Ոխ, ի, ոյ, ից

s.

rancour, inveterate hatred, resentment, concealed hate;
—ս ունել ընդ ումեք, —ս պահել ումեք, —ս ի մտի ունել, to harbour resentment, to hate, to owe or bear a grudge, to have a grudge or spite against, to bear malice or ill-will;
cf. Մթերեմ.

Other definitions containing this entry

Անցուցանեմ, ուցի

to pass, to cause to pass;
to transmit;
to dissipate, to drive away;
to consume, to employ;
to transport;
to carry back;
to pierce;
to twine;
to enchase;
to omit, to pass over;
to surpass, to excel;
— զմեղս, to pardon sins;
— զաւուրս՝ զժամանակ կենաց, to pass away the time, to live;
— զճրագ՝ զհուր, to extinguish or put out the candle or fire;
— ընդ սուր՝ ի սայր սուսերի, to put to the sword;
— դրամ փոխանակալ or ի ձեռն դրամափոխութեան, to remit money, to send letters of change;
— զզաւակն, to miscarry in child-birth;
— զանցուցանել, to excel, to surpass, cf. Անցանեմ զանցանել;
— ընդ թիւ, to count, to enumerate;
— զցասումն, to appease anger;
— զքննութիւն իւր, to pass one's examination;
չարիս — ընդ, to hurt some one.

Անփոխ

cf. Անփոփոխ.

Բդեշխ, եշխի, աց

consul;
mayor;
prince;
փոխանակ —ի, proconsul, cf. Անթիհիւպատոս, cf. Անթիպատոս.

Երկակշիռ

beam, lever of an engine;
— դրամահատ, lever for coining;
— փոխարինիչ, compensating balance.

Ընդ

to, at, towards, by;
through;
among, in the midst, into, in;
with;
for;
under, below;
upon;
soon, as soon as;
in the place, instead, of;
հայել — երկինս, to look at the sky;
թագաւորել — նորա, to reign instead of him, to succeed him;
տուր — իմ եւ — քո, give for me and for you;
— աղօտ, obscurely;
— ամենայն, totally, in all;
— ակամբ հայել, to look upon one with an evil eye or with aversion;
— ձեռն, with or by the hand;
— մէջ, in;
into, inside, in the midst;
through;
— մէջ կարել, to split, to. pass or go across;
— աջմէ, to the right;
— գիրկս մտանել, to draw the bow strongly;
— ժամս ժամս, sometimes;
— խաբս, fraudulently, erroneously;
— խազ, կատակս, ludicrously, facetiously;
— այր եւ — կին, as much the man as the woman;
— ծառով, under a tree;
փոխանակ — այնր, for it;
— մի բերան, with one voice, unanimously;
դիր զգիրսդ — այլս, put these books with the others;
եկ — իս, come away with me;
— անցանելն, going along;
— ո՞ր ճանապարհ, by what road ? — արեւելս, towards the East;
— ամենայն երկիր, in all countries;
անցանել — Կարին, — այն, to pass through Erzerum, to go that way;
— ջուր եւ — ցամաք, by sea and land;
— երկինս եւ — երկիր, between heaven and earth;
— հեծեալ եւ — հետեւակ, between cavalry and infantry together;
— աւուրսն — այնոսիկ, — ժամանական — այնոսիկ, — այնու ժամանակաւ, in those days, at that time;
— շատ եւ — փոքր, more or less, a little more, a little less;
— այս եւ — այն, between this and that;
altogether, unitedly;
ընկենուլ — պատուհանն, to throw out of window;
— ամենայն տեղիս, every where;
— մահճօք, under the bed;
— երկնիւք, under heaven;
— իւրեւ or իւրեաւ, under him;
— պատրուակաւ, under pretence;
— առաւօտն, այգն, at break of day;
— երեկս, երեկոյս, or երեկոյն, towards the evening;
մեկնեցաւ — լուր համբաւոյ գալստեան նորա, he set out on the report of his coming;
— հակառակն, on the contrary;
cross-wise;
— միտ ածել or հարկանել, to think, to reason in one's mind;
— ոտն հարկանել, to trample under foot;
— թիւ մտանել, to be reckoned among;
— ամս տասն, during ten years;
եօթանասուն եւ հինգ ամք — ութ հարիւրով, eight hundred and seventy five years;
— փթթելն եւ գօսասցի, it will fade as soon as it uncloses.

Թափեմ, եցի

to overturn, to cast down, to fling or throw down;
to spill;
to empty, to exhaust;
to take away, to take by force, to possess one's self of;
to cast off;
to disengage, to deliver, to release, to relieve;
թափել զատամն, to extract, to pull out, to draw a tooth;
թափել զդրունս, to unhinge the doors;
բեւեռովք զբեւեռ թափել, one nail drives out another (new things or persons make old ones forgotten);
cf. Բեւեռ;
թափել կապուտ, աւար բազում, զկապուտ սաստիկ, to make a great booty, to pillage, to sack;
թափել զոք յիմեքէ, to despoil, to deprive of;
թափել զոգի ուրուք, to harass, to hold in suspense;
թափել զքուն, to rouse one's self, to awaken;
թափել զգինի, to get sober again, to sleep off drunkenness or debauch, cf. Աթափեմ, cf. Զգաստանամ;
թափել զոք ի ձեռաց ուրուք, to save one from the hands of another, to liberate, to rescue;
թափել զբարկութիւն յումեքէ, to free from the effects of another's resentment, to pardon;
թափել ի բաց զոգի, to die, to perish;
թափել զցասումն, զոխս ի վերայ ուրուք, to vent one's anger, to wreak one's vengeance;
թափել զթոյնս յոք, to give vent to one's angry passions;
թափել զմաղձն, to discharge ones bile, to vent one's spleen;
ածել —, to add, to subjoin;
to conclude;
թափել զտունն, to remove, to change habitation, to empty a house of its furniture;
թափել զսուր իւր յոք, to draw the sword against, to brandish the sword;
թափել զբաժակ, to drink off the cup to its dregs;
to drink up;
թափել զանձն, to escape, to disengage one's self, to get rid off, to abscond, cf. Նուաստանամ;

Թեւակոխումն, ման

cf. Թեւակոխութիւն.

Խոխոտիմ, եցայ

cf. Խոխոտեմ.

Խոչ, ից

obstacle, opposition;
embarrassment, inconvenience, difficulty, hitch, hinderance, clog;
the spines of the hedgehog;
— խափանարար, great obstacle, impossibility;
ահա — անկոխելի, there is an insurmountable difficulty;
— եւ խութ լինել, to hinder, to clog, to embarrass, to prevent, to be a bar to;
տապալել զամենայն զխոչ եւ զխութ, to surmount the greatest obstacles;
cf. Խութ.

Խրոխտ, ից, աց

—, խրոխտաբար, haughtily, proudly, in a bold manner.

Խրոխտիմ, եցայ

cf. Խրոխտամ.

Խրոխտումն, ման

gasconade, bravado, empty boast, rodomontade;
defiance, insolence, haughtiness;
չզիջանել ի խրոխտմանէն, to lose nothing of his arrogance.

Ծնունդ, ծննդեան, ծննոդոց

childbirth, confinement, delivery, lying-in;
birth, nativity, filiation;
origin, rise, source;
generation, race, offspring;
infant or child;
fruit, production;
effect;
horoscope, nativity;
—ք, posterity, children, descendants;
խթումն ծննդեան, Christmas-eve;
— Քրիստոսի, Christmas, nativity of our Lord;
—ք or գիրք ծննդոց, Genesis;
վերստին —, regeneration, renewing;
միւսանգամ —, resurrection;
— մտաց, conception, conceit;
— լուսնի, new moon;
— փոխոյ, interest;
usury;
— կենդանեաց, brood, litter, covey;
մերձ ի —, near lying-in;
about to bring forth young;
կալ ի ծննդոց, to cease from bearing, to become sterile;
օր ծննրոց, anniversary of birth-day;
երկիր ծննդեան իմոյ, my native country or soil, birth-place, home.

Ծրարեմ, եցի

to envelop;
to pack;
to wrap up;
to roll;
— զվաճառս, to pack up;
զխրոխտ գագա թունս յամպս ծրարէին, they reared their proud heads to the skies;
որոյ գագաթն յամպս ծրարի, whose top cleaves the skies.

Կանջուխ

cf. Կանճոխ.

Կնճիռն, ճռան

knot, tie;
pucker, wrinkle;
frowning, frown;
embarrassment, entanglement, complication, intrigue, scrape, difficulty, hinderance, hitch;
— ծնանել յերեսս, to contract or knit one's brows, to frown;
to look gruff, to put on a surly look;
to turn up one's nose, to make wry faces;
հատանել՝ բառնալ զ—, to decide a question, to solve or set at rest a disputed point;
— կտաւոյ, plaits, folds;
— խաղողոյ, husks of pressed grapes;
cf. Կոխած.

