lance, spear.
lance.
cf. Արդնակիր.
to oscillate, to vibrate, to balance;
to jog, to wag;
to swing, to rock, to dangle, to move to and fro, to push;
— զնիզակ, զսուր, զգեղարդն, to brandish a lance, a sword, to hurl a dart or javelin.
le comment, le pourquoi;
գիտել զզիարդն եւ զորպէսն իրիք, savoir le pourquoi et le comment d'une chose.
s'en aller, se retirer, s'éloigner;
se disperser, se dissiper;
scintiller, lancer des étincelles, des éclats de lumière;
tomber, se dépouiller, se priver, perdre;
թօթափեալ յերկնից, précipité du ciel;
թօթափի վարդն, la rose s'effeuille;
ծաղիկ թօթափեալ ի փառաց, fleur fanée;
թօթափեցան ի նմանէ, ils s'éloignèrent de lui, ils l'abandonnèrent.
dont la hampe, le bois est court;
— գեղարդն, thyrse;
— տէգ, demi-pique, lance.
faire osciller, balancer, branler;
— զնիզակ զսուր՝ զգեդարդն, brandir une lance, une épée, branler le dard.
homme;
կին —, femme;
*— լինելդ ցուցուր, montrez-vous homme;
թողուլ զհին մարդն, dépouiller le vieil homme;
*ուզած մարդս է, voilà mon homme;
Որդի մարդոյ, le Fils de l'homme;
յարդէ —, homme de paille;
գեղեցիվ —, bel homme;
բարի —, homme de bien;
*այս բանս ընելու մարդը չէ, il n'est pas homme à faire cette chose.
Արդնւնարարաց գործք. յն. մի բառ γεωργία agricultura երկրագործութիւն. (Կոչ. ՟Ե։)
Զխառնեալ ընդ ցորենոյ զյարդն արուեստաբար զատուցանեն. (Նիւս. կուս.։)
Ուրբաթուն ընթերցուածք եւ սաղմոսք խորհրդաբար զմարդն մասնաւոր յարութեամբն աւետաւորեն. (Արշ. ՟Ի։)
Աստուած զմարդն միայն բազմապատիկ փառաւորեաց. (Ագաթ.։)
Սարդն մանելով իբր ձեռօք մանոցօք ի բարակագոյն. (Փիլ. լիւս.։)
Երկսայրի յարդն, այսինքն ի տէգն գեղարդեան.
Կամեցաւ զերկարդնեայ գեղարդն ձգել ի նա. (Պտմ. աղեքս.։)
ԼԵՐԴԱԲԵԿԵԼ. Ահաբեկ առնել յոյժ, որպէս թէ եւ զլեարդն եւ զլեղին պատառել. լեղապատառ ընել, խիստ վախցընել.
Խորշակահար արար փորձութեամբն զառաջին մարդն. (Նիւս. երգ.։)
Ծանօթագոյն եւ ընտանեգոյն բացատրեսցէլ զտեսակն բացատրելով, քան զսեռն. ո՛րզան, զոմն մարդն ծանօթագոյն բացատրեսցէ մա՛րդ բացատրելով, քան թէ կենդանի. (Արիստ. գոյաց. ՟Ե։)
Որ զծիրանէզարդն նաղութեանց ի պատերազմի անդ զգեցան. (Եւագր. ՟Ժ.) (կամ Նեղոս՝ ըստ յն։)
Զծիրանին, զշղաշատեռն, կարմրազարդն. (Գէ. ես.։ որ ըստ յն. κόκκινον . cf. ԿԱՐՄԻՐ. գ.։)
Կերպարանէ ի ներքին մարդն զկերպարանս փրկչին. (Յճխ. ՟Ժ՟Ա։)
Ծիծաղականն եւ մարդն հակադարձին առ միմեանս։ Առաջինքն ոչ հակադարձին, իսկ սա հակադարձի. (Անյաղթ պորփ.։)
Ծիծաղականն եւ մարդն հակադարձին առ միմեանս։ Առաջինքն ոչ հակադարձին, իսկ սա հակադարձի. (Անյաղթ պորփ.։)
Յամենայն լեարդն արագապէս խառնելով՝ մաղձատեսակ գոյնս երեւեցուցանէ, զընդունական դրունսն թիւրելով եւ փակելով՝ տրտմութիւն առտըւիցէ. (Պղատ. տիմ.։)
Դիւացն աշակերտ էր մեհենազարդ եղեալ քուրմն։ Զմեհենազարդն ածելով յառաջ՝ հրաշացուցանէր նովաւ զազգն. (Նիւս. ի սքանչ.։)
Ազատեցեր զմարդն ի տրտմազգեաց փայտէն եւ ի մեղսաճաշակ պտղոյն. (Շար.։)
Մարդ եւ յառաջագոյն քան զարուեստն է. բայց արուեստն չէ, եթէ ոչ նախ մարդն իցէ. (Եզնիկ.։)
Բազում անգամ յերկուանալի իրօք եւ անուամբք (վարի)։ Երկմիտ եւ յերկուանօղ (է) անզգամն։ Մարդն յերկուանօղն բնութեամբ. (Փիլ.։)
Գուցէ կարկառեալ զձեռն՝ առցէ ի փայտէն կենաց. (այն՝ մի՛ գուցէ, ո՛չ է յերկուումն Աստուծոյ, այլ ակնարկութիւն առ մարդն յերկուանօղն բնութեամբ. Փիլ. լին. ՟Ա. 55։)
Ի յերկինս եւ ի յերկրի ներքսազարդ, շրջազարդ, գերազարդ։ Զամենայն զգերազարդն եւ զշրջազարդն եւ զներքսազարդն մեր ի լրմանէն իւրմէ լուսաւորեալ։ Ներքսազարդիցն եւ գերազարդիցն տռփմանց գիտութիւնք. (Դիոն. ածայ.։)
Մարդն քան զարագընթացսն (ի կենդանեաց) հեդգագոյն է, եւ քան զշատամարմինսն փանաքի. (Նիւս. կազմ. ՟Է։)
Որոյ սարն կամ զարդն է ոսկի.
Չարանախանձ գտաւ առ մարդն բանսարկուն։ Ետես զպատիւ մարդոյն չարանախանձ բանսարկուն. (Մաշկ.։)
Զչքնաղակերտ եւ զհրաշազարդն զայն խորան (վկայութեան). (Անան. եկեղ։)
Եղիցի անունն սահմանական։ Զի թէ սահմանական գոլ ախորժեսցին զանեղութիւնն անուն։ Ոչ ուրեմն է սահմանական բանիւ համարի զմարդն քար գոլ. (Խոսրովիկ.։)
Տարատրոհիլ ասին ի միմեանց շնչաւոր մարդն եւ անձնաւորն. (Նար. առաք.։)
Տեսակագոյն տեսակ ասի, որ ոչ ունի քան զինքն այլ տեսակ ի ներքոյ։ Տեսակագոյն տեսակ ասեն զմարդն, զի ոչ գոյ ի ներքոյ այլ տեսակ (բանաւոր). (Անյաղթ պորփ.։)
Մանկական կրթութիւնն տրամակայի առ մարդն, եւ հաստատի. (Լմբ. առակ.։)
Ազատեցեր զմարդն ի տրտմազգեաց փայտէն. (Շար.։)
Մարդ ազգակցագոյն է մաքրագոյն բնութեանն երկնի։ Այն՝ որ իմաստութեան ազգակցագոյն մարդն է։ Ազգակցագոյն միմեանց քաջահամարն (այս ինքն օրհնեալն) եւ սուրբն. (Փիլ.։)
Աղեղնաբանէր, եւ զկողամարդն ցուցանէր. այս ինքն ի չքմեղս լինէր Ադամ՝ պատճառելով զԵւայ. (Թէոդոր. մայրագ.։ եւ Գանձ.։)
Զգայթագղեալ մարդն անբանութեամբ. (Նար. ՁԷ։)
Աստուած հաստատեաց զմարդն յանեղծութիւն։ Անեղծութիւն մերձաւոր լինել առնէ Աստուծոյ։ Զանեղծութիւն խնդրեն, զկեանսն յաւիտենից։ Սիրեն զտէր մեր Յիսուս Քրիստոս անեղծութեամբ։ Զկեանս եւ զանեղծութիւն։ Վարդապետութեամբ զանեղծութիւն ունել, զսրբութիւն։ Անեղծութեամբ՝ հեզութեամբ. (Իմ.։ Հռ.։ Եփես.։ ՟Բ. Տիմ.։ Տիտ.։ ՟Ա. Պետ.։)
Զմարդն առաջին դատեցաւ սակս անլուութեան պատուիրանացն. (Սարգ. յկ. ՟Թ։)
Ախտաւոր ոք եւ մարմնեղէն՝ անհաւատարիմ առնէ զմարդն իբր աստուածային գեղեցկութեամբն զարդարեալ (գոլ). (Նիւս. կազմ.։)
Յիսկզբան աշխարհազարդն կազմութեան. (Անան. եկեղ։)
Աստուածաբար ներգործութեամբ յարոցեր զմարդն նախնի. (Նար. ՟Ժ՟Դ։)
Զի ի սկզբան մարդն ցանկացաւ աստուածանալ, եւ անդ ոչ հասաւ. իսկ արարիչն եկեալ մարդացաւ, վասն այնորիկ մարդն աստուածացաւ. (Գանձ.։)
Աստուած մարդացաւ, մարդն աստուածացաւ. անխտիր լինի այլեւայլ մտօք իմանալ զՔրիստոսէ՝ ըստ որում մարդ, եւ զմարդկային բնութենէս մերմէ առ հասարակ.
