտութեան։ Սովին պատրեն զտխմարս։ Դանդաչանաց բանից տխմարաց մտաց կարկատելոց։ Վարդապետք տխմարք եւ ինքնահարճք. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 15։ Մծբ. ՟Ժ՟Ա։ Յճխ. ՟Թ. Եզնիկ.։ Խոր. ՟Գ. 68։)
Միայն ջերմինս եւ կծուինս տայ կերակրել տկարացելումն, զի զտողսն հատցէ ի խոնարհ, եւ օգնականութիւն ահեկին կողման եւ փայծղան. (Մագ. ՟Հ՟Թ։)
Ելն ի վիրապէն սրբոյն գրիգորի լուսաւորչին՝ ըստ ճշմարիտ տումարաց ի սահմի ի չորսն. (Հ. կիլիկ.։)
ποίμνιον ovile ἁγέλη grex. մանաւանդ՝ μάνδρα , λαύρα mandra, stabulum, caula, septum. (որպէս թէ պարաղխ, շուրջ աղխեալ, շրջափակ վայր. իսկ պ. ղէրահէմ, հաւաքումն. ) Դադարք հօտից խաշանց. գոմ ոչխարաց. նմանութեամբ՝ Եկեղեցի եւ վանք. եւ Իջեվան. (յն. աղէ՛լի, մանտռա, լա՛ւռա).
Ոչ արձակէ զփիլոնն ըստ ամենայն պատճառի։ Առեալ զփիլոն իւր՝ գնաց անգ եւ ծրարեալ ի փիլոնին՝ դարձաւ ի խուց իւր։ Կառեաւ փիլոն իմ ի դուռն եկեղեցւոյն, եւ մնաց յինէն. եւ ես փախեայ մերկացեալ։ Փիլոնն իմ մերկեալ յինէն՝ հովանին Աստուծոյ էր, որ վարացաւ յինէն վասն դատելոյ զեղբայրն. (Վրք. հց. ՟Բ. ՟Ղ. ՟Ժ։)
Եւ Փողաձեւ անօթ կամ տուփ նշխարաց երկայնաբոլոր.
Որպես Փուրսիչ. Քննութիւն ատենական. փորձ հանդիսական. եւ որպէս Չքմեղութիւն, արդարացուցումն. նպաստ.
Մի ոք ի մարգարէիցն եւ ի փրկչացն ոչ կարացին մխիթարել զնա. (Գէ. ես.։)
Զճշմարտութեանն ոք խորհելով քակել զոճ։ Քակեսցէ զիշխանութիւնս. զոր նորա զօտարաց կարծեալ՝ զինքն քակէ. (Խոր. ՟Ա. 5։ ՟Բ. 12։)
Ներոն՝ քարոզացն եւ երգեցկացն եւ քնարահարաց յաղթեան։ Քարոզս եւ երգեցիկս եւ քնարահարս. (Եւս. քր. ՟Բ։)
ἰλάσκομαι propitior, propitius sum ἑξιλάομαι, ἑξιλάσκομαι propitium reddo, expio, placo. Քաւել. սրբել եւ ջնջել զմեղս. ազատ եւ անպարտ կացուցանել ի յանցաւորութենէ. արդարացուցանել. հաշտ լինել Աստուածոյ ընդ մարդիկ, կամ հաշտ առնել քահանայի զմարդ ընդ Աստուածոյ. ներել. թողութիւն շնորհել. ցածնուլ. հաճիլ.
ՔԱՒԵԼ. ἁθωόω insontem declaro λυτρόω, λύω redimo, libero, solvo. Անպարտ առնել. արդարացուցանել. տե՛ս (Երեմ. ՟Ժ՟Ե. 15։ ՟Խ՟Զ. 28։ Դան. ՟Դ. 24։ ՟Ա. Եզր. ՟Թ. 3։)
Քաւիմ, յորժամ ի դատաստանն ոսոխն դատապարտէ, եւ ոք ի վկայից զիս արդարացուցանէ. որպէս Քրիստոս քաւեաց զաշակերտսն ի դատել զնոսա հրէից վասն հարկ կորզելոյ, կամ չպահելոյ. (Լմբ. սղ.։)
Շօթս բաղարջս զանգեալ իւղով, եւ քաքարս բաղարջս օծեալ իւղով։ Քաքար մի ի խանէ անտի բաղարջացն եդելոց առաջի տեառն։ Բլիթ մի հաց, եւ պատճառ մի ի կասկարայից, եւ քաքար մի ի տապակէ։ Քաքարացն բաղարջացն, եւ տապակին. (Ել. ՟Ի՟Թ։ Ղեւտ. ՟Բ. եւ ՟Է։ Թուոց. ՟Զ։ ՟Բ. Թագ. ՟Զ. 19։ ՟Ա. Մնաց. ՟Ի՟Գ. 29։)
κῳδίον ovina pellis. Որ ինչ է յօգեաց՝ այսինքն յսչխարաց. մորթ օդեաց. ոչխարենի.
Սոքա օդենօք (այսինքն հանդերձիւք ոչխարաց) կարպարանեալք՝ զհօտսն փողոտեն։ Դաւաճանօղ նենգաւոր, եւ գայլ օդենեօք զինեալ. (Երզն. մտթ.։ Դիոն. թղթ.։)
Այլ ոք այլուր օձտեցաք եւ ցրեցաք կրօնաւորքս, եւ զհետ կամաց մերոց չարաց գնացաք. (Սարգ. յկ. ՟Ե։)
կամ ԱԹԱԲԵԿ, կամ ԱԹԱԲԱԿ, եւ ԱԹԱԲԷԿՈՒԹԻՒՆ կամ ԱԹԱԲԱԿՈՒԹԻՒՆ։ Բառ թուրք. աթապէյ, աթապէյլիք. որ է Հայր տէր. հայր իշխան. թագաւորահայր, փոխարքայ. եւ իշխանութիւն նորին։ Գտանի առ յետին մատենագիրս յետ գալստեան թաթարաց։
Իսկ այլ ախտարք եւ ապախտարք ըստ երկոտասանիցդ ասեն բաժանեալ։ Այսուհետեւ լքցուք որ ինչ յաղագս ախտարաց եւ ապախտարաց են ասացուածք. (Շիր.։)
Սիրեցեր զդեւս, եւ զախտարս, եւ զտարերաց նմանութիւնս։ Զախտարաց եւ ժամուց տուրեւառիկ գեղազանակս. (Եփր. ի ծաղկազարդ.։ Տօմար.։)
Աղաչեցեալ ի նախարարացն՝ ոչ առնոյր յանձն. (Յհ. կթ.։)
Մի՛ աղմկել (այս ինքն իլ) առ խնդիրսն։ Տրտմեալք աղմկէին։ Գունդն հագարացւոց աղմկեալ՝ յետս կոյս հարան. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։ Փարպ.։ Յհ. կթ.։)
Աղմկեալ ի ցնորից իմն խելագարաց. (Խոր. ՟Բ. 58։)
Թանայր զհացն յաղջուր. չկարացի (ասէ) կլանել զպատառ հացին աղիւ, այլ արկի ջուր եւ աղ ի պնակ եւ թացի. (Վրք. հց. ձ։)
Ոմանք յայգորդացն գլաջարդ առնէին զճակատ երիվարացն. (Զենոբ.։)
Զօտարացեալսն եւ զայլազինսն կարծեալ կարգ բանից. (Սկեւռ. լմբ.։)
Այնչափ առաւել եղեալ քան զհրեշտակս՝ որչափ լաւ եւս եւ այլն։ Եւ այնչափ եւ առաւել, որչափ տեսանիցէք։ Որչափ փառաւորեաց զինքն, այնչափ հատուցէ՛ք դմա սուգ։ Ոչ այնչափ միայն, որչափ եւ յառաջնում նուագին։ Այնչափ ոչ տային քնոյ զանձինս, որչափ զգիշերն ամենայն զմտաւ ածէին մենքենայել։ Թէ այնչափ կարացին գիտել. եւ այլն։
Առն անազատի զահ սաստիկ ոչ կարացէք տանել. (Պտմ. աղեքս.։)
Երկուց անարարաց ի միասին չէ մարթ լինել։ Ուստի լեալ իսկ երեւի (այս ինքն տեսանի) հիւղն, եւ ոչ անարար. (Եզնիկ.։)
Կռփէք զանաւագն։ Դատեցայց ի մէջ հարուստ եւ անաւագ ոչխարաց։ Տեսջի՛ք զժողովուրդն՝ որ նստի ի նմա, եթէ զօրաւորագոյն իցէ, թէ անաւագ. (Ես. ԾԸ. 4։ Եզեկ. ԼԴ. 20։ Թուոց. ԺԳ. 19։)
Անմաքուր այսն ոչ ներէ անտուն լինել եւ անբնակ։ Օտար առաջի անկեալ՝ անտուն, անբնակ, ընկա՛լ յաղագս այնորիկ՝ որ վասն քո օտարացաւ. (Ածաբ. մկրտ.։)
Գայլախազն անգործ մնայ ի ճարտարաց. (Կամրջ.։)
Յանդեայ ընթացաւ Աբրահամ։ Եղեն նորա խաշինք, անդեայք, եւ էշք։ Օրհնեսցէ զանդեայս արջառոց քոց, եւ զհօտս ոչխարաց քոց. եւ այլն։
Զերամակս ձիոց, եւ զդասակս անգէոց, եւ զհօտս ոչխարաց. (Յհ. կթ.։)
Չարացն, եւ անզգամաց. (Փիլ.։)
Զհացս իւրեանց ոչ կարացին խմորել, այլ անխմորս բարձին։ Ոչ եթէ զանխմորն իբրեւ զմեռեալ համարիմք ... Եւ խմորունն ե՛ւ անխմորն է ապականելի. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. ատ.։)
Ի մէջ օտարաց կորեաւ, անսուգ՝ անխնամ. (՟Բ. Մակ. ՟Ե. 5։)
Անկիւն հատեր, այլ զգանձս իմ ոչ կարացեր գերել. (Ճ. ՟Ժ.։)
Չտան թոյլ բազում ժամանակս յաւանակին՝ անմուղ անվարժ շրջել։ Ածէ՛ք զպարարեալ զուարակն՝ զանմուղն, որ զմեղաց լուծն ոչ ընկալաւ։ Անմուղ երիվարաց նմանեցաք. (Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. ղկ. եւ Ոսկ. յհ.։)
Զանհանճարացն ճառել, զանյուսիցն. (Ոսկ. ես.։)
Խոյին գոլ տարացոյց առ իրն աննման. (Պիտ.։)
Անյօժար. որ ոչ բերի. անընդոստ. Քարացեալ կռապաշտութեանց սառնամանիքն անշարժ առ քաջ պտուղսն մնայր. (Խոր. հռիփս.։)
Եթէ հասարակ եւ անորիշ խառն ընդունէր զչարացն պարս. (Պիտ.։)
ἁθῷος. innocens, insons, ἁναίτιος, innoxius, καθαρός, purus. Ոչ պարտաւոր. անպարտական. ազատ ի պարտուց, ի յանցանաց. ի պատժոց. անմեղ։ արդարացեալ. քաւեալ. սուչսուզ. տե՛ս (Ծն. ՟Խ՟Դ. 10։ Ել. ՟Ի՟Ա. 19. 28։ ՟Ի՟Գ. 7։ Օր. ՟Ի՟Դ. 5։ ՟Բ. Թագ. ՟Գ. 29։ ՟Դ. Թագ. ՟Ժ՟Ա. 16։ ՟Ի՟Դ. 4։ Երեմ. ՟Է. 6։ ՟Ի՟Բ. 3. 17։ ՟Ի՟Զ. 15։ Դտ. ՟Ժ՟Ե. 3։ ՟Գ. Թագ. ՟Բ. 9։ Յովէլ. ՟Գ. 21։)
Կարացեալ անվթար զանցիցն առնել գնացս։ Առ ի յանվթար բխել զառատ բերոցն լիաբեր արմտիս. (Պիտ.։)
Անփոյթ առնել զհանգիստ, զայս, զմեզ, զանձին կորուստ, զբազմածախ ինչս, զմի ոք յոչխարացն. (Յհ. իմ. ատ.։ Յհ. կթ.։ Խոսր.։ Նար. խչ.։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Զ։)
Յանփորձից ոք տնկոց հարցանէ զնռնենի. (Մխ. առակ.։) Ասիցէ ումեք տխմարաց եւ անփորձից. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Դ։)
Անփորձիցն եւ տկարաց։ Անփորձ էր ի խարդախութենէ թշնամւոյն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա. եւ ՟Զ։)
Աստուած անփորձ է չարեաց (կամ ի չարեաց. յն. չարաց) (Յկ. ՟Ա. 13։)
Զոր ի միում աւուր որպէս զխռիւ կիզեցին, յեօթն ամիս զապաւառ մարմնոցն ապա կարացին ամփոփել. (Լմբ. զքր.։)
Մօրից թափառեալ շրջէր, եւ առապարաց։ Զօշական առապարաւն. (Խոր. ՟Բ. 21։ ՟Գ. 9։)
Իբրեւ զերիզուտ վայրս առապարաց։ Առապար դաշտավայր. (Յհ. կթ.։)
Որ յառաջնումն չկարաց յաղթել, յայտ է՝ թէ եւ ի վախճանին չկարէ յաղթել։ Զվերջին հարուածսն յառաջնումն ոչ ած ի վերայ նորա. (Եզնիկ.։)
Մեծ ճգնութիւն եւ աշխատանս ունին ընդ առաջինս այնք, որք դիմեն առ աստուած. իսկ յետոյ գնանեն խնդութիւն։ Բազումք կամեցան ընդ առաջինսն նախ մեծամեծս առնել, եւ յետոյ եւ ոչ զփոքունս կարացին առնել. (Վրք. հց. ՟Դ. եւ ՟Ի՟Ե։) cf. ՅԱՌԱՋՆՄԷ, ԶԱՌԱՋԻՆՆ, ՆԱԽ ԱՌԱՋԻՆ.
Ի տանէ առաւել քան յօտարաց. (Յհ. կթ.։)
Զգերեզման շիրմին սանատրկոյ արքային ոչ կարացին բանալ վասն հաստաշինած արարածոցն. (Բուզ. ՟Դ 24։)
Ո՞վ ոք ընդ մի չարեացն հազարս չաւաղեաց։ Որո՞վք ձայնարկութեամբք զքեզ աւաղեցից։ Յորդւոցն լուսոյ աւաղիմ։ Աւաղել զօտարացեալսն մեղօք. (Նար. ՟Ի՟Թ. ՟Խ՟Ը. ՟Հ՟Ա. եւ Նար. երգ.։)
Աւետեաց Քրիստոս խաղաղարարաց, զի եղբարք եղիցին նորա, եւ որդիք Ատուծոյ կոչեսցին. (Մծբ.։)
Նկանս բաղարջս. քանզի ոչ խմորեցաւ։ Պանս բաղարջս, եւ շօթս բաղարջս։ Քաքարս բաղարջս։ Պան մն բաղարջ, եւ քաքար մի բաղարջ։ Արդու մի ալիւր (կամ ալեր) բաղարջ։ Քաքարացն բաղարջաց։ Պանից բաղարջոց։ Բաղարջ հացիւ. եւ այլն։
Զմեղրահամ քաղցրութիւն բանջարացն. (Փարպ.։)
Որպէս ռմկ. պաշխիշ. պ. պէխշիշ. այսինքն Պարգեւ, կամ մասն եւ բաժին ի բարեաց. Եւ ամենայն զօրացն տային բաշխիշ ի մեծամեծ աւարացն ածելոց. (Բուզ. ՟Է. 2։)
Բարւոք մարգարէացաւ ի վերայ ձեր ձեր Եսայի։ Բարւոք ետ նոցա զպատասխանին։ Բարւոք ասացեր, թէ չի՛ք իմ այր։ Ո՞չ բարւոք ասեմք մեք, եթէ սամարացի ես։ Բարւոք գոհանաս։ Բարւոք ընթանայիք.եւ այլն։
Եթէ բարւոք թուի առաջի քո՝ գալ ընդ իս ի բաբելոն, ե՛կ։ Թէ բարւոք թուի յաչս ձեր, տո՛ւք զվարձս իմ։ Եթէ բարիո՛ք թուի քեզ թա՛գաւոր։ Յաչս նախարարացն ոչ թուիս դու բարւոք։ Բարւո՛ք թուիս դու յաչս իմ.եւ այլն։
Երախտիք փրկչին հենգնեալ, եւ բելիար զուարթացեալ։ Յամառեալ քարացեալ սրտիւ, որպէս օրինակն է բելիարայ. (Նար. ՟Դ. ՟Կ՟Դ։)
Բժոտ, բժոտեալ. ունօղ զբիժ, որպիսի լինին աչք տկարացեալք կամ բծաւորք.
ἵαμα sanatio, remedium, ἁλεξιφάρμακον, περίαμμα amuletum, ligamen որ եւ ԲԺԻԺ. Սուտ դեղ բժշկութեան. կախարդանք. ծրարք եւ արարք վհկաց ի սուտ կարծիս բուժելոյ զախտս, կամ պահելոյ ի պատահարաց. է՛ որ տխմարական, եւ գործ սնապաշտութեան, եւ է՛ որ դիւթական եւ դիւական. հա մայիլ.
Զոր ոչ կարացին բուժել արիողական բժիշկքն. (Խոր. ՟Բ. 80։)
Արդ՝ փախուցեալ ի Խոսրովայ Արտաշիր ... եւ նեղեալ յոյժ, բազում խոստմունս նախարարացն առնէր, թէ ոք բուժեսցէ զնա յայնմանէ. (Խոր. ՟Բ. 71։)
Ոչ կարացեալ սպառսպուռ գաղթիլ յամրոցսն. (Յհ. կթ.։)
Ոչ կարաց բաղաամ ապռել գերփել ի ձեռն աղտեղի արուեստգիտութենա իւրոյ զշահ եւ զօգուտ անօրէնութեան. (Եփր. ել.։)
Պատմեաց իւրոց նախարարացն հանդերձ գովեստիւ։ Պատմութեանց, եւ ոչ գովեստից է ժամանակս. (Խոր. ՟Բ. 83. 89։)
Արար նա կապ քանդակածոյս ի պէսպէս գունակ գործած ճարտարաց. (Եփր. մնաց.։)
Կանխեցին իշխանք հանել զօրհնութիւն ի մէջ գուսանաց եւ գովչաց. յն. երիտասարդուհեաց թմբկահարաց. (ա՛յլ ձ. կուսանաց)։
Գրոհ տուեալ դիմիցին ի մահ։ Գրոհ տուեալ ընթանային ի հօտ ոչխարացն ժամանել։ Գռոհ տուեալ անդր ընթանային. (Եղիշ. ՟Գ։ Փարպ.։ Երզն. մտթ.։)
Դարձցի սրտմտութիւն բարկութեան տեառն յիսրայէլէ։ Դարձեալ էք ի նմանէ (յաստուծոյ)։ Դարձան իւրաքանչիւր ի ճանապարհաց իւրեանց չարաց.եւ այլն։
Հող էիր, եւ ի հող դարձցիս։ Զգաւազանն՝ որ դարձաւ յօձ։ Դարձցիս յայր այլ։ Դարձցին ձորք նորա ի ձիւթ։ Դարձան երեսք ամենայն ի գոյն դալկան։ Դարձան ի սուգ օրհնութիւնք պարուց մերոց։ Զիա՞րդ դարձար ինձ ի դառնութիւն որթդ օտարացեալ։ Ի գութ դարձաւ։ Սրտմտութիւն բարկութեան յողորմութիւն դարձաւ.եւ այլն։
ὡχρίος pallidus Որոյ դեղնութիւնն է ի բնէ, կամ տարացեալ.
Դժուարացն դիւրիչ. (Գէ. ես.։)
Ծործորք դժուարաց. (Նար. խ.։)
Խաղաղութեամբ քո քրիստոս փրկիչ մեր ... այս դրուակ է, զոր ասէ երանելի յոհան, թէ վասն այսահարացն կարգեալ է. (Խոսր. պտրգ.։)
Զի զնպատակ դրօշակաց ղեկավարացն տեսցեն (ի միգի). (Մագ. ԻԸ։)
Ոչ ի վերայ եկումն փորձանաց ... կարաց շարժել. (Ճ. ՟Զ.։)
Ոչ կարաց երագել ընդ փախստեայսն։ Զերագելն միայն խոկացի. (Խոր. ՟Գ. 37. եւ 65։)
Կա՛մ է Հեռական, օտարացեալ. եւ կամ լաւ եւս՝ ընթերցի՛ր, Եղերական, թշուառ.
Փոխանակեսցուք ... երիվարս ընդ երիվարացն. (՟Գ. Թագ. ՟Ի. 25։)
Երրակի յօրինմամբ տաղաւարացն խորհրդոյ։ Վերամբարձեալ ի յերրակի խորանս երկնից։ Երրակի թիւ կատարեալ՝ յերիս անձինըս բաժանեալ. (Շար.։)
Եքինոս անուն զեռուն մի փոքրիկ՝ վարդապետ լինի ցածութեան եւ ամբոխելոյ ծովուն՝ նաւավարաց ... Երթայ եքենոս խթի ընդ քարիւն, եւ մածնու կայ ի նմա, զի մի՛ առնուցուն ալիքն. (Վեցօր. ՟Է։)
Եքինոս անուն զեռուն մի փոքրիկ՝ վարդապետ լինի ցածութեան եւ ամբոխելոյ ծովուն՝ նաւավարաց ... Երթայ եքենոս խթի ընդ քարիւն, եւ մածնու կայ ի նմա, զի մի՛ առնուցուն ալիքն. (Վեցօր. ՟Է։)
պ. զէնտիյք, զընտըք. Անուն ազգի եւ աղանդոյ եւ գրոց առ նախնի պարսիկս. քաղդեայ աստղահըմայ, մոգ կամ կրակապաշտ, եւ մանիքեցի՝ իւիք իւիք խտրանօք հետեւօղ զանդ կամ զէնտ մատենի զրադաշտայ. (Եզնիկ.։ Եղիշ. ՟Գ։) (զանդ, լծ. ծնունդ, ծննդաբան ըստ ախտարաց։)
Զչարացան ընդ բոյսն որոմանն. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 21։)
Ընդ որ զչարացեալ Մանաճիհր. (Ասող. ՟Բ. 1։)
Այրն այն թէպէտեւ զչարացաւ. եւ այլն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 8։)
Բարիատեացն եւ մեղսասէր բանսարկուն զչարացաւ. (Աթ. անտ.)
Յուդա զչարացաւ, ի սիրտ խոցեցաւ. (Գանձ.։)
Այնքան զչարացան հրէայքն, մինչեւ զի սպանանել զնա կամէին. (Նանայ.։)
Կարկիանոս եպարքոս զչարացաւ Սեղբեստրոսի. (Վրք. սեղբ.։)
Զայլոց նախարարացն դարձոյց զզրկանս. (Խոր. ՟Գ. 38։)
Ըղձալի՛ է ինձ։ Ըղձալի համարիմ։ Ըղձալին քեզ։ Ըղձալիք ի վատթարաց։ Ըղձալին դաշտի։ Ըղձալի վայրիցն. (Նար.։)
Ոչ կարացին տալ պատասխանի ընդդէմ Յոբայ. (Յոբ. ՟Լ՟Բ. 3։)
Ընդ հողմոյն դէմ չկարաց ինչ զօրել. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 15։)
Ամս՝ սակաւ ինչ ընդհատ ի բիւրուց եւ ի վեց հազարաց. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Վասն վաճառելոյ կարասւոյ, եւ թանկարաց. (Սիր. ՟Խ՟Բ. 5։)
Թափուր ի բազմաց մնայր նախարարաց։ Թափուր ի հոգւոյն մնացեալս. (Խոր. Գ. 34. 68։)
Ոչ կարաց զերանելին թիւրել ի յուղիղ դաւանութենէն. (Հ=Յ. դեկտ. ՟Ի.։)
Զեղբայր մի ձեր աստ առ իս թողուցուք։ Թողի ի ձեռաց։ Թողից զայգի իմ, եւ մի՛ յատցի եւ մի՛ բրեսցի։ Եթող նշխար։ Թողից զպարարտութիւն իմ, կամ զքաղցրութիւն իմ։ Ոչ թողցէ զքեզ, եւ ոչ ընդ վայր հարկանիցէ։ Գուցէ թողեալ հօր մերոյ զէշսն՝ եւ զմէնջ հոգասցէ։ Զշառաւիղ արմատոյ դորա թողէ՛ք յերկրի։ Թողին զուխտն Աստուծոյ։ Թողցեն օտարաց զմեծութիւնս իւրեանց։ Մի՛ թողուր զիս Տէր Աստուած իմ։ Սիրտ իմ եթող զիս։ Իբրեւ կամեցաւ մտանել յամբոխն, ոչ թողին զնա աշակերտքն.եւ այլն։
Սկըզբնատիպն ոչ կարացեալ ժուժալ՝ հեռանալ պատկերի իւրոյ. (Տօնակ.։)
Ի վրէժխնդրութիւն անձանց ձերոց ոչ կարացէք ժուժալ կամ ձեռնահաս լինել. (Պտմ. աղեքս.։)
Իւրովի կամօք չարացեալ չարին՝ ար անուանեցաւ. (Ագաթ.։)
Մի՛ կարծիցես՝ եթէ երուսաղէմ իւրովին ամրութեամբ կարաց ապրել. (Ոսկ. ես.։)
Ի խխնջել երիվարացն. (Արծր. ՟Գ. 4։)
Որ խնայէ զցորեան, լքցէ զնա օտարաց. (Առակ. ՟Ժ՟Ա. 26։)
Տկարաց ես ընդունելութիւն, կարոտելոց խնդրակ. (Յուդթ. ՟Թ. 16։)
Խնդրեսցէ կին ի դրացւոյ եւ յերգակցէ իւրմէ անօթս ոսկւոյ եւ անօթս արծաթոյ։ Խնդրեցինյեգիպտացւոցն անօթս, եւ հանդերձս։ Զի՞նչ խնդրէ ի քէն տէր աստուած քո, այլ երկնչել, եւ սիրել։ Ըստ ամենայնի՝ զոր խնդրեցեր ի տեառնէ աստուծոյ քումմէ։ Խնդրեա յինէն, եւ տաց քեզ։ Որում խնդրէ ի քան, տու՛ր։ Մարդ, ցոր խնդրիցէ որդի իւր հաց։ Ոչ գիտէք զինչ խնդրէք։ Խնդրեսցեն զբարաբբայն, եւ զյիսուս կորուսցեն։ Մատուցեալ առ պիղատոս՝ խնդրեաց զմարմինն յիսուսի։ Զի՞արդ յինէն ըմպել խնդրես ի կնոջէ սամարացւոյ։ Դու արդեօք խնդրէիր ի նմանէ, եւ տայրքեզ ջուր կենդանի։ Խնդրեաց լոյս, եւ դիմաց ի ներքս։ Խնդրեսցէ հաւատովք եւ այլն։
Յոյժ խոնճեալ՝ տկարացուցեալ էր զոտիցն զօրութիւն. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Անառակն կորուստ խոշտարաց ի ծւկլիցն լեալ խնամողաց. (Պիտ.։)
Անառակն կորուստ խոշտարաց ի ծւկլիցն լեալ խնամողաց. (Պիտ.։)
Ի մարտ մատուցեալ՝ ոչ սակաւ խուժան աւերանաց զաշխարհաւն զեղոյր։ Խուժան հինից սաստկութեան առ դուրս հասեալ կայ։ Ոչ սակաւ ինչ խուժան շփոթից ի վերայ հեղուին հագարացւոյն բռնակալի. (Յհ. կթ.։)
Խտրանքն սկսաւ ի հեթանոսաց, աստեղացդ շարժման տալ զաստեացս բերումն, զայս ինչ յայսմ ժա մանակի օրինակի. Արդ այսպիսեօքս եւ զխտրանս կերակրոց՝ օտարացեալք ի հաւատոց։ Զթլպատութեան եւ զաւուրցն խարանաց. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 22։)
(լծ. ծորել, սորել, թորել) φθίω, φθίνω corrumpo, macero, tabefacio τήκω liquo. Հիւծել. հալել մաշել. տկարացուցանել. եւ Ծախալ. կր. ձ. Հիւծիլ. մաշիլ. տկարանալ. ἁσθενέω, τήκομαι deficio, marcesco, tabesco, liquor. նիհարացնել. կր. նիհարնալ, վատուժնալ, հալիլ մաշիլ.
Ո՛չ ծործորք դժուարաց. (Նար. խ.։)
Ի վերայ ծնգաց. իմաց, կամ իւրոց, կամ իւրեանց։ Խոնարհեցուցեալ զծունկս՝ երկիր պագին տեառն եւ արքայի։ Ծունկք իմ տկարացան։ Ծունկք նորա զմիմեանս բեաբախէին։ Ծնգաց կթուցելոց։ Զծունկս կթոտս։ Լքումն ծնգաց։ Անկաւ առ ծունկսն յիսուսի. եւ այլն։
Աստուածընկալ սուրբ խաչին խնդիր արարեալ՝ կարացին գտանել նովիմբ կազմածաւ. (Արծր. ՟Բ. 3։)
Բաքիդէս ոչ կարաց կալուլ զյովնաթան. (Նախ. ՟ա. մակ.։)
ԿԱՐԱԿՆ որ եւ ԿԱՐԿԻՆ ասի. Բառ յն. գարգինօս. լտ. չի՛րչինուս. καρκίνος, περίγρα, διαβήτης forceps, circinus. իտ. compasso ψαλίς forfex, fornix, arcuatum opus. Մկրատ, կամ աքցան, եւ մկրատաձեւ բացեալ գործի ձեւելոյ զբոլորակ. եւ նմանաձեւ եռանկիւն կանոն հիւսանց, եւ մանաւանդ նոյնաձեւ շինուած կամարաց.
Զամենայն չափով եւ թուով եւ կշռով կարգեցեր։ Կարգեցին առ փիղ փիղ հազար այր։ Կարգեաց կամ կարգեցաւ ընդդեմ ասօրւոց։ Որպես հիացումն կարգեալ։ Խաղային յառաջ առ հասարակ կարգեալք եւ կազմեալք։ Կարգեաց ձեզ զկերակուրդ ձեր եւ զըմպելի։ Կարգեաց նոցա թագաւորն ռոճիկս։ Կարգեցեր զինեւ պահ։ Կարգեցի դատաւորս ի վերայ ժողովրդեան իմոյ։ Կարգեաց զնա դաւիթ ի վերայ համբարաց իւրոց։ Կարգեցեր զծառայ քո ընդ այնոսիկ՝ որ ուտեն զսեղան արքայի.եւ այլն։
Կարկամից ախտաժետացի դիւական պատահարաց. (Տաղ.։)
Ջերմինս եւ կծուինս տայ կերակրել տկարացելումն. (Մագ. ՟Հ՟Թ։)
ԿՈՐՃԱԼԵԶՈՒ ԿՈՐՃԱՅ. Որոյ բարբառն է փոքր մի թիւրեալ եւ խանգարեալ, կամ խորթ եւ կորդ. որպիսի էր բնակչացն յաշխարհին կորճէից ի հայս, որ կոչին գորդայք, կորդուք, կորդուացիք, սահմանակիցք մարաց. յորմէ եւ այժմու բնակիչք այլազգիք քիւրտ կոչին, եւ աշխարտն քիւրտիստան.
Ուստի ուշ ի կուրծս անկեալ, եւ ի միտս եկեալ նախարարացն հայոց. (Խոր. ՟Գ. 4։)
Եբաց զբերանն կրկնել ոչ կարաց (այսինքն տալ պատասխանի). (Կաղանկտ.։)
Եւ համայն ասել օրէն թագաւորութեան։ Համայն եւ յետ նորա օտար յօտարաց. (Խոր. ՟Բ. 7. 72։)
Տկարացեալքն ի հապճեպ փախստենէն։ Հապճեպ ստիպով ջանայր առ ինքն զզօրս իւր գումարել. (Յհ. կթ.։)
Հարկել աստուածոց օտարաց. (Բար. ՟Ա. 22։)
Ոչ եւս կայցեն նոքա ի հարկի օտարաց, այլ հարկեսցին տեառն աստուծոյ իւրեանց. յն. գործեսցեն. (Երեմ. ՟Լ. 9։)
Այլք ամենեւին օտարացեալք՝ ի հիւանդութիւն ախտից հիւծան. (Կլիմաք.։)
Զանապական պսակն հիւսեսցէ քեզ։ Հիւսէ ընդ բանիս եւ զղովտ յարացոյց. (Շ. ՟ա. պ. ՟Հ՟Թ։ եւ Շ. ՟բ. պետ. ՟Ի։)
Մի՛ լիցի ժողովք չարաց պաշարողաց՝ քինահան հրոսողաց. (Յհ. կթ.։)
Ի ձիոյ ծնեալ. եւ ըստ քերթողաց՝ Որոտմունք եւ շանթք իբրեւ յերիվարաց կամ արեգական առթեալ.
Ի բերանոյ նորա ղամբարք (կամ լամպարք) բորբոքեալք։ Իբրեւ զտեսիլ ղամբարաց։ Տեսիլ նորա իբրեւ զղամբարաց (կամ լամբարաց)։ Իբրեւ զլամպարս հրոյ ի մէջ եղեգան։ Եօթն լամբարք հրոյ բորբոքելոյ։ Անկաւ յերկնից աստղ մի մեծ բորբոքեալ իբրեւ զլամբար. (Յոբ. ՟Ի՟Ա. 10։ Եզեկ. ՟Ա. 13։ Նաւ. ՟Բ. 4։ Զաք. ՟Ժ՟Բ. 6։ Յայտ. ՟Դ. 5։ ՟Ը. 10։)
Լուցմունք ղամբարաց, բուրմունք խնկոց։ Զերկինս ղամբարօք նոցին։ Ընդ երկնայնոցն ղամբարաց. (Նար.։)
Ի մեծալայնութեան ծովու՝ եւ ոչ սակաւ մի ի վերայ ղուղել կարացեալ. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Թողացո՛ (կամ թուղացո՛) ինձ ղօղկել ուրեք վայրկեան մի ժամանակի, մինչեւ ոգի առեալ՝ կարացից անցանել յերկիրն յունաց. (Խոր. ՟Գ. 34. (մի ձ. ղօղել)։)
Ձեռագործ կամ գործ ճարտարի. գործ ճարտարաց։ Ճարտարին համարձակեաց առատութիւն արուեստագիտութեան։ Դեմետրիոս, եւ որ ընդ նմա ճարտարք։ Ետուն ցհիւսունս, ցնկարիչս, եւ ցճարտարս։ Եղիցին ճարտարքն ամենայն լի տրտմութեամբ։ Որպէս եւ ոմանք ի ձերոց ճարտարաց (այսինքն քերթողաց) ասացին.եւ այլն։
Մինչ զի եւ ճարտարացն (այսինքն իմաստակաց) պատուի անարժան չէր. (Ոսկ. յհ. ՟Ա։)
Հազիւ կարացաք ըմբռնել զմակոյկն. (Գծ. ՟Ի՟Է. 16։)
Մաղթեցին զթագաւորն՝ տալ նմա պարգեւս։ Զոր ապա մաղթեալ նախարարացն. (Խոր. ՟Բ. 40։ ՟Գ. 27։)
Դեւն կամէր հարկանել զմակար մանգաղովն, եւ ոչ կարաց. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Զ։)
Զոր ի նմին իսկ մատենի եհար բազմավէպն։ Այլք զայլ թագաւորս մարաց հարկանեն ի մատենի։ Որպէս եւ մովսիսի ի մատենի տուեալ պատմէ. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Վնասակարացն ընդ անվնասակարսն չմարթի բնակել. (Եզնիկ.։)
Մարտ իմն. մրցումն. վէճ. առարկուած, եւ առակ. յարացոյց. մէսէլ, թէմսիլ. ըստ հոմաձայնութեան յն. բառավօլի՛. παραβολή parabola եւ concursus exercituum, praelium.