Հանդարտեմ, եցի

to be appeased, calmed, tranquillized;
to abate, to be settled, to diminish, to assuage;
to hold one's peace, to keep silence;
to support, to endure, to suffer, to resist, to be able;
— զկիրս, զամբոխեալ միտս ուրուք, to calm the passions, to relieve anxiety.

Հատուցանեմ, ուցի

to render, to restore, to give back;
to pay, to discharge, to acquit;
to disburse, to lay out;
to recompense, to satisfy, to make amends, to compensate, to indemnify;
to cut;
— ի ստենէ, to wean, to take from the breast;
— զփոխարէնն, to render like for like, to requite;
— զվնասն, to make up for, to indemnify for;
— չար փոխանակ բարւոյ, չար — երախտեաց, to render evil for good;
— զմեղս հարանց՝ որդւոյ, to revenge the sins of the fathers upon the children;
—ցեր ինձ բարիս, եւ ես —ցի քեզ չարիս, I have rendered you evil for good;
աստուած հատուսցէ քեզ ի բարիս, may God reward you;
cf. Հատուցումն.

Հոգիածութիւն, ութեան

cf. Հոգեփոխութիւն.

Հողմ, ոց

—ք, jaundice;
— շրջանաւոր, monsoon;
—ք տարեւորք, կանոնաւորք, the trade-winds;
հարուած, բաղխիւն —ոյ, gust of wind;
gale;
cf. Ընթացք;
թեթեւ, քաղցր, զովարար, յաջող, անհաստատ —, light or gentle breeze;
soft, fresh, fair, changing wind;
ցըրտաշունչ, կատաղի, մոլեգին, մրրկալից, սաստկաշունչ, ուժգին, ահեղագոչ —, cold, angry or raging, furious, stormy, impetuous, violent, roaring wind;
ի թեւս —ոյ, on the wings of the wind;
— շնչէ, մռնչէ, փոխի, դադարէ, the wind blows, roars, changes, calms or falls;
— գոյ, it is windy, gusty;
— ելանէ, the wind is rising;
հակառակ է —, the wind is contrary;
ընդդէմ —ոյ նաւարկել, to sail against the wind, or in the wind's eye, to sail with a head wind, to haul the wind;
յաջողակ —ով նաւարկել, to sail before the wind, to be to leeward, to have a fair wind, a wind right aft, to scud;

Ձեռն, ռին, ռամբ, ձերբ, ձեռք, ռաց

idle;
ձեռս յետս կապեալ, with one's hands tied behind;
—ք փապարեալք յաշխատութէնէ, hands hardened by toil;
մահահամբոյր ձեռամբ, with a deadly hand;
— տեառն, the hand, Spirit or Word of God;
ըստ ձեռին բաւականի, ըստ կարի ձեռաց իւրոց, according to one's strength, power or means;
ամբարձ զ— իւր ի տիրապետել, he formed the project of seizing the chief authority;
ձեռօք իւրեանց հայթայթէին զպէտսն, they lived by their labour;
ի ձեռանէ նորա վարէ իշխանութիւն, he governs under him;
ի ձեռս քո է, it is in your power, it depends on you;
չէր — նորա բաւական, he could not, he had not the means;
ահա — իմ ընդ քեզ, my hand shall be with you;
յամենայն տեղիս ուր միանգամայն հասանէր — իւր, every where he could;
եղեւ — տեառն ի վերայ իմ, the hand of God was on me;
— տալ իրերաց, to help or assist each other;
— տալ ի, to consent to;
— տալ անմեղութեան, to support, sustain or uphold innocence;
— տալ, to lend a hand to, to stretch out a helping hand, to aid, to succour, to assist, to help;
— արկանել, to lay hands on, to seize, to take possession of;
— արկանել, —ի գործ արկանել or առնել, to lay one's hand on, to put one's hand to, to set about, to undertake, to take in hand, to begin, to attempt, to try;
ի — տալ, to hand over, to deliver over, to give up;
ձեռս բառնալ, to lift up the hands;
ձեռս ամբարնալ, to raise one's hand against;
դնել զանձն ի ձեռին իւրում, to jeopard, to risk one's life;
— անձին հարկանել, to boast, to brag, to vaunt, to plume or pique oneself, to be proud of, to take to oneself the credit of, to avail oneself of, to deem it an honour;
ձեռն յանձին հարկանել, to oblige oneself to;
ձեռն դնել, to lay hands on, to ordain, to consecrate;
to put one's signature to, to sign;
— տալ աղջկան, to give one's hand, to consent to marry;
ընդ or զձեռամբ լինել, to be in the hands of, under the power, in subjection to;
ունել ընդ ձեռամբ, to have ready at hand;
ընդ ձեռամբ առնել, նուաճել, արկանել ընդ ձեռամբ, to bring under one's power, to subdue, to subjugate;
կալ ընդ ձեռամբ ուրուք, to put oneself under the protection of;
to submit, to yield;
to be submissive;
ընդ ձեռամբ անկանիլ, գալ ի ձեռս, ի ձեռս անկանել, to fall into the hands of, to be taken or seized, to get caught;
ի ձեռս բերել, to obtain, to procure, to entrap, to catch;
անկանել ի ձեռս ուրուք, to fall into the power of;
— օգնականութեան գտանել, to find a helping hand, to be sustained by, favoured with;
զձեռանէ առնուլ, ունել, ձգել, to take or lead by the hand;
ձեռամբ առնել, to indicate, to point to with the band;
զձեռամբ լինել, to be able, sufficient, capable;
զձեռօք ածել, to seize, to grasp;
to arrest;
ի — առնուլ, to obtain, to acquire;
to re-acquire;
to undertake, to begin;
տարածել զձեռս իւր առ ոք, to open one's arms to;
ճողոպրիլ ի ներքուստ ձեռին ուրուք, to escape from the hands or power of;
— մխել, to meddle, to interfere;
to set a hand to, to undertake;
— մխել յոք, to raise the hand against, to lay violent hands on, to ill-treat;
to put to death;
ի բաց կալ, ապստամբել ի ձեռանէ ուրուք, to rebel, to throw off the yoke, to save or rescue from the hands of;
— or ձեռս ի գլուխ ելանել, դառնալ, to be confounded by shame or grief, to be greatly abashed, or cast down;
— զձեռամբ փոփոխելով քարշել զչուանն, to draw a cord, to tighten a rope hand over hand;
— արկանել զգանձիւն, to try to rob the treasure;

Ձի, ոց

horse;
մատակախազ, որձի —, stallion, stone -;
մալեալ, որձատ —, a gelding;
մատակ —, mare;
ռազմամուղ —, war horse, charger;
որսոյ —, hunter;
ասպարիզական —, race horse;
լծաբարձ, կառաձիգ —, draught horse, carriage or coach horse;
ազատ —, blood horse;
հեծելութեան —, riding horse, saddle horse;
պալարակապ —, prancer;
բեռնաբարձ —, led, packhorse;
սայլաձիգ —, cart horse;
— հեծանելի կամ կառայց, a — fit to ride or drive;
— մեքենական, horsepower;
մատաղ —, — փոքրիկ, (բռչոյ), nag, pony;
քուռակ ձիոյ, colt, foal, filly;
ահիպարանոց, աշխոյժ, խրոխտ, եռանդուն, աներկիւղ, ուժեղ, հլու, հնազանդ, փափկերախ —, fiery or superb, highmettled, prancing or frisky, spirited, bold, mettlesome, tractable, well-bitted or well-broken, easy upon the hand -;
խստերախ, ախտաւոր, անհլու, կատաղի or խենդ, կիցընկէց, խրչան —, hard-mouthed, vicious, untractable, furious or moon-eyed, restive or kicker, skittish horse;
անպիտան —, jade;
դեղձան, գորշ or մողոշիկ, պիսակ, ճանճկէն or ճանճաճերմակ, ճարտուկ, աշխէտ, ճարտուկ-ճանճկէն, շիկակարմիր or շառատ —, yellow-dun, grey, dappled, flea-bitten, piebald, chestnut or sorrel, roan, light-bay -;
միս ձիոյ, horse flesh;
գաւակ ձիոյ, rump, croup, hind-quarter;
բաշ ձիոյ, horsehair;
խար, կեր ձիոյ, forage, provender, horse-meat;
ջրարբ ձիոց, horse-pond;
աղբ ձիոյ, horse-dung;
պայտ ձիոյ, horse-shoe;
քերոց ձիոց, curry-comb;
ողնուլար ձիոյ, crupper;
տապճակ ձիոյ, horse-blanket or horse-cloth;
վարաւանդ, կազմածք ձիոյ, horse-trappings;
ընթացք ձիոյ, the paces of a -;
ճախր ձիոյ, caracol, wheeling about;
զբօսանք ձիոյ, a ride (on horseback);
դարմանել զ—, to groom, to curry, to comb a;
պայտել զ—, to shoe a -;
վարժել զ—, to break in a -;
սանձել զ—, to master a -;
ի — ելանել, վերելակել, աշտանակել, —ի ներքս տանել, առնուլ, to ride, to get or mount on horseback, to take horse;
երթալ ի —, to ride, to go on horseback;
զգնալ, զբօսնուլ ձիով, to take a ride, to go on a party of ride, to go out for a ride;
ճախր առնուլ ձիոյ, to caracole, to move in caracols, to wheel about;
արձակերասան զ—ն առնել, to give a — the bridle, to gallop, to run full speed;
խոպալ եւ ընդվղել ձիոյ, to prance, to rear;
կատաղել ձիոյ, to run away, to take the bit between the teeth;
իջանել, թափել զինքն ի ձիոյ, to dismount, to alight, to to get down;
շրջածել երախաձգութեամբ զ—, to lead a — hither and thither, to and fro;
լծեալ ի չորից ձիոց, drawn by four horses;
—ն զուլամբ չոգաւ, թալալեցաւ or նստաւ ընդ նովաւ, his horse fell under him, fell heels upwards;
խխնջէ, վրնջէ —ն, the — neighs;
որ ձրի էառ զ—ն՝ ոչ սպասէ սանձին, you must not look a gift — in the teeth.

