Other definitions containing this entry
Կոչի երկայնաւոր, որ ուղղորդ ունի զանկիւնսն, եւ անհաւասար զկողս. (Եւկղիդ.։)
Աւելորդ եօթնանկիւնք, ՟Ա, ՟Զ, ՟Ժ՟Ա, ՟Ժ՟Զ, ՟Ի՟Ա, ՟Ի՟Զ ... Ուղղորդ եօթնանկիւնի, ՟Ա, ՟Է, ՟Ժ՟Ը, ՟Լ՟Դ, ՟Ծ՟Ե, ՟Ձ՟Ա, ՟ճժբ ... Աճէ եօթնանկիւնին հինգ հինգ (ըստ արմատոյն). (Սարկ. տոմ.։)
ԸՂՈՐԴ յորմէ ԸՂՈՐԴԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ, ԸՂՈՐԴԱԳՆԱՑ, ԸՂՈՐԴՈՒԹԻՒՆ. cf. ՈՒՂՂՈՐԴ, եւ այլն։
cf. Ուղղորդութիւն. ըղորդութիւն, շտկութիւն։ (Վստկ. ՟Կ՟Ը։)
Աւելորդ վեցանկիւնի, ա, ե, թ, ժգ, ժէ, իա, եւ այլն։ Ուղղորդ վեցանկիւնի, ա, զ, ժե, իը, խե, կզ, եւ այլն։ Աճէ վեցանկիւնին՝ չորս չորս. (Սարկ. տոմար.։)
Ի թիւս՝ աւելորդ (իմա՛ կոճատ) քառանկիւնի. (՟Ա. ՟Գ. ՟Ե. ՟Է. ՟Թ ՟Ժ՟Ա. եւ այլն։ Ուղղորդ քառանկիւնի. ՟Ա. ՟Դ. ՟Թ. ՟Ժ՟Զ. ՟Ի՟Ե. ՟Լ՟Զ. եւ այլն. Սարկ. տոմ.։)
Աւելորդ եօթնանկիւնք, ՟Ա, ՟Զ, ՟Ժ՟Ա, ՟Ժ՟Զ, ՟Ի՟Ա, ՟Ի՟Զ ... Ուղղորդ եօթնանկիւնի, ՟Ա, ՟Է, ՟Ժ՟Ը, ՟Լ՟Դ, ՟Ծ՟Ե, ՟Ձ՟Ա, ՟ճժբ ... Աճէ եօթնանկիւնին հինգ հինգ (ըստ արմատոյն). (Սարկ. տոմ.։)
ԸՂՈՐԴ յորմէ ԸՂՈՐԴԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ, ԸՂՈՐԴԱԳՆԱՑ, ԸՂՈՐԴՈՒԹԻՒՆ. cf. ՈՒՂՂՈՐԴ, եւ այլն։
ԸՂՈՐԴՈՒԹԻՒՆ cf. ՈՒՂՂՈՐԴՈՒԹԻՒՆ
Աւելորդ հինգանկիւնի. ՟Ա. ՟Դ. ՟Է. ՟Ժ. ՟Ժ՟Գ։ Ուղղորդ հինգանկիւնի ՟Ա. ՟Ե. ՟Ժ՟Բ. ՟Ի՟Բ. ՟Լ՟Ե. ՟Ծ՟Ա. ՟Հ։ Ափէ հինգանկիւնին (արմատն) երեք. (Սարկ. տոմ.։)
Անօգուտ է ճանապարհորդին ուղղորդ գնացքն. զի զճանապարհորդն աւազակք վնասեն. (Խոսր.։)
cf. ՈՒՂՂՈՐԴ. մ. ὁρθῶς.
Որք միանգամ հանդիպին ուղղորդաբար մերձեցեալ յիմաստասիրութիւն. (Սահմ. ՟Զ։)
Ուղղորդ ձեւով.
(Ծովն ձմերանի) լերանց նմանէ՝ ուղղորդաձեւ ի վեր կանգնեալ ջրովն. (Նիւս. երգ. յն. յուղղորդ ձեւ։)
cf. ՈՒՂԻՂ, եւ ՈՒՂՂՈՐԴ. մ.
Ուղղորդապէս եւ մեք խոստովանեսցուք զանօրէնութիւնն. (Ասող. ՟Գ. 2։)
Մարդ է կենդանի բանաւոր՝ ուղղորդագնաց։ Մարդ է հետեւակ երկոտանի՝ ուղղորդագնաց. (Սահմ. ՟Գ։ Անյաղթ պորփ.։)
cf. ՈՒՂՂՈՐԴՈՒԹԻՒՆ
ՈՒՂՂՈՐԴՈՒԹԻՒՆ ὅρθιον recta vel erecta figura εὕθυνσις directio. գրի եւ ՈՒՂՈՐԴՈՒԹԻՒՆ, ԸՂՈՐԴՈՒԹԻՒՆ. Ուղղորդ գոլն. ձեւ ուղղորդ. ուղղութիւն.
