general, commandant.
général, commandant.
cf. Զօրավար.
cf. Զօրավարեմ.
commandement d'armée, généralat;
ընդ զօրավարութեամբ նորա, sous sa conduite.
Ճանաչելով զբարձումն քաջ զօրավարաց. այսինքն զկորուստ կամ զմահ. (Փարպ.։)
Գուժաւոր հասանէր առ զօրավարն հայոց. (Բուզ. ՟Ե. 43։)
Կացուցին հիւպատս եւ զօրավարս. (Արծր. ՟Ա. 15։)
Բառ գաղղ. իտ. մարէչալ, մարէչիա՛լլօ. իշխան զօրավար, եւ այլն։
Արմենակայ միապետեալ զմերազնեայսս։ Զթագաւորութիւն իւր միապետեալ՝ կացուցանէ չորս զօրավարս. (Յհ. կթ.։ Արծր. ՟Ա. 7։)
Ոմն յայնցանէ՝ որ յառաջարկիցեն ... որոյ փոխան նախարկիցէ ... այնոքիկ՝ որ զզօրավարսն նախարկիցեն. (եւ այլն. Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Ո՞վ ոք ի զօրավարաց այսպէս են երջանիկ իբրեւ զզինուորս զայս տնանկ նորակարգ. (Նիւս. ի Թէոդոր.։)
Զօրավարք ողոքական բանիւք նախ քան զհանդէսն վարին. (Բրս. պհ. ՟Բ։)
Ետ վաչէի զօրավարի զականջս ջանջանակին, եւ զջրաբաշխիս, եւ զցլուն գլուխ. (Բուզ. ՟Գ. 8։)
Կացին զօրավարք մամիկոնք՝ ճակատամարտք ռազմահատք։ Յաջողութիւն ռազմահատ պատերազմաց. (Մեսր. երէց.։)
ἁρχιστρατηγός princeps militiae, imperator exercitus ἁφηγούμενος dux ὐποστράτηγος subordinatus dux. իբր Սպայապետ. զօրապետ. զօրավար մեծ կամ փոքր. առաջնորդ զօրու. սէրասգէր. պ. սիբէհապէտ., ... Տե՛ս (Ծն. ՟Ի՟Ա. 22. 32։ ՟Ի՟Զ. 26։ ՟Գ. Թագ. ՟Բ. 32։ ՟Ա. Մակ. ՟Թ. 66։ ՟Ժ՟Ե. 38։ ՟Բ. Մակ. ՟Գ. 5։ ՟Ը. 8։ ՟Ժ՟Դ. 1։)
Քննել զգիրս, եւ զաղօթս եւս սրտառուչ մերձ դնել։ Սրտառուչ լինել զկնի զօրավարիս ի հանդիսի. (Տօնակ.։)
Զմիտս վարչական իսկ, եւ բժշկական եւ զօրավարական ասասցուք. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Բ։)
ducatus Իշխանութիւն դքսի. բդեշխութիւն. զօրավարութիւն.
Ո՞չ ապաքէն զուարթուն եւ իմաստուն իշխան ի վերայ արբեցելոց կացուցանել պարտ է։ Զուարթունքն եւ անխռովքն (յօրէնս՝ լինիցին) զօրավար այնոցիկ՝ որ ոչ են արթուն. (Պղատ. օրին. ՟Ա. ՟Բ։)
στρατηγός, ἠγούμενος, ἑπιστάτηις dux exercitus, praefectus militum, magister militiae Գլուխ զօրու, կամ գնդի զօրաց. առաջնորդ մասին ինչ բանակի՝ ի վայր քան զմեծ զօրավարն կամ զսպարապետն.
Զզօրավարս, եւ զզօրագլուխս իւր. (Երեմ. ՟Ժ՟Ա. 23։ Դան. ՟Գ. 2։)
Նորահրաշ պսակաւոր, եւ զօրագլուխն առաքինեաց. իմա՛ զօրավար, ըստ որում սպարապետ հանրական։
ԶՕՐԱՊԵՏԵԼ. cf. ԶՕՐԱՎԱՐԵԼ.
Առաջնորդել զօրու կամ ժողովրդեան. եւ Զօրավար լինել, կամ կարգիլ.