Աստուածասէր իրն, եւ աստուածասէր մարդն՝ սուրբ, եւ աստուածասէր մարդն՝ անսուրբ. (Պղատ. եւթիփռոն.։)
Զխառնեալ ընդ ցորենոյ զյարդն արուեստաբար զատուցանեն. (Նիւս. կուս.։)
Սկսեալ ի մարդն առաջին՝ աւարտաբանէ ի քսանեմեակն կոստանդիանոսի. (Ասող. ՟Ա. 1։)
ԳԵՂԱՐԴՆԱԽՈՑ ԳԵՂԱՐԴՆԱՊԱՏԱՌ. Գեղարդեամբ խոցեալ, պատառեալ. տիգախոց.
Ճիռն օրհնութեան, զոր ճմլեցին ի վերայ խաչին գեղարդնապատառ չարչարանօք. (Ճ. ՟Գ.։)
Ձեր խառնեցաւ արիւնն ընդ կողին՝ գեղարդնախոց արեան վըտակին. (Գանձ.։)
Մի՛ գուցէ կարծեսցուք ... գեղարդնաւորս հրեշտակապետս. (Շ. հրեշտ.։)
Աղեղնաւորութիւն, եւ գեղարդնաւոր լինել. (Մագ. քեր.։)
Եւ զշաւուղ գեղարդնաւոր կոչէ. (Կիւրղ. թագ.։)
Իբրեւ զնենգաւոր եւ զկասկածոտ՝ առեալ մեկուսի զմարդն՝ զեղծուցանէր. իբր խաբել. խելքէ հանել. (Եզնիկ.։)
ԶՈՒԳԱԴԱՐՁԻԼ. ἁντιστρέφομαι convertor, recipocor, aequipolleo Հաւասարապէս անդրադարձիլ, փոխադարձիլ. զոր օրինակ, մարդն է բանական կենդանի. բանական կենդանին է մարդ.
Աստուած մարդացաւ, մարդն աստուածացաւ. այսինքն Աստուած էառ զմարդկութիւն, որով մարդկութիւնն անձնաւորեցաւ Աստուածային ենթակայութեամբ բանին. նմին իրի ոչ յաւելաւ թիւ յերրորդութեան։
Ժտեցոյց թշնամին զմարդն անցանել զհրամանաւն աստուծոյ. Եզնիկ.։
Սահման, եւ ինքնասահման, վասն զի եւ զինքն ընդ այլս սահմանէ. եւ զոր օրինակ մարդ սահմանելով զմարդ, ասէ՝ թէ մարդն է կենդանի բանաւոր ... ոչ միայն զամենայն մարդ սահմանէ, այլ եւ զինքն. (Սահմ. ՟Գ։)
Զկամակար իշխանութիւն ոչ հանէ ի նմանէ. որով կարողն է անսալ եւ չանսալ հրամանացն ... այլ զի եւ չանսալոյն իշխանութիւն ունիցի։ Զիա՛րդ երեւէր ընտրութիւն գործոցն, եթէ ոչ ունէր մարդն իշխանութիւն երկոցունց, եւ անսալոյն եւ չանսալոյն. (Եզնիկ.։)
ԼԱՅՆԵՂՈՒՆԳՆ կամ ԼՅՆԵՂՈՒՆԿՆ. Որոյ լայն է եղունգն. որպիսի է մարդն ի մէջ ամենայն կենդանեաց՝ բաց ի կճղակաւորաց. լան ըղունկ ունեցօղ.
Որ չարչարէ զլեարդն. Խորովիչ սրտի՝աղեաց եւ գթոյ.
Լծակցութիւն իմանալեաց կամ զգալեաց ի մարդն. կամ սրտի ընդ բերանոյ, կամ հոգւոյ ընդ մարմնոյ. (Լմբ. իմ. եւ Լմբ. սղ.։ Երզն. մտթ.։)
ԽՈՀԵՄՈՒԹԻՒՆ ԽՈՀԵՄՈՒԹԻՒՆՔ. φρένες membrana praecordiorum. Թաղանթ ուղղոյ՝ որպէս ընդունարան խելաց եւ խոհեմութեան. զոր ոմանք ի հին փիլիսոփայից համարէն թաղանթ ախոնդանաց առ պորտով, ուր նստեալ իցէ միտքն՝ որպէս սարդն ի միջավայրի ոստայնին, ի դիմել ընդ ամենայն կողմն մարմնոյ մարդոյն.
Աստուած զմարդն հոգէխառն հրեշտակակիր հաւասարագոյնս արար. (Ագաթ.։)
Յօրինեալ մատամբն աստուծոյ՝ մարդն.
ՆԵՐՄԱՐԴԱՆԱԼ. ἑνανθρωπέω, ἑνανθρωπίζω humanam naturam induo, incarnor, incarnatus. Իսկապէս մարդանալն քրիստոսի. մարդ եղանիլ բանին. մարմնանալ. (որ ի յետնոց ասի եւ Ներմարդնանալ)
ποιόν qualitas. Որպէս եւ զիարդն գոլ. որպիսի ինչ լինելն. որակութիւն. որակ. վիճակ. հանգամանք. տարազ. իսկութիւն. յեղանակ. օրինակ. ինչպէս ըլլալը, կերպը.
Վերակնել յաստուածգիտութեան լոյս։ Յորս սակաւ ինչ կարէ վերակնել իմանալի մարդն իւր աչօքն միայն։ (Սկեւռ. ես.։ Վրդն. երգ.։)
Կաթամբ սնանել, եւ ի գիրկս մօրն հանգչել անդէն ի տխեղծութեանն. (յն. ի սկզբանն)։ Տհղայն վասն տհասութեան եւ տխեղծութեան հասակին, երիտասարդն սակս առոյգութեան. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 17։ Տօնակ.։)
Ստեղծեր զմարդն ի տիպ տէրունոյ՝ բաղադրութեամբ ի քառանիւթոյ։ Առեր մարմին ի քառանիւթոյ. (Գանձ.։ Իսկ յասելն,)
Ստեղծեր զմարդն ի հողոյ՝ կենդանի եւ անապականացու. (Բուզ. ՟Ե. 28։)
Ի բաց բառնալով յաշխարհէ զզարդն՝ ընդունել սպասել զայն՝ որ էրն բնական իւր անկերպութիւն։ Գեղեցկութիւնք ի բաց բարձեալ են, տխուր անկերպութեամբ ամենայն ինչ զգածաւ. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Ծնաւ աննա զաստուածազարդն Մարիամ. (Ճ. ՟Ժ.։)
Տերն ցուցաննէ, թէ ո՛րպէս լինի մարդն աստուածախառն. (Վրդն. սղ.։)
Ստեղծեր զմարդն ի տիպ տէրունւոյ՝ բաղադրութեամբ ի քառանիւթոյ. (Գանձ.։)
Երախտագործեալ փրկանակն բանի զմարդն եղանիլ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զլեարդն (բարկացողի) պնդէ կռուողութեամբ, զարիւնն եռացուցանէ. (Մանդ. ՟Ժ՟Գ։)
Զգեղարդն ի յաջ բազուկն ընկեցեալ հաստաբեստեալ. (Ուռպ.։)
Ի միաբանութիւն կոչեն եւ ի հացակցութիւն զանմեղ երիտասարդն. (Լմբ. առակ.։)
Աստուած զմարդն մտօք մեծացոյց. հոգեխառն, հրեշտակակիցս հաւասարագոյնս արար. (Ագաթ.։)
Որպէս թէ ոք ասէ, մարդկութիւն կամ ձիաւորութիւն. իսկ զմարդնն կամ զձին ոչ նշանակէ. (Երզն. քեր.։)
Զանազանութիւն գոյացութեան եւ գոյեղտի, պատահման եւ մակագոյեղտին։ Ստորոգի մակագոյեղն գոյացութեան։ Կենդանւոյն առ մարդն՝ գոյեղ է. իսկ մարդոյն առ տէրն՝ մակագոյեղ։ Մարդ առաջին, իսկ քերթողն գոլ՝ երկրորդ. արդ ուշ ունելով երկրորդին պորփիւրիոս՝ ասէ մակագոյեղս զայսպիսիս։ Չէ։ գոյացութիւն ծիծաղականն, եւ ո՛չ է գոյեղ, այլ՝ մակագոյեղ։ Տեսակ գոյեղ գոյ, իսկ յատուկն՝ մակագոյեղ. (Անյաղթ պորփ.։)
Որ ոչ կամեսցի մահացուցանել զնա (զհին մարդն) հաւատովք, եւ ի ձեռն հաւատոցն թաղել զնա յաւազնին, նովիւ մեռանիցի. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 7։)
