cf. Այծի.
chèvre.
cf. Այծեայ.
cf. Այծաքաղ.
to untie, to loosen, to detach, to break;
to unchain, to slacken;
to unpack, to unfold;
to unload, to deliver;
to dispatch, to expedite, to send;
to release, to let go;
to relax;
to throw, to thrust, to fling, to shoot;
to discharge, to disband, to dismiss;
— ի մեղաց, to absolve;
— քարինս պարսատկաւ, to sling;
ձայն —, to scream, to cry;
աչս —, to ogle, to cast eyes on;
— ճառագայթս, to cast a brilliancy, to shine;
բոցս, կայծակունս —, to sparkle;
կիցս —, to fling, to yerk;
նետս —, to draw the bow;
հրացան —, to let off a gun;
հրետ —, to fire a cannon;
— զկին, to divorce;
— զատեան, to dismiss the session;
— զոք, to dismiss a person;
փուք —, to fart, to break wind.
herd, flock, cattle;
— ձիոց, stud;
— այծից, ոչխարաց, flock of goats, of sheep;
— խողից, herd of swine.
moon, the planet, or the luminary of the night;
moon, month;
ծագումն լուսնի, moon-rise;
լոյս լուսնի, moon-shine, moonlight;
շող լուսնի, moon-beam;
նոր, ամսագլուխ լուսին, new moon;
կարակնաձեւ, ուռճալիր լուսին, full moon;
աճեցուն, նուազուն, լուսալիր լուսին, crescent, waning, harvest moon;
կարմրորակ լուսին, red moon, April moon;
փուլ լուսնի, the waning of the moon;
cf. Քառորդ;
եւ ոչ լուսին կասէ ի մաշել եւ լնուլ, not even the moon ceases to wax and wane;
եւ էր գիշեր պայծառափայլ լուսնի, it was a beautiful moon-lit night, the moon shone bright;
լուսին ձիոց, horse-shoe;
cf. Խայծեմ.
milk;
— կովու, այծու, մաքեաց, իշոյ, cow's, goat's, ewe's, ass's;
— ձկան, soft roe;
շիճուկ —ին, butter -;
whey;
թարմ՝ թթու —, fresh, sour -;
կաթամբ սնանիլ, to live on milk;
— տալ, to suckle;
գրել զ—, to suck;
կթել —, to milk;
ամջատել ի կաթանէ, to wean.
hair;
hair, horse-hair;
nap, shag;
թուխ, սեաւ խարտեաշ, շագանակագոյն, կարմիր, աղեբէկ, սպիտակ —, dark, black, light, chestnut-coloured, sandy, grey, white hair;
գեղեցիկ, գանգուր, բարակ, կակուղ, երկայն —, beautiful, frizzled, fine, soft, long hair;
յարդարեալ, մանեկաւոր or ոլորեալ, գալարուն, խոպոպի —, dressed, crisped, in ringlets, curled hair;
կարճ, տափակ, դիզացեալ, խառնափնդոր, կարծր, իւղոտ —, short, straight, standing up, dishevelled, stiff, greasy hair;
կեղծ —, false hair;
—ք այծեաց, goat's hair;
musk bearing or producing, moschifer, ferous;
— այծեամն, musk, moschifer, musk-animal, Tibet-musk.
cf. Մշտապայծառ.
arrow, bolt, shaft, dart;
— օձ, dart-snake, acontias, jaculum;
— առ ի յաստուծոյ, thunder, cf. Շանթ, cf. Կայծակն;
—ս արձակել, to shoot an arrow, to discharge or let fly arrows.
thunderbolt, lightning, thunder;
fire, spark, flash;
red hot iron;
ingot;
հրավառ, բոցավառ, կայծակնացայտ, հրաշունչ, սպառնալից, ահաւոր —, the burning, flaming, gleaming, smoking, threatening, dreadful thunderbolt;
—ս արձակել, to hurl thunderbolts, to fulminate;
հրացեալ —իւք պսակել զոք, to crown with a bent, red hot spit.
— բարկութիւն, thunder, cf. Շանթ, cf. Կայծակն;
— ամպք, thunder-cloud.
cf. Պայծառազգեաց.
cf. Պայծառազգեստիմ.
cf. Պայծառազգեստիմ.
cf. Պայծառանամ.
— ի —, glittering, sparkling, resplendent, cf. Փայլուն, cf. Շողշողենի, cf. Պայծառ.
to shower, to rain hard, to pour;
նետս — ի վերայ ուրուք, to send a shower of arrows;
տեղաց ի նոսա մանանայ, manna rained down upon them;
տեղայր մարգարիտ ի հարսնութեան սաթինկան, pearls were showered round at the nuptials of Sathinig;
նետք տեղային, arrows fell in showers;
զեւս, տեղա ի մեզ փորձութիւն, o great Jupiter, load us with evils!
կայծակունք տեղացին, thunderbolts fell.
dayast. —, day-time;
— եւ գիշեր, nyctemeron;
ի տուէ or ի տունջեան, during the day, by day, in the day-time;
ի լուսապայծառ or ի լոյս տունջեան, in broad day light;
ընդ —ն ողջոյն, all day long;
ի տուէ եւ ի գիշերի, զ— եւ զգիշեր, day and night, night and day;
չեւ խոնարհեալ տունջեան, before the end of the day, before nightfall;
արփիաճաճանչ —, fine day, fine weather;
ի տունջենիս յայսմիկ, this day, today;
cf. Օր.
to bring forth, to litter, to have young;
— շան, to pup;
— կատուի, to kitten;
— գաղանաց, to cub;
— (ծնանել) ծովու, to calve;
— (ծնանել) խաշանց, to lamb;
— (ծնանել) գրաստուց, to foal;
— այծի (ծնանել), to kid
cf. Փայլատակեմ;
կայծակունս յաչաց —, to flash fire from the eyes.
cf. Փայծաղն.
cf. Փայծաղն.
cf. Այծքաղ.
virilité, âge viril;
bravoure, valeur, courage;
semence virile;
—ք քաջութեանց, exploits, conquêtes, hauts faits;
պայծառ —ք, belles actions.
troupeau, troupe;
— այծից, troupeau de chèvres.
lait;
— կնոջ՝ կովու՝ այծու՝ մաքեաց իշոյ, lait de femme, — de chèvre, — de brebis, — d'ânesse;
թարմ՝ թթու՝ առատ՝ փրփրալից ou փրփրադէզ —, lait frais, — aigri, — abondant, — écumant ou mousseux;
կաթամբ սնանիլ, se nourrir de lait;
— տալ, donner du lait, donner à téter;
— ուտել, prendre du lait;
téter — կթել, traire.
cf. Կայծոռիկ.
foudre, tonnerre;
étincelle;
charbon ardent;
charbon (ulcère pestilentiel);
կայծակունս արձակել՝ թօթափել, lancer des étincelles, des foudres, foudroyer;
հրացայտ կայծակունք, vives étincelles.
grandement;
beaucoup, fort, considérablement, puissamment;
avec grand soin;
heureusement;
— պայծառանալ, avoir un grand éclat;
— սխալել, se tromper grandement;
եւ այս — է, c'est un grand avantage;
եւ այս նոցա — տագնապ, c'est pour eux un grand embarras;
վկայութիւն նորա — է յայսոսիկ, son témoignage est très-grand, est pour beaucoup en tout ceci.
cf. Մշտապայծառ.
flèche, trait;
նետս արձակել, décocher, tirer une flèche;
նետ առ ի յաստուծոյ, cf. Շանթ, cf. Կայծակն.
foudre, tonnerre;
étincelle;
fer rouge;
lingot;
—ս, արձակել, lancer la foudre;
հրավառ՝ բոցավառ՝ կայծակնացայտ՝ հրաշունչ՝ սպառնալից՝ ահաւոր —, la foudre ardente ou embrasée, — enflammée, — étincelante, — — fumante, — menaçante, — terrible.
foudroyant, fulminant;
— բարկութիւն, foudre, tonnerre, cf. Շանթ, cf. Կայծակն.
cf. Պայծառազգեաց.
cf. Լուսապայծառ.
ardeur, feu, flamme;
éclat, splendeur;
bannière;
tulle;
վառ ի վառ, luisant, brillant, éblouissant, resplendissant, cf. Փայլուն, cf. Շողշողենի, cf. Պայծառ.
jour;
ի տուէ ou ի տունջեան, de jour, dans la journée, en plein jour;
ի տուէ եւ ի գիշերի ou զտիւ եւ զգիշեր, jour et nuit, nuit et jour;
արփիաճաճանչ —, beau jour;
beau temps;
ի լուսապայծառ ou ի լոյս տունջեան, en plein jour;
չեւ խոնարհեալ տուընջեան, avant la fin du jour.
Որովք հիմնազարդեալ պայծառացոյց։ Խորան սուրբ աստուածազարդ խարսխիւ հիմնազարդեալ. (Անան. եկեղ։)
Պայծառափայլ առնել զհիմն. ի հիմանց անտի պանծալի հանդիսացուցեալ.
cf. ՀՈԳԵՊԱՅԾԱՌ.
Դպրօք, եւ հոգիապայծառ վարժապետական հանդէսիւ. (Նար. գանձ եկեղ.։)
Վարդավառ՝ նոյն եւ մի, զոր այս հրաշաձայնէ պայծառութիւն. (Խոր. վրդվռ.։)
Սքանչելի պայծառութեամբ. պայծառափայլ.
Զերրորդութեանն հրաշապայծառ ճառագայթ. (Խոր. վրդվռ.։)
Հրաշապայծառ երանգաւ գունեալ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Կայծակունս արծարծանէ, այսինքն հրացուցանէ. (Գէ. ես.։)
Խորտակէին եւ զնմանութիւն պայծառացեալ խաչին քրիստոսի, եւ հրկիզութեամբ բառնային ի միջոյ. (Ղեւոնդ.։)
Ըդ դասակս այծեաց ձախակողմեան հաղորդեալք. (Փարպ.։)
Ձախաձեռնեայ այծիցն. (Արշ.։)
Ուր կան ղամբարք. լուսազարդ. պայծառ.
ՂԱՄԲԱՐԱՓԱՅԼ ՂԱՄՊԱՐԱՓԱՅԼ. Փայլեալ որպէս զղամբար. լուսափայլ. պայծառ.
Որպէս եւ ոչ քոզից (տացի) պայծառութիւն բանն, եւ մարգարտականն. (Ածաբ. պասք. ՟Բ։)
Զմիջոց հովտին մեծի լնու մարդկութեամբ, եւ պայծառ շինուածովք. իսկ շուրջ զմարդկութեամբն՝ ծաղկոցաց եւ հոտարանաց կազմութիւն. (Խոր. ՟Բ. 39։)
Յստակ եւ պայծառ. մաքրափայլ. լուսափայլ.
Մաքրապայծառ լուսով կուսութեանն. (Խոր. վրդվռ.։)
Մեծապէս փայլեալ. փառաւորեալ. պայծառացեալ.
φανέρωσις, δῆλος, δήλωσις manifestatio, patefactio, declaratio ἑπιφάνεια apparitio σαφήνεια perspicuitas եւ այլն. (լծ. թ. այտընլըգ ). Յայտնի եւ երեւելի գոլն. յայտնելն, եւ յայտնիլն. արեւանման երեւումն. տեսիլ. բացումն. բացերեւութիւն. բացայայտութիւն. պարզութիւն. պայծառութիւն. լոյս կամ ազդեցութիւն աստուածային.
Բնաւորական է Աստուծոյ՝ փառաց եւ պատուոյ գերապայծառութիւն, եւ ոչ արտաքուստ յարելութեամբ. (Սարկ. հանգ.։)
Պայծառացեալ ի մէջ աստեղաց յոգնաճաճանչ նշողից. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Զմակավազեանն հրաշունչ մօրուեղ յոքնայածուկ իդովրացի տովար (զայծեղջիւրն). (Մագ. ՟Խ՟Թ։)
καθαριότης, εἱλικρίνεια mundities, puritas, nitor, sinceritas, simplicitas, distinctio. Յստակն գոլ. մաքրութիւն. սրբութիւն. զտութիւն. պարզութիւն. պայծառութիւն.
Որք բազմալի պտղովք ծաղկեցան, խայծեցան, ներգունացան, քաղցրացան եւ համեղացան. (Հ. կիլիկ.։)
Որ շլացուցանէ ի ճշմարիտ տեսութենէ։ Շլացուցանէր (փայլմամբն) զտեսողացն տեսանելիս։ Զպայծառութիւն աչաց շլացուցանէ ծուխ. (Յճխ. ՟Ի։ Լաստ. ՟Ժ։ Նեղոս.։)
Կամ Պայծառանալ եւ արտափայլել շնորհօք.
Փայլեալ որորպէս զշուշան պայծառ. զարդարեալ շուշանօք, կամ ծաղկօք.
Խրատ տայ օձն, գեղեցկագունութեամբ իմն եւ հեշտութեամբ պայծառութեանն զպտուղն շուրջգունեալ։ Զի եւ ոչ իրաւացի իսկ էր ի լուսաւոր աստուծոյ ձեռացն ստեղծեցելումն խաւարային իւիք եւ սեաւ տեսակաւ շուրջգունել (այսինքն իլ). (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. երգ.։)
ՈՂՈՐԿԱՏԵՍԱԿ ՈՂՈՐԿԱՏԵՍԻԿ ՈՂՈՐԿԱՏԵՍԻԼ. λεῖος laevis. Ողորկ եւ փայլուն տեսլեամբ. նմանութեամբ՝ Ջինջ. պայծառ եւ անստուեր.
Ճշմարտութիւն հաւատոց բոլորալոյս եւ գերապայծառ եւ ողորկատեսիկ ի ներքս գայ. (Մաքս. եկեղ.։)
ՈՂՈՐԿԱՏԵՍԱԿ ՈՂՈՐԿԱՏԵՍԻԿ ՈՂՈՐԿԱՏԵՍԻԼ. λεῖος laevis. Ողորկ եւ փայլուն տեսլեամբ. նմանութեամբ՝ Ջինջ. պայծառ եւ անստուեր.
Ճշմարտութիւն հաւատոց բոլորալոյս եւ գերապայծառ եւ ողորկատեսիկ ի ներքս գայ. (Մաքս. եկեղ.։)
ՈՂՈՐԿԱՏԵՍԱԿ ՈՂՈՐԿԱՏԵՍԻԿ ՈՂՈՐԿԱՏԵՍԻԼ. λεῖος laevis. Ողորկ եւ փայլուն տեսլեամբ. նմանութեամբ՝ Ջինջ. պայծառ եւ անստուեր.
Ճշմարտութիւն հաւատոց բոլորալոյս եւ գերապայծառ եւ ողորկատեսիկ ի ներքս գայ. (Մաքս. եկեղ.։)
ՉՔՆԱՂԱՏԵՍ ՉՔՆԱՂԱՏԵՍԻԼ. Չքնաղ տեսլեամբ. գեղեցիկ տեսանելով. չքնաղադէմ. եւ Պայծառ՝ չքնաղակերպ.
λαμπρότερος, -ον splendidior, clarior, -ius. Առաւել կամ յոյժ պայծառ. եւ Պայծառապէս.
Պայծառ էին երեւելիքն, այլ պայծառագոյն ե՛ւս իմանալիքն Յոբայ յայտնիքն՝ պայծառք են. եւ գաղտնիքն՝ առաւել եւս պայծառագոյնք. (Իսիւք.։)
Զի՞նչ պայծառագոյն քան զլոյս կայցէ։ Պայծառագոյն ճոխութեամբ. (Եզնիկ.։ Նար. յովէդ.։)
Քանզի կենցաղ պայծառագոյն ցուցին. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 22։)
Այնչափ առաւել պայծառագոյն է լոյսն այն. (Ոսկ. խչ.։)
Վերստին շինեաց պայծառագոյն. (Խոր. ՟Բ. 33։)
Պայծառագոյն մեզ զվկայութիւնն առ ի յԱստուծոյ շնորհէ։ Պայծառագոյնս իսկ ունին զյոյս հատուցման. (Իսիւք.։)
ՊԱՅԾԱՌԱԳՈՅՆ. որպէս Պայծառ գունով.
Բայց դու մի՛ ըստգիւտ լինիր գունոյս մերոյ. քանզի եմք բարուք ոգւոյ պայծառագոյնք քան որ առ քեզ սպիտակդ են. (Պտմ. աղեքս.։)
Պայծառ զարդարեալ. վայելչապանծ. գեղեցիկ.
Զգեցուցանէ հանդերձ պայծառազարդս. (Թէոփիլ. պհ.։)
Խարիսխ պայծառազարդ Քրիստոսի հաւատոյն. (Ճ. ՟Գ.։)
Կազմել սեղան պայծառազարդ քրիստոսասիրաց եւ ընթերցասիրաց. (Ճ. ՟Ե.։)
Տեսեալ պայծառազարդ հասակ մանկութեանն՝ զարմանայր. (Արծր. ՟Ե. 3։)
cf. ԼՈՒՍԱՊԱՅԾԱՌ.
Այժմ արեգակն պայծառալոյս ի վերինն հասեալ կամար. (Խոր. վրդվռ.։)
Իբրեւ զարեգակն ի մէջ աստեղաց պայծառալոյս ցուցանի (սուրբ կոյսն) ի դասս սրբոց. (Ճ. ՟Ժ.։)
Պայծառ կերտեալ. գեղեցկաշէն.
Ուր եւ շինեացն զպայծառակերտ քաւարանն սուրբ. (Յհ. կթ.։)
Ի շինութիւն պայծառակերտ քաւարանաց. (Ուռպ.։)
Գեղատախտակն՝ պայծառակշիռ՝ հասակաչափ՝ զգեղ երեսաց յանդիման ցուցանէին. (Ագաթ. յորմէ եւ Սանահն.։)
cf. ՀՐԱՇԱՊԱՅԾԱՌ.
Պայծառահրաշ լուսով եւ փայլումն գալստեանն Քրիստոսի զհաւատացելովքս փարի. (ՃՃ.։)
Պայծառ նշանօք. կամ Նշանաւոր յոյժ.
Այնպէս բարձրապատիւ եւ պայծառանշան առաքեցաւ (Պօղոս) ի Տեառնէ. (Ագաթ.։)
Քրիստոսեանն նշանաւ պայծառապարծ պսակեցեալ. (Նար. ՟Հ՟Ե։)
Որ ունի զպայծառ պսակ. պայծառացեալ թագիւ, կամ ինքնակալութեամբ.
Մատուցեալ ի յօգոստաբնակ պայծառապսակ պատկառատեսակն պաղատ՝ զինուորէր. (Նար. խչ.։)
Պայծառ փայլեալ. լուսափայլեալ.
Պսակ պայծառափայլ՝ վարուց իմաստութեան. (Նար. կուս.։)
Վասն յերեսաց արժանատես եւ պայծառափայլ գոլոյ՝ զԲառնաբաս (Արամազդ կոչէին). (Ոսկ. գծ.։)
Զիմացուածս պայծառափայլ բանականաց. (Վրդն. ծն.։)
Պայծառ երանգօք կամ գունով. փողփողեալ.
Պայծառերանգ նիւթով զգեստաւորեալ պճնազարդէր. (Ասող. ՟Բ. 2։)
Նաեւ ծաղկօք զարդարողին, պայծառերանգ պճնեալ զարդին. (Յիշատ.։)
Պերճ եւ պայծառ. պանծալի.
Պերճապայծառ գործ արութեան ցուցեալ. (Յհ. կթ.։)
Զպղատոնականն համարձակագոյն այժմ բարբառիմ։ Եւ այսոքիկ պերճ եւ պայծառ՝ պղատոնականքն իբր եղանիլ բանք. (Խոր. Ա. 35։)
Սաղամինտր կայծանայ, եւ ոչ այրի. (Վանակ. հց.։)
Պայծառ. լուսաւոր. յայտնի.
Աղօթք նոցա մեզ ի սատարութիւն հասցեն։ Ձեռնարկեալ զգաւառաւն հանդերձ միամիտ սատարութեամբ թագաւորին։ (Որ) առաւել եւս պայծառացուցանէր զվարդապետութեան սատարութիւն։ Խնդրեալ ի նմանէ օգնականութիւն սատարութեան. (Ճ. ՟Բ.։ Ագաթ. Եղիշ. ՟Գ։)
Պայծառազարդ. լուսափայլ.
Սպիտակաթոյրն խոնաւուտ՝ փոխարկեալ յարենէ, որպէս ի ստինս կաթն։ Սպիտակաթոյր թանձրատեսակ խոնաւուտ։ Սպիտակաթոյրն հիւթ. (Նիւս. բն. ՟Ի՟Դ.) (ուր այժմու յն. է, սերմնատեսակ. այլ ըստ հյ. լինի պայծառատեսակ)։
Լուացեալ դասք սեւագոյն այծեացն՝ ի սպիտակակիզն գոյն օդեաց դարձեալք. (Փարպ.։)
Փայլեալ սպիտակութեամբ, սպիտակ փայլուն. պայծառ. մաքուր.
Սպիտակափայլ լուսափառ դաշտի քարտենիդ։ Պայծառազգեստք եւ սպիտակափայլք ըստ պատահման արծաթոյ. (Նար. յիշ. խչ. եւ Նար. առաք.։)
Սպիտակ ըստ երանգոյն. պայծառ.
Լուսապայծառ եւ սպիտակերանգ գործովք ի միջօրեայ գալստեան տեառն. (Գր. հր.։)
Որ արկանէ կամ որում արկանի ստուեր եւ շուք. որոյ շուք պայծառութեանն լինի խառն ընդ ստուերի.
Սրակնութիւն խորհրդոյ եւ մտաց։ Այծեամն նշանակէ զսրակնութիւնն։ (Մարգարէք) հոգւոյն սրբոյ սրակնութեամբ զբազմաժամանակեայ եւ զհանդերձեալ դիտաւորեցին խորհուրդ. (Փիլ. տեսական.։ Նիւս. երգ.։ Սհկ. կթ. արմաւ.։)
Բազմակատար եւ սքանչելագեղ այնմ տեղւոյ պայծառութիւն. (Լմբ. յայտն.։)
Սքանչելական կենացն (սրբոց) պայծառութիւն. (Կորիւն.։)
Պահելով զպատուիրանն՝ յանապականութեան եւ յանմահութեան վիճակն մարմին վերամբառնայ։ Վասն որոյ եւ յայդպիսի պատիւ վերամբարձար։ Գետնաստորս սակաւ մի վերամբարձեալս ընդ արմկամբքն, զի յայն յեցցին։ Զխաղաղացեալ ոգին եւ յոյժ վերամբարձեալ՝ շրտուցանէ, որպէս զաչս լոյս կայծակեալ. (Լծ. ածաբ.։ Ճ. ՟Բ.։ Փիլ. տեսական. եւ Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Բժշկաց յառաջինն վերարծարծել քաջողջութիւն, այսպէս քոյդ պայծառութիւն զիմս նսեմացեալ եւ ծմակացեալ վերարծարծեաց։ Ձերդ զօրութեամբ հայցուածք խնդրոյ յայնմ աւուր իսկ վերարծարծեաց զնա. (Մագ. ՟Կ՟Ե. ՟Կ՟Զ։)
cf. ՎՐՆՋԱՊԱՊՉԵԱԿ կամ ՎՐՆՋԱՊԱՊՉԱԿ. Որ ի վրնջելն պապաջէ. ոյր խխնջիւնն է պապաչիւն. (մակդիր այծից եւ եղջերուաց, կամ այծեղջեր)
Զքաջավազիկն երկնաչու եւ վրնջապապչեակ զքօղն քաղեան։ Կռօնոս յայծի հեծեալ ի վրնջապապչակն քաղ սալասմբակ. (Մագ. ՟Լ՟Դ. ՟Ծ։)
Հիւնմամբ պայծառ։ (Գանձ.։)
ՓԱՅԼԱԳՈՒՆԻԼ. Փայլել յոյժ յոյժ. պայծառանալ. լուսաւորիլ.
Փայլակերպ առնել. պայծառազարդել.
Որ հարկանէ որպէս փայլակն կամ կայծակն. իսկ ՓԱՅԼԱԿՆԱՀԱՐ ԱՌՆԵԼ՝ է Շանթահարել.
ՓԱՅԼԱԿՆԱՆԱԼ. Իբրեւ զփայլակն փայլատակել. ծագել յանկարծ եւ ահեղակերպ պայծառութեամբ.
Ունօղ զփայլակն կամ զկայծակունս.
σεληνικός lienosus, splenicus. Փայծաղոտ. որ ունի ցաւ ի փայծաղն.
Որպէս թէ տեսանիցես զոք ջրգողեալ, կամ փայծաղնացաւ. (Ոսկ. ղկ.։ Սարգ. ստէպ։)
ՓԱՅԾԱՂՆԱՑԱՒ, ոյ. ՓԱՅԾԱՂՆԱՑԱՒՈՒԹԻՒՆ գ. σπλήνιον splenis dolor. Ցտւ փայծաղան.
Ջերմն, կամ փայծաղնացաւն։ Հանապազ հետ այս ջերմանդ փայծաղնացաւութիւն լինի. (Մխ. բժիշկ.։)
Սուրբք աստուածայնով բարութեան գեղով զինքեանս պայծառաբար եւ փառաւորաբար արտափայլեցուցին. (Մաքս. եկեղ.։)
Այծեման վազքն, եւ աչացն անսխալութիւն։ Առ ի զգուշութիւն անսխալութեանկենացն. (Նիւս. կազմ. ՟Ը եւ ՟Լ՟Բ։)
ԱՆՍՏՈՒԵՐԱԳԻԾ ԱՆՍՏՈՒԵՐԱԳԻՐ Պայծառապէս գծագրեալ.
ԱՆՍՏՈՒԵՐԱԳԻԾ ԱՆՍՏՈՒԵՐԱԳԻՐ Պայծառապէս գծագրեալ.
Աստուածամայրն յանդիման երկոտասանաճառագայթ աստուածամուխ առաքեալական գնդին հրաժարեալ յամենեցունց. Զմարմինն ամենասուրբ հրացեալ աստուածամուխ հրոյ կայծակմամբ՝ եդեալ ի տեղկոջն կոչեզեալ գեթսամանի. (Դիոն. թղթ. ՟Ժ՟Ա։)
Աստուածափայլ պայծառութիւն. (Նար. կուս.։)
ԱՐԵԳԱԿՆԱԿԵՐՊ որ եւ ԱՐԵԳԱԿՆԱՆՄԱՆ. Պայծառ իբրեւ զարեգակն. արեւի նման.
ԱՐՏԱՓԱՅԼՈՒԹԻՒՆ ԱՐՏԱՓԱՅԼՈՒՄՆ. φαιδρότις nitor, splendor Արտափայլելն. պայծառ ծագումն. նշոյլք. ցոլք լուսոյ.
Միածին որդի Աստոծոյ զաւետարանումն սրբոց մարգարէից աստանօր լուսափայլեալ պայծառացուցեր. (Շար.։)
Իսկ ի տըւէ բազմափայլիւն բոց կայծական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Իսկ ի տըւէ բազմափայլիւն բոց կայծական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Մովսէս սքօղեալ երեսօք խօսէր ցնոսա. որ եւ ի պայծառութենէ երեսացն բանապատկառիւր. (Թէոփիլ. պհ.։)
Բարգաւաճապէս պայծառութեամբ գլուխ զդա կացուցանէին, եւ առաջնորդ զօրաց. (Պիտ.։)
Պայծառագոյն հանդերձիւք զվախճանեալսն ի մէնջ բարեքաշկապէս զարդարանօք պատեմք. (Պիտ. (ուր ի ձ. իբր մեկնաբար գրի՝ բարեպաշտապէս։))
τηλαυγῶς clare, liquide որ եւ ԲԱՑԱՓԱՅԼՈՒԹԵԱՄԲ. Պայծառապէս, անաղօտաբար. յայտնապէս.
Յիսնեակ աւուրբքս եցոյց մեզ զարքայութիւնն բիւրակերպեան ճառագայթիցն պայծառութիւն. (Ճ. ՟Թ.։ եւ Տօնակ.։)
Ոչ խնայէր ակն նոցա ի գեղեցկատես պայծառագեղ մանկան հասակ արուի կամ իգի. (Կաղանկտ.։)
Մերթ որպէս յն. εὑσύνοπτος conspicuus Յայտնատեսիլ. քաջայայտ. պայծառ.
Ոչ խնայէր ակն նոցա ի գեղեցկատես պայծառագեղ մանկան հասակ արուի կամ իգի. (Կաղանկտ.։)
Մերթ որպէս յն. εὑσύνοπτος conspicuus Յայտնատեսիլ. քաջայայտ. պայծառ.
κάλλος, καλλωνή pulchritudo, εὑμορφία formositas Գեղ. վայելչութիւն. բարեչափութիւն եւ պայծառութիւն. լաւութիւն. պատուականութիւն.
Զպէսպէս մեղսն եւ զխայծոտ եւ զդժուարալուանալի ի բաց ընկենու. (Մեկն. ղեւտ.։)
Խաղաղասէր կրօնաւոր ջահ պայծառ է եղբայրութեանն. (Նեղոս.։)
(Միամօր որդիս այրւոյս) միայն է պայծառութեանս (տոհմիս) ենթադրութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
ԵՕԹՆԱԼՈՅՍ ԵՕԹՆԱԼՈՒՍԵԱՆ. Ունօղ զեօթնեակ լոյս. եօթնաջահեան. եօթնարփեան. պայծառափայլ.
Ուր են աստեղք եօթն, որպէս կամարք մոլորակաց. զի եւ ըստ հելլենացւոց եօթնարփի ասին եօթն գօտիք երկնից. կամ ուր են բազմութիւնք աստեղաց, որպէս հաստատութիւնն. կամ Բազմալոյս, պայծառազարդ իմանալի օրինակաւ, որպէս լուսեղէն խորան արքայութեան երկնից.
Զանցանէր պայծառութեամբ քան զթագաւորաբնակ արքունեօքն. (Եղիշ. ՟Գ։)
Մի՛ զկայծակունս բարկութեան հոսման հրեղինաց թորացուցաներ ի վերայ հրաբորբոք մարմնոյս. (Բենիկ.։)
Լոյս իմանալի եւ անհաս, յորմէ պայծառանան ժամանակափայլ եւ զգալի լոյսք. (Կիւրղ. աղ. եւ Կիւրղ. խչ.։)
Լուսազգեստ կամ լուսազգեաց լինել. Այսօր լուսազգեստեալ պայծառանան արարածք. (Զքր. կթ.։)
Լուսով նորոգել. պայծառ յօրինել. պայծառացուցանել.
Որոյ պատրոյգն է լուսաւոր կամ լուսալիր պայծառ.
լուսապէս. պայծառութեամբ. եւ Յայտնապէս.
ἰλαρόω, ἰλαραίνω, καταυγάζω exhilaro, illumino. տալ լրջանալ զուարդացուցանել. պայծառացուցանել.
Ծայրագոյն զարդուք, կամ ընդ ամենայն կողմն պայծառազարդեալ.
Յանսահման ոլորտսն ծայրազարդեալ։ Անծայր ծայրիւք ծայրազարդեալք պայծառանան։ Կանգնեալ յառ ի ստորեւս տիեզերաց՝ բարձրագոյն ծայրից ծայրազարդեալ. (Անան. եկեղ։)
Եկեղեցիք նորափետուր զարդարեալ հրաշիւք՝ ծայրարձակ (ոստովք) առաքինութեան պայծառաբերին պտղովք. (Թէոդոր. կուս.։)
Ունօղ զգոյն կայծականց. հրագոյն. ոսկեգոյն.
Կայր եւ սուրբ հոգին կապուտակ ամպով՝ կայծակնագունով՝ կերպիւ աղաւնոյ. (Գանձրն.։)
Նման կայծական. հրաշունչ. հրաչեայ.
Կոխեցեր ի վերայ կայծակնակերպ վիշապացն. (Ոսկ. լս.։)
Որ ցայտէ զկայծակունս, զկայծս, եւ զշանթս հրոյ.
Հուր կայծակնացայտ, որ տեղացն ի մեզ. (Յհ. կթ.։)
Կայծակնափայլ աստեղք, կամ նշողք. (Անան. եկեղ.։ Վրդն. քրզ.։)
Կայծակնափայլ եւ մաքրազարդ պայծառ գործէին զընդունողսն. (Ճ. ՟Ժ.։)
Համարձակաբար արշաւել, փայլել կամ պայծառանալ, վայելել, ծիծաղիլ. (եւ այլն. Խոր. ՟Բ. 73։ Յհ. իմ. երեւ.։ Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Որպէս խոր խաւար եւ տխրալից գիշեր առ հասարակօրէին պայծառութիւն. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Գ։)
Չա՛ր է նախանձ. ի հիւանդութենէս յայսմանէ լի են դատաստանք դատաւորաց։ Մերժել զհիւանդութիւնս այնոցիկ, որք զտունս պայծառս շինեն։ Հիւանդութիւնս այս (կոծոյ) առաւել յաղթահարէ զկանայս. քանզի պարծանս համարին զլալիւնս եւ զաղաղակս. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 18. եւ 16։)
Յորովայնի կուսին կայծակ իմն անդուստ նոյնակերպ հրաշաբուսեալ. (Խոր. վրդվռ.։)
Հրաշափառապէս հռչակել, կամ պայծառացուցանել, ազդել, բարեգործել. (Նար.։)
ՀՐԱՑԱՆՈՒԹԻՒՆ. κεραυνός fulmen. Շանթ. երկնառաք կայծակունք. որ եւ ՀՐԱՑԱՆ ԲԱՐԿՈՒԹԻՒՆ. կայծակ.
Մի՛ պայծառ ակամբք մի՛ ոսկւով եւ քարամբք շուրջ ճառագայթաձեւիւք. (Ածաբ. ծն.։)
Զգալիսս պայծառացոյց՝ մանրամասնեայ բարեզարդ խառնուածով. (Ասող. վերջաբ։)
Մատենապատում երկնաբերձ պայծառացուցեալ. (Կորիւն.։)
Ունօղ զգոյն մարգարտի. կամ պայծառ քան զմարգարիտս գեղեցիկս.
Ղապտերն հանապազորդեան ի սմա՝ յերկինս սրբոցն իմանի մշտնջենալոյս պայծառութիւն. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Կռոնոս զկնի դարանեալ հեծեալն յայծ, եւ հոտ քաղին անժամանակ իմն նախաբուրական պատահեաց մեզ. այսինքն ցուրտն ձմերան կանխեաց. (Մագ. ՟Լ՟Գ։)
Զիւրոյն լուսաւորութեան պայծառութիւն նախայայտաբար եւ բազմերջանիկ հեղմամբ գերագունիցն էութեանցն յայտնէ. (Դիոն. երկն.։)
Հրաշալի է մեզ տօնս այսօր, եւ պայծառագոյն քան զսովորական շարադրութիւնս. (Ոսկ. լս.։)
Երկրաւոր բժիշկ զերկաթն ի հուրն շողացուցանէ, մինչ զի կայծակունս հատանէ. (Եղիշ. երէց.։)
Պղատոն պայծառաբանեաց կախարդաբար՝ փոփոխելիս ասելով զհոգիսն. (Լծ. ածաբ.։)
ՊԱՅԾԱՌԱԲԵՐԻԼ. Պայծառ բերիւք պտղաբեր գտանիլ.
Առաքինութեան պայծառաբերին պտղով. (Թէոդոր. կուս.։)
λαμπροφόρος splendidam seu candidam vestem (vel formam) gerens, candidatus. Զգեցեալն պայծառս կամ զպայծառութիւն. սպիտակազգեաց. պայծառ. եւ Ի զգեստս պայծառս.
Անդ սիւնք եկեղեցւոյ պայծառազգեաց վառեալ՝ աստուածածագ հրոյն բորբոքմամբ միացեալք ի լոյսն անշիջանելի եւ սուրբ։ Պայծառազգեաց պսակեալք լուսով փառացն Քրիստոսի՝ ընդ սրբոց առաքելոցն եւ մարգարէիցն պարս. (Խոր. վրդվռ.։)
Վասն անթիւ բազմութեան հեթանոսաց պայծառազգեցից առաջի Աստուծոյ. (Նախ. յայտն.։)
Որ պայծառազգեաց վայելչութեամբ պսակեաց զսուրբն Հռիփսիմէ եւ զԳայիանէ. (Շար.։)
ՊԱՅԾԱՌԱԶԳԵԱՑ ԼԻՆԻՄ, ՊԱՅԾԱՌԱԶԳԵՆՈՒՄ. λευχειμονέω albis induor, laetitiam prae me fero. Պայծառս զգենուլ. պայծառազգեստիլ. պայծառանալ.
Ի ներքս մտէք յանարատ հարսնարանն, պայծառազգեաց լեալք մաքուր եւ անաղտ իմաստիւք. (Նիւս. երգ.։)
Որք նորափետուր բանիւ զարդարեալք՝ պայծառազգեցան եկեղեցիք Հայաստանեայց ի ձեռն սրբոյն Սահակայ. (Շար.։)
Վայելչացեալք եւ ի զարդուցն կազմուածս, եւ պայծառազգեստք ի փայլող զինուցն մաքրութենէ։ Պայծառազգեստ սպիտակութիւն։ Պայծառազգեստ վարսաւորութեամբ ծաղկին հրճուել. (Պիտ.։)
Պայծառազգեստք եւ սպիտակափայլք ըստ պատահման արծաթոյ. (Նար. առաք.։)
Պայծառազգեստ վայելչութեամբ սպասաւորել սրբութեանցն. (Շ. ընդհանր.։)
Փողփողելով ի վերջաւոր պայծառազգեստ եւ պճնաւոր. (Շ. եդես.։)
Առաքեաց զնա ի զգեստս պայծառազգեստ (կամ պայծառագեղս) թագաւորութեանն. (Եփր. թագ.։)
Զարդարեցաք զսա սպասիւք պայծառազգեստիւք. (Յիշատ.։)
Պայծառազգեստ պսակեալ արփիափայլ հրաշիւք. (Խոր. վրդվռ.։)
Լուսաւորեա՛ պայծառազգեստ՝ քղանցիւք ոսկեղինօքն զառագաստ քո զարդարել. (Գանձ.։)
Մեք կողոպտէաք, սա զմերկս պայծառազգեստ զարդարէր. (Եղիշ. երէց.։)
Պարակից դուք եղէք յայսմ աւուր վերին զօրաց պայծառազգեստից սրբոց հրեշտակաց. (Տաղ.։)
Պայծառ նշողիւք. լուսաճաճանչ. անաղօտ.
Պայծառանշոյլ ջահ վեհին ծագման՝ փրկչին Յիսուսի նշան անպարտելի. (Նար. խչ.։)
Որ տարածէ յիւրմէ զպայծառութիւն. եւ Տարածեալ պայծառութեամբ. լուսաճաճանչ.
Զլուսասփիւռ պայծառատարած զհաւատս առաքելական ծաղկեցուցանէր. (Յհ. կթ.։)
Պայծառ տեսլեամբ. փառացի. շքեղ.
Սպասս վայելուչս՝ գունագոյնս՝ պայծառատեսիլս. (Կորիւն.։)
Անմահութեան փառացն ցանկացի՛ր. այն է պայծառատեսիլ եւ լուսաւոր. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 41։)
λαμπρότης, φαιδρότης, διαυγία , ἕλλαμψις candor, splendor, fulgor, claritas. Պայծառ գոլն, եւ պայծառանալն. լուսափայլութիւն. լոյս. փայլումն. յստակութիւն. շքեղութիւն. վայելչութիւն.
Զանցանէր պաղծառութեամբ զթագաւորաբնակ արքունեօքն։ Մարդոյ լոկոյ անհնարին է զայսպիսի պայծառութիւն լուսոյ զգենուլ. (Եղիշ. ՟Գ. եւ ՟Ը։)
Եւ այնպէս գոյացան պայծառութիւնքն երկրորդք՝ սպասաւորօվք առաջնոյ պայծառութեանն. (Ածաբ. ծն.։)
Մին ի միոջէ աստուածութենէն լինիցի պայծառութիւնն միաւորութեամբ բաժանեալն, եւ միաւորեալ բաժանմամբ։ Զքարանց բազմապատկութիւնս եւ զպայծառութիւնս։ Մաքուր պայծառութիւն եւ այլն. (Առ որս. ՟Է։)
Անհաստատ են պայծառութիւնքս, եւ աշխատութիւնքս վշտագինք։ Զիմաստութիւն նորա առանց ամենայն երկբայութեան ցուցանեն պայծառութիւնք արարածոցս. (Իսիւք.։)
Ընդ քեզ է սկիզբն զօրութեան, պայծառութիւն սրբոց քոց, յարգանդէ յառաջ քան զարուսեակ ծնայ զքեզ. (Ղեւոնդ.։)
Այսօր եւ հրեշտակք ուրախանան ընդ պայծառութիւն քո սուրբ եկեղեցւոյ. (Շար.։)
Զեկեղեցւոյ պայծառութենէ մի՛ անփոյթ առնէք։ Որ եւ ընդ բնաւ աշխարհս մեծազարդ պայծառութեամբ զարդարեալ լինէին եկեղեցիք. (Շ. ընդհանր.։)
յաւուրս սորա պայծառանայ սուրբ պատրիարգարանն Ասող. (՟Բ. 6։)
յաւուրս սորա պայծառանայ սուրբ պատրիարգարանն (Ասող. ՟Բ. 6։)
Գուցէ եւ մեք աղտեղի զգեստիւ անդ ի հարսանիսն երթիցուք, ուր ամենեքեան ջահազգեսիեալք պայծառանան. տպ. ջահազգեստիւք. յն. պայծառ զգեստս ունին. (Ոսկ. յհ. 6։)
Ջահաւորել. ծագել. պայծառացուցանել.
Ջուր սահող է եւ ցրտին, նոյնպէս եւ այծ սահող է, որսահեցուցանէ ի մեղս. (Մեկն. ծն.։)
Երկաթ՝ ինքն պայծառանալովն ոչ սեւացուցանէ զհուրն. (Բրս. ծն.։)
ՍՊԻՏԱԿԱԶԳԵԱՑ ՍՊԻՏԱԿԱԶԳԵՍՏ. λευκωείμων , λευχείμων, λευχειμένος amictu candido dealbatus, candidus, candidatus. Որ զգեցեալ է սպիտակս. որոյ զգեստն է սպիտակ. պայծառազգեստ. եւ Ունակ սպիտակութեան. պայծառ.
ՍՊԻՏԱԿԱԶԳԵԱՑ ՍՊԻՏԱԿԱԶԳԵՍՏ. λευκωείμων , λευχείμων, λευχειμένος amictu candido dealbatus, candidus, candidatus. Որ զգեցեալ է սպիտակս. որոյ զգեստն է սպիտակ. պայծառազգեստ. եւ Ունակ սպիտակութեան. պայծառ.
λευκότης albedo. Սպիտակն գոլ. գոյն սպիտակ. պայծառութիւն. ճերմակութիւն, ճերմըկութիւն.
Ի սրատեսութի՞ւն (հպարտանաս). արծուի եւ անգղ յաղթեն քեզ։ Տուեալ է աստուծոյ անկեղն առաւել զսրատեսութիւն։ Այծեամն իւրով սրատեսութեամբն։ Այծեամն անուանէ յաղագս սրատեսութեանն զբանն աստուած. (Ոսկ. փիլիպ.։ Ոսկիփոր.։ Բրս. հայեաց.։ Նիւս. երգ.։)
Յորմէ սքանչելակերպ պայծառութենէ պահապանքն եղեն որպէս զմեռեալս. (Ճ. ՟Գ.։)
εὑπρέπεια, τὸ εὑπρεπές decor eximius λαμπρότης claritas, candor, nitor. Վայելուչն գոլ. վայելչականութիւն. բարեյարմարութիւն. պայծառութիւն. փառք. շուք. շքեղութիւն. բարեվայելչութիւն.
ՎՐՆՋԱՊԱՊՉԵԱԿ կամ ՎՐՆՋԱՊԱՊՉԱԿ. Որ ի վրնջելն պապաջէ. ոյր խխնջիւնն է պապաչիւն. (մակդիր այծից եւ եղջերուաց, կամ այծեղջեր)
Զքաջավազիկն երկնաչու եւ վրնջապապչեակ զքօղն քաղեան։ Կռօնոս յայծի հեծեալ ի վրնջապապչակն քաղ սալասմբակ. (Մագ. ՟Լ՟Դ. ՟Ծ։)
Եւ է նորա իմանալի ներգործութիւնն՝ անխառն եւ անարատ մաքրութեամբ պայծառացեալ, եւ տեսողակցական աստուածայնոցն իմացուածոց. (Դիոն. ածայ.։)
Փայծաղն գոլով պինդ բնութեամբ, պնդէ զնոսա եւ տոկացուցանէ. (Նիւս. բն. ՟Ի՟Է. (նոր ձեռ. սաստկացուցանէ)։)
ՓԱՂՓԻՆԱՏԱՐ ՓԱՂՓԻՒՆԱՓԱՅԼ. Ունօղ զփաղփիւն եւ զփայլումն, կամ զփայլիւն փաղփուն . պայծառ.
