cf. Ըստ.
χύσις fusio. Հեղումն, ըստ որում Հալումն, ձուլումն. թափուածք.
Նախկին ըստ ժամանակի, ըստ որում իրիցագոյն այլ այլոյ, եւ հնագոյն, եւ վաղագոյն ասի. (Արիստ. ստորոգ.։)
Ստուեր կենդանւոյ՝ ըստ որում կենդանին՝ ձեւանայ. (Լմբ. սղ.։)
Բնաւորեալ է ոգի, ըստ որում ոսկի ի հրահալելիս մաքրի, ի փորձութեանցն պայծառանալ. որ եւ ճեմականաց եղեւ բաղձալի, Զե՛ւս ասելով տեղասցի ի մեզ փորձութիւն. (Սկեւռ. լմբ.։)
cf. Մանկաւոր. ըստ որում մանկական, տղայական, եւ Ստահակական.
Ըստ որում քաջագօտիք ասորիք, եւ միագօտիք ոմանք անուանին. (Ածաբ. պասք. ՟Բ։)
Յիսուն յուղղանկիւնոյ երեքանկիւնոջ. եւ զօրութիւնն՝ ըստ որում յիսնեկին թողութիւն մարգարէն յառաջագոյն քարոզէ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 27։)
Ըստ որում եւ նախագիծ յարացուցիւդ պատուհասեցան. (Լմբ. ատ.։)
Ոչ պատկեր առանց նախատպի։ Յարացոյց ունել (կամ լինել) ասի նախատիպն, ըստ որում պատկերն եղեւ. (Շ. թղթ.։ Սահմ. ՟Ժ։)
եւ ն. ἁναμένω expecto ὐπερτίθημι differo, procrastino. Սպասել, ըստ որում դանդաղիլ, անհոգ լինել, յերկարաձգել. յապաղել. տնտնալ, ուշացնել, չուզել ընել.
Վասն նորին աղերսել առ քեզ. զոր յաւելուած կարգիդ տնտեսէ։ Ըստ որում եւ յաւելուած բանիս զնոյն տնտեսէ ... Յաւելուածով բանիս զնոյն տնտեսէ (Նար. ՟Խ՟Ը։ Լմբ. պտրգ.։)
Բարի ծերութեամբն՝ օրինաց եւ կարծեաց է պատմութիւն օգտակար, ըստ որում քաջածեր առաքինին ել ասի. (Փիլ. լին. ՟Դ. 152։)
ՔՇՈՑ ՔՇՈՑԱՆԻ. ῤιπίδιον flabellum, ventilationis instrumentum. Գործի քշելոյ զճանճս. ճանճավան. հովահարիչ. ... իսկ յեկեղեցւոջ Քչոց կոչին բոժոժազարդ ճօճանակք, զոր շարժեն սարկաւագունք առաջի պատարագի. եւ առ յոյնս նա եւ ի ժամ ընծայաբերութեան հովանի առնեն ի վերայ ընծայից. ըստ որում սկաւառակ քշոցաց ունի զպատկեր սերովբէից կամ քերովբէից. գոյր ասէ Գուառ երբեմն եւ առ լատինս ի վանել զճանճս կամ զմժղուկս ի խորանէ՝ նշանակաւ վանելոյ զփորձութիւնս եւ այլն. եւ ապա սկսան վարել լոկ զքշոց փետրակազմ ի փետրոյ սիրամարգի՝ ի պատարագի քահանայապետին. Թո՛ղ զի յոյնք վարէին երբեմն ի տեղի քշոցի եւ զվարշամակաս կամ զ՝ի քրտանէ թաշկինակս.
Ոմանք (որպէս կերինթեանք եւ արիանոսք) անագանեղ զմշտնջենաւորակիցն հօր հաւատացին։ Անագանեղ դանդաչեն զնա, որ անդրն է քան յամենայն յաւիտեանս եւ ժամանակս։ Թէեւ է անագանեղ՝ ըստ որում մարդ է, այլ էր նախ քան զյաւիտեանս որպէս Աստուած. (Պրպմ. ՟Լ՟Է. ՟Լ՟Թ։)
Անարգանս, ըստ որում զհեշտութիւնս անձանց պատրաստելով՝ այլոց նախատինս հասուցանեն. (Արիստ. առաք.։)
Ասեն հերձուածողքն, եթէ լինելին եւ անլինելին ո՛չ են նմանք, այդ տո՛ւր զերկուց զանազանութիւնն. Ադամ լինելի է եւ անլինելի. լինելի է՝ ըստ որում եղեւն, եւ անլինելի՝ ըստ որում ոչ ծնաւ. եղեւ եւ ստեղծաւ, այլ ո՛չ ծնաւ. իսկ կինն ոչ ծնաւ եւ ոչ ստեղծաւ, այլ՝ շինեցաւ. (Ոսկ. յադամ.։)
Ըստ որում ի գռեհիկսն առակականքն պատմին. (Մագ. ՟Խ՟Զ։)
Տէրն ճշմարտապէս երկեաւ եւ արտմեցաւ, ըստ որում որ այսոքիկ նշանակեն զարտակիրսն. եւ արտակիրք ասի, յորժամ հոգին այնպէս ախտանայ, մինչ զի զաչս մտացն ոչ ամբոխէ. (Մխ. ապար.։)
Ըստ որում եւ աւազականն այն ի վերայ կայ տէրունեանն բանի. զի լայն (կամ զի լայն) առ կորուստ ուղին բազումք անկեալ երթան. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Զայրանալ, ըստ որում սաստկանալ. cf. ԲԱՐԿԱՑՈՒՑԱՆԵԼ, ըստ ՟Բ նշ։
Սեպհականեալ անուն ճշմարտին Աստուծոյ, ըստ որում է իսկութեամբ բարձր ամենայնիւ, կամ Ամենաբարձր, որպէս ասի յայլ լեզուս. ὔψιστος altissimus եբր. էլիօն. տճկ.
Ըստ որում բնաւորեալ է՝ սիրաբար բացատրելով. (Պղատ. տիմ.։)
Մերթ որպէս Գրապան, ըստ որում Վակաս քահանայապետի կից ընդ տախտակի դատաստանաց՝ Բանակ կոչեցելոյ.
Ըստ որում աստ զգալապէս ծերք եւ մանկունք շրջագային զբոցովն. (Տօնակ.։)
քանզի նախ առաջինն եւ իսկոյն եւ տիրագոյնն՝ ըստ ժամանակի, ըստ որում երիցագոյն. (Անյաղթ ստորոգ.։)
Արտաշնչութիւն ամենայն մարմնոյ՝ ըստ որում ի խորութենէկամ յամփոփմանէ՝ ի խլրտականացն շոգիք իմն բազում ի ձեռն անգայտութեան մորթոյն թափանցիկ լինին. (Նիւս. բն.։)
Իմաստասիրութեամբ՝ ըստ որում ինձ թուի, ամենեցուն ծայրաբար վերագոյն է. (Պղատ. տիմ.։)
կադէս մեկնի սուրբ. իսկ փառան՝ կարկուտ, կամ կորկոտիճ. (Փիլ. լին. ՟Գ. 36։) (եբր. ֆառամ, է փշրել. իսկ լտ. ֆառ, ցորեան. կամ ըստ որում կեղեւեալ՝ ձաւար, եւ հերիսայ. պուլղուր, քէշկէկ։)
ὀμοφυής ejusdem naturae եւ connaturalis. Ի նոյն ի բնէ, կամ ի բնութենէ. բնութենակից՝ ըստ որում յաստուած. համագոյ. ունօղ զնոյն թուով բնութիւն. միասնական.
Է թարգմանութիւն յն. ձայնիս Պատրիարգ, կամ պատրիարք. πατριάρχης patriarcha. որ ըստ որում ծագի ի ձայնէս բադրի՛ա, այսինքն հայրենի գաւառ, նահանգ, նշանակէ Նահապետ, ազգապետ, ցեղապետ. նախահայր. իսկ ըստ որում ի ձայնէս բադի՛ր, այսինքն հայր, է Հայր հարանց, եպիսկոպոս, արքեպիսկոպոս, կաթողիկոս, պապ, քահանայապետ. pontifex։
ՀԱՐԿԱՒՈՐ. Կարեւոր, ըստ որում մտերիմ, մերձաւոր.
ՀԱՐԿԱՒՈՐ ա. λειτουργικός minister. Ի բառէս Հարկ. ըստ որում Սպաս, յարգ. այսինքն Սպասահարկու. պաշտօնեայ.