Նախ առնլով աստուած հող յերկրէ՝ զմարդն եստեղծ, եւ ապա այսպէս շնչացոյց ի ձեռն փչմանն. (Նիւս. կազմ.։)
Ի ժամանակին՝ յորում պատուհասկիրն եղանիւր մարդն, երադարձուցանէ զերկիր յառաջին կարգս. (Մամբր.։)
Ի տեղւոջն իմացեալն ոչ է արտաքոյ պարագրութեան։ Ոչ տեղեօք եւ պարագրութեամբք զաստուածային եւ զգերազարդն բերէ բնութիւն։ Տեղական իմն պարագրութեամբ բարգձաձել զանմարմին բնութիւնն. (Պրպմ. ՟Ի՟Է. եւ լ։ Նիւս. կազմ. ՟Ծ՟Գ։)
Կոչեաց իշխանն զկին մի (կամ զոմն մի) պոռնկնխառնիչ, որ է կաւատ։ Եմուտ պոռնկնխառնիչն ի տուն, եւ տեսանէ զերիտասարդն մեռեալ. (Հ=Յ. եւ Տէր Իսրայէլ. յուլ. ՟Թ.։)
Ստահակութիւն ոչ էր նախ, մինչ ոչ էր անհաւանեալ աստուծոյ սատանայ եւ մարդն։ Դառնան մարդիկ ի ստահակութիւն կամակար մտօք. (Յճխ. ՟Զ. ՟Է։)
Զադամ ստեղծագործել։ Ստեղծագործեաց զմարդն. (Նանայ.։)
Ո՛չ հրամանաւ, այլ ամենակարօղ եւ ամենեսրբովքն իւրովք ստեղծագործեաց ձեռօք (զմարդն). (Ղեւոնդ.։)
Առնել զմարդն սքանչելագոյն։ Ե՛ւս սքանչելագոյն տեսլեամբ երեւի։ Ե՛ւս սքանչելագոյն ազդեցութեամբ երեւեալ. (Ագաթ.։)
Բազմացաւ ջուրն, եւ վերացոյց զտապանն։ Վերացուցեալ զգաւազանն՝ եհար զջուր գետոյն։ Վերացոյց սաւուղ զգեղարդն ի վերայ յովնաթանու։ Ի վերացուցանել տեառն զեղիա շարժմամբ յերկինս։ Վերացոյց զպսակն ի գլխյ իմմէ։ Վերացուցանիցե՞ս զվիշապն կարթիւ։ Եթէ վերացուցի ձեռն ի վերայ որբոյն։ Որ վերացոյց աջով իւրով զմովսէս։ Հոգի տեառն վերացոյց զիս եւ բարձրացոյց.եւ այլն։
Ի սուրբ սիոն ի քրիստոսազարդ սեղանն ջուր բղխեաց վերուստ ի վայր։ Աստուածածիր եւ քրիստոսազարդն վարդապետութեան. (Անյաղթ բարձր.։ Ճ. ՟Գ.։ Անան. եկեղ։)
Զախտասիրութիւնն ընտրեալ քան զաստուածսիրութիւնն։ Զոր յախտասիրութենէ իւրմէ գտանելոց էր մարդն։ Յանասնական ախտասիրութենէն դարձուսցէ. (Փիլ. այլաբ.։ Խոսրովիկ.։ Երզն. լուս.։)
Տեսեալ զմարդն յայնպիսի անպատուութեան՝ ոչ կարաց անտես առնել. (Սարգ. յկ. ՟Դ։)
Ի զարդն աստուածադրոշմ երեսաց։ (Նար.։ մծբ։)
ՕՐ ԲԱՐԵԲԱՆՈՒԹԵԱՆ. բարեբանեալ օր. բարեբանօղ օր. Օր արմաւենեաց. ողոգոմեան. ծաղկազարդն.
ԳԵՂԱՐԴՆԱԽՈՑ ԳԵՂԱՐԴՆԱՊԱՏԱՌ. Գեղարդեամբ խոցեալ, պատառեալ. տիգախոց.
Ճիռն օրհնութեան, զոր ճմլեցին ի վերայ խաչին գեղարդնապատառ չարչարանօք. (Ճ. ՟Գ.։)
Ձեր խառնեցաւ արիւնն ընդ կողին՝ գեղարդնախոց արեան վըտակին. (Գանձ.։)
Ասեմ զլծակռուութիւն (կամ զլծակռութիւն) եղբայրական, որով եւ՛ աստուած անպատուի, եւ՛ մարդն. (Առ որս. ՟Ժ՟Ե։)
Խամրացուցանել զցանկալի ծաղիկն, կամ զգեղեցկութիւն այգեաց եւ բուրաստանաց. կամ զանթառամ կուսութեան վարդն. կամ զփթթեալ հաւատս. (Եղիշ. դտ.։ Պիտ.։ Խոր. հռիփս.։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 25։)
Խամրացուցանել զցանկալի ծաղիկն, կամ զգեղեցկութիւն այգեաց եւ բուրաստանաց. կամ զանթառամ կուսութեան վարդն. կամ զփթթեալ հաւատս. (Եղիշ. դտ.։ Պիտ.։ Խոր. հռիփս.։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 25։)
Աստուած ի մարմնում, բուսակից ինքեան եւ միաւորեալ ներկացուցանելով զիմարդն. (Բրս. ծն.։)
Սատանայ վրիպեցուցանէ զմարդիկ յաստուծոյ ճշմարտութենէն։ Առաջին կերակրովն վրիպեցոյց զմարդն ի պատուիրանէն։ Կարծիք անչափութեան գիտեն վրիպեցուցանել եւ ի չափաւորէն։ Այսու պատճառաւ վրիպեցուցանողաւ. (Եզնիկ.։ Արշ.։ Սարկ. աղ.։ Նար. մծբ.։)
Զի մի՛ գերազանցութիւն պատուոյն բարձրացուսցէ զմարդն յապարասանութիւն. (Պրպմ. ձ։)
Կարող է վերանալ ելանել (մարդն). եւ ի սքանչելի առաջնորդութիւնս (աստուծոյ). (Վեցօր. ՟Զ։)
Գովէ զհամաձայնութիւն. զի աստուած զմարդն հաղորդ կենդանի ստեղծ։ Զվահանայ հայրապետին զհամաձայնութիւնն առ մեծ եկեղեցին հոռոմոց. (Լմբ. ժղ. եւ Լմբ. ատ.։)
Զգեղարդն ի յաջ բազուկն ընկեցեալ հաստաբեստեալ. (Ուռպ.։)
Այսքան եւ այսպէս բարւոք տե՛ս ինձ զմերոյս քահանայապետութեան միատեսակութիւնս։ Ի բազմութենէն ի միատեսակութիւն ասել. (Դիոն. եկեղ.։ եւ Մաքս.։ Մարդն զմիատեսակութիւն ոչ ունի, այլ շարադրեալ յերկուց, ի հոգւոյն ասեմ եւ ի մարմնոյ. Պրպմ. ՟Լ՟Թ։)
Բնութեամբ ունէր մարդն զյարաշարժութիւն՝ առ սկզբնատիպն վերաբերելով. (Անան. ի պետր.։)
Ասեն, թէ հաւասարապատուութեամբ եւ նոյնախոհութեամբ եւ իշխանութեամբ անորոշելի է ի բանէն աստուծոյ՝ յորում բնակեցաւ մարդն. (Պրպմ. ՟Խ՟Ա։)
Զմարդն իշխանական ճոխութեամբ վայելեցուցանէ դրախտն իմ. (Արծր. ՟Ա. 1։)
Խոնարհութիւնն դիտէ տաճարացուցանել զմարդն մեծին աստուծոյ։ Բա՛ց զառագաստ փափաքողին ... տաճարացո՛ զիո վերստին. (Վրք. հց. ՟Դ։ Յիսուս որդի.։)
Ի վեցերորդումն մարդն դադարէր յօրինապահութենէն։ Անշարժ կացին յօրինապահութեանն։ Մի՛ լիցի օրինապահութեամբն տնօրինել. (Մամբր.։ Զքր. կթ.։ Լմբ. սղ.։)
Մարդն՝ անդրադարձութեամբ՝ դրամ է. (Տօնակ.։)
Անուշահոտութեամբ ըռնգանցն դատապարտեաց զմարդն. (Արշ.։)
Ի մարդն լինել՝ ոչ դատարկացոյց զծոց հօրն, եւ ոչ թափուր եթող զաթոռն հայրենի. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Բ։)
Լուսազարդն գոլ. լուսափայլութիւն.