Մակբայ մարտակաց, եւ կամ ճշգրտութենն. ո՛րպէս, զի՛պէս. ո՛րպիսի, զիա՛րդ, ըստ որո՛յ, ո՛րգոն, հի՛պէս. (Թր. քեր.) իմա՛ ըստ յն. մաբայ առակի կամ նմանութեան. որ եւ յարացուցական. որպէս, զոր օրինակ, որգոն, եւ այլն. այլ քանզի պարուկաւ դրոշմեն գրիչք, հարցական եւ վիճաբանական մեկնի յեզնկացւոյն եւ յայլոց.
Եմ զակքէոս կարճահոգի, եւ բազում չարըս մաքսեցի։ Իսկ ի ծածուկ զոր կարացի՝ զայն յիմ ամբարըն մաքսեցի. (Ոսկիփոր.։)
Ոչ կարացին անփորձ մնալ ի չարէ ի գործելն զբարիս, այլ մաքսեցան սատանայի ընդ բարւոյն զմեղսն. (Լմբ. ժղ.։)
Դու բելիար՝ հեռացուցիչ յաստուծոյ, եւ մեկնիչ ի քրիստոսէ, եւ օտարացուցիչ ի հոգւոյն սրբոյ. (Ածազգ. ՟Ժ՟Գ։)
Որովք տկարացեալ մեղկի սիրտն. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Եթէ ի թեւս նորա՞ մերձիմ, յորմէ օտարացայ։ Մերձիս ի պարիսպն, այսինքն յօրէնսն. (Նար. ՟Ի՟Դ. եւ Նար. երգ.։)
Միախոհ լեալ ընդ նախարարացն։ Զմիախոհս միասնականին հալածէր։ Ոչ հակառակողի են այնպիսի բանք եւ գործք, այլ միաբան եւ միախոհ բնութեան. (Յհ. կթ.։ Տէր Իսրայէլ. յնվր. ՟Ժ՟Ը.։ Նանայ.։)
Մինչեւ գնաց մեսրոպ յարքունական դրանէն, ոչ զոք ի ճարտարաց գտանէր անդ ի վպրաց. (Խոր. ՟Գ. 52.) այսինքն յորմէ հետէ. քանի որ։
Մտածեսցե՛ս միշտ զմահ, զի գործեսցես զչափ նորա։ Մտածեսցո՛ւք. զի դատել զոք կամ արդարացուցանել՝ աստուծոյ, եւ ո՛չ մեր իշխանութիւն է. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Բ. եւ ՟Ժ՟Ա։)
Այն ինչ մօրուօք ծնօտքն դալարացեալ էին։ Չեւ մօրուացն ի խոր աճեցեալ էր. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Է։)
Որ զի յաւէրժ նոքա կարացին դէպ վերոյ ամենայնց լինել մարդկան. (Պիտ.։)
Յենուցու ի ձեռս իմ։ Սպառազէնն՝ յորոյ արքայ յենոյր ի ձեռն (կամ ի ձեռս) նորա։ Եղեր գաւազան եղեգնեայ, յենուին ի քեզ։ Ի ցուպն եղեգնեայ յենուցու։ Զննեցից զսիւնս, եւ յեցայց ի նոսա ... յեցաւ ի նոսա, ի մին աջով իւրով, եւ ի միւսն ձախով իւրով։ Փայտ կենաց է, որ յենուն ի նա իբրեւ ի Տէր հաստատութեամբ։ Յեցեալ (կամ յենու գայ) եղբօրորդի իւր։ Յեցեալ ես յօրէնսն։ Ի հպարտութիւն ամբարտաւանութեան յեցեալ։ Յեցեալ ի ծերութիւն (յն. վիճակեալ)։ Եկեալ յեցեալ (յօտարաց յազգն իսրայէլի).եւ այլն։
Զբանն՝ զոր ասացեր ինձ յեռանդ, ոչ կարացի իմանալ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա։)
Խոստանամք չքահանայանալ եւ ոչ քեզ առ յերկարս ի վերայ աշխարհիս մերում։ Չկարացեալք հանդուրժել առ ի յերկարս։ Ոչ եւս առ ի յերկարսն հանդուրժել կարացեալ. (Փարպ.։)
Սահեալ ի վերայ ջրակուտակ յուզակ ալեացն սրավարաց մոլեգնելոցն. (Ագաթ.։)
Իբրու ճարտարաց նիւթս առաջի մեզ եդաւ՝ զսեռս պատճառացն նարկելով. (Պղատ. տիմ.։)
Չարացուցին զկամսն, եւ բանիւք բանսարկուին ներկեցին զխորհուրդսն. (Լմբ. առակ.։)
Դուարանի զգեստիւք ի հանդերձս ոչխարաց. եւ ներքոյն զապականիչ գայլոց բերելով զլրբութիւն. (Արծր. ՟Գ. 2։)
Բարձրամտեալ նկարչացն՝ ասէին, մեր արուեստս լոյս է. զի ծերք եւ տղայք հասարակաց վերծանեն, եւ զգիրս սուրբս սակաւք ընթեռնուն։ Լինի ժողով, եւ քննեալ արդարացուցին զգրիչս, եւ եդին յառաջ քան զնկարիչս. Կաղանկտ.։ Ըստ օրինակի նկարչաց միանգամայն դրոշմեցին քեզ պատկեր առաքինութեան. (Ոսկ. ՟բ. տիմ.։)
Սրբազանիւք նշանակօք։ Յայտնիք են նշանակացն բանք՝ աստուածայնոցն նուիրակատարաց. (Դիոն. եկեղ.։)
Զի մի՛ ծանրացուցեալ զստամոքսն՝ նողկտայցէ։ Զի մի՛ ձանձարացեալ նողկտայցեն լսողքն. (Շ. թղթ. եւ Շ. ընդհ.։)
Պտուղք բանջարաց եւ պարտիզաց՝ թաղթ եւ շարդամ եւ ստեպղին։ Հարցաւ ստեպղին ի շաղգամէ, եթէ զի ՞ այդքան ընդ երկրամտանես. (Մխ. առակ.։)
ՇԱՄՐԻՏ որ եւ ՇԱՄՐԻՏԱՑԻ, ցւոյ. σαμαρεῖτης samarita, samaritanus. Սամարացի, շամարիտ.
Շաչիւն կառաց, եւ դրնդիւն երիվարաց։ Ձայն շարժմանզ անուոյ, շաչիւն կառաց։ Լսել զշաչիւնս տագնապողաց։ Շաչիւն զինու, կամ նշանաց. (Միք. ՟Ա. 13։ Նաւում. ՟Գ. 2։ Դտ. ՟Ե. 16։ ՟Ա. Մակ. ՟Զ. 41։ ՟Բ. Մակ. ՟Ե. 3։)
Զգաւազանսն շերտեալ արկանէր յաւազանսն. իբր զի ոչխարացն տեսեալ ի ջուրսն, ի գաւազանացն շերտից (այսինքն շերտելոց կամ շերտուածոց) խորհրդեամբ յղացեալ ծնանէին խայտախարիք. (Շ. բարձր.։)
Տրդատիոս հայոց մեծաց արքայ՝ առ ամենեսին ողջոյն։ Շապուհ արքայից արքայ՝ նախարարաց հայոց՝ ողջոյն շատ շնորհեմ ձեզ։ Բազմասցի ձեզ ողջոյն մարդասիրութեան մերոյ. (Ագաթ.։ Խոր.։ Եղիշ. եւ այլն։)
Կորզեաց զցիցսն հանդերձ ոստանիւն եւ ազբամբն յորմոյ անտի։ Գործ ոստայնի նկարակերպ։ Իբրեւ ոստայն սատարաց մերձ ի հատանել. (Դտ. ՟Ժ՟Զ. 14։ Ել. ՟Ի՟Ը. 6։ Ես. ՟Լ՟Ը. 12։)
Ոչ տայ թոյլ թշնամեացն ոտնահարաց առանց պատժոց անցանել. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 15։)
Յոտնհարացն՝ որք ի կործանելն նորա ոտն հարկանէին, վրէժս պահանջէր. (Գէ. ես.։)
Քակեալ որոշեցան ի նախարարացն։ Զատեալ եւ որոշեալ է զանձն իւր ի սուրբ եկեղեցւոյն։ Զատ որոշեաց ի նախարարաց զքահանայսն։ Մի՛ որոշեր զիս ի սուրբ գառանցս՝ յորս խառնեցայ. (Եղիշ. ՟Գ. ՟Դ. ՟Ը։)
Ըստ նմանութեան կառավարաց ուղղէ իբրեւ երասանակօք զտարերս աշխարհիս. (Իսիւք.։)
Որ կարաց բարբառով միայն զունելիսն զարկուցանել զգետնի. (անդ։)
Ամենայն ինչ ընդ իմով ուռկանօք եւ թակարդիւք է փակեալ։ Զի՞նչ քեզ շահք եղեն ի բազում ուռկանացն, որ զմի ձուկն ոչ կարացեր որսալ. (Իսիւք.։)
Եւ զգաւառն յուտեստի պատրաստութիւն համբարաց թողոյր բերդին։ Մինչդեռ թագաւորն արշակ ի կողմանսն ստորին գաւառացն յանգեղ տան էր յուտեստ». կարծի լինել տեղի արքունի ռոճկաց՝ իբր յատուկ անուն։
Ի զուր ուրեմն արդարացուցի զսիրտ իմ։ Ապա եւ ջուրք ուրեմն ընկլուզին զմեզ։ Խաւար ուրեմն արդեօք ծածկեաց զիս. եւ այլն։
Զոր իբրեւ տեսանէ չարակնն, որպէս սայրասուր սրով հարկանի, նախանձի, մախայ։ Չարակն բանսարկուն ոչ կարացեալ տանել զտեսութիւն գերունակ փառաց նախաստեղծին. (Գր. հր.։)
Երիվարաց թափեալ զպախուցսն՝ վազս առնելով այսր անդր ընթանային. (Ճ. ՟Բ.։)
Տաց քարինս ռմբաքարաց ի պահանկս նոցա, եւ կործանեսցին։ Փայտեայ պահանգս կապէին ի մէջ որմոյն։ Փայտս պահանգս դնէին յորմսն. (Եղեկ. ՟Ժ՟Գ. 11։ ՟Ա. Եզր. ՟Զ. 9։ ՟Բ. Եզր. ՟Ե. 8։)
στυπτηρία alumen. Հանք սպիտակ՝ որպէս աղ քարացեալ՝ տտիպ համով. շապ, շիպ.
Ոչ կարաց կուրացուցանել զքեզ սատանայ՝ առ ի տեսանել զպաճոյճսն, եւ ոչ պարզեցար ի տես յանցաւոր կանանց, որով որսաց սատանայ զորդիսն Ադամայ ի պաճոյճսն դստերս Կայենի, զարդարելով զնոսա համօրէն մեղօք. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Եկեղեցիք՝ պանդոկք եւ մաքսատունք օտարաց. (Լմբ. ատեն.։)
Հաւատսյդ որ ի Քրիստոս՝ կացէ՜ք միայն պատկառ։ Պատկա՜ռ կացէք ոչ տրտմեցուցանել զհոգին Սուրս Աստուծոյ։ Ի վատթարաց զգուշանալ, եւ լաւագունիցն պատկառ կալ. (Շ. ՟բ. պետ. եւ Շ. ՟ա. յհ. ՟Լ՟Զ։ եւ Շ. ընդհանր.։)
Գլխաւոր նահապետ էր պարթեաց տերութեանն, որոյ անուն էր անակ։ Պատասխանի ետ պարթեւն։ Պարթեւք ի մակեդոնացուոց ապստամբեցին. եւ այլն. (Ագաթ.։ Խոր.։ Եւս. քր. ՟Բ։ Եւ զի տէրութիւն նօցա զօրացաւ ի պարսս, ի մարս, եւ ի հայս, վասն որոյ եւ սոցա ընծայի ըստ տեղւոյն պարթեւդ անուն, եւ մանավանդ մարաց, որպէս է տեսանել ի գիրս ՟Ա. Մակ. ՟Ղ. 56։ եւ ՟Ը. 8։ եւ Կոչ. ՟Ժ՟Բ. յորս յն. է՝ մարք։)
Հատուցանի բարերարաց պարտեցեալ պաշտօնն. (Ի գիրս առաքին.։)
Անարիս առ կարիս պիտանեացն եւ օգտակարացն։ Ո՛վ անպիտանդ ի պիտանեաց. (Նար. ՟Է. եւ ՟Ը։)
Յանշունչ քարաց կոփեալ պնակիտք. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Ասացին ոմանք, թէ լաւ հօտելն՝ յետ կթելոյն է ... զի շուտ հանէ զպպլուկն, եւ ի պատահարաց ամբողջ մնոց. (Վստկ.։)
Ի ջերմինսն սոսկ զնա գիտէ ... միայն ջեմինս եւ կծուինս տայ կերակրել տկարացելումն. (Մագ. ՟Հ՟Ը։)
ἁπονευρόω, ἑκνευρίζω enervo. Հատանել զջիլն՝ զոյժն եւ զզօրութիւն. կարթակոտոր առնել. թուլացուցանել. տկարացուցանել. սրտաբեկել.
Ջրեղէնհաստատեաց ի վերուստ զերկինս։ Ջրեղէն խորանանման հաստատութեան երկրի։ Ձգեցեր զջրեղէն կամարն ի հաստատութիւն երկնից։ ի Վերայ կամարացն այլ ջրեղէն կամար երկնագոյն. (Կոլ. ՟Թ. Ագաթ.։ Ճշ.։ Ճ. ՟Բ.։)
Նենգ գործեալ ի սադրելոյ նախարարացն։ Ի սադրելոյ գաւառականացն հրամայէ ի ծով ընկենուլ. (Խոր. ՟Գ. 2. 7։)
Նախանձ զեղբարս արար հալածական քաղաքէ ի քաղաք, սահունս, օտարացեալս, յածեալս. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Սիրօղ ասպղարի, եւ անծանօթ հիւրի։ Օտարաց խնամող, սապղարաց պահօղ. (Գանձ.։)
Եւ գրէին զայս սեմիարք նոտարացի արքային. (Բուզ. ՟Դ. 5։)
Այնպէս սերտեցան ի հաւատսն քրիստոսի, մինչեւ ինքեան ձեռօք իւրեանց խորտակէին զմեհեանս եւ այրէին։ Յորժամ սերտեալք հիմնացան հաւատք կողմանցս այսոցիկ։ Յընկերսիրութիւնն սերտեալք էին։ Սերտեալք եւ անշարժք։ Ըստ ինքեան սերտիլ ոչ կարացեալք. (Ճ. ՟Բ.։ Խոր. ՟Բ. 88։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Ը։ Դիոն.։) (իսկ ռմկ. սերտել, է յուշիկ կապել զբանն վերծանեալ. ի բերան առնուլ)։
Այնպէս սերտեցան ի հաւատսն քրիստոսի, մինչեւ ինքեան ձեռօք իւրեանց խորտակէին զմեհեանս եւ այրէին։ Յորժամ սերտեալք հիմնացան հաւատք կողմանցս այսոցիկ։ Յընկերսիրութիւնն սերտեալք էին։ Սերտեալք եւ անշարժք։ Ըստ ինքեան սերտիլ ոչ կարացեալք. (Ճ. ՟Բ.։ Խոր. ՟Բ. 88։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Ը։ Դիոն.։) (իսկ ռմկ. սերտել, է յուշիկ կապել զբանն վերծանեալ. ի բերան առնուլ)։
Սլացաւ նա ի թեւս հողմոռց։ Սլասցին իբրեւ զարծուխս յօժարութեամբ ի վերայ կերակրոյ։ Սլասցի, եւ տարացեսցէ զթեւս իւր ի վերայ ամրոցացն նորա։ Յածել թեւոցն յառաջադէմ սլանայ. (Սղ. ՟Ժ՟Է. 1։ Ամբ. ՟Ա. 8։ Երեմ. ՟Խ՟Թ. 29։ Իմ. ՟Է. 11։)
Եւ արդ տես ի սկզբանս իսկ աւետարանին, որչափ այսր եւ անդր հարկանէ զմիտսն։ Ահաւասիկ երեք ճառք, եւ զսկզբանս բանս ոչ եւս կարացաք լուծանել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 1. եւ 3։)
Կռիւք եւ սպանմունք լինէին եգիպտացւոցն ի վերայ իւրաքանչիւր սահմանի (զկնի յորդելոյ նեղոսի). մինչեւ իմացան չափ մի, որում անուն էր սպանակ. զայն դնելով՝ գտանէին զսահմանս իւրաքանչիւր արտավարաց. ուստի ապա եւ երկրաչափութիւն գտաւ. (Սահմ. ՟Ժ՟Է.) ուր ի յն. ձ. գրի εὑακαινᾶν διὰ τὸ μὴ καίνειν, ὀ ἑστι φονεύειν. 21
Ոչ սակաւս ի չարաց ի ներքս սպրդեալս։ Ոչ օտար ինչ է այս, եւ ոչ սպրդեալ. (Փիլ. բագն.։ Առ որս. ՟Զ։)
Սահեալ ի վերայ արշաւասոյր ալեացն սրավարաց մոլեգնելոց։ Ոչ եթէ ծայրաքաղ ինչ արարեալ՝ օդաբանս կամ սրավարս (կամ օրավարս, աւրավարս) ինչ խօսեցաւ. (Ագաթ.։)
κατέχω teneo. Պատել պաշարել պնդապէս. կաշկանդել (իբր վանդակաւ. լծ. հյ. պնդել. պ. պէնտ կապ) կամ վկանդել. յաղթահարել. աշխատ առնել, վտանգել, տկարացուցանել. (իբր արմատ բառիս հիւանդ. որպէս եւ պ. վէնտ, է աշխատութիւն, տարժանումն).
Պաշտէին զանմռունչ սողունս եւ զճճիս վատթարս։ Անասնոյ վատթարի ճշգրտեցոյց զնա։ Կողկողեսցին առ դրունս վատթարաց։ Զորդիս նորա սատակեսցեն վատթարք։ Ոչ ի լաւ անդր, այլ ի վատթարն նկրտիք. (Իմ. ՟Ժ՟Ա. 16։ ՟Ժ՟Գ. 14։ Յոբ. ՟Ե. 4։ ՟Ի. 10. ՟Ա. Կոր. ՟Ժ՟Ա. 17։)
βρόμος avena. Արմտիք վարսաւոր ի հասկին, բուտ պիտանի ի կեր երիվարաց. cf. ՎԱՐՃՈՂ. եսւլաֆ, ելեմ, եէմ.
Անձամբ ինչ ոչ կարէր վճարել։ Ոչինչ կարացին ի ժամուն վճարել։ Յետ վճարելոյ պատերազմին։ Նա վճարէ մարդասիրապէս։ Մեծամեծ իրս վճարիցէ։ Նովաւ զիւրոյ դառն կամացն վճարել ջանայր զհաճոյսն։ Նոցա լինել ի միջի եւ չլինել զնոյն վճարէ։ Ասել հարկ է, եւ չվճարի առանց ասելոյ. (Խոր.։ Եղիշ.։ Փարպ.։)
ἁπάγω abduco ἑκκρίνω depello ἑλαύνω impello. (արմատն է՝ ի տար. օտար) Նոյն ընդ Վտարանդել. տարագրել, օտարացուցանել. ի բաց վարել. վարել. տանել. մերժել. քշել.
Որոյ տունն աւերեալ է յօտարաց. (իսկ ռմկ. է աւերօղ զտուն իւր կամ ղայլոյ)
Որ տոհմիկ իսկ էր ազգաւ տոհմին զօրավարացն հայոց. (Բուզ. ՟Դ. 31։)
Միայն ջերմինս եւ կծուինս տայ կերակրել տկարացելումն, զի զտողսն հատցէ ի խոնարհ, եւ օգնականութիւն ահեկին կողման եւ փայծղան. (Մագ. ՟Հ՟Թ։)
Ցասկոտն նախ զանձն պատժէ, եւ ապա զայն՝ որում ցասնուցուն։ Դիւահարաց նման են ցասկոտք. (Ոսկ. եբր. եւ Ոսկ. մ. ՟Ա. 18։)
Ի սոյն միտս ցնորեալ դանդաչէր։ Ցնորեալ մոլորիք զկնի նորին խրատուն։ Ոչ կարաց իմանալ ցնորեալն . (Եղիշ. ՟Ա. ՟Բ։)
որպէս լտ. index եւ indicium. յն. δείξις եւ այլն. Ցուցիչ կամ ցուցանօղ (իմն կամ ոք). յայտարար. նշանակ. օրինակ տարացոյց, ցոյցք. տեսիլ. կերպարան.
Զփաղանգս այսոցն չարաց հալածական արար. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ՟Բ։)
Զփաղանգս այսոցն չարաց հալածական արար. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ՟Բ։)
ՓՐՓՐԱՄ ՓՐՓՐԱՆԱՄ. ἁφρίζω spumo, spumas ago. Փրփուր կամ լորձունս ի դուրս տալ. փրփրիլ ծովու, հիւթոց, կենդանեաց, եւ այսահարաց. փրփրիլ.
Եւ թէ բոր, կամ քածբոր, կամ երք լինիս, օգտէ այն դեղերն՝ որ վասն ոչխարացն գրեցաք. (Վստկ.։)
τέθριππος, τετράϊππον quatuor equos habens, quadriga, -ae. Ձգեալ ի չորից ձիոց, կամ յերկուց զուգից երիվարաց՝ կառք. cf. ՏԷԹՌԻՊՈՆ.
Քովթար պղնձի ի վերայ նորա (սեանն). եւ բարձրութիւն միոյ քովթարայ (կամ քովթարաց) յերից կանգնոց. եւ սաբակ եւ նռնաձեւք ի վերայ քոթարայն (կամ ացն) շուրջանակի։ Ի վերայ խոյակաց սենցն զքովթարովթսն ... Առ ի ծածկել զխոյակս քովթարովթացն. (՟Դ. Թագ. ՟Ի՟Ե. 17։ ՟Բ. Մնաց. ՟Դ. 12։)
Ըստ նմանութեան արագման օդային թռչնոյ։ Օդայինք, ջրայինք, երկրայինք։ Օդայինն վերացեալ յերկրէ, եւ յօդս փչէ։ Օդային այսոցն պղծոց։ Ի վնասակարացն թռչնոց, այս է՝ այսոցն օդայնոց. (Նար. կուս.։ Սահմ. ՟Ա։ Արիստ. աշխ.։ ՃՃ.։ Խոսր.։ Նար. կ.։)
Արդ ծածկի արեգակն յամպն, եւ հարեալ օդավարացն խաւարայնոց, եւ առեալ զարեգակն ընդ հիւսիսի ածեն ի հարաւ. (Պիտառ.։)
Զերկնից կամարաց օդեղէն եւ լուսեղէն ընդարձակութիւն։ Զքարանձաւս երկնից՝ օդեղէն եւ ջրեղէն եւ լուսեղէն ամուրս. (Նար. յովէդ.։)
լտ. exemplum, exemplar. յն. պէսպէս. իբրու ὐπόδειγμα . Օրէն եւ քանոն իմն առաջի եդեալ առ ի նմանել. նախատիպ. տիպ. յարացոյց.
Ոչ յիւրեանց ինչ ախտարակաց (կամ ախտարաց)։ Ոչ ըստ ինքեան ախտարակաց։ (Ոսկ. մ. ՟Բ. 5. եւ Երզն. մտթ.։)
Ըստ քերականաց՝ յառաջ գալ կամ ծագիլ ածանցաց ի նախագաղափարաց, եւ բաղադրելոց ի պարզից.
Եւ այն եւս ոչ կարաց ունել զնոսա յակաստանի։ Սակայն եւ այնու ոչ կալաւ զքեզ յակաստանի. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 17։ Ճ. ՟Թ.։)
Աստուած՝ որ ամենայն նեղելոցն է ակնածու։ Ի բոլորեցունցն ակնածուէ ճողոպրել ոչ կարաց։ Հասանել ակնածուին եւ տածչին ամենեցուն։ Զոր տեսեալ ակնածուն. քանզի միայն պարտ եւ արժան է Աստուծոյ զոգի տեսանել։ Վերակացուին եւ ակնածուին մարդկային դատաստանին։ Ոչ կարծեն վերակացու եւ ակնածու գոլ մարդկային իրաց. (Փիլ.։)
Եսայի եւ եզեկիէլ մարգարէք, մին զսերովբէից, եւ միւսն զքերովբէիցն հանգամանսն՝ որչափ կարացին առնուլ, պատմեցին մեզ, ահագնեալ զնոսա յոյժ զարհուրանօք. (Խոսր. պտրգ.։)
Ահարկու դիւաց եւ ամենայն չար պատահարաց։ Ահարկու ախոյեանք, կամ դէմք, հրաման, վկայ։ Ահարկու նուիրեալ փայտիւս։ Ահարկու սրտաբեկութիւնք. (Նար.։)
Ոչ իբրու օտարացուցանել եւ աղարտել զնորա ջանն. (Նիւս. կազմ.։)
Յիմարաց են այդպիսի կարծիք, որպէս եւ ոյք վասն լուսնոյ խաւարմանն աղճատին, ի տտնոյ վիշապին դատարկաբանելով։ Զի մի՛ անզուգութիւն ի զուգութեան երեւեցուցանել աղճատիցիմք. (Սարկ. շարժ.։)
Որ փոխէ զդաշն ուխտի աղի. կամ ապերախտ հացի եւ աղի բարերարաց.
Աղանդաւորաց եւ աճպարարաց ... Աճպարարն՝ որ ոչ խաղայ, սուտզրուց մարդ է. (Ոսկիփոր.։)
Ի շնչել հողմոց ամպավարաց. (Վեցօր. ՟Դ։)
Ի մնալն ամրափակ ընդդէմ մրցման խորհրդոց չարաց՝ միտքն եւս առաւել լուսաւորի. (Լմբ. առակ.։)
Ամօթալիս առնէ զքորսն յաչս օտարաց. (Վրք. հց. ՟Թ։)
Ծնաւ ի սոցանէ ծնունդ այլադէմ։ Այլադէմ եւ գազանաբարոյ ազգս այս (թաթարաց). (Մաղաք. աբ.։ Իսկ Ոսկ. յհ. ՟Բ. 40.)
Օտար մտօք, կամ նենգամիտ. եւ օտարացեալ կամ այլայլեալ ի մտաց. ուրիշ մտքի վրայ. եւ խելքը թռուցած.
Ոչ կարացեալ տանել այնպիսում վատթարութեան։ Այնպիսւով սաղապաճեմիւ մտաք յԵգիպտոս. (Խոր. ՟Գ. 25. 62։)
Է՞ ինչ պակաս ի մոլեգին այսահարաց անտի. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 3։)
ἁνέστιος. domo et sede propria carens, sine lare. Ի գաւառէ եւ ի տանէ իւրմէ օտարացեալ. անաշխարհիկ.
Բաց ի ձեռնադրութեանն վաղվաղուկ եւ անընտիր սխալանօք հաղորդելոյն մեղաց օտարաց. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Արար ուրախութիւն անմոլարիցն (ոչխարաց). (Շ. հրեշտ.։)
ἁπόδειξις. demonstratio, specimen (Լծ. եւ իտալ. abbozzo) Ապացոյց, տարացոյց, օրինակ.
ԱՊԱՑՈՅՑ ἁπόδειξις. demonstratio. որ եւ ԱՊԱՑՈՒՑՈՒԹԻՒՆ. որպէս թէ Բացացուցութիւն. յայտնի ցոյց բանաւոր եւ իմաստասիրական. հաւաստիք. փաստ. տարացոյց. հաստատութիւն. ստուգութիւն. ցուցմունք. կէօթէրիշ. իսպաթ. տէլալէթ. պէյյինաթ.
Այսպիսի յոյզս ի մէջ արկանել տգէտ ապացուցիւք՝ ախմարաց մտաց է. (Լմբ. թղթ.։)
Ցուցակութիւն. գործնական յարացոյց. օրինակ. նմանութիւն.
Յունական պերճ եւ ողորկ առասպել։ Առ այսոքիւք եւ աշխարհիս մերոյ առասպելք զբազմահմուտ ասորին արդարացուցանեն. (Խոր. ՟Ա. 31. եւ 17։)
Առաքինի եղեալք՝ հալածիմք ի չարացն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 36։)
Կարացից առկայիլ սակաւ ինչ յատենին ահեղ. (Բենիկ.։)
Ասրաբեր եւ ձեռնընդել ոչխարացն. (Նիւս. երգ.։)
τὸ δίκαιον, δικαίωμα justum, jus, justitia Որ ինչ է արդարացի. եւ Իրաւունք. պարտք. արդարութիւն. հատուցումն արդար. հագգ.
Ծառայից չարաց վասն ի զրկօղսն յարենալ. (Սիր. ՟Խ՟Բ 6.) ըստ յն. գրելի է, զկողսն արիւնել։
Զառապարն արտավար գործեցին։ Զարիւն եւս անձանց տամք փոխանակ արտավարաց, եւ սակաւ ինչ շինուածոյ. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 6. 12։)
Սահմանք արտավարաց. (յն. սահմանադրութիւն) (Սահմ. ՟Ժ՟Է։)
արտավարք ոռոգանեալ բուծանէին։ Բողբոջք բուսոց արտավարաց. (Յհ. կթ.։)
Զանդաստանս արտավարացն. (որ հայի եւ ի ՟Ա նշ). (Մագ ՟Ժ։)
Աւարտեղն (բաղկանայ) ն՛աղօտէ եւ ն՛երկուց երկարաց. որպիսի, ստե փա՜նո՜ս. կամ երկնա՜յի՜ն, գործա՜կա՜ն, տեսա՜նէ՜, բե րա՜նո՜վ, եւ այլն. (Քեր. թր. եւ Երզն.։)
Զմիաւորեալն ինքն ըստ ինքեան բաժանէր ջուր յերկաքանչիւր կողմանս։ Յիրարաց բաժանեալ սահմանաւ (զճշմարտութիւն եւ զստութիւն). (Պիտ.։)
Բաղիստր՝ սուր է եռասայր, զոր ունին զինուորք ի մտրակս երիվարաց։ (Մեկնիչն երեմ. Մխ. գոշ.)
Բարացուցական՝ բամբռան բառացի բարառնութեանց. (Նար. ՟Զ՟Բ։)
Որքան միանգամ ինչ բանարարացն գովեաց յարմարագոյն. (Առ որս. ՟Է։)
Ոչ եթէ հատուցաք ի ժողովս, որ դիւրին է բանարարաց. (Իգն. վերջբ։)
Հովիւն հօտից բանաւուր ոչխարաց. (Ագաթ.)
Դեւն իբրեւ զառիւծ եղեալ, եւ ընդ դէմն բառաչեալ, ոչ կարաց խափանել զնա ի հոգեւոր աղօթիցն. (Լմբ. սղ.։)
Եւ եթէ բարի առնէք բարերարաց ձերոց, ո՞ր շնորհ է ձեր։ Եւ որ իշխենն նոցա՝ բարերարք կոչին. (Ղկ. ՟Զ. 33։ ՟Ի՟Բ. 25։)
Ոչ միայն բարերարացն եւ հեզոցն, այլեւ կամակորացն. (՟Ա. Պետ. ՟Բ. 18։)
Տէր եւ հատուցանօղ բարերարացն՝ բարիս, եւ չարարարացն՝ չարիս. (Ագաթ.։)
Ոչ երբէք առ յինքենէ բացակալ կարացեալ. (Մաքս. եկեղ.։)
Եւ Խորտակել զզօրութիւն զօրաց. վատթարել. տկարացուցանել.
Զառաջին հաւատսն իւրեանց զճշմարիտս բոշխնել ինչ ոչ կարացին. (Եփր. ՟ա. տիմ.։)
τύπος forma, norma, formula, exemplar Տիպ, նախատիպ. եւ Օրինակ. պատկեր. նմանութիւն. յարացոյց. կաղպար. խալիպ, գալըպ, էօրնէք, րէսմ, թիմսալ.
Յամուրսն ոչ կարացին լինել գամագիտ. (Արծր. ՟Դ. 7։)
Զթիկունս իմ ետու ի հարուածս. ակիւղաս ասէ, վիրաւորչաց. այլքն՝ գանահարաց ասեն ... այլքն՝ կողոպտաց. (Ոսկ. ես.։)
Եւ առ յակոբ գաւազան.. եքերծ զդալարն ի գաւազանացն։ Բղխեսցէ գաւազան յարմատոյն յեսսեայ։ Դալարացաւ գաւազանն ահարոնի։ Հարկանել գաւազանաւ զծառայ, զէշ, եւ այլն։ Հովուեսցես զնոսա գաւազանաւ երկաթեաւ։ Գաւազան եղեգնեայ, ընկուզի։ Ձգեաց արքա առ եսթեր զգաւազանն ոսկի։ Որ խնայէ ի գաւազան, ատեայ զորդի իւր. եւ այլն։
Եբրայեցւոց ամիսք ցուցանեն.. զախտարաց եւ ժամուց տուրեւառիկ գեղացանակս. (Սարկ. տոմար.։)
Թէպէտ գուն գործեալ բազումս ջանացին գերեթափ լինել, ոչ կարացին. (Ուռպ.։)
Եղեն ի հպարտութիւն գերեվարաց պատերազմողաց. (՟Դ. Թագ. ՟Ժ՟Թ. 25. (յն. իբր գերեվարութեանց)։)
Զգերելոցն եւ զգերեվարացն. (Վրդն. ծն.։)
Ի գինւոյ եւ յարբեցօղ կատաղմանց գինեհարացն. (Համամ առակ.։)
Գիրացաւ ստուարացաւ։ Գիրացան եւ փափկացան ի բարութիւնս մեծամեծս. (Օր. ՟Բ. 15։ Նեեմ. ՟Թ. 25։)
Գլաջարդս առնէին զճակատս երիվարացն. (Մամիկ.)
Յինքն գծագրէ։ Մարմնոյ արդարութեամբք զճշմարտութիւնս գծագրել։ Անկենդան յարացուցին գծագրօղն. (Լմբ.։)
ԴԱԼԱՐԵՄ եւ ԴԱԼԱՐԻՄ. cf. դալարացուցանել, եւ դալարանալ.
ԴԱԼԱՐԵՄ եւ ԴԱԼԱՐԻՄ. cf. դալարացուցանել, եւ դալարանալ.