Մովսէս զօրավարէր ելից եբրայեցւոց յԵգիպտոսէ. (Եւս. քր. ՟Բ։)
Լուեալ էր զզօրավարելն Ներսեհի. (Խոր. ՟Բ. 86։)
(Տէրն մեր) շրջեալ ըստ քաղաքացն, եւ զօրավարեալ աշակերտացն, որպէս Յեսու ժողովրդեանն. (Արշ.։)
Ոչ ոք էր՝ որ սմա զօրավարէր։ Մաժէժ Գնունի զօրավարի՛ ի Հերակլէ. (Յհ. կթ.։)
Իշխանք զօրութեան (այսինքն զօրավարք). (՟Ա. Մնաց. ՟Ի՟Է. 5։)
Զօրավարն քան զամենայն զօրսն ելեւել առնէր, կապակոտոր լինէր, չմնայր հաւանութեան, մինչեւ զօրքն պարսից եկեսցեն. (Բուզ. ՟Դ. 20։)
στρατηγός dux, praepositus. Իշխան եւ ոստիկան գաւառի՝ իբրու զօրավար եւ պահապան արքունի յերեսաց թշնամեաց. կողմնապետ. կողմնակալ.
Հատուածեալք ի զօրավարէն՝ գնացի ի գաւառն գառնի. (Ղեւոնդ.։)
Զօրավարք, հեծելապետք, եւ ազգագլուխք. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Ձեռնադրելով զզօրավարսն իսկ, եւ զհեծելապետսն։ Հեծելապետաց կարգաւորութիւն լինիցի. (անդ։)
Ձեռնադրել զզօրավարսն եւ զհեծելապետսն. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Իբրեւ զօրավար յառաջակաց. (Յոբ. ՟Ժ՟Ե. 24։)
Կացին զօրավարք՝ նիզակաքաղք քաջասիրտք. (Մեսր. երէց.։)
σημάντωρ qui aliquid significat, dator signi, dux, imperator եւ այլն. Հրամանատու. զօրավար. որ ակնարկէ առնել ինչ.
Յորժամ փողն նշանակէ զօրավարին, ամենայն ընդ միով նշանատրով դղրդեալ լինին. (Արիստ.։)
Մի՛ շարամանեսցիս ընդ կենցաղոյս իրս, որպէս զի զօրավարին հաճոյասցիս. (Բրս. հայեաց.։)
Բառ յն. սդռադիլա՛դիս. στρατελάτης dux agminis, magister milium. Զօրավար. սպարապետ.
Անատոլիոս եւ պրոտողիոն ստրատելատք, որ կոչին զօրավարք։ Եկա՛յք արասցո՛ւք ստրատեղատ, որ կոչի զօրագլուխ, զսարգիս. (Ճ. ՟Ա. Ճ. ՟Ժ.։)
Կիւրոս՝ զօրավար ճ քաղաքասէր, բայց զուղիղ խրատէ ամենեւին բուռն ոչ հարեալ. (Պղատ. օրին. ՟Գ։)
համարձա՛կ է ինձ զկնի իմ եկողացն քաղցուայնի յուսովն սրտառուչ լինել զկնի զօրավարիս. (Տօնակ.։)
Այրակերպեալ զզօրավարն իւր զմիքայէլ՝ զօրագլխին իւրում յեսովայ ի դաշտին ցուցանէր։ (Եզնիկ.։)
Այրակերպեալ զզօրավարն իւր զմիքայէլ՝ զօրագլխին իւրում յեսովայ ի դաշտին ցուցանէր. (Եզնիկ.։)
Որպէս ի պատերազմունս զօրավարքն առնեն, զբռնամարտիկ տեղի ինչ հմտագունից քաջամարտացն տալով. (Ոսկ. գծ.։)
Հրամայէր վաղվաղակի տանջանաւոր մահուամբ կենազրաւել զզօրավարն հանդերձ ընկերօքն։ Զնոյն ինքն մամնունն կենազրաւեալ բառնան ի միջոյ. (Կաղանկտ.։)
Քաջ զօրավարն սատակէր զնա հզօրեղապէս. (Փարպ.։)
Ներսէս՝ զօրավար առաքինի գումարելոց, մարզողական բանիւ յարուցանօղ զյառաջամտութիւն. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
Արտաւազդայ մանդակունւոյ, որ միագլխապետ էր, եւ ամենայն հայոց զօրավար. (Խոր. ՟Գ. 6։)
πρόμαχος, προαγωνιστής antesignanus, propugnator. Յառաջամարտիկ, ախոյեան. նահատակ. զօրավար.