Զհին մարդն մեռուցեալ՝ կենդանախարուկելով զմարմինն պէսպէս առաքինութեամբք. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Դ։)
Աճեցուցեալ յաւելուածութեան կարգաւ։ Նիւթական աշխարհս յաւելուածութեամբ առ զկատարելութիւն իւր (ի բուսոց մինչեւ ի մարդն). (Արշ.։)
Շքեղազարդն գոլ. շքեղութիւն. գեղեցկութիւն. Զի թէ սոցա դեղքն զքեզ պակշոտեցուցանեն ի պշնուլն, արարիչն սոցա քանի՛ եւս գերազանց՝ պահեաց գեղոյն շքեղազարդութիւն յարարածոցս. (Լմբ. իմ.։)
Ոչ զմարդն լոկ ասել առանց աստուածութեանն օգուտ է, եւ ոչ զմարդկութիւնն ընդ աստուածութեանն չխոստովանութիւն՝ փրկութիւն է. (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։)
Ընդէ՞ր երեսացն ասէ փրկիչ (Դաւիթ), եւ ոչ զայլ մարմինն ակնարկէ. ասա՜ զպատկերակցութիւն ասէ, զի պատկերակցութեամբն պատուեաց Աստուած զմարդն. (Ոսկիփոր.։)
Ո՛չ է անպատուականագոյն քեզ քան զանասուն՝ մարդն, ո՛վ մարդ։ Խոստովանութեամբ զանպատուականագոյնսն ածել ի վերստին ուղղութիւնն։ Սա քան զդանիէլի նահատակութիւնսն ոչինչ անպատուականագոյն. (Ածաբ.։)
Աստուած մեր ի սկզբանէ աստուածացուցանել կամեցաւ զմարդն ի ձեռն պատուիրանին պահպանութեան. եւ իւրով մարմնանալովն եւ մկրտութեամբն աստուածացոյց զմարդն. (Լաստ. ըթիերց։)
Սարդն մանէ հրաշապէս գեղեցկութեան արուեստ գործելով, օդոյ զանկուածն բարակագործութիւնք նմանեցուցանել։ Սարդք ինքնուսմնակի զայնս՝ որք յանկանելն զբարակագործութիւնսն կազմեն. եւ ապա զթելսն ոստայնագործէ. (Փիլ. լիւս.։)
Մարդն ինքնապատիրութեամբ ի մեղս հակամիտելով. (Խոսրովիկ.։)
Անուանեաց զառաջին արարչութիւնն հոգւոյն՝ շունչ կենդանի, այլ վասն մեծախորհրդութեան՝ զի պատուականագոյն երեւեսցի մարդն յարարչութեանն մեծարեաց զնա. իբր զի ստեղծ ձեռօք զմարմինն, եւ բերանաւ զփչումն հոգւոյն. (Եղիշ. հոգ.։)
Յառաջախնամութեամբ արգելու զմարդն (ի ծառոյն գիտութեան). (Նիւս. կազմ.։)
Զգերազարդն յայտնաբանութիւնս ի պատկերաձեւութիւնս ոչ իջուցանէր յանպատշաճ աննմանութիւնս իսկ. (Դիոն. երկն.։)
Զի մի՛ թուեսցուք ոմանց անգեղեցկափորձապէս ներբողել զմարդն. (Նիւս. բն. ՟Ա։)
Քերթողն հոմերոս՝ բազմաց էից քերթողաց, ըստ առաւելազանցութեան ասի. նոյնօրինակ եւ զայն՝ որ յուսովն վարի, մարդն (զի ենովս է մարդ, իբր ինսան) ըստ առաւելազանցութեան անուանեաց. (Փիլ. իմաստն.։)
Մեղսամակարդն գոլ.
Ըստ պատկերի եւ ըստ նմանութեան արար զմարդն Աստուած, եւ իւր դիտութեանն արժանաւորեցոյց. (Բրս. հց.։)
Միայն մարդն վասն անձնիշխանակամութեան առնէ. (Եփր. ի մարգարիտ.։)
Իբրեւ թէ բարեխօս էր ի խաղաղութիւն աշխարհն։ Ի փրկութիւն առաքեաց զիս աստուած։ Արար աստուած զմարդն ի պատկեր իւր։ Դառնացաւ ի նոսա մովսէս։ Ե՛րթ ի խաղաղութիւն. եւ այլն։ Յորս երբեմն կարծեցալն է ներգոյական որպէս զգործիական. որպէս տեսցի եւ զկնի։
Ոչ ասեն նմա մարգարէ՝ իբրեւ մի ի բազմաց, այլ թէ դու ես մարգարէն։ Ոչ ասաց լոկ Քրիստոս, այլ՝ Քրիստոսն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 15. 18։) Ստէպ յարակից ունի եւ զդերանունդ՝ այն. զոր օրինակ, մարդն այն, զմարդն զայն. այրն այն, արքն այնոքիկ. եւ այլն. ան մարդը, մարդիկները։
Ունէր մարդն իշխանութիւն երկոցունց՝ ե՛ւ անսալոյս ե՛ւ չանսալոյն։ Աստուած զբարւոք կամսն ե՛ւ ունէր ի բնէ, ե՛ւ ունի. (Եզնիկ.։)
Ընդէ՞ր զմարդն, յէ՛ մարգարէ, ոչ է բարւոք գոլ միայն. (Փիլ. այլաբ.։)
Կենդանին ոչ մի ինչ ոչ է յայսցանէ. այսինքն է թէ սեռ ո՛չ երբէք ոչ ունի, այլ ունի. քանզի երկու բացասութիւնք մի ստորասութիւն առնէ։ Ոչ կենդանին ոչ մարդ. իսկ ոչ մարդն ոչ կենդանի. քանզի ուրացութիւնքն զմիմեանս ի բաց բառնալով՝ մի ստորասութիւն առնեն. ո՛չ ո՛չ կենդանին, այլ կենդանի. դարձեալ՝ ոչ ի տեղւոջ ոչ կայ, որ ոչն կայ, ոչ ոչ ի տեղւոջ է. (Անյաղթ պորփ. եւ Անյաղթ վերլծ. արիստ.։)
Աստուածասէր կարծիք, տի՛ նա առաւել՝ կարծեաց երիցագոյն։ Ոչ գոլ բարւոք զմարդն միայն. տի՛ նա առաւել՝ միայնակն ըստ միում ն աստուածոյ։ Ի վերայ յոլովից, տի՛ նա առաւել, ի վերայ ամենեցուն. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. այլաբ.։ Պորփ.։)
πάθος passio, affectus Կիրք մարդոյ՝ ներքին եւ արտաքին. որ ինչ կրի ի մարդն ըստ հոգւոյ եւ ըստ մարմնոյ. շարժմունք սրտի. բերումն. ազդ. կարիք բնութեան. բնական պէտք. հէվայի նէֆս, սէվտա, տէրտ, ղարէզ, դէփրէնիշ, իսթէք, հասրէթ.