Միջավայր ձեռին. ափ. բուռն, ըստ որում ըմբռնօղ.
Մակդիր արեգական, ըստ որում մտեալ ի մայր իւր յարեւմուտս՝ ծնանի վերստին յարեւելս։ Զոր պարսից յառասպելս անհեթեթս փոխեալ՝ ասէին զմիհրն՝ այսինքն զարեգակն ծնունդ լինել մարդոյ, յորժամ անկցի ոք ընդ մօր իւրում.
Ըստ որում ջուր մշտաբուխ է, այնպէս եւ հոգին. (Լմբ. պտրգ.։)
Յիսուն յուղղանկիւնոյ երեքանկիւնոջ. եւ զօրութիւնն՝ ըստ որում յիսնեկին թողութիւն մարգարէն յառաջագոյն քարոզէ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 27։)
κατεσταλμένος . Ոյր աւարտն՝ կամ վերջն է նուրբ, ըստ որում ամփոփեալ, կամ օրինօք յարդարեալ.
Մակդիր ամենայնբուսոց եւ տնկոց, ըստ որում ունին զնշանակ իբրու անզգայ շնչաւորի՝ ներքնաշարժ աճմամբ, այլ անկենդան.
Տեղի է բովանդակութիւն պարագրողին, ըստ որում պարագրէ զպատրագրեալն. (Նիւս. բն.։)
Առանձնանայ դարձեալ ի նոցունց ստորակէտն յառոգանութեան, ըստ որում յայլ դասս ջոկադրի. (Երզն. քեր.։)
Վաթսնեակն չափ է։ Ըստ որում բանի ի միակսն ունի վեցեակն, զայսօրինակ ի տասնեակսն վաթսնեակն։ Ի վաթսնեկին կատարեալ այրն։ Վաթսնեակն ազգակից է վեցեկին. (Փիլ. լին. ՟Գ. 164։)
Առ ի յունացն եւ յասորւոց՝ ճառըս սրբոց վերաբերեալ ... ըստ որում անուն իսկ ընկալեալ, վկայասէր վերձայնեալ. (Շ. վիպ.։)
որ եւ յն. դա՛ռդառօս. τάρταρος, -ρα tartarus, -ra, -rorum. Իբր տեղի սարսելոյ եւ սարսռելոյ։ Դժոխք՝ ըստ որում վեհ սառնամանեաց. անդունդք իբր ծովու. խորք. լուալիք աշխարհի. սանդարամետք. խաւար արտաքին.
Ըստ որում զարծաթոյ է տեսանել զնիւթ, որ այնքան զնշոյլս արեգականն ոչ կարէ տանել, որչափ աղտովն է տժգունեալ. (Լմբ. պտրգ.։)
Տխրերանգ հաւն. ((ճայ՝ ըստ որում ագռաւ), Պիտ.։)
Ըստ որում յայսոսիկ քաջավարժն աղաղակէր։ Իսկ քաջավարժն ի փորձութիւնս՝ անպարտելի մնայր յայսոսիկ իբրեւ զվէմ. (Սկեւռ. լմբ.։)
Պարտ է մեզ օրինագրել, եւ միանգամայն փորձ առնել գործել եւ պահել զսոսա օրինագիրք իսկ՝ եւ օրինապահք, ըստ որում հնար է. (անդ. ՟Զ։)
Ըստ որում են սիրելի, քաղցր, եւ ախորժարար. (Լմբ. պտրգ.։)
Ընդ միմեանս բախութիւն իմն ամենայն երկնի, ըստ որում յարմարին կիսագունդքն. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
ԲԱՐՈՅԱԿԱՆ (գրի եւ ԲԱՐՈՒԱԿԱՆ) իբրեւ գ. Բարոյականն. ἡθική ethica, morale, praecepta morum ի մաստասիրութիւն, կամ գիրք որ ճառէ զբարուց եւ զվարուց մարդկան, ըստ որում կամաւոր գործ բարի կամ չար.
οἷκος, οἱκία, θεραπεία, ἁνδραπόδα familia, famulatus, ministerium, comitatus Որպէս թէ կերտաստան, այսինքն բնակարան հանդերձ բնակչօք եւ ամենայն սպասուք. Տուն, ըստ որում Տան ծառայք. ընդոծինք. կարգ պաշտօնէից.
Ըստ որում մարգարէն դասաւորէ՝ ասելով. ժողովեցարո՛ւք ի լեառն սիոն քահանայք եւ ծերք. (Յհ. կթ.։)
Դիւրահուպ է, ըստ որում եդեալ ի դրախտին. (Փիլ. այլաբ.։)
Նորահրաշ պսակաւոր, եւ զօրագլուխն առաքինեաց. իմա՛ զօրավար, ըստ որում սպարապետ հանրական։
Իբր Թափանցիկ, ըստ որում թափանցելի.
αὑτοκίνητος qui per se vel ipse movetur, aut motu proprio, vel libere;
suapte natura mobilis. Որ ինքնին շարժի. ինքն զինքն շարժօղ. իւրեւ շարժուն, որպէս կենդանի, եւ ոչ որպէսհուր անզգայ. վասն որոյ ասի զշնչաւորաց, ըստ որում ունին ոգիզգայական շարժիչ ՛ն ներքուստ.
Ամենայն անմեղ ինքնապանծ է ընդդէմ նախատողացն. ըստ որում եւ քրիստոս. եւ վկայքն իւր. (Լմբ. առակ.։)
Ըստ որում Կատարելագոյնն է եւ կրկնագոյն առն՝ առ կնոջ ստեղծուածն. (Փիլ. լին. ՟Ա. 25։)
Հեզութիւն է առաքինութիւն ցամնատեսակին, ըստ որում ոչ դիւրաշարժ լինին ի ձեռն բարկութեան. (Արիստ. առաք.։)
Մկրտչին եւ աստուածաբանին (յովհաննու) անունն (ի) հին գրեանն մի է, բայց մանկագոյն հարքն մեր փոխեալ են, ըստ որում եւ միտք անուանցն այլափոխին. յովանէս՝ ձայն, եւ յովհաննէս՝ հնազանդութիւն. (Վրդն. աւետար.։)
Ըստ որում քաջագօտիք ասորիք, եւ միագօտիք ոմանք անուանին. (Ածաբ. պասք. ՟Բ։)
Ըստ որում ջուր մշտաբուխ է, այնպէս եւ հոգին. (Լմբ. պտրգ.։)
Ըստ որում նախաճառեաց մարգարէն. (Լմբ. ստիպ.։)
Ըստ որում ասէր նախասականս այս (եւրիպիդէս), եթէ ոք արտաքոյ ութերեկիս (ձայնից) անցցէ, զբոլորն ապականէ. (Մագ. քեր. եւ Երզն. քեր.։)
Գլուխ որթու, կամ ունօղ զգլուխ որթու. որպիսի էր կուռքն յովայ իսիդեայ առ եգիպտացիս. եւ ձուլածոյ որթն յանապատի, եւ երինջքն յերոբովամու. զի եւ սոքա Որթագլուխ կոչին. ըստ որում գլուխք նոցին առաւել երեւէին երկրպագուաց յերեսաց կողմանէ.
Որպէս պոռնիկ, (ըստ որում բոզանոց ասի եւ բոզարածն).
ՎԵՐԱԲԵՐԵԼ. Ի վեր հանել, ըստ որում յայտնել. հասուցանել. բանալ.
cf. ԱՆԲԱՐԿԱՆԱԼԻ. ըստ որում ասի զմարդոյ. ἁόργητος. չբարկացօղ, էօրքէսիզ, մազլըմ.
cf. ՕՐԻՆԱԿԵԼ, ըստ որում Համեմատել.
ἑνεργός efficax, χρήσιμος utilis cf. ԱՐԴԻՒՆԱԿԱՆ՝ ըստ որում ասի զիրաց. (եւ ո՛չ զանձանց, որպէս վարեն յետինք իբր ռմկ). Ըստ յն. ներգործական, եւ պիտանի. շահեկան. արգասաւոր.
Բազմօրինակք են մարդկան մեղանքն։ Ծանունս եւ բազմօրինակս ի վերայ հասուցանեն մահս։ Արուեստի պէտք են իմաստնոյն՝ բազմօրինակի, ըստ որում օգուտ արասցէ. (Փիլ.։)
κέδρος cedrus Ծառն, եւ փայտն՝ այսինքն տախտակն Եղեւին ծառոյ, ըստ որում մայր փայտ. ազգ նոճի. սէրվի ազատ. եբր. էրզ.
