Other definitions containing this entry
to pass, to cause to pass;
to transmit;
to dissipate, to drive away;
to consume, to employ;
to transport;
to carry back;
to pierce;
to twine;
to enchase;
to omit, to pass over;
to surpass, to excel;
— զմեղս, to pardon sins;
— զաւուրս՝ զժամանակ կենաց, to pass away the time, to live;
— զճրագ՝ զհուր, to extinguish or put out the candle or fire;
— ընդ սուր՝ ի սայր սուսերի, to put to the sword;
— դրամ փոխանակալ or ի ձեռն դրամափոխութեան, to remit money, to send letters of change;
— զզաւակն, to miscarry in child-birth;
— զանցուցանել, to excel, to surpass, cf. Անցանեմ զանցանել;
— ընդ թիւ, to count, to enumerate;
— զցասումն, to appease anger;
— զքննութիւն իւր, to pass one's examination;
չարիս — ընդ, to hurt some one.
cf. Անփոփոխ.
consul;
mayor;
prince;
փոխանակ —ի, proconsul, cf. Անթիհիւպատոս, cf. Անթիպատոս.
beam, lever of an engine;
— դրամահատ, lever for coining;
— փոխարինիչ, compensating balance.
to, at, towards, by;
through;
among, in the midst, into, in;
with;
for;
under, below;
upon;
soon, as soon as;
in the place, instead, of;
հայել — երկինս, to look at the sky;
թագաւորել — նորա, to reign instead of him, to succeed him;
տուր — իմ եւ — քո, give for me and for you;
— աղօտ, obscurely;
— ամենայն, totally, in all;
— ակամբ հայել, to look upon one with an evil eye or with aversion;
— ձեռն, with or by the hand;
— մէջ, in;
into, inside, in the midst;
through;
— մէջ կարել, to split, to. pass or go across;
— աջմէ, to the right;
— գիրկս մտանել, to draw the bow strongly;
— ժամս ժամս, sometimes;
— խաբս, fraudulently, erroneously;
— խազ, կատակս, ludicrously, facetiously;
— այր եւ — կին, as much the man as the woman;
— ծառով, under a tree;
փոխանակ — այնր, for it;
— մի բերան, with one voice, unanimously;
դիր զգիրսդ — այլս, put these books with the others;
եկ — իս, come away with me;
— անցանելն, going along;
— ո՞ր ճանապարհ, by what road ? — արեւելս, towards the East;
— ամենայն երկիր, in all countries;
անցանել — Կարին, — այն, to pass through Erzerum, to go that way;
— ջուր եւ — ցամաք, by sea and land;
— երկինս եւ — երկիր, between heaven and earth;
— հեծեալ եւ — հետեւակ, between cavalry and infantry together;
— աւուրսն — այնոսիկ, — ժամանական — այնոսիկ, — այնու ժամանակաւ, in those days, at that time;
— շատ եւ — փոքր, more or less, a little more, a little less;
— այս եւ — այն, between this and that;
altogether, unitedly;
ընկենուլ — պատուհանն, to throw out of window;
— ամենայն տեղիս, every where;
— մահճօք, under the bed;
— երկնիւք, under heaven;
— իւրեւ or իւրեաւ, under him;
— պատրուակաւ, under pretence;
— առաւօտն, այգն, at break of day;
— երեկս, երեկոյս, or երեկոյն, towards the evening;
մեկնեցաւ — լուր համբաւոյ գալստեան նորա, he set out on the report of his coming;
— հակառակն, on the contrary;
cross-wise;
— միտ ածել or հարկանել, to think, to reason in one's mind;
— ոտն հարկանել, to trample under foot;
— թիւ մտանել, to be reckoned among;
— ամս տասն, during ten years;
եօթանասուն եւ հինգ ամք — ութ հարիւրով, eight hundred and seventy five years;
— փթթելն եւ գօսասցի, it will fade as soon as it uncloses.
to overturn, to cast down, to fling or throw down;
to spill;
to empty, to exhaust;
to take away, to take by force, to possess one's self of;
to cast off;
to disengage, to deliver, to release, to relieve;
թափել զատամն, to extract, to pull out, to draw a tooth;
թափել զդրունս, to unhinge the doors;
բեւեռովք զբեւեռ թափել, one nail drives out another (new things or persons make old ones forgotten);
cf. Բեւեռ;
թափել կապուտ, աւար բազում, զկապուտ սաստիկ, to make a great booty, to pillage, to sack;
թափել զոք յիմեքէ, to despoil, to deprive of;
թափել զոգի ուրուք, to harass, to hold in suspense;
թափել զքուն, to rouse one's self, to awaken;
թափել զգինի, to get sober again, to sleep off drunkenness or debauch, cf. Աթափեմ, cf. Զգաստանամ;
թափել զոք ի ձեռաց ուրուք, to save one from the hands of another, to liberate, to rescue;
թափել զբարկութիւն յումեքէ, to free from the effects of another's resentment, to pardon;
թափել ի բաց զոգի, to die, to perish;
թափել զցասումն, զոխս ի վերայ ուրուք, to vent one's anger, to wreak one's vengeance;
թափել զթոյնս յոք, to give vent to one's angry passions;
թափել զմաղձն, to discharge ones bile, to vent one's spleen;
ածել —, to add, to subjoin;
to conclude;
թափել զտունն, to remove, to change habitation, to empty a house of its furniture;
թափել զսուր իւր յոք, to draw the sword against, to brandish the sword;
թափել զբաժակ, to drink off the cup to its dregs;
to drink up;
թափել զանձն, to escape, to disengage one's self, to get rid off, to abscond, cf. Նուաստանամ;
cf. Թեւակոխութիւն.
cf. Խոխոտեմ.
obstacle, opposition;
embarrassment, inconvenience, difficulty, hitch, hinderance, clog;
the spines of the hedgehog;
— խափանարար, great obstacle, impossibility;
ահա — անկոխելի, there is an insurmountable difficulty;
— եւ խութ լինել, to hinder, to clog, to embarrass, to prevent, to be a bar to;
տապալել զամենայն զխոչ եւ զխութ, to surmount the greatest obstacles;
cf. Խութ.
—, խրոխտաբար, haughtily, proudly, in a bold manner.
cf. Խրոխտամ.
gasconade, bravado, empty boast, rodomontade;
defiance, insolence, haughtiness;
չզիջանել ի խրոխտմանէն, to lose nothing of his arrogance.
childbirth, confinement, delivery, lying-in;
birth, nativity, filiation;
origin, rise, source;
generation, race, offspring;
infant or child;
fruit, production;
effect;
horoscope, nativity;
—ք, posterity, children, descendants;
խթումն ծննդեան, Christmas-eve;
— Քրիստոսի, Christmas, nativity of our Lord;
—ք or գիրք ծննդոց, Genesis;
վերստին —, regeneration, renewing;
միւսանգամ —, resurrection;
— մտաց, conception, conceit;
— լուսնի, new moon;
— փոխոյ, interest;
usury;
— կենդանեաց, brood, litter, covey;
մերձ ի —, near lying-in;
about to bring forth young;
կալ ի ծննդոց, to cease from bearing, to become sterile;
օր ծննրոց, anniversary of birth-day;
երկիր ծննդեան իմոյ, my native country or soil, birth-place, home.
to envelop;
to pack;
to wrap up;
to roll;
— զվաճառս, to pack up;
զխրոխտ գագա թունս յամպս ծրարէին, they reared their proud heads to the skies;
որոյ գագաթն յամպս ծրարի, whose top cleaves the skies.
cf. Կանճոխ.
knot, tie;
pucker, wrinkle;
frowning, frown;
embarrassment, entanglement, complication, intrigue, scrape, difficulty, hinderance, hitch;
— ծնանել յերեսս, to contract or knit one's brows, to frown;
to look gruff, to put on a surly look;
to turn up one's nose, to make wry faces;
հատանել՝ բառնալ զ—, to decide a question, to solve or set at rest a disputed point;
— կտաւոյ, plaits, folds;
— խաղողոյ, husks of pressed grapes;
cf. Կոխած.
to be appeased, calmed, tranquillized;
to abate, to be settled, to diminish, to assuage;
to hold one's peace, to keep silence;
to support, to endure, to suffer, to resist, to be able;
— զկիրս, զամբոխեալ միտս ուրուք, to calm the passions, to relieve anxiety.
to render, to restore, to give back;
to pay, to discharge, to acquit;
to disburse, to lay out;
to recompense, to satisfy, to make amends, to compensate, to indemnify;
to cut;
— ի ստենէ, to wean, to take from the breast;
— զփոխարէնն, to render like for like, to requite;
— զվնասն, to make up for, to indemnify for;
— չար փոխանակ բարւոյ, չար — երախտեաց, to render evil for good;
— զմեղս հարանց՝ որդւոյ, to revenge the sins of the fathers upon the children;
—ցեր ինձ բարիս, եւ ես —ցի քեզ չարիս, I have rendered you evil for good;
աստուած հատուսցէ քեզ ի բարիս, may God reward you;
cf. Հատուցումն.
cf. Հոգեփոխութիւն.
—ք, jaundice;
— շրջանաւոր, monsoon;
—ք տարեւորք, կանոնաւորք, the trade-winds;
հարուած, բաղխիւն —ոյ, gust of wind;
gale;
cf. Ընթացք;
թեթեւ, քաղցր, զովարար, յաջող, անհաստատ —, light or gentle breeze;
soft, fresh, fair, changing wind;
ցըրտաշունչ, կատաղի, մոլեգին, մրրկալից, սաստկաշունչ, ուժգին, ահեղագոչ —, cold, angry or raging, furious, stormy, impetuous, violent, roaring wind;
ի թեւս —ոյ, on the wings of the wind;
— շնչէ, մռնչէ, փոխի, դադարէ, the wind blows, roars, changes, calms or falls;
— գոյ, it is windy, gusty;
— ելանէ, the wind is rising;
հակառակ է —, the wind is contrary;
ընդդէմ —ոյ նաւարկել, to sail against the wind, or in the wind's eye, to sail with a head wind, to haul the wind;
յաջողակ —ով նաւարկել, to sail before the wind, to be to leeward, to have a fair wind, a wind right aft, to scud;
idle;
ձեռս յետս կապեալ, with one's hands tied behind;
—ք փապարեալք յաշխատութէնէ, hands hardened by toil;
մահահամբոյր ձեռամբ, with a deadly hand;
— տեառն, the hand, Spirit or Word of God;
ըստ ձեռին բաւականի, ըստ կարի ձեռաց իւրոց, according to one's strength, power or means;
ամբարձ զ— իւր ի տիրապետել, he formed the project of seizing the chief authority;
ձեռօք իւրեանց հայթայթէին զպէտսն, they lived by their labour;
ի ձեռանէ նորա վարէ իշխանութիւն, he governs under him;
ի ձեռս քո է, it is in your power, it depends on you;
չէր — նորա բաւական, he could not, he had not the means;
ահա — իմ ընդ քեզ, my hand shall be with you;
յամենայն տեղիս ուր միանգամայն հասանէր — իւր, every where he could;
եղեւ — տեառն ի վերայ իմ, the hand of God was on me;
— տալ իրերաց, to help or assist each other;
— տալ ի, to consent to;
— տալ անմեղութեան, to support, sustain or uphold innocence;
— տալ, to lend a hand to, to stretch out a helping hand, to aid, to succour, to assist, to help;
— արկանել, to lay hands on, to seize, to take possession of;
— արկանել, —ի գործ արկանել or առնել, to lay one's hand on, to put one's hand to, to set about, to undertake, to take in hand, to begin, to attempt, to try;
ի — տալ, to hand over, to deliver over, to give up;
ձեռս բառնալ, to lift up the hands;
ձեռս ամբարնալ, to raise one's hand against;
դնել զանձն ի ձեռին իւրում, to jeopard, to risk one's life;
— անձին հարկանել, to boast, to brag, to vaunt, to plume or pique oneself, to be proud of, to take to oneself the credit of, to avail oneself of, to deem it an honour;
ձեռն յանձին հարկանել, to oblige oneself to;
ձեռն դնել, to lay hands on, to ordain, to consecrate;
to put one's signature to, to sign;
— տալ աղջկան, to give one's hand, to consent to marry;
ընդ or զձեռամբ լինել, to be in the hands of, under the power, in subjection to;
ունել ընդ ձեռամբ, to have ready at hand;
ընդ ձեռամբ առնել, նուաճել, արկանել ընդ ձեռամբ, to bring under one's power, to subdue, to subjugate;
կալ ընդ ձեռամբ ուրուք, to put oneself under the protection of;
to submit, to yield;
to be submissive;
ընդ ձեռամբ անկանիլ, գալ ի ձեռս, ի ձեռս անկանել, to fall into the hands of, to be taken or seized, to get caught;
ի ձեռս բերել, to obtain, to procure, to entrap, to catch;
անկանել ի ձեռս ուրուք, to fall into the power of;
— օգնականութեան գտանել, to find a helping hand, to be sustained by, favoured with;
զձեռանէ առնուլ, ունել, ձգել, to take or lead by the hand;
ձեռամբ առնել, to indicate, to point to with the band;
զձեռամբ լինել, to be able, sufficient, capable;
զձեռօք ածել, to seize, to grasp;
to arrest;
ի — առնուլ, to obtain, to acquire;
to re-acquire;
to undertake, to begin;
տարածել զձեռս իւր առ ոք, to open one's arms to;
ճողոպրիլ ի ներքուստ ձեռին ուրուք, to escape from the hands or power of;
— մխել, to meddle, to interfere;
to set a hand to, to undertake;
— մխել յոք, to raise the hand against, to lay violent hands on, to ill-treat;
to put to death;
ի բաց կալ, ապստամբել ի ձեռանէ ուրուք, to rebel, to throw off the yoke, to save or rescue from the hands of;
— or ձեռս ի գլուխ ելանել, դառնալ, to be confounded by shame or grief, to be greatly abashed, or cast down;
— զձեռամբ փոփոխելով քարշել զչուանն, to draw a cord, to tighten a rope hand over hand;
— արկանել զգանձիւն, to try to rob the treasure;
horse;
մատակախազ, որձի —, stallion, stone -;
մալեալ, որձատ —, a gelding;
մատակ —, mare;
ռազմամուղ —, war horse, charger;
որսոյ —, hunter;
ասպարիզական —, race horse;
լծաբարձ, կառաձիգ —, draught horse, carriage or coach horse;
ազատ —, blood horse;
հեծելութեան —, riding horse, saddle horse;
պալարակապ —, prancer;
բեռնաբարձ —, led, packhorse;
սայլաձիգ —, cart horse;
— հեծանելի կամ կառայց, a — fit to ride or drive;
— մեքենական, horsepower;
մատաղ —, — փոքրիկ, (բռչոյ), nag, pony;
քուռակ ձիոյ, colt, foal, filly;
ահիպարանոց, աշխոյժ, խրոխտ, եռանդուն, աներկիւղ, ուժեղ, հլու, հնազանդ, փափկերախ —, fiery or superb, highmettled, prancing or frisky, spirited, bold, mettlesome, tractable, well-bitted or well-broken, easy upon the hand -;
խստերախ, ախտաւոր, անհլու, կատաղի or խենդ, կիցընկէց, խրչան —, hard-mouthed, vicious, untractable, furious or moon-eyed, restive or kicker, skittish horse;
անպիտան —, jade;
դեղձան, գորշ or մողոշիկ, պիսակ, ճանճկէն or ճանճաճերմակ, ճարտուկ, աշխէտ, ճարտուկ-ճանճկէն, շիկակարմիր or շառատ —, yellow-dun, grey, dappled, flea-bitten, piebald, chestnut or sorrel, roan, light-bay -;
միս ձիոյ, horse flesh;
գաւակ ձիոյ, rump, croup, hind-quarter;
բաշ ձիոյ, horsehair;
խար, կեր ձիոյ, forage, provender, horse-meat;
ջրարբ ձիոց, horse-pond;
աղբ ձիոյ, horse-dung;
պայտ ձիոյ, horse-shoe;
քերոց ձիոց, curry-comb;
ողնուլար ձիոյ, crupper;
տապճակ ձիոյ, horse-blanket or horse-cloth;
վարաւանդ, կազմածք ձիոյ, horse-trappings;
ընթացք ձիոյ, the paces of a -;
ճախր ձիոյ, caracol, wheeling about;
զբօսանք ձիոյ, a ride (on horseback);
դարմանել զ—, to groom, to curry, to comb a;
պայտել զ—, to shoe a -;
վարժել զ—, to break in a -;
սանձել զ—, to master a -;
ի — ելանել, վերելակել, աշտանակել, —ի ներքս տանել, առնուլ, to ride, to get or mount on horseback, to take horse;
երթալ ի —, to ride, to go on horseback;
զգնալ, զբօսնուլ ձիով, to take a ride, to go on a party of ride, to go out for a ride;
ճախր առնուլ ձիոյ, to caracole, to move in caracols, to wheel about;
արձակերասան զ—ն առնել, to give a — the bridle, to gallop, to run full speed;
խոպալ եւ ընդվղել ձիոյ, to prance, to rear;
կատաղել ձիոյ, to run away, to take the bit between the teeth;
իջանել, թափել զինքն ի ձիոյ, to dismount, to alight, to to get down;
շրջածել երախաձգութեամբ զ—, to lead a — hither and thither, to and fro;
լծեալ ի չորից ձիոց, drawn by four horses;
—ն զուլամբ չոգաւ, թալալեցաւ or նստաւ ընդ նովաւ, his horse fell under him, fell heels upwards;
խխնջէ, վրնջէ —ն, the — neighs;
որ ձրի էառ զ—ն՝ ոչ սպասէ սանձին, you must not look a gift — in the teeth.
way, road, route, street, path;
issue;
journey;
mediation;
means, way, manner, method, process;
—ք մարմնոյ, the senses;
— արքունի, highway, public road, thoroughfare;
վարուն —, great thoroughfare;
կիցք —աց, cross-road;
անկոխ, ղարտուղի —, by-way, by-path;
— անգնաց, անկոխ, impassable road;
տըղմալից —, dirty or muddy road or street;
— երկնից, the way of heaven, the path of virtue;
աւուր միոյ —, a day's journey;
— երից աւուրց, three day's journey;
cf. Ճոխագոյն.
power, authority, influence, sway, empire;
pride, haughtiness;
riches, opulence;
abundance, diffusion;
ճոխութեամբ, nobly, magnificently, authoritatively, imperiously, arrogantly, haughtily, ostentatiously, pompously;
քո —դ, Your Lordship.
to hoard up, to amass, to accumulate, to heap together;
to warehouse, to house;
to provision, to victual;
— ոխս, ոխս —րեալս ունել, to bear a grudge, to have a spite against one;
զ—րեալ թոյնսն թափել ի բաց, to give vent to one's spite, to breathe out one's anger.
cf. Մոխրագոյն;
cf. Ձի.
cf. Խրոխտ.
to neglect, not to care for;
յ— երթալ, to stretch oneself;
to stretch out one's arms (in yawning or awaking);
յ— կալ, to stand erect, to draw oneself up, cf. Բարձրավզիմ, cf. Խրոխտամ;
treading or trampling under foot;
յ—կոխս ընկենուլ, to throw under the feet;
—կոխ առնել, to foot, to tread under foot, to trample upon.
cf. Ոտնափոխ.
stole, long vest, garment, tunic, cassock;
գեղեցիկ —ք, fine clothes;
թխատեսակ —, dress coat;
— հանդարձից or փոխանակաւ, a suit of new clothes.
cf. Սմբակակոխ առնեմ.
ցաւովք, painfully, sorrowfully, sadly;
դառնակակիծ —, sharp, smarting, poignant or bitter pain;
— սրբազան, epilepsy, falling sickness;
—ք ցանկութեան, concupiscence;
ի —ս լինել, —ս լինել, —ս կրել, տանել or բերել —ոց, to suffer or endure pain, to feel unwell, to be in pain, full of pain;
զմահու — ջերանիլ, to be ill of a fatal disease;
մեղմել զ—ս, to calm, to allay, assuage or lull pain;
դժոխըմբեր կալաւ զիս —, a cruel pain seized me;
փարատեցան յինէն —ք իմ, I have no more illness, I am free from pain;
— է or —է ինձ, it displeases me, I am vexed, I am very sorry;
cf. Ըմբռնիմ.
moulting;
ժամանակ փետրափոխութեան, moulting-time.
contagious, infectious;
cf. Տարափոխիկ.
instead of, in the place of, for;
cf. Փոխանորդ.
cf. Փոխանագիր.
avaricious, stingy, grasping, sordid;
դժոխային —, very greedy or insatiable avaricious.
cf. Անկոխ.
cf. Անփոխան.
cf. Անփոփոխ.
cf. Անփոփոխ.
manners, custom, disposition, inclination, conduct, manner of acting;
բոյս բարուց, nature, character, natural, disposition, inclination;
— քաղցունք, good manners, morals;
անբիծ, անարատ —, pure morals;
խրոխտ —, proud character;
խանգարել՝ եղծանել զբարս, to corrupt the morals;
ամոքել զբարս, to soften the morals;
յիւրոց բարուցն, ի կամաց բարուցն, կամաւոր բարուք, բարուք, յօժարութեան, willingly, spontaneously.
walnut;
— մշկահոտ, nutmeg;
— հնդկաց, cocoa-nut;
— արքայական, the finest quality of -;
— ործացուցիչ, nux vomica;
կեղեւ ընկուզի, nut-shell;
cf. Կորճ, cf. Փեճեկ;
կանանչ կեղեւ ընկուզի, green husk of -;
cf. Կղեղ, cf. Ոզոխ;
(ներքին) մաշկ ընկուզի, epidermis or brown cuticle of -;
cf. Պոպոկ, cf. Փեճեկ;
միջուկ ընկուզի, the kernel of -;
cf. Կթուն;
ծառ ընկուզի, — tree;
cf. Ընկուզի;
փայտ ընկուզի, — wood;
ի գոյն ընկուզի, nut-brown;
cf. Ընկուզագոյն;
քազել —ս, to nut;
երթալ ի քաղել —ս, to go a nutting;
գաւազան ի ժողովել —ս, nut-hook;
cf. Թափիչ.
cf. Թեւակոխեմ.
butterfly, papilio;
փոխարկիլ ի —, to become a butterfly.
wicked, bad;
profligate;
mischievous, hurtful, noxious, injurious, baneful;
pestilential, pestiferous, pestilent, contagious;
obscene, wanton, lascivious;
bitter, sour, harsh to the taste;
—, — ախտ, plague, contagion;
— օդ, foul air;
—ք դժոխայինք, the Furies.
tongue;
language, speech, idiom;
nation, people;
— լեզու ապխտեալ, smoke-dried tongue;
լեզու աղտեղի, foul tongue;
լեզու կօշկի, toe of a boot or shoe;
լեզու զանգակի, clapper, tongue of a bell;
լեզու երկրի, neck of land;
հայ լեզու, the Armenian language;
գաւառական լեզու, dialect, idiom;
մայրենի լեզու, mother-tongue, vernacular idiom, native language;
կենդանի լեզու, living, dead language;
ուսուցիչ լեզուաց, language-master;
վարժապետ գաղղիական լեզուի, teacher, professor of french;
լեզու չար, սուտ, նենգաւոր, a malicious, slanderous tongue;
լեզու անուշակ, մեղրակաթ, honey-tongued;
լեզու քաջ, վսեմ, eloquent;
խօսել այլ եւ այլ լեզուս, to speak many languages;
to have the gift of tongues;
լեզուի տալ, to speake inconsiderately, cf. Շաղակրատեմ;
to be full of talk;
ի լեզու գալ, արձակել լեզու, to be able to talk, to receive the faculty of speech;
արձակել, ձգել առ ոք զլեզու, to speak openly against, to contradict;
լեզուոյ դրունս դնել, ունել զլեզուն, կարճել՝ սանձել զլեզուն, to hold one's tongue;
to bridle one's tongue;
մերձ ի ծայր լեզուին ունել, to have at one's tongues end;
լեզուն ի քիմս կցիլ, to lose the use of speech, to be tongue-tied, speechless or dumb, to be struck dumb;
անոսկր է լեզու, այլ զոսկերս լեսու, the tongue has no bones and yet it breaks bones;
որպիսի՜ լեզու շաղակրատ, what a chatter-box ! կարի քաջ փոխեաց զլեզու իւր, he has much changed his language, he now sings quite an other tune.
to wash, to wash one's self;
to bathe, to bathe one's self;
to clear one's self from, to wash out a stain of dishonour;
— զփոխարէնն, to refuse a recompense;
— զսերմն առն, to lose, to abort, to fail, to miscarry, to have an abortion, a premature birth;
զայլս եւս լուանաս քոյով անօրէնութեամբն, you contaminate others by your iniquities.
cf. Խոխոջ
cf. Խրոխտամ.
cf. Խրոխտումն.
lord of the sea;
sea-king;
admiral;
մեծ —, փոխան —ի, երորդ —, high, vice-admiral, rear-admiral;
ատեան, խորհրդարան —աց, admiralty-board;
նաւ —ի, flag-ship.
life;
being, days, existence;
health;
conduct, behaviour, manners, habits;
subsistence, living, nourishment;
means, circumstances, property, substance, goods, patrimony, inheritance, wealth, possessions, fortune;
the world;
ցկեանս, for -;
ի կեանս իմ, in all my -;
երբէք ի կեանս իմ, never in my -;
զամենայն աւուրս կենաց իմոց, formy whole lifetime;
յաւիտենական, հանդերձեալ —, eternal —, the — to come, the next world;
ընթացք՝ վախճան՝ երկարութիւն կենաց, the course, the duration & the end of -;
մեկին or ամփոփ, անշուք or աննշան —, a. retired -;
obscure —, — of obscurity;
խստամբեր դժոխըմբեր՝ վտանգալից՝ բազմավրդով՝ վատ՝ չարակեաց՝ անգործ՝ ունայն —, an austere, frightful or insupportable, perilous or hazardous, checkered, base, wretched, unoccupied or idle, useless -;
— զերծ ի հոգոց եւ ի կրից, a — free from passion, uneasiness or anxieties;
անպաճոյճ՝ սակաւապետ՝ շինական՝ վաստակասէր՝ ժիր՝ զգաստ —, a simple, frugal, rural, laborious, active, sober -;
անարատ՝ բարեկարգ՝ չափաւոր՝ տեսական՝ անհոգ —, a pure, regular, moderate, contemplative, careless —;
անդորրաւէտ՝ խաղաղաւէտ՝ փափկասուն՝ հեշտալի՝ զուարճալից —, a quiet or tranquil, peaceful, delectable, effeminate or luxurious, agreeable —;
սոսկական՝ անզբօս՝ հովուական վարել կեանս, to lead a private, serious, pastoral -;
վարել, անցուցանել զկեանս, to pass one's life;
հասարակաց վարել կեանս, to live in common;
բելրկրալից վարել կեանս, to lead a happy, comfortable —;
դողալ ի վերայ կենաց ուրուք, to tremble for another's — or days;
կեանս պարգեւել, to grant — to;
շահել զկեանս, to gain one's living;
ի վտանգ արկանել զկեանս, to imperil, to hazard or expose one's — to danger;
ազատել կամ կորուսանել զկեանս, to save or lose the —;
ի կենաց արկանել՝ զրաւել՝ կարճել՝ լուծանել՝ բառնալ, to deprive of —, to put to death, to kill;
ընդ մէջ կենաց եւ մահու լինել, to be a question of — or death;
ի կենաց անկանել՝ պակասել, to lose one' s life, to die;
հրաժարել ի կենաց, to renounce -;
փոխիլ ի կենաց աստի, to make one's exit from this world;
ելանել ի կենաց, to depart this -;
սուղ են —, — is short;
ի վտանգի կան — նորա, his — is in danger;
ընդ կեանս եւ ընդ մահ, half alive & half dead;
տալ տաց զկեանս իմ վասն նորա, I would lay down my — for him or her;
ի կեանս եւ ի մահու, in — & — death;
ժամանակն է ոստայն կենաց or որ հինու զկեանս, time is the stuff that — is made of;
ընդ կենաց եւ վախճանն, people die as they live.
to weigh, to calculate, to examine, to ponder on, to take into, consideration;
to compare, to confront;
to shoot, to dart, to take good aim at, to hit the mark;
քաջ —, to weigh well, to ponder, to reflect with mature consideration, to pause;
— զխօսս իւր, to be cautious in one's words;
— զփոխարէն, to return like for like, to recompense, to reward, to renumerate;
— զհարուածն, to strike, to adjust one's blow;
— զամենայն աշխարհս, to be worth the whole world;
ըստ կշռելոյ ական, judged by eyesight;
եւ ոչ կշռեսցի արծաթ ընդ գնոց նորա, neither shall silver be weighed for the price therof.
cf. Ճոխաբանեմ.
cithern;
rattle, clapper;
— փոխարինիչ, grate-pendulum.
cf. Հոգեփոխութիւն.
mind, intellect, understanding;
sense, judgement, reason, intelligence;
thought, idea;
intention, design, project;
opinion;
advice, counsel;
meaning, intent;
maxim;
ըստ մտի, ըստ —ս, at one's will or pleasure;
according to one's fancy, liking, desire;
ըմբռնումն մտաց, apprehension, idea;
մարդկեղէն —ք, human reason;
հասարակաց —ք, good sense;
—ք անմտութեան, foolish thoughts;
—ք անարգութեան, reprobate sense;
—ք առակիս, the moral of the fable, or of the apologue;
ուղիղ մտօք, in good faith;
պարզ մտօք, frankly, sincerely, without artifice;
սրտի մտօք, with all one's heart;
ազնուական —ք, noble sentiment;
արդարակորով, խորախորհուրդ, վսեմ, հաստատուն or անյողդողդ, լուսաւորեալ, ընդարձակ, եռանդուն, սուր, թափանցող, արգասաւոր, հնարագիւտ —ք, upright, profound, elevated, firm, enlightened, vast, lively, sharp or piercing, penetrating, fertile, inventive wit, mind or intellect;
թեթեւ, անարգասաւոր, շփոթ, ցրուեալ, տկար —ք, frivolous or light, barren, confused, distracted, weak mind or intellect;
ունել ի մտի, to have the design or intention, to propose to oneself, to project;
ի —ս լինել, գալ, —ս ուսանել, to regain one's intellectual faculties, to be restored to one's senses, to awake;
դնել ի մտի, հաստատել ի —ս, to form a resolution, to take into one's head, to be determined, to resolve, to project, to propose, to presume, to imagine;
— դնել, to be attentive, to apply or devote oneself to, to observe, to regard, to consider with care, to think, to reflect;
ի —ս առնուլ, to understand, to comprehend, to perceive, to conceive, to know, to remark;
to study, to learn by heart;
զմտաւ or ընդ — ածել, to consider, to regard attentively, to meditate, to recollect, to imagine;
աշխատ առնել զ—ս, to fatigue the mind, to rack one's brains;
անկանել ի մտտաց, to be out of one's mind or senses, to lose one's senses, to be crazy;
անկանել or ելանել ի մտաց, to escape or slip from one's memory;
to forget;
—ս դնել, to admonish, to warn, to apprise of;
դնել ի մտի ուրուք, to suggest, to insinuate, to hint, to intimate, to entangle, to involve;
ընդ — մտանել, ըստ մտի լինել, to please, to gain one's affection or good will, to conciliate one's favour, to insinuate oneself in the good graces of, to win one's favour;
ընդ — տանել, to take offence at, to be offended, to take ill, to take a pique, to be nettled;
արկանել ի —ս, to suggest, to inspire;
տալ ի — առնուլ, to cause to understand;
փոխել զ—ս, շրջիլ ի մտաց, to think better of, to change or alter one's mind or intention;
ի չար կամ ի բարւոք —ս առնուլ, to take well or ill;
գերել զ—ս, to captivate one's understanding;
ընդ —ս անկանել ուրուք, to occur to mind, to enter the imagination or thoughts;
հանել ինչ ի մտաց ուրուք, to drive out of one's head, to persuade to the contrary;
—ս ունել, to be witty;
ասել ի մտաց, to say to oneself;
ընդ — արկանել, to think, to recollect, to conceive;
բարգաւաճել, կրթել զ—ս, to cultivate, to form the mind, to improve;
այսր անդր մաղել զ—ս, to distract the mind;
անխիղճ —ս ունել, to keep a clear conscience;
ի մտի պահել, to keep in memory;
բարձրանալ ի —ս իւր, to become proud, vain, puffed up;
— առնել, to listen to, to mind, to agree with;
ընդ —ս հարկանիլ, to occur, to come to mind or memory, to recollect;
առնել ի մտաց իւրոց, to do without intention, to do unintentionally;
առ ի —ս առնուլ, to understand allegorically;
իսկ առ ի —ս, and in mystic or allegorical sense;
բազումք ի —ս ունողաց, the generality of intelligent persons, most witty people;
ոչ ոք ի —ս ունողացն, one of good sense, no sensible person;
եդեալ էր ի մտի, he decided, he was resolved;
չառնում ինչ ի —, I understand nothing of it, I don't understand it, I am quite at a loss;
անմարթ է ի — առնուլ զայն, nothing can be known about it, it is impenetrable, it's marvelously obscure;
—ք իմ առ իս դարձան, my mind was restored;
եւ ոչ ի —ս անգամ անկեալ էր նորա, he never even dreamed of it;
խորհէի եւ ասէի ընդ —ս, I thought and said to myself;
յորմէ ի — առնուլ է, whence it follows that;
բազում անգամ եղեւ ինձ ի մտի, I was more than once tempted to, I several times intended to;
գայ ի —ս իմ, it has just come into my thoughts, mind or head;
ստէպ ի մտի իմում յեղյեղեմ զայն, I often repeated it to myself;
յաս են —ք բանիցս, this is the sense of the passage;
նա չառնու ինչ ի —, he understands nothing of it, he knows nothing about it, it is Chinese to him;
այսպէս եցոյց զչարութիւն մտաց իւրոց, thus he betrayed his malicious intention;
զմտաւ ածեմ, to think, to regard, to consider.
cf. Մոխրապաշտ.
cf. Մոխրեմ.
to rise, to arise, to get up, to rise or stand up, to rise again;
to awake, to be roused, to wake out of sleep;
to resuscitate, to come to life again, to live again;
— ի մեռելոց, to rise from the dead;
— ի վերայ, — ընդդէմ, —ոսոխ հակառակ ուրուք, to rise against, to rebel or stand up against, to revolt, to mutiny;
անդրէն —, to rise anew, to get up again;
յարեաւ միւս եւս խնդիր, another question arose;
արի՛, arise !
;
օ՛ն արիք, get up !
արիք ընդառաջ նրան, go to meet him;
յարեաւ յաթոռոյն, he rose from his seat, he got up from his chair.
cf. Յարափոփոխ.
cf. Ոխանամ.
cf. Ոխակալ.
cf. Ոխորիմ.
foot;
foot of a mountain;
foot, inches;
foot (measure in prosody);
պատուանդան ոտից, foot-stool;
կռուան ոտին, foot-hold;
ոտից ցաւ, the gout, podagra;
հատանող կոշտից ոտից, pedicure, corn-cutter;
լուացումն ոտից, foot-hath, pediluvy;
— —, — առ —, foot by foot, step by step, inch by inch, by little and little, by degrees, gradually;
առ —, յոտս, առ ոտս, at the feet;
near, at, to;
յոտաց, standing, upright;
յոտից, on foot, walking;
— ընդ ոտին, foot to foot;
յոտից ցգլուխ or մինչեւ ցգլուխ, from head to foot, from top to toe;
յոտին քում, at your coming;
յ— կալ, to rise, to stand up;
կալ ի վերայ ոտից, to stand upon one's legs;
յոտին կալ, to be standing, on foot;
to support or maintain oneself;
յոտին ունել, to uphold, to support, to sustain;
յ— կանգնիլ, to rise, to get up;
— or առ — հարկանել, կոխել ընդ — հարկանել, to foot, to tread under foot, to trample upon;
to despise;
զ— յոտանէ փոխել, to take a step, to walk;
զոտս ամբառնալ, — առնուլ, to start, to depart, to set out, to go away;
զոտս արձակեալ հարկանել, to kick, to foot;
զոտս ամբարձեալ փախչել, to scamper away, to be off;
անկանել յոտս ուրուք, to fall prostrate at the feet of;
— զոտամբ արկանել, to cross the knees;
զոտն հարկանել առ բարկութեան, to stamp on the ground, to trample with anger or rage;
զոտս ի բոյս հարկանել, to wander about the fields or among the mountains;
զամենեսին յոտին կացուցանել, to surpass all competitors;
to surprise, to astonish;
առ ոտս ուրուք խրատիլ, to be brought up at the feet of;
առ ոտս կալ, to be present;
զոտս հատանել, to take away, to destroy, to extirpate, to exterminate.
cf. Անոխակալ.
cf. Սողոխ.
cf. Տարափոխիմ.
cf. Տուգան;
damage, loss, disadvantage, prejudice, injury, wrong;
տուժիւք անձին, at one's expense;
փոխարինել տուժիցն, to indemnify, to recompense.
merchant, trader;
տուրեւառիկք or —իկ փոփոխումն, շահաւետութիւն, վաճառք, commerce, trade;
ի —իկ վաճառս ընդ ուրուք բերիլ, to trade, to negotiate, to traffic.
cf. Փոխակերպեմ.
bill of exchange, bill, note, draft;
փոխանցել զ—, to endorse a note or bill;
cf. Ընդունելութիւն.
to be converted, turned, changed or transformed;
cf. Փոխանագիր.
cf. Փոխանցումն.
cf. Փոխարինումն.
time, days, life;
— գործոյ, work-day;
— տօնի, feast-day, holiday;
օր ծննդոց, birth-day;
ուտիք օր, flesh-day;
օր պահոց, fast day;
օր մոխրոց, ash-wednesday;
տօն աւուրց յաւուրս, universary solemnity;
գեղեցիկ or գեղածիծաղ օր, fine, splendid day;
բարենշան՝ երջանիկ or երանաւէտ օր, fortunate, happy, lucky day;
չարագուշակ օր, unlucky day;
այս or զայս օր, today;
օր ընդ մէջ օր ընդ օրն, every other;
օր յօրէ, from day to day;
cf. Ամենադժոխ.
cf. Անփոփոխ.
cf. Առաթուր կոխել.
very useful, profitable;
բազմաշահ լինել, cf. Շահել, cf. Ճոխանալ, cf. Հարստանալ.
cf. Խոխոջեմ.
trampling upon;
subjection;
project, purpose, design;
սպանանել ձիախրոխտ ընթադրութեամբ, to ride over and trample to death.
to roll, to tumble;
to wallow, to plunge in, to penetrate;
յերկիր —, to roll on the earth;
ընդ մոխիր, յաճիւն —, to get covered with ashes, with dust;
ընդ տիղմ —, to roll in the mud, to wallow in the mire;
— ի փափկութիւնս մարմնոյ, to give one's self up to sensual pleasures, to abandon one's self to, to plunge into;
առաջի —, — անկանիլ, — առաջի ուրուք, to prostrate one's self at the feet of, to implore;
— առ ինչ, to give one's self up to, to incline to, to bend towards.
bottom;
depth, profound depth, abyss;
fury, passion;
fire, spirit;
impetuosity, violence;
effort, furious attempt, struggle;
—ք, sheath, scabbard;
—, ընդ —, or զ— անցանել, to penetrate, to pierce, to run through, to bore;
to thread, to spit;
— անկանիլ, մտանել, to run rapidly, to pass through, or traverse with impetuosity, to enter with violence or impetus;
ընդ — անցուցանել՝ — հանել, to pass, to bore, to pierce, to transfix, to thread, to run through;
զ— առեալ շրջել, cf. Թափառիմ;
զ— առնուլ, to prepare for an effort, to gather one's self up;
— տալ, to hurl, to launch, to fling, to throw;
— կրից, fit, outbreak, hurst of passion;
ի —ս դժոխոց, in the depths of hell;
cf. Լումայափոխ.
cf. Խոխոջեմ.
obstinacy, stubbornness, pertinacity;
ի խժդան եւ յոխորտի կալ, cf. Խժդան.
carriage-train or waggon-train;
railway train;
— երթի, down-train;
— դարձի, up-train;
երագնթաց կամ յամրնթաց —, fast, slow train;
հապճեպ, կայական, համաշխարհիկ, բեռնակիր or երթեւեկաց, զբօսանաց —, express, stopping, mixed, goods or luggage, passenger, excursion train;
տեղափոխիկ —, carriage-truck;
եհաս ահա հինգ եւ կիսոյ ժամուն —, the half past five o'clock train is just arrived;
cf. Երկաթուղի.
governor, prefect, pacha;
փոխանորդ —ի, lieutenant governor, sub-prefect.
to subtract, to take away;
— զքառակուսի արմատ թուոյ, to extract the square root of a number;
— իրաւունս, to do justice to;
— առնուն չար, to defame, to decry, to slander, to belie;
— յաչաց, to cause to lose the favour or affection of;
— յաչաց ժողովըրդեան, to render unpopular;
ի վեր —, to inform of, to discover, to disclose, to reveal, to unveil, to unmask;
— ընդ աշխարհ, to publish, to divulge every where;
ի բանս —, to delude, to beguile, to seduce, to betray, to deceive;
յինքն —, to appropriate to oneself, to take possession of, to assume wrongfully;
— ինչ յոք, to ascribe, to attribute, to impute;
— յոք զպատճառս ամենայն չարեաց, to accuse of every evil;
— յոք զիմն, to apply to;
ի բաց —, to exclude;
to scatter;
to send back or away, to dismiss, to discharge;
— բռնի or բռնաբար, to extort, to wrest, to seize by force, to take by violence;
— յարմատոց, to root up, to extirpate;
*— զթեփ, to scale;
to pearl or decorticate seed;
— զվրէժ քինուն or — զփոխարէն չարեացն, to avenge oneself, to be revenged;
to turn the tables upon;
— օգուտ, to turn to account, to profit by, to derive benefit from, to avail oneself of, to improve;
— հետեւանս, to desume a consequence;
— զոք ի ձեռս ուրուք, to give, to deliver up;
— զօրս, to levy soldiers, troops;
— աւուրս, զգիշերն, to pass the days, the night;
— աւուրս բազումս, to remain a long time;
— ի ժառանգութէնէ, to dispossess;
— յայլ լեզու, to translate into;
— ողջակէզ, to sacrifice;
— լեզու, to put out one's tongue;
to loll out one's tongue;
վիճակ —, to draw, to cast lots;
— զկարասիս, to unfurnish, to strip;
— զկինն, to repudiate;
— կանանց զյօնսն, to paint one's eyebrows;
— զջուր, to draw water, to draw up, to fetch up;
— ի նաւէ, to disembark;
to land, to set on shore;
— ճանապարհի, դրան, to lead to, to run into, to abut or end in;
— առ ոք, to present, to introduce;
— զսուրն ի պատենից, to unsheathe;
— ընդ սուր, to put to the edge of the sword;
— զհոգին, to give up the ghost, to expire, to die;
— զօրհնութիւն, to bless, to praise;
հա՛ն զիս աստի, take me out of this.
restitution;
payment, reimbursement;
remuneration, recompense;
compensation, gift, offering, fine, amends;
cutting;
— վնասուց, damages, indemnity, reparation;
— փոխարինի, compensation;
exchange, any thing given in return;
ի —, in payment;
in return;
օր —ցման, the Last Judgment;
— առնել, to reward, to requite, to recompense;
to make amends for;
հատուցանել ումեք զ—, to give tit for tat, to make a return for, to requite;
to avenge, to punish;
հատուցանել զ—ի թշնամիս, to revenge oneself on one's enemies.
cf. Ճոխաճեմ ;
having a majestic gait, walk, bearing or deportment.
machination, cabal, plot, device, intrigue;
բազմահնար —ք, sly, crafty dealings, intrigues, machinations;
—ս հառնել, cf. Մեքենայեմ;
— երկանիւ, վեցանիւ կամ ութանիւ, two-wheeled, six-wheeled or eight-wheeled machine;
շոգեշարժ —, steam-engine;
տեղափոխ —, locomotive engine;
— պարզ կամ կրկին արդասեօք, single or double-acting engine;
— ջրեղէն սիւնակաւ, water-pressure engine;
— վերամբարձ, jack, lifting-jack or screw-jack;
— ցցահար, steam pile-driving engine;
— օդահան, air-pump, pneumatic engine;
գործարան —ի, engine-building;
լուծել, քակել զ—, to take an engine to pieces, to dismount;
յարդարել, կազմել զ—, to fit or put an engine together again, to mount;
ի գործ արկանել զ—, to work an engine.
middle, centre;
space, interval, interstice;
vacancy;
division, separation;
difference, distinction;
empty space;
*means, way;
— հացի, cf. Միջուկ;
— անօթոց, capacity;
— աշխարհի, interior, inside part;
— պատերազմաց, truce, suspension of arms, armistice;
զ—աւ ռազմին, during the conflict, in the hottest of the battle, thickest of the fight;
զ—աւ ճանապարհին, on the way;
during the journey;
ի —ի ամբոխին ամրանալ, to take refuge among the crowd.
chaff;
powder, ashes, dust;
— հրոյ, spark;
ի — փոխել, to turn to ashes, to be burnt to ashes.
ashes;
օր մոխրոց, Ash-Wednesday;
փոխարկումն ի —, incineration;
— լինել, to burn or reduce to ashes;
ի — եւ յաճիւն դարձուցանել, to incinerate, to reduce to ashes;
to lay in ashes, to waste or desolate;
ապաշխարել մոխրով, to do penance;
հուր ծածկեալ ընդ մոխրով, fire lies under the ice;
there is fire lurking under the ashes;
cf. Թաւալիմ.
cf. Յեղափոխ.
cf. Յեղափոխ.
cf. Յեղափոխութիւն;
catastrophe;
շրջաբերական —, roving, wandering.
cf. Յորջորջանք;
փոփոխական, փոփոխեալ or այլաշրջիկ —, metaphor.
to narrow. to make narrow, to contract, to straighten, to restrain, to tie down, to press, to constrain;
to give trouble, to disquiet, to incommode, to inconvenience, to importune, to annoy, to trouble, to torment, to harass, to infest, to plague, to molest, to maltreat, to oppress;
զոք ամբոխին, to crowd, to oppress, to press, to squeeze;
ժողովուրդքն նեղէին զնա, he was oppressed by the throng;
էշն նեղեաց զինքն ընդ որմն, the ass thrust herself unto the wall.
cf. Մոխիր.
cf. Ոխ;
revenge;
wrath, anger, indignation.
bone;
տարաբուն —, process, apophysis;
— արմատոյ լեզուի, hyoides;
անանուն —, ossa innominata;
— ցայլից, os pectinis or pubis;
— սրբանի, os sacrum;
— կիտի, whale-bone;
— փղաց, ivory;
cf. Փղոսկր;
գերեզման ոսկերաց, charnel-house;
փոխարկութիւն յ—, ossification;
հաստատիչ խախտեալ ոսկերաց, bonesetter;
կցել զ—ն բեկեալ, to bonset;
փոխարկել յ—, to ossify;
հանել զոսկերս, to bone, to take out the bones;
գողացուցանել զոսկերս, to cause the bones to shake;
cf. Լեզու.
cf. Սմբակակոխեմ.
cf. Սրակոխ.
commercial, mercantile, trading;
— շնչոյ, respiration, breath;
— ամուսնութեանց, marriages, weddings;
դադարումն —ից, stagnation of business, of affairs;
ի յետին — շնչոյն, at the last moment or gasp;
— առնել, to trade, to traffic, to negotiate;
ի — գեղարդանցն ճայթիւն որոտման ելանէր, a sound as of thunder proceeded from the clash of the spears;
cf. Թեւակոխեմ.
wheat;
corn, grain;
տուրք ցորենոյ, cornage;
փոխինդ ի ցորենոյ եւ ի կաթանէ, frumenty;
հարկանեն ճճիք զ—, weevils destroy corn.
cf. Փոխահատոյց գտանիմ.
cf. Փոխակերպեմ.
cf. Փոխորդի.
cf. Փոփոխ.
cf. Ոսոխ.
cf. Ամենադժոխ.
cf. Անփոփոխ.
cf. Անփոփոխ.
world, universe;
land, country, region;
փոքր —, microcosm;
հանդերձեալ —, the other world, future life;
ընդ ամենայն —, through all the world;
— ամենայն, all the world or people, every body;
ըստ — հանել, to expatriate, to exile, cf. Արտաքսեմ, cf. Աքսորեմ;
ելանել՝ փոխիլ յաշխարհէ, to go in the other world;
գալ յ—, to be born, to come into the world;
յաչս —ի, in the eyes of the world;
զուլ զ—, to leave the world.
cf. Առաթուր կոխել.
speech, voice, accent, language, idiom, dialect;
acclamation, exclamation;
cry, clamour;
sound;
կերկերեալ դողդոջ՝ ընդհատ սպառնալից —, a hoarse or gruff, trembling, interrupted, menacing voice;
յօդել —, to offer a word, to speak;
ածել ի —, to make one speak;
— արձակել, to cry, to raise the voice, to exclaim;
հնչեցին օդք ի — ցնծութեան, the air was filled with cries or a thousand cries of joy;
ի Հայ —, in the Armenian language;
— ամպոց, սրաման, thunder, noise;
— ամբոխին, clamour, cry;
— փողոյ, հաւուց, վահանաց, հողմոց, blast of trumpets, ruff;
cackling;
noise or clashing of shields;
whistling or bluster of the wind;
— առիւծու, դաղանաց, cf. Մռնչիւն;
— աղաղակի, rumour
turn, circuit, return;
reference;
reduction;
increase;
burden (of a song);
conversion, change;
— յետս or ընդ կրունկն, recoil, putting or drawing back, retreat;
— հիւանդութեան, paroxysm;
— փոխարինի, recompense, return;
retaliation, compensation, retribution;
— առնել, to turn, to turn about, to return;
cf. Խոխոջեմ.
cf. Դժոխատեսիլ.
cf. Դժուարափոխ.
cf. Դիւրափոփոխ.
cf. Դիւրափոփոխ.
door, entrance;
sluice;
— մեծ, portal;
— or — արքունի, the Ottoman or Sublime Port;
the Court;
դրան մարդիկ, the courtiers;
դրան երէց, almoner, chaplain;
արտաքին դրունք, porch, portico;
դրանց ի դուրս, դրանէ ի —, from door to door;
գրօք փակելովք, with closed doors;
դուրք դրանն, the street door, the gate, portal;
ի դուրս, out;
ի դուրս մերձեալ, եկեալ, հասեալ, impending, very near;
առ դուրս մահու, at death's door;
դրունք դժոխոց, the gates of Hell.
to shed, to pour out, to spill;
to fill up;
— ումեք, (յօք) զվարդապետութիւն, to preach redundantly, to be verbose;
բազում ծաղր զեղեալ հեղուլ, to laugh immoderately;
զեղուին զնովաւ զամենայն ամբոխն, the people crowded around him.
participle;
— փոխանադրոյ, acceptation of a letter of credit, of a bill of exchange;
— առնել ումեք, to welcome, to feast, to entertain;
— առնել օտարաց, to lodge strangers;
առնել — ցրտագին, to receive coldly, to give a cool reception;
— գոյր յարքունիս, ի դեսպանատան, there was a reception at court, at the embassy;
յ— լինել Աստուծոյ, to believe in God.
translation, version;
interpretation, explanation;
ճոխագոյն, ընդարձակ —, paraphrase;
ազատ —, բառական —, free translation;
literal -.
cf. Թեւակոխեմ.
cf. Թեւակոխեմ.
cf. Սոխակ.
low, vulgar, plebeian;
— or — ամբոխ՝ մարդիկ, the mob, the rabble, the populace.
grapes;
պտուղ —ոյ՝ —ապտուղ, a grape;
կուտ —ոյ, grape-stone;
խակ —, աղոխ, sour -;
կթել զ—, to gather -;
արիւն —ոյ, wine.
low, vulgar, plebeian;
— ամբոխ, the lower classes, the common people, the scum or dregs of the people, the vulgar.
cf. Խոխոջանք.
cf. Խոխոջեմ.
cf. Խոխոջանք.
cf. Խրոխտալիր.
will, determination, intention, design;
wish, desire;
humour, fantasy, whim, caprice;
ի կամաց, կամօք եւ ախորժիւք, voluntarily, willingly;
կամօք, on purpose, designedly;
ըստ կամի, ըստ կամս, at will, ad libitum, arbitrarily, at pleasure;
at discretion;
յոչ կամաց, unwillingly, in spite of oneself, against one's will, reluctantly, grudgingly;
յօժար —, readiness, inclination, willingness;
յեղյեղուկ —, caprice, fickleness;
ինքնիշխան, բացարձակ —, absolute will, arbitrariness, despotism;
անձնիշխան —, free-will;
անձնահաճ —, humour, whim, caprice, fancy;
ըստ կամս անձին գնալ, to indulge one's fancy or caprice;
փոխել զկամս, to change one's mind;
անձնատուր լինել ի կամս ուրուք, to submit to the guideness of;
to comply with all the whims of;
ի կամս ուրուք դնել զիմն, to depend on another's will;
եթէ Տէառն — իցեն, if God wills, God willing;
Տէռն — լիցին, God's will be done;
եթէ — իցեն քո, if you wish or like;
ըստ հաճոյից կամց քոց, at your will or pleasure;
as well as you could wish;
— էին ինձ, I wished to, I wanted to;
— են ինձ ասել, I would say, I mean;
— եղեն նմա, it pleased him to, he liked to;
— էին նորա, he desired or wished;
հակառակ կամաց նորա, against his will;
որ ինչ ի կամս մեր, as much as we can.
կարծեօք, by conjecture, hypothetically;
հասարակաց —, public or general opinion, common sense;
— ընկալեալ ou բազմագունից ընդունելի, the generally received opinion, the general conviction, the best established opinion;
նախաժաման —, prejudice, prepossession;
ազատամիտ, ձախողակի — free, adverse or contrary opinion;
ի կարծիս լինել, կարծիս ի մտի դնել, to imagine, to fancy, to think, to surmise, to conjecture;
կարծիս բերել զումեմնէ, to suspect a person;
տալ զպատշաճ կարծիս զումեքէ, to have a good opinion of, to think highly, well, much of;
բերել մեծ ինչ կարծիս զումեքէ, to esteem a person highly, to make much of;
զհետ երթալ —ծեաց ուրուք, to incline to another's opinion, to follow the opinions of;
մեծ ինչ —իս բերել զանձնէ, to have a high opinion of oneself;
յամառիլ, խրոխ տալ ի —իս իւր, to be wedded to one's opinions.
woman;
wife, spouse;
ազգ կանանց, womankind, women, the fair sex;
թշնամի կանանց, woman-hater;
cf. Կնատեաց;
— առնակին, married woman, wife;
մանկահասակ — գեղեցիկ, a young beauty;
— այրասիրտ, heroine, courageous woman, championess;
գեղեցիկ՝ նազելի՝ առաքինի՝ բարեպաշտ՝ ամօթխած՝ ողչջախոհ՝ հաւատարիմ —, pretty, charming, virtuous, pious, modest or bashful, chaste, faithful -;
տգեղ՝ սոսկալի՝ զարդասէր՝ թեթեւամիտ՝ կամագնաց՝ փոփոխամիտ՝ անհաւատարիմ՝ լկտի՝ տռփոտ —, ugly, frightful, coquette, giddy or volatile, capricious, fickle, faithless, immodest, lewd -;
հարկանիլ ի սէր կնոջ, to be enamoured, smitten, in love with a -;
— առնել՝ առնուլ, to take a, wife, to wed, to marry, to take in marriage;
— լինել ումեք, to get married, to be spouse of;
— ածել զդուստր ուրուք, to marry the daughter of;
կեալ ընդ կնոջ, to live with a —;
պատրել՝ մոլորեցուցանել զկին, to deceive or seduce a -;
բռնադատել, ապականել զ—, to force, to dishonour a -;
ծանր նստել կնոջ, to be with child, pregnant, in the family way;
եւ առ նմա մայր նորա — յերկրէն եգիպտացւոց, & her mother gave him an Egyptian wife;
եւ եղեւ ինձ —, & I took her to wife;
կամաց տուն cf. Կանանոց.
cf. Կոխ.
— առնել, դնել, to tread, to tread upon, to trample or tread under foot;
— լինել, կալ, to be trodden, trampled under foot;
— տալ, cf. Տալ ի կոխ.
cf. Կոխան;
լինել ի —, to be trodden under foot;
տալ ի —, to give to be trampled on.
consul;
փոխան —ի, vice-consul;
ի —տոջն, during the consulate of.
monster;
phantom, spectre;
night-mare, incubus;
—ք դըժոխայինք, the Furies;
— շառաչեմ, to drone, to hum, to buzz, to whiz.
chyle;
փոխարկումն ի —, chylifaction, chylosis.
cf. Մոխրանոց;
dunghill, dung heap, dunghole or dung pit.
beautiful, florid, lovely, graceful;
զ— տմոյն առնել, զ—ս ի տմունութիւն փոխել, to make beauty fade, to spoil, alter or ruin the beauty of.
cf. Ոսոխիմ.
standing;
footboard;
stepping-stone;
կործանել յ—լեաց, to overthrow, to upset, to throw down;
անկանել յ—լեաց ի գետին, to fall at full length on the earth;
բառնալ զոսոխն յ—լեաց, to raise one's fallen enemy.
study, lecture, teaching, instruction;
doctrine, science;
religion, sect;
ուսման ձեւ, affectation, studied effort, endeavours;
առ ուսմանէ, by instruction;
նուիրել յ— զժամանակն, to consecrate all one's time to study;
cf. Թեւակոխեմ.
gift, present;
donation, favour, grace, gratification, munificence, liberality;
premium, remuneration, recompense;
salary, pension;
ի —, ի —ի, ի —ի մասին, as a gift, as a present;
—աւ առնել զոք, to lavish gifts or benefits on, to gift;
cf. Լնում;
cf. Ճոխացուցանեմ.
the quiver of love;
— վաղանցուկ, amour, intrigue, love affair;
յօդակապք, ոլորք սիրոյ, ties, bonds of love;
հանգոյց, տոմսակ, գաղտնիք, երգ, վէպք, ընծայ սիրոյ, love-knot, love-letter, love-secret, love-song, love-tale, love-toy;
— առ աստուած, առ ընկերն, ազատութեան, հայրենեաց, արուեստից, փառաց, առաքինութեան, love of God;
of our neighbours or fellow-creatures;
of liberty;
of our country;
of arts;
of glory;
of virtue;
ամուսնական, մայրական or մայրենի, հայրական, որդիական —, connubial or conjugal, maternal, paternal, filial love or affection;
— անձնական, self-love, egoism, solipsism;
— աստուածային, երկնային, մաքուր or սուրբ, նորաբողբոջ, փոխադարձ, համեստ, օրինաւոր, եռանդուն, սաստիկ, բուռն, անչափ, հաստատուն, հաւատարիմ, յաւիտենական, divine, celestial, pure, rising, reciprocal or mutual, honest, lawful, ardent, lively, violent, extreme, constant, faithful, eternal love;
մոլենախանձ —, jealousy;
— երկրային, յողդողդ, անցաւոր, զգայական, մարմնական, անկարգ, պիղծ, յանցաւոր, եղեռնաւոր, earthly, inconstant, fleeting or transitory, sensual, carnal, illicit, lustful, culpable, criminal love;
վայելել սիրով, to make love to, to fall in love with, to court, to woo;
հալիլ մաշիլ սիրով, to burn, to languish with love, to be love-sick;
հատուցանել ընդ սիրոյ, to give love for love, to re-love;
— ազդել, to inspire with a passion;
դիւթել, բորբոքել զ—ն, to philter, to charm;
— ցուցանել, to show or demonstrate love for;
առնել —, to be courteous, amiable, friendly;
to do or confer favours;
ուտել զ—, to eat together, to make love-feasts;
դնել — ի բերան, to kiss, to embrace;
սիրով, lovingly, tenderly, affectionately, with pleasure, willingly;
ի — աստուծոյ, for God's sake;
ի — իմ, for me, for my sake;
արա ինձ —, do me the kindness or the pleasure to;
ամենայն սիրով, very willingly;
— իմ ! my love ! my dear ! cf. Խառնեմ;
cf. Հարկանիմ.
local;
— փոփոխումն, translocation.
passion, love, lust, sensuality, lechery, concupiscence;
զվավաշոտ ցանկասիրութեամբ թեւակոխել, to abandon one-self to voluptuousness.
cf. Փոխաբերումն.
cf. Փոխանակատուութիւն.
to restitute, to requite, to recompense;
cf. Փոխադրեմ.
cf. Փոխարկումն.
cf. Փոփոխումն.