Չորեքհարիւր հազարաց դասականաց, եւ երեսուն հազարաց դասականաց յուդայ. (՟Ա. Թագ. ՟Ժ՟Ե. 4։)
Զօրավարք, հեծելապետք, եւ ազգագլուխք, եւ հետեւակ ցեղիցն դասուց զարդարողք ... որպէս եւ բազումք, դասապետս մականուանեն զսոսա սոցունց։ Զօրավարացն եւ դասապետացն, եւ այլն. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Ի դիմահարէ անբաւութեանն արգելեալ՝ ոչ կարաց անցանել, եւ անսկիզբն անուանեաց. (Լծ. ածաբ.։)
Շաչիւն կառաց, եւ դրընդիւն երիվարաց. (Միք. ՟Ա. 13։)
Գուցէ եղծանիցեմ զժառանգութիւն իմ։ Մի՛ եղծցես զանուն իմ ի տանէ հօր իմոյ։ Կազմելով կամէր տէր եղծանել զնոսա։ Եղծանելով եղծցես զնոսա։ Յո՛ր կողմ եւ դարձցի ամպարիշտն, եղծանի։ Եղծաւ գեղ կանանց։ Գոյն երեսաց քոց մի՛ եղծցի։ Մի՛ եղծանիցի հրաման մարաց եւ պարսից.եւ այլն։
Ներոն երգեցկաց եւ փանդռնահարաց յաղթեաց. (Եւս. քր. ՟Ա. եւ ՟Բ։)
Այսպէս երեւելի առնեմք զխորհրդոյս զօրութիւնս։ Մի՛տ դիր ասացելոցս, թէ ո՛րպէս երեւելի առնէ զամենայնս։ Մարմնական իշխանութեան յարացուցիւ զսոյն երեւելի առնել. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Եթէ զայդ երեքեան կարես առնել։ Նախարարացն երեցուն. (Եղիշ. ՟Է։)
Լոյս ի վերուստ երթեւեկս առնէր ի վերայ նշխարացն. (Ճ. ՟Ա.։)
Ոչ երկմտեաց ի հաւատոցն (յն. ոչ տկարացաւ)։ Աւետեացն (ա՛յլ ձ. յաւետեացն. յն. առ աւետիսն) աստուծոյ ոչ երկմտեաց անհաւատութեամբ. (Հռ. ՟Դ. 19. 20։)
Յառաջին հասակէն ուսցի ոք՝ ոչինչ գաղտ զօտարացն զերծուլ, թէ պէտ եւ դոյզն ինչ իցէ։ Զզօրութիւնն ի բաց եհատ, զգեղեցկութիւնն եզերծ. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. յովն.։)
Ոչ կարացին զօրել ուժոյ զօրութեան անոյշ գինւոյ նորա. ծարաւեցան, արբին եւ զմայլեցան, եւ դարձեալ պասքեցան. (Ագաթ.։)
Մի՛ զրուցեսցես զմեղս օտարաց ... մի՛ դիցես ականջս այնոցիկ՝ որ զրուցեն զմեղս այլոց սուտ կամ իրաւ. (Մաշտ. ջահկ.։)
Անուն զօրավարին նորա Աբեններ։ Զօրավար զօրացն արքայի Յովաբ։ Ի ձեռս Սիսարայ զօրավարին յաբինայ։ Ես եմ զօրավար զօրու տեառն ... եւ ասէ զօրավարն տեառն ցՅեսու։ Դա լիցի ձազ սպարապետ զօրավար զօրացդ։ Զօրավարք զօրացն։ Արասցո՛ւք մեզ զօրավար, եւ դարձցո՛ւք յԵգիպտոս։ Ի սկսանել զօրավարացն իսրայէլի.եւ այլն։
Զդա՝ զոր ըմբռնեցաքդ, հարցաք։ Եթէ ըմբռնեսցի (գողն), եւ գտցի ի ձեռին նորա գողօնն։ Զստացուածս նորա զպէսպէսս ըմբռնեսցուք։ Կին մի ըմբռնեալ ի շնութեան։ Որ ըմբռնէ զիմաստունս ի խորագիտութեան իւրեանց։ Զի ըմբռնեսցեն զնա բանիւք։ Եւ ոչ կարացին ըմբռնել զնա բանիւք առաջի ժողովրդեան։ Ըմբռնի բանիւ բերանոյ իւրոյ։ Մի՛ ըմբռնիցիս աչօք քովք։ Զարքայութիւնն սուրբք ըմբռնեցին.եւ այլն։
Ո՞ր երանութիւն մարմնաւոր կարաց զկեանս յաւիտենականս ընկրկել. (Լմբ. ատ.։)
Թփամուտ մացառաղօղ ազգ աքարացն վայրենեաց. (Փարպ.։)
Վարդապետն մեր վանականն՝ սիրող սրբոց եւ սրբութեանց, խաչին եւ եկեղեցւոյ, ժամատեղաց եւ ժամարարաց, քահանայից եւ կրօնաւորաց. (Մաղաք. աբեղ.։)
սիրող ժամատեղաց, եւ ժամարարաց. (Մաղաք. աբեղ.։)
Եթէ կամեցեալ էիք ընդունել զհաւատն, առաւել ի գործոցն զձեզ ժողովեալ էի։ Քանզի զնշանն ի բաց բառնալ ոչ ունէին, եւ ոչ կարացին, ուստի անտի ժողովէր զնոսա. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 39. ՟Բ. 12։)
Եթէ այնչափ հազարաց ամաց, որ ըստ նոցա ժամանակագրութեան ժողովին։ Զժամանակ ամացն նոցա ժողովէ ի թիւ ամաց երից բիւրուց. (Եւս. քր. ՟Ա։)
δίκαιος, -ον justus, -um;
aequus, -um Արդարացի. ուղիղ. Զանձանց ասի որպէս Արդար, արդարադատ.
Իւրովի կամօք չարացեալ չարին՝ ար անուանեցաւ. (Ագաթ.։)
Մի՛ կարծիցես՝ եթէ երուսաղէմ իւրովին ամրութեամբ կարաց ապրել. (Ոսկ. ես.։)
Ընդէ՞ր եւ զհարսն չյարացուցանիսցես ի կաքաւս, զի եւ նա ընդ նոսին լկտայցէ. (Ոսկ. կող.։)
κατασκέπτομαι, κατασκοπεύω exploro, speculor. Դիտել եւ զննել զվիճակ օտարաց՝ ի բերել լուր որպէս ականատես.
Հեշտութիւն՝ մեծ խաբեբայ չարին (կամ չարաց). (Պղատ. տիմ.։)
Բառ ար. խալիֆէ, խալիֆէթ. այսինքն, յաջորդ աթոռակալ. Սեպհական անուն հաջորդաց մահմետի՝ ամիրապետացն հագարացւոց։ (Վրդն. պտմ. ստէպ.) ուր եւ մեկնի այսպէս.
Յերից ամաց եւ անդր արգելեալ էր (ոստիկանն) զնախարարացն հայոց եւ նոցին հեծելոց զօրուն ամի՝ հարիւր հազար դահեկան խածիթայս. (Վրդն. պտմ.։)
Սուսեր յաղագս խահարարաաց, կամ փայտահարաց. (Մագ. ՟Ե։)
Դադարէ խահարարացն ձեռն. (ՃՃ.։)
Իբրեւ զքար ինչ խառատեալ՝ ոչ կարաց կրկտել զնա (մահն զքրիստոս). (Ոսկ. գծ.։)
Զերիս աւուրս իբր խառատեալ, եղեւ աստուածախառն մարմինն յորովայն մահուն, եւ ոչինչ կարաց ստնատել նմա. (Տօնակ.։)
Նոյն դատաստան եւ խելագարացն լիցի. (Մխ. դտ.։)
Որ պարծէր չարն՝ տադնապեցաւ, որ խիզախէր մոլորութիւնն՝ յիմարացաւ. (Գիւտ թղթ. առ վաչէ։)
ԽԽՆՋԻՒՆ χρεματισμός hinnitus. որ եւ ԽԸԽՆՋԻՒՆ. խխնջելն. վրնժիւն. խխնջականութիւն երիվարացն
Հասցի խըխընջիւն երիվարացն եփրեմայ. (Ամովս. Զ. 7։)
Ի ծովէ ... խղընջոյնք, առաւել քան թէ զոչխարաց ասր. (Բրս. ընչեղ.։)
Ի ծովէ ... խղընջոյնք, առաւել քան թէ զոչխարաց ասր. (Բրս. ընչեղ.։)
cf. ԽՈՀԱԿԵՐ. ὁψοποιός coquus. Մի՛ պատուեսցուք զխոհարարացն հնարագիտութիւնսն. (Ածաբ. ծն.։)
Զի մի՛ խոտորեցուսցեն զտունդ իսրայէլի ըստ օտարացելոց սրտից իւրեանց յինէն ի գնացս իւրեանց. (Եզեկ. ՟Ժ՟Դ. 5։)
Խստացեալ մտօք. (Ես. ՟Ի՟Է. 8։ Եթէ ուրուք խստացեալ քարացեալ եւ սալացեալ սիրտ իցէ. Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Քարացուցանեն զսիրտ նորա իբրեւ զապառաժ խստաքար. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Զայն տեսեալ երիվարացն՝ խրխինջս առնելով որոտային. (Ճ. ՟Բ.։)
Սա խրոխտացեալ՝ ամբարձ զձեռն ընդդէմ բռնաւորութեանն բէլայ։ Գոռալով խրոխտայր ջնջել զզօրութիւն մարաց եւ պարսից. (Խոր. ՟Ա. 9. եւ Խոր. հռիփս.։)
Ի սեղանայ օրինացն, ի պղակունարագործացն, եւ ծաղարարաց. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 17։) (չիք ի յն։)
Արագլաց որ ծերունիքն են՝ անդէն կան մնան ի բոյնս, ոչ կարացեալք թռչել. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
ԿԱԼԱՔԱՐ կամ ԿԱԼԷՔԱՐ Մոխիր խոտոյ իրիք՝ քարացեալ որպէս աղ. վարի իբր աճառ, եւ դեռ խածուածոյ օձից. աղ ալքալի, ղալլի, խալիա, կէլէքէր, քարէքար, շիխար։ Բժշկարան.։ լտ. ալքա՛լի, քա՛լի. իտ. սօ՛տա։ Կամ ըստ Լեհ. որպէս կապոյտ ներկ. լտ. կլա՛սդում, իսա՛դիս։
ԿԱԼԱՔԱՐ կամ ԿԱԼԷՔԱՐ Մոխիր խոտոյ իրիք՝ քարացեալ որպէս աղ. վարի իբր աճառ, եւ դեռ խածուածոյ օձից. աղ ալքալի, ղալլի, խալիա, կէլէքէր, քարէքար, շիխար։ Բժշկարան.։ լտ. ալքա՛լի, քա՛լի. իտ. սօ՛տա։ Կամ ըստ Լեհ. որպէս կապոյտ ներկ. լտ. կլա՛սդում, իսա՛դիս։
Օձ կամակոր։ Կամակոր շաւիղք, կամ Ճնապարհք։ Բերան կամակոր։ Կամակոր եւ խեղաթիւր ազգ։ Խորհի զկամակորս։ Կամակոր գտանիցիմ։ Ոչ միայն բարերարացն եւ հեզոցն, այլ եւ կամակորացն, եւ այլն։ Զոր կոչէ բերան կամակորաց, եւ շրթունս սուտ (զրպարտչաց). (Համամ առակ.։)
Որ պատրաստեալ է սատանայի, եւ նորին կամարարաց. (Եփր. գող.։)
Յաղագս միայնակեցաց, այսինքն կամարարացն կարգի։ Ասէ զգայիոս կամարար. եւ է կամարարդ անուն ի վերայ միայնակեցաց. (Մաքս. ի դիոն.։)
Այլ մեք զկարգն կանոնելով առընթեր եւ զմարաց էագաւորսն. (Խոր. ՟Ա. 21։)
Ամենայն կառք ի համազգեաց երիվարաց լծին. երբեմն օձտեն, եւ ի տագնապի զկառավարն եւ զանձինս կացուցանեն. (Եզնիկ.։)
Իբրեւ զշուն հուի կատաղիլ ընդդէմ օտարացն։ Է՞ր վասն այդչափ կատաղիք ի ցանկութիւն շահիցդ։ Ծերքն՝ որ ի շուշանն կատաղեցան. (Սարգ.։)
Ոչ կարացեալ կարողլ զհատուածիլն ի յուսփայ։ Ի մտի եդեալ զոչկարողելն կալ ընդդէմ. (Յհ. կթ.։)
Իսկ զիսմենիոս զքաջն փողահարաց կիսակէզ արարից. (Պտմ. աղեքս.։)
Կործանիչ ելով կռապաշտ տաճարաց. (Անան. եկեղ։)
Միոյ ճրագի, եւ կրակետեղ, եւ ամենեցուն այսպիսեացս յամենեսին բաւել կարացեալ. (Բրս. հց. ՟Լ՟Ա. (գրեալ էր, կրակատեղ։))
Նմանապէս ախտանայ յորովայնի, որ առաւելութեամբ յագեցութեանն ի հալումն ածել զ՝ի ներքս ամբարեալն ոչ կարաց։ Հալմանն սխալումն՝ որոց փափկանանն՝ հարկաւորաբար զհետ երթայ. (Բրս. յ՝իսկզբանէ. եւ Բրս. պհ.։)
Հակարաշ. վէճ ընդդէմ, կամ հակառակ։ Հակարաշ. զովող եզնավարաց։
Առ հագարացիս, եւ վերիացիսն, եւ առ մերոյին համազգիս. (Մագ. ՟Ի՟Ե։)
Ամենայն կառք ի համազգեաց երիվարաց լծին. (Եզնիկ.։)
Լերինքն զանասուն պաճարացուցանեն համակեալս ի գիրութեան. (Խոր. ՟Գ. 59։)
Հաղորդին քրիստոսի եւ միմեանց համբուրիւն. քանզի եւ նոյն ինքն ստուգաբանութիւն անուանս զտարացոյց խորհրդոյս մեզ յայտնէ։ Համբիւր. համն՝ մի ստուգի. այսինքն թէ բազումքն այսպէս հաղորդեալ իրերաց միանան։
Համօրէն ազանց, կամ ախտացելոց, յանցաւորաց։ Ի համօրէն աշխարհէ աստի։ Ընդ համօրէն աշխարհ քարոզել։ Զհամօրէն զվնասակարացն զգունդ։ Ո՛չ եղերանօք ջայլից համօրէն։ Համօրէն աւետարանին։ Համօրէն աւետիս. (Նար.։)
Համօրէն ոչ կարացին կալ ի վերայ մտացն ճշմարտութեան. (Սարգ. յկ. ՟Դ։)
Ի հագարացւոց ի հայական վերաբերել լեզու։ Փոխաբերել ի հայական լեզու. (Նանայ. յռջբ։)
Ոչ կարացեալ հասանել իրացն։ Կէսքն հասին ճշմարտութեանն։ Ճշդիւ գտակաւ հասանել համարոյ ժամանակացն. (Փիլ. ՟ժ. բան.։ Եզնիկ.։ Եւս. քր.։)
Աստ ոգւոց հաստնոց, եւ մտաց ուշարարաց պէտք են. (Սեբեր.։)
Թողաք ճարտարաց եւ հարուստ մտաց. (Լաստ. ՟Ի՟Ե։)
Մի՛ երեսաց աչառիցես հարստի։ Ահաւասիկ եւ ես դատեցայց ի մէջ հարուստ եւ անաւագ ոչխարաց։ Երթայց առ հարուստսն. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Թ. 15։ Եզեկ. ՟Լ՟Դ. 20։ Երեմ. ՟Ե. 5։)
Նկանակ մի հաց ի հացարարացն. (Երեմ. ՟Է. 20. (իսկ ի հացարանացն՝ է սխալ։))
Հացարարք եւ ամոքարարք. Ազգի ազգի հացարարացն դաստապակք. (Փիլ. տեսական. եւ Փիլ. նխ. ՟Ա։)
Գիտեմ թէ դատաստան հաւասարացն է. (Վանակ. յոբ.։)
Յորժամ հաւասարաւ զհաւասարն ցուցանեմք, յայնժամ յարացոյց կոչի. (Անյաղթ պորփ.։)
Սղից եւ երկարաց հեգենայից. (Երզն. քեր.։)
Ընդդէմ չարաց սուսեր սրեալ, եւ առ բարիսըն հեզացեալ. (Շ. վիպ.։)
Այս մահուս պատուհասս՝ հեզս արար զմեզ. յորժամ նորա երկիւղն տիրէ մեզ՝ կա՛մ ի բնական ախտից կամ յօտարաց, հեզացեալ նուաստանամք. (Լմբ. սղ.։)
Դրժող ըստ աւազակաց եւ հինահարաց. (Տօնակ.։)
Արձակիչ կապելոց, հրաժեշտ վնասակարաց։ Խնդրեաց ի տեառնէ հրաժեշտ տկարութեանն. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա. ՟Ժ՟Դ։)
Հաւասարասէր զինքն ազնիւ ազգին հրէականի (որոշելոյ ի սամարացւոց). (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 30։)
Ստուարացուցանէր (կինն յոբայ) զձաղութիւնն։ Ուր զի սպանանելոցն էին, զի՞նչ պէտք ձաղութեանն էին։ Եթէ հարսանիս, եւ ոչ ձաղութիւնս պարտ իցէ կոչել զայն. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 8։ ՟Գ. 32։ Կող. ՟Ժ՟Բ։)
Որով եւ օծանին բանաւոր եւ ձեռաշէն եկեղեցիք (ձեռակերտք աստուծոյ՝ մարդիկ), քրիստոնեայք կոչելով, եւ սրբութիւնք խորանաց եւ աստուածաբնակ տաճարաց (նովին մեռոնիւ). (Վրդն. դան.։)
Կայք ձիոց. տեղի երիվարաց, կամ երամակ ձիոց.
Ի լեզուաց ոմանց ճարտարաց ի ճահ ճեմութեանց։ Անդէն՝ ընդ նմին կարգի ի ճահ փոխադրութեանց. (Նար. ՟Ղ՟Գ. եւ Նար. խչ.։)
Երիվարաց, եւ իշոց, եւ այլոց այսպիսեաց ճարակողաց. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 30։)
Ոչ միոյ լուսոյ կարացեալ զնա ճշգրտել. (Դիոն. երկն.։)
Մաղթանք նախարարաց կամ եպիսկոպոսաց՝ առ մեծն ներսէս, կամ առ արքայն պարսից. (Խոր. ՟Գ. 29. 65։)
ՄԱՇԿԵԱԿ որ եւ ՄԱՇԿ ասի. μελωτός որ եւ δορά (ըստ մագիստր. դովրացի) ovina pellis, corium. իտ. pellice. Մաշկեղէն հանդերձ, մանաւանդ ի մորթոյ ոչխարաց. լեաշկամաշկ. մուշտակ.
Սեպհական ազգի մարաց.
θνήσκω, ἁποθνήσκω morior τελευτάω vitam finio, decedo, defungor νεκρόομαι emorior, demorior. պ. միռ. միւռտէն. լտ. մօ՛ռիօր. դաղմ. մռու. Մահանալ. անշնչանալ. վախճանիլ. փոխիլ յաստեացս. ննջել արդարոց ի տէր. եւ Սատակիլ անբանից կամ չարաց. կոտորիլ. եւ Ապականիլ. մեռնիլ, անցնիլ, հոգի տալ՝ փչել.
Ո՞վ կարիցէ հակառակ զիս հայել (կամ համարել) տեսանելով ի միագործ միակամ նմանութեան (կամ նմանութենէ). յն. զնոյնս կարացօղ ընդ հօր. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 10։)
Որ զկարծրացեալ ոգիս շարժէ ի միտումն վատթարաց. (Սոկր.։)
Ի միօրեայ պողոտային սամարացւոց վաստակեալ հանգչի. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ո՞վ իցէ ասեն այնչափ մոլեգին, որ ոչ սիրիցէ զտէրի իւր։ Մոլեգին եւ մոլորեցուցիչ կոչէին զնա, սամարացի եւ դիւահար. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 19։ ՟Բ. 42։)
Մի ի դժնդակ չարացն ճանաչի մոլեկանդ տունկ՝ որթ. (Պիտ.։)
Վասն ադոնին դնելոյ, որ են մրցութեան հրահանգք։ Յայնժամ ստադին միայն մրցութիւն էր։ Փանդռնահարացն մրցութիւն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Պնդել յամառել վասն այնր։ Յամառեալ քարացեալ սրտիւ։ Կայցէ յամառեալ մինչեւ ի մահ իւր. (Ագաթ.։ Նար. ՟Կ՟Գ։ Շ. ընդհանր.։)
Յայնժամ զարմանալի են բարիքն (վարուք), յորժամ ի մէջ չարացն իցեն։ Այժմ լուիցուք երկիւղիւ, զի մի՛ յայնժամ լուիցուք սաստիւ. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 28։ եւ Ոսկ. եբր.։)
Յիշումն է տեսութիւն ի ներքս մնացեալ։ Վերըստին յիշումն ասի, յորժամ մոռացումն ընդմիջէ զյտշումն. քանզի է վերստին յիշումն՝ յիշման տկարացելոց զարգացումն. (Նիւս. բն.։)
Զնախագահ նախարարացն հայոց մի՛ կարասցեն փոփոխել. (Խոր. ՟Գ. 65։)
Ըստ որում եւ նախագիծ յարացուցիւդ պատուհասեցան. (Լմբ. ատ.։)
Յորժամ իսկ օտարացան՝ բնակելով առ ձեզ նախածինքն մեր. (Պղատ. օրին. ՟Ա։)
Սամարացի եւ դիւահար կոչէին, նազովրեցի՛ նախատէին. (Բրսղ. մրկ.։)
Ոչ պատկեր առանց նախատպի։ Յարացոյց ունել (կամ լինել) ասի նախատիպն, ըստ որում պատկերն եղեւ. (Շ. թղթ.։ Սահմ. ՟Ժ։)
Նախարարք այլազգեաց։ Թագաւորաց այնր կողման. եւ նախարարաց երկրին։ Ի բա՛ց արա զթագաւորսն, եւ դի՛ր ընդ նոցա նախարարս։ Կացոյց ի վերայ թագաւորութեան նախարարս հարիւր եւ ՟Ի. եւ այլն։
Նախարարաց իւրոց. այսինքն՝ աւագաց, մեծամեծաց. μεγιστᾶνες magnates. իբր մի ի ծերակուտէ։
Հայկ, անուանի եւ քաջ նախարար (յաբեթեանց, իբր նահապետ). (Խոր. ՟Ա. 8։ Տե՛ս անդ, ՟Բ. 7. վասն կարգի նախարարաց կարգելոց ի վաղարշակայ։)
Զօրք հրեշտակացն ուրախանան ընդ սրբոյն հօտապետի, եւ ընդ քահանայական նախարարացն (այսինքն գլխաւորացն). (Գանձ.։)
ՆԱԾԱՐԱՑԻ կամ ՆԱԾՐԱՑԻ. cf. ՆԱԶԱՐԱՑԻ, եւ ՆԱԶՈՎՐԵՑԻ։
Աժդահակ մարաց նահապետ եւ նախարար։ Թագաւորք կորնթացւոց. յետ որոց տարեւոր նահապետք կային. (Եւս. քր.։)
Զրադաշտ մոգ եւ նահապետ մարաց։ Զմանաճիհր նահապետ ազգին ռշտունեաց, եւ զվահան նահապետ ամատունեաց։ (Սրբոյն Գրիգորի) մերոյ նախաշաւղի, եւ լուսաւորութեանց նահապետի. (Խոր. ՟Ա. 16։ ՟Բ. 83. 89։)
Ո՞ զայս՝ որ ի ծովու, եւ յանչափ լայնութիւնս ջուրց զճանապարհս եհատ, եւ եցոյց նաւավարաց. (Փիլ. քհ. ՟Ե։)
Խաչն՝ նաւավարաց նաւապետ, տագնապելոց նաւահանգիստ։ Ապրեցուցանել յանուն քո զնաւապետս եւ զնաւավարս յալեկոծութենէ. (Ոսկ. խչ.։ Ճ. ՟Ե.։)
Զկնի փախստէիցն նաւացն նետաձիգ լինել։ Զկնի նաւավարացն եւ փախստէիցն նետաձիգ լինէր. (Փարպ.։)
καταλείπω relinquo περισσεύω . իբր կր. supersum, abundo. Թողուլ մնացորդս ի նշխարաց յետ ուտելոյն.
Մնասցէ սակաւ ինչ նշմար աւերածի։ Ոչինչ յայն տեղւոջն նշմարս կարաց գտանել. (Ճ. ՟Ա.։ Տէր Իսրայէլ. հոկտ. ՟Ժ՟Ե.։)
Զի մի՛ ծանրացուցեալ զստամոքսն՝ նողկտայցէ։ Զի մի՛ ձանձարացեալ նողկտայցեն լսողքն. (Շ. թղթ. եւ Շ. ընդհ.։)
Նորահատք գոլով, եւ ազգակից պտղոց եւ դալարաց. (Պղատ. տիմ.։)
ՆՈՒԱՂԵՄ, եցի. ն. ՆՈՒԱՂԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. ἁμυδρόω, ἁμαυρόω, ἁμβλύνω, ἁσθενόω obscuro, hebeto, debilito. Նուաղ կացուցանել. աղօտացուցանել. շլացուցանել. բլշակնել. տկարացուցանել. թալկացուցանել. նուազեցուցանել.
Յաղագս հասարակաց շաղաշարաց. հասարակ վանգ լինի ըստ յեղանակս երիս. (Թր. քեր.։) Ուր մեկնիչք մեր յայլեւայլ միտս բերին. որպէս յասելն,
Յետ ուսուցանելոյ զվանգ եւ զփաղառութիւն՝ ցուցանէ եւ յաղագս հասարակ շաղաշարաց, որ ասի զուգաշարաց, այսինքն ի շարեցելոցն ի հասարակաց խօսս զրուցատրութեան եւ բանից պատմութեան. (եւ այլն. Երզն. քեր.։)
ՇԱՄԱՐԻՏ որ եւ ՇԱՄՐՏԱՑԻ, շամրիտ. Սամարացի . յն. սամարի՛դիս.
Շաչիւն կառաց, եւ դրնդիւն երիվարաց։ Ձայն շարժմանզ անուոյ, շաչիւն կառաց։ Լսել զշաչիւնս տագնապողաց։ Շաչիւն զինու, կամ նշանաց. (Միք. ՟Ա. 13։ Նաւում. ՟Գ. 2։ Դտ. ՟Ե. 16։ ՟Ա. Մակ. ՟Զ. 41։ ՟Բ. Մակ. ՟Ե. 3։)
Յանապատի տատրակ ... ի շռայլեալ ժողով չարացն պարգեւ տուար իժին. (Տաղ.։)
Եւ զի ողոքանօք ոչ կարացին որսալ զնա, մեղադրանօք սկսան խօսել ընդ նմա. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 15։)
Սատանայ ոչէացաւ՝ տկարացեալ յետ խաչին. (Լմբ. յայտն.։)
Գործ ճարտարաց ամենայն, եւ ձեռաց ոսկերչաց։ Յամօթ եղեն ամենայն ոսկերիչք դրօշելովք իւրեանց։ Յամօթ եղեւ ամենայն ոսկերիչ ի դրօշելոց իւրոց։ Կամ ոսկերի՞չ ձուլեաց զնա ոսկի, եւ պատեաց զնա ոսկւով. (Երեմ. ՟Ժ. 9. 14։ ՟Ժ՟Ա 17։ Ես. խ. 19։)
Ի պատմութիւնս հայոց ՈՍՏԻԿԱՆ կոչին կուսակալք եկեալք ի հագարացւոց, որպէս երբեմն մարզպան կոչէին պարսիկքն. (Յհ. կթ. եւ այլն։)
Բուռն հարկանել զորձաքար վիմաց ձեռօք, եւ ճեղքել։ Վէմս որձաքարաց։ Պայթել որձաքար վիմաց։ Որձաքար եւ կոփածոյ վիմօք. (Խոր. ՟Բ. 7. 39. 87։)
Ե՛րթ գնա՛ ի բաց, ոչ մի ինչ հասարակութիւն միաբանութեան ընդ իս ունելով. այլեւ ոչ ունոցել կարացեալ. (Փիլ. իմաստն.։)
Մի՛տ դիր. զի աստ մտաց ուշարարաց պէտք են. (Սեբեր. ՟Ե։ (Այլ է եւ Յուշարար. զոր տեսցես։))
Ընդդէմ չարաբարացն եւ չարախրատիցն. (Իրեն. առ Լեհ.։)
Զտկարացեալն ի չարախոհ վիշապէն փրկեցեր. (Մաշտ.։)
Չարաճըճիք ոչ կարացին համբերել. (Հ. հոկտ. ՟Թ.։)
Իւրովի կամօք չարացեալ չարին՝ չար անուանեցաւ. (Ագաթ.։)
Կամօք չարանայ, եւ յորժամ կամի՝ կարօղ է զգօնանալ։ Տեսանեմք եւ զչարսն զգօնացեալս, եւ զգօնսն չարացեալս. (Եզնիկ.։)
Ամբարհաւաճիցն եւ չարացելոց մարդկան։ Որ բարին էր, նոյն եւ չարացաւ. (Պիտ.։ Եղիշ. ՟Բ։)
Խրատէ զչարացեալ անզգամութիւնս մեր. (Յհ. կթ.։)
Բազում անգամ սգաւորք անշնորհք սնափառութեամբ ցնդին յարտասուս զորոց անձինս յետ սգոյն չարացեալս տեսաք. (Կլիմաք.։)
Նախանձու չարացաւ, եւ սպան զնա. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 8։)
Յայսոսիկ չարացեալ չարն՝ էարկ ի միտս եպարքոսի քաղաքին՝ սպանանել զերանելին զտիմոթէոս. (Վրք. սեղբ. ուր զկնի գրի՝ զչարանալ։)
Եթէ չարացայք ընդ գալուստ մեր (ասեն մոգքն), ընտանիքդ հաւատացէ՛ք ի մանուկդ յայդ, նախանձաւո՛ր լերուք մօտաւորքդ հեռաւորացս. (Ճ. ՟Գ.։)
Չարացաւ բանսարկուն, վասն զի ետես բազում վայելչութիւն ի միասին հեղեալ մարդոյն. (Մաշկ.։)
Ընդ որ չարացեալ ներոն կայսր՝ ետ սպանանել. (Հ. դեկտ. ՟Ի՟Է.։)
Հրեշտակաց՝ յապականիչս եւ ի չարարարաց բազմութիւն սաստել. (Դիոն. թղթ.։)
Զչարարարաց զչարութիւն լուծանել դատաւորք երկիւղիւ կարեն. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Հատուցանող բարերարացն բարիս, եւ չարարարացն չարիս։ Զչարարարս, զբարերարս. (Ագաթ.։ Ժմ.։)
Ես ոչ թէ չմեղադրեմ միայն չարարարաց մերոց, այլեւ բարերարս անուանեմ զնոսա։ Խնդրէ չար առնել չարարարաց իւրոց. (Վրք. հց. ՟Բ. ՟Գ։)
φύλαξ, προφύλαξ custos, excubitor φυλάσσων qui custodit φυλάκισσα custos foemina. Որ պահէ զոք կամ զիմն՝ զգուշաւոր ոստիկանութեամբ. պահպանիչ. պէքճի. եբր. շմէր. (յորմէ շամրտացի, սամարացի)
Ոչ կարացեալ հերքել զօրութեամբ՝ արուեստիւ պաճարէր նոցա. (Ոսկիփոր.։)
Ոչ կարացեալ հերքել զօրութեամբ՝ արուեստիւ պաճարէր նոցա. (Ոսկիփոր.։)
Եկեղեցիք՝ պանդոկք եւ մաքսատունք օտարաց. (Լմբ. ատեն.։)
Որ այնչափ բազմութեան եղեւ պաշտպան, անձին ինչ ոչ կարաց վճարել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 5։)
Խաղաղութեան պատահար ի մակաբայեցւոց գնդէ անտի աջողեցաւ (օտարաց). (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Բ. 31։)
Ոմանք ասեն՝ եւ ի ծնանելն զսա դիպեալ պատահարաց իմն. (Խոր. ՟Բ. 58։)
Եւ այսչափ չար պատահարօք լի են, մինչեւ ամենայն կեանքս փորձութիւն են։ Մի՜ ոք ըստ պատահարաց համարիցի զմահ, այլ ըստ կոչի արարչին. (Իսիւք.։)
Առ թագաւորին խորհուրդն հասանել ոչ կարացեալք. բայց մինչեւ ի պատշգամ գրաց հազիւ հազիւ հասեալք. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Զմիտս սրբել ի խղճէ չարաց, եւ ոչ միայն մարմնոյ պատրաստ կալ սբբութեան. (Բրսղ. մրկ.։)
Ընդ աստուածս ազդաց օտարաց զսրբութիւն հաւատոյ իւրեանց պոռնկեցուցանել. (Լմբ. ովս.։)
Ջերմուկ ջայլից ջոկ կապեալ ջնարահարացդ. (Մագ. ՟Դ.) իմա, կամ ի ջերմուկս, եւ կամ ի ջերմ խմբից։
Համարի ըռըմբաքար՝ խոտ։ Տաց քարինս ռմբաքարաց ի պահանգս նոցա, եւ կործանեսցին։ Զվէմս ռմբաքարանցն ածից ցասմամբ ի վերայ նորա. (Յոբ. ՟Խ՟Ա։ 19։ Եզեկ. ՟Ժ՟Գ. 11. 13։)
Նետից եւ ռմբաքարաց. (Սկեւռ. լմբ.։)
Մի ոք ի ձէնջ վէմ սալացեալ Քարացեալս սալացեալս (յն, քարուտ) տեսանեմք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Եւ գրէին զայս սեմիարք նոտարացի արքային. (Բուզ. ՟Դ. 5։)
Ուղեգնաց զգուշաւոր ի ստերիւր եւ ի սայթաքօղ գարշապարաց ուլոցն հետոց. (Սկեւռ. ի լմբ.։ 1)
Վիմին ինչ ոչ ստնանել կարացեալ՝ ինքն առ վիմին խորտակեցաւ։ Որ զվէմս հարկանէ, ինքն վնասի, եւ վիմին ոչինչ ստնանէ. (Ագաթ.։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Է։)
Մարտ ընդ ամրոցին եդեալ՝ ոչինչ կարէին ստնանել նմա։ Ոչինչ կարացեալ ստնանել անմարտնչելի ամրոցացն, եւ քաջութեան արանցն որ ի նմա. (Յհ. կթ.։ Արծր. ՟Գ. 9։)
Ստուգիւք ոչ կարացաք ի վերայ հասանել պատճառին. (Ուռհ.։)
ξένιος, πρόξενος, ξενοδόχος hospitalis որ եւ hospes ասի. Տւօղ օտարաց վանս՝ օթեվանս՝ իջաւանս. հիւրընկալու, ասպնջական.