Աւաղէին զվախճան նախամարտկացն հզօրաց եւ քաջաց։ Տայր ի պահեստ բանտի զանձինս զօրավարաց նախամարտկաց եւ քաջից. (Ղեւոնդ.։)
Նախամարտիկն զինուորութիւն երկնային պարուն (միքայէլ զօրավար երկնից). (Նար. ՟Լ՟Է։)
Զսա ստացեալ օրէնսդիր՝ պատգամաբեր զօրավար. (Սամ. երէց.։)
Արքն պատերազմողք։ Յարանցն պատերազմողաց։ Կալան զհամար արանցն պատերազմողաց։ Դու մանուկ ես, եւ նա այր պատերազմող ի մանկութենէ իւրմէ։ Եւ ընդ նոսա զօր պատերազմող։ Փրկեաց զմեզ ի պատերազմողաց զճանապարհայն։ Ժողովեաց Դաւիթ զպատերազմողս զօրավարացն յԵրուսաղէմ.եւ այլն։
Կազմեցին պատրաստեցին զօրագլխացն սակրակապետօք զվարդան Մամիկոնեան՝ եղբայր զօրավարին հայոց վասակայ. (Մեսր. երէց.։)
Ընդդէմ դարեհի սպառազինեցաւ։ Սպառազինեցաւ ընդդէմ պարսից։ Սպառազինեցաւ ի վերայ նորա։ Երկոքումբքն սպառազինէր։ Որովք եւ սպառազինել (այս ինքն իլ) հրամայէ զզօրավարսն հաւատացելոց պօղոս. (Խոր. ՟Բ. 85։ ՟Գ. 12։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 30։ ժղ. հռոմկլ։ Խոսր.։)
ՍՏՐԱՏԻԳԻՆ կամ ՍՏՐԱՏԻԳԻՈՆ. Բառ յն. սդռադի՛ղիօն. στρατήγιον domus imperatoris exercitus, praetorium. Կայք կամ օթեվան ստրատելատի. որ ի մեզ ասի վանք սպարապետին կամ զօրավարին.
Ո՛վ ոք ի զօրավարաց, որ զբազմապարիսպ քաղաքս առեալ են. (Նիւս. թէոդոր.։)
στρατηγικός imperatorius Սեպհական զօրավարաց եւ զօրավարութեան։ Իսկ ԶՕՐԱՎԱՐԱԿԱՆՆ. գ. է արհեստն, որ եւ ԶՕՐԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆ կոչի. ἠ στρατεγική
Առ նաւավարութիւն, եւ վարչութիւն, եւ բժշկականն, եւ զօրավարականն. (Պղատ. օրին. ՟Դ։)
Եւ իբր Զօրավարօղ. առաջնորդօղ. στρατηγικός doctor
Զմիտս վարչական իսկ, եւ բժշկական, եւ զօրավարական ասասցուք. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Բ։)
Իսկ միւսումն բազմամբոխ բանակի ընկերահաշտից հաւատացաւ վերակացութիւնն. զՄովսէսէ ասեմ։ Նա եւ ի թագաւորութեան եւ յընկերահաշտեաց զօրավարութեան զբազումս կարեմ ցուցանել կորուսեալս. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Ժ՟Բ։)
Հեծելագլուխ եւ զօրավարք իցեն տեարք սոցունց. (Պղատ. օրին. ՟Ը։)
Ոչ զօրաց (եւ զօրավարաց) յաճախագունդ գումարութիւնք. (Ոսկ. ես.։)
Առնոյր զօրավարն զյոգնահազարս հեծելոց. (Կաղանկտ.։)
ἁρχιστρατηγός princeps militiae. Նախկին եւ գլխաւոր զօրավար՝ որպէս սպարապետ, գլուխ երկնային զօրաց.
Միքայէլ՝ անմարմին հրեշտակաց նախազօրավար։ Մոլորելոց առաջնորդ եւ խրատիչ կարգեցեր՝ աստուած նախազօրավար գաբրիէլ փառաւոր. (Ժմ. յն.։)
Հաճոյ լինել զօրավարին, այսինքն մերոյ նախարարապետին եւ թագաւորի Յիսուսի Քրիստոսի. (Սարկ. քհ.։)
Իսկ միւսումն բազմամբոխ բանակի ընկերահաշտից հաւատացաւ վերակացութիւնն. զՄովսէսէ ասեմ։ Նա եւ ի թագաւորութեան եւ յընկերահաշտեաց զօրավարութեան զբազումս կարեմ ցուցանել կորուսեալս. (Ոսկ. փիլիպ. ՟Ժ՟Բ։)
Վասիլ անուն վեհ երեւեալ, եւ զօրավար՝ համապատուեալ. (Շ. վիպ.։)
Ո՛չ առ ինչս իսկ, եւ տնտեսութիւնս, եւ զօրավարութիւնս, եւ առ այլսն իշխանութեանց. (Պղատ. սոկր.։)
στρατηγία praefectura exercitus, imperatorium munus Զօրավարն լինել, եւ իշխանութիւն եւ առաջնորդութիւն նորա. սպարապետութիւն։
Եւ եդ արքայ զբանեայ որդի Յովիդեայ փոխանակ նորա ի զօրավարութիւն. (՟Գ. Թագ. ՟Բ. 35։)
Քաջ զօրավարութեանն կարծէր լինել գործ. (Ածաբ. կիպր.։)
Հալածական առնէին զնա զօրավարութեամբ Տիւռոսի. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Քաջն Յեսու հասանէր ի գահ զօրավարութեան. (Պիտ.)