Կայծակունս թափեալ փայլակնակերտ զտեսողացն կափուցանէր զաչս. (Մագ. ՟Հ՟Ա։)
Ամպքն՝ լուսատեսակ, փայլակնացայտ եւ այլն։ Փաղփաղուն եւ փայլակնացայտ պայծառութիւն (ականց). (Խոր. վրդվռ.։ Վրք. ոսկ.։)
Ամպքն՝ լուսատեսակ, փայլակնացայտ եւ այլն։ Փաղփաղուն եւ փայլակնացայտ պայծառութիւն (ականց). (Խոր. վրդվռ.։ Վրք. ոսկ.։)
Փայլատակումն ահեղ ծագեց ի բանտի անդ։ Ի սակաւ փայլատակմանէ կայծականց. (Նեղոս.։ ՃՃ.։)
ՓԱՅԼԱՏԱԿՈՒՄՆ. κεραυνός fulmen. Շանթ. կայծակն. կայծակ.
Փայլատակունք ոչ եթէ այլուստեք են, եթէ ոչ ի բնութենէ հրոյ։ Ոչ զփայլատականց եւ ոչ զորոտմանէ, եւ ոչ զխաւարէ ճառէ։ Որք արժանիեն փայլատականց, եւ կայծականց։ Փայլատակունս, եւ շանթս հրացեալս. (Եզնիկ.։ Մանդ.։ Եւս. քր. ՟Ա։)
ՓԱՅԼԱՏԱԿՈՒՆՔ. φέγγος splendor λαμπάς fax. (իսկ իտ. lampa փայլակն. ) ἅνθραξ carbo (որ եւ ԿԱՅԾԱԿՆ, իբրու կայծ) μαρμαρυγή splendor vibrans. Փայլմունք. շողիւնք. ցոլք լուսոյ. ճառագայթք. կածկըլտուք, կայծեր։
Կայծակունք թօթափէին ի նոցանէ իբրեւ ի փայատականց պղնձոյ։ Ի փռնչելոյ նորա փայլատակունք հատանին։ Փայլատակունք հատան ի նմանէ։ Ճառագայթք հատանէին իբրեւ ի փայլատականց հրոյ.եւ այլն։
Ճառագայթատեսիլ լուսով շուրջանակի փայլատակունս ընդունել։ Որպէս զճառագայթս իսկ զգեցեալ այնպէս պայծառագոյն առնէ, ոչ յերկիր ծագեալ զփայլատակունս, այլեւ քան զերկինս ի վեր տարածեալ։ Բացեալ տեսանելեացն՝ փայլատակունս արձակէր լուսոյ. (Փիլ. լին. ՟Գ. 43։ Ոսկ. մ. ՟Ա. 15։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 11։)
ՓԱՅԼԱՏԱԿՈՒՆՔ. κεραυνός fulmen. Շանթք, կայծակունք. կայծակներ.
Քրիստոսիւ փայլեալ. պայծառացեալ ի քրիստոս. Զքրիստոսափայլ սեռս տղայոցն՝ որ ի բեթղեէմ. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
ԱՄԵՆԱԼՈՅՍ ԱՄԵՆԱԼՈՒՍԱՍՓԻՒՌ ԱՄԵՆԱԼՈՒՍԱՒՈՐ. Ամենայնիւ լուսաւոր, լուսապայծառ, ամենապայծառ, լուսաճաճանչ. լուսածաւալ. հրաշափայլ. բոլորովին լուսաւոր՝ պայծառ. գայէթ նուրանի՝ րուշէն. շէօհլէտար.
Ամենավայելուչ եւ մեծագոյն պատուով նազաբանել։ Ամենավայելուչ խելամտութեամբ առնուլ զտեղեկութիւնն։ Յամենավայելուչն քերթողացն պարս։ Ամենավայելուչ գեղեցկութեամբ պայծառացեալ. (Պիտ.։)
ԱՄՊԱՀԱՐՈՒԹԻՒՆ կամ ԱՄԲԱՀԱՐՈՒԹԻՒՆ. κεραυνός fulmen;
cf. ԲԱՐԿՈՒԹԻՒՆ;
Հարուած եկեալ յամպոց. շանթահարութիւն. շանթ. կայծակն. կայծակ. եըլտըրըմ.
Անաղօտ բորբոքեալ. պայծառ եւ անշէջ.
Պտղովք պայծառացեալ անապականագոյնք եւ լուսատեսակք. (Մագ. ՟Ե։)
Ո՛չ թէ աներեւութանան ըստ նախատպին, այլ զնշմարանս նորա պայծառացուցանեն. (Շ. յկ. ԻԷ։)
Զօրագոյն քան կամ իբրեւ զարեւ, իբր պայծառագոյն, կամ տոչորիչ. կամ որպէս Արեկագոյն, այսինքն սաստկագոյն. կամ արուորագոյն.
Աւազանապաճոյճ գերապանծ պայծառութեամբն արտափայլեալ. (Անան. եկեղ։)
Ի կենաց որթոյն մեզ բարունակացեալ պայծառ եւ կանուխ ողկոյզ. (Խոր. հռիփս.։)
τηλαυγέστερος, -ον, τηλαυγέστατος, -ον clarior, splendidus, splendidissime Յոյժ պայծառ. յայտնագոյն. բացափայլապէս.
Մշտապայծառ փառաց գերակայութիւն. (Խոր. վրդվռ.։)
Ոչինչ աւելի ունել վայելչութիւն կամ գոյաւորութիւն քան զպայծառութիւն ծաղկին. (Սարգ. յկ. ՟Ժ։)
Իբրեւ զնկարս գեղեցիկս զարդուց գունակաւորեալ եւ պայծառացեալ. (Նար. յովէդ.։ Նոյն է եւ ԳՈՒՆԱԿԵԱԼ։ ՃՃ.։)
Զդժուարիմաց բանսն պայծառ եւ յայտնի առաջի ամենեցունց դնէր։ Թարգմանէր զաստուածային գիրս զդժուարիմացս. (Վրք. ոսկ.։)
Ի պատուական հիւթ պայծառ պաստառաց՝ եգիպտացի դիպակակիտուած. (Նար. խչ.։)
Որ եռացմամբ կայծակունս արձակէ, կամ շանթս հրեղէնս.
Եռանդնակայծակ ահաւոր հուրն իջեալ ի վերայ քո. (Թէոդոր. խչ.։)
ԵՐԵՔՊԱՅԾԱՌ ԵՐԵՔՊԱՅԾԱՌԵԱՆ. τριλαμπής ter, aut valde splendens Եռալոյս. Երեքերեւեան. ամենապայյծառ.
Լոյս՝ միշտ պայծառ, երեքպայծառ. (Ածաբ. նոր կիր.։)
Զերեքպայծառեան լուսոյն եզաբուն ճառագայթ. (Խոր. վրդվռ.։)
Կրկին տեսութեամբ. առաւել յստակութեամբ. պայծառագոյնս.
Ո՞ւր հանդերձիցն զանազանութիւնն. ահա ցեցակերք եղեն. իբր ազգի պայծառութիւն. (Ճ. ՟Բ.։)
Ընդարձակագոյն շինեալ՝ անուանեցաւ Կեսարիա։ Շինէ զՄաժաք ընդարձակագոյն՝ պայծառ շինուածովք. (Խոր. ՟Ա. 13։ ՟Բ. 17։)
Սիրամարգք, որք զպայծառ եւ զզանազան թեւաւորութեանն՝ զօրէն ոստայնից տեսանելով, եւ ամենագեղեցիկ տեսիլ ցուցանէ տեսողացն. (Փիլ. լիւս.։)
Լրումն կամ լիութիւն լուսով պայծառութեան եւ լուսոյ լուսնի.
Պայծառացեալ մեծ լուսաւորութեամբ տուընջեանս ծագմամբ. (Ոսկ. հռ.։)
Իբր Պայծառագոյն. լուսատեսիլ եւ լուսափայլ յոյժ յոյժ. կնմ Կարի նման լուսոյ.
φωτεινότερος lucidior. Առաւել լուսաւոր. պայծառագոյն.
Մակդիր գիշերոյ՝ յորում իցէ լուսին պայծառ. լուսին կամ լուսնկայ ունեցօղ. մահիթապլը.
περκαίνω variego. տալ խայծել. հասանեցուցանել իբրեւ զխաղաղ. խայծեցնել.
Աղոխացո՛ ի մեզ զթուութիւն երկիւղին. եւ խայծեցո՛ ի մեզ զքաղցրութիւն սիրոյն, եւ ճաշակեա զնոյն. (Լմբ. սղ.։)
ԾԱՂԿԵՑՈՒՑԱՆԵՄ որ եւ ԾԱՂԿԵՄ. ն. Տալ ծաղկիլ. յուռթի եւ բարգաւաճ առնել. ծաղկաձեւ փայլեցուցանել. պայծառացուցանել.
Զայսպիսի անուանադրութեանս շնորհ օրըստօրէ պայծառացուցեալ ծաղկեցո՛. (Պտրգ.։)
Կայծակնաբուղխ վարդապետութեամբ քո վառեա՛ զփուշն դժնիկ. (Ոսկ. լուս.։)
Որ հանէ զկայծակունս. որպէս զհեփեստոս, կամ հանգոյն կիկղոպայց հրաբուխ լերինն ետնայ. կրակ ցաթկեցնօղ.
Զկայծակնահանու դիւին զգեհենին հրոյ ցայտմունս. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
ԿԱՅԾԱԿՆԱՀԱՐ ԱՌՆԵԼ. ԿԱՅԾԱԿՆԱՀԱՐԵԼ. Հարմամբ որպէս կայծքարի ընդ պողպատ՝ հուր բորբոքել. կամ որպէս շանթիւ հարկանել ի հրդեհել.
Եւ ինքն լիպարիտ իբրեւ զամպ հրախառն մտանէր եւ ելանէր, եւ կայծակնահար առնէր զբազումս. (Օրբել.։)
Իբրեւ զհուր կայծակնահարեալ ընդ ոլորտս երկրիս մերոյ ի վեր բարձրացուցին զբոցն տոչորիչ. (Յհ. կթ.։)
Որ տարածանէ՝ ափռէ ծաւալէ յիւրմէ զկայծակունս.
Ի փայլակնացայտ կայծակնատարած սեղանոյ. (Անան. եկեղ։)
Ի վերայ քո կայծակնատարած եւ շող աստուածութեանն երեւէր. (Գանձրն.։)
Որ որպէս զտարափ տեղայ զկայծակունս. անձրեւի պէս կրակ կամ կայծակ թափօղ.
Հրաբուղխ եւ կայծակնատարափ ցոլացմամբ կիզանող լեզուաց. (Նար. յովէդ.։)
Ի կայծակնատարափ, ի բոցակէզ, յահարեկ գալստեան որդւոյն աստուծոյ. (Տօնակ.։)
Հրատեսիլ, բոցաճաճանչ. կայծակնակերպ.
Կայծակնատեսիլ կարմրացայտ ամպոյ. (Գանձ.։)
Զմեծի պասեքին զճրագալոյցն կարապետութիւն ասէ զգալի պայծառութեամբ. եւ զաստուածայայտնութեան ճրագալոյցն նախատօնակ կարապետութիւն ոթօրեայ աւուրցն պաշտաման. (Կամրջ.։)
Կենդանախարոյկ լուսով, կամ կայծակմամբ, կամ ջերմութեամբ. (Անան. եկեղ.։ Նար. ՟Լ՟Գ։ Նչ. եզեկ.։)
Համարձակ՝ այսինքն պայծառ եւ յստակ, եւ անվեհեր ձայնիւ, կամ ձայն արձակելով.
Որ համարձակ փայլէ. մեծապայծառ.
Պայծառ ունիցիմք զմտաց հայեցողութիւն. (Խոսր.։)
Զհանդարտողական իմաստասիրութիւն առաջի արկանելով։ Ըստ հանդարտողականն իմաստասիրութեան առաքինաբար պայծառացուցանելով. (Մաքս. եկեղ.։)
Պայծառագունութիւնք եւ ականջաց հեշտալրութիւնք։ Հեշտալրութեամբ լսելեաց. (Երզն. ՟ժ. խորան.։ Ոսկիփոր.։)
Գիտէք զնախնին ամենայն թագաւորաց զնեբրովթ, որպէս գրեալ է զնմանէ, եթէ զառիւծ եւ զայծեամն ի հետեւակուց ըմբռնէր նա, եւ զամենայն էրէ եւ զգազան. (Պտմ. վր.։)
Սքանչացուցանել. հիացուցանել. եւ Հրաշալի յօրինել, կացուցանել,. պայծառ զարդարել. հանդիսացուցանել.
Կայծակն հրափայլութեան. (Մագ. ՟Ի՟Դ։)
Որպէս Լուսապայծառ։ (Գանձրն.։)
Գեղազարդիցն նշուլից ի նմանատեսակացն հայելեաց պայծառութիւն, բոլորովիմբ եւ ճաճանչեղագոյն փափագեցելոցն թափանցիկ առնել զիւրն լոյս. (Դիոն. եկեղ.։)
Ո՛վ պայծառ տեսութեան արդարոց անձանցն միաձայնութեան. (Սիսիան.։)
Պայծառանան անապատք, եւ սուրբ ճգնազգեացք միայնակեցականպարուք. (Զքր. կթ.։)
Ի նկարագրութիւնսն ո՛չ որ զպայծառութիւն դեղոցն ունի, այլ որ զչափաբերութիւն յօդաչափութեանն, նա է գովելի. (Արշ.։)
Մի՛ տգեղութիւն անմաքրութեան նորափառութեան խաւարեցուսցէ զպայծառ մարգարիտն աստուածխօսութեան. կամ է սնափառութիւն, եւ կամ այլափառութիւն ի վարդապետութեան։
Ի նկարագրութիւնսն՝ ո՛չ որ զպայծառութիւն դեղոցն ունի, այլ որ զչափաբերութիւն յօդաչափաբերութեանն՝ նա՛ է գովելի. (Արշ.։)
Պայծառ բորբոքեալ. յորդալոյս.
Պայծառաբորբոք ջահիւք եւ մոմեղինօք. (Ասող. ՟Գ. 16։)
cf. ՊԱՅԾԱՌԱՑՈՒՑԱՆԵԼ.
Փութաբար ընթերցջիք զգիրս աստուածային. զի այն իսկ զներքինին պայծառագործեաց. (Ոսկ. գծ.։)
Արեամբն աստուածայնով ներկեալ պայծառագործէ. (Վրդն. ծն.։)
Պայծառ զարդարեալ. վայելչազարդ առնել.
Իբր զծառսն տեառն՝ առատապէս պայծառազարդեաց. (Նար. խչ.։)
Պայծառ եւ զուարճալի. զուարճացեալ պայծառութեամբ.
Եւ մեք պայծառազուարճ համարձակութեամբ՝ երկրային պարուքս ընդ արփիափայլ սեռիցն պարակցեալ. (ՃՃ.։)
ՊԱՅԾԱՌԱԿԵՐՊԵՄ ՊԱՅԾԱՌԱԿԵՐՊԻՄ. Պայծառացուցանել. շքեղացուցանել. պայծառանալ, շքեղանալ.
Զտօնիս զօրինակն աւետարանին լուսովն պայծառակերպեցին. (Ճ. ՟Գ.։)
Զթագաւորականի աւուր պայծառակերպեալ հրաշազարդեն զփառս։ Այժմ երկիր վայելչացեալ պայծառակերպի յերեւմանն Աստուծոյ. (Խոր. վրդվռ.։)
cf. ՊԱՅԾԱՌԱԿԵՐՊԵՄ
cf. ՊԱՅԾԱՌԱԿԵՐՏ.
Շինէ զքաղաքաբլուրն ապարանս պայծառայարդարս գեղեցկայարմարս։ Կոչեաց զանուն ամրոցին զարդ, այսինքն պայծառութիւն ի վերայ պայծառայարդար պատրաստութեան. (Արծր. ՟Ա. 10. եւ 11։)
cf. ՊԱՅԾԱՌԱԶԱՐԴ.
Եկեղեցի պայծառապաճոյճ ի նմա յարդարեալ։ Շինէ զպայծառապաճոյճ եկեղեցին. (Յհ. կթ.։)
Պայծառ ի պաշտաման. որ փառաւոր առնէ զպաշտօնն.
Բազմազարդ պաշտօնապայծառ երգեցողօք. (Ասող. ՟Գ. 6։)
Ի կերակուրս՝ յմըպելիս, ի պարաւորութիւնս եւ ի պայծառ ազդեստութիւնս. (Սարգ. ՟բ. պ. 1։)
Պարծեցուցանես ի պայծառութիւն քումդ տեսակի զքեւ պանծացեալսն. (Նար. խչ.։ 2)
Որպէս գիտութիւն պերճացուցանէ զընթեռնուլն, գոյնպէս եւ զգիտութիւն՝ ազդողութիւն պայծառացուցանէ. (Իսիւք.։)
Վառումն ջահի. լուսափայլութիւն. պայծառութիւն.
Որ ծայրագոյնդ ես լոյս, եւ ղամպարափայլ ջահավառութեամբ պայծառանաս, եւ լուսաւորես. (Մագ. յիշ. խչ.։)
αὑγή splendor. Պայծառութիւն ըստ ջահի. ջահաւառութիւն. լուսաւորութիւն.
Վարանեսցի ոք երիցագոյն ասել զայն, որ յառաջ քան զնոսա զամսն այն ինչ է սակաւաժամանակոք (այսինքն սակաւաժամանակ միջոցաւ)։ Ամենայն ինչ՝ որ ի մարմնի եւ արտաքոյ, է սակաւաժամանակեայ։ Սակաւաժամանակեայ է եւ առօրեայ։ Զմարմնոյն սակաւաժամնակեայ գեղեցկութիւն յարգուկն համարի. (Փիլ.։ Կենացս մարդկան սակաւ է, եւ սակաւաժամնակեայ՝ կենցաղոյս պայծառութիւն. Մաշկ.։)
Սպիտակ կամ պայծառ մարմնով.
Ի սրովբէասարսափ աստուածակայծակն սեղանոյն առլցմանէ. (Անան. եկեղ։)
Յո՛րպիսի պայծառ քաղաքէ զնա վերջացուցեր. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Վասն տեսանողութեանն նմանեցուցանէ զեղբօրորդին այծեման. զի յանասունս քան զայծեամն չիք տեսանօղ. վասն այնորիկ քրիստոսի տեսանողութեանն օրինակէ զնա. (Նար. երգ.։)
Մեծութիւն ահեղ, անատարակոյս տեսաւորութիւն։ Տեսաւորութիւն պայծառ եւ անապշելի. (Նար. ՟Լ՟Ե. ՟Հ՟Ա։)
Երեսք հօրն պամբոյի պայծառացան իբրեւ զփայլակն. եւ նոյն շնորհաց հաղորդք էին հայրն սիլովանէ, եւ սիսոյի՝ արք փայլակնատեսիլք. (Վրք. հց. ՟Ի՟Ա։)
Որ զքանքարաթաքոյցն տանջեաց չարաչար։ Զի մի՛ իբր զքաքարաթաքոյց զայծ ծառայն։ Զի ապրեսցիս ի քանքարաթաքոյց ծառային որոգայթից. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. առակ.։)
Այլ թերեւս քաջատեսութեա՞մբ ինչ հպարտանայցես. այլ ոչինչ նման ես այծեման եւ արծուոյ. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Է.) յն. ὁξύ βλέπεις . սո՛ւր տեսանես.
Այլակերպիլն Տեառն ի Թաբովր. որ եւ ՊԱՅԾԱՌԱԿԵՐՊՈՒԹԻՒՆ. ուստի եւ տօնն Վարդավառի. μεταμόρφωσις. transfiguratio, transformatio
Անստուեր լուսափայլութիւն. անաղօտ պայծառութիւն.
՟Ավ պայծառացեալ. ծագեալ առ յայ.
Աստուածապայծառ պատգամ, կամ լոյս. (Ագաթ.։ Յհ. կթ.։)
ԱՐՏԱՓԱՅԼՈՒԹԻՒՆ ԱՐՏԱՓԱՅԼՈՒՄՆ. φαιδρότις nitor, splendor Արտափայլելն. պայծառ ծագումն. նշոյլք. ցոլք լուսոյ.
εὑκοσμία, διακόσμησις decentia, ornatus, ordo, modestia Վայելչութիւն. պայծառութիւն. բարեկարգութիւն. համեստութիւն.
Յորժամ խնդրէիր ի տեառնէն զբարեմանկութիւն։ Հարսանիս պայծառս, բարեմանկութիւնս, ծերութիւնս խորինս. (Բրս. առ ընչեղս. եւ Բրս. հայեաց.։)
τηλαύγημα, λαμπρότης splendor, fulgor, claritas Արտափայլութիւն, պայծառութիւն, յայտնութիւն.
Զարդ գեղոյ. գեղեցկութիւն զարդուց եւ կարգեաց. չքնաղութիւն. պայծառութիւն. վայելչութիւն.
Բարձրանալ ի փառս գերապայծառս պանծալի եւ վայելուչ գեղազարդութեան. (Անան. եկեղ։)
Եւ դուք սիրելիք յառաջ ասացելոցս մեծապէս պայծառացուցէ՛ք զդժուարապատմելիս. (Ճ. ՟Գ.։)
διειδέστερος perspicacior, liquidior, limpidior Առաւել պայծառ. յստակագոյն. պարզագոյն.
Զուարթագոյն եղեալ. պայծառացեալ.
Հարկաւորի բանս, թանձրամտութեանս՝ մամնական իշխանութեանս յարացուցիւ՝ զսոյն երեւելի առնել։ Թերեւս կարասցեն այսոքիւք մարդկան թանձրամտութիւն հպել յիմաստ վերին պայծառութեանն. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Որ ունի զլոյս թափանցանց. թափանցիկ. պայծառ. անաղօտ.
Ճոխացուցանէ պայծառապէս զամենայն աղօթականս ժամակարգութիւնս եկեղեցւոյ սրբոյ. (Յհ. կթ.։)
Լուսակեսակութիւն. պայծառութիւն.
Վառումն լուսոյ. պայծառութեան լուսազարդ. լուցմունք ճրագաց.
φασῦσις, φωτισμός illuminatio, illustratio λαμπρότης splendor φωτοδοσία luminis datio եւ այլն. Լուսաւորն գոլ. պայծառութիւն փայլումն. լոյս. (զգալի կամ իմանալի).
պարգեւ կոչեմք, շնորհ, մկրտութիւն, օծումն, լուսաւորութիւն։ Օծումն որպէս քահանայական եւ թագաւորական. լուսաւորութիւն՝ իբրեւ զպայծառութիւն. եւ այլն. (Ածաբ. մկրտ.։)
Զլապտերս մեր խաւարեցուցաք։ Շիջուցեալ խաւարեցուցանէր զմոլորութեան կայծակն. (Սարգ. ՟ա. պ. 8։ Խոր. հռիփս.։)
Ուր իցէ զարդ պսակման խուրիւ. պսակագեղ եւ պայծառ.
Ամպատեսիլ սիւն՝ կայծակնաբորբոք ճառագայթիւքն պայծառացեալ ի յերկրի. (Թէոդոր. խչ.։)
Մաքրեալն իմանալի կայծակամբ հրոյ. մակդիր եսայեայ մարգարէի ըստ տեսլեան իւրում.
Կայծակնամաքուր յեսայիաս։ Քան զկայծակնամաքուր բերանն տպաւորագոյն. (Սարգ. յկ. ՟Ա։ եւ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Դ։)
Ամսվսածնին եսայեայ կայծակնամաքուր սուրբ մարգարէին. (Շար. Եփր. խոստ.։)
Որ գոյ սարսափ յերեսաց կայծականց թօթափելոց.
Փոխանակ եռանդապտոյտ կայծակնասարսափ շանթիցն ցոլմանց. (Անան. եկեղ։)
Պղնձոյ՝ կա՛մ հրատեսակութիւնն, եւ կամ զոսկետեսակութիւնն է հետեւեցուցանել ... Կարմիրն (յայտ առնէ) զհրատեսակութիւնն. կամ Կայծ՝ զհրատեսակութիւն նոցա յայտ առնելով. (Դիոն. երկ։ Նչ. եզեկ.։)
Ի մէջ պայծառութեան բոցոյ հնոցին ... արեգակունք հրեշտակաձեւեալ կերպարանօք ծագէին. (Թէոփիլ. պհ.։)
Լուսապայծառ ճառագայթազգեստ. (Տօնակ.։)
Լուսապայծառ ճառագայթազգեստ. (Տօնակ.։)
Լուսանշոյլ. պայծառափայլ.
Պայծառ գեղ արեգական եւ լուսնի հանդերձ աստեղացն ճոխագործութեամբ. (Արծր. ՟Դ. 11։)
Միշտ փայլումն. անաղօտ պայծառութիւն՝ լուսաւորութիւն.
Նախկին յայտնութեւիւն, կամ պայծառ ծանօթութիւն.
Նախավկայութեամբ պայծառացուցեր զտիեզերս սուրբ Ստեփաննոս. (Գանձ.։)
ՇՐՋԱՓԱՅԼԱՏԱԿԵԼ. Շուրջ փայլատակել՝ ցոլանալ. Որոց բարեփառութեանն պայծառութիւն ընդհանուր շրջափայլատակէին ի ներքոյ երկնից. (Կիւրղ. ղկ.։)
cf. ՈՐՈՏԸՆԴՈՍՏ. կամ Որո՛տ ընդոստական, ընդոստուցիչ. Ի ճնշմանէն սաստիկ փայլեալ նիւթ կայծական, եւ պատառմամբ թնդմամբ որո՛տընդոստական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
ՊԱՅԾԱՌԱԶԳԵԱՑ ԼԻՆԻՄ. ՊԱՅԾԱՌԱԶԳԵՆՈՒՄ. λευχειμονέω albis induor, laetitiam prae me fero. Պայծառս զգենուլ. պայծառազգեստիլ. պայծառանալ.
Ի ներքս մտէք յանարատ հարսնարանն, պայծառազգեաց լեալք մաքուր եւ անաղտ իմաստիւք. (Նիւս. երգ.։)
Որք նորափետուր բանիւ զարդարեալք՝ պայծառազգեցան եկեղեցիք Հայաստանեայց ի ձեռն սրբոյն Սահակայ. (Շար.։)
Պայծառս զգենուլ. պայծառազգեաց լինել.
Այժմ երկին ի վերուստ պայծառազգեստեալ. (Խոր. վրդվռ.։)
Որք ի հեթանոսաց պայծառազգեստեալք կային առաջի Աստուծոյ. (Լմբ. յայտն.։)
Որով տիեզերք պայծառազգեստեցան արեգակնակերպ ճառագայթիւք. (Գանձ.։)
Պայծառ կացուրդ. մեծահանդէս ժողով, տօն.
Սկիզբն ամսոցն եւս նախակարգեալ եղեւ (գարունն), եւ ի պայծառակցրդիցն ընդունակ՝ ի հնումն եւ ի նորումս. (Պիտ.։)
Պերճաբանելն. եւ Բան պերճ եւ պայծառ. Ճոխաբանութիւն գովելի կամ պարսաւելի.
Հայեաց ի քեզ. այս քեզ բայ պայծառապէս բարեկրեցելումն եւ ամենայն կենաց քոց կատարումն բերէ, պիտանացուցանելով. (Բրս. հայեաց.) յն. χρησιμῶς παραστήσεται.
Խայծիլն պտղոց, կամ ուռճանալն պտղովք.
Անտանելի պտղախայծութեամբ առաքինութեանցն առատանային. (Լմբ. ատ.։)
Գործելն զջահս. լուսափայլութիւն հանգոյն ջահից. պայծառութիւն.
Խումբք սրբոցն անաղօտ ջահագործութեամբք գունակս գունակս պայծառացուցանեն զպատիւ մեծի աւուրս. (Թէոդոր. կուս.։)
ՋԱՀԱԼՈՒՍՈՒԹԻՒՆ ՋԱՀԱԼՈՒՑՈՒԹԻՒՆ. Ունելն զլոյս ջահից. լուսաւորութիւն. պայծառութիւն. եւ Լուցումն կամ բորբոքումն ջահից.
ՋԱՀԱԼՈՒՍՈՒԹԻՒՆ ՋԱՀԱԼՈՒՑՈՒԹԻՒՆ. Ունելն զլոյս ջահից. լուսաւորութիւն. պայծառութիւն. եւ Լուցումն կամ բորբոքումն ջահից.
Սքանչելի պայծառութեամբ. մեծապայծառ. հրաշափառ.
Զարմանաւոր եւ սքանչելապայծառ (կամ սքանչելատեսիլ). (Նար. գանձ հոգ.։)
Որ սքանչելապայծառ՝ հրաշալի ձայնիւ ընդ հօր եւ ընդ որդւոյ միշտ փառաբանիս. (Շար.։)
Զուարճացմամբ տերեւոյն միշտ դալարանալ, եւ պայծառազգեստ վարսաւորութեամբ ծայկինհրճուել. (Պիտ.։)
Զիմանալի սեռս տեսակացոյց։ Նիւթ անմարմին, զոր նիւթացոյց, եւ տեսակացոյց։ Արտաքուստ պայծառութեամբք տեսակացուցեալ. (Առ որս.։ Վրդն. պտմ. ձ։)
Բորբոքեալ որպէս զփայլակն. բոցանշոյլ. պայծառափայլ. լուսաւոր. լուսափայլ. հրափայլ.
Որոց զարհուրեալ ի փայլակնակայծակ ճառագայթիցն քոց. (Ճշ. վրդվռ.։)
Փայլակնապայծառ երեսօք.. . աղօթս սպանողացն մատուցանէր. (Տօնակ.։)
Զանցցես զաստեզօք զքաջակարգութեամբ նոցա, զպայծառութեամբն. (Բրս. երրորդ.։)
Քաջ փայլումն. պայծառութիւն. շքեղութիւն.
εὑγένεια, nobiitas, generositas Պատուականութիւն կամ պայծառութիւն ազգի. բարետոհմութիւն ազատ. սօյզատէլիք, շէրէֆ.
ԱՄԵՆԱԼՈՅՍ ԱՄԵՆԱԼՈՒՍԱՍՓԻՒՌ ԱՄԵՆԱԼՈՒՍԱՒՈՐ. Ամենայնիւ լուսաւոր, լուսապայծառ, ամենապայծառ, լուսաճաճանչ. լուսածաւալ. հրաշափայլ. բոլորովին լուսաւոր՝ պայծառ. գայէթ նուրանի՝ րուշէն. շէօհլէտար.
Ուր կայցէ աստուածային կայծակն ըստ տեսլեանն եսայեալ.
Աստուածակայծակն սեղան. (Անան. եկեղ։)
Արփիահրաշն գոլ. անչափ պայծառութիւն.
Լուսափայլութիւն. գերահրաշ պայծառութիւն.
Զքարանցն բազմապատկութիւնս եւ զպայծառութիւնս. (Առ որս. ՟Է։)
Գերապայծառութիւն. լուսափայլութիւն.
Զպէսպէս մեղսն եւ զխայծոտ եւ զդժուարալուանալի ի բաց ընկենու. (Մեկն. ղեւտ.։)
τὸ διειδέστατον perspicuitas, maxima claritas Իբր Յստակութիւն. պայծառութիւն.
Հաւասար կամ կրկին փայլումն պայծառութեան.
Նոցա չարութեանն ընդդիմադրութեամբ զստացեալ բարիս առաւելապէս պայծառացուցանել։ Մեծի օրինաց սիրոյ ընդդիմադրութիւն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Զիւրոյ պայծառութեանն լուսազազարդութիւն. (ՃՃ.։)
Զպայծառ լուսակերպութիւնն իմանալիէ նշանակել. (Շ. հրեշտ.։)
Առաւել լուսատեսակ. պայծառագոյն.
ἕλλαμψις illustratio եւ այլն. Լուսափայլ գոլն առնելն. շողշողումն. ցոլունք. նշոյլք. լուսաւորութիւն. պայծառութիւն (զգալի կամ իմանալի, պէսպէս առմամբ)
Հրաշալի փայլումն. գերապայծառութիւն.
Ոչինչ ոչ երբէք որ քան զնա իմասցի պայծառագոյն եւ կամ մեծավայելչագոյն։ Այս է մեզ՝ որով չարչարիմք, մեծավայելչագոյն, զի ընդ աստուծոյ վտանգիմք. (Առ որս. ՟Ժ՟Գ. ՟Ժ՟Դ. (դարձեալ անդ, մեծավայելչագոյն. ա՛յլ ձ, մեծվայելչագոյն։))
Պայծառ տեսութիւն կամ տեսողութիւն. սրատեսութիւն.
Պայծառ վայելչութեամբ. սպիտակափայլ.
Պայծառավայելուչ սպիտակ են զգեստք իւրեանց. (Մծբ. ՟Ի՟Թ։)
λαμπρύνω, φαιδρεύω clarifico, illustro, exorno. Տալ պայծառանալ. փայլեցուցանել. լուսաւորել. վայելչացուցանել. զարդարել. փայլեցնել, շէնցընել, փառաւորցընել.
Որ զժողովս ոչ ընչիւք, այլ սքանչելեօք զանազանութեան պայծառացուցանես. (Եւագր. ՟Խ։)
Զկերակրոցն վայելումն պահք պայծառացուցանեն. (Բրս. պհ.։)
Պայծառացուցանելով զբանս իւր՝ ասէ. (Իսիւք.։)
Պայծառացուցեր սուրբ զեկեղեցի։ Պայծառացո՛ զմանկունս քո յօրհնաբանութիւն ծագողին զշող լուսոյ. (Շար.։)
Պայծառացո՛ ընդ սուրբս քո. (Ժմ.։)
Զհոգւոյ բարետոհմութիւն պայծառացուցանել։ Զսէրն Քրիստոսի պայծառացուցանէ յորդւոց սորա հոգիս. (Լմբ. պտրգ. եւ ստէպ։)
λευκαίνω dealbo, candidum reddo. Սպիտակ կացուցանել. պայծառացուցանել. ճերմկցընել.
Տալվայելչանալ. շքեղ յօրինել. պայծառազարդել. զարդարել.
Ազգի ազգի ծաղկանց պայծառութիւնք վայելչացուցանեն զհոտոտելիսն. (Ոսկ. զատիկ.։)
Յարուցանէ ի գործիական առաքինութիւնն, որ սկիզբն է տեսողականութեանն։ Ոչ կաթրէ վայելել ի գործիական առաքինութիւնն, եւ պայծառանալ ի տեսողականութիւնն։ Ի յաճախութեան տեսողականութեանն առանց երկիւղի. (Լմբ. առակ. Լմբ. ժղ. Լմբ. յայտն.։)
Պարտ է երկիր պագանել ոչ մարդոյ աստուածազգեստի, այլ Աստուծոյ մարմնազգեստի, որ պայծառութիւն իմն ունի պաճուճանաց արագութեամբ անդրէնադարութեան. (Առ որս. ՟Ժ։)
Բարեվայելչութեամբ աշխարհիս պայծառացուցից զքեզ. (Ճ. ՟Ա.։)
Գերագոյն ազնիւն (աստուած) գեղեցիկ ասի որպէս ամենայն գեղեցկայօդութեան եւ պայծառութեան պատճառ. (Դիոն. ածայ.։)
Այսպէս երկնային մարմինքն յեւս գերապայծառութիւն յեղաշրջին. (Շ. ՟բ. պետ. ՟Ժ՟Է։)
Զբազմաբողբոջ պսակացն նոցա զգերապայծառութիւն դիտել. (Ճ. ՟Ա.։)
Բնաւորական է (աստուծոյ) փառաց եւ պատուոյ գերապայծառութիւն, եւ ոչ արտաքուստ յարելութիւն. (Սարկ. հանգ.։)
Զօր միաշաբաթին պայծառացուցանեն գիշերապաշտութեամբ. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
τὸ φωτοειδές . Լուսատեսակն գոլ. պայծառութիւն.
Փայլակնապայծառ երեսօք՝ հրեշտակավայելուչ գունեալ դիմօք աղօթս սպանողացն մատուցանէր. (Տօնակ.։)
Որք զբանն ճշմարտախօսութեամբ պայծառացուցին. (Երզն. մտթ.։)
Մշտազուարթութեամբ դալարութեամբ պայծառանայ. (Թէոփիլ. պհ.։)
Ոչ գիտէ զբանից դարձուածս ... կամ զՊղատոնի պայծառաբանութեանն կախարդութիւնն. (Առ որս. ՟Ժ՟Բ։)
Պայծառ շինութիւն, կամ շինուած.
Տաճարին պայծառաշինութիւնն գողացեալ լինէր. (Գանձ.։)
Վարանեսցի ոք երիցագոյն ասել զայն, որ յառաջ քան զնոսա զամսն այն ինչ է սակաւաժամանակոք (այսինքն սակաւաժամանակ միջոցաւ)։ Ամենայն ինչ՝ որ ի մարմնի եւ արտաքոյ, է սակաւաժամանակեայ։ Սակաւաժամանակեայ է եւ առօրեայ։ Զմարմնոյն սակաւաժամնակեայ գեղեցկութիւն յարգուկն համարի. (Փիլ.։ Կենացս մարդկան սակաւ է, եւ սակաւաժամնակեայ՝ կենցաղոյս պայծառութիւն. Մաշկ.։)
Վարանեսցի ոք երիցագոյն ասել զայն, որ յառաջ քան զնոսա զամսն այն ինչ է սակաւաժամանակոք (այսինքն սակաւաժամանակ միջոցաւ)։ Ամենայն ինչ՝ որ ի մարմնի եւ արտաքոյ, է սակաւաժամանակեայ։ Սակաւաժամանակեայ է եւ առօրեայ։ Զմարմնոյն սակաւաժամնակեայ գեղեցկութիւն յարգուկն համարի. (Փիլ.։ Կենացս մարդկան սակաւ է, եւ սակաւաժամնակեայ՝ կենցաղոյս պայծառութիւն. Մաշկ.։)
Պարտ է երկիր պագանել ոչ մարդոյ աստուածազգեստի, այլ Աստուծոյ մարմնազգեստի, որ պայծառութիւն իմն ունի պաճուճանաց արագութեամբ անդրէնադարութեան. (Առ որս. ՟Ժ։)
ԱՐՏԱՓԱՅԼԵՄ ԱՐՏԱՓԱՅԼԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. φαιδρύνω, φαιδρόω splendidum vel nitidum reddo, exhilaro Ի դուրս փայլեցուցանել. պայծառ եւ երեւելի առնել.
Բազում պայծառութիւն. եւ ըստ յն. բազմածախութիւն. πολυτέλεια
Սակաւապիտութիւնն իբրու ազգակից իմն եւ դրացի լինի. իսկ բազմապայծառութիւնն իբրու թշնամի. (Փիլ. լին.։)
որպէս Պայծառակերպութիւն.
Տաղ գեղեցկակերպութեան տեառն (ի թաբոր) ի ներսիսէ կաթ. հյ։ Այլ տաղ պայծառակերպութեան. (Շ. տաղք.։)
Զւարթ կերպարան. պայծառութիւն. առուգութիւն.
Առաւել կամ յոյժ ճառագայթաձեւ. պայծառափայլ. գերափայլ.
Պայծառութիւն գունոց, հանդերձից, եւ հանդերձանաց.
Հեշտալիք են եւ փափկացուցիչ՝ գինի, միրգ ... եւ պայծառագունութիւնք. (Երզն. ՟ժ. խորան.։)
Պայծառ զարդ. շքեղութիւն. եւ Պայծառազարդելն.
Բոլոր հրաշիցն պայծառազարդութիւնք. (Անան. եկեղ։)
Պատմէ ... զեկեղեցւոյ պայծառազարդութիւն խաչիւն եւ սեղանով, մարմնով եւ արեամբն տեառն. (Նար. երգ.։)
Տեսանե՞ս զճշմարտութեանն Աստուծոյ պայծառազարդութիւն. (Լմբ. պտրգ.։)
ՊԱՅԾԱՌԱԶԳԵՍՏՈՒԹԻՒՆ ՊԱՅԾԱՌԱԶԳԵՑՈՒԹԻՒՆ. λαμπροφορεία splendidae vel candidae vestis gestatio, facium gestatio. Պայծառազգեստն լինել. պայծառութիւն. ջահազդեցութիւն, կամ ջահակրութիւն.
Եղիցին նոցա երկինք նոր՝ պայծառազգեստութեամբ. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։)
Տալ սմա շնորհս սրտի պայծառազգեստութեան. (Մաշտ.։)
Ի կերակուրս, յըմպելիս, ի պարաւորութիւնս եւ ի պայծառազգեստութիւնս. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ա։)
Գեղեցիկ էր եւ երէկ մեզ պայծառազգեցութիւնն եւ լուսաւորութիւն (ճրագալուցի զատկին). (Ածաբ. պասք ՟Բ։)
Պայծառակերպիլն. պայծառութիւն կերպարանաց. մանաւանդ Այլակերպութիւնն Քրիստոսի ի Թաբոր. καταμόρφωσις transfiguratio.
Այսոքիւք տօնիս նկարագրի պայծառակերպութիւն։ Յոյնք զսա Պայծառակերպութեան եւ Պսակաց կոչեն տօն, եւ հայք Վարդավառ։ Յիրաւի վարդավառ զսա ձայնէ եկեղեցի, եւ պայծառակերպութեան եւ պսակաց տօն. (Խոր. վրդվռ.։)
Այսօր զահագին քո զմիւսանգամ ցուցեր զպայծառակերպութիւնդ ի թաբորական լերին. (Գանձ.։)
Անճառելեացն հրաշից պայծառակերպութիւնք, եւ սքանչելի յօրինուածք. (Անան. եկեղ։)
Դասաւորեա՛ պայծառացեալ ընդ սուրբս քո ... դասակարգեա՛ պճնազարդեալ պայծառակերպութիւն. (Խոսր.։)
Փայլատակեցոյց զփայլատակունս։ Սաստիկ կայծակունս յաչաց փայլատակեցուցանիցեն. (՟Բ. Թագ. ՟Ի՟Բ. 15։ Իմ. ՟Ժ՟Ա. 19։)
ՓԱՅԾԱՂՆԱՑԱՒ, ոյ. ՓԱՅԾԱՂՆԱՑԱՒՈՒԹԻՒՆ. σπλήνιον splenis dolor. Ցտւ փայծաղան.
Ջերմն, կամ փայծաղնացաւն։ Հանապազ հետ այս ջերմանդ փայծաղնացաւութիւն լինի. (Մխ. բժիշկ.։)
կարի լուսաւատեսակ կամ լուսաւոր՝ պայծառ եւ յայտնի յոյժ.
Լուսափայլութիւն. պայծառութիւն. շողշողումն. փայլունութիւն.
Պահովք առաւել եւս պայծառացեալ էին քան զշառաւիղազարդութիւն լուսատու այսմ արեգական. (Թէոփիլ. պհ.։)
ՊԱՅԾԱՌԱԶԳԵՍՏՈՒԹԻՒՆ ՊԱՅԾԱՌԱԶԳԵՑՈՒԹԻՒՆ. λαμπροφορεία splendidae vel candidae vestis gestatio, facium gestatio. Պայծառազգեստն լինել. պայծառութիւն. ջահազդեցութիւն, կամ ջահակրութիւն.
Եղիցին նոցա երկինք նոր՝ պայծառազգեստութեամբ. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։)
Տալ սմա շնորհս սրտի պայծառազգեստութեան. (Մաշտ.։)
Ի կերակուրս, յըմպելիս, ի պարաւորութիւնս եւ ի պայծառազգեստութիւնս. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ա։)
Գեղեցիկ էր եւ երէկ մեզ պայծառազգեցութիւնն եւ լուսաւորութիւն (ճրագալուցի զատկին). (Ածաբ. պասք ՟Բ։)
Քան զամենայն օրինաւոր քահանայագործութիւնն պայծառագոյն եւ մաքրագոյն։ Ի ձեռն որդւոյն իւր քահանայադործութեան։ Որ պաշտպանող քահանայագործութեանն բարեխօսութեամբ ընդ աջմէ հօր սրբէ զմեզ օր ըստ օրէ, (Ածաբ. մակաբ.։ Լմբ. սղ.։)
Լեառն (կոչի եկեղեցին՝) վասն բարձրահայեցողութեանն։ Բեհեզեայ պատմուճանքն նշանակէ զանօսր էութիւն նոցա, եւ զպայծառութիւն, եւ զբարձրահայեցողութիւն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. յայտն.։)
Գերագոյն ազնիւն (աստուած) գեղեցիկ ասի որպէս ամենայն գեղեցկայօդութեան եւ պայծառութեան պատճառ. (Դիոն. ածայ.։)
Պայծառութիւն գեղեցկութեան. չքնաղութիւն.
Զարմացար ընդ անպատում պայծառագեղաւորութիւն աստեղաց. (Վեցօր. ՟Զ։ 1)
ԿԱՅԾԱԿՆԱՃԱՃԱՆՉԵՑՈՒՑԱՆԵԼ. Շողացուցանել կայծս իմն կամ կայծակունս լուսոյ եւ հրոյ. փայլատակել.
Ոչ զբովանդակ զպայծառութիւնն բանին՝ անհաւատիցն արկանել առաջի յայպանումն, այլ այնչափ կայծակնաճաճանչեցուցեալ, որով գազազացան մոգուցն լեզուք. (Խոր. ՟Գ. 65։)
Բառ անպէտ բառաբարդ, որպէս լուսապայծառութիւն.