Ճանապարհ, աց

way, road, route, street, path;
issue;
journey;
mediation;
means, way, manner, method, process;
—ք մարմնոյ, the senses;
— արքունի, highway, public road, thoroughfare;
վարուն —, great thoroughfare;
կիցք —աց, cross-road;
անկոխ, ղարտուղի —, by-way, by-path;
— անգնաց, անկոխ, impassable road;
տըղմալից —, dirty or muddy road or street;
— երկնից, the way of heaven, the path of virtue;
աւուր միոյ —, a day's journey;
— երից աւուրց, three day's journey;

Ճոխաբար

cf. Ճոխագոյն.

Ճոխութիւն, ութեան

power, authority, influence, sway, empire;
pride, haughtiness;
riches, opulence;
abundance, diffusion;
ճոխութեամբ, nobly, magnificently, authoritatively, imperiously, arrogantly, haughtily, ostentatiously, pompously;
քո —դ, Your Lordship.

Մթերեմ, եցի

to hoard up, to amass, to accumulate, to heap together;
to warehouse, to house;
to provision, to victual;
— ոխս, ոխս —րեալս ունել, to bear a grudge, to have a spite against one;
զ—րեալ թոյնսն թափել ի բաց, to give vent to one's spite, to breathe out one's anger.

Մողոշիկ, շկաց

cf. Մոխրագոյն;
cf. Ձի.

Յոխորտ

cf. Խրոխտ.

Ողն, ղին, ղունք, ղանց

to neglect, not to care for;
յ— երթալ, to stretch oneself;
to stretch out one's arms (in yawning or awaking);
յ— կալ, to stand erect, to draw oneself up, cf. Բարձրավզիմ, cf. Խրոխտամ;

Ոտնակոխք

treading or trampling under foot;
յ—կոխս ընկենուլ, to throw under the feet;
—կոխ առնել, to foot, to tread under foot, to trample upon.

Ոտնփոխ

cf. Ոտնափոխ.

Պատմուճան, աց

stole, long vest, garment, tunic, cassock;
գեղեցիկ —ք, fine clothes;
թխատեսակ —, dress coat;
— հանդարձից or փոխանակաւ, a suit of new clothes.

Սմբակակոխ լինիմ

cf. Սմբակակոխ առնեմ.

Ցաւ, ոց

ցաւովք, painfully, sorrowfully, sadly;
դառնակակիծ —, sharp, smarting, poignant or bitter pain;
— սրբազան, epilepsy, falling sickness;
—ք ցանկութեան, concupiscence;
ի —ս լինել, —ս լինել, —ս կրել, տանել or բերել —ոց, to suffer or endure pain, to feel unwell, to be in pain, full of pain;
զմահու — ջերանիլ, to be ill of a fatal disease;
մեղմել զ—ս, to calm, to allay, assuage or lull pain;
դժոխըմբեր կալաւ զիս —, a cruel pain seized me;
փարատեցան յինէն —ք իմ, I have no more illness, I am free from pain;
— է or —է ինձ, it displeases me, I am vexed, I am very sorry;
cf. Ըմբռնիմ.

Փետրափոխութիւն, ութեան

moulting;
ժամանակ փետրափոխութեան, moulting-time.

Փոխադրական

contagious, infectious;
cf. Տարափոխիկ.

Փոխան

instead of, in the place of, for;
cf. Փոխանորդ.

Փոխանակագիր, գրոյ

cf. Փոխանագիր.

Ագահ, ի, աց

avaricious, stingy, grasping, sordid;
դժոխային —, very greedy or insatiable avaricious.

Անկոխելի

cf. Անկոխ.

Անփոխանակելի

cf. Անփոխան.

Անփոփոխադիր

cf. Անփոփոխ.

Անփոփոխայեղ

cf. Անփոփոխ.

Բարք, րուց

manners, custom, disposition, inclination, conduct, manner of acting;
բոյս բարուց, nature, character, natural, disposition, inclination;
— քաղցունք, good manners, morals;
անբիծ, անարատ —, pure morals;
խրոխտ —, proud character;
խանգարել՝ եղծանել զբարս, to corrupt the morals;
ամոքել զբարս, to soften the morals;
յիւրոց բարուցն, ի կամաց բարուցն, կամաւոր բարուք, բարուք, յօժարութեան, willingly, spontaneously.

Ընկոյզ, կուզից

walnut;
— մշկահոտ, nutmeg;
— հնդկաց, cocoa-nut;
— արքայական, the finest quality of -;
— ործացուցիչ, nux vomica;
կեղեւ ընկուզի, nut-shell;
cf. Կորճ, cf. Փեճեկ;
կանանչ կեղեւ ընկուզի, green husk of -;
cf. Կղեղ, cf. Ոզոխ;
(ներքին) մաշկ ընկուզի, epidermis or brown cuticle of -;
cf. Պոպոկ, cf. Փեճեկ;
միջուկ ընկուզի, the kernel of -;
cf. Կթուն;
ծառ ընկուզի, — tree;
cf. Ընկուզի;
փայտ ընկուզի, — wood;
ի գոյն ընկուզի, nut-brown;
cf. Ընկուզագոյն;
քազել —ս, to nut;
երթալ ի քաղել —ս, to go a nutting;
գաւազան ի ժողովել —ս, nut-hook;
cf. Թափիչ.

Թեւակոխիմ, եցայ

cf. Թեւակոխեմ.

Թիթեռ

butterfly, papilio;
փոխարկիլ ի —, to become a butterfly.

Ժանտ, ից

wicked, bad;
profligate;
mischievous, hurtful, noxious, injurious, baneful;
pestilential, pestiferous, pestilent, contagious;
obscene, wanton, lascivious;
bitter, sour, harsh to the taste;
—, — ախտ, plague, contagion;
— օդ, foul air;
—ք դժոխայինք, the Furies.

Լեզու, զուաց

tongue;
language, speech, idiom;
nation, people;
— լեզու ապխտեալ, smoke-dried tongue;
լեզու աղտեղի, foul tongue;
լեզու կօշկի, toe of a boot or shoe;
լեզու զանգակի, clapper, tongue of a bell;
լեզու երկրի, neck of land;
հայ լեզու, the Armenian language;
գաւառական լեզու, dialect, idiom;
մայրենի լեզու, mother-tongue, vernacular idiom, native language;
կենդանի լեզու, living, dead language;
ուսուցիչ լեզուաց, language-master;
վարժապետ գաղղիական լեզուի, teacher, professor of french;
լեզու չար, սուտ, նենգաւոր, a malicious, slanderous tongue;
լեզու անուշակ, մեղրակաթ, honey-tongued;
լեզու քաջ, վսեմ, eloquent;
խօսել այլ եւ այլ լեզուս, to speak many languages;
to have the gift of tongues;
լեզուի տալ, to speake inconsiderately, cf. Շաղակրատեմ;
to be full of talk;
ի լեզու գալ, արձակել լեզու, to be able to talk, to receive the faculty of speech;
արձակել, ձգել առ ոք զլեզու, to speak openly against, to contradict;
լեզուոյ դրունս դնել, ունել զլեզուն, կարճել՝ սանձել զլեզուն, to hold one's tongue;
to bridle one's tongue;
մերձ ի ծայր լեզուին ունել, to have at one's tongues end;
լեզուն ի քիմս կցիլ, to lose the use of speech, to be tongue-tied, speechless or dumb, to be struck dumb;
անոսկր է լեզու, այլ զոսկերս լեսու, the tongue has no bones and yet it breaks bones;
որպիսի՜ լեզու շաղակրատ, what a chatter-box ! կարի քաջ փոխեաց զլեզու իւր, he has much changed his language, he now sings quite an other tune.