Յեսու յաջորդեալ ի Մովսիսէ զզօրավարութիւնն. այսինքն զառաջնորդութիւնն. (Սարգ. յկ. ՟Է։)
Զօրավարութեամբ Կիւրղի. (իբր զօրավար առաջնորդելով. Կամրջ.։)
Առաքինի զօրապետ՝ զօրաց եւ զօրավարաց հայաստանեայց հանդիսացուցիչ. (ՃՃ.։)
Առ ձեռնկալութիւն պատրաստ. Ընդ ձեռնկալութեանն՝ զօրավար։ Բազմերախտիս ձեռնկալութեան խնամողօրէնն պաշտպանութեան։ Գիշերայնոյն արհաւրաց ձեռնկալութիւն ձիթոյ. (Նար.։)
ՄԱԳԻՍՏՐՈՍՈՒԹԻՒՆ ՄԱԳԻՍՏՐՈՒԹԻՒՆ. μαγιστρότης magistri officium. Իշխանութիւն մագիստրոսի, զօրավարութիւն. կուսակալութիւն. պետութիւն.
Ոչ զօրու զօրավար, եւ ոչ տան կամ քաղքաքի տնտեսականն, եւ կամ քաղաքավարական այր։ Քաղաքավարականն (յօրինուած բանի շարադրի ըստ նախերգութեան, ըստ կազմութեան, եւ ըստ յորդորման. (Փիլ. լին. ՟Դ. 218։ Տօնակ.։)
κυβέρνησις. gubernatio, προστασία, praefectura, πρωτεῖον, primatus, եւ այլն. Իշխանութիւն առաջնորդական. վերակացութիւն. ղեկավարութիւն. հրամանատարութիւն. զօրավարութիւն. առաջինն գոլ յիմիք կարգի. գլխաւորութիւն. եպիսկոպոսութիւն. վարդապետութիւն. (եւ իբր ի թանձրացեալն՝ Առաջնորդ).
Յաղագս ամբարտաւանութեան եւ բռնասբօսութեան զօրավարաց. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Զօրավար գաղթականութեան։ Յունական գաղթականութիւնն։ Առ յունական գաղթականութեամբն. (Եւս. քր. ՟Ա. եւ ՟Բ։)
Բանսարկուին հնարիմացութիւն։ Յամօ՛թ արա զամենայն հնարիմացութիւնս խորամանկութեան սատանայի։ Կեղծաւորութեամբ, եւ անօգուտ հնարիմացութեամբ։ Ի գիւտս հնարիմացութեան։ Բազում հնարիմացութեամբ վարէր զնոսա իբրեւ զօրավար։ Գողացան հնարիմացութեամբ զպտուղն օրհնութեան. (Աթ. ՟Դ։ Եփր. աղ.։ Արծր.։ Բրս. ՟խ. մկ.։ Երզն. ՟ժ. խորան.։)
Զօրավար մարզողական բանիւ յարուցանօղ (ի) յառաջամտութիւն. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
Հինգերորդ իշխանն սպարապետութեան՝ զօրավար հայոց աշխարհին. (Ագաթ.։)
cf. Զօրավարութիւն.
Իշխանութիւն եւ պատիւ սպարապետի. ընդհանուր զօրավարութիւն.
Պատրողական բանիւք խաբէութեան թարթափեցուցանէր զմիտս զօրավարին. (Փարպ.։)
ՄԱԳԻՍՏՐՈՍՈՒԹԻՒՆ ՄԱԳԻՍՏՐՈՒԹԻՒՆ. μαγιστρότης magistri officium. Իշխանութիւն մագիստրոսի, զօրավարութիւն. կուսակալութիւն. պետութիւն.
Տեսեալ օրըստօրէ զօրավարին Հայոց զիմաստից զառաջատեսութիւն (կամ զառաջատութիւն). (Փարպ.։)
Յառաջամարտութիւն. զօրավարութիւն.
στρατηλασία, στρατηγία eductio vel praefectura exercitus, imperatorium munus. Զօրավարութիւն. սպարապետութիւն.