Ո՞ լիւղայր ի խորս կայծականցն, եթէ ոչ հրեղէնն. (Եփր. ի ծն. քրիստոսի.։)
Նուազագոյն յառաջնումն ցուցեալ, ետ զետէ գործոյն կատարելութեամբն ընդ նմա պայծառութեամբ ծագեալ. (Նիւս. կազմ. ՟Լ՟Բ։)
Նա՛ զի եւ չիք իսկ առ քեզ ցասումն սրտի։ Նա զի զաղջամղջին սեւութիւն գունոյն փոխարկել ի ձեան պայծառութիւն։ Նա զի եւ տապան իմն է մաքրական։ Ամենայն ինչ քեզ զօրելի է. նա՛ զի եւ ընդ անտկար կարելոյդ եւ կամելոդ է ախորժելի. (Նար.։)
Յուստինեայ փիղիսոփայի, որ ի մերմէ ոճոյս էր (այսինքն քրիստոնեայ)։ Կղեմէս աղեքսանդրեայ երէց, եւ պանտենոս փիղիսոփոս ստոյիկեան ի մերմէ ոճոյս՝ պայծառանային։ Գաղիանոս (կայսր) մերում ոճոյս արար դիւրութիւն. (Եւս. քր. ՟Բ։)
Զօդ ոտիցն հանել։ Օդ յոտսն ունէր։ Օդ ոտիցն հնարաւորել զձեւ կօշկաց ի մորթոց այծից. (Ճ. ՟Ա.։ Սարգ. յուդ. ՟Բ։ Արծր. ՟Բ. 7։)
Օր աւուրբ հանապազ խնդրէին տեսանել զնա։ Օ՛ր աւուր եւս առաւել պայծառանայր քաղաքն բարեպաշտութեամբ. (Վրք. ոսկ.։)
Պայծառանայ դէմքն գունովն, սկսանի մորուսն ի վերայ այտիցն բողբոջել. (Լմբ. սղ.։)
Զաչաց լոյսն պակասեցնէ, եւ բալ տայ տեսնուլ աչաց ... Խոտ մի կայ, որ այծն ուտէ, բալ գոյն. եւ կուրացնէ զաչքն. (Վստկ.։) Ուր կայ եւ իբր ռմկ.
Բաքասականն է, որ հրաշանալով լինի ասացեալ. բե՛ք, այնպէս գեղեցիկ էր սկիզբն. բե՛ք, այնպէս պայծառ են հրեշտակք. այս է իբր այլազգական մջ. փէ՛հ, փէ՛հ փէ՛հ (Երզն. քեր. եւ Նչ. քեր.։)
Բաքասականն է, որ հրաշանալով լինի ասացեալ. բե՛ք, այնպէս գեղեցիկ էր սկիզբն. բե՛ք, այնպէս պայծառ են հրեշտակք. այս է իբր այլազգական մջ. (Երզն. քեր. եւ Նչ. քեր.։)
Խաղաւարտք հրակայծակք, եւ բիծք. (Նար. ՟Կ՟Թ։)
Յետ առաջին բովացն ... Իբրեւ բովովք ոմամբք զոգին պայծառացուցանել. (Նիւս. երգ.։)
φλόξ flamma Փայլակնացեալ բորբոք հրոյ. պայծառագոյն եւ նրբագոյն մասն կրակի ցոլացեալ ի վերոյ քան զայրելի նիւթն. բոց.
Բոց աստեղաց ի գիշերի. այսինքն սաստիկ պայծառութիւն, կամ նշոյլք լուսոյ. (Իմ. ՟Ժ. 17։)
Դասք քահանայից, պաշտօնէից, գրչաց։ Դասք մոգուց, այծեաց։ Յառաքելական դասուէն քակտեցաւ. (Փարպ.։)
Փորոտիք եօթն. ախոնդանք, սիրտ, փայծաղն, լեարդ, թոքք (կամ թոքն), երիկամունք երկու. (Փիլ. այլաբ.։)
Իբր զճաճանչ փոքու կայծական։ Իբր զճրագ։ Վախճան ընկալայց իբր զմահացու. (Նար. ՟Ի՟Ը. ՟Խ՟Զ. ՟Ձ՟Ը։)
Ուր պայծառապէս իսկ բորբոքի ջահ սրբութեան. (Յհ. կթ.։)
Պայծառազարդ լալակն ի թագի. (Գանձ.։)
Զմրգարիտս քամահեն, եւ զքարինս պայծառս խիճք. (Առ որս. ՟Է։)
κριός aries τράγος hircus. Արուոչխար՝ ոչ մալեալ, առաջնորդ հօտի. որպէս նոխազն՝ այծեաց. գոչ. (որ եւ քօչ)
Քաղք, եւ խոյք ելանէին ի վերայ մաքեաց եւ այծից։ Քաւեսցէ ի նմանէ քահանայն խոյիւն։ Զմիսխոյին։ Առցես ի խոյէ անտի։ Ի շիկակարմիր մորթոյ խոյոց։ Երկուս տասանորդս առ խոյ մի՝ երկոցունց խոյոցն։ Զուարակօքյարջառոց, եւ եօթն խոյօք։ Խոյովք եւ խնկովք.եւ այլն։
Կալ է երեւութիւն պայծառութեան աստեղացն պարահեղեալ. եւ է տարբերութիւն իրիսի (ծիածանի), եւ կալի. եւ այլն. (Արիստ. աշխ.։)
Այսպիսի ինչ եւ կամ այնպիսի հանդերձ, կայճ, եւ այծենակաճն. (Անյաղթ պորփ.։ Իսկ ի Հին բռ.)
δέλεαρ, βορά escas, cibus. Կերակուր, մանաւանդ անասնոց. կուր. խար. խայծ որսալոյ, եւ որս. նմանութեամբ սնունդ կամ ճարակ հրոյ, սրոյ, եւ այլն.
Կիցս իբրեւ զայծեամն ընկեցեալ, ի տանիսն վազէր. իմա՛, հարեան զոտս ընդ գետին։
բարձեալ էր խաչին պայծառութիւն, եւ կօնիւք զարդարեալ. (Ուռպ. ձեռնարկ.։)
Հօտք խաշանց։ Ամենայն հօտք։ Ի մակաղատեղս հօտից։ Առնոյր ոչխար ի հօտէ անտի։ Այծս, քաղս, մաքիս, խոյս, ուղտս, կովս եւ այլն, հօտս հօտս առանձինն։ Բացագոյնս ի միմեանց տանիցիք հօտս ի հօտից։ Զհօտ հանդերձ հովուօք յափշտակեցին.եւ այլն։
ՄԱԶ ԱՅԾԵԱՑ. յն. մազք այծենիք. (Ել. ՟Ի՟Ե. 4։ ՟Լ՟Բ. 6. 26։)
Մաքի. որոջ. այծ. թալանս. մեղ. (կամ թալաս, եւ մեղ. կամ թալասմեղ). եւ են այսոքիկ իգական. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։ Իսկ յն. է խաշն։)
ՆԵՏ ԱՌ Ի ՅԱՍՏՈՒԾՈՅ. Շանթ երկնառաք. կայծակ.
Որումն կառօք տեսեալ՝ իբրեւ զօրավար պայծառագոյն, եւ որումն իբրեւ զայր մի ի դատողական աթոռ դատաւոր. (Ագաթ.։)
Էիցս, եւ ոչ էիցն։ Քան զէսս, եւ զոչէսն։ Ոչէիցն երկիր պագանել։ Իբր զճաճանչ փոքու կայծական սահմանեալ ի չափ ոչէից՝ անկեալ ընկլուզեալ։ Զամբարհաւաճութիւնն իբր ոչէիւք առ վեհսն գոռոզութիւն. (Դիոն.։ Ճ. ՟Ա.։ Նար. ՟Ի՟Ը. ՟Խ՟Ե։)
ՈՐՍ. որպէս Նիւթ որսալոյ. կեր. խայծ.
ἕριφος, αἱγίδιον, νεβρός hoedus եւ hinnulus. (նոյն ձայն է եւ թ. ուլագ, օղլագ, հիլլա ). Ծնունդ այծեաց, որպէս եւ այծեմաց. այծու ձագ. տե՛ս եւ յԱՄՈՅՐ. Որթ եղանց.
Զենին ուլ այծեաց։ Ի գառանց եւ յուլոց ողջակէզ։ Ինծ առ ուլու մակաղեսցի։ Ուլ մի երբէք ոչ ետուր ինձ։ Արածեա՛ զուլս քո։ Իբրեւ երկուս ուլս այծեման.եւ այլն։
Չառնի ինչ պտուղ յուլոց. եւ յօդեաց բազում ինչ պէտք։ Ո՞վ են ուլքն այնոքիկ եւ այծիքն, եւ ո՞վ գառինքն եւ օդիքն։ Զուլն ի մօր կաթն չհրամայէ եփել. (Ոսկ. մտթ.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Զ։ Եզնիկ.։)
λαμπάς, δᾴς, δᾳδός fax, taeda πῦρ, πυρά pyra, rogus φανός lanterna candela. Ճրագ բոցաբորբոք ի դիւրավառ եւ յիւղային փայտից, ի խրձանց եւ այլն. խուրձ վառելի. մոմեղէն լուցեալ պայծառ. զամպար, եւ լոյս կամ բոց մեծ՝ իրօք կամ նմանութեամբ. եէլ մումը,
Խաղաղասէր կրօնաւոր ՝ ջահ պայծառ է եղբայրութեան. (Նեղոս.։)
ՋԵՐ. գ. εὑδία, αἱθρία serenum caelum, serenitas, sudum γαλήνη, εὑδινή tranquillitas serena. (որպէս նոյն ընդ հյ. չոր. թ. սէրին. եւ լտ. սէրէնում ). Պարզ. այսինքն պայծառ՝ բարեխառն եւ հանդարտ օդ. պարզութիւն եւ հանդարտութիւն եթերական.
Ջէքն բախճանագոյն (կամ խրախճանագոյն) լսի, կամ զօրազուարճ։ Ջէքն այնքան գեղեցիկ էր պսակն։ Ջէք պայծառ իմն է լոյսն։ Ջէք անճառականք են աստուծոյքն, եւ հրեշտականք։ Բէքիցն աւանք, եւ ջեքիցն խումբք սոսկականք են, եւ գեղաղէշք. (Երզն. քեր.։)
Խոպ խոպ խոպոպին վայր վայրենի ջոկիցն. (Տաղ.) (որպէս զգէսս այծեաց)։
Այծոյ կաթ եռացուցած եւ պաղեցուցած, եւ ամեն սերն հանած ի նմանէ. (Վստկ. ՟Ճ՟Հ։)
իբրու Նմանեալ սօսւոյ. սէգ եւ սոնգ. պերճ եւ պայծառ. կամ Բերօղ զսօսաւիւն հանգոյն սօսւոյ. եւ ձօնեալ այնմ ծառոյ.
Պայծառ գունով. (թերեւս ի գոյն սպիտակ կաղամախի.)
Այծեման վազք, եւ աչացն անսխալութիւն։ Կամ վազիւք կամ երկայն անցիւք։ Եւ ոչ ընտիրք ինքնարշաւ վազիւքն։ Վազիւք առաքինութեանց դիմելով. (Նիւս. կազմ.։ Փիլ. նխ. ՟բ.։ Նար. ՟Կ՟Զ։ եւ Նար. յովէդ.։)
καιόμενος ardens. (արմատ Վառելոյ՝ լծ. ընդ Հուր, եւ Այրել. յն. բիռ. լտ. ու՛ռօ, ա՛ռտէնս) Վառեալ պայծառ, լուցեալ. բորբոքեալ. արծարծ. լուսափայլ. վառած, փալփլուն.
Զխոհականութեանդ քո վառ եւ բորբոք պահելով զկայծակն՝ զարդարես զբանն։ Զբանին վառ եւ բորբոք պահելով զկայծակն՝ անմահանամ. (Խոր. ՟Ա. 1. առ սհկ. բագր։ եւ Խոր. թղթ. առ սհկ. արծր.։)
ՎԱՌ. գ. Վառումն. բորբոքումն. պայծառութիւն.
ՎԱՌ Ի ՎԱՌ. եւ ՎԱՌ Ի ՎԱՌԵԱԼ. ՎԱՌ Ի ՎԱՌԵԱՆ. Վառվառեալ. փողփողեալ. պայծառ. արծարծ. վառվըռուն. փառլագ.
Զգարնանաբեր ծաղկանոցաց բերեալ զնմանութիւն վառ ի վառ գունովք։ Զօրէն վառ ի վառ գունով զգիրսն երեսացն պայծառացուցանէի. (Լաստ. ՟Ժ. ՟Ժ՟Զ։)
Շղաշատեռ պայծառ փողփողեալ որպէս նշան եւ զարդ թագաւորական եւ դշխոյական. դրօշ. ծիրանի. շար. քօղ. վերարկու ազնիւ. տեռ. բեհեզ. դիպակ բարակ եւ ասեղնագործ կամ մետաքսեայ. պաստառ շքեղ. տիւլպէնտ, պիւրիւնճիւք, սանտալ. քերաճէ, ջար, պայրագ, սանճագ. եւ հաչաչեմ. որպէս խաչվառ.
ՎԻԹ δορκάς caprea, dama. որ գրի եւ ՎԻԹՆ, ՎԻԴ, ՎԻԴՈՆ. յորմէ ՎԹԻԿ. Այծեամն. յամոյր. եւ որթ նոցա. յն. տօ՛րգաս.
Հանդերձս պայծառս զգեցեալ ի տես խաղուն. (Ոսկ. գծ.։)
Կերակրէք եւ զցիռս վայրի։ Ո՞ արար զցիռ վայրի ազատացեալ շրջիլ։ Պարսկահայք ունի էրէս, ցիռ, եւ այծեամն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 1։ Մծբ. ՟Ժ՟Գ։ Խոր. աշխարհ.։)
Յատակ երկնի՝ ցիր վայելութեան աստեղացդ, եւ պայծառութեան լուսաւորացդ. (Լմբ. առակ. ՟Ը. 34.) իմա՛ առեալ ի բանէն (Յոբայ. ՟Լ՟Ը. 7.)
Դրունս դնիցես, եւ փակս եւ նիգս արկանիցես։ Այսպէս արգելեալք ընդ փակով՝ թարգմանեցին զամենայն կտակարանս։ Շարեցան յիրար յիրար որպէս յոսւոյ հիւսեալ, եւ փակք ամենայն (այսինքն աղխք կամ օղք) զմի պայծառութիւն փայլեցին՝ յստակեալ ի հրոյ եւ ի ջրոյ. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 12։ ՃՃ.։ Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Քրիստոնեայն յաղքատութեանն առաւել պայծառանայ քան ի մեծութեան։ Յաղքատութեանն քան ի մեծութեանն դիւրին է զառաքինութիւնն կատարել. (Ոսկ. եբր.։)
Ոչ քարանաց պայծառութիւնք եւ շնորհք. (Ածաբ. կիպր.։)
τράγος hircus χίμαρος haedus αἵξ caper. Նոխազ խոյ այծեաց. քաղ. արու այծ. նիհազ.
Եւ ահա քօշ մի այծեաց։ Եւ քօշին եղջիւր մի էր ի մէջ աչաց նորա։ Քօշ մի յայծեաց վասն մեղաց։ Քօշ երեմեան. (Դան. ՟Ը. 5. 8. 21։ Թուոց. ՟Ի՟Թ. 22։ Ծն. ՟Ժ՟Է. 9։)
Մի օր՝ օդի սհիտակացեալ երեւիս, եւ մի օր այծի սեւաթոյր. (Մանդ. ՟Ի՟Բ։)
զի՞նչ օդին է, եւ կամ զի՞նչ այծին։ Ի հանդերձէ քումմէ ճանաչէ զքեզ, եթէ դու օդի ես. (Կոչ. ՟Ժ՟Ե։)
τράγον hircus. Որձ այծ. քօշ. նոխազ.
Զքաղս, եւ զամենայն այծս կապոյտս եւ զպիսակս։ Քաղք, եւ խոյք։ ըզքաղսն եւ զխոյս։ Այծս երկերիւր, քաղս քսան. (մտքիս երկերիւր, խոյս քսան. Ծն. ՟Լ. ՟Լ՟Ա. ՟Լ՟Բ։)
Նման այծից քաղաց, եւ ձիոց մատակախազից. (Մանդ. ՟Դ։)
Կռօնոս յայծի հեծեալ ի վրնջապապչակն քաղ սալասմբակ. (Մագ. ՟Ծ։)
Կայծ ոստս հրահանաց աբեթի վառել։ (Իսկ ըստ յն. ա՛բդօ՝ է լուցանել, վառել։) (Նար. խրատ.)
χίμαιρα capra, capella Ուլ էգ. էգ այծ մատաղ. չէփիճ. չէփիւղ.
Ալոջ անարատ։ Էգ յօդեաց որոջ, կամ ալոջ մի յայծեաց։ Ալոջ մի տարեւոր. (Ղեւտ. ՟Դ. 28։ ՟Ե. 6։ Թուոց. ՟Ժ՟Ե. 27։)
Ուլ արու. արու այծ փոքր կամ միոյ ամի, տարեւոր. ըստ յն. այծ, կամ գառն՝ որ ասի ամնօ՛ս. χίμαιρος. caper, haedulus, ἁμνός. agnus. չէփիճ. օղլագ. ուլագ. թէքէճիք.
Եւ զպատմուճանըն զառաջին պայծառացո՛ զայժմ աղտեղին. (Յիսուս որդի.։)
մանաւանդ ԱՅԾԻՔ, այծեաց - ԱՅԾԻ մանաւանդ ԱՅԾԻՔ. cf. ԱՅԾ, այծք. αἵξ, ἕριφος
Զի՞նչ օգին է, կամ զի՞նչ այծին. (Կոչ. ԺԵ։)
Մի օր՝ օգի սպիտակացեալ, եւ մի օր՝ այծի սեւաթոյր. (Մանդ. ԻԲ։)
Ոչխար կատարեալ՝ յօգեաց եւ յայծեաց առնուցուք։ Եթէ յայծեաց իցէ պատարագն։ Զամենայն զճարպ զայծեաց մի՛ ուտիցէք։ Նոխազ յայծեաց։ Սալ մի յայծեաց։ Իբրեւ զխոյս այծեօք հանդերձ։ Մեկնեսցէ զօգիս յայծեաց։ Զայծիսն ի ձախմէ. եւ այլն։
Ո՛չ յօգեաց ասր, այլ յայծեաց ցփսիս. (Յհ. կթ.։)
ԱՅԾԵԱՑ իբր այծենի, կամ այծէք.
Մազ այծեաց. (Ղեւտ. ՟Գ. 12.) (յն. այծենի մազք։)
Նովին զգեստու այծեաց. (Արշ.)
Զգեստ բեհեզեայ ընդ ասուոյ եւ այծեաց. (Շ. ընդհ.։)
Եթէ ակն քո առատ է. (Մտթ.։ ՟Զ. 22. եւ Ղկ. ՟Ժ՟Ա. 34.) իմա՛, անարատ, պայծառ. ըստ յն. պարզ։
Խորհուրդ բարձրագոյն եւ աստուածային, եւ վերին պայծառութեանն առիթ. (Ածաբ. յայտն.։)
Ամենայն առաքինութեամբ պայծառացեալ, եւ ամենայն բարութեամբ առլի. (ՃՃ.։)
Ոչ արեգական պայծառութիւն, եւ ոչ արփինն վերին համեմատին պայծառութեան այնր պսակաց. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ՟Ա։)
որ է արու այծ. τράγος, αἵξ caper
Այծից արական, քաղ, նոխազ, բզաք. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։)
Մաքի, որոջ, այծ, իգական ... իսկ չէզոքն (այսինքն հասարակ արուի եւ իգի՝) ալոջ, եւ բուծ. (Երզն. քեր.։)
Զի թէ ոչ գլէ (խաչն) զփայլումն սորա (արեգական), զիա՞րդ ինքն երեւեսցի։ Յաղթեալ գլէր զլոյս արեգականն պայծառութիւն երեսացն։ Գլէին առաքինութիւնք նորա (Յոբայ) զճառագայթս արեգականն. (Երզն. մտթ.։ Վանակ. յոբ.։)
Ոտս ունին, եւ ոչ գնան։ Կաղք գնան։ Գնայցէ՞ ոք ի վերայ կայծականց հրոյ։ Տեսի ես զամենայն կենդանիս, որ գնան ի ներքոյ արեգական։ Ի վերայ լանջաց եւ որովայնի քո գնասցես։ Գնա՛ դու ի ճանապարհս սրտի քոյ անբիծ։ Գնալ ի չորս (որպէս չորքոտանիք). կամ ի վերայ ձեռաց (որպէս կապիկն)։ Ըստ իրաւանց նորա ոչ կամեցան գնալ։ Գնացին նոքա ըստ կամս անձանց իւրեանց։ Գնալ ի խորհուրդս ամպարշտաց, կամ յօրէնս տեառն, յարդարութեան կամ արդարութեամբ, ի ճշմարտութեան կամ ճշմարտութեամբ. յամբծութեան, ակմ ուղղութեամբ. եւ այլն։
Դաս պաղատան. եւ սքեմ է նոցա՝ գրատք կտաւիք ... Եւ սքեմ է նոցա այծենի գրատք կարմիր, եւ այլն. (Մխ. դտ.։)
Ե՛կ երթիցո՛ւք ի դաշտ։ Գտին դաշտ մի։ Զբօսանել ի դաշտին։ Յամենայն գործ դաշտաց։ Զամենայն փայտ՝ որ ի դաշտս։ Ընդ դաշտս եւ ընդ լերինս։ Ի լերինն եւ ի դաշտի։ Թերեւ էր ոտիւք իբրեւ զմի յայծեմանց ի դաշտի։ Զդաշտն քաղաքին եւ զգեղսն նորա։ Որ զձորովք եւ զխոտովք եւ զդաշտիւք.եւ այլն։
Յաղբ մարդոյ եփեսջի՛ր զայն». իմա՛, ի վերայ կայծականաց աղբոյ.
Եթէ ոչ ի փայծաղէն թըթու եւ, փոթոթ ինչ մասն յախոնդիկքն ձգեսցէ. (Մագ. ՟Ծ՟Է։)
Ի սպիտակացն սեաւք ծնանէին, եւ ի թուխ այծից սպիտակք եւ պիսակք։ Թուխ մարդ. (Կիւրղ. ծն. եւ Կիւրղ. գանձ.։)
Եթէ փչեսցի կայծ, բորբոքեսցի. եւ եթէ թքեսցի ի նա, շիջցի. (Սիր. ՟Ի՟Ը. 14։)
լտ. լո՛ւքս. յն. ֆօ՛ս, որպէս թէ բոց. դաղմ. լուչ. Ճառագայթ) φῶς, φωτισμός, φέγγος lux, lumen, illuminatio. Տարր հրեղէն եւ պայծառ՝ երեւեցուցիչ ամենայն զգալեաց անկելոց ընդ ակամբ. որպէս լոյս արեգական, ճրագ, բոցհրոյ. նշոյլք. պայծառութիւն, փարատիչ խաւարի. լուս.
ԼՈՒԾ ասի եւ Կշիռ կենդանակերպն. Որպէս խոյն, եւ ցուլն, այծեղջիւրն, եւ կոյսն, եւ լուծն. Ճ. Գ. Որպէս եւ մին ի մոլորակաց, թերեւս փայլածուն։ (Զքր. կթ. Տօմար.։)
Խառնեալ կեանքն ընդ մահկանացու այս մարմին, որով իբր խայծիւ յինքն ձգեաց զմահ. (Բրսղ. մրկ.։)
եւ Ո՛ր է պատառիկ, կոտորակ, մասն. եւ Նիշ կամ խայտ. (յորմէ ասի եւ Խայծիլ խաղողոյ). իբրու τέμαχος, μόριον frustum, frustulum.
Ձգեցին ճողքեցին ընդ ապառաժ տեղիսն քարշելով, զի ամենեւին խայծ ոչ մնաց ի մարմինս երանելացն. (Եղիշ. ՟Ը։)
Քան զդրամ՝ խայծ ողջ ոչ գտանէր ի մարմնի նորա. (Բուզ. ՟Բ. 44։)
(Լծ. ընդ խայծ) ποικίλος, ῤαντός varius, aspersus. Գունագոյն. նկարէն. պիստակ. խատուտիկ. ալաճաթ.
Որ ոչ իցէ խայտ եւ պիստակ յայծեաց. (Ծն. ՟Լ. 33։)
ԽԱՆՁ կամ ԽԱՆԾ. δέλεαρ esca. որ եւ ԽԱՅԾ ասի. կեր եդեալի կարթ. խածանելի պատառ որսալոյ. նմանութեամբ Լուցկիք. եէմ.
Խանձ (տպ. խայծ) մահու եղեւ մարմինս. զոր անգիտացեալ՝ կլանէր վիշապն. (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։)
ποίμνη, ποίμνιον grex ovium, pecus, pecora. Հօտ ոչխարաց. օդիք եւ այծիք.
Քան զխժիցն մերքս պայծառագոյնք լինիցին։ Նոքա խուժք եւ տխմարք. եւ սոքա ընդ բազում մարգարէս սնեալք. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 6։ ՟Բ. 18։)
σπινθήρ, ἁνθρακίς scintilla, pruna եւ այլն. (լծ. կիզուլ. գազազ.եւ թ. քեօզ ) Մասնիկ հրոյ փայլուն եւ դիւրաշէջ, որ մնայ ի մէջ աճիւնացեալ կրակի, եւ որ ոստնու ի կրակէ կամ ի ճրագէ. որ եւ ԿԱՅԾԱԿՆ ասի. եւ ՇԱՆԹ. կայծ, կած, պէծ. (որ եւ բեղեկ ըստ եբր)
Նշոյլ եւ կայծ ինչ աստուածային շնորհացն. (Բրսղ. մրկ.։)
Զլեարդն հանին, եւ կայծիւք խարշատեցին. (Ճ. ՟Ա.։)
ԿԱՅԾ. Կայծագոյն կամ հրագոյն ակն պատուական. ἅνθραξ carbunculus. որ ի սուրբ գիրս թարգմանի Կարկեհան, կամ Սուտակ.
Սուտակն կարկեհանն է. եւ յականցն գիրքն կայծ ասի. (Վրդն. ծն.։)
Կայծն կոչի սուտակ, նման է կրակի կայծի. (Տօնակ.։)
Կարկեհանն կայծ կոչի, որ է հրագոյն. (Նչ. եզեկ.։)
Զտըպազիոնն ընդ յայսպիսի՝ յեռեալ ընդ կայծըն մեծագին. (Գր. տղ. յերուսաղէմ.։)
Կայծ եւ տպազիոն նոր ահարոնի։ Բիւրեղ պատուելի, տպազ սարդի, կայծ արփագունի. (Գանձ.։)
Շնորհեալ նմա ձիր զկայծն ատրորակ ի յականց պատուականէ. (Մագ. ՟Թ. որ եւ ՟Ի՟Թ. կայծի ասէ։)
Երրորդն՝ պղնձագոյն. այս քարս (սովին անուամբ) ի քահանայական բանակն ո՛չ էր, այլ՝ կայծ, որ աստ (ի գիրս յայտնութեան) ոչ եդաւ, բայց կարծեմ թէ զայս անուանեցին սուրբքն կայծ։
Այսպիսի ինչ եւ այնպիսի հանդերձ, կայճն, եւ այծենակաճն. (Անյաղթ պորփ.։)
Կայճ, եւ այծէ։ Պրիսմին կամ այծենոյն խոշրունքն։
ἅγκιστρον hamus. Ճանկեւոր կամ ժանեւոր գործի երկաթի առ որսալոյ խայծիւ զձկունս, եւ որ ինչ նմանէնմա. օլթա։ Տե՛ս (Մտթ. ՟Է. 26։ Ամբ. ՟Ա. 15։ Եզեկ. ՟Լ՟Բ. 3։ Յոբ. խ. 20։ ՟Դ. Թագ. ՟Ժ՟Թ. 28։)
Ո՛չ եզինք՝ որովք վարէին, եւ ոչ բեռնաբարձ անասունք, եւ ոչ այծք կըթանք, եւ ոչ կտուրք հօտից. (Իսիւք.։)
Լեարդ այծեաց, եւ կծիկ մազոյ եդ ի սնարէ. (՟Ա. Թագ. ՟Ժ՟Թ. 13։)
Լեարդ այծից, եւ բոլորակ անուանոյ. ասորին ասէ, պատկեր, եւ կծիկ մազոյ. (Կիւրղ. թագ.։)
Մազ կուռ եւ խիտ, որպէս այծից եւ ոչխարաց եւ նապաստակաց. (Նիւս. բն. ՟Ա։)
Զգցեալ էին ի տաճարին կտաւս մաքուրս եւ պայծառս. (Յայտ. ՟Ի՟Ե. 6։)
πῦρ ignis. Հրատ. հուր. խարոյկ. կայծ. (որպէս թէ հրակ, կամ կրակ, կամ լծ. ընդ ճրագ. եւ այլն) ... (իսկ վր. կէ՛րակի, է կրակարան).
Եւ նորաստեղծ ձուկն ի կրակին. այսինքն ի կրակեալ կայծականց. (Յիսուս որդի.։)
ՀԱՅԿ. Ὡρίων Orion, եբր. քէմիլ. ար. էննէսք. Աստեղատուն յերկինս՝ շքեղ եւ բազմապայծառ աստեղօք երեւելի, մերձ առ բազմաստեղս, առընթեր ունելով կամ առ ոտս եւ զշուն. վասն որոյ եւ հայկ կամ որիոն առ քերթողս համարեալ է որպէս գործակից անահտայ որսորդութեան. այլ ստոյգ եւս՝ բարձօղ կենաց առաջի բռնաւորին եւ աստուածամարտին բէլայ, այսինքն նեբրովթայ՝ որ կոչի որսորդ առաջի աստուծոյ.
Հարթ եւ ուղիղ հասակաւ, վայելուչ եւ պայծառ երեսօք. (Արծր. ՟Ե. 11։)
Ի ձեան պայծառութիւն։ Ձեան կերպարան։ Ի մուտս ձեանն. (Նար.։)
Զճրագսն զգուշութեամբ իմն ի մայր դարձուցանեն, թէ գուցէ կայծ ինչ մնացեալ զտունն այրեսցէ. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 16։)
Մարգք զուարճանան, ծաղիկք պայծառանան. (Շիր.։)
Քա՛ղք եւ խոյք ելանէին ի վերայ մաքեաց եւ այծից։ Զխոյս՝ որ ելանեն ի մաքիսն։ Կոգի կովուց, եւ կաթն մաքեաց։ Գառինք մաքեաց.եւ այլն։
Այլոյ մեռանիցի յոյժ սիրելի մանուկ, եւ միւսոյն կեայ անառակութեամբ. ողորմելիք են երկոքեան. մինն զմահ որդւոյ, եւ միւսն զկեանս ողբան։ Ոմն մորթովք այծից, իսկ միւսն ստեւովք ուղտուց ծածկէր վայրի. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Որպէս նետք հզօրի, զի մխեալ կայծակամբք կաղնւոյ. (Սղ. ՟Ճ՟Ժ՟Թ. 4։)
χνοῦς lanugo, pulvis τέφρα, κόνος cinis, favilla. Մանրամաղ իրք ցնդելիք. որպէս ունդ. փոշի. աճիւն. մոխիր. շամանդաղ. ծուխ. մաղուքի կամ մուխի պէս բան, կայծ, մոխիր. ...
Ամենեւին խայծ ոչ մնաց ի մարմինս երանելեացն։ Ոչ մնացինզարդք. (Եղիշ. ՟Ը։)
Չհամարին զմութն մութ, զի պայծառ քո լուսովդ աչք մտացս զուարթանայ. (Գէ. ես. (որ լինի եւ ածական)։)
Բազումք (ի) յանցիցն ի պայծառ յայտնութենէ խաբեալք. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Ադամայ ոչ գտաւ օգնական նման նմա։ Որ ինչ նման իցէ նոցա։ Նոքա նման քեզ, եւ դու նման նոցա։ Նման է եղբօրորդին իմ այծեման։ Զառաջին բարբառն զնմանն ամենեցուն նոյնգունակ լացեալ.եւ այլն։
ՇԱՆԹ կամ ՇԱՆԴ կամ ՇԱՆԹԻ կամ ՇԱՆԴԻ. κεραυνός fulmen. Կայծակն երկնառաք. հրեղէն ցոլքն փայլատականց. որ եւ ասի ԲԱՐԿՈՒԹԻՒՆ, կամ ՀՐԱՑԱՆ ԲԱՐԿՈՒԹԻՒՆ. կայծակ։ եըլտըրըմ, եըլտըրըմ օգու.
Կայծակմունք եւ ճայթռմունք փայլատականց, եւ շանթից արկածք։ Զշանթիցն՝ զոր ի վերայ անշնչիցն առաքէ։ Որ երկեաւն ի շանդիցն երեւմանէ։ Զշանդեացն առաքումն ի վերայ. (Փիլ.։)
ՇԱՆԹ. (լծ. լտ. սչինթիլլա ). σπινθήρ scintilla ἑσχάρα focus, craticula. սրպէս Կայծակն հրոյ. եւ Երկաթ հրացեալ՝ որպէս կասկարայ, եւ այլն.
Երկրաւոր բժիշկ զերկաթն ի հուրն շողացուցանէ, մինչ զի կայծակունս հատանէ. դնէ ի վերայ մարմնոյն, շանդիւ այրէ. (Եղիշ. երէց.։)
Բազում եւ երեւելի զգեստս արքունական՝ ոսկէճամուկս, եւ շղարշատեռն հրաշանկարս։ Շղարշատեռ վառիւք զնա զարդարեալ։ Ի շղարշատեռն յառագաստից զնա պճնեալ պայծառացուցանէր. (Յհ. կթ.։)
Պայծառացան եկեղեցիք, շուք առին վկայանք սրբոց. (Փարպ.։)
Եօթն որոջ ոչխարաց։ Էգ յօդեաց որոջ, կամ ալոճ մի յայծեաց։ Որոջ մի փոքր։ Զենին զորոջսն։ Որոջք երկերիւր։ Իբրեւ որոջ առաջի կտրչի անմռունչ կայ։ Մաննայ ըստ խոյիցն եւ ըստ որոջացն.եւ այլն։
Յանկարծակի եղեւ որոտ, եւ կայծակունք, եւ անձրեւ սաստիկ. (Հ=Յ. հոկտ. Հ=Յ. նոյ.։ Տէր Իսրայէլ. փետր.։)
Եղեն կայծակունք եւ շանթք եւ որոտք։ Եղեն որոտք եւ կայծակունք եւ անձրեւք. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։ Հ=Յ. օգոստ. ՟Ը.։)
Եւ այսոքիկ պերճ եւ պայծառ՝ պղատոնականքն իբր եղանիլ բանք. (Խոր. ՟Ա. 1։)
Մազ այծեաց, եւ ծրար նորին.
Լուծ՝ հող, եւ ջերի՝ ջուր՝ որ եւ այծ ... ծպաւոր՝ օդ. (փառազնոտ՝ հուր. Մեկն. ծն.։)
Որոց անդաստան լիճն եղեւ, ծաղիկն հրով պայծառացաւ, խնձորն սառամբ պարարտացաւ. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Վարդ վառելով այտիցն նմանեալ խայծեալ նըռանց. (Տաղ.։)
Ցցունս ի վարսից գլխոց ձերոց մի՛ առնիցէ՛ք։ Աճեցուցեալ զվարսս մազոյ գլխոյ իւրոյ։ Կտրեաց զվարսս իւրոյ։ Առեա զվարսից իմոց՝ փետտեաց զիս։ Կալաւ զվարսից գլխոյ նորա։ Վարսք իբրեւ զառիւծուց մեծացան։ Զվարսս իւրեանց մի՛ անօսրացուսցեն։ Զգլխոյն մորթն վարսիւք հանդերձ զերեսօքն արկանէին։ Վարսք քո իբրեւ զերամակս այծից.եւ այլն։
Վիթ փոքրիկ. որթ եղանց՝ այծեմանց եւ յամուրաց. (լծ. լտ. վի՛թուլուս. ռմկ. հորթիկ, հորթուկ ... ).
καθαρός purus, nitidus, serenus, clarus, merus, sincerior. (Իբրու վիժեալ եւ հոսեալ անխառն. պ. վիժ, վիյժէ, վէճէգ, վազըգ ). այսինքն Ականակիտ. մաքուր. զուտ. պարզ. յստակ. սատակ. պայծառ. ջինջ. սուրբ. անաղօտ.
Ի փոքր վշոյ վառի հուր. յն. σπινθήρ scintilla. որ է կայծ.
Ի կայծականաց հրոյ յաճախէ կրակ։
Միայն ջերմինս եւ կծուինս տայ կերակրել տկարացելումն, զի զտողսն հատցէ ի խոնարհ, եւ օգնականութիւն ահեկին կողման եւ փայծղան. (Մագ. ՟Հ՟Թ։)
ὡμόλινον linum crudum. (լծ. թ. սօֆ ... իսկ եբր. ցէպի. այծ. չէփիճ ). Ձորձ կազմեալ ի մազից այծեաց. մազեղէն, մանաւանդ խոշոր. որ եւ ԽՈՐԳ, ԽԱՐԱԶՆ, ՔՈՒՐՁ.
Ոչ յօդեաց ասր, այլ յայծեաց ցփսիս դժոխըմբերս զգեստաւորէր։ Ցուցանելով նմա զցփսիսն այծեայս։ Զձեռն ի ցփսիսն արկեալ։ Ի ներքոյ ագանէր այծեայս ցփսիս. (Յհ. կթ.։ Վրդն. պտմ.։)
ՓԱՅԼ, ՓԱՅԼ ՓԱՅԼ. Արմանէտ Փայլելոյ. Փայլումն. փայլիւն. եւ Փայլուն. պայծառ.
Իբրեւ զփուքս դարբնաց ուռուցեալ։ Պակասեսցին փուքք ի հրոյ։ Ո՛չ որպէս գարբին մի, որ փքովք կայծակունս արծարծանէ. (Յոբ. ՟Լ՟Բ. 19։ Երեմ. ՟Զ. 29։ Ես. ՟Ծ՟Դ. 16։)
Որպէս դարբնական փքովք զկայծակունս արծարծանելով։ Փուք դարբնի լցեալ է, եւ ունայն. (Շ. թղթ.։ Եփր. ապաշխ.։)
Թէ փչեսցի կայծ (յն. փչեսցես ցկայծ), բորբոքեսցի. եւ եթէ թքեսցի ի նա (յն. թքեցս ի նա շրջցի. (Սիրաք. ՟Ի՟Ը. 14։)
Լինի նոցա իբրեւ կեր ի քիմս կարթի (յն լինի նոցա խայծ). (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 41։)
Իբրեւ զկայծակունս ի քրայից հրեշտակք աստուծոյ շրջէին զխաչիւն, եւ ելանէին ի վերայ նորա. (Պտմ. վր.։)
Զանդրանիկս արջառոց, եւ զանդրանիկս օդեաց, եւ զանդրանիկս այծեաց։ Զամենայն արօտական զհամակ յօդեաց։ Յօդեաց եւ յայծեաց առնուցուս։ Մեկնեսցէ զօդիս յայծեաց, եւ կացուսցէ զօդիսն ընդ աջմէ իւրմէ.եւ այլն։
Կա՛լ է երեւութիւն պայծառութեան աստեղացն պարահեղեալ. իսկ օրասն՝ որ ասացեալ լինի՝ կա՛լ է, ընդ ամենայն աստեղբ շուրջ լինի. (Արիստ. աշխ.։)
Լից զագուռս քո կայծակամբք հրոյ։ (Եզեկ. Ժ. 2)
σποδός, τέφρα, αἱθάλη cinis, fuligo, favilla, pulvis Մոխիր. յաւելուած կրակի կամ այրեցելոց՝ մոխրեալ կամ կայծախառն. գազաղ. մուր. փոշի. քիւլ. խաքիսթեր. րէմատ. գըվըլճըմ. գուրում.
ԱՅԾԱՐ կամ ԱՅԾԱՌ. Անուն ծառոյ;
cf. ԿԱՂԱՄԱԽ.
ԱՅԾԱՐ կամ ԱՅԾԱՌ. Անուն ծառոյ;
cf. ԿԱՂԱՄԱԽ.
cf. ԱՅԾԵԱՅ, ծէի, ծեայք. Զգեստք ի մազոյ այծից. ցփսի. խարազն. սքեմ միանձանց. խարար.
Պարտ է ագանել այծէս։ Զգենու զայծէս հաւատոյ։ Զսպեն այծէովքն, բաճկոնովն. (Մաշտ. սքեմ.։)
Այն որ այծէս զգենոյր. (Սարգ. յկ. ՟Ժ՟Ա։)
Հանդերձ նորա այծէս խոշորս, եւ վերարկուս այծէս. (Ճ. ՟Բ.։)
Մին ի նոցանէ այծէս զգեցեալ. (Վրք. հց. ձ։)
Որ ոչ ծագէ պայծառ. անլոյս իւրեւ, լուսաւորեալ յարեգակնէ. կամ Ոյր ծագն է ի վեր քան զմիտս մեր.
Զի՞նչ է արեգակն. ակն երկնաւոր, անմաշ բոց, անպակաս պայծառութիւն. (Պիտառ.։)
Անշէջ ճրագ, լոյս, կայծակն, եւ յիշատակ. (Եղիշ. դտ.։ Խոսր.։ Նար. կուս.։ Յճխ. ՟Ժ՟Դ։)
Ոչ պայծառիցն, այլ անուսիցն հրամայեմք զմերս. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 30։)
Ուր չիք քօղ կամ պատրունակ. անաղօտ. պայծառ.
Պայծառացեալ անօսր պատուով. (Ճ. ՟Ա.։)
Ոչ զուգեսցի ընդ նմա ոսկի եւ ապակի։ Նման սուրբ եւ սպիտակ ապակւոյ։ Որպէս զապակի պայծառ. (Յոբ. ՟Ի՟Ը. 17։ Յայտ. ՟Ի՟Ա. 18. 21։)
Արձակեցեր, եւ ապրեաց իբրեւ զայծեամն ի հաղբից. (Սիր. ՟Ի՟Է. 22։)
Ոչ պայծառ վառմամբ գնան առաջի. (Նար. ՀԹ։)
Շարժմունք, եւ ժանտախտք, եւ շանդից արկածք. ( կայծակ զարնելը, նետուիլը. ) Յայն ժամու ջրհեղեղն ոչ դուզնաքեալ ինչ արկածք Ջրոյ էին, այլ՝ անբաւ եւ անհուն։ Յառաջնումն քառասուն աւուրսն անդադար հոսանք սաստկութեան. (Փիլ.։)
Զոմանս (ի ձկանց) ծպտեալ ի մէջ դիայ (կայծականց) պարապատեալ արմանօք (կամ արմանեօք). (Մագ. ՟Ժ՟Բ։)
Ոչ գունով զպայծառագոյնն խնդրեալ (հանդերձ) եւ ոչ կազմածով զբարակն եւ զկակուղն. (Բրս. առ աստուածաբ.։)
Որոց բարձք՝ այծից, եւ եղջիւրք ի գլուխս. (Եւս. քր. ՟Ա։)
ԲԵԶԱԿ կամ ԲԵԶԵԿ. յորմէ եւ ԲԵԶԵԿԵԱՆ. βέζεκ besec Բառ եբրայական պաշագ. որ է Փայլիւն լուսոյ կամ Փայլակն. փայլատակումն. կայծակն. եւ լայնաբար՝ Արեգակն. (որպէս թարգմանի ի մեզ, (Եզեկ. ՟Ա. 14։))
Բեհէզ մանեալ, եւ մազ այծեաց։ Ի բեհեզոյ մանելոյ։ Կարմիր մանեալ, եւ բեհէզ։ Կարմրովն ներկելով, եւ բեհեզով։ Զապարօշսն ի բեհեզոյ, եւ զխոյրն ի բեհեզոյ (ասինքն բեհեզեայ, կամ բեհազեղէն)։ Եւ էր զարդարեալ (գաւիթն արքունի) բեհեզովք եւ կերպասովք ... ծիրանեօք եւ բեհեզովք։ Զբեհեզն, եւ զերկնագոյն։ Ածի ընդ մէջ քո բեհեզ։ Բեհեզ ընդ դիպակի գործեցաւ քեզ։ Ագանէր բեհեզս եւ ծիրանիս.եւ այլն։
ԳԱԶԱՂ գրի եւ ԳԱԶԱԽ. τέφρα, κόνις cinis, pulvis Մոխիր. աճիւն. քիւլ, խէզիյր, գազիր. որպէս եւ քէօզ ՝ է գազաղ ջերմ եւ կայծախառն.