Ըստ որում եւ վայել էր իւրում երանութեանն (հայրապետին). (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Զեխութիւն է չարութիւն ցանկականին, ըստ որում յօժարեալք լինին առ ի վայելուածս յոռին (կամ յոտին, այսինքն ստորին) հեշտութեանց. (Արիստ. առաք.։)
Ժլատութիւն է՝ ըստ որում ծախեն ըստ սակաւի. (Արիստ. առաք.։)
Ոչ նի ի բանականացն շարժութեանց երեւի յանբան կենդանիս ... եւ ոչ այլ ինչ յիմացողականացն է ի նսա։ Մաքրագոյն է տեսականն (հեշտութիւն) քան զգործականն, եւ մարդոյ՝ իւր, ըստ որում մարդ է, իմացողականքն. (Նիւս. ՟Գ. եւ ՟Ժ՟Է։)
Կաղանդ՝ ըստ որում տարեգլուխ, որոշեալ ի հասարակ կաղանդաց՝ որ են ամսագլուխ.
իսկ զկիսաստուածսն, ըստ որում այս եւ մեծին ծաղու արժանի է, եւ այլն. (Փիլ. տեսական.։)
ՀԱՅԹՀԱՅԹԱՆՔ ՀԱՅԹԱՅԹԱՆՔ. իբր κατασκεύασμα molimen եւ այլն. գրի եւ ՀԵԹԵԹԱՆՔ, ՀԱԹԱՅԹԱՆՔ, եւ ԽԱՅԹԱՅԹԱՆՔ. Հնարք. ջանք. նիւթելն. գիւտք. ելի աղանդք, պաճարանք. դարման, ըստ որում դեղ, եւ պարէնք. հիտոյք. եւ Պատճառանք, կցկցումն, կրկտումն. ճար, ճարակ.
Եւ կամ առաքեալ՝ ոչ զնոյն մաղթութիւնսն՝ ըստ որում առաքիցի, պատմիցէ. (անդ. ՟Ժ՟Ա։)
ἁνθρωποφόρος hominiferus, homo factus. Որ զգեցեալ է զմարդկութիւն. մարդացեալ. տե՛ս ՄԱՐԴ, ըստ որում մարդկութիւն.
Մարդատեաց՝ ըստ որում մարդատեցական.
ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ. ἀπλότης simplicitas. Մեկին գոլն, ըստ որում պարզութիւն, անխառնութիւն.
Ժողովօղ եւ միաւորական է լուսաւորելոցն։ Զմիաւորական զօրութիւնն, ըստ որում յարմարին եւ պատկանին բազումքն։ Սիրով գորովոյ միաւորական խնամոյ եւ բնութեան՝ անարձակ կապով։ Միաւորականակս այսու ուղիղ ամբծութեամբ (օտար ի հերձուածոյ). (Դիոն. ածայ.։ Փիլ. լին. ՟Ա. 15։ քհ. ՟Ժ՟Բ։ Նար. ՟Հ՟Ե։)
ՈՒՐԲԱԹԱՆԱԼ. Լինել նման աւուր ուրբաթու, ըստ որում է վեցերորդ օր աշխարհի եւ եօթնեկի, եւ օր չարչարանաց, եւ պահոց.
Զանազանի ի չուրս եղանակս, բնական, սեռական, ձեւական, իմացական. ըստ որում քառաթեւ խաչն՝ որ էր սեռ ինչ փայտի, ձեւովն է տարածեալ ընդ ամենայն կողմն աշխարհի.
Ըստ որում եւ յնչասէրն եւ ի փառատենչիկսն եւ յայլն բազումս արար. (Բրսղ. մրկ.։)
ἁφανισθείς. Ապականեալ, ըստ որում լի ապականութեամբ, եւ արժանի բառնալոյ յաչաց. զոր օրինակ սոդոմ կոչի.
θεϊκῶς divine եւ divinus ԱՍՏՈՒԱԾԱՊԷՍ. Իբրեւ աստուած. ըստ որում աստուած. եւ Աստուածային. աստուածավայելուչ.
Իսկ զմարմնոյն Քրիստոսի, կամ զՔրիստոսի, ըստ որում մարդ՝ ասի աստուածացեալ, վասն գոլոյն միացեալ ընդ աստուածութեան յանձին բանին.
Աստուած մարդացաւ, մարդն աստուածացաւ. անխտիր լինի այլեւայլ մտօք իմանալ զՔրիստոսէ՝ ըստ որում մարդ, եւ զմարդկային բնութենէս մերմէ առ հասարակ.
Որպէս Աստուած. ըստ որում Աստուած. աստուածային զօրութեամբ կամ օրինակաւ. իբրեւ Աստուած. cf. ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՐ.
Ընդ միմեանս կամ ի մի հիւսիչ. շարամանօղ. իսկ ըստ որում անուն շաղկապի առ մեօք, տես ըստ հն. ՋՈԿԱՄԱՆ.
Ունօղ կամ կրօղ զբանարան, իմա՛ զբանակ՝ ըստ որում տախտակ դատաստանաց.
Ձեւացոյց տեսակաւ եւ թւովք, ըստ որում հնար էր, քաջ գեղեցկագունիւք. (Պղատ. տիմ.։)
Անեղին եղանիլ ... եւ մնալ՝ ըստ որում էրն՝ գերագոյապէս յանհասութեան. (Սկեւռ. ես.։)
Ըստ որում իւրաքանչիւր ոք պարտի քաղաքավարիլ։ Բնակեցան իւրաքանչիւր ոք ի ժառանգութեան իւրեանց։ Պատմեաց մեզ զխօսս իւրաքանչիւր ուրուք. (Սամ. ՟Ի՟Ա։ Յհ. կթ.։ Փարպ.։)
Լոյս առանց կցորդութեան խաւարի։ Որակութեան կցորդութիւն ունիմ, ըստ որում մարդս եմ. (Փիլ. բագն. եւ Փիլ. ՟ժ. բան.։)
ՀԱՅԹՀԱՅԹԱՆՔ ՀԱՅԹԱՅԹԱՆՔ. իբր κατασκεύασμα molimen եւ այլն. գրի եւ ՀԵԹԵԹԱՆՔ, ՀԱԹԱՅԹԱՆՔ, եւ ԽԱՅԹԱՅԹԱՆՔ. Հնարք. ջանք. նիւթելն. գիւտք. ելի աղանդք, պաճարանք. դարման, ըստ որում դեղ, եւ պարէնք. հիտոյք. եւ Պատճառանք, կցկցումն, կրկտումն. ճար, ճարակ.
cf. ՄԾՂՆԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆ. լծ. եւ յն. լտ. μίξις mixtio. ըստ որում խառնակութիւն.
Է եւ ետեղակալ շարժութիւն՝ կա՛մ ըստ ուղիղ գնացից, կամ ըստ շրջաբերականին, որպէս անիւ շարժի. եւ կամ ըստ որում խառն յուղղէ եւ ի շրջաբերականէն. որպէս գնդաձեւ (այսինքն գալարածոյ) գնացք, որպէս օձիցն գնացք են. (Մաքս. ի դիոն.։)
Որակութեան կցորդութիւն ունիմ, ըստ որում մարդս եմ. եւ քանակութեան կամ որչափութեան. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Ակնածութիւն՝ ըստ որում տեսչութիւն. խնամք. աչքը վրան ըլլալը. աչքը վրան ըլլալը. նազար. նազըրէթ.
ԱՆԱՄՈՒՍՆԱԿԱՆ ԱՆԱՄՈՒՍՆԱՑԵԱԼ. Իբր անհարսնացեալ, ըստ որում անմերձ յառնէ. անապական.
Ունել հրոյ՝ սրութիւն, անգայտութիւն, շարժութիւն. երկրի՝ բթութիւն, խտութիւն, կայս։ Արտաշնչութիւն, ըստ որում շոգիք իմն բազում ի ձեռն անգայտութեան մորթոյն թափանցիկ լինին. (Նիւս. բն.։)
որ եւ ԱՆՀԱՂՈՐԴ ասի, ըստ որում անհաղորդելի. սեպհական. ոչ հասարակ. ἁκοινώνητος.