Ո՛չ ընդ մի համարի է՝ զօրավարի ուրուք ի թիկունս հասանել յասպարիսի, եւ թագաւորի. (Սկեւռ. յար.։)
Ի բացի եգիտ զնա։ Որչափ եղեաք ընդ նոսա ի բացի։ Բնակեալ են ի բացի։ Ելին ի բանակէն, եւ թաքեան ի բացի։ Լուան ամենայն զօրավարք զօրաց՝ որ էին ի բացի։ Գոն մեզ գանձք ի բացի, ցորեան եւ գարի։ Զխոտն որ այսօր ի բացի է.եւ այլն։
Ի ժամ գահուն պատրաստութեան։ Արութեամբ եւ գահու ի վեր։ Գահ երկրորդական։ Գահուց հայրենականաց։ Թագաւորական գահ։ Որ էին ի գահուդ յայդմ։ Աւագ գահուն եւ աւուրբք։ Գահ թագաւորութեան, կամ զօրավարութեան, կամ վարդապետութեան. (Եղիշ.։ Խոր.։ Փարպ.։ Պիտ.։)
Անցին ընդ զոմն Եփրատայ. եւ մատուցեալ որդւոյն Թէոդորոսի առ զօրավարն խնդրէր զինքն պահապան նաւակարմնջացն, եւ նորա հրամայեալ պահել զոմոյն. (Ղեւոնդ. ՟Գ։)
Յովաբ էր ի վերայ զօրուն։ Յովաբ, եւ ամենայն զօրն նորա։ Որպէս զօրք քո՝ զօրք իմ։ Զօրավար զօրաց, կամ զօրուց։ Եմուտ ոմն ի զօրուէդ։ Իշխանք զօրուն։ Զօրօքն իւրովք։ Զօրու ծանու։ Ամենայն զօրք երկնից (հրեշտակք)։ Բազմութիւն զօրաց երկնաւորաց.եւ այլն։
Զօր արարեալ զօրավարն սպարապետն Մանուէլ. (Բուզ. ՟Ե. 44։)
Էանց գնաց ճեմ զճեմի առ զօրավարն։ Ճօճին պերճն ճեմօք. (Պտմ. աղեքս.։ Վեցօր. ՟Է։)
Որումն կառօք տեսեալ՝ իբրեւ զօրավար պայծառագոյն, եւ որումն իբրեւ զայր մի ի դատողական աթոռ դատաւոր. (Ագաթ.։)
Որպէս յարդարութենէն արդարն կոչի, եւ ի քաջութենէն քաջն։ Զօրավար ոք առաքինի, որ զօրացուցանէ զնահատակս՝ քաջ լինել, մղել զճակատն. (Եզնիկ.։ Իգն.։)
Որ ոք ածցէ ինձ զզօրավարն եւստաթէոս, յաւելում նմա անոն ամս հնգետասան. (ՃՃ.։)
Զոր զգացեալ զօրավարացն. (Խոր. ՟Գ. 40։)
Որում լսող եղեալ խաղցր եւ մեծին թէրդոսի զօրավարի։ Այսմ լսօղ եղեալ վռամ՝ հրամանէ զամենայն կատարել. (Խոր. ՟Գ. 29. 65։)
Վաղենտին զօրավար հուպ ի վերայ հասեալ. (Յհ. կթ.։)
Զնրանն յազդէր կապեալ. եւ ի վերայ նրանին եւ այլն։ Աջ ձեռն եդեալ էր ի դաստապանն նրանին։ Զնրանն անցոյց ընդ փողս զօրավարին. (Բուզ. ՟Ե. 6. 32. 35։)
Ի վայրի դալարւոջ։ Գորգիաս զօրավար վայրացն։ Վասն ամրութեան վայրացն։ Աչք անմտի զվայրօք (ընդ ծագս երկրի) յածին։ Յո՛ր վայր եւ (յն. ու՛ր եւ) երթիցես։ Ի մի վայր միաժողով են։ Մինչեւ ցայս վայր (յն. ցայսր)։ Յայսմ վայրի (յն. աստ)։ Ցո՞ր վայր նեղութեանց հասանես։ Յայն վայր (մտածութեան) հայեցայ. եւ այլն։
Բարկացեալ զօրավարին ի վերայ իշխանին, ձգէր զվարզն՝ որ ի ձեռին, զհետ նորա. (Ղեւոնդ.։)
ՏՈՒԿ որ եւ ԴՈՒՔՍ. Բառ լտ. տուքս. dux. Առաջնորդ. իշխան. զօրավար.