Եղիճն եւ պատաղիճն ... որոմնն, կայծուն, գաղձն վնասակար. (Ագաթ.։ եւ Ճ. ՟Բ.։ եւ Սարգ. յկ. ՟Գ։)
Կայծ եւ կանաչ յասպիս գաւհարի։ Գաւհար մեծագին, մարգարիտ անդին. (Գանձ.։)
Զայծեամն, եւ զգոմէշ. (Օրին. ՟Ժ՟Դ. 5։)
Դասակք անդւոց, կամ անդէոց։ Արջառոցն դասակ։ Զդասակս խողաց։ Ընդ դասակս այծեացն։ Իբր զդասակս դոյզն հօտից. (Յովէլ. ՟Ա. 18։ Յհ. կթ.։ Փիլ. լիւս.։ Փարպ.։ Նար. ՟Կ՟Բ։)
Դեղինն՝ սպիտակի ընդ խարտեշի խառնելով (լինի)։ Դեղինն ընդ պայծառի սպիտակ չարախառնելով, եւ ի խորին սեաւ անկեալ՝ զկապուտակ գոյնն կատարէ. (Պղատ. տիմ.։)
Ի պատարագս որոշեալք, արջառ, այծ, դուար։ Ետ նմա դուարս, եւ որթս. (Փիլ. լին. ՟Գ. 3։ ՟Դ. 121։)
Իբրեւ կայծակն ընդ եղէգն ընթասցին. (Իմ. ՟Գ. 7։)
Մեծապայծառ լուսաւորութիւնն որ ծագէ ի նոսա, զեռայ եւ խաղայ ի նոցանէ յայլ տեղիս։ Ոչ ուրեք խոտորին զեռան (ջուրք) յետեղակալ իւրեանց կայենիցն. (Վեցօր. ՟Բ. ՟Դ։)
ԶՈՀՐԱՅ կամ ԶՈՀՐԱ. Բառ այլազգ". զիւհրէ, զիւհրէթ, զօհարա. այսինքն փայլուն, պայծառ. այն է Արուսեակ. (Շիր.։ եւ Տօմար.։)
ԹԱԼԱՍ կամ ԹԱԼԱՍՄԵՂ. Որպէս թէ Կենդանի թաղասմաւոր, որ է մալեալ, իբր իգացուցեալ (լծ. յն. թի՛լիա, էգ. եւ թա՛լասմա, ջախումն)։ Էգ ոչխար կամ այծ. (գուցէ եւ կռտածն. որպէս իտ. քասդրա՛դօ)
Մաքի, որոջ, այծ. թալասմեղ, իգականն օչեաց կամ այծեաց. իսկ չէզօքն, ալոջ եւ բուծ. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր. (ա՛յլ ձ. թալաս, մեղ. կամ թալաս, եւ մեղ)։)
Նստեալ ի վերայ թեթեւ ամպոյ։ Զհողմն թեթեւ։ Եւ Ասայէլ թեթեւ էր ոտիւք զմի յայծեմանց ի դաշտի. (Ես. ՟Ժ՟Թ. 1։ Իմ. ՟Ե. 11։ ՟Բ. Թագ. ՟Բ. 18։)
ԼԱՅՔԱ կամ ԼԱՔԱՅ որ եւ ՂԱՔԱՅ. Ներկ հողային՝ բացագոյն կարմիր, որով ի գոյն պայծառ ներկին մորթք, եւ այլն. լաքա. (ուստի եւ լէօք, է գոյն բացագոյն կարմիր).
Լեարդ այծեաց։ Ըզլեարդդ (ձկան). (ա. թգ. ՟Ժ՟Թ. 13. 16։ Տոբ. ՟Զ. 5։)
Ո՞ լեղայր (կամ լիւղայր) ի խորս կայծականցն իբրիւ զհրեղէնն. (ՃՃ.։)
Ամենայնքն պայծառացեալ լինէին վայրք. (Պիտ.։)
Այնու՝ որովկարծէին, եթէ լլկեցաւ ժջշմարտութիւնն, առաւել պայծառանայր. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 12։)
կայծ մի անկեալ ուրեք՝ բազումխոշոտ գտանիցէ, լինի հրդեհանհնարին. (Ոսկ. եւ Գէ. ես.։)
Բան ծպտեալ եւ ծրարեալ։ Ի ծերպ անկեանցն ծպտեալք։ Ի խորսն ծպտեալս մնացուցանել։ Վիմացն ծպտելոց. Ի պատառուած եղեգան փորուածի ծպտեալ զտառ գծի իւրոյ։ Զոմանս (ի ձկանց՝ եփելն) ծպտեալ ի մէջ դիայ (կայծականց) (Մագ.։)
Ընդ կաղնեաւն, կամ առ կաղնւոջն մամբրէի։ Ի կաղնին բարձր։ Առ կաղնեաւն բարձրու։ Ընդ թաւ կաղնեաւ։ Ընդ ճանապարհ կաղնւոյն։ Ի ներքոյ կաղնեաց։ Առ ամենայն կաղնեօք եւ այլն։ Որպէս նետք հզօրի, զի մխեալ են կայծակամբք կաղնւոյ. (Սղ. ՟Ճ՟Ժ՟Թ. 4.) ըստ յն. ἑρημικός , վայրի. եւ յայլ օրինակս յն. ἁρκευθίνος , բեւեկնեայ կամ գիոց. համաձայն եբր։
Ցանկութիւնք, եւ կամակք հեշտ ցանկութեանց։ Որ ի գունակ գունակ կամակաց պայծառութիւն է. (Փիլ. լին.։)
cf. ԿԱՅԾ, որպէս Կարկեհան.
Իբրու յականս կայծին դժուարագիծ. (Մագ. ՟Ի՟Թ։)
Զհրապարակն յատակեալ սպիտակ կեճայ եւ ի պայծառ տուն. (Լմբ. սղ.։)
Կռփիչ եւ շլացուցիչ տկար աչաց լինի պայծառութիւն արեգական. (Ճ. ՟Գ.։)
Կտրելն զխաչինս իւր։ Ոի՛ կտրեսցես զանդրանիկս հօտից քոց։ Կտրէ նաբաղ զհօտս իւր։ Զոր զենի պատրուճակս կտրողաց իմոց։ Իբրեւ զերամակս կտրելոց, եւ այլն։ Զօգիս եւ զայծիս քո ես ոչ կտրեցի. (Մծբ. ՟Ժ։)
Միայն նշանակեաց օդիս գոլ, եւ ոչ եղունք, կամ այծեմունք, կամ կրկիտք. (Բառ. ստեփ. լեհ.։)
Ապրեսցիս որպէս զայծեամն ի հաղբից. (Առակ. ՟Զ. 5։)
Այծեամն անըմբռնելի է ի հաղբից սրութեամբ տեսանելեացն. (Բրս. հայեաց.։)
Հաւիկ մի պայծառ կացեալ ի յայն խաչաթեւին ... Ա՛յ գեղեցկագեղ հաւիկ, որ նստիս յայդ խաչաթեւիդ վերայ. (Տաղ ի քրիստոսատրոյ.։)
Հի՛կէն, իբրու յականս կայծին դժուարագիծ։ Եթէ ոք մակաստացական, հի՛կէն, իմաստուն. (Մագ. լ։)
Ի պայծառանալ ջերմութեան հիւղէի՝ զնորին զլոսն նսեմացոյց. (Ածաբ. խչ.։)
Հոսեալ լինի եւ սաստիկ լուսոյ պայծառութիւն յերկնից ի յերկիր. (Իգն.։)
ՀՐԱՐՓ կամ ՀՐԱՐՓԻ. Հրափայլ որպէս զարփի, կամ արփի պայծառ.
Բառ անյայտ. թերեւս Հրակն. որպէս Կարկեհան. որ եւ ԿԱՅԾ ասի.
ՀՕՐԱՆ ἁγέλη grex, et ovile. գրի եւ ՀՈՐԱՆ. Ջոկ այծից եւ ուլուց. եւս եւ հօտ ոչխարաց, եւ երամակ արջառոց, եւ Հօտարան. փարախ.
Վարսք քո իբրեւ զհօրանս (կամ զերամակս) այծից. (Երգ. ՟Դ. 1։)
Հորանք այծեաց։ Իբրեւ զհորանս անդէոց եւ հօտից. (Պիտ.։)
Հօրան, եւ անդեայ, եւ հօտ, ի ձեռն բազմաց են մի հասարակութիւն։ Հօրանք այծարածաց. (Փիլ. լին. ՟Ա. 15. եւ Փիլ. լիւս.։)
ՀՕՐԱՆ ԼԻՆԵԼ. γαυρόομαι extollor. Խայտալ (իբրեւ զջոկս այծեաց).
Եւ այլ մարդիկ, որոց բարձք այծից, եւ այլս ձիոտունս. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Ողորմութիւնք ճշդով սերմանեալ՝ ոչ պայծառ վառմամբ առաջի. (Նար. ՟Հ՟Թ։)
Ողորմութիւնք ճշդով սերմանեալ՝ ոչ պայծառ վառմամբ առաջի. (Նար. ՟Հ՟Թ։)
Կանայք մանէին իմաստութեամբ զմազ այծեացն։ Ի կարմրոյ կամ ի բեհեզոյ մանելոյ։ Կինն իմ մտնէր, եւ գործէր ձեռօք իրովք. (Ել. ՟Լ՟Ե. 26։ ՟Լ՟Ը. 18. 23. եւ այլն. եւ ՟Ի՟Զ. 1։ ՟Ի՟Է. 9. եւ այլն։ Տոբ. ՟Բ. 19։)
Մորթեօք այծենեօք. (Արշ. (որ մարթի նշանակել եւ մորթեղինօք։))
Չհամարին զմութն մութ, զի պայծառ քո լուսովդ աչք մտացս զուարթանայ. (Գէ. ես. (որ լինի եւ ածական)։)
Ընկա՛լ զաղախին քո յանսպառ բարիս, յաւէժ պայծառութիւնս, յանստուեր լոյսն. (Ճ. ՟Գ.։)
Յետոյ կողմն մարմնոյ այծի ոտս էր. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
καθαρός purus, nitidus, limpidus ἁπηλλάγμενος purgatus καθεστηκός insidens εἱλικρινός distintus, sincerus. (որպէս թէ՝ ցտակ կամ ցյատակ զնստեալ պարզեալ. գրի եւ ՅԻՍՏԱԿ. ռմկ. իստակ, իստակ ). Պարզ եւ անպղտոր, զուա. անխառն. անաղտ. ջինջ. մաքուր. վճիտ. սուրբ. պայծառ. ականակիտ. զիւլալ, թէմիզ, փաք, ըսլահ. (ա՛յլ է եւ հյ. Սատակ. թ. սատէ ).
ՅՍՏԱԿ. մ. ՅՍՏԱԿԱԲԱՐ καθαρῶς, εἱλικρινῶς pure, nitide եւ այլն. Յստակութեամբ. պարզապէս. պայծառապէս. յայտնապէս. սրբութեամբ, անխառն ի ներհակաց.
Գիտէք զնախնին ամենայն թագաւորաց զՆեբրովթ, որպէս գրեալ է զնմանէ, եթէ զառիւծ եւ զայծեամն ի հետեւակուց ըմբռնէր նա, եւ զամենայն էրէ եւ զգազան. (Պտմ. վր.։)
Թէ այծն գէր լինի ... թէ այծն նիհար լինի։ Թէ եզինքն գէր լինին, եւ թէ նիհար. (Ոսկիփոր.։)
ՆՇՈՅԼ կամ ՆՇՈՅՂ. որ եւ ՆՇՈՂ կամ ՆՇՈԼ, ի, ից կամ աց. ἁπαύγασμα , ἁστραπή, σπινθήρ, μαρμαρυγή splendor, radius, fulgor, nitor եւ այլն. եւ բայիւ ἁντιλάμπω , στίλβω splendeo, fulgeo. Շող եւ շողիւ, ցոլք եւ արծարծումն լուսոյ արեգական, ճրագի, բոցոյ. ճառագայթ. ճաճանչ. փայլակն. փայլիւն զինուց, եւ կայծ՝ զգալի կամ իմանալի.
Մեծի լուսոյ աղօտ նշոյլք։ Կատարեալ լուսոյն նշոյլք։ Եւ ոչ փոքր ինչ նշուլիւք մտացդ պայծառանաս. (Առ որս. ՟Է։)
τράγος hircus, haedus. պ. նիհազ. Արու այծ՝ որպէս թէ նախն այծս, հայր այծեաց, եւ առաջնորդ նոցա. քօշ. քաղ. ... (ուստի լտ. հի՛րքուս, հէ՛տուս ).
Խոյս հինգ, նոխազս հինգ։ Երուս նոխազս յայծեաց։ Նոխազ առաջնորդ հօտի։ Զարիւն նոխազաց.եւ այլն։
Վարդ վառելով այտիցն՝ նմանեալ խայծեալ նըռանց. (Տաղ.։)
Ոչ միայն՝ յորոց առն յաստուծոյ, այլեւ յորոց ինքն նպաստ եղեւ, պարտ է պայծառանալ։ Որ զերկուս խերեւէշս արկ ի բարիոք կամացն, ոչինչ սակաւ քան զայլոցն եղեւ նպաստ. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 4։ եւ Ոսկ. ՟բ. տիմ. ՟Գ։)
Ինչս եւ փոյթ եւ վերակացութիւն՝ զամենայն ինչ նպաստ լիցուք յընկերացն օգուտ։ Պատճառ եւեթ խնդրէ այն հուր, զի սակաւիկ մի անդր կայծակունս նպաստ լինիցիս, եւ զողջոյն իսկ զբոց բարերարութեան բորբոքես. Եւ եթէ հաւատոցն պէտք իցեն՝ ասեն, զի՞նչ պիտոյ իցեն պահք. զի ընդ հաւատոցն եւ այն եւս ոչ սակաւ նպաստ լինի զօրութիւն (այսինքն զզօրութիւն)։ Տե՛ս զՊօղոսի այնչափ ուղղութիւնս։ յանձնէ նպաստ լինէր, եւ զամենայն շնորհացն համարէր։ Զշնորհսն ունէր յօգնականութիւն, եւ չհամարէր բաւական, այլ՝ ազգի ազդի նեղութիւնս նպաստ լինէր. (Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. եփես.։)
Բազում եւ երեւելի զգեստս արքունական՝ ոսկէճամուկս, եւ շղարշատեռն հրաշանկարս։ Շղարշատեռ վառիւք զնա զարդարեալ։ Ի շղարշատեռն յառագաստից զնա պճնեալ պայծառացուցանէր. (Յհ. կթ.։)
Հա՛պա ոհմակք խաւարեայք սլացարո՛ւք զկնի արագոտն այծեման. (Վանակ. յոբ.։)
Ունէր պսակ ի փշոց։ Որ ունիցի զհանդերձսն պայծառս։ Երիս խանս նաշհոյ ունէի ի գլուխ իմ։ Կալաւ զվարսից գլխոյ նորա. եւ այլն։ Սոցին հանգոյն եւ յայլ գիրս։
Ամենայն խայտախարիւն յօդետց եւ պիսակն յայծեաց եղիցին վարձք։ Ամենայն որ ոչ իցէ խայտ եւ պիսակ յայծեաց։ Զքարս կապոյաս եւ զպիսակս. (Ծն. ՟Լ. 32 = 35։)
θολερός turbidus. (լծ. հյ. պիղծ ջուր. եւ թ. պուլանըգ. եւ որպէս թէ պուլուքլու կամ պուլաղըգ ). Խառնակ եւ անմաքուր. ժխորեալ աղտով. յետնեալ ի յստակութենէ եւ ի պայծառութենէ, իրօք կամ նմանութեամբ.
Քոյովքդ վաստականօք պճնեցայց ... աւազանին զգեստիւ պերճացայց։ Ոչ պճնեցայց այլով պայծառութեամբ. (Նար. ՟Կ՟Է. ՟Հ՟Բ։)
Յորժամ ոք ընդ զննական արեգակամբս նայիցի՝ պշնելով, եւ շնչմարելովն՝ ճանաչէ զպայծառութիւն լուսաւորութեանն. (Սեբեր. ՟Ա։)
Նոր արեւ փայլեաց, նոր լուսին ջահեաց, նոր աստղ ծագեաց։ Ի նմանէ ջահեալ եւ պայծառացեալ. (Գանձ.։ Ոսկիփոր.։)
Բազում այլ ջոլիրս ի բազմապատիկ անասնաց։ Ըստ հօտից եւ անդէոց եւ այծերամակաց ընդ այլոց ջոլրաց։ Ի վայրենի ջոլիրս։ Ջոլիրք ընտանեաց՝ միանգամայն եւ վայրենեաց. (Փիլ.։)
Ջրհոսն՝ յունվարի ի։ Այծեղջիւրն եւ ջրոհոսն՝ կռոնոսի. (Դամասկ.։ 1)
ի պրս. ռուշէն, այսինքն լուսաւոր. պայծառ). πυρίτις marcassita, marchesita. Քար հրահան որպէս գայլախազ. է եւ անուն խոտոյ.
Զսոցայցն առեալ տարացոյց։ Ի սոցայցն առեալ տարացոյց։ Ի սոցայցն զնոսա ստացուածոց զարդարեալ պայծառացոյց։ Խոցոտեն զիս յաղագս սոցայցն հոդք ոչ սակաւք։ Սապէս եւ ըստ սոսայքն որակք ասիցեալք. (Անյաղթ բարձր.։ Փիլ. սամփս. եւ Փիլ. նխ. ՟բ.։ Արիստ. որակ.։)
(եթէ չկայց է սխալ գրչաց, լինի որպէս պ. սէպքէ) Կերակուր իւղով եւ չոր թանով կազմեալ. ախորժ ուտելի. խայծ. կեր.
Կայծակունք տեղացին. (Եւս. քր. ՟Բ։)
Միայն ջերմինս եւ կծուինս տայ կերակրել տկարացելումն, զի զտողսն հատցէ ի խոնարհ, եւ օգնականութիւն ահեկին կողման եւ փայծղան. (Մագ. ՟Հ՟Թ։)
Աչք (մախտցողաց) ցամաքք եւ անպայծառք. (Բրս. մախ.։)
Ո՞չ տեսանես, քանզի ցայղք եւ փայծաղունք, ոմանք վիրօք եւ ոմանք տապով վտանգեալք՝ զցաւսն աճեցուցանեն. (Բրս. յուդիտ.։)
Առէ՛ք մոխցի, հնոցի, եւ ցանեսցէ զայն Մովսէս ընդ երկինս. եւ ցանեաց զայն Մովսէս ընդ երկինս։ Զմէգ որպէս փոշի ցանեաց։ Խարտեաց զնա մանր, եւ ցանեաց ի վերայ ջրոցն։ Ցանէր նա զլեղին յաչս հօրն իւրոյ։ Ցանեցից զտպաւառն ընդ երեսս ձեր։ Ցանեա՛ ՛զկայծակունս հրոյ) ի վերայ քաղաքին։ Զընտիր ամպ ցանեսցէ. եւ այլն։
Առեալ կայծակունս ի փիլոնն իւր, եւոչ այրեցաւ փիլոնն. (Ճ. ՟Ա.։)
Երբուած (ընտիր ձիոյ) ցած, որ չլինի բարձր զերդ այծու, եւ զքաղիկսն յեաս ընկենուն. (Վստկ. ՟Յ՟Զ։)
քարոզ ի սրբոյն գրիգորէ լուսաւոչէն ասացեալ վասն սրբոց հռիփսիմեանցն։ Քարոզ հայծապետաց, կամ մարտիրոսաց. (Ժմ.։)
(յորմէ ռմկ. քուրջ ). σάκκος եւ μάρσιππος , μαρσίππιον saccus, cilicium եւ marsupium, crumena θέμα capsula. (գրի վրիպակաւ եւ Քուրց) Խորդ. Խարազն. գործուած ի խոշոր մազից այծեաց կամ ձիոց՝ իբրու կապերտ, եւ պարկ, կամ քսակ, պայուսակ, եւ իբր զգեստ խիստ ի նշան կոծոյ եւ ճգնութեան. խարար, ջուլ, ջուվալ. (եբր. սաք)
Ձգեաց զականատն, զի կալցէ զնա։ Այր մի հողագործ շինեաց ականատս բազումս ... Խաբեցից զբազում կաքաւս, եւ ածից յակնատս քո։ Կեցցես որպէս զայծեամն ի յակնատէ. (Եփր. ի յհ. մկ.։ Ոսկիփոր. ստէպ։ Վրք. հց. ՟Ի՟Ե։)
ԱՂԷԿԱՏ կամ ԱՂԵԿԱՏ. գրի եւ ԱՂԷԿԱՆԴ. ἅτρακτος, ἡλακάτη fusus, colus որ եւ Մարմնենի. մանելիք, ձողաձեւ գործի կամ մեքենայ մանելոյ՝ հանդերձ գլխով, յոր պատատի վուշն կամ այծեայն մանելի. րոք. եօրէքէ. (տե՛ս եւ ԻԼ, իլոյ. ԻԼԻԿ)
Ունօղ զոտս նման այծեաց.
Լերդին ընկալեալ յորովայնէն զնիւթն՝ ամոքէ, եւ նմանեցուցանէ իւր։ Փայծաղն ոչ փոքր ինչ նպաստ լինի առ ի յամոքել (զկերեալ կերակուրն)։ Բարութեամբ եղեալքն, որդոն՝ ամոքելն եւ աճելն։ Ամոքելն եւ աճելն ո՛չ կամաւոր է, եւ ոչ ակամայ. (Նիւս. բն. ՟Ի՟Բ. ՟Ի՟Է. ՟Լ՟Ա։)
Ամպրոպք՝ խռովութեան եւ վրդովման անուն է, որպէս յամպս է տեսանել. յորժամ որոտմունք լինին եւ կայծակունք. (Լծ. նար.։)
Որ յետոյսն այծոտք էին. (Հ=Յ. դեկտ. ՟Ա.։)
Կազմեալն ի մազոյ այծից. եւ հանդերձ մազեղէն. խորգ. խարազն. եւ մազ այծից. αἵγειος, αἱγέη. caprinus, caprina pellis, τρίχενος. qui e pilis est, cilicinus. այծու մազէ շինած. չուլ, սօֆ, շալ. եւ դիֆթիգ.
Արեգակն եղեւ սեաւ իբրեւ զկապերտ այծեայ. (Յայտ. ՟Զ. 12։)
Ցուցանելով նմա զցփսիսն այծեայս. (Յհ. կթ.։)
Վերացուցեալ զայծեայ զգեստուց նորա. (ՃՃ.։)
Որք միով այծէիւ շատանան. (Լաստ. ՟Զ։)
Առեալ զգեցաւ զայծեայսն. (Վրք. հց. ԺԴ։)
Բերին վուշս եւ այծեայս ( ի մանել). (Վրք. հց. ԻԶ։)
cf. ԱՅԾԵԱՅ. αἵγειος. caprinus
Մորթովք այծենեօք. (Եբր. ՟Ժ՟Ա. 37.) որ գրի եւ այծենւովք։
Ասր եւ այծենի խառնեալ. (ՃՃ.։)
Բերցեն նմա այծենի եւ վուշ. (Վրք. հց. ԻԶ։)
Այծենի վուշ։ Այծենի ծածկոց. (Հ=Յ.։)
ԱՅԾՔԱՂ որ եւ ԱՅԾԱՔԱՂ. Ազգ այծեման. (որպէս թէ քաղն այծի, արու այծ) նման է եւ խարբուզ, այս ինքն էշայծեամն. որիքս. ὅρυξ. oryx. սէյսէլ.
Զայծեամն, եւ զխարբուզ եւ զայծքաղ եւ զյամոյր. (Օր. ԺԴ. 5.) (ուր ըստ յն. փոխանակ երիցս նմանեաց դնի մի կամ երկու բառ. ὄρυξ, կամ τραγἑλαφος.)
Որ պարգեւեացն զայնպէս բարեբախտիկ պայծառութիւնն. (Պիտ.։)
Ոչ աղօտացեալ. պայծառ. յիստակ. րուշէն. այտընլը. նուրլու. եւ անաղօտաբար. առանց մթութեան.
Է բնութիւն մարմնոյ՝ զոր կոչեն անարատ. որ ի բոց անկեալ կալով կայծանալ թուի. արտաքս առեալ ի հրոյն՝ որպէս ջրով փայլեալ՝ մաքրագոյն լինի. (Բրս. պհ. ՟Ա։)
Անպայծառ յերեքկին լուսոյն, եւ ի ճշմարտութենէն անլոյս։ Նոր լուսաւորեալ՝ եւ անլոյս, աստուածային՝ եւ անաստուած. (Առ որս. ՟Ը։)
Ոչ խանձեալ. ոչ խանձատեալ. չիխանծած, կայծ չդպած. ալէվ տօգանմամըշ.
Ի փայլատականաց կայծականց՝ սուսեր տեսաք ի պատեանսն հալեալ, եւ պատեանքն անխանձ մնացեալ. (Լմբ. իմ. ՟Ժ՟Թ. 20։)
ԱՌԿԱՅԾ եւ ԱՌԿԱՅԾԵԱԼ ԱՌԿԱՅԾԵԼԻ. Ի փոքր կայծ իմն վերացեալ. նուազեալ, նուաղեալ, մերձեալ ի շիջումն. պլպլացօղ, մարելու մօտ.
Զպատրոյկն առկայծ. (Տօնակ.։)
Զպատրոյկն առկայծեալ մի՛ շիջուսցէ. (Ես. ՟Խ՟Բ. 3։)
Մի՛ շնչման հողմոյ մատներ զառկայծեալն. (Նար. ՟Ձ՟Ե։)
Աչք առկայծեալք, այսինքն մերձեցեալք ի կուրանալ. (Մխ. երեմ. եւ Մխ. բար.։)
Եկն անանցանելի լոյսն առ առկայծելի ճրագն. (Ճ. ՟Գ.։)
Որ ինչ յաղագս տռփաւորին, եւ երկնային աստղկանն պայծառագոյն ինչ ասել թուի, յաղագս խրախութեան եւ զուարճութեան ամենայն առեալ եղեւ։ Յաստըղկան ցանկութեանցն։ Յաստղկան մոլութեան են. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. լիւս.։)
Որպէս թէ Արթնացուցանել կամ արծարծանել փայլմամբ կամ պայծառ գունով. փայլեցուցանել հրով.
Խարտեաշն մաղձ առ ի յամոքումն կատարէ, եւ շարժէ զարտաքս ելանելն։ Փայծաղն զարտաքս ելանելն յակելուածոյն տոկացուցանէ. (Նիւս. բն. ՟Ի՟Է։)
Զոր օրինակ եթէ ոք վասն բաթրոնի՝ որ ի տան իցէ, կամ վասն սանդղոց՝ պայծառանալ համարիցի, եւ ոչ վասն զի մարդն է՝ յօրանալ. (Ոսկ. մտթ.) (Ըստ յն. վա՛թրօն, βάθρον, է սանդուղք, եւ խարիսխ, եւ բազմոց։)
Որք միով այծէիւ, կամ բաճկոնաւ շատանան. (Լաստ. ՟Զ։)
Զխոհականութեանդ քո վառ եւ բորբոք պահելով զկայծակն։ Զբանին վա՛ռ եւ բորբոք պահելով զկայծակն՝ անմահանամ. (Խոր. ՟Ա. 1. եւ Խոր. թղթ. առ արծր.։)
Գունակ գունակ է եւ ամենապատիկ։ Որ ի գունակ գունակ կամակաց պայծառութիւն է. (Փիլ.։)
Արեգակն առ սեաւ ի պայծառութենէ զկերպարանն փոփոխեալ գունեաց. յն. փոխագունեաց. (Նիւս. երգ.։)
Զլուսինն երանգաւ արեանն գունեցեր։ Հրաշապայծառ երանգաւ գունեալ։ Թելոց գունելոց։ Գունեալն յարիւն խաղողոյ. (Նար.։)
Դեղնագոյն պայծառ, խարտեաշ, շիկակարմիր. ոսկեգոյն.
Ելանէին եւ իջանէին ընդ նա։ Ել ի լեառն յիսուս։ Ել ծուխ ի բարկութենէ նորա։ Ելանէր բոց երկրին իբրեւ մրրիկ հնոցի։ Բարկութիւն աստուծոյ ել ի վերայ նոցա։ Քաղք եւ խոյք ելանէին ի վերայ մաքեաց եւ այծից։ Ելեր յանկողինս հօր քո.եւ այլն։
ԵՂՋԻՒՐ. κεράτιον siliqua Պտուղ եղջերենւոյ՝ ի ձեւ եղջեր այծից, ընտանի եւ վայրենի.
Են կենդանիք՝ որ ի հրոյ ոչ ծախին, այլ առաւել պայծառանան. որպէս զեպենէսն ասեն, եւ զբոնոսոր գազանն. (Վրդն. ել.։)
Երամակ խաշանց, կամ այծից, ուղտուց, խոզից. (Առակ. ՟Ի՟Է. 23։ Երգ. ՟Զ. 4. 5։ Ես. կ. 6։ Մտթ. ՟Ը։ Մրկ. ՟Ե։ Ղկ. ՟Ը։)
Ձիոյ երբուծ ցած չլինի, բարձր զերդ այծու։ Որսորդ շան կուրծքն եւ երբուծն շատ եւ ցածահայեաց. (Վստկ.։)
ԶՈՀՐԱՅ կամ ԶՈՀՐԱ. Բառ այլազգ". այսինքն փայլուն, պայծառ. այն է Արուսեակ. (Շիր.։ եւ Տօմար.։)
ἰλαρός hilaris εὕφρων laetus νήφων sobrius, vigilans Արթուն եւ ծիծաղերես իբրեւ զվարդ. լուրջ եւ կայտառ. զգաստ եւ ուրախ. բերկրալից. շնորհալի. աննիրհելի. եւ Բերկրառիթ. պայծառ, զուարճագեղ. անթառամ. շէ՛ն, շին, շաղ.
Ընտանիդ քո պայծառութեան։ Յընտանի փառացն։ Ի պատկեր ընտանի։ Ընտանի անուն, կամ ձայն, կոչումն, սովորութիւն, նիւթ. (եւ այլն. Նար.։)
Դարձեալ զորդւոյ թագազարմին՝ բանիւ լուծեր զախտըս ջերմին։ Թագազարմից լոյս երամին՝ համապայծառ է պանծալին. (Յս. որդի.։)
ԹԱՓԱՆՑ ԱԾԵԼ. Նշողել թափանցանց լինելով. պայծառ փայլել.
Հօտ ապա այծեաց անթիւ՝ թըխատիպ ի ծովն մխեալ, անդ ի լուսակիզն դարձեալ՝ ելանեն պայծառ եւ չքնաղ. (Տաղ.։)
Եղեւ սով յերկրին, թո՛ղ զառաջին սովն։ Թո՛ղ զմեռեալսն վասն կորխայ։ Թո՛ղ զբնակիչս գաբաացւոց։ Եզն, կով, ոչխար, թո՛ղ զեղջերու եւ զայծեամն։ Թո՛ղ զայլ աղխ։ Թո՛ղ զմեհեւանդս, եւ թո՛ղ զմանեակս ոսկիս։ Թո՛ղ զկանայս եւ զմանկտի։ Թո՛ղ զայլ նեղութիւնսն.եւ այլն։
(եթէ չիցէ գրելի Լուսատու) Լուսաւոր ըստ իմիք, կամ պայծառ մասն լուսնի իբր թափաւցիկ. որ ըստ կարծեաց ոմանց յառջնոց այսպէս բացատրիւր.
Ի լուսնոյ ի վեր։ Ընդ լուսնովս վայրք։ Զգիշեր լուսնիւ եւ աստեղօք պայծառացուցեալ. (Եզնիկ.։ Պիտ.։ Խոսր.։)
Դիզեցի զլուցկին արբեցութեան, որով արծարծեցաւ կայծակն աղտեղի եւ գարշ տռփման. (Սկեւռ. աղ.։)
Ի կեսարիա յանդիման չարախօսացն խօսեսցի վկայելով առ մեծագոյն տեսարանի, եւ պայծառ լսարանի։ Մտին յատեանն. (տե՛ս, որպիսի հանդիսաւոր լսարան եղեւ վասն պօղոսի. Ոսկ. գծ.։)
Որ պայծառացեալ էր, եւ զարգարէր զմեզ բանիւ վարդապետութեամբ՝ զգեստն, խախանքն կողոպտեցին, զի բարիօք առ ձեզ հանդիպեցաք մերկք. (Ոսկ. ի մելիտ.։)
ԽԱՅԾԵՄ ԽԱՅԾԻՄ. περκάζω varior, maturesco, nigresco. Անկանիլ խայծից կամ խայտից ի խաղողս. սկսանիլ կարմրիլ եւ սեւանալ խաղաղոյ. հասուանալ. խայծ ինկնալ, հասուննալ.
Խայծեսցի խաղող. (Ամովս. ՟Թ. 13։)
Պտղովք ողկուզաց վկայք խայծեցի. (Հ. կիլիկ.։)
ինքն նախ խայծեաց ի բարունակ խաչին. (ՃՃ.։)
տունն դանիէլի եւ անանիանցն խայծեցին ի նոսա առաքինութեամբ։ Այս պտուղքս ասէ, որք խայծեցին իմէջ ձեր ժողովրդեանդ ողկուզից։ Հայր ետ մեզ զմիածինն զծոցոյն իւրոյ զծաղիկն, եւ ի խայծելն նորա ի խաչին՝ փրկեցաք։ Ամենայն պտուղք առաքինութեան յայն սուրբ մարմինն ծաղկեալ խայծեցան. (Լմբ. ովս. եւ Լմբ. սղ.։)
Եկամուտ ախտք արտաքոյ օրինացն խաձծեցին ի բնութիւնս։ Վարդապետութիւն տեառն էր, որ խայծեալ ծաղկեցաւ յինքենէ ի հայրատունկ որթոյն. (Վահր. հմբ.։)
ԽԱՅԾԵՄ ԽԱՅԾԻՄ. περκάζω varior, maturesco, nigresco. Անկանիլ խայծից կամ խայտից ի խաղողս. սկսանիլ կարմրիլ եւ սեւանալ խաղաղոյ. հասուանալ. խայծ ինկնալ, հասուննալ.
Խայծեսցի խաղող. (Ամովս. ՟Թ. 13։)
Պտղովք ողկուզաց վկայք խայծեցի. (Հ. կիլիկ.։)
ինքն նախ խայծեաց ի բարունակ խաչին. (ՃՃ.։)
տունն դանիէլի եւ անանիանցն խայծեցին ի նոսա առաքինութեամբ։ Այս պտուղքս ասէ, որք խայծեցին իմէջ ձեր ժողովրդեանդ ողկուզից։ Հայր ետ մեզ զմիածինն զծոցոյն իւրոյ զծաղիկն, եւ ի խայծելն նորա ի խաչին՝ փրկեցաք։ Ամենայն պտուղք առաքինութեան յայն սուրբ մարմինն ծաղկեալ խայծեցան. (Լմբ. ովս. եւ Լմբ. սղ.։)
Եկամուտ ախտք արտաքոյ օրինացն խաձծեցին ի բնութիւնս։ Վարդապետութիւն տեառն էր, որ խայծեալ ծաղկեցաւ յինքենէ ի հայրատունկ որթոյն. (Վահր. հմբ.։)
ποικίλος varius, variegatus. Ունակ խայծից կամ խայտից. պիսակ. խայտաբղէտ. խատուտիկ.
Բորոտն ասէ պիղծ է, եւ մեղքն խայծոտք։ Խայծն, եւ մեղօք խայծօտն պիղծ է. (Ոսկ. տիտ.։)
Զպէսպէս մեղսն եւ զխայծոտ ի բաց ընկենու. (Մեկն. ղեւտ.։)
Գնայցէ ոք ի վերայ կայծականց հրոյ, եւ զոտս իւր խարշիցէ. (Առակ. ՟Զ. 28։)
(արմատն է Խարել կամ Հուր). πυρά, ἁνθρακία pruna. Հուր լուցեալ. կրնկ. կայծակունք հրոյ. փայտ եւ խռիւ կուտակել, եւ վառեալ, բորբոքել.
Ասացելովքս, զմթերեալսդ ի քեզ խուզեցից կայծակունս աստուածայնոյն հրոյ. (Դիոն. եկեղ.։)
Ետուն ի նա այծենի ծածկոց։ Նա զայծենի ծածկոցն ծալեաց, եւ ձգեաց ի վերայ վիշապին. (Հ=Յ. յունիս. ՟Ժ՟Գ.։)
ԾԱՂԿԵՄ, եցի. չ. կամ ԾԱՂԿԻՄ, եցայ. ձ. ἁνθέω, ἑξανθέω floreo, effloresco θάλλω, κυπρίζω , ἑκβλαστάνομαι vireo, pullulo, germino, vigeo. Ծաղիկս բերել. բուսանիլ. բողբոջել. դալարանալ. բարգաւաճել. ուռճանալ. զուարճանալ. պայծառանալ.
Տխրութեամբ ծնցես որդիս։ Յղացաւ, եւ ծնաւ զկային։ Եւ յաւել ծնանել զեղբայր նորա զհաբէլ։ Սէթ ծնաւ զենովս։ Ծնեաւ ուստերս եւ դուստերս։ Ծնան իւրեանց որդիս։ Օրն, յորում ես ծնայ (ի մօրէ)։ Մարդ աշխատութեամբ ծնանի։ Զամենայն արու՝ որ ծնանիցի եբրայեցւոց, ի գետ ընկեսջիք։ Ոչխար կամ այծ՝ յորժամ ծնանիցին.եւ այլն։
(կամ եղջերու՝) ջուր, որ է այծ. արտախոյր զմիտսն ասէ, որ է ի գլուխն. ծպաւոր զզգեստն ասէ, որ է օդն. փառազնոտ՝ զհուրն. (Մեկն. ծն.։)
Ոչ գունով զպայծառագոյնն խնդրել (հանդերձ), եւ ոչ կազմածով զբարակն եւ զկակուղն. (Բրս. յուդիտ.։)
ԿԱՅԾՈՒ ԿԱՅԾՈՒԿ. ռմկ. եւս՝ կածուփուշ. Թուփ փշուտ իբրեւ զոզնի. գուցէ նոյն ընդ Ակքան.
Դժնիկն եւ տատասկն ... կայծուն. (Ագաթ.)
Կայծուկն։
ἁστεῖος urbanus, festivus, venustus, elegans ἑντρεχής velox եւ այլն. (որպէս թէ՝ որ Կայթ առնու, կամ խայտայ) Զուարդ. աշխոյժ. պայծառ դիմօք. չքնաղ. շնորհալի. ընտիր. լաւ. եւ առոյգ. որ կայտռայ. արագաշարժ. փոյթ. եռանդուն. աղեկ, աղուոր, սիրուն, վխտացօղ.
Բառ անյայտ. թերեւս՝ Խայտուցք, կամ կէտք եւ կիտուածք նշուլից, իբրու կայծեր.
Արարէ՛ք տօնս ուրախութեան կանխաւ մինչեւ յանկիւնս սեղանոյ. իմա՛ որպէս անուն, կանխեաւ, այսինքն նորաբոյս եւ վաղ բողբոջեալ՝ թաւ ոստով. ըստ յն. πυκάζων condensus որ այլուր թարգմանի՝ պտղախայծ, բղխեալ, եւ այլն. որպէս եւ եբր. ապօթ իբր ոլորք, նարօտ եւ այլն.
Կապերտս հինս։ Կապերտ անթափ։ Պատառեաց զնա յերկոտասան կապերտս։ Կապերտ այծեայ։ Որպէս ի կապերտէ՝ որ լինի ըստ օրինի կանանց. (Երեմ. ՟Լ՟Ը. 11։ Մտթ. ՟Թ. 16։ ՟Գ. Թագ.)
Զքաղս կապոյտս, եւ զամենայն այծս կապոյտս, եւ զխոյ կապոյտ. (Ծն. ՟Լ. 35=40։)
Կենցաղ պայծառագոյն կամ ուղիղցուցանել։ Զքաջանուաստ կենցաղոյ նորա յայտ առնելով։ Ի գիրս զբաղեսցուք ուղիղ աւանդութեամբ, եւ ստոյգ կենցաղաւ. (Ոսկ. յհ.։)
զի՞նչ եւ ամովս. ո՞չ այծս արածէր, եւ կծուէր մոլաթուզս։ Այծարած, որ մոլաթուզ կծուիցէ. (Ածաբ. առ որս. ՟Ը. եւ Ածաբ. պենտեկ.։)
Թեփ եւ զանգուած ծեծածոյ կտաւատի՝ կեր կովուց, որպէս պլակինդի, գելաս. ... κοπτή copta. կամ Շուք. պայծառութիւն. որպէս πομπή pompa κόμπος gloriatio (պարծանք).
Կուտոցս կայծկանց հրոյ դիզեալս. (Դիոն. երկն.։)
Եռանդնակայծակ հրալից արիւնոտ. (Թէոդոր. խչ.։)
Հրահանս ի միջի դնիցէ, որով հրդեհել կամիցի ... հրահանքն առանց բղխելոյ կայծականցն անհնարին է կիզել զփուշն։ Ոչ խոստովանութիւնն առանց գործոց բարեաց, որպէս եւ ոչ կայծոստս հրահանաց աբեթի վառել եւ գործել զյստակումն փշոյն. (Նար. խրատ.։)
Եւ ըզհրաշատ լոյսըն պայծառ եւ պարզական, արկեալ յանօթըն լուսատու արեւական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
ՀՐԱՐՓ կամ ՀՐԱՐՓԻ. Հրափայլ որպէս զարփի, կամ արփի պայծառ.
Որք զհրացան անձրեւսն ընկալան։ Հրացան անձրեւք կայծականց տեղացին ի նոսա. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Գ։ Եփր. պհ.։)
ՀՐԱՑԱՆ ԲԱՐԿՈՒԹԻՒՆ. ՀՐԱՑԱՆ ՇԱՆԹՔ, եւ այլն. Շանթ կայծականց. կայծակ. ... κεραυνός fulmen
Հաւիկ մի պայծառ (ի խաչին) ... զձայնիկն ողորմիկ ածէր ... զձայնիկդ ընդէ՞ր ողորմիկ ածես՝ գաբրիէլեան փողոյն նման, աննըմանին ո՛վ նման՝ աննման. (Տաղ խչ. ի քրիստոսատրոյ.։)
Արեգակն՝ անանց ճառագայթ, անպակաս պայծառութիւն, զտեալ ղամպար. (Պիտառ.։)
φέγγος, ἁτμίς, σέλας , φῶς splendor, micatio, lumen, fulgur, jubar μαρμαρύξ radius διαυγία claritas եւ այլն. (լծ. Ծածանումն կամ ճօճանք լուսոյ) Պայծառութիւն լուսոյ կամ արեգական յորդեալ. շող. շողշողիւն. ցոլք. նշոյլ. առագայթ. արտափայլութիւն. cf. ՊԱՏՇԵԿ.
Ճեղքեաց զնա իբրեւ զուլ մի այծեաց. (Դտ. ՟Ժ՟Դ. 6։)
Որպէս ոք զի ճեղքիցէ զուլ այծից, այնպէս եճեղք զառիւծն. (Փիլ. սամփս.։)
Այնպէս ձգեցին եւ ճողքեցին ընդ ապառաժ տեղիսն քարշելով, զի ամենեւին խայծ ոչ մնաց ի մարմինս երանելեացն. (Եղիշ. ՟Ը։)
Գործ մաքուր ի սրբութիւն։ Կտաւս մաքուրս եւ պայծառս։ Ի մաքուր ոսկւոյ.եւ այլն։
Օդոյ մաքրի եւ պայծառի. (Նիւս. բն. ՟Է։)
καθαρίζω, ἁνακαθάρω, καθαρεύω , καθαίρω purgo, purifico, mundo ἑκμάσσω expurgo, abstergo σαρόω verro, scopis purgo. Մաքուր եւ սուրբ առնել. սրբել. յստակել. անաղտ եւ պայծառ կամ ջինջ կացուցանել. (ըստ մարմնոյ կամ ըստ հոգւոյ)
Մարիամ լուսապայծառ՝ միածին ծնունդ յայտնեալ ծնողաց. (Շար.։)
պ. եամուր, եէմուր. τραγέλαφος hircocervus, capra corvina. Ազգ այծեման. այծ վայրենի, նման եղին՝ սուր եղջերօք. վիթն. վթիկ.
Զեղջերու եւ զայծեամն ... զայծքաղ, եւ զյամոյր. (Օր. ՟Ժ՟Դ. 5։ եւ Փիլ. ել. ՟Բ. 101։)
Անբաւութիւն յամուրաց եւ հրէշից, եւ որ էշայծեմունսդ անուանեն. (Խոր. ՟Բ. 78։)
φανερός, ἑμφανής, δῆλος , προδήλος, σαφής, γνωστός, εὕγνωστος եւ այլն. manifestus, patens, perspicuus, notus եւ այլն. Յայտ եղեալն. ծանուցեալ. ծանօթ. ի վեր երեւեալ. երեւելի. նշանաւոր. բացերեւ. ակներեւ. պայծառ. պարզ. հաւաստի. համարձակ. (լծ. թ. այտընլը. այսինքն լուսաւոր) այան, պէյան, պէլլի, աշիքեար.
Առեալ զանօթն ի խարուկէ անտի՝ յորժամ եռայր ուժգին յորձանօք։ Այնպէս որձանս առնոյր տակաւին, իբրեւ թէ առբարձեալ է ի կայծականց հրոյն. այնպէս որձանս առնոյր, որպէս թէ ի բորբոքմանէ հրոյ ստիպեալ լինէր. (Ճ. ՟Ա.։)
Եւ ի ներքոյ ոչ յօդեաց ասր, այլ յայծեաց ցփսիս զգեստաւորէր. (Յհ. կթ.։ (որպէս ռմկ. տակէն, կամ ներսէն։))
Ի կայծականց վերայ նիրհին, անքուն որդանցն կեր լինին. (Յիսուս որդի.։)
ՆՇՈՂԵՄ. չ. Լուսափայլել. պայծառանալ.