— առ —, — —, step by step;
ընդ — —, at each step;
հազար —, mile;
առնուլ զառաջին —, to take the first step, to break the ice;
—ս փոխել, to step, to walk;
եւ — առ —յուշիկ ընթաց՝ վարեալ տանի քաջ անդր ի բաց, fair and softly goes far in a day.
— դժոխայինշ, infernal stone, caustic;
— կրային, limestone;
— ծանրակշիռ, ponderous, heavy spar, cawk;
— մանրիկ, small stone, pebble, gravel;
հարկանել —իւ, քար կոծել ամբք, to stone, to lapidate, to stone to death;
հալածել —ամբք, to pelt with stones;
չթողուլ, չմնալ, — ի —ի վերայ, not to leave, not to remain one stone standing;
հարկանել զոտն զ—ի, to strike the foot against a stone;
միով —ամբ զերկուս պարսաքարել (ընդ աջ եւ ընդ ահեակ յջողել), to kill two birds with one stone;
air;
weather;
wind, light wind, breeze;
shoe, boot, half-boot;
կանացի օդք, lady's boot;
պարղ, անոյշ or քաղցրասիւք, բարեխառն, հանդարտ, գեղեցիկ, լապ, զով, ծծելի օդ, serene, mild, temperate, calm, fine, good, cool, breathable air or weather;
ցուրտ, չոր, փոփոխական, անհաստատ, վատ, վնասակար, վատառողջ, ժանտ, ապականեալ, խոնաւ, ամպամած, մրըրկայոյզ օդ, cold, dry, changeable, inconstant, bad weather;
deadly or deleterious, unwholesome, infectious, corrupt or foul air or atmosphere;
damp, overcast or cloudy, tempestuous or stormy weather;
կածք օդոյ, the injuries of the weather;
յօդս, ընդ օդս, in vain, vainly, sillily;
at venture or random;
բանք, խորհուրքդ ընդ օդս, idle talk, silly words, empty discourse, vain, extravagant designs, castles in the air;
ընդ օդս խօսել, հարկանել, to talk idly, to beat the wind, to talk to the winds;
— առնուլ, to air oneself, to take an airing or walk;
— փոխել, to have a change of air, to go abroad, to go into the country;
թօնուտ են օդք, we shall have rain;
խաղաղին, պարղին օդք, it is getting fair again, it is clearing up;
cf. Հողմ.
Voir tout
Other definitions containing this entry
Ոչ ճոխանալն բանիւ կամ գործով ի վերայ այլոց. անկեղծութիւն. անմեղութիւն.
Առաջին յատկութիւն անճոխութեան՝ մանկութիւն, պարզութիւն. (Կլիմաք.։)
ἁμετάθετος, ἁμετάβολος, ἁνεξάλλακτος. immutabilis, invariabilis, integer servatus. Որում չէ մարթ փոխադրիլ. անփոփոխելի. անյեղլի. եւ Անայլայլելի. անշարժ. հաստատուն.
Յարակային եւ անփոխադրելոյն նոցա տեսութեանն։ Անփոխադրելի եւ անշփոթ սերտութեամբ. (Դիոն. եկեղ. եւ Դիոն. ածայ.։)
Ի խորհուրդս անփոխադրելիս. Մաքս. ի դիոն.։ Որպէս հրոյ է ջեռուցանելն. քանզի անփոխադրելի է այս. (Նիւս. բն. ՟Բ։)
Ցանկութիւն առ աստուած հաճութեան հաստատուն եւ անփոխադրելի. (Բրս. հց.։)
Անփոխադրելի սահման, կամ կամք, հարստութիւն։ Ուխտիւ անփոխադրելեաւ։ Յայլ իմն էութիւն անփոխադրելի, եւ այլն. (Նար.։)
Անփոխադրելի բարք. (Ոսկ. լուս.։)
Ի հօրն բնութենէ անբաժանելի է եւ անփոխադրելի. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Զ։)
Որ ոչ փոխարկի. անփոփոխելի.
Պաշտօն առ աստուած՝ կարծր եւ անփոխարկելի. (Նար. ՟Ժ՟Ա։)
Ապախտ լինել. ապաշնորհութեամբ արհամարհիլ. փոխանակ երախտեաց անարգիլ՝ յոչինչ գրիլ.
Մի՛ ելցուք զհետ առասպելաբանիցն՝ ընդ անկոխն գնալով ճանապարհ. (Արծր. ՟Գ. 6։)
Փոխանակ առընթերակայիցս խոստանայ զառյապայսն։ Առընթերակայ կեանք. Իսիւք.։
Ոչ փոփոխելով բնութեան, կամ խառնակելով ասելի է աստուածանալ զամարմինն տեառն, որ աստուածակից եւ Աստուած եղեւ. այլ որպէս ասէ աստուածբան, յորոց մինն աստուածացոյց, եւ մին աստուածցաւ, եւ վստահանամք ասել՝ ընդ Աստուծոյ եւ Աստուած. (Դամասկ.։)
ἁργυροπράτης nummularius Որ վաճառէ զարծաթի դրամս. այն է լոմայափոխ, սեղանաւոր.
Հանգոյն արուեստականացն (յն. նոխնզերգուաց) զթեզանիսն ընդ ձեռսն կարեալ պնդիցէ. (Ոսկ. ՟ա. տիմ. ՟Ը։)
Արքայապատիւ ճոխութիւն. (Նար. ՟Ղ՟Գ։) (Գանձրն.։)
Ճոխացուցանօ՛ղ (տէր,) եւ բախտապարգեւ. (Սարկ. աղ.։)
Զմերս զամենայն առ հակառակ բարերարապէս փոխեաց։ Առ ինքն զմիացուցիչ կցորդութիւնս մեր բարերարապէս իրագործեաց. (Դիոն. եկեղ.։)
Զմերս զամենայն առ հակառակն բարերարապէս փոխեաց։ Առ ինքն զմիացուցիչ կցորդութիւնս մեր բարերարապէս իրագործեաց. (Դիոն. եկեղ.։)
Գլխաւոր տեսանի խրատ՝ բարձրայօնակ գահերիցութեամբ։ Եթէ այդր (առ ձեզ կայցէ) խրոխտումն, աստ (յաթոռ հայրապետական կայ) բարձրայօնակ ամրութիւն. (Գր. տղ. առ տուտ.։)
Որպէս յառաջին գոյացութեանն՝ յանէութենէ ի լինելութիւն եկն փոփոխմամբ. (Երզն. մտթ.։)
Վայրենի բարուք՝ հոգւոյն առ այսպիսի ինչ գազանացեալ՝ դժոխակենդան լինիցի. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Ա։)
Դժոխարգելլի ցանկութեամբն ջեռեալ. (Մաշկ.։)
Դժոխելանելիս ի նմա յօրինէ շինուածս. (Խոր. ՟Ա. 15։)
Իբրեւ աւելորդ ինչ բնական եւ դժուարընկալ։ Յորժամ ամբոխի առ ինքն նիւթն (աշխարհի), եւ դժուարընկալ լինի, կրթի ի քակտումն. (Առ որս. ՟Գ։)
Երեքերեւեան տեսութիւնն, փոխանակ թէ երեքանձնաւորական աստուածութիւնն. (Մաքս. ի դիոն.։)
Խզեսցե՛ս ... զերիզապնդեայ մահազգեստս պարփակութիւն դժոխազնեայ կապանացս. (Նար. ՟Ծ՟Ը։)
Որ ոչ զարուն մեկնէ, եւ ոչ զէգ, եւ ո՛չ զերկուորականն ... եւ որք թարգմանեցինն՝ փոխանակ երկուորականին զբազմաբարն ասացին. (Կիւրղ. թագ.։)
Փոխարկութիւն զարհուրմանց. այսինքն փոխարկիչ արհաւրաց. (Նար. ՟Ձ՟Դ։)
ἁντίφωνος contra sonans, respondens Համաձայն. համեմատ հնչեալ. փոխաձայն.
ԶՈՒԳԱԴԱՐՁԻԼ. ἁντιστρέφομαι convertor, recipocor, aequipolleo Հաւասարապէս անդրադարձիլ, փոխադարձիլ. զոր օրինակ, մարդն է բանական կենդանի. բանական կենդանին է մարդ.
Ո՞չ է պարտ ընչաւէտանալ եւ ճոխանալ. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
ԹԵՒԱԿՈԽՈՒԹԻՒՆ ԹԵՒԱԿՈԽՈՒՄՆ. ἑπιτήδευμα, ἑπιτήδευσις studium Ջանք. փոյթ. ճիգն. բերումն. ձկտումն. կրթիլն. նկրտիլն. ուսումնասիրութիւն. պարապումն.
Անծնունդ ի բարի թեւակոխութեանց։ Նա մատուցանէ բազմուսմանց զհանճարս ըստ իւրաքանչիւր ոք թեւակոխութեանց. (Փիլ. լին.։)
Առաջին հրահանգացն թեւակոխութեամբք. (Սարկ. քհ.։)
Թեւակոխութիւն գովելի, կամ վնասակար, կամ ցնորական, կամ անտեղի, եւ այլն. (Մագ.։)
Ի չարութեանցն թեւակոխութենէ. (Երզն. աղ.։)
Թեւակոխումն է ներշրջանական հանճարոյ խրատուն բազումուսումնութիւն սիրեցեալ։ Որ չարութեանցն է թեւակոխումն կամաց. (Փիլ. լին.։)
Փոխանակ սքանչելի ինքնամոյց վայելչութեան՝ զփշաբեր զտատասկաբեր երկիրժառանգեաց. (Կոչ. ՟Բ։)
ձեզ ոչ է այդպէս իշխանութիւն ընդդիմանալ կամաց նորա։ ի ձեռն ձեր է իշխանութիւն արձակել նոսա։ Որպէս յերկրի ոչ ունիմք իշխանութիւն փոխանակել զնա ընդ այլում տեառն, նոյնպէս եւ յերկիրս չունիմք իշխանութիւն փոխանակել զճշմարիտ աստուածն մեր ընդ այլում. (Եղիշ.։)
ՀԱԿԱՌԱԿՈՍՈԽ ԼԻՆԵԼ ἁντικατηγορέω . Հակառակիլ որպէս ոսոխ.
Դառնալ ի բամբասանս առ վրէժխնդրութեան հակառակոսոխ լինել. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
որ միշտն փոփոխի. միշտ փոփոխական, յողդողդ.
Ոչ յարաշարժ հանապազափոխ, այլ մշտակառոյց հիմամբ զսա հաստատէ. (Նար. ՟Հ՟Ե։)
Փոխանակ գրելոյ Հասակաչափ. յօրինակս ինչ. (՟Բ. Մակ. ՟Է. 24։)
Հաւանութիւն բերել առ արարչական զօրութիւնն։ Կոխեցին զանհնազանդութիւնն հլու հաւանութեամբ. (Պիտ.։)
Հեծելախումբ ամբոխիցն. (Պտմ. աղեքս.։)
Որպէս զհիւանդ քայլօղ. տկար ի քայլափոխս.
Զպտուղս մարմնապարարս։ Մարմնապարար սեղան։ Մարմնապարար որկրամոլութիւն. (Ագաթ.։ Յհ. իմ. ատ.։ Արշ.։ (որ ի Լծ. կոչ. գրի մարմնապարարտ, փոխանակ գրելոյ՝ մարմնապարարդ։))
Ամբոխիչ միաբանութեան կամ միաբանից.
Միաբանամբոխք, կապակռիւք, խաղաղամբոխք. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
cf. ՅԵՂԱՓՈԽՈՒԹԻՒՆ.
Անմոռացաբար հայցեմ ընդունել ի ձէնջ զյիշողութեանն փոխարէնս. (Յհ. իմ. յիշ. կանոն.։)
Զնախաստեղծեալ նիւթս շինութեամբ յարմարեալ. (Լմբ. վերափոխ.։)
Փոխանակ երկրաւոր նաւահանգստիս՝ հրեշտակական եւ երկնաւոր նաւահանգիստքն եկին ի քեզ. (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
Ի դիմի հարեալ քաջամարտիկ նիզակախուռն զօրաց՝ կոխան լինին. (Արծր. ՟Ե. 10։)
Զի՞նչ պայծառագոյն քան զլոյս կայցէ։ Պայծառագոյն ճոխութեամբ. (Եզնիկ.։ Նար. յովէդ.։)
Փոխանակ քեռն ահարոնի մերն մարիամ եւ կոյս բախեալ զթմբուկն յաղթութեան՝ պարառութեամբ դստերաց եկեղեցւոյ. (Կամրջ.։)
ՊԱՐԱՐՏԱԳՈՅՆ, ՊԱՐԱՐՏԱԳՈՅՆՍ. մ. πλατυτέρως, -ρον latius, explnatius. Իբրու լիագոյն ճոխագոյն. կամ ըստ յն. լայնագոյն.
Սպիտակաթոյրն խոնաւուտ՝ փոխարկեալ յարենէ, որպէս ի ստինս կաթն։ Սպիտակաթոյր թանձրատեսակ խոնաւուտ։ Սպիտակաթոյրն հիւթ. (Նիւս. բն. ՟Ի՟Դ.) (ուր այժմու յն. է, սերմնատեսակ. այլ ըստ հյ. լինի պայծառատեսակ)։
Նորոգել զարծարծումն, զկենդանութիւն. ի լաւ անդր փոխել.
ἁναμορφούμενος reformatus. Փոխակերպեալ. նորոգեալ. փոխեալ.
ՎԵՐԵԼՈՒԹԻՒՆ. ՎԵՐԵԼՈՒՄՆ. ՎԵՐԵԼՔ. Ի ՎԵՐ ԵԼՔ. ἁνάβασις, ἑπίβασις ascensus. Ելումն ի վեր, եւ ճանապարհ եւ աստիճանք ելիցն ի վեր կոյս. եւ Փոխումն յաստեացս.
Փոխանակ տաղաւարական խորանին՝ խորան զեկեղեցի քո շինելով. (Ճշ.։)
Տարասուզեալք յատակս դժոխոց. (Նախ. եզեկ.։)
Ոչ է այս փոխարկութիւն, այլ տարորոշումն խառնեցելոցն. (Նիւս. բն. ՟Է։)
Յաւէտ տպաւորագոյն են նմանութիւնք փոխատրութեանցն առ ազգակցութիւն մեղանացս. (Նար. ՟Ժ՟Բ։)
Փոխին ի հանգիստ փառաւորապէս ի գերեզմանս մեծամեծացն յունաց։ Չար գոլով մեծատունն՝ այնպիսի փառաւորապէս թաղման արժանացաւ. (Արծր. ՟Բ. 2։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ։)
Փոխանակաւ. ընդ հակառակն.
Զտեառն բանն որ առ հրէայսն՝ փոխանակաբար գոչել, քակեցէ՛ք զնինուէ, եւ յերիր աւուր յարուցից ցնա. (Գեննանդ.։)
μεταπλάττων transformator. Որ կերպարանափոխ առնէ.
Ջրայինք՝ զորա ո՛չ մաքուր վերաշնչութեան արժանացուցին փոխաստեղծիչն (վեհք ). (Պղատ. տիմ.։)
ՓՈԽԵԼԱԲԱՆԵԼ. Իբրու ի խելաց եւ ի մտաց փոխեալ խօսել. ցնորաբանել. բանդագուշել. շաղփաղփել՞
Մի փոխելաբաներ. այլ զինչ ունիս առնել՝ արա՛ վաղվաղակի. (Ճ. ՟Բ.։)
Զի՞նչ արդեօք քահանայանալն իցէ. փոխանակ ասելոյ քահանայագործել՝ քահանայանալ գրեաց։
Շրջէր քարոզութեամբ ընդ քաղաքս եւ ընդ գիւղս քրիստոսաբար։ Որոց տուեա զանձն փոխանակ քրիստոսաբար. (Վրդն. պտմ.։)
փոխանակ գրելոյ՝ ԱԿԱՆՀԱՏՈՒԹԻՒՆ, կամ ԱԿԱՆԱՀԱՏՈՒԹԻՒՆ։ Գողութիւն. դաւաճանութիւն. խորելը.
Այլայլին. այլազգ իմն լինելն իւիք օրինակաւ. փոփոխումն. յեղումն. այլութիւն. այլայլումն. եւ ըստ իմաստասիրաց՝ փոփոխութիւն որակի. ἁλλοίωσις. mutatio. փոխուիլը. թէզայիւր.
Ի յառակ այլայլութեան՝ առ ի բարին փոխարկութեան։ Դիմօք այլայլութեան։ Յայլայլութիւն նորոգ յեղյեղեցան. (Նար. ԿԳ. ՀԳ. ԽԶ։)
Ոչ փոփոխումն կամ այլայլութիւն ունելով ի միաւորութեանն. (Շ. թղթ.։) Այլայլութեան վիճակեալ. (Լմբ. սղ.։)
Այլայլելն. նորոգումն, եւ փոփոխիչ գոլն. թէպէտտիւլ.
Փոխակերպեալ ըստ այլայլութեան աջոյ բարձրելոյն, զնոյն ասել զհողեղէնն՝ հոգեղէն. (Գր. սքանչ. ի ստեփ.։)
Ամբոխումն. պղտորումն. այլամտութիւն. իզդիրապ.
ԱՆԹԻՀԻՒՊԱՏՈՍ կամ ԱՆԹԻՊԱՏՈՍ Բառ յն. ἁνθύπατος. proconsul. Փոխանակ բդեշխի կամ հիւպատոսի հռովմայեցւոց. գօնսօլօզ վէքիլի.
փոխանակ գրելոյ՝ ԱՆԻՄԱՍՏԱԲԱՐ. (Արծր. ՟Ա. 15։)
ԱՆՅԵՂԱՓՈԽ ԱՆՅԵՂԱՓՈԽԵԼԻ Անյեղ. անփոփոխ.
Մանկութիւն, պարզութիւն անյեղափոխ՝ զոր ունէր ադամ. (Կլիմաք.։)
Անյեղափոխ յառաջ բերէ բնութեանն զօրութիւն. (Մագ. ՟Ծ՟Է։)
Անյեղափոխ է ունակացեալ. (Սանահն.։)
Բանակետղ ընկալցի անյեղափոխելի. (Մագ. լ։)
Անյեղափոխելի պատուիրանք, կամ կիրք. (Մաքր. նշ. եկեղ։) (Պիտ.։)
ἁκινησία. immobilitas. Անշարժ գոլ. հաստատութիւն անդրդուելի. անփոփոխութիւն.
διαπορθμευτικός. traducens, diffundens. Որ ունի զկարողութիւն անցուցանելոյ. փոխանցօղ. փոխանցողական.
Ի բազմամբոխ աշխարհաժողով հրապարակաց միջի. (Ագաթ.։)
Շարժութեան (կամ փոփոխութեան) տեսակք են վեց. լինելութիւն, ապականութիւն, եւ այլն. (Արիստ. շարժ.։)
Տատանումն. եւ յեղափոխութիւն բանից կամ մտաց.
Փոխանակ արիացուցանելոյ հատեր զյոյս նորա. (Վրք. հց. ՟Զ։)
Յօրինակացն փոփոխեսցուք աւետարանապէս. (Ածաբ. պասեք.։)
Նորահրաշ ճոխութեամբ բարգաւաճանայ եւ լծակիցս. (Պիտ.։)
Կամ Փոխատրութիւն բարեաց. տրիտուր. շնորհակալիք, ծառայութիւն.
Բառ անպէտ, որպէս Ի բաց փոխեալ. որոշեալ. զանազանեալ։ (Մաքս. եկեղ.։)
Որ բերի ի ժառանգել կամ ստանալ զդժոխս.
Կոխեցին քանդեցին զգեղեցիկ ստացուածս այգեստանեացն եւ գեղաստանեացն։ Հրամայեցին (տալ) նմա գեօղաստեայս բնաբար ծառայութեան, եւ գետ ձկնորսաց։ Որ միանգամ առաջին թագաւորացն աղուանից գեօղաստայք եւ սահմանք լեալ էին. (Կաղանկտ.։)
Ոճով առնել զբաժանումն, եւ ոչ գերազանցական աշտիճանաւ քայլափոխիլ. (Անյաղթ պորփ.։)
Մի՛ կարասցէ գերազանցօրէն փոփոխել ըստ կամաց իւրեանց. (Խոր. ՟Գ. 65։)
Մահադեղ՝ ա՛յլ դժնեայ դեղըմպութեամբ փոխէ. (Զքր. կթ.։)
ԴԺՈԽԱԲՈՅԺ ԴԺՈԽԱԲՈՒԺԵԼԻ. δυσίατος sanatu difficilis, insanabilis Դժուարին ի բուժել, ի բժշկել, եւ ի բուծանել, դարմանել. անբժշկելի.
Վէրս ընկալեալ անբժշկելի եւ դժոխաբոյժ։ Դժոխաբոյժ (կամ դժոխաբոյծ) ամենեւին ելով բուժողացն. (Մագ. ՟Ի՟Ը. եւ ՟Ի՟Ե։)
Հնացեալ ախտ ոգւոյ՝ դժոխաբուժելի է. (Բրս. սղ.։)
Երեքալեանն դիմակցութեամբ ամբոխեաց զհանդարտութիւնն. (Նար. ՟Ի՟Ե։)
Երասանակալք նոցա՝ իրերաց փոխանորդք։ Հմտութիւն երասանակալաց. (Բրս. սղ. եւ Բրս. գորդ.։)
Զի մի՛ առ ոտն կոխեսցեն զնոսա, եւ դարձեալ երգիծուցանիցեն ձեզ. (Մտթ. ՟Է. 6։)
Եօթնալուսեան ճառագայթք ճոխանալ. (Անան. եկեղ։)
Իսկ միւսումն բազմամբոխ բանակի ընկերահաշտից հաւատացաւ վերակացութիւնն. զՄովսէսէ ասեմ։ Նա եւ ի թագաւորութեան եւ յընկերահաշտեաց զօրավարութեան զբազումս կարեմ ցուցանել կորուսեալս. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Ժ՟Բ։)
Ահ արկանէ նոցա զբաբելացւոցն զխայթողութիւնն, զոխակալութիւն, զդաժանութիւն հարուածոցն յայտնելով։ Զի զյաճախութիւնն ցուցցէ զխայթողութեան. (Ոսկ. ես.։)
ԽՈՆԱՐՀՈՒԹԻՒՆ. ըստ քարականաց՝ Լծորդութիւն, կամ պէսպէս փոփոխութիւն բայից.
Զի մի՛ վատութիւն քան զքաջութիւն ճոխասցի, որ կանանցաբարոյիցն քաջ յարմարի. (Արծր. ՟Ա. 7։)
ἁντίμαχος, ἁντίπαλος adversarius, hostis. Ընդդիմամարտ. հակառակորդ. թշնամի. ոսոխ. ախոյեան.
Ընդ միոյն զհարիւրապատիկն հատուցանել։ Ընդ միոյն զհարիւրապատիկսն փոխանորդէ օգուտս. (Սարգ. յկ. ՟Է։ Պիտ.։)
ψυχαγωγία animarum eductio, deductio. Աղանդ՝ որ դնէ զածումն կամ զյածումն հոգւոց, կամ զհոգեփոխութիւն ի մարմնոց ի մարմինս.
Փոխանակ տերեւաբեր աղաւնոյն հոգին սուրբ զզարմանալի եւ զաստուածածագ լոյս ճահեցուցանելով. (Անան. եկեղ։)
ՃՈԽՍԻՐՈՒԹԻՒՆ կամ ըստ տպ. ՃՈԽԱՍԻՐՈՒԹԻՒՆ. Սէր ճոխութեան. յն. սնափառութիւն.
Չա՛ր է ճոխութիւն, ճոխսիրութիւն, սէր պետութեան. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։)
Ի մակադրութեան անուան ... փոխեալ յորդիսն որոտման. (Շ. տաղ. (ա՛յլ ձ. ի մակադրական)։)
Վազելով շնչովն առ դժոխաբնակ մարդկան շուշան, եւ մարմնովն առ մարմնածածուկ ներքսագոյն դժոխս. (Նիւս. խոստով.։)
Ի տապանի ներծածկիլ մարմնով՝ ի մարմնածածուկ ներքնագոյն դժոխս. (Թէոդոր. խչ.։)
μεγαλύνω magnifico. եբր. կապալ, πλουτίζω divitem facio, diot. եբր. հէյազիր. Տալ մեծանալ, կամ մեծ առնել ի կարգի իմիք. որպէս աճեցուցանել. բարձրացուցանել պատուով. ճոխացուցանել ընչիւք. մեծարել. վերապատուել. գովել. փառաւորել. բարձր առնել. մենծցընել.
Եղիցին քարոզք փոխանակ խաչահանուացն, եւ աւետարանիչք փոխանակ յապաղեցուցչաց. (Եփր. հռ.։)
Ի յարակցութիւն բնութեանցս՝ անփոփոխելի մնան յատկութիւնքն միացեալ անձնաւորութեանն. (Շ. թղթ.։)
Փոփոխութիւն. եւ դարձ (ի մեղաց).
ՅՈԽՈՐՏԱՆՔ ՅՈԽՈՐՏՈՒԹԻՒՆ. Յոխորտանալն. խրոխտումն. յանչափս վստահութիւն. յահրութիւն. յանդգնութիւն.
Ըմպահկելով դժոխախեռ յոխորտանօք։ Զմիմեամբք ելանելով անճոռնի յոխորտանօք. (Պիտ.։ Կիր. պտմ.։)
Յոխորտութեամբ լի՝ զանձն առնէր հրապարակատես։ Ի բաց դնել երկայնմտութեամբ զմարդկօրէն յոխորտութիւնն. (Պիտ.։)
Մարմնոյն նուաստութիւն։ Նուաստութեամբն (Յիսուսի) բարձրացեալք, եւ աղքատութեամբն ճոխացեալք. (Առ որս.։)
Փոխանակ շահեցուցանելոյ զլսօղսն՝ գայթակղեցուցանեմ. (Լմբ. պտրգ.։)
Մի փչումն ասէ, այս ինքն մի շնչակցութիւն, որ յայտնէ զմի դիտումն ամենայնի։ Պարգեւէ աստուած փոխանակ առցեղ պատերազմի՝ զխաղաղութիւն եւ զշնչակցութիւն ամենայնի։ Խառնումն աստանօր իմանալի՛ է զշնչակցութիւնսն. (Մաքս. ի դիոն.։)
εὑστραφία agilitas συναναστροφή versatilitas εὑκόλια levitas. գրի եւ ՇՈՒԹԱՓՈՒԹՈՒԹԻՒՆ. Արագաշարժութիւն. արագութիւն. վաղվաղումն. վաղվաղկոտութիւն. դիւրափոփոխն լինել.
Ոչ երկմիտ ինչ շութափութեամբ անհաստատապէս զտեղի փոխէ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Ոխակալն լինել, եւ ոխ. μῆνις.
Անհնարին լի բարկութեամբ՝ ոխակալութեամբ՝ սրտմտութեամբ.
Հպարտութիւն նորա եւ ոխակալութիւն. (Ես. ՟Ժ՟Գ. 9։ ՟Ժ՟Զ. 6։)
Անհամբոյր խուլ իժ՝ ոխակալութիւն. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Զոխակալութիւն փակել։ Ոխակալութիւնն կուրացոյց զաչս իւր. (Ճ. ՟Ա.։ Տէր Իսրայէլ. փետր. ՟Թ.։)
Ի ցուցումն անարգ եւ փցուն եւ չանարդի անձինս՝ հող եւ մոխիր զիս ասելով. (Տօնակ.։)
Որք զամենայն զօրինական ստուերատեսակ զերեւումն վատնեցին։ Փոփոխել զմարդկային կեանս ի ստուերատեսակ երեւութիցն ի ստուգապէս էիցն ճշմարտութիւն. (Նիւս. երգ.։)
Զանկոխն գնասցէ ճանապարհ ըստ իւրում վայրաբերութեան (կամ վայրաբեր բնութեան). (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ.)
Ատտիկեցիս ըստ վատթարութեան, այլ ոչ ըստ բարեբաստութեան։ Փոխադրեաց զնա ի վատթարութենէ անտի ի լաւագոյնսն. (Նար. կե։ Իգն.։)
Վերաստեղծուլ զմեզ կամեցեալ իւրով նմանութեաբն։ Այսպիսեօք վերաստեղծու (կր) քրիստոսի կերպարանն՝ քաղցր անոխական. (Ոսկ. ՟ա. կոր. եւ Ոսկ. եփես.։)
Տալ ցօղանալ. ի ցօղ փոխել. զովացուցանել.
Փոխադրեալ յերկինս.
Ի պատմոս կղզի արտասահմանի, եւ աստուստ փոխամբարձեալ եղեւ. (ՃՃ.։)
Եղեալ օդ քաղցրաշունչ, որ եբաց զմասն ինչ կտաւոյն։ Փոխանակ քաղցրաշունչ օդոյս։ Զօգս քաղցրաշունչս։ Սիւք հողմոց քաղցրաշունչ սնուցանէ զբոյսս։ Այս քաղցրաշունչ հողմս հարաւային. (Փարպ.։ Պիտ.։ Վեցօր. ՟Ե։ Ագաթ.։ Լմբ. սղ.։)
Մի՛ յաղագս յանդիմանութեան ատեր զսիրելին, այլ յաղագս քաջամտութեանն գովեա՛։ Առ քեզ դարձեալ փոխադրին՝ որք ի բարեկամաց քաջամտութիւնքն. (Ոսկիփոր.։)
- գոյականն վերնոյն. Այլաբանութիւն. փոխաբերութիւն. առակ. թէմսիլ, մէճազ.
ԱՅԼԱՓՈԽՈՒԹԻՒՆ ԱՅԼԱՓՈԽՈՒՄՆ. Այլափոխելն, եւ իլն. այլայլութիւն ո՛ր եւ է օրինակաւ. տէյիշմէ, թեպէտտիւլ, թազեիր.
Փոփոխմամբ եւ այլափոխութեամբ անուանցն։ Խորհրդոցն այլափոխութիւն. (Փիլ. լին. եւ Փիլ. նխ.։)
Ինձ թուի ոչ փոքր ինչ հիանալ ի վերայ անուանցս այլափոխութեան. (Անյաղթ բարձր.։)
Վասն այլափոխութեան կերպարանացն. (Գէ. ես.։)
Եթէ ումեք ի ձէնջ ի վերայ եկեալ հասանէ յայլափոխութեանց յայսցանէ. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Վասն սքանչելի այլափոխմանն ասէին՝ թէ արբեալք իցեն. (Լմբ. ստիպ.։)
ἁνθυπατεία. proconsulatus. Պաշտօն եւ իշխանութիւն փոխանակի բդեշխին.
Զամնեայն օրէնսն անձնիշխանաբար փոփոխել ջանայք (ասես)։ Ասացեր, անձնիշխանաբար զթլփատութիւնն մեզ ի մկրտութիւն փոխել, զայս ո՛չ մեք, այլ նոյն ինքն տէրն ի մկրտութիւն փոխել. զայս ոչ մեք, այլ նոյն ինքն տէրն փոխեաց. (Ղեւոնդ.։)
Անցական եւ եղծանելի գոլն. անհաստատութիւն. փոփոխականութիւն.
Մերթ՝ փոխանակ գրելոյ ԱՆՑԱՒՈՒԹԻՒՆ.
Որպէս մերն ստոյգ է անցաւորութիւն, այսպէս եւ նորա ցաւքն։ Յայսմ աստիճանէ (երկիւղին) պնդութեամբն փոխեալ՝ յանցաւորութիւն սիրոյն ելանէ։ Հանցէ ի բազմապատիկ նեղութենէս յանցաւորութիւն (կամ յանցաւութիւն) սիրոյն. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
ἁμεταβλησία, τὸ ἅτρεπτον, ἁπαραλλαξία. immutabilitas, constantia. Անփոփոխն գոլ. անայլայլութիւն. անյեղութիւն. հաստատութիւն. եւ Նոյնութիւն.
Զյարութեանն կատարելութիւն, եւ զբանին անփոփոխութիւն. (Աթ. ՟Դ։)
Անփոփոխութիւն կամաց, կամ բարեացն տուելոց. (Նար. մծբ. եւ ՟Խ՟Բ։)
Զմիաւորութիւնն յայտ առնէր, եւ զանփոփոխութիւն հրամանացն (ընդ հօր)։ Ի ձեռն ամենայնի ցուցանէ զանփոփոխութիւն էութեանն (ընդ հօր). (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 38։ ՟Բ. 23։)
Աշխարհագումար տօն, կամ ամբոխ, կամ ժողովք. (Պիտ.։ Մեսր. երէց.։ Հ. կիլիկ.։)
Փոխատուիդ առատատրութիւն բարեբանեալ միշտ պսակեսցի։ Պարգեւափաշխ առատատրութիւն. (Նար. ՟Թ. եւ ՟Ղ՟Գ։)
Յարգել. առաւելուլ. զեղուլ առատութեամբ. ճոխացուցանել. բազմապատկել. շատցընել, էւելցնել.
Յազոխանալ հարցն՝ ատամնառութիւնն պէսպէս բարկութեամբ՝ որդեացն պատահեսցի. (Վրք. ոսկ.։)
Պարգեւք՝ վաստակոցն են փոխատրութիւնք , իսկ ողորմութիւնք՝ մեղուցելոյս բարերարութիւնք. (Նար. ՟Ժ՟Գ։)
Փոխադրեալ եղեւ մարմինն սուրբ (կուսին) գերաշխարհապէս՝ ի տեղի մեծարգի եւ լուսապատիւ փառաց. (Դիոն. թղթ.։ Ճ. ՟Ա.։ Տօնակ.։)
ԳՐԱԴԱՐՁՈՒԹԻՒՆ ասի յոմանց եւ Փոխարկումն գրոյ յայլ գիր ի մէջ այլ եւ այլ լեզուաց. զոր մեք Տառադարձութիւն ձայնեմք։
Որ յառաջ դաշտացեալ եւ կոխան լեալ էաք թշնամւոյն, այժմ ի վայր տափացեալ դաշտացոյց զնոյն իւրովքն հանդերձ, եւ զմեզ լեռնացուցեալ բարձրացոյց ի վերայ նորա. (Լաստ. ընթերց.։)
Աներեւոյթ է, դժոխահաւատալի. (Սարգ. յուդ. ՟Ա։)
Ուստի դժուարաւ լինի ելանել. դժոխելանելի. անել.
Փոխանակ գրելոյ ըստ յն. Եօթն մոլորակք.
Քո՛ է փոխարկել ... զպարսաւանս վհատութեան առ զուարթացուցիչ գովութիւն. (Նար. ՟Հ՟Գ։)
Եւ եդ արքայ զբանեայ որդի Յովիդեայ փոխանակ նորա ի զօրավարութիւն. (՟Գ. Թագ. ՟Բ. 35։)
ἁντωθούμενος renitens, obnitens, repellens Դէմ ընդդէմ կանգնեալ որպէս նեցուկ. որ ընդդէմ իրերաց բուռն առնեն՝ իբր փոխանակաւ յեցեալ.
ԸՆՉԱՒԷՏՈՒԹԻՒՆ կամ ԸՆՉԱՒԵՏՈՒԹԻՒՆ. Փարթամութիւն. ճոխութիւն. մեծութիւն. բազմաշահութիւն։ (Իմաստ. ՟Ժ՟Գ. 19։ Մանդ. ՟Զ։ Յհ. իմ. ատ.։ Ոսկ. մ. ՟Ա. 5։ ՟Բ. 23։ Վրք. հց. ՟Ի՟Ա։ Գանձ.։)
ԸՆՉԱՒԷՏՈՒԹԻՒՆ կամ ԸՆՉԱՒԵՏՈՒԹԻՒՆ. πορισμός, εὑπορία acquisitio, opulentia Փարթամութիւն. ճոխութիւն. մեծութիւն. բազմաշահութիւն։ (Իմաստ. ՟Ժ՟Գ. 19։ Մանդ. ՟Զ։ Յհ. իմ. ատ.։ Ոսկ. մ. ՟Ա. 5։ ՟Բ. 23։ Վրք. հց. ՟Ի՟Ա։ Գանձ.։)
Առնոյր մուրթքէ զթագաւորութիւնն յԱրտաշիսէ. իմա՛, յաջորդել՝ որպէս փոխանորդել, փոխարքայ լինել։
Եղեւ վերափոխումն սորա ի ոխէ. թուաբերութեանն տումարի հայոց. (Սկեւռ. լմբ.։)
Ինքնիշխանական իմն ճոխութիւն ասացելովքն երեւեցուցանէ. (Նիւս. կամ Ածաբ. ի հոգին սուրբ.։)
Ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմուածոյ թմբկիս գործականութեան. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Յայլ այլմէ (այսինքն փոփոխական) է նոցա կայականութիւնն. (Վրդն. սղ.։)
Զնոյն համաձեւութիւն ի մի թախանձ մաղթանաց աստանօր եդից։ Զկանոն համաձեւութեան օրինին փոխեցեր. (Նար. ՟Ի՟Է. եւ ՟Հ՟Ը։)
Փոխանակ ասելոյ ւամ գրելոյ՝ Հասարակաց չարիք.
Զծայրագոյն յոքնատեսակ ճոխաբանութեա քո սիրական գովասանական բանս. (Մագ. ՟Խ՟Բ։)
Որպէս թէ ճոխաբանութիւն իմն ցուցանէ ի վերայ հօր օրէնսդրութեան. (Երզն. մտթ.։)
Փոխանակ ոսկէնկար եւ մարգարտահուռն կօշկաց ունիմ զսանդալիկս զայս. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա։)
Տե՛ս զմեծանձնութիւնն, զի զյոլով մասն ամբոխին զարմացեալս ընդ իւր ունելով՝ ոչ շփանայ, այլ հեզութեամբ ընդ խիստսն բարբառի. (Ոսկ. գծ.։)
որ եւ ՄՇՏԱԿԱՑՈՒԹԻՒՆ. Միշտ հաստատուն կալն. յարակայութիւն. անփոփոխութիւն.
Փոխանակ ծննդեան ստեղծին արարեալ, եւ փոխանակ յառաջճանապարհի՝ ստացուած ասացին. (Աթ. ՟Բ։)
Զիւրն կարասցէ տանել երկարաձգութիւն՝ յարատեւողն ելով ի փոխանորդութեանցն. (Պիտ.։)
Մակացութիւն թուի ի յարատեւողացն գոլ եւ ի դժուարաշարժիցն։ Յախտից ոմանց դժոխաշարժից եւ յարատեւողաց սկիզբն էառ. (Արիստ. որակ.։)
Հետզհետէ փոխանցեալ, յաջորդեալ.
Յապագայսն ներգործէ մեզ այլ տօնից տեսութիւն յարափոխանցելովք նահանջիւք. (Սարկ. տոմար.։)
Կատարեցաւ նախատեսութիւն նորա։ Ըստ նախատեսութեան Եսայեայ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ։ Լմբ. վերափոխ.։)
cf. ԱՆՈԽԱԿԱԼՈՒԹԻՒՆ. ἁνεξικακία.
Զի սահմանս եւ կանոնս չոխակալութեան նոցա հաստատեսցէ։ Չոխակալութիւն նոցա առաւել էր. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 28։)
Ելանել յամուր քաղաքն ապաստանի ի պահոցն սրբապահութեան։ Փոխանակ սրբապահութեանդ ձերոյ զերկնաւոր եւ զյաւիտենականն պարգեւեսցէ ձեզ կերակուր։ Զտիւ եւ զգիշեր մշտնջենաւոր սրբապահութեամբ. (Խոսրովիկ.։ Ճշ.։ Մեծոբ.։)
μισθοδοσία mercedis solutio. Վարձատրելն, իլն. վարձահատութիւն. փոխարինութիւն ընդ վաստակոց. վարձք. պարգեւ.
Ամենայն աշխատութիւնք՝ որ վասն աստուծոյ իցեն, մինչեւ ի քայլափոխն, վարձատրութեամբ են յաստուծոյ։ Նմա համարեալ եղեւ վարձատրութիւն, որ զառաջինն վաճառեալ գնեաց վաասն սիրոյ ողորմութեան. (Վրք. հց. ՟Ը. ՟Ժ՟Դ։)
Զքաջօրէնութիւնն եւ զարդարութիւն փոխանակ տարօրէնութեան եւ անիրաւութեան։ Յանցաւորութեան եւ տարօրէնութեան։ Ի տարօրէնութենէ կամի ապրեցուցանել։ Բռնութեան եւ յափշտակութեան ոչ օրէնքն պատճառք են, այլ՝ տարօրէնութիւն բնակչացն. (Փիլ.։)
ՓՈԽԱԹԱՐԳՄԱՆԵԼ. μεθερμηνεύω Ընդ յն. ոճոյ՝ նոյն է ընդ Թարգմանել. յեղուլ յայլ լեզու.
Առ ի յեղղագացւոցն ձայն փոխաթարգմանել. (Ճ. ՟Զ.։)
Որք ի ճոխութեան էք, զքաջօրէնութիւն (ուսարո՛ւք). (Ածաբ. կիպր.։)
Պահելն զքէն. ոխակալութիւն. քինաւորութիւն. քինութիւն.
Եւ էր տեսանել զբնութիւն առ ոտն կոխեալ, եւ զոտարսիրութիւնն պատուեալ. զորդիսն արհամարհեաց, եւ զօտարսիրութեան զհետ չոգաւ։ Զոտարսիրութենէն՝ ելից զպատուիրանն ... Պատկառէին յօտարսիրութենէն՝ զոր եցոյց նոցա. (Ոսկ. պետր. եղ.։ Ճ. ՟Ա.։ Նոյնպէս եւ Խոսր.։ Սարգ.։ Շ. ՟ա. պ.։ Սարկ.։)
Թագաւոր ոչ աղտեղացուցանէ զինքն, որ ոչ անմիջակաբար խօսի ընդ ամբոխի. (Սահմ. ՟Ժ՟Ա։)
Հանապազ տեղեաց ի տեղիս փոխին, զի անհանգիստ են, եւ գիշահոտ յանհանգստութենէն. (Ոսկիփոր.։)
Առ ի լինել անյարմարութեան՝ բաւական է եւ մի աղի (քնարին) փոփոխել. (Սահմ. ՟Գ։)
Ցնորել (զհեա) մոլորութեան երազահան ստութեան, ընդ անկոխելին գնալ պողոտայ անքրիստոնէաբար. (Եղիշ. հոգ.։)
Տալ արիւնանալ. յարիւն փոխարկել.
Փոխանակ նոցա զբարեվայելուչսն արձանազուզանել. (Յհ. իմ. ատ.։)
Արձանացո՛ անփոփոխ պատրաստական վստահութիւն։ Զփափագ ըղձիցն արձանացուցեր։ Արձանացուսցես զմեզ ընդ հովանեաւ թեւոց սուրբ խաչիդ։ Մի՛ արձանացուցանեէ զմեղկութեանցն. (Նար.։)
Փոխեա՛ զարտաձայնութիւնն (այսինքն զբարբառդ). (Ոսկ. յադամ.։)
ὁχλοκρατία turbae popularis regimen Պետութիւն որ ի ձեռս բազմութեան ժողովրդեան. իշխանութիւն ամբոխին կամ ռամկին. յն. ամբոխապետութիւն. (որ առ մեօք կոչի եւ ՌԱՄԿԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆ)
Բարետոհմութիւն՝ փոխանորդութիւն ազգի իւրոյ յառաքինութիւն. (Ոսկիփոր.։)
Խրոխտացեալ բարձրավզութեամբ. (Թէոդոր. խչ.։)
Վասն բարեբանութեան ի բաց փոխելոց՝ անուն եդեալ բացաբնակութիւն։ Նախնի (այսինքն հին) բացաբնակութիւն լինելով ներ տեղւոջն՝ զգաւառն զայն անապատ գործեաց. (Պղատ. օրին. ՟Դ։)
Հազար եւ վեցհարիւր ասպարէզն զանչափ բացարձակութիւնն ցուցանէ ընդ դժոխս եւ ընդ հանգիստ արդարոցն. (Լմբ. յայտն.։)
Յաղագս էի. Փոխանցելի է մեզ այժմ յարդարեւ գոյն արդարեւ էին աստուածաբանականն գոյանունութիւն. (Դիոն. ածայ.։)
ԴԵՐՀԱՏՈՒՑԱԿԱՆ գրի եւ ԴԵՐԱՀԱՏՈՒՑԱԿԱՆ. Փոխարինական. յար եւ նման. զուգակշիռ. որպիսի են առ քերականս վերբերական բառք.
Վերստին առումն. ստէպ կրկնութիւն. յամառութիւն. կամակարութիւն. ունակութիւն չար. եւ Փոխադարձ պղծագործութիւն.
Յառատութենէ լեզուիս մերոյ եւ գրոյս յոքնագոյն՝ ո՛չ այսմ կարօտանայ դժոխադասութեան. (Մագ. քեր.։ (որ առ Երզն. գրի՝ դժոխադատութիւն։))
Դժուարութիւն դատման. իբր յն. δύσκρισις տե՛ս ի բառն ԴԺՈԽԱԴԱՍՈՒԹԻՒՆ, զոր Երզն. ընթեռնու Դժոխադատութիւն։
Սովորութեան բաժանումն եւ անբանիցն է դժոխըմբերագոյն. (Բրս. յուդիտ.։)
(Լեռնային վայր) դժոխըմբերագոյն իմն, եւ պակուցանող յոյժ տեսողաց ամենեցուն։ Զդժոխըմբերագոյնսն եւ զվտանգեցուցիչ՝ տիրեցեալ ի սառնամանեացն. (Պիտ.։)
Զդժոխըմբերագոյնն ասել. (Փիլ. տեսական.) այժմու յն. դիւրըմբերագոյն. φορητότερος tolerabilior։
Վաճառաշահութիւն. ճոխութիւն.
Փոխանակէ զդիւրաշահութիւնն ընդ հոգւոյն ճոխութիւն. (Շ. մտթ.։)
Տկարամտութիւն. փոփոխամտութիւն. տխմարութիւն. անմտութիւն. անխելքութիւն, անմտածութիւն.
Ընդէ՞ր փոխանակ քաղցրաշունչ օդոյս զնշխար ժանդահոտութեան սփռես ի վերայ իմ. (Պիտ.։)
մեռեալն ըզտասն օր միայն հոտեցավ, եւ սա մեղօք զամենայն աւուրս կենաց բուրէ ժանտահոտութիւն։ Ածուխ եւ մոխիր եկ գազախ է, եւ անհնարին ժանտահոտութեան ծանօթ. (Ոսկ. մտթ.։)
Տալ խրոխտալ. համարձակեցուցանել.
Չի՛ք մարդկեղէն գործ, որ զմարդ կարէ ի պարծումն խրոխտազուզանել. (Լմբ. սղ.։)
Հակառակ ձայն հանել. եւ Փոխաձայնել.
Աստուածատօնակքն յաղագս սկսմանցն տարւոյն հակառակաձայնեն. (Փիլ. ել. այսինքն փոխանակ աշնան ի գարնայնոյ սկսանելով։)
Անձնիշխան միտք յորժամ ոչ ամբոխի ի հողմակոծութենէ լեզուիդ. (Լմբ. պտրգ.։)
Որպէս զհրաշազարդագոյն գոլով քեզ ի փառս՝ վեհագոյն ճոխութեամբ. (Անան. եկեղ։)
Ձեռներիցութեամբ իմն փոփոխումն արարեալ։ Ըստ իւրումն ձեռներիցութեան. (Յհ. կթ.։)
Զիւրն ամբողջ պահելով, զմեծագունութիւնն իւր ոչ փոփոխելով. (Շ. թղթ.։)
φιλονικία rixarum amor, studium vincendi, contentio, pertinacia. Փոյթ յաղթահարելոյ զոսոխն. հակառակասիրութիւն. վէճ. կագ եւ կռիւ.
Յեղափոխութիւն. փոփոխականութիւն. խոտորումն. ամօթալի ինչ.
Ճոխաբանութիւն. պերճախօսութիւն.
μνησικακία injuriarum memoria. Յիշաչարութիւն. ոխակալութիւն.
Նոքա եղիցին պատարագամատոյցք փոխանակ ժողովրդեանն։ Պատարագամատոյցքն եւ քաւիչքն Իսրայէլի. (Մծբ. ՟Ժ՟Ե. ՟Ժ՟Թ։)
Պերճաբանելն. եւ Բան պերճ եւ պայծառ. Ճոխաբանութիւն գովելի կամ պարսաւելի.
Զանկոխն գնասցէ ճանապարհ ըստ իւրում վայրաբերութեան (կամ վայրաբեր բնութեան). (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Գ.)
Յառաւելն զօդս առեալ փոխէ ջերմայեղց տապախառնութիւն. (Պիտ.։)
ՓՈԽԱՆՈՒՆ եւ ՓՈԽԱՆՈՒՆՈՒԹԻՒՆ. cf. ԴԵՐԱՆՈՒՆ, ԴԵՐԱՆՈՒՆՈՒԹԻՒՆ. ἁντωνυμία pronomen.
Իսկ դերանունդ թերանուն լսի, կամ տիրանուն, կամ փոխանուն։ Եւ է դերանունութիւն ըստ երից. զի ասի՝ փոխանունութիւն եւ թերանուն, եւ հասարականուն. (Երզն. քեր.։) (Իսկ ի գիրս դամասկացւոյն դնի Փոխանունաբար՝ իբր Յարանունաբար. παρωνύμως denominative.
Քաղաք կացուցանել. ի քաղաք փոխել ղանշէն վայրս.
βάδησμα, βῆμα gressus, incessus. Փոխելն զքայլս փոփոխումն քայլից. քայլափոխ. քայլ.
Եւ ապա յայնցանէ՝ իբրու օրինակ իմն՝ քայլափոխութեամբ ի կատարելագոյնս գնալ։ Ոչ հետեւակ ինչ քայլափոխութեամբ երկարաձիգ ճանապարհաց աշխատէ զմարմինս. (Պիտ.։)
Քահանայից քայլափոխութեամբ՝ տապանակին կրաւորութեամբ. (Գանձ.։)
Փոխանակ քաջայաղթուեանն ի ոմա՝ եղեւ չարչար տեսարանայաղթութիւն. (Պղատ. օրին. ՟Գ։)
Ի պատճառս քինախնդրութեան վրիժուց։ Քինախնդրութիւն, յաչաղանք, նախանձ։ Ոխակալութիւն, եւ քինախնդրութիւն, եւ չարայուշութիւն. (Յհ. կթ.։ Սարգ. յկ. ՟Ա. եւ ՟Դ։)
Հիանալի փոփոխութիւն. այլայլութիւն հրաշալի.
Եցոյց զահագնափոխութիւն երեսացն ի մահկանացու բնական տեսչութենէս. (Փարպ.։)
Մատնէր զինքն ի ձեռն ամբոխին, որք լի էին անագորոնութեամբ (կամ անագորոյնութեամբ). (Ոսկ. յհ.։)
Անասնազոհութիւնն առ ոտն կոխեցաւ. (Եպիփ. խչ.։)
Փոխադարձութիւն բանի. կրկնութիւն.
Եւ փոխարէն հատուցումն.
Անդրադարձութեամբ պարտ է զպատշաճն հատուցանել զփոխատրութիւն. (ՃՃ.։)
Այսպէս ըստ անդրադարձութեան. (Նիւս. կազմ.) այս ինքն ընդ հակառակն, փոխանակաւ. որ առ յետինս՝ ԵՒ ԱՆԴՐԱԴԱՐՁԵԱԼ՝ ասի. Մխ. ապար.։
Փոփոխելով զկարգն՝ անհետեւողութիւն արար վարդապետութեանն. (Անյաղթ պորփ.։)
Կոխեցից զանհնազանդութիւնն հլու հաւանութեամբ։ Ապստամբացն անհնազանդութիւն. (Պիտ.։)
ἁμνησικία. injuriae oblivio. Անոխակալութիւն. ներողամտութիւն.
Յանողորմածութենէ յողորմածութիւն փոխեսցիս։ Զանց առնես անագորոյն մտօք, եւ անողորմածութեամբ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 7. եւ ՟Ա. 15։)
εὑφορία fertilitas, εὑδράνεια prospera effectio Արգասաւորն գոլ. պտղաբերութիւն. առատութիւն. ճոխութիւն. աջողութիւն.
Փոխանակ ծիրանեաց զառաքինութիւն զիւրեւ զգեցեալ, որ քան զամենայն զգեստ արքունականագոյն է. (Նիւս. կազմ. ՟Ե։)
Վերստին արծարծեալ ( ի լաւ անդր փոխելով զոմն՝) ի գերբնականութեան հաստեցին յոքնաբեղուն հանդիսին. (Մագ. ՟Զ։ (ա՛յլ ձ. գերբնակութիւն, իբր երկնային քաղաքավարութիւն)։)
Յետ լնլոյ հնգետասան ամաց եպիսկոպոսութեան մեծին վրթանայ։ Կացուցանել յեպիսկոպոսութիւն փոխանակ յուսկան. (Խոր. ՟Գ. 11. 16։)
Զանիրաւ զբարկութիւն, զթշնամանողութիւն, զչարայուշ ոխակալութիւն. (Մանդ. ՟Ի՟Բ։)
Խրոխտանալն. խրոխտն գոլ. անարգել բերումն
Եւ զի ո՛չ զցանկականն խրոխտականութիւն սանձեցի. (Նար. ՟Ժ՟Թ։)
Փոխանակ չորից անշունչ տարերց՝ յորոց կենդանաստեղծաւն ադամ. (Լաստ. ընթերց.։)
Ապա եթէ փոխեցին առաքեալքն զաւետարան նորա, եւ սուտ գրեցին, ուրեմն մարդապաշտութիւն ուսուցին. (Մագ. ՟Ե։)
Ունակութիւն եղեալ ի նմա տարրասցի, եւ դժոխաշարժ լիցի՝ ի յոքնամանակն գոլոյ. (Անյաղթ ստորոգ.։)
ՊԱՏՈՒԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ՝ յաչս անձին. Ամբարհաւաճութիւն. ճոխութիւն. իբր opulentia եւ auctoritas.
Տէրն ի կրկին գուբ եմուտ, զի ոչ թողաւ ոգի նորա ի դժոխս, եւ ոչ մարմին նորա ետես զապականութիւն ... որոյ ստուերագրութիւն էր դանիէլին (կրկին գուբն). (Վրդն. դան.։)
Զպատկերն աստուծոյ ստուերացուցեալ փոխեցին ըստ բազում մասանց. (Իսիւք.։)
ἁναστρέφω, ἑπιστρέφω converto ἁνάγω reduco եւ այլն. Վերստին անդրէն դարձուցանել. փոխադրել. նորոգել. վերածել.
Տալ փարթամանալ. ճոխացուցանել. լնուլ բարեօք.
Յանգրանկութիւն երկնայնոց քաղաքկանութեանն գրեցան։ Մեր քաղաքականութիւն՝ ասէ (պօղոս), յերկինս է։ Մեք յերկնաւոր քաղաքականութենէն յերկիր կործանեցաք։ Փոփոխեալ յերկնային քաղաքականութիւն։
Զորս անդն կան ( ի սուրբ գիրս )՝ պահպանել անբազմացուցանելիս եւ անփոփոխելիս փութասցուք. (Դիոն. ածայ. ՟Բ։)
Եւ ի սուրբ խորհրդեան Փոխարկել Քրիստոսի զհացն՝ մարմին իւր աստուածային.
Փոխանակ մահու զարտասահմանութիւն ի վերայ քահանայականացան հասուցանէր. (Սոկր.։)
Յերկնային մտանել յառագաստ փոխանակ արտասահմանութեանն մերոյ ի դրախտէն կենաց. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Զյաւիտենական եւ զանասելի բարեկենդանութիւնն ընդ ապականացուիս այսմիկ փոխանակեն. (Իգն.։)
Որպէս փոշի հոսեալի վերայ երեսաց երկրի, խաւար զլոյսն իւրով ժանդատեսակութեամբ փոփոխէ. (Լմբ. սղ.։)
Հանդարտեցուցանել զամբոխեալ եւ զալէկոծեալ բնութիւնս. կամ զարօրադիր եզինս, կամ զհարթուցեալս. (Սարգ. ՟ա. պետր. ՟Ա։ Նիւս. թէոդոր.։ Յճխ. ՟Ե։)
որ եւ Պակաս ի մասնէ գոլն. կամ փոխադարձութիւն. որպէս յն. παρὰ μερός. (Նիւս. բն.։)
Փոփոխութիւն սահմանաց եւ կարդաց.