Լուանամ, ացայ

to wash, to wash one's self;
to bathe, to bathe one's self;
to clear one's self from, to wash out a stain of dishonour;
— զփոխարէնն, to refuse a recompense;
— զսերմն առն, to lose, to abort, to fail, to miscarry, to have an abortion, a premature birth;
զայլս եւս լուանաս քոյով անօրէնութեամբն, you contaminate others by your iniquities.

Խոխոջանք, նաց

cf. Խոխոջ

Խրոխտանամ, ացայ

cf. Խրոխտամ.

Խրոխտանք

cf. Խրոխտումն.

Ծովակալ, աց

lord of the sea;
sea-king;
admiral;
մեծ —, փոխան —ի, երորդ —, high, vice-admiral, rear-admiral;
ատեան, խորհրդարան —աց, admiralty-board;
նաւ —ի, flag-ship.

Կեանք, կենաց

life;
being, days, existence;
health;
conduct, behaviour, manners, habits;
subsistence, living, nourishment;
means, circumstances, property, substance, goods, patrimony, inheritance, wealth, possessions, fortune;
the world;
ցկեանս, for -;
ի կեանս իմ, in all my -;
երբէք ի կեանս իմ, never in my -;
զամենայն աւուրս կենաց իմոց, formy whole lifetime;
յաւիտենական, հանդերձեալ —, eternal —, the — to come, the next world;
ընթացք՝ վախճան՝ երկարութիւն կենաց, the course, the duration & the end of -;
մեկին or ամփոփ, անշուք or աննշան —, a. retired -;
obscure —, — of obscurity;
խստամբեր դժոխըմբեր՝ վտանգալից՝ բազմավրդով՝ վատ՝ չարակեաց՝ անգործ՝ ունայն —, an austere, frightful or insupportable, perilous or hazardous, checkered, base, wretched, unoccupied or idle, useless -;
— զերծ ի հոգոց եւ ի կրից, a — free from passion, uneasiness or anxieties;
անպաճոյճ՝ սակաւապետ՝ շինական՝ վաստակասէր՝ ժիր՝ զգաստ —, a simple, frugal, rural, laborious, active, sober -;
անարատ՝ բարեկարգ՝ չափաւոր՝ տեսական՝ անհոգ —, a pure, regular, moderate, contemplative, careless —;
անդորրաւէտ՝ խաղաղաւէտ՝ փափկասուն՝ հեշտալի՝ զուարճալից —, a quiet or tranquil, peaceful, delectable, effeminate or luxurious, agreeable —;
սոսկական՝ անզբօս՝ հովուական վարել կեանս, to lead a private, serious, pastoral -;
վարել, անցուցանել զկեանս, to pass one's life;
հասարակաց վարել կեանս, to live in common;
բելրկրալից վարել կեանս, to lead a happy, comfortable —;
դողալ ի վերայ կենաց ուրուք, to tremble for another's — or days;
կեանս պարգեւել, to grant — to;
շահել զկեանս, to gain one's living;
ի վտանգ արկանել զկեանս, to imperil, to hazard or expose one's — to danger;
ազատել կամ կորուսանել զկեանս, to save or lose the —;
ի կենաց արկանել՝ զրաւել՝ կարճել՝ լուծանել՝ բառնալ, to deprive of —, to put to death, to kill;
ընդ մէջ կենաց եւ մահու լինել, to be a question of — or death;
ի կենաց անկանել՝ պակասել, to lose one' s life, to die;
հրաժարել ի կենաց, to renounce -;
փոխիլ ի կենաց աստի, to make one's exit from this world;
ելանել ի կենաց, to depart this -;
սուղ են —, — is short;
ի վտանգի կան — նորա, his — is in danger;
ընդ կեանս եւ ընդ մահ, half alive & half dead;
տալ տաց զկեանս իմ վասն նորա, I would lay down my — for him or her;
ի կեանս եւ ի մահու, in — & — death;
ժամանակն է ոստայն կենաց or որ հինու զկեանս, time is the stuff that — is made of;
ընդ կենաց եւ վախճանն, people die as they live.

Կշռեմ, եցի

to weigh, to calculate, to examine, to ponder on, to take into, consideration;
to compare, to confront;
to shoot, to dart, to take good aim at, to hit the mark;
քաջ —, to weigh well, to ponder, to reflect with mature consideration, to pause;
— զխօսս իւր, to be cautious in one's words;
— զփոխարէն, to return like for like, to recompense, to reward, to renumerate;
— զհարուածն, to strike, to adjust one's blow;
— զամենայն աշխարհս, to be worth the whole world;
ըստ կշռելոյ ական, judged by eyesight;
եւ ոչ կշռեսցի արծաթ ընդ գնոց նորա, neither shall silver be weighed for the price therof.

Ճոխաբան լինիմ

cf. Ճոխաբանեմ.

Ճօճանակ, աց

cithern;
rattle, clapper;
— փոխարինիչ, grate-pendulum.

Մարմնափոխութիւն, ութեան

cf. Հոգեփոխութիւն.

Միտ, մտի, մտաւ, միտք, մտաց

mind, intellect, understanding;
sense, judgement, reason, intelligence;
thought, idea;
intention, design, project;
opinion;
advice, counsel;
meaning, intent;
maxim;
ըստ մտի, ըստ —ս, at one's will or pleasure;
according to one's fancy, liking, desire;
ըմբռնումն մտաց, apprehension, idea;
մարդկեղէն —ք, human reason;
հասարակաց —ք, good sense;
—ք անմտութեան, foolish thoughts;
—ք անարգութեան, reprobate sense;
—ք առակիս, the moral of the fable, or of the apologue;
ուղիղ մտօք, in good faith;
պարզ մտօք, frankly, sincerely, without artifice;
սրտի մտօք, with all one's heart;
ազնուական —ք, noble sentiment;
արդարակորով, խորախորհուրդ, վսեմ, հաստատուն or անյողդողդ, լուսաւորեալ, ընդարձակ, եռանդուն, սուր, թափանցող, արգասաւոր, հնարագիւտ —ք, upright, profound, elevated, firm, enlightened, vast, lively, sharp or piercing, penetrating, fertile, inventive wit, mind or intellect;
թեթեւ, անարգասաւոր, շփոթ, ցրուեալ, տկար —ք, frivolous or light, barren, confused, distracted, weak mind or intellect;
ունել ի մտի, to have the design or intention, to propose to oneself, to project;
ի —ս լինել, գալ, —ս ուսանել, to regain one's intellectual faculties, to be restored to one's senses, to awake;
դնել ի մտի, հաստատել ի —ս, to form a resolution, to take into one's head, to be determined, to resolve, to project, to propose, to presume, to imagine;
— դնել, to be attentive, to apply or devote oneself to, to observe, to regard, to consider with care, to think, to reflect;
ի —ս առնուլ, to understand, to comprehend, to perceive, to conceive, to know, to remark;
to study, to learn by heart;
զմտաւ or ընդ — ածել, to consider, to regard attentively, to meditate, to recollect, to imagine;
աշխատ առնել զ—ս, to fatigue the mind, to rack one's brains;
անկանել ի մտտաց, to be out of one's mind or senses, to lose one's senses, to be crazy;
անկանել or ելանել ի մտաց, to escape or slip from one's memory;
to forget;
—ս դնել, to admonish, to warn, to apprise of;
դնել ի մտի ուրուք, to suggest, to insinuate, to hint, to intimate, to entangle, to involve;
ընդ — մտանել, ըստ մտի լինել, to please, to gain one's affection or good will, to conciliate one's favour, to insinuate oneself in the good graces of, to win one's favour;
ընդ — տանել, to take offence at, to be offended, to take ill, to take a pique, to be nettled;
արկանել ի —ս, to suggest, to inspire;
տալ ի — առնուլ, to cause to understand;
փոխել զ—ս, շրջիլ ի մտաց, to think better of, to change or alter one's mind or intention;
ի չար կամ ի բարւոք —ս առնուլ, to take well or ill;
գերել զ—ս, to captivate one's understanding;
ընդ —ս անկանել ուրուք, to occur to mind, to enter the imagination or thoughts;
հանել ինչ ի մտաց ուրուք, to drive out of one's head, to persuade to the contrary;
—ս ունել, to be witty;
ասել ի մտաց, to say to oneself;
ընդ — արկանել, to think, to recollect, to conceive;
բարգաւաճել, կրթել զ—ս, to cultivate, to form the mind, to improve;
այսր անդր մաղել զ—ս, to distract the mind;
անխիղճ —ս ունել, to keep a clear conscience;
ի մտի պահել, to keep in memory;
բարձրանալ ի —ս իւր, to become proud, vain, puffed up;
— առնել, to listen to, to mind, to agree with;
ընդ —ս հարկանիլ, to occur, to come to mind or memory, to recollect;
առնել ի մտաց իւրոց, to do without intention, to do unintentionally;
առ ի —ս առնուլ, to understand allegorically;
իսկ առ ի —ս, and in mystic or allegorical sense;
բազումք ի —ս ունողաց, the generality of intelligent persons, most witty people;
ոչ ոք ի —ս ունողացն, one of good sense, no sensible person;
եդեալ էր ի մտի, he decided, he was resolved;
չառնում ինչ ի —, I understand nothing of it, I don't understand it, I am quite at a loss;
անմարթ է ի — առնուլ զայն, nothing can be known about it, it is impenetrable, it's marvelously obscure;
—ք իմ առ իս դարձան, my mind was restored;
եւ ոչ ի —ս անգամ անկեալ էր նորա, he never even dreamed of it;
խորհէի եւ ասէի ընդ —ս, I thought and said to myself;
յորմէ ի — առնուլ է, whence it follows that;
բազում անգամ եղեւ ինձ ի մտի, I was more than once tempted to, I several times intended to;
գայ ի —ս իմ, it has just come into my thoughts, mind or head;
ստէպ ի մտի իմում յեղյեղեմ զայն, I often repeated it to myself;
յաս են —ք բանիցս, this is the sense of the passage;
նա չառնու ինչ ի —, he understands nothing of it, he knows nothing about it, it is Chinese to him;
այսպէս եցոյց զչարութիւն մտաց իւրոց, thus he betrayed his malicious intention;
զմտաւ ածեմ, to think, to regard, to consider.