Ա՛յլ օրինակաւ բժշկի պոռնիկն, եւ ա՛յլ մահապարտն, եւ ա՛յլ կախարդն. (Վրք. հց. Դ։)
Մարդն այն. արքն այնոքիկ. արքն այն։ Յաւուր յայնմիկ. յաւուրսն յայնոսիկ։ Ընդ այն ճանապարհ։ Ընդ ամենայն երկիրն ընդ այն։ Յայնմ օրէ կամ յօրէ յայնմանէ եւ առ յապա։ Այնր ժամու։ Ծառային այնորիկ։ Մշակացն այնոցիկ։ Յայնց ժամանակաց։ Այն՝ որ ինչ վասն նիկանովրայ իրացն խօսք են, այսչափ։ Այս ա՛յն այր է։ Ո՞չ այս ա՛յն մեծ Բաբիլոն է. եւ այլն։
Թափ ընդ լեարդն զնիզակատէգն հասուցանէին. (Փարպ.։)
Լեարդն թոքովն հանդերձ երեւէր. (Ճ. ՟Բ.։)
Որ զպտուղ իւր ի ժամու տացէ։ Իշխանք քո ի ժամու ուտեն։ Տալ նոցա կերակուր ի ժամու։ Յորժամ ժամ լինիցի, կոչեցից զքեզ։ Յորժամ ժամ առից, ես ուղիղ դատեցայց։ Կին յորժամ ծնանիցի, տրտմութիւն է նմա, զի հասեալ է ժամ նորա։ Ամենայնի ժամանակ է, եւ ժամ ամենայն իրաց։ Չեւ եւս է ժամ խաշանցդ ժողովելոյ։ Զայն ժամու զմեռեալ մարդն՝ այժմ իբրեւ զաստուած պատուեաց.եւ այլն։
Լաւ էր թէ մեռեալ էաք։ Լաւ է՝ թէ դու ի քաղաքի իցես։ Լաւ է ինձ մեռանել քան թէ իցեմ կենդանի։ Լա՛ւ իցէ միով ակամբ մտանել յարքայութիւն աստուծոյ, քան երկուս աչս ուտել՝ եւ անկանել ի գեհեն։ Լա՛ւ էր նմա, թէ չէր ծնեալ մարդն այն.եւ այլն։
Մարդն՝ կապ իմանեալացն եւ զգալեացս. (Սարգ. ա. պ. Թ. եւ Ժա։ Լմբ. իմ.։)
Զմեղքն կեր տան, զի ի յուսահատութեան թակարդն ըմբռնեցեն տրտմութեամբն. (Լմբ. սղ.։)
Ստեղծ տէր աստուած զմարդն հող յերկրէ։ Այլ հող առցեն, եւ ծեփեսցեն զտունն։ Արկին հող զգլխովք իւրեանց։ Հող ցանէր ի վերայ։ Լեսի զնոսա իբրեւ զհող երկրի։ Զհող ոտից քոց լիզեսցեն։ Ամենայն եղեւ ի հողոյ, եւ ամենայն դառնայ ի հող.եւ այլն։
Անզէն իմն, եւ աղքատ է մարդն, եւ ոչ մազոյ վերարկուօք մարմինն ծածկեալ է. (Նիւս. կազմ)
Ի մարդն ի ստամոքս է նեղաղին, յորմէ մղի կերն յորովայն. (Նիւս. կազմ. ըստ Լեհ.։)
Շունչ ամենայն կենդանեաց, եւ ոգի ամենայն մարդոյ։ Եղեւ մարդն յոգի կենդանի։ Ընդ հանել ոգւոցն։ Մի՛ հարցուք զդա յոգի։ Նորա ոգին կախեալ կայ զդորա ոգւոյդ։ Ոգի նախանձու։ Ոգի մեծաբանութեան։ Ոգի տեառն շնչեաց ի նա։ Մի՛ մնասցէ ոգի իմ ի մարդկանդ յայդմիկ։ Ամենայն ոգիք՝ ուստերք եւ դստերք։ Ամենայն ոգիք տանն յակոբու։ Սիրեաց ոգւով չափ.եւ այլն։
Ոմն քերականութիւն։ Ոմն ձի։ Ոչ ինչ յաւէտ մարդն գոյացութիւն՝ քան ո՛մն արջառ։ Ոմն ձեռն, ոմն գլուխ։ Ըստ երկրորդաց ոմանց գոյացութեանց. (Արիստ. ստորոգ.։)
(Մարդն ստեղծաւ) մարմին վասն ամբառնալոյն, եւ հոգի վասն շնորհին. ոմն զի չարչարեսցի, եւ ոմն՝ զի մնասցէ. (Ածաբ. ծն.։)
Թէ չէր երեւեալ հօրն արդարութիւն ի յերկնից, չեւ էր սկսեալ ճշմարտութիւնն ի յերկրէ. եւ թէ չէր խրախուսեալ մարդն ի յերկնայնումն, ոչ եւս էր սրբեալ. (Նար. կուս.։)
Զսակ աղիւսարկին։ Ոչ թողասցի ձեզ ի սակէն ձերմէ եւ ոչինչ։ Զսակ աղիւսոյն բովանդակ տայցէք։ Ըստ հանապազորդ սակին ... զսակ հանապազորդ աղիւսաթուին։ Զգարին եւ զյարդն բերէին՝ իւրաքնիչիւր ոք ըստ սակի իւրում։ Այր ըստ սակի իւրում ետուն զարծաթն եւ զոսկի. եւ այլն։ Կամ Որ է ինքն յազգէ քահանայիցն օծելոց սակի։ Որ նորա վիճական սակի են։ Որոց սակի են եւ այլն։
Զմայրն ընդ նոճոյն, եւ զսարդն ընդ սօսոյն. (Նար. խչ։)
Խնդութիւն եւ ծաղրն ի լեարդն է. շունչն, եւ ձայնն եւ վազն ի թոքն է. (Ոսկիփոր.։)
Գոհար վարդն վառ առեալ ի վեհից վարսիցն արփենից. (Նար. տաղ.։)
Նախկինզ յարձակի մտօքն տեսանել զիմարդն. եւ զնոյն զմտացն տես՝ եւ աչա ցն առաջի դնէ. (Խոսրովիկ.։)
λόγχη, δόρυ hasta, lancea եւ ἁκίς acies, cuspis, mucro ὁβελίσκος veruculum. Արդն, գեղարդն. նիզակ. սայրասուր որպէս սլաք կամ փուշ. (լծ. եւ դիգէն ՝ փուշ)
Առաջին մարդն, նախաստեղծ. իսկ երկրորդ կամ նոր Ադամ ասի Քրիստոս Տէրն մեր. ատամ, ատէմ.
Եղեւ մարդն առաջին Ադամ ի շունչ կենդանի, երկրորդ Ադամ ի հոգի կենդանարար. առաջին մարդն յերկրէ՝ հողեղէն, իսկ երկրորդ Մարդն՝ Տէր յերկնից. (Ա. Կոր. ՟Ժ՟Ե. 45։)
Զամենայն պղծութիւնս ընդ բերան ածեն։ Է ինչ՝ զոր ցերեկ ընդ բերան ածիցէ մարդն։ Ի գիշեր եւ ի տիւ զայն ընդ լեզու ածեմք. (Ոսկ.։ Եզնիկ.։ Լմբ.։)
ԱՇՏԵԱՅ որ եւ ԱՇՏԷ, ի, ից. ասի եւ ԱՇՏԷՆ, իբր ռմկ. Նիզակ. արդն. տէգ. գեղարդն փոքր ձգելի ի բացեայ.
Եդ զնոսա աստուած ի հաստատութեան։ Եդ անդ զմարդն։ Եդ նշան ի կային։ Զաղեղն իմ եդից յամպս։ Եդից զուխտ իմ ընդ իս եւ ընդ քեզ։ Եդ նոցա օրէնս։ Չափով եդիր զաւուրս իմ։ Եդաւ աթոռ մօրն արքայի.եւ այլն։
Աւգոստոս կայսր զիւր պատկերն գրէր զդրամն. եւ քրիստոս զիւր պատկերն զմարդն. անդրադարձելով մարդ դրամ վերընդարձակի վերծանութեամբ. (Կամրջ.։)
Մի մարդն ո՛չ է թագաւորութիւն ... եւ ոչ մի քարն երէզ. (Մխ. ապար.։)
Ղամբարափայլ ծագես յաւէտ՝ զինչ զարեգակըն բազմագէտ ... Շո՛ւրջ պատեսցես ուսման գըրոց, որ զմիտս առնէ՝ զինչ բով հալոց ... Զի յիւր հօրէն՝ խօսի խախուտ, որ զմարդն արար՝ զինչ զփայտ փուտ. (Երզն. այբուբ.։)
Եթէ ոչ նախ ա՛ռ հրաման յաստուծոյ, ոչ ժտեցաւ փորձել զնա։ Անձնիշխան եղեւ մարդն առնել զբարի, եւ ժտել ի չար. իբր ոչ եթէ չար ինչ առաջի կայր յոր ժտիցի։ Ի գործ շնութեան ժտի. (Եզնիկ.։)
Էառ դաւիթ զգեղարդն եւ զկուժ ջրոյն ի սնարից նորա, եւ գնացին յինքեանս. (՟Ա. Թագ. ՟Ի՟Զ. 12։)
Ունելով ի ներքս զխեղճ մտացն չարչարէր զմարդն յուտելն զպտուղն. (Ոսկիփոր.։)
ԾՆՕՏ ասի նմանութեամբ եւ Զարդն շուրջանակի իբրեւ գօտի իւրաց. ծիր. եբր. զէր. թ. զէրնիզան. κυμάτιον (որպէս փոքր ալիք, ծածանումն) cymatium կամ -cium, limbus.
