Other definitions containing this entry
Եռ քաղցուոյ։ Յորժամ ի յեռէ դադարէ. (Վստկ.։)
Ընդ խաղ արկեալ՝ ասէին, եթէ քաղցուալից իցեն. (Գծ. Բ. 13։)
ՆԱՒ ՔԱՐԵՂԷՆ. որ եւ ՔԱՐԷՆԱՒ. λιθινή νᾶυς vas cavum et oblongum եւ այլն. Աման ի ձեւ նաւակին կամ կոնքաձեւ, մանաւանդ ընդունարան գինւոյ, եւ քաղցուոյ. որպէս տակառ. թակոյկ. տաշտ. հնձան. (իսկ պրս. նավէ՛, է կոնք. եւ նավիյտէն, փորել զմէջն).
Որպէս արմատ բառիս Շառագոյն, է՝ կարմիր բոսորագոյն. արիւնաներկ շարաւախառն. (լծ. ռմկ. շիրայի գոյն, այսինքն քաղցուոյ. պ. սուրխէք ՝ է կարմրագոյն. եւ սարը ՝ դեղին. եւ լտ. գրուօր է արիւն)
Ռետինըդ քաղցու ռամ հոգւոյս արբո. (Ժմ.։)
Վեց գրուան գարի, եւ ՟Ժ՟Զ փաս քաղցու. (Կանոն.։)
Ապականեն զբարս քաղցունս բանք չարք. (՟Ա. Կոր. ՟Ժ՟Ե. 33։)
Ունիցիք բարս քաղցունս. (՟Ա. Պետ. ՟Գ. 16։)
յորմէ վր. զվինօ. յն. ինօս. լտ. վինում. οἷνος vinum Բեր որթոյ կամ այգւոյ. արիւն խաղողոյ. քաղցու կամ խազմուզ ինքնին եռացեալ. դնի եւ փոխանակ Գինարբութեան կամ արբեցութեան.
Քաղցունցն եւ դառինցն. (Գր. հր.։)
Որովայն իմ իբրեւ զտիկ քաղցուոյ կապեալ եռայ. (Յոբ. ՟Լ՟Բ. 19։)
ԵՓԵԱԼ կամ ԵՓԱԾ ԳԻՆԻ. Գաղիան. որպէս յն. է՛փսիմա. ἔψημα իմա՛, Գինի ի քաղցուոյ եփելոյ։
Յայնժամ անձրեւք քաղցունք եւ շահեկանք. (իսկ այժմ անպիտանք եւ ջաղբք եւ թորթորեալք. Յհ. կթ.։)
ՌՈՒՓ կամ ՌՈՒՓԻՆ կամ ԸՌՈՒՊ. Բառ այլազգ. ռէիւպ, ռաիպ. Թանձրացեալ մակարդեալ կաթն, եւ Ամենայն թանձրամած ուտելի. մածուն. քաղցու եփեալ. օշարակ, մեղր, շիրուպ. եւ այլն. իտալ. ռօպ, ռօ՛պպօ.
ԱՐԻՒՆ ԽԱՂՈՂՈՅ կամ ՈՐԹՈՅ. Քաղցու, մանաւանդ գինի.
Երգել վայել է, եւ այսպէս երգել, զի եւ համբակագունիցն առաջնորդք բարուց քաղցունց լինիցին. (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
πίθος dolium. Անօթ խոր եւ մեծափոր. կավեղեն թրծեալ, կամ փայտեղէն, ընդունարան քաղցուոյ եւ գինւոյ.
Հնչել ձայնի ի շարժման անշունչ իրաց եւ կենդանեաց. շառաչել կառանց. շչել սողնոց. եռալ քաղցուոյ. շշնկոց հանել.