Մոխրասէր

cf. Մոխրապաշտ.

Մոխրացուցանեմ, ուցի

cf. Մոխրեմ.

Յառնեմ, յարեայ, արի, յարուցեալ

to rise, to arise, to get up, to rise or stand up, to rise again;
to awake, to be roused, to wake out of sleep;
to resuscitate, to come to life again, to live again;
— ի մեռելոց, to rise from the dead;
— ի վերայ, — ընդդէմ, —ոսոխ հակառակ ուրուք, to rise against, to rebel or stand up against, to revolt, to mutiny;
անդրէն —, to rise anew, to get up again;
յարեաւ միւս եւս խնդիր, another question arose;
արի՛, arise !
;
օ՛ն արիք, get up !
արիք ընդառաջ նրան, go to meet him;
յարեաւ յաթոռոյն, he rose from his seat, he got up from his chair.

Յարափոխ

cf. Յարափոփոխ.

Ոխամ, ացայ

cf. Ոխանամ.

Ոխապահ

cf. Ոխակալ.

Ոխերիմ

cf. Ոխորիմ.

Ոտն, տին, տամբ, ոտք, ոտից

foot;
foot of a mountain;
foot, inches;
foot (measure in prosody);
պատուանդան ոտից, foot-stool;
կռուան ոտին, foot-hold;
ոտից ցաւ, the gout, podagra;
հատանող կոշտից ոտից, pedicure, corn-cutter;
լուացումն ոտից, foot-hath, pediluvy;
— —, — առ —, foot by foot, step by step, inch by inch, by little and little, by degrees, gradually;
առ —, յոտս, առ ոտս, at the feet;
near, at, to;
յոտաց, standing, upright;
յոտից, on foot, walking;
— ընդ ոտին, foot to foot;
յոտից ցգլուխ or մինչեւ ցգլուխ, from head to foot, from top to toe;
յոտին քում, at your coming;
յ— կալ, to rise, to stand up;
կալ ի վերայ ոտից, to stand upon one's legs;
յոտին կալ, to be standing, on foot;
to support or maintain oneself;
յոտին ունել, to uphold, to support, to sustain;
յ— կանգնիլ, to rise, to get up;
— or առ — հարկանել, կոխել ընդ — հարկանել, to foot, to tread under foot, to trample upon;
to despise;
զ— յոտանէ փոխել, to take a step, to walk;
զոտս ամբառնալ, — առնուլ, to start, to depart, to set out, to go away;
զոտս արձակեալ հարկանել, to kick, to foot;
զոտս ամբարձեալ փախչել, to scamper away, to be off;
անկանել յոտս ուրուք, to fall prostrate at the feet of;
— զոտամբ արկանել, to cross the knees;
զոտն հարկանել առ բարկութեան, to stamp on the ground, to trample with anger or rage;
զոտս ի բոյս հարկանել, to wander about the fields or among the mountains;
զամենեսին յոտին կացուցանել, to surpass all competitors;
to surprise, to astonish;
առ ոտս ուրուք խրատիլ, to be brought up at the feet of;
առ ոտս կալ, to be present;
զոտս հատանել, to take away, to destroy, to extirpate, to exterminate.

Չոխակալ

cf. Անոխակալ.

Սղոխ, ի

cf. Սողոխ.

Տարափոխիկ լինիմ

cf. Տարափոխիմ.

Տոյժ, տուժի, տուժից

cf. Տուգան;
damage, loss, disadvantage, prejudice, injury, wrong;
տուժիւք անձին, at one's expense;
փոխարինել տուժիցն, to indemnify, to recompense.

Տուրեւառիկ

merchant, trader;
տուրեւառիկք or —իկ փոփոխումն, շահաւետութիւն, վաճառք, commerce, trade;
ի —իկ վաճառս ընդ ուրուք բերիլ, to trade, to negotiate, to traffic.

Փոխաձեւեմ, եցի

cf. Փոխակերպեմ.

Փոխանագիր

bill of exchange, bill, note, draft;
փոխանցել զ—, to endorse a note or bill;
cf. Ընդունելութիւն.

Փոխանցեմ, եցի

to be converted, turned, changed or transformed;
cf. Փոխանագիր.

Փոխանցութիւն, ութեան

cf. Փոխանցումն.

Փոխարինութիւն, ութեան

cf. Փոխարինումն.

Օր, աւուր, աւուրք, աւուրց

time, days, life;
— գործոյ, work-day;
— տօնի, feast-day, holiday;
օր ծննդոց, birth-day;
ուտիք օր, flesh-day;
օր պահոց, fast day;
օր մոխրոց, ash-wednesday;
տօն աւուրց յաւուրս, universary solemnity;
գեղեցիկ or գեղածիծաղ օր, fine, splendid day;
բարենշան՝ երջանիկ or երանաւէտ օր, fortunate, happy, lucky day;
չարագուշակ օր, unlucky day;
այս or զայս օր, today;
օր ընդ մէջ օր ընդ օրն, every other;
օր յօրէ, from day to day;

Ամենադժուար

cf. Ամենադժոխ.

Անփոխելի

cf. Անփոփոխ.

Առաթուր հարկանել

cf. Առաթուր կոխել.

Բազմաշահ

very useful, profitable;
բազմաշահ լինել, cf. Շահել, cf. Ճոխանալ, cf. Հարստանալ.

Դդըչեմ, եցի

cf. Խոխոջեմ.

Ընթադրութիւն, ութեան

trampling upon;
subjection;
project, purpose, design;
սպանանել ձիախրոխտ ընթադրութեամբ, to ride over and trample to death.

Թաւալիմ, եցայ

to roll, to tumble;
to wallow, to plunge in, to penetrate;
յերկիր —, to roll on the earth;
ընդ մոխիր, յաճիւն —, to get covered with ashes, with dust;
ընդ տիղմ —, to roll in the mud, to wallow in the mire;
— ի փափկութիւնս մարմնոյ, to give one's self up to sensual pleasures, to abandon one's self to, to plunge into;
առաջի —, — անկանիլ, — առաջի ուրուք, to prostrate one's self at the feet of, to implore;
— առ ինչ, to give one's self up to, to incline to, to bend towards.

Թափ, ոյ, ու, ից, ուց

bottom;
depth, profound depth, abyss;
fury, passion;
fire, spirit;
impetuosity, violence;
effort, furious attempt, struggle;
—ք, sheath, scabbard;
—, ընդ —, or զ— անցանել, to penetrate, to pierce, to run through, to bore;
to thread, to spit;
— անկանիլ, մտանել, to run rapidly, to pass through, or traverse with impetuosity, to enter with violence or impetus;
ընդ — անցուցանել՝ — հանել, to pass, to bore, to pierce, to transfix, to thread, to run through;
զ— առեալ շրջել, cf. Թափառիմ;
զ— առնուլ, to prepare for an effort, to gather one's self up;
— տալ, to hurl, to launch, to fling, to throw;
— կրից, fit, outbreak, hurst of passion;
ի —ս դժոխոց, in the depths of hell;

Լումափոխ

cf. Լումայափոխ.