Զլեարդն հանին, եւ կայծիւք խարշատեցին. (Ճ. ՟Ա.։)
Եւ էր կոյսն գեղեցիկ երեսօք յոյժ։ Կոյս՝ զոր իցեն վարձանք կուսից։ Նա կին կոյս յազգէ իւրմէ առնուցու։ Դուստր իմ կոյս։ Աղջիկ կոյս։ Դստերք թագաւորաց կոյսք։ Զերիտասարդն հանդերձ կուսիւն։ Ընտրեսցեն աղջկունս կոյսս. եւ այլն։
Գիտէր՝ զի՞նչ կրէր ի մարդն. յն. էր, կամ կայր. (Յհ. ՟Բ. 25։)
Յորմէ հետէ մտի առ փարաւոն, չարչարեաց զժողովուրդն։ Պատմեսցէ, յորմէ հետէ արարի զմարդն։ Յորմէ հետէ բարձունք են, մեղաւ իսրայէլ։ Յորմէ հետէ մտեալ եմ, ոչ դադարեաց եւ այլն։
Եղեւ մարդն յոգի (այսինքն ի հոգի) կենդանի։ Զոգի (այսինքն զհոգի) եւ զմարմին։ Փրկեսցէ զհոգի (կամ զոգի) իւր (կամ նորա) ի մահուանէ։ Տեսի ի ներքոյ սեղանոյն զհոգիս ամենայն մարդկան.եւ այլն։
Ամենայն հոգի, այսինքն ամենայն մարդ. վասն զի հոգի զմարդն անուանէ. քանզի սովորութիւն է գրոց հոգի զմարդն անուանել. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Զ։)
Արասցուք մարդ ըստ պատկերի մերում եւ ըստ նմանութեան։ Արար աստուած զմարդն ի պատկեր իւր. արու եւ էգ արար զնոսա։ Առաջին մարդն յերկրէ հողեղէն. իսկ երկրորդ մարդն՝ տէր յերկնից։ Ի բաց մերկանալ ի ձէնջ զմարդն հին, եւ զգենուլ զնոր մարդն։ Մարդն անօրէնութեան՝ որդին կորստեան (նեռն)։ Մարդք չարք։ Ապրեսցուք յանօրինաց եւ յանզգամաց մարդոց։ Զահի հարան ամենայն մարդիկն։ Ո՞ ոք ի մարդկանէ։ Ի մարդկանդ յայդմիկ. եւ այլն։
Մարդն դրամ, եւ դրամն մարդ. (Տօնակ.։)
Յառաջագոյն ո՛չ մարդ, այլ՝ աստուած (էր բանն). իսկ ի վախճանի եւ զմարդն էառ վասն մերոյ փրկութեանն. (Առ որս. ՟Թ։)
Մովսէսի ակն, եւ յիսուսի բովանդակ մարդն փառաւորեցաւ. (Վրդն. ել.։)
Ի չորից նիւթոց զերեւելիսս եցոյց. եւ ի նոյն նիւթոյ արարեալ զմարդն, եւ շնչեաց ի նա հոգի։ Կրակ ի բազում նիւթոց լինի։ Ամենայն նիւթք երկրի՝ աստուածք (հեթանոսաց). (Յճխ. ՟Դ։ Փարպ.։)
Լինի մարդն այն ծառայ ասղանն, կամ նիւթի ինչ երկրաւորի։ Ցնակալ նիւթից. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Վասն զի բանական իմն եկնդանի է մարդն, նման եւ զոյգ պարտ է պիտոյից բանին կազմել զմարմնոցն գործի. (Նիւս. կազմ.։)
Զսարդն եւ զսարոյն եւ զկաղամախն։ Սարդիւն եւ սօսիւ եւ նոճով։ Սարդն եւ սարոյն եւ նոճն. (Ես. ՟Խ՟Ա. 19։ կ. 13։ Եզեկ. ՟Լ՟Ա. 8։)
Թեզոչն եւ սարդն եւ սարոյն. (Ագաթ.։)
Սարդ կռուեալ ձեռօք յորմ, որ դիւրին է առ որսալ, բնակէ ի յարկս թագաւորաց. անխտիր նշանակէ յայլ լեզուս զթունաւոր եւ զխայտաբղէտ սարդ, եւ զմողէզ կամ զկովադիաց. յն. καλαβώτης . կամ καλαμώτης stellio. բայց ըստ եբր. շեմամիթ ՝ է բուն սարդն։
Ընդէ՞ր ի վերջէ յետ արարածոցս մարդն։ Ի վերջէ մարդն ցուցաւ։ Ի վերջէ զիս շտեմարանաց։ ԺԱՄԱՆԱԿԱՒ ի վերջէ։ Ի վերջէ կամ ի վերջ եկեալքն։ Զմեծագոյն ամբաստանութիւն ի վերջէ դնէ. (Նիւս. կազմ. ՟Գ։ Ածաբ. նոր կիր. եւ մակաբ։ Պիտ.։ Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ա։)
Գեղարդն ցցեալ յերկիր։ Իբրեւ զձող ցցեալ ի վերայ լերին. (՟Ա. Թագ. ՟Ի՟Զ. 7։ Ես. ՟Լ. 17։)
Վարդն կարմրերփեան՝ փթիթ ցնծութեան՝ անմահ փթթեցաւ. (Լմբ. վերափոխ.։)
Փիւրիւ ասելն փլիթ՝զթոյլ եւ զանարի մարդն նշանակէ. եւ բենիւ ասելն զբլիթ հացի եւ կամ զայլ իրի նշանակէ. (Երզն. քեր.։)
Մարդն տաճար է Աստուծոյ, եւ բանական աշխարհ ի մէջ անբան աշխարհի. (Ոսկիփոր.։)
Երփն երփն ծաղկանցն. վարդն. յասմիկն, անիարն. (Ագաթ.։)
(Ապողինար) մարդ անմիտ ընդունելով զտէրունականն։ Եթէ յանմիտ մարդ յուսացաւ, առանց մտաց արդարեւ է. զի եւ ո՛չ անմիտ կենդանի մարդն է. (Առ որս. ՟Թ։)
ԱՇՏԵԱՅ որ եւ ԱՇՏԷ, ի, ից. ասի եւ ԱՇՏԷՆ, իբր ռմկ. Նիզակ. արդն. տէգ. գեղարդն փոքր ձգելի ի բացեայ.
Ի սկզբանէ արար աստուած զերկին եւ զերկիր։ Եւ արար աստուած զհաստատութիւնն։ Եւ արար աստուած զմարդն ի պատկեր իւր. եւ այլն։
Զմարդն՝ զոր ժառանգ ամենայնի կամեցաւ առնել. (Եզնիկ.։)
Յարդն հողմով հոսեալ՝ առնի ճարակ հրոյ. (Շ. մտթ.։)
Եթէ ատելի բարւոյ, եւ սիրող չարի իցէ մարդն. (Շ. հրեշտ.։)
Զմարդն խառնէր ի բաժնին (այսինքն հաղորդ առնէր) եղելոցն անուանս դնելոյն. (Սեբեր. ՟Է։)
Է՛ ինչ՝ զոր ցերեկ ընդ բերան ածիցէ մարդն, ի նոյն եւ ի քունն զբաղնուն միտքն. (Եզնիկ.։)
Լեարդն ծայրիւք բլթակացն իւրոց պատեալ ունի զորովայնն. (Նիւս. բն. ՟Ի՟Ե։)
Յառաջ քան զամառն՝ յորժամ կատարեսցի ծաղիկն, եւ բուղխն ծաղկիցէ ծաղիկն ազոխացեալ. (Ոսկ. ես. (գրիչն ի լուսանցս մեկնողաբարդնէ՝ բողբոջն. իսկ ի բանն Եսայեայ ասի, Ազոխ։))
Գալար առնու լեարդն ի փորին. (Ոսկիփոր.։)
Գոհար վարդն վառ առեալ. (Նար. տաղ.։)
Ստեղծ աստուած զմարդն հող յերկրէ. (Ծն. Բ. 7։)
Ի բնախօսից ոմանք բաժանելով զմարդն՝ ասացին, ես, իմն, եւ իմոքն, նշանակելով զհոգի, եւ ըզմարմին, եւ զստացուածս. (Սարկ. հանգ.։)
Աստուած, հզօր, իշխան։ ոչ է մարդ իշխան որդւոյ արգելուլ զոգի։ Իշխան եղեւ մարդն ի վերայ մարդոյ չարչարել զնա։ Իշխան արար զնա ուտել ի նոցանէ։ Ոչ առնիցէ զնա աստուած իշխան ուտել ի նմանէ.եւ այլն։
Լեարդն (սեւաւ՝) ծայրիւք բլթակացն իւրոց պատեալ ունի զորովայնն՝ զջերմութեան կարօտն։ Արեանն առուք իբրու յաղբերէ իմն ի լերդէն ի բաց արձակեալք։ աղբերբ արեանն, որ է լեարդն. (Նիւս. բն. եւ Նիւս. կազմ.։)
Զիմի՛ խեռիցէ առ ինքն մարդն ըստ ժամանակին զանազանութեամբ բաժանեալ. (Նիւս. կազմ.։)
ԽՈՐԱՆ. Նմանութեամբ մարմինն կոչի խորան հոգւոյ մարդոյն, կամ մարդն որպէս բնակարան նստուծոյ. (Նար. ՟ժթ. ՟լե. ՟կե. ՟Ղ՟Գ։)
Եթէ էր սուր, խոցեալ էր իմ զքեզ։ Առեալ գեղարդն խոցեաց զերկոսին։ Տիգաւ խոցեաց զկողս նորա։ Խոցեաց զնա պատանին իւր (սրով)։ Խոցեա՛ զիս դովաւ։ Հայցեցին ի նա՝ յոր խոցեցինն։ Զոր խոցեցին։ Ցուպն եղեգնայ ջախջախեալ խոցիցէ զնա. (եւայն։)
ἅνθος flos. (որպէս թէ ծիծաղիկ. որպէս վարդն յայլ լեզուս է իբր ծաղրիկ) Ծնունդ բուսոց, որպէս եւ տնկոց՝ նախ քան զպտուղն կամ սերմն, բազում մասամբ անուշահոտ, երփնագեղ, զուարթ, փափուկ.