Եղեւ մարդ. յորոյ վերայ, ստացաւն զիս (ասել գրոց), անհայհոյաբար կացցէ, ըստ որում մարդ է. (Կիւրղ. գանձ.։)
Ո՛չ ամենայն ներգործութիւն՝ շարժութիւն է. այլ է ինչ, որ ի ձեռն անշարժութեան ներգործութեամբ, ըստ որում նախ ներգործէն աստուած. քանզի որ նախ շարժէն՝ անշարժ է. (Նիւս. բն.։)
Եւ երբեմն որպէս ստորոգելի Հօր Ատուածոյ, կամ աստուածութեան, ըստ որում յանձին հօր. θεογόνος qui deum genuit
Ըստ ամենայն մասին մարդկային բաղդատութեան, ըստ որում բնաւորեցաւ իւրաքանչիւր ոք գործել. (Նիւս. կազմ.։)
Չարութիւն է ցասմնատեսակին՝ բարկացողութիւն եւ զանգիտութիւն։ Զանգիտութիւն է չարութիւն ցասմնատեսակին, ըստ որում զարհուրեալք լինին ի ձեռն երկեղից որ յաղագս մահու. (Արիստ. առաք. յորմէ եւ Լմբ. սղ.։)
Ժառանգութիւն ի վերայ սեպհական ստացուածոց ասի. ըստ որում որդի զհօր ստացուածս ժառանգէ, կամ եղբայր զեղբօր։ Է՛ ժառանգութիւն եւ այն, զոր արծաթով ոք ստանայ. (Սկեւռ. ես.։)
Արիութիւն է՝ ըստ որում հեղգազարհուրք լինին յերկեղիցն, որ յաղագս մահու. (Արիստ. առաք.։)
Այնոցիկ՝ որ գոյացաբար ստորոգին, եւ տեսակագործեն իմն։ Կերպարան եւ տեսակ, ըստ որում տեսակագործի նիւթն։ Զանձեւ նիւթն ի նմանէ որականալ տեսակագործեալ. (Անյաղթ պերիարմ.։ Նիւս. բն.։ Փիլ. նխ. ՟ա.։)
ԱՆԱՄՈՒՍՆԱԿԱՆ ԱՆԱՄՈՒՍՆԱՑԵԱԼ. Իբր անհարսնացեալ, ըստ որում անմերձ յառնէ. անապական.
Մարմինն նորա ընդ նմա աստուածաբանեցաւ։ Գոչեաց՝ տէր իմ եւ աստուած իմ, երկաքանչիւրովն աստուածաբանեալ։ Բան միոյն եւ միայնոյ այ սինքն՝ աստուածաբանեալ ի հօր, որպէս եւ հայր յորդւոջ աստուածաբանի. ըստ որում եւ եսայի ասէ՝ աստուածաբանելով զորդի ընդ հօր. (Աթ. ՟Ա. ՟Դ. ՟Ը. եւ այլն։)
Աստուածազգեաց լոյս, կամ փառք, յարութիւն, յարմարութիւն. (Շար.։ Խոր. հռիփս. Ստէպ։ Յայս միտ կարծի յոմանց Աստուածազգեաց կոչումն իգնատիոսի, ըստ որում բարձեալ եղեւ ի մանկութեան ի գիրկս Յիսուսի՝ ըստ Շար. եւ Յայսմաւ. յն. եւ հյ։)
Անյայտս վտառս կոչեն զարտաշնչութիւն ամենայն մարմնոյն, ըստ որում շոգիք իմն բազում ի ձեռն անգայտութեան մորթոյն թափանցիկ լինի. (Նիւս. բն. ՟Ի՟Բ։)
Ըստ որում եւ ընկալայք իսկ (յԱստուծոյ) պարգեւ՝ ի բարեսիրութենէ այտի ձերմէ. (Յհ. կթ.։)
(Դիքն) ոչ են Աստուածք. ըստ որում անուանին բացասացութամբ, եւ ոչ զօրութեամբ. (Լմբ. սղ.։)
ԲԱՑԱՍԱՑՈՒԹԻՒՆ. որպէս Բացասութիւն, ըստ որում ժխտումն. ասելն՝ ո՛չ. ἁπόφασις negatio
Առաքինութիւն բոլոր անձինն, արդարուըիւն, եւ ազատականութիւնն, եւ մեծահոգողութիւնն։ Մեծահոգողութիւն՝ առաքինութիւն անձինն, ըստ որում կարէ հանդուրժել բարեբախտութեան եւ վատաբախտութեան, եւ պատուոյ եւ անպատուութեան։ Հետեւեալ լինի մեծահոգութեանն՝ պարզութիւն եւ ճշմարտութիւն. (Արիստ. առաք.։ եւ Կիր. ՟ը. խհ.։)
ἁφίστημι sejungo, amoveo. Մեկնել, ըստ որում մեկուսացուցանել. հեռացուցանել. ազտուցանել.
ՅԱՆԳԵՄ ՅԱՆԳԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. λήγω, ἁπαρτάω , ἁναλίσκω desinere sive cessare facio, termino, concludo. գրի՝ ըստ որում եւ հնչի՝ նաեւ ՅԱՆԿԵՄ. եւս եւ ԱՆԳԵՄ. Յանգ հանել. կատարել. բովանդակել. յարմարել. հանգուցանել. դադարեցուցանել. վերջացնել, լմընցընել.
Ողջախոհութիւն է առաքինութիւն ցանկականին. ըստ որում անիղձք իցեն առ դիւրութիւնսն եւ առ վայելմունսն յոռին հեշտութեանց։ Արդարութիւն եւ ողջախոհութիւն. (Արիստ. առաք. եւ Արիստ. որակ.։)
Անազատութեան տեսակք երիս են. չարաշահութիւն, ժլատութիւն, եւ անհաղորդութիւն։ Իսկ չարաշահութիւն է, ըստ որում յամենայն կողմանց շահել խնդրեն, զշահսն քան թէ զամօթն վերագոյն համարելով. (Արիստ. առաք.։)
Տրամադրութիւնք են տարափոքութիւնք, եւ ո՛չ ի վերայ հաստատութեան, այլ ի վերայ փոփոխման. ըստ որում տրամադրութիւնք ասին փոխադրութիւնք։
Անհաղորդ գոլն, ըստ որում է ի բնէ անհաղորդելի. ἁμεθεξία, τὸ ἁμέθεκτον. imparticipalitas.
Եւ ըստ որում Ռշդութիւն.
Ապա ուրեմն՝ թէեւ ասի մարմնով չարչարիլ, պահի եւ այսպէս անչարչարութիւն նորա, ըստ որում իմանի աստուած. (Պրպմ. ՟Լ՟Թ։)
Բարկացողութիւն է չարութիւն ցասմնատեսակին, ըստ որում դիւրաշարժք լինին ի ձեռն բարկութեան. յն. ի բարկութիւն. (Արիստ. առաք. յորմէ եւ Լմբ. սղ.։)
Հաւասարութեանն գոյացուցիչ, ըստ որում հաւասարագործէ ի ձեռն միմեանց ամենեցունց զնմանն տարումն. (Դիոն. ածայ.։)
Իբր Յարգելն, ըստ որում աճեցուցանելն.
Անյայտք են՝ եթէ կատարելանան, զի հազիւ սպիքն գան, ըստ որումն սրբազանի տրամաբանութեան. (Արծր. ՟Գ. 17։)
Տրամաբանութիւն, ըստ որում խօսակցութիւն ի մէջ երկուց.