Սոսկալի պայծառ ծաղիկ, շամրաշ ծաղկանց անդրանիկ. (Տաղ.։)
Որպէս ոք պայծառ պատմուճան զիւրեաւ արկեալ՝ խնամ տանի, մի՛ գուցէ շփումն ինչ կամ աղտ հասանիցէ։ Պէսպէս շփումն սեւութեան ի նմա միացուցանեմք։ Այսպիսի շփմունք ի դիւրաց կեղծեաց լինին. (Ճ. ՟Գ.։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ը։ Մանդ. ՟Ի՟Զ։)
Ողջամբ պահէ զպայծառութիւն իմ. (Ճ. ՟Ա.։)
Սիրամարգք, որք զպայծառ եւ զանազան թեւաւորութեանն զօրէն ոստայնից տեսանելով. (Փիլ. լիւս.։)
Բառ յն. ըստ հյ. Էշայծեամն, կամ այծքաղ. ըստ ոմանց՝ միեղջերու. ὅρυξ oryges, oryx, animal unicorne.
Առ ի կերակուրս՝ այծեամն, եղջերու, յամոյր, գոմէշ, եւ վերջասպետն, որիւքս, ուղտ խայտաբղէտ. (Փիլ. ել. ՟Բ. 101։)
Մորթօք այծենեօք ընդ Եղիայի այր թաւրծի ի կարմեղոս լերինդ անապատացեալ ուլենեաւ գշտի. (Արշ.։)
Յակոբ՝ զի ստեաց հօր իւր մորթեօք այծենեօք, ստեցին նմա որդիք իւր մորթովք ուլենեօք (ի ներկել զպատմուճանն յովսեփայ). (Եփր. ծն.։)
Ի ձեռին իւրում ունէր կայծակն, զոր առեալ ունելօք ի սեղանոյ անտի՝ եբեր մերձեցոյց ի բերան իմ. (Ես. ՟Զ. 6.) (որ ի Լմբ. պտրգ. գրի ունելովք, այսինքն ունելւովք. եւ ի լուսանցս Գէ. ես. դնի, ակցանօք։)
Որ ունիցի զհանդերձսն պայծառս. (Յակ. ՟Բ. 2։)
Զգեցեալ էին ի տաճարին կտաւս մաքուրս եւ պայծառս։ Աստղ պայծառ առաւօտին. (Յայտն. ՟Ժ՟Ե. 6։ ՟Ի՟Բ. 16։)
Զուարթագոյն եւ պայծառք երեւէին. (Եղիշ. ՟Է։)
Որպէս հրամայեաց պայծառն ի թագաւորս մեծն Կոստանդիանոս. (Մխ. դտ. յօրէնս թգ.։)
Արեւ, եւ լուսին պայծառ բազմեալ ի քաղաքն Հռոմ (Պետրոս եւ Պօղոս). լոյս յարեւմտից ծագեն ազգաց եւ ազանց յերկրի. (Շ. տաղ.։)
Կայր եղբայրն այն ի գունդս մարտիրոսաց կարգեալ, եւ պսակ պայծառ կայր ի գլուխ նորա. (Վրք. հց. ՟Գ։)
Պայծառ է ինձ այսօր եկեղեցւոյս տեսարան։ Պայծառ է մեզ բանս, եւ շնորհօք լցեալ. վասն զի պայծառ է եւ սուրբ հարանցս հաւաքումն. (Ոսկ. համբ.։ Կիւրղ. ի կոյսն.։)
Պայծառ զքաղաքն յօրինեն ամենայն պատրաստութեամբ. (Իգն.։)
Յանձինս պանծային ... վասն պայծառ վարուցն. (Երզն. մտթ.։)
ՊԱՅԾԱՌ. որպէս Յայտնի.
Պայծառ են եւ այսք. (Իսիւք.։)
Ստօքն ճշմարիտն պայծառ լիցի. (Մխ. երեմ.։)
ՊԱՅԾԱՌ ԶԱՆԱԶԱՆԵԱԼ. ποικίλος varius, variegatus. Պէսպէս, գունագոյն։ (Նիւս. կազմ. ստէպ։)
Զվարագուրացն անջրպետարան ... ի պատուական հիւթ պայծառ պաստառաց պաճուճեաց. (Նար. խչ.։) (որ բերի եւ ի յաջորդ նշ)։
Պշնելով, եւ շնչմարելովն՝ ճանաչէ զպայծառութիւն լուսաւորութեանն. ոչ զի ետես, այլ զի ոչ ստէպ պշեաւ, իմացաւ. (Սեբեր. ՟Ա։)
Իբրեւ զպտղակն (է ամբարտաւանն), որ տայ կարծիս մաքրութեան եւ պայծառութեան. (Ի գիրս մոլ.։)
Սովն սաստիկ եղիցի յոյժ։ Եղեւ սով սաստիկ։ Կոծ մեծ եւ սաստիկ յոյժ։ Տեսեալ զհողմն սաստիկ։ Կոծ մեծ եւ սաստիկ յոյժ։ Տեսեալ զհողմն սաստիկ՝ երկեաւ։ Թուղթքս ծանունք են եւ սաստիկք։ իբրեւ զսաստիկ թագաւոր։ Սասկիտ կայծակունս յաչաց փայլատակեցուցանիցեն։ Սաստիկ պատերազմօղ. եւ այլն։ Ընդ իւրեաւ հնազանդեալ պատերազմաւ սասակիւ։ Վէհս սաստիկս։ իբրեւ ի սաստիկ հնոցէ ծուխ թանձրացեալ։ Համարձակիլ յայսպիսի սաստիկ եւ կարեւոր գործ։ Լինէր խորան մեծ լցեալ սաստիկ որերով։ սաստիկ ժանիս եւ մադիլս ունի։ (Յհ. կթ.։ Եղիշ.։ Փարպ.։ Ոսկ. մ. ՟Ա. 23։)
Եթէ սղալեցից բան մի յամենայն բանից քոց, եկեսցէ ի վերայ իմ ամենայն նզովքն։ Եթէ ես ինչ սղալեցի կամ ստեցի այսմիկ երդման։ Եթէ սխալեմ ինչ ի հայծուածոց քոց, անէծք քո եկեսցեն ի վերայ իմ։ Իսկ սուրբն տրիփոն ոչինչ յաղօթիցն սխալէր։ կարգն նոցա ոչ սխալեցաւ. (Ղեւոնդ.։ Յհ. կթ.։ Ճ. ՟Ա.։ Իգն.։)
Ամենայն ուրեք սկիզբն եւ առաջքն դժուարինք են. եւ եթէ սկիզբն առնիցեմք, ամենայն ինչ հարթ եւ դիւրին լինիցին։ Ոչ եթէ սկիզբն միայն պիտոյ է պայծառագոյն, այլ եւ կատարածն եւս առաւել լուսւորագոյն։ Որ զառաքինութեան կատարումնն ընդ սկզբանն ոչ միաբանեն, եղծանեն եւ կորուսանեն զամենայն. (Ոսկ. եբր.։)
Սպիտ, սպիտակ։ Գոյն լուսաւոր եւ պայծառ՝ որպէս ձեան, շուշանի, կաթին, կրոյ, արծաթոյ, եւ այլն, հակակայ սեւի կամ թխոյ՝ այլ եւ այլ աստիճանաւ. ճերմակ, ճերմկեկ, յստակ, (յորմէ) ստակ.
ՍՊՏՈՒՐ գրի եւ ՍՊՐՏՈՒՐ. ռմկ. սպրտուք, սպտոր. Աղբ կամ քակոր ուղտու, այծոյ, ոչխարի եւ այլն, բոլորահատ գնացեալ. ըստ Մենինսքեայ՝ stercus orbiculare.
Այծու սպտուր կամ սպրտուր. (Վստկ. ՟Մ՟Կ՟Թ։)
Գերապայծառ սիւն ամպեղէն՝ ահաւոր ահացուցչացն սրազէն կառօք. (Գանձ.։)
Զվանակնէ (կամ զվանականէ) ասեն, թէ ի ջուրց՝ որ պաղեալ խստանան եւ այլն։ Վանականն մեծ պայծառ լուսաւորութեամբն. (Վեցօր. ՟Գ։ եւ Շիր.։)
Զնոյն գոգցես զօրէն բանաւորացս վարժի իմն (եւ) հրահանգի զանօրէնութեանցն ցոյցս։ Վարժէր եւ հրահանգէր (մովսէս) ի նմին յեգիպտոս զբանական պայծառութեանցն գիտութիւնս։ Օրինակ զգուշալի զկնի եղելոցն մարդկան առ ի վարժել զլաւագոյն ուսումն վարդապետութեան. (Պիտ.։)
Միայն ջերմինս եւ կծուինս տայ կերակրել տկարացելումն, զի զտողսն հատցէ ի խոնարհ, եւ օգնականութիւն ահեկին կողման եւ փայծղան. (Մագ. ՟Հ՟Թ։)
Հուր զժանգ յերկաթոյ տրոհէ։ Տ տրոհել օդեացն եւ այծեացն. (Խոսր.։)
ՓԱՂՓԻՄ. λάμπω splendeo. որ եւ ՓՈՂՓԱՂԻԼ, ՓՈՂՓՈՂԻԼ. Նշողալ. ճաճանչել. ցոլանալ. պայծառանալ. փայլել. փալփլիլ, պլպլալ.
Խոպոպք վարսիցն փաղփեալք ի վերայ ճակատուն. (Լաստ. ՟Ժ՟Զ.) (իբր պայծառ ծաւալեալ)։
στίλβω, λάμπω, λαμπρός γίνομαι , ἑκφαίνομαι splendeo, luceo, claresco. Նշոյլս արձակել. շողալ. շողշողիլ. ծագել. պայծառանալ. արտափայլել. երեւելի լինել. փայլիլ, փայփլիլ, պլպլալ.
ՓԱՅԼԵՄ, եցի. ն. Տալ փայլիլ. լուսազարդել. շողացուցանել. ցոլացուցանել. պայծառացուցանել. փայլեցնել.
ՓԱՅԼՈՂ ա. γλαφηρός elegans, venustus, -ta. Որ փայլէ. պայծառ. շքեղ.
Մի՛ սիրեր զեղբայրն փափուկ կերակրովք։ Հանդերձս ազնիւ եւ գեղեցիկս, փափուկս եւ պայծառս։ Ստանալ փափուկ ինչ հանդերձ. (Նեղոս.։ Ագաթ.։ Մաշտ.։)
Փորոտիք եօթն. ախոնդանք, սիրտ, փայծաղն, լեարդ, թոքք, երիկամունք երկու. (Փիլ. այլաբ.։)
Փռնգայր իբրեւ զձի խստերախ։ Ի փռնքալոյ նորա կայծակունք հատանէին։ Ոտնատրոփ փռնկալոյն։ Մեծամեծս փքայր փըռնքտալով. (Արծր. ՟Գ. ստէպ։)
Փռնգայր իբրեւ զձի խստերախ։ Ի փռնքալոյ նորա կայծակունք հատանէին։ Ոտնատրոփ փռնկալոյն։ Մեծամեծս փքայր փըռնքտալով. (Արծր. ՟Գ. ստէպ։)
Մականուն մարդոյ՝ իբր Այծատեսակ, կամ այծեամն. (լծ. լտ. քաբէր. այծ)
Ի խոտաբուխ խաւարածին այծեաց օդափառ կորզեալ շարամանեալ սաղաւարտօք. (Մագ. ՟Ծ՟Ա։)
ԱՄՕԹԽԱԾ ԱՄՕԹՂԱԾ αἱσχυντερός, σεμνότατα , ἀγνός verecundus, pudicus, pudens, honestissimus Գրի եւ ԱՄՕԹՂԵԱԾ, ԱՄՕԹԼԵԱԾ. որ եւ ԱՄՕԹԱԳԵՂ. Գեղեցիկ ամօթով խածեալ կամ խայծեալ. առ գեղեցկութեան եւ պարկեշտութեան շիկնեալ. պատկառոտ. պարկեշտ. ամըչկոտ, խպնկոտ. ութանկան. առլը. ըրզեհլի. ետեպլի. է՛հլի հիճապ. միւետտէպ.
Ոմանք ի մոլորակացդ՝ որ բարի հասուցանեն ի մեզ, որպէս լուսնթագն, եւ այգաստղ։ Այգաստեղքն է լուսաւոր եւ պայծառ քան զամենայն մոլորակսն, վասն այն լուսաբեր անուանի. (Տօմար.։)
որ ինչ ունի զհոտ անախորժ որպէս զայծից. կերպով մը հոտած.
Ընդանթական մաղքն են այծահոտք. (Բժշկարան.։)
Հովիւ արածօղ այծից. քէլի չօպանը.
Զայծարածն կամ զհովիւն. (Մագ. ՁԱ։)
Հովիւ էի ասէ, եւ այծարած. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Թ.)
Անդ այծարա՞ծ է՝ թէ դիւարած. (Մամիկ.։)
cf. ԱՅԾՔԱՂ.
Այծաքաղք բազում անգամ երկաւորեակս ծնանին. (Վեցօր. ՟Թ։)
δορκάς, δόρκων. caprea, dorcas եւ capreolus, parva capra. եբր. ձէպի իբր թ. լէփիջ. Այծ վայրի՝ արագոտն եւ սրատես, բազմաճղի եւ տկար եղջերօք. եապան քէչիսի, գարաճէ, կէյիք սըզընը, ճէյրան, զազալ.
Իբրեւ զայծեամն եւ զեղջերու։ Որպէս ուտիցի այծեամն եւ եղջերու։ Ասայէլ էր թեթեւ ոտիւք իբրեւ զմի յայծեմանց ի դաշտի։ Թեթեւագոյնք ոտիւք իբրեւ զայծեմունս ի վերայ լերանց։ Նման է եղբօրորդին իմ այծեման, կամ որթուց եղանց։ Իբրեւ զերկու ուլս երկուորիս այծեման։ Իբրեւ զայծեամն փախուցեալ. եւ այլն։
Արգելլով ի ներքս այծեմունս երագունս. (Խոր. ՟Բ. 38։)
Այծեամն՝ տեսանող. (Սարգ.։ եւ Նար. երգ.։)
Ոչ վայրապար եւ այն ասի, թէ անդիորդաց ունին միտս խորհրդոյ՝ արջառացն դասակք, եւ հօրանք՝ այծարածաց, եւ հօտքն՝ հովուաց։ Յառաջախոհ լինի մարդ՝ որդւոց, եւ անդւորդ՝ խաշանց. (Փիլ. լիւս.։ եւ նխ. ՟Ա։)
Անթառամ ասելովն՝ զմիշտ պայծառութիւնն նշանակէ, եւ զնոյնպէս ունելն։ Անթառամն ասելով՝ զնոյնօրինակ ունելն առակէ. (Սարգ.։)
Անթառամ պայծառանաս. (Մագ. ՟Խ՟Ը։)
Որպիսի ոչինչ յանկելոց առ մեզ գոյ՝ վասն պայծառութեան. (Փիլ. քհ.։)
Յաստուածային կայծակունսն ի սրովբէից անհպելին։ Մակադրեալ զքեզ անհպելի հպմամբ. (Շար.։)
Անմիջոց զանդանօր լուսաւորութիւն տեսանիցէ պայծառագոյ աչօք. (Ոսկ. լուս.։)
Սրբուհի պայծառ առագաստ փրկչին քրիստոսի. (Նար. կուս.։)
διάφραγμα (իբր միջնացանկ) intersepimentum, diaphragma, praecordia, membrum etc. Մաշկն մզնատեսակ՝ որ անջրպետէ զսիրտն եւ զթոքս ի լերդէ եւ ի փայծեղանէ. (ըստ յետնոց՝ Ստոծանի)
Շնորհել նմա ձիր զկայծն ատրորակ ի քարանց պատուականէ։ Մոյթք սեանցն հրատեսակք եւ ատրորակք։ Ատրորակն մեր մրցեալ յաջմէ. (Մագ. ՟Ժ. ՟Ժ՟Գ. ՟Կ՟Ը։)
Կայծ մի փոքրիկ յանդունդս անկեալ՝ վաղվաղակի շիջանի. սոյնպէս եւ տրտմութիւն ի սիրտս բարեմտաց. (Ոսկ. ՟բ. կոր.։)
Ի բառէս Բարեք, իբրու բարւոք կամ բարւոքիկ. ըստ յն. պայծառ. պայծառագոյն. λαμπρότερος աղէկուկ, լաւկեկ, կոկիկ.
Բացերես է, ոչ ամաչէ։ Բացերեսս եւ պայծառս արտսցես։ Արասցէ առաջի Աստուծոյ եւ հրեշտակաց բացերես. (Վրդն. ել.։ Վրդն. սղ.։ Վրդն. քրզ.։)
Առ՝ ասէ, մեղքող՝ լեարդ այծից, եւ բոլլորակ անուոյ, եւ եդ ի սնարից նորա ... բոլորակն անուաձեւ իբրեւ զգլուխ երեւէր. (Կիւրղ. թագ.։)
Պայծառագոյն բոլորէ քեզ զպսակն. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 24։ եւս եւ Ժմ.։ Շար.։)
Հիւսէր զառաւել բրաբիովնացն պայծառակերպութիւն. (Ճ. ՟Ա.։)
ԳԵՂԱԶԱՆ ԳԵՂԱԶԱՆԱԿ. Գեղեցիկ որակաւ, զանազանութեամբ. պայծառ. վայելուչ. եւ Վայելչութիւն.
ԳԵՂԱՂԷՇ որ գրի եւ ԳԵՂԵՂԷՇ. Գեղեցիկ յոյժ. գեղափայլ. պայծառ. կայտառ. վայելչագեղ. չքնաղ. աղուոր, աղուորիկ, սիրուն, պինտ աղեկ. տիլպէր, կիւզէլ, լադիֆ.
Յոյժ քան զթրակացոց կուսանսն գեր ազանցեալ գեղաղէշ պայծառութեամբ. (Ոսկիփոր.։)
ὐπεραιθέριος, ὐπερουράνιος եւ այլն. Գերագոյն քան զարփի, այսինքն քան զեթեր, զերկինս, եւ զարեգակն. գերերկնային. գերափայլ. գերապայծառ. լուսեղէն. երկնաւոր.
Այծարա՞ծ է, թէ դիւարած. (Մամիկ.։)
Փարթամքն ի ձեռն դրասանգացն ձգելոց զառաջին դրանցն պսակեն զմուտս առ ի պայծառութիւն աշխարհապէս տօնիցն. (Լծ. ածաբ.։)
Երեքպայծառեան լուսոյն եզաբուն ճառագայթ. (Խոր. վրդվռ.։)
Իբրեւ զայծեամն եւ զեղջերու։ Դնել զոտս իմ իբրեւ զեղջերուաց։ Որպէս փափագէ եղջերու յաղբերս ջուրց։ Լերինք բարձունք են եղջերուաց.եւ այլն։
Այծեամն տեսանօղ, եւ եղջերու օձահալած. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Ա։)
ԵՐԵՒԵԼԻ. Նշանաւոր, անուանի. պայծառ. մեծ.
Պայծառ եւ երեւելի յաղթութեամբ. (Փիլ. իմաստն.։)
Երեքկին լուսով աստուաածութեանն պայծառացաւ. (Արշ.։)
Ձայնիս մերոյ երկդիմի ունելով զօրութիւն՝ յասելն եւ յերգելն։ Երկդիմի է խոհականութեան տեսակ. է՛ որ ընդհանուր, եւ է՛ որ մասնաւոր։ Երկդիմի է մահ, է՛ որ մարդոյ, եւ է՛ որ ոգւոյ առանձին։ Երկդիմի անկուածս պայծառս զարդարէ. (Փիլ.։)
Իբրեւ զհուր՝ կայծակունս զգայռէ ի ներքուստ։ Բանս նախատանաց զգայռել. (Լմբ. սղ.։)
Իբրեւ զհուր՝ կայծակունս զգայռէ ի ներքուստ։ Բանս նախատանաց զգայռել. (Լմբ. սղ.։)
Զայսպիսի պայծառութիւն լուսոյ զգենուլ։ Զմի առաքինութիւն հաւատոյ զգենուլ. (Եղիշ. ՟Ը։)
Երփն երփն գունաւորութեամբն զաչս ամենեցուն զօշոտեալ յինքն դարձուցանէ։ Գեղեցիկք եւ պայծառքն զօշոտեն զաչս տեսողացն, եւ կախարդեալ յինքեանս դարձուցանեն. (Սարգ. յկ. ՟Բ. եւ այլն։)
Վաղվաղ ընթանան պատգամք նորա։ Զի բանն տեառն ընթանայցէ։ Ընթանայր հուր ընդ երկիրն։ Իբրեւ կայծակն ընդ եղէգն ընթասցին։ Իբրեւ զփայլակն յայսկոյս եւ յայնկոյս ընթանան։ Համբաւ քաջութեանն ընդ ամենայն կողմանս ընթանայր.եւ այլն։
ἁναλάμπω resplendeo, reluceo Ծաւալիլ սփռիլ կամ ընծայիլ լուսոյ՝ իբր ընձիւղմամբ. ծագել շառաւիղօք. նշողել. փայլել. պայծառանալ. լուսատու լինել. եւ իբր կր. Լոյս ընդունել.
ԹԱՒԱՐԾԻ δασύς pilosus, hirsutus գրի եւ ԹԱՒԸՐԾԻ, ԹԱՒԱՐԾ. Թաւ (այր). թաւ այծենի՝ մորթ կամ զգեստ արկեալ զանձամբ. մաշկեւոր. մազոտ. բրդոտ.
Մորթօք այծենեօք ըստ Եղիայի այր թաւըրծի. (Արշ. վերջաբ։)
Զի եւ ի ստուերէն զճշմարտութեան դուռն թերաքամս բանայցէ։ Թերաքամ եւ կիսաբաց եւեթ արար զլուսաւորութիւնն, կամ զպայծառութիւնն. (Ոսկ. եւ Երզն. մտթ.։ եւ Վանակ. յուրախացիրն.։)
Կայծակունք թօթափէին ի նոցանէ իբրեւ ի փայլատականց պղնձոյ. (Եզեկ. ՟Ա. 7։)
Որք ի ժամանակս յայս կան անօրէնութեան։ Ժամանակս այս գիշեր խաւարային եւ տրտմալից է առ հաւասարութիւն ժամանակին այնորիկ պայծառութեան. (Իգն.։)
Շիջաւ, եւ ոչ ժամանեցաւ պայծառ լուսով մտանել. այլ ձ. ոչ ժամանեաց։ (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 14։)
Լուացեալ լինիմ, եւ ոչ պայծառանամ։ Լուանիմ, եւ նովին զազրանամ. (Նար. ՟Կ՟Բ. ՟Հ՟Ա։)
ԼՈՒՍԱԼԻ ԼՈՒՍԱԼԻՐ. որ եւ ԼՈՒՍԱԼԻՑ. Լի լուսով. առլցեալանթերի եւ կատարեալ պայծառութեամբ. լուսաւոր. լուսապայծառ.
Վասն լուսալի եւ պայծառ տան՝ բիւր ինչ ծախեմք. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 10։)
Աննիրելի դիտմամբ լուսալիր պայծառացեալ. (Եղիշ. ՟Գ։)
ԼՈՒՍՆԱԿ ԼՈՒՍՆԱԿԱՅ. Ռմկ. լուսնկայ, լուսընկայի լուս. Լոյս լուսնի. եւ աղօտ պայծառութիւն որպէս զլոյս լուսնի.
որ ուտէ զայլոց զխայծ, այսինքն զկեր կամ զպատառ կամ զմասն.
Իբր մեղուք խայծկերք, որ զայլոյ վաստակս ծծեն. (Վրդն. սղ.։)
Խայծղան, եւ ծծումբ եւ մուր։ ձիւթ, եւ խայծղան. (Վստկ.։)
cf. ԷՇԱՅԾԵԱՄՆ. (զի պ. խառ ՝ է էշ, եւ բիւզ կամ բուզ, այծեամն, այծ վայրի)
Այսոքիկ անասունք են, զորս ուտիցէք. արջառ ... զգոմէշ, զխարբուղ. (Օր. ՟Ժ՟Դ. 5։) cf. ԱՅԾՔԱՂ։
Պայծառն ընդ կարմրի եւ ընդ սպիտակի խառնեալ՝ խարտեաշ եղեւ. Շեկ ի խարտեշի եւ ի գոշի խառնմանէ լինի. դեղինն՝ սպիտակի ընդ խարտեշի խառնելով. (Պղատ. տիմ.։)
ԽՈՐՈՎԱԾ ὁπτός assus, coctus. որ եւ ԽՈՐՈՎՈՅՔ. Միս կամ ձուկն խորովեալ ի վերայ կայծականց հրոյ. խորված.
ὁπτάω asso, torreo. Հրով կամ ի վերայ կայծականց հրոյ եփել զմիս, կամ զձուկն. խորվել.
Հեզիկ ալեացն պայծառապէս քստմնեալ ծածանէր. (Նիւս. կազմ.։)
σπινθήρ scintilla ἅνθραξ carbo, pruna. Կայծ՝ մեծ կամ փոքր. շանթ. հուր կամ լոյս փայլատակեալ. եւ Կրակ. ածուխ վառեալ, խարոյկ. կայծ. եւ կրակ վառած.
Կայծակունք թօթափէին ի նոցանէ իբրեւ ի փայլատականց պղնձոյ։ Իբրեւ կայծակն ընդ եղէգն ընթասցին։ Որ սաստիկ կայծակունս յաչաց փայլատակեցուցանիցեն։ Լի բուրուառաւ կայծակունս հրոյ։ Շիջուցանիցեն զկայծակն իմ զմնացեալ։ Կայծակամբք կաղնւոյ։ Կրակարան կամ կրակեաղ կայծականց։ Փքովք կայծակունս արծարծանէ.եւ այլն։
Կայծակն կենդանութեան, կամ աստուածապաշտութեան, բանին, լուսոյ. (եւ այլն. Փիլ. լին.։ Վրդն. ել.։ Խոր.։ Նար.։)
ԿԱՅԾԱԿՆ. κεραυνός, σκεπτρός fulmen. Շանթ երկնառաք. կայծակ. ... որ ասի եւ ԲԱՐԿՈՒԹԻՒՆ.
Շանթք ի վայր բերեալ՝ կոչի կայծակն. (Տօմար.։)
Ոչ սատակես կայծակամբք հրոյ ի մեղանչելն մերում. (Վրք. հց. ձ։)
Ի կապիտողիոնն կայծակունք տեղացին. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Ի փայլատականց կայծականց մեռանին անասունք եւ մարդիկ, եւ ոչ խանձատին. (Լմբ. իմ.։)
Ի ճնշմանէն սաստիկ փայլեալ նիւթ կայծական, եւ պատառմամբ թնդմամբ որոտ՝ ընդոստական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Իբրեւ զկայծակն իմն փայլակնահար զաշխարհն արարեալ։ Իբրեւ զկայծակն ի վերայ հասեալ. (Յհ. կթ.։)
ԿԱՅԾԱԿՆ. ἅνθραξ carbunculus. Նմանութեամբ՝ անուն պալարի, կեղոյ, խաղաւարտի, որ ունի այտուցս. կոչի եւ Կայծոռիկ.
Ախտ հիւանդութեան, որ էր նա կեղ. զի ըստ նմանութեան նմին վասն այրելոյն իւրոց անուանէր կայծակն. (Եւս Պտմ. ՟Թ. 8։)
ԿԱՅԾՈՒ ԿԱՅԾՈՒԿ. ռմկ. եւս՝ կածուփուշ. Թուփ փշուտ իբրեւ զոզնի. գուցէ նոյն ընդ Ակքան.
Դժնիկն եւ տատասկն ... կայծուն. (Ագաթ.)
Կայծուկն։
Գայլախազ կամ խիստ քար, որ ընդհարեալ ի պողպատն՝ կայծս արձակէ. կայծքար.
Որպէս հրահանք երկաթն, որ զկայծքարն բախէ. (Երզն. երկն.։)
(Արեգակն եւ լուսին ի կատարածի) պայծառանան ըստ մարգարէութեանն, եւ կանգնին. (Երզն. մտթ.։ որպէս ռմկ. կանկ առնուլ։)
նախագահութիւնք իսկ առ ամենայն կացուրդսն կարգեցին՝ պայծառ ձիաբոյծքն, զօրավարքն, իշխանքն, գոռոզքն. (Բրս. հայեաց.։)
Քուրձ այծեայ ... որ է խոշոր, եւ կեղեքիչ մեզ. (Վրդն. սղ.։)
ԿԻՌՈՆՈՍ կամ ԿԵՌԱՒՆՈՍ. Բառ յն. κεραυνός , այսինքն Շանթ երկնից. որ եւ ասի Բարկութիւն. հրացան. նետ եւ տէգ. կայծակ.
Առասանս ի խստագոյն ձարաձեւ այծից կոշկոռոտունս կարկատեալս (ա՛յլ ձ. կշկռոտունս)։ Տարակուսանս իմն սակաւ առաջի ձեր սփռեցաք. զի կաշկանդեալ կշկռուտ եւ ընդելուզեալ հիւսակս ատտիկեցի եւ այլն. (Մագ. ՟Ի՟Զ. ՟Լ՟Զ։)
Տեսանեն կրակետղ կայծականց. (Յհ. ՟Ի՟Ա. 9։)
Պայծառ հայեցիւք տեսցուք։ Զնոյն առցէ (յառ) ի լոյսն հայեցից։ Յարեւելս կոյս դարձուցանէ յաստուածայնոյն լուսոյ կայս, եւ հայեացս. (Դիոն. եկեղ.։)
Ի պայծառանալ ջերմութեան հիւղէի՝ զնորին զլոսն նսեմացոյց. (Ածաբ. խչ.։)
Ցուլն, եւ կոյսն, եւ այծեղջիւրն՝ են հողական, հով եւ չոր եւ երկրային՝ ցամաքական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Որպէս ըզջուրս այս որ առ մեզ՝ է հոսական։ Այլեւ զպայծառ լուսոյն աղբիւր միշտ հոսական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Կարկեհանն կայծ կոչի, որ է հրագոյն. (Նչ. եզեկ.։)
Հրաչեայ. սա կոչի վասն առաւել պայծառերես եւ բոցակնագոյն իմն լինելոյ. (Խոր. ՟Ա. 21։ Յհ. կթ.։)
Հրատկք. կայծակունք.
(գրի եւ Հրացայթ) Որ ցայտէ յիւրմէ զհուր, կամ կայծակունս արձակէ. կրակ ցաթկեցնօղ.
Եկն կայծակն հրացայտ. (Ճ. ՟Ա.։)
ՀՐԸՆԿՂՑ ԲԱՐԿՈՒԹԻՒՆ. κεραυνός fulmen. Շանթ. կայծակ.
Բառ անստոյգ, իբր հօրանական կամ հովուական (այծենի). եւ կամ հայրենական (մաշկեղէն հանդերձ ադամայ).
Առասանս ի խստագոյն ձարաձեւ այծից (այսինքն այծեաց կամ այծէից). (Մագ. ՟Ի՟Ե։)
Սա է, որ ձեռագիտացն եւ պայծառագոյն արուեստիցն ասացելոց գտակ. (Փիլ. բագն.։)
Պայծառ ձիաբոյծքն, զօրավարքն, իշխանքն, գոռոզքն. (Բրս. հայեաց.։)
Եւ զի ոչ եօթն նախահարս ունին թուել ի վերագոյնսն՝ ձիաբոյծս պայծառս. (Բրս. յուդիտ.։)
Ճեղքեաց զնա իբրեւ զուլ մի այծեաց. (Դտ. ՟Ժ՟Դ. 6։)
Որպէս ոք զի ճեղքիցէ զուլ այծից, այնպէս եճեղք զառիւծն. (Փիլ. սամփս.։)
Բնաւորեալ է ոգի, ըստ որում ոսկի ի հրահալելիս մաքրի, ի փորձութեանցն պայծառանալ. որ եւ ճեմականաց եղեւ բաղձալի, Զե՛ւս ասելով տեղասցի ի մեզ փորձութիւն. (Սկեւռ. լմբ.։)
Զանգայտ ամպոց զճնշումն։ Ի ճնշմանէն սաստիկ փայլեալ նիւթ կայծական. (Առ որս. ՟Է։ Երզն. ոտ. երկն.։)
Մազաբեր այծք. (Նիւս. երգ.։)
Ագանելիք նոցա՝ ցերեկն մաշկեայս, եւ գիշեր՝ այծեայս. (Վրք. հց. ձ։)
Հեղիաս մաշեալն սրտիւք, մաշկեղինաւ պարածածկեալ՝ մարմնով։ Հաւանեալք զգեստու մաշկեղինաց, եւ մորթոց այծեաց։ (Մագ. ՟Լ՟Ա. ձ։)
Ի քարոզութիւն՝ մեծաբան եւ պայծառագոյն. (Եփր. ի ստեփ.։)
Մեծապէս պայծառութեամբ ծագեալ. արիփափայլ.
Մեծապայծառ որպէս զարփի, կամ քան զարփի.
Մինչ լուսաւորքն խաւարէին, յայնժամ խաւարեալքն լուսաւորէին՝ մեծափառ պայծառացեալ. (Մեկն. ղկ.։)
Այծիս զգեցեալ էր թագաւորն մերկուց ի վերայ մարմնոյն. (Ուռհ. ՟Լ՟Ե։)
Ա՛ռ չար հոտ (կամ ձարխոտ), եղին եղջիւրն, եւ րտիտակի տակն, եւ այծու կճղակն. եթէ ծխէ ոք, փախչին ի նմանէ օձերն, ամենայն ժժմանք։ Ա՛ռ աֆիոն, եւ մրտիտակ, եւ աղա՛ մանր. (Վստկ. ՟Ճ՟Ժ՟Գ։)
Մակավազեանն հրաշունչ մօրուեղ յոքնայածուկ իդովրացի տովար (այսինքն այծեղջիւր). (Մագ. ՟Խ՟Թ։)
Տե՛ս իբրեւ զայծեամն զմտածութիւն մարդկան յականելով. (Նիւս. երգ.։)
Իմանալի սեղան, ոչ յղփական խորտկօք պայծառացեալ. (Նար. յովէդ.։)
καθαίρω, καθαρόν ποιέω, διακαθαίρω , διατραύω mundo, purgo, expurgo, lustro, nitidum reddo, declaro. Յստակ առնել. մաքրել. սրբել. զտել. պարզել. որոշել. պայծառացուցանել. յիստակել, յըստակցընել, ըստըկել, եւ ըստըկցնել.
Եթէ ոք վասն բաթրոնի պայծառանալ համարիցի, եւ ոչ վասն զի մարդն է՝ յօրանալ։ Կարի իմն յօրացեալ էին (իբրու յարեալ էին պարծանօք) մարդիկն յայնժամ ի Յովհաննէս. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 4։ ՟Բ. 12։)
Գեղեցիկ էր եւ երէկ մեզ պայծառազգեցութիւն, իբրեւ ուրախութիւն իմն նախատօնակ. իսկ այսօր զնոյն ինքն զյարութիւն տօնեմք. (Ածաբ. պասք. ՟Բ։)
Պայծառ կտաւս շաղախեաց յարենէ սրբոյն. (Տէր Իսրայէլ. յնվր. ՟Թ.։)
Գերապայծառ լոյսնմինչեւ ցշամբուշ տեսանելիսն (հասանէ). եւ որ բոլորովին ոչ տեսանէ, եւ ո՛չ ակն է. (Դիոն. ածայ.։)
ՇԱՌԱՒԻՂ. Ստեղն կամ Ճառագայթ լուսոյ. ճաճանչ. շող. ցոլք. եւ Շանթ. կայծակն հրոյ. որպէս ἁκτήν radius եւ σπινθήρ scintilla. վր. շառավանդի. տե՛ս եւ ՇԱՌԱՅԼ.
Կայծկարկեհան ընդ շափիւղին, կարմիր յակունդ սարդիոնի. (Ուռպ. ողբ.։)
Էր մեծախորհուրդ շինարար, եւ զարդարեալ պայծառացոյց զսուրբ աթոռն։ Այր շինարար էր, շինեաց այլ ժամատուն անտաշ վիմօք. (Հ. օգոստ. ՟Ժ՟Գ.։ Կիր. պտմ.։)
Պայծառացուցաներ զսա ի հիմունս շողաձիթ տապախառն լուսափայլութեամբ. (Գանձ.։)
Հաւիկ մի պայծառ (ի քառաթեւին) ... զձայնիկն ողորմիկ ածէր ... Զձայնիկդ ընդէ՞ր ողորմիկ ածես գաբրիէլեան փողոյն նման. (Տաղ խչ. ի քրիստոսատրոյ.։)
Բառ անստոյգ. որ կամ գրելի է Աղեբեկ, իբր ալեխառն. եւ կամ վերծանելի Ուլեբեկ, այսինքն բեկբեկեալ. որպէս զմազ ուլուց այծեաց.
եւ ն. ՊԱՊԱՉԵՄ կամ ՊԱՊԱՋԵՄ, μηκάζω, μηκάομαι balo, caprisso եւ այլն. գրի եւ ՊԱՊԱՆՋԵԼ, եւ ՊԱՂԱՋԵԼ. Ի ձայնէն առեալ՝ պա՛ պա՛, կամ պէ՛ պէ՛ ձայնելն կապկաց, այծից, եւ այլն. մելէմէք, բէբէլէմէք.
Բջօղն՝ զարջառոցն ասէ. բառաչօղն՝ զոչխարէն, խառընչօղն՝ զիշոցն. իսկ պապաչօղն զայծիցն. (Ոսկիփոր.։)
Պապաչօղ կենդանի. մանաւանդ այծ. եւ այծեղջիւր այլաբանեալ.
զպատրոյկն առկայծեալ մի՛ շիջուսցէ։ Շիջան իբրեւ զպատրոյկ շիջեալ. (Ես. ՟Խ՟Բ. 3։ ՟Խ՟Գ. 17։)
Փողփողելով ի վերջաւոր՝ պայծառազգեստ եւ պճնաւոր. (Շ. եդես.։)
կարծրագոյն ... հիկէն՝ իբրու յականս՝ կայծին դժուարագիծ, եւ իբրու ի պողովատսն՝ տիմին, եմանն, եւ բասրային. (Մագ. լ։)
Ընդ խայծել խաղողոյն՝ պտղաքաղ եղեալ գտաք, թէ եւ այլն. (Հին լծ. եւագր.։)
Լուսալիր. լի պայծառ լուսով,
Պայծառ քան զարեգակն, ջահալից քան զլուսին. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ծ՟Բ։)
Պայծառանալ որպէս զջահ.
Աւետիխ եւ փառք ժողովրդեանն իսրայէլի, եւ ճառագայթարձակ պայծառութեամբ ջահաւոր ի դէմս հեթանոսաց։ Եկեալ փութանակի՝ տեսին ջահաւոր զաստղն յայրին. (Ոսկ. ես.։ Լմբ. վերափոխ.։)
Ռատինէճ, որ է սօնապրին ծառին խէժն ... ռատինէճն ի ռաւսու ծովեզրէն լինի, զերթ խայծղան է. (Վստկ. ՟Յ՟Է։)
ՌՕՇՆԱ կամ ՌՈՒՇԻՆԱ. (ի պրս. ռուշէն, այսինքն լուսաւոր. պայծառ). πυρίτις marcassita, marchesita. Քար հրահան որպէս գայլախազ. է եւ անուն խոտոյ.
Շինէ պայծառ եկեղեցի երկու ... զմինն գմբեթայարկ յանուն սրբոյ կարապետին. եւ զմիւսն սագաշէն՝ հրաշալի յօրինուածովք. (Ուռպ.։)
Անուանեալ է սեռաբար էրէ։ Օդեաց, այծից, խոզից՝ սեռաբար անուն է պատրուճակ. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։)
ՍՈՒՏԱԿՆ կամ ՍՈՒՏԱԿ. ἅνθραξ carbunculus. որ եւ bdellium. ըստ եբր. պտօլախ. Քար պատուական. որ եւ կԱՐԿԵՀԱՆ. ԿԱՅԾ.
Սուտակն կարեհանն է, յականցն գիրքն կայծ ասի. (Վրդն. ծն.։)
Ոչխարք քո եւ այծիք ոչ ստերջացան (կամ ստերջեցան). (Ծն. ՟Լ՟Ա. 38։)
Սրբաբանն եւ պայծառախօսն յովհան՝ ոսկիբերան ասացաւ. (Վրդն. լուս.։)
καθαρῶς clare. Մաքրապէս. պայծառ փայլմամբ.
Արեգական սրբաբար պայծառացելոյ. (Բրս. թղթ.։)
(եթէ չիցէ գրելի Սրովբէափակ) Շրջափակօղ կամ շրջափակեալ սրբութեամբ՝ պայծառ մաքրութեամբ.
Արտաքս վազումն պայծառութեան. (Ածաբ. մկրտ.։)
Ի խաչին անկեալ, որթոյն ողկոյզ վաղահաս խայծեալ. (Շ. տաղ ի ստեփ.։)
Վառարան աստուածային բոցոյն։ Եւ վառարան բորբոքման անշէջ կայծական։ Վառարան իւղոյն աճիւնովն հնոցի լցեալ. (Շար.։ Նար. կուս. եւ ՟Ի՟Գ։)
Ողորմութիւնք ճշդով սերմանեալ՝ ոչ պայծառ վառմամբ գնան առաջի. (Նար. ՟Հ՟Թ։)
Զդեղ կանանց դոյզն մի որպէս նկան մի տաղտուկ հացի կոչէ, եւ կայծակն հրոյ։ Համամ առակ.։
Հանէ՛ք զըզգեստըդ տըխրարար՝ զգեցի՛ք պայծառ ուրախարար. (Շ. եդես.։)
Տեսայ զառաքելական նկարագիրս մարգարէական բարբառօքն պայծառացեալ։ Տեսարո՛ւք զայս ե՛ղբարք. (Սեբեր. ՟Է։ Վրք. հց. ձ։)
Միայն ջերմինս եւ կծուինս տայ կերակրել տկարացելումն, զի զտողսն հատցէ ի խոնարհ, եւ օգնականութիւն ահեկին կողման եւ փայծղան. (Մագ. ՟Հ՟Թ։)
Միայն ջերմինս եւ կծուինս տայ կերակրել տկարացելումն, զի զտողսն հատցէ ի խոնարհ, եւ օգնականութիւն ահեկին կողման եւ փայծղան. (Մագ. ՟Հ՟Թ։)
Պօղիմնէստովր ի տուարածի՝ նապաստակի եհաս. (Եւս. քր. ՟Ա. յն. յարածելն զայծիս։)
Ժամանակս այս գիշեր խաւարին եւ տրտմալից է առ հաւասարութիւն ժամանակին այնորիւ պայծառութեան։ Յաւելու զեւ՛ս տրտմալիցսն. (Իգն.։)
Ապա պայծառանայր տօն (ընդ դարձ անառակին), եւ սիրով ընդ միմեանս հայէին եղբարքն, եւ հայրն յաւելոյր զտօնականսն յաղագս որդւոյ առ միմեանս խանդաղատանացն. (Մեկն. ղկ.։)
Յիշատակարան տօնից տէրունականաց եւ սրբոց աստուծոյ. զոր ես գրիգորիոս յաւելի ... ընտրեալ ի տօնամակաց յոքունց զսակաւս ... եւ մեք աշխատեալ զայսպիսի համառօտահաւաք տօնամակս գրեցաք ի պայծառութիւն եկեղեցւոյ, զոր ընթերցցի ի նմա՝ ժամու սոսկալի պատարագի։ Ծանուցանեմ ձեզ վասն սուրբ կտակիս՝ տօնամակի եկեկղեցւոյ սրբոյ. (Գր. վկ. եւ Կիր. վարդապետ. յիշ. հին ճշ.։)
Պստկէ զտօնասէրն ոսկեճաճանչ իմաստութեանն ծաղկօք։ Պայծառացուցանելով զսիրտս հաւատաացեալ ժողովրդոց տօնասիրաց եւ աստուածասիրաց. (Խոր. վրդվռ. եւ Խոր. պտմ. հռիփս.։)
Կամին կայծական ի մեզ չարեաց լինել բոց, որ բորբոքի, եւ ի վեր ցոլանայ. (Առ որս. ՟Ա։)
Պայծառ արուսեակ ցոլացեալ յարեւմտից ի յելս արեւու. (Շար.։)
Ցանկանայիր տեսանել զպայծառ արքունիսն, եւ պատահէր քեզ փակակռլն. եւ դու աղաչէիր, եւ նա բանայր քեզ. (Ոսկ. ՟ա. թես.։)
Իբր փայլուն ակն, կամ փայլեալ յաչս. որ եւ ՓԱՅԼԱՏԱԿՆ. որոյ յոքնականն լինի՝ փայլատակունք. (տե՛ս զկնի) ἁστραπή fulgur, fulgor. Շողիւն եւ նշոյլ լուսոյ կամ հրոյ որպէս կայծ եւ բոց անցաւոր. որպէս ստէպ լինի յամպս առանց որոտման, եւ որոտմամբ հանդերձ. տե՛ս եւ ԿԱՅԾԱԿՆ. կածկլտուք, փայլակ.
στίλβωσις, φέγγος, ἕκλαμψις splendor, fulgor. որ եւ ՓԱՅԼՈՒՄՆ. Փայլելն. շողիւն. պայծառութիւն. փայլիլը, փայլունութիւն.
στίλβων, αὑγάζων, τηλαυγής , ἑξαστράπτων splendens, fulgens, splendidus, candens, candidus φανότατος lucidissimus. Որ ունի զփայլումն. փայլեալ. փայլող. փաղփուն. պայծառ. շողշողեալ. (գրի վրիպակաւ եւ Փայլիւն. ) փալփլուն.