Իւր դայեակ եւ վանատու խոստովանեսցի։ Ոչ զի միա՛յն բնակիցես, այլ զի եւ այլոց վանատու լինիցիս։ Թէ օտարին՝ լինիս վանատու, Քրիստոսի ես ասպնջական։ Տկարացն օգնական լինել, օտարացն վանատու. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 26. եւ փիլիպ. ՟Ժ։ Մանդ. ՟Ե։ Սարգ. ՟բ. յհ. ՟Բ։)
Հնչմունք եղջերաց, վանգիւք սրնգաց եւ հեշտլուր քնարաց. (Արծր. ՟Ե. 13. (ա՛յլ ձ. վանգիւք)։)
ἁπάγω abduco διασκορπίζω dispergo, dissipo καταλύω dissolvo. (լծ. փարատել). Ի բաց վարել. վայրավատնել. ցրել. ցրուել. ցնդել. օցտել. որոշել. հեռացուցանել. վտարել. օտարացուցանել. քայքայել. քշել, ցրուել, բաժնել. պ. վարանտէն.
Պանդուխտն եւ վարձկանն։ Մի՛ ագցին վարձք վարձկանին առ քեզ։ Իբրեւ զառօրեայ վարձք վարձկանի կեանք նորա։ Քանի՞ վարձկանք են ի տան հօր իմոյ հացալիցք։ Արա՛ զիս իբրեւ զմի ի վարձկանաց քոց։ Վարձկան է, եւ չէ փոյթ նմա վասն ոչխարացն.եւ այլն։
Ձի ոք նորավարժ ոչ կարացեալ յինքենէ զվերելակն իւր ի բաց ոստուցանել. (Յհ. իմ. ատեն.։)
Ծովական ալիք յետս նահանջի, անկարացեալ զվիթխարեաւն զանցանել լերամբ. (Սկեւռ. ի լմբ. յորմէ եւ Տօնակ.։)
ՎՏՏԱՆԱՄ ՎՏՏԵՄ ՎՏՏԻՄ. διαφθείρω, -ομαι, ἁποσκορακίζω , ἁπόλλυμι եւ այլն. corrumpo, -or, diminuo, -or διενοχλέω moestus sum, turbo եւ այլն. Վտիտ լինել, եւ առնել. նուազիլ. նուազեցուցանել. նեղել. իլ. տկարանալ, տկարացուցանել.
Տօնեցին զտաղաւարացն. այսինքն զտօն տաղաւարահարաց. (Նախ. նեեմ.։)
Սկսաւ ողողանել յանառակ ցանկութիւնս, մինչեւ տաղտկանալ (ի նմանէ) ամենայն նախարարացն։ Եթէ ես այսպէս տաղտկանամ ընդ այսր բանի թիւրութիւն, քանի՞սն առաւել Աստուած. (Խոր. ՟Գ. 63։ Լմբ. պտրգ.։)
Բնութեամբ տապագին ինչ ... առ ի հրոյն տապ ընդդիմանալ ոչ կարացեալք՝ խորովեալ. (Փիլ. լիւս.։)
προγραφής proscriptus ἑκκήριττος voce praeconis expulsus, abdicatus ἕκφυτος . կամ ἕφυλος extorris. եւ բայիւ ἁποκηρύττω, προγράφω proscribo ἑξίστημι, ἑξίσταμαι dimoveo, excido եւ այլն. Գրով դատակնքոյ վտարեալ ի տար աշխարհ. ի բաց վարեալ. արտասահմանեալ. արտաքսեալ. օտարացեալ. օտար. վտարանդի. զրկեալ յորդիութենէ.
Չորն ձաղկ դալարացեալ տերեւէր՝ իբր զմարիամ (կոյս). (Ոսկ. գծ.։)
Միայն ջերմինս եւ կծուինս տայ կերակրել տկարացելումն, զի զտողսն հատցէ ի խոնարհ, եւ օգնականութիւն ահեկին կողման եւ փայծղան. (Մագ. ՟Հ՟Թ։)
Միայն ջերմինս եւ կծուինս տայ կերակրել տկարացելումն, զի զտողսն հատցէ ի խոնարհ, եւ օգնականութիւն ահեկին կողման եւ փայծղան. (Մագ. ՟Հ՟Թ։)
Իբրեւ տօթահարք յօժարացան մտանել ի մէջ ջրոցս. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Տէր զաքարիայն ի յաթոռ հայրապետութեան իւրոյ ի կղզիս աղթամար ... ետ գծագրել յիշատակ հոգւոյ գիրք՝ որ կոչի Տօնական. վասն զի կայ ի նմա տօնք տէրունկանք, առաքլոց սրբոց, եւ մարգարէից, հայրապետաց եւ վարդապետաց, զօրավարաց եւ կուսանաց. (Յիշատ. արծր. յետ թուականի հյ. ՟Լ՟Ծ՟Բ։)
Յաղագս ցաւակիր ներգեւման մարմնոյ եպիսկոպոսին (չկարացեալ փախչել). (Յհ. կթ.։)
Ոչ կարացին խրատել զանզգամ եւ զցոփամիկ ազգն հրէից. (Համամ առակ.։)
Որ դարձաւ ի փախըստենէն.. . Որում ի փախստին ապաստան լեալ։ Ելեալք ի փախստենէ փապարացն։ Զփախուստն ի միեղջերուէն. (Եւս. քր.։ Յհ. կթ.։ Սարգ.։)
Հանդերձ սուրմակաւ ոմամբ արծկէացի փառամոլ երիցաւ։ Այլ ինքնաշարժ փառամոլին։ Չարաց փառամոլացն կարճումն. (Խոր. ՟Գ. 63։ Յիսուս որդի.։ Լմբ. պտրգ.։)
Ձայն քնարերգաց.. . եւ փողահարաց. (Յայտ. ՟Ժ՟Ը. 22։)
Քաջապէս կարացեալ փախչել ի մահկանացու աշխտրհիս աղետից։ Պսակելով զնա իբրեւ զմարտիկ նահատակ, որ քաջապէս յաղթեաց։ Քաջապէս ճողոպրեալ ի փախուստ դարձուցեալ։ Զանդամս մարմնոյ քո մեռո՛ քաջապէս։ Քաջապէս համբերել։ Նոքա քաջապէս անձանձիր պատերազմեցան մահուչափ. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. իմաստն.։ Եղիշ. միանձն.։ Լաստ. ՟Բ։ Վրք. հց. ՟Է. ՟Ի՟Է։)
Քաջորդիք, որ բարացն եւ լաւացն հմուտ են հանճարոյ. (Փիլ. ել. ՟Բ. 19։)
Վասն հիւսան, եւ քարակոփ ճարտարաց Հրամայեաց կոչել քարակոփս։ Հրամայեա քարակոփացն բանալ զվէմն. (ՃՃ.։)
Ի քարահատաց եւ ի փայտահարաց Որպէս զմիճաւորս քարահատաց։ Արուեստիւ՝ գործօղ քարի, եւ քարահատ. (Փիլ. տեսական.։ Զենոբ.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Արձանաղի մածեալ քարանայր։ Կարծրացեալ քարանայ։ Քարացեալ ամենայն զգայարանօք։ Քարացեալ կռապաշտութեանց սառնամանիքին։ Յամուլ եւ ի քարացեալ յարգանդէ յառաջ եկն միտմօր. (Ճ. ՟Ա.։ Իգն.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ։ Խոր. հռիփս.։ Շ. բարձր.։)
Ընկենուլ զանձն , եւ քարավէժ առնել ... ո՛չ զիւր անձնն ընկենուլ, եւ քարավէժ պիտոյ է, այլ զայլս յարուցանել եւ կեցուցանել։ Ի խոզսն չխնայեցին, այլ ի միում վայրկենի արարին զամենեսեան քարավէժս։ Առաջնորդէ առ ի չարաչար կորուստ, եւ քարավէժ առնէ։ Որպէս եւ յարտեւան լերինն ոչ կարացաք քարավէժ առնել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 13։ եւ ՟Բ. 3։ Իսիփ։ Զքր. կթ.։)
Գան եւ խոշտանգանք քահանայից, իշխանաց եւ նախարարաց քարշանք եւ քայքայութիւնք. (Ղեւոնդ.։)
Մի՛ լիցի ժողովք չարաց պաշարողաց՝ քինահան հրոսողաց. (Յհ. կթ.։)
Զհեծեծութիւն քննըման նախարարացն երեցուն. (Եղիշ. ՟Ը։)
ψωριάω scabie laboro, psora infestor. Քոսոտ լինել. քոս կապել. Մի՛ տալ քոսոտել ոչխարաց ի հօտի իւրում. (Եւագր. ՟Ժ՟Է։)
մարմնոյ կրթութիւն առ սակաւ ինչ օգտակար է. իսկ աստուածապաշտութիւն առ ամենայն ինչ օգտակար է։ Այն է բարի եւ օգտակար մարդկան։ Ամենայն գիրք աստուածաշունչք եւ օգտակարք։ Ոչինչ զանգիտեցի յօգտակարացն չպատմել ձեզ։ Օգտակար առողջութեամբ. քաջառողջաբար. եւ այլն։
Առ այսու ժամանակօք ագոնարարացն տրագոս տուաւ, որ է գօշ. (Եւս. քր. ՟Շ՟Բ։)
Ոչ ձայնիւ երգոց եւ քնարաց, այլ ազատախօս լեզուաւ. (Տօնակ.։)
Բնակիչք Տաւրոս լերինն ըստ ախատրոյզ իւրեանց բարուցն։ Զախատրոյզ բնակիչսն Գուգարաց. բազում ախատրոյզ շփոթմունս զնոքօք զեղեալ. (Յհ. կթ.։)
ԱԽՈՌԱՊԵՏ. Սպասաւոր ախոռոյ. դարմանիչ ձիոց. սէյիս. եւ Ոստիկան ի վերայ երիվարաց. միրի ախօր, իմրահօր.
Դիցէ զնա ախոռապան երիվարացն իւրոց. (Մարթին.։)
ԱԽՈՌԱՊԱՆ. Սպասաւոր ախոռոյ. դարմանիչ ձիոց. սէյիս. եւ Ոստիկան ի վերայ երիվարաց. միրի ախօր, իմրահօր.
Դիցէ զնա ախոռապան երիվարացն իւրոց. (Մարթին.։)
Այլայլել, աղարտել, եւ աւերել, տկարացուցանել. անպիտան կամ խոտան կացուցանել. ապականել. եղծանել. խանգարել. անշքացուցանել. աւրել, փճացնել. պօզմագ. պերպատ էթմէք.
Կոկորդախօս, աղխազուր ... գարգարացւոց լեզուին. (Խոր. ՟Գ. 54։)
Բայց որպէս բարեպարիշտն է բարեպաշտ, նոյնպէս եւ ամբարիշտն կամ ամպարիշտն է իբր անպաշտ. այս ինքն պրս. ձայնիս փէրէսթ. զի է յն. ἁσεβής եւ լտ. impius, զայն հաւաստեն այսինքն իբր անկրօն, անօրէն եւ անհաւատ. օտարացեալ յաստուածպաշտութենէ. տինսիզ. քեաֆիր. ֆաճիր. միւնաֆըգ. միւշհիտ. եւ զայս եւս ստուգէ Լմբ. առակ.
Կարի իրաւացի, յոյժ արդարացի.
Պետ ամիրայից. ազգապետն հագարացւոց՝ որպէս յաջոյդ Մահմէտի. խալիֆա
Դու ետուր զսա (զբնութիւնս մեր) անաղտեղիս, հայրն իմ Ադամ բազում աղտով տկարացոյց զսա. (Եփր. ի մարգարիտն.։)
Անժառանգ առնէին զաշխարհս ի նախարարաց. (Ղեւոնդ. ՟Թ։)
Գրէ՛ եթէ ի կենցաղումս իբրու անկենցաղ, եւ յոյժ տկարացեալ։ Իբրու զանկենցաղս վարեալ ըստ մեղաց իմոց։ Իբրու զանկենցաղս վարիմք. (Մագ. ՟Ի՟Է. եւ ՟Ժ՟Դ. ՟Ի՟Ը։)
Անկշռելի սմա ի դասս քաղաքավարացն ամենեւին ոք գտցի. (Պիտ.։)
Անհանճարիցն եւ խստապարանոցաց մարմնաւոր իմն տեսիլքն վայելէին։ Ոմանք յանհանճարիցն ասեն։ Անհանճարացն ոչ այնպէս պատուհասք ծանունք թուին, որպէս տանջանքն ահագինք։ Զանհանճարացն ճառել. (Ոսկ.։)
Յնպաճոյճ ի ստեւոյ ոչխարաց. (Լմբ. պտրգ.։)
Անսահման բիւուց քանքարաց հատուցանօղ։ Ըստ անսահման գովութեան. (Նար.։)
Գուշակութիւնք ախտարաց կամ աստղահմայից անգործք կամ վնասակարք. ձախող պատահարք.
Իսկ այլ ախտարք եւ ապախտարք ըստ երկոտասանիցդ ասեն բաժանեալ։ Այսուհետեւ լքցուք որ ինչ յաղագս ախտարաց եւ ապախտարաց են ասացուածք. (Շիր.։)
Քաղցր է ի վերայ չարաց եւ ապաշնորհաց. (Ղկ. ՟Զ. 35. (որ ի թղթ. գր. տղ. գրի, ապաշնորհից։))
Օտարացելոց առդրումն հարկաւոր է, եւ լրումն պակասութեան. (Բրս. հց.։)
Ոչ կարացեալ յայտնել առժամայն զչարութիւնն։ Զամպրոպ չարութեանն առժամայն յարտաքս տրոհեալ, զապագայսն ապա այցելութիւնն աստուծոյ հոգասցէ։ (Յհ. կթ.)
Արդարացի իրաւամբք պատժէ. (Իգն.։)
Զգաստացեալ՝ ողորմութեան արդարացւոյ հանդիպի, եւ թողութեամբ մեղաց։ Որ արդար ունակութիւն ունի, արդարացիս գործէ. (Նիւս. բն. ՟Ա. ՟Լ՟Ա։)
Ոչինչ վայրապար թուեցելոց լաւից եւ արդարացեաց, այլ արդարեւ էիցն փափագեն. (Դիոն. եկեղ.։)
Ընդ մեզ եւ դուք օրհնեցէ՛ք զտէր յոյժ արդարացի. (Վահր. յար.։)
Զտարացոյց արւութեանն ի ձեզ տպաւորելով. (ՃՃ.։)
Զբազմաձիգ տեղացմունս նետից եւ ռմբաքարաց իբր յամուր մեքենայէ ի բաց դարձուցեալ. (Սկեւռ. լմբ.։)
Ճանաչելով զբարձումն քաջ զօրավարաց. այսինքն զկորուստ կամ զմահ. (Փարպ.։)
Ի քալկիդէս քաղաքէ որ է ի բիովտացւոց աշխարհին, բացաբնակք եկեալք ի նա։ Կարքեդոնի վայրապետն՝ ի մեգարացւոցն բացաբնակ անդանօր եղեալ. (Ոսկիփոր.։)
Զատ որոշեաց ի նախարարաց զքահանայսն, եւ հեռացոյց ի նոցանէ բացագոյն. (Եղիշ. ՟Ը։)
Առ յոյ ժահին ոչ կարէին բացափայլ երեւութիւնըն ընտրել զիւրեանցն եւ զօտարացն. (Պիտ.։)
եւ որպէս θρύπτω confringo, enervo Իսպառ բեկանել. տկարացուցանել.
Հրաժարել ի վնասակարացն ըստ բժշկական բանին՝ եւ մեզ է օգտակար. (Բրս. հց.։)
Առիւծուց ոմանց եւ երիվարաց ջոկովք լցեալս, եւ բչողականօք (կամ բջողականօք) օրհնաբանութեամբք, եւ հաւականաց երամապետութեամբք. (Դիոն. երկն. ՟Բ։ Շ. հրեշտ.։)
Ամենայն նիւթ ընդ գործով արուեստից անկանի ճարտարաց. միայն գայլահազն անգործ մնայ. (Կամրջ. ՟Բ։)
Սպասեցես նորա գարշապարի։ Ձեռն նորա ունէր զգարշապարէ եսաւայ։ Գարշապար երիվարի։ Խոչ ի գարշապարս ձեր։ Զհետ գարշապարացն հօտից։ Կամէի պագանել զգարշապարս ոտից նորա.եւ այլն։
Իւրոյց գարշապարացն կոխելով՝ զջուրսն սրբեաց. (Ագաթ.։)
Ժառանգութիւն տեառն կոխեցաւ ի գարշապարաց պղծոց. (Յհ. կթ.։)
Թեւոցն գարշապարաց կոխան առնեն (զօդս). (Ագաթ.։)
Յորս պաճարաց ... գիջագոյնքն յաւետացեալ են. յն. իբր. ռմկ. եարան եօլտաշ ունեցօղ. (Փիլ. իմաստն.։)
Գմբեթարդ խորանայարկ։ Եկեղեցի գմբեթարդ։ Գմբեթարդ տաճար։ Ի գլուխս գմբեթարդ տաճարաց. (Անան. եկեղ.։ Ասող. ՟Գ. 9։ Վրդն. ծն.։)
Ամենեցուն գործավարաց եւ գործակալաց ( ի վանս) սկիզբն վերստին յերկիւղ տեառն լիցի. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։)
Զնաւավարացն դասս, եւ զոմանս ի գործականացն. (Պիտ.։)
Տեսուչք (վանաց) ուշ կալցին, որպէս աստուծոյ գործավարք, եւ իմաստուն մշակք։ Ամենեցուն գործավարաց եւ գործակալաց եւ այլն. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։)
Ճարտարացուսցէ զտեսութիւն հոգւոյ իմոյ առնելով զիս արուեստագէտ դաստաքար. (Մխ. այրիվ.։)
Ի տեսլենէ երազոց, եւ ի դիւացոյց դիտից սուտ նշխարաց (կամ գիւտից սուտ նշանաց). (Մանդ. ՟Ի՟Զ։)
Ծածկեալ յաչս իշխանին դուարենի զգեստիւք ի հանդերձս ոչխարաց. (Արծր. ՟Գ. 2։)
Տեսակք, որոց առ ինչ նուաստագունիցն յարացոյցք գոյացեալ, որպէս նիւթեղէնս հուր առ եթերային. (Մաքս. ի դիոն.։)
ὐπόδειξισ specimen, praemonstratio Տարացոյց. առընթեր եդեալ ցոյցք.
Երկնահարացն երկիր պագանեն։ Զերկնահարսն՝ որ յաստուծոյ ատեցեալ են, զնոսա պաշտել եւ երկիր պագանել ոչ ամաչեն. (Կոչ. ՟Ժ՟Գ։)
Ժառանգութիւն տեառն կոխեցաւ ի գարշապարաց պղծոց, եւ ի խոզական երկրապիշ անցաւորաց։ Ըստ կարգի պաճարաց եւ անասնոց անմտից երկրապիշք եղեալք. (Յհ. կթ.։)
Ընդ տղմաբնակ լինելոյս՝ ի յերկնային կամարացդ զերծայ. այսինքն վրիպեալ անկայ. (Բենիկ.։)
Այսպիսիքս տան պատճառ վայրապարաց զրպարտողաց մարդկան ի զլացութիւն եւ ի զրախօսութիւն տէրունական գրոցն. (Փիլ. լին. ՟Գ. 4։)
Յաղագս հասարակ շաղաշարաց, որ ասի զուգաշարաց, այսինքն շարեցելոցն ի հասարակաց խօսս զրուցատրութեան, եւ բանից պատմութեան. (Երզն. քեր.։)
Զչարացան ընդ բոյսն որոմանն. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 21։)
Ընդ որ զչարացեալ Մանաճիհր. (Ասող. ՟Բ. 1։)
Այրն այն թէպէտեւ զչարացաւ. եւ այլն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 8։)
Բարիատեացն եւ մեղսասէր բանսարկուն զչարացաւ. (Աթ. անտ.)
Յուդա զչարացաւ, ի սիրտ խոցեցաւ. (Գանձ.։)
Այնքան զչարացան հրէայքն, մինչեւ զի սպանանել զնա կամէին. (Նանայ.։)
Կարկիանոս եպարքոս զչարացաւ Սեղբեստրոսի. (Վրք. սեղբ.։)
Վեհավայր տաճարաց ըղձակերտ շինութիւն. (Պիտ.։)
Ընդվզէր եւ ըմպահկէր վասն բարուցն անհարթութեան։ Աւելի քան զզօրութիւնն իւրեանց խորհեալ՝ ըմպահկին եւ ընդվզին։ Ըմպահկեալ խեռեսցէ։ Ամենեւին ըմպահկեալս եւ ապարասանեալս։ Զերասանակս ի բուռն առեալ առեալ՝ արգելուլ զախտս, եւ մանաւանդ զսրտմտութիւն՝ որ ըմպահկել ի նմանէ սովորեալ։ Փախստական յօրինաց, ըմպահկօղ եւ խստերասան։ Զյարձակումն եւ զըմպահկելն եւ զվզանումն լծելոց ձիոցն ոչ կարացեալ արգելուլ։ Վասն խստութեան բարուցն ըմպահկօղք են, խայտալով յանդգնաբար եւ ընդվզելով։ Ի ձայնէ փղաց սարսեալ երկնչի ձի՝ իբր յերկիւղէ ըմպահկելով փախչել. (Փիլ.։)
Ընդվզէր եւ ըմպահկէր վասն բարուցն անհարթութեան։ Աւելի քան զզօրութիւնն իւրեանց խորհեալ՝ ըմպահկին եւ ընդվզին։ Ըմպահկեալ խեռեսցէ։ Ամենեւին ըմպահկեալս եւ ապարասանեալս։ Զերասանակս ի բուռն առեալ առեալ՝ արգելուլ զախտս, եւ մանաւանդ զսրտմտութիւն՝ որ ըմպահկել ի նմանէ սովորեալ։ Փախստական յօրինաց, ըմպահկօղ եւ խստերասան։ Զյարձակումն եւ զըմպահկելն եւ զվզանումն լծելոց ձիոցն ոչ կարացեալ արգելուլ։ Վասն խստութեան բարուցն ըմպահկօղք են, խայտալով յանդգնաբար եւ ընդվզելով։ Ի ձայնէ փղաց սարսեալ երկնչի ձի՝ իբր յերկիւղէ ըմպահկելով փախչել. (Փիլ.։)
Օտարացն նուաճօղ մարդս զանձին իւրոյ բնութիւն է՞ր վասն ոչ կարաց ընդգրկել. (ա՛յլ ձ. ընկրկել). (Շ. յկ. ՟Խ՟Դ։)
Զի ընդունակ լինիցիմ օտարաց անցաւորաց. (Վրք. հց. ՟Ի՟Ա։)
Լի շահաւէտ քարամբք, եւ ոսկեճաճանչք հրափորձեալք, եւ ի բաց եդեալ զաղտ, եւ պարզեալ ի թարմատարացն. (Հին քեր.։)
Կանխեցին իշխանք ի մէջ օրիորդաց թմբկահարաց. (Ոսկիփոր.։)
Վարդապետն մեր վանականն՝ սիրող սրբոց եւ սրբութեանց, խաչին եւ եկեղեցւոյ, ժամատեղաց եւ ժամարարաց, քահանայից եւ կրօնաւորաց. (Մաղաք. աբեղ.։)
Ոչ ինքնակիր մեղօք զազրանայ (եկեղեցի), եթէ ոչ ի մարդոց չարաց. (Նար.։)
δικαίωμα, δίκη, δικαίωσις , κρίμα jus, justitia. (ի ձայնէս Իրաւ, որոյ արմատն է Իր. ընդ որում լծ. լտ. Եու՛ս, եուրիս. եւ արաբ. շէրի. որպէս եւ իռս է իրաւունք ժառանգութան)։ Ասի եւ ԻՐԱՒ։ Որպէս Արդարութիւն. արդար եւ ուղիղ դատաստան. իրաւացի եւ արդարացի ինչ. կանոն եւ օրենք ուղղութեան. եւ Գործ ուղիղ. եւ Իրաւացի պատճառ, փաստ. հախ.
ԻՐԱՒՈՒՆՍ ԱՌՆԵԼ. δικαιόω, δικάζω justifico, justum censeo, judico, ulciscor. որպէս Իրաւ առնել. դատ առնել. արդարութեամբ դատել. արդարացուցանել, կամ վրէժս խնդրել.
ԻՐԱՒՈՒՆՍ ՏԱԼ կամ ՑՈՒՑԱՆԵԼ. ἁπολογέομαι defendo, purgo me. Արդարացուցանել զանձն. ջատագովել պատճառօք. Փաստ առաջի դնել.
Գիրացաւ, ստուարացաւ, եւ լայնացաւ. (Օր. ՟Լ՟Բ. 15։)
Գային հասանէին լուսաչու փառօք (նշխարաց մեծին գրիգորի). (Կաղանկտ.։)
Լուցմունք ղամբարաց։ Զտօնս տէրունականս մեծարել լուցմամբ եւ նուիրօք. (Նար. ՟Լ՟Ա. եւ Նար. երգ.։)
Լուեալ կոստանդիոս թագաւորն զխախտումն ոսկերաց (այսինքն նշխարաց) հօր իւրոյ՝ բարկացաւ. (ՃՃ.։)
Ոչ երբէք խառնակին հրեալք ընդ սամարացիս. (Յհ. ՟Դ. 9։)
Քսան եւ երկու նշանագրօք այլափոխեն (սամարացիք քան զեբրայեցիս). (Նախ. թագ.։)
Ոչ այնպէս չարաար մահուամբ զիւրն խողխողէր հարացատ։ Ի թշնամեաց խողխողի զինուք զօրէն պաճարաց. (Պիտ.։)
Հերակլէս ի կողմանս գադիրոնի գնացեալ ոչ կարաց ի խորագգոյնսն երթալ. (Նոննոս.։)
Խաւարծիլ. գաբծիլ. ռմկ. խործիլ. Տունկ խաչնդեղոյ. գաբ. ռէվէնտ ։ (Բժշկարան.։) (Խործովիլ ըստ Լեհ. Ազգ խեցեմորթի գոհարաց եւ մարգարտաց. այլ ըստխոտրջրեցւոց՝ Ազգ կերակրոյ փոխընդով եւ իւղով զանգեալ։)
σκληροκάρδιος durus corde. Խստացեալ եւ քարացեալ սրտիւ. Ծանրասիրտ. յամառ. խստապարանոց.
Ուր գոյ թիւ երից հազարաց.
Ծծումբ քարացեալ՝ որպէս արձան աղի.
Կակղանայ քարացեալ սիրտ մարմնեղէն. (Մեկն. ղկ.։)
Ջանացան սպանանանել նենգութեամբ, այլ ոչ կարացին կամագիւտ լինել. (Զքր. կթ.։)
Բնութեանն բռնութիւնն չկարիցէ կամագիւտ լինել բանին։ Ուտիճն մեղսասէր ոչ կարաց կամագիւտ լինել նորա. (Երզն. մտթ.։)
Հանդէպ ապարանից նորին կաշկառեալ վիմօք ի տեսիլ անցաւարացն թողոյր զնա. (Մագ. ՟Ժ՟Ղ։)
Մտեալն ընդ կառօք. ձի կառաձիք՝ ուրոյն յարձակ երիվարաց հեծելոց.
Զգարին զյարդն երիվարացն եւ կառամտացն բերէին. յն. ձիոց եւ կառաց. (՟Գ. Թագ. ՟Դ. 28։)
Կատարուն, եւ անկարօտ ամենայն կատարելութեան։ Կատարո՛ւն է յանկատարացն՝ որպէս կատարողապետ.իսկ անկատար ի կատարունսն՝ որպէս գերակատար. (Դիոն.։)
պղատոնական պաղպաջուն կճեայարկ տաճարացն լուսափայլն ձեղուն. (Անան. եկեղ։)
ԿՇՏԱՄԲԵԼ. որպէս Սաստել դիւաց. երդմնեցուցանել զդեւս այսահարաց. ἑξορκίζω adjuro.
Կողկողեսցին առ դրունս վատթարաց. (Յոբ. ՟Ե. 4։)
Զթիկունս իմ ետու ի հարուածս. ակիւղաս ասէ, վիրաւոր չարաց. այլքն գանահարաց ասեն ... այլքն կողոպտչաց. (Ոսկ. ես.։)
Լցցուք զտունս մեր աւարաւ ... եւ կողոպտածօք տկարացն. (Համամ առակ.։)
Հասանէին ի բազում նախարարացն կոչնականք զմեծէն սահակայ. (Խոր. ՟Գ. 58։)
Յորժամ գայ գատաւոր տիեզարաց, եւ կոչնական արդարոց. (Նար. երգ.։)
Չկարացին ի կուսիցն կուսանոցաց բռնադատել հանել. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 14։)
Աթենացիք ձեռներէց ի կռիւ լինելոյ դադարեցին ի պատժել կռուարարացն. (Եւս. քր. ՟Բ։)
Սեպհական ծննդոցն հագարու. որ եւ կոչին Հագարացիք.
Ոչ հազարաց շրջապատումըն բիւր անգամ, եւ ոչ բիւրուց բիւրապատիկ բիւր հազարեան (կամ բիւրհազարեան). (Շ. իմ. եղակ.։)
Համանման դեղօք։ Ի համանման հաւասարաց։ համանման չարօք, կամ բարեօք. (Ագաթ.։ Մանդ. ՟Ժ՟Է։ Պիտ.։)
Ոչ համբարի ի գանձ տէրունի։ Ոչ համբարեցի նշխարս պաշարաց ի յուղին անեզրական։ Համբարեալ կան անբաւութիւնք (երախտեաց). (Նար.։)
Այլք զայլ թագաւորս մարաց հարկանեն ի մատենի։ Հարի ի նամակի։ Ի գրի հարեալ մի ըստ միոջէ։ Յեռուլ եւ ի շարի հարկանել զեբրայեցւոց ժամանակագրութիւնն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Ի հրապոյրս նախարարացն հարեալ։ Ամենայնիւ յամենայն բերեալ հարան ի կամս ոստիկանին. (Յհ. կթ.։)
Ուր գոյ հիւծումն. նիհարացուցիչ. հալողական.
Այլք ամենեւին օտարացեալք՝ ի հիւանդութիւն ախտից հիւծան. (Կլիմաք.։)
Վասն զանխուլ լինելոյ՝ առ ի յովսէփն հնարացաւ առնխօսութիւն (կուսին). (Բրս. ծն.։)
որպէս թէ մեռեալ եւ սպանեալ մարմնոյ հոգիացեալ, եւ ի միասին գտեալ (ընդ մարմնոյ). որ ոչ յօգուտ, այլ ի վնաս եւ ի մոլորութիւն փութացեալ լինի. եւ նա զայն անուսումնաբար պատմէ. այն արտաքոյ է քրիստոնէութեան. (Եղիշ. հոգ. (ուր դիտաւորութիւն բովանդակ խորիմաց ճառիս բերի ի հերքումն այդր մոլորութեան տխմարաց։))
Վասն տենչանաց կնոջ իւրոյ ի լեռնային հովասուն վայրաց, որ ի մարաց աշխարհին հովասուն սնեալ էր. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Ի հրապոյրս նախարարացն հարեալ։ Հրապոյրս յինքեան կրեալ. (Յհ. կթ.։)
Ձեռնաձիգ եղեն մեզ որդիք օտարաց. (Ճ. ՟Ը.։)
Տաճարացն հրաշակերտութիւն յերեւելի ղակոնացի վիմացն։ Զօրէն ղակոնացի վիմացն սահեալ. (Մագ. ՟Ժ՟Բ. ՟Ժ՟Թ։)
ՃԱՅՐՈՏԵՄ ՃԱՅՐՈՏԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. ἁμαυρόω obscuro, obfusco եւ այլն. Շլացուցանել, կամ մթագնել, տկարացուցանել զտեսութիւն ջերմութեամբ, կա ծորմամբ. կամ բթել զծայր. բլշակնել.
Մախիզ գտեալ. վատթարացեալ.
Եղեւ ծնանել գրիգորի ի շփոթմանն, որոյ մանկակալ լեալ սոփի կեսարացի. (Վրդն. լուս.։)
ἰπποφόρος, ἰπποφορβεύς, ἰπποφόρβος equorum pastor, curator. Վերակացու կամ կուտպան մատակ ձիոց, եւ ամենայն երիվարաց արօտականաց.
Ժողովեալ զդասս մանկանց՝ դիւաց եւ քրմաց եւ մատնահատաց (կամ մատնահարաց). (Կաղանկտ.։)
Մարաց աշխարհ. քիւրտիստան.
Մեղրահամ քաղցրութիւն բանջարացն. (Փարպ.։)
Մթատեսակ իմնձեւով եւ խաչ ընդ աղօտ երեւեալ ի ներքոյ կամարացն. (Երզն. ՟ժ. խորան.։)
Ձմեռն սառնասառոյց մրրկալից յերկարացեալ։ Օդն խտացեալ թանձրացաւկ միգախառն մրրկալից։ Զկոհակսն մրրկալիցս դադարեցուցին. (Խոր. ՟Գ. 68։ Արծր. ՟Բ։ 7։ ՟Գ. 4։)
Ո՞ ոք յաչաղկոտացն եւ ի թշնամեացն յանդգնեալ կարաց բանալ զբերան. (Մագ. ՟Ծ՟Ե։)
Յարակիրթ ճարտարացն յունաց։
Զժուժկալութեանն զգուշութիւն ուղղել, եւ յարաձգել յամենայն վնասակարացն զ՝ի բաց հրաժարումն։ Պաշտօն յարաձգեալ եւ հանապազորդ. (Բրս. հց.։)
Փորձութիւնք դուզնաքեայ կենցաղոյս յարացանգ միշտ պարառեալ հետեւի. (Մագ. ՟Հ՟Ը։)
παράδειγμα, ἱδέα exemplar, -plum;
argumentum, idea. Յար եւ յարմար յառաջ բերեալ ցոյց, ցուցակութիւն. նմանութիւն. օրինակ. տարացոյց.
Ըստ որոյ ի յարացուցիցն նիւթող սորա գործէր զսա. (Պղատ. տիմ.։)
Յորժամ հաւասարաւն զհաւասարն ցուցանեմք, յայնժամ յարացոյց կոչի։ Վասն զի դժուարիմանալիք են ասացեալքն, յարացուցիւ հաստատեսցուք զնոյնս. (Անյաղթ պորփ.։ եւ Սահմ. ՟Ա։)
Կենդանեացն են աննշանք եւ տարազարդք ձայնք. եւ յարացոյց քեզ փող եւ քնար. (Փիլ. լիւս.։)
Թէ պատկերքն զճշմարտութիւն ունէին, ոչ եւս էին յարացոյցք, այլ՝ նախատիպք. (Մաքս. ի դիոն.։)
Եղջիւրք սեղանոյն զձեւ քառաթեւ խաչիս յարացուցի՛ւ գուշակէր. (Շ. բարձր.։)
Նուազք են յարացուցիցս զօրութիւնք, բայց տանին մերձ ի ճշմարտութիւնն։ Յարացոյցք յԱստուածաշունչ գրոց. (Պրպմ. ՟Լ՟Թ. եւ ՟Ժ՟Դ։)
Հպեցայց յարացոյց օրինակօք. ածակ. իբր յարացուցական։
ՅԱՐԱՑՈՅՑ. Օրինակ նախատիպ. գաղափար. որ եւ ՏԵՍԱԿ, եւ ՏԵՍՈՒԹԻՒՆ կոչի. յն. իտէ՛ա.