Ջուրք յորդանանու ռետին մեզ փայլեն դեղ անմահութեան։ Ռետին մակաւասար արկեալ (ի վերայ ձկանց ի պէտս համեմից), եւ ոքսեմելի։ Ռետնիւ լնանիմ, եւ ոչ բժշկիմ։ Ռետնիւ քաղցու (կամ ռետիւք քաղցիւք) բժշկական զհիւանդութիւնս ողջացուցէք։ Ռետինըդ քաղցու (կամ ռետինըս քաղցոյ) ռամ հոգւոյս արբո. (Զքր. կթ.։ Մագ. ՟Ժ՟Բ։ Նար. ՟Կ՟Բ։ Շ. տաղ առաք.։ Ժմ.։)
Ի կերչէ ել կերակուր, եւ ի հզօրէ ել քաղցր։ Որպէս զի քաղցր են ի քիմս իմ բանք քո, քան զմեղր բերանոյ իմոյ։ Անձին կարօտելոյ եւ դառն իբրեւ զքաղցր թուի։ Պտուղ նորա քաղցր է ի կոկորդի իմում։ Յոյժ քաղցր թզոյ։ Իբրեւ զթուզ քաղցր։ Կերա՛յք եւ արբէ՛ք զպարարտս եւ զքաղցունս. յն. զքաղցութիւնս. (եւ այլն։)
Քաղցր է տէր։ Դու միայն թագաւոր քաղցր։ Քաղցր է ողորմութիւն քո։ Քաղցր եղիցի նմա օրհնութիւն իմ։ Քաղցր քուն է ծառայի։ Քաղցր այր ողորմի, եւ տայ փոխ։ Քաղցր եւ բարերար եւ սիրելի էի զօրաց իմոց։ Առ քաղցր հեբրայեցիս ողջոյն յոյժ։ Որ քաղցր են բանիւք։ Ապականեն զբարս քաղցունս բանք չարք. եւ այլն։ Հեշտ եւ սիրելի ամենայնի, որպէս այնպիսին բժշկութիւն բուռն կրիցն լինելով, անուանեցաւ քաղցր. (Պղատ. տիմ.։)
Քաղցր եւ դառն ասի, որ համահամ քմացն ճանաչի։ Քաղցր եւ անուշ բարեօք լի է։ Յորդ եւ քաղցր անձկաւ փափաքելով։ Քաղցր խոնարհութեամբ։ Որ փոխեն զքաղցր ժամանակ խնամոց նորա ի դառն հատուցումն։ Ազգ գազանաց պէսպէս բնութեամբ՝ քաղցունք եւ դառինք. (Յճխ.։)
Վեհն ի տկարէն ընդոտնի, տեղի յարդարէ ուժգինն՝ քաղցուն (հեզոյն). (Նար. մծբ.։)
Ամենայն ումեք իւր սովորութիւն քաղցր է։ Բազումք են քաղցունք եւ հանդարտք։ Քաղցունս ապա յօրինէ յայս. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 18. 30։)
Կենադանի երկրին, զոր քաղցունքն ժառանգեն. (Նախ. առակ.։)
Արբուսցէ առատութեամբ հոսանացն քաղցունց։ Այս զձեզ քաղցունս արասցէ եւ ուղղափառագոյնս. (Սարկ. աղ.։ Առ որս.։)
Զի եւ համբակագունիցն առաջնորդք բարուց քաղցունց լինիցին. (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
Ո՞ր է լաւագոյն, բնակել առքաղցունս քաղաքացիս, եթէ առ չարս. (Պղատ. սոկր.։)
Ռետինդ քաղցու (այսինքն քաղցրութեան), ռամ հոգւոյս արբո՛ Իբր դառնութիւն եդեալ ընդ քաղցու. (Ժմ.։ Նար. ՟Ձ՟Բ։)
Յովհաննէս մարախով եւ վայրենի քաղցու կերակրեալ լինէր. (Լաստ. ՟Զ։)
ՔԱՂՑՐ. մ. ՔԱՂՑՈՒՆՍ. իբր Քազցրութեամբ. անո՛ւշ անուշ.