Փոքրահոգութիւն է չարութիւն անձին, ըստ որում անկարողք լինին հանդուրժել բարեբախտոթեան եւ վատաբախտութեան։ Հետեւի անազատականութեանն փոքրաբանուիւն, փոքրահոգութիւն, եւ հետեւեալ լինի փոքրահոգութեանն փոքրաբանութիւն։ Յատուկ է փոքրահոգութեան փոքրաբանութիւն։ Յատուկ է փոքրահոգութեամբ ո՛չ պատիւ, ոչ անպատուութիւն, ոչ բարեբախտութիւն, ոչ անբախտութիւն կարելն բերել. (Արիստ. առաք. յորմէ եւ Լմբ. սղ.։)
Զի՞նչ էր առ այսոքիւք օծումնն. ըստ որում ծնեալն աստուածայնագոյն էր քան զմարդիկ. (Աթ. ՟Բ։)
Սահման իմաստասիրութեան ի ստուգաբանութեան, որ ասեն. իմաստասիրութիւն գիտութիւն գոյիցն՝ ըստ որում աստուածայնոց եւ մարդկայնոց իրողութեանց. (Սահմ. ստէպ։)
Առաքինութիւն բոլոր անձինն, արդարուըիւն, եւ ազատականութիւնն, եւ մեծահոգողութիւնն։ Մեծահոգողութիւն՝ առաքինութիւն անձինն, ըստ որում կարէ հանդուրժել բարեբախտութեան եւ վատաբախտութեան, եւ պատուոյ եւ անպատուութեան։ Հետեւեալ լինի մեծահոգութեանն՝ պարզութիւն եւ ճշմարտութիւն. (Արիստ. առաք.։ եւ Կիր. ՟ը. խհ.։)
Անազատականութիւն անձին՝ ըստ որում շահի՛ ըղձացեալք լինին յամենայն կողմանէ. (Արիստ. առաք.։)
Աստուածային արարչագործութիւն, այսինքն որ ի ձեռն մկրտութեան վերստին ծնունդն, ըստ որում աստուածայինք գոլ սկսանիմք. (Մաքս. անդ։)
Եօթներեակն ոչ ծնանէ զոք զներսոյց տասնեկի թուոյն, եւ ոչ ծնանի յումեքէ. ըստ որում ասելով զնա պիթագորեանքն՝ մշտնջենաւորակուսին եւ անմօրն միակի նմանեցուցանեն. (Փիլ. այլաբ.։)
ἁποκαθίστημι restituo. Նոյն ընդ Պատսպարել՝ ըստ որում վերստին ի նոյն տեղի անքոյթ կամ ի բնիկ յարկս դարձուցանել.
Աստուածաստեղծութիւն ասէ, յայտնեալ թէ Աստուածաստեղծութիւն ասէ, յայտնեալ թէ Աստուած ստեղծաւ, ըստ որումն եղեւն մարդ։ Ըստ մեզ աստուածաստեղծութիւն ասէ զորդւոյ մարմնանալն. Ըստ մեզ աստուածաստեղծութիւն ասէ զորդւոյ մարմնանալն. (Մաքս. ի դիոն.։)
Ի՞Ւ. գ.մ. Ի գործիականէ հարցական եւ մասնական բառիցս Ինչ, եւ ԻՄՆ, որոց՝ իրիք, իմիք իրիւք. եւ ի՞մ, իմիք, ի՞ւ իւիք, առ իմէ՞, զմէ՞, զի՞. յն. τί; διὰ τί; որպէս հոլովական բառիցս, Զի՞նչ ինչ, եւ Ո՞ր ինչ. զորօրինակ եւ Ո՞ ոք, ի տրականն լինի ու՞մ ումեք։ Արմատն կայ եւ ի ձայնս, Հիմ եւ Հիբար, հիկէն. այլ ոչ գտանի լոկ Ի։ Արդ՝ Ի՞Ւ, ըստ որում հարցական, նշանակէ, որո՞վ բանիւ կամ իրօք. ինչո՞վ. κατὰ τί; quona? unde?.
Կէտ աւարտեալ հոգին սուրբ. ն՝երումն (այսինքն յորում, որով, կամ ըստ որում) աւարտէ զեկեղեցի սուրբ՝ հրաշափառագոյն կոչմամբ եւ եօթնարփետն շնորհօք. (Քեր. քերթ.։ (Այսոքիկ եդան առ իմանալոյ, եւ ոչ հետեւօղ լինելոյ)։)
Յօդ ըստ որում արմատ դերանուանցս, Սա, Այս, հասարակօրէն է լցուցիչ զտեղի նոցա.
Եւ ըստ որում սիրելի խաշանց՝ ասի.
Յոչ սակաւ բառս եւս է նշանակ ստորասականի, ըստ որում նոյնանայ ընդ նախդիրդ Ըն, ընդ. եւ ընդ մասնիկդ Հան, որպէս համ, Համա. պրս. հէմ որպէս յն. եւ լտ. ἑν, ἑμ. in, im, συν, συλλ. con, coll. եւ այլն. տե՛ս զբառսդ ԱՆՋԱՏԵԼ, ԱՆՋՐՊԵՏ, ԱՆՈՏՔ, ԱՆԳԱՄ, ԱՆՏԱՌ, եւ այլն։
Էգն քան զարուն բռնաւորագոյն է, ըստ որում յեղումնն, յորժամ վատթարն լաւին տիրեսցէ, զգայութիւն մտաց, մարմին՝ զգայութեան, նիւթ՝ պատճառին. (Փիլ. լին. ՟Ա. 83։)
ԷՋ, եջի կամ էջի, ից, իւք. գ. σελίς pagina, pagella Երես մի թղթոյ գրելոյ. ըստ որում վերուստ ի վայր իջեալ են տողք. ուստի զբաժանեալն յայլեւայլ խորանս կոչեմք՝ երկիջեան, վեցիջեան, եւ այլն. երես.
Իբր ածական՝ զոյգ ընդ յարաբերելի գոյականի. ուր ուղղականն եւ հայցական, կամ նախդիրիւ տրականն գու ուրեք վարի ի մեզ՝ որպէս պարզ հելլենաբանութիւն եւ լատինաբանութիւն. իսկ այլ հոլովք են միաբան ընդ հայկաբանութեան. ըստ որում դիւրաւ որոշին ի պարզ յարաբերականէն։
ԶՈՐ ՕՐԻՆԱԿ. այսինքն՝ Ըստ որում օրինակի, որգոն, որպէս. է պարզ հելլենաբանութիւն, ὄν τρόπον quemadmodum. բայց սովորական լեալ ի մեզ. տե՛ս ի կարգի Զ տառին։
ԸՍՏ ՈՐՈՅ, կամ ԸՍՏ ՈՐՈՒՄ. իբր Ըստ այնմ մասին՝ որ. տեսականաբար. կրկնաբար.
Չար՝ ըստ որոյ իցէ չար, ոչ իրիք է ծնողական կամ սնուցողական կամ ապրեցուցողական։ Գիտէ աստուած զչար՝ ըստ որում է բարի. (Դիոն. ածայ.։)
ԸՍՏ ՈՐՈՒՄ. Տե՛ս զկնի բառիդ ԸՍՏ։
Ըստ որում արմատ բառիցս Բագորդ եւ Բագձաձել, է Բաժ, կամ բաժին. պաճ պայ. սանս. պակա. ըստ այնմ.
Զամենայն բանից թուականաց։ Եւ զերկրաչափականն, ըստ որում որպէս բանն առ առաջինն՝ երկրորդին, այսպէս եւ առ երկրորդն՝ երրորդին. (Փիլ. ժ. բան.։)
Երախայացուցանէ զնոսա՝ գրելով զանուանս նոցա, ըստ որում ասէ ընթերցուածք վարդապետութեան եւ ի գիր անկելոց. (Տօնակ.։)
ὐπό sub Նախդիր բաղադրիչ կամ բարդիչ ըստ հելլենաբանութեան նշանակութեամբ ձայնիս Ընդ՝ մանաւանդ ըստ որում ի ներքոյ. ստոր. տակը.
Բարերար է. ըստ որում Աստուած է. ահագին է վասն զի Տէր է. (Փիլ. լին. ՟Դ. 53։)
ԸՍՏ ՈՐՈՒՄ. մ. καθώς, καθά velut, sicut, prout Ըստ այնմ որ՝ կամ զի. որպէս. զոր օրինակ. ինչպէս որ.
Ըստ որում եւ Եսայի ասէ։ Ըստ որում երանելին Պօղոս գրէ. (եւ այլն. Աթ. ՟Ա։)
Իշխանութիւն դատելոյ առնու, ո՛չ ըստ որում բան է եւ Աստուած՝ որդին առնու, այլ ըստ որումն եղեւ մարդ, է՛ համարելի զառնուլն մարդկութեան. (Կիւրղ. գանձ.։)
Հայեսցե՛ս մարդասիրութեամբ, ըստ որում քոյդ են սովորութիւնք. (Նար. ՟Ի՟Է։)
Անցաւոր, ըստ որում ամենայն հարք քո։ Ըստ որում Մովսէս գաւազանաւն եհար զծովն, նոյնպէս եւ Քրիստոս խաչիւն. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.։)
Սովոր են մարդիք ըստ որում ի դիմաց, այսպէս եւ ի խօսից ճանաչել զծանօթսն. (Սկեւռ. յար.։)
ԻԲՐ. մ.շ. որպէս. իբրու. ըստ որում. եւ Զոր օրինակ. ... ὠς, ὤσπερ sicut, quemadmodum, ut.