Լեարդ եւ թոք եւ փայծաղն եւ աղիք եւ երիկամունք. (Յճխ. ՟Ի։)
Յորժամ անմաքրութիւնք լինիցին առ լերդաւն զամենայն փայծաղանն անդայտութիւն ունիցի՝ մաքրելով. (Պղատ. տիմ.։)
Փորոտիք եօթն. ախոնդանք, սիրտ, փայծաղն, եւ այլն. (Փիլ. այլաբ.։)
Ուստի՞ ապա լեարդ եւ փայծաղն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 24։)
Սեաւ թանձրագոյն փայծաղն. (Մագ. ՟Ծ՟Է։)
Հանդերձ լերդիւն եւ փայծաղամբն. (Սոկր.։)
Եւ փայծաղն պինդ լինի (ջերմնօտին). (Մխ. բժիշկ.։)
Մարդս իւրովի է փառասէր եւ պայծառասէր։ Զի՞նչ այլ թուի երտնութիւն՝ փառասիրին, քան զիշխանութիւն. (Լմբ. սղ.։)
Որպէս եղեւ սկիզբն կռապաշտութեան ի փառասէր բռնութենէ։ Թմրեալ ի փառասէր ախտիցն։ Փառասէր եւ պայծառասէր կամացն անյագութիւն եգիտ զայսոսիկ. (Նախ. իմ.։ Իգն.։ Լմբ. սղ.։)
Սատանայ կրճէ զատամունս, փորոտայ որոտայ (յն. մռնչէ ), հուր եւ կայծակունսշնչէ. (Ոսկ. եփես. ՟Ժ՟Է։)
Զուարթացան ծաղկախիտ պայծառութեամբ ի փշազգածն թառամութենէ. (Նար. յովէդ.։)
Ի խաւարէ պայծառութիւն՞ եւ փոխումն յարքայութիւն։ Փոխումն յաշխարհէ։ Հրեշտականման փոխումն յերկինս։ Սրբոցն փոխումն է կենդանութիւն։ Վերապատուեմք զփոխումն քո ի յերկինս։ Երկնաւոր զօրօք իջեր ի փոխումն մօր քո եւ կուսի. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Բ։ Խոր. ՟Գ. 67։ Փարպ.։ Շ. բարձր.։ Շար.։)
Սատանայ կրճէ զատամունս, փորոտայ որոտայ (յն. մռնչէ ), հուր եւ կայծակունսշնչէ. (Ոսկ. եփես. ՟Ժ՟Է։)
Սատանայ կրճէ զատամունս, փորոտայ որոտայ (յն. մռնչէ ), հուր եւ կայծակունսշնչէ. (Ոսկ. եփես. ՟Ժ՟Է։)
Ընդ այսպիսւոյ հովանաւոր տամբ, ի ներքոյ պայծառ ձեղուան քաջահովւոջ վայելեմք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա 30։)
Ի մարդականէ ո՞վ քատակեալ՝ որպէս պայծառ արփւոյ նմանեալ. (Շար.։ եւ ՃՃ.։)
Շինեաց զպայծառակերտ քաւարանն սուրբ։ Ի դուռն քաւարանին սրբոյ մերձ եկեալք. (Յհ. կթ.։)
Սենեակս պայծառս եւ լուսաճաճանչս յօդագոյն քարէ. (Պտմ. աղեքս.։)
Փորոտիք եօթն. ախոնդանք, սիրտ, փայծաղն, լեարդ, թոքք, երիկամունք երկու։ Մարմնոյն մեծութիւնն, եւ որ էր ի նմա ախոնդացն՝ յայտնի է եւ ի կերակրոյն կազմածոյ (զոր կարէ ուտել). (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. լին.։)
cf. ԱԽՈՆԴԻՔ. Եթէ ի փայծաղէն թըթու եւ փոթոթ ինչ մասն յախոնդիկքն ձգեսցէ. Մագ. ՟Ժ՟Է։
Վճիտ եւ մաքուր՝ փայլուն իբրեւ զականս. կամ պայծառ իբր յաղբերականց կիտեալ. յստակ. անխառն. զուտ, փայլուն. զիւլալ. փարլագ. ըստ յն. լուսանշոյլ կամ յստակափայլ. διαυγής, διαυγέστατος, pellucidus, limpidus, limpidissimus
Բազմապաճոյճ զարդարանօք պճնեալ զինքն՝ ակնախըտիղ կազմեաց որոգայթ։ Փթթեալ յարաժամ ամառնային ակնախտիղ գեղապայծառութեամբքն. (Պիտ. ՟Դ. ՟Ե։)
Բազմապաճոյճ զարդարանօք պճնեալ զինքն՝ ակնախըտիղ կազմեաց որոգայթ։ Փթթեալ յարաժամ ամառնային ակնախտիղ գեղապայծառութեամբքն. (Պիտ. ՟Դ. ՟Ե։)
Ճոխացուցանէ պայծառապէս զամենայն աղօթական ժամակարգութիւնս. (Յհ. կթ.։)
Որ յայլ արուեստս ընտրիցին, բազում նախանձաւորս ունիցին. եւ որք յայս պայծառանայցեն, սաստիկ աղօթակիցս (յն. բիւր աղօթողս). (Ոսկ. մ. ՟Բ. 27։)
Նշուղիցն աղօտականաց։ Զփայլումն աղօտականին աստ պայծառութեան. (Նար. ՟Ծ՟Բ. եւ Նար. խչ.։)
Լուսափայլ քան զարփի. ամենափայլ. երկնային եւ ամենապայծառ.
Հացից եւ խահից եւ զանազան կազմութեանց պայծառութիւնք, յորս հացարարք եւ ամոքարարք աշխատին հոդ տանելով. (Փիլ. տեսական.։)
Ազգ կապկի՝ ըստ իմիք նման այծի, եւ ըստ իմիք նման մարդոյ. որ ըստ յն. եւ լտ. σάτυρος. satyrus Բանաստեղծական կենդանի խենէշ՝ վերին մասամբ մարդակերպ, եւ ի վայր այծոտն։ (Խոր. աշխարհ։)
Գեղեցիկ նշողիւք՝ շողիւք. պայծառ շողշողեալ.
Այծեամն փոքրիկ. որ եւ յատուկ անուն կնոջ. δορκάς. caprea. Ըստ մեզ δορκάδιον. capreola (Գծ. ՟Թ. 36. 39։) (ըստ եբր. Ձէպիթա, ասոր. Թապիթա, այն է Տաբիթա.)
Տեսաւորութիւն պայծառ եւ անապշելի. (Նար. ՀԱ։)
ἁλαμπής. splendoris expers, obscurus. Անմասն ի պայծառութենէ. անճաճանչ. անղամպարափայլ. նսեմ. անշուք. պղտոր.
Աչք այնպիսեացն (մախացողաց) ցամաքք եւ անպայծառք. (Բրս. մախ.։)
Փառս անպայծառս։ Անպայծառ յերեքկին լուսոյն, եւ ի ճշմարտութենէն անլոյս. (Առ որս. ՟Դ. ՟Ը։)
ἅσκιος. umbra carens, inopacus, lucidus, clarus. Ուր չիք ստուեր, կամ մթութիւն. անաղօտ. լուսաւոր. պայծառ. ուր որ շուք չկայ. քէօրկէսիզ, նուրանի, րուշէն.
Անստուեր ծագումն, կամ նշոյլք, կամ բոց, կամ պայծառութիւն։ Արեւ անստուեր. (Նար.։)
Զանձինս ապագովել։ Յորժամ զգեղեցիկ ինչ եւ զպայծառ գովիցէ, զյոռին եւ զանպիտան ապագովէ. (Ոսկ. մտթ.։)
Յառաւօտին պահուն։ Ըստ առաւօտին զոհին։ Վասն առաւօտին օգնականութեանց։ Զողջակէզս առաւօտինս։ Առիցն առաւօտնոցն։ Աստղ պայծառ առաւօտին. (Ել. ՟Ժ՟Դ. 24։ ՟Ի՟Թ. 41։ Սղ. ՟Ի՟Ա. 1։ ՟Դ. Թագ. ՟Ժ՟Զ. 35։ Անգ. ՟Բ. 15։ Յայտ. ՟Ի՟Բ. 16։)
Ի սրովբէասարսափ աստուածակայծակն սեղանոյն առլցմանէ. (Անան. եկեղ։)
Կայծակն արծարծիչ։ Արծարծիչ բարեկարգ շինութեան. (Պիտ.։)
Փախչելն արարածոց ո՛չըթէ զյոչէութիւն դառնալն, այլ զեւս պայծառանալն նոցին արտադրէ մեզ. (Լմբ. յայտն.։)
Կա՛մ է ռմկ. հաւտալա, խըրտըբըրտ, գաթէղ. մասն փորոտեաց կենդանեաց, եւ կամ իցէ վայրի, որպէս Արտիկ, վայրի ոչխար կամ այծ, եւ այլն.
ԱՐՓԻԱՆԱԼ. Իբրեւ արփի լինել. պայծառանալ, ծագել.
Արկնաւոր. լուսապայծառ. արփիահրաշ.
Մերժելով ի քոց բազմականացդ՝ ահա արկանես ինձ բազմականս առ հօրն հաւատոցն Աբրահամու. (Ագաթ. ։ Մի՛ բազմականս բարձրագոյնս կարգեսցուք։ Բազմեալք կամք պայծառք պայծառապէս ի վերայ բարձր բազմականի եւ ամբարձելոյ. Ածաբ. ծն. եւ Ածաբ. աղքատասիր.։)
Այլք հիւանդացեալք, եւ այլք բարեկրեալք։ Մարմնոյ բարեկրեցելոյ ի հարկէ տկար եւ անզօր լինի առ ի յընտանի ներգործութիւնս միտքն։ Պայծառապէս բարեկրեցելումն երբեմն. (Բրս. սղ. եւ Բրս. հայեաց.։)
εὕσημος bene significans, insignis, clarus, εὑήμερος prosper, felix Ունօղ զնշան բարի. բարւոյ նշանակ. բարեգուշակ. բախտաւոր. նշանաւոր. բարեհռչակ. աջողակ. վայելուչ. պայծառ.
Զսա փառաւորեն հրեշտակք յաղագս բարետոհմ պայծառութեանն. (ա՛յլ յն. տոհմակից. συγγενής ) (Ածաբ. մկրտ.։)
τηλαυγής longe splendorem spargens, praefulgens Արտափայլեալ. պայծառափայլ. անաղօտ. յստակ. ջինջ.
Պայծառացեալք ի ձեռն ճշմարիտ բացափայլ խոստովանութեան հարցն սրբոց. (Աբր. մամիկ.։)
τηλαυγῶς splendide Մեծապէս փայլմամբ, պայծառագոյնս.
Ընդ Քրիստոսի բացափայլ պայծառացաք. (Զքր. կթ.։)
cf. ԲԵԶԱԿ կամ ԲԵԶԵԿ. յորմէ եւ ԲԵԶԵԿԵԱՆ. Բառ եբրայական. որ է Փայլիւն լուսոյ կամ Փայլակն. փայլատակումն. կայծակն. եւ լայնաբար՝ Արեգակն. (որպէս թարգմանի ի մեղ, (Եզեկ. ՟Ա. 14։))
Որ ունի զլոյս բոցափայլ, կամ պայծառ յոյժ.
Բոցոյ նման՝ ըստ պայծառութեան, ըստ ջերմութեան. եւ այլն.
Եւ այլք պայծառ՝ բոցանըման. (Շ. իմ. եղակ.։)
Երկու բուրանոցք կայծակնաւորք. (Նար. լ։)
Առեալ զիւրաքանչիւր բուրուառ՝ եդին ի նոսա հուր, եւ արկին խունկս։ Առցէ լի բուրուառաւ կայծակունս։ Ի բուրուառացն պղնձեաց։ Եւ ի ձեռին իւրում բուրուառն՝ ծխել զխունկս ի տաճարին։ Բուրվառ ոսկի լի խնկով, որ է աղօթք սրբոցն.եւ այլն։
Գեղագրեցին ի զարդս պայծառս զքրիստոնէիցս եկեղեցի. (Նար. խչ.։)
ὐπέρφωτος praelucidus Որ ի վեր է քան զլոյս. ծայրագոյն պայծառութեամբ.
ὐπερλάμπος, ὐπερλάπρος praefulgens cf. ԳԵՐԱՊԱՅԾԱՌ.
Մեծութեամբ քան զամենայն գերունակ։ Աներեւոյթ գոլ վասն գերունակին երեւութի (այսինքն գերագոյն պայծառութեան). (Դիոն.։)
Զի՞նչ գրաւական տա՛ց քեզ. եւ ասէ, զմատանիդ եւ զգինդդ եւ զգաւազանդ։ Եւ առաքեաց յուդա ուլ այծեաց, առնուլ զգրաւականն. (Ծն. ՟Լ՟Ը. 17=20։)
Այծին դիեցումն մանկանն ընդ հովանեաւ արծուոյն. (Խոր. ՟Բ. 67։)
Դիմագրաւ է ջուր (հանգոյն այծի). (Փիլ. լին.։)
Ելեքտռիոնիւ եւ փղոսկրեաւ պայծառացեալ. (Արիստ. աշխ.։)
Ամս երկերիւր։ Այծս երկերիւր. (Ծն. ՟Ժ՟Ա. 25։ ՟Լ՟Բ. 14։)
Երկգնդեցան ... իբրեւ երկու երամակք այծից. (՟Գ. Թագ. ՟Ի. 27։)
κεραυνωθείς, κεκεραυνώμενος fulminatus, fulmine percussus Յերկնից հարեալ շանթիւ. ըստ յն. շանթահարեալ. կայծակնահար եղեալ. որպէս ասկղեպիոս, հերակլէս, եւ այլն.
Ե՛կ շանթ երկնահոս, եւ կայծակնաբուղխ վարդապետութեամբ քո վառեա՛. (Ոսկ. լուս.։)
Աստեղք զերկնաչուսն՝ առաքինութեամբ պայծառս նշանակէ. (Վրդն. ծն.։)
Ի կռոնէ կարկատեալ այծահեծուկն այն եւ երկնաչուն։ Ընդ ինքեան առեալ զքաջավազիկն երկնաչու. (Մագ. ՟Լ. ՟Լ՟Դ։)
Իբրեւ զուլս երկուորիս այծեման. (Երգ. ՟Դ. 5։)
ԵՕԹՆԱՐՓԵԱՆ ԵՕԹՆԱՐՓԵՆԻ ԵՕԹՆԱՐՓԻ ԵՕԹՆԱՐՓԻՆ. ἐπταφαής septem partibus lucens, micans Արփիափայլ եօթնեակ պայծառութեամբ. եօթնալոյս. եօթնանշոյլ. (ըստ եօթնեակ շնորհաց հոգւոյն). (Ես. ՟Ժ՟Ա. 2։)
Սիրամարգ զարդասէր է եւ պայծառաթեւ. (Վեցօր. ՟Ը։)
κοσμέω orno, adorno καλλοπίζομαι venuste me compono Զարդուք շքեղացուցանել. գեղեցիկ յարդարել, գեղերեսել. յօրինել. պճնել. պաճուճել. պայծառացուցանել. սազել, կոկել.
Դարձեալ զորդւոյ թագազարմին՝ բանիւ լուծեր զախտըս ջերմին։ Թագազարմից լոյս երամին՝ համապայծառ է պանծալին. (Յս. որդի.։)
ԹԱԼԱՍ կամ ԹԱԼԱՍՄԵՂ. Որպէս թէ Կենդանի թաղասմաւոր, որ է մալեալ, իբր իգացուցեալ (լծ. յն. թի՛լիա, էգ. եւ թա՛լասմա, ջախումն)։ Էգ ոչխար կամ այծ. (գուցէ եւ կռտածն. որպէս իտ. քասդրա՛դօ)
Մաքի, որոջ, այծ. թալասմեղ, իգականն օչեաց կամ այծեաց. իսկ չէզօքն, ալոջ եւ բուծ. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր. (ա՛յլ ձ. թալաս, մեղ. կամ թալաս, եւ մեղ)։)
Ի վայրկենի ընդ ամենայն խորհուրդս լինի թափանցիկ (միտքն)։ Հոգւոյն սրբոյ շնորհքն ընդ մաքուր միտսն թափանցիկ լինի։ Եւ նորա յղկելովն թափանցիկ լինի ընդ նորին անօսրութիւնն պայծառութեամբ մտացն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. ժող.։)
ԹԱՓԱՆՑԻԿ. իբր ռմկ. ըստ յն. διαφανής (անդր կամ յայնկոյս երեւելի). diaphanus, pellucidus այսինքն Թափանցելի ի լուսոյ, անդիմահար, լուսանցոյց, (որպէս ապակի, օդ). ի սուրբ գիրս թարգմանի Երեւելի, կամ Պայծառ։ Կան եւ քանի մի վկայութիւնք՝ որք յայս միտս թերեւս ձգեսցին, բայց մարթին եւ ի բուն նշանակութիւն վերածիլ.
Իբրեւ կայծակամբք թափանցիկ սուզեալ. (Մագ. ՟Զ։)
Թխութիւն եթովպացւոյ, կամ հնդկի, կամ այծից. (Խոր. ՟Բ. 85։ Յհ. կթ.։ Խոսր.։)
Այսօր ոսկեճաճանչ ճառագայթք լուսազարդեալ զմիջօրէն պայծառացուսցէ՝ արտակացեալ ի ձմեռնային սառնապատ եղանակաց, եւ վերելեալ ի նուս ի խոյն՝ արտանցանէ ի նպատակ ժամագիւտին, եւ ընթացեալ ժամանէ ի կէտ երկնամիջակն, եւ զաշխարհս ջահաւորեալ լուսաւորէ. (Զքր. կթ.։)
կրող յինքեանզժանգ. Խոստովանութիւն զամոթն ժանկակիր, իբրեւ զոսկի եւ պայծառագոյն գործէ. (Նար. խրատ.։)
Պայծառացուցեալ վայելչական զարդուքն զտունն, զժողովետղն, զսեղանն. (Նիւս. կազմ.։)
Չէ անտեղի զայս իմանալ՝ թէ կարգեցան, զարդ իմ պայծառ, ունել զխորհուրդ իմացական. (Շ. իմ. եղակ.։)
Ուր պայծառութիւն շատութեան պտղոցն է՝ իբր ինքնաբերս իմն։ Ինքնաբեր երկրի բանջարօք. (Բրս. պհ.։)
Ինքնինծագեալ. ի բնէ պայծառ եւ անաղօտ. անեղական, աստուածային անսկզբնական. Զինքնածագ լոյսն ետես. Մամբր.։
Իբրեւ ակն պատուական լուսագեղ պայծառութեամբ փայլէր. (Լաստ. ՟Ժ՟Բ։)
ԼՈՒՍԱԼԻ ԼՈՒՍԱԼԻՐ. որ եւ ԼՈՒՍԱԼԻՑ. Լի լուսով. առլցեալանթերի եւ կատարեալ պայծառութեամբ. լուսաւոր. լուսապայծառ.
Վասն լուսալի եւ պայծառ տան՝ բիւր ինչ ծախեմք. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 10։)
Աննիրելի դիտմամբ լուսալիր պայծառացեալ. (Եղիշ. ՟Գ։)
Սպիտակ եւ պայծառ հերովք եկւ ալեօք.
Լուսատեսիլ. լուսատեսակ. Լուսակերպ. լուսոյ նման. պայծառ.
Ծածուկ հաւաքման բանին իբր լուսատու ձորձով պատեցար. իմա՛ լուսափայլ, շողշողեալ, պայծառ։
φωτεινός lucidus λαμπρός splendidus. Ունակ լուսոյ յիւրմէ. եւ Հաջորդ լուսոյ. (որ զգալի եւ որ իմանալի) պայծառ. լուսափայլ անաղօտ. Մաքուր. ջինջ. յստակ. փայլուն. եւ Լուսատու.
Լուսաւոր պսակք, կամ ականք. կամ պայծառութիւն, վառումն. կամ զգեստ, ճանապարհ, վարդպետութիւն, արդարութիւն, պատուիրան, վարք, միտք, խորհուրդ, բան. (Յճխ.։ Զենոբ.։ Պիտ.։ Յհ. կթ.։ Խոսր.։ նար։ Մագ. եւ այլն։)
ԼՈՒՍԱՒՈՐ ԱՌՆԵԼ. φωτίζω illumino. Լուսաւորել լուսատու լինել. պայծառացուցանել. Յայտնի լինել.
Աստեղապէս ուղղիչք եւ առաջնորդիչք, պայծառափայլ լուսաւորք. (Նար. առաք.։)
Խաղաւարտք հրակայծակք, եւ բիծք բոցակիծք. (Նար. ՟Կ՟Թ։)
ԽԱՂԱՒԱՐՏ. Ի Բառս Գաղիան. դնի որպէս յն. ἅνθραξ , որ է Կայծն. եւ Քաղցկեղ. եւ Պալար վարնգաձեւ, որպէս ի ժանտախտն լինի. թ. խէյարճըգ, որ եւ ի Բժշկարան. գրի Խաղաւարտ կամ Խնղվարտ, եւ մեկնի, խիար, եւ խիարի հունտ։
Խայծոտ լինել. Որով պղծի հոգին եւ խայծոտի. (մեկն. ղեւտ։)
πέρκωμα varietas coloris in uvis, etc. Խայծիլն խաղողոյ.
Աւուրք գարնանոյ էին՝ աւուրքն խայծուածոյ խաղողոյ. (թուոց. ՟Ժ՟Գ. 21.) յն. πρόδρομος , վաղահաս, կամ նախընթաց։ Որպէս եւ Վստկ. ՟Մ՟Ղ՟Զ. Խայծած կամ Խածած ասի՝ խայծեալ։
Ի փայլատականց կայծականցմեռանին անասունք եւ մարդիկ, եւ ոչ խանձատին. (Լմբ. իմ.։)
κτινοτρόφος jumenti (vel pecorum, vel pecudis) pastor, pecuarius. Արածօղ խաշանց. հովիւ օդեաց եւ այծեաց. խաշնադարման. Խաշնաբոյծ. ըստ յն. Անասնասնոյց. Գոյուն չօպանը։
Զխարխարիչն երբեմն ժամանակի։ Զուարճալի պայծառութեանց խարխարիչ. (Պիտ.։)
Զլեարդն հանին, եւ կայծիւք խարշատեցին. (ՃՃ.։)
Հապա ոհմակք (կամ վոհմակք) խաւարեալք՝ սլացարուք զկնի արագոտն այծեման. (Վանակ. յոբ.։)
ἁκοσμέω incomposite me gero, ornatu destituor. անշքանալ, անզարդանալ. յետնիլ ի պայծառութանէ եւ ի վայելչութենէ. մթագնիլ.
Պայծառ զարդուցն խրթնացեալ. կտաւն թուխ նշանակեալ. (Շ. վիպ.։)
Առաւել քան զդաշտս ծաղկալիցս պայծառագոյնք են. (Եղիշ. յառաքեալս.։)
Ծաղկալից համապայծառք թեւք (սիրամարգի). (Ոսկ. փիլիպ. ՟Է։)
Զուարթացան ծաղկախիտ պայծառութեամբ. (Իսիւք.։)
Այլեւ յոլովից զպայծառագոյնսն ծաղկաքաղ առնելով զշնորհաց. (Յհ. իմ. ատ.։)
ἁστράπτω fulguro, corusco, fulmino Կայծակունս արձակել, փայլատակել. շանթել. կածկըտել, կածկըլտալ. եւ կայծակ զարնել.
Կայծակէ յերկնից։ Որ որոտայն եւ կայծակէ. (Կոչ. ՟Զ. ըստ ձ։)
Շրտուցանէ, որպէս զաչս՝ լոյս կայծակեալ. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
ԿԱՅԾԱՆԱԼ. ἁπανθρακόομαι in prunas vertor, ignesco. Որպէս կայծ լինել. հրանալ. շանթանալ. կրակ կտրիլ.
( Ամիանան, որ եւ Անարատ՝) ի բաց անկեալ կալով՝ կայծանալ թուի. արտաքս առեալ ի հրոյն՝ որպէս ջրով փայլեալ եւ մաքրագոյն լինի. (Բրս. պհ.։)
Ունօղ զնջշ կայծի. կայծագոյն. հրագոյն. կարմիր.
Ստորագրեալ կայծանիշ ատրորական կարմրակերտ մելանաւն գիծ թագաւորական. (Մագ. ՟Խ՟Դ։)
ἅνθραξ carbunculus ռմկ. կածոռիկ. Ուռոյցք այրիչ որպէս կայծ. որ եւ Կայծակն ասի։ (Բժշկարան.։)
Դեղինն ընդ պայծառի սպիտակ շարախառնելով, եւ ի խորին սեաւ անկեալ՝ զկապուտակ գոյնն կատարէ. (Պղատ. տիմ.։)
ἅνθραξ carbunculus (որպէս թէ Կրակահան) Ակն պատուական հրագոյն. որ եւ ԿԱՅԾ ասի. cf. ՍՈՒՏԱԿՆ. եբր. ֆուք. թարշիշ։ (Ել. ՟Ի՟Ը. 18։ Ես. ՟Ծ՟Դ. 11։ Եզեկ. ՟Ժ. 9։)
Կարկեհանի, որ է նման կայծականց։ Կարկեհանն կայծ կոչի. (Նչ. եզեկ.։)
Զմսահանսն եւ զկրակարանսն։ Կրակարան կայծականց։ Կրակարան հրոյ։ Ընկէց ի կրակն՝ որ կայր ի վերայ կրակարանին. (Ել. ՟Ի՟Է. 3։ Առակ. ՟Ի՟Զ. 21։ Երեմ. ՟Լ՟Զ. 22. 23։)
կրակարանն՝ կայծականց անօթ է, եւ փայտն՝ հրոյ կերակուր. (Լմբ. առակ.։)
Հրաբուղխ եւ կայծակնատարած ցոլացմամբ կիզանօղ լեզուացն. (Նար. յովէդ.։)
Գաւազան հրաշաբեր պայծառացեալ ծաղկաւ. (Անյաղթ բարձր.։)
Ե՛ւս հրաշապէս պայծառ շինուածով յարդարէր. (Յհ. կթ.։)
Իմանալի գեղոյ հրաշարփին պայծառութեամբ. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Շանթից հրացմամբ կայծակունք արձակին, եւ սիրով տեառն հրացեալք սիրտք. (Բառ. ստեփ. լեհ.։)
φανότατος, διαυγής lucidissimus, resplendens, impidus. Կարի ճաճանչաւոր. ճաճանչաւէտ. փայլուն յոյժ. լուսացնցուղ. բազմապայծառ.
Փայլեցուսցէ զնոյնս՝ իւրով պայծառութեամբն ճաճանչել. (Լմբ. պտրգ.։)
Նաւ. որգոն, այծեմնաձեւ, կամ ճրագաձեւ. (Սահմ. ՟Ե։)
Կարապետն էջ ի դժոխս ճրագաջահ պայծառ, լոյս ծագեաց որ անդ ննջեցելոց սրբոց. (Տաղ.։)
Գործեալ ի մազոյ. տիւսեալ ի մազից այծեաց.
Գործ մազագործ. (Թուոց. ՟Լ՟Ա. 20. յն. գործ յայծենեաց։)
Ագանելիք նոցա՝ ցերեկն մաշկեայս, եւ գիշեր՝ այծեայս. (Վրք. հց. ձ։)
Հեղիաս մաշեալն սրտիւք, մաշկեղինաւ պարածածկեալ՝ մարմնով։ Հաւանեալք զգեստու մաշկեղինաց, եւ մորթոց այծեաց։ (Մագ. ՟Լ՟Ա. ձ։)
Եւ քանզի այծեացն սեւացելոց ոչ մեղանչէր, բազում ոչխարք մարմառոտք վասն ապրելոյ ի նմանէ՝ ի սեւացեալ գոյնն դարձան. (Եփր. վկ. արեւ.։)
Ըստ կենցաղումս պէտք են անձին մեծաբոյս պայծառացեալ. (Բրս. սղ.։)
Ելանեն ի հայաստան գաւառ ի խորին խորշ լերինն մշկունեաց. ի սմա ասի այծեմունս մշկապորտս լինել. (Խոր. պտմ. հռիփս.։)
Հանապազորդ վառումն լուսոյն զմշտալոյս պայծառութիւն արդարոցն ցուցանէ առ ի յաստուծոյ. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Միշտ փայլեալ՝ փայլուն՝ լուսափայլ. մշտապայծառ.
Եթէ այծարած, որ մոլաթուզ կծուիցէ, մարգարէ գործէ։ Զի՞նչ եւ ամովս, ո՞չ այծս արածէր, եւ կծուէր մոլաթուզս. (Ածաբ. պենտեկ. եւ առ որս. ՟Ը։ (որ ի սուրբ գիրս դնի թութ, եւ թթենի. մորենի. թզենի։))
Մերս լոյս (ի ճրագալոյցն) զմօտավայրն պայծառացոյց. (Լծ. ածաբ.։)
cf. ՊԱՅԾԱՌԱԶԳԵԱՑ. ա.մ. λαμπροφόρος.
Յարամնացունելով զպայծառութիւնն. (Պրպմ. ՟Ի՟Է։)
Այծեամն (ըստ յն. տօրգա ) յարանուն է իւրով սրատեսութեամբն (յն. օքսիտօրգի՛ա ). (Բրս. հայեաց.։)
Մշտափայլ. մշտապայծառ. անաղօտ.
Ի սրահիցն հայէի գեղեցկութիւն, որ շուրջ զնովաւ յարկեալք ամենապայծառն վայելչութեամբք. (Պիտ.։)
τραγόπους hircinos pedes habens. Ունօղ զոտս նման ոտից նոխազաց. այծոտն.
Նորոգ խայծեալ.
Ծաղիկք մարդկութեանս այգւոյ, կամ նորախայծ վկայական խաղողոյ (մանկունք Բեթղեհեմի). (Հ. կիլիկ.։)
Կարի նորակերտ նորանշան մեծապայծառ եւ չնաշխարհիկ գործ էր։ Զի նորակերտ սքանչելիքն երեւեսցին։ Ոչ ըստ բնութեան մարմնաւորաց եղեն իրիքն նորակերտք, այլ ի վեր քան զբնութիւն զարմանական սքանչելիք։ Խաչն կանգնեցաւ ի վերայ նորակերտ Գողգոթայի. (Եւս. քր. ՟Ա։ Ոսկ. մ. ՟Ա. 7։ Ճ. ՟Գ.։ Կիւրղ. խչ.։)
Կենդանի ոմն նորահարշ։ Նորահրաշ եւ գերապայծառ է տօնս. (Խոր. ՟Բ. 33։ եւ Խոր. հռիփս.։)
ՇԱՆԹԱԿԱՆ կամ ՇԱՆԴԱԿԱՆ. κεραύνιος fulmineus. Սապհական շանթից եւ կայծականց. շանթային.
ՇԱՆԹԱԿԷԶ ԱՌՆԵԼ, ԼԻՆԵԼ. Շանթիւք կիզանել, կիզանիլ. շանթահար կամ կայծակնահար առնել, լինել.
Շանթիւ հարեալ. կայծակնահար. երկնահար.
Բազում եւ երեւելի զգեստս արքունական՝ ոսկէճամուկս, եւ շղարշատեռն հրաշանկարս։ Շղարշատեռ վառիւք զնա զարդարեալ։ Ի շղարշատեռն յառագաստից զնա պճնեալ պայծառացուցանէր. (Յհ. կթ.։)
Շքեղ կամ պայծառ գեղկով. երեւելի գեղեցկութեամբ.
Հրոյ զօրութիւն, է զի զանպիտան աղտն խառնեալ ընդ ոսկւոյ ... սրբել, եւ յառաջին պայծառութիւնն ածել ի ձեռն արուեստի ոսկէգործաց. (Իգն.։)
Որգունակ արեգակն գերապայծառ քան զաստեղս, այսպէս, եւ այլն. (Մաքս. եկեղ.։)
Նաբուքոդոնոսոր պատկեր կանգնեաց. եւ կենդանին ի չկենդանւոյ կամէր պայծառագոյն երրեւել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 4։)
Զարտաքին գաւթացն յատակս՝ պայծառ պատկանեաց. (Նար. խչ.։)
Որոյ պտուղք են խայծեալ, եւ խիտ կամ հոծեալ, գունագոյն ուռճացեալ պտղովք. յն. πυκάζων, -ζούσα իբր condensus.
Իբրեւ զայգի պտղախայծ Ովս. (՟Ժ՟Դ. 9։)
Տեսեալ պղծախայծ զսոյն տիրամայրն, պահանջէ զտոհմականս իւր շնորհաց. (Լմբ. վերափոխ.։)
Ջահափայլ պայծառացաւ լռութիւն պահոց ի վերայ ժողովրդեանդ աստուծոյ. (Եփր. պհ։)
Ամենայն եկեղեցիք ջահընկալ եւ պայծառ զգեստուք զարդարեցաք. (Լծ. ածաբ.։)
Լուսաւոր. պայծառ. մաքրափայլ.
Յորում լուացեալ դասք սեւագոյն այծեացն. (Փարպ.։)
Ի դէպ եւ սիրամարգք, որք զպայծառ եւ զանազան թեւաւորութեանն՝ զօրէ ոստայնից տեսանելով եւ ամենագեղեցիկ տեսիլ ցուցանէ տեսողացն. (Փիլ. լիւս.։)
Իբր Ասպետափառ. փառացի. եւ կամ իբր Սպիտակափառ. պայծառ.
ἀγιώτερος, ἀγιώτατος sanctior, sanctissimus. Առաւել սուրբ. եւ Մաքրագոյն. պայծառագոյն, պատուականագոյն.
Որոյ լոյսն է սուրբ՝ հոգեւոր. եւ Պայծառ եւ լուսատու հոգւոց.
Ստեփաննոս սրբասիրտ եւ պայծառագոյն. (Հ. դեկտ. ՟Ի՟Զ.։)
Սրբութեամբ փայլեալ. մաքրափայլ. պայծառ. սուրբ.
Այծեամն անըմբռնելի է ի հաղբից սրութեամբ տեսանելեացն. (Բրս. հայեաց.։)
Տօն այլակերպութեան քրիստոսի ի թաբոր. որ եւ ՊԱՅԾԱՌԱԿԵՐՊՈՒԹԻՒՆ. ի դէպ եկեալ արեգականակերպ փայլման դիմացն իբր վարդ կարմիր, եւ ձիւնատեսիլ երեւման հանդերձից իբր վարդ սպիտակ։ Թո՛ղ զի սովին կոչմամբ խափանել կամեցան նախնիք մեր զհեթանոսական տօն հերայի, կամ արտեմեայ անահտայ, եւ կամ ափրոդիտեայ ոսկեծղի եւ վարդամատն կոչեցելոյ։ (Հ. օգոստ. ՟Զ.։ Տօմար.։ Տօնաց.։)
Վարդավառ ասի, որ է՝ Արդ աւար, եւ կոչի Վարժարան. այլ վասն զի յոյնք զսա պայծառակերպութեան եւ պսակաց կոչեն տօն, եւ հայք վարդավառ, նոյն եւ մի, զոր այս հրաշաձայնէ պայծառութիւն։ Էր երբեմն սովորութիւն ոմանց ի վարդավառի ցանել զմիմեամբք զվարդաջուր. իսկ յետոյ մնաց առ ռամիկս լոկ ջրացանութիւն. մինչեւ կոչել ոմանց եւ զտօնն Շատրուան։ Իսկ Մենինսքի գրէ, թէ կոչի ապրիզէգեան, որ է ասէ տօն հայոց, քաղդէացւոց, եւ պարսից, ջրացանութեամբ ի վերայ միմեանց՝ նաեւ վարդաջրով, ի ժգ թըրմախ ամսոյ, որ է չորրորդ օր գարնանային հասարակածի։
(Գիտութեամբք՝) կենցաղոյս պայծառանայ վարժարան. (Պիտ.։)
Ոսկեթել վերարկուօք, պայծառ վարշամակօք (պատեալ զսուրբ նշխարսն). (Նար. խչ.։)
Ըստ իւրաքանչիւր ամի վերատրեալ եւ պայծառագոյն լինիցի. (Ոսկ. ծն. քրիստոսի.։)
Բարձեալ՝ մեծագին եւ ոսկէթել վերարկուօք, պայծառ վարշամակօք (զսուրբ նշխարս). (Նար. խչ.։)
Ու՞ր պատմուճան հարսնարանի, կամ ոսկեհուռ վերջաւորի։ Փողփողելով ի վերջաւոր՝ պայծառազգեստ եւ պըճնաւոր. (Շ. եդես.։)
Լուսաւորեալ պայծառացան միտք կամ տեսլարանք սրբոց մարգարէիցն ի տեսլենէ. (Լծ. ածաբ.։)
Տպազիոնս կարմիր է՝ նմանութեամբ կայծակի, եւ աչացաւացն յորժամ ցուցանի՝ առողջացուցանէ։ Տպազիոն կարմիր է, եւ գտանի ի տոպազէ քաղաք հնդկաց։ առնուլ ի հնդկայինն աշխարհէ եւ ի տպազ քաղաքէ ... զոսկետեսակն տպազիովն։ Տպազիոն ակն՝ որ յեթոպիա գտանի, զարմանալի է ի տեսս. (Լմբ. յայտն.։ Նլ. եզեկ։ Արծր. ՟Բ։ 11։ Բրսղ. մրկ.։)
Ժամանակս այս գիշեր խաւարին եւ տրտմալից է առ հաւասարութիւն ժամանակին այնորիւ պայծառութեան։ Յաւելու զեւ՛ս տրտմալիցսն. (Իգն.։)
Եթէ արժա՞ն է ցայգանոցս հանդերձս ունել, կամ այծեայս, կամ այլ ինչ. (Բրս. հց.։)
Զկայծակունս փորձութեան աղօթիւք ցօղագնեսցուք (ա՛յլ ձ. ցաւագնեսցուք. ա՛յլ ձ. շիջուսցուք) (Վրք. հց. ՟Բ։)
Փաղփք, փաղփիլն. փայլփայլումն. վայելչութիւն շողշողման՝ փայլման՝ պայծառութեան. փայփլելն, պլպլալն.
Զդառնագոյն եւ զչիկորակ զջուրն՝ լեզին. եւ զմնացեալ մրուրն սեաւ թանձրագոյն՝ փայծաղն. իսկ ջուրն ի փամփուշտն. (Մագ. ՟Ծ՟Ը։)
Այսօր երկնահոլովակառու տարերք լուսաւորաց ջահ պայծառ զամբարօք փայլածին (կամ փա՛յլ ածին). (Թէոդոր. կուս.։)
եւ ն. ἁστράπτω fulguro ἑκλάμπω effulgeo. Փայլել. փայլատակել. ճաճանչել. նշողել. լուսափայլել՞ պայծառ. ծագել. շողալ. շողշողել. ցոլանալ. եւ Ցոլացուցանել. փալփլիլ, կածկըտալ.
Կրօղ զփայլումն, այսինքն ունօղ կամ զգեցեալ. պայծառափայլ.
Ունօղ զցաւ փայծաղան։ (Բժշկարան.։)
Ցոյցք մարդկան արուեսին են հինգ աստղն. լուծ՝ հող, եւ ջերի ջուր, որ է այծ (եղջերաւոր). արտախոյր զմիտսն ասէ՝ որ ի գլուխն. (թերեւս լուսնթագ). զի խոյր պսակ ասի. ծպաւոր զգեստն ասէ, որ է օդն. փառազնոտ զհուրն. (Մեկն. ծն.։)
Զուարթացան ծաղկախիտ պայծառութեամբ ի փշազգածն թառամութենէ. (Նար. յովէդ.։)
Կայծակնահար առնէր զբաղումս, եւ զօրէն հրոյ ընդ եղէգն փոթորկայր. (Օրբել.։)
Փողփողելով ի վերջաւոր՝ պայծառազգեստ եւ պճնաւոր. (Շ. եդես.։)
Փողփողելով ի վերջաւոր՝ պայծառազգեստ եւ պճնաւոր. (Շ. եդես.։)
Փութաբար ընթերցջիք զգիրս Աստուածային. զի այն իսկ զներքինին պայծառագործեաց. (Ոսկ. գծ.։)
Ընդ այսպիսւոյ հովանաւոր տամբ, ի ներքոյ պայծառ ձեղուան քաջահովւոջ վայելեմք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա 30։)
ἅριδήλος, εὕδηλος, -ον . Կարի յայտնի. քաջ ծանուցեալ. պայծառ. երեւելի. հռչակեալ.
Սրբուհին մանի ի քոյդ քարայարկ այրի ... Այրդ լուսապայծառ եւ քարայարկ, եւ առաքինաբնակ. (Երզն. լս.։)
Այլ ոչինչ ունէր, բայց զայծեամն զգեցեալ, եւ զքուսիթայն պի գլուխն. (Ոսկիփոր.։)
Քրձազգա՛ծ, պահացօղ, բոկագնաց։ Ընդ պայծառ պատմուճանին քրձազգած եղեալ։ Քրձազգած եւ մոխրատարած խշտեաւ. (Լաստ. ՟Ի՟Բ։ Նար. ՟Ի՟Թ։ Ոսկ. մ. ՟Գ. 14։)
Զմորիս առիւծուցն յիշեցուցանէ, յորում օթեգանայրն։ Զերկուս ուլս այծեմանն իմանալ, որ մերձ ի սիրտ հարսինն օթեգանան (կամ օթեգանին). (Նիւս. երգ.։)
Քան զամենայն լօրինաւոր քահաայագործութիւնն պայծառագոյն. (Ածաբ. մակաբ.։)
Բառ անյայտ եւ վրիպակ, իբր պայծառ, կամ առարկայ տեսութեան։
Ուր ոմանք զհետ ցռուցն եւ այծեմանցն արշաւելով՝ զխիզախական եւ զաղեղնայինն եւեթ բարբառեսցին. (Փարպ.։)
Զաղջամղջին գունոցն սեւութիւն փոխել ի ձեան պայծառութիւն. (Նար. ՟Ծ՟Բ։)
Ձեռացն եւ երեսացն եւ այլոց անդամոցն աղտեղացեալ ի կայծականց հրոյն. (Նիւս. սքանչ.։)
Ամենազարդ սրբութիւն, կամ բարձրութիւն, կամ պայծառութիւն. (Յճխ. ՟Թ։ Նար. ՟Հ՟Ե։ Ասող. ՟Գ. 9։)
ԱՄԵՆԱԼՈՅՍ ԱՄԵՆԱԼՈՒՍԱՍՓԻՒՌ ԱՄԵՆԱԼՈՒՍԱՒՈՐ. Ամենայնիւ լուսաւոր, լուսապայծառ, ամենապայծառ, լուսաճաճանչ. լուսածաւալ. հրաշափայլ. բոլորովին լուսաւոր՝ պայծառ. գայէթ նուրանի՝ րուշէն. շէօհլէտար.
ԱՄԵՆԱԽԱՅԾ կամ ԱՄԵՆԱԽԱՅՏ. Խայտախարիւ բոլորովին. ամենածաղիկ. խատուտիկ. պուտ պուտ, պէնէկ պէնէկ.
Յովազն ամենախայծ (կամ ամենախայտ) է իբրեւ զծաղկեայ պատմուճանն Յովսեփու. (Եպիփ. բարոյ.։)
ԱՄԵՆԱԽԱՅԾ կամ ԱՄԵՆԱԽԱՅՏ. Խայտախարիւ բոլորովին. ամենածաղիկ. խատուտիկ. պուտ պուտ, պէնէկ պէնէկ.
Յովազն ամենախայծ (կամ ամենախայտ) է իբրեւ զծաղկեայ պատմուճանն Յովսեփու. (Եպիփ. բարոյ.։)
Հարուածիլ յամպոց. շանթահարիլ. կայծակէ զարնըւիլ.
Նման այծի. մակդիր չաստուծոյ եգիպտացւոց, որ եւ Պայն, կամ Պան, եւ Մինգիս կոչի.
Պայն նոխազադէմ է, եւ ոչ ուտեն զայծս վասն այծատեսակ գոլոյ աստուծոյն. (Նոննոս.։)
αἱγόκερως. capricornus Անուն միոյ ի կենդանակերպից՝ յարմարեալ ի հեթանոսական պատմութեանց, յոր յածի արեգակն ի իա դեկտ. ցյունվարի իա. եւ յայնժամ կոչի ԱՐԵՒԱԴԱՐՁ ԱՅԾԵՂՋԵՐ. օզլագ. ճէտի. ճէտա պիւրճի. պիւզէ.
Ձմերայնի (կենդանատեսակք), այծեղջիւրն, ջրհոս, ձկունք։ Զայծեղջերէ ասեն, եւ այլն. (Փիլ. ել.։) (Շիր.։)
Հանդերձ յայծենւոյ կամ այծեայ կամ թաղեայ;
cf. ԿԱՅՃ, cf. ԿԱՃ.
Այսպիսի ինչ կամ այնպիսի հանդերձ կայճն, եւ այծենակաճն. (Անյաղթ պորփ.։)
Երամակ կամ հօրան այծից. αἵπολιον. grex caprarum. քէլի սիւրիւսի.