Սպիատակին է սպիտակագոյն, եւ քաղցութիւն դարձեալ (ի) հաւասարութիւն՝ այլ քաղցրագոյն. (Բրս. ապաշխ.։)
Ոչ եւս քաղցուն ջուր ըմպելի՝ աւելի քան զաղտաղտն գտանել անպիտանութիւն. (Պիտ.։)
Մեղր՝ պտուղ քաղցր եւ անարօր։ Զքաղցունսն գործեալ պար մեղուացն՝ մատուսցեն տռփողացն անարօր. (Ածաբ. նոր կիր.։ Մագ. ԿԲ։)
Ըստ իմաստնոյն՝ բանք եւ ջուրք գողունք՝ քաղցունք են. (Մխ. ապար.։)
Ոչ կարէն ժուժել (կամ հանդուրժել) ուժգնութեան քաղցուոյն։ Ոչ ժուժեն զնորս. այլ՝ չար պատառմամբ պատառին. (Երզն. մտթ.։)
Տղայոցն արեամբ բեթղահէմ ներկեալ լինէր, եւ տարաժամ ողկուզիցն քաղցու ընդ արտասուս ծնողացն խառնէր. (Ճ. ՟Գ.։)
ՋՈՐԴԱՆ կամ ՋՐՈՐԴԱՆ, ՃՐՈՐԴԱՆ. Բառ ռմկ. որ եւ ճոլստրան. Ուրդ կամ անցք ջրոյ. խողովակ՝ ընդ որ հոսի ի տանեաց անձրեւաջուրն, որպէս եւ քաղցուն ի հնձանէ ի կարաս. (Վստկ. -ճիպ։)
ՌՈՒՓ կամ ՌՈՒՓԻՆ կամ ԸՌՈՒՊ. Բառ այլազգ. ռէիւպ, ռաիպ. Թանձրացեալ մակարդեալ կաթն, եւ Ամենայն թանձրամած ուտելի. մածուն. քաղցու եփեալ. օշարակ, մեղր, շիրուպ. եւ այլն. իտալ. ռօպ, ռօ՛պպօ.
Զքաղցունսն տրոհել, եւ զդառինսն ողջունել։ Զաղնիւսն եւ զյոռիսն տրոհէ ի միմեանց ... Խոտան ի պիտանեաց տրոհի։ յայնժամ զուտ ընտրութեամբ տրոհէ ոչ միայն զմարդ ի մարդոյ, այլեւ զխորհուրդ ի խորհրդոյ. (Մաշկ.։ Վրդն.։ Երզն.։)
Քաղցու մզեալ իբր նոր գինի.
Բառ ռմկ. որ է ըստ մեզ Մուզ. քաղցու. լտ. մու՛սդում։ Վստկ. ՟Ճ՟Ի՟Ը. ՟Ճ՟Լ. ՟Ժ՟Խ՟Բ. եւ այլն։
Քաղցունք եւ դառինք, շայեկանք եւ անշահք։ Անարգք եւ շայեկանք։ Երեւի յանշայեկանն շայեկանն. (Յճխ. ՟Դ։)
cf. ՔԱՂՑՈՒԵՆԻ, եւ ՔԱՂՑՐ, (որ է իբր քաղցենալի).
Քաղցուալիցս զնոսա զրաբանէին. (Ոսկ. գծ.։)
Կարօղ է եւ զքաղցութիւն իւր դարձուցանել ի լիութիւն. (Շ. մտթ.։)
Ի լիութիւն ընչաքաղցութեան. (Յհ. կթ.։)
Քաղցունցն եւ դառնիցն, պարարտացն եւ կծուագունից (կերակրոց եւ ըմպելեաց). (Գր. հր.։)
Ոմանք ցրտին են, այլք քաղցունք՝ եւ ջերմական, որք ի տարերց՝ նոյնք զանազան որակացան (պտուղքն). (Երզն. ոտ. երկն.։)
Ուստի ուղղապէս ունի (ասելն), ապականեն զբարս քաղցունս բանք չարք. (Բրս. չար.։)
Զթաքծանս զամենայն ի բաց ընկեցեալ, եւ զքաղցունսն զամենայնսն պարուրէ պատմութեամբն. (Նիւս. երգ.։)
ՔԱՂՑՈՒԹԻՒՆ ՔԱՂՑՈՒՄՆ. Քաղց. քաղցնուլն. անօթութիւն.
Զորովայն քո լցցես դուլիութեամբ վասն քաղցութեան իւրոյ։ Ի վերայ քաղցութեան հանգեաւ (կամ յագեաւ), եւ աշխատութեամբ վաստակեցաւ, եւ քնով տկարացա. (Եփր. օրին. եւ Եփր. համաբ. ստէպ։)
Կարօղ է զքաղացութիւն իւր դարձուցանել ի լիութիւն։ Պարարիցէք սովաւ զքաղցումն նորա ըստ հոգւոյ. (Շ. մտթ. եւ Շ. ՟ա. պետ. ՟Ի՟Ա։)
Խաղաբանեալ ասէին, եթէ քաղցուալիցք իցեն. (Նար. յովէդ.։)
Քաղցունցն եւ դառնիցն, պարարտացն եւ կծուագունից (կերակրոց եւ ըմպելեաց). (Գր. հր.։)
Յայնժամ անձրեւք քաղցունք եւ շահեկանք. իսկ այժմ անպիտանք եւ ջաղբք եւ թորթորեալք. (Յհ. կթ.։)
ՔԱՂՑՈՒԵՆԻ գրի եւ ՔԱՂՑՈՒԱՅՆԻ. Քաղցենի. քաղցրաւենի. քաղցրահամ. քաղցրիկ. անոյշ.