Թեպէտեւ հոմանունաբար գոյացութիւն ասիամենայն, սակայն իսկ եւ տիրապէս էութիւն արարչական, ըստ որում եւ էն, ասասցի։
Նոյն ընդ Խեղ, ըստ որում Պիղծ, գարշ. զազիր.
Պարտ է ճաշակել, եւ ոչ փախչել ամենայն կարիւ, ըստ որում հնարն է. (Պղատ. օրին. Ա։)
ի, ից. γαμβρός gener. Փեսայ՝ ըստ որում առնչակից աներոյ իւրում. (որպէս թէ հիւր եկեալ որդի, որ եւ ի տեղի հօր ունի զաներ իւր)
Կազմեալ կայր մաշ ի դարմանս հիւանդաց, եւ սնափառէր. եւ այլոց սերմանեաց եւ հընդոց ոչ տարեալ՝ այպանեն զնովաւ, եւ դու (ասեն) ծանծաղամիտ գոլով, ըստ որում մաշ կոչիս, փքաս. (Մխ. առակ. ՟Խ՟Զ։)
Գիտէ աստուած զչար՝ ըստ որում բարի. եւ առ ի նմանէ պատճառք չարիցն՝ զօրութիւնք բարերարք են. (Դիոն. ածայ.։)
Ըստ իւրում չափուն՝ որպէս եւ էր». յն. լոկ, ըստ որում էր. (Կոչ. ՟Թ։)
ՓՈՂ մանաւանդ ՓՈՂՔ. φάρυγξ, τρώχηλας , διαυλός guttur, faux, jugulum, gula, collum, cervix. (լծ. թ. պօղազ, պօյն. լտ. ֆա՛ւքս) Պարտանոց. ուլն կենդանեաց՝ առաւել ըստ ներքին կազմութեան, որ է որպէս զփողոց իմն. ուր են խռչափող (կամ շնչափող ), եւ կոկորդն եւ որկոր. ըստ որում է ծակ, եւ անցս ունի ի պէտս շնչոյ եւ կերակրոյ.
Ձեռին նորա աջոյ. լինի եւ սեռական աջ ձայնիս՝ ըստ որում ա։
Ձեռին նորա աջոյ. լինի եւ սեռական աջ ձայնիս՝ ըստ որում ա։
Իսկ Զգօն՝ ըստ որում իմաստուն՝ յոյնք եւ լատինք զՍուրբն Յակոբ Մծբնացի կոչեն Σοφός sapiens. տե՛ս եւ ի ԶԳՕՆԱԿԱՆ, ԶԳՕՆՈՒԹԻՒՆ, եւ յայլ ածանցս։
(նրմատ Լուծանոյ. լծ. եւ յն. լի՛օ, լիդօ՛ս, լի՛սիս. լտ. սօ՛լուօ, սօլո՛ւդուս) Լուծեալ կամ լուծանելի, ըստ որում ծորելի. հեղուկ. հոսանուտ. հալեալ. ցնդելի. Սփիռ. անգայտ. անօսր. թոյլ. մեղմ. մեղկ. ῤοώδης, ῤυτός fluidus ἕκλυτος solutilis. ջրօտ, ջրջրկած, վաղուկ, հալած. թուլ, բարակ, նօսր.
ԽԵԼՔ ՆԱՒԻՆ. πρύμνη puppis. Գլուխ նաւու՝ ըստ որում սկիզբն նորա, ուր է ղեկն. (ուր յայլ լեզուս Գլուխ նաւու կոչի առաջակողմն, որ յառաջ երթայ։)
Հոռի, զի հորեն երկրագործք եւ մշակք, զցորեան ի զգինի ի շտեմարանս ժողովելով. որ ըստ իմիք յարմարի անշարժ տոմարի յայսմաւուրաց, կամ ժամանակի թարգմանչաց, ըստ որում հոռին պատասխանէ կէս մի սեպտեմբերի, եւ կէս մի հոկտեմբերի։
ՄԱՆԿ կամ ՄԱՆԳ. ἁκαιρία intempestivitas, insidiae. Արմատ բառիս Մանկութիւն, ըստ որում Խորամանկութիւն. մեքենայագործութիւն, խարդախութիւն՝ որպէս ման գալով, կամ մանուկ անհաստատ ելո. կամ ըստ յն. ստահակութիւն, եւ դաւ.
մսանունք նանց ՄՍԱՆ կամ ՄՍԱՆՈՒՆՔ. μηρίον, μηρός ile, ilium, ilia ὁσφύς lumbus, coxa ὅσχεος, ὁσχέα, -ον scrotum. Ասի եւ ՄԿԱՆ. ըստ որում ի յն. մի՛ս է մուկն. եւ պրս. միյան, իբրու միջանք։ Իբր զի Մսանն է Մսուտ մասն մարմնոց կենդանեաց, կամ փափուկ միսն մկնաձեւ. եւ միանգամայն վարի որպէս Մէջք, երանք. ազդր. բարձք. զիստ. գաւակ, համեմատութեամբ այլեւայլ բառից յունաց. ձկնմիս. դնդղուց, լօփ միս .... եւ մէջք, աճուկ.
Ἵωνες, Ἔλλην Iones, populus graecus, hellenus. Ազգ հելլենացւոց կամ կռեդաց՝ ի յաւանայ կամ ի յովանայ յաբեթեան. ըստ արտաքնոց՝ ի Յովնայ յորդւոյ քսութիւն որդւոյ հելլենի. եւ առանձինն՝ Որ իցէ ի յովանիայ գաւառէ. եանիացի. եանեալը, եունան, եունանի. հոռոմ. ուրում, րում , այսինքն հռովմայեցի՝ ըստ որում անկեալ ընդ կայսերութեամբ Հռովմայ. վասն որոյ եւ ի գիրս. Ագաթ. կայսրն հռովմայ կոչի թագաւոր կամ իշխան յունաց. Տե՛ս բռ. յտկ. ան։
Նաշիհ, ըստ որում ռմկ. նշաստայ, նիշաստէ։
Յաղագս որակի, եւ որակութեան։ Որակութիւն ասեմ, ըստ որում որակք (գոլ) ոմանք ասին։ Այսոքիկ որակութիւնք են. քանզի ընդունականք սոցա՝ որա՛կք ասին ըստ այսմիկ. ո՛րզան, մեղրն վասն քաղցրութիւն ունելոյ քա՛ղցր ասի։ Թէ պատահեսցէ նոյն առ ինչ եւ որա՛կ եալ (այսինքն լեալ, կամ ել)։ Տեսակն եւ սեռն՝ որակ իմն (այսինքն զորպիսի) գոյացութիւն նշանակէ. (Արիստ. ստորոգ.։)
ՊՐԱԿ մանաւանդ ՊՐԱԿՔ. ըստ որում բառ յն, բրաքսիս. πράξις . յոքն. πράξεις որ է գործք, նշանակէ զգիրս գործոց առաքելոց. acta.
ՊՐԱԿ մանաւանդ ՊՐԱԿՔ. ըստ որում բառ յն, բրաքսիս. πράξις . յոքն. πράξεις որ է գործք, նշանակէ զգիրս գործոց առաքելոց. acta.
Նոյն ընդ Տօմար. յն. դօ՛մօս. τόμος . ըստ որում թուղթ. քարտէս. թերթ թղթոյ. մագաղաթ. տետրակ.
ՔՇՈՑ ՔՇՈՑԱՆԻ. ῤιπίδιον flabellum, ventilationis instrumentum. Գործի քշելոյ զճանճս. ճանճավան. հովահարիչ. ... իսկ յեկեղեցւոջ Քչոց կոչին բոժոժազարդ ճօճանակք, զոր շարժեն սարկաւագունք առաջի պատարագի. եւ առ յոյնս նա եւ ի ժամ ընծայաբերութեան հովանի առնեն ի վերայ ընծայից. ըստ որում սկաւառակ քշոցաց ունի զպատկեր սերովբէից կամ քերովբէից. գոյր ասէ Գուառ երբեմն եւ առ լատինս ի վանել զճանճս կամ զմժղուկս ի խորանէ՝ նշանակաւ վանելոյ զփորձութիւնս եւ այլն. եւ ապա սկսան վարել լոկ զքշոց փետրակազմ ի փետրոյ սիրամարգի՝ ի պատարագի քահանայապետին. Թո՛ղ զի յոյնք վարէին երբեմն ի տեղի քշոցի եւ զվարշամակաս կամ զ՝ի քրտանէ թաշկինակս.