Յաղագս յարացուցից։ Յարացոյց ասեմք գոլ, զոր աստուածաբանութիւնն (Սուրբ Գիրն) նախասահմանութիւնս կոչէ, եւ աստուածային եւ բարի կամս՝ էիցս որոշողականս եւ արարողականս. (Դիոն. ածայ.։)
Յեղակարծ ժամու եկեալ ի վերայ զօրն բուլղարաց. (Ասող. ՟Գ. 33։)
ՅԵՐԿԱՐԵՄ ἑκτείνω, μακρύνω, μηκύνω extendo, elongo, prolongo, prolixo. որ եւ ԵՐԿԱՐԵԼ. Երկայնել. յերկարացուցանել. յերկարաձգել.
Յոխորտանալ չարաց։ Իմաստասէրքն աշակերտօքն խրոխտանային։ Ակամայ յոխորտանայ. (Ածաբ.։ Ժղ.։ Սարգ. յկ. ՟Ը։ Փիլ. լին. ՟Դ։)
Փորձն ընտրօղ՝ զոր ունիմք ի գիտութեան մերում, յուշարար է վնասակարացն։ Ի սմին յուշարար յիշատակէ ի միտ առեալ իմասցուք. (Վեցօր. ՟Ե։)
ՆԱԶԱՐԱՑԻ որ եւ ՆԱԶՈՎՐԱՑԻ. գրի եւ ՆԱԾՐԱՑԻ, ՆԱԾԱՐԱՑԻ. ναζαραίος nazaraeus. cf. ՈՒԽՏԱՒՈՐ, եւ ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅ.
Պահք զնազարացին զուխտաւորն սրբեն. (Բրս. պհ.։)
Նազարացիք քարշեցան (ի գերութիւն), ողբս փոխանակ օրհնութեան բարձրացուցին. (Առ որս. ՟Ժ՟Գ։)
Եթէ սրամտութիւն վիշապաց գինին է, պա՛րտ է նազարացիս գոլ ի գինւոյ եւ ի ցասմանէ նմանապէս. այսինքն հրաժարել ըստ օրինի ուխտաւորացն աստուծոյ. (Եւագր. ՟Լ՟Բ։)
Մեծարեալ պատուէին զոսկերսդ նածրացւոց։ Զի մի՛ մոլորիցին զկնի նածարացւոց աղանդին. (Եղիշ. ՟Ը։)
ՆԱԾԱՐԱՑԻ կամ ՆԱԾՐԱՑԻ. cf. ՆԱԶԱՐԱՑԻ, եւ ՆԱԶՈՎՐԵՑԻ։
Զի մի՛ ծանրացուցեալ զստամոքսն՝ նողկտայցէ։ Զի մի՛ ձանձարացեալ նողկտայցեն լսողքն. (Շ. թղթ. եւ Շ. ընդհ.։)
Եւ գրէին զայս սեմիարք նոտարացի արքային. (Բուզ. ՟Դ. 5։)
Ո՞վ ոք ի զօրավարաց այսպէս են երջանիկ իբրեւ զզինուորս զայս տնանկ նորակարգ. (Նիւս. ի Թէոդոր.։)
Իբրեւ զձիթենի կանաչագեղ նորակերտ դալարացեալ զկնի հատանելոյն. (Ճ. ՟Բ.։)
Եզր ասի զամենայն աստուածեղէն գիրս վերստին յիշել, եւ աւանդել հրէիցն նորանկար եբրայեցւոց նշանադրօք. (Եւս. քր. ՟Ա.) (այսինքն ի ձեւ տառից քաղդէացւոց, փոքր ինչ տարբեր ի մովսիսականէն՝ որ կայր առ սամարացիս)։
ՇԱՀԱՐ եւ ՇԱՀԱՐԱՑԻ. Բառ ռմկ. իբր Անտառ, եւ Բնակիչ անտառի. (պ. սայէ, սայվան, է հովանի. եւ սայէտար, հովանաւոր. իսկ շախ ՝ ոստ, շառաւիղ).
Կոչեցաւ սիլուանոս, որ է շահարացի. վասն զի ի շահար եւ ի մայրիս սնաւ. (Մարթին.։)
Եղեւ թանձրամած շամանդաղ ի վերայ բլրոյն, եւ ոչ կարացաք տեսանել ինչ. (Հ. յունիս. ՟Լ.։)
ՇԱՄԱՐԻՏ որ եւ ՇԱՄՐՏԱՑԻ ՇԱՄՐԻՏ. Սամարացի . յն. սամարի՛դիս.
ՍԱՄԱՐԱՑԻ որ եւ ՇԱՄՐՏԱՑԻ. cf. ի բռ. յտկ. ան։
Ի վերուստ հրկէզ եղելոց (ի սոդոմ, եւ այլն). (քանզի թանդական հուրն ոչ իւիք ոչ կարացեալ չիջանել՝ արածի (ճարակի). Փիլ. իմաստն.։)
Շառաչիւն (յն. ձգումն) նետից։ Զշառաչիւն զերիվարացն։ Նոր անձրեւօք կարկտի, եւ անհրաժեշտ շառաչմամբք (յն. ջաղբիւք) հալածեալք. (՟Բ. Մակ. ՟Ե. 5։ ՟Ա. ՟Գ. ՟Զ. 41։ Իմ. ՟Ժ՟Զ. 16։)
Շառաչիւն (յն. ձգումն) նետից։ Զշառաչիւն զերիվարացն։ Նոր անձրեւօք կարկտի, եւ անհրաժեշտ շառաչմամբք (յն. ջաղբիւք) հալածեալք. (՟Բ. Մակ. ՟Ե. 5։ ՟Ա. ՟Գ. ՟Զ. 41։ Իմ. ՟Ժ՟Զ. 16։)
Շարաւալից եւ արիւնաշաղախ տաճարացն հեթանոսականաց. (Անան. եկեղ։)
Ո՞ր ի գազանաց չարագոյն խածանէ. յընտանեաց շողոքորթն, եւ յօտարաց զրպարտողն. (Պիտառ.։)
Պահպանակ եւ զարդ երիվարաց իբրեւ զշռնչանս.
Նախարարացն թշնամանակամաց եւ ոսոխասիրայն. (Խոր. ՟Գ. 64։)
Ետ կապել զնա դահճաց, զի ընկեսցեն յոտնակոխսն երիվարաց, զի կոխեալ սպանանիցեն զնա. (Տէր Իսրայէլ. մայ. ՟Ե.։)
Նիւթն ոչ կերպարացուցանէ զինքն ի տեսակ, եւ ոչ որականայ, այլ՝ յայլմէ զարդարի յայսոսիկ. (Մաքս. ի դիոն.։)
Նազարացւոցն, որ ուխտադիրքն թարգմանին. (Ոսկ. եբր. ըստ հյ։)
Ուղղաձիգք, եւ հանդարտաքայլք։ Լարեա՛ ուղղեա՛. քանզի ոչ ոք ուղղաձիգ կարաց ի մարգարէիցն լինել. (Նար. առաք.։ Մագ. ՟Ե։)
Որում արթնամիտ խոհականութեամբ ուշադրեալ այսմ ամենայն մտաւոր եւ քաջ այրն վահան։ Ուշադրեալք ուրախալից վաստակով հասանել վարձուցն հատուցման։ Ուշադրեալք ի հրաւիրումն երկնաւոր կոչմանն։ Ճանապարհին ուշադրէին։ Ուշադրելով զամենայն օր, եւ ակնունելով մասին նշխարաց սրբոց ի կատարումն նոցա լինել արժանի. (Փարպ.։)
Ունկնդիր չարաց, եւ չարին սատանայի. կամ Անլսօղ.
Ընդդէմ չարաբարացն եւ չարախրատիցն. (Իրեն. առ Լեհ.։)
Լցեալ զանյագութիւն չարընկալ որովայնին (ագահութեան), անցանէր ընդ կողմն պարսից եւ մարաց մինչեւ յաշխարհն խորասան. (Ղեւոնդ.։)
Ամենայն կառք ի համազգեաց երիվարաց լծին. բայց միայն յայսց կառաց (չորից տարերաց)՝ որ ի չհամազգեաց լծեալ են. (Եզնիկ.։)
ՊԱՀՊԱՆԱԿ. φυλακτήριον tutela. Որ ինչ պահպանէ ի փորձանաց՝ իրօք որպէս հոգեւոր զէնն. կամ կարծեօք ախմարաց, որպէս գրապանակն.
Նուաղեաց եւ պղատոնական տաճարացն լուսափայլն ձեղուն, եւ յատակք յախճապակեալք. որ եւ յաթենականն յաւէտ պարծանք, եւ պերճութիւնքն պաղապանծականք եւ այլն. (Անան. եկեղ։)
Ոչ կարացեալ հերքել զօրութեամբ՝ արուեստիւ պաճարանս գտանէր. (Ոսկիփոր.։)
Ոչ կարաց ընդոստախօս պատագրոսն այն համբառնալ զգլուխն իւր. (Ղեւոնդ.։)
κλίνη, κλινίδιον lectus, lectulus, lectica. Դագաղաձեւ մահճակալ ցաւագարաց. անկողին տախտակամած. եւ Երկաթի մահիճք կամ կասկարայ տանջանաց. թէճկերէ.
Հրեշտակք այնքան գեղեցկութեամբ պատկերեալք եւ տպաւորեալք, մինչեւ այլք լինել լոյսք, եւ զայլս լուսաւորել կարացեալք՝ առաջին լուսոյն հոսմամբ եւ բաշխմամբ. (Առ որս. ՟Է։)
Առ թագաւորին խորհուրդն հասանել ոչ կարացեալք. բայց մինչեւ ի պատշգամ գրաց հազիւ հազիւ հասեալք. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Եբաց նոյ զպատուհան տապանին։ Կարկառաւ ընդ պատուհանն, եւ ետես զիսահակ։ Կախեաց զնոսա չուանաւ ընդ պատուհանն։ Կապեսցես զպատուհանէդ ։ ըստ օրինակի պատուհանիցն եւ կամարացն առաջնոցեն։ Ձգեաց զձեռն իւր ընդ պատուհանն (ա՛յլ ձ. յառեաց զձեռն իւր ընդ ծակոյն. յն. եւս՝ ծակ)։ Պատուհանք բացան երկնից։ Բացից զպատուհանս երկնից. (իմա՛ ըստ եբր. եւ յն. սահանք) Եւն։
Թաղեսցեն զնա քարամբք պարսաքարաց (յն. պարսատկաց). (Զաք. ՟Թ. 15։)
Զհետ ջնարահար քաջամատն կնոջ կրթէր։ Երգս կատակերգութեան ջնարահար պոռնիկ։ Ի ջերմուկ ջոկ կապեալ ջնարահարացդ. (Խոր. ՟Գ. 56։ Նար. ՟Լ՟Թ։ Մագ. ՟Դ։)
Գուսանաց, փողարաց, եւ ջնարաւորաց. (Ոսկ. փիլիպ.։)
ՍԱՄԱՐԱՑԻ որ եւ ՇԱՄՐՏԱՑԻ. σαμαρῖτης samaritanus. cf. ի բռ. յտկ. ան.։
Կարացեալ սայթաքել զհրամանս չապահոյ. (Խոր. ՟Գ. 34։)
Զբնակութիւն պարթեւական զձեր սեփական պահլաւն ի ձեզ դարձուցից։ Կանգնեցին ի տարոն յիւրեանց սափհական գիւղն յաշտիշատ։ Խնդրեաց զմանկութեան սեպհականն, զոր հօր իւրոյ շնորհեալ էր նմա հազար երգ։ Եւ ոչ մի ոք յիմոց սեպհականացն եւ ի կամարարացն։ Բաժանակից եւս արար զքեզ իւրոյ սեպհականացն. (Ագաթ.։ Խոր. ՟Բ. 11։ Եղիշ. ՟Ը. եւ թզմ։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 20։)
Սակաւ մի տկարացեալ էր բան սիւնականին. (Ոսկիփոր.։)
Մի ոմն ի ճարտարացն ասաց. լռեա՛լ պիո՛նիէ, եւ մի՛ սնոտէփառեր. եւ նա ասէ ցնա. ձերքն սնոտէփառ են (կամ սնոտէփառեն), զի յիմաստասիրութիւն, եւ ոչ յարդարութիւն եւ ի ժուժկալութիւն կրթեցան. (Ճ. ՟Գ.։)
Անձուկն՝ ամենայնի դժուարին է, բայց առաւել գիրացելոյն եւ սոնքացելոյն։ Արբենաս եւ փափկանաս, գիրանաս եւ սոնքանաս։ Ի գիրութենէ սոնքանայ մարդ, եւ ի բազում ճարպոյ ելանեն անօրէնութիւնք ։ Սոնքացեալս գիրութեամբ։ Սոնքացեալք ստուարացեալք։ Ստուարացաւ եւ սոնքացաւ. (Ոսկ. ՟ա. թես. ՟Թ. Ոսկ. ՟ա. կոր. ՟Ժ՟Գ։ Եղիշ. հայր մեր.։ Փարպ.։ Յհ. կթ.։ Լաստ. ՟Ի՟Ա։)
Ապաշխարութիւն է ստգտանելն զինքն, եւ հրաժարել ի վնասակարաց. (Յճխ. ՟Ժ՟Թ։)
Հանապազ ի վայրապարացն (յն. յանտեղեաց) զինքն վերստին կոչեսցէ։ Զբօսանք (բանից) վայրապար՝ ի բաց ընկեցեալ լիցի. (Բրս. հց. եւ Բրս. ճգն.։)
Տան պատճառս վայրապարաց զրպարտողաց մարդկան։ Բազմացան եւ անվայելուչ վայրապարաց՝ հոգւոցն երեսք (այսինքն՝ աչք) միշտ կափուցեալ են. (Փիլ. լին. ՟Գ. 3։ ՟Դ. 2։)
Ըստահակաց՝ խրատ գիտութեան, վայրապարաց՝ լուծ նըհանջման. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Այլ վայրապարքն յայսպիսեաց աստի ինչ ոչ ուղղեցին։ Զայս վասն վայրապարացն արգելաք. ապա թէ ոչ՝ չեն ինչ ի հակառակացն այս։ Մատնեն մահու, եւ ոչ վայրապար մահու, այլ անարգ մահու. (Իգն.։)
Ոչ կարաց վայրկեան մի (կամ վայրկենի մի) կալ ընդդէմ. (Լաստ. ՟Ժ՟Ը։)
Ոչ կարաց վայրկեան մի (կամ վայրկենի մի) կալ ընդդէմ. (Լաստ. ՟Ժ՟Ը։)
κακίζω vitupero. կր. ἤττων γίνομαι minor fio, ignavus fio, superor ὁνειδίζω exprobro τροπάω in fugam verto. Վատթար կացուցանել, եւ որպէս զվատթար թշնամանել. նկուն առնել. տկարացուցանել. յանպիտանութիւն դարձուցանել. յամօթ առնել. կորանօք ի բաց վանել. անարգել. ընդ վայր հարկանել. նախատել. խաղք ընել. սըմքեցնել. կր. նկուն լինել. խաղք ըլլալ. սըմքել.
Ի վերայ իւրաքանչիւր դասուց զընտիրս ի ճարտարաց կարգել վարդապետս. (Խոր. ՟Ա. 15։)
Վեհավայր տաճարաց ըղձակերտ շինութիւն. (Պիտ.։)
Կորացեալքն թիկամբք՝ վերակնեն ի բարձունս։ Ոչ կարացի վերակնել յարեգակն արդարութեան։ Ոչ տայ թոյլ վերակնել ի պատուիրանս աստուծոյ. (Սարկ. աղ.։ Սարգ. յռջբ.։ Խոսր. պտրգ.։)
Ի հաւատոց մերկացեալքն զայս երկուս աւանդութիւնս մտօք վերարկեսցեն, թէ աստուածեղէն է ջեռնուլն սիրով։ Զի զօտարացեալսն ի հաւատոցն վերարկեսցէ բանիւն ճշմարտութեան։ Մորթով եւ մսով վերարկեաց ... Եթէ զմերկս զգեցուցի, վերարկեսցէ. (զիս։ Մամբր.։ Սարգ. յկ. է։ Մաշկ.։)
Ըստ հարկապահանջ խնդրողին ոչ կարացի վերջացեալ գտանիլ. (Նար. երգ.։)
Մարութայ բարեպաշտօն եւ վկայասէր. (Ճ. ՟Բ.) այն է սուրբն մարութաս հաւաքօղ անբաւ նշխարաց սրբոց, եւ նախկին հաւաքիչ վկայաբանութեանց յասորիս։
μαρτύριον templum martyris. Տաճար սրբոց վկայից՝ մանաւանդ ի տեղւոջ կատարման կամ թաղման նոցա, եւ երեւելի նշխարաց. վկայանոց. մարտիւրոսանոց. մատուռն.
Վնասակար եւ ապականիչ է։ Զվնաս՝ որ ի վնասակարացն գործիցի։ Կարճէ երբէք եւ զվնասս վնասակարացն. (Եզնիկ.։)
Տաց ի ձեռս վնասակարացն քոց։ Զանմեղս դատապարտէին, եւ զվնասակարս արձակէիր։ Հրէից ինչ չեմ վնասակար.եւ այլն։
Կարդա՛ զանուն վաղավախճան վսերիս, որպէս եւ բարբառն բղխեալ ի բերանոյդ առ տալիթայն։ Զբերանն կափուցեալ ի վերայ վսերիս։ Լուա՛ զանթուելի վէր վերամբարձեալ վսերիս։ Ի քանի՞ վարմից վսերական վիրագին կորզեցեր զիս կեցուցիչ։ Զգահավիժեալս ի բարձանց զհրասուզեալ վիրագս վսերականս։ Զանձն վսերամիտ հիքոյս։ Շնորհեա՛ զմաքրութիւն վսերամիտ հիքոյս։ Զվսերամիտ անձն իմ զստահակեալ եւ զապստամբ։ Փրկեա՛ զիս ի վսերամիտ գոռոզէն։ Ընթադրեա՛ ի վսերամիտս զծագումն ողորմութեանդ անբաւ։ Թաքուցի ի վսերային միտս իմ։ Վհատեալ վսերային վերամբարձեալ ծովս անտարացոյց՝ զանորդիս չարեաց։ Զբերան հնացեալ վսերային վիրագին. (Բենիկ.։)
Կարդա՛ զանուն վաղավախճան վսերիս, որպէս եւ բարբառն բղխեալ ի բերանոյդ առ տալիթայն։ Զբերանն կափուցեալ ի վերայ վսերիս։ Լուա՛ զանթուելի վէր վերամբարձեալ վսերիս։ Ի քանի՞ վարմից վսերական վիրագին կորզեցեր զիս կեցուցիչ։ Զգահավիժեալս ի բարձանց զհրասուզեալ վիրագս վսերականս։ Զանձն վսերամիտ հիքոյս։ Շնորհեա՛ զմաքրութիւն վսերամիտ հիքոյս։ Զվսերամիտ անձն իմ զստահակեալ եւ զապստամբ։ Փրկեա՛ զիս ի վսերամիտ գոռոզէն։ Ընթադրեա՛ ի վսերամիտս զծագումն ողորմութեանդ անբաւ։ Թաքուցի ի վսերային միտս իմ։ Վհատեալ վսերային վերամբարձեալ ծովս անտարացոյց՝ զանորդիս չարեաց։ Զբերան հնացեալ վսերային վիրագին. (Բենիկ.։)
Կարդա՛ զանուն վաղավախճան վսերիս, որպէս եւ բարբառն բղխեալ ի բերանոյդ առ տալիթայն։ Զբերանն կափուցեալ ի վերայ վսերիս։ Լուա՛ զանթուելի վէր վերամբարձեալ վսերիս։ Ի քանի՞ վարմից վսերական վիրագին կորզեցեր զիս կեցուցիչ։ Զգահավիժեալս ի բարձանց զհրասուզեալ վիրագս վսերականս։ Զանձն վսերամիտ հիքոյս։ Շնորհեա՛ զմաքրութիւն վսերամիտ հիքոյս։ Զվսերամիտ անձն իմ զստահակեալ եւ զապստամբ։ Փրկեա՛ զիս ի վսերամիտ գոռոզէն։ Ընթադրեա՛ ի վսերամիտս զծագումն ողորմութեանդ անբաւ։ Թաքուցի ի վսերային միտս իմ։ Վհատեալ վսերային վերամբարձեալ ծովս անտարացոյց՝ զանորդիս չարեաց։ Զբերան հնացեալ վսերային վիրագին. (Բենիկ.։)
ἅποικος domo emissus, colonus եւ այլն. Վտարանդեալ. տարագիր. տարաշխարհիկ. գաղթական. բռնի վարեալ. օտարացեալ. վտարական. աստանդական. մատնեալ ի ձեռս օտարաց. գերի. ստրուկ. ծառայ. վարած քշած.
Իսկ յասել անդ զհուղկահարաց.
Կենդանեաց՝ կէսք վրիժառուք, եւ այլք ի ներքոյ անկեալք եւ դրժեալք։ Ոչ ես վրիժառու, այլ շնորհիչ։ Մի՛ լինել վրիժառուք եւ քինախնդիրք։ Իսկ օտարացն եւ նրբագունիցն հաւաստի քննիչս եւ վրիժառուս գոլ. (Առ որս է։ Նար. ձբ։ Շ. ընդհանր.։ Իգն.։)
ՏԱՆՈՒՏԷՐ ՏԱՐՒՈՅ. Ըստ աստեղաբաշխից՝ Մի մի ի կենդանատեսակաց. իսկ ըստ ախտարաց՝ կարծեցեալ աստղ իշխօղ ծննդաբանութեան, կամ գլխաւորն յայն ինչ աստեղատան.
Ետ նմա տասանորդս յամենայնէ։ Յամենայնէ՝ զոր տացես ինձ, տաց քեզ տասանորդս։ Ամենայն տասանորդ յարկրէ՝ ի սերմանեաց երկրին, եւ ի պտղոց ծառոց։ Ղեւտացիքն ի տասանորդաց մերոց տասանորդեսցեն քահանայի մեծի։ Հաս տեառն զտասանորդս ի տասանորդէ։ Զտասանորդս զուարակացն եւ ոչխարաց։ Տասնորդք կամ մաքս, կամ ինչ որ ինչ մուտք յարքունիս իցեն.եւ այլն։
Իմա՛ կամ ընթերցի՛ր, Տարրապաշտ, այսինքն նիւթապաշտ. կամ պաշտօնեայ աստուծոց օտարաց.
παράδειγμα, ὐπόδειγμα exemplar, exemplum, argumentum, documentum, indicium, formula. Բացէ ի բաց ցոյց՝ իբր յայտնի կամ հեռաւոր. յարացոյց. ցուցակութիւն օրինակ. տիպար. նմանութիւն. առակ. նշանակ. յայտարար.
Ի տարացուցէդ հրեշտակաց եւ մարդկան։ Եղեւ մարդ՝ առնելով զինքն տարացոյց բոլոր առաքինութեան։ Ի մարդկեղէնն տարացուցաց զաստուածեղէնսն բարեպաշտութեամբ իմասցուք. (Աթ.։)
Ի բազում տարացուցաց զսակաւս մեր առաջի եդեալ. (Եպիփ. կամ Ոսկ. յեզեկ.։)
Ոչխարին տրուպն տարացուցիւ։ Ոչ այսուեւեթ նմանագրութեամբ կշռի տարացոյց տարաժանեցելոյս. (Նար. ՟Ժ՟Ե. ՟Խ՟Ե։)
Վատթարագունի իմն նմանեցուցանես տարացուցի. որ է ըստ քում աստուածխօսութեանդ եւ տարացոյց քո. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Ամենայն տարացոյց արտաքին մարդոյս՝ ներքնումս ներգործութեան է յարացոյց. (Լմբ. պտրգ.։)
Բազում տարացոյցս օրինակաց դնէ առաջի. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Զ։)
ՏԱՐԱՑՈՅՑ. ա. իբր Տարացուցական.
Որք ոչ են կարօտ գրոց վարդապետութեան եւ տարացոյց օրնակաց։ Կարօտ եմք խրատուց, եւ տարացոյց ինց օրինակացդ. (Մանդ. ՟Ժ՟Ը։)
Տկարացայց, եւ եղէց իբրեւ զմի ի մարդկանէ։ Տկարացան ձեռամբ եւ զարհուրեցան։ Աչք իմ տկարացան յաղքատութենէ։ Ծանկք իմ տկարացան ի պահոց։ Տկարացան ի նոսա լեզուք նոցա։ Աղեղունք հզօրաց տկարացան։ Տունն դաւթի երթայր եւ զօրանայր, եւ տունն սաւուղայ երթայր եւ տկարանայր.եւ այլն։
Խնամ տանել բեկելոյն, տկարացելոյն։ Զտկարանալս մարմնով ինձ յիշեցուցանէ։ Տկարացեալ է ի կանայս։ Մի՛ երկբայիր եւ տկարանար ի հաւատոց։ Տկարացան ի յօրինաց ճանապարհէն. (Խոսր. Մանդ.։ Փարպ.։ Շ. թղթ.։ Մխ. երեմ.։)
Տկարացաւ եւ նա առ օրէնս սիրոյն. (Լմբ. ատ.։)
Ոչ տկարացեալ ի պատերազմի տալ զմպարիշտս ընդ ձեռամբ արդարոց։ Եթէ աղքատայցէ եղբայր քո, եւ տկարանայցէ ձեռօք։ Ամպարիշտք տկարասցին ի չարիս.եւ այլն։
Միթէ տկարանայ առ փոխարէնսն։ Արդեօք տկարացա՞ւ զծածուկս սրտի քոյ գիտել. (Լմբ. պտրգ.։)
Բերելով տարացոյց իւրեանց սխալանաց՝ տղայապէս եւ անփորձաբար. (Յհ. իմ. ատ.։)
Ընդ տղմաբնակ լինելոյս՝ ի յերկնային կամարացդ զերծայ (այսինքն վրիպեցայ). (Բենիկ.։)
Եւ ոչ տրտմակիցք նորա տրտմութեանն կարացին լինել արթնութեամբ. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 80։)
Րամկական խումբ հազարաց, եւ երեսնից թիւ ընդ վեցից. (Շար.։)
Նշանակ հաւատոյ՝ ցուցական յարացոյց. (Անյաղթ բարձր.։)
Նման սմին քեզ յարացոյցըս ցուցական։ Արուեստիւ ցուցական ժամուց գիտակ լինի նաւավարքն. (Երզն. ոտ. երկն. եւ Երզն. մտթ.։)
δείξις, ἑπίδειξις, ἕνδειξις ostensio, indicatio, monstratio, demonstratio, probatio, indicium, argumentum. Ցուցանելն, իլն. ցոյց. ցուցութիւն. ցուցակ. ցուցակութիւն. տարացոյց. ապացոյց.
Զամենայն վայրսն յուզեալ՝ գային եւ գտանէին զփախստեայն։ Ոչ փախստեայ համբաւաբեր լիբէացւոցն թողեալ։ Վիրաւորեալ ձին՝ ոչ կարաց երազել ընդ փախստեայսն. (Կոչ. ՟Զ։ Խոր. ՟Բ. 12։ ՟Գ. 37։)
Փայլակէր ի թուփն (մորենւոյ) հուրն։ Փայլակեսցէ սուր թագաւորի։ Քրիստոսիւ ապա փայլակեցելոյ՝ եմուտ արդարացուցիչ շնորհ։ Զի եւ փայլակեցելումն լուսոյ ճառագայթեալն իմասցի լոյս։ Լոյս ի լուսոյ փայլակեալ. (Պրպմ.։)
Սուսեր յաղագս խահարարաց եւ փայտահատաց. (Մագ. ՟Ե։)
Ի քարահատաց եւ ի փայտահարաց։ Եթէ փայտահարն այնչափ անողորմ եւ դառնաբարոյ է. (Փիլ. տեսական.։ Բրսղ. մրկ.։)
Կոտորեսցին իբրեւ զմայրի փայտահարաց (կամ իբրեւ զմայր ի փայտահարաց). յն. ունի, մայրի հեռաւոր, կամ անտառ ի բացեայ. զոր Եղիշ. ՟Զ. թուի առնուլ իբր փայտ հարեալ, կամ ծառ հատեալ, յասելն, (Ես. ՟Ի՟Է. 10.)
Գոն ի նոսա ծերք փափկավարք։ Համեմով ամոքեալ լինէր վասն փափկավարացն. (Եղիշ. միանձն.։ Փիլ. տեսական.։)
Բարեացն եղելոց՝ զբարին փոխատրելով հատուցումն. իսկ չարացն՝ զվճիռ դատաստանի տանջանացն. (Շ. թղթ.։)
ՓՐՓՐԱՄ ՓՐՓՐԱՆԱՄ. ἁφρίζω spumo, spumas ago. Փրփուր կամ լորձունս ի դուրս տալ. փրփրիլ ծովու, հիւթոց, կենդանեաց, եւ այսահարաց. փրփրիլ.
Զորովայն քո լցցես դուլիութեամբ վասն քաղցութեան իւրոյ։ Ի վերայ քաղցութեան հանգեաւ (կամ յագեաւ), եւ աշխատութեամբ վաստակեցաւ, եւ քնով տկարացա. (Եփր. օրին. եւ Եփր. համաբ. ստէպ։)
Վայրենի ամեհութիւն քառաքեաց երիվարաց. (Երզն. լս.։)
Ոյր սիրտն է իբր քարեղէն կամ քարացեալ. խստասիրտ.
Քարասի՛տ եւ կուրացեալ ի սիրոյն Քրիստոսի։ Ի քարեղէն գրեալ սալսն՝ համակ խստութիւն քարոզէ քարասրտացն եւ չարաց. (Ճ. ՟Գ.։ Փարպ.։)
Լուայ իբրեւ զձայն քնարահարաց, զի հարկանէին զքնարս իւրեանց, եւ երգէին զերգս նորս. (Յայտ. ՟Ժ՟Դ. 2։)
Ի ձեռն քնարահար երգչին ձայն ... Զգեղեցկաձայնութիւն քնարահարաց։ լաւագոյն է, որպէս եւ քան զքնար՝ երգիչ քնարահար. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. յովն.։)
Ներոն երգեցկացն քնարահարաց յաղթեաց։ Ներոն ի քնարահարաց պսակէր. (Եւս. քր. ՟Բ։)
Դաս դաս խորդոց հաւուց ... օդայատակ թեւոցն գարշապարաց կոխտն առնեն զանհաստատն ճանապարհս. (Ագաթ.։) (ուր լինի ընթեռնուլ եւ Օդահատակ, իբր օդակոտոր, օդահեղձիկ։)
Խարացանս օդատարածս յածէին. (Ճ. ՟Ը.։)
Տեսանել զորդիս օտարածնաց՝ կոխելով զսահմանս հայրենիս։ Դիւրամուտ զօտարածինն ի բնակութիւնս իւրեանց առնէին։ Ազգք օտարածնաց օտարացուցին զմեզ ի բնակութենէս մերմէ. (Խոր. ՟Ա. 12։ Յհ. կթ.։ Լաստ. ՟Ա։)
Օտարացան, եւ յետս կացին։ Օտարացու՛ք ի միջոյ բաբելոնի։ Օտարանային բազումք ի մէնջ։ Օտարանայր ի նմանէ։ Իբրեւ ետես յոսէփ զեղբայրսն իւր, ծանեաւ, եւ օտարանայր ի նոցանէ.եւ այլն։
Օտարանալ ի խռովութենէ, կամ յապաշխարութենէ, կամ ի հայրենեաց։ Օտարացեալ յառ նմա նմանութենէ։ Օտարացեալք աշխարհի, եւ որ ի սմա։ Օտարացեալն իմ ալեքսիանոս (այսինքն կամաւոր պանդուխտ). (Ոսկ. Ոսկ.։ Յճխ.։ Սարգ.։ Կիւրղ. գանձ.։ Վրք. հց.։)
ξενοδοκεῖον կամ ξενοδοχεῖον hospitium, diversorium. Տեղի ընդունելութեան օտարաց. հիւրանոց. Իջեւան պանդխտաց.
Որպէս այլասեր եւ օտարացեղ առնել զնա (զորդի ի հօրէ). (Կիւրղ. գանձ.։)
Զօտարացեղից խուժադուժ ազգացն։ Օտարացեղ ձայնից յայտնութիւնք. (Նար. կ. եւ Նար. առաք.։)
Ի ցանկութիւնս յանբնականս, յօտարացեղս, եւ անասնայինս. (Սկեւռ. աղ.։)
Ազատազօրքն նախարարացն հայոց. (Բուզ. ՟Գ. 21։)
Ի վնասակարացն փախուստ, եւ ախորժումն այնոցիկ՝ որ յօգուտ են։ Զապականիչ ախորժմունս ցանկացեալ. (Փիլ.։)
Պատշաճագոյն չափով եւ ուղղակի կշռութեամբ ածուատեալ միջոցն՝ յաղագս քաջառուգագոյն զարգացման բանջարացն ... եւ ծաղկաց. (Պիտ.։)
Եւ ինքն գնաց ապստամբեալ ի կողմանս ամրութեանն մարաց։ Զի քանդեալ աւերեսցեն զամրութիւն ամենայն քաղաքաց. (Խոր. ՟Բ. 60։ ՟Գ. 35։)
Դու ետուր զսա (զբնութիւնս մեր) անաղտեղիս, հայրն իմ Ադամ բազում աղտով տկարացոյց զսա. (Եփր. ի մարգարիտն.։)
Զկնի մահու աներջանիկ իշխանին (սպանելո յօտարաց). (Արծր. ՟Բ. ։)
Իմաստուն գտանել մի միայն՝ գո՛րծ է. իսկ վատթարացն բազմութիւն՝ անթուելի. (Փիլ. այլաբ.։)
Անտանելի եւ անժուժելի՝ խազմարարաց. (Մագ. ՟Ի՟Է։)
Անխտրաբար տաճարացն Աստուծոյ. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Լսողացն միտք զհետ երթալ անկարացեալ. (Փիլ. տեսական.։)
Անկարացեալ ընդդիմանալ. (Խոր. ՟Գ. 50։)
Անկարացեալ ի սորայն լինիմ համոց (աղի ջրոյ ծովուն). (Պիտ.։)
Ի մէջ օտարաց կորեաւ՝ անսուգ, անխնամ, անհանդերձ (յն. անթաղ). (՟Բ. Մակ. ՟Ե. 10։)
Անհաւասարացն հաւասարեաց (հաղորդելով ընդ նզովեալս). (Կանոն.։)
Մատնիչ անձին իւրոյ ի ձեռս օտարաց. վնասակար անձին եւ այլոց. ինքնակամ օտարացեալ. αὑτόμολος. transfuga.
ԱՆՁՆԱՏՈՒՐ ԼԻՆԵԼ. αὑτομολέω, transfugio, sum perfuga, deditus. Զանձն իւր տալ, մատնել. անցանել ի կողմն օտարաց կամաւորութեամբ. մտանել ի հնազանդութիւն.