Զայս սահմանափոխութիւնս նախ քանանացիքն անցին զանիծիւքն. (Եղիշ. յես.։)
Ժառանգեցին զկրկնակի նզովքն նոյի, զծիծաղելոյն եւ զսահմանափոխութեանն. (Միխ. աս.։ 3)
ՓՈԽԱՍՏԵՂԾԱԿԵՐՊԵԼ ՓՈԽԱՍՏԵՂԾԵԼ. cf. ՓՈԽԱԿԵՐՊԵԼ. μεταπλάττω, μεταστοιχειούμαι transformo, transsubstantior.
Փոխակազմելով, եւ ճշմարտապէս ասել՝ փոխաստեղծակերպելով. (Մաքս. եկեղ.։)
Զի զմեղ ի նորոգումն կենաց փոխաստեղծեաց Քրիստոսի յարութեամբն։ Փոխաստեղծիլ առ Աստուածութիւն. (Պրպմ. ՟Լ՟Ե։)
Որպէս ձու՝ թէպէտ եւ ապականի, այլ Փոխաստեղծի ի թռչուն. (Մաքս. ի դիոն.։)
Փոխարէն տուրք. տրիտուր. վարձատրութիւն.
Ոչ արժանի են չարչարանք ժամանակիս առ ի փոխարէնատրութիւնն Աստուածայ. (Վրք. հց. ձ։)
Պահանջելն պարտատեառն զպարտս կամ զփոխն.
Եւ զի այն տաղաւարահարք օրինակ էին այսր տաղաւարաց՝ որ ի պետրոսէ ասացան, ի նմին ժամու փոխանակ այսր զգալի տաղաւարացս հայր զանձեռագործ տաղաւարն ցուցանէր. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Բ։)
μετοικίζω transfero incolas, migrare jubeo. Այլուր փոխադրել եւ բնակեցուցանել.
Զբնաւ ճետ որդւոցն իսրայէլի հանեալ փոխաբնակեցուցանէ ի խոստացելումն երկրին պարգեւաց. (Սարկ. լս.։)
Խլեսցէ զքսզ, եւ փոխաբնակեցուսցէ ի խորանէ. (Եփր. աւետար.։)
Ի միատեսակ աստուածանմանութիւն փոփոխին. (Լմբ. պտրգ.։)
Մանուկ իմ անկեալ կայ ի տան։ Երդուայ ի բարկութեան իմում։ Բնակեալ ի յարկս, ի քաղաքս։ Հեծեալ ի ձի, կամ ի ջորւոջ։ երիս խանս նաշհոյ ունէի ի գլուխ իմ։ Որ նստին ի քերովբէս։ տէր ի տաճար սուրբ իւրում, տէր յերկինս յաթոռ իւրում. եւ այլն։ Ստէպ ներգոյակն դնի ի թարգմնեալ գիրս յն. եւ եբր ոճով, փոխանակ գործիականի. ի՛ հուր եւ ի ծծումբ դատել։ Աղքատ ոք ի հանդերձս աղտեղիս։ Ի բանս ճշմարտութեան, ի զօրութեան աստուծոյ։ Ի բազուկ բարձր (կամ բարձր բազկաւ) եւ այլն։ Ի. Յո՛ր եւ է հոլովս զօրութեամբ կրկնի երբեմն, կամ երկար Ի՛ ունի զզօրութիւն կրկնութեան իի՛.
Ի 3 Տառ ձայնաւոր՝ իբրեւ հնչեցալ Ի, եւ անուանեալ Ինի կամ Ին. միջակ ըստ ամանակին, վասն որոյ եւ երկեմանակ ասի, երբեմն ձգտեալ երկարաւ, եւ երբեմն ամփոփել սղիւ։ Եթէ յայլ լեզուս ի՝ իցէ յառաջ քան զբաղաձայն, պահի եւ ի մեզ ի. զորօրինակ իսրայէլ, իսահակ, իդոս, իկոնիոն, իգնատիոս, իտաղիա, եւ այլն. ապա եթէ ի, իցէ առ այլս յառաջ քան զայլ ձայնաւոր, (որ յայնժամ առ լատինս կոչի ի՛ երկայն իբրու մերս ե) Փոխի առ մեզ ի յ. զոր օրինակ յովտ, յովբ, յակովբ, յեսու, յիսուս, յուստոս, եւ այլն։ Ի. Ընդ Ւ տառին, սովորաբար երկրաբառգործէ իւ, իբր եու. զի յորժամ իցէ զկնի նորա բաղաձայն տառ բնական՝ այլ ոչ դիմորոշ յօդ, հիչի ի մեզ՝ ո՛չ որպէս գաղղիականն u, կամ որպէս զայլազգական ձայնսդ իւսթ, կիւնահ, կիւլ, եւ այլն, այլ իբրեւ եու. վասն որոյ եւ անխտիր գրի ըստ նախնեաց, իւր, բեւր, աղբեւր. միւս, մեւս. հիւր, հեւր. հարիւր, հարեւր, եւ այլն։ Իսկ յայլ տեղիս իւ ՝ հնչի որպէս գրեալ թաւանշանաւ՝ նուրբ իվ, զոր օրինակ, թիւ, քիւ, բանիւ, բանիւն, երիւար, եւ այլն։ Ի, կամ ի. նշան թուոյ՝ է Քսան կամ քսաներորդ. զի որպէս յայբէ մինչեւ ի թոյ՝ նշանակ միաւոր յաւելուածոյ են տառք, զկնի ժ տառի տասնաւորս ի մէջ բերեն յաւելուածս։
Հ. Լծորդ է եւ ընդ խ, կակուղ. զոր օրինակ. կոհակ, կոխակ. խոյ, հոյ. հաղբք, խաղբք. նախապետ, նահապետ. այլ առաւել Վանեցի գրիչք ստէպ փոխանակ հ, տառի դնեն խ. որպէս է տեսանել ի գիրս թովմայի արծրունւոյ։
Յօդդ ն, դնի եւ փոխանակ գոյական անուան՝ զոր ի մէջ բերէ զօրութեամբ, մանաւանդ ի յարիլն ի սեռական բառս, եւ ի ստացական դերանուանս. զոր օրինակ,
Ք. Ի վերջին տառ ի բնիկ մեսրոպեան նշանագիրս մեր. (զի օ՝ յետ ժամանակաց յաւելաւ ի յունէ փոխանակ համազօր հնչմանս աւ. զորմէ տե՛ս ի տառն Ւ, եւ Օ) այլ քանզի առ յոյնս վերջին տառ է ω մեծ օ՛ ասացեալ, նմին իրի ուր Յայտ. ՟Ա. 8. եւ 10. յունարէն ասի.
Ոչ ել միայն, այլ եւ էջ հրեշտակաց ասացեալ է. էջն եւ ել զարագ յեղյեղումն եւ զփոփոխումն յայտնէ խորհրդոյն. (Փիլ. լին.։)
ԶԻ. ԵՒ ԶԻ. մ. ὄτι, καὶ γάρ, ὄταν, ὄτε eo quod, et quia, cum οugr-SmCi;
ubi Որովհետեւ. փոխանակ զի. եւ քանզի. ասի եւ ԵՐԲ. ՈՒՐ. չիւնքի.
Մի՛ դատիք, զի մի՛ դատիցիք։ Մի՛ արկանէք ... զի մի՛ առ ոտն կոխիցեն։ Զի մի՛ երեւեսցիս մարդկան իբրեւ զպահօղ։ Զի մի՛ երբէք հարցես զքարի զոտն քո. եւ այլն։
Ըզզիդ բազում անգամ դնեմք փոխանակ Ընդէ՛ր. ո՛րկէն, զի՞ ասես, զի՞ գնաս, զի՞ խօսիս, քանզի ամենեքին այսոքիկ ընդէ՞րի փոխանակ. (Փիլ. այլաբ.։)
Զի՞ զանազանի. Սահմ. ստէպ. է ոճ յն. եւ լտ. իսկ ի հյ. ռմկ. ի՞նչ. փոխանակ ասելոյ՝ ի՞ւ, կամ զիա՞րդ։
Խոնարհութիւն սրտին փոխանակ իջիցն եւ ելիցն։ Առանց իջից եւ ելից տեառն մերոյ ի դժոխս. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Ա. եւ ՟Բ։)
Է՞Ր (յորմէ ԸՆԴԷ՞Ր) Է՞Ր ՎԱՍՆ, կամ ՎԱՍՆ Է՞Ր. Է՞Ր ԱՂԱԳԱՒ. Է՞Ր ՍԱԿՍ. ԷՐՈ՞ՒՄ, եւ այլն. δια τί; cur? quare? Վարի որպէս մակբայ, եւ հարցական անուն. Ո՞յր. որո՞յ. վասն որո՞յ իրի կամ պատճառի. ընդէ՞ր, այսինքն փոխանակ որո՞յ բանի. առ ի՞նչ. առ ի մէ՞. մէ՞ հի՞մ. ի՞բր արդեօք. ինչո՞ւ, ինչի՞, ի՞նչ բանի, ինչէ՞ն, ինչո՞ւ համար.
Է՞ր փոխանակ զկոյս ... առնէր մայր։ Է՞ր փոխանակ թողեալ, եւ այլն. (Պրպմ.։)
Փոխանակ է՞ր (յն. որո՞ց) առնուցուն զայնչափ բարութիւնսն. (Ոսկ. մտթ.)
Փոխանակ ձիոյ, ոչխարի, արջառոյ, եւ իշոյ։ Ձիս եւ ջորիս։ Ձիք մատակք կառաց։ Ձիովք եւ կառօք.եւ այլն։ Ոճով ասի.
Որ գործ զանձն եւ զարեաց աշխարհ վատանուն առնէ։ Որ մատեանքն ի մծբնայ էին փոխեալ անդր։ Որ վարք՝ օրէնք ամենայն հայաստանեայց տուաւ։ Զոր փրկութիւն։ Զոր բանս իբրեւ լսէր սպարապետն։ Զոր կատարումն ոչ ունէր օրէնն։ Զոր զկերպարանս անցիցն։ Յոր կերպարան օրինակութեան։ Յոր խունկ հաճութեան։ Յոր աղաչանս նայեցեալ. (Փարպ.։ Խոր.։ Մագ.։ Պիտ.։ Բուզ.։ Նար. ստէպ։)
Զուրուկս փախստեայս առնէին, զի մի՛ յայլս փոխեսցի ախտն. (Խոր. ՟Գ. 20։)
Փոխանակ ակին գայլոյ՝ ակն արջոյ տացի նմա։ Երկու ակունքն. (Մագ. ԼԶ։ Սիւն. ժմ.։ Իսկ Վրք. հց. ԻԴ.)
Առ ի լինել անյարմարութեան՝ բաւական է եւ մի աղի փոփոխել. (Սահմ.։)
Հոլովք պէսպէս անսովոր գտանին՝ կա՛մ ըստ ինքեան, կամ ընդ միմեանս փոխանակութեամբ. զորօրինակ
Ուստի եւ ծնաք ի նոցանէ, այս ընդերկար ժամանակ, զոխակալութիւն առ եղբարս։ Չար վկայէք լինել ի բարւոյ Արարչէն. եւ այս ոչ զնիւթ միայն, այլ զմարդ. (Լմբ. ատ.։)
Սաղարթօք վարսից, այս է՝ արտաքին դիմօք։ Որ է հաստատուն, այս է անփոփոխ. (Նար. Թ. եւ Մծբ.։)
Անդ փոխելով զաթոռ հայրապետութեանն. (Յհ. կթ.։)
ԲԵՔ կամ ԲԷՔ, ի, ից. Ձայն անսովոր՝ որպէս Մեծ. աւանդ. ճոխ. իբր այլազգականքս, զի ասի.
Բար եբր. պօհու. ասոր. պօհ. Իբր Անպատրաստ. ամայի. անկոխ. գրի եւ ԲՈԽ. եւ մեկնի յոմանց Խաւար. (իբր լծորդ ընդ բաւիղ)
Բոհ, թոհ. բորբ, խաւար. բոխ, աւերակ. (Հին բռ.։)
Ի խոխոմս ձորոյն՝ ի թոխ եւ ի բոխ երկրին՝ անբնակ մարդկան. (Արծր. ՟Ա. 10։)
Ճոխանամք նոքօք գեր ի վերոյ քան զարժանն. (Շար.։)
Գէսք փոխանակ զգեստու տուեալ են նմա. (՟Ա. Կոր. ՟Ժ՟Ա. 15։)
ἁντί pro, contra, re Նախդիր բաղադրական, որ տայ նշանակել իբր Փոխանակ. ընդ. եւ Ընդդէմ։ (Թր. քեր.։)
ԸՆԴ. (նախադրութիւն). լծ. յն. անդի, կամ անդ՝. ἁντί, ἁντ’, ἁνθ’ pro, loco, vice Սեռական խնդրով, իբր Փոխանակ. փոխան. ի տեղի.
cf. ՓՈԽԱՆ ԸՆԴ, cf. ՓՈԽԱՆԱԿ ԸՆԴ։
Մերթ եւս սեռականն առընթեր այլոյ սեռականի գտանի եդեալ փոխանակ գործիականի, եւ յայնժամ ընդն տայ նշանակել Ի ներքոյ. տակը.
Անսովոր են առաջիկայ ոճք, գործիական դնելով փոխանակ տրականի, եւ այլ եւս հոլովոյ.
Երկար միջոց ճանապարհին ընդ նա եւ ընդ ամբոխն. (Խոր. ՟Ա. 10։)
Իմաստաբար արաչագործն արուեստագործեաց, իբր զի եւ տարերց ի միմեանս փոխարկեալ եւ ի չարախառնութիւնս, եւ դարձեալ զարախառնութեանց ի տարերս լուծանիլ. (Նիւս. բն.։)
Իբր ոչ թէ փոփոխումն իմն ասացի ... այլ ասպանջականութիւն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 10։)
իբր օրինակ իմն, անբաղայ ազատութեամբ ի բաց ընկելով զհոգս աշխարհականս։ Ապա յայնցանէ իբրու օրինակ իմն քայլափոխութեամբ ի կատարելագոյնս գալ. (Պիտ.։)
Կամէին իմն, թէ փոխեսցուք զնա ի գործոյ անտի. (՟Ա. Մակ. ՟Ժ՟Ա. 63։)
Յաւէտ իմն խրոխտ խստութեամբ։ Նորընծայ իմն հիւրամեծարութեան ակնկալեալ սպասէր։ Ոչ կարօտանային մուրացիկ իմն առնելով յայլոց։ Լռիկ իմն ծածկեցաւ յամբոխին. (Յհ. կթ.)
Զի փոխանակ աստէն ծաղուց կոծումն եւ լաց է անդ նոցունց. (Շ. այբուբ.։)
Եւ ոչ ընդ խաղ արկանելն երեսս փոխեցեր. (Նար. ՀԵ։)
Փոխեաց զձեռսն ի նմանութիւն խաչի, եւ եդ ի վերայ կրսերոյն. (Կիւրղ. ծն.։)
Փոխանակ կաթին եւ մեղու տղայոց՝ բեւեռք եւ խաչ կատարելոց. (Եփր. համաբ.։)
ԳԱԶԻ ԽԻԺ կամ ԽԷԺ կամ ԿՌԷԺ. τραγάκανθα (նոխազափուշ). tragacanthum, hyrcina spina, gummi adraganthum. Ձիւթ փշուտ բուսոյ գազի՝ յարմատոյ նորին ճեղքելոյ. քիթրա, քիթրէ։ (Բժշկարան.։ Գաղիան.։)
զայն միայն գիտել պատիւ տօնիս, զի ի խոխ կերակրոցն պարապեսցեն. (Ճ. ՟Գ.։)
Թքանէր զխոխ։ Առեալ զխոխ հիւանդին եւ այլն. (Վրք. հց. ՟Է. ձ.) (տպ. խուխ։)
Ի սենյակ ծոցոյ. այսինքն յարգանդի. (Լմբ. վերափոխ.։)
ἕρις lis, contentio, rixa. (լծ. յն. է՛ռիս. ի մեզ է արմատ փառիս Գրգիռ. ուստի ռմկ. խըռխըռ. եւ հըռս) Հակառակութիւն. կագ. կռիւ. մախանք. ոխակալութիւն. Տե՛ս (Հռ. ՟Ա. 29։ ՟Ա. Կոր. ՟Գ. 3։ ՟Ա. Տիմ. ՟Զ. 4։ Տիտ. ՟Գ. 9։ ՟Ա. Մակ. ՟Ը. 16։)
Որք ի ծովէքն՝ մօտ ելոյ, որ ելանեն ստէպ ստէպ սղոխք օդոյ. (Փիլ. իմաստն.։ եւ Խոր. ՟Գ. 62։)
ԶԴարեհ գիշերն ապրեցոյց. եւ ունէր եւ ձի բազում, եւ նոր ի նորոյ փոխեալ՝ եւ զերծաւ. (Կեչառ. աղեքս.։)
Ըստ եօթան եւ ութի՝ յօրինացն ի հոգեւորն փոփոխումն երիցս հնգիւք. (Արշ.։)
Պտղոմեոսն որ եւ եղբայրասէրն, պէտ արարեալ զամենայն ազգաց զմատեանս եւ զվէպսի ի յոյն լազու փոխարկել. (Խոր. ՟Ա. 1։)
փոխանակ գրելոյ ՍԻԳ. cf. ՍԻՔ.
Սին եւ աղազուն՝ քաջաբերի փոխան եղեալ. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
Վա՛հն ոտնահարական է, եւ մորոսական։ Վա՛հ, որ ընդ երկինս խորհէիր, արդ ի դժոխս իջեր. վա՛հ որ ըմբռնեալդ ես կարծօղդ։ Իսկ հեգնականն ուա՛հ, որ նախատական է. ուա՛հ արդ նի՛ստ ի գետնի։ Ուա՛հ (կամ վա՛հ) ահա Ադամ եղեւ իբրեւ զմի ի մէնջ. (Երզն. քեր.։)
Վաղու եւս արդեօք խորդով եւ մոխրով ապաշխարեալ էր. (Մտթ. ՟Ժ՟Ա. 21։)
Կարմրավար առեալ՝ վառ ի վառեան հնձան կոխեալ. (Տաղ խաչի.։)
χάος, χάσμα chaos, hiatus, vorago βόθηνος fovea, fossa βυθός profundum, profunditas, gurges βάραθρον barathrum եւ այլն. Խորխորատ. խորք ահագին. անդունդք. փոս. գուբ. խորափիա. երկիր բերանաբացեալ շարժմամբ. եւ Գերեզման. դժոխք. խորունկ տեղ բացուած. տէրին խէնտէկ, չուգուր, շահ, քէվ.
Հայի ընդ դժոխս վիհս. (Եփր. ծն.։)
Աբրամ ... աբրաամ. եւ ձայնդ՝ իբրու տառի այբին կրկնեցելոյ. բայց զօրութեամբ՝ մեծի կարծեաց օրինաց ցուցանէ զփոփոխումն։ Յաւելուած միոյ տառին զայն նշանակէր։ Տառք յարմարեալք ի ձայնականաց եւ ի բաղաձայնից՝ կերպարանեն զբան. (Փիլ. իմաստն.։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ա։ Շ. բարձր.։)
Ամենայն հով իրաց մոխիր առաւել տաք է փորձով. (Վստկ. ՟Ժ՟Դ։ Հանէ՛ք զմորթ արջոյն, եւ տաք տաք արկէ՛ք ի վերայ նորա. Վրդն. առակ.։)
δάνειον, δάνος, δανεισμός mutuum, mutuatio, foenus, foeneratio χρῆσις, χρέος usus, debitum, commodatum, commodatio. Ինչ մի առեալ՝ անդրէն հատուցանելի. դրամ տուեալ ումեք առ ի պէտս՝ պայանաւ յետս առնլոյ ըստ ժամանակին անթերի. կամ աւանդ. յանօթ տուեալ ինչ. (Փոխ.)
Եւ զփոխն եթող նմա։ Տամ զդա փոխ տեառն զամենայն աւուրս, եւ եղիցի դա փոխ տեառն։ Հատուսցէ քեզ տէր զաւտկ փոխանակ փոխոյն՝ զոր ետուր տեառն.եւ այլն։
Հանգանակօք եւ փոխովք մի աղքատանար։ Բաղումք իբրեւ զգիւտս համարեցան զփոխ, եւ աշխատ արարին զօգնականսն իւրեանց (այսինքն զփոխատուս ). (Սիր. ՟Ժ՟Ը. 33։ ՟Ի՟Թ. 4։)
Վասն փոխոց, եւ վաշխիցն։ Փոխոցն տոկոսիքն։ Զվաշխս փոխոցն եւ տոկոսեացն. (Մանդ.։)
Վայ որք փոխի շահ. տան։ Ի փոխիցն, եւ ի վաճառոց. (Գանձ.։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 3։)
Տացես փոխ ազգաց բազմաց, եւ դու ոչ առնուցուս փոխ։ Տալով տացես նմա փոխ, որչափ եւ խնդրիցէ ի կարօտութեան իւրում։ Փոխ առնու մեղաւորն, եւ ոչ հատուցանէ։ Փոխ տայ Աստուծոյ, որ ողորմի տնանկին. ըստ սրոց նորա հատուսցէ նմա։ Ծառայք տերանց իւրեանց փոխ տայցեն։ Առնու ցորեան փոխ ամարանի. եւ այլն։
Ընդ փոխս ոսկւոյ մատնեն, ընդ ճգունս ճգունս պատերազմաց։ Տո՛ւք զբերենս ձեր ի փոխ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։ Լմբ. սղ.։)
ՓՈԽ. գ. (արմատ Փոխելոյ, Փոփոխելոյ. ) στίχος versus ἁντίφωνον, ἁντιφωνία antiphona, responsio եւ այլն. Փոփոխ սաղմոսերգութիւն տուն առ տուն. փոխաձայնութիւն. եւ Բուն սկիզբն սաղմոսի յետ կցուրդի. եւ Մասն այսր եւ այնր աւետարանի կամ գլուխ ինչ կարդալի ըստ բաշխման ի վերայ ութ ձայինց։
Զմի սովորութիւն պահէ յիւրաքանչիւր փոխս սաղմոսացս. (Լմբ. սղ.։)
Կց. Եղիցին ականջք։ Փոխ. Ի խորոց կարդացի առ քեզ։ Զփոխն ի լման ասա՛, եւ այլն. (Տօնաց.։ Եւ Ճշ.։)
Իւղաբերից աւետարան այսօր՝ յոհաննու զյետին փոխն կարդա։ Զերեք գլխոյն զփոխերն կարդա. (անդ։)
ՓՈԽ ԱՌ ՓՈԽ. մ. Փոխանակաւ. անդրադարձիւ.
Փոխ առ փոխ փոփոխմամբն ուսուցանէ զմեզ ի չափու ունել զանձինս. (Լաստ. ՟Ի՟Ա։)
ՓՈԽ. ի բարդութիւնս է որպէս Փոխանակ. փոխարէն. ընդ. եւ անդր. յայլ. այլուր. եւ Անդրէն, վեր կամ վերստին. ոչ միշտ հայկաբանութեամբ, այլ ստէպ ըստ յն. եւ լտ. ἁντί, μετά pro, re, trans. եւ այլն։
Փոխանակեցին զաստուած ընդ որթուն յանապատին. (Եղիշ. ՟Ե։)
Ազոխ ատամանց վնասակար է։ Բովանդակեսցի ծաղիկն եւ ազոխն։ Որ ուտիցէ զազոխն, նորին ատամունքն առցին. եւ այլն. (Առակ.։ Ես.։ Եր։ Եզեկ.։)
Փոփոխումն յազոխէն խաղող գործէ. (Փիլ. լիւս.։)
Խակագոյն ազոխիցն անտիոցն. (Մագ. ՟Ժ՟Զ։)
Եգիտ որթ յանդին, եւ քաղեաց ի նմանէ ազոխ լի շալակաւ. (Դ. ԹԳ. ՟Դ. 39։)
Ըստ յն. ասի, նոխազերգութիւն. τραγῳδία tragoedia
Իրաւամբք ուխտի երդմնականաւ ամենիւն ազդեալ զանփոփոխութիւն բարեացն. (Նար. ԻԲ)
Ամիկ. քօշ կամ նոխազ։ Ամիկ. անմուղ ձիաքուռակ։ (Հին բռ.)
ԱՄՈԼՔ Ի ՏԱՌՍ. Տառք լծորդք ընդ միմեանս վասն համանմանութեան ձայնից, որպէս մ, պ, բ, փ, որք երբեմն փոխանակեն զտեղի իրերաց՝ ընդ նովին լծով մտեալ, մանաւանդ ի լծորդութիւնս բայից յունաց.
Փոխեա՛ց աստի անդր։ Անդր մուծին։ Եւ անդր մօտ ես։ Երթիցուք մինչեւ ցանդր. եւ այլն։
Փոխեցար (կամ փոխեսցիս) աստի յանդր երանութիւնսն. (Առ որս. ՟Ը։)
Փոխեցից զձեզ անդր քան զԴամասկոս։ Յազգ օտար եւ ի չար, զի ոչ եւս ոք իցէ քան զնա անդր. (Ամովս. ՟Ե. 27։ Ես. ԺԸ. 2։)
Օրհնեա՛ անձն իմ զՏէր։ Օրհնեցէ՛ք անձինք (կամ հոգիք) եւ շունչք արդարոց զՏէր։ Տրտում է անձն իմ (կամ ոգի իմ)։ Որ գտանէ զանձն իւր։ Կորուսցէ զանձն իւր։ Զի՞նչ տացէ մարդ փոխանակ անձին իւրոյ։ Մեծացուսցէ անձն իմ զՏէր։ Յամենայն անձնէ քումմէ։ Դնեմ զանձն իմ։ Դիցէ զանձն իւր ի վերայ բարեկամի իւրոյ։ Սիրտ եւ անձն մի։ Որք ընդ անձին իմոյ զիւրեանց պարանոցս մատուցին։ Ոչ հաճեսցի ընդ նա անձն իմ։ Ամենայն ցանկութիւն անձին քոյ գնաց ի քէն. եւ այլն։
Ոչ եթէ անձն կամ շունչ իցէ դժոխոց. (Ոսկ. ես.։)
Առշարժումն անձին, առ փոփոխումն գարշապարի։ Կառավարի անձին, բարձումն բազկի. (Նար. ՟Լ՟Ա. ՟Լ՟Բ։)
ՅԱՆՕԹ ԱՌՆՈՒԼ. κέχρημαι. mutuor. Զանօթ ինչ եւ զգործի ի փոխ եւ ի պէտս առ ժամանակ մի առնուլ. եօտիւնճ ալմագ.
Հայցեսցուք զանդ հանգիստն, ընկեսցուք զաստի ճոխութիւնս. (Ածաբ.)
Զիշխանն աշխարհի ի բնաւ ճոխութենէն արտաքս ընկէց. (Կիւրղ. ղկ.։)
πορεύομαι, ἁπέρχομαι, βαδίζω eo, vado, proficiscor, abeo Երթալ. չուել. ճանապարհ առնել. անցանել, փոխիլ տեղւոջէ ի տեղի, յառաջ խաղալ. հասանել.
Զի եւ ոչ փոխառուք կարօտականք ընդունին ի նմանէն ինչ՝ որ ոչ գնայ ի պէտս նոցա. (Եփր. աւետար.) այսինքն ոչ լինի, ոչ վարի։
պ. գիրէվ, կիրէվ. ἑνέχυρον, ἑνεχυρασμός, ἑνεχυράσμα pignus, pigneratio Իրն տուեալ ի փոխառութենէ ցփոխատուն յապահովութիւն պարտուցն.
Որ բնութեամբ դժոխն է, եւ դժուարաբարոյ. (Փիլ. բագն.։) Տե՛ս զկնի եւ Դժոխք. որպէս եւ բարդութիւնքն կրկին մտօք վարին։
ἕρυμος, τραχύς desertus, asper, scaber, salebrosus. իտ. rezzo. պ. զէրուտ. իբր անապատ. որ եւ ԵՐԻԶՈՒՏ. Ամայի. խոպան. քարուտ. դժուարակոխ. կորդ. կոշտ.
Կառո՛ դու զսանն մեծ, եւ եփեա՛ եփոյ որդւոցդ մարգարէից ... Եկն եւ արկ ի սան եփոյին (զազոխն) ... եւ եղեւ յուտելն նոցա յեփոյէ անտի՝ աղաղակեցին. (՟Դ. Թագ. ՟Դ. 38=40։)
Փոխանակ զուր ամօթոյն զոր կրեաց. (Վրդն. թուոց.։)
ԹԵԿՆ ԱԾԵԼ զուրուք կամ զիրիք. Թեւածել, թեւակոխել. ձեռներէց լինել. զհետ լինել. ձկտիլ. նկրտիլ. ճոխանալ եւ յոխորտալ.
Զփոխն, կամ զսաղմոսն ի լման ասա՛. (Տօնաց.։) (Իսկ ռմկ. լըսլըման ասի, որպէս ամենայնիւ յար եւ նման։)
(յորմէ ռմկ. խաւիծ) Փոխինդ. Փափուկ ուտելի զանգեալ յալերէ ընդ իւղոյ եւ մեղու, եւ այլն. եւ ամենայն կերակուր, կամ դեղ բաղադրեալ. ... յն. ἅλευρον , ալիւր. եւ բայիւ ψωμίζω իբրու պատառս գործել.
Զեօթնօր բաղարջ ուտիցէք. յառաջնմէ իսկ օրէ անտի անհետ առնիժիք զխմոր ի տանց։ Զեօթն օր մի՛ գացի խմոր ի տունս ձեր։ Փոքր մի խմոր զամենայն զանգուածն խմորէ. եւ այլն։ Խմորն եթէ զբաղարջ ալիւրն ոչ փոխէ յաճումն, էխմոր. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 6։)
Խոյս ետ իսրայէլ ի նմանէ։ Խոյս տուեալ ել ի փարաւոնէ։ Խոյս ետ յերեսաց նորա դաւիթ։ Խոյս ետուն յերեսաց առն իսրայէլի ընդ ճանապարհ անապատին։ Խո՛յս տուրի միջոյ ամաղեկացւոյն։ Պատարագօք երթիցենխնդրելզտէր, եւ մի՛ գտցեն զնա, զի խոյս ետ ի նոցանէ։ Խոյս ետ իբրեւ ստուեր։ Արդարոյն խոյս տուեալ (ի մրրկէ) կեցցէ յաւիտեան։ Խոյս ետ վասն ամբոխին ի տեղվոջէ անտի.եւ այլն։
Խնդրէր աղօթիւք, պահօք եւ խորգով։ Ննջեցէ՛ք խորգով պաշտօնեայք աստուծոյ։ Խորգով եւ մոխրով ապաշխարեալ էր։ Ի խորգ եւ ի մոխիր նստեալ ապաշխարեալ էր.եւ այլն։
Խորգով եւ մոխրով կրօնաւորեալք. (Յհ. կթ.։)
Նստան ի վերայ խորգոյ եւ մոխրոյ. (Մծբ. ՟Գ։)
Անհամբոյր խուլ իժ ոխակալութիւն. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Մի՛ լիցի խտիր ընդ բարին եւ ընդ յոռին (տասանորդի). Իմա՛, խտրելով ըստ հաճոյս փոխանակել զմին ի տեղի միւսոյ. կամ այլայլութիւն. (ըստ հոմաձայնութեան յն. ձայնիս։)
ԽՏԻՐՔ. πατατήρησις observatio, superstitio. Խտրութիւն աւելորդ եւ սնոտի իրաց. պահպանութիւն հեթանոսական կամ հրէական եւ պառաւական աւանդից. ԵՒ Դիտումն աւուրց կամ այլափոխութեանց լուսնի հմայական. աւելորդապաշտութիւն.
Ընդ կպանօք խտրոց եւ հմայից արկանել զանձն։ Ընդէ՞ր յօրահմայս եւ ի խտիրս անկանիս։ Ասես, տեսանեմք զամենայն ինչ եղծեալ ի յաւուրս խտրոցն (այլափոխութեանց լուսնի). (Մանդ. ՟Ի՟Զ։)
Ծանր է քար։ Որպէս բեռն ծանր։ Բեռինս ծանունս։ Ծանր ամբոխիւ։ Զօրու ծանու։ Ծանր անուր, կամ վնաս, գիշեր, գործ, բան, բարբառ։ Պատուիրանք կամ թուղթք ծանունք։ Ծանր է քեզ բանդ այդ։ Ծանր է յաչս ամոնի առնել ինչ նմա։ Ծանր թուեցաւ նմա։ Մի՛ ինչ ծանր թուեսցի քեզ։ Զծանր ծանր օրինացն. այսինքն զծանրագոյն իրս, եւ այլն։
Զխոնաւ օդ փոխանակ ցամաքի առ ի փրկութիւն ծըծեցի. (Փիլ. յովն.։)
Ծուխ հնոցի։ Սիւն ծխոյ։ Ստեղն ծխոյ։ Մրրիկ ծխոյ։ Ծուխ խնկոյ։ Որպէս ազոխ ատամանցն վնասակար է, եւ ծուխ աչաց.եւ այլն։
Հինգ արդու փոխնդոյ, եւ կայթ մի չամիչ. (Ա. Թագ. ԻԵ. 18։)
Բանակեսցին որդիքն իսրայէլի այր ըստ իւրաքանչիւր կարգի։ Կարգ պաշտօնէից, կամ քահանայից, նախնեաց, քաղաքի, աստեղաց, քարանց, ականց, բանի, լեզուի, եւ այլն։ Կարգ եդ խաւարի։ Եւ թէ իցեն ի կարգի, գովեցայց ի կարգել անդ (զբանս)։ Խնդամ իբրեւ տեսանեմ զկարգն ձեր։ Ամենայն ինչ ձեր պարկեշտութեամբ եւ ըստ կարգի լինիցի։ Իւրաքանչիւր յիւրում կարգի։ Ամենայն կարգօք լի։ Եսթեր ոչ փոխեաց զիւր կարգն (այսինքն զընթացս կենաց. ἁγωγή vitae ratio )։ Հարին զնոսա սրով սուսերի ի քաղաքէ կարգաւ մինչեւ ցանասուն։ Գործ կախաղանաւ կարգ առ կարգ. յն. կարգ ի վերայ կարգի. եւ այլն։
κόκκυξ coccyx, cuculus, avis clamans κόκκυ cuccu. Թռչուն՝ որպէս ազգ ինչ կաքաւու, նման հաւփալի, այսինքն վայրի աղաւնոյ. ռմկ. կուկու. պրս. քիւքիւ, կիւկիւ. թ. էօկյիք. կամ գուգու գուչի, էօյկէ. զի ստէպ ձայնէ կու՛ կու. կամ գու՛ գու՛ գու՛, այլ եթէ ոք տացէ զայս ձայն, ինքն փոխէ զձայնն, եւ ասէ, բի՛ բի՛ բի՛, կամ պի՛ պի՛ պի. ուստի կոչի թուրքերէն նաեւ իպիպիկ.
Հուպ ընդ հուպ փոխանորդելով զմիմեանս. (Խոր. ՟Բ. 73։)
Բուռն հարեալ զնմանէ՝ ձեռն զձեռամբ փոփոխելով՝ քարշել թուելով զնա. (Դիոն. ածայ.։)
Զճիւղս ստեղնաձիգս նոճիաճահ ճոխն անտառաց։ Ոմն, եւ ճուղք իւր. ոմն, եւ ոստք իւր. (Նար. խչ. եւ ՟Զ։)
ՄԱՅՐ. փոխաբերութեամբ՝ ասի եկեղեցին, եւ սուրբ աւազանն։ Եւ ՄԱՅՐ ԵԿԵՂԵՑԻ, կամ ՄԱՅՐ ԵԿԵՂԵՑԵԱՑ՝ աթոռանիստ տաճարն, կամ գլխաւոր եկեղեցին, եւ կաթողիկէ եկեղեցին։ Որպէս եւ ՄԱՅՐ ՔԱՂԱՔԱՑ՝ է մայրաքաղաք։
Խոնարհ լինիցիս՝ հեզ եւ հանդարտ, այն իսկ է մայր ամենայն առաքինութեան։ Ամենայն բարութեանց՝ անոխակալութիւնն է մայր. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 13։)
Մանգ, խորագէտ։ Մանգոյն, ոսոխ։
Քաղցրաշունչ սողոխ վէտս վէտս զմկանունսն ճօճեալ։ Ճեմեալ ճօճեալ ի վերայ վայելուչ ջուրցն մկանաց. (Վեցօր. ՟Դ. ՟Զ։)
Ոտք նորա՝ որ կարող եղեն գնալ ի վերայ մկանաց ալեացն, զի մի՛ ընկղմեսցէ զնա, կարող էին կոխել զմկանունս թշնամեացն, զի մի՛ հանցեն զնա ի խաչ. (Եփր. համաբ.։)
Ամբոխն ամենայն ընթացաւ անդր, մինչեւ մղել զմիմեանս. (Ճ. ՟Գ.։)
Ի թողլոյ զյանցս ընկերին, եւ ի չպահելոյ ոխս. (Ոսկ. եբր.։)
Մարդոյ որպէս խստոյ են աւուրք. (հանգոյն հովանւոյ եւ դիւրափոփոխ շքոյ անցանէ. Վրդն. օրին.։)
Իմա՛ կամ ընթերցի՛ր Ոխակալ.
Գրեալ է, թէ ամենայն ինչ պիղծ է ոխակացն. (Անան. քհ.։)
Զի թէ վարուքն ոչ փոփոխիցէ զբարսն, չէ՛ ինչ որիշ ի գազանաց. (Գէ. ես.։)
Զխոյս եւ զմաքիս առ ոտս կոխէր, եւ զորոջսն թունաւոր ճիրանամբքն պատառէր. (Եփր. վկ. արեւ.։)
Ոքոզն՝ որ ի լիբանան է, յղեաց առ մայրսն լիբանանու ... եւ ահա անցին գազանք անապատին լիբանանու, եւ եկեալ կոխեցին՝ զամենայն զեկքան. (՟Բ. Մնաց. ՟Ի՟Ե. 18։)
Սրօք եւ բրօք կանխեալ՝ ընկեցին զնա ի պանպէն ի մէջ բազմամբոխ խուխային. (Ուռհ.) (գուցէ՝ ի պարսպէն ... խուժանին)։
փոխանակ պարզ դինւոյ՝ ջուր չափով ըմպէին. (Փարպ.։)
(լծ. հյ. բերձ, բարձր, եւ պարծ. պ. պէրծ. ար. պէրզ)Պանծալի. փառացի. սէգ եւ սոնք. շքեղ. ճոխ. երեւելի. մեծ. գեղեցիկ. հոյակապ. նազելի. ... յն. γαυρίων, γαῦρος (լծ. գորոզ). σεμνός եւ այլն. superbus, ut egregius, elegans, gloriosus, spectabilis, gravis եւ այլն.
ՊԵՐՃ, ՊԵՐՃՍ. մ. Պանծալի օրինակաւ. ճոխաբար.
Բազմաստեղք եւ գիշերավար եւ սայլդ յիշին փոխանակ ամենայն աստեղաց. (Առ որս. ՟Թ։)
Անուանցն փոփոխմամբք, եւ բազմօք այլովք ստեն. (Խոր. ՟Ա. 5։)
ՎՐԷԺ որ եւ ՎՐԷԺԽՆԴՐՈՒԹԻՒՆ. δίκη, ἑκδίκησις , ἁμύνα ultio, vindicta, poena. եւ բայիւ ἑκδικέω, ἑκδικάζομαι, ἁμύνω, τίω vindico, ulciscor. Վառումն սրտի ի հատուցանել չար փոխանակ չարի. ցասումն. քէն. ոխ. պատիժ. պատուհաս. իաւունք. դատաստան.
Ես ոչինչ շահիմ առնելովս, տալեացդ են շնորհքն. տալեացն անդ պահին փոխարէնքն, եւ առնլեացն աստէն ծախինզ տուրքն. (Ոսկ. փիլիպ.։)
Կրօղ զտարրաստուածեղէն (այսինքն խաչն զմարմին աստուածորդւոյն), զայն որ մեռաւ մեզ փոխարէն. (Շ. ոտ. բարձր.։)
Տիմին է տառս, որք տիրաբար թեւակոխեալ ճաշակեն։ Ի պողովատսն տիմին՝ եմանն եւ բասրային։ Ընդելուզեալ հիւսակո ատտիկեցի տիմիկան. (Մագ. ՟Ի՟Թ. ՟Լ. ՟Լ՟Զ։)
Զերկիր՝ որ հանապազ բրեմք, եւ ցանգ կոխեմք. (Եզնիկ.։)
Որ փոխանակ մեղաց փըշին. (Յիսուս որդի.։)
Որք աղքատին առաւել քաղցի լինին պատճառ։ Ընդ բազմօրեայ քաղցի նոցին։ Փոխան ժուժկալութեան նոցին քաղզոյ եւ ծարաւոյ. (Շ. թղթ.։ Յիսուս որդի.։ Շ. տաղ.։)
Բդեշխն վրաց աշուշայ ուներ կին զքենի մեծին վարդանայ։ Որ առնէ զքենի կին։ Մեռանէր մոնոմախ, եւ թագաւորեաց փոխանակ նորա քենի նորա կիւռա թօտօռն քոյր կիւրա զոյի. (Փարպ.։) (Կանոն. Ուռհ.։)
Այսոր անդր քշել զամբոխն։ Հովեւքն տաւաղելով զգառինսն քշէին ի դալարաբեր հովիտն. (Արծր. ՟Գ. 4։)
Եղեւ պատճառք այսց օրհնութեանց, որ ելանեն այսօր ի հեթանոսաց, այն՝ որ յառաջհայհոյութիւն փոխանակ օրհնից հանէին. Զի զօրհնից կամ զանիծից մշակապէս՝ ըզթոշակ վարձուց առցեսարդարապէս. (Յիշատ.։)
ԱՆ Ի ԲԱՑ ԴՆԵԼԻ. Որ ոչ ի բաց դնի. անփոփոխ.
Թխացան քան զածուխ տեսիլք իւրեանց։ Այլ ըստ նախկին նշանակութեան է Փայտ կամաւ խանձողեալ եւ փոխեալ ի նիւթ սեաւ յոյժ ի պէտս տոկուն կրակի. գործելի.
Որ ողորմի աղքատոյն՝ այս ինքն փոխ տայ. (Բրս. վաշխ.։)
Թէպէտ եւ յանօթոց աշխարհիս աղքատ իցէ։ Ճոխ բոլորովին ընդ լաւագունին, եւ աղքատ ի հակառակէն. (Գր. հր.։)
ԱՂՕԹՍ ԱՌՆԵԼ, ՅԱՂՕԹՍ ԿԱԼ, ԿԱՆԽԵԼ ՅԱՂՕԹՍ. Այսպէս դնի միշտ ի սուրբ գիրս ՝ փոխանակ բայիդ ԱՂՕԹԵԼ. εὕχομαι, προσεύχομαι oro
σποδός, τέφρα, αἱθάλη cinis, fuligo, favilla, pulvis Մոխիր. յաւելուած կրակի կամ այրեցելոց՝ մոխրեալ կամ կայծախառն. գազաղ. մուր. փոշի. քիւլ. խաքիսթեր. րէմատ. գըվըլճըմ. գուրում.
ՅԱՃԻՒՆ ԴԱՐՁՈՒՑԱՆԵԼ, կամ ՎԱԽՃԱՆԻԼ. Ի մոխիր դարձուցանել, կամ դառնալ. τεφρόω (Բ. Պետ. ՟Բ. 6)
ԶԱՃԻՒՆ ԼԻԶԵԼ. Մոխիր ուտել.
Ամբոխն սաստեաց նոցա։ Ել ամբոխն ի բաց։ Ոչ կարէին մերձենալ առ նա յամբոխէ անտի։ Կամեցաւ մտանել յամբոխն։ Յամբոխին բազմութենէ։ Ել եդոմ ընդդէմ նոցա ծանր ամբոխիւ. եւ այլն։
Ամբոխիւ հետեւակ զօրաց։ Ամբոխոյն Բելայ։ Սատակեաց զբազմութիւն ամբոխիցն. (Խոր. ՟Ա. 10. 12։)
Խառնիճաղանճ ամբոխիւն հանդերձ. (Ագաթ.։)
Ամբոխս մարդկան եւ հոյլս հինից պատրաստեալ. (Յհ. կթ.։)
ԱՄԲՈԽ. θόρυβος, στάσις. tumultus, seditio, perturbatio, περίστασις turba circumfusa, calamitas Աղմուկ. խռովութիւն. շփոթութիւն, խառնակութիւն, իրար անցում. զալէպէ. գալապալըգ. վէլվէլէ. գարըշըգլըգ. ֆէսատ. ֆիթնէ.
Ետես զփողարսն, եւ ամբոխ յոյժ։ Տեսանէ ամբոխ յոյժ եւ լալականս։ Յետ դադարելոյ ամբոխին։ Ոչ կարաց գիտել զստոյգն վասն ամբոխին։ Ոչ բազմօք, եւ ոչ ամբոխիւ։ Ի բազմանալ ամբոխին՝ երկուցեալ հազարապետն. եւ այլն։
Ամբոխ աղաղակին. (Եղիշ.։)
Շփոթ իմն ամբոխից լեալ. (Խոր.։)
Խռովութիւնս ամբոխից. (Նար.։)
Լի ամբոխիւ զինէն յարուցանէ ալիս. (Պիտ.։)
Ազատեալք յամբոխից եւ ի խռովութեանց. (Յճխ.։)
Զի ի ձեռն խաղաղական ողջունիս այսորիկ ի բաց հանցէ զամբոխն ի մտաց նոցա. (Ոսկ. հռ.։)
Ո՞րքան ամբոխիւք ելից զսիրտ ձեր սատանայ. (ՃՃ.։)
Սկիզբն ամենայն չարեաց ամբոխ եւ շփոթ է. (Վրք. հց. ՟Գ։)
Ողորմելիք դատեսցին ոչ յաղագս ամբոխիցն։ Ոչ բերելով զդժուարագոյնս իրացն զամբոխ. (Բրս. գոհ. եւ Բրս. չար.։)
Իսկ ԱՄԲՈԽ ԱՌՆԵԼ. ὁχλοποιέω. խաչգը պիրիքտիրմէք՝ գալապալըգ էթմէք.
Ամբոխ արարեալ՝ խռովեցին զքաղաքն. (Գծ. ՟Ժ՟Է. 5։)
իբր ամբոխական.
Մինչեւ երկիրն շարժէր յամբոխ աղաղակէ անտի. յն. ի ձայնէ բանակաց. (՟Ա. Մակ. ՟Թ. 13։)
Ամբոխ հետեւակաւ. (Խոր. ՟Բ. 41։)
Ոսկերս մարդկան այրեսցէ ի վերայ քո։ Հուր բորբոքեալ այրեսցէ մինչեւ ի դժոխս ներքինս։ Այրեսցէ ի վերայ նորա քահանայն փայտ։ Հուր այրեսցէ զտունս կաշառառուաց։ Այրեցից ծխով զբազմութիւն քո։ Այրեսցեն զզէնս, զասպարս ի կրակի։ Հանէ՛ք զնա (զյանցաւորն) արտաքս, եւ այրեսցի։ Մորենին վառեալ էր հրով, եւ ոչ այրէր մորենին ... զի՞ է՝ զի ոչ այրի մորենին։ Որ ինչ մնասցէ ի նմանէ յայդ, հրով այրեսջիք։ Այրեսցեն զզուարակն, զորօրինակ այրեցին զառաջին զուարակն. եւ այլն։
Ի փոքուէ տարրէ անարգէ։ Անարգ ձայն, կամ մոխիր։ Քարինս անարգս։ Յանդամոցս անարգացս. (Նար.։)
Զօրութեամբ անխէթ կոխեաց զառիւծն եւ զվիշապն. (Լծ. կոչ.։)
Ամենեքեան փոխեսցուք յանհատին (ի վայրկենի) ի թարթափել ական։ Անհատ անուանեալ՝ եւ թարթափումն ական՝ զանմասն այնր ամանակի վախճան. (Նիւս. կազմ.։)
Այսոքիկ յանհատսն վարին, եթէ մանրամասնաբար թեւակոխեսցես. (Մագ. ՟Ծ՟Է։)
ἁχάριστος. ingratus. Որ փոխան ձրից չառնէ ինչ հատուցումն գո՛նէ շնորհակալութեամբ. անճանաչօղ ձրից. ապաշնորհ. ապերախտ. էյլիք թանըմազ նամքեօր.
Յագահութեան բագին՝ չտեսանես թեւս թռչնոց խանձատեալս, եւ ո՛չ անձիր եւ ճենճեր ոխեալ, այլ զմարդկան մարմինս խորովեալս. (Ոսկ. եփես. ՟Ժ՟Ը.) իմա՛ ըստ յն. բուրումն անախորժ եւ ճենճեր ի վեր յորձանս իմն առեալ։
Յանշինէ անտի ընդդէմ եգիպտոսի։ Յագեցուցանել զանկոխն եւ զանշէնն։ Տէր արար զշէնս եւ զանշէնս. (Յես. ՟Ժ՟Գ. 3։ Յոբ. ՟Լ՟Ը. 17։ Առակ. ՟Ը. 26։)
Զանտեղ ցուցանելով եւ զանփոփոխ աստուածային տեղիսն բնակութիւն։ Անյեղ եւ անտեղ եւ անշարժելի աստուծոյ բնութեանն. (Փիլ. ել. ՟Բ. 40. 46։)
Եկն ստեղծօղն ի փրկութիւն հոգւոց զատիկ եւ անցիկ։ Ընկղմեաց զմարմինս նոցա ի ծովն ջրոյ, եւ զհոգիս նոցա ի ծով դժոխոցն, եւ ոչ եղեւ նոցա անցիկ կամ զատիկ ընդ իսրայէլացւոցն. (Ապար.։)
Որ ոչ փոխի. անփոփոխ. անյեղլի. հաստատուն. որ չիփոխուիր. թէպտիլ օլմազ.
Անփոխ, եւ անվախճան օրէնս. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Զիս փոփոխել այժմ ի բարին, զի մի՛ անփոխ մատնիմ չարին (կամ ուժին). (Յիսուս որդի.։)
Ստանալ զանփոխն եւ զհաստատուն. (Սկեւռ. աղ.։)
Յատուկ, որ է անփոխ, մարդոյս է, ծիծաղելն. սոյնպէս եւ ամենայն կենդանեաց բնութիւն անփոխ, որ է յատուկ. որպէս հաջելն շանց է, եւ վրնջելն է ձիոց. (Երզն. քեր.։)
Որ ոչ պահէ քէն. որ եւ ԱՆՔԻՆԱՀԱՆ. անոխակալ. անյիշաչար. ներող. քին սագլամազ, զարէզ, դութմազ.
Ամառն յաշուն (փոխի), եւ աշուն ի ձմեռն. (Յճխ. ՟Ի՟Բ։)
Փոխանակ ընդ միոյ ապակոյ (գինւոյ)՝ զօր մի ջուր ոչ ըմպէր. (Վրք. հց. ձ։)
ԱՊՇԵՊ կամ ԱՊՂԵՊ. Բառ անյայտ. թերեւս իբր Ապշոպ, Շփոթ. ամբոխումն. յոյզք խռովութեան. վարանք.
Փոխել. դարձուցանել զիմն յայք ինչ. յեղաշրջել.
Արար զջուրն գինի։ Արարին զվիճակն իմ ցանկալի աննապատ անկոխ. եւ այլն։
Իշխանութիւն ո՞չ ունէր իւր առնելոցն։ Ոչ կարեն փոխարէն առնել առնելոցն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 34։ Ճ. ՟Ա.) իբր առնելւոցն, այսինքն առնելեացն, եւ իբր արարելոցն, արարուածոց, գործոց։
Սա մեզ ի մահուանէ ի կեանս առնի փոխադրութեան առիթ. (Անյաղթ բարձր.։)
Զի առնի իջուցանել ինձ զծերութիւն նորա տրտմութեամբ լի ի դժոխս. (Պիտ.։)
Արդու մի ալիւր բաղարջ։ Արդու մի գարւոյ։ Արդուաւ նաշհոյ։ Ա՛ռ զարդու փոխնդոյս։ Որ սերմանցէ արդուս վեց, ժողովեսցէ դրիւս երիս։ Կշիռ ըստ գրուին եւ ըստ արդուին եղիցի։ Զվեցերորդ արդուի ի քոռէ գարւոյ. (Դտ. ՟Զ 19։ Հռութ. ՟Բ 17։ ՟Ա. Թագ. ՟Ա 24։ ՟Ժ՟Է 17։ Ես ՟Ե 10։ Եզեկ. ՟Խ՟Ե 11. 13։)
Յորժամ նստէր նոր արքայ, նոյնժամայն փոխէին զգրամ գտեալ ի գանձս արքունի. (Խոր. ՟Գ. 51։)
Արքայն, եւ պատուաւորք իւր։ Պսակ թագաւորաց, ճոխութիւն արքայից։ Արքայ երկնաւոր. (եւ այլն. Նար.։)
Զաւարտն ամենայն առաքինութեան զանոխակալութեան ջանս. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 22։ եւ մ. ՟Բ. 27։)
Ոխորտ իմն մտօք, Յհ. (կթ.։)
ԲԲԻՒՆ կամ ԲԸԲԻՒՆ. Ձայն ամբոխի. հնչիւն, գոչիւն, մանաւանդ յաղթականաց.
Իսկ բըբիւն աղաղակի եւ մարտամբոխի ... եւս քան զեւս սաստկանայր, եւ հնչմունք եւ կայթմունք եւ կաքաւք զինուց. (Յհ. կթ.։)
Մագիստրոս եւս վարէ զԲեզէկ փոխանակ արեգական յասելն.
որ եւ ԲԵԿԱՐ. բառ լտ. վիգարիուս. Փոխանորդ. վէքիլ.
Ոչ սակաւ ինչ ձայն ամբոխի ի վերայ նորա ածեալ բրդեալ հեղոյր. (Յհ. կթ.։)
cf. ՓՈԽԱՆՈՐԴ, եւ ՓՈԽԱՆԱԿ. վեքիլ.
γεέννα Gehenna Բառ եբր. կեէննօմ. այսինքն վիհ ենոմայ, կամ ձոր տրտմութեսն, ուր իսրայէլացիք զորդիս իւրեանց ընդ հուր սնցուցանէին. ուստի ի նոր կտ. վարի որպէս Հնոց անշէջ, այն է Դժոխք. ճէհէննէմ, ճէհիմ, հէճիմ, եւ վէյլ (իբր վիհ, ձոր)
ՓՈԽԵԼ. որպէս Փոխանորդել. յաջորդել.
ԳՈՌՈԶ. ՟ա. Բուռն. խրոխտ. բռնաւորական. ամբարտաւանական.
ԳՐԴԱԼ. Ձայն հանել խոշոր. որպէս խանչել խոզից, խոխոջալ ջուրց.
Երանի՛ թէ ի դժոխս պահէիր զիս. (Յոբ. ՟Ժ՟Դ. 13։)
ՅԵՐԱՇԽԻ ԱՌՆՈՒԼ, եւ ԱՌՆԵԼ. ἑγγυάω, ἑγγυάομαι spondeo, fidejubeo Առնուլ զոք ի գրաւի՝ գրաւականելով զանձն, խոստմամբ փոխանակ նորա. այն է Երաշխաւոր լինել ումեք.
Փոխանակ գրելոյ Երրեակ, կամ Եռեակ.
Այսօր զպասեք չարչարանաց ելից իսրայէլի փոխեցեր ի փրկութիւն հոգւոց զատիկ՝ սուրբ յարութեամբ քո Քրիստոս. (Շար.։)
Խոյն փոխանակ տուեալ բանականին զենման, զնդալով յԻսահակ. (Լծ. ածաբ.։)
Զրկել զընկերն, կամ զաղքատս, զոսոխ իւր։ Ոչ մեղար մեզ, եւ ոչ զրկեցեր զմեզ։ Ընկեր՝ չզրկեմ զքեզ, եւ այլն։ Զրկել զանձն ի բարութենէ. (Ժող. ՟Դ. 8. ա՛յլ ձ. զլանալ։)
ԺԽՏԻՄ. ձ. Փոխանակ գրելոյ Ժտիլ. այսինքն յանդգնիլ, համարձակիլ, իշխել.
Մի՛ խնկեսցես ի վերայ խմորոյ արիւն։ Ասէ, ո՛չ խնկեսցես. փոխանակ ասելոյ թէ ոչ մատուսցես արիւն ընդ հացի խմորոյ այլ ընդ բաղարջի. (Կիւրղ. ել.։)
ԽՈԽԱԼ. Իբր. ռմկ. այսինքն Ոխալ.
Մի՛ խոխար (կամ խոկար) ընդ մեզ քաղցր. (Կլիմաք.։)
Իբր Խոխոտելով կամ պատճառս հնարելով՝ ստունգանօղ. (կամ Խորօղ. կամ թերեւս գրելի՝ Կոխօղ).
Այսինքն հրամանին եւ ուխտին խոխօղք են. (Երզն. խրատ.։)
ԽՈՀԵՐ βόρβορος coenum. եւ բայիւ βορβορούμαι in coeno volutor. գրի եւ ԽՈԽԵՐ. Գայռ. գեռ. տիղմ գարշ. ցեխ գռեհաց. հոտած ցեխ.
Ընդ խոհէր թաթաւիմք, զի զայս ասեմք. սակայն վասն ձեր ասեմք, զի մի՛ դուք գիտութեամբ ի խոհեր հերեսիովտացն անկանիցիք։ Մի՛ մերձենար ի խոխերն, զի դու մի՛ խոհերաւն թաւալցիս. (Կոչ. ՟Զ։)
Զասորոց զանտիոքայ զանանց եւ զանկոխ հրապարակսն ի խոհերացն եւ ի տղմոցն. (Խոր. ՟Բ. 24։)
γαῦρος superbus, ferox ἁλαζών arrogans. Յանձնապաստան. սէգ եւ սոնք, գոռ, գոռոզ. մեծաբան. յոխորտ. ամբարտաւան. ամբարհաւաճ. յանդուգն, եւ յանդգնական. ահարկու. համարձակ. անարգել. անվեհեր. վստահ. պանծաձօղ, եւ պանծալն. աթըփ թութուճու, հիւճիւմլիւ, ֆօրթաճը, մաղրուր, քիւսթախ, խօտպին, սէրպէսթ, էօրֆլիւ, ճիւրաէթլի.