Խողխոջեմ, եցի

cf. Խոխոջեմ.

Խուժդն

obstinacy, stubbornness, pertinacity;
ի խժդան եւ յոխորտի կալ, cf. Խժդան.

Կառատորմ, ից

carriage-train or waggon-train;
railway train;
— երթի, down-train;
— դարձի, up-train;
երագնթաց կամ յամրնթաց —, fast, slow train;
հապճեպ, կայական, համաշխարհիկ, բեռնակիր or երթեւեկաց, զբօսանաց —, express, stopping, mixed, goods or luggage, passenger, excursion train;
տեղափոխիկ —, carriage-truck;
եհաս ահա հինգ եւ կիսոյ ժամուն —, the half past five o'clock train is just arrived;
cf. Երկաթուղի.

Կուսակալ, աց

governor, prefect, pacha;
փոխանորդ —ի, lieutenant governor, sub-prefect.

Հանեմ, նի

to subtract, to take away;
— զքառակուսի արմատ թուոյ, to extract the square root of a number;
— իրաւունս, to do justice to;
— առնուն չար, to defame, to decry, to slander, to belie;
— յաչաց, to cause to lose the favour or affection of;
— յաչաց ժողովըրդեան, to render unpopular;
ի վեր —, to inform of, to discover, to disclose, to reveal, to unveil, to unmask;
— ընդ աշխարհ, to publish, to divulge every where;
ի բանս —, to delude, to beguile, to seduce, to betray, to deceive;
յինքն —, to appropriate to oneself, to take possession of, to assume wrongfully;
— ինչ յոք, to ascribe, to attribute, to impute;
— յոք զպատճառս ամենայն չարեաց, to accuse of every evil;
— յոք զիմն, to apply to;
ի բաց —, to exclude;
to scatter;
to send back or away, to dismiss, to discharge;
— բռնի or բռնաբար, to extort, to wrest, to seize by force, to take by violence;
— յարմատոց, to root up, to extirpate;
*— զթեփ, to scale;
to pearl or decorticate seed;
— զվրէժ քինուն or — զփոխարէն չարեացն, to avenge oneself, to be revenged;
to turn the tables upon;
— օգուտ, to turn to account, to profit by, to derive benefit from, to avail oneself of, to improve;
— հետեւանս, to desume a consequence;
— զոք ի ձեռս ուրուք, to give, to deliver up;
— զօրս, to levy soldiers, troops;
— աւուրս, զգիշերն, to pass the days, the night;
— աւուրս բազումս, to remain a long time;
— ի ժառանգութէնէ, to dispossess;
— յայլ լեզու, to translate into;
— ողջակէզ, to sacrifice;
— լեզու, to put out one's tongue;
to loll out one's tongue;
վիճակ —, to draw, to cast lots;
— զկարասիս, to unfurnish, to strip;
— զկինն, to repudiate;
— կանանց զյօնսն, to paint one's eyebrows;
— զջուր, to draw water, to draw up, to fetch up;
— ի նաւէ, to disembark;
to land, to set on shore;
— ճանապարհի, դրան, to lead to, to run into, to abut or end in;
— առ ոք, to present, to introduce;
— զսուրն ի պատենից, to unsheathe;
— ընդ սուր, to put to the edge of the sword;
— զհոգին, to give up the ghost, to expire, to die;
— զօրհնութիւն, to bless, to praise;
հա՛ն զիս աստի, take me out of this.

Հատուցումն, ման

restitution;
payment, reimbursement;
remuneration, recompense;
compensation, gift, offering, fine, amends;
cutting;
— վնասուց, damages, indemnity, reparation;
— փոխարինի, compensation;
exchange, any thing given in return;
ի —, in payment;
in return;
օր —ցման, the Last Judgment;
— առնել, to reward, to requite, to recompense;
to make amends for;
հատուցանել ումեք զ—, to give tit for tat, to make a return for, to requite;
to avenge, to punish;
հատուցանել զ—ի թշնամիս, to revenge oneself on one's enemies.

Ճոխճեմ, եալ

cf. Ճոխաճեմ ;
having a majestic gait, walk, bearing or deportment.

Մեքենայ, ից

machination, cabal, plot, device, intrigue;
բազմահնար —ք, sly, crafty dealings, intrigues, machinations;
—ս հառնել, cf. Մեքենայեմ;
— երկանիւ, վեցանիւ կամ ութանիւ, two-wheeled, six-wheeled or eight-wheeled machine;
շոգեշարժ —, steam-engine;
տեղափոխ —, locomotive engine;
— պարզ կամ կրկին արդասեօք, single or double-acting engine;
— ջրեղէն սիւնակաւ, water-pressure engine;
— վերամբարձ, jack, lifting-jack or screw-jack;
— ցցահար, steam pile-driving engine;
— օդահան, air-pump, pneumatic engine;
գործարան —ի, engine-building;
լուծել, քակել զ—, to take an engine to pieces, to dismount;
յարդարել, կազմել զ—, to fit or put an engine together again, to mount;
ի գործ արկանել զ—, to work an engine.

Միջոց, աց

middle, centre;
space, interval, interstice;
vacancy;
division, separation;
difference, distinction;
empty space;
*means, way;
— հացի, cf. Միջուկ;
— անօթոց, capacity;
— աշխարհի, interior, inside part;
— պատերազմաց, truce, suspension of arms, armistice;
զ—աւ ռազմին, during the conflict, in the hottest of the battle, thickest of the fight;
զ—աւ ճանապարհին, on the way;
during the journey;
ի —ի ամբոխին ամրանալ, to take refuge among the crowd.

Մղեղ, աց

chaff;
powder, ashes, dust;
— հրոյ, spark;
ի — փոխել, to turn to ashes, to be burnt to ashes.

Մոխիր, խրոց

ashes;
օր մոխրոց, Ash-Wednesday;
փոխարկումն ի —, incineration;
— լինել, to burn or reduce to ashes;
ի — եւ յաճիւն դարձուցանել, to incinerate, to reduce to ashes;
to lay in ashes, to waste or desolate;
ապաշխարել մոխրով, to do penance;
հուր ծածկեալ ընդ մոխրով, fire lies under the ice;
there is fire lurking under the ashes;
cf. Թաւալիմ.

Յեղաշրջուկ

cf. Յեղափոխ.

Յեղափոխ

cf. Յեղափոխ.

Յեղափոխումն, ման

cf. Յեղափոխութիւն;
catastrophe;
շրջաբերական —, roving, wandering.

Յորջորջումն, ման

cf. Յորջորջանք;
փոփոխական, փոփոխեալ or այլաշրջիկ —, metaphor.

Նեղեմ, եցի

to narrow. to make narrow, to contract, to straighten, to restrain, to tie down, to press, to constrain;
to give trouble, to disquiet, to incommode, to inconvenience, to importune, to annoy, to trouble, to torment, to harass, to infest, to plague, to molest, to maltreat, to oppress;
զոք ամբոխին, to crowd, to oppress, to press, to squeeze;
ժողովուրդքն նեղէին զնա, he was oppressed by the throng;
էշն նեղեաց զինքն ընդ որմն, the ass thrust herself unto the wall.

Շլան

cf. Մոխիր.

Ոխութիւն, ութեան

cf. Ոխ;
revenge;
wrath, anger, indignation.

Ոսկր, կեր, աց

bone;
տարաբուն —, process, apophysis;
— արմատոյ լեզուի, hyoides;
անանուն —, ossa innominata;
— ցայլից, os pectinis or pubis;
— սրբանի, os sacrum;
— կիտի, whale-bone;
— փղաց, ivory;
cf. Փղոսկր;
գերեզման ոսկերաց, charnel-house;
փոխարկութիւն յ—, ossification;
հաստատիչ խախտեալ ոսկերաց, bonesetter;
կցել զ—ն բեկեալ, to bonset;
փոխարկել յ—, to ossify;
հանել զոսկերս, to bone, to take out the bones;
գողացուցանել զոսկերս, to cause the bones to shake;
cf. Լեզու.

Սմբակակոխ առնեմ

cf. Սմբակակոխեմ.

Սուրակոխ

cf. Սրակոխ.

Տուրեւառ, ից

commercial, mercantile, trading;
— շնչոյ, respiration, breath;
— ամուսնութեանց, marriages, weddings;
դադարումն —ից, stagnation of business, of affairs;
ի յետին — շնչոյն, at the last moment or gasp;
— առնել, to trade, to traffic, to negotiate;
ի — գեղարդանցն ճայթիւն որոտման ելանէր, a sound as of thunder proceeded from the clash of the spears;
cf. Թեւակոխեմ.