Բայացեալքն՝ եթէ՛ գազանք, եւ եթէ՛ թռչունք։ Ուր բնակեալ բայանայր զօրավարն տաճկաց՝ զօրհասական արջոյ բերելով նմանութիւն. (Արծր. ՟Բ. 7։)
Գունդ մեղուաց։ Գունդ լինէին։ Որդիք ռուբինի ըստ ազգս իւրեանց՝ ըստ գունդս իւրեանց։ Ըստ գնդից իւրեանց։ Գունդս հրեշտակաց։ Զզօրսն ամենայն յերիս գունդս բաժանէր։ Եհաս զրոյց ի հազարապետ գնդին։ Աառաջնոյ գնդին ինքնին զօրագլուխ հաստատեալ։ Եւ ինքն իւրով գնդաւն ի վերայ տիմոթէոսի հասանէր։ Երկոցունց գնդացն զօրավար կացուցանէր.եւ այլն։
Բառ լտ. տո՛ւքս. dux Առաջնորդ. զօրավար. պետ. իշխան. բդեաշխ.
Զօրեղ ընդդիմամարտ, կամ զօրավար։ Զօրեղ նուէր աղերսանաց։ Ախտից զօրեղաց. (Սկեւռ. աղ.։)
Որպէս ἠγεμών, ἠγούμενος dux. որ եւ ԶՕՐԱՎԱՐ. ԱՌԱՋՆՈՐԴ.
Որպէս եւ հոմերոս ասէ՝ հովիւ ժողովրդոց գոլ զբարի զօրավարն. (Պղատ. մինովս.։)
Այն բանքն յունկն զօրավարին պարսից հասանէին ի բերանոյ շորիկն շոգմոգն տիրանենգն փիսակայ. (Բուզ. ՟Գ. 20։)
Շինէր քաղաք, եւ դնէր զանուն քաղաքին յանուն որդւոյ իւրոյ ենոքայ։ Ժառանգեսցէ զաւակ քո զքաղաքս հակառակորդացիւրոց։ Արք անօրէնք հուր հարին զքաղաքէ։ Ամնեայն քաղաքն ել ընդ առաջ Յիսուսի։ Ժողովեսցին երկու եւ երեք քաղաք ի մի քաղաք՝ ըմպել ջուր։ Պատերազմէր ազգ ընդ ազգի եւ քաղաք ընդ քաղաքի։ Սուրհանդակքն երթային քաղաք ի քաղաքէ ( քաղքէ քաղաք )։ Ծերքն եւ հայրապետքն ի քաղաքս քաղաքս ( զանազան կամ մէկ քաղքըներու մէջ )։ Տալ հրովարտակս ի քաղաքս քաղաքս առ զքրավար զօրավար։ Ի ժողովել բազում ժողովըրդոց եւ ըստ քաղաքաց քաղաքաց եկելոցն առ նա։ Պատուէր ետ քաղաքացն հրէաստանի մատուցանել զհոս քաղաքի քաղաքի.եւ այլն։
որ եւ երբ. քաղդ. արաբ. քարօզա, քարուզ, քեարիզ. յն. քի՛րիքս . κήρυξ praeco եւ praedicator. Կարդցող ի ձայն բարձր հրապարակաւ. ձայնատու. ազդարար. պատժիչ պատգամաց եւ հրամանաց՝ Աստուածոյ, թագաւորի, զօրավարի, քաղաքապետի. մունետիկ.
ԱԽՈՅԵԱՆ. πρόμαχος, προμαχητής , ἰππαρχίς, ἁριστεύς. antesignatus, propugnator, omnium fortissimus. Յառաջամարտիկ բանակին խաղացեալ ընդդէմ թշնամեաց. նահատակ զօրավար. դիմակաց. ոսոխ. առջի կտրիճ, առաջ նետուօղ. սէրտէն կէչտի, մուգատտէմէի ասգէր, իյիտ, փէհլիւվան.
Ցայնքան կրթեալ, մինչ սիրելիք կարի քաջ՝ թագաւորացն եղանիլ։ Ցայնքան, որ զի եւ զինքն իբրեւ զզօրավար նշանակէր։ Զիւրեանցն հանէին յաջորդս՝ ցայնքան, մինչ ի սպառել չուոյն։ Զլռութիւն սիրելով՝ ցայնքան ոչ հանէին խօշիւն, մինչեւ ... (Պիտ.։)
Սահակ կաթողիկոս գրէ զվերջինս բանից իւրոց յանդարձի առ զօրավարն Իսմայէլի. (Ղեւոնդ. Է։)
Վասն ցանգ անծոյլս յօրինելոյ զնոսա զօրավարին հայոց. (Փարպ.։)
Զօրավարի ուրումն բազմօք աղաչեցեալ զերանելին անտովնիոս ... գալ առ նա. (Աթ. անտ.։)
ԲԴԵԱՇԽ ԲԴԵՇԽ. ὔπατος consul, dux Հիւպատոս. դուքս. սահմանակալ. կողմնակալ, կուսակալ. զօրավար. մագիստրոս. փաշայ, խան, պէյ.