Ամենայն ձի խրոխտ. (Լմբ. իմ.։)
Ընդդէմ խրոխտ թագաւորաց, կամ ախոյանին. (Շար.։ Խոր. հռիփս.։)
Տեսեալ զորդի իւր խրոխտ եւ սեգաճեմ. (Կաղանկտ.։)
(Գողիաթ) խրոխա ի տեսանել. (Պիտ.։)
Խրոխտ բարք, կամ բարուք, կամ մտօք. (Լաստ. ՟Ի՟Ե։)
Լցեալ խրոխտս ամբարհաւաճութեամբ ի բանսն. (Պիտ.։)
Յաւէտ իմն խրոխտ խստութեամբ զպատասխանիս պատգամացն դարձուցանէր. (Յհ. կթ.։)
Խրոխտ եւ աստուածամարտ կամացն. (Աբր. մամիկ.։)
Խրոխաք միանգամայն եւ հանդարտք՝ ըստ օձակոխ զարմի որթուցն եղջերուաց։ Խրոխտ եւ ահարկու նուիրեալ փայտիւս զճշմարտութիւն քաղոզեցեր. (Նար. առաք. եւ ՟Ղ՟Բ։)
Զգունոյն ցուցանելով (աղաւնոյն) խրոխտ. (Պիտ.։)
τὸ γαῦρον, superbia, elatio, ferocia. Խրոխտումն. խրոխտանք.
Ձիոյն խրոխտն եղեւ ամբարհաւաճութեան (մարդկան) սկիզբն։ Խրոխտն ի բարուց՝ ի բաց խլէ հանէ յախտից. (Նիւս. կազմ։)
Տիրեաց ի վերայ իմ ծառայականն խրոխտ. (Պիտ։)
cf. ԽՐՈԽՏԱԲԱՐ. Խրոխտանալով. յանդգնաբար. քիւսթահանէ.
Բնական է առիւծուն խրոխտ յարձակել ի վնաս մարդկան. (Լմբ. առակ.։)
Բէլ խրոխտաբար ձեռներէց լեալ։ Սա խրոխտաբար սոնքացեալ ընդդէմ աղեքսանդրի մակեդանացւոյ։ Խրոխտաբար իմն անբարհաւաճութեամբ ընդվզեալ. (Յհ. կթ.։)
Որք խրոխտաբար սիգութեամբ հեզացուցանեն զբռնաւորս եւ զզրկողս. (Լծ. եւագր.) (որ լինի եւ ա։)
Ի միտս ձեր քննեալ կոխիջիք՝ մանր մանր ծամելով, զի՛նչ յայտ, եւ զի՛նչ անյայտ իցէ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 10։)
Լա՛ւ էր մօտ յաստուած ծեծանիլ՝ քան ի նմանէ հեռի լինել. է աշխարհիկ ձայն. փոխանակ ասելոյ, ծեծիլ. գանակոծ լինել։
Օրինկադրեալ եղեւ խողխողել զորդին. ո՛չ զգոյն երեսաց փոխեաց, եւ ոչ յոգիսն պտկուցեալ ծմրեցաւ. (Փիլ. իմաստն.։)
Փոխանակ գրելոյ Կապպար. ռմկ. Կապրցախ. յն. լտ. քա՛բբարիս. κάππαρος , καππαρίς capparis. թ. քէպէր, քէպէրէ. վր. կապարխ. Փշոտ բոյս, կամ թուփ՝ ճանկաւոր փշովք, տարածեալ յոյժ ընդ գետին։ Նոյնանուն է եւ պտուղն դառն որ եփելով, եւ յաղ ի քացախ պահելով լինի ախորժահամ.
պ. չէքեավ, ջէկեաւ. թ. քէքլիք. եբր. քօրրէ. πέρδιξ perdix. Թռչուն ոստոստօղ՝ մոխրագոյն ճանճկէն՝ կարմրակտուց, եւ կարմիր ոտիւք, փափկամիս, ի չափ պարարտ աղաւնոյ, եւ նման լորամարգի.
Իբրու Կոխելն եւ ճմլեալն Խաղաղոյ.
Կրօնաւոր՝ որ փախիցէ ի մարդկանէ, նման է հասուն խաղողոյ. Իսկ. որ ընդ մարդիկ խառնեալ իցէ, է նա իբրեւ զկոխածն վայթեալ ի յաղբիս. (Վրք. հց. ՟Գ։)
πατέω, καταπατέω calco, conculco. Դնել զոտս ի գետին. գնալ ի վերայ. հետս առնել. Ընդ ոտիւք առնուլ. ճմլել. լեսուլ. հնձան հարկանել. եւ Առ ոտն կոխել կամ հարկանել. արհամարհել. Ճնշալ. նուաճել. յաղթահարել.
Կոխել զշաւիղ կամ զշաւիղս, զգաւիթս, զհող երկրի, զքաղաքն սուրբ, զսրբուն. զեսամս տանն. կամ զկաւ, եւ որպէս զմարդիկ, մարդկան զմիմեանս, զազգս, զվիշապ, զօձս, զբանակս, զկեանս, կամ զկալ կամենասայլիւք. գինիի հնձանս, զհնձան գինւոյ, զայգիս, զհունձս եւ զկութս. եւ այլն։
Կոխեցից զանհնազանդութիւն. (Պիտ.։)
կոխել զշնչասիրութիւն, կամ զախտս. զչարիս, կամ զերկիւղ եւ զփառս. (Ոսկ. յհ.։)
Կոխել զպատուիրանն, կամ զօրէնս. (Պրպմ. լ։ Շ. ՟բ. յհ. ՟Թ։ Լմբ. էր ընդ եղբ.։)
Եւ ոչ նաւ կարէ կոխել զնա. այսինքն անցանել ըն ովկիանոսն. (Վրդն. ծն.։)
Բազում անգամ ի միտս ձեր քննեալ կոխիջիք՝ մանր մանր ծամելով. այսինքն որոճեսջի՛ք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 10։)
Որ կոխէ (ըստ ամենայն առման).
Մեք օրինացն կոխիչք եւ անօրէնք. այսինքն ոտնահարուք. (Լմբ. պտրգ.։)
κῦμα (յորմէ թ. գում ). fluctus, undae, tumor maris. որ գրի եւ ԿՈԽԱԿ. (զոր տեսցես. Լծ. եւ Գահ. իբր դար) Ուռոյցք ալեաց ծովու. ալիք, մանաւանդ լեռնաձեւ. տալզա.
Զամենայն անձն քո փոխեա՛ ի տէր կողմ. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Կօշկաւ բազում ինչ աղտեղի իրս կոխէ մարդ։ (Կիւրղ. յես.։)
Մինչեւ հազիւ հազ ցածուցանէին զամբոխն. (՟Գ. Մակ. ՟Ա. 12։)
Լուծանելով, իբրեւ ի հալոցէ իմն ի յայլսն փոփոխեալ հեղու. (Նիւս. կազմ.։)
Հաճել զմիտս թագաւորին, իշխանին, ամբոխին, զդատաւորն, զարս եւ այլն։ Մովսէս հաճէր զմիտս աստուծոյ. (Կոչ. ՟Բ։)
Ծերացայ. եւ դուք հերիք էք յամս իմ փոխանակ իմ եւ եղբօր իմոյ. (՟Ա. Մակ. ՟Ժ՟Զ. 3։)
Առաջի նորա նախ հնդիկք անկցին։ Ետուր զնա կերակուր զօրացն հնդկաց։ Եթէ փոխիցէ հնդիկ զմորթ իւր։ Հնդիկք յառաջագոյն ձեռնտու լիցին առ աստուած. (Սղ. եւ Երեմ.։)
κύλισις volutatio συνέλιξις conversio. Ոլորմամբ գլորումն. թաւալումն. բոլորումն. յեղյեղումն. փոփոխութիւն. շրջան. պտոյտք. գլորիլը, կլորիլը. գլորտըկիլը, պտուտ.
ՀՈՌՈՄ ῤωμαῖος romanus, romaeus. գրի եւ ՀՈՌՈՎՄ. իբր Հռոմ, այսինքն Հռովմայեցի. սեպհական կոչումն լատին ազգի իտալացւոց բնակելոց ի հռովմ քաղաքի եւ ի սահմանս նորա. այլ ի փոխադրիլ կայսրութեան ի բիւզանդիոն՝ յոյնք եւս սկսան ի նոյն անուն կոչիլ.
Արծիւն ոչ լուաւ բզէզին, եւ բզէզն ղպնեցաւ, եւ ոխացաւ. եւ ելանէր ի բոյն արծուին, եւ զձու նորա գլորէր. (Ոսկիփոր.։)
περιπατέω ambulo, deambulo, incedo διαβαίνω transeo ἄλλομαι salio, salto πομπεύω cum pompa incedo. Ճեմ կամ ճեմս առնուլ. շրջիլ. շրջագայիլ, զգնալ. քայլել զբօսանօք. սիգաքայլ ընթանալ. խաղալ. փոխիլ. հանդարտ քալել, ժուռ գալ.
ἑκπιέζω, ἑκθλίβω, ἁποθλίβω exprimo, opprimo, comprimo ἅγχω stangulo, constringo. Պնդագոյն սեղմել. ճնշել. տրորել. քամել. եւ Նեղել-նուաճել. կոխան առնել. խեղդել. եւ Խորովել կա տոչորել զսիրտ, եւ այլն. ճմրել, ճզմել, սըխմել, քամել, եւ սիրտը էրել.
Ճոխ եւ յորդ, պերճ եւ սեթեւեթեալ.
Ետ ցաղախինն իւր զմախաղն, եւ ելից զնա փոխնտով։ Ընկէց ի մախաղ կերակրոյ իւրոյ։ Եհան զգլուխն ի մախաղէն. (Յուդթ. ՟Ժ. 5։ ՟Ժ՟Գ. 11. 19։ տե՛ս եւ Ղկ. ՟Թ. 3։ ՟Ժ. 4։ ՟Ի՟Բ. 35. 36։)
Խաւար եւ մէջ եւ մութ։ Կալաւ զիս մութ անհնարին։ Գիշերի ծածկեաց զնա մութ։ Ընդ մութ շրջեցան։ Յարեան եւ փախեան ընդ մութն։ Յանմատուցից մթից դժոխոցն, եւ այլն։
Տերեւս մրտոց խնկենեաց։ Զտոսախն, զմուրտն, եւ զնոճն։ Փոխանակ դժնկին՝ մուրտ ելցէ. (Նեեմ. ը՝. 15։ Ես. ՟Խ՟Ա. 19։ ՟Ծ՟Ե. 13։)
Հիւանդացեալ, եւ յետինն (ժամ) եկեալ, որպէս ժամ մի ստուգապէս փոխեցաւ. (Կլիմաք.։)
Չէ՛ պարտ վայրապար յողալ եւ պշնուլ աւելի։ Ընդ օտար գեղ կնոջ պշուցեալ յողայցես։ Արծաթասէրն իբրեւ զդժոխս՝ զբոլորս կլանէ, հասարակաց թշնամի է, սահեալ յողայ զամենայն ազգաւ մարդկան։ Քանդակս ի նկար կօշկացն հանդերձեալ յողայցէ։ Անմտաց եւ իգացեալ ոգւոյ են իրքն. յողալեաց եւ զրաջանից. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 17։ ՟Բ. 3. 24։)
Զորովք ամենեքումբք (զգայարանօք) յողալով իմաստունն, յանկարծօրէն սպաս արարեալ՝ անկաւ ի վերայ։ Ո՛չ, որպէս ոմանք, զյաջողական բարեօքն յողայր։ Այն՝ որ առ դրօքն յողայ՝ մահ։ Յողայցէ մինդ (ի զգայութեանց) միւսոյն. փոխանակ արբանեակք եղեալք միմեանց։ (Փիլ.։)
(լծ. յն. է՛բօփս) ἕποψ լտ. ո՛ւբուբա. upupa. պ. պուհէ. իտ. upuga, bubbula. Թռչուն ի չափ տատրակի՝ մոխրագոյն թուխ, խայտ ի թեւս եւ ի տուտն, եւ կատարքն փետրալից խայտաճամուկ, յուզակ աղբեւաց եւ ճճեաց. բուբուլ, հիւտհիւտ, բուպէշ, իպիպիկ. եբր. հուքիփաթ, խաւիդա.
ՆԱԶԻՄ եւս եւ ՆԱԶԵՄ, եցի. չ. σεμνόομαι gravitatem prae me fero γαυρόω, γαυροῦμαι efferor, glorior, jacto me, superbio. Նազանս ցուցանել. նազելի զանձն համարել եւ ցուցանել. պանծալ. պարծիլ. ճոխանալ. սոնքանալ. փքանալ. սիգալ. եւ խնդմտիլ. խայտալ. ... (լծ. եւ թ. նազլանմագ. պ. նազիտէն ).
Եւ էր անդ ոմն ի ծառայիցն շաւուղի նեղեալ ի նիեսեր։ Նեղեալ ի նեսեր, փոխանակ ասելոյ՝ թէ վասն մեղաց. (Կիւրղ. թագ.։)
Առաջին ամիս եբրծայեցւոց՝ սկսեալ ի գարնանային հասարակածէ. զոր ճոխագոյն բացատրէ (Փիլ. ել. ՟Ա. 1։)
ՆՆՋԵԼ. κοιμάομαι obdormio, defungor, obeo, morior. Վախճանիլ. մեռանիլ յուսով յարութեան. փոխիլ յաստեացս.
Որ նորայն հայր է, նոյն եւ մեր։ Նորայն լոյս միայն է անփոփոխ։ Ձեր անուանքդ, եւ ոչ նորայն։ Իմ բառս քաղցր է, եւ ոչ նորայն։ Որոյ անուն՝ նորայն եւ սորայն մի է։ Որ ոք ունիցի յինքն զՔրիստոս, ունի եւ զնորայն զամենայն. (Խոսր.։ Ճ. ՟Գ.։ Վրք. հց.։)
ՇՐՋԱՆ. κύκλος circulus, orbis, periodus. Շրջանակ. փոփոխութիւն. եւ այլն.
Արեգակն ի ձեռն կառավարին իւրոյ ունի զփոփոխմունս շրջանին իւրոյ տարեւոր ժամանակին. (Եղիշ. ՟Ը։)
Ժողովեալ ամաց շրջաբերութեան լուսնին, եւ արեգական տարբերութիւն հհաւաքեալ՝ ժողովին. որ լինի մի շրջանն՝ հինգ հարիւր երեսուն երկու։ Արեգակն ի քսան եւ ութ ամին դարձաւ (ի նոյն կէտ ծագման), եւ լուսինն յիննեւտասն, որ լինի շրջան արեգական եւ լուսնի։ Ի յառաջին շրջանին ելն ադամայ ի դրախտէն. եւ յերկրորդ շրջանին ենովք փոխեցաւ ... ի հինգերորդ շրջանին բաժանումն լեզուացն ... Յեօթներորդ շրջանին ի ձեռն մովսէսի կոչէ զազատութիւնն ի վերայ իսրայէլի. եւ այլն. (Զ՝քր. կթ։ եւ Տօմար.։)
στρέφω verto, verso μεταστρέφω, διαστρέφω , καταστρέφω, τρέπω converto, transverto, commuto ἁλλοιόω, ἁλλάσσω mutuo եւ այլն. Շուրջ տալ. դարձուցանել. փոխել. յեղաշրջել. այլայլել. շրջանակել. հոլովել. տապալել. ժուռ տալ, կործել, փոփոխել, դարձընել.
Շրջեցին զմիտսն յովասու։ Առեալ զթագաւորն մեկուսի՝ շրջեաց զմիտս նորա։ Զի մի՛ չարութիւն ինչ շրջեսցէ զիմաստութիւն նորա։ Ցանկութիւն շրջեաց զսիրտ քո։ Շրջեաց նմա աստուած սիրտ այլ։ Խնդրէր շրջել զփոխանակ բդեշխին ի հաւատոց։ Կամիցին շրջել զաւետարանն քրիստոսի.եւ այլն։
Փոփոխեաց զսիրտս նոցա, այսինքն թէ շրջիեաց. քանզի աստ փոխանակ շրջելոյն զփոփոխելն առնու. (Իսիւք.։)
Զօրէնս յեղափոխելով ի նորս շրջէր. (Երզն. մտթ.։)
ՇՐՋԻՄ կր. բայիս Շրջել. μεταστρέφομαι, ἁλλοίομαι եւ այլն. transversor, immutor եւ այլն. որպէս Փոխիլ. դառնալ. փոխւիլ.
Շրջեցաւ սիրտն փարաւոնի եւ ծառայից նորա ի վերայ ժողովրդեանն։ Գոյն երեսաց նորա կամ իմոց շրջեցաւ։ Զի մի՛ այլ ազգ ինչ իրք շրջեսցին վասն դանիէլի։ Հրամանի մարաց եւ պարսից ո՛չ է օրէն շրջել։ Որպէս դուրք շրջին ի ծղխնւոջ, նոյնպէս վատ ի մահիճս իւր։ Յորում չիք փոփոխումն, եւ կամ շրջելտոյ ստուեր։ Զշրջանաց փոփոխումն, եւ զշրջել ժամանակաց։ Մինչեւ շրջեսցի օրն.եւ այլն։
cf. ՅՈԽՈՐՏ.
Եւ ոչ գունոյ փոփոխելոյ ի պիսակութիւն, եւ կամ որքեան ինչ դժնդակ, կամ մրջնոցի, եւ կամ այլ ինչ խաղաւարտաց. (Փիլ. քհ. ՟Ա։)
Առնու այր՝ զոր ուզէ։ Չունի իշխանութիւն տուօղն (փոխոյ) ուզել յառողէն յառաջ քան զպոմանն. (Մխ. դտ.։)
Այլ դուք ուշի՛մն լերուք (զի մի՛ ոք գիտասցէ զիրսդ)։ Տե՛ս թէ հնա՛ր է փոխել զխօսսդ, ուշի՛մ լեր. (Փարպ.։)
Զգինի ի չամչոյ մինչեւ ցթինն». իմա՛ զկոխածն խաղողոյ. շիվ. στέμφυλον, -λα vinacea, retrimenta. տե՛ս ԹԻՆ։
Զհեշտութիւն ախորժեմք գոլ մեզ, եւ զտրտմութիւն ոչ կամիմք եւ ոչ ախորժեմք, եւ զչէզոքն ի սոցանէ փոխանակ հեշտութեան ոչ ախորժեմք, բայց փոխանակ տրտմութեան ախորժեմք. (Պղատ. օրին. ՟Ե։)
Պասեքս այս մեծ է եւ պաշտելի. փա՛սկա յեբրայեցւոցն անուանի ըստ նոցա ձայնին, եւ յայտնէ ձայնն զԱնցքն։ Պասքա, տեառն պասքա. եւ դարձեալ ասեմ՝ պասքա, պատիւ երրորդութեանն։ Փասկա յեբրայեցւոցն անուանի ... եւ ապա հելլենացի արարեալ զձայնն՝ զփիւրն ի պէ, եւ զկէն ի քէ փոխեցին, եւ պասքա զօր փրկչին անուանեցին. (Ածաբ. պասք. ՟Բ։)
Այսօր զպասեք չարչարանաց ելից Իսրայէլի փոխեցեր ի փրկութիւն հոգւոց զատիկ՝ սուրբ յարութեամբ քո Քրիստոս. (Շար.։)
Որք միանգամ յայսպիսեացս պատահից՝ յախտից ոմանց դժոխաշարժից եւ յարատեւողաց՝ որակութիւնք ասին։ Ոչ բնականք, այլ յոմանց այլոց պատահից եղեալ են. (Արիստ. որակ.։ եւ Անյաղթ անդ։)
ՊԵՐՈԶ կամ ՊԷՐՈԶ. ՊԵՐՈԶՈՏՆ. Փոխանակ գրելոյ Պերիզոստր. այն է ըստ յն. περίζωστρα . Գլխաշուք, կամ գոտի. fascia capitis, et cingulum.
Երկն հասին աւուրք ջերոտ հարաւակողմն գարուն գրանցն բանալոյ։ Դրունք գարնայնոյ բացան, եւ աւուրք ջերոտք զտեղի փոխաբերեցին. (Ագաթ.։ Յհ. կթ.։)
Զսեղեխսն զայնոսիկ թուել. շնացօղ բարկութիւն, շնացօղ ագահութիւն. սեղեխ՝ մախանք, ոխակալութիւն. (Նիւս. կուս.։)
Զմարմինն (կուսին) աստուածընկալ՝ առաքելոցն ամփոփեալ ի սնդոնի մաքուր եւ սուրբ կտաւուց. (Լմբ. վերափոխ.։)
Յորժամ լսիցես զձայն սոխակի, որ գեղգեղէ քաղցրաձայն. (Վեցօր. ՟Ը։)
Ի քաղցր ե՞րգս (հպարտանաս). ոչ որպէս սոխակն, եւ փորն. (Ոսկ. փիլիպ.։)
Սոխակ. եւ ցախսարեկ, եւ այլք նմանք սոցին երգաբանիչք. (Վեցօր. ՟Ը։ Մխ. առակ. ՟Ճ՟Խ՟Զ։)
Սարեկ ի սռիճս եւ ի մրմունջս թեւակոխէր, եւ ի պար յաւելոյր. (Մխ. առակ. ՟Ճ՟Լ՟Գ։)
Եւ լինիմ անէծք՝ օրհնութեանըս ճիռս, փոխան ձեր ի խաչ բեւեռիմ, եւ օրհնութիւն ըսփռեմ. (Տաղ.։)
Փոխանակ պատմուճանացն ըսփռեսցուք առաջի քո գթած զաղաչանս մեր. (Գանձ.։)
վր. վաճա՛ռի. (լծ. թ. պազար ... ). πράσις , διάπρασις venditio μεταβολή, μεταβολία, συνάλλαγμα, συναλλαγή commutatio ἑμπορία mercatura, negotiatio, commercium, nundinae. Տուրեւառ. փոխանակութիւն իրաց ընդ ընչից, եւ իրք փոխանակելիք գնոց. առուտուր, ծախելը, առնելու բաներ.
Այն՝ որ գործէ վզեան։ Ի գիր դաշանցն դնեն զվզեանն, եթէ ելցեն ի սահմանեալ ուխտէն։ Անթերի հատուսցէ զվզեանն։ Տայ զկենդանին կամ զվզեանն։ Զվճար վզենին այսպէս սահմանեմք։ Վզենն կնոջն է։ Վզեն տացէ դատախազին, որ (ոք) արար զամբոխումն։ Վզեն առնեն, եւ ոչ հատուցանեն. (Մխ. դտ.։)
Փոխանակ միոյ հրէական տաճարին՝ հազարք եւ բիւրք շինեցան եկեղեցիք ընդ ամենայն աշխարհ. (Գէ. ես.։)
Անարգեցան զոհք եւ պատարագք, եւ փոխանակ նոցա աղօթքն տնկեցան. (Մծբ. ՟Դ. (տպ. ընտրեցան)։)
Տումար տենչալի՝ անսխալ դրոշմեալ։ տումար անճառ անքնին։ Դուռն աղխեալ, եւ տումար անլուծանելի. (Նար. կուս.։ Շար.։ Շ. գանձ վերափոխ.։)
Առէ՛ք մոխցի, հնոցի, եւ ցանեսցէ զայն Մովսէս ընդ երկինս. եւ ցանեաց զայն Մովսէս ընդ երկինս։ Զմէգ որպէս փոշի ցանեաց։ Խարտեաց զնա մանր, եւ ցանեաց ի վերայ ջրոցն։ Ցանէր նա զլեղին յաչս հօրն իւրոյ։ Ցանեցից զտպաւառն ընդ երեսս ձեր։ Ցանեա՛ ՛զկայծակունս հրոյ) ի վերայ քաղաքին։ Զընտիր ամպ ցանեսցէ. եւ այլն։
Միթէ փոխա՞ն (կամ փոխանա՞կ) Աստուծոյ իցեմ ես. (Ծն. ՟Լ. 2.) (ուր ըստ յն. ἁνθ’ pro. իբր ընդ. ի տեղի)։
Պետրոս եւ Պօղոս՝ Քրիստոսի փոխանքն՝ այսօր եկեալ են հիւր ի ժողովուրդս մեր. (Շ. տաղ.։)
Ո՛ղջ լեր փոխան Յիսուսի։ Որ ստէ Աստուծոյ, եւ փոխանի նորա։ Զփոխան Յիսուսի։ Փոխանին Յիսուսի։ Փոխանիդ իւր. (Մագ.։)
Եպիսկոպոսն՝ որ է փոխան Քրիստոսի՝ առաջնորդ հոգւոց։ ԶՔրիստոսի փոխան լինել։ Քեզ տայ զքաջալերութիւնս, ո՛վ Յիսուսի փոխան. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. ատ.։)
ՓՈԽԱՆ. նխ. ἁντί, ἁνθ’ pro, vice. Փոխանակ. ընդ. տեղը.
Փոխան գառինն ինքն գոլով։ Փոխան սիրոյ զնա մատնելով։ Փոխան գառանցն օրինակին։ Սրբափայլ պճնեալ զարդուն՝ զոր զգեցուցեր ահարովնի, փոխան՝ պսակ ի փշոց եդին։ Ընկալ փոխան յոբայ ջանին. (Շար.։ եւ Յիսուս որդի.։)
Մեր փոխան միշտ պատարագի (գլուխն մեր ). (Լմբ. պտրգ.։)
Փոխան որոյ.. . ընկալտք. (Խոսր.։)
Փոխան ձեր ի խաչ բեւեռիմ. (Տաղ.։)
Ես քո փոխան (կամ փոխանակ ) եղից. (Փիլիմ. 20։) յն. շահաւորիմ. այսինքն ի քո պտուղ վայելեցից. զի եւ ոնեսիմոս նշանակէ շահեկան, օգտակար։
Փոխան հայցեմ.. . Փոխան պաղատիմ։ Փոխան աղաչեմ. (Խոսր.։ Երզն. լս.։)
Զգործըս բարեաց՝ փոխան առնուն, թէ ոչ զշնորհս աւազանին։ Եւ ոչ ետու փոխ աղքատին, որոց փոխան տալ ոչ ունին. (Յիսուս որդի.։)
ἁλλάσσω, -ττω, ἁλλοιόω muto μεταβάλλω transmuto, permuto եւ այլն. Այլապես ըստ այլեւայլհանգամանաց. յեղաշրջել. դարձուցանել. փոփոխել. փոխարկել. փոխել, փոխփրտել, դարձնել.
Փոխեաց զվարձս իմ։ Փոխեցէք զպատմուճանս ձեր։ Փոխեաց զհանդերձ բանտին նորա։ Որպէս վերարկուս փոխեսցես զնոսա, եւ փոխեսցին։ Փոխեցին զփառս իւրեանց ի նմանութիւն որթու խոտակերի։ Փոխեցին զհրամանս նորա։ Փոխեսցեն զիրաւունս։ Փոխեաց ի նոցանէ զաւազանսն։ Մի փոխեր զսահմանս։ Փոխեսցուք զնա ի գործոյ անտի։ Այդի յեգիպտոսէ փոխեցեր, եւ այլն։
Ես եմ Տեր Աստուած ձեր, եւ ոչ փոխիմ։ Սիրտ նորա ի մարդկանէ փոխեսցի։ Եօթն ժամանակք փոխեսցին ի վերալ նորա։ Ցամաքայինքն ի ջուրս փոխէին։ Փոխեալ իցէ մազն ի սպիտակ, եւ այլն։
Փոխեսցո՛ւք զաչն մեր յերկինս։ Կամացին յուղղափառ հաւատս փոխիլ. (Ոսկ. յհ.։)
Նախ կսկծեցուցանելն, եւ ապա յառողջութիւն փոխելն. (Շ. մտթ.։)
Յայլ կերպարանս փոխել։ Ոչ յիւրմէ բնութենէն փոխէր։ Որպէս թէ արդարոցն մեռելոց ոգիք յայլ ի սուրբ մարմինս փոխիցին, եւ մեղաւորացն ոգիք յաղտեղի մարմինս փոխիցին. (Եզնիկ.։)
ՓՈԽԵԼ, իլ. μετατίθημι transporto μεταλλάττω commuto եւ migro, discedo եւ այլն. Փոխադրել, փոխիլ յաշխարհէ, կամ ի տեղւոջէ. մեկնիլ. չուել. դառնալ. անցանել.
Ոչ ուրեք գտանէր, զի փոխեաց զնա Աստուած։ Փոխեաց զնա յերկիրն եմաթայ։ Սելեւկոս փոխեցաւ յաշխարհէ։ Զայս օրինակ յաշխարհէ փոխեցաւ։ Մեզ լաւ է՝ զի փոխիմք աստի ի մարդկանէ։ Ի դիցն պաշտօն փոխեցաւ։ Փոխեցաւ ի ճանապարհէն։ Փոխեցաւ ի գալիլէէ, եւ եկն ի սահմանս հրէաստանի։ Փոխեցաւ անտի ՞ եւ այլն։ Ի բա՛ց փոխեցիր. (Փիլ. իմաստն.։)
Ի քրոնիկոն ժամանակական կանոնսն փոխեցայց։ Փոխեսցուք աստի եւ յեբրայեցւոց ժամանակագրութիւն։ Ի միւս եւս վկայ սոցին իրաց փոխեսցուք, որ է դիոդորոս. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Ապա առ զքահանայութիւն եղիազար, եւ փոխեաց զնա նախանձաւորն Աստուածայ փենեհեզ. (Միխ. ասոր.։)
ՓՈԽԵԼ. Յեղուլ. թարգմանել. վերածել.
Հաւաքեալ փոխեցին ի յոյն լեզու։ Ի քաղդէացւոցն փոխեցին յիւրեանց լեզու. (Խոր. ՟Ա. 1. եւ 4։)
Փոխեալ զադամայ կոչումն յելլադացւոց ի ձայնն. (Նիւս. կազմ.։)
Ամենայն ամբոխն զկնի նորա փողեալ՝ թնդէր երկիրն ի բազմութենէն. (Ագաթ.) իմա իբրեւ ի ձայն փողոյ, կամ հանգոյն անցից խողովակի խուռն հորդան տուեալ՝ զեղեալ։
Եկն ի տուն հացագործին.. . առեալ զսա՝ ձգեսցես ի ջեռեալ այն փուռն. . . ի ցօղ փոխեցաւ բոց փռանն. . . Հանեալ զմանուկն ի փռանէն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ե։)
Բառ ռմկ. cf. ՊՐԱՍ եւ ՄԿՆԱՍՈԽ։ (Վստկ. ՟Ճ՟Ձ՟Թ։)
Քարոզ ի գալուստ հոգւոյն սրբոյ, կամ ի սուրբ եկեղեցի, կամ ի սուրբ խաչն, կամ ի փոխումն կուսին. կամ Քարոզ առաքելոց. (Նար.։ Գանձ.։)
Բառ յն. χυμική chymica. կամ արաբ. ալքիմիա. Փորձ ի քուրայս վասն խառնելոյ եւ վերլուծանելոյ կամ ելուզանելոյ զհոյզս բնական իրաց. որ է պիտանի ի բժշկականս. իսկ փորձ փոխելոյ զայլնիւթս յոսկի է յիմարական՝ մերժեալ յամենայն դարս յամենայն իմաստնոց։ (Ոսկիփոր.։)
ՔԻՆԱՄ կամ ՔԻՆԱՆԱՄ. μηνίω, μηνιάω, γνωσιμάχομαι odium concipio sive foveo, irascor, contendo եւ այլն. Քէն ունել՝ պահել. ոխալ. ոխակալել. մախալ. խոխալ, հինհինալ.
Քինանայ. եւ ոխս չարութեան պահէ. եւ մեք վասն Քրիմտոսի չատեմք զթշնամիս նորա, եւ չքինանամք. (Մանդ. ՟Ե։)
Չմտանել ագելոյ (զկօշիկ) ի քահանայանալն... զի ամենայն զաղբ կամ զայլ ինչ կոխէ անցեալն (Կիւրզ. էշ.)
կամ ԱԹԱԲԵԿ, կամ ԱԹԱԲԱԿ, եւ ԱԹԱԲԷԿՈՒԹԻՒՆ կամ ԱԹԱԲԱԿՈՒԹԻՒՆ։ Բառ թուրք. աթապէյ, աթապէյլիք. որ է Հայր տէր. հայր իշխան. թագաւորահայր, փոխարքայ. եւ իշխանութիւն նորին։ Գտանի առ յետին մատենագիրս յետ գալստեան թաթարաց։
Եղական. զգալի. ոչ միայն լինելութեամբ՝ այլ եւ ծննդեամբ ի լոյս ածեալ. մարմնաւոր. հողեղէն. փոփոխական.
Ահափետ արարեալ՝ զօրհասն գուշակեն։ Ահափետ արարեալ դադարեցուցանէ զխրոխտացեալսն ի վերայ եկեղեցւոյ. (Ագաթ.։ Արծր. ՟Ե. 2։)
Լուիցէ գոյժ ընդ առաւօտս, եւ աղաղակ ի միջօրեայ ժամանակի։ Աղաղակ խոյոցն մաքեաց։ Աղաղակեաց ամենայն ժողովուրդն առ հասարակ մեծ եւ ուժգին աղաղակաւ։ Ամբոխ յոյժ եւ լալականս, եւ աղաղակ յոյժ։ Աղաղակ սոդոմացւոց եւ գոմորացւոց յաճախեաց։ Եւ եղեւ աղաղակ մեծ։ Սրտմտութիւն, եւ աղաղակ, եւ հայհոյութիւն։ Ոչ սուգ, եւ ոչ աղաղակ։ Տէր լո՛ւր աղօթից իմոց, եւ աղաղակ իմ առ քեզ եկեսցէ։ Լուաւ աղաղակի իմում։ Ել ել աղաղակ նոցա առաջի Աստուծոյ ի գործոյ անտի։ Զի՞նչ է ձայն աղաղակին այնորիկ։ Աղաղակ ի բանակին այլազգեաց։ Լցցին տունք նոցա աղաղակաւ. եւ այլն։
Գուժեա՛, եւ ի բասան տաջի՛ր զձայն քո, աղաղա՛կ բարձ յայնկոյս ծովուն, զաղաղա՛կ բարձէք, գոգէ՛ք։ Զաղաղակ բարձեալ՝ կարդային առ Շմաւոն։ Զաղաղակ բարձին։ Կացի ի մէջ եկեղեցւոյ աղաղակ բարձեալ։ Աղաղակ արասցէ վասն նոցա յաւուր յայնմիկ իբրեւ զձայն ծովու ամբոխելոյ ալեօք։ Փող հարկանէին, զաղաղակ դնէին. եւ այլն։
σύγχυσις, θόρυβος, σύστασις, ἁηδία, confusio, tumultus, turbatio, seditio, molestia Խառնակութիւն. շփոթութիւն. ամբոխումն. խռովութիւն. ապստամբութիւն. վրդովումն իբր ալեօք եւ աղաղակաւ. իրար անցում. գարըլըգլըգ. վելվելէ. անապապա կիւնիւ. իզդիրապ. իխթիլալ.
ԱՄՈԽԱԽ կամ ԱՄՈՂԽԱԽ. (իբր ամոլք ի խահս, եւ ի սնունդս. կամ համախահ, խահակից) սննդակից. եւ որ ինչ հայի ի համասնունդս. ընտանի. ընդել. σύντροφος simul nutritus, educatus եւ assuefactus, familiaris, τρόφιμος alumnus եւ այլն.
Զսոսա եւ զնոսա իբրեւ զամոխախս ի նոյն յանձանձիչ գոգս տանի զամենեսեան։ Յառաջին իսկ հասակէ ընդ օրինօքն սնեալք, զամողխախ սննդեանն զառաքինութիւնն թողեալ՝ փախեաք անկաք ի հաւատսն Քրիստոսի։ Զչարեացն (կամ զկարեացն) ասացեալ իսկ է մերովք ամոխախ անուամբքս. հուր է՝ ասէ՝ անդ, եւ խաւար, եւ կապանք, եւ որդն անվախճան. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 16։ եւ Գաղ. եւ Եբր.։)
Թուի ամպուռք, ամպուռոյցք. կամ րոպէ՝ այս ինքն արկած՝ ամպոց. տրոփումն ամպոց. ամբոխումն օդոց. մրրիկ. փոթորիկ. եւ ամենայն խառնակութիւն, վրդով, յոյզք. խռովութիւն. κηδοιμός tumultus, turba ըստ մեզ նաեւ turbo, procella. գայ, գըյամէթ, գառսամպա, գարըշըգլըգ. քիւթիւրտիւ. փաթըրտը. Ըստ նախկին նշանակութեան կարծին բանքս.
Զբնութիւն օդոցն փոխէ ի ջերինս, եւ անդուստ ի վիշտս ամպրոպաց. (Պիտ.։)
Տեղաց ի մեզ զամպրոպ դառնութեան։ Ամպրոպ չարութեան զեղեալ շուրջ զեկեղեցեաւն Աստուծոյ։ Արեան, եւ ամենայն չար ամպրոպաց։ Մեծագոյն իմն ամպրոպ ի վերայ խրոխտայր հասուցանել։ Արժանի այնմիկ չար ամպրոպի զինքեանս վարկեալս. (Յհ. կթ.։)
Յանզգայս փոխեն զտեարսն. (Վեցօր. ՟Ե։)
Փոփոխելն ինքեամբ (ի գործոյ ի գործ) անժո՛յժ է. (Բրս. հց.։)
Որոց (հրեշտակաց) ոչինչ այնպէս առանձինն՝ իբրեւ զանկռիւն եւ զանամբոխն (գոլ). (Առ որս. ՟Ժ՟Գ։)
Գեղն աննման։ Ի տեսիլս անպատումս, յաննման փոփոխմունս. (Ագաթ.։)
Անողոք աններելի սրտմտութեամբ։ Անողոքելի քինուցն ոխակալութեամբ. (Պիտ.։)
ἁπαράλλακτος. immutabilis. Անայլայլակ, անյեղլի, աննփոփոխ.
(լծ. հյ. ապ, եւ երէզ, կամ արզ, այսինքն արտ, հող. իսկ յն. ա՛բօռօս, անանց, անկոխ. կամ աբօ՛ռռիզմա, հատած. աբառա՛սսօ, հատանել) Վէմ. սալ. քար կարծր, սեպացեալ, եւ անհող. աննբեր. վիմուտ, քարուտ, առապար, դժուարին, արաստոյ, ստուար. սերտ. կարի խիստ. որպէս. πέτρα. petra, rupes. գայա. (Ղկ. ՟Ը 6. 19։) Կամ λεωπετρία. levis petra, saxum planum. (Եզեկ. ՟Ի՟Զ 4. 14։) Կամ πετρώδης. petrosus, saxosus. ( Մտթ. ՟Ժ՟Գ 5. 20։ Մրկ. ՟Դ. 5. 16։) Կամ ἁκρότομος. praeruptus. (Օր. ՟Ը. 15. Յոբ. ՟Ի՟Ը 9. ՟Գ. Թագ. ՟Զ 7. Սղ. ՟Ճ՟Ժ՟Գ 8. Իմ. ՟Ժ՟Ա 4.։). Կամ στερεός. solidus. (Օր. ՟Լ՟Բ 13։) Եւ τραχύς. asper. (Օր. ՟Ի՟Ա 4.)
μέθυσος, οἱνοφλύγων ebrius, vinolentus Արբեցօղ. արբեալ. մոլեալ զհետ ուտելեաց եւ ըմպելեաց. հանգանակող. եւ անառակ. շռայլ. զեղխ. հարբացօղ, հարբած, կերխմոս սիրօղ, մոխօղ, ճամբէ ելած.
(իբր բառից արժանի. լծ. եւ փարթամ. որպէս եւ յն. է՛ւբօրօս) Մեծանուն, եւ մեծատուն. ճոխ. մեծափառ. անուանի. հռչակաւոր. հոյակապ. պանծալի.
Բայց ե՛ւս անբանական բարոյից է ասուն կենդանեաց ի յարօտս մահու ճարակել։ Ըստ բազմապատիր նենգութեան բարոյից դաւօղ աղուեսուց։ Ի գազանական բարոյից նոխազք նուիրելիք. (Նար. կ.։ Նար. ՟Կ՟Թ. եւ Նար. մծբ.։)
Փոխանակեցին զպետս բնականս ի պէտս անբնականս։ Թողեալ զբնական պէտս. (Հռ. ՟Ա. 26. 27։)
Տեսանեմք զամենեսեան մի մոխիր, մի գարշահոտութիւն, մի բործբոս, մի որդն. (Մաշկ.։ եւ Ոսկիփոր.։)
ԳԱՂԹԵՄ, եցի. չ. ԳԱՂԹԻՄ, եցայ. ձ. μετοικίζομαι, ἁναχωρέω demigro, transferor, fugio, discedo Գնալ վտարանդի իբրեւ հատուած. տարագնաց լինել ի հայրենի գաւառէն. փոխել զբնակութիւն այլուր. չուել. մեկնիլ. խոյս տալ. անկանիլ եւ պատսպարիլ. կէօչմէք, թէրքի տիյարէթմէք, սըղընմագ.
Զառաջին գաղութ բնակափոխութեան ի քաղդէացւոցն երկրէ ի խառանացւոցն ասի առնել։ Գաւառ է նորա արփի եւ երկին, եւ գաղութ՝ երկիր։ Առաքեալ հանեն առ սուրբ եւ աստուածային տեղին զգաղութն. (Փիլ.։)
Ապականիչ հուրն փոխանակ ապականելոյն եղեւ գգուիչ. (Եփր. համաբ.։)
ῤείθρον alveus, torrens Հոսանք ջուրց. խոխոջանք. վազք. ուղխք. սէլ. կիրտապ.
ԳՐՈՀԵԼ կամ ԳՌՈՀԵԼ. ԳՌՈՀԻԼ. (լծ. եւ յն. խռա՛օ). Ամբոխիւ դիմել. խուռն յարձակիլ.
ԴԱՓԻՒՆ ԴԱՓՈՒՄՆ. χορός strepitus Շչիւն շառաչիւն իբրեւ զձայն թմբաց. եւ Դոփիւն. դրնդիւն. ձայն ամբոխի. եւ Մեծաբանութիւն.
ԴԴԸՉԱԼ կամ ԴԸԴԸՆՉԵԼ. որ եւ ԴՆԴՉԵԼ. Շարժիլ շշնչմամբ. խոխոջել.
Դժոխերես դժպհելով հային ի նա. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 26։)
Դժոխերես դժպհելով հային ի նա. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 26։)
ԴՆԴՉԵՄ կամ ԴՆԴՉԻՄ. որ եւ ԴԴԸՉԱԼ. Ձայն շարժման հանել ջրոց եւ բուսոց, եւ այլն, հեզիկ հնչմամբ. խոխոչել, դռնչել, շչել.
Եղականիս բնութեան գտցի արարիչ։ Ի վերայ եղականացս՝ փոփոխումն ասելով. (Կիւրղ. գանձ.։)
Ողջութիւն ստանալով եւ ճոխութիւն, եւ զանիրաւութիւն ունելով, ոչ արդեօք բարեբաստ է, այլ եղկելի լինել հաւաստի. (Պղատ. օրին. ՟Բ։)
փոխանակ ասելոյ կամ գրելոյ Եղջերենի.
Գունափոխ լինի յեռմանէ դառնութեան մաղձին. (Վրդն. դան.։)
Եքինոս անուն զեռուն մի փոքրիկ՝ վարդապետ լինի ցածութեան եւ ամբոխելոյ ծովուն՝ նաւավարաց ... Երթայ եքենոս խթի ընդ քարիւն, եւ մածնու կայ ի նմա, զի մի՛ առնուցուն ալիքն. (Վեցօր. ՟Է։)
Փոխեցին զնշխարսն յարծաթի տապանի զուգեալ ոսկւով եւ արծաթով եւ ակամբք. (Հ=Յ. մարտ. ՟Ժ՟Է.։)
Զեղբայր մի ձեր աստ առ իս թողուցուք։ Թողի ի ձեռաց։ Թողից զայգի իմ, եւ մի՛ յատցի եւ մի՛ բրեսցի։ Եթող նշխար։ Թողից զպարարտութիւն իմ, կամ զքաղցրութիւն իմ։ Ոչ թողցէ զքեզ, եւ ոչ ընդ վայր հարկանիցէ։ Գուցէ թողեալ հօր մերոյ զէշսն՝ եւ զմէնջ հոգասցէ։ Զշառաւիղ արմատոյ դորա թողէ՛ք յերկրի։ Թողին զուխտն Աստուծոյ։ Թողցեն օտարաց զմեծութիւնս իւրեանց։ Մի՛ թողուր զիս Տէր Աստուած իմ։ Սիրտ իմ եթող զիս։ Իբրեւ կամեցաւ մտանել յամբոխն, ոչ թողին զնա աշակերտքն.եւ այլն։
Վասն նորա ասացաւ չթողանել ոգի նորա ի դժոխս. (Խոսրովիկ.։)
զիմածին գեղեցկահրաշն զարմ՝ քաղցրաճաշակ հայրախնամ գթով սնուցանէի։ Իմածին դեռածաղիկն համբակի։ ընդէ՞ր խամրես զիմածին դեռաբողբոջս զարմն, եւ զփշոցն փոխատուես տխրութիւն. (Պիտ.։)
Որ տիրնպէս կոխէ զլի հնձան. (Շ. տաղ.։)
Տղայական մահիճք։ ուր կայ եւ Լմշտել. կոխել կամ հարթել. ոսոխել. ճմշկտել.
ընչեղութեան դիւրութիւն սրագոյն ունի եւ լպրծող զմերձաւորութիւնն՝ զայլս յայլոց փոփոխել բնաւորեալ. (Բրս. սղ.։)
Ճոխանալ երեւելեօքս եւ լքանելեօքս. այսինքն հանցաւոր եւ արհամարհ, կամ աստ թողլի իրօք. (Արծր. ՟Ա. 14։)
Փոխանակ խառնականկողնոցն. (Սարգ. յկ. ՟Ե։)
Եւ Բեմ փոխր մի բարձր երկրէ՝ որպէս սիւն կարճ կամ ամբոն. βάσις suggestum. (՟Բ. Մնաց. ՟զ. 13։)
ԽՈԽՈՋԻՒՆ ԽՈԽՈՋՔ. Հոսանք ուղխից շառաչմամբ. Ձայն յորդութեան ջրոց.
Հնչիւն հրոյ, եւ խոխոջիւն (կամ խոխաջիւն) ջրոյ բեկանէ զսիրտ նորա. (Վրք. հց. ՟Ժ։)
Անցանէ գետն երասխ յորձանուտ խոխոջիւք. (Յհ. կթ.։ Սամ. երէց.։)
ἑπισύστασις conspiratio, seditio στήριγμα , (որ է ամրութիւն) vulgus. Բազմութիւն՝ որ խուժէ. խաժամուժ ամբոխ՝ մանաւանդ յուզեալ ի համախոհութիւն. Աղմսուկ խառնիճաղանջից. խուռն բազմութիւն, եւ շփոթ նոցա կամ յարձակումն.
εἱσβάλλω irruo, irrumpo. Բազմութեամբ ի վերայ յարձակիլ. խուռն դիմել ամբոխիւ.
ԽՌՈՎԵՄ ταράσσω, -ττω, συνταράσσω, ἑκταράσσω , θορυβέω turbo, conturbo, exturbo, perturbo συγκινέω commoveo ἁναστατόω seditionem, tumultum excito. որ եւ ԽՌՈՎԵՑՈՒՑԱՆԵԼ. Աղմկել. ամբոխել. վրդովել. ալէկոծել. յուզել. Վեր ի վայր առնել. պղտորել. գրգռել. տակնուվրայ ընել, պղտորել.
Խռովեաց տէր զբանակն եգիպտացւոց։ Վասն օրինացն իսկ իւրեանց՝ յորում խռովեցաք զնոսա, բարկացան նոքա ի մեջ։ Որ յանդուգն է շրթմամբ, խռովէ զանձն։ Ամբոխ արարեալ խռովեցին զքաղաքն։ Խռովեցին զժողովուրդն եւ զերիցունսն եւ դպիրսն. եւ այլն։ Զսիրտ սառեալ(կամ գրգռեալ) մի խռովեր. (Սիր. ՟Դ. 3։)
Եւ ազոխն ծաղկեսցէ ծաղիկն ազոխացեալ. (Ես. ՟Ժ՟Ը. 5։)
ԾԻԹՐԱՅ կամ ԾԻԹՐԱՍԻՆ. որ եւ ԿՂՄՈՒԽ. ի բառս Գաղիանոսի դնի որպէս յն. պիւթիս, կամ բիթի՛օն որ է ազդ վայրի սոխի, կամ ծաղկի. πυθίων.
ԾՆՈՒՆԴ ՓՈԽՈՑ. τόκος foenus, usura. Վաշխ, տոկոսիք (ի յն. ձայնէս դօ՛գօս) մուամէլէ.
Հուր այրիչ եւ սուր սատակիչ են ծնունդք փոխոց։ Իժից ծնունդն զորովայն մօրն ծակեն եւ ելանեն, եւ փոխոց ծնունդքն զոգիս շահողացն ծակեալ պատառեն։ Եւ վաշխիցն վաշխ՝ չար ծննդոց չար թոռունս ծնուցանես. (Մանդ. ՟Ժ՟Զ։)
թ. քէլէմ, քալամ, քէրնէպ, քէրէմպ. յն. գռա՛մվի. լտ. գռամպէ. κράμβη cramba, brassica, caules. իտ. cavoli. Բանջար պարարտ՝ խիտ եւ խոշոր տերեւովք, որ կապէ գլուխ մեծ. լախանա, լահանա . այլ ասի եւ զայլոց համանման բանջարոց՝ յորոց ոմանք փոխանակ գլխոյ տան զունդ ուտելի նախ քան զծաղկիլն. (Գաղիան.։ Բժշկարան.։)
Փոխանակ գրելոյ ԿԵՆՏԻՆԱՐ. cf. ԿԵՆԴԻՆԱՐ։
ԿՈՃՂԷԶ կամ ԿՈՃՈՂԷԶ. ԿՈՃՂԻԶ, կամ ԿՈՃՈՂԻԶ. Նոյն եւ ռմկ. βολβός bulbus. Կոճ արմատ ամենայն բուսոց եւ ծաղկանց, բոլորչի. որ եւ կոչի Սոխ. պոպոկ. պաղ, սօղան, պէսէլ. (Գաղիան.։)
Փոխանակ նաշհոյ կորեակ ուտէին. (Փարպ.։)
Կուտել քարինս, կամ կարկառ մեծ ի վերայ, կամ շեղջս շեղջս, համբարս, զմոխիր. հորակոյտս. Զբլուր հողոյ. փայտ ի վերայ հրոյ։ Մի՛ կուտեսցէ զդովաւ հող։ Կուտեցէք (կամ հաւաքեցէք՛) յիս խնձոր։ Եռեալ կուտէր զայն ի սայլս իւր. եւայն։
Ճանապարհք մեղաւորաց հորդեալ ի քարանց, եւ ի վախճանի խորխորատ դժոխոց. (Սիր. ՟Ի՟Ա. 11. (կամ ըստ նոր թարգ. ղորկ եւ հորդեալ քարաքաղ։))
Զանանց եւ զանկոխ անապատ հորդեաց, արար արքունի պողոտայ. (Ոսկ. ես.։)
Փոխարկեցեր զբնութիւն հրային՝ ի մեղմագոյն ցօղ անձրեւին. (Յիսուս որդի.։)
Այն ճորտն ճոխ էր եւ ճապուկ. (Նար. տաղ.։)
Առ մի ի կողից նորա, եւ ելից ընդ այնր մարմին։ Մարմին ի մարմնոյ իմմէ. եղիցին երկուքն ի մարմին մի։ Երինջք ընտիրք մարմնով, վտիտք մարմնով։ Զոսկերօք եւ զմարմնովք նորա։ Հերք իմ եւ մարմինք։ Մարմին եւ արիւն ոչ յայտնեաց քեզ։ Հացն՝ զոր ես տաց, մարմին իմ է։ Կերիցեն թռչունք զմարմին քո։ Ոչ ամենայն նոյն մարմին է. այլ՝ այլ մարմին է մարդկան, եւ այլ մարմին անասնոց. եւ այլն. որպէս ի վեր անդր։ Ուստի նոյն բառք այլոց ազգաց ըստ կրկին նշ. թարգմանին ի մեզ ըստ տեղւոյն նաեւ Դի, Գէշ, Մարդ, Անձն, եւ այլն։ Որպէս Մարմին կոչի փոխաբերութեամբ եւ մարմնասէրք, երկրաքարշք վարուք, ընկղմեալք ի նիւթ։ Մարմին կոչի եւ իսկութիւն մարմնոյ՝ հակադրեալ ստուերի. որպէս եւ վերին երես մարմնոյ կամ մորթն, իբրեւ մասն մսոյ, եւ այլն։
Ոչ մթերել ոխս։ Ոխս մթերեալս ունէին. (Լմբ. ի տնտեսն.։ Ճ. ՟Ա.։)
Զցուցեալ նշանախեցսն հանդերձ միայարօքն ետ գրել հռուփանոսի. իմա՛, հանդերձ կարգաւորութեամբ եւ հանգամանօք՝ ըստ անսայթաքութեան տառից յունաց. ապա եթէ իմասցիս, հանդերձ բաղաձայնիւքն (որք միշտ յարին ի ձայնաւորսն), է կարծիք միխայէլի ասորւոյ փոխանցեալ առ քանի մի մատենագիրս հայոց, որպէս թէ ձայնաւորք միայն իցեն գիւտ մեսրոպայ. իսկ բաղաձայնքն գիւտ դանիէլի ասորւոյ։ Թո՛ղ զի եւ դանիէլեան նշանագիրքն չէին նորագիւտ, այլ ի հին դպրութեանց ի փոխ առեալք։
Անշփոթ միութեամբ. միացաւ ասէ ի մարմին անշփոթաբար. զի ոչ փոխարկումն եւ ոչ ի բաց բարձումն արար աստուածային կամ մարդկային բնութեանցն, այլ միացոյց զբնութիւնսն. (Խոսր. պտրգ.։)
ἁποτέφρω in cinerem, fumum, vel ad nihilum redigo. Ի մղեղ լուծանել. յաճիւն եւ ի մոխիր դարձուցանել. ցնդել իբրեւ զծուխ.
Երեւեցաւ նմա հրեշտակ տեառն բոցով հրոյ ի միջոյ մորենւոյ. եւ տեսանէր՝ զի մորենին վառեալ էր հրով, եւ ոչ այրէր մորենին։ Երեւեցելոյն ի մորենւոջն։ Փոխանակ ցորենոյ բուսցի եղիճ, եւ փոխանակ գարւոյ՝ մորենի։ եւ այլն։
Փոխանակ ծիծաղկոտի՝ մտախո՛հ. (Ածաբ. նոր կիր.։)
Մտախոխ, է սուրբ սրտիւ. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 15։)
Յաղագս անհարթութեան երեւելեացս խոտորեցուցանելով՝ փոփոխէ ի կայունսն եւ ի մնացականսն. պիտէր թարգմանել՝ ի ձեռն, կամ ընդ, կամ անհարթութեամբ. զի յն. այլեւայլ խնդրով՝ է յաղագս, եւ ի ձեռն. որպէս եւ ի լտ. է ի ձեռն. իսկ յիտալ. է՝ վասն։
Յաղթեաց բազում ամբոխի։ Յաղթեցաք ամենայն քաղաքացն նորա։ Ես յաղթեցի աշխարհի։ Մի՛ յաղթեսցէ քեզ ցանկութիւն գեղոյ։ Որդւոց քոց եւ ոչ թունաւոր վիշապացն յաղթեցին ժանիք։ Մի՛ յաղթիր ի չարէ, այլ յաղթեա՛ բարեաւն չարին։ Յաղթեաց նմա Իսրայէլ։ Յաղթեցին աւարի նորա (այսինքն տիրեցին, առին)։ Յաղթէ բարկութեան.եւ այլն։
διάδοχος successor, secundus, sequax, posterior. Հետեւորդն նախորդին (իբրու երբեմն աջակից կամ ճորտ նորա). պայազատ. ժառանգ. փոխանակ կամ փոխանորդ. աթոռակալ, որպէս ունօղ յետ նորա զնորա տեղի եւ զաթոռ. յետնորդ. զաւակ. մնացորդ. էտեւէն նստօղ կամ եկօղ, տեղը բռնօղ. խալիֆ.
Յաջորդք ի յաջորդաց փոխանակեցին. (Լաստ. ՟Ա։)
ՅՈԽՈՐՏ. մ. ՅՈԽՈՐՏԱԲԱՐ Յանդգնաբար. անխորհրդաբար. աներկիւղ համարձակութեամբ. յահուր. յահըռնաբար. վայրապար.
ՅՈԽՈՐՏ որ եւ ՅԱԽՈՐՏ, ՅԱՀՈՒՐԴ. Խրոխտ. յանդուգն.
Իբրեւ զյանդուգն եւ զյոխորտ։ Իբրեւ զյանդուգնս եւ զյոխորտս. (Իսիւք.։)
Ասորի մեծաջան եւ անօգուտ ուսմամբք աշխատեալք յոխորտ. (Փարպ.։)
Առաւել յոխորտաբար եւ քաջափոյթ ձեռնարկութեամբ զգործն ի կատարումն աւարտեաց. (Խոր. ՟Դ. 58։)
Յոխորտաբար առ կռուարարութիւնսն յարձակել. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Փոխանակ գրելոյ Վիշապ։ Բրսղ. մրկ. եւ այլն։
Լի է նախանձու սրտմտութիւն առն նորա։ Բուռն է իբրեւ զմահ սէր, եւ խիստ իբրեւ զդժոխս նախանձ.եւ այլն։
Արժանանայ փոխարինաց ներբողիցս. (Նիւս. թէոդոր.։)
Ո՞ գիտէ, թէ այլ ոչ յառնեմ յանկողնոյս, այլ փոխիցիցմ ի ննջմանէս ի ննջումն մահու. (Ի գիրս խոսր.։)
Որպէս՝ obdormitio, obitus. Վախճան կենաց. ելք յաստեացս. փոխումն.
Ծածուկ ի սրտին նիւթէր նօթճէր զդառն ոխութիւնն. (Ուռպ.։)
Ցոփանալ ամբարհաւաճութեամբ. խենեշանալ յանձնապաստանութեամբ. սնոպարծիլ. փքանալ. յոխորտալ. խրոխտալ.