Այլ զի՞նչ կամի ձեւոյն ուղղորդութիւն. (Նիւս. կազմ.։)
Ցորքան յուղղորդութեան իցէ ղեկավարն, ի զգուշութեան եղիցին եւ որք ընդ նմայն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 40։)
ԸՂՈՐԴ յորմէ ԸՂՈՐԴԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ, ԸՂՈՐԴԱԳՆԱՑ, ԸՂՈՐԴՈՒԹԻՒՆ. cf. ՈՒՂՂՈՐԴ, եւ այլն։
Ոչ այլ ինչ է քերականութիւն, եթէ ոչ հոծ եւ յարմար շարամանութեամբ եւ ուղղորդաբանութեամբ (կամ ըղորդաբանութեամբ) ստեղծանել բանս. (Մագ. քեր.։)
σταυρός crux. (յորմէ այլազգ. հաչ, խաճ. որպէս թէ խէչ, նեցուկ բարձօղ. որպէս եւ յն. ստաւռօ՛ս, է կանգնեալ փայտ կամ ցից) ... Փայտ պատուհասի՝ եռաթեւ կամ քառաթեւ, ուղղորդ կամ խոտորնական. զզորօրինակ T. +. X. ուր բեւեռէին կամ կախէին զմահապարտս. եւ զայսպիսի նահատական մահ կրեաց վսն մեր անպարտական գառն աստուծոյ. եւ յայնմ հետէ խաչն եղեւ հարծանք քրիստոնէից։ Եւ լայնաբար Խաչ անուանին ամենայն վիշտք եւ չարչարանք՝ մանաւանդյանձն եռեալք ի սէր փրկչին.
ՁՈՂ. ա. նմանութեամբ՝ Ձիգ եւ ուղղորդ որպէս ձող. շիփ շիտակ.
Առաջի դրաց այրին սեպ էր ուղղորդ միապաղաղ, եւ ի վերուստ պաղ անձաւ (կամ պաղանձաւ) քու աւոր, որ հայի յանդունդս խորաձորոյն. եթէ որպէս երկու բառ, եւ եթէ որպէս մի բառ բարդ առցի, իմաստն երեւի լինել, սառն իբրեւ անձաւ քուաւոր էր ձեւացեալ. կամ անձաւն էր քուաւոր ըստ նմանութեան առկախեալ սառին։
առաջի դրաց այրին սեպ էր ուղղորդ միապաղաղ. (Խոր. ՟Գ. 45։)
ՑԻ՛Ց ի ցից. ա. որպէս Ցցեալ. ի դուրս ցցուեալ. ուղղորդ. ցցած, ցըցւած, շիտակ տնկուած.
κλάδος ramus ῤάβδος virga եւ այլն. Իբր Ձողիկ կամ ծղիկ ուղղորդ. Գաւազան. բիր. մահակ. տոփիչ. գործի ձաղկելոյ. եւ Գան. ձաղկանք.
ՁԱՂԿ. ա. τεταμένος tensus. Ուղղորդ ձկտեալ ինչ, անձեւ երկայնեալ, ոչ գանգուր. շիտակ երկնցած կամ տնկուած. (լծ. ցախ)
Հնչելի որպէս ռմկ. ըղորդ. (այսինքն կանգո՛ւն, շիտակ) cf. ՈՒՂՂՈՐԴ.
Որայ կապէաք ի դաշտի՛ միում. եւ կանգնեցաւ որայն իմ, եկաց ուղղորդ. եւ դարձան որայքն ձեր, եւ պագին երկիր իմում որայոյն։ Ժողովեցից հասկ ի մէջ որայոց։ Այլ եւ ի մէջ որայոցն քաղիցէ. (Ծն.։ Հռութ. եւ այլն։)
լծ. յն. քիօն. κίων, στύλος (լծ. ստեղն). columna στήλη status, titulus. Ուղղորդ ձող կանգուն ի քարէ կամ ի փայտէ ի նեցուկ եւ մոյթ շինուոյ. կամ ուրոյն կանգնեալ որպէս կոթող, որ եւ ասի արձան. սուն. տերիք, տիրխդ, որ եւ բուն ծառոյ. եբր. արաբ. եմմիւտ. եմուտ. իբ հյ. մոյթ. եւ քէրէզ. քէրիզ. որ է գերան. հեծան.