Այծերամակս, եւ անգեայս, եւ հօտս։ Հօտից, եւ անգէոց, եւ այծերամակաց. (Փիլ. քհ. ՟Ժ՟Բ։)
Անթաքուստ ստուերաւ (այս ինքն յերեսաց ստուերի) ամենեքեան պայծառացեալ լինէին վայրք։ Անթաքուստ յուզմամբ ելեալ ի վեր՝ փախչէին. (Պիտ.։)
Ոչ փոփոխի կենդանի երանութիւնն, անհրաժեշտ պայծառութիւնն։ Յանհրաժեշտ բարութիւնսն. (Յճխ. ՟Ժ՟Բ. ՟Ժ՟Գ։)
Կայծ անշիջաւոր. (Գանձ.։)
Դարձեալ յինքն զփեսայն առագաստեալ՝ նորոգապէս պայծառանայր. (Յհ. կթ.։)
Բազմալոյս. բազմապայծառ. լուսալիր.
Իբր Առկայծելով, այրելով. կամ կաթեցուցանելով զպարարտութիւնն խորովմամբ.
ԱՌԿԱՅԾ եւ ԱՌԿԱՅԾԵԱԼ ԱՌԿԱՅԾԵԼԻ. Ի փոքր կայծ իմն վերացեալ. նուազեալ, նուաղեալ, մերձեալ ի շիջումն. պլպլացօղ, մարելու մօտ.
Զպատրոյկն առկայծ. (Տօնակ.։)
Զպատրոյկն առկայծեալ մի՛ շիջուսցէ. (Ես. ՟Խ՟Բ. 3։)
Մի՛ շնչման հողմոյ մատներ զառկայծեալն. (Նար. ՟Ձ՟Ե։)
Աչք առկայծեալք, այսինքն մերձեցեալք ի կուրանալ. (Մխ. երեմ. եւ Մխ. բար.։)
Եկն անանցանելի լոյսն առ առկայծելի ճրագն. (Ճ. ՟Գ.։)
ԱՌԿԱՅԾ եւ ԱՌԿԱՅԾԵԱԼ ԱՌԿԱՅԾԵԼԻ. Ի փոքր կայծ իմն վերացեալ. նուազեալ, նուաղեալ, մերձեալ ի շիջումն. պլպլացօղ, մարելու մօտ.
Զպատրոյկն առկայծ. (Տօնակ.։)
Զպատրոյկն առկայծեալ մի՛ շիջուսցէ. (Ես. ՟Խ՟Բ. 3։)
Մի՛ շնչման հողմոյ մատներ զառկայծեալն. (Նար. ՟Ձ՟Ե։)
Աչք առկայծեալք, այսինքն մերձեցեալք ի կուրանալ. (Մխ. երեմ. եւ Մխ. բար.։)
Եկն անանցանելի լոյսն առ առկայծելի ճրագն. (Ճ. ՟Գ.։)
Աստեղանման. նման աստեղաց. պայծառ.
Սեղանք սրբութեան աստղանման անթիւ։ Աստղանըման պայծառ փայլելով՝ գէորգէոս վկայն նահատակելով. (Տաղ.։)
Կայծանիշ ատրորական։ Ատրորական ախտ. (Մագ. ՟Խ՟Ե. ՟Կ՟Թ. ՟Հ՟Թ։)
Կա՛մ է նմանութեամբ որպէս Փոքրիկ արեգակն, լուսաւոր եւ պայծառ վայր. եւ կամ Տեղի արեւահայեաց ի բարձունս ապարանից.
Վասն յերեսաց արժանատես եւ պայծառափայլ գոլոյ՝ զբառնաբաս դիոս կոչէին. (Ոսկ. գծ.։)
Սատանայ յառաջին պայծառութեան իւրում արուսեակ եւ փայլակն անուանեցաւ. (Կամըրջ։)
Որ սակս պայծառութեան արուսեակ անուանէր, վասն ամբարտաւանութեան խաւարեալ նսեմացաւ. (Խոսր.։)
Արտաքս թափիլ կամ թօթափիլ, հատանիլ կայծականց.
Ի բախմանէ քարի եւ երկաթոյ կայծակունք արտաթափին. (Արծր. ՟Ա. 3։)
նման արփւոյ կամ լուսաւորաց. պայծառ.
Լուսափայլ. հրափայլ. ամենապայծառ. արեգակնափայլ.
Շինեցաւ նարեկ յըռշտունեաց գաւառին՝ նոյն կարգադրութեամբ, բազմազան, պաշտօնապայծառ երգեզողօք, եւ գրական գիտողօք. (Ասող. ՟Գ. 6։)
Յոյժ փայլուն, լուսապայծառ. փալփլուն, պայծառ.
Զրկեցայ ի բազմերանգն պայծառութեանց. (Պիտ.։)
Մեք որքան կարօտանամք բացասական բանից զօրութեան՝ համբաւել զճշմարտութեանս պայծառութիւն. (Նար. խչ.։)
(Տաճար) բոլորաշէն պայծառ՝ լուսին լրացեալ. (Տաղ.։)
Բոլորապէս գմբեթաւորեալ պայծառ զարդուք (զեկեղեցին). (Ասող. ՟Գ. 7։)
Կատարեաց ի հրաշալի աստուածաբանութիւն ... այնչափ կայծակնաճաճանչեցուցեալ, որով գազաղացան մոգուցն լեզուք (այսինքն պապանձեցան). (Խոր. ՟Գ. 65։)
ԳԵՂԱԶԱՆ ԳԵՂԱԶԱՆԱԿ. Գեղեցիկ որակաւ, զանազանութեամբ. պայծառ. վայելուչ. եւ Վայելչութիւն.
ὐπερφανής, ὐπερφαής superfulgens, lucidissimus Երեւելի յոյժ. գերապայծառ. լուսափայլ.
Իբրեւ զգիշերավարն (կամ զգիշերավառն) պայծառասցու՛ք հոգւով խաւարային կողմ աշխարհիս. (Նար. յովէդ.։)
Տեսողականին պայծառանալն, եւ գործիականին պակասելն։ Գործիական առաքինի, առաքինութիւն, վարք։ Առատանալ գործիականաւն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. առակ. եւ Լմբ. ժղ. եւ Լմբ. իմ.։)
Ի դերեւացեալն ամայի անդաստանաց։ Զդերեւացեալն անդաստանի յաջորդել անբերութիւն։ Զաշխարհս ամայի եւ դերեւացեալ։ Բոլորք ի վարժիցն երկարասիրութենէ յարմարապէս պայծառանան, եւ անվարժութեամբն դերեւանան. (Պիտ.։)
Ելեքտռիոնիւ եւ փղոսկրեաւ պայծառացեալ. (Արիստ. աշխ.։)
Կամաւոր պատարագին իսահակայ նախանձաւոր գոլով եզականին՝ եռանձնեայք ի վերայ կայծականաց հրոյն ողջակիզեալ զմարմինս. (Հարցնափառ.։)
Կամաւոր պատարագին իսահակայ նախանձաւոր գոլով եզականին՝ եռանձնեայք ի վերայ կայծականաց հրոյն ողջակիզեալ զմարմինս. (Հարցնափառ.։)
Եռալոյս, կամ երեքպայծառեան. երեքերեւան.
Եւ διειδής, διειδέστερος, διειδέστατος conspicuus, clarus. Ըստ հայումս, որպէս Կրկին տեսութեամբ երեւեցուցիչ. ըստ իմաստից յն. Յոյժ պայծառ, յստակ, ջինջ, պարզ.
Ի զարդս պայծառս եւ երրերգելիս. (Նար. խչ.։)
Գեղափայլ. պայծառափայլ. կամ Ի գոյն արեան եւ ջրոյ փայլեալ.
ԵՕԹՆԱԼՈՅՍ ԵՕԹՆԱԼՈՒՍԵԱՆ. Ունօղ զեօթնեակ լոյս. եօթնաջահեան. եօթնարփեան. պայծառափայլ.
ԵՕԹՆԱՐՓԵԱՆ ԵՕԹՆԱՐՓԵՆԻ ԵՕԹՆԱՐՓԻ ԵՕԹՆԱՐՓԻՆ. ἐπταφαής septem partibus lucens, micans Արփիափայլ եօթնեակ պայծառութեամբ. եօթնալոյս. եօթնանշոյլ. (ըստ եօթնեակ շնորհաց հոգւոյն). (Ես. ՟Ժ՟Ա. 2։)
ԷՇԱՅԾԵԱՄՆ որ եւ ԽԱՐԲՈՒԶ ասի ըստ պրս. Էրէ վայրի, որ ունի զնմանութիւն իշոյ եւ այծեման. այծեամն իշանման.
Որ էշայծեմունսդ անուանին. (Խոր. ՟Բ. 81 (կամ 78)։)
Պայծառանայ իշխանականին առաջնորդութիւն առ ի յընտրութիւն ճշմարտութեանն. (Խոսր.։)
Եւ ոչ իշխանականս ի մեզ ամբոխիցի չար եւ մոլար օրինակօք։ Պայծառացուցանէ զմեր իշխանականս. եւ այն՝ զմաքրեալն։ Զիշխանականիս պայծառութիւն, որ ուղղէ մեզ ըստ աստուծոյ զգնացսն. (Ածաբ. առ որս. ՟Ա. եւ Ածաբ. ծն. եւ Ածաբ. մկրտ.։)
Շրջեցան լաշկամաշկօք եւ մորթովք այծենեօք. (Եբր. ՟Ժ՟Ա. 37։)
φαιδρότερος splendidior եւ այլն. Զարդարեալ լուսով. պայծառ. լուսաւոր. լուսափայլ. Լուսատու.
Ունօղ զգոյնլուսոյ. լուսապայծառ.
Որոյ կիզն այսինքն գզաթն կամ բուրդն է սպիտակ փայլուն եւ պայծառ որպէս զլոյս.
Ծնեալ գառինքն ամենայն լուսակիզն էին։ հօտքն լուսակիզն։ Ի լուսակիզն յոդեաց ի սեւութիւն այծից փոփոխելոց. (Ագաթ.։ Լմբ. ատ.։ Շ. ընդհ.։)
Եւ որպէս Լուսով կիզեալ՝ այսինքն վառեալ բորբոքեալ. լուսափիւռ. լուսափայլ. պայծառ.
Պայծառք՝ լուսահրաշ շրթունք. (Արծր.։)
Պայծառաշուք. լուսափայլ. շքեղաշուք. լուսապատիւ.
Լուսապսակացն տօնիւս պայծառացեալ հաւատացեալք պսակողին. (Շար.։)
λαμπρός lucidus, fulgens, praeclarus σαφέστερος apertior, clarior. Լուսով կամ որպէս զլոյս փայլեալ. լուսապայծառ. շողշողեալ. պայծառ. մաքուր. յստակ. պարզ. յայտնի.
Լուսափթիթ պայծառացուցանէ զմանուկս եկեղեցւոյ. (Ճ. ՟Գ.։)
Ունօղ երանգ լուսոյ, զպայծառութիւն իմա՛. լուսապայծառ. լուսերփն. լուսանկար. լուսաներկ. լուսատեսակ. լուսափայլ. կարմիր եւ սպիտակափայլ.
ԼՈՒՍՆԱԿ ԼՈՒՍՆԱԿԱՅ. Ռմկ. լուսնկայ, լուսընկայի լուս. Լոյս լուսնի. եւ աղօտ պայծառութիւն որպէս զլոյս լուսնի.
Լուսին է պայծառ խաւարման արեգական. (Շիր.։)
Զհետ ցռուցն եւ այծեմացն արշաւելով՝ զխիզախական եւ զաղեղնայինն եւեթ բարբառեսցին. (Փարպ.։)
Ի խոհարարանոցէ կայծականցն առի։ Ի խոհարարոցին խարոյկ արկեալ. (Ճ. ՟Ա.։)
Ի խոտաբուղխ խաւարածին այծեաց. (Մագ. ՟Ծ՟Ա։)
Ճշմարտութիւնն ի մեջ ստոցն առաւել պայծառագոյն երեւեսցի, ընդ ոսկոյ օրինի մերձ գոլով խրթներանգ կապուտակի. (Երզն. մտթ.։)
Եկեղեցիք նորափետուր զարդարեալ հրաշիւք՝ ծայրարձակ (ոստովք) առաքինութեան պայծառաբերին պտղովք. (Թէոդոր. կուս.։)
Արփիազգեստ պայծառութեամբ որպէս զարուսեակն յորդալոյս ծայրափայլ աստուածաբանութեամբն պայծառացեալ. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Պարտ է պայծառանալ, եւ ամենայն ուստեք ծանօթաւոր լինել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 4։)
ԿԱՅԾԱԽԱՌՆ ԿԱՅԾԱԿԱԽԱՌՆ. Խառն ընդ կայծս կամ ընդ կայծակունս հրոյ.
Էր զերիս աւուրս ի կայծախառն մոխրին, եւ ոչ մեռաւ. (Հ. կիլիկ.։)
Հնոցի մոխրով կայծախառն մածուցին։ Հալեալ ձիւթ՝ կայծակախառն մածուցին. (Ճ. ՟Դ.։)
πανηγυρικός panegyricus, festus, pompaticus Կացրդի սեպհական. հանդիսական. տօնական. ամենաժողով. մեծապայծառ.
παρθενομήτωρ virgo-mater. Կոյս եւ մայր. մայծ եւ կոյս. սեպհական կնիք սուրբ աստուածածնի.
Լուսապայծառ իմաստիւք լոյս եղելոցս աշխարհի համածագօղ գոլով. (Շար.։)
Նմա հայկայ, կամ աստեղատան հայկին. առաքինի. անձնագեղ. պայծառափայլ.
Յորժամ հանդերձէ հոգիւն մեկնել զօդիսն ի յայծեացն. (Ոսկ. ապաշխ.։)
Յորժամ հանդերձէ հոգիւն մեկնել զօդիսն ի յայծեացն. (Ոսկ. ապաշխ.։)
Շրջէին պատկերագործք նմանահանք պայծառակշիռ հասակաչափ զգեղ երեսաց. (Ագաթ.։)
Խայծեսցի խաղող ի հարաւունս։ Յորժամ զպտուղ ունկնդրութեան հայցիցէ, հարաւունս կոչէ. (Ամովս. թ՝. 13։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 22։)
Զի նախընթաց ճրագին՝ լոյսն հետեւեսցի գերապայծառ, եւ ձայնին՝ բանն, եւ հարսնաբերին՝ փեսայն. (Ժմ. յն.։)
Հոգւով փայլեալ, պայծառացեալ.
Հռիփսիմէ հռչակագեղ՝ մեծապայծառ վայելչութեամբ. (Տաղ.։)
Որ ունի զկայծակունս հրոյ. բոցակէզ. հրափայլ.
Հրակայծակս արիւնախառն սխրալի ահաւոր հուրն ի քեզ մերձեցեալ. (Թէոդոր. խչ)
Խաղաւարտք հրակայծակք. (Նար. ՟Կ՟Թ։)
Հրով մաքուրեալ. կայծակնամաքուր. եւ Մաքուր որպէս զհուր.
Հրաշազարդ գտար յերջանիկ դասս առաքելոցն։ Ի հրաշազարդ յարութեանն։ Հրաշազարդ եւ պայծառ առաքինութեամբ. (Շար.։)
Գերափայլ. պայծառ փայլմամբ.
Հրով պայծառացեալ. լուսապայծառ.
Ի մեծ լուսոյն եւ հրապայծառ՝ կամ յայրեցման. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Ձուր ձեան, կամ պայծառ իբրեւ զձիւն.
Ճայթմունք որոտմանց եւ կայծականց, եւ ճայթռմունք փայլատականց. (Փիլ. իմաստն.։)
Զանգայտ ամպոց զճնշումն։ Ի ճնշմանէն սաստիկ փայլեալ նիւթ կայծական. (Առ որս. ՟Է։ Երզն. ոտ. երկն.։)
Պայծառազգեստութիւն եւ լուսաւորութիւն զճրագալուցէն ասէ։ Զանազանութեամբ օրինակէ զճրագալոյցն առ յարութիւն. (Լծ. ածաբ.։)
Արիւնն մաքրի ի ձեռն փայծաղանն՝ զմրուրն քարշելով յինքն. իսկ մաղձընկալ ամանոյն՝ զդաժանն մնացեալ ի հիւթսն կերակրոյն. (Նիւս. բն.։)
Նման այծից քաղաց, եւ ձիոց մատակախազից. (Մանդ. կամ Եփր. պհ.։)
Հրեշտակացն ձեւն պայծառ էր, եւ մարդակերպ երեւեցան, եւ յանկարծակի. (Մեկն. ղկ.։)
Ի խորտակիլ մարմնական գործոց՝ պայծառանայ յաղթութիւն հոգւոյ. (Նախ. դտ.։)
Մաքրութեամբ փայլեալ. ջինջ. յստակ. լուսափայլ. պայծառ. սրբափայլ. առաքինազարդ.
(Ի) յիշատակ սրբոց վկայիցն մեծախումբ ժողովք հանապազ պայծառանային. (Բուզ. ՟Ե. 31։)
Մեծամեծար պատուով մեծարիցի։ Զնոյն եւ քրիստոսի մեծամեծար ընծայացուցեալ՝ ասէ, թէ զխաղաղութիւն թողում ձեզ։ Ի սակաւուցն մարթի զչափ առնուլ մեծամեծար պատկերին. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 23։ ՟Բ. 7. 22.) յն. մեծ. պայծառ. արժանապատիւ։
Ամենայն մեծութիւն եւ ճառք՝ մե՛ր եղիցի։ Յուսացաւ սա ի բազում մեծութիւն իւր։ Ի մեծութենէ վատք կարօտեալ լինին։ Լա՛ւ է անուն բարի քան զմեծութիւն բազում։ Մեծութիւն խռկեալ անիրաւութեամբ՝ պակասեսցէ, եւ այլն։ Քրիստոնեայն յաղքատութեանն առաւել պայծառանայ քան ի մեծութեան։ Տեսանե՞ս, զի յաղքատութեան քան ի մեծութեան դիւրին է զառաքինութիւնն կատարել. (Ոսկ. եբր.։)
Ընթանայ զհետ միայնաւորին, կամ մտաց միայնաւորին։ Միայնաւորաց պայծառութիւն, կամ բազմազարդ առաքինութիւնք։ Ընտիր միայնաւոր մի. (Խոր. ՟Բ. 77։ Վրք. հց. ՟Բ։ Ոսկ. լս.։)
Մշտանորոգ ծաղկով պայծառութիւն. (Ճ. ՟Ը.։)
Եթէ այծարած, որ մոլաթուզ կծուիցէ, մարգարէ գործէ։ Զի՞նչ եւ ամովս, ո՞չ այծս արածէր, եւ կծուէր մոլաթուզս. (Ածաբ. պենտեկ. եւ առ որս. ՟Ը։ (որ ի սուրբ գիրս դնի թութ, եւ թթենի. մորենի. թզենի։))
Զմովսիսեան խորանացն պայծառութիւն. (Երզն. ՟ժ. խորան.։)
Արեգական նման յայտնական, պայծառ բանիւ՝ վարդապետական. (Գանձ.։)
Լուսոյն պայծառութիւն արդարոցն լինի զգեստ յարդարանաց. իսկ այրեցողականն՝ մեղաւորացն կարգի տանջանարան. (Շ. բարձր.։)
Զիմաստութիւն նորա ցուցանեն պայծառութիւնք արարածոցս, յարմարանք, եւ կարգաւորութիւն. (Իսիւք.։)
Յոգնագոյն ի ներքս յոգին ամբարեն զպայծառութիւն. (Ոսկ. անոմ. ՟Է։)
Որպէս զարուսեակն յորդալոյս ծայրափայլ աստուածաբանութեամբն պայծառացեալ. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Առատ, եւ պայծառ.
ՅՍՏԱԿ. մ. ՅՍՏԱԿԱԲԱՐ. καθαρῶς, εἱλικρινῶς pure, nitide եւ այլն. Յստակութեամբ. պարզապէս. պայծառապէս. յայտնապէս. սրբութեամբ, անխառն ի ներհակաց.
Գեղեցիկ էր եւ երէկ մեզ պայծառազգեցութիւն, իբրեւ ուրախութիւն իմն նախատօնակ. իսկ այսօր զնոյն ինքն զյարութիւն տօնեմք. (Ածաբ. պասք. ՟Բ։)
Ձեւ խաչին նկարագրեալ երեւէր ի հանդերձսն քան զամենայն ոստայնանկաց նկարս, կամ աշխատագործ նկարակերպ պայծառ. (Ճ. ՟Բ.։)
τραγοειδής hircinam formam habens. Ունօղ զդէմս նոխազի. որ է ի կերպարանս այծեաց.
Կայծակ իմն անդուստ նոյնակերպ հրաշաբուսեալ. (Խոր. վրդվռ.)
Նորասքանչ յապառնիսն յաշխարհի թողուլ յիշատակ։ Ո՞ ոչ զարմանայցէ ընդ նորասքանչ լուսաւոր պայծառութիւն։ Նորասքանչ տեսութեամբ ցուցաւ աղաւնին (ի) Յորդանան ի վերայ աստուածն բանի։ Նորասքանչ նշանագործութեանցն գիտութիւն. (Պիտ.։)
Որ լինելոցն է մեզ պայծառութիւն նորոգական կենացն. (Սիսիան.։)
Նորոգապէս յարդարել զպատերազմ, կամ պայծառանալ, կամ ընդունել զպատիժ. (Ասող.։ Յհ. կթ.։ Խոսրովիկ.։)
Շանթակեաց հրոց անձրեւ կայծականն (ի սոդոմ). (Ոսկ. ՟ա. տիմ. ՟Ժ՟Ե։)
cf. ՇԱՆԹԱՁԻԳ։ Իսկ ՇԱՆԹԱՁԻԳ ԲԱՐԿՈՒԹԻՒՆ՝ է Շանթ երկնային. կայծակն. κεραυνός fulem.
Ո՞վ զթանթընկէց բարկութիւնն (յն. զկայծակունս) թոյլ ետ գալ ի վերայ սոդոմայեցւոց երկրին. (Ոսկ. հռ.։)
Մի՛ շատաշուրջ լինիր, այլ աստ մնա՛։ Այծ շատաշուրջ։ Լինի շատաշուրջ։ Աներկիւղ եւ շատաշուրջ լինի. (Մարաթ.։ Վստկ.։ Ախտարք.։)
Մի՛ շատաշուրջ լինիր, այլ աստ մնա՛։ Այծ շատաշուրջ։ Լինի շատաշուրջ։ Աներկիւղ եւ շատաշուրջ լինի. (Մարաթ.։ Վստկ.։ Ախտարք.։)
Մի՛ շատաշուրջ լինիր, այլ աստ մնա՛։ Այծ շատաշուրջ։ Լինի շատաշուրջ։ Աներկիւղ եւ շատաշուրջ լինի. (Մարաթ.։ Վստկ.։ Ախտարք.։)
Հարկաւորացն առատութիւն շատութեան։ Պայծառութիւն շատութեան պտղոցն, յոքնազանտ երամոցն աճեցեալ շատութեամբ։ Ոչ թողու զմեզ պատաղել զայսու շատութիւն իրիս՝ որ առաջիս կայ. (Փիլ. նխ. ՟բ.։ Պիտ.։ Խոսր.։)
Շարադասեսցէ զօդիսն ընդ աջմէ իւրմէ, եւ զայծիսն ընդ ձախմէ. (Զքր. կթ.։)
Կռփիչ եւ շլացուցիչ տկար աչաց լինի պայծառութիւն արեգականն. (Ճ. ՟Գ.։)
Շքեղազարդ պայծառութեամբ զարդարեցան ամենեքեան. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Շինեցին եկեղեցի, եւ շքեղազարդ պայծառացուցին զնա մեծագոյն սպասուք. (Ճ. ՟Բ.։)
Ունօղ զշուք շքեղ. շքեղազարդ. մեծավայելուչ. մեծափառ. վեհափառ. վայելչապանծ. գեղեցիկ. պայծառ. փառաւոր.
Ի կրետէ յորժամ այծ նետիւ հարցի, այն որ կոչի ողկուզակն՝ խնդրէ, եւ կերեալ՝ դիւրաւ բժշկեալ լինի. (Փիլ. լիւս.։)
Հանդերձեցար ոսկիափայլ չքնաղ գոյութեամբ։ Զոսկիափայլ անձն զհաւատով պայծառացեալն։ Սերովբէն ոսկիափայլ թեւօքն։ Զոսկիափայլ զտաճարն. (Նար. գանձ եկեղ.։ Երզն. լս.։ Գանձ.։)
ՉՔՆԱՂԱՏԵՍ ՉՔՆԱՂԱՏԵՍԻԼ. Չքնաղ տեսլեամբ. գեղեցիկ տեսանելով. չքնաղադէմ. եւ Պայծառ՝ չքնաղակերպ.
Լի ամենայն ծաղկօք, ամենեւին ծաղկեալ. եւ ամենախայծ. խայտաբղէտ.
τηλαυγής, λαμπρός, καταλάμπων splendidus, fulgens, candidus. Փաղփուն. փայլուն, պայծառ. փալփլուն, պսպղուն.
Պատուական է քան զամենայն ոսկի, եւ պաղպաջուն քան զամենայն քարինս պայծառս եւ պանծալիս։ Պաղպաջունք են քան զքարինս պայծառս եւ պատուականս։ Պաղպաջուն ակունք. (Սարգ. յկ. ՟Բ։ եւ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Ա։ Գանձ.։)
Պանծագոյնս եւ պայծառագոյնս քան զայլ բարբառեցաւ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 12։)
Ըստ մերում լեզուի՝ երիցս այսոցիկ, օդեաց, այծից, խողից՝ սեռաբար անուն է պատրուճակ. քանզի յորժամ ասենք, երթիցես բերցես պատրուճակ եւ զենցես, զերիս զայսոսիկ նշանակէ անյայտաբար. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։)
Պատրուճակք՝ անյաշտք մի՛ մեռցին, եթէ յօդեաց եւ եթէ յայծեաց, եթէ յարջառոց եւ եթէ ի հաւուց, եւ եթէ ի խոզից։ Զոհել պատրուճակս. (Եղիշ. ՟Բ. ՟Գ։)
Յորժամ բարձրանան մոլարքն ի վերին անշարժութիւն մերձ, առնին պղտորումք եւ կայծակունք. (Ոսկիփոր.։)
Գրով պատուեցեր զիս պայծառ եւ պուետական առասութեամբ. (Մագ. ՟Ի՟Թ։)
ՋԱՀԱԶԳԵԱՑ ՋԱՀԱԶԳԵՍՏ. λαμπαδηφόρος, δᾳδούχος qui lampadem gestat, facem gestans, lampade fulgens. Որ զգեցեալ է զլոյս մեծ. եւ Կրօղ յինքեան կամ ի ձեռին զջահ, զմոմեղէն. լուսազգեաց. լուսակիր. ընդունարան լուսոյ. լուսապայծառ.
Ուրա՛խ լեր բերկրեալ՝ ջահազգեաց կոյս, անշէջ ճառագայթ, պայծառացեալ քան զարեգակն։ Կուսանք իմաստունք՝ մշտավառ լուսով ջահազգեաց՝ ծագեն յարեւմտից. (Եպիփ. ի կոյսն.։ Խոր. հռիփս.։)
ՋԱՀԱԶԳԵԱՑ ՋԱՀԱԶԳԵՍՏ. λαμπαδηφόρος, δᾳδούχος qui lampadem gestat, facem gestans, lampade fulgens. Որ զգեցեալ է զլոյս մեծ. եւ Կրօղ յինքեան կամ ի ձեռին զջահ, զմոմեղէն. լուսազգեաց. լուսակիր. ընդունարան լուսոյ. լուսապայծառ.
Ուրա՛խ լեր բերկրեալ՝ ջահազգեաց կոյս, անշէջ ճառագայթ, պայծառացեալ քան զարեգակն։ Կուսանք իմաստունք՝ մշտավառ լուսով ջահազգեաց՝ ծագեն յարեւմտից. (Եպիփ. ի կոյսն.։ Խոր. հռիփս.։)
ՋԱՀԱԶԳԵՍՏՈՒՔ իբր մ. Ջահազգեստութեամբ, կամ պայծառ զգեստուք, եւ ջահս ունելով.
Ջահազգեստուք պայծառացեալ լուցանէին զլապտերս իւրեանց. (Շար.։)
Որպէս զջահ վառել. լուսազարդել. պայծառացուցանել. կր. պայծառանալ.
καταλάμπω, ἕλλαμπω illumnio եւ այլն. Լուսաւորել որպէս ջահ կամ ջահիւ. լուսատու լինել. ծագել. պայծառացուցանել.
Արեգակն արդարութեան արփիահրաշ ճառագայթիւք զստորինս ջահաւորեաց։ Լերինք պայծառացեալ ջահաւորին։ Լուսին զմթին գիշերն ջահաւորէ. (Զքր. կթ.։)
Հասանէ աժխոյժն խիզախմամբ՝ իւրովն ճանճաճերմակ եւ սալասմբակն երիվարաւ։ Կռօնոս յայծի հեծեալ (ժամանակն յայծեղջիւնր (ի վրնջապապչեակն քաղ սալասմբակ. (Մագ. ՟Լ՟Դ. ՟Ծ։)
Արկին զնա ի սակաւաբոց կայծակունս. (Տէր Իսրայէլ. յնվր. ՟Ժ՟Ա.։)
Սաղամինտր կայծանայ, եւ ոչ այրի. (Վանակ. հց.։)
Տեսեալ զմարդկային բնութիւնս ի սեւութենէն գեղեցկացեալ։ Սպիտակացեալք ի սեւութենէ անգիտութեանն։ Զաղջամուղջին սեւութիւն գունոյն փոխարկել ի ձեան պայծառութիւն։ Զագռաւացեալ սեւութիւն մեղաց մերոց հրով ապաշխարութեամբ սրբեսցուք. (Նիւս. երգ.։ Արշ.։ Նար. ՟Ծ՟Բ. եւ Նար. յովէդ.։)
Ոչխարք քո եւ այծիք ոչ ստերջացան (կամ ստերջեցան). (Ծն. ՟Լ՟Ա. 38։)
Տե՛ս սրահայեաց ակամբդ, որ նստիս ի բարձունս։ Հայեացս ունի ուղիղ՝ ճշմարիտ եւ սրահայեաց։ Սրահայեացք են իբրեւ զայծեման (աչս)։ Որպէս զայծեամն եւ զեղան որթ, որ սրահայեացք են, եւ երագահոք. (Նար. երգ.։)
Աչս այնպէս ունէր սրահայեացս եւ զարթուցեալս՝ որպէս այծեամն. (Ոսկ. գծ.։)
Սուրբ տեսլեամբ եւ տեսողութեամբ յստակատես. պայծառ.
Իբրեւ զթագաւոր ի մէջ ռամկաց պայծառացեալ ի վայելչանաց. (Մանդ. ՟Ժ՟Ա։)
Այծքաղ. խարբուզ.
Այծեամն, եղջերու, յամոյր, գոմէշ, եւ վերջասպետն. (Փիլ. ել. ՟Բ. 101։)
Զհրաբորբոք բարկութեան տեղացումն ի բաց տրոհել։ Քո խնամքդ պահէ զնա յիմ կայծականցս եւ ի կարկտէ փորձանացս տեղացմանէ։ Ամպ լրթագոյն ահագնատեսիլ կրկին տեղացմանց, մինն նետս, եւ միւսն քարինս. (Յհ. կթ.։ Լմբ. սղ.։ Նար. ՟Լ։)
Սրբուհի պայծառ առագաստ փրկչին քրիստոսի, եւ նորուն իսկ տեսաւորիչ վասն մեր. (Նար. կուս.։)
Այսուիկ գերապայծառ եւ գեղեցիկ երկնից տռփութեամբ լցեալ եղեն դասք ճգնաւորականք. (Վրք. հց. ՟Ա. ձ։)
Հրակերպեալ. պայծառացեալ.
Օդք սրբեալ պայծառանան, ամպք լուսաւորեալ ցօղաթորին. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Ոչ է պարտ տկարացուցանել զփաղփաղուն եւ զփայլակնացայտ պայծառութիւնն (ականց պատուականաց). (Վրք. ոսկ.։)
Պայծառ եւ փայլածուն իբրեւ զոսկի լուսաւոր. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 22։)
Փայլակնատեսիլ. լուսափայլ. պայծառ.
Նոյն ընդ Փայլակն, իբրու սաստկականն նորա, կամ որպէս հատումն եւ արձակումն փայլման յերկնից. փայլակ .... եւս եւ Կայծակն. որպէս կայծ, եւ շանթ.
Հրոյ ցոլմունք՝ կայծակնաթափ փայլատական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Ի սակաւ մի ի փայլատականէ՝ որ անկաւ ի տանն, յորում բնակեալ էր նա, ի գիշերի վառեցաւ հուրն ընդ ամենայն տունն. (Եւս. պտմ. ՟Զ. 9.) իմա՛ կայծակն՝ որպէս կայծ. σπινθήρ scintilla. (որ է լծ. ըստ շանթ)։
Ցոյցք մարդկան արուեսին են հինգ աստղն. լուծ՝ հող, եւ ջերի ջուր, որ է այծ (եղջերաւոր). արտախոյր զմիտսն ասէ՝ որ ի գլուխն. (թերեւս լուսնթագ). զի խոյր պսակ ասի. ծպաւոր զգեստն ասէ, որ է օդն. փառազնոտ զհուրն. (Մեկն. ծն.։)
Տունս ելքտռիսնիւ եւ փղոսկրեաւ պայծառացեալ. (Արիստ. աշխ.։)
Զոր ինչ պայծառագոյն եւ տեսանելոյ գեղեցկագոյնիցէ, քաջաբոլոր արասցէ. (Պղատ. տիմ.։)
Սա ոչինչ ըստ սակի հօրն քաջնափայլ փառաց պերճապայծառ գործ արութեան ցուցեալ։ Ըստ արժանի քաջնափայլ պերճութեան եւ առաքինազարդ կրօնից ձերոց. (Յհ. կթ.։)
Ի տունս պայծառս քարամբք ամենապատկօք ծաղկեալս. (Ածաբ. աղք.։)
Սկսաւ պայծառանալ օր ըստ օրէ յաթոռ հօր իւրոյ ամենաջողակ փառաւորութեամբ. (Արծր. ՟Ե. 2։)
Հեծեալն յայծ. մակդիր Կռոնոսի չաստուծոյ, կամ երագընթաց ժամանակի.
Այծահեծուկն այն եւ երկնաչուն. (Մագ. լ։)
ԱՅԾԵՄՆԱՁԵՒ ՆԱՒ. (ըստ յն. այծեմնանաւ) δόρκυναυς. Ի ձեւ այծեման շինեալ կամ սրընթաց նաւ, նաւակ.
Առնել այսպիսի ինչ նաւ, որգոն, այծեմնաձեւ (կամ այծեամնաձեւ). (Սահմ. ՟Ե։)
Արուեստագործ այծենեաց կամ այծէից. մազագործ. սօֆճու. դիֆտիգճի.
Խաչի մատնեալ (առաքեալն) յայծենագործէ. (ՃՃ.։)
Այծեամն անըմբռնելի է ի հաղբից՝ սրութեամբ տեսանելեաց. (Բրս. հայեաց.։)
Որպէս զլոյս պայծառ ծագել արեգական, ի գարշահոտ տեղիս մնալով անխառնական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Պայծառութեամբ պանծալի, զօրութեամբ անծերանալի եւ անապական. (Արիստ. աշխ.։)
Ուր չիք շամանդաղ. անմռայլ. պայծառ. անաղօտ.
Նմանութեամբ, Ակներեւ. յայտնի. պայծառ.
Առաւելապէս պայծառացուցանել, կամ ուրախ լինել, աճել, զայրանալ, երկեցուցանել, կամիլ, գոհանալ. եւ այլն. (Կորիւն.։ Եղիշ.։ Փարպ.։ Նար.։ Ճշ.։)
Յառաքելոց ջահաւորեալ՝ ծագեալ պայծառապէս.
Առաքինի լինել. առաքինութեամբ պայծառանալ. արիանալ. զօրանալ. հանդիսանալ ի գովելի եւ ի դժուարին իրս. փայլալ. ծաղկիլ.
Թեթեւագոյնք ոտիւք իբրեւ զայծեմունս ի վերայ լերանց արագութեամբ. (՟Ա. Մնաց. ՟Ժ՟Բ 8։)
Նման արծաթոյ. արծաթահանգէտ. պայծառափայլ.
Փայլուն՝ սպիտակ՝ պայծառ որպէս զարծաթ.
ԱՐԾԱՐԾԱՆԵՄ ԱՐԾԱՐԾԵՄ. ἁναζωπυρέω exsuscito, ἕξω πύροω excito, accendo, φυσάω sufflo, spiro Իբրու Արթնացուցանել կամ զարթուցանել ստիպաւ. այն է Կրկին վերսին բորբոքել զառկայծեալ հուրն՝ փչմամբ կամ փքովք. հրահրել, վառել.
Որ փքովք կայծակունս արծարծանէ. (Ես. ՟Ծ՟Դ 16։)
Նմանութեամբ՝ որպէս Վառ ի վառ նորոգել, շարժել. գրգռել. զօրացուցանել. կազդուրել. ստէպ ի կիր արկանել. վերանորոգել. եւ պայծառացուցանել զիրս ո՛ր եւ է օրինակաւ, իբրու զարթուցանելով ի թուլութենէ կամ ի թմրութենէ, եւ այլն։
Արծարծումն կայծական ճառագայթի. (Փիլ. լին. ՟Դ 26։)
ἅσπληνον որպէս թէ փայծաղնադեղ. asplenum որ եւ ԱՐԾՈՒՈՅ ՃԱՆԿ կամ ՄԱԳԻԼ. Անուն խոտոյ. (Բժշկարան.։)
Յորոց պարտ էր նոցա ի վերայ սատակմանն (ազգայնոց) արջնազգեստ լինել, ի սոցայցն զնոսա ստացուածոց զարդարեալ պայծառացոյց. (Փիլ. սամփս.։)
Արտակարգեսցէ զօդիսն յայծեացն. (Զքր. կթ.։)
ԱՐՏԱՓԱՅԼԵՄ ԱՐՏԱՓԱՅԼԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. φαιδρύνω, φαιδρόω splendidum vel nitidum reddo, exhilaro Ի դուրս փայլեցուցանել. պայծառ եւ երեւելի առնել.
ԱՐՏԱՓԱՅԼԵՄ ԱՐՏԱՓԱՅԼԻՄ. φαιδρύνομαι splendeo Արտաքս փայլիլ, ճառագայթել, ծագել. Նշողել. ցոլանալ. պայծառանալ.
Արփիազգեստ պայծառութեամբ որպէս զարուսեակն պայծառացեալ. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Եւ ե՛ւս գերազանց եւ բազմակատար եւ սքանչելագեղ այն տեղւոյ պայծառութիւն. (Լմբ. յայտն.։)
Առ կրծիւքն երկոտասան ակունքն բազմապատիկ։ Ծիրանեօք եւ ոսկւով, եւ այլովք բազմապատիկ զանազանութեամբք։ Կերակրին ոչ բազմապատիկ խտհիւք, այլ՝ հաց անպաճոյճ, եւ աղ՝ խորտիկ։ Ոչ արդեօք բազմապատիկ պայծառութիւն ունին. (Փիլ.։)
ԲԱԶՄԱՍՏԵՂՔ Πλειάς յոքն. Πλειάδες plejades որ եւ ԲՈՅԼՔ կոչին. այսինքն են Համագունդ եօթն աստեղք երեւեալք ի գլուխ կամ ի թիկունս Ցուլ աստեղատանն, որոց վեցք առաւել պայծառափայլք.
Զայս առ բարետոհմիկսն ասէ, որ արտաքնովն պայծառանային. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
ԲԱՐԿՈՒԹԻՒՆ. կամ ՀՐԱՑԱՆ ԲԱՐԿՈՒԹԻՒՆ. κεραυνός fulmen Կայծակն, շանթ երկնից.
Որ կերաւնոսն կոչէր. այսինքն է բարկութիւն։ Պտղոմէի բարկութեանն (այսինքն կայծակն կոչեցելոյ) գտանի կալեալ զտարի եւ զհինգ ամիս. (Եւս. քր. ՟Ա։)
ἁπολαμπρύνω splendidum reddo, illustro Արտափայլել, պայծառացուցանել, ծագել. եւ Յայտնի առնել.
Բնականաբար եւ յարմարապէս այծեման նմանելով. (Նիւս. երգ.։)
Ճշմարտութիւն հաւատոյ բոլորալոյս եւ գերապայծառ. (Մաքս. եկեղ.։)
ὀλολαμπής իբրու ստուգաբանութիւն Ոլիմպոս լերին. որ եւ Ὅλυμπος totus splendidus ԲՈԼՈՐԱԼՈՅՍ. Ամենապայծառ . մշտափայլ ամենայն մասամբք.
Վառարան բորբոքման անշէջ կայծական։ Աներեւոյթ կրակարան տապոյ՝ բորբոքմամբ մեծաւ անզովանալի։ Իբրեւ զփայլուած բոցոյ բորբոքման։ Ոմն եւ բորբոքմունք իւր։ Բնաւիւք բորբոքմամբք՝ մահաբեր երկամբք վնասեալ. (Նար.։)
Որոյ ճաճանչն է նման բոցոյ. ճառագայթեալ իբրու բոցով. բոցանիշ. բոցափայլ. լուսաւոր. պայծառ.
ԲՈՑԱՓԱՅԼԵՄ ԲՈՑԱՓԱՅԼԻՄ. Փայլիլ որպէս զբոց. լուսափայլիլ. պայծառանալ յոյժ յոյժ.
ԲՈՑԱՓԱՅԼԵՄ ԲՈՑԱՓԱՅԼԻՄ. Փայլիլ որպէս զբոց. լուսափայլիլ. պայծառանալ յոյժ յոյժ.
Ոչ խնայէր ակն նոցա ի գեղեցկատես պայծառագեղ մանկան հասակ արուի կամ իգի. (Կաղանկտ.։)
Մերթ որպէս յն. εὑσύνοπτος conspicuus Յայտնատեսիլ. քաջայայտ. պայծառ.
ὐπέρλαμπρος valde splendidus, praeclarus Առաւելեալ պայծառութեամբ. շքեղ. չքնաղ. երեւելի յոյժ.
Գերապայծառ լոյս աստուածութեան, կամ ճոխութիւն, կերպարանք, շինուածք, տօն, մայր քաղաքաց, երկինք. (Շար.։ ՃՃ.։ Խոր. ՟Բ. 85. եւ Խոր. հռիփս.։ Շ. եդես.։ Վրք. հց. ՟Ա։)
ὐπερλάμπω fulgore supero Գեր ի վերոյ քան զայլս փայլել, պայծառանալ.
Կամար երկնանման գմբեթայարկ։ Պայծառ եկեղեցի գմբեթայարկ. (Ուռպ.։)
Շինեսցեն ի ներքս յաթէնս նոր դատաստանոց պայծառ եւ զարդարուն յոյժ. (Վրք. դիոնես.։)
Որպէս յականս՝ կայծքն դժուարագիծ. (Մագ. լ։)
Կամ Որ դժուարաւ տեսանէ. ոչ պայծառ իմացօղ. աղէկ չիտեսնօղ, կարճատես, հաւկուր.
Զդժուարիմաց բանսն պայծառ եւ յայտնի առաջի ամենեցունց դնէր։ Թարգմանէր զաստուածային գիրս զդժուարիմացս. (Վրք. ոսկ.։)
Երերելի, բարձր եւ պայծառ.
Տարածեալ զաստուածային բազուկսն ի վերայ դիտապայծառ խաչին. (Կիւրղ. աղ.։ Կիւրղ. խչ.։)
Զխոտ դիւրաթառամ պայծառ զարդարէ. (Իգն.։)
Երագախաղաց կայծակունք. (Մծբ. ՟Ժ՟Է։)
φανερῶς, ἑμφανῶς visibiliter, manifeste, clare, palam, aperte Երեւելաբար. երեւապէս. երեւակի. բացերեւակի. յայտնապէս. պայծառ կամ զգալի օրինակաւ. ափ յայտնի.
ԵՐԵՔՊԱՅԾԱՌ ԵՐԵՔՊԱՅԾԱՌԵԱՆ. τριλαμπής ter, aut valde splendens Եռալոյս. Երեքերեւեան. ամենապայյծառ.
Լոյս՝ միշտ պայծառ, երեքպայծառ. (Ածաբ. նոր կիր.։)
Զերեքպայծառեան լուսոյն եզաբուն ճառագայթ. (Խոր. վրդվռ.։)
Եւ եւս առաւել զուարթանային պայծառութեամբ քան զերկնապատիկն զամբարս. (Պիտ.։)
ԵՕԹՆԱՐՓԵԱՆ ԵՕԹՆԱՐՓԵՆԻ ԵՕԹՆԱՐՓԻ ԵՕԹՆԱՐՓԻՆ. ἐπταφαής septem partibus lucens, micans Արփիափայլ եօթնեակ պայծառութեամբ. եօթնալոյս. եօթնանշոյլ. (ըստ եօթնեակ շնորհաց հոգւոյն). (Ես. ՟Ժ՟Ա. 2։)
ԵՕԹՆԱՐՓԵԱՆ ԵՕԹՆԱՐՓԵՆԻ ԵՕԹՆԱՐՓԻ ԵՕԹՆԱՐՓԻՆ. ἐπταφαής septem partibus lucens, micans Արփիափայլ եօթնեակ պայծառութեամբ. եօթնալոյս. եօթնանշոյլ. (ըստ եօթնեակ շնորհաց հոգւոյն). (Ես. ՟Ժ՟Ա. 2։)
Տեսանէին զլուսապայծառ եւ զբարձրաբերձ եօթնպարեան բոլորակացն եւ զգօտեացն զկարգս. (Եպիփ. ծն.։)
Որչափ զգուշագոյն բանտն, նոյնչափ եւ սքանչելիքն պայծառագոյն. (Ոսկ. գծ.։)
χάροψ, χαροπός laetitiam vultu prodens Զուարթ դիմօք. ուրախ եւ պայծառ երեսօք.