Եւ եթէ ուիցիմք բան եւ շնորհք վարդապետութեան, մի՛ շփասցուք այնուիկ։ Տե՛ս զմեծանձնութիւնն. զի յոլով մասն ամբոխին զարմացեալս ընդ իւր ունելով՝ ո՛չ շփանայ, այլ հեզութեամբ ընդ խիստսն բարբառի։ Ոչինչ էր մեծ (այսինքն դիւրին էր) շփանալ ի վերայ առն, որ իջեվանեալ էր առ մշակի (խաղախորդի). (Ոսկ. գծ.։)
Իբր ընդ ոսոխի ումեմն՝ ընդ անձին յօժարամիտ կամօք ոգորիմ. (Նար. ՟Թ։)
Ծիծաղեցայց զկորստեամբ ձերով, եւ ոտնհար եղէց։ Ոտնհար լիցին ի վերայ փառաց նորա։ Մի՛ ոտնհար լինիր ինձ թշնամի իմ, զի գլորեցայ։ Մի՛ ոտնհար լիցիս որդւոցն յուդայ յաւուրս կորստեան նոցա։ Մի՛ ոք ոտնհար լիցի այրւոյս։ Փոխանակ զի ոտնհար եղերուք ի վերայ սրբութեանց իմոց, որ պղծեցան։ Եթէ ոտնհար եղէ ի վերայ գլորման թշնամւոյ իմոյ։ Առակ. (՟Ա. 26։ Ովս. ՟Ժ. 5։ Միք. ՟Է. 8։ Աբդ. 15։ Բար. ՟Դ. 12։ Եզեկ. ՟Ի՟Ե. 3։ Յոբ. ՟Լ՟Ա. 29։)
cf. Ոտնափոխ։
Լուռ եղէց փարթար զորմզդի ի կարապն փոփոխութիւն։ Որ առ հեթանոսսն որմիզդն կոչեցաւ, եւ այլն. (Կոչ. ՟Զ։)
Տո՛ւր ինձ զմատանիդ քո եւ զորմիսկդ եւ զգաւազանդ. ասորին փոխանակ որմսկի՝ ովրայի ասէ. (Կիւրղ. ծն.։)
Փոխեալ անդր զամենայն ինչ յարմաւիրայ՝ ուրոյն ի կռոցն. (Խոր. ՟Բ. 37։)
Փոխանակ ջրականացն բղխեաց գետն բազմութիւն գորտոց. (Իմ. ՟Ժ՟Թ. 10։)
Ոչ բնաւորեցաւ ոչինչ պտղաւոր եւ սերուն կատարելաբերել վատթարին հոգի։ Առ դիւրընկալ եւ բեղնաւոր եւ սերուն փոփոխելով փոխանակ այնր, որ յառաջ սակաւ մի էր ամլութիւն. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. լին. ՟Դ. 209։)
ՍՈՍԿԷՐ. որպէս բայ, փոխանակ գրելոյ՝ Սոսկայր.
որ եւ ՍՈՒՐԱԿՈԽ. Ուր իցէ անխնայ կոտորած սրոյ. թուր կոխելով.
Ոչ հարկանիլ ընդ միմեանս սրակոխ կոտորածիւ։ Զայլ բնակիչս ամրոցին սրակոխ արարեալ սպանցեն. (Յհ. կթ.։)
Վարձ. փոխարէն. պարգեւ. յիշելիք.
ՎԱՐՃՈՂ կամ ՎԱՐՃՈԽ եւ ՎԱՐՃՈԽՈՒՏ. ա. Բառ ռմկ. որ թուի Վարսակ, եւ վարսակուտ.
Յաղագս եղեգան եւ սիզի եւ վարճողի։ Եղէգն եւ վարճող եւ հայֆայն։ Ոմանք զթրմղի ցօղուն ցանեն ի վերայ վարճոխուտ եւ հայֆայուտ տեղոյն, եւ չորացնէ զամէնն. (Վստկ. ՟Խ՟Գ։)
Տոկուն կապով հաստատագոյն եւ հարստագոյն պնդեսցին։ Բարեբաստիկք են, առ որս փոփոխեալ լինի ազգն տոկուն. (Փիլ. լին. ՟Դ. 133. 134։)
Պատերազմաց տոհմիկ (իբր տոհմկաց) եւ օտարականաց փոփոխմունք, եւ աւարումն քաղքաց. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
ἁντίφερνα antipherna, dotalitium. Տուեալն յառնէ վարձանք կնոջ. փոխարէն իմն օժտից բերելոց ի հարսնէ. ձիրք. պարգեւ.
Մի՛ կարծիցես, եթէ փոփոխումն է հոգւոց մարդկան ի միմենաց մարմին, որպէս ոմանք ցնորեցան ասել. (Մեկն. ղկ.։)
Տպաւորեա՛ յոգւոջ սոցա զձեւ մարմնոյ (կամ մարմնոց) ցուցակի. Պտրգ. այսինքն արտաքին տեսլեան կամ կերպարանաց սոցա, որք մարմնով խոնարհեալ կան յերկրպագութիւն։ Այսպէս մեկնէ ճոխագոյն եւ Լմբ. որպէս եւ ի յն. պարզ եւս գրի։ Այլ յաւելու Լմբ. զի թէ ոք իմասցի զայդ վասն մարմնոյն Քրիստոսի, իմացեալ լինի սուրբ խորհուրդն յանդիման երեւեցուցիչ մեզ զՔրիստոս ընդ զգալի տեսակօք.
Ի յառնել փաղանգաց խորհրդոցն ի վերայ քո՝ աջակողմանն եւ ձախակողմանն։ Զամենայն փաղանգս չար խորհրդոցն ի ստորէ կարծանեաց։ Զամենայն փաղանգս մարսփն սատանայի՝ որ ի հոգի եւ ի մարմին, կոխեաց. (Լմբ. սղ.։)
Ի յառնել փաղանգաց խորհրդոցն ի վերայ քո՝ աջակողմանն եւ ձախակողմանն։ Զամենայն փաղանգս չար խորհրդոցն ի ստորէ կարծանեաց։ Զամենայն փաղանգս մարսփն սատանայի՝ որ ի հոգի եւ ի մարմին, կոխեաց. (Լմբ. սղ.։)
Փոխանակ գրելոյ՝ Փարելի ասեմ. այսինքն աղաչեմ.
Լուռ եղէց փարթար զարամազդայ ի կարապն փոփոխութիւն.. . գոնեայ Աստուած մի՛ անուանեսցի. (Կոչ. ՟Զ։)
Առ դու եղբարց քոց զարգու փոխնդոյս։ Հինգ արդու փոխնդոյ։ Ցորեան եւ գարի, եւ ալիւր, եւ փոխինդ։ Խառնեաց նմա բոոս փոխինդ, եւ եկեր։ Արկջի՛ք առաջի նրա ի փոխնդոցն խառնելոց։ Ելից զնա փոխնդով եւ պտղատկօք եւ հացիւք սրբովք. (՟Ա. Թագ. ՟Ժ՟Է. 17։ ՟Ի՟Է. 18։ ՟Բ. Թագ. ՟Ժ՟Է. 27։ Հռութ. ՟Բ. 14. 16։ Յուդթ. ՟Ժ. 5։)
Ալփիտոն կամ ալփիոսն, փոխինդ. (Գաղիան.։)
cf. ՓՈՓՈԽ։
Յայսպիսի ամպահարութեանցս՝ որմոխրատեսակ փոշի բերեն, փուլոսք անուանին. (Արիստ. աշխ.։)
ՓՌՆԳԱՄ ՓՌՆՉԵՄ. πταίρω sternuo, sternuto. կամ πταρμός sternutatio, sternutamentum κραύγω, κραυγή clamo, clamor φρυάσσω, φρυάττομαι fremo, insolesco, effero me, insanio συμφοραίνω condoleo, deploro. գրի եւ ՓՌՆԿԱՄ, ՓՌՆՔԱՄ, ՓՌԸՆՔԱՄ, ՓՌՆՉԱՄ. Ընդ ռընգունս կամ ընդ ունչս հնչել՝ ցնցմամբ գլխոյ, եւ ցնդմամբ շոգեաց եւ ոգեաց իջելոց յուղղոյ. փռընգտալ ... լծ. եւ վրընջել. վասն որոյ լայնաբար՝ է խխնջելն ձիոց. եւ Ոժգին մռնչել՝ խրոխտալ՝ յոխորտալ. ունչս առնել. մրմնջել. խոշոր հազալ, հեծհեծել. ճշել. աւաղել.
Փոխանակ բազմադիմի անկողնոցն՝ փրիսայիւք ի վերայ գրկրի գետնատարած լինէին. (Փարպ.)
Ձեւ բնաւոր օձին ըստ հինգ թագաւորազն՝ կրկնելովն, կապէ զնոսա յեսու զհնգետասեան օձաձեւսն։ Թիւ թագաւորացն օձաձեւ էր, զձեւն կոխեաց։ Եթէ կամի (ոք), օձաձեւ լինի. եւ եթէ կամի, աստուածաձեւ։ Ինքն զինքն օձաձեւ արար. (Եղիշ. յես.։)
Զոսոխն մեր կործանէր զսատանայ, զօձաձեւ ցանկութիւնն. (Սանահն.։)
Փոխանակ գառն այնր օրհասին. (՟Գ. Մակ. ՟Զ. 22.) (գրի եւ վրիպակաւ՝ դառնածաղր օրհասին)։
Եթէ ոչ յերեսս իսկ օրհնեսցէ զքեզ. փոխանակ ասելոյ, թէ անիծեալ իցէ. (Սեբեր. ՟Դ։)
Որով զպտղոյն դառըն ճաշակ՝ փոխեաց մեզ քաղցր եւ ախորժակ։ Կնդրուկ հաշտութեան՝ նմին ախորժակ։ Մաքուր եւ ախորժակ է լուացեալն ... Մեղր զքաղցր եւ զախորժակ վարդապետութիւնս կոչէ. (Շար.։ Նար. խչ. եւ Նար. երգ.։)
Կամ վշտանալ. տխրիլ. եւ զայրանալ, զչարիլ. խոխալ. ինճինմեք. կիւճէնմէք.
Լինի ախտասիրին վիճակ ախտն։ Ո՛չ է յախտասիրացն։ Եղեւ ախտասէր փոխանակ առաքինասիրի. (Փիլ. այլաբ.։)
ԱԿՈՒՄԻՏ կամ ԱԿԻՒՄԻՏ. բառ յն. ἁκοίμητος Անքուն. տքնօղ. աննինջ. հսկօղ. որ եւ Անհանգստից վանք. այն էր Կարգ միանձանց անդադար աղօթականաց զցայգ եւ զցերեկ փոփոխ պաշտամամբ, ուր էր եւ վարժարան իմաստութեան, ուստի ելանէին մեծանուն րաբունք կամ մեծիմաստ վարդապետք. յորոց սակի գրեցին յոյնք եւ զմերս սուրբն Մեսրոպ Մաշտոց. որպէս եւ եկղեսիաստիկոս անուանեցին, որ է ժողովող, եւ այլն.
Ծովն դադարեաց յամբոխելոյ զալիսն. (Վրք. եպիփ.։)
Մի՛ ամբոխեսցէ զլսօղսն որդի՝ տուեալ ասելով իւր առ ի հօրէ զկեանսն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Յուսացելովքն զխնդամտութիւնն ամբոխէ։ Ամբոխէ զտեսանելիսն՝ փութանակի շարժութիւնն. (Նիւս. կուս. եւ Նիւս. բն.։)
Ցուցեալ զաստուածագործ զօրութիւնն ի խառնակելն յամբոխելն. (Ագաթ.։)
Ամբոխեաց զհանդարտութիւնն. (Նար. ՟Ի՟Ե։)
Համբաւն ամբոխեաց զմեզ ի խոտորնակ կարծիս. (Գր. տղ. թղթ.։)
Ուր չկայցէ աղերս եւ ողոք բան. յոխորտ. սաստիկ.
ἅνοχλος, ἁστασίαστος, turba et seditione carens Հեռի յամբոխէ եւ յամբոխմանէ. անխռով. անվրդով. հանդարտ. սաքին, ղաչէպէսիզ.
Յանամբոխ անապատ ելանէ՝ կալով ի լռութեան. (Արիստակ.։)
Անամբոխ լռութիւն. (Վրդն. սղ.։)
Զանամբոխ եւ զանխռով կամսն մեզ նշանակէ. (Ոսկ. յհ.։)
Ունէր մեր հօտս զանբաժանելին եւ զանամբոխն (գոլ). (Առ որս. ԺԳ։)
Անկռիւն եւ անանբոխն լինել. (Փիլ.։)
Իմաստութիւն հոգւոյն ի բարձանց՝ պարզն եւ անամբոխն. (Համամ առակ.։)
Զձեւ հարսին անախտ եւ անամբոխ եւ պարկեշտասէր. (Թէոդոր. կուս.։)
Զբնութիւն օդոցն փոխէ ի ջերինս, եւ անդուստ ի վիշտս ամպրոպաց։ Բարեխառնեալ օդս, եւ անդուստ զառողջագործ յամենեսեան զեղուցանել խնամ. (Պիտ.։)
Փոխանակ թագաւորական անկողնացն. (Իսիւք.։)
Ուր չիցէ շշուկ կամ ձայն ամբոխի. անխռով. խաղաղական.
Կայ մնայ աներեկ եւ անվաղիւ. զի այլ օր զնա ոչ փոխէ. (Վրդն. սղ.։)
διαβαίνω, διαπορεύομαι, διέρχομαι , παράγω, παροδεύω, διαπεράω եւ այլն. transeo, pertranseo, trajicio, transmeo. Խաղալ՝ գնալ՝ փոխիլ՝ տեղւոջէ ի տեղի. ճանապարհ առնել ընդ մէջն. հատանել զմիջոց. յառաջ երթալ. հասանել. քերել առ տեղեաւն. միջամուխ լինել. (պէսպէս խնդրով, եւ ոճով). անցնիլ. կէչմէք. կիւզար էթմէք, միւրուր էթմէք.
Որոյ չիք փոխան. անփոխանորդելի. անփոխանակելի. անգին.
Եւ ոչ փոխան անփոխանին՝ ետու ըզսէր անցաւորին. (Յիսուս որդի.։)
Փոխանակ երախտեացն՝ ապախտիս հատուցանէք. (Բուզ. ՟Գ. 14։)
Կրկին ըստ չափոյն ուրացողն զպարտս հատուցանէ ըստ չափոյն ուրացողն զպարտս հատուցանէ ըստ իւր ձեռնագիր ապօտքսին ճշմարտութեանն, որով զհաստատութիւնն արարեալ էր։ Թէ առնու մարդ ի փոխ համար ոսկւոյ, եւ գրող տուողին ապօտիքս, եւ դնէ առ նա գրաւական. (Մխ. դտ. յօրէնս թգ.։)
προβάλλων, προβαλλόμενος. objiciens, se opponens Ձեռնարկու. դիմախօս. դիմակաց. դիմամարտ. ախոյեան. ոսոխ.
Ընդոտնել. առ ոտն կոխել.
Որպէս յաստիճանէ յաստիճան զգնացսն փոփոխելով։ Խոսր. (։)
ԱՍՏԻՃԱՆ. նմանութեամբ՝ է Յառաջատութիւն ուսման, առաքինութեան, եւ ո՛ր եւ է բանի. կամ շարադասութիւն բանից ըստ ճար տասանից հետ զհետէ յիրէ յիր փոխելով.
θεός. deus. (իբր Հաստիչ, կամ աստ՝ եւ յաստիս ածօղ, այս ինքն գոյացուցիչ, արարիչ, ստեղծիչ. որպէս ստուգաբանի ի բազմաց. տե՛ս (Առ որս. ՟Ե. ըստ հյ. թրգ։ Խոսր.։ Նար.։ Լմբ.։ Սկեւռ.։ Վահր.։) եւ կամ կրաւորաբար, Աստոյ, աստեւոր, հաստատուն, անշարժ, անփոփոխ, հզօր, եւ այլն։) Սեպհականեալ կոչումն անեղ եւ հարկաւոր էակի՝ էացուցչի ամենայն էից. որ եւ ասի Որ էն. Է. Տէր. մի միայն բարի, ճշմարիտ, ամենակալ, ամենատէր եւ այլն. վասն որոյ եւ ըստ ինքեան եզակի եւեթ ասի Աստուած. ալլահ, հագգ, մէվլա, րէպպ, թանզրը, խիւտա, եէզտան, իզիտ. եբր. եահ, էօվա, էլօհիմ որ է յոգնական ի նշանակ պատուոյ. ատօնա եւ այլն.
Փոխանակ Աստուածոյ՝ արուեստից երկիր պագանես. (Հ=Յ. դեկտ. ՟Ա.։)
Աւագնին՝ որ թշնամութեամբ ոխս պահէին յուդայ։ Մեծամեծ աւագանով. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Դ. 11։ ՟Գ. Մակ. ՟Ե. 2։)
cf. ԲԱԺԱՄԻՏ. փոփոխամիտ։
որ եւ ԲԱԳԱՄԻՏ. Երկմիտ. փոփոխամիտ. երկու մտքի վըրայ, թէրէհաւատ.
Բարապան տանն։ Աղաղակեցին բարապանքն, եւ ազդ արարին ի տուն թագաւորին ի ներքս։ Բարապանք դրանց տանդ։ Առ դահճապետն երիս բարապանս։ Բարապանաց դժոխոց տեսեալ զքեզ սարսիցե՞ն. (՟Բ. Թագ. ՟Դ. 6։ ՟Դ. Թագ. ՟Ե. 21։ Եզնիկ. ՟Խ՟Դ. 11։ Երեմ. ՟Ծ՟Բ. 24։ Յոբ. ՟Լ՟Ը. 17։)
Արեգակն՝ բոցաձեւ երեւեցաւ՝ յարեւմուտս եղեալ։ Սրամտութիւն բոցաձեւ է եւ հրագոյն։ Այն՝ որ զօդն ճեւացոյց, եւ առ հուր բոցաձեւ շրջեալ փոխեաց. (Փիլ. լին. եւ Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Ըստ գերակայ իւրում ճոխութեան։ Զրկեալ ի գերակայ բարեացն. (Յհ. իմ. ատ. եւ Յհ. իմ. եկեղ.։)
Զգլխաւորն յիրաց։ Զսիրտն այժմ փոխանակ գլխաւորին էառ ի մէջ։ Յաղագս գլխաւորացն (յօրրէնս աստուծոյ՝ տասն պատգամաց). (Փիլ.։)
Մեծ ճոխութեամբ ի հայս առաքեաց, եւ առ ստահակ նամակ գծագրեաց. (Գանձ.։)
ԳՈՌՈՒԹԻՒՆ ԳՈՌՈՒՄՆ. ἅσθμα Գորալն եւ Գոռոզութիւն. խրոխտումն. սպառնումն. գրգիռ մարտի. մեծամեծս փքալն եւ փռնչելն.
ἁντίδικος, κατήγορος adversarius, accusator Ոսոխ. հակառակորդ ամբաստանօղ ի դատաստանի.պ. տատխահ ... Տե՛ս (Ես. ՟Խ՟Ա. 11։ Գծ. ՟Ի՟Ե. 16։ Նար. ՟Ի՟Բ. ՟Կ՟Ե։)
Յովսէփ դաւաճանիցն եղբարց ոչ պահէր ոխս. (Դիոն. թղթ.։)
Խրոխտաբար դաւաճանօք մնայր աւարտին. (Ճ. ՟Զ.։)
Բայց ոչ դատեաց ըստ օրինին, ո՛չ դիմացաւ չար ոսոխին. (Յիսուս որդի.։)
ԵՐԿՐՈՐԴ. որպէս Փոխանորդ.
Ի հիպղոնի, որ է ոսոխ ելանել զինակրին մրցութեան. այն է ըստ յն. օ՛բլօն, զինամարտութիւն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
ԹԵՒԱԾԵԼ. Ածել՝ այսինքն շարժել զթեւս առ ի թռչել. վերաթեւել. եւ Թեւակոխել. կրթիլ. թեկն ածել, բուռն հարկանել.
Մինչդեռ իբրու ի թողարանի յարձակմունքն քո շարժեալ են, առ ուղիղն ընթացս ճեպեցի՛ր։ Իբրու զօրէն յարձականոցէ իմն ի թողարանէ՝ միմեանց փոխանակ (ընդդէմ) պատահել. (Փիլ. լին. ՟Դ. 129. 220։)
ԺԱՄԱՆԱԿ καιρός, χρόνος tempus որ եւ ԱՄԱՆԱԿ. Չափ շարժման լուսաւորաց. տեւողութիւն փոփոխելի իրաց՝ բաժանելի ի վայրկեանս, ի ժամս, յաւուրս, յամիսս եւ ի տարիս. լծ. ար. պ. թ. եբր. ադ. ռմկ. ատեն. վր. ժա՛մի.
Եղիցին լուսաւորք.. . ի նշանս եւ ի ժամանակս եւ յաւուրս եւ ի տարիս։ Զըսկիզբն եւ զկատարած եւ զմէջ ժամանակաց, զշրջանաց փոփոխումն, եւ զշրջել ժամանակաց։ Ոչ է ձեզ գիտել զժամս եւ զժամանակս. եւ այլն։
Սկիզբն ժամանակաւ եղեւ աշխարհիս։ Ինչ՝ որ սկսանի եւ վարի ժամանակօք, լինել հաստատուն անշարժ, եւ կալ մնալ առանց փոփոխման ոչ կարէ. (Վեցօր. ՟Ա։)
Ասասցուք վասն ժամանակացն՝ որ են փոփոխմունք օդոց։ Յարդարէ ըստ իւրաքանչիւր ժամանակաց. (Վեցօր. ՟Զ։)
Գուցէ ժամանակաւ յապականել գերեզմանացն՝ յիշատակ հարցն փոխանեսցի. (Երզն. մտթ.։)
Ժողովին ի փոխմանէն ենովքայ ազգ երեք. ամք ՟Չծէ. (Սամ. երէց.։)
զիմանալիս մեր մարդ, որ ներքին էր (ի ստորինս), այժմ տրամակայեալ՝ յեղափոխեցաւ վերին. (Մագ. ՟Ե։)
Փոխանակ գրելոյ՝ Ըսկիզբնշ յըսկըզբան. cf. ՍԿԻԶԲՆ. ἁρχή principium, (որոյ արմատն երեւի Իսկ, որպէս իսկզբան, որպէս արմատ գոլոյ. )
Տ՛եսանէ ամբոխ յոյժ, եւ լալականս, եւ աղաղակ յոյժ. (Մարկ. ՟Ե. 38։)
ԽՂՈՒՆՋՆ կամ ԽՂՆՋՈՒՆ. κόχλος, κοχλίας , κόγχη, κογχύλη concha, limax, conchylium, ostreum, murex. որ եւ գրի ԽԽՆՋԻՒՆ, կամ ԽԽՆՋՈՒՆԻ, ԽՂԸՆՋՈՅՆՔ, եւ ԽՌՆՋԱՅԼ. ռմկ. կողինջ, կոխլանճ. Խեցեմորթ ցամաքային եւ ծովային՝ ազգի ազգի. որոյ ազնուագոյնն է կոնքեղ, յորմէ ելանէ ծովու ծիրանի. սիւմիսքլիւ պեօճէք. (որպէս եւ հյ. ի խլինք, ունչ) հալեզուն քէրէ. եւ իսկէռլէթպեօճէյի։
Խոխոմեալ արբուցանեն զտունկս դրախտին. (Թէոդոր. կուս.։)
ԽՈԽՈՏԵՄ ԽՈԽՈՏԻՄ. Խորհելով յօդել. կցկցել մտօք. հնարիլ. ջանալ.
Բանս բամբասանաց զսրբոյ կաթողիկոսէն խոխոտեալ յօդէին։ Մի՛ ոք զնոյն անցս չարչարանաց, եւ զձաղանս եւ զձաղկանս խոխոտիցի կրել։ Կայր փոքր մի ի վերայ հատածի միջոյն, եւխոխոտէր խօսել. (Յհ. կթ.։)
Այլ խտաբար փոփոխական, զի ընթերցօղք ոչ ձանյրանան. (Շ. խոստ.։)
cf. ԽՐՈԽՏԱՆԱԼ.
Ի ծերութեանն խրոխտէր ի պատերազմ ելանել. (Սեբեր. ՟Բ։)
Խորամանկ մեքենայող՝ խրոխտի սպանումն. Անյ՟հց. իմ։ Մի՛ խրոխտել հնդդէմ փորձութեանց. այլ խորշել եւ տեղի տալ. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 14։)
Ծանրանայ նա խրոխտել պատերազմին՝ որ առ ամենայն ուրեք. (Եւս. պտմ. ՟Ը. 4։)
Ամաչեսցէ չարն, որ խրոխտեալ մարտնչի ընդ մեզ. (Եղիշ. ՟Բ։ Իսկ Ոսկ. մ. ՟Դ. 8.) գրի խոխտի, իբր խրոխտի. յն. գոռոզանայ կամ բռնակալէ։
եթէ աղջիկ՝ որ խօսեալ է յամուսնութիւն՝ փոխի յատելութիւն առ խօսնայրն։ Մինչեւ ցերկուս ամս կացցէ խօսնայրն։ (Մխ. դտ. կամ Օրէնք թգ.։)
Բազում խաղաղութիւնս ետ տեղի կահակալաց. (որ ինչ այռուր լինի՝ փոխել տնկել ուր չլինէրն յառաջագոյն. Կիւրղ. ծն.։)
Եւ միշտ կենդանին՝ մեռեալ կամովին։ Ես իմ կամովին՝ վասն իմ հաւատին՝ փոխան քրիստոսին մեռանել կամիմ։ Որպէս հօտ յաղին՝ այնպէս դիմեցին ի մահ կամովին. (Գանձ.։)
Փոխանակ գրելոյ Կանովբոս. բառ յն. գանօվօս, կամ գանօբօս. κάνωβος, κάνοπος canopus. Անուն մեծի աստեղ յաստեղատան արգոեան նաւու ընդ հարաւ, որ մեզ չերեւի. կոչեցեալ եւ Իպպոս, յն. ի՛բբօս, այսինքն ձի
ԿԱՆՃՈԽ ԿԱՆՋՈՒԽ. νάρθυξ ferula. Գաւազան, ցուպ, մանաւանդ ձող. որ եւ ջոխ ասի իբր ռմկ. լըպուգ, չօփ.
Քարիւ հարեալ սատակեաց զչղջիկտն ի վերայ կանճոխոյ (կամ կանջխոյ) նստեալ. (Սահմ. ՟Ժ՟Բ։)
Ամենայն որ կոխիցէ զնա, կատակելով կատակեսցէ. (Զաք. ՟Ժ՟Բ. 3։)
Որում եւ վա՛յն փոխանակին, եւ ատամանց կափմամբ լալին. (Յիսուս որդի.։)
Կենդանի երանութիւն սիրոյն աստուծոյ, որ անփոփոխն է կենդանի երանութեամբ։ Զրկեալ ի կենդանի երանութեանցն ժառանգութենէ։ Զնորա գութն ի մեզ ձգեալ կենդանի խնամօք իւրօք. (Յճխ. ստէպ։)
Գեղապաճոյճ փառօք զարդարեալ կողածնաւն ի դրախտն ադենայ. (Շ. գանձ վերափոխ.։)
Ձայն հարուածոյ, ձայն շարժման անուոյ։ Զհարուածս ցաւոց։ Զանհնարին հարուածսն։ Հարուածովք կամակորօձիցն։ Զոմանս մարախոյ եւ մկանց կոտորեցին հարուածք։ Հար զնոսա հարուածս մեծամեծս։ Տալով տաջիք նմա զհարուածոցն (փոխարէնս).եւ այլն։
ՀԵԶԱՆԱԼ. Հեզ լինել. ի հեզութիւն փոխիլ. մեղմանալ. հանդարտիլ.
ՀԵՏԱՀԱՆ. Է անուն կենդանւոյ, որ ոսոխ է կրոկոդիլոսի. որպէս եւ ազգ պիծակի, եւ այլն. յն. իխնէ՛ւմօն. ἱχνεύμων ichneumon.
Հետեւակ փախուստ, կամ քայլափոխութիւն. (Խոր. ՟Ա. 17։ Պիտ.։)
ՀԻՒՊԱՏ կամ ՀԻՊԱՏ. ՀԻՒՊԱՏՈՍ ՀԻՊԱՏՈՍ. Բառ յն. Բդեաշխ. իշխան հրամանատար. փոխարքայ. տարեւոր գործակալ կամ կուսակալ.
Ի ՀԻՒՊԱՏՈՋՆ, կամ Ի ՀԻՊԱՏՒՈՋՆ. իբր Ի Հիւպատոսութեան. յամի իշխանութեան այս անուն կամ այն անուն հիւպատոսաց, եւ կայսերաց հիւպատեամբ ճոխացելոց. յն. առ հիւպատոսաւ, առ հիւպատոսօք.
կամ չ. κυλέω volvo καταρρίπτω dejicio, praecipito. եբր. կալալ կամ չ. πίπτω cado. Գլել, գլորել, թաւալել. շրջել. իրօք կամ նմանութեամբ. փոխել. յեղյեղել. բոլորել. կուտել. գլորտըկել, փոփոխել, պտըտցընել.
ՁԵՒԱՓՈԽ ԼԻՆԵԼ. Փոխիլ ձեւէ ի ձեւ. փոխել զձեւ իւր. փոխակերպիլ.
Նիւթս միշտ ձեւափոխ եղեալ. (Մաքս. ի դիոն.։)
Ձիընթաց առնել ի վերայ նորա, եւ կոխել նա. (Ճ. ՟Ա.։)
Յերկուս ճեղքէ զամբոխ թշնամեացն։ Ճեղքել (կամ ճեղքուլ) ըստ կամաց (զքարինս). (Խոր. ՟Բ. 82. եւ 7։)
Որ ճոխաբար յօժարութեամբ եկեալ ի նորոգումն եղծեալ մարդոյն։ Ճոխաբար հետեւեցան լուսաշաւիղ ընդ պողոտայն. (Շար.։)
Ճոխաբար պսակի թագընկալութեամբ. (Յհ. կթ.։)
Սեղան ո՛չ ճոխաբար, այլ ի գարեղէն նկանակից կազմէր. (Երզն. մտթ.։)
Մնալ ձեզ ճոխաճե խնդութեամբ յամերամս ժամանակաց. (Ոսկիփոր.։)
Փառ վրիպակաւ գրչութեան ըստ հին տպ. բուզանդայ, փոխանակ գրելոյ՝ նմա դրաստ կամ դրատ. որ է Պատմուճան մեծ. հանդերձ. զգեստ, պարեգօտ։ cf. ԳՐԱՏ, կամ cf. ԳՐԱՍՏ.
Եղեւ նա մեզ կենսատու յաւիտենից, փոխանակ ադամայ՝ որ եղեւ մեզ անհնազանդութեամբն իւրով մահատու. (Եփր. եբր.։)
(Ենթալուսնեայ աշխարհ) բոլորովին ախտացեալն եւ փոփոխեալն, ապականացուն եւ մահաւորն. (Արիստ. աշխ.։)
Որ մաքառի. հակառակաբան. դիմախօս. ոսոխ.
ἱσόρροπος aequilibris ἵσος aequalis. Միօրինակ ըստ կշռութեան. զուգակշիռ. հաւասար. միաչափ. անվրէպ. անփոփոխ.
Իբր Ծխախառն. եթէ չիցէ գրելի Մոխրախառն, կամ Մեղմախառն. որպէս ռմկ. մաղմաղ. զի յն. է μαλθακός mollis, lentus, remissus. այսինքն մեղմ. թոյլ.
Ի բազմութենէ լալոյնեւ յամբոխէն մտակոյր եղեալ՝ մոռացայ. (Ոսկիփոր.։)
ἇθλον certaminis praemium. Յաղթանակ. վարձ եւ պսակ մրցանաց. բրաբիոն յասպարիսի նահատակութեան. փոխարէն.
Ի մօտականացս հարկ է սովորաբար վարեցելոցս ստորագրել զազոխ (որ ի գիրս). (Համամ առակ.։)
Ի մօտականացս հարկ է սովորաբար վարեցելոցս ստորագրել զազոխ (որ ի գիրս). (Համամ առակ.։)
Յարակային եւ անփոխանորդելոյն նոցա սերտութեանն։ Առ հաստատուն եւ յարակայ իմացուածոցն. (Դիոն.։)
Յարակայ եւ անփոփոխ սրբութեամբ. (Լմբ. պտրգ.։)
ՅԱՐԱԿԱՅ. մ. ՅԱՐԱԿԱՅԱԲԱՐ μονίμως perseveranter, constanter. Մշտնջենաւորապէս. հաստատութեամբ. անփոփոխելի կամ անյողդողդ կալով մնալով. միշտ. ստէպ. անդադար.
ՅԵՂԱՆԱԿ τρόπος modus. որ եւ ԵՂԱՆԱԿ. (արմատն ոչ այնչափ է Եղանիլ, որչափ Յեղումն, ի ձայնէս Այլ. թ. է՛լ. յն. լտ. ա՛լլօս, ա՛լիուս ). Կերպ. տարազ փոփոխութեան կամ պէսպիսութեան. որպիսութիւն. օրինակ. ձեւ. (յն. դռօ՛բօս. այսինքն դարձուած. թարզ)
Յեղանակակ կոչմանն հագարու՝ փոխեալ աղախնոյն ի Սինայէ ի սաղիմ. (Նար. գանձ եկեղ.։)
ՅԵՂԱՆԱԿ. τροπή conversio, solstitium, aequinoctium χρόνος tempus, tempestas. Քառեակ փոփոխութիւն տարւոյ. որ եւ ԺԱՄԱՆԱԿ ասի. cf. ՅԵՂՈՒՄՆ, եւ ՅԵՂՅԵՂՈՒՄՆ. եղանակ, արեւադարձ.
Դու ընդէ՞ր երթիցես, եւ լինիցիս նոցա յուղարկ ի դժոխս. (Եփր. թագ.։)
ἑμπίμπλημαι impleor στρηνιάω luxuriose vivo, turgesco եւ ἑναβρύνομαι mihi valde placeo, jacto me χαυνόω laxor եւ այլն. (լծ. յօրան. յոյր. զօրանալ. յոռանալ. յուռթանալ. ուռճանալ) Պարարիլ. գիրանալ. առաւելուլ եւ զեղխիլ յորդութեամբ բարեաց մարմնոյ, եւս եւ հոգւոյ. յղփանալ. լիանալ. յագիլ. եւ Սոնքանալ. ճոխանալ. պանծանալ. տկռիլ.
ἕννοος, ἕννους mentis compos, sapiens, prudens. Մտաւոր, մտօք ճոխացեալ. բանական. եւ Մտաց. հանճարեղ.
Խաբեցին՝ անշահք փոխանակ շահաւետին առնուլ։ Առանց վարդապետաց շահաւետաց եղեր զարմանալի. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 3։ ՟Գ. 11։)
Շաղախեաց մոխրով զերեսս իւր. (Եփր. թագ.։)
Մոխիր հնոցի քացախով շաղախեալ արկին ընդ քիթս նորա. (Ճ. ՟Բ.։)
Ազգին շառաւիղ, փոխանորդութեան ոստ. (Նիւս. կազմ.։)
περιόδευσις obambulatio, motus περίοδος periodus, circuitus στροφή, τροπή conversio, versatio. Յածումն. երթեւեկութիւն. մանաւանդ՝ Շրջան, դարձ. շրջաբերութիւն. փոփոխութիւն. յեղյեղումն. յեղանակումն. եղանակ.
Միտքն երբեմն ի վար տուեալ զինքն զգայութեանցն՝ ընդ ամենեսին սովորեալ է շրջիլ. արդ այս շրջումն նմա մոլորութիւն եւ անճանապարհութիւն գործէ։ Աստեղացն շրջմունք։ Տարեւորական շրջմամբքն (այսինքն եղանակօք)։ Երգոց չափականաց, կայականաց, պարաւորաց, շրջմամբք եւ բազմաշրջմամբ գեղեցիկ եւ լաւ չափեցելոց։ Ոչ շրջեցաւ, եւ ի վատթար բարուց ի լահւութիւն ոչ փոխեցաւ. քարոզութիւնն շրջումն նշանակէր, եւ շրջումն քարոզեալքն ընկալան. (Փիլ.։)
ՈՐՍԱՓՈԽ ԼԻՆԵԼ. Փոխել զորսն կամ զտեղի որսոյ.
Զուռկանս առեալ փութային երթալ յայնկոյս ծովուն՝ որսափոխ լինելով. (Ճ. ՟Ա.։)
Զուղեկցացս փոխանորդէ զպնդութիւն՝ լքումն։ Աղօթք՝ ճանապարհորդաց ուղեկից։ Երանութիւնն՝ որ ի տեառնէ, ուղեկից է նոցա։ Ուղեկից լինել ընդ նմա. (Պիտ.։ Խոսր.։ Բրս. հց.։ Ճ. ՟Ա.։)
Է ճանապարհ, որ թուի ի մարդկանէ՝ թէ ուղղակի է, բայց կատարումն նորա՝ ունջ դժոխոց. (Համամ առակ.։)
Փոփոխեա՛ զչարասէր կամս մտաց իմոց. (Սարկ. աղ.։)
Չղջիկանի՝ գիշեր փոխանակ տունջեան է. (Եփր. համաբ.։)
Փոխանակ գրելոյ Պաղատանք.
Պանդանդ եւ փոխանորդ փրկութեանն իւրոյ զպատարագն ընկալեալ. (Փիլ. սամփս.։)
Պանդանդ փոխանակ նորա առեալ ի մէնջ. (Մծբ. ՟Է։)
Պատրոյկ թացեալ ի ճարպուն՝ ոչ երեւեցուցանէ ինչ նշոյլ, մինչեւ հուրբ լուցեալ վառիցի։ Ձեռնկալութիւն ձիթոյ՝ շարտմանութեամբ նիւթոյ պատրուգի ընդ նոյն զանդելոյ։ Որպէս պատրոյգն ի ճրագն մերձենալով՝ ի նոյն լոյս փոփոխի. (Նար. ՟Ղ՟Գ. եւ Նար. երգ.։)
Մի տեսցեն աչք մեր կոխան ոտիցպղծալից լեալ զսրբարանս մեր. (Ղեւոնդ.։)
Յառ եւ յաւուր սուրբ քաղաքին, զոր պղծալիցքն կոխէին. (Ներս. մոկ.։)
Փոխանակ գրելոյ Պղպղուն.
ταράσσω, -ττω turbo, conturbo. Պղտոր առնել զյստակն. խառնակել. ամբոխել. այլայլեր. յուզել, վրդովել.
Զայն ձեւն փոխեցին ի պճնումն աբեղայից. (Վանակ. հց.։)
Ճոխաբար հետեւեցան լուսաշաւիղ ընդ պողոտայն, որ հասուցանէ յատակս դժոխից. (Շ. ընդհանր.։)
προΐξασθαι dono, donis adornare. Օժտիւք զարդարել՝ ճոխացուցանել.
Փոխանակ գրելոյ Սատայէլ, Սադայէլ.
Ունիս եւ դու ոսոխ քեզ զիշխանն մեղաց զսամայէլ (ուր հին ձ. զսադայէլ)։ Տեսի ես նստեալ զսամայէլ։ Ասէ ցնա սամայէլ. (Վրք. հց. ՟Բ. ՟Ղ։ 2)
Շարժեալ սասանեաց զաղքեալ ամուրս դժոխոց. (Տաղ.։)
σαλεύομαι commoveor, concutior μεταναστεύω demigro. Տատանիլ. շարժիլ. դղրդիլ. խախտիլ. երերիլ. փոխիլ ի տեղւոյն.
Խրոխտականն անձնահաճական ասէ կամ սիգանձն, որ ինքն զինքն գերամբառնայ, եւ զոր ինչ ոչ է՝ ասի ունել կարծեօք. (Երզն. քեր. եւ Նչ. քեր.։)
Ոչ գործոյ կարօտէր դրախտն, եւ ոչ սպասեկի. քանզի ո՞ էր՝ որ դրժելոցն էր։ Եթէ զօրութիւն ոգւոց փոխեսցի, աստուածպաշտութիւն զսպասեակ զնստական անկարութիւն եւ ամպարշտութիւն հարկ է ակն ունել։ Բազումս ունելով զդարանամուտ սպասեակսն. (Փիլ.։ 3)
Խորհեցան հրկէզ առնել զսրբարանն։ Մի՛ տեսցեն աչք մեր կոխան ոտից պղծալից լեալ զսրբարանս մեր, եւ զտեղի փառատրութեան աստուծոյ մերոյ. (Ղեւոնդ.։)
πιπράσκω, πωλέω, ἁποδίδωμι vendo, reddo, trado ἁλλάσσω muto. որ եւ ասի ԾԱԽԵԼ իբր ռմկ։ Ի վաճառ հանել. փոխանակել՝ տալ այլոց գնով զիրս արժօղս. լայնաբար՝ Ի բաց տալ, մատնել.
Վարուց փոփոխումն, ստեղծուածոյն ի վերստին ուղղութիւն։ Ի վերստին հատուցանէ. (Ածաբ. մկրտ.։ Փիլ. ստէպ։)
Զի յանկարծակի ըմբահկելով դժոխախառ յոխորտանօք, եւ այն հանգոյն մոլեկանացն ի վզանուտն անցեալ ստամբակութիւն. (Պիտ.։)
ՎՐԴՈՎԵՄ ՎՐԴՈՎԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. ἑκθορυβέω deturbo. Խռովել. ամբոխել. այլայլել. վեր ի վայր առնել. խախտել. դղրդել. կր. իլ.
Բնականն բնութեամբ տարերն այն տարագիծ արարեալ յեղափոխէ. (Մագ. ՟Լ։)
Մեծութիւն՝ բեռինք ոսկեղէնք, բազմաց ըղձալի, տնկածոյ իմաստք, ծփումն անդուլ, փոփոխումն անդադար. (Պիտառ.։)
Փոխանակ քաղցրաձայնութեան երգոցն՝ այժմ բուէճք եւ տտաղեղունք դասագլուխք են. (Լաստ. ՟Ժ։)
ἕνδοξος gloriosus, honoratus, inclytus, nobilis. Ունօղ զփառս՝ զներքին կամ զարտաքին. փառացի. պանծալի. մեծանուն. հռչակաւոր. ճոխ. պատուական. ազնուական. իշխանաւոր. յարգելի. գովելի, փառաւորեալ. փառազարդ. հոյակապ (անձն կամ իր).
Փոխանակ փետրալի հեշտոցացն, եւ ոսկէթել գահոյիցն. (Ուռպ.։)
cf. ՓՈՓՈԽԱԿԱՆ.
Զի ո՛չ փոխական, կամ աւաղական. (Գանձ.։)
ὀ ἁντ’ ἅλλου vicarius. եւ նովին նշանակութեամբ՝ διάδοχος որպէս եւ փոխանակն բդեշխի՝ ἁνθύπατος, ανθυπατεύων proconsul. իտ. viceconsole. Փոխանորդ. ետեղեկել. վեքիլ.
Ի ձեռն Անանիայի փոխանակի աղքայի։ Որ էր ՟Ը (այսինքն ի միասին ընդ ) փոխանակի բդեշխին։ Խնդրէր շրջել զփոխանակ բդեշխին ի հաւատոց։ Առ դաղիովնաւ փոխանակաւ բդեշխին աքայեցւոց. (՟Բ. Մնաց. ՟Ի ՟Ղ. 11։ Գծ. ՟Ժ՟Գ. 7=12։ ՟Ժ՟Ը. 12։)
Զփոխանորդէն Քրիստոսի. զի առաքելական արգասեօք փոխանակ Աստուածոյ է. (Յհ. կթ.։)
cf. ՓՈԽԱՆ (կամ Փոխանակ, ըստ սուրբ գորց )։
ՓՈԽԱՆԱԿ. իբրեւ Յաջորդ. զի եւ յն. διάδοχος, διαδεχόμενος . վերածի ի լտ. անխտիր successor եւ vicarius.
Հայրն ի ժամանակի յորում գնացեալ երթայր, ցոյց նա զփոխանակն իւր։ Յորդէգիրս առեալ ժառանգ իւր անձին փոխանակ կացուցանէ. (՟Բ. Մակ. Թ. 1. եւ ՟Ժ՟Դ. 26։)
Եկն փոխանակ փելիքսի փեստոս պորկիոս. (Գծ. ՟Ի՟Դ. 27։)
Զմովսեսի փոխանակէն յեսուայ։ Ոչ մարմնաւոր զօք փոխանակ առեալ ի քահանայապետութիւնն։ Ընկեցեալ զնա ի տէրութենէ, փոխանակ կացուցանելով զվռամշապուհ եղբայր նորա. (Եւս. քր. ՟Ա։ Կոչ. ՟Ժ։ Խոր. ՟Գ. 5։)
Կացուցին փոխանակ նմա զպիղատոս. (Իգն.։)
ՓՈԽԱՆԱԿ. գ. ἅλλαγμα, ἁντάλλαγμα, δόμα commutatio եւ այլն. Փոխանակութիւն. փոխարինութիւն՞ փոխարէն. ինչ մի փոխանակեալ ընդ այլոյ իրի. տուրք. փրկանք.
Ապա թէ փոխանակելով փոխանակեսցէ զայլ անասուն ընդ անասնոյ, եղիցի եւ այն փոխանակն սուրբ։ Եւ նա, եւ փոխանակն իւր եղիցին սուրբ։ Արարի փոխանակ քո զեգիպտոս եւ զեթէովպիա, եւ զսուհէն քեզ փոխանակեցի։ Զջուր մեր դնոյ արբաք, եւ փայտն մեր առանց փոխանակի եկն ի վերայ։ Առ ոտն կոխէիք զարդարն՝ առնելով փոխանակս։ Առի զեղբարս ձեր, փոխանակս տուեալ տեառն։ Նախատեցին փոխանակ (այսինքն զփոխանակն, կամ զերեւեցուցիչն ) օծելոյ քոյ, եւ այլն։ Հաւատարիմ բարեկամի ոչ գոյ փոխանակ։ (Սիր.՟Ղ. 15։)
Ուստի ՓՈԽԱՆԱԿԱՒ, իբր մ. որպէս Փոխանակելով զմիմեանս. փոխն ի փոխ, նեօպէթով.
Առաքէր զնոսա ի լիբանան տասն հազար յամսեան՝ փոխանակաւ. յն. որք փոխանակէին զմիմեանս. (՟Գ. Թագ. ՟Ե. 14։)
Երկուս երկուս ի փոխանակել.. . երկուս երկուս փոխանակաւ. (Ա. Մնաց. ՟Ի՟Ղ. 18։)
Ազգքն՝ զոր փոխեցեր, եւ նստան փոխանակաւ ի քաղաքս սամարեայ. իմա փոխանակ բուն բնակչացն։
ՓՈԽԱՆԱԿՆ ՀԱՆԴԵՐՁԻՑ, իբր փոխելի հետզհետէ. փոխնորդ. ետեկ.
Ո՛չ սպասք բազմամբոխ, եւ ո՛չ փոխանակ հանդերձից. (Ոսկ. ՟ա. տիմ. ՟Ժ՟Դ։)
Հինգ պատմուճանս փոխանակաւ. (Ծն. ՟Խ՟Է. 22։)
Պատմուճան փոխանակաւ, փոխանակ ասելոյ՝ թէ պատմուճան ազնիւ. (Կիւրղ. թագ.։)
ՓՈԽԱՆԱԿ. նխ. ἁντί, ἁντ’, ἁνθ’ vice, pro. Ընդ. փոխան. ի տեղի այլոյ. ի փոխարէնս. ի սակս. վասն. ըստ. ի դիմաց. տեղը, համար.
Փոխանակ արեան նորա։ Փոխանակ իսահակայ։ Փոխանակ ական, կամ ատամանց նոցա։ Վարձ ձեր է այն՝ փոխանակ պաշտամանցն ձերոց։ Նա նստցի յաթոռ իմ փոխանակ իմ։ Հերիք էր յամս իմ՝ փոխանակ իմ, եւ եղբօր իմոյ։ Խօսեցաւ ի վերայ քո չարիս փոխանակ չարեաց։ Փոխանակ այնորիկ լուարուք հովիւք զպատգամս տեառն։ Փոխանակ այնր՝ զի փառաւորեցաք մեք զԱստուածս նոցա.եւ այլն։
Փոխանակ արեանն տեառն՝ ձեր արիւնդ հեղաւ (այսինքն ըստ նմանութեան )։ Ետուն զանձինս ի մահ փոխանակ որդւոյն Աստուածոյ. այսինքն ի տեղի Յիսուսի, զի նա ապրեսցի. (Շար.։)
Ասէ Երեմիա փոխանակ (այսինքն ի դիմաց ) ժողովրդեանն. (Մծբ. ՟Ե։)
ՓՈԽԱՆԱԿ ԸՆԴ. նոյն ընդ վ.
Հատուցին ինձ չար փոխանակ ընդ բարւոյ. (Սղ. ՟Լ՟Ե. 21։ ՟Ա. Մակ. ՟Ժ՟Ղ. 17։)
Փոխանակ ընդ զիմ անձնս տայցեմ։ Մահու պատիժ փոխանակ ընդ վատութեան կրեն. (Եւս. պտմ. ՟Գ. 23։ Եզնիկ.։)
Զշմաւովն եթող փոխանակ ընդ իւր Քրիստոս. (Եփր. աւետար.։)
ՓՈԽԱՆԱԿ. մ. Ի տեղի այլոյ. փոխանակաւ.
Եզն փոխանակ տուեալ Աստուածուհին՝ ոչ ետ զոհել զկոյսն։ Զայլս ի նոցա տեղիս փոխանակ առ իւր կոչեաց։ Եւ ոչ վասն սիրոյ՝ սիրել ինչ փոխանակ։ Փոխանակ շնորհեցաւ։ Զժանգ անօրէնութեան յանձն է քերեալ ի բաց ընկեսցէ, եւ փոխանակ՝ բարեացն գործովք լցցի. (Նոննոս.։ Եղիշ. ՟Ա։ Մանդ. ՟Ժ՟Դ։ Անյաղթ բարձր.։ Իգն.։)
ՓՈԽԱՆԱԿ ԶԻ. շղ. ἁνθ’ ὦν pro eo quod, propterea quod. Փոխանակ այնր՝ զի վասն այնորիկ՝ զի. որովհետեւ.
Օրհնեսցին.. . փոխանակ զի լուտր ձայնի իմում. (Ծն. ՟Ի՟Բ. 18։ ՟Ի՟Ղ. 5։ տե՛ս եւ Օր. ՟Ը. 20։ Դտ. ՟Ժ՟Ա. 36։ ՟Բ. Թագ. ՟Ժ՟Բ. 10։ Մաղ. ՟Բ. 9։ Երեմ. ՟Լ՟Ա. 20։)
Փոխանակ զի ասէիք, եթէ տէր կամեսցի. որպէս այն թէ, որովհետեւ այսպէս ասէք յոչ ուղիղ միտս։ Բայց յայսմ վայրի պարտ էր իմանալ որպէս հելլենաբանութիւն. փոխանակ զի ասելոց էիք. (յն. փոխանակ ասելոյ ձեզ )։
ՓՈԽԱՆԱԿ ԲԴԵՇԽԻ
ՓՈԽՈՐԴ ՓՈԽՈՐԴԻ. δάνιον, ἁμοιβή compensatio, sors. Ծնունդ փոխոյ. տոկոսիք. եւ Փոխարէն.
Մեղադիր լինիս, որպէս թէ փոխ ետուր, եւ չառեր զփոխորդին. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Տայ փոխ զբանն, եւ պահանջէ զփոխորդին հանդերձ վաշխիւ։ Հատուցումն փոխորդաց եւ ոչ միոյ առաջի կայ յետ կորուսանելոյ զպարտսն. (Ածաբ. աղք. եւ Ածաբ. ժղ.։)
Հանգանակել՝ չարին փոխորդոյն չարագոյն է. (Բրս. բարկ.։)
εὑφρονοῦν facultatem habens. առատաձեռն. ճոխ, առատամիտ.
ἁπολιθόομαι ut lapis fio. Փոխիլ ի քար. իբրեւ զքար լինել. քար դառնալ՝ կտրիլ.
ՔԱՑԱԽԵՄ ՔԱՑԱԽԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. Ի քացախ փոխարկել. թթուեցուցանել. ապականել. քացխեցնել. կր. քացխիլ.
σύγχυσις confusio, turbatio. որ եւ ՔՈՒՔ, ՔՔՈՒՄՆ. ծուփք. ամբոխումն. շփոթ. հեծութիւն. վիշտ եւ նեղութիւն.
Ձիոց երկուց լեալ թեթեւ առաւել քան զպիդասոս երագութեամբ անբաւ, զորս ոչ երկրակոխս, այլ օդագնացս համարէին։ Երիվարս իբրեւ օդագնացս իմն. (Խոր. ՟Բ. 59։ Յհ. կթ.։)
Յամենայն փոփոխմանց ազատացաւ մանուկն. (Ոսկ. մտթ.։)
կամ ԱԹԵՐԱԲԵՐԱՆ. Ի բառէս Աթր։ Ոյր բա՛նն կամ բերանն է լի հմտութեամբ աթութայից եւ մակացութեանց, եւ կամ լի իբր համեղ աթերաւ՝ փոխնդով՝ խիւսիւ.
Փոխանակ զի ակնկորեաց յերեսաց իմոց՝ ոչ ածից չարիս յաւուրս նորա. (Գ. Թագ. ՟Ի՟Ա. 29։)
իբր թաթաւեալ յաղտս։ Այսպէս գրի յօրինակ ինչ Ագաթ. փոխանակ բառիս ՄԵՂՍԱԹԱԹԱՒ.
Աղաղակեաց ժողովուրդն, եւ հարին քահանայքն զփողսն։ Այլազգիքն աղաղակեցին, եւ ընթացան ընդդէմ նորա։ Աղաղակեցի առ Աստուած բարձրեալ։ Աղաղակեսցուք առ Աստուած փրկիչ մեր։ Սաղմոսիւք աղաղակեսցուք առ նա։ Աղաղակեցէ՛ք առ Տէր ամենայն երկիր։ Առ փայտն աղաղակէ։ Աղաղակեսցեն ի վերայ քո։ Աղաղակեսցէ ամենայն ժողովուրդն, եւ յաղաղակելն նոցա կործանեսցին ինքնին պարիսպք։ Աղաղակեաց ամենայն Իսրայէլ մեծաձայն։ Ի ձայն բարձր աղաղակել։ Աղաղակեաց յականջս իմ մեծաձայն։ Աղաղակեաց Մովսէս առ Տէր։ Աղաղակեցի ի ձայն բարձր։ Մեծաբարբառ աղաղակեցի։ Որ աղաղակեն առ նա ի տուէ եւ ի գիշերի։ Գոչեա՛ եւ աղաղակեա՛։ Ամբոխն աղաղակէր, թէ Աստուծոյ բարբառ է։ Վասն որո՞յ յանցման այնպէս աղաղակէին զնմանէ։ Աղաղակեաց ի ձայն մեծ առ հրեշտակն. եւ այլն։
Այլք այլ իմն աղաղակէին (զնմանէ) յամբոխին. (Գծ. ՟Ժ՟Թ. 32։)
Խզեալ զամենակեր որովայնն դժոխոց. (Ոսկ. նոր կիր.։)
Այր ճոխ ի դրան արքունի, եւ ստրատելատ, այս ինքն ամենապետ. (Ճ. ՟Բ.։)
Խառնակութիւնք, եւ ամենեւին բնութեանս ամբոխումն. (Նիւս. կուս. ՟Բ։)
Այժմ դեռ առաջի դրացն կաս մօտ յանդաստակսն։ Զմի անդաստակ չանցանել, եթէ ոչ ջորեօք բարձեալ բերիցին։ Ե՞րբ ժամանեսցես գէ՛թ զարտաքին անդաստակս պատուիրանացն կոխել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 2. 7. 15։)
Ռուբէն անդրանիկ իմ, սկիզբն որդւոց իմոց։ Զանունն անդրանկանն։ Անդրանկին իւրում։ Փոխանակ ամենայն անդրանկաց։ Ես եմ որդի քո անդրանիկ։ Անդրանկաւ եզին քո։ Յանդրանկէ անտի փարաւոնի՝ մինչեւ ցանդրանիկ աղախնոյ, եւ մինչեւ ցանդրանիկ ամենայն անասնոց։ Յանդրանկանէ անտի փարաւոնի. եւ այլն։
Անկոխ եւ անջուր եւ անթանալի յերկնային իջմանէ ցօղոյն քաղցրութեան. (Համամ առակ.։)
Առաքինին անիրազեկ՝ նախանձաւոր վարուց եղեալ՝ խորշի (յամբոխէ). (Փիլ. իմաստն.։)
ἅστατος. instabilis, inconstans, caducus. Որ չունի զկայս կամ չառնու զկայ. անկայ. անկայական. անհաստատ. շարժուն. անտեւական. փոփոխական. անցաւոր. չկայնօղ, չկեցօղ. տուրմազ, էյրէթի, գարարսըզ.
ἅστατος, ἁστήρικτος, ἁβέβαιος. inconstans, fluxus, incertus, invalidus. Որ չունի զհաստատութիւն, անկայուն. շարժուն. դիւրափոփոխ. այլայլակ. անհիմն. անհաւաստի. թէմէլսիզ. էյրէթի. պիգարար.
Մասն լուսնի (ասի) անձնաչափ տեղափոխութիւն իւր. (Վանակ. տարեմուտ.։)
Անյեղ. անյեղափոխ. ἅτρεπτος, ἁτρέπτως. immutabilis, constans, immutabiliter, constanter.
Ոչ փոփոխի անյեղուկ բնութիւնն աստուծոյ. (Եղիշ. ՟Է։)
Առաջադիր ձայնաւոր. Թր. քեր. որ են ըստ յատկութեան լեզուի յունաց ... եդեալք յառաջ քան զայլ ձայնաւոր առ ի կատարել զմի վանկ երկբարբառ. որոց փոխան ոչ ի դէպ դնի հյ. ա, ե է, ի, ը, ո. այլ դնելի են, ա, ե, ի, ո, եւեթ. յորոց կազմին երկբարբառքդ, այ, աւ, եա, եւ, իւ, ոյ, ու։
Տե՛ս, փոխանակ սպասաւորաց որպիսի՛ առաջապահք երթան. (Ոսկ. ես.։)
Նախ զառաջաւոր պահքն կարգէ ի մաքրութիւն հինգ զգայութեանց նոցա. (Տօնակ.։) (Ճոխագոյն, Շ. թղթ.։ եւ Կամրջ.։)
ἁφθόνως. largiter Յորդութեամբ. լիուլի. ճոխաբար. աննախանձաբար. անպակաս եւ մտադիւր յօժարութեամբ.