ՕՐԹԻ ՕՐԹԻՒ. գրի ԱՒՐԹԻ կամ ԱՒՌԹԻ ԱՒՌԹԻՒ եւ ՈՐԹԻ ՈՐԹԻՒ. Բառ յն. օրթի. ὁρθοί recti, erecti. Ուղիղ, իմա՛ ուղղորդ եւ կանգուն յոտս կացէք՝ ուղղութեամբ եւ մտեաց՝ ուշ դնել սրբոյ աւետարան. յոր ըստյն. կցի յառաջնմէ սօֆիա, այսինքն իմաստութիւն, իմաստութեամբ։ (Պարգ։ եւ Ժմ.։)
ἁρρεπής. non vergens, constans. Ոչ շեղեալ. ոչ թիւրեալ կամ միտեալ եւ խոնարհեալ ի կողմն ինչ. անխոտոր. անմէտ. ուղիղ. ուղղորդ. սեպացեալ. շիտակ. չիծռած. էյիլմէզ. տօս տօզրու, տիք.
στήλη cippus, columna Կոթող. որձաքար կանգուն. կամ բարձր անկեալ տախտակ կամ սիւն քարեղէն հանդերձ յիշատակագրութեամբ. մանաւանդ տապանաքար ուղղորդ՝ ի յիշատակ մեռելոյն, եւ քարկոթող ի վերայ ճանապարհի ի նշանակ սահմանաց, կամ մղոնաց, յաղթութեան, դաշանց, եւ այլն.
Արասցես նոցա անդրավարտիս կտաւեայս՝ ծածկել միջովք չափ, եւ բարձիւք չափ։ Մէջք նորա, եւ բարձք՝ պղնձիք։ Ի տալ տեառն զբարձս քո ի քակտումն, եւ զորովայն քո յուռուցումն։ Ոչ խորտակեցին զբարձս նորա։ Բարձք նոցա՝ բարձք ուղղորդք։ Բազուկք, եւ բարձք նորա իբրեւ զտեսիլ փայլուն պղնձոյ։ Եւ ոչ սասանեցան բարձք իմ։ Առնապանք պղնձիք ի վերայ բարձից նորա.եւ այլն։
ԸՂՈՐԴ յորմէ ԸՂՈՐԴԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ, ԸՂՈՐԴԱԳՆԱՑ, ԸՂՈՐԴՈՒԹԻՒՆ. cf. ՈՒՂՂՈՐԴ, եւ այլն։
Ծանր ընդ թեթեւին, եւ ուղղորդն ընդ թիւրին. (Արիստ. աշխ.։)
Բառ ռմկ. որպէս Ուղիղ, ուղղորդ, ուղղաբերձ։ Գտանի ի քանի մի բարդութիւնս. ուստի եւ ՇԻՏԱԿԵԱԼ, իբր Ուղղորդ բարձրացեալ.
cf. Ուղղորդ, ըստ որում խիստ եւ անխոնարհելի. տի՛ք. եւ կամ յոխորտ, խորթ.
ὁρθός, ὅρθιος . (լծ. թ. օրթա, որ է միջին). rectus. (գրի եւ ՈՒՂԻՒՂ, ՈՒՂԵՒՂ, ՈՒՂԵՂ. որպէս ուղի միագիծ՝ հաւասար եւ միջաշաւիղ. լծ. թ. ուլու ). Անխոտոր. միօրինակ. հարթ. դիւր. եւ նմանութեամբ՝ Արդար. իրաւացի. ճշմարիտ. բարի. շիտակ, ըղորդ, աղէկ .... cf. ՈՒՂՂՈՐԴ, որ է կանգո՛ւն.
Ուղիղ գիծ է, որ եդեալ է ի վերայ դիմաց կէտիցն, որ կան ի վերայ նորա ընդդէմ միմեանց։ Մինչ յուղղորդ գծի վերայ կանգնի ուղիղ գիծ, եւ առնէ հաւասար զերկու անկիւնսն, որ ի կողմունսն, երկաքանչիւրքն կոչին ուղիղ անկիւն. (Եւկղիդ.։)
(լծ. հյ. ծեղ. եւ ստեղացեալ. յն. սդէ՛լէխօս ). στέλεχος stipes, truncus, caulis, ramus, candex. Բուն եւ եղէգն տնկոց եւ բուսոց ուղղորդ ի վեր բուսեալ. ծիղ. ծղօտ. եւ ճիւղ. ոստ. շառաւիղ. իրօք կամ նմանութեամբ. տալ, ֆիտան, շահ, փայէ, բուզէի տիրէխդ. եբր. ալա (սաղարէ)
φυτόν, φυτία . (լծ. թ. ֆիտան ). planta, plantatio. իտ. pianta. գրի եւ ՏՈՒՆԳ (արմատ Տնկել բային. որպէս եւ թ. տիգ, է տնկեա , եւ որպէս զտէդ ուղղորդ, կանգուն. եւ տիգմէք տնկել) Ծառ, թուփ, բոյս՝ ուղղաբերձ հարստեալ յերկիր.