Ցորեան, ցորենոց

wheat;
corn, grain;
տուրք ցորենոյ, cornage;
փոխինդ ի ցորենոյ եւ ի կաթանէ, frumenty;
հարկանեն ճճիք զ—, weevils destroy corn.

Փոխահատոյց լինիմ

cf. Փոխահատոյց գտանիմ.

Փոխաստեղծեմ

cf. Փոխակերպեմ.

Փոխորդ, ի, աց

cf. Փոխորդի.

Փոփոխանակի

cf. Փոփոխ.

Օսոխ

cf. Ոսոխ.

Ամենադժպատեհ

cf. Ամենադժոխ.

Անփոփոխական

cf. Անփոփոխ.

Անփոփոխելի, լւոյ, լեաց

cf. Անփոփոխ.

Աշխարհ, աց

world, universe;
land, country, region;
փոքր —, microcosm;
հանդերձեալ —, the other world, future life;
ընդ ամենայն —, through all the world;
— ամենայն, all the world or people, every body;
ըստ — հանել, to expatriate, to exile, cf. Արտաքսեմ, cf. Աքսորեմ;
ելանել՝ փոխիլ յաշխարհէ, to go in the other world;
գալ յ—, to be born, to come into the world;
յաչս —ի, in the eyes of the world;
զուլ զ—, to leave the world.

Առաթուր առնել

cf. Առաթուր կոխել.

Բարբառ, ոց

speech, voice, accent, language, idiom, dialect;
acclamation, exclamation;
cry, clamour;
sound;
կերկերեալ դողդոջ՝ ընդհատ սպառնալից —, a hoarse or gruff, trembling, interrupted, menacing voice;
յօդել —, to offer a word, to speak;
ածել ի —, to make one speak;
— արձակել, to cry, to raise the voice, to exclaim;
հնչեցին օդք ի — ցնծութեան, the air was filled with cries or a thousand cries of joy;
ի Հայ —, in the Armenian language;
— ամպոց, սրաման, thunder, noise;
— ամբոխին, clamour, cry;
— փողոյ, հաւուց, վահանաց, հողմոց, blast of trumpets, ruff;
cackling;
noise or clashing of shields;
whistling or bluster of the wind;
— առիւծու, դաղանաց, cf. Մռնչիւն;
— աղաղակի, rumour

Դարձ, ից

turn, circuit, return;
reference;
reduction;
increase;
burden (of a song);
conversion, change;
— յետս or ընդ կրունկն, recoil, putting or drawing back, retreat;
— հիւանդութեան, paroxysm;
— փոխարինի, recompense, return;
retaliation, compensation, retribution;
— առնել, to turn, to turn about, to return;

Դդնչեմ, եցի

cf. Խոխոջեմ.

Դժոխատիպ

cf. Դժոխատեսիլ.

Դժուարափոփոխ

cf. Դժուարափոխ.

Դիւրափոխ

cf. Դիւրափոփոխ.

Դիւրափոխելի

cf. Դիւրափոփոխ.

Դուռն, դրանց, դրաց

door, entrance;
sluice;
— մեծ, portal;
— or — արքունի, the Ottoman or Sublime Port;
the Court;
դրան մարդիկ, the courtiers;
դրան երէց, almoner, chaplain;
արտաքին դրունք, porch, portico;
դրանց ի դուրս, դրանէ ի —, from door to door;
գրօք փակելովք, with closed doors;
դուրք դրանն, the street door, the gate, portal;
ի դուրս, out;
ի դուրս մերձեալ, եկեալ, հասեալ, impending, very near;
առ դուրս մահու, at death's door;
դրունք դժոխոց, the gates of Hell.

Զեղում, ղի

to shed, to pour out, to spill;
to fill up;
— ումեք, (յօք) զվարդապետութիւն, to preach redundantly, to be verbose;
բազում ծաղր զեղեալ հեղուլ, to laugh immoderately;
զեղուին զնովաւ զամենայն ամբոխն, the people crowded around him.

Ընդունելութիւն, ութեան

participle;
— փոխանադրոյ, acceptation of a letter of credit, of a bill of exchange;
— առնել ումեք, to welcome, to feast, to entertain;
— առնել օտարաց, to lodge strangers;
առնել — ցրտագին, to receive coldly, to give a cool reception;
— գոյր յարքունիս, ի դեսպանատան, there was a reception at court, at the embassy;
յ— լինել Աստուծոյ, to believe in God.

Թարգմանութիւն, ութեան

translation, version;
interpretation, explanation;
ճոխագոյն, ընդարձակ —, paraphrase;
ազատ —, բառական —, free translation;
literal -.

Թեւաբերիմ

cf. Թեւակոխեմ.

Թեւակուռ լինիմ

cf. Թեւակոխեմ.

Լուսինեակ

cf. Սոխակ.

Խաժամուժ

low, vulgar, plebeian;
— or — ամբոխ՝ մարդիկ, the mob, the rabble, the populace.

Խաղող, ոյ

grapes;
պտուղ —ոյ՝ —ապտուղ, a grape;
կուտ —ոյ, grape-stone;
խակ —, աղոխ, sour -;
կթել զ—, to gather -;
արիւն —ոյ, wine.

Խառնաղանճ, ից

low, vulgar, plebeian;
— ամբոխ, the lower classes, the common people, the scum or dregs of the people, the vulgar.

Խոխոջիւն

cf. Խոխոջանք.

Խողխոջանիմ

cf. Խոխոջեմ.

Խողխոջանք

cf. Խոխոջանք.

Խրոխտալի

cf. Խրոխտալիր.

Կամք, մաց

will, determination, intention, design;
wish, desire;
humour, fantasy, whim, caprice;
ի կամաց, կամօք եւ ախորժիւք, voluntarily, willingly;
կամօք, on purpose, designedly;
ըստ կամի, ըստ կամս, at will, ad libitum, arbitrarily, at pleasure;
at discretion;
յոչ կամաց, unwillingly, in spite of oneself, against one's will, reluctantly, grudgingly;
յօժար —, readiness, inclination, willingness;
յեղյեղուկ —, caprice, fickleness;
ինքնիշխան, բացարձակ —, absolute will, arbitrariness, despotism;
անձնիշխան —, free-will;
անձնահաճ —, humour, whim, caprice, fancy;
ըստ կամս անձին գնալ, to indulge one's fancy or caprice;
փոխել զկամս, to change one's mind;
անձնատուր լինել ի կամս ուրուք, to submit to the guideness of;
to comply with all the whims of;
ի կամս ուրուք դնել զիմն, to depend on another's will;
եթէ Տէառն — իցեն, if God wills, God willing;
Տէռն — լիցին, God's will be done;
եթէ — իցեն քո, if you wish or like;
ըստ հաճոյից կամց քոց, at your will or pleasure;
as well as you could wish;
— էին ինձ, I wished to, I wanted to;
— են ինձ ասել, I would say, I mean;
— եղեն նմա, it pleased him to, he liked to;
— էին նորա, he desired or wished;
հակառակ կամաց նորա, against his will;
որ ինչ ի կամս մեր, as much as we can.

Կարծիք, ծեաց

կարծեօք, by conjecture, hypothetically;
հասարակաց —, public or general opinion, common sense;
— ընկալեալ ou բազմագունից ընդունելի, the generally received opinion, the general conviction, the best established opinion;
նախաժաման —, prejudice, prepossession;
ազատամիտ, ձախողակի — free, adverse or contrary opinion;
ի կարծիս լինել, կարծիս ի մտի դնել, to imagine, to fancy, to think, to surmise, to conjecture;
կարծիս բերել զումեմնէ, to suspect a person;
տալ զպատշաճ կարծիս զումեքէ, to have a good opinion of, to think highly, well, much of;
բերել մեծ ինչ կարծիս զումեքէ, to esteem a person highly, to make much of;
զհետ երթալ —ծեաց ուրուք, to incline to another's opinion, to follow the opinions of;
մեծ ինչ —իս բերել զանձնէ, to have a high opinion of oneself;
յամառիլ, խրոխ տալ ի —իս իւր, to be wedded to one's opinions.