Լիուլի. բազմառատ. ճոխագոյն. զեղուն.
ԱՐԱԳԱՓՈԽ եւ ԱՐԱԳԱՓՈՓՈԽ εὑκίνητος qui facile dimovetur Որ արագ փոխի, փոփոխի, շարժի. դիւրափոփոխ.
Արագափոխ ժամ. (Վեցօր. ՟Զ։)
Տրամադրութիւնք ասին, որք են դիւրաշարժք եւ արագափոփոխք։ Արագափոխ է, ի ջերմոյ ցուրտ լեալ. (Արիստ. որակ.։)
ԱՐՁԱԳԱՆԳ մանաւանդ ԱՐՁԱԳԱՆԳՔ. ἡχώ echo, vox repercussus գրի եւ ԱՐՁԱԳԱՆՔ, եւ ԱՐՁԱԳԱՆԳ (իբր յոքն). գրի նաեւ որպէս ռմկ. ԱՐԾԱԳԱՆՔ. Գանդիւն արձանաց կամ գանչիւն յարձանաց. այսինքն Հնչիւն փոխադարձեալ ի սեանց, ի վիմաց, ի լերանց, ի քարանձաւաց, եւ այլն.
Գտանի գրեալ՝ փոխանակ գրելոյ Տարագրել. եւ Արտագրել. (Կանոն.։ Բրս ծն։)
Տէրն ճշմարտապէս երկեաւ եւ արտմեցաւ, ըստ որում որ այսոքիկ նշանակեն զարտակիրսն. եւ արտակիրք ասի, յորժամ հոգին այնպէս ախտանայ, մինչ զի զաչս մտացն ոչ ամբոխէ. (Մխ. ապար.։)
Դժոխք պարտեցաւ, ապականութիւն լուծաւ. ըստ այսմ իսկ երկաքանչիւրքն կորեան յարհաըւէ (քրիստոսի). (Գանձրն.։)
cf. ԲԱԶՄԱՓՈՓՈԽ.
Բազմափոխ կերպարանք. (Ճ. ՟Է.։)
Ոչ ոք (ի ձկանց) համարձակի անցանել յայլոց բանակետղ ընկալցի անյեղափոխելի. (Մագ. լ։)
Աճումն սրտմտութեան, բարդումն ոխակալութեան։ Մոռացումն մահու, բարդումն ամբարհաւաճութեան. (Կլիմաք.։)
Բարեբախտ ճոխութեամբ զիւրեանցն վարեն ժամանակ կենաց. (Պիտ.։)
Քրիստոս որդի Աստուծոյ՝ անոխակալ եւ բարեգութ։ Նաւապե՛տ բարեգութ՝ առ քեզ ապաւինիմ. (Ժմ.։)
Բնակարան՝ փոխանակ մարմնանալոյ կազմեցին (մոլորեալքն). (Աթ. ՟Բ։)
Անտի փոխեալ ի սուկաւէտ՝ լեառն դիտակ, եւ բնակաւէտ. (Գանձ.։)
Ոչ փոխարկումն եւ ոչ ի բաց բարձումն արար աստուածային եւ մարդկային բնութեանցն, այլ միացոյց զբնութիւնսն. (Խոսր. պտրգ.։)
Է՛ եւ ի տեղիս տեղիս ասացեալ ի հարցն մի բնութիւն՝ փոխանակ միոյ անձին. (Ժող. շիրակ.։)
Ո՛չ ըստ չարափառացն կարծեաց մի ասելով բնութիւն, այլ՝ փոխանակ մի անձնաւորութեանն. (Շ. թղթ.։)
Եւ վասն այսորիկ այսչափ բովանդակ լիցի ասել։ Յառաջ կոյս անցեալ բովանդակ ասպարէզս։ Ամրանան երկոքին կողմանքն բովանդակ աւուրս։ Բովանդակ ժամանակս ընդ երեսս դաշտաց եւ լերանց այլակերպեալ շրջելով։ Փոփոխելով տեղի ի տեղւոջէ ցբովանդակ ամս. (Խոր. ստէպ։)
Քանզի նա բովանդակ փոխադրեաց եւ որ ինչ ի քարտէզս դիւանին Եդեսիայ. (Խոր. ՟Բ. 9։)
Որպէս մոխիր գետնանայ, որպէս բոց ճօճի, եւ որպէս ծուխ լուծանի. (Ոսկ. սղ. ՟Լ՟Ը։)
ὐπέρογκος supra modum tumidus, turgidus, valde fastosus Կարի խաչեալ, փքոցուռոյց. յոխորտ. խրոխտ. մեծամիտ. ամբարտաւան, եւ ամբարտաւանական.
Դաշտացեալ եւ կոխան լեալ։ Դաշտացեալք ընդ ոտիւք բանսարկուին. (Լաստ. ընթերց.։)
Ի ձեռն առաջին կնոջն դաշտացաւ բնութիւնս մեր, եւ կոխան եղեւ ոտից թշնամւոյն. (Ոսկիփոր.։)
Գետն երասխ անցանէ ընդ խոխոմս ձիգս եւ նեղս, ահագին դընդըչմամբ իջանէ ի դաշտն. (Խոր. ՟Ա. 11։)
Հիւանդանայր ախտիւ բարկութեանն, եւ դժգմնէր։ Այսքան չարչարեցաւ, եւ ոչ դժգմնեցաւ։ Դժգմնի ի տեսանելն զսպիտակութիւն հերացն։ Խռովեալ սիրտն, ամբոխեալ մաշկի դէմք երեսացն, եւ հայեցուածք դժգմնի. (Լմբ. ժղ. եւ Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. առակ.։)
Զօրէն դժոխաբեր բեռանց զոգի հանդերձ մարմնովն ճնշէ. (Երզն. մտթ.։)
Այսոքիկ յոյժ դժոխադատ ըստ մարմնոյ մարտուցեալ բնութեանն. (Մագ. ՟Զ։)
Եւ զիա՛րդ ի նոցունց (ի յունաց) լինէր դժոխադատ անուն արականաց եւ իգականաց եւ չէզոքաց. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։)
Որ ինչ անկ է դժոխոց՝ ըստ ամենայն նշ. իբր Դժոխային, այսինքն տարտարոսական, եւ լիմպոսական.
Շինէ եկեղեցի յանուն սուրբ պետրոսի առաքելոյն՝ անպարտելի դժոխական առաջնորդի. (Արծր. ՟Դ. 11։)
Գերեն զհոգի առ դժոխական պողոտայն։ Երկամբք վշտաց դժոխականաց։ Նիգ դրանց դժոխականն յարկի. (Նանայ.։ Նար.։ Անան. եկեղ։)
Մարդկային շնչովն առ դժոխականսն ժամանեալ. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Կենդանացուցեր ի դադարմանէ դժոխական անբանութենէ. (Նար. ՟Ղ՟Բ։)
Ինքն մեռեալ տնօրինական, կայր ի բանդին դըժոխական. (Յիսուս որդի.։)
Դժոխական իրք, կամ տառապանք. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Է։ Վրդն. սղ.։)
Յեւայէ խաւար եւ քուն դժոխական, իսկ ի քէն լուսաւոր ճրագ աշխարհի. (Գր. սքանչ. առ կոյսն.) յամենայն նշանակութիւնս հայի։
Պետ դժոխոց. բանսարկուն սատանայ.
Վշտացան դժոխք, եւ դժոխապետն։ Դժոխապետն ասէ, եւ այլն. (Ճ. ՟Գ.։)
Դժոխերես դժպհելով հային ի նա. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 26։)
Որ ընդդէմ ոսոխին նախագրաւ բերի. իբր յառաջամարտիկ. ախոյեան. նահատակ. աձնամատոյց. ձեռներէց. յանդուգն. դիմակաց. հակառակորդ. առաջ նետուօղ.
Դիւրաւ յեղլի. դիւրաշրջիկ. յեղյեղուկ. դիւրափոփոխ.
Մոխիր ասաց, զի զդիւրաքակն անձն երեւեցուցանել մարթասցէ. (Կոչ. ՟Զ։)
Փոխանակ երկիր պագանելոյ՝ դսրովանս եւ նախատինս. (Կոչ. ՟Ժ՟Գ։)
Զեռացումն հրոյս ի ցօղ փոխարկեա՛. (Ճ. ՟Ա.։)
Որ սիրէ զտեղի իւր, կամ չյօժարի տեղափոխիլ.
ԵՐԻԿԱՆԱԼ որ գրի եւ ԵՐԻԿԱՆԻԼ. փոխանակ գրելոյ Երեկանալ։ (Ոսկ. ես.։)
καταπατέω conculco Ընդ ոտիւք կոխան առնել, նուաճել. եւ Առ ոտն հարկանել. արհամարհել. ոտից տակ առնել.
Սկիզբն արասցուք պատմել ձեզ, դիպողագոյն բանիւք զփոխանորդն թելադրել։ Առակեաց սակս մեծատանն թելադրեալ, թէ Մովսէսի ոչ լւիցեն. եւ այլն. (Ագաթ.։)
Եւ է դերանունութիւն ... փոխանունութիւն, եւ թերանուն. ոչ զեկուցանէ զիսկն իբր զանուն, վասն որոյ թերի ասէ։ Եւ արդարեւ իսկ են սոքա թերանունք վասն անյայտ դիմացդ. (Երզն. քեր.։)
ԹԵՒԱԿՈՒՌ ԼԻՆԵԼ. Նոյն ընդ Թեւակոխել.
Կամ որպէս Թեկն ածել, ձեռներէց լինել, թեւակոխել ի տիրել եւ ի նուաճել. հնարիլ. ճգնիլ. ամբառնալ զանձն.
Ի թրիք կամ ի կղկղանս փոխեալ.
Երկրորդ գրեցաւ սա ի ձեռահիւսէն տեառն յոհաննու, որ յինքագրէն սարգսի վերափոխեաց Յինքնագիր սարգսի յառաջին շարահիւսէն օրինակեալ. (Յիշատ. սարգ.։)
Ըստ նմանութեան լափլիզող դժոխորովայն գազանի իբր կերակրով՝ արեամբ պարարի. (Նար. ՟Ժ։)
Լմելն. կռել կոխելն ի փորի. ծախելն լամենայն ինչ որկրամոլութեամբ. անյագութիւն. լմլելն. կուլ տալն. անգահութիւն
ῤοώδης, ῤυτός fluidus ἕκλυτος , λύσιμος solutilis διαλυόμενος solubilis. Լուծ. հոսանուտ. ծորելի. հեղուկ. խոնաւ. կակուղ. ցնդելի. սահական. փոփոխական. եղծելի. ապականացու. լուծանելի. քայքայելի. թոյլ.
խաբու. խաբիչ. խաբող. (գտանի գրեալ եւ խաբուսակ). Իբրեւ զխաբուսիկն (կամ խաբողիկն) յակոբ. Կոչ. ՟Է։ Խաբուսիկ եւ զամենայն մարդ խաբէ։ Հակառակաբան, ոխակալ, եւ խաբուսիկ. (Ախտարք.։)
Խակագոյն ազոխիցն անտիոցն. (Մագ. ՟Ժ՟Զ։)
ὅμφαξ acresta. Խակ կթեալ. տհաս քաղեալ. որպէս ազոխ, եւ պտուղ տտիպ. եւ ծնունդ անկատար.
Գոչէ առ նա խանձակաթ սիրով։ Խանդակաթ սիրովն փղձկի յարտասուս։ Խանդակաթ ոգւով գոհութիւն ի բարձրունս առաքեմ. (Խոր. հռիփս.։ Լմբ. սղ.) եւ վերափոխ։ Տո՛ւր ինձ սիրոյդ աստուածային՝ լինել խնդրող խանդակաթին. (Յիսուս որդի.։)
Փոխանակ աշտարակին ինքնին տէրն կանգնեաց զխաչափայտն. (Ագաթ.։)
φλεγμαίνω tumeo, intumesco. Փոխիլ զխղխայթ. ուռնուլ եւ շարաւ կապել. թարախիլ.
Փոփոխէ զխորհուրդս խորամանգաց։ Այր խորամանգ նիտայ զչարիս. (Յոբ. ՟Ե. 12։ Առակ. ՟Ժ՟Զ. 28։)
Փոխանակ գրելոյ Խորդապար. Պար խորդուց. երամ կռնկանց կամ գրէի.
ἑκκλίνω, διαδιδράσκω declino, diffugio ἑκτοπίζω de loco removeor σχεδιάζω ex tempore, subito facio. Խոյս տալ (ափ յափոյ, կամ խարխափելով կամ հափափելով). խուսել. փախչել. հնարիւք խոտորիլ, փոխել զտեղին խուճապաւ. խուճապիլ.
Ի ծննդակից խաւարէն փոխատրէր (զկոյրս) առ ի տեսանել զլոյս. (Նիւս. թաղմ.։)
ἀπαλόνωμαι, μαλακίζομαι, συλλύομαι tener fio, emollior, concilior. Կակուղ եւ փափուկ լինել. ի կակղութիւն փոխիլ. մեղմանալ, զիջանիլ. եւ Մեղկանալ. կակղնալ.
Ըստ կապճաթիւ մոխրաչափ կարգին. (Եղիշ. ՟Բ։)
Փոխանակ մահառիթ եւ մահածին տնկոյն՝ զկենսածին եւ զկենսացուցիչն բուսուցեր զքրիստոս. (Անան. եկեղ։)
Էր որ անզաւակ մնացին, եւ էր որ կիսօրեայ փոխեցան. (Ուռպ.։)
Պատեհ է յիշել զհալումաշ ջերմերն։ Միօրեայ ջերմն յորժամ յամենայն առ մարդն, փութով փոխի ի հալեւմաշ ջերմն. (Մխ. բժիշկ.։)
ἁντίστροφος reciprocus. Որ փոխադարձ. անդրադաձ. շրջուն.
ἁντίπαλος adversarius in lucta, oppositus. Դիմամարտ. հակառակ. ներհակ. ոսոխ.
Պատկեր հօր՝ ո՛չ փոփոխական, այլ անփոփոխ՝ համանըման. (Շ. խոստ.։)
Իշխանք հայրապետաց որդւոց յուդայ. կամ ի հայրապետաց իսրայէլի. փոխանակ թարգմանելոյ նահապետ. (՟Բ. Եզր. ՟Ա 5։ ՟Գ. 12։ ՟Դ. 2։ Նեեմ. ՟Է. 76։ ՟Բ. Մնաց. ՟Ժ՟Թ. 8։)
Սուրբ եւ առաջին ամենայն եպիսկոպոսապետաց՝ հայրապետն հռովմայ եւ փոխանորդն (այսինքն յաջորդն) պետրոսի առաքելոյ. (Շ. թղթ.։)
Վասն բարեբանութեան ի բաց փոխելոց՝ անուն եդեալ բացաբնակութիւն հաշտաբար. զի մանաւանդ արտաքս առաքէ. (Պղատ. օրին. ՟Է։)
Եղաք փոխառուք, լիցուք հատուցիչք։ Ծածուկ պահովք հատուցչին ծածկելոց հաճոյ լիցի։ Նուիրեսցէ սիրտ զծածկեալ խորհուրդս իւր հատուցչին ծածկելոց. (Եփր. համաբ. եւ Եփր. ղեւտ.։)
Էր ճոխ եւ յաղթազգեաց, եւ հարկադիր, եւ լծատանջ ամենայն շրջակայ ազգաց. (Վրդն. պտմ.։)
Եհար զխորան իւր։ Յանկոխս հարին զխորանս։ Ուր հարեալ է խորանն տեառն. (Ծն. ՟Լ՟Գ. 9։ Դտ. ՟Դ. 11։ Սղ. ՟Ժ՟Ը. 6։ Յես. ՟Ի՟Բ. 19։)
Փոխարկեաց զմինն ի ծիծառն, եւ զմիւսն ի հաւ հեշտախօս (ի սոխակ). (Նոննոս.։)
ՀԻՆԱՒԱՆԴ կամ ՀԻՆԱՎԱՆԴ. Բառ անստոյգ, ի Հէն ձայնէ, եւ ո՛չ Հին. զի դնի փոխանակ յն. բառիս βαρβαρική այսինքն Բարբարոսական.
ՀՆՈՑԱՆԱԼ. Որպէս Հնոց լինել, հրախառն եւ մոխրախառն.
Հոսանուտ բնութեամբս յար փոփոխիմք. (Լմբ. սղ.։)
Եւ հրահոսեալ պաղպաջմամբ՝ դու հնձան լուսափայլ. (Տաղ փոխման կուսի.։)
ՁԱՅՆԱՏՈՒ ԼԻՆԵԼ. ἁντήχω resono. Ձայն տալ. ձայնել. կարդալ. հնչել. եւ Փոխաձայնել.
Փոխանակ ձեռնագրի պարտաւորացն զայս առաջի դնեմ անիրաւացն. (Եփր. աւետար.։)
ՁԵՌՆԱՓՈԽ ՁԵՌՆՓՈԽ. Փոխ ձեռամբ տուեալ. որ եւ Առ ձեռն փոխ ասի.
Վասն փոխոյ գրով եւ անգիր, եւ որ լինի ձեռնափոխ։ Փոխ տայ ըստ վաշխի. տայ եւ զկնի առ ձեռն փոխ. . . ոչ կարէ զձեռնփոխն արգելուլ, եւ պատճառել փոխատուին եւլն. (Մխ. դտ. յօրէնս թգ.։)
Ուր իցէ խրոխտումն ձիոյ, կամ իբրեւ ձիոյ.
Սպանանեն ձիախրոխտ ընթադրութեամբ. (Յհ. կթ.։)
Իսկ որ ձիախրոխտ բարուք պատճառաւոր է մտօք, սանձիւք ճմլեսցէ զկզակս նոցա. (Ոսկիփոր.։)
Ցից ընդ ծամելիսն ձիախրոխտ մահու վարելով. (Անյաղթ բարձր.։)
Ոչ ըստ յոնանու ի ձկանէն, այլ լրմամբ հոգւոյն (լեալ) մահակուլ՝ որ յադամայ ի դժոխս. (Կիր. պտմ.։)
Փոխանակ ամենայն զբօսանաց մանկականաց՝ միայն սէր քո բորբոքեսցի յոգի իմ. (Սարկ. աղ.։)
Մարմնանայ ոչ յեղափոխմամբ, այլ ի մարմին մաշկեղէն բովանդակի. իբր մորթապատ. (Լմբ. հանգ.։)
πλούσιος locuples, dives πλουσιώτερος ditior. Բազմագանձ. ճոխ. հարուստ.
ՄԵԾԱՄՏԵՄ ՄԵԾԱՄՏԻՄ. μεγαλοφρονέω, μέγα φρονέω, μέγα կամ ὐψηλά φρονέω altum sapio, majora vel magnifice de me sentio, efferor, superbio φυσώμαι inflor. Բարձրամտել. փքանալ. ամբարտաւանիլ. հպարտանալ. պանծանալ. ճոխանալ.
Զիա՞րդ փոփոխի բնութիւն մշտաբուն բարւոյդ՝ սակս սնոտի անձին իմոյ դառնութեան. (Բենիկ.։)
Մածեալ ի հող եւ ի մոխիր.
Զյոյժ խոնարհութեամբ աղօթելն ասէ՝ մոխրամած դիմօք. (Վրդն. սղ.։)
Հոսանուտ մտօք. դիւրասահ. դիւրափոփոխ կամ դիւրամոռաց.
θρασύς, τολμηρός, αὑθάδης , προπετής audax, praesumens, arrogans, praefractus, temerarius, praeceps, audens ἁπηνής ferox, ferus եւ այլն. Կարի՛ համարձակ. խրոխտ. յոխորտ. յախուռն. անխորհուրդ. բո՛ւռն յարձակեալ. ժպիրհ. եւ Անվեհեր. արի. վստահ. յանձնապաստան. ամեհի.
Յանդուգն եւ անճոռնի զօրութեամբ ամբոխին որպէս յորձան ինչ սաստիկ ընդ զառ ի վայր հեղեալ. (Խոր. ՟Ա. 10։)
ՅԵՂՅԵՂԵԼ. τρέπω verto, commuto διάγω traduco, diduco. Յեղափոխել. յեղաշրջել. յեղուլ. փոխել. եւ Շրջշրջել. ճօճել.
Յորդաբան. ճոխաբան. եւ Ճոխաբանելով.
Որ զնախադրեալ սահման շարժէ եւ փոխէ. (Մխ. դտ.։)
Յակոբոս իբրեւ զնախընտել պաշտօնեայ ի տանն Յովսեփայ։ Յակոբոս տեառնեղբայր իբր նախընդել սպասաւոր (տիրամօր կուսի). (Լմբ. վերափոխ.։)
Ծովն մեծ, զոր ոչ երբէք կոխեաց ոտն մարդոյ նաւագնաց գնացիւք. (Վեցօր. ՟Դ։)
ՆՈՂԿԱՄ ՆՈՂԿՆՈՒՄ ՆՈՂԿՏԱՄ. (լծ. յն. նաւսիա՛օ, լտ. նաւսէ՛օ ). ναυτιάω nauseo. ) Խառնիլ սրտի որպէս ի նաւու. շարժիլ ի փոխումն յերեսաց զինչ եւ է իրաց. յետս կալ, խորշիլ, գարշիլ. պժդալ. տաղտկալ. զզուիլ. քստմնել. յափրանալ. ձանձրանալ. պղերգանալ.
Նորընծայ հրամանք, կամ վարդապետութիւն, կամ կրօնք, կամ տուրեւառիկ փոփոխմունք, կամ անուն թագաւորութեան. (Ոսկ. ես. Ոսկ. մտթ. Ոսկ. գաղ. եւ այլն։)
ՇԱՆՍԽՈՒՐ կամ ՇԱՆ ՍԽՈՒՐ. ἅλλαγμα κύνος commutatio, vel permutatio canis. Փոխարէնք շան. որ է գին՝ կամ ծախք կամ վարձ տուեալ փոխանակ շան. եւ Կապէնք շնութեան.
Զնշան փոխանակ՝ ասէ, պատարագ մի՛ մատուցանիցես, զդինս շան եւ զոչխար փոխանակ շան չհրամայէ մատուցանել պատարագ։
Շարախառն կցորդութիւն։ Շարախառնութիւնք եւ փոխանցականօք ներգործութեամբք։ Ոչ տուեալ թոյլ շարախառն ամբոխիլ զբոլորս. (Դիոն.։)
Այնպիսի իրք ոչ է շնութիւն միայն այլեւ պոռնկութիւն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 16։ (Թո՛ղ զի երբեմն իբր փոխան իրերաց դնին շնութիւն եւ պոռնկութիւն։))
Փոխես զմարդիկ իբրեւ զցորեան յշտեմարանս ի ժամանակս իւրեանց։ Յշտեմարանս արքայութեանդ ժողովեա՛ զմեզ ընդ արդարոցն. (Ագաթ.։ Շար.։)
ՈԽԵՐԻՄ ՈԽԵՐԻՄԱՑ ՈԽՈՐԻՄ. Ոխակալ եւ անհաշտ թշնամի. հակառակորդ. ոսոխ. եւ Յոխորտ. ժանտ. թշնամանական. եւ Ախոյեան. հասիմ. լտ. infestus, odiosus, adversarius.
Մախայ եւ ատէ, եւ ոխերիմ մտօք միշտ հայի. (Խոսր.։)
Ի հակառակադիր եւ ոխերիմաց (կամ ոխորիմաց ) այլոց կամաց այս գործ համբաւոյ լեալ. (Յհ. կթ.։)
Մարտ ոխորիմ պատերազմողի (կամ պատերազմի). (Պիտ.։)
Ղիպիոս՝ հռոմայեցւոց ոխորիմ ընտրեցաւ (այսինքն դատեալ եղեւ)։ Ագոնիստաքն աթղեստայք կոչէին, այսինքն ոխորիմք. (իբր նահատակք, ախոյեանք) (Եւս. քր.։)
ՈԽԵՐԻՄՔ գ. իբր Ոխակալութիւն. թշնամութիւն.
Լաւ համարէր զբազմաց օգուտ քան զնոցա ոխերիմսն. (Երզն. մտթ.։)
θρηνωδός, τραγῳδός qui lamentationes vel carmen lugubre canit, tragoedus, tragicus poeta. Ողբերգօղ. յօրինօղ եւ նուագօղ զողբերգական տաղս. որպէս մարգարէ, կամ քերթող. որ եւ ՆՈԽԱԶԵՐԳԱԿ.
Խանչումն եւ խրոխտանս ողբերգեալս ոչ իրաւ համարեցայց ընդունել։ Զարմանալով ընդ ողբերգելի մեծութիւնն. (Փիլ. ՟ժ. բան.։ Իսիւք.։)
ՈՏՆԱԿՈԽՈՒԹԻՒՆ ՈՏՆԱԿՈԽՔ. Կոխումն ոտից, կամ ընդ ոտիւք.
Սրբէ զառ ի մեղաց ոտնակոխութիւնս մարդկային բնութեանս. (Պիտառ.։)
Ետ կապել զնա դահճաց, զի ընկեսցեն յոտնակոխսն երիվարաց, զի կոխեալ սպանանիցեն զնա. (Տէր Իսրայէլ. մայ. ՟Ե.։)
Ձիոցն՝ ոտնատորոփ փռնկալոյն մանեակս զանգակեալս։ Ոտնատրոփ (կամ ոտնատորոփ) լինելով փռնգայր իբրեւ զձի խստերախ։ Երիվար բարձրավիզ, ոտնատորոփ, խրոխտալիր. (Արծր. ՟Գ. 2. 8. 12։)
ποιόω ἑμὲ qualitate afficio me τυποῦμαι formor, informor. Զգածիլ որակութեամբ. լինել այսպիսի եւ այնպիսի. փոխիլ յայս ինչ. կերպարանիլ.
Որպէս թէ ոք մազ կլանէ, այսինքն ուխտաւոր խորհուրդք ամբարշտաց. (Համամ առակ. (ուրեթէ ընթերցցիս՝ ուղտաւոր, լինի ոխակալ)։)
Զուշ մտացն ընդ բարբառն ուղերձել։ Ամենեցունց աչք ընդ նմին յուսով ուղերձէր։ Այդպէս փափագմամբ ընդ նա ուղերձիս. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. համբ. եւ Լմբ. վերափոխ.։)
(կր. իբր հ. հյց. խնդրով) ἁπαιτέομαι, ἐτάζομαι reposcor, expetor, exigor. Հելլենաբանութեամբ ասի՝ Պահանջիմ զայս ինչ, փոխանակ ասելոյ ըստ հայումս՝ Պահանջեն յինէն զայս ինչ.
Զծառն կենաց տնկեաց յեկեղեցւոջ. եւ փոխանակ սրովբէիցն զքահանայս կացոյց պահպանողս. (Նար. յովէդ.։)
Խոնարհ, անոխակալ, պահսակաց, եւ աղօթարար. (Ոսկիփոր.։)
ՊԱՃՈՒՃԻԼ. որպէս Պերճանալ. ճոխանալ. պարծիլ.
Տէրն փոխոյն, ընչից, որ եւ լինի իշխան առնլոյ պարտս ի պարտապանէ. ըստ յն. ասի, ᾦ ὁφείλει , cui debet, որում պարտի (ոք). առնելիքի տէր.
Եհաս յամուր պարիսպն դժոխոց, եւ յերկաթի պղնձանիգ դուռնն. (Եղիշ. թղմ.։)
ՊՆԴԿԱՆԵԼ. Բառ անստոյգ եւ անյայտ. իբր պնդել եւ ասել. փոխանակ գրելոյ՝ պինդ վարկանէր.
Ամօթ է ի ցուլն փոփոխութիւնք. զի անարժան է աստուածութեանն անուան պոչիւնք եւ պոռոչիւնք. (Կոչ. ՟Զ։)
ես ինքնագլուխ պռտապապոյս (փոխանակ գրելոյ՝ պռոտոպապս) Հռովմայ՝ սեղբեստրաս, եւ ամենայն աշխարհի. (Թղթ. դաշ.։)
Պսակակապ գլխով ճոխանալով գնան ի տուն իւրեանց յաւիտենական. (Մեկն. ղկ.։)
Նոխազ սակամոնի ուտէ, եւ ոչ ախտանայ. (Վեցօր.։ եւ Վրդն. ծն.։)
Փոխանակ ոսկէկար եւ մարգարտահուռն կօշկաց ունիմ զսանդալիկս զայս յոտս իմ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա։)
ՍԱՒԱԹԱՅՔ կամ ՍԱՒԱԴԱՅՔ կամ ՍԱՒԱԹԵԱՅՔ կամ ՍԱՒԱԹՈՅՔ. Բառ յն. սխալ գրչութեամբ փոխանցեալ յասորւոյն ի հյ։ cf. ՊՐԱԿՔ ՍԱՒԱԹԱՅՔ. փոխանակ գրելոյ եւ վերծանելոյ՝ բռաքսիս աւդու կամ աւդօն, այսինքն Գործք նորա, կամ նոցա։
Յերկուս ճեղքէ զամբոխ թշնամեացն՝ սկայաբար շահատակելով. (Խոր. ՟Բ. 82։)
Քերովբէքն փոխանակ արգելլոյ սպասառաք մարդկան լինէին. (Եփր. աւետար.։)
Կերակրիս իբրեւ զստնդիայ։ Էառ զստնդիայն ... ստնդիայն եցոյց մատամբն իւրով զհայր իւր։ Դեռ ստնդիայ է։ Ի ստնդիայ հասակի։ Ի ստնդիաց ժամանակին. (Եփր. ի ծն. քրիստոսի.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ։ Լմբ. վերափոխ.։ Բրսղ. մրկ.։ Վեցօր. ՟Ա։)
Ի փոփոխումն եւ ի սրսկումն. (Զքր. ՟Ժ՟Գ. 1։)
Մոխրահեղձոյց մահու զկատարած իւր վախճանէր։ Ի նմին վայրի եւ ես զբանս վախճանեցից. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Գ. 8։ ՟Ժ՟Ե. 38։)
Քեւ վարժապետք ճոխացեալք՝ հրատարակեն զաստուածաբանութիւն. (Նանայ.։)
Ի նա (յառաքինութիւն) իբր զգործ, իսկ ի սա (ի մակացութիւն) իբր ի տարագործ թեւակոխէ. (Փիլ. լին. ՟Գ. 21։)
փոխանակ գրելոյ Պաքսիմատ. զոր տեսցիես։ (Վրք. հց. ժլ. եւ ՟Ի՟Զ։)
Իսկ գերանունդ՝ թերանուն ասի, կամ տիրանուն, կամ (լաւ եւս՝) փոխանուն։ Վասն այսորիկ տիրանունք ասին այսոքիկ. վասն որոյ եւ ասէ, թէ որոշեալ դիմաց յայտնօղ։ Եւ հետեւին տիրանուանն յեղանակք վեց. (Երզն. քեր.։)
ՏՐԱՊԻԶԻՏ կամ ՏՐԱՊԷԶԻՏ. Բառ յն. դրաբթզի՛դիս. τραπεζίτης mensarius, nummularius. Սեղանաւոր, լոմայափոխ.
Ցածուցիչ խռովութեան ամբոխից։ Ցածուցիչ ամենայն ստահակաց. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Բաւական քեզ ի մերմէ զբաղանացս թեւակոխութիւնք ցնորականք. (Մագ. լ։)
Փոխանակ փետրալի հեշտոցացն, եւ ոսկէթել գահոյիցն. (Ուռպ.։)
χρεωφειλέτης debitor, obaeratus. Պարտական փոխոյ. պարտապան, փոխառու.
Վաշխողի եւ փոխապարտի՝ պատահեցելոց իրարից. (Բրս. վաշխ.։)
Եւ թէ աղքատ եւս իցէ փոքապարան։ Զկեանս չար քան զմահ տեսանէ փոխապարտն. (Մանդ. ՟Ժ՟Զ։)
Զխրոխտանս զսնոտի փքանաց ի բա՛ց ընկեսցես զամբարհաւաճութիւնդ. (Փիլ. լին.։)
Ի քաղդէացւոց բարբառոյ փոխեալ։ ի քաղդէացի գրոյ ի յոյն փոխարկեալ. (Խոր. ՟Ա. 8։ Յհ. կթ.։)
Զմեծամտութիւն փոխանակ քամահանաց յարգեալ։ Կարի մեծ քամահանօք ի վերայ յարձակէին։ Զօրինացն քամահանս։ Ոչ քամահանօք ինչ։ Ապականացու ստացուածք, քամահանաց (արժանի) տաժանմունք. (Փիլ.։ Պիտ. Յհ. կթ.։ Նար. ՟Խ՟Ը։)
Առ ի բարին փոխարկութեան՝ քանանացւոցն փրկութեան։ Տէր որ գթացար ի կինն քանանացի. (Նար. ՟Կ՟Գ։ Շար.։)
Վենետիկ՝ աթոռ է ի մէջ ծովին. ուր քիմիարարն բանի, եւ զարծաթն ոսկի ներկեն. (Վրդն. աշխարհ.) (որ է սուտ համբաւ, փոխանակ ասելոյ՝ թէ զոսկին եւ եթ քաջ գտեն)։
Ի քրոնիկոն ժամանակաան կանոնսն փոխեցայց. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Վասն ի տանն օթագայելոց ... ոչ կամէին օթագայելն առ նոսա ... օթագայաց առ նոսա։ Ի լերինն կամ ի լերինս օթագայեալ։ Աւետի՛ս ձեզ օթագայեալքդ ի բացի. (Ոսկ. յհ.։ Ձ. խոստ. եւ Վահր.։ Լմբ. վերափոխ.։)
Մանաւանդ՝ նախանկարել. նշանակել. երեւեցուցանել զօրինակ ինչ. յայտ առնել տպաւորաբար. նմանեցուցանել. յօրինակ բերել. Զմշտնջենաւոր քահանայութիւնդ քո օրինակեաց։ Ոմն օրինակէր զիջանել նորա որպէս զանձրեւ։ Ձմեռն զդժնեայ վդառնութիւն դժոխոցն գաղափարեալ օրինակէ։ Որ ի կեանս վերադարձի բնութեանս դարձմամբ յորդանանու օրինակեցեր ... Ձողաբարձնպատակ օրինակեալ քառաթեւ սուրբ խաչին. եփր։ (Զքր. կթ.։ շար։)
ՕՐԻՆԱԿԵԼ. μεταγράφω transcribo. Ընդօրինակել զգիրս. փոխադրել.
Փոխանակ զի աղքատաբար եւ տկարաբար ունէին նոքա (այս ինքն աբիոնացիքն) զՔրիստոս. (Եւս. պտմ. ՟Գ. 27։)
Բնութեանս ամբոխումն. (Նիւս. կուս.։)
Բորբոքումն առաջին, որ է ամբոխումն. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Ամբոխումն ինչ այլայլական. (Նար. ՟Լ՟Դ։)
Ամբոխումն մտաց. (Իգն.։)
Զգիր ընթացից պատմութեան բանիս աստուստ կնքեսցուք, եւ փոխադրեալ այլաբանեսցուք ի զանազան բարեբաստութիւնս ներբողականս. (Նար. խչ.։)
ԱՅԼԱՅԼԵԼԻ որ եւ ԱՅԼԱՅԼՈՒԿ. Որ կարէ այլայլիլ. յեղյեղուկ, անկեալ ընդ այլայլութեամբ. փոփոխական. միւթեզայիր. ἁλλοιούμενος. qui alteratur, mutatur
Այլայլելի կամ փոփոխելի. (Հանգ.։)
Ոչ ուրեմն յայլայլելեացն եւ ի փոփոխելեացն է, այլ նման հօր անփոփոխելի եւ անայլայլելի գոլով. (Կիւրղ. գանձ.։)
Փոխել յայլ. փոփոխել. այլայլել. տէյիշթիրմէք, թէպտիլ էթմէք.
Եւ ոչ զամիսն այլափոխեն. (Եսթ. ՟Թ. 27.) յն. այլազգ վարել։
Զնորագործեալսն այլափոխեաց։ Զհիւանդացն այլափոխեն զկերակուրս եւ զվայրս. (Փիլ. լին.։)
Այլափոխեցին (զբանն) ի դէմս երրորդութեան. (Լմբ. պտրգ.։)
ԶՊօղոս Քրիստոս յերկնից լուսաւորելով այլափոխեաց. (Եփր. մարգ.։)
Իբր այլակերպել. կերպարանափոխ առնել.
Այլափոխեսցէ իբրեւ ի տեսարանի զկերպսն. (Փիլ. լին.։)
Այլափոխեալ զինքն ի ձեւ ծառայի. (Վրք. հց. ԺԴ։)
Եւ ամբոխել. վրդովել.
Մի՛ այլափոխեր զանձն քո. զի ես առից զքեզ. (Մեսր. եր.։)
Որ եւ ԱՆՅԵՂԱՊԷՍ. ἁτρέπτως. immutabiliter. Անփոփոխապէս. առանց այլայլութեան կամ յեղափոխութեան.
Անողոք աններելի սրտմտութեամբ։ Անողոքելի քինուցն ոխակալութեամբ. (Պիտ.։)
Եւ տայ իշխանութիւն, փոխէ զնոցա անուանանին. ռմկ. անուննին, անունները. (Մագ. ոտ. մանուչ.։)
νήποινος, νηποινεί. impuis, -ne. Առանց այլոյ հատուցման կամ փոխարինի ի վճար յանցանաց. առանց տուգանաց. անխնայ.
ἁμεταχώρητος. non secedens. Որ ոչ փոխի եւ չորոշի այլուր. անմեկնելի. անփոխադրելի.
Զհամեմատութիւնս իւրաքանչիւր ուրուք՝ անփոխակորանս ի հակառակն, եւ անփոխորոշս հաստատել. (Դիոն. ածայ.։)
Առատապէս եւ ճոխաբար յօժարութեամբ տալ.
Զքրիստոսամեծար ասպանջականիցն իւրոց բազում գովութիւնս փոխանակ մեծարանացն կարգէ. (Կորիւն.։)
Մատուոցէ զնոխազն ... առ արձակելոյ զնա յարձակումն։ Արձակէ զնոխազն նուիրեալ յարձակումն. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Զ 10. 26։)
րքայական սեղան, կամ կայան, գանձ, հարսանիք, թագ, ճոխութիւն, պատիւ, գահոյք, կյանք, ապարանք, տաճար, որդէգրութիւն, ցորեան, պղոտայ. (Ագաթ.։ Խոր. հռիփս.։ Պիտ.։ Յհ. կթ.։ Նար.։ Լմբ. պտրգ.։)
πολυκίνητος qui multiplici motu agitatur, volubilis Որ ստէպ շարժի կամ փոփոխի. դիւրափոփոխ.
Ի ձեռն կուսական ծննդեան զանէծսն յօրհնութիւն փոխարկելով՝ թեթեւացոյց եւս (զկանայս) ի բազմատանջ լինելոյ. (Եպիփ. ծն.։)
Առոգանէին երկրագործք զբամբակենիսն, եւ միմեանց պատուիրէին զգուշանալ, զի մի՛ զծառսն կոխեսցեն զբամբակենիս ... պատասխանեալ բամբակենի, եւ այլն. (Մխ. առակ. ՟Ժ՟Թ։)
Կոխել քաջութեամբ զբարձրադէզ փրփրունս. (Մաշկ.։)
ὐψόφρων, ὐψηλόφρων altum et elatum habens animum որ եւ ԲԱՐՁՐԱՍԻՐՏ, ՄԵԾԱՄԻՏ. Ամբարտաւան. փքացեալ. յոխորտ. մենծսիրտ, հպարտ.
Միջօրեայ աւուրն այնորիկ մեզ ի խաւար փոխարկեալ գիշերացաւ։ Ի գիշերանալ մեզ աւուրն։ Գիշերացաւ ժամն. (ռմկ. գիշերը կոխեց. կամ վրայ հասաւ ). (Լաստ. ՟Ժ՟Ա. ՟Ժ՟Գ։)
Բայց միւս (կամ մեւս) դժոխագիւտ յանուան. (Մագ. քեր.։)
Դժոխայոյսք են, եւ տրտում եւ ցաւոտք. (Բրս. թղթ.։)
cf. Դժոխըմբերելի.
Ցփսիս դժոխըմբերս. (Յհ. կթ.։)
Զբան եւ ըզգործ համանգամայն առ իս փոխեալ դիմառական. (Յիսուս որդի.։)
Խրոխտացաւ հաւատոցն եռանդմամբ. (Եւս. պտմ. ՟Ը. 5։)
ἕγγυος, ἑξέγγυος sponsor, fidejussor Որ առնու զայլս յերաշխի. խոստմամբ անձնատուր փոխման պարտեաց այլոց. եւ Վկայ հաւատարիմ անձնագրաւ.
Խզեսցե՛ս ... զերիզապնդեայ մահազգեստս պարփակութիւն դժոխազնեայ կապանացս. (Նար. ՟Ծ՟Ը։)
Իբրեւ ի գաւիթ գրկաց մի նաւի՝ զերկրածուփ ալիս կոխողի. (Նար. առաք.։)
Վարուց երկրակեաց կենացս ես ինչ ոչ ցանկացայ։ Յետ վարուց երկրակեացս կենաց (զենովք փոխեցեր). (Ագաթ.։)
Արա՛ եօթներեակ ... փոխել յեօթներրեկէն ի նոր ութերրեակն հոռոմի. (Արշ.։)
Անշնչանայր Ղազարոս, եւ զգերեզմանականացն ըմբոշխնելով կերպ (այսինքն ճաշակելով զմահ) փոխեալ լինէր ի կենդանութենէն. (Սհկ. կթ.։)
Ոչ հողանիւթ թանձրաձեւ՝ ըստ արփին զգարշապարացն զփոխումն տեսանիւր՝ ակն. (Գանձ.։)
Փոխանակ ժահատեսակ պղնձոյ զցանկութիւնս նոցա (այսինքն ընչից) յերկինս բեւեռեաց. (Երզն. մտթ.։)
Հոգին սուրբ ինքնիշխան, անփոփոխելի, ամենազօր. (Ածաբ. պենտեկ.։ եւ Շար.։)
Ճոխացեալ իշխանութեամբ. իշխան.
իւղագլխեալ, եւ իւղագլուխ, կախարդացվատթարաց անուանք են. փոխանակ ասելոյ՝ ձօնելոց առ հեթանոսս, եւ համարելիոց իբր աստուածարեալս, եւ խորհրդազգածս դից։
Ի խաղաղանալս իմում՝ ամբոխիմ. (Նար. ՟Հ՟Ա։)
Ի խոզապարէն կերակրոյն։ Ընդ խոզապարէն կերակրոյ փոխանակեցի. (Սկեւռ. աղ.։)
ԽՈՂԽՈՆՋԵՄ ԽՈՂԽՈՋԱՆԻՄ. περιχέομαι, περιχεύομαι circumfundor, perfundor. Խողխոջել. ուղխօրէն հոսել. ծաւալիլ ի ձայն խոխոջանաց
ԽՐՈԽՏ մ. ԽՐՈԽՏԱԲԱՐ. Խրոխտանալով. յանդգնաբար.
Բնական է առիւծուն խրոխտ յարձակել ի վնաս մարդկան. (Լմբ. առակ.։)
Բէլ խրոխտաբար ձեռներէց լեալ։ Սա խրոխտաբար սոնքացեալ ընդդէմ աղեքսանդրի մակեդանացւոյ։ Խրոխտաբար իմն անբարհաւաճութեամբ ընդվզեալ. (Յհ. կթ.։)
Որք խրոխտաբար սիգութեամբ հեզացուցանեն զբռնաւորս եւ զզրկողս. (Լծ. եւագր.) (որ լինի եւ ա։)
Ուր կայցէ խրոխտումն. խրոխտ (ըստ ամենայն առման)
Խրոխտականն՝ անձնահաճական եւ սիգանձն լսի, որ ինքն զինքն ամբառնայ ի դսրով. (Երզն. քեր.։)
Գոգցես խրոխտական իմն կարծեօքն եւ ձեւով մարմնոյն այսպէս ցուցանէր զինքն ամբարտաւանութեամբ լի փքացեալ. (Պիտ.։)
Խրոխտական բարձրավզութեամբ վարել զախոյեանսն. (Արծր. ՟Դ. 11։)
Զխրոխտականն ի մեզ սանձեալ յարձակումն. (Նար. խչ.։)
Արիութեամբն գեր ի վերոյ անցեալ յառաջանան խրոխտական ձեւով. (Պիտ.։)
Ի մէջ խրոխտականաց ձիոց անմաքրից որոջս հանդարտաբարս։ Սատակեցին խրոխտականացն խիստ յարձակմունք. (Նար. ՟Լ՟Ա. ՟Ղ։)
Խրոխտանալն. խրոխտանք. խիզախումն. համարձակութիւն. յանդգնութիւն. եռացումն սրտի. անվեհեր բերումն.
Խրոխտումն երիվարաց. (Լմբ. պտրգ.։)
Խրոխումն եւ ամբարհաւաճութիւն յիս ոչ գտանի. (Յհ. կթ.։)
Ընթացեալք զմահու խրոխտումն. (Շար.։)
Խրոխտումն սքանչելի կատարեալ կամօք զօրութեամբ աստուծոյ տեսանէին. (Եւս. պտմ. ՟Ը. 9։)
ԽՕԽԱԲԵՐԵԼ. Ի դուրս տալ զխոխ, որ եւ խուխ, թուք, տողուն.
ἁηδών luscinia. Սոխակ, կամ խօսնակ, քաղցրաձայնն ի թռչունս՝ ի չափ ծիծառան, մոխրագոյն կամ թուխ. այեդովն, կամ աիտօն ըստ յն. պլպուլ, պիւլպիւլ.
Փոխանակ գրելոյ Ծովեզերեայ.
Կակղագոյն առ ամբոխն զհրաշալի բանն իբրեւ ընդ մեղու խորիսխ խառնեալ. (Աթ. ի ստեփ.։)
Կոխիցէ ոք զկալ կամնասայլիւք։ Զանիւ կամնասայլին։ Իբրեւ զանիւս նորս սղոցաձեւ կամնասայլից. (Ես. ՟Ի՟Ե. 10։ ՟Ի՟Ը. 27։ ՟Խ՟Ա. 15։)
Փոխարկումն անձրեւոյ ի կարկուտ. կամ Տեղատարափ կարկտի, եւ կամ սարառումն.
Կարողապէս խորտակել, կամ կոխել, սուզանել. (Պրպմ. ՟Լ՟Թ։ Շար.։ Լմբ. սղ.։)
Փոխանակ գայլոյ ոչխար կնքազգեաց. (Ոսկ. ի զաքէոս.։ (ա՛յլ ձ. կնքազգեստ։))
Անհամբիւր խուլ իժ ոխակալութիւն, եւ կոկոզաւիզ ինքնահայեաց ամբարտաւանութիւն. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Նոյնպէս փոխել, փոփոխել հետզհետէ.
Զանօթսն արծաթոյ ըստ զանազան խորտկացն համափոխէին այլեւայլս. (Ճ. ՟Զ.։)
Համբարձաւ աստուած օրհնութեամբ։ Համբարձցին դրունք յաւիտենից։ Համբարձաւ յերկինս։ Երթայի համբարձեալ՝ ի դիմել հոգւոյն իմոյ։ Որ շինէ յերկինս զհամբառնալ իւր (այսինքն զվերելս)։ Յաւուրս ժամանակացն այնոցիկ համբարձաւ մատաթի։ Համբարձաւ յուդա մակաբէ։ Համբարձաւ յովնաթան փոխանակ յուդայի.եւ այլն։
Հանդարտեցուցանել զամբոխեալ եւ զալէկոծեալ բնութիւնս. կամ զարօրադիր եզինս, կամ զհարթուցեալս. (Սարգ. ՟ա. պետր. ՟Ա։ Նիւս. թէոդոր.։ Յճխ. ՟Ե։)
Հարստակող գոլ զըմբիշ մարտիկն (ասեմք) փոխանակ հզօրի։ Զոյժն ոմանք կող կոչեն. յորմէ եւ զըմբիշ զմարտիկ հարստակող զուժգինն կոչեն. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. լին.։ յորմէ եւ Վրդն. ծն.։)
κατακλύζω inundo, submergo. որ եւ ՀԵՂԵՂԵԼ. Ողողանել իբրեւ զհեղեղատ յորդեալ, կամ իբրեւ զուղխս հեղեղատաց. սելի պէս կոխել.
πτωτικός casualis. Որ կարէ հոլովիլ, եւ հոլովեալ ըստ քերականաց. կամ յեղյեղլի. փոփոխական.
Երկուց ամսոց անուանք փոխեցան. սեպտեմբերի՝ գերմանիկոս, եւ հոկտեմբերի՝ պարթենիկոս. (Եւս. քր. ՟Բ։)
ՁԻՒՆԱԾԱՂԻԿ կամ ՁԻՒՆԾԱՂԻԿ. ռմկ. ձունծաղիկ, ձնծաղիկ, ձնածաղիկ. որ է Փոքրիկ ծաղիկ վայրի՝ անհոտ՝ սպիտակ՝ դեղին եւ կապոյտ, իսկ եւ իսկ զկնի անցանելոյ ձեան ի վեր երեւեալ ի սոխոյ իւրմէ։ Է եւ այլ տեսակ անուշահոտ՝ նոյնպէս զկնի հալելոյ ձեանց վերաբուսեալ.
χειμάω, χειμάζομαι, χειμαίνω եւ այլն. hieme vel tempestate agitor. Փոխիլ ի ձմեռն. եւ ըստ յն. ոճոյ, Ալէկոծիլ. կրել զտագնապ ձմերան կամ մրրկաց. ծփիլ.
Ուր իցէ ճեմ կամ ճեմող ճոխաբար, տիրաբար. որպէս ի դրախտի եւ այլն.
Սկզբնազարդ գոյիւ ... վայր ճոխճեմին տաւիղ. (Նար. տաղ.։)
Ճոխճեմեալ ճաճանչ արձեալ արեամբ նետք հզօրին. (անդ։)
Տաց նմա զպսակդ քո ճոխութեամբ. (Ես. ՟Ի՟Բ. 21։)
Զճոխութիւն նախապետութեան թերեւս իւր յափշտակէր նա. (Եփր. ծն.։)
Եսն ասելով՝ զճոխութեան իշխանութիւնն յայտ առնէ։ Ոչինչ կարի ճոխութեամբ, այլ հանդարտութեամբ առնէր սպաս տաճարին. (Ոսկ. ես. եւ Ոսկ. մտթ.։)
Իշխանական ճոխութեամբ։ Ճոխութեամբ հրամայել։ Հրաման քո ճոխութեանդ։ Կայսերական ճոխութիւնդ։ Ճոխութիւն հրամանին։ Ճոխութեամբ խօսել, կամ գործել։ Նստաւ ճոխութեամբ յաթոռն իւրական. (Յճխ.։ Սեբեր.։ Արծր.։ Ոսկ.։ Նար. ՟Լ՟Դ։)
Եկեալ կամաւ եւ ճոխութեամբ ի խաչն աստուածորդին. (Պիտառ.։)
Ինքն զինքն յարուցանէ ճոխութեամբ. (Զքր. կթ.։)
Զօրաւոր հաւատովք, եւ ճոխութեամբ մարմնականաւ։ Երկրաւոր ճոխութիւնք։ Ոչ յապականացու ընչից, այլ յիւրոյ հոգւոյն ճոխութենէ։ Յանեզրական կենացն յանբաւ ճոխութիւնսն. (Խոր. ՟Գ. 67։ Շ. մտթ.։ Նիւս. կուս.։ Անան. եկեղ։)
Մկրտչին եւ աստուածաբանին (յովհաննու) անունն (ի) հին գրեանն մի է, բայց մանկագոյն հարքն մեր փոխեալ են, ըստ որում եւ միտք անուանցն այլափոխին. յովանէս՝ ձայն, եւ յովհաննէս՝ հնազանդութիւն. (Վրդն. աւետար.։)
Կատարած՝ ամենայն երկիրն մարդաբոյս՝ արագաշարժ փոփոխումն առնու, ի վեր կանգնելով ի հողոյ. (Պիտառ.։)
Լինին հոգեղէն փոխանակ մարմնաւորաց, եւ աստուածեղէնք փոխանակ մարդկեղինաց. (Եփր. եփես.։)
μέγεθιος magnitudo μεγαλείον, -εῖα magnificum, -ca αὑθεντία auctoritas. Մեծն գոլ յո՛ր եւ է կարգի. առաւելութիւն. բարձրութիւն. ճոխութիւն. փառաւորութիւն. իշխանութիւն. եւ այլն։ մենծութիւն.
Մետաքսեայ զգեստ։ Փոխանակ մետաքսէիցն կերպասուց. (Լմբ. առ լեւոն.։ Գէ. ես.։)
Ոչ միայնաբար ըստ յոնանու ի ձկանէն (ելանէր կամ յառնէր), այլ լրմամբ հոգւոցն մահակուլ՝ որ յադամայ ի դժոխս. (Կիր. պտմ.։)
Մկնաճարակսն ճողոպրեալ պարառաբար յեղափոխեն. (Մագ. ՟Ծ՟Ա։)
Կոյտ մոխրոյ. յն. տեղի մոխրոյ.
Հանցէ զնա առ սեղանովն ի տեղի մոխրակուտին։ Ի վերայ մոխրակուտին այրեսցի. (Ղեւտ. ՟Ա. 16։ ՟Դ. 12։)
Արաբացւոց մոխրակուտին (այլ ձ. մըոխրակուտին), որ ըստ անուանն իսկ ոչ թուին. (Շ. եդես.։)
Որ պաշտէ զկրակ լուծանելի ի մոխիր. կրակապաշտ. եւ Հրապաշտական.
Ի վերայ երեսաց մոխրապաշտացն նոյն կերպարան մոխրոյն իջեալ նստէր. (Փարպ.։)
Այրեցի զսնոտի տեղի մոխրապաշտից։ Ի մոխրապաշտ թագաւորէն։ Ի մոխրապաշտ վայելչութիւնս նոցա. (Ճ. ՟Բ.։)
Ստիպէին լինել մոխրապաշտ. (Կաղանկտ.։)
Հնազանդեցան մոխրապաշտ վարդապետութեանն. (Արծր. ՟Ա. 14։)
Կործանիչ ելով կռապաշտ տաճարացն, մոխրապաշտ եւ մոխրալից ատրուշանացն սովորութեանց. (Անան. եկեղ։)
ՄՈՒՐԱՑԱԾ ՄՈՒՐԱՑԱԾԻ ՄՈՒՐԱՑԱԾՈՅ. Մուրացեալ. ի փոխ առեալ. օտարին. եւ Կցկտուր. կարկատուն.
Այլ փոփոխեա՛ զմըրրատեսակ՝ յանապական սէրըն յստակ. (Շ. այբուբ.։)
Էր ճոխ եւ յաղթազգեաց, եւ հարկագիր եւ լծատանջ ամենայն շրջակայ ազգաց. (Վրդն. պտմ.։)
Նեքտանիբէ ոչ կամեցեալ յաճախատես լինել տեսարանին՝ այլափոխէ զինքն. (Պտմ. աղեքս.։)
Իսկ այլքն ի բառից փոխանակ բաղկացուցչաց զանազանութեանց յարառոցեալք գոն. (Սահմ. ՟Գ։)
Զիւրն կարասցէ տանել երկարաձգութիւն՝ յարատեւողն ելով ի փոխանորդութեանցն. (Պիտ.։)
Մակացութիւն թուի ի յարատեւողացն գոլ եւ ի դժուարաշարժիցն։ Յախտից ոմանց դժոխաշարժից եւ յարատեւողաց սկիզբն էառ. (Արիստ. որակ.։)
ἑντρέπω converto, inverto μετασκευάζω, μεταβάλλω commuto, transmuto. Յեղուլ եւ փոխել. փոփոխել. յեղանակել. յեղաշրջել. այլափոխել. դարձուցանել.
Եւ ոչ յայնժամ յեղափոխեաց զբանն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 26։)
Առ ի լինել ստորադրական սահման՝ բաւական է եւ մի բառ յեղափոխիլ. (Սահմ. ՟Գ։)
Ամօթալի՝ վասն փափկացելոց զսեղանն մեր յեղափոխել։ Կակուղ բնութիւն ջուրցն ըստ նմանութեան քարանցն յեղափոխեցան. (Բրս. հց. եւ Բրս. ՟խ. մկ.։)
Զբնականագոյն զպէտսն յանբնականագոյնսն յեղափոխեալ։ Բնաւորեալ է բնութիւն ընդհանուր լուսոյ յիւրն յեղափոխել զտեսողաց տեսութիւն. (Մագ. ՟Ե. ՟Կ՟Ե։)
Զօրէնսն յեղափոխելով ի նորս շրջէր. (Երզն. մտթ.։)
Տարերք եւս յեղափոխեցին ի մեզ զդառնարկութիւն չարի։ Մինչեւ ամառնային յաշունն յեղանակեալ յեղափոխէր. (Յհ. կթ.։)
ՅԵՂԱՓՈԽԵԼ. որպէս Թարգմանել.
Ի յոյն լեզու յեղափոխեաց. (Փոտ. առ Զքր. կթ.։)
Ոյր հաւատքն է նեղ՝ նուաղ՝ թեթեւ. ըստ յն. դիւրափոփոխ. εὑρίπιστος versatilis.
Փոխանակ սրբոյ երրորդութեանն չորրորդութիւն խորհեցան. ստացական դէմ ընդ անստացականացն դիմաց շարադասեն. (Աթ. ՟Բ։)
Շքեղաշուք ծերունի հասակ։ Շքեղաշուք դիտակ։ Շքեղաշուք դէմք կենդանի. (Ճ. Գ։ Յհ. կթ։ Լմբ. վերափոխ։)
cf. ՈՏՆԱՓՈԽ ԼԻՆԵԼ)
Ոտնափոխեսցի, եւ քայլափոխի. (Գանձ.։)
ՈՏՆՔԱՅԼԵԼ. Քայլել ոտիւք. ոտնափոխ լինել.