Անճարացեալ հինգ ամիս ի տեղն դադարեցին. (Լաստ. ՟Ի՟Ա։)
Անճարացան այնուհետեւ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 6։)
Անմահացեալ գարշապարացն Մովսեսի, ոչ երկնչէր յօձէն. (Արշ.։)
Իբր Անմեղադրելի. (ՃՃ.։) Կամ ԱՆՄԵՂԱԴԻՐ ԱՌՆԵԼ կամ ԼԻՆԵԼ. առաւել ռմկ. իբր ԱՐԴԱՐԱՑՈՒՑԱՆԵԼ։
Անմտանելի չարաց. (Մեկն. ընթերց.։)
Ասպարաւ հատանօղ զանցս հակառակորդաց. կամ հատիչ ասպարաց.
Արդարացեալ է նա քան զիս։ Տո՛ւր ինձ պատասխանի. քանզի կամիմ թէ արդարասցիս։ Ոչ արդարանայ առաջի քո ամենայն կենդանի։ Ածցեն զվկայս իւրեանց, եւ արդարասցին։ Ասա՛ դու նախ զանօրէրութիւնս քո, զի արդարասցիս։ Իցէ՞ թէ արդարասցի կաշառովք (յն. ի կշիռս) անօրէնն։ Ի բանից քոց արդարասցիս, եւ ի բանից քոց պարտաւորեսցիս։ Ձրի արդարանան նորին շնորհօք. եւ այլն։
Արդարացաւ իմաստութիւն յորդւոց իւրոց. (Մտթ. ՟Ժ՟Ա 19։)
Այսպէս արդարացեալ է բանս. (Իգն.։)
Ածդարանալ թուի առասպելին։ Բայց ինձ արդարացեալ թուի լուրն այն. (Խոր. ՟Ա 11։ ՟Բ 58։)
Կռանագործ արթածարարացն. (Ագաթ.։)
Զամենեսեան արտորոշէր ի ճանապարհաց չարաց. (Յհ. կթ.։)
Փոխանակ բագնայարկ տաճարացն՝ զսուրբ եւ զաստուածեղէն յարկս յօրինելով. (Անան. եկեղ։)
Զայսոսիկ բաղազանէ ընդ միմեանս, եւ օտարացելոցն բնութեամբ եւ պատահմամբ՝ համեմատութիւն առնէ բարոյից. (Լմբ. առակ.։)
Որք բարեհաճոյք եղեն Աստուծոյ, եւ արդարացան. (Աթ. ՟Դ։)
Թէպէտ եւ բռնադատեցաւ, չկարացապրեցուցանել զմիտս. (Կիւրղ. ծն.։)
Զգազանաբեկս ոչխարաց հոգան. (Մանդ. ՟Դ։)
Եւ այլ եւս կարասիս բարձեալ տարեալ միում միում նախարարաց նորա գաղտախթէր. (Յհ. կթ.)
Եբրայեցւոց ամիսք ցուցանեն.. զախտարաց եւ ժամուց տուրեւառիկ գեղացանակս. (Սարկ. տոմար.։)
Ակնարկման նշանակ՝ տարացոյց տայ եղբօրն մոռացեալ ինչ իրաց զգէշութեան. (Բրս. ճգն.։ (գրեալ էր, զգուշութիւն։))
Գիշերաբուն բուլղարաց՝ սպիտակափառն գեստրաս. (Մագ. առ սարգ.։)
Դալարացաւ գաւազանն ահարոնի. (Թուոց. ՟Ժ՟Ե. 8։)
Դալարացան դաշտք անապատի. (Յովէլ. ՟Բ. 22։)
Դալարացան դաշտք յառաջին պտղաբերութիւնն եւ ի զարդ. (Արշ.։)
Դալարացեալ զուարճանան հեթանոսք. (Զքր. կթ.։)
Դալարացան, եւ ծնան զբազմութիւն։ Դալարացաւ արգանդ նորա. (Վրդն. ծն.։)
χλοοποιός, χλωροποιός herbam producens, viride reddens Որ դալար առնէ, դալարացուցիչ. կանանչցընօղ.
Ո՞ւր են այսքանք խահից եւ ազգի ազգի հացարարացն դաստապակք. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Զտղայս դաստիարակն հրահանգէ ի բաց կալ ի վնասակարաց։ Հեզութիւն դաստիարակ է մանկութեան. (Յճխ. ՟Թ. ՟Ժ՟Ա։)
Ոչ զդիւրալոյծ տաղաւարահարաց զնաւակատիս. (Հ. կիլիկ.։)
Ի հովուաց, որ զիւրեանցն արածեն զհօտս դրոշմաւորս, եւ ո՛չ զօտարաց եւ աննշանս. (Իգն.։)
Լոյս ի վերուստ երթեւեկս առնէր ի վերայ նշխարացն. (Ճ. ՟Ա.։)
Լոյս ի վերուստ երթեւեկս առնէր ի վերայ նշխարացն. (Ճ. ՟Ա.։)
Ըստ երկաշաւիղ սամարացւոցն ազգաց, որք երկրպագէին դիցն իւրեանց, եւ երկնչէին ի տեառնէ աստուծոյ. (Սարկ. հանգ.։)
Երկրպագեն տէրութեանդ քո։ Երկրպագեցէ՛ք պատուանդանի ոտից նորա։ Երկրպագեմք առաջի բեմի քո քրիստոս։ Երկրպագեմք առաջի տեւողական նշխարաց։ Երկրպագեմք քոց նշխարաց. (Շար.։)
Զուխտ եկեղեցւոյդ թերեւս կարացից երկփեղկել. (Եղիշ. ՟Գ։)
Զեօթնօրեայ տաղաւարահարացն նուէրս. (Տօնակ.։)
Պետրոս յահէն գոլ զարհուրած, խօսէր զերից տաղաւարաց. (Շ. խոստով.։)
Ոչ ասաց զգուշանալ ի խմորոյ, այլ յաղանդոյ։ Զգուշացաւ անտի։ Ոչ զգուշացաւ ի սրոյն։ Զգուշանալ ի կռոց զոհելոյ, եւ այլն։ Զգուշանալ ի վնասակարացն. (Յճխ. ՟Ի։)
Կնքեա՛ կեցուցիչ զկորուսչին ընթացմունս։ Ա՛ռ ընթացմունս օգտակարաց հոգեւորաց քեւ առաջնորդեալք։ Ըստ ընթացման ամանակի. (Նար. ՟Ժ՟Բ. ՟Լ՟Ա. եւ Նար. խչ.։)
Մատուցանեն ընծայս իշխանացն, յորոց ընկալեալ մասն ինչ նախարարացն՝ ըստ կամի պարգեւեն եւ նոցա ի յիւրեանց բերոցն՝ ըստ առաւելապէս բաւականի ընծայաւորացն. (Փարպ.։)
Ոմանց յընկերակցաց նախարարացն։ Լուեալ զնամականին ընկերակցացն։ Քան զամենայն ընկերակիցս իւր. (Փարպ.։)
Ոչ հողանիւթ թանձրաձեւ՝ ըստ արփին զգարշապարացն զփոխումն տեսանիւր՝ ակն. (Գանձ.։)
Եւ անդէն թեւակոխէին տեսանել զսուրբ կապանս նախարարացն. (Եղիշ. ՟Ը։)
մատնեցից ի ձեռս օտարաց եւ ժանտագործաց երկրի յաւար։ Ժանդագործ երկրին սոդոմացւոց խրատեալ կուրացելովքն. (Ագաթ.։)
Կարի արդարացի. ամենայն ցամբք.
Զանուշահոտ զմեղրահամ քաղցրութիւն բանջարացն եւ զզանազանումն իւղաբուղխ սերմացն, (Փարպ.։)
իւղագլխեալ, եւ իւղագլուխ, կախարդացվատթարաց անուանք են. փոխանակ ասելոյ՝ ձօնելոց առ հեթանոսս, եւ համարելիոց իբր աստուածարեալս, եւ խորհրդազգածս դից։
Զլայնագոյն եւ զանպագիր կալուածս նոցա տեսանելով վարացն. (Պիտ.։)
Յոմանց ուղղակարծլեզուագարացն մոլորութիւն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Զբորոտս սրբել, եւ զամնայն ցաւս, եւ զլլկութիւնս (այսահարաց) հալածել. (Ագաթ.։)
Փոխանակ տաղավարացն զամպեղէն եւ լուսերանգ կամարն երկնի ցուցանէր. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Ի տարացոյց խակութեան մտաց յանցաւորին։ Մտօք խակութեան թերի խորհրդոց. (Նար. խչ. եւ ՟Հ՟Թ։)
Գոն մնացուածք առն խաղաղարարի։ Երանի խաղաղարարաց. (Սղ. ԼԶ. 37։ Մաթ. Ե. 9։ Տես եւ Սղ. ՃԺԹ. 6։ Երեմ. ԼԸ. 2։ Յկ. Գ. 17։)
Խորանաձեւ կամարացեալ օդ վերնական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Իրողութիւն իսակաւ ժամանակս զամենայն տիեզերս ընկալաւ ի խորանարարաց եւ յուռականողաց. (Ոսկ. ես.։)
Սա խրոխտացեալ՝ ամբարձ զձեռն ընդդէմ բռնաւորութեանն բէլայ։ Գոռալով խրոխտայր ջնջել զզօրութիւն մարաց եւ պարսից. (Խոր. ՟Ա. 9. եւ Խոր. հռիփս.։)
Խրոխտումն երիվարաց. (Լմբ. պտրգ.։)
(Յովնան) ի ձեռաց ծովուն եւ ի ծառայակցէն իւրմէ ոչ կարաց փախչել. ծովն գտեալ զծառայակիցն իւր, եւ այլն. (Ոսկ. ապաշխ.։)
Ըստ ախտարաց՝ Բախտն կախեալ զծննդենէ ուրուք. աստղահմայութիւն. որ եւ ԾՆՆԴԱԲԱՇԽՈՒԹԻՒՆ.
Խորանաձեւ կամարացեալ օդ վերնական։ Գմբեթաձեւ կամարացեալ նման ձեղուան. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Հովիտ կանաչաւէտ բարւոք ոչխարաց. (Կլիմաք.։)
Բազմադիմի առնե զանցս՝ որ ի գինւոյ, եւ յարբեցողաց կատաղմանց գինեհարացն լինի. (Համամ առակ.։)
Այնպիսին աւարաց երբէք ոչ կարօտասցի. (Առակ. ՟Լ՟Ա։ 11։)
Եթող անդր զբազումս ի նախարարացն կողմնապահս. (Խոր. ՟Բ. 41։)
ԿՈՐՈՂԻՈՎՆ լաւ եւս՝ ԿՈՐԱՂԻՈՎՆ. Բառ յն. κοράλλιον, κουράλιον corallium. Բոյս ծովու քարացեալ. որոյ կարմիրն է ի կարգի ականց պատուականաց, բուստ կոչեցեալ ի յետնոց՝ որպէս պ. բուսդէտ. մէրճան.
ԿՈՐՈՂԻՈՎՆ լաւ եւս՝ ԿՈՐԱՂԻՈՎՆ. Բառ յն. κοράλλιον, κουράλιον corallium. Բոյս ծովու քարացեալ. որոյ կարմիրն է ի կարգի ականց պատուականաց, բուստ կոչեցեալ ի յետնոց՝ որպէս պ. բուսդէտ. մէրճան.
Ոչ կարաց՝ ի յազգականացն կուսակցելոյ։ Ի հրաջարել արկադեայ ի կցելոյն խոսրովայ. (Խոր. ՟Բ. 70։ ՟Գ. 50։)
Իբրեւ ի հալոցս փորձութեան ճարտարութեան արուեստիցն կռանագործ արծաթարարացն. (Ագաթ.։)
Սեպհական ծննդոցն հագարու. որ եւ կոչին Հագարացիք.
χιλίαρχος chiliarchus, tribunus, preafectus super mille. Պետ եւ գլուխ հազարաց՝ ի զօրու. կամ ի կարգաւորեալ բազմութեան.
Անբաւ է ասել ի հաճութիւն անհաւատիցն եւ տարացուցումն (կամ ի տարացուցացն). (Ոսկ. եզեկ. կամ Եպիփ. յար.։)
Հրամայեաց հանկրիճել փողահարացն, ազդ առնել պատերազմական փողօք. (Պտմ. աղեքս.։)
Հանդերձելով հանդերձեսցես զնա յոչխարաց (իբրեւ պաշար ճանապարհի եւ այլն). (Օր. ՟Ժ՟Ե. 14։)
Ոչ կարացաք բանիւ հաւասարել զմեծութիւն գործոյն. (Ոսկ. լս.) իմա՛, ըստ արժանւոյն եւ հաւասարապէս յայտնել։
Հաւաքումն գետոց, կամ հնձոց։ Ի միասին կամ առ միմեանս հաւաքումն։ Հաւաքումն ժողովոյ, կամ նշխարաց ի հանգստարանսն. (Խոր.։ Նար.։ Առ որս.։ Ոսկ.։ ՃՃ.։)
Ընդդէմ հեծելազօր երիվարաց մերոց. իմա՛, երիվարաց ունողաց զհեծեալնս. (յն. մի բառ հոմաձայն, որ նշանակէ երիվար, եւ հեծելազօր. ոպէս ի մեզ այրուձի։)
Զհեծեծումն քննութեան նախարարացն երեցունց. (Եղիշ. ՟Ը։ իբր վարանական հեծութիւն հծծելով ընդ միմեանս։)
Ոչ կարացի հետազօտել խորհրդոյն աստուծոյ. (Նար. երգ.։)
Արտաքսէ զնոսա ի հետեւութենէ կարգի ոչխարացն։ Եւ ո՞ր հետեւութիւն է այս յառաջագունից ասացելոցն։ Ի դէպ ըստ հետեւութեան բանից նոցա բուռն հարկանէր. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 13։ ՟Ա. 26։ ՟Բ. 6։)
Ի հինախաղաց ժամանակէն ոչ ոք կարաց շինել (զեկեղեցի սրբոյն գրիգորիոսի). (Ճ. ՟Գ.։)
Զաստուած հնարացոյց ի միջի ունիմ, եւ հարցանես, թէ ուստի՞ ուսար. (Սեբեր. ՟Է։)
Ոչ կոխեցին, եւ ոչ հանին զձայնն հնձանահարաց. (Երեմ. ՟Խ՟Ը. 33։)
Հնձանահարաց ձեւով զուրախութիւն գործոյն նշանակէր. (Տօնակ.։)
Յաղագս հուղկահարի։ Զխումբս հուղկահարացն։ Զհուղկահարուսն եւ այլն. (Պիտ.։)
Աւերեցաւ բաբէլ ի մարաց, որ հսկայունք էին. (Ճ. ՟Գ.։)
Ստուարացուցանէր (կինն յոբայ) զձաղութիւնն։ Ուր զի սպանանելոցն էին, զի՞նչ պէտք ձաղութեանն էին։ Եթէ հարսանիս, եւ ոչ ձաղութիւնս պարտ իցէ կոչել զայն. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 8։ ՟Գ. 32։ Կող. ՟Ժ՟Բ։)
Եւ զի՞նչ յոքունցն ... բերել ի նորոց այժմ՝ ճահաւորել տարացոյց. (Մագ. ՟Ծ՟Ե։)
Ի լեզուաց ոմանց ճարտարաց ի ճահ ճեմութեանց. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Ահա կեցո՛ զմեզ տէր եւ արդարացո՛ յայս ճրագալոյց աւուր շաբաթու. (Գանձ.։)
Յորժամ մասնականաւն զընդհանուրն հաւատարմացուցանեմք, այնպիսին մակածական կոչի. որպէս, վասն զի մարդ եւ ձի զներքին կլափն շարժեն, ապա ուրեմն ամենայն կենդանի զներքին կլափն շարժէ. (որ ոչ ճշմարտի ի վերայ կոկորդիլոսի, եւ փիւնիկ հաւու)։ Կարեւոր եղիցի ժողովելն մակածականացն եւ յարացուցից, որք ոչ հարկաւոր ինչ ժողովեն. (Անյաղթ պորփ. եւ Անյաղթ վերլծ. արիստ.։)
Մի ոմն մանկագոյն ի նախարարացն հայոց. (Եղիշ. ՟Ա։)
ՄԱՆԿԱՀԵՂՁ ՄԱՆԿԱՀԵՂՁՈՅՑ. Հեղձուցիչ մանկան կամ զաւակի իւրոյ (մայր), կամ օտարաց (որպէս փարաւոն).
Անօգտակար վարկանիւր ախմարաց յաղագս ընդ մանուածոյ բանից պարունակելոց որ ի նմայն տեսութեանց. (Շ. հրեշտ.։)
Տարացուցիւ իբր մատնացոյց եղեալ մարգարէն խօսի ընդ բեթղահէմ. (Երզն. քեր.։)
Մարդատեացքն (յն. հիւրատեացք), որ փակեն զդուրս ընդդէմ օտարաց. (Վեցօր. ՟Ը։)
Որ կարացի խօսել ընդ ձեզ իբրեւ ընդ հոգեւորս, այլ իբրեւ ընդ մարմնաւորս։ Դեռ մարմնաւոր էք։ Ո՞չ ապաքէն մարմնաւոր էք, եւ ըստ մարդկան գնայք. (՟Ա. Կոր. ՟Գ. 1=3։)
Զեղեգնաբնակ թփամուտ մացառաղօղ ագ աքարացն վայրենեաց. (Փարպ.։)
Չկարացին ծածկել զմեծասքանչ նշանին զօրութիւնն. (Նանայ.։)
Ի ձայնիցն մեղմեղանաց, զոր քնարացն եւ բամբռանցն երգակցեալք հնչեն (կանայք). (Ճ. ՟Ե.։)
Զչորեքհարիւր ամ ոչ կարացին զտփխիս թագաւորքն վրաց սեպհականել միահաղոյն՝ մինչեւ ցդաւիթ. (Պտմ. վր.։)
Միահաղոյն զօրսն աշդահակայ վատնեալ՝ տիրէ մարաց եւ պարսից. (Արծր. ՟Ա. 5։)
Զայս ամենայն մասունս ըղձականս (սուրբ նշխարաց) ընդ խաչին հիւսեալ միատարրեցին. (Նար. խչ.։)
Որ զկարծրացեալ ոգիս շարժէ ի միտումն վատթարաց. (Սոկր.։)
Ձեզ՝ որ մշականմանք վնասակարացն յապաւողք կարգեցայք, եւ օգտակարացն օգնականք. (Պիտ.։)
Կործանիչ ելով կռապաշտ տաճարացն, մոխրապաշտ եւ մոխրալից ատրուշանացն սովորութեանց. (Անան. եկեղ։)
Վասն ադոնին դնելոյ, որ են մրցութեան հրահանգք։ Յայնժամ ստադին միայն մրցութիւն էր։ Փանդռնահարացն մրցութիւն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Յաւէտաղօղանջեալ՝ զանգիրսն բարբառելով՝ յախմարացն յագաչմունս. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Սեպհական յիմարաց կամ յիմարութեան.
Յոգնագոյն օրինակօք յայտնել։ Ազգի ազգի յոգնագոյն ախորժակացն բերմամբք։ Յոգնագոյն ունիմք զսորա տարացոյց։ Յոգնագոյն կերակրօք. (Եզնիկ.։ Պիտ.։ Մագ. ՟Ժ. ՟Ծ՟Է։)
Ոչ կարաց յողդողդել զնա. (Լմբ. պտրգ.։)
Փութացաւ յօժարացաւ յառնուլ. (Եփր. ծն.։)
Իբրեւ ի ժամանակի ամարանոյ ի տապոյ տօթոյ աշխատեալ ոք յօժարանայ անկանել ի մէջ հով ջրոյ։ Սիրեալ յօժարանայ։ Յօժարացաւ տեսանել։ Յօժարացելոցն ի դմա. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Երրակի յօրինմամբ տաղաւարացն խորհրդոյ. (Շար.։)
Ամենայն. ուստեք քեզ յարացոյց չարախօսեցելոյ ընչեղից նախադիպեսցի. (Բրս. սղ.։)
Աշոտ պատրիկ՝ այր երեւելի եւ նախամեծար ի մէջ նախարարացն հայոց. (Ղեւոնդ.։)
Եւ ոչ զրպարտութեամբ պատճառս տայր նախանձորդաց։ Եւ ոչ խափանել կարաց զիս նախանձորդն (բանսարկու). (Իսիւք.։)
Նկարագրեաց իբր զտարացոյց գեղոյ պատկերի ձեւոյ տեսակի զնմանութիւն նորին ի յանձին։ Նկարագրեա՛ հոգւով քո բարձրեալ ի նորոգումն անեղծանելի։ Որ զօրինակն նկարագրէր տէրունական տնտեսութեանն. (Նար. խչ. եւ ՟Ի՟Զ. կ. ուր եւ ՟Ծ. ասի, նկարագրեր, իբր նկարագրեցեր։)
Ողբալով յանձինս իւրեանց վասն նկարացոյց հրամանին առ ի նկարել զպատկերս նոցա՝ պիղծ եւ անօրէն թագաւորին. (Ագաթ.։)
Ոչ յոսկերաց ստուարացելոց, այլ ի հերաց նուազացելոց. (Եղիշ. դտ.։)
Աչք ի նկատելոյ՝ տկարացեալք նուազանան. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Յերկուց երկարաց չորեքժամեան, նրբաստեղն հինգժամանակեան. որպէս ամբակումն է տիպ իւրաքանչիւր տաղիցն. (Եօթնագր.։)
ՇԱՄՐԻՏ որ եւ ՇԱՄՐԻՏԱՑԻ. σαμαρεῖτης samarita, samaritanus. Սամարացի, շամարիտ.
Շառաչիւն (յն. ձգումն) նետից։ Զշառաչիւն զերիվարացն։ Նոր անձրեւօք կարկտի, եւ անհրաժեշտ շառաչմամբք (յն. ջաղբիւք) հալածեալք. (՟Բ. Մակ. ՟Ե. 5։ ՟Ա. ՟Գ. ՟Զ. 41։ Իմ. ՟Ժ՟Զ. 16։)
Շարաւալից եւ արիւնաշաղախ տաճարացն հեթանոսականաց. (Անան. եկեղ։)
Որ շինէ զտուն իւր ընչիւք օտարաց, այնպէս է, որպէս առնէ ոք քարինս շեղջակոյտ. (Սիր. ՟Ի՟Ա. 9։)
Շղոմարար հպատակութեամբ վարէր առ թագաւորն։ Մեռանի անձամբ ընդ այլ շղոմարարսն յաշխարհին մարաց։ ոչ կարեմք փոյթ ընդ փոյթ շղումարար հաճութեամբ թագաւորիդ յանձն առնուլ. (Արծր. ՟Ա. 11։ ՟Բ. 2։)
ՈՉԽԱՐԱԶԵՆ ՈՉԽԱՐԱԶԵՆՈՒԹԻՒՆ. Զենումն ոչխարաց. տօն այլազգեաց յօր զենման ոչխարաց իբր ի զոհ.
Յոմանց ուղղակարծ լեզուագարաց. (Յհ. կթ.։)
Բարեմիտ գոլով աւազակին՝ արդարացաւ, վասն զի սաստեաց չարաբարոյին. (Իգն.։)
Որոյ գլուխն է չար. չարաբարոյ. եւ Որ գտանի գլուխ չարի կամ չարաց եւ չարեաց.
Ուր իցէ ժողով չար կամ չարաց.
Ինձ մի՛ այժմ ի մէջ բերեր զպալարացեալս ի մարդկանէ, որք ոչ զհաւատոյն դիտեն ճանապարհ եւ ոչ զաստիճան երկիւղին. (Լմբ. սղ.։)
Պղատոնական պաղպաջուն կճեայարկ տաճարացն լուսափայլն ձեղուն։ Սենեակք պաղպաջունք. (Անան. եկեղ.։ Արիստակ. մկրտ.։)
Տեղի թողեալ յարօտ պաճարաց. որ եւ յն. ձայնիւ ՄԻԼՈԲՈՒՏ. μηλόβοτος pecoribus pascendis relictus (campus).
κτηνώδης ad pecudes seu jumenta pertinens. Որ ինչ անկ է պաճարաց. անասնեղէն.
Կամ որպէս Պատասխանատրել. արդարացուցանել. ἁπολογέμαι defendo. տե՜ս (Ղկ. ՟Ժ՟Բ. 11։ ՟Ի՟Ա. 14։ Գծ. ՟Ժ՟Թ. 33։ ՟Ի՟Դ. 10։ ՟Ի՟Զ. 2. եւ այլն։)
Պատսպարան լերուկ տկարաց. (՟Ա. Թես. ՟Բ. 14։)
Պատրաստին ի վնասակարացն. (Յճխ. ՟Ծ՟Է։)
Եթէոք համազուգել կամեսցի հաւասարապէս բաղդատութեամն, անկշռելի սմա ի դասս քաղաքավարացն ամենեւին ոք գտցի պարադիտեալ։ Զմիս՝ զոր համբաւես զկանտուղէս թագաւոր լիդացւոց լեալ, անցեալ պարադիտեսցուք։ Ի զարմացման եղեալ՝ ոչ կարէի զբովանդակն պարադիտել զառաւելութիւն նահատակութեանցն. (Պիտ.։)
Որում ոչ կարացեալ այնպիսի վատթարութեան եւ պարսաւանաց տանել, եւ այլն. (Խոր. ՟Գ. 25։)
Ճարտարաց ասորւոց պողովատիկ գրչաւ նկարեալ զմուշեղ. (Մեսր. երէց.։)
Վասն այլոց դիւահարաց՝ որ պորտաբոյծք են եւ պարարեն զդեւսն. (Կանոն.։)
Դալարացոյց եւ պտղաւէտեաց իբրեւ զանձրեւ. (Վրդն. օրին.։)
Արի արանց, եւ ռազմամուտ երիվարաց. (Թղթ. դաշ.։)
Քաջասիրտ ռազմամուտ հեծելովք։ Անդ էր տեսանել զվրջումն ռազմամուտ երիվարացն. (Մեսր. երէց.։)
σαμαρῖτις samaritana. Սամարացի կին.
Կրպակաւոր կամ սապատաւոր վաճառականքն։ Լինջի՛ր դու ընտիր սապատաւոր վաճառական՝ ընդունել զբարին, եւ յամենայն իրաց չարաց հեռանալ ի բաց. (Ոսկ. ՟բ. կոր.։ Կոչ. ՟Ղ։)
Զգերեզման շիրմին սանատրկոյ արքային ոչ կարացին բանալ վասն անհեթեթ սկայագործ հաստաշինած ճարտարագործ արարածոցն. (Բուզ. ՟Դ. 24։)
Զրաջան եւ սնավաստակ։ Շատ սնավաստակք եղեն, եւ ոչինչ կարացին օգնել ինձ։ Որով եւ փարիսեցին սնավաստակ եղեւ։ Մի սնավաստակ լիցիս խուզելով զմեզ ի բլրին. (Եփր. պհ. կամ Մանդ. ՟Գ։ Ճ. ՟Բ.։ Խոսր.։ Ճ. ՟Գ.։)
Սպառնումն իմն եւ սաստ։ Ծառայելով անողոք տերանց, յորոց սպառնմունսն կրէ զօրէն պաճարաց։ Այդչափ սպառնմունս սպառնացան աղջկանն։ Վասն սպառնման այլազգեացն առ կինն։ Յամենայն գազանաց սպառնմանց ի վերոյ եղէ. (Փիլ.։)
Յարացոյց ասացելոցդ՝ զնոյն բաժանումն ստորարկեսցուք. (Անյաղթ պորփ.։)
Որք ի չորս ոտս գնան, նշանակ ստորաքարշ վարուց՝ ի չար սովորոյթս կապեալք։ Տո՛ւր եւ մեզ զօրութիւն վատթարացելոցս եւ ստորաքարշիցս. (Նախ. ղեւտ.։ Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Զոր անդամ՝ վաղվաղուկ գոլով՝ ոչ պահեաց։ Ոչ վաղվաղուկ էր (յհ. մկ)։ Վասն շութափութութեան վաղվաղուկ եւ անվայելուչ յանդգնութեան։ Մի երբէք անքնին եւ վաղվաղուկ ձեռնադրութեամբ հաղորդեսցի սա մեղաց օտարաց։ Զի մի՛ վաղվաղուկ եւ անփոյթ առնելով իմ յուրուք վերայ ձեռն դնիցեմ. (Ճ. ՟Գ.։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 12։ Բրս. հց. Մաշտ.։ Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
ἅποικος domo absens, colonus, peregrinus ἁποικία colonia. Վարատեալ. օտարացեալ ի բնիկ տեղւոջէն. հատուած. գաղթական, եւ Ինքնագլուխ վտարանդի. թափառական. վայրավատին.
Տէ՛ր տեսանես զվարատումն երամոց աղաւնեաց քոց յորսորդաց չարաց։ Ողբամք դառնապէս զան ի միմեանց վարատմանն պատճառս. (Սարկ. աղ. եւ Սարկ. հանգ.։)
Զբագինս, զտաճարս եւ զվերնատունս։ Տաճարաց, եւ վերնատանց. (Պղատ. օրին. ՟Ե. ՟Զ։)
Որպէս ձուկն ոչ կարաց ապկանել զյովնան, այսպէս եւ վիշապաձեւն մահ զտէր մեր. (Երզն. մտթ.։)
Զթիկունս իմ ետու ի հարուածս. ակիւղաս ասէ, վիրաւորչաց. այլքն՝ գանահարաց ասեն. (Ոսկ. ես.։)
Վտանգելոց օգնական. վտանգութիւն՝ է՛ որ հիւանդութեան, եւ է՛ որ մեղաց, եւ կամ հաւատոյ։ Եւ եյս ի կամայից է վտանգութիւն փախչել յանհաւատից եւ ի չարաց. (Շ. բարձր.։)
Ապա եթէ անդէն ի նմին չարիս հաստատեալ կայցէք, արմատաքի տակակոտոր խլէ զծառն։ Զանբժշկելի չարացն զարմատքս կենացն տակակոտորս առնել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 11։ Պիտ.։)
Սկսաւ ողողանել յանառակ ցանկութիւնս, մինչեւ տաղտկանալ (ի նմանէ) ամենայն նախարարացն։ Եթէ ես այսպէս տաղտկանամ ընդ այսր բանի թիւրութիւն, քանի՞սն առաւել Աստուած. (Խոր. ՟Գ. 63։ Լմբ. պտրգ.։)
Արեւունս եւ զուարթունս պարտին լինել, որք յարդարեն զինքեանս տաճարանալ աստուծոյ։ Տաճարացան սրբոյ հոգւոյն։ Նորա գիտութիւն, հաւատն, եւ սէրն զսոսա ընդունի, եւ տաճարանայ. (Յհ. իմ. եկեղ.։ Սհկ. կթ. արմաւ.։ Լմբ. պտրգ.։)
Տաճարացն իսկ տաճարապետք եւ քահանայք պարտ է լինել. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Օտարացեալ հեռացեալ զրկեալ ի սեպհական բաժնէ.
Մի՛ ոք զձեզ բաժինն ի ձէնջ հատանիցէ, եւ զձեզ օտարս եւ խորթս արարեալ՝ տարաբաժին հանիցէ։ Ելանել եղբօրն տարաբաժին յիւրմէ բաժնոյն։ Օտարացուցանել զհոգին, եւ տարաբաժին յաստուծոյ կացուցանել. (Եղիշ. ՟Ե։ Կանոն.։ Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Ա։)
Կամ Օտարացուցիչ բաժնի. առիթ զրկանաց՝ անիրաւ բաժանմամբ.
Անմիտն տարածէ յանձն իւր զչարիս։ Տարածեսցեն զգեղ քո ի կորուստ։ Տարածեցեր զճանապարհս քո օտթարաց։ Գիր առնէր, եւ ի հրապարակս տայր տարածանել բամբասանս եւ հայհոյութիւնս։ Եթէ իմանայցե՞ս զտարածանել ամպոց։ Իմաստութեամբ տարածեալ է համատարածն։ Քո՛ւրձ զգեցիր, մոխի՛ր տարածեա։ Ի ներքոյ քո մէցս տարածեսցեն։ Ի միդի տարածեալ են անկողինք իմ։ Ի վերայ նոցա տարածանէր ծանր գիշեր։ Ի վախճանի իբրեւ զօձահար տարածանիցիս. եւ այլն։
εἱδεάρχης, ἱδεάρχης . Պետ եւ գլուխ ամենայն տեսակաց. եւ գաղափարաց.
Որպէս փոթորիկ յանտառէ տերեւաթափ՝ այնպէս արագ յերիվարացն առեալ նիզակօք դի ցուրտ յերկիր ընկենուին. (Խոր. ՟Գ. 37։)
Առաջի տեւողական նշխարաց ճգնաւորին քրիստոսի. (Շար.) այսինքն որ տոկաց այնչափ ճգնութեանց, եւ կայ ցարդ անփուտ։
Մի՛ փանդռնահարաց նմանեսցուք՝ հրճուեցուցանօղս եւեթ (ձայնս) ցրտաբանելով, զի գովեստ շահեսցուք, այլ զի զլսօղսն շահեսցուք. (Ոսկ. գծ.։)
Զկառս իմն լծեալ ի չորից երիվարաց զաշխարհս տեսանեմք, ի ցրտութենէ ձմերայնոյն. (՟Ա. Եզր. ՟Թ. 6։ ՟Բ. Եզր. ՟Ժ. 9։)
Զկառս իմն լծեալ ի չորից երիվարաց զաշխարհս տեսանեմք, ի ջերմութեան, ի ցրտութենէ, ի ցամաքութենէ, եւ ի խոնաւութենէ։ Իբրեւ գարնանային հարաւահողմն զձմերայնոյն ժամանակ ցրտութեան ի բաց մերկանայր. (Եզնիկ.։ Յհ. կթ.։)
Ոչ է պարտ տկարացուցանել զփաղփաղուն եւ զփայլակնացայտ պայծառութիւնն (ականց պատուականաց). (Վրք. ոսկ.։)
Կտրեալ զաշտարակն՝ վերուստ ի վայր փլուզեալ հոսեաց։ Առ հասարակ ի վայր փլուզեալ զպատուար պարսպացն եւ զապարանս։ Ոչ կարացին զերկնաւոր շինուածսն փլուզանել. (Ագաթ.։ Յհ. կթ.։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։)
Զոր ոչ հողմք սատանայականք եւ ոչ անձրեւք յորդախաղաց ուղխից բռնութեան կարացին փլուցանել։ Սկսան փլուցանել (կամ փլուզանել )զպարիսպ ամրոցին։ Ի հիմանց փլուսցեն։ Փլուցանել զթումբս շրթանց ջուրցն. (Յհ. իմ. եկեղ.։ Լաստ. ՟Թ։ Մխ. երեմ.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 21։)
Տունն փղոսկրեայ։ Աթոռ փղոսկրեայ։ Տախտակ փղոսկրեայ։ Ամենայն անօթ փղոսկրեայ։ Ապարանք փղոսկրեայք։ Ի գահոյս փղոսկրեայս։ Ի տաճարաց փղոսկրէից։ Ժանեօք փղոսկրէիւք.եւ այլն։
Բժշկուիի փորձագունէն մանաւանդ ի վերայ ածել կարացեալ։ Քահանյիք եւ վարդապետօք փորձագունիւք. (Բրս. հց.։ Մխ. դտ.։)
Ոչ կարացեալ ժուժել՝ որք յարտաշատսն բնակէին, կամաւ յանձն առնուն զփոփոխումն. (Խոր. ՟Գ. 8։)
Հոգւով միայն տեսողացն՝ երկնի եւ աշխարհի քաղքավարաց։ Անկշռելի սմա ի դասս քաղաքավարացն ամենեւին ոք գտցի պարագիտեալ. (Փիլ. տեսական.։ Պիտ.։)
Որում ստնանել ոչ կարացեալ՝ քաջազնէին անդ բընակեալ. (Շ. վիպ.։)
Տկարացեալ մարմնով, եւ հզօր զօրութեամբ. զարհուրեալ, եւ քաջալերիչ աշխարհի. (Մեկն. ղկ.։)
Նման ձայնի քնարաց. քաղցրաձայն.