Ողջախոհութիւն է առաքինութիւն ցանկականին, ըստ որում անիղձք իցեն առ դիւրութիւնսն. (Արիստ. առաք.։)
Եթէ ագաւ եւ մաշեաց, առնու զարժեքն՝ մինչնոր էր, ըստ որում ասեն վաճառականքն. (Մխ. դտ.։)
ἱσχύω, δύναμαι valeo, possum Ունել զօրութիւն բաւական. կարօղ եւ զօրաւոր գտանիլ. իշխել՝ ըստ որում ձեռնհաս լինել. կարել. բաւել. գամագիւտ լինել. հնարել. տոկալ. եւ Զօրանալ. զդէմ ունել. կրնալ, ատիկել, ճար ընել, օգտել, դիմանալ.
ԸՄԲԱՆ կամ ԸՄՊԱՆ. (Ի բառէս Ումպ) Գործարան կոկորդի՝ ըստ որում անցք ջրոյ յըմպելն.
ԸՄԲԱՆ կամ ԸՄՊԱՆ. (Ի բառէս Ումպ) Գործարան կոկորդի՝ ըստ որում անցք ջրոյ յըմպելն.
ԻԲՐԵՒ. մ.շ. ὠς sicut, ut, tanquam, quemadmodum. Իբրու. որպէս. ըստ որում. եւ Զոր օրինակ։
ԻԲՐԵՒ. շ. ὄτι γε quandoquidem. Որովհետեւ. ըստ որում. իբրեւ զի. քանզի.
ԻԲՐՈՒ. մ.շ. ὠς sicut, ut Ըստ որում. զոր օրինակ. ինչպէս.
Բառ յն. λαύρα monasterium. այսինքն փարախ կամ հանգրուան. ըստ որում Վանք. (վրիպակաւ գրի եւ Լօռա).
μελετάω, ἑννοέω meditor, cogito ἑπιφημίζω approbo ἑπιχειρέω aggredior, manum admoveo. Ի խոկ արկանել կամ մատնել. Խորհել. զմտաւ ածել. որոճել ընդ միտս, կամ երկնել. հոգալ, յառիլ մտօք. եւ յարիլ կամօք. կամիլ, յօժարիլ. հնարիլ. մտմտալ, մտածել, խելք տալ, մտքով ու սրտով ուզել. (լծ. եւ լտ. coquo քօ՛գուօ. եփել, ըստ որում հնարել, մեքենայել։)
ԿՆՈՒՆՔ կամ ԿՆՈՒՔ. Ռամկականն բառիս Կնիք, ըստ որում մկրտութիւն։ (Մաշտ. հին.։)
σφραγιστήρ annulus signatorius, sigillum, signaculum. Կնիք. ըստ որում գործի կնքելոյ. մատանի. մէօհր
τομίς culter, et forfex, vel forceps. Կտրիչ, ըստ որում գործի կտրելոյ. դանակ փոքր. զմելին. եւ մանաւանդ Ձեւիչ, այսինքն մկրատ. եւս եւ Աքցան, ... եբր. մաքլէթ.
Հաւ, ըստ որում Սկիզբն. սկզբնապատճառ. առաջնորդ. գտակ. հեղինակ. (լծ. հյ. աւագ եւ յն. ա՛ւքսօն. լտ. ա՛ւթօր ). իսկ ՀԱՒԱԿ ԼԻՆԵԼ՝ տե՛ս եւ ՀԱՒԵԼ.
ՅԱՒԷԺ διαπαντός semper ἁεί perpetuo. որ ի յածանցս գրի եւ ՅԱՒԵԺ. Նոյն ընդ Յաւէտ, ըստ որում միշտ.
Այլ վասն յիշոցաց զի՞նչ պարտ է ասել. յիշոցն հայհոյութիւն է Աստուծոյ (ըստ որում հայհոյի մարդ՝ որ է ի պատկեր Աստուծոյ)։ Յիշումն առնէ ամենայն չարեաց, ուստի եւ յիշոց անուանեցաւ. (Կանոն.։)
cf. Ուղղորդ, ըստ որում խիստ եւ անխոնարհելի. տի՛ք. եւ կամ յոխորտ, խորթ.
Գարուն զբեր բուսոյ ցուցեալ. ըստ որում դէպ է եւ որթիս, եւ ածս որթոյ գտանել կենդանատնկեալս. (Փիլ. լին. ՟Բ. 67։)
ՈՐՉԱՓ. շ.նխ. Որպէս. ըստ որում. իբր. իբրու. ըստ չափոյ. գոգցես. չա՛փ.
ՈՐՊԷՍ. մ. ὠς, ὤσπερ, καθώς, καθάπερ, οἶον sicut, ut, quemadmodum ἁκολούθως consequenter. Որով օրինակաւ. զո՛ր օրինակ. ըստ որում. ինչպէս.
Կամ Ցորչափ ժամանակս. եւ Որովհետեւ. ըստ որում. քանի որ.
σχολή, ἁπραγμοσύνη otium, vacuum tempus, vacatio a negotiis. Անգործութիւն. դադարումն, եւ մինգամայն զբաղումն, ըստ որում դատարկ մնալով յայս ինչ գործոյ՝ դիւրաւ լինի դեգերիլ յայլ ինչ
ՔԵՐԵԼ. γράφω scribo. Գրել. դծոշմել. ըստ որում նախնիք գրէին ի վրայ արեւոց եւ կեղեւոց՝ երկաթի գրչաւ քերելով եւ գծագրելով. որպէս եւ զկնի ի վերայ քերեալ մագաղաթից սեւագեղով.
ԱՂՏԱՂՏ ԱՂՏԱՂՏԻՆ. ἀλυκός salsus Ունօղ զաղտ՝ ըստ որում աղ. աղի. աղեհամ. աղի, լեղի. շօռ. դուզլու. աճը.
ἅψυχος, inanimis, inanimatus, ( ի բառէս անձն, ո՛չ ըստ որում դէմք, այլ ըստ որում հոգի կամ շունչ բանական. որպէս եւ անձնաւոր ասի հոգիաւորն, շնչաւորն. տե՛ս ի կարգին). անհոգի. անշունչ. մարդկային հոգի չունեցօղ. ճանսըզ, պիճան, նարեվան.
cf. ԱՆԲԱԺ, ըստ որում անբաժան.
ἅπατωρ. patris expers. Որոյ չիք հայր. հայր չունեցօղ. աթասըզ. պապասըզ. Զմելքիսեդեկէ ասի, ըստ որում չիք հայր նորա նշանակեալ ի սուրբ գիրս.
Անմասն է՝ ըստ որում սեռ է։ Անմարմինք անմասունք են. (Անյաղթ պորփ.։)
κλείς սեռ. κλείδος clavis Փականք ըստ որում բացօղ. գործի բանալւոյ եւ փակելոյ զդուռն. բալլիք.
κράζω clamo cf. ԳՈՒԺԵԼ, ըստ որում Կական եւ ճիչ բառնալ. Գուժալով ձայնիւ մեծաւ՝ լալով եւ սգալով. (Յայտ. ժը. 19։)
ԵՂՄՈՆԻ կամ ԵՂՄՈՆԻ ՓԵՂՄՈՆԻ, կամ ՓԵԼՈՆԻ ԵԼՄՈՆԻ. Բառ եբր. յորմէ եւ յն. եւ թ. էլմօնի ֆէլմնի, ալմօնի ֆալմօնի, ֆաալան ֆիլան. Այս նիշ. այս անուն. ըստ որում ասի զորոշեալ տեղւոյ անորոշ նշանակաւ.
Զազրանալ, ըստ որում Զզուիլ. գանիլ.
Ըստ որում ի բառէս Զոյգք. ζευγνύω, συζευγνύω jungo, conjugo, conjungo, computo συνάπτω comparo Լծակցել. զուգաւորել. եւ Զօդել. շաղկապել. յօդել. եւ Յարել. յարմարել. յօրինել. ընդելուզանել. ջխտել, միացընել, կապել, կցել. յարմարցընել.