Որկորամոլ աւելաստացու այլանդակաց։ Ի յորկորամոլ ճակաճանաց, որ փոխանակ աստուծոյ պատուեն զպորտս. (Պիտ.։)
Այն ճորտն ճոխ էր եւ ճարպուկ, ուռամիջակ հաստաբազուկ, լայնաթիկունք խարտեշագեղ. (Նար. տաղ սայլ.։)
Որ զլեզուն սուսեր սատակիչ պատրաստեալ ... զսուրմակն չարալեզու փոխանակ սրբոյն սահակայ կացուցանէ. (Յհ. կթ.։)
Անասնականին եւ պաճարեղինին կենաց։ Հնարս կազմէ բնութեանս՝ փոխանակ հրեշտակական մեծաբնութեան՝ զպաճարեղէնս եւ զանասնականս. (Նիւս. կազմ.։)
Փոխանակ պաճարեղէն կերակրոյ՝ կենացն հացիւ թարգմանէ. (Լծ. ածաբ.։)
Արար նմա պատմուճան ծաղկեայ։ Որդւոցն ահարոնի արասցե՜ս պատմուճանս, եւ կամարս։ Զգեցոյց նոցա զպատմուճանսն, եւ ած ընդ մէջ նոցա զկամարսն։ Պատառեալ զպատմուճան իւր։ Ի վերայ պատմուճանի իմոյ վիճակս արկանէին։ Իսկ զպատմուճանն՝ քանզի էր առանց կարանի, ասեն ցմիմեանս, մի՜ պատառեսցուք զայդ։ Երկիւղիւդ՝ ատել եւ զպատմուճանն՝ որ ի մարմնոյն իցէ աղտեղեալ։ Պատմուճանն ազնիւ որդւոյ իւրոյ երիցու։ Սրբեցարո՜ւք եւ փոխեցէ՜ք զպատմուճանս ձեր։ Ամենեցուն ետ կրկին պատմուճանս։ Հինգ պատմուճանս փոխանակաւ.եւ այլն։
Պատւով լցեալ ճոխացեալ.
Փոխանակ տերեւոյ տնկոյ թզենւոյն՝ որով նախահայրն պատսպարեցաւ. (Նար. խչ.։)
Փոխանակ գրելոյ՝ Սոփերական. յոսկւոյ սոփերայ. եւ կամ Շափիւղայի նման.
Տեսեալ զմարդկային բնութիւնս ի սեւութենէն գեղեցկացեալ։ Սպիտակացեալք ի սեւութենէ անգիտութեանն։ Զաղջամուղջին սեւութիւն գունոյն փոխարկել ի ձեան պայծառութիւն։ Զագռաւացեալ սեւութիւն մեղաց մերոց հրով ապաշխարութեամբ սրբեսցուք. (Նիւս. երգ.։ Արշ.։ Նար. ՟Ծ՟Բ. եւ Նար. յովէդ.։)
Այս է առաջնագոյն, եւ սկսմնական, որով երկին եւ երկիր եւ ամենայն աշխարհ վարի։ Առաջին հրահանգացն եւ սկսմնականաց թեւակոխութեամբք. (Փիլ. ել. ՟Բ. 13։ Սարկ. քհ.։)
Լի սպառնալեօք. սպառնական. ահարկու. խրոխտ.
Կերակրիս իբրեւ զստնդիայ։ Էառ զստնդիայն ... ստնդիայն եցոյց մատամբն իւրով զհայր իւր։ Դեռ ստնդիայ է։ Ի ստնդիայ հասակի։ Ի ստնդիաց ժամանակին. (Եփր. ի ծն. քրիստոսի.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ։ Լմբ. վերափոխ.։ Բրսղ. մրկ.։ Վեցօր. ՟Ա։)
Վերնական զօրքն ողբացեալ, եւ ստորնայինքն (դժոխային դեւք) բերկրեցել. (Նար. ՟Դ։)
Փոխան ձայնից սրբերգենին՝ դեւք եւ ոզնիք քեզ կաքաւին. (Ուռհ. ողբ.։)
μισθοδοτέω mercedem, stipendium, praemium do, vel persolvo. Վարձատուր՝ վարձահատոյց լինել. արովք վարձուց ճոխացուցանել. փոխարինել վարձս ընդ վաստակոց.
ἁνάπτημι, ἁναπτερέομαι sursum volo. Ի վեր կոյս թեւապարել, թեւակոխել. թռչել. վերանալ. ի վեր դիմել. բարձրանալ. ամբառնալ.
Ի խորանս պետականս վերամբարձ ճոխանային. (Յհ. կթ.։)
ՎԵՐԱՉՈՒԵԼ. Ի վեր կոյս չուել. եւ վերափոխիլ.
Տարրացուցանել որպէս զվէմ. վիմացուցանել. ի վէմ փոխարկել. պնդացուցանել. կարծրացուցանել.
Զտասնամեանն ունէին իշխանութիւն։ Փոխեցաւ ի տասնամեանն. (Եւս. քր.։)
Զմատեանս օրինացն տթարածանէին։ Ա՛ռ զհրովարտակսն, եւ տարածեաց առաջի տեառն։ Քուրձ եւ մոխիր ի ներքոյ տարածանիցես։ Տարածեցին զհանդերձս իւրեանց ի ճանապարհին։ Եւ այլք հատանէին ոստս, եւ տարածանէին ի ճանապարհին։ Զձեռսն քաջասիրտս տարածանէր։ Բարակ ի հովիտսն տարածեաց զոտս իւր։ Տարածեաց զթեւս, կամ զբազուկս.եւ այլն։
Անմիտն տարածէ յանձն իւր զչարիս։ Տարածեսցեն զգեղ քո ի կորուստ։ Տարածեցեր զճանապարհս քո օտթարաց։ Գիր առնէր, եւ ի հրապարակս տայր տարածանել բամբասանս եւ հայհոյութիւնս։ Եթէ իմանայցե՞ս զտարածանել ամպոց։ Իմաստութեամբ տարածեալ է համատարածն։ Քո՛ւրձ զգեցիր, մոխի՛ր տարածեա։ Ի ներքոյ քո մէցս տարածեսցեն։ Ի միդի տարածեալ են անկողինք իմ։ Ի վերայ նոցա տարածանէր ծանր գիշեր։ Ի վախճանի իբրեւ զօձահար տարածանիցիս. եւ այլն։
Ցամաքայինքն ի ջուրս փոխէին. (Իմ. ՟Ժ՟Թ. 18։)
Յիմարութիւն ցոփութեան բարոյիցն յայլանդակ միտս զնա փոխաբերէր։ Ի հրապոյրս ցոփութեան բերեալ ի բանից բանսարկութեանց ոմանց. (Յհ. կթ.։)
ἁμοίβομαι rependo. Փոխարէն տալ. հատուցանել.
Ըստ յուդայի, որոյ ի բիւրուց վայելեալ բարութեանց՝ զհակառակն փոխարինէր բարեգործին. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 15։)
Ըստ այնմ թէ փոխարկեալս ի միմեանց փոխարինին. (Խոր. ՟Գ. 29։)
Փոխիլ՝ անկանիլ՝ թափիլ ի խելաց կամ ի մտաց. անմտանալ. խելագարիլ. ցնորիլ. յիմարիլ.
Մի յիմարիր, եւ մի փոխելանար։ Մի փոխելանար եւ փոխիր յայնմ բարի խորհրդոցս. (Ճ. ՟Ա. Ճ. ՟Բ.։)
Մի փոխելանար ո՛վ մարդ, եւ վաճառական լինիր անմիտ, ընդ առօրեայ հեշտութեանս զփափկութիւն դրախտին վաճառել. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Է. ձ։)
Կամ իբր ա. ταχύς, ταχεῖα celer. Արագագոյն. վաղահաս. Փոյթ. Ամբոխէ զտեսանելիսն փութանակի շարժութիւնն։ Վասն փութանակի եւ լուսաւորագոյն յարութեանն։ Հայելով ի փութանակի եւ անյայտ կենցաղոյս վախճան. (Նիւս. բն.։ Ագաթ.։ Փարպ.։)
ՓՈՓՈԽԱԿԻՑ ԼԻՆԵԼ. Զոյգ ընդ այլում փոփոխիլ կամ այլայլիլ.
Եթէ շարժի գիտելին եւ փոփոխի, պա՛րտ է գիտողին՝ այսինքն անձին՝ շարժակից եւ փոփոխակից լինել.. . Այլ արդ անձն ոչ փոփոխակից լինի գիտելումն։ Գիտողն ոչ փոփոխակից լինի գիտեցելումն, այսինքն ենթակայումն. (Սահմ. ՟Ա։)
μεταβολή, μετάβασις, μετακίνησις , ἁλλαγή, ἑναλλαγή, παραλλαγή եւ այլն. permutatio, commutatio եւ այլն. μεταφορά metaphora. Փոփոխելն, իլն. յեղափոխութիւն, դարձուած. յեղանակումն. փոխարկումն, փոխադրութիւն. այլայլութիւն. եւ Փոխաբերութիւն.
Զշրջանաց փոփոխումն։ Ծննդեան փոփոխումն։ Ի փոփոխումն եւ ի սրսկումն. (Իմ. ՟Է. 18։ ՟Ժ՟Դ. 26։ Զաք. ՟Ժ՟Գ. 1։)
Ոչ մի ինչ ընդունելով յեղյեղումն եւ փոփոխումն։ Փոխադրութիւնն յեղումն երեւեցուցանէ եւ փոփոխումն. բայց առ ի լաւն է փոփոխումն. (Փիլ.։)
Զենովք փոփոխմամբ պատուեալ. (Ածաբ. պենտեկ.։)
Ոչ կարացեալ ժուժել՝ որք յարտաշատսն բնակէին, կամաւ յանձն առնուն զփոփոխումն. (Խոր. ՟Գ. 8։)
Փոփոխմանցն՝ որ լինիցին յօդս՝ բազում անդամ ի փոփոխմանց լուսնի տեղեակ լինիմք. (Վեցօր. ՟Զ. ։)
Փոփոխմունսշնչոց յայլեւայլ մարմինս։ Փոփոխմունս ոգւոց ի մարմնոց ի մարմինս։ (Եզնիկ.։)
Ընտրութեամբ հոգեւոր օրինացն փոփոխումն առցեն. (Յճխ. ՟Գ։)
Զառ ի հարսանիս փոփոխումն ջրոյն ի գինի. (Շ. մտթ.։)
Ոչ ի փոփոխումն անուանց (այսինքն յայլաբանութիւն) պարտ է հայել, այլ միտսն. (Ոսկ. ես.։)
ՓՈՓՈԽՈՒՄՆ. τροπή conversio, mutatio. Եղանակ տարւոյ. արեւադարձ.
Ի ժամանակի արդենաց արեգական փոփոխմանց. (Օր. ՟Լ՟Գ. 14։)
Յառաջքան զձմերական փոփոխմունսն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
γλυκαίνομαι dulcesco ἠδύνομαι suave reddor ἠδύς , χρηστός γίνομαι dulcis, suavis fio. Փոխել ի քաղցրութիւն. քաղցր եւ հեշտալի լինել կամ երեւիլ. հանճոյ կամ ախորժելի գտանիլ. քաղցըրնալ, անուշնալ. իրօք կամ նմանութեամբ.
Զմահացու կերակուրն փոխանակ օգտակարին ջամբեալ՝ քաղցրանան։ Դնէ առաջի ազգ մի կերակրոյ. քաղցրանաս ի նոյն առաւել՝ քան ի սոսկ հացն։ Ունկանն յերաժշտական ձայնսն քաղցրանալ. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Դ։ Լմբ. սղ. եւ Լմբ. ժղ.։)
Ե՛լ գնա՛ ի ժառանգութենէ մերմէ ի կառոն քառադիմի։ Որ ցանկայր զորդի իւր տեսանել յաթոռն գաւթի, ետես զնա այսօր ի յաթոռն քառադիմի. (Ճ. ՟Ժ.։ Լմբ. վերափոխ.։)
Փոխէ զարքունիսն յարեւմուտս կոյս ի քարակտուր մի բլուր. (Խոր. ՟Բ. 36. յորմէ եւ Ասող. ՟Ա. 6։)
Քրձազգեստ (կամ քրձազգաց) լինին. (մոխրաթաւալին. Գանձ.։)
ἁγονισταί certatores Մրցողք, դէմընդդէմ ոսոխք ի խաղս ագոնի. փէհլիւվանլար.
Զի էր փոխեալ նա ի կերպարանս աղբեւայոյզն խոզաց. (Ագաթ.։)
Որ ինչ միանգամ կազմիչք են հեշտ ցանկութեանն՝ ամենապատիկք։ Ծաղկաներկս յամենապատիկ երանգոց։ Դրախտն՝ ամենապատիկ ծառովք լի։ Ըստ ամենապատիկ փոփոխմանց. (Փիլ.։)
Այլագոյն առնել. յայլ գոյն կամ ի կերպարան շրջել, եւ այլազգ կացուցանել. այլայլել, փոխել. յեղաշրջել. այլակերպել. ἁλλοιόω. muto, diversum reddo, vario,. μεταβάλλω. transmuto, permuto. գունը կամ բանը փոխել, ուրիշ կերպ ձեւացնել. թէպտիլ էթմէք.
ԱՅԼԱՅԼԱԿԻՑ ԼԻՆԵԼ. συναλλοίουμαι. simul immutor Զոյգ ընդ այլում այլայլիլ. միատեղ փոփոխուիլ.
Աւետարանիչքն այլափոփոխս ետուն մեզ զծնունդն Քրիստոսի. (Եւս. պտմ. ՟Ա. 6։)
Ուսանել անամօթաբար, եւ ուսուցանել աննախանձապէս։ Անամօթաբար պատմեսցէ զծածկեալս ամօթոյն, եւ ոսոխ իւր լինիցի. (Բրս. թղթ. եւ Բրս. հց.։)
Անդատաստան է իշխանաց հարկել (այնպէս) զհաւատացեալս։ Անդատաստան է փոխել (զլաւն). (Մխ. դտ.։)
ἅγηρος, ἁγήραος. insenescibilis, senii expers. Որ ոչն ծերանայ եւ ո՛չ հնանայ. յաւերժական. մշտնջենաւոր. անփոփոխ. անեղծ. անանց. յաւիտենական.
Զմովսիսի փոխանակէն յեսուայ՝ անուանակից գիրքն նշանակեն։ Իւր անուանակից թողոյր զգետն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
διαβιβάζω, διάγω, παράγω. traduco, transire facio. եւ այլն. Տալ անցանել. փոխել, փոխադրել, տանել այլուր կամ յայնկոյս, առաջի կամ յառաջոյ եւ այլն. անցընել. կեչիրմէք. կէչիրթմէք.
ἁπαράλλακτος, -ον. non differens, immutabilis. Ոչ փոխեալ յառաջին նմանութենէ. անայլայլելի օրինակաւ.
Հաւասար եւ անփոխանման յեղանակաւ. (Մեկն. ղեւտ.։)
Ի յատկութեանն անփոխանման կալով։ Անփոխանման գիտելով եւ գծագրելով զքրիստոս՝ ըստ մեզ ճշմարտութեամբ մարդացեալ. (Դիոն. եկեղ.։)
Պատկեր է անփոխանման ծնողին էութեանն։ Ի հօր տեսանիլ վասն էութեան անփոխանման գոլոյն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Անքասքնելի բարուք առընկեցեալ զամենայն, արբոյց փոխանակ կենսականի զմահաշունչն դեղ. (Պիտ.։)
Որ զաշխարհամած խաւարն ի սկզբանն ի լոյս փոխեցեր. (Շար.։)
Լուսին զապականական եւ զփոփոխելի բնութիւնս մարդկային ազին նմանեցուցանէ (յինքեան). (Պիտառ.։)
Երկեան աստարիտայքն ճոխք քաղաքին ի շարժմանէ անտի. (Ոսկ. գծ.։)
ԱՐԱԳԱՓՈԽ եւ ԱՐԱԳԱՓՈՓՈԽ εὑκίνητος qui facile dimovetur Որ արագ փոխի, փոփոխի, շարժի. դիւրափոփոխ.
Արագափոխ ժամ. (Վեցօր. ՟Զ։)
Տրամադրութիւնք ասին, որք են դիւրաշարժք եւ արագափոփոխք։ Արագափոխ է, ի ջերմոյ ցուրտ լեալ. (Արիստ. որակ.։)
Այս ամենայն փոփոխմունք արդարագնացիւք լուսաւորացն անցանեն. (Վեցօր. ՟Զ։)
Զծովն ի յարդիւնաբեր պտղոց տեղի արար (այսինքն փոխեաց). (Նիւս. սքանչ.։)
Ուրախութեան պատմուճանն այն յարջնազգեստ խորդ փոխեցաւ. (Լաստ. ՟Ժ։)
Փոխանակ արտօսրալից ողբոցն. (՟Գ. Մակ. ՟Զ. 29։)
Փոխանակ արտօսրալից ողբոցն. (՟Գ. Մակ. ՟Զ. 29։)
Արփիադիտակ ճոխութեամբ ստորափայլեալ ի բարձանց. (Պրոկղ. յայտն.։)
որ եւ ԲԱԶՄԱՓՈԽ. Կարի փոփոխական. բազում փոփոխութեանց ներքոյ անկեալ.
Պատմել զիրս բազմափոփոխս աշխարհիս հայոց. (Փարպ.։)
Բարկութիւն՝ ոխք տրտմութեան եւ յարձակումն բաւական առ ի զրկելոցն փոխատրութիւնս իբրեւ ի զկծեցելոյ անձին ի վրէժառնուլ. (Բրս. բրկ.։)
Բարկութիւն՝ բնական ինչ է. եւ սակայն յընթակայէ եւ ի կատարմանէ սահմանեմք զնա՝ ասելով, եթէ Բարկութիւն է առանդն զսրտիւն արեանն՝ առ ի տենչումն փոխարէն տրտմեցուցանելոյ. (Սահմ.։)
ԲԱՐԿՈՒԹԻՒՆ. Դնի երբեմն փոխանակ գործոց բարկութեան, պատժոց, կորստեան, սպառնալեաց.
Փոխանակ բարձրաբերձ եւ վաղաւեր աշտարակին՝ խաչն ճշմարտութեան կանգնեցաւ. (Ագաթ.։)
Զ՝ի բաց ընկեցիկն, եւ կոխան ի նմանէ եղեալ՝ թողլով։ Մի՛ ի բաց ընկեցիկ աստանօր լիցի. այսինքն մի՛ թողցի ի բաց՝ զանց առնելով. (Սկեւռ. լմբ.։)
Գաղտնագնաց եղեալ ընդ անկոխ ճանապարհս. (Արծր. ՟Դ. 11։)
Ի գառնութիւնէ ի գայլութիւն փոփոխման. (Փարպ.։)
Ըստ յն. ոճոյ, Պարծիլ. պերճանալ. ճոխանալ.
ԳԵՏՆԱԿՈԽ եւ ԳԵՏՆԱԿՈԽՈՂ. Որ կոխէ երկրածին. մահկանացու.
Անասնայինն լծակցութեամբ երկրասիրաբար գետնակոխ սայլիւք բարձեալ տանիցի. (Նար. ՟Հ՟Ե։)
Գետնակոխողաց (հին տպ. գետնակոխաց) մահկանացու մարդկան ... Ըստ քերթողին՝ ոչ է նման ցեղ անմահից աստուծոց, եւ գետնակոխողաց մարդկան. (Սահմ. ՟Ժ։)
Ծայրագոյն լրութեամբ եւ Անթերի ճոխութեամբ.
Անփոխանցելի են գերասերտեալ. (Շիր.։)
ԴԵՆԱԴԱՐՁ ԴԵՆԱԿՈՐՈՅՍ. Ուրացօղ. հաւատափոխ.
Դժոխորսալի է ճշմարտութեանն բանն. (Բրս. հայեաց.։)
Ուր իցէ հեռ եւ ոխ կամ կռիւ դժնդակ. դժոխահեռ.
ԴԺՈՒԱՐԱՓՈԽ ԴԺՈՒԱՐԱՓՈԽԵԼԻ ԴԺՈՒԱՐԱՓՈՓՈԽ. Որ դժուարաւ փոխի, կամ փոփոխի.
Իբրու ճաշակեսցեն զօրինադրութիւն, այնուհետեւ դժուարափոխք լինիցին. (Նոննոս.։)
Յորժամ ճաշակելիքն իցէ պատճառ դառնութեան, դժուարափոխելի է. (Մխ. երեմ.։)
Դժուարափոփոխ եւ այլն. (Դամասկ.։)
Դիւրաշուրջ եւ դիւրափոփոխ գոլով. (Նոննոս.։)
Փոխանակ գրելոյ ԴՐԱԿՈՆՏԷՍ. յն. տրա՛գօնդէս, δρακόντες այսինքն վիշապք. օձաձեւ ձկունք. (որպէս եւ ռմկ. զառկանա, է ի ձայնէս տռա՛գօն)
Ադամն վերին (քրիստոս) եղականապէս փոխաձեւեալ. (Նար. խչ.։)
Զերկաւորէն ասեն, թէ որ ի նմա ծնանի, ճոխ եւ սնափառ՝ անհաստատ եւ երկմիտ լինի. (Շիր.։)
Զայրումն, տրտմութիւն, եւ ոխութիւն յարուցանէ։ Յայսմիկ պէտք զայրման. (Եւագր.։)
Ճոխագոյն. փարթամագոյն.
Զփառսն յաւիտենականս փոխանակ ժամանակէիցս բարեացս առնուլ. (Ածաբ. կիպր.։)
Առանց ոխս ի մտի ունելոյ վասն բազմապատիկ յանդգնութեան եւ ժըպրհութեան ինձ մի՛ պատրաստեր. (Սիր. նոր. ՟Ի՟Գ. 6.) որ հինն.
որ բաշխէ զիմաստութիւն. տուօղ իմաստութեան. Փչեաց ի պատկերն իւրաստեղծ զիմաստաբաշխ հոգին։ Որոյ փոխան զհամագոյ եւ զհամազօր իմաստաբաշխ հոգին առեալ իմոցդ պարգեւեմ. (Սկեւռ. եւ յար։)
Մարդ՝ կենաց մաշիչ, ինքնայօժար յամենայն։ Կին՝ առն մխիթարութիւն, ինքնայօժար ի կոխ (անձին կամ այլոց)։ Նաւավար՝ ալեաց ճանապարհորդ, ինքնայօժար ի մահ. (Պիտառ.։)
Ի վերայ յարուցեալ իշխանպանծ խրոխտացելոյն. (Յհ. կթ.։)
Փոխադրեալ եղեւ մարմինն սուրբ (տիրամօր) ... ի տեղի մեծարգի եւ լուսապատիւ փառաց. (Դիոն. թղթ.։)
Ամբոխիչ եւ վրդովիչ խաղաղութեան խռովարար.
Կագազարթոյցք, խաղաղամբոխք. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Մերժելով ի մտաց զսնոտի պարծանս ամբարհաւաճութեան, փոխանակ որոյ զիջանելոյ ըստ չափաւոր խոնարհմանն։ Շարժիմ ի բարձր աստիճանէ կատարելութեանն յամենեւին ի ստորին եւ ի վերջին խոնարհումն. (Պիտ.։)
ԽՈՆԱՐՀՈՒՄՆ, ըստ քերականաց. κλίσις declinatio. Լծորդութիւն բայից պէսպէսփոփոխմամբ.
Զերծ յինէն զադամայ մաշկեակն, զերկեղ մահու եւ դժոխոց զեւս խոշորագոյն հաց չարացեալ ուտէր. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Առաւել խրոխտ. յանդգնագոյն. եւ Պանծալգոյն.
Թէպէտեւ խրոխտագոյն ոք իցէ. (Երզն. մտթ.։)
Ի վերայ անցեալ կացցեն միտքն փառաւորագոյն լիեալ, եւ խրոխտագոյն. (Փիլ. լին. ՟Դ. 163։)
Պղատոն պայծառաբանեաց կախարդաբար՝ փոփոխելիս ասելով զհոգիսն. (Լծ. ածաբ.։)
Վարդ կարմրերփեան. (Շար.։ Լմբ. վերափոխ.։)
Փոխանակ կերպասեայ ոսկեհուռ հանդերձիցն. (Փարպ.։)
Կրակամոխիր շաղախեալ գազախով արկին ի քիթսն. (Ճ. ՟Զ.։)
ՀԱԿԱԴԱՐՁԵՄ, եցի. չ. ՀԱԿԱԴԱՐՁԻՄ ձայ. ձ. ἁντιστρέφομαι կամ ἁντιστρέφω convertor, reciprocor Հակադառնալ. անդրադարձիլ. փոխադարձիլ. հակիլ ի մի կողմն.
Տեսօղք ո՛չ մարդիկ, այլ հրեշտակք, հանդիսատեսք՝ հրեշտակապետք։ Զմիտս գումարելոց հանդիսատեսացն (յն. ամբոխին) հաճել։ Կամիցիս հանդիսատեսս գործոցդ։ Զմարդիկ կամիցիս նստուցանել հանդիսատես. (Ոսկ. ՟բ. տիմ.։ եւ Ոսկ. մտթ.։ ՟Ա. 19։)
Ի միասին զամբոխն հանդիսօրէն հանել. (Պղատ. օրին. ՟Ը։)
ἁποδίδωμι, ἁνταποδίδωμι , ἁσοτίω, ἁμύνω reddo, rependo, retribuo, ulciscor. Անդրէն տալ. փոխարինել. վճարել. կշռել նովին չափով. առնել ինչ ումեք. կատարել. վերառաքել. մատուցանել. տալ. աւանդել. ընծայել. եւ Վրէժ առնուլ, կամ լուծանել. լծ. թ. էտա էթմէք
Հատո՛ ինձ զոր պատիս։ Հատուցեր ինձ բարիս, եւ ես հատուցի քեզ չարիս։ Հատուցանել ումեք չար փոխանակ բարեաց, կամ փոխանակ ընդ բարւոյ. զմեղս հարանց որդւոց. ըստ յանցանացն զգլուխն. զուխտս. զաղօթս. թողութիւնս եւ այլն։
Զփոխարէնս դանիէլի առն աստուծոյ հատոյց. (Խոր. ՟Գ. 22. (իմա՛ ելոյծ զվրէժ)։)
փոխանակ գրելոյ Հերձուապետ.
Հողագոյնակն առ նոյն փոխարկեալ. (Գանձ.։)
δημοσίᾳ publice եւ այլն. Ի հրապարակի. առաջի բազմութեան ամբոխին. յայտ յանդիման բոլորից. յատենի. հանդիսապէս. հրապարակելով.
Չտեսանես անդ թեւս թռչնոց խանձատեալս, եւ ճենճերոտեալ. (դրածն, ճենճերոխեալ. յն. զծուխ վերատուեալ). (Ոսկ. եփես. ՟Ժ՟Ը։)
Ճշգրտագոյն եւ անփոփոխ կամք. (Բրս. հց.։)
Անկոխ դրախտին ճանապարհ՝ մարդակոտոր աւազակաւն նախ բացաւ։ Ճանապարհ դրախտին բացաւ մարդակոտոր աւազակին. (Ոսկ. ես.։)
Հողմ անդնդային ամբոխէ զծով, եւ հպարտացեալ անձինք բարկութեամբ ամբոխեն զմիաբանականս։ Նաւահանգիստ խաղաղութեան է անձն բարեսէր, եւ հանդերտն ի մէջ միաբանականաց սիրով. (Նեղոս.։)
Եւ միանգամայն պարզաբար (ասել կամեցեալ)։ գուցէ պահօք զամենայն սուրբսն ընդ աստուծոյ քաղաքավարեալ։ Դու՝ միանգամայն պարզաբար, զամենայն ինչ ի վեհագոյնս փոխարկեցեր. (Բրս. պհ. ՟Ա։ Ոսկ. նոր կիր.։)
Զմոգակրօն զքաղդէական մոխրապաշտութեանցն զիղձս. (Անան. եկեղ։)
Հարուստ՝ այսինքն զօրաւոր կամ ճոխ մտօք. կորովամիտ. մտացի. հանճարեղ. իմաստուն. գիտնաւոր.
Յաղթահարէին եգիպտացիք զորդիսն Իսրայէլի բռնութեամբ։ Կամ յաղթահարեցի՞ զոք ի ձէնջ։ Ո՞չ մեծատունք յաղթահարեն զձեզ։ Իբրեւ յաղթահարեցին որդիքն Իսրայէլի, արարին զքանանացին հնազանդս։ Տէր Աստուած մեր, մի՛ յաղթահարեսցէ զքեզ մարդ։ Բազուկ փառաց նորա յաղթահարեաց զջուրսն առաջի երեսաց նոցա։ Դրունք դժոխոց զնա մի՛ յաղթահարեսցեն.եւ այլն։
Դրունք դժոխոց զքեզ մի՛ յաղթահարեսցեն. (Եպիփ. սղ.։)
Կորնթոսի ժողովն յաղթահարեալ էր զսէրն. այսինքն առ ոտն կոխեալ. (Նախ. ՟ա. կոր.։)
Մշտնջենահոս լուսով անթառամ պսակեալ տօն՝ յաւէտահրաշ եւ ճառագայթաւէտ։ Յաւէտահրաշ եօթնալուսեան ճառագայթիւք ճոխանալ. (Խոր. վրդվռ.։ Անան. եկեղ։)
Յոգնախուռն ամբոխիւ ելեալ յարեւելս. (Ճ. ՟Բ.։)
Փոխանակ յոլովագունից մեղաց. (Ածաբ. ծն.։)
ՇՈՒՐՋԱԲՆԱԿ որպէս եւ ՇՈՒՐՋԱԿԱՅ եւ այլն. փոխանակ գրելոյ՝ Շրջաբնակ, եւ այլն։
Եղիցի ելանել ոգւոց մարդկան յերկիւղէ եւ յայլափոխ շտապութենէ տագնապին. (Ոսկիփոր.։)
Հակառակութիւն որպէս ոսոխի.
Ոսոխութիւն եւ նենգութիւնք եւ չարարուեստ խաբէութիւնք սատանայի. (Մաշտ.։)
Ո՞ զչարասկիզբն դեւն հակառակ մարդկան ոխացոյց ի պատերազմն. (Բրս. մախ.։)
Եկ ի գաւառն հայրենի, հանգի՛ր ի չքնաղակերտն խորանս. (Լմբ. վերափոխ.։)
Դժոխըմբերագոյն իմն եւ պակուցանող յոյժ տեսողաց ամենեցուն՝ միայն յերեւութենէն իսկ ճանաչի (լեառն). (Պիտ.։)
πολεμιστής, πολέμιος bellator, inimicus, hostis, infestus, infestissimus. Պատերազմօղ թշնամի. ոսոխ. դիմամարտ. տիւշմէն, հասիմ.
ՊԱՐՏՈՒԹԻՒՆ ԽՈՍՏՈՎԱՆԵԼ. Խոստովան լինել զանձն յաղթահարեալ. իրաւունս տալ ոսոխին.
Որ թափէ զոխն պարտակեալ կամ զմթերիալ.
Ի սատանայական պարտոխաթափ լեզուացն հրապուրեալ. (Յհ. կթ.։)
Պարտոխաթափ լինել. Առ քինու ոխութեան չար խօսել զումեքէ.
Պարտոխաթափ եղեալ եւ ղօղանջել ի սուր շրթունս. (Յհ. կթ.։)
Որպէս շուն լիրբ պարտոխաթափ եղեալ՝ ածէր զլեզուն. (զերկրաւ. Արծր. ՟Ա. 14։)
ներգործական բայ չէզոքական բայ Ճոխագոյն եւ պանծալիս բարբառել.
Որպէս եւ մեք ի սաղմոսաքաղ փոխեր չենք ասել (ալէլուիա). (Վանակ. հց.։)
որ ասի եւ ՍՈՒՐ. λοιμός pestilentia, pestis. Ածումն կամ հարուած սրոյ մահաբեր հրեշտակի՝ որպէս առ դաւթիւ. այն է ժանտախտ. մահատրաժամ, մահ բազմութեան ի տապագին եւ ի փոխադրական ախտէ հանդերձ ուռուցիւք.
ՎԱՂԱՀԱՍՈՒԿ. Իբր Դիւրափոփոխ. անհաստատ.
Ի վեր աստ փոփոխիցի ողջախոհութեամբ ցանկականդ եւ վրնջողական. (Ածաբ. պասք. ՟Բ։)
ՏԱՍՆԵՒԵՕԹՆ եւ ՏԱՍՆ ԵՒ ՈՒԹ. եւ ՏԱՍՆ ԵՒ ՉՈՐՐՈՐԴ։ Փոխանակ ասելոյ՝ Եօթն եւտասն. Ութ եւտասն. Չորեքտասաներորդ.
Զհակառակութիւնս ցածուցանէ (այլ. ձ. դադարեցուցանէ) լուռ լուռն։ Ցածոյց զսրտմտութիւն իմ։ Զխռովութիւն ալեաց նորա դու ցածուցանես։ Զձայն ալեաց նորա ցածուցանէ։ Ցածուցանես դու նմա զաւուրս չարութեան։ Ցածոյց տէր Աստուած իմ շուրջ զինեւ։ Ցածուցից զերեսս նորա պատարագօքդ։ Ելից առ Աստուած, զի ցածուցից վասն մեղաց ձերոց։ Սրտմտութիւն թագաւորի՝ հրեշտակ մահու, եւ այր իմաստուն ցածուցանէ զնա։ Հազիւ հազ ցածուցանէին զամբոխն։ Ապա թագաւորն զդառնութիւն գազանութեանն ցածուցանէր։ Կակղացաւ Շմաւոն, եւ ցածոյց զպատերազմն, եւ այլն։
ՓՈԽԱԿԱՐԳԵԼ որ եւ Փոխադասել. μεταστάσσω, -ττω transfero, transformo. Փոխել եւ կարգել յայլ իմն կարգ. փոխադրել.
ՅԱստուածայնոցն յԱստուածայինսն զգուշութեամբ եւ միշտ Աստւածապետականաւն հոգւով փոխակարգել։ Յանկատարութենէ փոխակարգել՝ հաղորդ լինել կատարողական հանճարոյն. (Դիոն. երկն.։)
ՓՈԽԱԿԵՐՏԵԼ. μεταποιέω . Փոխագործել. փոխակերպել.
Մանկունք լուսոյ փոխակերտեալք Քրիստոսիւ առ այլ ի յայլմէ. (Նար. մծբ.։)
Զիւրաքանչիւր ի գրեցելոցն փոխխակերտելով եւ փոխակազմելով, եւ ճշմարտապէս ասել՝ փոխաստեղծակերպելով. (Մաքս. եկեղ.։)
Փոխեալ յաշխարհէ ըստ կոչման Աստուծոյ.
Ոչ գոն ընդ մեզ, այլ կամ առ տէր փոխակոչեալ, եւ կամ կան ի վերայ մահճաց. (Ոսկ. ննջ.։)
Փոխանակ յարմարեալ.
Հաւուցն ցեղ փոխայարմար (եղեւ) փոխանակ հերիցն թեւս բուսուցանելն. (Պղատ. տիմ.։)
Փոխարկութեամբ. փոփոխութեամբ. այլայլութեամբ. յեղմամբ.
Ո՛չ փոխարկաբար, այլ փոխատրաբար. (Բրս. ծն.։ եւ Գր. տղ. թղթ.։)
Կամ փոխադարձիւ. անդրդարձութեամբ.
Փոխարկաբար գիրք երբեմն զմահ ապականութիւն կոչեն, եւ զապականութիւնն մահ. (Ճ. ՟Դ.։)
Փոխանակ երգոցն եւ պարուց քաղցրաձայնից. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա։)
ձ. ՔԱՅԼԱՓՈԽԵԼ եւ ՔԱՅԼԱՓՈԽԻԼ. Փոխել զքայլ. քայլել. կամ տեղափոխիլ ոտիւք.
Քան զայդ տեղիդ՝ յորում կասդ այլ մի՛ եւս քայլափոխեր։ Պա՛րտ է ոճով առնել զբաժանումն, ոչ գերազանցական աշտիճանաւ քայլոփոխել. (Սարգ. յկ. ՟Զ։ Անյաղթ պորփ.։)
εὑδαίμων, εὑτυχής fortunatus, felix. Բարեբաստիկ. բարեբախտ. ճոխ, եւ ճոխաբար.
Որ զքէնն թագուցանէ յինքեան. ոխապահ. ոխակալ.
Ժառանգ կամ ունօղ աթոռոյ իշխանութեան. աթոռակալ. փոխանորդ.
αὑξάνω, αὕξω crescere facio, incrementum do, augeo, amplifico, cumulo, πολυωρέω mutiplico, τρέφω nutrio, alo Տալ աճել՝ ըստ ամենայն առման. զարգացուցանել աճմամբ. ուռճացուցանել. եւ ճոխացուցանել. բազմացուցանել. որ եւ ասի՝ մեծ առնել, բազում առնել. աճեցնել, մեծցընել. պիւյիւթմէք. արթըրմագ. իզաիատ վերմէք.
ἁλλιότερος. alteratus Կարի այլազգ եղեալ. այլափոխեալ. բոլոր փոխուած. պիւս պիւթիւն թէպտիլ օլմուշ.
ԱՅԼԱՓՈԽՈՒԹԻՒՆ ԱՅԼԱՓՈԽՈՒՄՆ. Այլափոխելն, եւ իլն. այլայլութիւն ո՛ր եւ է օրինակաւ. տէյիշմէ. թէպէտտիւլ. թազեիր.
Փոփոխմամբ եւ այլափոխութեամբ անուանցն։ Խորհրդոցն այլափոխութիւն. (Փիլ. լին. եւ Փիլ. նխ.։)
Ինձ թուի ոչ փոքր ինչ հիանալ ի վերայ անուանցս այլափոխութեան. (Անյաղթ բարձր.։)
Վասն այլափոխութեան կերպարանացն. (Գէ. ես.։)
Եթէ ումեք ի ձէնջ ի վերայ եկեալ հասանէ յայլափոխութեանց յայսցանէ. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Վասն սքանչելի այլափոխմանն ասէին՝ թէ արբեալք իցեն. (Լմբ. ստիպ.։)
Յանգոյութիւն ոչ անկանի, այլ փոխի նորոգմամբ. (Վանակ. տարեմտ.։)
ἁφθαρσία, ἁδιαφθορία. status incorruptus. Անեղծն գոլ. անեղծ վիճակ. անապականութիւն. մշտնջենաւորութիւն. անմահութիւն. անփոփոխութիւն. եւ անարատութիւն. անկեղծութիւն. իֆսատ օլունմազլըգ.
Երկիւղիւ փոփոխմանն՝ անզգաստաբար ունի զմերձաւորացն վայելումն. (Նիւս. կուս.։)
Յաղագս Աստուածութեան բանին զանփոփոխութիւն եւ անճառութիւն խոստովանին. (Աթ. ՟Դ։)
Փոփոխելով զմեղանչական մարմինն անմեղութիւն. (Շ. թղթ.։)
Անյայտագունիցն փոփոխեալ ի յայտնագոյնսն. (Ածաբ. ի պասեք.։)
Անփոփոխութիւն. անայլայլութիւն.
ἁμετάπιστος. qui in aliam sententiam traduci non potest. Անփոփոխ եւ անմեկնելի ի հաւատոց, եւ ի ծանուցեալ ճշմարտութենէ.
Անփոխահաւատ նոյնութեամբ զպարզն գիտութիւն ճշմարտութեան ունելով. (Դիոն. ածայ.։)
ԱՆՓՈՓՈԽԱԴԻՐ ԱՆՓՈՓՈԽԱՅԵՂ ԱՆՓՈՓՈԽԱԿԱն. cf. ԱՆՓՈՓՈԽ. ἅτρεπτος. immutabilis.
Անփոփոխադիր տեսակ յինքեան նկարէր. (Նար. խչ.։)
Դադարումն եւ կայք յաւիտենականք եւ անփոփոխայեղս. (Մաքս. ի դիոն.։)
Որպէս բնութիւն տուողին անփոփոխական է, նմանապէս եւ տուրքն որ ի նմանէ՝ անփոփոխական է. (Սարգ. յկ. ՟Դ։)
ԱՆՓՈՓՈԽԱԴԻՐ ԱՆՓՈՓՈԽԱՅԵՂ ԱՆՓՈՓՈԽԱԿԱն. cf. ԱՆՓՈՓՈԽ. ἅτρεπτος. immutabilis.
Անփոփոխադիր տեսակ յինքեան նկարէր. (Նար. խչ.։)
Դադարումն եւ կայք յաւիտենականք եւ անփոփոխայեղս. (Մաքս. ի դիոն.։)
Որպէս բնութիւն տուողին անփոփոխական է, նմանապէս եւ տուրքն որ ի նմանէ՝ անփոփոխական է. (Սարգ. յկ. ՟Դ։)
Միաւորեալ զմարմին անփոփոխապէս եւ անբաժանաբար. (Նիւս. խոստով.։)
Աշխարհակոյտ ամբոխ. (Ագաթ.։)
փոխանակ գրելոյ ըստ յն. Փոխառութիւն. իսկ ըստ հյ. ձայնին լինի որպէս Ի մէջ արկումն. կամ որպէս Պատահումն ի վերայ եկեալ.
Եւ այս առարկութիւն չարչարանաց եւ կապանաց ընդերկարէր։ Տարերք եւս յեղափոխեցին ի մեզ զդառն առարկութիւն չարի. (Յհ. կթ.։ (որ բերի եւ ի յաջորդ նշ)։)
Փոխանակ առընթերակայիցս խոստանայ զառյապայսն։ Առընթերակայ կեանք. Իսիւք.։
Զաստուածերանն լքեալ երկիր՝ զախտականս զայս եւ տաժանելիս փոխանորդեաց վիճակ. (Արծր. ՟Ա 1։)
Բառացի գոլն. ճոխ եւ պանծալի վիճակ. շքեղութիւն. ճոխութիւն.
Բարձրեղջիւր նոխազ ի կառս իւր լծեալ. (Մագ. ՟Ժ՟Ա։)
Թշուառութիւնք բազումք փոխանակեցին զբարօրութիւն մեր. (Լմբ. ատ.։ եւ Մաշկ.։)
Փոխի առ վարդապետութիւն ստորութեան եւ բացասութեան, եւ բացերեւական բանի, յորոց նախադասութիւնքն բաղկանան. (Անյաղթ պերիարմ.։)
Զենեայ ասէ լինել բնակեցուցիչ քաղաքին։ Բնակեցուցիչ քաղաքին զՌոմոս յայտ առնէ։ Այլափոխ ասեն զբնակեցուցչաց քաղաքին. (Եւս. քր.։)
Զենեայ ասէ լինել բնակեցուցիչ քաղաքին։ Բնակեցուցիչ քաղաքին զՌոմոս յայտ առնէ։ Այլափոխ ասեն զբնակեցուցչաց քաղաքին. (Եւս. քր.։)
ժանտ եւ դժնդակ տեսլեամբ. դժոխատեսիլ.
ἁποστρέφω, ἁναστρέφω, στρέφω , ἁποδίδωμι averto, converto, verto, reddo Տալ դառնալ ի նախկին վայր կամ ի վիճակ. շրջել. փոխել զդէմս յայլ կողմն, եւ զիրս յայլ ինչ. զառեալն յետս տալ. զտուեալն յետս առնուլ. դարձընել, ետ խաւրել, փոխել.
Փոխարէն տրիտուր դաւանութեանն պետրոսի զորդի ի բնութենէ հօր. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Ա։)
δυσκίνητος qui difficulter movetur, tardus, permanens Որ դժուարաւ շարժի. յամրաշարժ. եւ Անփոփոխ. հաստատուն. անշարժ.
δύσφορος, ἁφόρητος molestus, intolerabilis Որում դժուար է համբերել, տանել, կրել. անբերելի. անտանելի. դժոխըմբեր.
Որպէս թէ Առնուլն զդէմս այլոյ. փոխաբերութիւն. հայեցուած բանի. խորհուրդ.
Մոխիր ասաց, զի զդիւրաքակն անձն երեւեցուցանել մարթասցէ. (Կոչ. ՟Զ։)
Չիք այլ ոք որ փոխէ (զօրէնս քրիստոսի), եւ զանցուցանէ. (Եփր. համաբ.։)
Ի մեզ ո՛չ վարի որպէս յն. ἱσόθεος deo par Հաւասար Աստուծոյ. այլ դնի փոխանակ այնր՝ Զոյգերկնային, եւ Զուգական Աստուծոյ. բայց վարի որպէս յն. ὀμόθεος simul deus այսինքն Համանգամայն Աստուած. որ զՔրիստոսէ եւեթ ասի.
Հաւասարաստուած (ասէ) զմարդկութիւնն միաւորեալ ընդ աստուածութեան. փոխանակ ասելոյ՝ միանգամայն Աստուած.
Իսկ միւսումն բազմամբոխ բանակի ընկերահաշտից հաւատացաւ վերակացութիւնն. զՄովսէսէ ասեմ։ Նա եւ ի թագաւորութեան եւ յընկերահաշտեաց զօրավարութեան զբազումս կարեմ ցուցանել կորուսեալս. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Ժ՟Բ։)
Զգլուխ թագաւորական իժին կոխան արարեր. (Սկեւռ. աղ.։)
Ծովային ջուրն վասն զի ըմպելի ոչ է, պատճառք թշնամանակամացն եւ ոսոխասիրացն տայ առ ի բասրել. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
զայսոսիկ թերեւս լեզուագարելով ասիցեն։ Ասելով զօդս կոխել, եւ այլ ինչ շաղփաղփութիւն լեզուագարելով։ Մինչեւ ցայս վայր ուսանել, մինչեւ ոչ լեզուագարել յաղագս սոցա. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Է. եւ Պղատ. սոկր.։)
Անասնայինն լծակցութեամբ երկրասիրաբար գետնակոխ սայլիւք. (Նար. ՟Հ՟Ե։)
ԼԾԱԿՑՈՒԹԻՒՆ. Ըստ քերականաց՝ Լծորդութիւն բայից, կամ լծորդ գոլն տառից, որք փոխանակեն զտեղի իրերաց ի յունական բայս. (զոր հայ թարգմանն եւ մեկնիչք յայլ եւ այլ միտս ձգեն)
Իմաստունն զխաղալութիւն անփոփոխ եւ հաստատուն առաքինութեան առնէ զհռեբեկայ. (Փիլ. լին.։)
Զխօսողութիւնն որով պարտ է աւելագոյն գտանել, յանխօսուն բարս անասնոց փոփոխեմք. (Ոսկ. ես.։)
անպիտան երկրային գիջութիւն ի ծայրապտուղսն յարմարի ... փոխանակ ծայրապտղոցն. (Նիւս. երգ.։)
Ոգի երկեղածին չպարտի ի փոփոխմանցն, այլ յաղթէ փոփոխմանն. Իսկ ծանծաղագոյն՝ վաղվաղակ յանդիմանի. (Սեբեր. ՟Դ։)
Էր զերիս աւուրս ի կայծախառն մոխրին, եւ ոչ մեռաւ. (Հ. կիլիկ.։)
Հնոցի մոխրով կայծախառն մածուցին։ Հալեալ ձիւթ՝ կայծակախառն մածուցին. (Ճ. ՟Դ.։)
Ոչ սակաւ մի նայեցուած փայլական, ո՛չ կիսամասնեայ փոխատրութիւնն կարծիցի. (Նար. ՟Հ՟Դ. ՟Հ՟Է։)
Կայր զյօնսն պռզտել, կոկոզաբանէր լի յոխորտանէր ի վերայ մեծամեծ գործոցն գործելոց. (Արծր. ՟Գ. 5. եւ 14։)
Ստոգագոյն ընտրութեամբ ժողովեալ ի միտս զոսոխոց եւ զաղերսողաց հակաբանաբար ասմունս. (Սարկ. քհ.։)
Ի հակառակադիր եւ ոխերիմաց կամաց. (Յհ. կթ.։)
ՀԱՆԳՈՒՑԱՆԵԼ զհոգիս նջեցելոց, է Փոխադրել աստուծոյ զնոսա ի հանգիստն յաւիտենից՝ յերկնից արքայութիւնն.
ՀԱՆԳՈՒՑԵԱԼ, է ընդունելութիւն կրկին բայիցս, Հանգուցանել, եւ Հանգչել։ Իսկ Հանգուցեալ ասին ննջեցեալքն ի քրիստոս՝ մարմնով ի տապանի, եւ հոգւով փոխադրելիք յերկինս՝ ի ձեռն նպաստից եկեղեցւոյ. τεθνεώς, τετελευτικώς, ἁναπαυόμενος defunctus. վախճանած, ողորմած հոգի.
ἕπαρσις, ὐπερηφανία, ὐπερηφάνεια , ὔβρις, ἁλαζωνία, φισιώσις, ὅγκος elatio, suberbia, arrogantia, jactantia, tumor, fastus. որ եւ ՀՊԱՐՏԱՆՔ. (լծ. յն. է՛բարսիս եւն). Հպարտն գոլ. հպարտանալն. ամբարտաւանութիւն, բարձրամտութիւն. պարծենալութիւն. փքացումն. խրոխտումն. յանձնապաստանութիւն. յանդգնութիւն. ամբարհաւաճութիւն. անկարգ սէր գերազանցութեան. փառասիրութիւն. ինքնահաւանութիւն, եւ արհամարհութիւն այլոց.
Բարձից ի նոցանէ զհպարտութիւն պարծանաց նոցա։ Արս արդարակորովս, որ ատիցեն զհպարտութիւն։ Խորտակեցից զհպարտութիւն ամբարտաւանութեանց ձերոց։ Կոխան լիցի պսակն հպարտութեան։ Հպարտութիւնք, ամբարտաւանութիւնք, խռովութիւնք։ Զհպարտութիւն զամենայն ի բա՛ց ընկեսցուք.եւ այլն։
Որ եմս մշտնջենական, տեսանեմ զձեզ՝ զի փոփոխէք աստուածս. (Ոսկ. ես.։)
cf. ՄՈԽՐԱԿՈՅՏ.
Եգիտ ճշմարտութեամբ զսուրբ խաչն քրիստոսի թաղեալ ի հրէիցն ի մոխրակուտոցի. (Հ=Յ. մայ. ՟Ի՟Բ.։)
ՅԱՐԱԿԱՅ. մ. ՅԱՐԱԿԱՅԱԲԱՐ. μονίμως perseveranter, constanter. Մշտնջենաւորապէս. հաստատութեամբ. անփոփոխելի կամ անյողդողդ կալով մնալով. միշտ. ստէպ. անդադար.
ՅԵՂԱՆԱԿՈՒԹԻՒՆ ՅԵՂԱՆԱԿՈՒՄՆ. Յեղանակելն՝ ըստ ամենայն առման. այլափոխութիւն. պէսպիսութիւն եղանակի երգոց. եւ այլատարազութիւն իրաց.
Դուռն առ ի շեղ ի ներքսակըողմն (կամ ի ներքսակողմ) ի մոխիր անդր (կամ անդ). (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Գ. 6։)
Փափկակեացս, արքունավայելս, բանափոփոխս, շնորհավաճառս. (Ոսկիփոր.։)
ՇՆՈՐՀԱՓԱՌԵԼ. Շնորհօք փառաւորել՝ ճոխացուցանել.
Փոխանակ ուրացութեանն (կամ հրաժարութեանն) ի սատանայէ. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ա։)
Հարուստ եւ ճոխացեալ սիրով. սիրալիր. սիրապատար.
ՍՏՈՂՈԳԻԱԿԱՆ ՍԱՂՄՈՍ. Ըստ յն. սդիխօլօղի՛ա. στιχολογία recitatio versuum. Տուն առ տուն՝ փոխաձայն սաղմոսերգութիւն, ողբաձայն, եւս եւ ուրախական. կցուրդք. եւ առաւօտու երգք.
ՓՈխանակ անօսր եւ մաքուր վերաշնչութեան օդոյ՝ ի ջրոյ պղտորագոյն եւ խորին թողացուցին վերաշնչութիւն. (անդ։)
Այս մանուկ այն լեառն է վէմաճառական, զոր դանիէլ իմաստասիրէ. (Քեր. քերթ. (նոր ձ. Վէմաճեմական. գուցէ փոխանակ գրելոյ Վէմաճական)։)
Զմոյնսն ի տմունութիւն փոխեն, եւ զգոյնսն ի տգունութիւն. (Պիտ.։)
Փոխանակութեամբ տուընջենական լուսոյ։ Տուընջենական պատարագացն. (Փիլ. բագն.։)
Փոխանակ գրելոյ ՓԱՐԱԶՈՒՆՔ, զոր տեսցես.
Փոխելանալն. ցնորումն. մտաթափութիւն. անմտութիւն. խելագարութիւն. բախածութիւն. խենդութիւն.
Առ փոխելուեան իշխեսցէ արհամարհել զպաշտօն դիցի. (Ագաթ.։)
Զի՞նչ այդ փոխելութիւնդ։ Եւ քո այդպիսի իմաստութիւն ի փոխելութիւն զառածեալ։ Սթափեաց ի փոխելութենէդ։ Զգաստացար ի փոխելութենէ յիմարութեանդ. (ՃՃ.։)
Ճոխանայ ի քերովբէական կառսն, եւ նստի ի բարձսն մարիամու. (Եփր. ի ծն. քրիստոսի.։)
παράγω produco, deduco, transfero Ածել անցուցանել յոչ գոլոյ ի գոլ. որպէս եւ ի վիճակէ ի վիճակ փոխադրել.
Յանծննդութենէն զգացեալ ամուլս զնոսա։ Սոդոմ ծծմբով եւ հրով ապականեալ լինէր, իսկ կինն (Ղովտայ) փոխեալ լինէր յաղի բնութիւն. անծննդութիւն եւ անպտղութիւն ամենեքին սոքա զեկուցանեն. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. լին.։)
Որոյ չիք հատուցումն կամ վճար, իբր անփոխատրելի.
Փոխեսցին միտք մեր յանխառնութենէ եւ յանտանջութենէ ի համբերութիւն եւ յառողջմտութիւն։ Անզգամութիւն հակառակ զգայութեան օրինադրէ, եւ անտանջութիւն զառողջմտութենէ։ Որովայնամոլութիւն, եւ անյագութիւն, եւ անտանջութիւն՝ չարեացն ծայրագոյնքն. (Փիլ.։)
Փոխանակ գելոյ ԱՆՏԷՐՆՉՈՒԹԻՒՆ.
ἁνεκφοιτήτως. non egrediens. Առանց փոխելոյ զբունն իւր, զիսկութիւն կամ զվիճակ կամ զտեղի.
Միանալով որոշի, եւ բազմանայ միաբար, եւ բազմանայ ի միոյն անփոխաբնապէս. (Դիոն. ածայ.։)
ԱՆՓՈԽԱԴԻՐ եւ ԱՆՓՈԽԱԴՐԱԿԱՆ cf. ԱՆՓՈԽԱԴՐԵԼԻ.
Անփոխադիր զմերս ենթադրեալ բնութիւն. (Նար. ՟Ժ՟Ա։)
Կտակ անփոխադրական. (Թղթ. դաշ.։)
Առանց փոխադրութեան. անփոփոխապէս. անյեղապէս.
Վասն մեր անփոխադրապէս՝ չարչարելի եղեւ մարդ. (Շ. ՟ա. պետ. ՟Ծ՟Ը։)
Այսոքիւք եւ անփոխադրապէս աստուած շարունակէ եւ պահպանէ զնոսա. (Մաքր. ի դիոն։)
cf. ԱՆՓՈԽԱՆ. (ՃՃ.։)
ԱՆՓՈԽԱՏՐԱԲԱՐ ԱՆՓՈԽԱՏՐԱՊԷՍ ἁμεταβόλως. sine mutatione. Առանց փոխատրելոյ. անփոփոխապէս. անյեղապէս.
Ինքն յիսուս առ մեզ անփոխատրաբար եկեալ. (Դիոն. երկն.։)
Ըստ յատկութեանցն եւ ի ներգործութիւնսն մնացին անփոխատրաբար. (Ման. առ գր. տղ.։)
Անփոխատրապէս, քանզի մնաց եւ որ ինչ էրն միշտ։ Անփոխատրապէս (կամ անփոխադրապէս) ասէ զնա լինել ըստ մեզ. ոչ նոյն բնութիւն զայսոսիկ, թէ եւ նոյն ինքն զերկոսին (ունելով). (Մաքս. ի դիոն.։)
Առանց փոխարկման կամ յեղման.
Անփոխարկաբար մարմնացեալ. (ՃՃ.։)
Մարմնացեալ որդին ի մարիամայ անճառապէս եւ անփոխարկաբար. (Խոսր. պտրգ.։)
Յաստուածագոյնսն եւ ի վերագոյն փառսն կերպարանեալ. Որպէս զի եւ մեք փառօք երեւիցիմք փոփոխեալք յաստուածագոյնսն. (Նիւս. երգ.։)
Զմաքրական մարմինն աստուածամօր կուսի, ի յերկնային փոխումն աստուածամօրն. եւ այլն. (Շար.։)
Այնուհետեււ ընդարձակեալ փոխանորդի առնուլ աւարառումն. (Պիտ.։)
Փոխատրութիւն առ միմեանս. կցորդութիւն.
Ամենազան բարութեամբք հարստացուցեալ՝ բարեզարդապէս ճոխացուցանես. (Սարկ. աղ.։)
ԲԱՐԵՑՈՒՑԱՆԵԼ. ἁγαθύνω bonum effico Լաւացուցանել. տալ բարենալ. ի բարին փոխել. աղէկցնել.
Զփառակից եւ զբնութիւնակից որդին ետ փոխան մեր ի մահ խաչի. (Խոսր.։)
Փոխանակ գեղեցկապատիր պտղոյն. (Խոր. հռիփս.։)
ԴԺՈԽԵՐԱՍԱՆԱԿ ԼԻՆԵԼ. ἁφηνιάζω frenum excutio Չհանդուրժել երասանակի. թօթափել զսանձ.
Վասն գերազանցութեան մարդասիրութեանն դժոխերասանակք առ ծառայութիւնն լինիմք. (Բրս. ծն.։)
Ուր դժուար է շրջիլ. դժուարակոխ.