Քովթար պղնձի ի վերայ նորա (սեանն). եւ բարձրութիւն միոյ քովթարայ (կամ քովթարաց) յերից կանգնոց. եւ սաբակ եւ նռնաձեւք ի վերայ քոթարայն (կամ ացն) շուրջանակի։ Ի վերայ խոյակաց սենցն զքովթարովթսն ... Առ ի ծածկել զխոյակս քովթարովթացն. (՟Դ. Թագ. ՟Ի՟Ե. 17։ ՟Բ. Մնաց. ՟Դ. 12։)
ՔՈՒՐԴԱՄՈՐԹՈՎ ՏԻԿ. ՔՈՒՐԴԱՇԷՆ մորթով աման. Տիկ կամ աման ի մորթոյ կազմելոյ ի մարաց. քիւրտէ շէնք։ (Կանոն.։)
ξενοκτόνος hospitum occisor, hosticida. Օպանօղ օտարաց կամ հիւրից.
μισόξενος osor peregrinorum, hospitum. Ատեցօղ օտարաց. օտարաշարժ. հիւրատեաց.
ξενοδόχος, ξενοδόκος hospes, qui peregrinos excipit. Ընդունօղ օտարաց՝ հիւրնց. հիւրընկալ. ասպընջենական. (Ոսկ. հռ.։)
Զենլի պատարագօք, եւ ամենաժողով տօնիւք։ Փութա՛ պսակիլ զբարգաւաճ պսակն, զոր եւ ոչ մի ամենաժողով տօնք մարդկան տանել կարացին։ (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. այլաբ.։)
Ամրածածուկ ի վնասակարացն յարձակմանց զպտուղսն առնելով. (Պիտ.։)
Ոչ կարաց լուծանել զանբեկանելի կնիքն տէրունական. (Եղիշ. ննջ.։)
Այսոցիկ անբովանդակիցս ամենեցունց, եւ չարաց՝ սկիզբն եւ վախճան եղիցի բարին. (Դիոն. ածայ. ՟Դ։)
Չքացեալ. անհետ եղեալ. օտարացեալ.
Յայտնի անզգամաբար ոչ կարացին ասել ցնա, կուրացի՛ր. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 2։)
Գնաց ի կողմանս մարաց եւ եղիմացւոց, եւ անընդունակ եղեալ ի նոցանէ՝ ոչ կարաց կատարել անդ զօրութիւնս. (ՃՃ.։)
Որք զԱստուած ստուգապէս անձանց հաշտօղ արարին, անիմացաբար եւս նեղելոց բարեգործել կարացին. (Կլիմաք.։)
Յայսպիսի փշոցս անխոցոտելի մնալ։ Անմարթ է անխոցոտելի մնալ գարշապարացն. (Սարգ. յկ. ՟Ե։)
Յիրաւի ոք տարակուսեալ անհնարասցի, եթէ յաղագս ո՛յր եւ այլն։ Եղիցի եւ այլոցն յանձն առնուլ. միթէ եւ այն ո՞չ բարիոք է անհնարացեալ. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Որոյ չիք յարացոյց. անօրինակ. անհամեմատ.
Յերկնիցն երկին՝ անյարացոյցն ելեալ սահման. (Շ. բարձր. Շ. ոտ.։)
Յարացուցիւն զնախատիպն աննիւթապէս ընդունել. (Շ. ՟ա. յհ. ՟Հ՟Գ։)
Վնասակարացն ընդ անվնասակարսն չմարթի բնակել. (Եզնիկ.։)
Որոյ չիք տարացոյց. անօրինակ. անզուգական.
Յիշեա՛ զաշխարհակեցոյց տնօրէնութիւն անտարացոյց տնօրինողիդ. (Բենիկ.։)
Անցուցանէ զխօսս ի ճարտարաց։ Անցուցանել զթշնամութիւն. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Զշինողաց աշխարհի, եւ զնոյն անփոյթարարաց՝ իւրաքանչիւրոց բարուց. (Արծր. յռջբ։)
Բերելով տարացոյց անփորձաբար. (Յհ. իմ. ատ.։)
Քան զսարդի ոստայն անօսրագոյն եւ կնատագոյն։ Գութն ընդ բազումս բաժանեալ անօսրագոյն տկարացեալ առ մի մի ի նոցանէ անօսրացեալ հասանէ. (Ոսկ. մ. ՟Թ. 9։ եւ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Կործանեաց զպարիսպս աշտարակեայս տաճարաց նորա. (Ողբ. ՟Բ. 7.) (յն. զպարիսպ շինուածոց նորա, կամ աշտարակաց նորա)։
Ուր իցէ ձոր ի մէջ առապարաց, կամ իցեն առապարք ի ձորս անդ.
Այրուձին հայոց ի ձեռն նախարարացն առաջնորդէր ի պատերազմին. (Եղիշ. ՟Ա։)
Բերեալ ատելութիւն նախարարացն հայոց ընդ թագաւորին իւրեանց. (Փարպ.։)
Արդնւնարարաց գործք. յն. մի բառ γεωργία agricultura երկրագործութիւն. (Կոչ. ՟Ե։)
Երկիր որ գործեալն է՝ բերէ արդիւն շահեկան արդիւնարարաց. (Եփր. եբր.։)
Զնորա սրտին արթնութիւնն ոչ կարացին թմրեցուցանել։ Զմիտսն արթնութեամբ առ Աստուած ամբարձեալ. (Նար. երգ.։)
Բազմաժողովն հովուաց ոչ կարացին բանալ զջրհորն. (Մծբ. ՟Դ։)
ԲԱԶՄԱՀԱԶԱՐՔ. Հազարաւորք. ի բազում հազարաց բաղկացեալք. հազարաւորներ.
Բազմահմուտ ասորին արդարացուցանեն. (Խոր. ՟Ա. 17։)
Ի վերայ բազմապատիժ պարտաւորիս. Զիա՞րդ կարացից բանալ զբերանս բազմապատիժ առաջի ահաւորիդ Աստուծոյ. (Բենիկ.։)
Յոգնատարած եւ բազմավրդով տաճարացն հեթանոսականաց. (Անան. եկեղ։)
Անթիւ լիցի ի բազմութենէ։ Որպէս զաստեղս երկնից բազմութեամբ։ Աճեաց ի բազմութիւն։ Հայր բազմութեան ազգաց։ Զօր բազում իբր զաւազ առ ափն ծովու բազմութեամբ։ Հասանէին իբրեւ զմարախ բազմութեամբ եւ այլն։ Զնոսա ոչ կարաց նուազեցուցանել ի բազմութենէն. (Եղիշ. ՟Գ։)
Բարեհրաման քո ակնարկութեամբ արդարացուսցէ։ Փառաւորեմք զբարեհրաման պատճառն եղելոց. (Նար. ՟Ժ՟Գ. ՟Հ՟Է։)
Քարիւ բացամերժէ զքարացեալն յԱստուծոյ գիտութենէ. (Ճ. ՟Գ.։)
Մեղօք տկարացան զգայութիւնք հոգւոյ եւ մարմնոյ. զորս վերստին արարչագործն բժշկապետեաց նորոգութեամբ. (Տօնակ.։)
Ոչ կարացին բարձրանալ եւ գագաթնանալ։ Զկնի քսի բարձրացեալ ելաք ամենեքեան ի լեառն տեառն առ աստուած, գագաթնացեալք ի բարձրութիւն վերին երուսաղէմի. (Լաստ. ընթերց.։)
Գիշերաբուն բուլղարաց՝ սպիտակափառն գեստրաս. (Մագ. առ սարգ.։)
προγνωστικός Յայտարար, նշանակիչ ըստ ախտարաց եւ այլն.
Ոչ յոյժ դժուարացեալ (ընդ մահ սառայի). (Փիլ. իմաստն.։)
Առաքեցի ընդ նմա եւ զեղբայրն, միթէ դժուարացա՞ւ ուրուք (ումեք) ի ձէնջ. (Ոսկ. ՟բ. կոր.։)
Սնուցանէ զեղէգնաբնակ ազգս աքարաց. (Փարպ.։)
Կարծրագոյն գտար առ ի տապալումն աւերածոյ ենճեռնաշէնն տաճարաց. (Անան. եկեղ։)
Զերասանակակալաց եւ զկաքաւչաց։ Վասն երիվարաց եւ երասանակակալաց. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 31)
Կամ Որ դարման տանի երիվարաց, եւ գիտէ աշտանակել յերիվար.
Երրորդական աւուրբքն կարացին զայնպիսի մեղաց բարկութիւն ցածուցանել. (Ոսկ. ապաշխ. ՟Ե։)
Զայլոց նախարարաց զեկուսցուք բանիւ. (Յհ. կթ.։)
Այսպիսիքս տան պատճառ վայրապարաց զրպարտողաց մարդկան ի զլացութիւն եւ ի զրախօսութիւն տէրունական գրոցն. (Փիլ. լին. ՟Գ. 4։)
Յորժամ չար բարուց զուգաւորի ոք ընդ մարդկան չարաց, ոչ ատիցէ, այլ խնդայ ընդունելով. (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
Ընդ հրեշտակին մարտեայ, եւ ընդդիմակալ եղէ զօրութեան նորա։ Զի կարացեր դու ընդդիմակալ լինել հրեշտակին. (Եփր. ծն.։)
Ոչ կարաց ընդոստախօս պատագրոսն այն համբառնալ զգլուխն իւր. (Ղեւոնդ.։)
Ընտանեգոյն տարացոյց. (Ասող. ՟Գ. 21։)
Զի եթէ ոչ զամենայնն հատուցանել կարացեալք, եւ ոչ զթեթեւագոյնն կամիցի. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Ոմանց ողորմութիւն՝ իբրու թշուառացելոց, եւ ոմանց պատիժք պատուհասից իբրու չարաց՝ զհետ երթան յիրաւի. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Յոր հերձուածողական ժանգաբուղխ առուքն ոչ կարացին մուտ առնել. (Լաստ. ՟Ի՟Բ։)
Զի արդարացեալք շնորհօքն՝ եղիցուք ժառանգաւորք յուսով կենացն յաւիտենականաց. (Տիտ. ՟Գ. 7։)
որ է յազգէ իսմայէլի. հագարացի. իսմայէլան.
իրաւամբք սիրել, եւ արդարացուցանել.
Հանդէպ զամբարաց ի նմա կառուցեալ լուսածագողաց. (Նար. խչ.։)
Է դեղ ամենայն վիրաց չարաց խոնարհամիտ՝ լե՛ր առ ընկերն բարեմիտ. (Շ. այբուբ.։)
Զերծ յինէն զադամայ մաշկեակն, զերկեղ մահու եւ դժոխոց զեւս խոշորագոյն հաց չարացեալ ուտէր. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Ի խորշխորշան հանդերձիցն պատատելոյն, զոր էր զգեցեալ, ոչ զմի զէն ոչ կարաց գտանել. (Բուզ. ՟Ե. 5։)
Բազումք ի կախարդասարացն։ Մարդիկ կախարդասարք. (Գծ. ՟Բ. 19։ Շջր։ Լմբ. իմ.։ Երզն. մտթ.։)
Կցուած կամ զօդ կամարաց.
Ամրանային ի սեւան կղզւոջ հանդերձ կանամբք եւ որդւովք. իսկ ապա ազդ լեալ այն կանանցախօս դառնահամբոյր հագարացւոյն, եւ զօրս գումարեալ առաքէ ի վերայ նոցա. (Յհ. կթ.։)
Կանաչազարդ ոռոգմամբ դալարացեալ ծաղկեցուցանէ զհովիտս։ Սաղարթափթիթ տերեւովք կանաչազարդեալ. (Անան. եկեղ։)
Ոչ կարաց կատարել վասն կանխաժաման մահու կենաց իւրոց. (Սամ. երէց.։)
Կարթակոտորք եղեն գարշապարք երիվարաց. (Դատ. ՟Ե. 22.)
Կարթակոտորք եղեն գարշապարք երիվարաց. (Դատ. ՟Ե. 22.)
Ամենայն հոյլք կենդանածնաց անասնոց պաճարաց. (Անան. եկեղ։)
Մի է աստուած, հնոյ յարացուցին, եւ նորոյ ճշմարտութեանս ի վերայ նորին կերպարանիչ. (Լմբ. սղ.։)
Հարկանէր, կիսախողխող յերիվարացն յերկիր կործանէր. (Ասող. ՟Գ. 7։)
Ստեղծ զնշանագիրս՝ կոկորդախօս, Խժական գարգարացւոց լեզուին. (Խոր. ՟Գ. 54։)
կողմանաւոր յարմարացելովքն ոստանանկութեան արուեստ զպատմուճաննն առնէ. (Նիւս. երգ.։)
ԿՈՐՃԱԼԵԶՈՒ ԿՈՐՃԱՅ. Որոյ բարբառն է փոքր մի թիւրեալ եւ խանգարեալ, կամ խորթ եւ կորդ. որպիսի էր բնակչացն յաշխարհին կորճէից ի հայս, որ կոչին գորդայք, կորդուք, կորդուացիք, սահմանակիցք մարաց. յորմէ եւ այժմու բնակիչք այլազգիք քիւրտ կոչին, եւ աշխարտն քիւրտիստան.
ἁποθήκη repositorium θησαυρισμός cellarium. Տեղի համբարաց. շտեմարան. մթերանոց. գանձարան. ամպար.
Պահապան համբարաց (ցորենոյ, եւ խոտոյ, մարդ, կամ շուն).
Զգերեզման շիրմին սանատրկոյ արքային ոչ կարացին բանալ վասն անհեգեգ սկայագործ հաստաշինած ճարտարագործ արարածոցն. (Բուզ. ՟Դ. 24։)
Վասն տենչանաց կնոջ իւրոյ ի լեռնային հովասուն վայրաց, որ ի մարաց աշխարհին հովասուն սնեալ էր. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Գործ հռօմէական ճարտարաց. (Նոյնն։)
Նաեւ չէքն յոչխարաց իմոց՝ ո՛չ եթէ հրաժարական ինչ իցէ, որպէս թէ չէ հնար լինել յոչխարացն իմոց. (Նանայ.։)
Հրաշանորոգ եւ աստուածակերտ խաչիս եղանակ։ Հրաշանորոգ արդարացուսցէ. (Նար. խչ. եւ ՟Ժ՟Գ։)
ՂԱՄԲԱՐԱՇԱՐ ՂԱՄՊԱՐԱՇԱՐ. Որպէս զշարս ղամպարաց երկնից.
Կշտամբեաց նա զդեն ճարտարացեալ. (Եւագր. ՟Ժ՟Թ։)
ἁρχιτέκτων architectus, fabricator Պետ ճարտարաց, կամ շինողաց.
Քնարահարացն օրինաց ճարտարապետ։ Գուսանական գործեացն ճարտարապետք. (Եւս. քր.։)
Հագարացի. ազգ իսմայէլի՝ ի դենէ մահմետի ամիրապետի.
Աշխարհասէրք եւ մամոնապաշտք ոչ կարացցին հաւատով եւ սիրով ճանաչլ զնա. (Եպիփ. ծն.։)
Եւ ոչ մեղկաշօշափ ձեռն նորա կարաց դողացուցանել զմեզ. (Յհ. կթ.։)
Օտարացուցիչ է ամենայն դժնդակաց, եւ մերձաւորիչ յուսոյ կենացն յաւիտենից. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Պարթեւաց եւ մարաց, արաբացոց, միջագետացոց, եւ իմոց կապադովկացւոց. (Ածաբ. պենտեկ.։)
Պարթեւաց եւ մարաց, արաբացոց, միջագետացոց, եւ իմոց կապադովկացւոց. (Ածաբ. պենտեկ.։)
Հոտոտելիք՝ միջասահման լաւացն եւ վատթարացն։ Զառ ի յերկրէ՝ միջասահման ամանակն. (Փիլ.)
Ուժգին բախմամբ հարկանէին զմոխրատեսակ կեդարացին. (Ներս. մոկ.։)
Կճեայարկ տաճարացն լուսափայլն ձեղուն, եւ յատակք յախճապակեալք. (Անան. եկեղ։)
Կործանեցեր զյաղթութիւն զմարաց եւ զպարթեւաց. (Պտմ. աղեքս.։)
Յառաջագունիւքն ոչ կարաց զնա ապրեցուցանել. (Բրսղ. մրկ.։)
Ձմեռն յերկարացեալ։ Յերկարացան գործք պատերազմին. (մինչ ի տասներորդ ժամ աւուրն. Խոր. ՟Գ. 68։ Արծր. ՟Գ. 4։)
Յոգնատարած տաճարացն հեթանոսականաց։ Վասն լայնանիստ եւ յոգնատարած գետոյն։ Այս ծով մեծ լիաձիր եւ յոքնատարած. (Անան. եկեղ.։ Պտմ. աղեքս.։ Նար. մծբ.։)
Յոխորտանալ չարաց։ Իմաստասէրքն աշակերտօքն խրոխտանային։ Ակամայ յոխորտանայ. (Ածաբ.։ Ժղ.։ Սարգ. յկ. ՟Ը։ Փիլ. լին. ՟Դ։)
Աւաղէին զվախճան նախամարտկացն հզօրաց եւ քաջաց։ Տայր ի պահեստ բանտի զանձինս զօրավարաց նախամարտկաց եւ քաջից. (Ղեւոնդ.։)
Աւետարանն բարձրացեալ քան զորմն օրինացն, զոր աստ նախապարիսպ ասէ։ Զոր նախապարսպաւն Մովսէս ոչ կարաց տեսանել. (Վրդն. երգ.։)
Գունակ գունակ ծաղկով զարդարեալ է առ հասարակ ամենայն երկիր. որոց ոչ կարեն նմանեցուցանել նարօտաներկք իւրեանց ճարտար արուեստագիտութեամբ։ Ոչ երբէք ուրեք յիմաստուն նարօտաներկաց կարաց յայնպիսի գոյնս ներկել յաշխարհի. (Վեցօր. ՟Ե։)
ναυτικός nauticus. Սեպհական նաւաստութեան, կամ նաւաստեաց, նաւավարաց.
Եթէ ի ժամանոցն, կամ ի նշխարակուժն մերձեսցի, անխոտելի են. բայց թէ ի տաշտ նշխարացն մերձեսցի, քերեսցեն. (Կանոն.։)
Նորաբողբոջ բուսովք եւ ծաղկօք ի վեր փթթեալ։ Նորաբողբոջ շառաւիղօք ծաղկեալ դալարացաւ գաւազանն գեղեցկութեան. (Վրդն. լուս.։ Ճ. ՟Ը.։)
Զնորածնունդ որդին իւր զդեմետր ոչ կարաց տանել ընդ իւր. (Կիր. պտմ.։)
Հալածելով ի փարախէ նորասնունդ քո բանաւոր ոչխարաց. (Ոսկ. լս.։)
Տաճարացան սրբոյ հոգւոյն, եւ շնորհաբարձ բախտիւն վերամբարձան քան զմարդկային բնութիւնս (մարգարէք) Սհկ. (կթ. արմաւ.։)
Արժանի բանից ողորկագունից (կամ ողորկագունաց) եւ յոլովից։ Ոչ կարացի ողորկագունօք բանիւք ըստ արժանեացն ճառել. (Խոր. ՟Բ. 7։ Ճ. ՟Ե.։)
Տօն տաղաւարահարաց՝ ոստասաղարթ եւ ծաղկազուարճ տօնախմբելի իսրայէլի. (Խոր. վրդվռ.։)
Նեբրովթ՝ եթէովպացի թարգմանի, իսկ արուեստն՝ որսորդական։ Որսորդականն ո՛րչափ օտարացեալ է ի բանական բնութենէ. (Փիլ. լին. ՟Բ. 82։)
Սիրելի ուխտակատարացն իւրոց տալ զպարծանս եւ զհամարձակութիւն. (Փարպ.։)
Բարերար եւ արդար, ուղղահաւատ, եւ մեկնեալ յամենայն իրաց չարաց։ Աթանաս սուրբ, որ հովուէր զուղղահաւատսն։ Իսկ անտիոքայ (հովիւ) մեղիտոս ուղղահաւատիցն. (Սոկր. ՟Գ. 26։ ՟Դ. 1։)
Քառանկիւնի եւ ուղղանկիւնի յարամանեալ։ Տաճարացն հրաշակերտութիւն յերեւելի ղակոնացի վիմացն ուղղանկեանցն պարածածկեալ. (Մագ. ՟Ժ՟Բ. ՟Ժ՟Գ։)
Որպէս թէ Չարաչար կրիւք վատթարացուցիչ կամ վատնիչ. դժնդակ. թշուառ. անտանելի.
Առ սակաւ սակաւ մեզ ցուցցէ, զի մի՛ պակուսցէ զտկարացեալն՝ լոյսն. (Բրս. ղկ.։)
Իսկ ես աստանօր պանդըխտաբար՝ ըստ հալածանաց ժամանակին՝ նստեալ կայի ի մէջ Գուգարաց եւ վրաց. (Յհ. կթ.։)
Աստուած պանդխտակից է օտարաց. (Վրդն. ծն.։)
Պաշտատականս այս Անուշայ ի նոյն մարաց, որ առ ոտամբ լերինն բնակեցան. (Խոր. ՟Ա. 27.) (ուր հին տպ. պաշտական. եւ մի ձ. պաշտօնեայս. բանն է զպաշտօնէից, զորս ի պատիւ Անուշայ ետ Տիգրան իբրեւ օժիտս)։
Ի մէջ երկուց վատթարաց պատեհագոյն զերմոգինի ասացեալսն համարին քան զիրոնի. (Շիր. զատիկ.։)
Արքն պատերազմողք։ Յարանցն պատերազմողաց։ Կալան զհամար արանցն պատերազմողաց։ Դու մանուկ ես, եւ նա այր պատերազմող ի մանկութենէ իւրմէ։ Եւ ընդ նոսա զօր պատերազմող։ Փրկեաց զմեզ ի պատերազմողաց զճանապարհայն։ Ժողովեաց Դաւիթ զպատերազմողս զօրավարացն յԵրուսաղէմ.եւ այլն։
Զի մի՜ եւ ստրկաց եւ պաճարաց զօրէն՝ առ անգիտութեան պատժահալածք եղեալք՝ միահամուռ ի մահ մատնեսցին, ի չարութենէ դադարել ոչ կամեցեալք. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
αἱτιολόγος qui caussam reddit. Որ պատճառօք իմն խօսի առ արդարացուցանել զդատ կամ զանձն.
Արդարացուսցէն զարդարն, եւ պարտաւորեսցէն զամպարիշտն։ Ի բանից քոց արդարասցիս, եւ ի բանից քոց պարտաւորեսցիս։ Տեսեալ Յուդայի՝ որ մատնեաց զնա, թէ պարտաւորեցաւ (յիսուս ի դատաստան)։ Պարտաւորեցար բանիւք բերանոյ քոյ. (Օր. ՟Ի՟Է. 1։ Մտթ. ՟Ժ՟Բ. 37։ ՟Ի՟Է. 3։ Յոբ. ՟Ժ՟Է. 5։)
Պարտաւորեն զնա օրէնքն, եւ ոչ արդարացուցանեն։ Յուրոց օրինացն պարտաւորեցաւ, եւ եղեւ մահապարտ. (Եզնիկ.։)
Վասն այլոց դիւահարաց՝ որ պորտաբոյծք են եւ պարարեն զդեւսն. (Կանոն.։)
Բառ անյայտ, որ մեկնի ի Հին բռ. փառասէր. եւ ըստ Լեհ. ծաղրածու, իբր յն. լտ. սամարդագուս. այլ ստոյգ եւս երեւի, Շամրտական, սամարացւոց նման. խառնակ, Խռովայոյզ.
Սաւառնաթեւեալ հասնէին (զուարթունք)։ Սաւառնաթեւեալ սլացեալ քոյին կառաւարացն։ Հրանիւթեայ սեռիցն անըմբնելի ահիւ սաւառնաթեւալք։ Վեցթեւեան սերովբէք, որք սաւառնաթեւեալք աղաղակեն անլռելի ձայնիւ. (Ճ. ՟Ժ.։ Գանձ.։ Անան. եկեղ.։ Մաշտ.։)
Մի ոմն ի ճարտարացն ասաց. լռեա՛լ պիո՛նիէ, եւ մի՛ սնոտէփառեր. եւ նա ասէ ցնա. ձերքն սնոտէփառ են (կամ սնոտէփառեն), զի յիմաստասիրութիւն, եւ ոչ յարդարութիւն եւ ի ժուժկալութիւն կրթեցան. (Ճ. ՟Գ.։ 3)
Այս ժամանակ՝ յերից հազարաց սուղատակաւ. (Եւս. պտմ. ՟Գ. 10։)
Տերեւք յաղագս փտութեան տկարացեալք անկանին՝ ստորաբերեալք ի վերնագունիցն բարձրութեանց. (Աթ. ՟Ը։)
Գիրացաւ ստուարացաւ (յն մի բայ)։ Ստուարացան մեծացան (յն. մեծացան հարստացան). (Օր. ՟Լ՟Բ. 15։ Երեմ. ՟Ե. 27։)
Ստուարացեալ էք դուք ընչիւք։ Ստուարացեալ են նոքա (բարի) կենօք. (Ոսկ. ՟բ. կոր.։)
Ոչ յոսկերաց ստուարացելոց. (Եղիշ. դտ.։)
Անհոգութեամբ եւ հեշտութեամբ ստուարացեալք. (Շ. ընդհ.։)
Հեռացո՛ զթախիծն ստուարացեալ. (Սկեւռ. աղ.։)
Վաստակասէր ի գործս ճշմարտութեան։ Զվաստակասէր զօգտաբեր զգարշապարաց զշաւիղս համբուրէին. (Բուզ. ՟Գ. 10։)
Ես թշուառացայ, արբեցայ եւ վատթարացայ. (Նար. ՟Կ՟Ե։)
Անհեթեթ վիթխարացեալ, հրաշիմացօղ գաղափարեալ. (Մագ. ՟Ի։)
Գործօղ տարազու. որ առնէ զգործ ինչ ճարտարաց. բանօղ, վարպետ.
διεστικῶς distans. Ի բացեալ կացեալն. հեռաւոր. հեռացեալ. օտարացեալ. տարագրեալ.
ՏԱՐԱՍԱՀՄԱՆ ԱՌՆԵՄ., ՏԱՐԱՍԱՀՄԱՆԵՄ, եցի. ն. διορίζω extermino. Արտասահմանել. տարագիր առնել. օտարացուցանել.
Որ տեղեկագոյն է կամաց թագաւորին։ Ոչ էր տեղեկագոյն մտացն ամենայն նախարարացն։ Զայս ասեմ քեզ, որում սակաւիկ մի տեղեկագոյն ես. (Եղիշ.։)
Մարդկօրէն ասեմ վասն տկարութեան մարմնոյ ձերոյ։ Պարտ է մեզ՝ որ կարօղս եմք, զտկարութիւն տկարացնզ բառնալ։ Վասն նորին տկարութեանն եւ անշահութեանն։ Ի տկարութենէ ձայնի աղօրւոյն։ Զի ծանիցէ ամենայն մարդ զիւր տկարութիւն։ Տկարութիւն՝ անպիտան յանդիմանի։ Իւրեանց տկարութեանզ մտօքն։ Մեռցի ի տկարութեան մովաբ.եւ այլն։
Տանջանօք, կամ տնառութեամբ, կամ վասն ի տեղեաց օտարացուցանելոյ. (Կանոն.։)
Պարսից եւ մարաց զմիմեամբք ելանելով տուրեւառիկ փոխանորդութեամբ մինչեւ յաւուրս մեր. (Սարկ. պտմ. առ սամ.։)
Րախճանապէս զնոցայն առեալ յարացոյց մեզ եւ օրինակ զզանազան տանջանս ... որովք մարթի նոցա եւ պսակակից լինել. (Սիսիան.։)
Կառնին եդաւ նախ ի զակեդեմոնիտ փանդռահարացն մրցութիւն։ Ներոն երգեցկաց եւ փանդռնահարաց յաղթեաց. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Մի՛ փանդռնահարաց նմանեսցուք. (Ոսկ. ես.։)
Փոքրութիւն ոչ ուստեք տանել կարացեալ. (Կիւրղ. գանձ.։)
Տուօղ զքաղաքն ի ձեռս օտարաց. մատնիչ.
Զորովայն քո լցցես դուլիութեամբ վասն քաղցութեան իւրոյ։ Ի վերայ քաղցութեան հանգեաւ (կամ յագեաւ), եւ աշխատութեամբ վաստակեցաւ, եւ քնով տկարացա. (Եփր. օրին. եւ Եփր. համաբ. ստէպ։)
Քաջատոհմիկ պերճութիւն իշխանաց եւ նախարարաց հայոց. (Յհ. կթ.։)
Եթէ ոք ի վատթարաց այսպէս քաջուսումն եղեալ յանկարծօրէն ... Որպէս եւ յաջողակ քաջուսմունքն. (Փիլ. լին. ՟Դ. 207. 209։)
cf. ՔԻՆԱՀԱՏՈՅՑ. Ոչ քէնահատոյց եղեւ բնաւ իւրոց վնասակարացն. (Մարթին.։)
Մեծ քորիսկոպոսն՝ որ պայազատէրն իսկ զմասն գուգարաց ... գայր հասանէր զօրու բազմաւ. (Յհ. կթ.։)
Այգի օտարասեր եւ օտարատունկ։ Որթ օտարացեալ եւ օտարատունկ. (Մծբ. ՟Ժ՟Ե. ՟Ժ՟Ը։)
ՕՐՀՆՈՒԹԻՒՆ. որպէս Մասն նշխարաց սրբոց, հանդերձից նոցա, եւայլ եւս յիշատակք. եւ մեռոնն կամ ավիչկն բղխեալ որպէս քիրտն ի տապանաց սրբոց. եւ այլն.
Աղանդախումբ մոլորութեամբ կախարդասարացն. (Կանոն.։)
Ցաւք անմերձանալիք ճարտարաց բժշկական ձեռնարկութեան. (Արծր. ՟Դ. 11։)
Զոչխարացն անորոշագոյնս վարդապետեաց. (Նանայ.։)
Անպահութիւն պատուիրանին չարացոյց զնա. (Լծ. ածաբ.։)
ἁποδεικτικός. demonstrativus. Ուր կայցէ ապացոյց իմաստասիրական, կամ տարացոյց եւ յարացոյց յայտարար. իսպաթլը, թէմսիլլի.
ἁστρολόγος. astrologus Աստղաբան՝ որ խօսի ըստ ախտարաց ծննդաբանութեան զաստեղաց. աստղագէտ սուտ գուշակութեաբք.
Պարգեւք աստուածային եւ աստուածարար։ Աստուածարարք են եւ արդարացուցիչք. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա. եւ ՟Թ։)
Համբուրելն զսեղանն՝ զաստուածարելոցն տայ զտարացոյց, որք վստահութեամբ հաւատտոց եւ սրբութեամբ հաղորդին նմա. (Մեկն. ընթերց.։)
ԱՐԴԱՐՈՒԹԻՒՆ. δικαίωσις justificatio Արդարացուցանելն, կամ արդարացուցիչ. եւ Արդարանալն. մաքրութիւն. սրբութիւն.
Վասն զմեզ արդարացուցանելոյ։
Փախչել ի սպասաւորութենէ ցանկութեանց մարդկան անմտաց եւ վնասակարաց՝ զխնդիրն ի նոցանէ աւելագոծել. (Բրս. հց. ՟Լ՟Դ։)
Հազարս հազարաց ասեն, եւ բիւրս բիւրոց գոլ, զառ ի մէնջ ծանրագոյնս թիւս զինքեամբ շուրջ պատեալ եւ բազմապատկեալ. (Դիոն. երկն.։)
Ո՛վ ոք ի զօրավարաց, որ զբազմապարիսպ քաղաքս առեալ են. (Նիւս. թէոդոր.։)
Ոչ կարացին փոքր գիտութեամբն հասանել ի մեծ գիտութիւնն՝ վասն բազմաստուած մոլորութեանն. (Իգն.։)
πολυτάλαντος, πολύτιμος multorum talentorum, pretiosus, et gravis ponderis Բազում քանքարաց կամ տաղանդաց. մեծագին. ծանրագնոյ.
Զբացբարձումն վնասակարացն. (Մաշկ.։)
Գազանութիւնք չարաց. (Շ. մտթ. յռջբ։)
Բաբելացւոց գաւազանահարացն եւ լերդահմայից. (Եղիշ. հոգ.։)
Արեգակն՝ աշնանային, ծաղկաթարշամ, դալարացամաք. (Գիւտ թղթ. առ վաչէ։)
Դժուարագի՛ւտ ոգի կարացեալ ակն լինել բազմաց. (Բրս. հց.։)
Մառնամուտ, որ եւ այս միւռոն ... որ եւ սոյն կոչումն դիմառութեան չէ՛ օտարացեալ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Ի սկզբնատիպ գեղեցկութենէն օտարացեալ վատթար դրակցութեամբ չարին. (Նիւս. երգ.։)
Յաղագս եղջերուահարացն՝ ովրիոն (հայկայ) եւ աքտիոնի։ Զարտեմիս (որ եւ անահիտ) ասեն որսոյ եւ աղեղնաւորութեան վերատեսուչ գոլ ... զեղինս քաջ հարկանել. մինչ կոչիլ աստուածուհւոյն արտեմեայ եղջերուահար. (Նոննոս.։)
Վկայ քեզ ի մօտոյ երաշխաւորեսցէ եկլէսիաստէ գիրք եւսեբի կեսարացւոյ. (Խոր. ՟Բ. 9։)
Ուր գոյ թիւ երկուց հազարաց.