ՕՐԹԻ ՕՐԹԻՒ. գրի ԱՒՐԹԻ կամ ԱՒՌԹԻ ԱՒՌԹԻՒ եւ ՈՐԹԻ ՈՐԹԻՒ. Բառ յն. օրթի. ὁρθοί recti, erecti. Ուղիղ, իմա՛ ուղղորդ եւ կանգուն յոտս կացէք՝ ուղղութեամբ եւ մտեաց՝ ուշ դնել սրբոյ աւետարան. յոր ըստյն. կցի յառաջնմէ սօֆիա, այսինքն իմաստութիւն, իմաստութեամբ։ (Պարգ։ եւ Ժմ.։)
Թիւրել զանձինս։ Զի թիւրեցան անձինք ժողովրդեան իմոյ։ Թիւրել զճանապարհս, զամենայն ուղղորդս, զազգս մեր, զնաւն, զսայլն. (եւ այլն. Եզեկ. ՟Ժ՟Գ. 18. 22։ Առակ. ՟Ժ. 9։ Միք. ՟Դ. 9։ Ղկ. ՟Ի՟Գ. 2։ Գծ. ՟Ի՟Է. 41։ ՟Բ. Թագ. ՟Զ. 6։)
Էշ զճանապարհ՝ ընդ որ միանգամ անցանէ, այլ ոչ մոռանայ. եւ դէպ լինի զի իշաւարն մոռանայ, նա իբրեւ տեղեակ զուղղորդն տանի. (Վեցօր. ՟Ը։)
καθαρίζω purgo, mundum facio ἁνοίγω aperio. Հարթել, յարդարել, ուղղորդել. (ռմկ. զորդել, խորդել, շտկել, դուրել ). կամ ըստ յն. հարթել. եւ մաքրել. սրբել. այսինքն բանալ, դիւրել, եւ պատրաստել զճանապարհ. ... (այլազգ է եւ կազմութիւն բայիս Ճանապարհորդել. զոր տեսցես)
Զիարդ ոմանք (ի կենդանեաց) սողունք, եւ այլք ուղղորդք։ Սողուն է սատանայ ոչ ի վերայ հողոյ, այլ ի վերայ օդոյ. (Առ որս. ՟Է։ Եղիշ. յես.։)
Ուղղորդ ոտքն ... եւ չեն ընդգճեալ յիւրեանցն բարձրութենէ. (Լծ. եւագր.։)
Բարձրանալ իբրեւ զծառ. դիզանալ. բարդիլ. կուտտկիլ. ծաւալիլ. ծայրանալ ի վեր կոյս. ուղղորդ կանգնիլ. վեր ելլալ, բարձրանալ.
ἑγείρω, ἑξεγείρω, ἁνορθόω, κατορθόω erigo, suscito ἁνίστημι statuo αἵρω levo եւ այլն. Կանգուն կացուցանել յոտին կամ ուղղորդ. ուղղել ի բարձրութիւն. ի վեր յարուցանել զանկեալն. կր. յառնել. յոտին կալ. աւարտիլ. կանգնել, կանգնիլ, կեցնել, կայնիլ, կենալ, տնկել, շտկել.
Եթէ գլորիցի մին, կանգնեսցէ զնա ընկեր իւր։ Ձեռն ձգեալ առ իս՝ կանգնեաց զիս ի ծունգս իմ, եւ ի թաթս ձեռաց իմոց։ Կանգնել զգլորեալս. զմենքենայս առ պարիսպն. զնիզակն ի վերայ վիրաւորաց։ Կանգնել արձան, նշան, զխորան. եւ այլն։ Կանգնել յերկրէ զտնանկն, կամ զաւերակս։ Կանգնեցէ՛ք զնովաւ նետակալս։ Յարիցեն մեռեալք, եւ կանգնեսցին՝ որ իցեն ի գերեզմանս։ Կանգնեցաւ որայն իմ, եկաց ուղղորդ։ Կանգնեցաւ, եւ նստաւ մեռեալն. եւ այլն։
ԿԱՆԳՈՒՆ 2 ա.մ. ὁρθός, ἑγερθείς rectus, erectus ἐστός, ἐστικός, ἁναστάς stans, surgens. եւ ընդ բայի. արմատ Կանգնելոյ. կայուն. որ կայյոտին. ուղղորդ. ուղիղ. ուղղաբերձ. հաստատուն. եւ Անթերի. կանկնած, կանկ առած, եւ կայնած, շիտակ, հաստատ.