Կտրօն փայտի դիպեալ ի սիրտն՝ էանց ընդ լեարդն, եւ անդէն մեռաւ. (Մամիկ.։)
Առնէ զմարդն միջոց մեծութեան եւ խոնարհութեան. (Ածաբ. ծն.։)
Զայնս տեսանէ՝ զոր կրի ի մարդն, եւ ոչ մոլարս, խաբեալ յաչացն։
Մարդն Յիսուս Քրիստոս, ուր զ՝ն գիրն յօդելով ի վերայ մարդոյն, ցուցանէ՝ զի մի անձն է աստուածութեանն եւ մարդկութեան. (Մխ. ապար.։)
Նախնի մարդն Ադամ. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Յարուցեր զմարդն նախնի։ Նախնում առակիդ։ Ի նախնումն աւուր։ Ի խնդրել զերկրորդն՝ զնախնին կորուսի. (Նար.)
δόρυ hasta, lancea. Գեղարդն փոքր՝ որպէս թէ նետ ձեռամբ ձգելի. աշտեայ. գայիսոն. (իսկ նիզէ՝ մզրագ, որ է գեղարդն) այլ լըայնաբար վարի եւ որպէս Բուն գեղարդեան, եւ գեղարդն, սըւնակ, սուին, եւ ամենայն զէն եւգործի պատերազմակտան ի ձեռին.
Կրկին է մարդն՝ շինեալ ի շնչոյ եւ ի մարմնոյ։ Եւ նոյն աստուած է, որ շնչոց եւ մարմնոց արարիչ է։ Ոչ եթէ մարմին մեղանչէ անձամբ, այլ մարմնով շունչն մեղանչէ։ Իբրեւ գործի ի նմա է մարմինն շնչոյն. (Կոչ. ՟Դ։)
Կապէր զպատիւ վարսին ... Մերկացոյց ի նմանէ վաղվաղակի զպատիւն արքունի. իմա՛ զզարդն կամ զնշանակս պատուի։
ՋԼՈՒՏ կամ ՋՂՈՒՏ. νευρώδης, -δές nerveus, nervosus եւ partes nerveae. Ջլային, ներդաւոր, աճառուտ (մասն մարմնոյ). ուստի եւ ՋՂՈՒՏ ՄԱՐՄԻՆ՝ χόνδρος cartilago. այն է աճառն եւ նեարդն.
Թէ ջրհեղին ամանն տաք եւ չոր լինի, ջրհեղն դեղին լինի եւ մաղձախառն։ Երբ լնու, չկարէ արգելուլ զջրհեղն մարդն. (Բժշկարան.։ 3)
Սողացաւ մարդն ի կամացն աստուծոյ եւ յօրինացն (այլ ձ. սողեցաւ). (Լմբ. պտրգ.։)
Տնկեցից ի դաշտս զմուրտն, զսարդն, եւ զսարոյն ... առակէ զնոսա ի մրտենի եւ ի տօսախ ի ժամ ազատութեան։
Աւելի արիւնն թանձր գործ է զմարդն, եւ կարմիր, եւ քնուկ. խարտեաշ մաղձն՝ դեղին գործ է եւ թեթեւքուն. (Ոսկիփոր.։)
Յետ երիտասարդին՝ օսարդն է. (Ոսկիփոր.։)
Երրորդ եօթներեկաւ յանգումն է աճման. քանզի մինչեւ ի մի եւ ի քսան ամացն աճէ ի մեծութիւն մարդն։ Լուսին յաճման ընդ եւ ի կասելն յաճմանէն յեղյեղմունս գործէ. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Անզարդն զարդարի (ի մկրտութեան). (Դիոն. եկեղ. ՟Բ։)
Նախ անկազմ եղեալ, եւ ապա զզարդն առեալ. (Կիւրղ. ծն.։)
Ոչ անհոգի եւ անբան խոստովանին զմարդն. (Առ որս. ՟Ժ։)
կոչի նմանութեամբ՝ Մարդն.
Ասացին (արտաքինք), թէ փոքրիկ աշխարհ է մարդն. (Նիւս. կազմ.։)
ԱՇՏԵԱՅ որ եւ ԱՇՏԷ, ի, ից. ասի եւ ԱՇՏԷՆ, իբր ռմկ.(լծ. լտ. հա՛սդա, թ. խըշտ) βολίς, δοράτιον. hasta, hastile, jaculum. Նիզակ. արդն. տէգ. գեղարդն փոքր ձգելի ի բացեայ. գասդանիչա. սիւնկիւ. հարպա.
Մարդն եւ արջառն հասարակ անուամբ առասացին կենդանի. (Արիստ. ստորոգ.։)
Տե՛ս, մի՛ երբէք արդնելով մարմնոյ (այսինքն յարելով ի մարմին) բազում զօրութիւնս տացես վատթարին. (Բրս. հայեաց.։)
Աստուած ի մարմնում ո՛չ առուածոց (կամ առածոյ) գործովք, որպէս ի ձեռն մարգարէիցն, այլ՝ բուսակից ինքեան եւ միաւորեալ ներկացոցանելով զմարդն. (Բրս. ծն.։)
Առումն ձեռացն (զպտուղն) դատապարտեաց զմարդն. (Արշ. ՟Ժ՟Գ։)
Օրինակ իմն՝ ստացօղ եւ արարիչ չարութեան եղեւ մարդն Նիւս. (կուս.։)
Զոր օրինակ եթէ ոք վասն բաթրոնի՝ որ ի տան իցէ, կամ վասն սանդղոց՝ պայծառանալ համարիցի, եւ ոչ վասն զի մարդն է՝ յօրանալ. (Ոսկ. մտթ.) (Ըստ յն. վա՛թրօն, βάθρον, է սանդուղք, եւ խարիսխ, եւ բազմոց։)
Մարդն գլորեալ։ Մայրն գլորեալ։ Կանգնեցեր ի գլորելոյ. (Շար.։)
Նոյն արարածք՝ որ դարմանիչք առնին ... յորժամ յղփանայ (մարդն) ... օրինադիրն յայնժամ զնոյն դայեակս զայրացուցանէ, եւ նոքօք խրատէ. (Յճխ. ՟Է։)
Եղիցի՛ լոյս, եւ եղեւ լոյս։ Եւ եղեւ երեկոյ, եւ եղեւ վաղորդայն։ Եղեւ մարդն յոգի կենդանի։ Սեթայ եղեւ որդի։ Եղեւ ըստ բանին յովսեփայ։ Ես եղէց նմա ի հայր, եւ նա եղիցի ինձ յորդի։ Եղիջիք ինձ յուստերս եւ ի դստերս.եւ այլն։
Ի ձեռաց առն զշունչ արեան եղբօր իւրոյ խնդրեցից։ Արք եղբարք եմք մեք։ Ամենեքին դուք եղբարք էք։ Միում յեղբարցս այսոցիկ փոքրկանց։ Ասացէ՛ք եղբարցն իմոց։ Մարեմաւ մարդն յիսուսի, եւ եղբարբք նորա». այսինքն ազգականօք. (եւ այլն։)
երկակի սոքա ասին գոյացութիւնք, ո՛րզան, մարդն, եւ կենդանի». իմա՛. երկրորդ գոյացութիւնք որպիսի են տեսակք եւ սեռք։
Զառաջին մարդն խաբեցի, եւ յանմահութենէն զլացայ. (Վանակ. յոբ.։)
Ո՛չ ի բաց բառնայ զմարդն. այլեւ զընդդէմն եւս, աճեցուցանէ. (Անյաղթ պորփ.։)
Յիմարեալ է մարդն (այսահար) ... թալթալ խաղայ դողալով թշուառականն յառաջ քան զմահ. (Կոչ. ՟Ժ՟Դ։)
Զի այնու զմարդն յիւրմէ արարչէն թիւրեսցէ։ Իբրեւ զապստամբ յետս կացեալ թիւրեցաւ յԱստուծոյ. (Եզնիկ.։)