Ոչ կարաց զզանազանախոհ չարութիւնն իւր ցուցանել, այսինքն հնարել ինչ առ ճշմարտութիւնն. (Գերմ.։)
Հաւասար իմոց նախարարացս առաւել եւս զանցուցից. (Եղիշ. ՟Բ։)
Զարթոյց Տէր զոգի թագաւորին մարաց։ Կացուցէ՛ք պահապանս, զարթուցէ՛ք զառաջապահս. (Երեմ. ՟Ծ՟Ա. 11. 12։)
Որ կարաց բարբառովն միայն զունելիսն զարկուցանել զգետնի։ Յորժամ հասանէ դեւն ի մոլին, զգետնի զարկուցանէ. (Ոսկ. ես.։)
Անկարացեալ մեր զոք ի դժոխոցն զերծուցանել, կամ փրկել. (Լմբ. պտրգ.։)
Զո՞ ոք ապա ի բազմահոյլ չարացն զուգամասնելով բերեալ յարադրեսցուք առ սա. (Պիտ.։)
στρατηγικός imperatorius Սեպհական զօրավարաց եւ զօրավարութեան։ Իսկ ԶՕՐԱՎԱՐԱԿԱՆՆ. գ. է արհեստն, որ եւ ԶՕՐԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆ կոչի. ἠ στρατεγική
Կարմիրն (գոյն երիվարաց նշանակէ) զհրատեսակութիւնն եւ զըմբռողութիւնն. (Դիոն. երկն.։)
Հանապազ ընդդիմադարձ կայք բարերարաց ձերոց. (Ճ. ՟Ժ.։)
(Սուրբ խաչն) ընդվայրապարաց նահանջ. (Անյաղթ բարձր.։)
Կնքեա՛ կեցուցիչ զկորուսչին ընթացմունս։ Ա՛ռ ընթացմունս օգտակարաց հոգեւորաց քեւ առաջնորդեալք։ Ըստ ընթացման ամանակի. (Նար. ՟Ժ՟Բ. ՟Լ՟Ա. եւ Նար. խչ.։)
Իբրու ստուերագրելով՝ արդարացիքն են եւ անիրաւք ... արդարացիքն՝ թախանձագոյնք. (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
Զաթոռ եպիսկոպոսութեանն էր խոստացեալ նմա նախարարացն թշնամանակամաց (կամ թշնամանասիրաց). (Խոր. ՟Գ. 64։)
Ի բիւրուցն արգասեաց չարաց չափ մի երեւեցուցի, զի նոքօք զայլսն իմաստասիրեսջիք. (Նար. ՟Զ։)
Զմարացն ի բաց բարձրեալ զիշխանութիւն՝ պայազատէր զնա. (Յհ. կթ.։)
Ի կերակուր իսմայէլական երկաթոյն. այսինքն սրոյ հագարացւոց. (Յհ. կթ.։)
իբր Արդարացուցիչ. բարձօղ զդատակնիքն. ἁποψηφισάμενος justificans, absolvens.
միաբանելն՝ իբրու երիվարաց ոմանց լծակցութիւնք ի միասին. (Պղատ. օրին. ՟Է։)
Սեպհական խելագարաց եւ խելագարութեան.
Վասն խեցբեկագոյն եւ խոշորագոյնլեզուին։ Խեցեբեկագունին այնորիկ դարդարացւոց լեզուին. (Կորիւն.։ Խոր. ՟Գ. 54։)
Արեգակն՝ ամառնակէզ. (ծաղկաթարշամ, դալարացամաք. Գիւտ թղթ. առ վաչէ։)
ԿԱՆԱՉԱԶԳԵԱՑ ԿԱՆԱՉԱԶԳԵՍՏ. Զգեցեալ զկանաչութիւն. դալարացեալ. դալարագեղ.
Դալարացան անապատք հեթանոսաց, եւ կանաչազգեստք եղեն. (Վանակ. յոբ.։)
ԿԱՆԱՉԱԶԳԵԱՑ ԿԱՆԱՉԱԶԳԵՍՏ. Զգեցեալ զկանաչութիւն. դալարացեալ. դալարագեղ.
Դալարացան անապատք հեթանոսաց, եւ կանաչազգեստք եղեն. (Վանակ. յոբ.։)
Ընդ յօժարութիւնեւ ընդ կարծրութիւն համբերութեամբն է զարմանալ։ Ոչ կարացին խախտել զկարծրութիւն հաստատուն հաւատոյ նորա։ Չարաբարոյ եւ ապառում կարծրութեամբ գոլով. (ՃՃ.։)
Կործանիչ ելով կռապաշտ տաճարաց. (Անան. եկեղ։)
Են որ յաւագ նախարարացն, եւ են որ ի կրտսերագունիցն. (Եղիշ. ՟Ը։)
ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ κοινός communis. որ եւ ՀԱՍԱՐԱԿ. Հասարաց ինչ. հանրական. ընդհանուր. եւ Սովորական.
Ոչ տեսեալ զհարթայարմար միաբանութիւն նախարարացն ընդ ինքեան։ Ի հարթայարմար հնազանդութիւն ամիրապետին բերեալ։ Գրեթէ ընդ իւրով իսկ (ձեռամբ) կայսր զնա հարթայարմար ցուցանէր։ Հարթայարմար հանգչէին յաշխարհ տէրութեան թագաւորին գագկայ ի կայս հանգստեան իւրեանց. (Յհ. կթ.։)
Ըստ հարկապահանջ խնդրողին ոչ կարացի վերջացեալ գտանիլ. իբր հարկաւ պահանջողին. (Նար. երգ. յիշ։)
Հարստահարեալ ի խորհրդոցն՝ ոչ կարաց զանխլաբար ունել. (Զքր. կթ.։)
Քաղցրութիւն ընտանեցուցիչ է օտարաց, հեշտացուցիչ մարտուցելոց. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Արտաքսէ զնոսա ի հետեւութենէ կարգի ոչխարացն։ Եւ ո՞ր հետեւութիւն է այս յառաջագունից ասացելոցն։ Ի դէպ ըստ հետեւութեան բանից նոցա բուռն հարկանէր. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 13։ ՟Ա. 26։ ՟Բ. 6։)
ξενοδοχέω hospites aut hospitio excipio. Ընդունել զհիւրս. առնել ընդունելութիւն օտարաց.
Յաղագս հուղկահարի։ Զխումբս հուղկահարացն։ Զհուղկահարուսն եւ այլն. (Պիտ.։)
Զօրութիւն հսկայութեան իւրոյ տկարացաւ. (Մծբ. ՟Գ։)
Ղամբարաբնակ յարկիս՝ որ նորոգեցաւ ի մէնջ, ի սոյն լուսոյ ականց ոսկեաց (նշխարաց սրբոյն ստեփաննոսի՝) գանձ ծածկեալ ծագեաց ի մեզ. (Շ. տաղ.։)
Զգերեզման սանատրկոյ ոչ կարացին բանալ վասն հաստաշինած ճարտարագործ արարածոցն. (Բուզ. ՟Ի՟Դ. 20։)
Ոյր տոհմն է խառն ի մարաց եւ ի պարսից.
Միախոհ լեալ ընդ նախարարացն։ Զմիախոհս միասնականին հալածէր։ Ոչ հակառակողի են այնպիսի բանք եւ գործք, այլ միաբան եւ միախոհ բնութեան. (Յհ. կթ.։ Տէր Իսրայէլ. յնվր. ՟Ժ՟Ը.։ Նանայ.։)
Վասն ադոնին դնելոյ, որ են մրցութեան հրահանգք։ Յայնժամ ստադին միայն մրցութիւն էր։ Փանդռնահարացն մրցութիւն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Ոչ զօրաց (եւ զօրավարաց) յաճախագունդ գումարութիւնք. (Ոսկ. ես.։)
Կանխաւ հրաւիրեաց եւ արդարացոյց եւ փառաւորս արար զյառաջածանօթս ինքեան. (Սարկ. քհ.։)
Դրութիւնք յոգնաթախանձ բանից օգտակարաց. (Նար. ի վերնագր։)
Կիսախողխող յերիվարաց ի վայր կործանէր (զնոսա ի գետ), յուղարկաւոր նոցա զջուրն տալով. (Ասող. ՟Գ. 3։)
Տեսակք են երկու. նախագաղափար, եւ ածանցական. եւ է նախագաղափարն, որ ըստ առաջին գաղափարին կոչեցաւ. հիբար՝ երկիր. եւ ածանցական, որ յայլմէ զսեռութիւն (այսինքն զծնունդ) ընակալաւ. որպիսի, երկրային։ Նախագաղափար. ո՛րգոն, ոռոգեմ. եւ ածանցական է, ոռոգանեմ. (զի ի յն. չիք անցողական)։ Դէմք նախագաղափարացն, ես, դու, նա. եւ ածանցացն, իմ, քո, նորա (իբր՝ իմային, քոյին, նորայն)։ Սեռք կամ թիւք կամ հոլովք նախագաղափարացն եւ այլն. (Թր. քեր.։)
Դժուարագիւտ ոգի՝ կարացեալ ակն լինել բազմաց, նախատեսական, եւ զգաստ. (Բրս. հց.։)
Պետն եւ աւագն նախարարաց. եւ Ընդհանուր սպարապետ, կամ թագաւոր գլուխ բանակին ողջոյն.
Արարիչն բոլորեցուն եւ ո՛չ զնուաստագոյնն եւ զխոնարհն անտես առնել կարաց. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Օտարացեալ թուի նմա շահեկանացու խօսք իմաստնոյն. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Կամարացն միաւորութիւն զսիրոյն շաղկապեցէ զառաքինութեանն զատուցումն. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
σαμαρειτισμός samaritica religio, sive secta. Աղանդ շամրտացւոց՝ այսինքն սամարացւոց.
Յորում ոչ ամք եւ ոչ ամիսք՝ են թուական, ո՛չ հազարաց շրջապատումըն բիւր անգամ. (Շ. իմ. եղակ.։)
Քառանկիւնի եւ ուղղանկիւնի յարամանեալ։ Տաճարացն հրաշակերտութիւն յերեւելի ղակոնացի վիմացն ուղղանկեանցն պարածածկեալ. (Մագ. ՟Ժ՟Բ. ՟Ժ՟Գ։)
εἱκονομάχος qui imagines oppugnat, iconoclastes. Մարտնչօղ եւ հալածիչ սուրբ պատկերաց, եւս եւ խաչի, եւ նշխարաց սրբոց.
Պատուասիրէին (սամարացիքն զքրիստոս) եւ մեծապէս սքանչանային ընդ նա. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 34։)
Պատուասիրէին (սամարացիք) յաղագս աբրահամու, եւ նախահայր զնա անուանէին՝ որ ի քաղդէացւոցնէր։ Պատուասիրի այնուհետեւ ոչ կարծել սնոտի եւ ի նանիր զսքանչելիսն։ Զի մի ոք ասասցէ՝ եթէ պատուասիրելով առնէր զայս, երեւեցուցանէ՝ թէ խնամ ունելով նոցա գործ է զամենայն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 30. 34։ ՟Բ. 10։)
Չափ ճշմարիտն եւ արդարն ... իսկ չարացն չափ՝ պիտակութիւն է սուտանուն, լի ամենայն անկարգութեամբ եւ անչափութեամբ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 23։)
Չկարաց զգալ յապշութենէ սատանայազէն պղտորեալ մտացն. (Փարպ.։)
ՍԱՏԱՐՈՒԹԻՒՆ. ταλασία lanificium. Գործ սատարաց, տարազագործաց.
Սեղանաւորեցից զանապական կերակուր՝ հոգւոց պարարիչ։ Զանձն իւր ոչ զօրեաց յագեցուցանել, այլ օտարաց սեղանաւորեաց. (Լմբ. ստիպ. եւ Լմբ. սղ.։)
ՍՂԱՑՈՒՑԱՆԵՄ որ եւ ՍՂԵԼ. ἑλαττόω diminuo λεπτόω attenuo. Տալ սղանալ. նուազեցուցանել. տկարացուցանել. կարճել.
Յարացոյց ասացելոցդ՝ զնոյն բաժանումն ստորարկեսցուք. (Անյաղթ պորփ.։)
Այլեւ վատթարագունի իմն նմանեցուցանես տարացուցի։ Ոչինչ է վատթարագոյն թերեւս եւ զայն զմտաւ ածել. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Կորացեալքն թիկամբք՝ վերակնեն ի բարձունս։ Ոչ կարացի վերակնել յարեգակն արդարութեան։ Ոչ տայ թոյլ վերակնել ի պատուիրանս աստուծոյ. (Սարկ. աղ.։ Սարգ. յռջբ.։ Խոսր. պտրգ.։)
Պարունակօղ վեց հազարաց, կամ վեցհազար ամաց. վեցդարեան.
ՎԻՇԱՊԱԶՈՒՆՔ. Որք են յազգէ վիշապին, այսինքն աժդահակայ մարաց արքայի.
Վտանգելոց օգնական. վտանգութիւն՝ է՛ որ հիւանդութեան, եւ է՛ որ մեղաց, եւ կամ հաւատոյ։ Եւ եյս ի կամայից է վտանգութիւն փախչել յանհաւատից եւ ի չարաց. (Շ. բարձր.։)
Բանն աստուած տաղաւարացաւ ի մարմին. (Տօնակ.։) (ուղիղ եւ՛ս է ընթեռնուլ, տաղաւարեցաւ ի մարմնի։)
Կառնին եդաւ նախ ի զակեդեմոնիտ փանդռահարացն մրցութիւն։ Ներոն երգեցկաց եւ փանդռնահարաց յաղթեաց. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Մի՛ փանդռնահարաց նմանեսցուք. (Ոսկ. ես.։)
Զոր ի կառանշան տեսլեանն քառակերպեայ՝ եղեկիէլի մարգարացեալ. (Պիտառ.։)
Զոր ի կառանշան տեսլեանն քառակերպեայ՝ եղեկիէլի մարգարացեալ. (Պիտառ.։)
Զոր ի կառանշան տեսլեանն քառակերպեայ՝ եղեկիէլի մարգարացեալ. (Պիտառ.։)
ξενίζων . Որ օտարացուցանէ. հեռացուցիչ. տարագրիչ. եւ Ապշեցուցիչ մտաց. նորալուր.
Օտարացուցիչ է յաստուծոյ, կամ (ի) հաւատոյ. (Ճ. ՟Ա.։)
Մի զօտարացուցչացն յաստուծոյ բուռն հարեալ զճանապարհեաց. (Ներս. աբեղ. ի լմբ.։)
Օտարացուցիչ է ամենայն դժնդակաց, կամ ատելութեան. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Օտարացուցիչս իմն բերես ի լսելիս մեր։ Գծ. (՟Ժ՟Է. 20։)
Տալ մասն (նշխարաց) ի յօրէնսուսոյց ծնօտէն խոստովանողին քրիստոսի մեծին գրիգորի. (Կաղանկտ.։)
Աշակերտեցան Աւետարանին, եւ օտարացան ի զգայական ախտակցութենէս. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ա։)
Զայլայլութիւնն (ընդ հրէայս եւ ընդ սամարացիս) ի ներքս ժողովէ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 32։)
Օտարացեղ իմն են ի միմեանց այլայլութիւնք նմանութեանցն։ Զանազան ծաղկանց բազմաբուրեան այլայլութիւն. (Նար. ՟Ժ. ՂԳ։)
Աստուածքն օտարաց նմանեալ այլաշխարհեայց՝ անգիտութեամբ շրջէին. (Փիլ. ի Հոմերոսէ։)
Անամօթութիւնն առանձինն ուրոյն վատթարին է։ Անամօթութեանն յարացոյցք՝ ամենայն խայտառականք են. (Փիլ.։)
Երկուց միութեան անայլայլականի։ Արդարացար վերին իմաստութիւն անայլայլական հօրդ հանճարոյ. (Նար.։)
Զի՞նչ խորհուրդ (ունի) անընթերցուած առաջաւորաց պահքն։ Զառաջաւոր պահսն ըստ հինգ նահապետացն անընթերցուած, որք առանց օրինաց հաւատովք արդարացան. (Արշ. ՟Ը. ՟Ժ՟Բ։)
Ինձ յոքունց տարացոյց վկայս կացուցանել ո՛չ է անձեռնարկելի. (Մագ. ՟Ի՟Ա։)
Մի՛ քոյդ արդարացուցաներ ի բազմաց կրեալ ստգտանս եւ ապաբանութիւն. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Մոգէր, եւ ապշեցուցանէր զազգն սամարացւոց. (Գործ. ՟Ը. 9. 11։)
Թէպէտեւ բռնադատեցաւ, չկարաց ապրեցուցանել զմիտս. (Կիւրղ. ծն.) իմա՛, ողջ պահել զմիտս բանին, քաջ բացատրել։
Առաքինութեան նշանակ ոչ կարացաք ցուցանել։ Եթէ զարդարութիւն ոք սիրէ, վաստակք նորա առաքինութիւնք են. (Իմ. ՟Ե. 13։ ՟Ը. 7։)
Ի ձեռն առնխօսութեան ընտրեցաւ երանելի կոյսն, ոչին կուսութեանն յառնխօսութենէն վնասեալ։ Առ ի յովսէփն հնարացաւ առնխօսութիւն։ Որպէս ի զբաղումն չարին ի ձեւ առնխօսութեան զկուսին հանճարեցաւ. եւ այլն. (Բրս. ծն. ստէպ։)
Որ արդարացուցանէ (ըստ ամենայն առման).
Մկրտութիւնն արդարացուցիչ տուաւ. (Եփր. եբր.։)
Արդարացուցիչ զօրութիւն տեառն. (Տօնակ.։)
Արդարացուցիչ արտասուք. (Նար. մծբ.։)
Աստուածութեան արդարացուցիչ. (Նար ՟Խ՟Ը։)
Բարացուցական բամբռան բառացի բարառնութեանց։ Խոստովանութիւն յօդակապս բարառնութեան. (Նար. ՟Ղ՟Բ. եւ Նար. խչ.։)
Բարացուցական բամբռան բառացի բարառնութեանց. (Նար. ՟Ղ՟Բ։)
Բարձրաձեղուն ապարանք արքունաշէն տաճարաց։ Տունք ցանկալիք՝ բարձրաձեղունք եւ մեծամեծք. (Լաստ. ՟Բ. ՟Ժ։)
Յընտանեբար գթասիրութենէն օտարացեղութիւն ի մէջ արկեալ լինի. (Գագիկ առ ռոմանոս.։)
Ազդ լեալ այն դառնահամբոյր հագարացւոյն. (Յհ. կթ.։)
Զնշանաւ թիւս հազարացն ի դարագրութիւնս իմանամք ի սկզբանէ (եւ այսր) եօթն. (Համամ առակ.։)
Վատթարացելոց դժուարալուանալի մեղօք։ Ոչինչ է դժուարալուանալի աստուծոյ ի ջնջելն. (Գէ. ես.։)
Ամենայն ընդդիմահարաց նպատակ դիւրապարտելի. (Լմբ. սղ.։)
Զերասանակակալաց եւ զկաքաւչաց։ Վասն երիվարաց եւ երասանակակալաց. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 31։ ՟Բ. 12։)
Մի՛ պագանիցէք երկիր աստուածոց օտարաց. (Ել. ՟Լ՟Դ. 14։)
Այսպիսիքս տան պատճառ վայրապարաց զրպարտողաց մարդկան ի զլացութիւն եւ ի զրախօսութիւն տէրունական գրոցն. (Փիլ. լին. ՟Գ. 4։)
Այսպիսիքս տան պատճառ վայրապարաց զրպարտողաց մարդկան ի զլացութիւն եւ ի զրախօսութիւն (ընդդէմ) տէրունական գրոց. (Փիլ. լին. ՟Գ. 3։)
Զօրացուցանել զոք ի վերայ այլոց, կամ ի պատերազմ, կամ զվտեալն եւ զտկարացեալն. կամ զձեռս, եւ զբազուկս. կամ զխորհուրդս. կամ ուխտ մի. (Դտ. ՟Գ. 12։ ՟Բ. Թագ. ՟Ի՟Բ. 40։ Եզեկ. ՟Լ՟Դ. 4. եւ 6։ ՟Բ. Եզր. ՟Ա. 6։ Եզեկ. լ. 25։ ՟Ի՟Է. 9։ Դան. ՟Զ. 7։)
Քաղցրութիւն եւ խոնարհութիւն եւ հնազանդութիւն ընդանեցուցիչ է օտարաց ... ընտանեցուցիչ է ճշմարիտ բարեկամաց. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Մի՛ զօտարացուցչացն յԱստուծոյ բուռն հարեալ զճանապարհաց, եւ զընտանեցուցչօք քամահեսցուք. (Յիշատ.։)
Թերացուցանէ զբարբառ լեզուին, յիմարացուցանէ զիմաստութիւն մտացն. (Նար. խրատ.։)
ԽԱՌՆԱԿՈՒԹԻՒՆՔ ԱՍՏԵՂԱՑ. որպէս Զուգընթացութիւն, կամ խառնախաղտութիւն ըստ ախտարաց։ (Կոչ. ՟դ։)
Սկիզբն առեալ կենացս այս գանձ ի վերնայարկն սրահէ խորհրդակատարացն վայրէ. (Նար. ՟Հ՟Ե։)
Առումն եւ յափշտակութիւն կուտից կամ կտից, այստնքն համբարաց, շեղջից, մթերից արմտեաց.
Զտեսակս երեսաց մերոց բացատրեաց ի միմեանց եւ օտարացոյց, զի մի՛ լինիցի անկարգութիւն համատպութեամբն. (Լմբ. առակ.։)
Նոյ՝ արդար, հաւասարաբաշխ՝ աստուծոյ, երկրի, հոգւոյ եւ մարմնոյ, իւրոցն եւ օտարաց. (Վրդն. ծն.։)
Ուր կայցէ թիւ հինգհազարաց.
Զաստուածեղէն յարկս հրեշտակաբնակ տաճարացն. (Անան. եկեղ։)
ՄԱՆԿԱՀԵՂՁ ՄԱՆԿԱՀԵՂՁՈՅՑ. Հեղձուցիչ մանկան կամ զաւակի իւրոյ (մայր), կամ օտարաց (որպէս փարաւոն).
Միջասահման իմն երեկորինս է ժամ՝ տուընջեան եւ գիշերոյ, սակս որոյ եւ երկոցունց մասնաւորաբար ե՛ւ հարազատասցի սա, ե՛ւ օտարացեալ գտցի. (Յհ. իմ. ատ. այսինքն մասամբ, եւ մասամբ իւիք։)
ՄԱՔՍԱՒՈՐԱԲԱՐ ՄԱՔՍԱՒՈՐԱՊԷՍ. Իբրեւ զմաքսաւոր. եւ Որպէս զարդարացեալ մաքսաւորն.
ՄԱՔՍԱՒՈՐԱԲԱՐ ՄԱՔՍԱՒՈՐԱՊԷՍ. Իբրեւ զմաքսաւոր. եւ Որպէս զարդարացեալ մաքսաւորն.
Սկզբնատիպն ոչ կարացեալ ժուժալ՝ հեռանալ պատկերի իւրոյ, տարամերժիլ մեկուսութեամբ. (Պիտառ.։)
Զփորձ առի միաբանութեան ուխտի եկեղեցւոյն։ Միաբանութեամբ նախարարացն. (Եղիշ. ՟Գ. ՟Ե։)
Յանկարծագիւտ հաւատովք արդարացեալ։ Առեալ զյանկարծագիւտն (նշանագիրս Դանիէլի). (Կորիւն.։)
Անտեսանելի եւ յարացուցական տեսակ։ Յարացուցական սկզբունք եւ տիպք, տեսակք արժանապէս. (Փիլ.։)
Նովաւ (կամ ի նմա) ամենայն սկիզբն յարացուցական, կատարական, գործաւորական. (Դիոն.։)
Յարացուցական պատճառ՝ այսինքն սկիզբն է, առ որ լինի եղեալն. (Մաքս. ի դիոն.։)
Զորոյ որպէս յարացուցական առեալ պատկեր ամենայնիւ յայս կարգելաքն. (Սարկ. քհ.։)
Կուտեալ ի բազմութենէ նախարարաց եւ արանց նոցա. նախարարագունդ.
Տքնութիւն զզօրութիւն մարմնոյն տկարացուցանէ, եւ զշարժմունս հոգւոյն նրբացուցանէ. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Շարադրութիւն տոմարաց, կամ թղթոյ, կամ յաղագս իմանալեացն եւ զգալեաց՝ յօրինել, առնել եւ այլն. (Ասող. ՟Բ. 6։ Փոտ. առ զքր.։ Մաքս. ի դիոն.։)
ψιθυρισμός mussitatio, murmuratio. Բան շոգմոգաց. շշնջիւն. բանսարկութիւն. շաղակրատանք. եւ Հրապոյրք շողոմարարաց.
Ողբացօղ կանայքն այնոքիկ, որ զքարացեալսն եւս ողբացուցանէին. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Տալ ուծանալ. ցրտացուցանել. հովացուցանել. օտարացուցանել. պաղեցնել.
Ընկա՛լ զաղաչանս չարալլուկ չանորդոյս։ Վսերային վերամբարձեալ ծովս անտարացոյց՝ չանորդիս չարեաց։ Վերացո՛ ի վսերային չանորդւոյս զձաղանս մահու. (Բենիկ.։)
ՉԱՐԱԳՈՐԾԱԿԻՑ ԼԻՆԵԼ. Գործակից լինել չարութեան կամ չարաց. ի միասին գործել զչար.
Զոր ոչ չարանախանձողաց բազմութիւնք, եւ ոչ փորձութիւնք սատանայականք ծածկել կամ շիջուցանել կարացին. (Վրք. ոսկ.։)
Չարացուցին զանձինս հեթանոսացն ի վերայ եղբարց. (Գործ. ՟Ժ՟Դ. 2։)
Դիւայինն ցեղ զիա՞րդ բարի ի բարւոյ եղեալ այլայլեցաւ, եւ զի՞նչ որ չարացոյցն զնա։ Չար՝ թէ չար է, եւ ոչ մի էութիւն եւ ծնունդ առնէ, բայց միայն չարացուցանէ եւ ապականէ. (Դիոն. ածայ.։)
Որք զկամսն են չարացուցեալ, բնաւ ոչ տան խրատողին տեղի. (Լմբ. առակ.։)
Չարացուցին զնա ի վերայ բարեպաշտ իշխանին. (Կիր. պտմ.։)
Որք կարօղ են չարացուցանել զվէրսն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 32։)
Զչար խորհուրդս՝ մինչ զգամ եկեալ ի միտս իմ, բարկութեամբ չարացուցանեմ զնոսա. (Վրք. հց. ՟Ի՟Բ։)
(Աստուած զեղիա ի ձորն քոռաթու) չարացուցանէ զնա, եւ առաքէ զերկայն ճանապարհն. (Ոսկ. ի պետր. եւ Ոսկ. յեղիա.։)
Յանապատի տատրակ չքնաղասնունդ միայն, ի շռայլեալ ժողով չարացն՝ պարգեւ տուար իժին. (Տաղ.։)
Նուաղեաց եւ պղատոնական տաճարացն լուսափայլն ձեղուն, եւ յատակք յախճապակեալք. որ եւ յաթենականն յաւէտ պարծանք, եւ պերճութիւնքն պաղապանծականք եւ այլն. (Անան. եկեղ։)
Օտարքս պաշտելով զօտար Աստուածս, օտարացոյց զմեզ ի պաշտելութենէ (անտի) օտար (արքայն հրէից). (Ճ. ՟Գ.։)
Զի՞ խռովեալ ես պարսկակորոյսդ եւ հնդկավանդ, որ կործանեցեր զյաղթութիւն զմարաց եւ զպարթեւաց. (Պտմ. աղեքս.։)
Ոչ կարացին կտրել զստուարութիւն բեւեռացն. (Փարպ.։)
Ստամբակեալս վայրագութեամբ։ Վայրագութիւն օտարացելոյս, կամ թշուառացելոյս։ Ցնդեալ մտացս վայրագութիւն, եւ այլն. (Նար.։)
Սերմանեսջի՛ր դու զգործս ձեռաց ՛մարդասիրութիւն. (զի այն օտարաց վանատրութիւն իցէ. Եւագր. ՟Ժ։)
Որում ոչ կարացեալ այնպիսի վատթարութեան եւ պարսաւանաց տանել. (Խոր. ՟Գ. 25։)
(Կինն սամարացի) զվարդապետուհոյ իմն բերելով զօրինակ՝ չոքաւ ի քաղաքն, եւ ասէ ցմարդիկն. (Նանայ.։)
Յայսմ աւուր վերադարձումն է պատուական նշխարաց սրբոյն իգնատիոսի (ի հռովմայ յանտիոք). (Տէր Իսրայէլ. յնվր. ՟Ի՟Թ.։)
Զօրութեանց երկնից զստորակացութիւնս եւ զվերադրութիւնս։ Ոչ ծործորք դժուարաց, ոչ վերադրութիւնք բլրոց։ Ըստ ոգւոյն վերադրութեան (ի վերին զգայութիւնս). (Առ որս. ՟Ժ՟Բ։ Նար. ՟Խ։ Փիլ. լին. ՟Ա. 77։)
Կամիմ առագաստ վերացուցանել։ Ի մշտնջենաւոր երանութիւնսն վերացուսցուք զմիտս հանաղ։ Վերացուցանէ զգովութիւն սամարացւոցն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։ Յճխ. ՟Ի։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 34։)
ՏԱՂԱՒԱՐԱՀԱՐՔ ՏԱՂԱՒԱՐԱՀԱՐՈՒԹԻՒՆ ՏԱՂԱՒԱՐԱՇԻՆՈՒԹԻՒՆ. σκηνοπηγία tabernaculi compactio, fictio, collocatio;
scenopegia, sacrum sive festum tabernaculorum Հարումն տաղաւարի. կանգնումն խորանի այսինքն վրանի. շինելն եւ կառուցանելն զտաղաւար. շաթըր կամ շաթը գուրմուսը, գուրուլմասը. ուստի եւ տօն կարգեալ ի յիշատակ վրանաբնակութեան յանապատի՝ կոչեցաւ Տօն տաղաւարահարաց կամ տաղաւարաց. գամըշ պայրամը.
Ի հնգետասաներորդի աւուր ամսեանն եօթներորդի՝ տօն տաղաւարահարաց։ Աիռնել զտօն տաղաւարահարաց։ Ի տօնի տաղաւարահարացն։ Ըստ բանի աւուրցն տաղաւարահարաց.եւ այլն։
Եւ զի այն տաղաւարահարք օրինակ էին այսր տաղաւարաց՝ որ ի պետրոսէ ասացան, ի նմին ժամու փոխանակ այսր զգալի տաղաւարացս հայր զանձեռագործ տաղաւարն ցուցանէր. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Բ։)
ՏԱՐԱՍԱՀՄԱՆ ԱՌՆԵՄ., ՏԱՐԱՍԱՀՄԱՆԵՄ. διορίζω extermino. Արտասահմանել. տարագիր առնել. օտարացուցանել.
Տեսեալ ի ձեռա սոցա զվերագոյնսն տարացուցական տեսակսն։ Դաւիթ զթանձրութիւն հողոյ տարացուցական իմն հատանէ խրատ. (Փիլ. լին. ՟Բ. 34։ Մագ. ՟Խ։)
Օրինակաւ ցուցումն. հաւաստիք տարացուցիւ.
Անբաւ է ասել ի հաճութիւն անհաւատիցն տարացուցումն (կամ ի տարացուցացն). (Եպիփ. յար. կամ Ոսկ. յեզեկ.։)
Տարացուցիւ. օրինակաւ.
Տարացուցիւ իբր մատնացոյց եղեալ մարգարէն խօսի ընդ բեթղահէմ ... իսկապէս ընդ բեթղահէմի խօսի տարացուցօրէն. (Երզն. քեր.։)
Առաքեմ (ոսկի մատանի)՝ կարմիր յակնթով ... զոր եւ սակս տրամախոհականին (այսինքն տրամախոհութեամբ իմն) տարացոյց զնա վարկան կայլակացելոյն աղբերացեալ որ ի տէրունեան կողէն. (Մագ.։)
Ցոյց. երեւան. յայտարարութիւն. յայտնութիւն. ապցոյց. յարացոյց. նշանակ. եւ Առերեւոյթ նշան.
Անդ էր տեսանել զփայլփայլումն ասպարաց. (Մեսր. երէց.։)
Օտարացուցանել ի հաւատոցն՝ որ ի Քրիստոս, եւ ի հոգեւոր աստուածային փառատրութեանցն. (Ղեւոնդ.։)
Քարացուցանէին զսիրտս նորա իբր զապառաժ խստաքար։ Զսիրտն քարացուցանէ՝ չլինել ունկնդիր խրատու եղբարց։ Չէր քարացուցեալ Աստուածոյ զսիրտն փարաւոնի. (Մեծ. ՟Ժ՟Թ։ Մանդ. ՟Ժ՟Գ։ Եզնիկ.։)
ՔՈՒՐԴԱՄՈՐԹՈՎ ՏԻԿ. ՔՈՒՐԴԱՇԷՆ մորթով աման. Տիկ կամ աման ի մորթոյ կազմելոյ ի մարաց. քիւրտէ շէնք։ (Կանոն.։)
Աղեքսանդրոս դարբինն ընկեր էր սիմոնի. որպէս կեսարացին (եւսեբնոս) քրոնգրոփիւս անդ ցուցանէ. (Եփր. ՟բ. տիմ.։)
Յանճարակութենէ (տպ. յանճարութենէ) կապանացն այլ ինչ ոչ կարաց, բայց զայս՝ զի զլեզուն ծամեաց եւ եթուք յերեսս պոռնկին. (Վրք. հց. ՟Ե։)
Օտարացն ատելութիւն, եւ հիւրոցն անմեծարութիւն. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 18։)
Տեսեալ զմարդն յայնպիսի անպատուութեան՝ ոչ կարաց անտես առնել. (Սարգ. յկ. ՟Դ։)
Յանպարապութեան նորա՝ եղբարցն հոգալ (այլ ոք կարասցէ)։ Մի՛ գուցէ՝ կարացեալ ուրուք լնուլ զպատուէրն, պատճառեսցէ զգործոյն անպարապութիւն։ Արուեստաւոր հնարքն անպարապութեան առիթք լինէին։ Ո՛վ գարշելի եւ անկատար անպարապութեանն. (Բրս. հց. եւ Բրս. չար. եւ Բրս. մկրտ.։)
Ապաշխարութիւն է ըստգտանելն զանձն, եւ հրաժարել ի վնասակարացն. եւ այլն. (Յճխ. ՟Ժ՟Թ։)
Ոչ կարացին պարզաբար մարտնչել ընդ աստուածախօսակ արանցն. (Խոսրովիկ.։)
Յարբանեկութեան պայմանի սպասաւորեալ։ Սոդոմայական արբանեկութիւնք։ Ի չար արբանեկութենէ չարացն. (Յհ. կթ.։)
Եւ ո՛չ լսօղ անգամ արժանաւորապէս նորայն կարացին լինել քերթութեանց. (Պիտ.։)
Ոչ բազմամսութեամբ թաղել զմիտս, եւ ոչ դարձեալ եկամուտ հիւանդութեամբք տկարացուցանել զինքն. (Նիւս. կուս.։)
Զօրէն պաճարացդ պարարեալ ի խողխողել՝ վասն բազմամսութեան ուրախութեանն. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Որք բարեհաճոյք եղեն Աստուծոյ, եւ արդարացան. (Աթ. ՟Դ։)
Որքան իմն յինքան զբարեսիրութեանն կարաց բերել զնախանձ. (Պիտ.։)
Զգլխացաւութիւն թագաւորին՝ զոր ունէր, ոչ կարացին մոգքն բժշկել. (Սոկր. ՟Է. 8։)
Վեցերորդ ամիս հայոց. զոր Վանակ. ի տարեմուտն, ստուգաբանէ, Արանց կամ արեաց ամիս ի ձմերան.
Մետասաներորդ ամսեանն, որ է ինքն արաց. իմա՛ ըստ եբր. սէպաթ, որ է մետասաներորդ ի նիսանէ. (Զքր. ՟Ա 7։)