ԶՈՒԳԵՄ. ἱσόω, ἑξισόω aequo συμφωνέω consono ըստ որում ի բառէս Զոյգ. Հաւասարել. զուգակշռել. չափել, չափակցել. համեմատել. համաձայնել.
ԻՐԱԶԵԿ ԼԻՆԻԼ κατηχέω, -ομαι edoceor. cf. ԻՐԱԶԳԱԾ, ԻՐԱԶԳԱՑ. ըստ որում տեղեկանալ կամ լսել ի զեկուցողաց. անկաճը հասնիլ, հասկընալ.
եւ յայլ օրինակս՝ ըստ որում ընթեռնու եւ Նարեկացին,
ԿՆՈՒՆՔ կամ ԿՆՈՒՔ. Ռամկականն բառիս Կնիք, ըստ որում մկրտութիւն։ (Մաշտ. հին.։)
Առասան. չուան. ըստ որում ձգեալ կամ ձգելի, կամ ձիգ կապելի. ... իտ. spago. (ի յն. σπάω . ձգել).
ՂՕՂԿԵԼ. Իբր Ղուղակիլ, ղօղիլ՝ ըստ որում թաքչելե.
Ըստ որում վասն նոյի ճենճերացն գրեալ է։ Զճենճեր անուշահոտ օրհնութեանն. (Իգն.։ Լմբ. սղ.։)
ՄԵԿՆԵԼ. φράζω, μεταφράζω dico, indico, doceo, interpretor ἑπιλύω dissolvo, resolvo, explico διασαφέω declaro, explano συγκρίνω dijudico, conjecto եւ այլն. Մեկին առնել, ըստ որում պարզ եւ յայտնի կացուցանել. պարզել զմթութիւն բանից. յայտնաբանել. բացայայտնել, վերլուծանել. թարգմանել. խելամուտ առնել. մեկնիլ, բացատրել, հասկըցընել պարզ կերպով.
Ամենայն թիւ միանայ ի միակն, եւ ըստ որում որքան ի միականէն գայ յառաջ, այսքան որոշակի եւ բազմանայ. (Դիոն. ածայ.։)
ՅԱՆԳԵՄ ՅԱՆԳԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. λήγω, ἁπαρτάω, ἁναλίσκω desinere sive cessare facio, termino, concludo. գրի՝ ըստ որում եւ հնչի՝ նաեւ ՅԱՆԿԵՄ. եւս եւ ԱՆԳԵՄ. Յանգ հանել. կատարել. բովանդակել. յարմարել. հանգուցանել. դադարեցուցանել. վերջացնել, լմընցընել.
ἑρευνάω (լծ. հյ. որոնել), ἑξερευνάω scrutor, perscrutor, investigo, perquiro . Յոյզ ի խնդիր ելանել. խուզել. քննել. հետազօտել. խնդրել՝ ըստ որում որոնել. (իսկ ռմկ. ուզել, է խնդրել, որպէս կամիլ. այլ որոնելն եւ յուզելն ասի՝ փնտռել, փնտռտել, պրպտել, տնտղել, երնել ).
ՆԱԽԱՆՁ ԱՌՆԵԼ. βασκαίνω fascino. Չարակնել կամ յաչաղել, ըստ որում աչօք չարիս առնել, տեսութեամբ վնասել. աչքիլել.
Կէտ աւարտեալ հոգին սուրբ. ն՝երումն (այսինքն յորում, որով, կամ ըստ որում) աւարտէ զեկեղեցի սուրբ՝ հրաշափառագոյն կոչմամբ եւ եօթնարփետն շնորհօք. (Քեր. քերթ.։ (Այսոքիկ եդան առ իմանալոյ, եւ ոչ հետեւօղ լինելոյ)։)
Ըստ որում նշանակի. այսինքն՝ զո՛ր օրինակ. (Պորփ.։)
Մինովս՝ կենդանի (կամ Զեւսայ) ունելով նշանակ, որով եւ քաղաքաց թագաւորէր. եւ առ ասէ զարամազգայ նշանակն, ոչ այլ ինչ, քան եթէ զխրատն զարամազդայ, ըստ որում ուղղէր զԿրետէ. անդ։ Իսկ իբրեւ Ձող կանգնեալ՝ տե՛ս ի ՟ա. նշ։
ՈՒՂԵՐՁ կամ ՕՂԵՐՁ. (արմատ Ուղերձելոյ) Աղերս՝ ըստ որում ընծայ. նուէր։
cf. ՊԱԿՆՈՒՄ, մանաւանդ՝ ըստ որում Ահաբեկ լինել. խռովիլ. ἑλαύνομαι impellor, exagitor πάσχω patior, efficior ἱλιγγιάω vertigine laboro, conturbor.
cf. ՊՐԱԿ, ըստ որում Անտառ.
Եւ այտք եւ լեզու, եւ որ զկոկորդիւն է կազմած, ըստ որում սոսորդն ի վայր կոյս թուլանայ հովտաբար, եւ շեշտոլորելով ձկտի. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ. որպէս եւ ՟Ժ՟Է. ուր դնի կողկողիթ. ի լս. գրի՝ սոսորդ։)
μικρός, -ρά, -ρόν parvus, -a, -um. իտ. piccolo, piccolino, piccilino. Փոքր, ըստ որում նւազ շարունակ քանակաւ, հաւադրել մեծի. պզտիկ, պզտըտիկ.
Ոչ ամենայն շարժութիւն ախտականին՝ ախտ կոչի։ Ըստ որում շարժութիւնք են ի նոցունց յախտականացն անձին, ներգործութիւնք իմն են։ Զախտական եւ զարատաւոր կիրս. (Նիւս. կուս.։)
δίκαιος justus, aequus, aequalis Արդար եւ արդակ. այսինքն ուղիղ. հարթ. դիւր. օրինաւոր. կարդաւոր. զուգակշիռ. իրաւացի. եւ անմեղ. cf. ԱՐԴԱՐ, ըստ որում ասի զիրաց. շիտակ.
Իսկ քաղցր է ամենայն մարդկան արեւելք. (Նեղոս.) իմա՛ զծագումն արեւու, կամ զկողմն արեւելից ըստ որում ծագօղ արեւու։ Սովին նմանութեամբ ասի Սուրբ կոյսն.
Գերագունին Աստուծոյ, եւ գերագունին բարւոյ, ըստ որում աստուածանամք եւ բարենամք. եւ թէ այն լինի սկիզբն աստուածանալոյ եւ բարենալոյ բարենալոյ աստուածացելոց եւ բարեցելոց. (Դիոն. թղթ.։)
Արարիչն բոլորեցուն եւ բարերար։ Որպէս բարերարն է ւ քաղցր, այսպէս եւ ահագին է. բարերար է՝ ըստ որում Աստուած է. ահագին է՝ վասն զի տէր է. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. լին.։)
ԲԱՐԵՐԱՐ. ըստ որում Բարեգործ, որ ըստ ինքեան առնէ զբարին.
χαίρω, εὑφραίνομαι, εὑθυμέω gaudeo, laetor եւ այլն. Բերկրիլ ըստ որում խրախ լինել ի տես եւ ի լուր բարեաց. ուրախ լինել. ուրախանալ. խնդալ. ցնծալ. հրճուիլ. խայտալ. զուարթանալ.
Եթէ ոչ առ սոքօք զբաւական դատն կալցի, առ այլ հասցէ դատարան։ Եթէ երկու դատարանքն ոչ կարասցեն հաշտեցուցանել, դիցէ զկատարած, ըստ որում դատարանացն կարգաւորութիւնքն են, եւ կամքն իշխանաց. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
ԷՈՒԹԻՒՆ. որպէս ὔπαρξις existentia Գոյութիւն, իրօք գոլն. (որ յԱստուած է նոյն՝ վասն միշտ եւ անեղ գոլոյն. այլ յարարածս զանազանի՝ ըստ որում ի կարելի էութենէ յիրական գոյաւորութիւն եկեալ աստուծով)
Հերակլեանցն ասի սեռ ի միոջէն կալմանէ։ Ունին երկուս կալմունս. առ ի յառաջ քան զսոսայն, ըստ որում տեսակք. իսկ առ զկնի սոցայն՝ ըստ որում սեռք. բայց ծայրքն մի ունին կալումն. (Պորփ.։)
Որպէս յն. κεφαλή . Գլուխ. ըստ որում կունտ ծայր ոսկերաց՝ խաղալիկ տղայոց. extremum ossis, crassius illud rotundumque.