Երկիր ի շինութեան լինելով եւ ի խաղաղութեան՝ հարկք արքունի կանգուն երթիցեն. այսինքն ուղղորդ եւ անթերի լինին. (Արծր. Բ. 6։)
Ցորքան յուղղորդութեան իցէ ղեկավարն, ի զգուշութեան եղիցին եւ որք ընդ նմայն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 40։)
Զուղղորդ ճանապարհն գնայցեն, եւ չաղամողիցեն առ անտեղեկութեան։ Մի՛ ոք այսուհետեւ լիցի յարդ, եւ մի՛ այսր անդր աղամողեալ իբրեւ զունգ։ Աչք սխալեն յերկայնութենէ, եւ յօդոյ, եւ ի մտաց այլուր աղամողելոյ. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 6. 11. 13։)
Լեառն ուղղորդ ի յերկրէ բուսեալ. (Խոր. ՟Ա. 11։)
Ուղղորդ. կանգո՛ւն. կանգնական.
Առաջի դրաց այրին սեպ էր ուղղորդ միապաղաղ. (Խոր. ՟Գ. 45։)
Լեառն ուղղորդ ի յերկրէ բուսեալ ... եւ առ փոքր փոքր ի շեշտումն յանգեալ. (Խոր. ՟Ա. 11։)
εὑθυφερής in rectum tendens. Որ ուղիղ կամ դէպուղիղ բերի. որ ուղղորդ շարժի.
Իբրեւ զայր պնդակազմ զուղղորդ ճանապարհն եւեթ գնայր. (Ճ. ՟Գ.։)
Շրթունք ուղղորդք ծածկեն զսիրտս տրտմագինս. (Առակ. ՟Ի՟Զ. 23։)
εὕστερνος bonum ac firmum pectus habens. Ուղղորդ պնդակազմ եւ անվեհեր լանջիւք.
ԵՂԵԳՆԱՁԵՒ կամ ԵՂԷԳՆԱՁԵՒ. Որ է ի ձեւ եղեգան. ուղղորդ եւ երկայն. եղեգի ձեւով.
արծուին բարձրաթռի թողլով զուղղորդ սովորական թռիչսն լուսաբնակ. (ՃՃ.։)
Ստորագրութիւն. ո՛րգոն, մարդ ուղղորդագնաց, ծիծաղական, լայնեղունգն. (Սահմ. ՟Գ։)
ὁρθός rectus, erectus. Կանգնական, կանգուն. ուղղաբերձ. ուղղորդ. կանգնեալ. կայուն.
Կառավարեա՛ զկամս հայցմանց նոցա եւ զմերս ընդ ուղղորդն. (Պտրգ.։)
Ուղիղ ըստ բարձրութեան. ուղղորդ. կանգո՛ւն. բարձրապարանոց. շիբ շիտակ, տնկած.
ὁρθοπεριπατετικός recte ambulans. Ուղղորդագնաց. կանգուն ի վերայ երկուց ոտից քայլօղ.
Մարդ կենդանի բանաւոր՝ ուղղագնաց։ Մարդ է ուղղագնաց՝ ծիծաղական. (ա՛յլ ձ. ուղղորդագնաց) (Սահմ. ՟Գ։)
Որոյ կերպն կամ կերպարանն է ուղղորդ, կանգուն.
Աւելորդ վեցանկիւնի, ա, ե, թ, ժգ, ժէ, իա, եւ այլն։ Ուղղորդ վեցանկիւնի, ա, զ, ժե, իը, խե, կզ, եւ այլն։ Աճէ վեցանկիւնին՝ չորս չորս. (Սարկ. տոմար.։)
Ի թիւս՝ աւելորդ (իմա՛ կոճատ) քառանկիւնի. (՟Ա. ՟Գ. ՟Ե. ՟Է. ՟Թ ՟Ժ՟Ա. եւ այլն։ Ուղղորդ քառանկիւնի. ՟Ա. ՟Դ. ՟Թ. ՟Ժ՟Զ. ՟Ի՟Ե. ՟Լ՟Զ. եւ այլն. Սարկ. տոմ.։)
Voir tout