Կին, կնոջ, կնաւ, կանամբ

woman;
wife, spouse;
ազգ կանանց, womankind, women, the fair sex;
թշնամի կանանց, woman-hater;
cf. Կնատեաց;
— առնակին, married woman, wife;
մանկահասակ — գեղեցիկ, a young beauty;
— այրասիրտ, heroine, courageous woman, championess;
գեղեցիկ՝ նազելի՝ առաքինի՝ բարեպաշտ՝ ամօթխած՝ ողչջախոհ՝ հաւատարիմ —, pretty, charming, virtuous, pious, modest or bashful, chaste, faithful -;
տգեղ՝ սոսկալի՝ զարդասէր՝ թեթեւամիտ՝ կամագնաց՝ փոփոխամիտ՝ անհաւատարիմ՝ լկտի՝ տռփոտ —, ugly, frightful, coquette, giddy or volatile, capricious, fickle, faithless, immodest, lewd -;
հարկանիլ ի սէր կնոջ, to be enamoured, smitten, in love with a -;
— առնել՝ առնուլ, to take a, wife, to wed, to marry, to take in marriage;
— լինել ումեք, to get married, to be spouse of;
— ածել զդուստր ուրուք, to marry the daughter of;
կեալ ընդ կնոջ, to live with a —;
պատրել՝ մոլորեցուցանել զկին, to deceive or seduce a -;
բռնադատել, ապականել զ—, to force, to dishonour a -;
ծանր նստել կնոջ, to be with child, pregnant, in the family way;
եւ առ նմա մայր նորա — յերկրէն եգիպտացւոց, & her mother gave him an Egyptian wife;
եւ եղեւ ինձ —, & I took her to wife;
կամաց տուն cf. Կանանոց.

Կոխան

cf. Կոխ.

Կոխան

— առնել, դնել, to tread, to tread upon, to trample or tread under foot;
— լինել, կալ, to be trodden, trampled under foot;
— տալ, cf. Տալ ի կոխ.

Կոխումն, ման

cf. Կոխան;
լինել ի —, to be trodden under foot;
տալ ի —, to give to be trampled on.

Հիւպատոս, աց

consul;
փոխան —ի, vice-consul;
ի —տոջն, during the consulate of.

Ճիւաղ, աց

monster;
phantom, spectre;
night-mare, incubus;
—ք դըժոխայինք, the Furies;
— շառաչեմ, to drone, to hum, to buzz, to whiz.

Մամաց, ի

chyle;
փոխարկումն ի —, chylifaction, chylosis.

Մոխրոց, աց

cf. Մոխրանոց;
dunghill, dung heap, dunghole or dung pit.

Մոյն

beautiful, florid, lovely, graceful;
զ— տմոյն առնել, զ—ս ի տմունութիւն փոխել, to make beauty fade, to spoil, alter or ruin the beauty of.

Ոսոխեմ, եցի

cf. Ոսոխիմ.

Ոտնկելիք, լեաց

standing;
footboard;
stepping-stone;
կործանել յ—լեաց, to overthrow, to upset, to throw down;
անկանել յ—լեաց ի գետին, to fall at full length on the earth;
բառնալ զոսոխն յ—լեաց, to raise one's fallen enemy.

Ուսումն, ման

study, lecture, teaching, instruction;
doctrine, science;
religion, sect;
ուսման ձեւ, affectation, studied effort, endeavours;
առ ուսմանէ, by instruction;
նուիրել յ— զժամանակն, to consecrate all one's time to study;
cf. Թեւակոխեմ.

Պարգեւ, աց

gift, present;
donation, favour, grace, gratification, munificence, liberality;
premium, remuneration, recompense;
salary, pension;
ի —, ի —ի, ի —ի մասին, as a gift, as a present;
—աւ առնել զոք, to lavish gifts or benefits on, to gift;
cf. Լնում;
cf. Ճոխացուցանեմ.

Սէր, սիրոյ

the quiver of love;
— վաղանցուկ, amour, intrigue, love affair;
յօդակապք, ոլորք սիրոյ, ties, bonds of love;
հանգոյց, տոմսակ, գաղտնիք, երգ, վէպք, ընծայ սիրոյ, love-knot, love-letter, love-secret, love-song, love-tale, love-toy;
— առ աստուած, առ ընկերն, ազատութեան, հայրենեաց, արուեստից, փառաց, առաքինութեան, love of God;
of our neighbours or fellow-creatures;
of liberty;
of our country;
of arts;
of glory;
of virtue;
ամուսնական, մայրական or մայրենի, հայրական, որդիական —, connubial or conjugal, maternal, paternal, filial love or affection;
— անձնական, self-love, egoism, solipsism;
— աստուածային, երկնային, մաքուր or սուրբ, նորաբողբոջ, փոխադարձ, համեստ, օրինաւոր, եռանդուն, սաստիկ, բուռն, անչափ, հաստատուն, հաւատարիմ, յաւիտենական, divine, celestial, pure, rising, reciprocal or mutual, honest, lawful, ardent, lively, violent, extreme, constant, faithful, eternal love;
մոլենախանձ —, jealousy;
— երկրային, յողդողդ, անցաւոր, զգայական, մարմնական, անկարգ, պիղծ, յանցաւոր, եղեռնաւոր, earthly, inconstant, fleeting or transitory, sensual, carnal, illicit, lustful, culpable, criminal love;
վայելել սիրով, to make love to, to fall in love with, to court, to woo;
հալիլ մաշիլ սիրով, to burn, to languish with love, to be love-sick;
հատուցանել ընդ սիրոյ, to give love for love, to re-love;
— ազդել, to inspire with a passion;
դիւթել, բորբոքել զ—ն, to philter, to charm;
— ցուցանել, to show or demonstrate love for;
առնել —, to be courteous, amiable, friendly;
to do or confer favours;
ուտել զ—, to eat together, to make love-feasts;
դնել — ի բերան, to kiss, to embrace;
սիրով, lovingly, tenderly, affectionately, with pleasure, willingly;
ի — աստուծոյ, for God's sake;
ի — իմ, for me, for my sake;
արա ինձ —, do me the kindness or the pleasure to;
ամենայն սիրով, very willingly;
— իմ ! my love ! my dear ! cf. Խառնեմ;
cf. Հարկանիմ.

Վայրական

local;
— փոփոխումն, translocation.

Ցանկասիրութիւն, ութեան

passion, love, lust, sensuality, lechery, concupiscence;
զվավաշոտ ցանկասիրութեամբ թեւակոխել, to abandon one-self to voluptuousness.

Փոխաբերութիւն, ութեան

cf. Փոխաբերումն.

Փոխանակավարձութիւն, ութեան

cf. Փոխանակատուութիւն.

Փոխատրեմ, եցի

to restitute, to requite, to recompense;
cf. Փոխադրեմ.

Փոխարկութիւն, ութեան

cf. Փոխարկումն.

Փոփոխութիւն, ութեան

cf. Փոփոխումն.

Քայլ, ից

— առ —, — —, step by step;
ընդ — —, at each step;
հազար —, mile;
առնուլ զառաջին —, to take the first step, to break the ice;
—ս փոխել, to step, to walk;
եւ — առ —յուշիկ ընթաց՝ վարեալ տանի քաջ անդր ի բաց, fair and softly goes far in a day.

Քար, ի, ամբ, ինք, անց

— դժոխայինշ, infernal stone, caustic;
— կրային, limestone;
— ծանրակշիռ, ponderous, heavy spar, cawk;
— մանրիկ, small stone, pebble, gravel;
հարկանել —իւ, քար կոծել ամբք, to stone, to lapidate, to stone to death;
հալածել —ամբք, to pelt with stones;
չթողուլ, չմնալ, — ի —ի վերայ, not to leave, not to remain one stone standing;
հարկանել զոտն զ—ի, to strike the foot against a stone;
միով —ամբ զերկուս պարսաքարել (ընդ աջ եւ ընդ ահեակ յջողել), to kill two birds with one stone;

Օդ, ոյ, ի

air;
weather;
wind, light wind, breeze;
shoe, boot, half-boot;
կանացի օդք, lady's boot;
պարղ, անոյշ or քաղցրասիւք, բարեխառն, հանդարտ, գեղեցիկ, լապ, զով, ծծելի օդ, serene, mild, temperate, calm, fine, good, cool, breathable air or weather;
ցուրտ, չոր, փոփոխական, անհաստատ, վատ, վնասակար, վատառողջ, ժանտ, ապականեալ, խոնաւ, ամպամած, մրըրկայոյզ օդ, cold, dry, changeable, inconstant, bad weather;
deadly or deleterious, unwholesome, infectious, corrupt or foul air or atmosphere;
damp, overcast or cloudy, tempestuous or stormy weather;
կածք օդոյ, the injuries of the weather;
յօդս, ընդ օդս, in vain, vainly, sillily;
at venture or random;
բանք, խորհուրքդ ընդ օդս, idle talk, silly words, empty discourse, vain, extravagant designs, castles in the air;
ընդ օդս խօսել, հարկանել, to talk idly, to beat the wind, to talk to the winds;
— առնուլ, to air oneself, to take an airing or walk;
— փոխել, to have a change of air, to go abroad, to go into the country;
թօնուտ են օդք, we shall have rain;
խաղաղին, պարղին օդք, it is getting fair again, it is clearing up;
cf. Հողմ.

Voir tout