Սահմանեաց սողոն ո՛չ զճոխութիւն եւ զերեւակութիւն լինել բարեբախտութիւն. (Նոննոս.։)
Յերկրաւորաց յերկնաւորականս (փոխեցար). (Գէ. ես.։)
Մեծն Պօղոս ի յըմբռնման Աստուածայնոյն եղեալ, եւ զարմացողականին նորա զօրութեան հաղորդեալ։ Եւ ինքն ամենայնի պատճառն առ ի յամենեսեան լինելն զիջանէ ըստ զարմացողականին գերագոյ զօրութեանն՝ անփոփոխաբուն ի յինքենէ. (Դիոն. ածայ.։)
Ոչ զի զմարմինս իւրեանց ի տանջանաց երկրակոխաց ի զրպարտութենէս ապրեցուսցեն։
Փոխանակ գրելոյ Ընթացակցութիւն։ (Լմբ. սղ.։)
Դժուարափոխարկելի է. (եւ ժամանակագոյն. Դամասկ.։)
Իբրեւ ի հարսնական խնդամտութեանս կոչէ։ Յուսացելովքն զխնդամտութիւն ամբոխէ. (Նիւս. երգ. եւ Նիւս. կուս.։)
Զի մի՛ կործանեալ զիս կորացուսցէ հայել ի դժոխս։ Մի՛ կորացուսցես զկործանեալն. (Նար. ՟Ծ՟Ը. ՟Ձ՟Է։)
Որ հարստացուցանէ. ճոխացուցիչ.
Հի՞մ ջանաս փոփոխել զմակագրութիւն անուանն. (Յհ. իմ. երեւ.։)
διαδοχή, διάδεξις successio. Փոխանորդութիւն զկնի իրերաց. պայազատութիւն. կարգ.
Ոչ յարաշարժ հանապազափոխ, այլ մշտակառոյց զսա հաստատէ. (Նար. ՟Հ՟Ե։)
πλεωνάζω redundare facio, onero κατασαρκόω carnosum vel obesum reddo πιαίνω pinguefacio. Տալ յղփանալ. լիացուցանել. ճոխացուցանել. պարարել. յափրացուցանել.
Զնախաստեղծեալ նիւթս շինութեամբ յարմարեալ. (Լմբ. վերափոխ.։)
Շարախառնապէս ներգործէ անձն (հոգին մարդոյ) եւ փոխանցաբար, յորժամ եւ ըստ իմանալեաց իմանի (կամ իմանայ). (Մաքս. ի դիոն.։)
ՇՆՈՐՀԱԶԱՐԴԵԼ. Շնորհօք զարդարել՝ ճոխացուցանել՝ լնուլ.
Քանզի զառ ի յօրինացն իւրեանց վնասս մատուցանելով՝ ոչինչ օգտեցան, չարագործաբար յարտաքին օրէնսն փոխէին. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 38։)
Պղատոն պայծառաբանեաց կախարդաբար՝ փոփոխելիս ասելով զհոգիսն. (Լծ. ածաբ.։)
ՊԱՏԵՐԱԶՄԱԿԱՆ. Պատերազմօղ. ոսոխ. բանսարկու.
Վրիպեալքն ի յեօթն ի պարունակական աշտիճանէ բարձրաբերձ վայրէն (չար հրեշտակք), թէպէտեւ ի փառացն եւ ի պատուոյն մերկացեալ լինիլ, այլ ոչ եթէ ի բնութենէն փոփոխեալ. (Պիտառ.։)
Ամենեքեան՝ որ հակառակ կան ճշմարտութեան, փոխանակ լինին ճշմարտութեանն. եւ այս տնօրէնութեամբ եղեւ. (Ճ. ՟Բ.)
πλοῦτος divitiae, opes, opulentia, copia. Ճոխութիւն. մեծութիւն. ընչեղութիւն. ինչք. հարստութիւն, մենծութիւն.
ՓՈԽԱՅԵՂՅԵՂԵԼ. ἁντιστρέφω converto, reciproco. Փոխադարձել. անդրադարձել.
Զոր հայր ունի՝ որդւոյ է, եւ զոր որդի՝ հօր. եւ աստանօր փոխայեղյեղէ, եւ այնու զհաւասարութիւն ցուցանէ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 35։)
μετάβασις transitio, migratio. Անցումն. փոփոխումն.
Զշարժությունս ըստ փոխանցութեան եղեալ. (Նիւս. բն.։)
μετάδοσις communicatio ἁντίδοσις, ἁντπόδοσις retributio, commutatio եւ այլն. Փոխատրելն, իլն. փոխարէն տուրք. հատուցումն. վարձատրութիւն. փոխադարձութիւն.
Որ տաս լիապէս առանց փոխատրութեան փոկանաց։ Այնպէս բարերար է, որպէս (զի ) եւ Ո՛չ զփոխատրութիւնսն պահանջէ, այլ շատանայ միայն սիրեցեալ (գոլ ) յոյս ետն։ Որք անսան հրամանին՝ հարցանէ ի փոխատրութեան ուսանիլ զպարգեւ սն. (Նար. ՟Զ։ Բրս. հց.։ Իգն.։)
Հուր մնալով ըստ բնութեան տաղւոջ, փոխատրէ յերկաթ յիւրմէ զօրութենէն, որ ոչ նուազէ փոխատրուեւեամբն. (Բրս. ծն.։) (Յայս առցես եւ զյաջորդ նշանակութիւն։)
Կամ որպէս Համեմատութիւն եւ ներքին կապակցութիւն, բաղկացութիւն. եւ Տուրեւառ բնութեանց միացելոց ի Քրիստոսի. ուստի եւ փոխադարձ ստորոգումն կամ հաղորդութիւն յատկութեանց.
Նկարեալ ապաւորեաց յորովայնի իմում զսարսափելի փոխատրութիւն ներմարդութեանն. (Ճ. ՟Գ.։)
Մարդեղութեանդ քո.. . անփոփոխ փոխատրութեամբ։ Ոչ փոփոխմամբ, այլ փոխատրութեամբ. (Նար. ՟Կ՟Գ. եւ Նար. կուս.։)
Եւ յագահութիւն՝ զաղքատութեանն ղազարու. եւ յայլսն ամենայն այսպիսի փոխատրութեամբ վարէին. (Սարգ. յկ. ՟Ե։) (որ հայի ի ՟Ա նշ)։
ՓՈԽԱՏՐՈՒԹԻՒՆ, որպէս Փոխատուութիւն. փոխ. δασμός.
Բազում եւ այլ ինչ հրամայեալ է. որպէս ի փոխատրութեան՝ հատուցումն. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Փոխատրութեանց տոկոսով. . . բարեաւ կալ եւ մնալ ասել. (Պղատ. օրին. ՟Ը։)
Ընդ աստի լիաբուղխ գինւոյս (մի՛ փոխանակեր) զըմպելին քաղցրացուցիչ։ Քաղցրացուցանել զջուրսն քաղցրացուցիչ տապովն. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ե։ Վեցօր. ՟Դ։)
Յովսէփ մտանէ յազգահանութեան փոխանակ Մարիամու կնոջ իւրոյ. (Արծր. ՟Ա. 1։)
Տալ ազոխանալ. իբր ազոխ կացուցանել. թթուեցուցանել. պատճառել զկիրս երկիւղի եւ այլն.
Ազոխացո՛ ի մեզ զթթուութիւն երկիւղին. (Լմբ. սղ. ՟Ճ՟Լ՟Է։)
Այլ օրինակ փորձեն մարդիկ, եւ այլպէս Աստուածութիւնն։ Այլ օրինակ հատուցողին։ Այլափոխեսցէ իբրեւ ի տեսարանի զկերպսն այլ օրինակ. (Փիլ.։)
Զբնականագոյն զպէտսն յանբնականագոյնսն յեղափոխեալք. (Մագ. ՟Գ։)
Փոփոխումն ի տեղեաց կամ ի տերանց՝ ոչ զխելս ուսուցանէ, եւ ոչ զանիմաստութիւն բառնայ. (Ոսկիփոր.։)
Փոփոխումն յանկատարելութենէն ի կատարումն. (Շ. ՟ա. յհ. ՟Ժ՟Զ։)
Զոր աղաչեմ անհակամիտաբար ուղղել զքեզ յայսպիսի թեւակոխութեանց. (Մագ. ՟Ժ՟Ը։)
Ոչ Փոխելով զմարմինն յանմարմնութիւն։ Անդ յանմարմնութեան, աստ ի մարմնաւորութեան. (Յհ. իմ. երեւ.։ եւ Սարկ. հանգ.։ եւս եւ Շ. թղթ.։) (Լմբ. սղ.։)
Այսպէս ամբոխիմք յոլովակի՝ անտարորոշաբար լսելով զանուանս, կարծելով նոյն գոլ զոչ նոյնն. (Նիւս. բն.։)
Որ յաղագս մարմնափոխութեանն նոցա առասպելաբանեն. (Նիւս. կազմ. լ։)
Իբրեւ ի գեղականութենէ ի սեպհական ազատութիւն եւ ի քաղաքականութիւն փոխեսցուք. (Միսայէլ ՟Խ՟Լ։)
Ապառում եւ դժոխահասանելի. (Բրս. յիսկզբանէ։)
Նկատեալ գրեմ ձեզ դիւրինս, եւ ոչ դժոխահասասանելի. (Շիր. վերջ։)
Գտաք ի սովորութեան գրոց փոխանակ կուսի երիտասարդուհի առեալ. (Բրս. ծն.։)
Որոյ տարրն՝ նիւթն կամ տեղին է ընդարձակ. լայնատարած. եւ Ճոխ.
Փոխանակեալ զխոհականութիւնն ընդ անհանճարութեան. (Սկեւռ. աղ.։)
ἁντιτυποῦσα contra impressa. Հակառակ օրինակաւկամ փոխանակաւ տպեալ՝ տպաւորեալ.
Ի բացէ եղեւ (աբրահամ) թուոցն, եւ ի համարողութենէ անհաս. վասն այնորիկ եւ փոխանակ յոգունցն թուոց՝ զբազմորդութիւնն ընկալաւ հաւատոց. (Մագ. ՟Ե։)
Նա հողագործ, դուք հրաշափառագործ, որ զերկինս փոխանակ հողագործութեան արօրադրէք, եւ սերմանէք զբանն կենաց. (Մեկն. ղկ.։)
περηβολή (իբր ռմկ. թաֆրա, քէւիմ. Ճոխաբար վարումն. պերճութիւն եւ սպաս իշխանաց.
Ոչ ընչից առաւելութիւնք, ոչ բռնաւորաց ճոխաճանութիւնք. (Ոսկ. ես.։)
ՃՈԽՍԻՐՈՒԹԻՒՆ կամ ըստ տպ. ՃՈԽԱՍԻՐՈՒԹԻՒՆ. Սէր ճոխութեան. յն. սնափառութիւն.
Չա՛ր է ճոխութիւն, ճոխսիրութիւն, սէր պետութեան. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։)
Փոխանակ ամպախառն միգապատութեանն՝ քերովբէիւքն սաւառնազարդեալ պարածածկի թեւօք. (Անան. եկեղ։)
cf. ՄՈԽՐԵՄ.
Հուր եկի արկանել՝ ի մարմինս, զոր երկիր անուանեաց, զի մոխրացուսցէ զխորհուրդս մարմնոյ, եւ ծախեսցէ զխոտ, եւ այլն. (Մեկն. ղկ.։)
Կատարեալն աճէ, անփոփոխելին յառաջադիմանայ. (Պրպմ. ՟Լ՟Զ։)
cf. ՓՈՓՈԽՈՒԹԻՒՆ. μεταβολή.
Յանկարծակի յեղափոխութեամբ զարմացոյց զայնոսիկ՝ որ ընդ իւրն էին. (Բրս. ՟խ. մկ.։)
Զժամանակաց եւ զդարուց աշխարհիս հայոց բազմադիմի յեղափոխութիւնս. (Փարպ.։)
Առանց յեղափոխութեան (ի լաւ անդր). (Պիտ.։)
Հայեցարո՛ւք եւ յիմ յեղափոխութիւնս (ասէ արեգակն), զի ի ձմերայնի ցրտանամ, եւ այլն. (Շիր.։)
Խայտաց տղայն ի նեղահարութեան (արգանդի). զի դժոխընկալ է ըստ բնութեան բանտի. (Մաշկ. (ա՛յլ է եւ հրաշիւք խայտալն յհ. մկ)։)
Նուռն, իբրու կուռն, փոխադրեալ նոյն ներառասութեան։ Այսոքիկ են նռանցդ ներասացութիւնք. (Մագ. ՟Ը։)
Զոր մեք համաբնութեան եւ նոյնաբնութեան դաւանեմք զձայնս, նոքա փոփոխման եւ այլայլութեան վերագրեն անձանց երրորդութեան. (Լմբ. հանգ.։)
Քան զողորմածութիւն եւ քան զբազում եւս այլ ինչ՝ մեծ է հեզութեամբ տանել վշտացն։ Եթէ յանողորմածութենէ յողորմածութիւն փոխեսցիս, զձեռն գօսեցեալ պարզես. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 6. եւ 7։)
Ոչ տուն ի տանէ փոփոխեալ՝ ողոքելով որովայնապարար լինել. (Առ որս. ՟Ը։ տե՛ս եւ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 42։ Սարգ. յուդ. ՟Ա։ Մաշկ.։)
Պատուասիրական փոխանորդութեամբ տասանորդութիւնն (աբրահամու առ մելքիսեդիկ). (Պիտ.։)
Պերճալի եւ պանծալի կացուցանել. շքեղազարդալ. ճոխացուցանել փառօք.
ՓՈխանակ անօսր եւ մաքուր վերաշնչութեան օդոյ՝ ի ջրոյ պղտորագոյն եւ խորին թողացուցին վերաշնչութիւն. (անդ։)
ὐγράζω, ὐγραίνω humecto, madefacio, irrigo. Խոնաւացուցանել. թանալ. ոռոգանել. խոխոմել. թրջել. խխում ընել.
Ոչ է այս փոխարկութիւն, այլ տարորոշումն խառնեցելոցն. (Նիւս. բն. ՟Է։)
Փոխադարձութիւն. փոփոխութիւն.
Վերահասու լինել վտանգից եւ փաղառութեանցն փոխայաղութեանց. (Երզն. քեր.։)
δανεισμός, -μα mutuatio. Փոխ. տալն զփոխ.
Որք գիտեն զփոխատուութիւնն.. . Ապա թէ փոխատուութիւն իրաւամբք վաճառոյ եղեւ. (Մխ. դտ.։)
Փոխատուութեամբ (կամ փոխատութեամբ ) տացէ կամ առցէ առանց վաշխի ելոյ. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Ա։)
Կամ μετάδοσις retributio. Փոխարէն. հատուցումն.
Անխրատն ո՛չ հաւատ ունի առ Աստուծոյ դատաստանն եւ փոխատուութիւնն, եւ ոչ գիտէ ողորմել վասն այնր յուսոյն. (Լմբ. առակ.։)
Ունի եւ առիւծն զխրոխտականն եւ զքաջապնդուիւնն. (Եւագր. ՟Բ։)
Մեղայ ոխակալութեամբ, քինհանութեամբ. (Ոսկիփոր.։)
Ունելն զիշխանութիւն իրիք աթոռոյ. գահակալութիւն. եւ Յաջորդութիւն, կամ փոխանորդութիւն.
ԱՄԷՆԵՐՋԱՆԿԱԲԱՐ ԱՄԷՆԵՐՋԱՆԿԱՊԷՍ. Ամէներջանիկ օրինակաւ. ճոխաբար. լիուլի.
ԱՄԷՆԵՐՋԱՆԿԱԲԱՐ ԱՄԷՆԵՐՋԱՆԿԱՊԷՍ. Ամէներջանիկ օրինակաւ. ճոխաբար. լիուլի.
ԱՄՕԹԱՂԷԾՈՒԹԻՒՆ եւ ԱՄՕԹՂԵԱԾ. փոխանակ գրելոյ ԱՄՕԹԽԱԾ. ԱՄՕԹԽԱԾՈՒԹԻՒՆ. Մեկն. պօղ. ստէպ։
Աներկիւղութեամբ եւ արհամարհանօք զպատուիրանն առ ոտն կոխել. (Սարգ. ՟բ. պետ. 4։)
τὸ ἁμετάστατον. immutabilitas. Իբր Անփոփոխութիւն.
Ըստ անփոխակցութեան գոլոյն նորա յինքենէ ամենայն իրօք. (Դիոն. ածայ.։)
Բուսուցեալ տնկեցի յոգիս փոխանակ ցորենոյն բարեսերմութեան՝ խոտս խայթողականս. (Նար. ՟Ձ՟Գ։)
ἁποικία migratio Փոխիլն ի բուն բնակութենէ. տեղափոխութիւն. վտարանդութիւն ի հայրենի երկրէ. պանդխտութիւն. գաղթականութիւն.
Ըստ բնակափոխութեան իմաստնոյն։ Երկրորդ բնակափոխութիւն առնէ։ Զբնակափոխութիւնն առնեն ի դէպ վայր. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. տեսական.։)
Յաճիւն դարձուցանել. մոխիր դարձնել.
ԴԺՈՒԱՐԱԺՈՒԺԱԼԻ ԴԺՈՒԱՐԱԺՈՒԺԵԼԻ. Դժուար առ ի ժուժել. դժոխըմբեր.
Փութով փոփոխելի գոլն.
Զանցաւորութիւն եւ զերագափոխութիւն (կամ զերագափոփոխութիւն) կենցաղոյս. (Վրդն. ծն.։)
Զի մի՛ առ ոտն կոխեսցեն զնոսա, եւ դարձեալ երգիծուցանիցեն ձեզ. (Մտթ. ՟Է. 6։)
Գեղեցկապէս փութով փոխեցէ՛ք զմարմնաւոր թմբկահարութիւնս ընդ հոգեւորսն. (Թէոդոր. ի կոյսն.։)
Սկսցի զ՝Ի մանկութենէն զփոյթ եւ զդժնդակ խակագործութիւնն թողեալ՝ առ լաւ եւ ծերունի կարգն փոխել. (Փիլ. ել. ՟Ա. 4։)
Փոխանակ եռանդապտոյտ կայծակնասարսափ շանթիցն ցոլմանց. (Անան. եկեղ։)
Ի տաճարէն հանէ զանասնական անբանութիւնն՝ որ ի մեզ, զհատահմայութիւն կործանելով. (Տօնակ.։) (ուր լոմայափոխութիւնն շփոթի ընդ հմայութեան հատից։)
πλουτίζω dito, locupleto. Մեծացուցանել կամ ճոխացուցանել զօրութեամբ, փառօք, ընչիւք.
Իմաստութեամբ եւ հնարիմացութեամբ յերկինս զվայելսն փոխեսցես. (Տօնակ.։)
Փոխանակ երգոյ, որ հրճուեցուցանէ զլսելիս. (Աթ. ՟Թ։)
Ի կրել արտաքս զաւելորդ թրքածս մոխրոցացն ձանձրացուցանէզդազախադէմ զկրողսն. (Փարպ.։)
Աչաղամտութեամբ իրացն ի բարեաց կարծեցելոց՝ ի խոստովանեալ չարիսն փոփոխեցելոյ. (Ածաբ. ժղ.։)
Սահման յարանունութեան է, որ հաղորդութիւն տայ անուան եւ իրի՝ վասն փոխաձեւութեան յանդակի փաղառութեան. (Սանահն.։)
Անընդհատ շարժումն, բերումն եւ փոփոխութիւն.
Ի փոփոխմունս տուընջեանց եւ գիշերաց՝ աւուրց եւ ամանակաց՝ եօթնաթիւ յարաշարժութեամբ. (Տօնակ.։)
Զիւրն կարասցէ տանել երկարաձգութիւն՝ յարատեւողն ելով ի փոխանորդութեանցն. (Պիտ.։)
Մակացութիւն թուի ի յարատեւողացն գոլ եւ ի դժուարաշարժիցն։ Յախտից ոմանց դժոխաշարժից եւ յարատեւողաց սկիզբն էառ. (Արիստ. որակ.։)
πρόνοια, προμήθεια providentia, praevidentia, provisio, cura եւ այլն. Յառաջատեսութիւն աստուծոյ՝ հանդերձ բարեխնամ տեսչութեամբ. յառաջագիտութիւն, եւ նախահայեաց տնտեսութիւն. տե՛ս ճոխագոյն՝ (Նիւս. բն. ՟Խ՟Ա։)
Եթէ իցեն մեղք ձեր իբրեւ զձանձախարիթ (որ ըստ ոմանց է գոյն կարմիր). զծիրանեգոյն մեղացն զշառագունութիւնսն ի ձեան սպիտակութիւն փոխարկէ. (Նանայ.։)
Ի պղծեալ բագինսն հպեալք՝ փոխանակ թագաւորաց խոհակերք լինին. եւ շառագունութեամբ արեանն՝ իբրեւ մարմնավաճառք ի սպանդանոցի նստելով. յն. արիւն եւ շարաւ. (Նիւս. թէոդոր.։)
συνοχή continentia, ut continendi vis, vel causa, complexus, stabilitas. Պարունակումն. փոխադարձ ունելութիւն. պնդապահութիւն. սերտութիւն. cf. ԶՄԻՄԵԱՆՍ ԿԱԼՈՒԹԻՒՆ.
Ընդերկարութեամբ ժամանակի ունակացուցեալ անփոփոխ կամօք զառաքինութիւնն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Զ։)
Ի սեպհականութենէ ցուցանի եւ ոմանց անմարմնոց ախտակից լինել մարմնոց. իմա, առանձին գթով ազատականութեան, կամ ճոխաբանութեամբ։
ՍՐԱՐԲԵՑՈՒՑԱՆԵԼ. περικομπέω circumstrepo, jacto, jactanter glorior եւ μεθύσκω inebrio. Որպէս սաստիկ արբեալ գինւով՝ մեծաբանել. յոխորտալ. ճոխանալ ի վերայ այլոց. եւ Պղտորել զայլս որպէս արբեցութեամբ.
ՎՐԴՈՎԵՄ ՎՐԴՈՎԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. ἑκθορυβέω deturbo. Խռովել. ամբոխել. այլայլել. վեր ի վայր առնել. խախտել. դղրդել. կր. իլ.
Ի յաղթողէն ծանօթանայր պատուասիրական փոխանորդութեամբ տասանորդութիւն. (Պիտ.։)
Անհաւասարութիւն կամ այլափոխութիւն մասանց.
Զուգամասնութեամբ տուընջական եւ գիշերոյ. փոխամասնութամբ երկրի, եւ որ ի սմա կենդանեաց կարգաւորութեամբ. (Բրսղ. մրկ.։)
Որդեծնութեամբ խնամելով զմեր փոխանորդութիւնսն։ Ծնունդքն՝ որ փոխանորդութիւն մարմնոյն լինին։ Յաղագս փոխանորդութեան զաւակի։ Ի փոխանորդութիւն ամենայն ազգի կատարի. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 39։ Նանայ.։ Պիտ.։ Նիւս. բն.։)
Սա երկայն աղօթիցն է պտուղ, սա փոխանորդութեանց շառաւիղ. (Առ որս. ՟Դ։)
Ազգին շառաւիղ, փոխանորդութեան ոստ. (Նիւս. կազմ.։)
Նաւատիանոսաց եպիսկոպոսն վախճանի, եւ ունի զփոխանորդուին քրիւսանթոս ... բազում հակառակուի լինէր ըստ ընտրութեան ի տեղի նորա զփոխանորդութիւն ունել. (Սոկր.։)
Զի այնպէս ունիցին եւ նոքա տալ՝ որոց յետ նոցա փոխանորդութեամբ լնուն զնոյն պաշտօն. (Իգն.։)
ՓՈԽԱՆՈՐԴՈՒԹԻՒՆ. փոխարինութիւն. փոխանակումն. փոխումն, եւ փոփոխումն յիմիք կարգի.
Ի յաղթողէն ծանօթանայր պատու ասիրական փոխանորդութեամբ մասանորդութիւն. (Պիտ.։)
Սրինկ նորոգ՝ այլ իմն տասակաւ առեալ մեզ՝ ընդ հնոյն փոխանորդութեամբ. (Նար. ՟Ղ՟Բ։)
Եւ ոչ յոյս ինչ ելից զձեզ փոխանորդութեան եւ լուծման ըստ կենացս. (Յհ. կթ.։)
Ոչ ոտից փոխանորդութեամբ յառաջ կոյս մատուցանելով. (Նիւս. կազմ.)
Ի մկրտութեան, հանդերձի փոխանորդութիւնն յայտնէր զմաքրեցելոցն կենաց համբարձումն. (Դիոն. եկեղ.) յն. ἅμειψις immutatio.
ՔԱՑԱԽԵՄ ՔԱՑԱԽԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. Ի քացախ փոխարկել. թթուեցուցանել. ապականել. քացխեցնել. կր. քացխիլ.
Ի յոռութենէ յազնուականութիւն փոխելոց էր. (Շ. մտթ.։)
Դիւրաւ գրգռիլն. դիւրաշարժ կամ դիւրափոփոխն լինել.
Փոխանակ երիտասարդութեան ցնծութեանն». յն. երիտասարդական. (՟Գ. Մակ. ՟Դ. 7։)
Փոխանակ թշուառականագոյն աղքատութեանն. (Պիտ.։)
Սարսելի է մահ, այլ ոչ առ այնոսիկ որք զվերին իմաստասիրութիւն վերնական եւ անկոխելի. (Նար. ՟Հ՟Ա։)
Փոփոխիլ (վճռոյ) աղօթիւք եւ հաշտեցուցողականօք. (Նիւս. բն.։)
Հարումն կամ կոխումն հնձանի. նմանութեամբ՝ Հարուած.
Ըստ անփոփոխ ձայնարձակութեան հաւուն. (Փարպ.։)
Որ ի չափ հասակի մարմնաւորութեան թմբրեալք են։ Առաջին անցն նշանակէ զչափ մարմնաւորութեան։ Ոյք համբերեն նեղութեանց ի հնոցի խցին, փոփոխին ի մարմնաւորութենէ ի հոգեւորութիւն. (Վրք. հց. ՟Բ։)
μετενσωμάτωσις animarum translatio vel migratio ab uno corpore in aliud. որ եւ ՀՈԳԵՓՈԽՈՒԹԻՒՆ. այսինքն աղանդ փոփոխման հոգւոց ի մարմնոց ի մարմինս.
Յաղագս մարմնափոխութեանն առասպելաբանեն։ Ի մարմնափոխութիւնս ասեն պատժիլ ըստ ծանրութեան մեղացն. (Նիւս. կազմ. եւ Նիւս. բն.։)
Մի՛ մարմնափոխութեան աղանդ կարծիցի։ Զաղանդաւորսն ասէ, որ մարմնափոխութիւն ասացին. (Վրդն. ծն.։ Երզն. մտթ.։)
Պաշտօն մոխրոյ՝ այսինքն մոխրելի կրակի. հրապաշտութիւն.
Մոխրապաշտութիւն նախնեաց մերոց։ Մազդեզական մոխրապաշտութեանն։ Զմոգակրօն զքաղդէական մոխրապաշտութեանցն զիղձս. (Ագաթ.։ Արծր. ՟Ա. 14։ Անան. եկեղ։)
Յաճախութիւն կամ ճոխութիւն բանի.
Փոխեաց պանդխտեցոյց զնա յերկրիս յայսմիկ. (Գծ. ՟Է. 4։)
Տիրապէս հանգուցանել. փոխել ի հանգիստ.
Փոխադարձ վաճառք. տուրեւառ. սակարկութիւն. առուտուր.
Արբէք գինի առանց գնոց. ո՛վ արագ մարդասիրութեանս, ո՛վ դիւրին փոխավաճառութեանս. (Ածաբ. մկրտ.։)
Քաղաքավարութեան սկիզբն զո՞ոք երբէք լինել ասասցուք։ Թերեւս ցուցցէ մեզ ցառաջին զքաղաքավարութեանց լինելութիւնն եւ փոխադրութիւն։ Քաղաքավարութիւնք եւ արհեստք եւ օրէնք։ Քաղաքավարութեանն իբրու մարք, մի իշխանութիւն (պարսից) եւ հրապարակակալութիւն (յունաց). (եւ այլն. Պղատ. օրին. ՟Գ։)
Խրոխտ ամբարհաւաճութիւն (ձիոյ)։ Սնոտի պարծանք ամբարհաւաճութեան։ Ամբարհաւաճութեամբ ի բանսն. (Պիտ.։)
Փառամոլ ամբարհաւաճութիւն։ Խրոխտումն եւ ամբարհաւաճութիւն. (Յհ. կթ.։)
Ձանձրութիւն իցէ՝ աստուծոյ անփոփոխելի էութեանն՝ անգթութեան եւ անմարդասիրութեան կարծիք. (Կլիմաք.։)
Իբր Անփոփոխութիւն.
Նա ինքն եւ զառաջինսն էութիւնս միահամուռ ունի եւ պահէ առ անփոփոխութիւն եւ անփոխագործութիւն. (Մաքս. ի դիոն.։)
Յիսրայէլ անուն փոխեցաք, աստուածատեսագոյնք լեալք. (Միսայ. խչ.։)
Գիտացեալ զընդդիմակացութիւն նոցա, եւ զանփոփոխ յօժարութիւնն։ Տեսեալ զնորա զընդդիմակացութիւնն անխոնարհելի։ Զի մի՛ յաղթեսցէ մարդկային ընդդիմակացութիւնն. (ՃՃ.։)
Պօղոս զառաջին իւր հալածիչն լինել յիշէ, եւ զնախանձուն փոփոխումն, զի ընդդիմահարութեամբն առաւել փառաւորեսցէ զբարեգործն. (Ածաբ. կիպր.։)
Փոփոխելն զկերակուրս ի կերակրափոխութեամբ, եւ անաշխատ հանգստութեամբ պատուել զօրս զայս. (Յհ. իմ. ատ.։)
Անմիտ հանճարաբանութիւն մոգին դստեր վասն նոխազին. (Խոր. ՟Բ. 67։)
Արիստոտէլականք տեսաւորութիւնք դիւրք են, իսկ յարմարաբանութիւնն դժուարապատում։ Պղատոնականքն տեսաւորութիւնք՝ ամենեւին խորինք եւ դժուարք, իսկ յարմարաբանութիւնն դիւր եւ ճոխ։ Ասելովն՝ համառօտ ընձեռութիւն՝ յայտ արար, թէ ի ձեռն երկայն յարմարաբանութեան ոչ առնեմ անհաւաստութիւն. (Անյաղթ պորփ.։)
Ի բոլորն լուծանելոց եւ ի տիեզերապետութենէ։ Նշանակէ զաստուածացելոյ հակառակամարտին ճոխութիւն ի տիեզերապետութենէ լուծանել. (Խոր. հռիփս. Սհկ. արմաւ.։)
կենդանագիրք յորժամ պատկեր գրիցեն, խտագոյն առ օրինակն հայեցեալ՝ զանտի կերպարանն առ ինքեանցն փոփոխել փութացեալք արուեստասիրութիւն. (Բրս. առ աստուածաբ.։)
Հատուցումն. փոխարէն.
Եւ ոչ բարեացնփոխանակատուութիւն. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Փոխադարձ կարգ. եւ Հակառակադասութիւն.
Փոխեցին զկենն առ եչ». իմա՛ ըստ յարմարութեան փափուկ տառիս յն. γ . զոր օրինակ ἄγιος որ է սուրբ, բացատրի յայլ լեզուս հնչմամբս՝ ա՛յիօս, ա՛ղիօս, ա՛կիօս, հա՛ճիօս. յորմէ եւ ἄγια σοφία , այա սօֆիա։ Որպէս եւ յայլազգականն գրեալ բառքդ էկէր, էկրի, կիւվէկիւ, առաւել հնչին էյէր, էյրի, կիւվէյի։
ե. Ի տառադարձութեան դնի փոխանակ յն. --, եւ ո՛չ --, որ լինի է. իսկ յն. --, ի մեզ լինի ի։
Զօրութեամբ իմանալի՛ է՝ նաեւ ո՛ւր ուրեք կարծին կորուսմամբ ձայնաւորի հոլովեալ անուանք. զոր օրինակ, բիծ, բծի. գիր, գրոյ. մարմին, մարմնոյ. լիր, լրի. լուր, լրոյ. տուրք, տրոց. ջուր, ջրոյ. կառափումն, կառափման, եւ այլն. որք չունին ինչ կորուստ, այլ ձայնաւորքն այն փոխեալ են ի ը ՝ սղելի, կամ զօրութեամբ հնչելի. իբր բըծի, գըրոյ, մարմընոյ, լըրի, լըրոյ, տըրոց, ջըրոյ, կառափըման, եւ այլն։ Ըստ նմին իմա՛ զնուագելն ի Շարականի՝ մանըկանց, այսինքն մանկանց. զի սեռականն բառիս մանուկ, լինի մանըկան. այլ սղելով ասի՝ մանկան։
Գտանի ի մեզ սովորաբար ի մէջ բառից առ որոշումն հնչմանց եւեթ. այլ ի յանգս ո՛չ երբէք, եթէ ոչ քերթողաբար. որպէս ռմկ. ը, վարի իբրեւ զյօդ, եւ իբրեւ նշանակ հայցական հոլովոյ։ Իսկ բառք սկսեալք տառիւս ը, կա՛մ են ի փոխ առեալ յայլոց ձայնաւոր տառից, եւ կամ ածանցք ձայնիցս Ընդ, Ըստ. զորս տեսցես։
Կ. Տառադարձութեամբ դնի ի մեզ փոխանակ տառից յն. κ եւ լտ. c զոր օրինակ Կղեմես, կղեմայ կամ կղեմենտոսի, իբր Κλήμης, Κλημέντος Clemens, Clementis. Մակեդոնիա, իբր Μακεδονία Macedonia. Սիկիլիա կամ սիկեղիա, իբր Σικήλια Sicilia. կենտրոն. իբր κέντρον centrum.
Ղ. Դնի ի մեզ, ուր ուրեք յայլ լեզուս է լ. որպէս ղեւի, ղեւոնդ, ղամբար, էղի էղի. եւ այլն։ Իսկ γ տառն յունաց դուն ուրեք լինի ի մեզ ղ. այլ հասարակօրէն փոխի ի գ. զոր օրինակ ղաթոն, կամ ագաթոն. գէորդ, գրիգոր եւ այլն։
Գիր բաղաձայն, ի կարգէ կիսաձայնից եւ կրկնակաց, անուանեալ ի մեզ Շա, կամ Շայ. որ ըստ արաբ. եւ եբր. շին. իսկ յայլ լեզուս կա՛մ պակասի այս ձայն, եւ կամ բացատրի կրկին եւերեքկին տառիւք, ոս, ոչ, սչհ, սք, քհ. եւ ըստ յն. քսի՛, եւ ս, որք երբեմն տառադարձութեամբ փոխին ըստ հայումս ի շ. զոր օրինակ Արտաշատ, արտաշէս. ի յն. ասին արդաքսա՛դի, արդաքսէ՛րքսիս. որպէս եւ Շաբաթ, շամրին, շամրտացի, շամիրամ, շիղայ, շմաւոն, շուշան, շօշ, շապուհ. արշակ, վշտասպ, եւ այլն. ի յն. եւ յայլ բազում լեզուս ս տառիւ արտասանին։
Թո՛ղ զի եւ հայկական բառքս Շէն, շուք շատ, շուն, շան, եւ այլն, յայլ բարբառս փոխանցեալ հնչեն, սքինի՛, սչէ՛նա, սքիա, սա՛դիս, քիօն, քնիօս, քանիս. (զոր եւ գաղղ. գրէ քհիէն եւ հնչէ շիէն ) եւ այլն։ որպէս եւ ի մեզ՝ Շիթել, եւ Խայթել՝ են նոյն։
Քացախ էարբ, լեղի եկեր. (ո՞. որ զջուրն ի գինին փոխեաց. Առ որս. ՟Գ։)
Գիր ձայնաւոր, իւրեւ անուան ակոչեալ, Ո՛, ո՛յ, ո՞ւո, որպէս ի բնէ երկբարբառ, իբրու լտ. s, եւ յն. ο , միացեալ։ Սո՛ւղ է որպէս օ՛ յունաց, որ կոչի օ՛ միքրօն (այո ինքն փոքրիկ). իսկ ո՛վ ՝ լինի երկար, որպէս ω , օ մէկա (այս ինքն մեծ ω ) յունաց։ Վասն այնորիկ ըստ կանոնի նախնեաց հասարակօրէն ο յն. ի մեզ փոխի ո կամ աւ. իսկ ω , փոխի ի ով, եւ դուն ուրեք աւ, իմա՛ հնչմամբս օ։
Տ. Ի տառադարձութեան յայլոց ազգաց փոխի ի մերս դ. եւ դ այլոց՝ ի մերս տ. զոր օրինակ, յն. տի՛տիմօս, դիրիտա՛դիս, բէ՛դրօս, արիսդօդէ՛լիս. , ըստ հյ. դիդիմոս. տրդատէս. պետրոս. արիստոտէլ։
Նա՛ զի եւ չիք իսկ առ քեզ ցասումն սրտի։ Նա զի զաղջամղջին սեւութիւն գունոյն փոխարկել ի ձեան պայծառութիւն։ Նա զի եւ տապան իմն է մաքրական։ Ամենայն ինչ քեզ զօրելի է. նա՛ զի եւ ընդ անտկար կարելոյդ եւ կամելոդ է ախորժելի. (Նար.։)
իգականն դերանուանցս Սա, սորա. սոքա, սոցա. յարմարեալ յունական յանգի կամ յօդի յիգականն, ἠ, ὴ , ի՛ որ փոխանցի ի հյ. է, եւ ա.
Ետու քեզ քակոր արջառոյ փոխանակ աղբոյն (կամ աղբին) մարդոյ։ Աղբոյ աղաւնեաց։ Շուրջ զդովաւ բրեցից, եւ արկից աղբ։ Մոխրով եւ աղբով ելից զգլուխն իւր։ Եղեն դիակունք նոցա իբրեւ աղբ զճանապարհաւ։ Իբրեւ զհող, եւ իբրեւ զաղբ. եւ այլն։
Յարոյց ինձ Աստուած զաւակ այլ փոխանակ Հաբիլի։ Փորեաց այլ ջրհոր։ Զեօթն ամ եւս այլ։ Ի թագաւորութենէ ի ժողովուրդ յայլ։ Զայցելութիւն նորա զայն այլ տարցի։ Այլով կերպարանաւ. եւ այլն։
ԱՅԼ ՅԱՅԼՄԷ ԼԻՆԵԼ. ἅλλος ἑξ ἅλλου γίνομαι. alius ex alio efficior. Այլայլիլ. յայր այլ փոխիլ. այլափոխ իմն լինել. զգածիլ յոյժ ուրախութեամբ կամ երկիւղիւ. ուրիշ մարդ դառնալ, փոխուիլ, եւ շուարիլ. թեպտիլ օլմագ, պիր դարզ օլմագ.
Այլ յայլմէ եղեւ (Զաքէոս), փոխանակ մաքսաւորի նախանձաւոր, փոխանակ անհաւատի հաւատացեալ. (Ոսկ. զաքէ.։)
Փոխակերպեալք Քրիստոսիւ առ այլ ի յայլմէ. (Նար. մծբ.։)
այլայլել. փոփոխել.
ԱՅԼ ԸՆԴ ԱՅԼՈՅ. Այլ ոք փոխանակ այլոյ, եւ այլ ինչ փոխանակ այլոյ իրիք. ուրիշ մը, ուրիշ բան մը.
Իբրեւ արտաքս ելանեմք, դարձեալ այլք ընդ այլոց լինիմք". այս ինքն փոփոխիմք. ուրիշ մարդ կդառնանք. (Ոսկ. մտթ.։)
ԱՅԼ. իբր այլ եւ. այլ գլխովին իսկ, անգամ. հա՛պա, ալ. հէմ. պիլէ. տէ. որպէս եւ ի լտ. փոխանակ ասելոյ sed etiam, առընտիր մտենագիրս երբեմն գրի sed.
Զի ընդ այնոսիկ քրիստոնէից փոխանակեսցէ. (Յհ. կթ.։)
Ճառել, եւ այն չափաւորապէս։ Սակաւք եղիցին, եւ այն հանդարտութեամբ։ Փոխել, եւ այն՝ ճշմարիտ վկայիւք. (Շ. թղթ.։)
Յանէից փոփոխեալք՝ առին զէութիւն. (Շ. ամենայն չար.։)
. ԳԱԶԻ ԽԻԺ կամ ԽԷԺ կամ ԿՌԷԺ. τραγάκανθα (նոխազափուշ). tragacanthum, hyrcina spina, gummi adraganthum Ձիւթ փշուտ բուսոյ գազի՝ յարմատոյ նորին ճեղքելոյ. քիթրա, քիթրէ։ (Բժշկարան.։ Գաղիան.։)
ԳԻՆ. իբր Գնումն. փոխանակութիւն. տուրեւառ. վճարք.
Արմատ Գոռալոյ, եւ Գոռոզի. Գոռումն. գոչումն. դղորդ. խրոխտումն. յոյզք. գրգիռ մարտի. կուռ կուռ, որոտում, կռիւ. կիւռիւլթիւ.
ԳՈՌ ա. Խրոխտ. ահընկէց. բուռն դիմակաց.
Զամբոխն ի բազում դասս որոշել, եւ ի վերայ իւրաքանչիւրոց դասուց զընտիրս ի ճարտարացն վարդապետս կարգել. (Խոր. ՟Ա. 15։)
Զարեւագալին սաղմոսսն ասել՝ ըստ դասուց վերաձայնութեամբ։ Պաշտել զխոնարհեցո՛ վերաձայնութեամբ ըստ դասուց. այսինքն դաս առ դաս, փոխ առ փոխ. (Յհ. իմ. ատ.։)
Եւ ի վերայ ամենայնի զսէրն, որ է զօդ կատարմանն. (Կող. ՟Գ. 14.) (ուր գրի եւ վրիպակաւ զարդ, փոխանակ գրելոյ զաւդ)։
Որ շատ խօսի, ապաքէն ըստ (կամ ընդ) նմին եւ լսիցէ. (Յոբ. ՟Ժ՟Ա. 2.) յն. փոխանակաւ կամ ընդ հակառակն լուիցէ։
Սոյնպէս լինի առընթեր աներեւոյթ բայից՝ յունական ոճով, փոխանակ դերբայի՝ որ չիք առ յոյնս. զոր օրինակ,
Ադամ եղեւ (իբր զմի ի մէնջ), փոխանակ զի ասիցէ, թէ կամեցաւ լինել. այլ եղեւ ըստ դնել մտաց իւրոց չարաց. (Եփր. ծն.։)
Ըստ իրիք տարբերութիւն՝ զգոլն նորին գոյացութեան ոչ փոփոխէ։ Փայտ առ փայտ՝ մեծ ըստ իրիք է, եւ դարձեալ նոյնպէս փոքր երեւի. (Կիւրղ. գանձ.։)
Վերարկու փոխանակ մորթոյ ձմերայնի. (Փիլ. տեսական.։)
Փոխանակ համբարուաց՝ Ակիղաս ասէ, դեւք թաւք եւ հերաւորք. (Ոսկ. ես.։)
պակուցանես զդիւափազանգ դիցն կայս ... զքաղդէական մոխրապաշտութեանցն զիղձս. (Անան. եկեղ։)
Ոչ գողացաւ զնա ընչիւ (այսինքն իւիք, կամ ինչ մի ի նմանէ)։ Առանց տարեր ընչի (այսինքն իրիք) պիղծ է եւ ոչ եթէ բնութիւն նորա պիղծ է։ Ի չա իրաց ընչէ։ Մատնեաց զնոսա՝ ոչ ի ձեռն այնր ընչի՝ զոր ատէին։ Ի մէջ երկուց ընչից մտին։ Մի՛ կորիցէ անձն կատարեալ փոխանակ փոքր ըիչի. (Եփր. ծն.։ Եփր. ել.։ Եփր. հռ. եւ այլն։)
ԻՒՐ, կամ ԻՒՐԵԱՆ, րեաբ, կամ րեւ, կամ րեաւ, իւրեանք, եանց, եամբք. գ. դերանուն էական. αὑτοῦ, ἐαυτοῦ sui ipsius, sibi, se եւ այլն. Ինքեան. անձին իւրոյ. ինքեանք. իսկ փոխանակ եզակի ուղղականի պակասելոյ՝ դնի ինքն կամ Անձն. ինքը, իր, իրեն, իրենք, իրենց.
Զազոխն՝ այժմիկ (այսինքն այն ինչ) ասացեալ խաղող, եւ կամ զխակ թուզսն անուանեալ, մրգաքաղել կամիցի. (Պղատ. օրին. ՟Ը։)
Վասն սոխից. (Վստկ. ՟Մ՟Հ՟Է։)
Զժողովս ջուրցն կոչեաց ծովս (որ եւ լծ. ընդ ժողով)։ Ի վերայ ամենայն ձկանց ծովու։ Ետուր եւ ի ծովու ճանապարհ։ Ի կարմիր ծովուն։ Զծով ի ցամաք, ե զցամաք ի ծով փոփոխեալ։ Ի ծովն աղի, որ է ծով աղից. եւ այլն։
ԾՈՎ կոչի ի սուրբ գիրս եւ Արեւմուտք, զի միջերկրականն ծով է յարեւմտից կուսէ պաղեստինու. Տե՛ս (Ծն. ՟ժգ. 14։ ՟գ. թգ. ՟է. 25։ Եզեկ. ՟Խ՟Ը. 18։ Դան. ՟Ը. 4։ Այլ ի Սղ. ՟Ճ՟Ղ. 3.) դնի փոխանակ հարաւոյ. զի ի հարաւակողմն հրէաստանի անկանի կարմիր ծովն, մեռեալ ծովն, եւ օվկիանոսն գլխովին.
ՀԵՏ մանաւանդ ՀԵՏՔ. ἵχνος vestigium. (լծ. թ. իզ. հյ. ոտ, եւ ետ, յետ. ուստի Զհետ, Հետեւել, եւ այլն) Ոտնատեղի. նշան ոտից յետ կոխելոյ եւ անցանելոյ. շաւիղ. նիշ եւ մնացորդք իրաց. նմանութեամբ՝ Օրինակ հետեւելի.
πυκνός densus, spissus, et multus συνεχός continuus. Խիտ. կուռ. պատարուն. լի. յաճախ. անընդհատ. տխած կոխած, լեցուն.
Հոծ բազմամբոխ լիութեամբ. (Ագաթ.։)
Ի սեռականէ բառիս Ձիր. (լծորդ եւ ընդ Զուր. ռմկ. զուրի. որպէս եւ ընդ յն. լտ) δωρεάν gratis, immerito. Իբր ձիր իմն կամ պարգեւ կամ շնորհս առնելով. առանց փոխարինի. անվարձ. անպարտ.
Փառք ծրոց ալիք. եւ ո՛չ (եթէ) երեւեալ ի ծաղկի մազոյն, այլ վարուցն փոխումն. (Համամ առակ.։)
Այսպիսեացս է իմն ընդ մէջ։ Ընդ մէջ ասեմ այսոցիկ, որոց իբր պատահումն։ Ոչ միայն զընդմէջսն, այլ եւ ոչ զներհականն ընկալցի ոխ. (Անյաղթ ստորոգ.։)
Ելանել կամ բառնալ ի միջոյ։ Հանել կամ փախչել ի միջոյ բաբելոնի։ Ի միջոյ մեղաւորաց փոխեցաւ.եւ այլն։
Անպէտ բառ, փոխանակ ասելոյ, Մի, միոյ (կամ միոյր), միում. εἶς, μία, ἔν unus, -a, -um.
Ներբողեան. Ներ՝ բառ է ի քերականիցն՝ նախդիր բանի, որով ճոխացուցանէ ի խորութիւն զասացեալն. (Շ. բարձր.։)
Եղեալ շփից ամբոխութեան. (Խոր. ՟Գ. 67.)
Լեալ աղմուկ շփոթի յամբոխութեանն։
Փոխանակ գրելոյ Վէգ. որպէս քուեայ. կիվոս. κύβος cubus, tessera. ... (որպէս եւ ՏԱՊԱԼԻ. իբր ռմկ. թավլի ).
Դրունք յողջոց մարգարտաց։ Նոցա գիր մի շնորհեաց (ի փոխել զանունն), եւ սմա զողջն փոխեաց. (Վրդն. երգ. եւ Վրդն. ծն.։)
ποῦς, πόδος pes, pedis. Խարիսխ մարմնոյ երկրակոխ. գործի քայլելոյ կենդանեաց. ստորին թաթք. յորմէ Հետք (նիշ ներբանաց ոտից), եւ օդ ( ոտից աման. ուստի լտ. ո՛ւտօ ). Արմատ է եւ յն. եւ լտ. բառից, բո՛ւս, բօ՛տօս. բէ՛ս, բէ՛տիս. իտ. բիէ՛տե, բիէ՛. որք առաւել մերձին ի պրս. բա՛, բա՛յ, բէ՛յ, բայի՛ն. տե՛ս եւ ԱՔ, ԱՔԵԱՑՔ. ոտք. տոտիկ.
Չգտեալ աղաւնոյն հանգիստ ոտից իւրոց։ Լուասցեն զոտս ձեր։ Լո՛յծ զկօշիկս յոտից քոց։ Կարճեա՛ զգնացս ոտից։ Ձեռն ընդ ձեռին, ոստ ընդ ոտին։ Ոտն յոտանէ փոխել.եւ այլն։
Զոտս իւր ամբարձեալ յակոբայ՝ գնալ յերկիրն արեւելից։ Առեալ զոտսն իւր անդէն ի մահիճսն՝ պակասեաց (իբր կծկելով զինքն)։ Անկեալ առ ոտս նորա՝ ասէ։ Տալ տեառն զնոսա ընդ ոտիւք նորա (յն. հետովք)։ Օրհնեաց զքեզ տէր աստուած յոտին իմում ( այսինքն յետ գալստեան իմոյ այսր)։ Ահա ոտքն՝ որ թաղեցին զայրն քո ի դրանն, հանցեն եւ զքեզ (այսինքն ժիր ոտիւք երիտասարդք)։ Զոտս արձակէին, փախոտեայ գնային։ Զոտս արձակեաց՝ հար զհրէայն եւ անդէն սատակեաց։ Առ ոտն կոխեսցես զառիւծն եւ զվիշապն. եւ այլն։
Միայն զկամելս իմ ի բարին՝ ընկալ փոխան յոբայ ջանին. (Յս. որդի.։)
Ընդ ջոկս հովուացն։ Վկայիցն ջոկք։ Ջոկք աթոռաց. (Լմբ. վերափոխ.։ Սիսիան.։ Շար.։)
Զաղախին կզոց, եւ զերկրպագու սոխոյ։ Արդ եւ սոխոց անգամ երկիր պագանեն ոմանք. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 8։ Կոչ. ՟Զ։)
Կրոմին, սոխ. (Գաղիան.։)
Յիշեցաք զպրասն, եւ զսոխն, եւ զխստոր. (Թուոց. ՟Ժ՟Ա. 5։)
Ոչ փաթութի յուռկանս տեսոյ պոռնկին. քանզի փոխանակ լկտի տեսոյն ունի ի սրտի իւրում եւ առաջի աչաց զերկիւղ դատաստանացն. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 14։)
Առ նոսա (առ անբանս) վաղվաղակի շիջանի ցհասումն, եւ ի քեզ ոխակալութիւն ի տեւ պահի. (Ոսկ. ես.։)
Յորժամ ի պատկերացն փոփոխեալ դրեն (նկարիչք), բազում անգամ՝ որպէս ի դէպ է՝ ի սկզբան տպացն ի բաց նուազին. (Բրս. գորդ.։)
Ի գեղեցի՞կ ձայնաւորութիւն, եւ ի քա՞ղցր երգս (պարծիցիս). ո՛չ որպէս սոխակն եւ ճպուռն, եւ փաղն, եւ յուշկապարիկն. ((յն. լոկ, կարապ եւ սոխակ. ) Ոսկ. փիլիպ.։)
Տեղեկացեալ՝ փոխանակ քաջի զբարին գտաք (յայլ լեզուս). որ թէ բառքդ զանազան թուին, այլ զնոյն ունին տարացոյց, զբարին քաջ գոլ, եւ զքաջն բարի։
Դժոխք եւ կորուստ անյագ են, նոյնպէս եւ աչք ագահ մարդոյ (կամ մարդկան). (Առակ. ՟Ի՟Է. 20։)
Դժոխային ագահ. (Նար. ՟Ծ՟Զ։)
մանաւանդ ԱԹԵՐԱՅ. բառ յն. ἁθήρα, athera, pultis genus Փոխինդ. խիւս. կերակուր. զանգուած կամ թան ի խմորոյ եւ յարմտեաց. խամուր, լօգմա, պուլամաճ, լափա, ղըրմաճ, հէրիսէ եւ այլն.
Ի յաթոռս ծերոց բազմեալ. Նստաւ ճոխութեամբ ի յաթոռն իւրական. (Նար.։)
ԱՐԿԱՆԵԼ ԶԱԹՈՌ, է Դնել առ ի նստել։ ՟Ունել կամ առնուլ զաթոռ՝ է Վարել զիշխանութիւն, կամ յաջորդել։ ՟Փոխել զաթոռ՝ է Տեղափոխել զկայան տէրութենէ։ Տե՛ս ի վեր եւ յայլ գիրս։
Ելոյծ զնա պատիր, աղու, եւ դագ բանիւք։ Վատթարն չարաբարոյ՝ դժոխաբարկ, աղու, նենգաւոր։ Աղու իմաստութեամբ է լի, ոչինչ առողջ խորհեալ. (Փիլ. սամփս. եւ լին։)
Որ յոյժ դժոխախեռ՝ աղու եւ դագ բանիւքն վարէր։ Զոր ի վաղնջուցն աղուն որսացեալ խորամանկութեամբ. (Պիտ.։)
Թուի որպէս եբր. ամէթ, էմէթ. Ճշմարիտ. ուղիղ. անփոփոխ. հաստատուն. զօրաւոր. գավի, սապիթ. եւ բարգաւաճ. բերրի.
(Յարեւէն եւս անկաւ, այլ փոփոխութեամբ կարգի բանիցն։) (Սարգ. յկ. ՟Թ.)
Փոխանակ կեանս առնելոյ՝ զարեւ հատէք, ասէ. (Եղիշ. ՟Ը։)
Յարօտ գառինն, եւ ի կոխան եզին։ Եղիցի յարօտս էրէոց։ Զամենայն շաւիղս յարօտս նոցա։ Սպառեաց տէր զարօտս նոցա. եւ այլն։
Քան զոր (զառաքինութիւն), ոչինչ ճոխութիւն եւ բաստ՝ պանծալի եւ երանելի է. (Սարկ. քհ.։)
Առանձին բարք են հեբրայեցւոց՝ կրկին զբանն ասել, երթալով երթայցես, եւ կելով կեցցես, եւ մահու մեռանիցիս. փոխանակ ասելոյ՝ թէ երթիցես, եւ կեցցես, եւ մեռանիցիս. (Կիւրղ. ծն.։)
Կոխեաց զհուր, բթեաց զսուր. (Գր. հր.։)
Եւ փոխեաց զվարձս իմ զտասն բծացդ. (Ծն. ՟Լ՟Ա. 7. եւ 41։)
ԳՐՈՀ գրի եւ ԳՐՈԽ. պ. գիւրուհ, կիւրուհ. Ժողովուրդ. ամբոխ. ազգ.
Զհետեւակազօր գրոխսն։ Ազատագունդ սակաւաձեռն գրոխիւ. (Արծր. ՟Դ. 5. եւ 7։)
Դոխամբ ցորեանն յերկան սորի, ուստի ալիւր եւ հաց լինի. (Տաղ.։)
Խառնաղանճ ամբոխիւն դռոթ տուեալ։ Եւ ցրուեալքն դռոթ տուեալ դարձան յիւրաքանչիւր տեղիս. (Արծր. ՟Գ. 6. 13։)
դռոյթք. Գրոհ. ամբոխ. եւ Յարձակումն ամբոխի.
Փոխանակ ցորենոյ բուսցի եղիճ. (Յոբ. ՟Լ՟Ա. 40։)
Փոխանակ դժնկին նոճ ելցէ. սիմաքոս փոխանակ դժնկին եղիճ ասէ. (Ոսկ. ես.։)
Սուրբ Յակոբ ... կոչեցաւ Զգօն, այսինքն է հանդարտ, իբր թէ հեզ. որ է հաստատուն, այս է անփոփոխ. (Նար. մծբ.։)
Ամենայն ձի՝ խրոխտ, եւ ամենայն ոչխար՝ զգօն. (Լմբ. իմ.։)
Եթէ իցէ. իմացս ի դժոխս, եւ դարմանս ի դիւէն. (Ոսկիփոր.։)
Լայն եւ ճոխ բանիւ. (Նախ. ՟ա. մակ.։)
Որպէս Լայնաբար, կամ ճոխաբար. Ղուկասլա՛յն եւ ընթարձակ գրեաց, զի եւ պօղոս յորդառատ էր ի բանս. (Տօնակ.։)
Րէ եւ ռայ լծին փոխանակ միմեանց։ Զոյն երկբարբառ ասէ, զի ընդ ւիւնի լծի ի բազում տեղիս։ Յորժամ եչ եւ այբ բազում անգամ լծին ի բազում տեղիս. (Երզն. քեր.։)
Փախչել եւ փոխիլ ի խցկեն. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Եւ խրոխտացեալ կառին, (կամ կառի) եւ նորին Նմանեացն, ասեն՝ թէ մեք հարկանօղ գոլով, եւ այլն. (Մխ. առակ.։ Իսկ ի բառս Գաղիան. Կառն եւ Թաղիք իբր նոյն դնին։)
Զկերպից մարդկան փոփոխումն։ Գուցէ նախախնամութեան սակս զտարբերութիւն կերպիցն. (Նիւս. բն. ՟Խ՟Ա։)
այսինքն զխարդախ կերպարանափոխութիւն. յն. παλιμβωλία, versutia.
κλών plantae pedum. Ներբան ոտից, որ թողու զհետս ի կոխելն, որպէս թէ զկնիք իւր ի վերայ հողոյ. կամ որ նոյն է, յետին եւ ստորին կողմն ոտից. (ուստի եզականն ունի լինել, Կին, կնի, յորմէ Զկնի, այսինքն զհետ. եւ յոք. կինք, կնեաց.) դապան, այա.
ԿԻՆՔ 2 գ. Ներբան ոտից, որ թողու զհետս ի կոխելն, որպէս թէ զկնիք իւր ի վերայ հողոյ. կամ որ նոյն է, յետին եւ ստորին կողմն ոտից. (ուստի եզականն ունի լինել, Կին, կնի, յորմէ Զկնի, այսինքն զհետ. եւ յոք. կինք, կնեաց.) դապան, այա.
կզից եւ շանց եւս երկիրպագանեն։ Փոխանակ եգիպտացւոց կզից եւ շանց, եւ ազգի ազգի մոլորութեանց. (Կոչ. Զ. եւ ԺԳ։)
(Զեբիպտոս) զաղախինն կզոց, եւ զերկրպագու սոխո