Օգտի թզենին քաղցուենի ի կատաղի թզենւոյ անտի։ Սէր երկայնամիտ է, եւ քաղցուենի։ Ո՛ղջ լեր ինձ որդի՛ քաղցուենի. (Վեցօր. ՟Է։ Մեծբ. ՟Ժ՟Թ։ Պտմ. աղեքս.։)
համարձա՛կ է ինձ զկնի իմ եկողացն քաղցուայնի յուսովն սրտառուչ լինել զկնի զօրավարիս. (Տօնակ.։)
(Կենդանիք) բազմաբարոյք, քաղցունք. (Արշ. ՟Դ։)
Նիւթ բանաստեղծիցն՝ ստութիւն, պճնայարմար չափովք խնդալիս եւ քաղցունս իմն ճախարակեալ . յն. համեմատութեամբք եւ չափովք. ῤυθμοῖς καῖ μέτροις.
Երգել վայել է, եւ այսպէս երգել, զի եւ համբակագունիցն առաջնորդք բարուց քաղցունց եւ սիրայարմար լինիցին. (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
γλεύκους μεμεστώμενος musto plenus. Քաղցուով լցեալ. արբեալ իբրու նոր գինեաւ. շիրա կամ նոր գինի շատ խմած.
Եւ կիսոցն ընդ խաղ արկեալ՝ ասէին, եթէ քաղցուալից իցեն. (Գծ. ՟Բ. 13։)
cf. ՔԱՂՑՈՒԵՆԻ
ՔԱՂՑՈՒԹԻՒՆ ՔԱՂՑՈՒՄՆ. Քաղց. քաղցնուլն. անօթութիւն.
Զորովայն քո լցցես դուլիութեամբ վասն քաղցութեան իւրոյ։ Ի վերայ քաղցութեան հանգեաւ (կամ յագեաւ), եւ աշխատութեամբ վաստակեցաւ, եւ քնով տկարացա. (Եփր. օրին. եւ Եփր. համաբ. ստէպ։)
Կարօղ է զքաղացութիւն իւր դարձուցանել ի լիութիւն։ Պարարիցէք սովաւ զքաղցումն նորա ըստ հոգւոյ. (Շ. մտթ. եւ Շ. ՟ա. պետ. ՟Ի՟Ա։)
Երգել վայե՛լ է, եւ այսպէս երգել, զի եւ համբակագունիցն առաջնորդք բարուց քաղցունց լինիցին. (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
Գաղատոս յարծաթոյ ողորկութիւն զսալս քերեալ։ Դառնութիւն եդեալ ընդ քաղցու, կամ տատասկ ընդ ողորկութեան. Ուղորկութեամբն սողալով՝ դիւրաւ ի ներքս անկանի. (Նիւս. թէոդոր.։ Նար. ՟Ձ՟Բ։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ։)
Անսուղութիւն. ըմբռնումն ի սովէ. անյագութիւն. ընչաքաղցութիւն.
Որ վաճառէ զքաղցունս. եւ Պատրօղ.
Քաղցութեան երգոցն արուեստականաց։ Ի ձայն քաղցրութեան գոհանային զԱստուածոյ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։ ՟Գ. Մակ. ՟Է. 11։)
Որպէս զերկրորդաբանութիւնս ինչ (զկնի սուրբ) գրոց), եւ աստուածաքաղցունց հետեւօղս։
Այս զքեզ քաղցունս արասցէ, եւ ուղղափառագոյնս. (Առ որս. ՟Ժ՟Դ։)
Ի լիութիւն ընչաքաղցութեան նորա. (Յհ. կթ.։)
Որ կցորդն եղեւ օտարացն մեղաց վասն արծաթքաղցութեան. (Սարկ. քհ.։)
Քաղցուցանէ հաւատոց քոց զիմանալեացն իմաստասիրութիւն. (Լմբ. սղ.։)
Voir tout