Ընդ պատկառեալսն, եւ զուարթացեալս։ Ի կափման աչացս՝ հայեցուած սրտիս մի՛ ստուերասցի, պայծառասցի։ Երախտիք փրկչին հենգնեալ, եւ Բելիար զուարթացեալ. (Նար.։)
Կամ εὕδιος serenus Պարզ եւ պայծառ. զուարճախառն.
Ընդանթական մազքն են այծահոտք. (Բժշկարան.։)
Կակուղն եւ ընտրողականն աչաց, վասն որոյ տեսանեն զպայծառն եւ զփայլեալն, ձէթ. (Պղատ. տիմ.։)
Լուսաւոր բանիւ յայտնել. յայտնաբերել. պայծառ ծանուցանել.
որ եւ ԼՈՒՍԱԶԳԵՍՏ. Որ կրէ յինքեան կամ լիւրեաւ զլոյս. Լուսազարդ. լուսափայլ. լուսեղէն, պայծառազգեաց. սպիտակազգեաց. եւ Սպիտակ յոյժ.
Իբր մ. լուսազգեստ պայծառացուսցէ շնորհիւ. (Մաշտ.։)
Այն օդականն լուսանշոյլ մեծ պայծառութիւնդ. (Նար. խչ. եւ Նար. կուս.։)
Որոյ շաւիղք, հետք եւ գնացք են լուսաւոր. լուսասփիւռ. լուսագնաց. եւ Առաքինափայլ. պայծառափայլ. եւ Անմոլար.
Իւղս այս լուսապատար խնկալիր։ Վայելչագեղ լուսապատարն պայծառութեամբ. (Նար. ՟Ղ՟Գ. եւ Նար. առաք.։)
Կամ Պայծառ տեսլեամբ. գեղեցիկ.
լուսապէս. պայծառապէս.
φωτίζω illumino, illustro. եւս եւ ըստ յն. չ. λάμπω, φαίνω, φαίνομαι splendeo, luceo, appareo. Լուսով զարդարել. պայծառացուցանել. լուսաւոր առնել. լուսատու լինել. փարատել զխաւար զգալի կամ իմանալի. լոյս տալ աչաց կամ մտաց.
Ամենայն աշխարհ պայծառացեալ լուսով լուսաւորէր. (Իմ. ՟Ժ՟Է. 19։)
φωτιστήρ, φωστήρ, φωταγωγός, -ών , ἑπιφαύσκων iluminator, illustrans եւ այլն. Լուսաւորօղ. լուսատու. որ լուսաւորէ զգալի կամ իմանալի լուով. ուսուցիչ լուսաւոր վարդապետութիւն, պայծառացուցիչ. դարձուցիչ ի խաւարէ ի լոյս. կրթօղ ի հաւատս, եւմկրտօղ եւ ծնօղ յորդիս լուսոյ։ Քանզի ասի զլուսաւորաց երկնից.
Պայծառացան այսօր սուրբ եկեղեցիք լուսաւորչօք կենդանեօք։ Որ երկոքումբք սուրբ լուսաւորչօք տանն թորգոմայ. (Շար.։)
Յետ խաչայարդար պայծառութեան. (Արծր. ՟Դ. 11։)
Ի խոտաբուղխ խաւարարտածին այծեաց օդաւառ կոզեալ. (Մագ. ՟Ծ՟Ա։)
Որք ոչտեսին զառաջին պայծառութիւնս, այլ ի հալածանացս ծնեալ ժամանակի՝ ընդ խրթնատեսակս նայեցան տգեղութիւնս. (Շ. ընդհ.։)
Նսեմութիւն. մթութիւն. պակասութիւն պայծառութեան.
Ճգնութեամբ պայծառացեալ վայելչաբար, եւ առանց խրթնութեան. (Մագ. ՟Կ՟Դ։)
Ի խրոխտապանծ մոլենախանձ զրաբանողաց։ Բարձրագլուխ ի մէջ յօքնախումբ կացեալ հրապարակաց՝ լի հանդերձ խրոխտապանծ տեսութեամբ ի զանազան պայծառ զգեցեալ պատմուճանաց. (Պիտ.։)
ἁκραιφνής purus, in summo vigore. Որ ի ծայրագոյն պայծառութեան տեսանի. ջինջ. մաքուր. անաղօտ.
Պայծառ եւ անմատչելի լուսոյն ծայրութեամբ, զոր օրն նշանակէ. (Երզն. մտթ.։)
ԾԻՐԱՆԱԿԻԶՆ կամ ԾԻՐԱՆԷԿԻԶՆ. Վառեալ կամ պայծառ փայլեալ գեղմամբ ի գոյն ծիրանեաց.
ԾԻՐԱՆԱԿԻԶՆ կամ ԾԻՐԱՆԷԿԻԶՆ. Վառեալ կամ պայծառ փայլեալ գեղմամբ ի գոյն ծիրանեաց.
Մարիամ լուսապայծառ ... ի ծնողութիւն քո կոչեցեալ միածին որդի աստուծոյ. (Շար.։)
Կազմութիւն ճաշոյ։ Բազում կազմութիւնք կերակրոց։ Հացից եւ խահից եւ զանազան կազմութեանց պայծառութիւնք։ Անուշութիւն կազմութեան իւղոյն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 43։ Ճ. ՟Ժ.։ Վրդն. ծն.։ Փիլ. տեսական.։ Նար. ՟Լ՟Գ։)
Պղատոն պայծառաբանեաց կախարդաբար՝ փոփոխելիս ասելով զհոգիսն. (Լծ. ածաբ.։)
Զխոշոչրութիւն կայծականց ի կակղութիւն վարդի փոխեցեր. (Գիւտ թղթ. առ վաչէ։)
Երեւացաւ կամարայարկ խորան պայծառ քան զարեգակն. (Մարթին.։)
ԿԱՅԾԱԿԱՆԱԼ. Հրանալ. շանթանալ. կրակ դառնալ կամ կտրիլ.
Ատրորակ կայծակացեալ հրադիմական կարմրութեամբ. (Մագ. ՟Ծ՟Զ։)
ἑπιλάμψις micatio. Կայծակելն. փայլատակումն. եւ Կայծակն. շանթ. խարոյկ. կածկըտելը. եւ կայծկրակ.
Կայծակմունք եւ Ճայթռմունք փայլատականց. (Փիլ. իմաստն.։)
Բորբոքումն եռանդան հրացեալ կայծակման. (Մագ. ՟Ի՟Դ։)
Պղտորմունք եւ կայծակմունք (յօդս). (Ոսկիփոր.։)
Հրացեալ աստուածամուխ հրոյն կայծակմամբ. (Դիոն. թղթ.։)
Որպէս զսլաք կայծակմամբ մխեալ. (Լմբ. իմ.։)
Որոտումն ահաւոր, եւ կայծակմունք ստէպ. (Հ=Յ. սեպտ. ՟Ժ՟Զ. Հ=Յ. սեպտ. ՟Ժ՟Ը.։)
Զմնացեալ ողջ մարմինն կայծակմամբք այրեցին։
Այծեղջիւրն հպեալ դլփինի, եւ նա հպեալ սագին. (անջրպետ միջակիտի, արդակ կարթաձկանն. Շիր.։)
Եւ աստեղք պայծառք համաբնակիցք մարդկան. (Գանձ.։)
Համակ պայծառ բոլորովին՝ կամ հանգոյ այլում, եւ սփռեալ պայծառութեամբ ընդ ամենայն կողմանս.
Լոյս կամ արեգակն կամ ջահ համապայծառ. (Ագաթ.։ Շար.։ Սկեւռ. ի լմբ.։)
Անդաստան հոգեւոր, համապայծառ ծաղիկ (սուրբ կոյս). (Շ. տաղ.։)
Համապայծառ ծաղկովք. (Արծր. ՟Ե. 11։)
Քան զսիրամարդ գեղեցիկ չիցես, եւ ոչ այնպէս ծաղկալից համապայծառ թեւս ունիցիս. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Է։)
Զի մի օրն այն է աներեկ եւ անվախճան, համապայծառ եւ անստուեր արփիական։ Թագազարմից լուսերամին՝ համապայծառ է պանծալին. (Շ. իմ. եղակ. եւ Շ. առ մխիթ.։)
Եղիցի պայծառ հանդիսաւորն՝ ոչ յորժամ մարտնչին, այլ յորժամ մարտուցեալ՝ ոչ լինի ըմբռնեալ։ Ոչ այնպէս զհանդիսաւորն՝ ձիթենւոյն պտուղ առնէ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 33։)
Օդ ոտիցն հնարաւորեն զձեւ կօկաց ի մորթոց այծից. (Արծր. ՟Բ. 7։)
Օդ ոտիցն հնարաւորեն զձեւ կօկաց ի մորթոց այծից. (Արծր. ՟Բ. 7։)
Հոգւով պայծառ կամ պայծառացեալ.
Որդիք նորին անդրանիկք եւ հոգեպայծառք. (Նար. առաք.։)
Ատրորակ կայծակացեալ հրադիմական կարմրութեամբ. (Մագ. ՟Ծ՟Զ։)
Թէ իցեն մեղք ձեր իբրեւ զձանձախարիթ, այսինքն իբրեւ զմազ այծեայ. (Անան. ի յովնան.։)
Այն՝ որ առ դէմսն է հուր, ընդ այնմ՝ որ առ աչսն է՝ հրոյն, ի ձեռն ղորկութեանն եւ պայծառութեանն զուգակից լինիցի. (Պղատ. տիմ.։)
Գեղեցկաճաճանչ. պայծառափայլ. նշուլագեղ.
Ունօղ զճաճանչս. լուսափայլ. պայծառ. նշուլագեղ. շողշողուն. փալփլուն, պլպլացօղ.
Գերծեցին զգլուխն, եւ կայծակախառն հրով մածուցին։ Կայծակամբք հրոյ մածուցին. (Հ. հոկտ. ՟Ժ՟Ա.։)
Լուծեալ զմակավազեանն հրաշունչ մօրուեղ յոքնայածուկ. ((այսինքն զայծեղջիւր). Մագ. ՟Խ՟Թ։)
Մեծապայծառ փառօք, կամ ծագմամբ. (Շար.։)
Սերմանի նախ սերմն յարգանդ, եւ ապա պայծառացեալ ծաղկի մարդահասակ պատկեր աստուածութեանն։ Որով ամենայն աստուածատես կատարելոցն միապէս մարդահասակ նմանութեամբ երեւեալ. (Ագաթ.։)
Ի ձեռն մեծահանդէս նահատակին գրիգորի։ Մեծահանդէս ինքնակամ յօժարութիւն (նահատակաց)։ Մեծահանդէս ճգնութեամբ նոցին։ Պայծառանայր մեծահանդէս առաքինութեամբ. (Ոսկիփոր.։ Ճ. ՟Ա.։ Գանձ.։ Ուռպ.։)
εὑλαμπής, εὕλαμπος splendens, fulgidus. Յոյժ պայծառ. պայծառափայլ. լուսափայլ. գեղանշոյլ. երեւելի.
Լապտերք մեծապայծառք։ մեծապայծառ պսակ։ Մեծապայծառ ճառագայթք, եւ կամ լոյս. (Ոսկ. մտթ.։ Սեբեր.։ Շիր.։)
Ի մեծապայծառ գեղոյ. (Վեցօր.։ Մծբ.։)
Մեծապայծառ ապարանք, եկեղեցի, քաղաք. (ՃՃ.։ Փարպ.։)
Մեծապայծառ շինութիւն քաղաքաց, կամ շքեղութիւն, կամ փառաւորութիւն. (Պիտ.։)
Մեծապայծառ վարդապետութեամբ. (Եղիշ. ՟Բ։)
Մեծապայծառ գործ, կամ փրկութիւն, կամ տօն. (Եւս. քր.։ Արշ.։ Եփր. թագ.։ Տէր Իսրայէլ. յուլ. ՟Ժ՟Գ.։)
Հռիփսիմէ հռչաակգեղ՝ մեծապայծառ վայելչութեամբ. (Շ. տաղ.։)
ἁειλαμπής semper lucens, splendens, perpetuo fulgore rutilans. Միշտ պայծառ. մշտափայլ. անաղօտ.
Լոյս մի, աստուած, մշտապայծառ՝ երեքապայծառ. (Ածաբ. նոր կիր.։)
Դու լոյս իսկ բնութեամբ, եւ արեգակն մշտապայծառ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Մշտապայծառ փառաց գերակայութիւն. (Խոր. վրդվռ.։)
Մշտապայծառ լուսովդ լրանլ։ Ըստ արեգակնային մշտապայծառ վսամական զարդու. (Մագ. ՟Ի՟Թ. ՟Կ՟Զ։)
Լոյսք մշտապայծառք. (Նար. կուս.։)
Զմովսիսեան խորանացն պայծառութիւն. (Երզն. ՟ժ. խորան.։)
Պայծառացեալ մրգօք. բերրի. բազմաբեղուն.
Դրախտ եւ բուրաստանս անկաւէտս եւ մրգապայծառս. (Մաշտ.։)
Արգաւանդութիւն գաւառի յարազուարճ լինելով։ Յարազուարճ պայծառութեամբն, եւ քաղցրաճաշակ պտղովն. (Պիտ.։)
Առաւել կամ կարի յստակ. ջինջ. պայծառ. թափանցիկ.
εἱλικρινής, ἁκραιφνής distinctus, sincerus, purus, in summo suo vigore apparens. Որոյ սպասք եւ հանդերձանք կամ հանգամանք են յստակ ամենայնիւ. ամենապայծառ. անաղօտ.
Հոգեւորական սուրբ մկրտութեամբ զարդարեցեր նոքօք զտիեզերս ի զգեստս լուսափայլ եւ նորափետուրս։ Որ նորափետուր բանիւ զարդարեալ պայծառազգեցան եկեղեցիք հայաստանեայց. (Շար.։)
Խառնելով զնսեմատեսակ բանիցս տգեղութիւն ընդ լուսատեսակ իմաստիցն պայծառութիւն. (Երզն. մտթ.։)
Շանթառանդն կայծակամբքն հատանելով. (Մծբ. ՟Ժ՟Է։)
Շիջուցանեն զկայծակն իմ զմնացեալ։ Զպատրոյկն առկայծեալ մի՛ շիջուսցէ։ Ոչ շիջուսցես զճրագդ իսրայէլի։ Ջուրք բազումք ոչ կարասցեն զսէր շիջուցանել։ Վասն մեղաց դատաստանք յուզին, եւ այր խորագէտ շիջուցանէ զնա.եւ այլն։
Բարեբանեալն աստուածածին զերրորդութեանն ընդ տիեզերս շրջափայլէ հրաշապայծառ ճառագայթ։ Պայծառ լուսով շրջափայլեալ ի տան թորգոմայ։ Աւետարանին ճառագայթ լուսով շրջափայլեալ յընդհանուրս. (Խոր. վրդվռ. եւ Խոր. հռիփս.։)
Արդարութեան արեգակն պայծառ լուսով շրջափայլեալ զմեօք. (Ճ. ՟Գ.։)
Ընդոստուցանէ զխաղաղացեալ ոգին, եւ շրտուցանէ, որպէս զաչս լոյս կայծակեալ. (Նար. երգ.։)
Իբրեւ ոք ողոմպիական յաղթող՝ պայծառ ձայնիւ գոչէր առ տէր. (Ածաբ. մակաբ.։)
Իբրեւ կայծակամբք թափանցիկ սուզեալ, զոչեղութիւն միայն տեսանել, զսա կոչեն կեանս. (Մագ. ՟Զ։)
Միայնաւորաց պայծառութիւնն, սրբութեան ուղղաւորիչն (կամ ուղղեւորիչն). (Ոսկ. լս.։)
Կարի նորակերտ նորանշան՝ մեծապայծառ եւ չնաշխարհիկ գործ էր. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Ընդ չքնաղագիւտ եւ լուսատեսակ իմաստիցն պայծառութիւն. (Երզն. մտթ.։)
Զորոց տեսեալ զչքնաղակերպ պայծառութիւնն դասակարգութեանն. (Լմբ. սղ.։)
Որք առ խաբէութիւն պատրանաց լսելեաց գեղեցիկ արուեստակեալ ստեղծուածս ի միասին անկեալ թուեցան առ անուանցն իրս պայծառաբանք երեւեալ. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
cf. ՊԱՅԾԱՌԱՊԷՍ.
Սուրբք աստուածայնով բարութեամբ գեղով զինքեանս պայծառաբար արտափայլեցուցին. (Մաքս. եկեղ.։)
Պայծառ գեղով. չքնաղ. արտափայլեալ.
Ծածկէր (Սերովբէն) զերեսս առ ի չհանդուրժելոյ փառացն պայծառագեղն ճառագայթից. (Ոսկ. ես.։)
զուարթունք ... պայծառագեղք եւ ցանկալիք. (Մծբ. ՟Ժ՟Ե։)
Ոչ խնայէր ակն նոցա ի գեղեցկատես պայծառագեղ մանկան հասակ արուի կամ իգի. (Կաղանկտ.։)
Ի զգեստս պայծառագեղս (կամ պայծառազգեստս) թագաւորութեանն. (Եփր. թագ.։)
(Կղզիք նաւարկելիք) պայծառազօդ շինութեամբքն քաջ ի բաց գերազանցեցին զմիջերկրեայ զհռչակաւոր քաղաքօքն (ա՛յլ ձ. պայծառազարդ). (Պիտ.։)
Որոյ թեւքն են պայծառ, գեղեցիկ, պսպղուն.
Սիրամարգ պայծառաթեւ. (Վեցօր. ՟Ը։)
Պայծառ ի խօսս. պերճախօս.
Պայծառախօսն Յոհան՝ Ոսկիբերան ասացաւ. (Վրդն. լուս.։)
cf. ՊԱՅԾԱՌ. λαμπρός, φαιδρός splendidus, laetus, -a, -um.
Արեգակն պայծառական ճառագայթիւք պայծառացուցանէ։ Որպէս տեսի ընդ ձեզ զտրամականսն, կամիմ տեսանել եւ զպայծառականսն։ Այնչափ առաւել պայծառագոյն է լոյսն այն, զի եւ զպայծառական աստեղսն ծածկէ. (Ոսկ. ղկ. եւ Ոսկ. ի նոր կիր. եւ Ոսկ. խչ.։)
Ընծայս պարգեւաց պայծառականաց խոստացաւ շնորհել. (Նար. խչ.։)
Բարեպաշտութիւն ... մեծ է, եւ լցեալ ամենայն պայծառական փարթամութեամբ. (Աթ. ՟Ը. յն. ամբրոսիոս, անմահական, կամ հաճոյական յոյժ։)
cf. ՊԱՅԾԱՌ.
Շուշան պայծառային զողջախոհութեան ճառագայթս զեկուցանէ. (Նիւս. երգ.։ 1)
ἁναλάμπω, καλλοπίζομαι reluceo, splendeo, exornor, claresco, floresco, glorior. Պայծառ լինել. լուսափայլել. շքեղանալ. պերճանալ. պճնիլ. երեւելի լինել. փառաւորիլ. պարծիլ.
Ի ժամանակի այցելութեան իւրեանց պայծառասցին. (Իմաստ. ՟Գ. 7։)
Յօրինէր կազմէր ամենայն զարդու իւրով, եւ պայծառանայր առաւել յոյժ. (Յուդթ. ՟Ժ. 4։)
Կղեմէս Աղեքսանդրայ երէց եւ պանտենոս փիլիսոփոս ստոյիկեան ի մերմէ ոճոյս՝ պայծառանային։ Աղեքսանդրոս ի դաւանութեան պայծառացաւ. (Եւս. քր. ՟Բ։)
Սուրբ հարքն երկոքումբքս այսոքիւք բարեփառութեան ղամպարօք փայլեալք պայծառանային. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Դնեմք առաջի պայծառացելոց ոգւով՝ զլուսափայլ բանից ճառագայթ. (Շ. ընդհանր.։)
Պայծառասցին լապտերք հոգւոց մերոց։ Պայծառացեալ ի կամարս լուսեղէնս։ Պայծառացի՛ր եկեղեցի Աստուծոյ ընդ ճգնութիւն սրբոց վկայից. (եւ այլն. Շար.։)
cf. ՊԱՅԾԱՌԱԿԵՐՏ.
Եկեղեցի բարձրաբերձ, եւ պայծառաշէն տաճար. (Հ. փետր. ՟Ժ՟Թ.։)
Հասի ի պայծառաշէն կայանս սրբոյն Կոստանդիանոսի. (Յիշատ.։)
Պայծառ եւ պանծալի օրինակաւ. փառօք. շքով. վայելչապէս.
Առաքէ ի Հայս պայծառապէս զՏիրան թագով պսակեալ։ Ուր պայծառապէս իսկ բորբոքի ջահ սրբութեան զգուշացելոցն յարթնութեան. (Յհ. կթ.։)
Իսկ իշխանն զգեցեալ զհանդերձս իւր՝ շրջէր ի քաղաքին պայծառապէս. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Է։)
Թագաւորն քո զինեսցի պայծառապէս. (Լմբ. ովս.։)
Պայծառապէս զարդարէ զնա (այսինքն զեկեղեցին). (Ուռպ.։)
cf. ՊԱՅԾԱՌԱՏԵՍԻԼ.
Ունիմ առ տիւ պայծառատիպ մի կարկեհան, եդեալ ի լանջս ըստ վակասին ահարոնեան. (Շ. իմ. եղակ.։)
Որ առնէ զպայծառութիւն. պայծառացուցիչ. լուսատու.
Յայտնի տեսանէր զպայծառարար յաջողութեան ճախրումն Սրբոյն Գրիգորի ի վերայ ուխտապահացն. (Փարպ.։)
Պայծառ դիմօք. ըստ յն. ոճոյ՝ եւ աչօք.
Հրաչեայ սա կոչի վասն առաւել պայծառերես եւ բոցակնագոյն իմն լինելոյ. (Խոր. ՟Ա. 21։ 1)
cf. ՊԱՅԾԱՌՈՒԹԻՒՆ.
Զտեալ զտեսիլն յերեսացն պայծառմանէ յանձին կրէ, այլ ի ներքս անդ ոչինչ նոր. յն. զերեսս ունի միայն պայծառ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։)
Յանդիմանութիւնս պատշաճականս, ձաղանս պատեհագոյնս։ Պատշաճական մասունս չափոց ազդողականաց՝ հինգ զգայութեանց։ Պատշաճականաւ թուով պանծանաց պայծառացուցեալ. (Նար. ՟Ի՟Է. ՟Խ՟Զ. եւ Նար. առաք.։)
Յուլիանոս՝ իբրեւ զկայծակն ինչ պարածածկեալ ընդ յարդիւ՝ թագուցեալ ունէր զկռոցն մոլորութիւն. (Ճ. ՟Բ.։)
Դիմել ի դրախտս պայծառազարդ եւ պարարտաբեր պտղոցդ։ Պտղագործ երկիր՝ պարարտաբեր բուսովք. (Երզն. լս.։)
Զպղատոնականն համարձակագոյն այժմ բարբառիմ։ Եւ այսոքիկ պերճ եւ պայծառ՝ պղատոնականքն իբր եղանիլ բանք. (Խոր. Ա. 35։)
Դասակարգեա պճնազարդեալ պայծառակերպութեամբ. (Խոսր.։)
Զնկար անկուածոյ ճառիս դրուատի՝ պայծառապէս պճնազարդեցից. (Նար. առաք.։)
Պայծառերանգ նիւթով զգեստաւորեալ պճնազարդէր։ Ընդէ՞ր այդպէս պճնազարդիս. (Ասող. ՟Բ. 2։)
Պայծառապէս պճնեալ. պճնութեամբ պայծառացեալ. աղուոր, զարդարուն.
Ի զէնս ոսկիակուռս պճնապայծառս։ Շինէ ապա զպճնապայծառ եկեղեցին բագրանու. (Յհ. կթ.։)
Որ ջահաբորբոք լուսով պայծառացուցանեն զեկեղեցիս քրիստոնէից։ Ամենազարդ պայծառութեան ջահաբորբոք լուսաւոր անօթոց. (Ճ. ՟Բ.։ Ասող. ՟Գ. 9։)
ՋԱՀԱԶԱՐԴԵԼ ՋԱՀԱԶԱՐԴԻԼ. Որպէս ջահիւք զարդարել կամ իլ. լուսազարդել. պայծառացուցանել, պայծառանալ.
Ի մէջ պայծառութեան բոցոյ հնոցին ջահակերպեալ փայլատակեցան. (Թէոփիլ. պհ.։)
Պայծառ որպէս զջահ, լուսապայծառ.
Ջահապայծառ լապտէրօք առաջնորդեալ. (Թէոփիլ. պհ.։)
Ի նմանէ ջահեալ եւ պայծառացեալ այլք այլուր ջահացուցիչ լոյս. (Ոսկիփոր.։)
Ի պրս. ռուշէն. ուստի թ. ռուշանլըգ. Լուսաւորութիւն. պայծառութիւն. յոտակութիւն սրտի. պարզութիւն. պարզմտութիւն.
ՍՊԻՏԱԿԱՆԱՄ λευκαίνομαι, λευκαντίζομαι, λάμπω albesco, candeo, splendeo. որ եւ ՍՊԻՏԱԿԻԼ. Սպիտակ լինել. պայծառանալ. ճերմկնալ, ճերմկիլ.
ἑμπρέπω, διαπρέπω decoror, adornor, splendeo. Պայծառանալ վայելչապէս. փայլել. ծաղկիլ. զարդարիլ.
ՎԱՌ Ի ՎԱՌ. եւ ՎԱՌ Ի ՎԱՌԵԱԼ. ՎԱՌ Ի ՎԱՌԵԱՆ. Վառվառեալ. փողփողեալ. պայծառ. արծարծ. վառվըռուն. փառլագ.
Զգարնանաբեր ծաղկանոցաց բերեալ զնմանութիւն վառ ի վառ գունովք։ Զօրէն վառ ի վառ գունով զգիրսն երեսացն պայծառացուցանէի. (Լաստ. ՟Ժ. ՟Ժ՟Զ։)
Առ իմէ՞ շիջուցանէք զկայծակն արծարծիչ վատաբաստիկս անձին. (Պիտ.։)
Ի ներքին եթովպիա են ասեն վիշապամարտք եւ այծամարդք. (Վրդն. ծն.։)
Ի ներքին եթովպիա են ասեն վիշապամարտք եւ այծամարդք. (Վրդն. ծն.։)
ՓԱՂՓԻՆԱՏԱՐ ՓԱՂՓԻՒՆԱՓԱՅԼ. Ունօղ զփաղփիւն եւ զփայլումն, կամ զփայլիւն փաղփուն . պայծառ.
Ծագել փայլմամբ, լուսափայլ պայծառութեամբ.
Պայծառացաւ եւ փայլատակեցաց ցոյցք վարդապետութեանն։ Աստուածասէր թագուհեացն, որք ընդ ձերոյդ հեզութեան փայլատակեն. (Ոսկ. ի մելիտ.։ Պրպմ. ՟Լ՟Է։)
Փայլատակեցոյց զփայլատակունս։ Սաստիկ կայծակունս յաչաց փայլատակեցուցանիցեն. (՟Բ. Թագ. ՟Ի՟Բ. 15։ Իմ. ՟Ժ՟Ա. 19։)
Համ քաղցրունակ։ Քաղցրունակ պտղոց պահապան։ Իսկ ինձ պայծառ եւ քաղցրունակ՝ զանմահարարն ըմպել վըտակ. (Նար. գանձ.։ Երզն. լս.։ Շ. եդես.։)
Քաջայարմար վայելչականօք ի կրկնոցս վերջաւորս փողփողեալս։ Պայծ առանայ եւ արեգակն՝ հանդերձ բոլոր եւ քաջայարմար աստեղօք. (Անան. եկեղ.։ Զքր. կթ.։)
Ի վերայ կառաց անցեալ նստէր ի տախտակս քառայարոյցս այծից. (Փիլ. լիւս.։)
Տախտակ քառայարոյց. որ ի չորս փայտից վերայ էր եդեալ, եւ այծն ի վերայ խաղայր ... եւ կամ կառք էր լծեալ եւ այլն. (Լծ. փիլ.։)
Լոյս քառասնաջահ լուսաւորելով զսիրտս տօնասիրաց։ Ի քառասնաջահ լապտերաց լուսաւորեսցո՛ւք։ Ի մէջ սառուցեալ ծովու լապտերս քառասնաջահ պայծառացեալ մարմինք նոցա. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Զտանն վայելչութիւն եւ զգեստուցն պայծառակերպութիւն, որով ահարկութիւն նոցա (մեծամեծաց) պարագրի։ Եւ որ այլ ահարկութիւնք եւ պատմութիւնք նորա թագաւորութեանն արժանաւորք. (Շ. ՟ա. յհ. ՟Խ՟Զ։ Արշար. ՟Ի՟Ը։)
Ահաւոր փայլմամբ. ահեղ եւ պայծառ։
ԱՄԱՂԹԵՂՋԻՒՐ գրի կարճելով եւ ՄԱՂԹԵՂՋԻՒՐ. Անուն միոյ ի դստերաց Յովբայ։ (Յոբ. ՟Խ՟Բ. 14։) Այլ ըստ քերթողաց՝ եղջիւր ամաղթեան, որպէս թէ եղջիւր ամաղթեայ՝ այծոյ կաթնատուի Արամազդայ, նշանակ առատութեան կամ ճոխութեան. եւ ըստ եբր. եղջիւր ծարրոյ՝ որպէս անօթ սնգուրի, նշանակ գեղոյ. ἁμαλθαίας κέρας amaltheae cornu, amalthea
Ամաղթեղջիւր. առասպել հեթանոսական ստեղծ զամաղթեայ պատմութիւնն, որ այծ էր՝ ասեն. որոյ մի եղջերն խզելոյ՝ ի բաց բղխել ի խոր տեղւոյն զամենապտղութիւնն. (Նիւս. երգ.։)
Ամաղթեղջիւր. եղջիւր տեղւոյն (կամ դեղոյ) անուանեցաւ. եւ այլք՝ պտղոցն քաջաբերութեամբ՝ եղջիւր ամաղթեան այծուն ասեն. (Ոսկիփոր.։)
παμφαής, περιφανής. ttotus lucens, splendidissimus, undique conspicuus Ամենայնիւ պայծառ. լուսապայծառ. ամենաճառագայթ. երեւելի ամենայն իրօք. չքնաղ. փառաւոր. վայելչապանծ. անարատ եւ յստակ. խիստ պայծառ՝ փայլուն. գայէթ նուրանի՝ րուշէն. շէօհրեթլի. միւքելլէֆ.
Ամենապայծառ լոյս, կամ հուր. (Դիոն.։)
Ամենապայծառ է քաղաքն։ Ի նմա կանգնեցաւ նշան խաչին Քրիստոսի՝ երեւելին եւ ամենապայծառ։ Նստո՛ ի կառս բարձունս եւ յամենապայծառս. (Ոսկ. մտթ.։)
Ամենապայծառ ծագմամբդ. (Շար.։)
Ամենապայծառ գանձուցդ. (Նար.։)
Յամենապայծառ անանց բարութեանց. (Մանդ.։)
Մտանել յամենապայծառ տեսարան։ Յարկեալք ամենապայծառն վայելչութեամբք. (Պիտ.։)
Յիւր մարմինն առ ընդ ամենապայծառ անմեղութեանն. (Լմբ.։)
Դրախտ ամենապայծառ եւ լուսագեղ։ Ո՛վ ամենապայծառ (յն. երանաւէտ) դրախտ. (Ոսկիփոր.։ Ոսկ. ծն.։)
Ամէներջանիկ լուսովն զքեզ պայծառացոյց. (Տօնակ.։)
Որք ի հնդկացն ականք (կամ ակունք) զամէնօրհնեալդ ձեր պայծառացուցանեն զգլուխս։ Զոր ի Քրիստոս սիրոյն պսակ դնել, որ ամէնօրհնեան գլխոցդ ձերոց է պատշաճ. (Պրպմ. ՟Լ՟Է. եւ ՟Լ. ըստ ձ։)
cf. ԱՅԾԵՄՆԱՁԵՒ.
Որ չունի զաղջամուղջ ինչ. անաղօտ. պայծառ.
Խորանք պայծառազարդք. (Մանդ. ՟Ի՟Գ։)
Աշխարհալոյս պայծառ արուսեակ. (Լմբ. պտրգ.։)
Լուսապայծառ եւ առաքինաբնակ (այրն մանեայ). (Երզն. լուս.։)
Առաքինահրաշ վարուք պայծառացեալ։ Առաքինահրաշ երկօք. (Յհ. կթ.։)
Ունօղ զձեւ եւ զտեսիլ արուսեկի. լուսապայծառ.
Լուսաճաճանչ. լուսապայծառ.
ԱՐՓԻԱՓԱՅԼԵԼ. Լուսափայլել. պայծառանալ.
Բազմագովեստ պայծառ յօրինման նոր արարածոց. (Նար. կուս.։)
Ի սնգոյրս եւ ի ծարոյրս, եւ ի բազմագունակ հանդերձս պայծառս. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Է։)
πολύφωτος, αὑγήεις lucidissimus, splendidus Ճաճանչագեղ. լուսափայլ. ճառագայթաւէտ. պայծառ.
Ելանէաք առ բարձրագոյնսն բազմաճաճանչ ճառագայթիցն պայծառութիւնս. (Դիոն. ածայ.։)
λαμπρότατος, εὑφεγγής splendidissimus, lucidus Յոյժ պայծառ, լուսաւոր, մեծապայծառ. յստակ. մաքրափայլ. փայլուն՝ սիրուն.
Ցուցանելով զբազմապայծառ նմա պատրաստեալ պսակ։ Բազմապայծառ կուսութեամբ. (Խոր. հռիփս.։)
Բազմապայծառ հանդերձ. (Ճ. ՟Ա.։)
Բազմապայծառ վայելչութեամբ. (Լաստ. ՟Ի՟Գ։)
Բազմապայծառ գնդիւք՝ վերին զօրականօք. (Ոսկ. ի նեռն.։)
Իբրեւ զարեգակն բազմապայծառ. (Վրդն. օրին.։)
Բազմապայծառ յարկ տանն Աստուծոյ, կամ քաւարան, տաճար. (Յհ. կթ.։)
Զբազմապայծառ կեանս աշխարհի սիրեցին. Գովել զկազմութիւն եւ զհացտուն՝ վասն բազմապայծառ պատրաստութեանն. (Փիլ. ել. եւ Փիլ. տեսական.։)
Զիւրոյն լուսաւորութեան պայծառութիւն՝ բազմերջանիկ հեղմամբ յայտնէ. (Դիոն. երկն.։)
ἁβρότονον (իբրու անմահական). abrotonum էգն կոչի յիտալականն. abrotono femina, santolina Բանջար մշտադալար, յորմէ կազմի եւ գինի. բարձուէնեկ. բացվենիկ .... Որձ բարձուենեակն կոչի եւ ԳՆԴԱԾԱՂԻԿ. սպիտակն ասի եւ ԿԱՅԾՈՒՍ. եւ դեղինն՝ ըստ ոմանց ԲՐԻՆՃԱՍԻՍ, կամ ԲՈՆՋԱՍ։ (Գաղիան.։ եւ Բժշկարան.։)
Թէպէտ եւ այսպէս բարձրապատիւ եւ պայծառանշան առաքեցաւ (Պօղոս) ի Քրիստոսէ. (Ագաթ. (հին տպ. պանծապատիւ։))
Բարձրատեսակ եւ պայծառ երկին, աթոռ փառաց բարձրելոյ. (Թէոդոր. ի կոյսն.։)
Ի կենաց որթոյն մեզ բարունակացեալ պայծառ եւ կանուխ ողկոյզ. (Խոր. հռիփս.։)
Ունիմ առ տիւ՝ պայծառատիպ մի կարկեհան. իսկ առ գիշեր՝ սպիտակափայլ բիւրեղանման. (Շ. իմ. եղակ.։)
Բոցատեսիլ եղեալ, պայծառացեալ.
Հրաչեայ սա կոչի վասն առաւել պայծառերես եւ բոցակնագոյն իմն լինելոյ. (Խոր. ՟Ա. 11։)
Եւս քան զեւս գեղեցկապանծ նոր պայծառութեամբ վայելչացուցին. (նար. խչ։)
Գեղեցիկ փայլեալ. պայծառափայլ.
Գերազարդեալ փառօք պայծառացաւ սուրբ եկեղեցի. (Շար.։)
φανερώτατος, περιφανέστατος, ἑμφαντικώτατος manifestissimus, illustrissimus, significans cum emphasi Առաւել կամ յոյժ երեւելի. պայծառ. յայտնագոյն. քաջայայտ. նշանաւոր, նշանական.
Ունօղ զեօթն ջահս ճրագաց. եօթնաճրագեան. եւ Բազմապայծառ.
Աշտանակ ոսկի՝ եօթնաջահեան պայծառացեալ. (Շար.։)
ՅԱստուածային պայծառութենէն զազրակերպեալ. (Նար. յովէդ.։)
Զարդափայլեալ պսակեաց զքեզ Քրիստոս։ Որ ի սկզբան զարդափայլեալ յօրինեաց զաշխարհս։ Արփիահրաշ քան զարեգակն զարդափայլեցաւ։ Ծաղկօք զուարճացեալք զարդափայլէին գագաթունք ծառոցն։ Դաշտք համօրէն զարդափայլեալ պայծառանան. (Զքր. կթ.։)
Զարդափայլեալ պսակեաց զքեզ Քրիստոս։ Որ ի սկզբան զարդափայլեալ յօրինեաց զաշխարհս։ Արփիահրաշ քան զարեգակն զարդափայլեցաւ։ Ծաղկօք զուարճացեալք զարդափայլէին գագաթունք ծառոցն։ Դաշտք համօրէն զարդափայլեալ պայծառանան. (Զքր. կթ.։)
Զուարթագոյն եւ պայծառք երեւէին. (Եղիշ. ՟Է։)
Կամիմ եւ զպայծառագոյն զուարթագոյնս ի գինարբուս զվարսն ասել. (Փիլ. տեսական.։)
Լուսափայլ. պայծառ.
Զպայծառութիւն օդոյն թխացուցանելով. (Շ. բարձր.։ եւս եւ Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Բորբոքեալ վառեալ լուսով. լուսափայլ. լուսապայծառ.
Լուսով զարդարել. պայծառացուցանել. կր. պայծառանալ. փայլել.
լուսակերպ կացուցանել. պայծառացուցանել որպէս զլոյս.
Որ ճաճանչէիբրեւ զլոյս. որոյ ճաճանչք են լուսապայծառ. լուսանշոյլ. ճառագայթարձակ.
Լուսաճաճանչ պայծառութիւն ի նմա. (Փարպ.։)
Պայծառ որպէս զլոյս, կամպայծառացեալ լուսով. լուսափայլ. պայծառափայլ. լուսաւոր, մաքուր, փայլուն, յստակ, եւ յայտնի. անաղօտ.
Լուսապայծառ թագիւ պճնելոցն. (Նար. ՟Ձ՟Բ։)
մարիամ լուսապայծառ։ Լուսապայծառ հրշտակիննստելով. (Շար.։)
Նշանակելով զլուսապայծառառ աստուածութեանն բարձրութիւն. (Երզն. մտթ.։)
Լուսապայծառ իմաստիւք լոյս եղելոց աշխարհի համածագօղ գոլով. (Շար.։)
Յորում մեկնին միտք բանիցն լուսապայծառ վերլուծութեամբ. (Երզն. մտթ.։)
ԼՈՒՍԱՓԱՅԼԵՄ ԼՈՒՍԱՓԱՅԼԻՄ. λάμπω, ἑλλαμπρύνομαι , φαίνω splendeo, luceo στίλβω, ἁπαυγάζω fulgeo. Լուսափայլ լինել. պայծառանալ. լուսաւորիլ. շողշողել.
ԼՈՒՍԱՓԱՅԼԵՄ ԼՈՒՍԱՓԱՅԼԻՄ. λάμπω, ἑλλαμπρύνομαι , φαίνω splendeo, luceo στίλβω, ἁπαυγάζω fulgeo. Լուսափայլ լինել. պայծառանալ. լուսաւորիլ. շողշողել.
Լուսաւոր եւ պայծառ կամ փայլուն փետրովք.
Ի խոհարարանոցէ կայծականցն առի։ Ի խոհարարոցին խարոյկ արկեալ. (Ճ. ՟Ա.։)
Զզօրութիւն հրոյնշիջուցեր, զխոշորութիւն կայծականց ի կակղութիւն վարդի փոխեցար. (Գիւտ թղթ. առ վաչէ։)
Ծաղկօք զարդարել. ծաղկեցուցանել. պայծառացուցանել.
Զպայծառազգեստ ոստասաղարթ եւ ծաղկազուարճ տօնախմբելին իսրայէլի. (Խոր. վրդվռ.։)
Ուր են ծաղիկք պայծառք. ծաղկազարդ.
Ի ծաղկապայծառ դրախտին (յերկինս). (Թէոփիլ. պհ.։ Մաշտ.։)
զարդարեաց մեծապայծառ ծիրանածաղիկ ոսկէթել անկուածով. (Ասող. ՟Գ. 9։)
ԿԱՅԾԱԽԱՌՆ ԿԱՅԾԱԿԱԽԱՌՆ. Խառն ընդ կայծս կամ ընդ կայծակունս հրոյ.
Էր զերիս աւուրս ի կայծախառն մոխրին, եւ ոչ մեռաւ. (Հ. կիլիկ.։)
Հնոցի մոխրով կայծախառն մածուցին։ Հալեալ ձիւթ՝ կայծակախառն մածուցին. (Ճ. ՟Դ.։)
Որ թօթափէ յիւրմէ զկայծակունս. կայծակնացայտ.
Հըրոյ ցոլմունք կայծակնաթափ փայլատական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
ԿԱՅԾԱԿՆԱՀԱՐ ԱՌՆԵԼ. ԿԱՅԾԱԿՆԱՀԱՐԵԼ. Հարմամբ որպէս կայծքարի ընդ պողպատ՝ հուր բորբոքել. կամ որպէս շանթիւ հարկանել ի հրդեհել.
Եւ ինքն լիպարիտ իբրեւ զամպ հրախառն մտանէր եւ ելանէր, եւ կայծակնահար առնէր զբազումս. (Օրբել.։)
Իբրեւ զհուր կայծակնահարեալ ընդ ոլորտս երկրիս մերոյ ի վեր բարձրացուցին զբոցն տոչորիչ. (Յհ. կթ.։)
Որ վարէ զկայծակունս. որպէս դարբինն, եւ գործիք նորա. Զհեփեստոս ասեն կաղ յերկոցունց ոտիցն, եւ կայծակնավարս ունի ի ձեռնն աքցանս եւ կռանս, եւ նստեալ դարբնէ մարդկան. (Արծր. ՟Ա. 3։)
Որ ցոլացուցանէ զկայծակունս. փայլակնացայտ.
Ամպ կայծակնացոլ ի վերայ քահանայապետին. (Մխ. ապար.։)
Ունօղ յինքեան զկայծակունս. լի կայծակամբք հրոյ.
Երկու բուրանոցք կայծակնաւորք. մինն խնկով, եւ միւսն ճենճերիւ. (Նար. լ։)
Առասանս ի խստագոյն ձարաձեւ այծից կոշկոռոտունս կարկատեալս (ա՛յլ ձ. կշկռոտունս)։ Տարակուսանս իմն սակաւ առաջի ձեր սփռեցաք. զի կաշկանդեալ կշկռուտ եւ ընդելուզեալ հիւսակս ատտիկեցի եւ այլն. (Մագ. ՟Ի՟Զ. ՟Լ՟Զ։)
cf. ԱՅԾԻՔ;
Նոյն բառ եւ ի յն. ա՛իքս կամ էքս. αἵξ սեռ. αἱγός. capra եւ caper Ազգ խաշին՝ նման ոչխարի, այլ անհանդարտ, յանդուգն, եւ ճարտար, մօրուտնի, եւ երկայն գիսովք կամ մազովք մարմնոյ ողջոյն. արականն կոչի քազ. իսկ այծ՝ է առաւել էգն քան արուն. այծ, էծ, իծուկ. քէչի. պիւզ, էնզ.
Զատոյց զքաղս կապոյտս եւ զպիսակս, եւ զամենայն այծս կապոյտս։ Քազք ելանէին ի վերայ այծից։ Արջառ կամ ոչխար կամ այծ։ Իբրեւ երկու երամակք այծից. եւ այլն։
Այծ, առ ի յածել եւ յարձակել կենդանի ասացեալ, որ է դիմել. (Փիլ. լին. ՟Գ. 3.) որպէս թէ ի բայէս ածեմ.
Կռոնոս զկնի դարանեալ՝ հեծեալն յայծ. (Մագ. ԼԴ։)