Բնակիչ նմին հաշուի զզօրավար գաղթականութեանն զռոմոն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Կղկաթ կաթոգի լինէին զիւրեանց քաջ զօրավարէն. (Բուզ. ՟Բ. 44։)
Ազատ ոմն հայեցի զօրաց վասլին որդի տաճատայ իշխանին տարոնոյ։ Խատապ եւ վասիլակ իշխանք հայեցիք (զօրավարք յունաց՝ իբր հայհոռոմք). (Ուռհ.։)
Կացուցին հիւպատս եւ զօրավարս. (Արծր. ՟Ա. 15։)
Յորժամ փողն նշանակէ զօրավարին, մակաձիքն ռազմին եւ սոսկքն յիւրեանց վայրն ընթանան. (Արիստ. աշխ.։)
Զվաչէի զօրավարի փոքրիկ մանկիկ մի, որում անուն էր արտաւազդ. (Բուզ. ՟Գ. 11։)
Որ տոհմիկ իսկ էր ազգաւ տոհմին զօրավարացն հայոց. (Բուզ. ՟Դ. 31։)
Այս ամենայն ազդումն հասանէր առ զօրավարն պարսից։ Ազդմունք վայելչականք, օրհնեալ, գովեալ։ Ի գոչումն ազդման, ի ձայն ցնծութեան։ Զօրութիւն ազդման ի տուր հագագի։ Վաղազեկոյց ազդմամբ գուշակեցար ի գրոցն. (Եղիշ. ՟Է։ Նար.)
Անկեալ էր զօրավարն հայոց ի մեծ պատերազմին։ Կողմանցն երկոցունց անկելոց։ Իսկ ի կողմանէ ուրացելոյն անկանէր յայնմ աւուր ... եւ այլն. (Եղիշ.։)
Կին նորին, որում բամբիշն կոչէին։ Որ եւ սպանաւ ի բամբշանէն։ Առաքեալ էր զմայրն՝ զբամբիշն Վասպուականի առ զօրավարն բուխայ. (Արծր. ՟Բ. 3։ ՟Գ 4։)
Բայացեալքն՝ եթէ՛ գազանք, եւ եթէ՛ թռչունք։ Ուր բնակեալ բայանայր զօրավարն տաճկաց՝ զօրհասական արջոյ բերելով նմանութիւն. (Արծր. ՟Բ. 7։)
Ոմանք յեկելոց անտի բարեկիրք՝ աւագք՝ ընկերք զօրավարին. (՟Բ. Մակ. ՟Գ. 31։)
Որպէս թէ չիցէ բաւական (այսինքն անկար իցէ) զօրավարութեան. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Յորժամ փողն նշանակէ զօրավարին, դասապետն զդասն կազմէ. (Արիստ. աշխ.։)
Զօրավարք, հեծելապետք, եւ ազգագլուխք, եւ հետեւակ ցեղիցն դասուց զարդարողք ... որպէս եւ բազումք, դասապետս մականուանեն զսոսա սոցունց։ Զօրավարացն եւ դասապետացն, եւ այլն. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Լայնաբար՝ ἠγεμών յորմէ Հիգեմոն. Իշխան. առաջնորդ. զօրավար. լտ. dux, praeses
cf. ԶՕՐԱՎԱՐ
Խրախոյս տայ որպէս զօրավար զինուորի։ Յորոց երկնչէինն՝ անտի տայ խրախոյս։ Որք կայցեն՝ նոցա խրախոյս տալ, եւ անկելոցն ձեռն տացուք եւ յարուսցուք։ Խրախոյս տայ ձեզ սաղմոսել նմա քաղցրաձայն. (Ոսկ. ՟բ. տիմ.։ եւ մ. ՟Ա. 20։ ՟Գ. 6։ Լմբ. համբ.։)
Կղկաթ կաթոգի լինէին զիւրեանց քաջ զօրավարէն. (Բուզ. ՟Բ. 44։)
նախագահութիւնք իսկ առ ամենայն կացուրդսն կարգեցին՝ պայծառ ձիաբոյծքն, զօրավարքն, իշխանքն, գոռոզքն. (Բրս. հայեաց.։)
Կացուցին հիւպատս եւ զօրավարս. (Արծր. ՟Ա. 15։)
Պայծառ ձիաբոյծքն, զօրավարքն, իշխանքն, գոռոզքն. (Բրս. հայեաց.։)
Զօրավար զօրուն ի ճգնական տեղւոջ. (Եփր. թագ.։)
Զտէրն մամիկոնէից եւ զզօրավարն հայոց վահան՝ մարզպան ի վերայ աշխարհին հայոց կարգել. (Փարպ.։)
Միումն հաւանեալք հրամանի առաջիկայի տեառնն՝ իբրեւ նաւաստւոյ վարչի։ Իբրեւ նաւաստի ի նաւի, եւ իշխան ի քաղաքի, զօրավար ի պատերազմի։ Նաւաստւոյն տանել եւ բերել զմակոյկն, եւ ուղիղ վարել։ Թողեալ նաւաստւոյն զքեղիսն, եւ նաւազքն զայլ եւս զգործիս, զձեռսն յաղօթսն պարզեալ տարածանէին. (Փիլ.։)
Իբրեւ զօրավար տեսանել՝ թէ ո՞ր մասն իցէ սպառազինեալ, կամ ներկուռ եւ դիւրեալ ըստ բարձրագոյն ճանապարհին. (Ոսկ. գծ.։)
Իշխանութիւն առեալ չարասէր սպասաւորացն։ Դու խաւարային ես եւ չարասէր։ Չարասէր մոգպետն։ Առաւել զարմանային չարասէրքն։ Չարասէրն սատանայ իբրեւ զօրավար ի մէջ նոցա երեւէր. (Եղիշ. ՟Բ։)
Պարծուկ պետք եւ զօրավարքդ, որ նմանէքդ սիսարայ։ ի ձեռն վատթարի եւ ծանակի անկաւ պարծոյկ քաջամարտիկ հեթանոսաց. (Եփր. դտ.։)
Զօրավարին յունաց զիւր սուսերն հանեալ՝ ածէր տարակաց ի (վերայ) գլխոյն գնէլոյ, եւ այլն. (Բուզ. ՟Ե. 32։)
Կեղծաւորելով իբրեւ ի տեսարանի։ Զորօրինակ ի տեսարանսն է տեսանել, որ ռամիկն՝ զօրավար եղեալ, եւ որ ծառայն է՝ թագ ի գլուխ ադեալ. (Փիլ. իմաստն.։ Նիւս. երգ.։ եւ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Գ։)
Իշխան տիրադաւ, զօրավար զրկօղ. (Նար. ՟Ծ՟Զ։)
Տէր զաքարիայն ի յաթոռ հայրապետութեան իւրոյ ի կղզիս աղթամար ... ետ գծագրել յիշատակ հոգւոյ գիրք՝ որ կոչի Տօնական. վասն զի կայ ի նմա տօնք տէրունկանք, առաքլոց սրբոց, եւ մարգարէից, հայրապետաց եւ վարդապետաց, զօրավարաց եւ կուսանաց. (Յիշատ. արծր. յետ թուականի հյ. ՟Լ՟Ծ՟Բ։)
ἁρχιστρατηγός, ἁρχιγός, ἅρχων στρατίας , ἠγεμών, ἠγούμενος, στρατηγός imperator exercitus, princeps vel dux militiae Վարիչ զօրու՝ որպէս իշխան եւ առաջնորդ. իբրեւ սպարապետ ընդհանուր, եւ որպէս ստորին զօրագլուխ.
Անուն զօրավարին նորա Աբեններ։ Զօրավար զօրացն արքայի Յովաբ։ Ի ձեռս Սիսարայ զօրավարին յաբինայ։ Ես եմ զօրավար զօրու տեառն ... եւ ասէ զօրավարն տեառն ցՅեսու։ Դա լիցի ձազ սպարապետ զօրավար զօրացդ։ Զօրավարք զօրացն։ Արասցո՛ւք մեզ զօրավար, եւ դարձցո՛ւք յԵգիպտոս։ Ի սկսանել զօրավարացն իսրայէլի.եւ այլն։
Առաջնորդ եւ զօրավար (զիս) ձեզ կացուցէք։ Չէ՛ մեզ մարդ զօրավար, այլ՝ զօրագլուխն ամենայն մարտիրոսաց. (Եղիշ. ՟Ե։)
Որպէս եւ Հոմերոս ասէ՝ հովիւ ժողովրդոց գոլ զբարի զօրավարն. (Պղատ. մինովս.։) (Գտանի գրեալ եւ ԶՕՐԱՒԱՐ)։