Յետ թողլոյ զմիտսն եւ հեռանալոյ պատերազմին՝ լուծի մարդն յանձն իւր յուսահատութեամբ. (Կլիմաք.։)
Խամրացուցանել զցանկալի ծաղիկն, կամ զգեղեցկութիւն այգեաց եւ բուրաստանաց. կամ զանթառամ կուսութեան վարդն. կամ զփթթեալ հաւատս. (Եղիշ. դտ.։ Պիտ.։ Խոր. հռիփս.։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 25։)
Որ արդարեւ ճշմարիտկուրութիւն է, եւ զօրէն խլրդան գործէ զմարդն՝ միշտ ի ներքոյ երկրի ի խաւարին տերւոջ շրջիլ. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Գ։)
Հողմն յետուստ վարէր, եւ ոչ խրտչէին յահագին խորոցն։ Խրտչէին միտք իմացողաց զզիարդն իմանալոյ. (Վրդն. ել. եւ Վրդն. ծն.։)
Երկրաւոր հրեշտակն, եւ երկնաւոր մարդն, ծիծառն քաղցրախօս եւ բազմաբարբառ, առաքինութեանց գանձարան ... ծիծեռն ոսկեբերան. (յհ. ոսկեբ) (Ժմ. յն.։)
Մարդոյն կազմածի խորհուրդ։ Յետ սոցայն կազմածի՝ մարդն։ Կրկնակ իմն է բնութեանս մերոյ կազմած. (Նիւս. կազմ.։)
Իմաստութեամբ քով կազմեցեր զմարդն։ Որ կազմեացն զնոսա։ Ի կաւոյ կազմեալ ես եւ դու իբրեւ զիս։ Կազմել զտուն, զգրունս, զբեմ, զբեդեկ տանն, զտապանն, ղէնս, աղեղունս։ Կազմել զէշն, զերիվարս, զկառս. ջնար, կռիւս։ Կազմեցին զյորդանան առաջի արքայի։ մուրթքէ դարմանէր եւ կազմէր զտուն թագաւորին. եւ այլն։
Եւ զյարդն մատնել անշէ՛ջ բոցոյն կիզուց անխնայ. (Փարպ.։)
Ի դուրս ըզլեարդն կորզէին. (Յհ. կթ.։)
Ծերն եւ տյաձն, կուսանն եւ երիտասարդն։ Կուսանաց նոցա ոչ ողորմեցաւ։ Տարցին թագաւորի կուսանք զհետ նորա. եւ այլն. (Ողբ. Բ. 21. եւ 30։ Բ. Մնաց. ԼԶ. 17։ Սղ. ԽԴ. 15։ ՀԷ. 63։ Մտթ. ԻԷ. 1։)
Աստուած զմարդն հաղորդ կենդանի ստեղծ. (Լմբ. ժղ.։)
Ջուրն որ ի մարդն աղին աչացն է, զի մի՛ հալեսցի ճրագուն աչաց. (Ոսկիփոր.։)
ՄԱՐՄԻՆ. որպէս Մարդն ամբողջ, եւ կատարեալ մարդկութիւնն քրիստոսի.
Առանձինն իմն եւ մեկնակ եւ զատ պատուոյ արժանի առնեն։ Մեկնակ ընկալաւ սկիզբն լինելութեան (մարդն)։ Զաւ եւ մեկնակ խնամոյ կցորդութիւն տայ այրեաց եւ որբոց. (Փիլ. տեսական. եւ Փիլ. նխ. ՟ա. եւ Փիլ. ել. ՟Բ. 3։)
σιβύνη hasta. որ եւ ՍՈՒԻՆ, ՍԸՎԻՆ. Գեղարդն մեծ. նիզակ. աշտէ. կամ տէգ նիզակի. մական կամ ձող բոլորատէգ. եւ այլն.
Պա՛րտ է զհասարակն յատկաւն բարդել. եւ հասարակ է մարդն, իսկ յատուկ է Պետրոս. (Ոսկիփոր.։)
Նախկին յարձակի մտօքն տեսանել զմարդն. (Խոսրովիկ.։)
ՆԱՐԴԷՍ ՆԱՐԴԻՒՆ ՆԱՐԴՆԷՍ ՆԱՐԴՈՍ. եբր. նէրտ. յն. լտ. նարտօս, նա՛րտուս . νάρδος nardus, silex, oleum nardeum. իտ. spigo, naro. իտ. Ազնիւ բոյս, եւ ծաղիկ, եւ իւղ նորին. կրկին ասի լինել՝ իբրեւ բանջար, եւ թուփ. ծաղիկն ծիրանագոյն՝ անուշահոտ յոյժ. եւս առաւել իւղն փնջաձեւ հասկաց, եւ մշկահոտ տերեւոց.
Շիշ նարդնիսայ լի՝ քաղցրահամբոյր շրթանց. (Տաղ.։)
ՆԱՐԴԷՍ ՆԱՐԴԻՒՆ ՆԱՐԴՆԷՍ ՆԱՐԴՈՍ. եբր. նէրտ. յն. լտ. նարտօս, նա՛րտուս . νάρδος nardus, silex, oleum nardeum. իտ. spigo, naro. իտ. Ազնիւ բոյս, եւ ծաղիկ, եւ իւղ նորին. կրկին ասի լինել՝ իբրեւ բանջար, եւ թուփ. ծաղիկն ծիրանագոյն՝ անուշահոտ յոյժ. եւս առաւել իւղն փնջաձեւ հասկաց, եւ մշկահոտ տերեւոց.
Շիշ նարդնիսայ լի՝ քաղցրահամբոյր շրթանց. (Տաղ.։)
Ի մարդն ի ստամոքս է նեղաղին, յորմէ մղի կերն յորովայն. (Նիւս. կազմ. ըստ Լեհ.։)
Զի՞նչ նզովեցից զոր ոչ նզովէ տէր։ Սաւուղ նզովեաց զժողովուրդն, եւ ասէ. անիծեալ լիցի մարդն՝ որ կերիցէ հաց մինչեւ ցերեկոյ։ Նզովեալ եղիցի։ Եղիցի նզովեալ. եւ այլն։
(Սարդն տքնի), մի՛ ինչ գուցէ՝ որ յօդդ թռչին, խզեսցեն զոստայնն. (Փիլ. լիւս.։)
Զոմն մարդն ծանօթագո՛յն բացատրեսցէ՝ մարդ բացատրելով, քան թէ կենդանի. քանզի սա առաւե՛լ ուրոյն ուրումն մարդոյ, իսկ նա հասարակագոյն։ Ոչ է այս ուրոյն գոյացութեանն, այլեւ այլոցն։ Քանոյն մանաւանդ եղիցի ուրոյն յատուկ՝ զոյգ եւ անզոյգ ասիլ։ Ուրոյն յատուկ լիցի որակութեան՝ նմանն եւ աննման ասիլ ըստ ինքեան. (Արիստ. ստորոգ.։)
Բանաւորաց հրամանաւ՝ կարգէին ի պաշտօն դրօշեալքն։ Ինքն (մարդն) լաւ է քան զպաշտամունս իւր (զկուռսն)։ Իբրեւ կերաւ, պայթեաց վիշապն. եւ ասէ (Դանիէլ), տեսէ՛ք զպաշտամունսդ։ Խնդիրս ինչ վասն իւրեանց պաշտաման ունէին ընդ նմա. եւ այլն։
Արասցուք մարդ ըստ պատկերի մերում։ Արար Աստուած զմարդն ի պատկեր իւր. ըստ պատկերի Աստուծոյ արար զնա։ (Ադամ ծնաւ զՍէթ) ըստ պատկերի իւրում։ Մի՜ առնիցէք ձեզ դրօշեալս՝ նմանութիւն ամենայն պատկերի։ Զպատկերս նորա (Բահաղու) խորտակեցին մանր։ Ապաքէն որպէս ի պատկերի շրջի մարդ։ Հարցանիցեն զդիսն իւրեանց եւ զպատկերս իւրեանց։ Դու ա՜րքայ, տեսանէիր պատկեր մի ... ահաւոր էր յոյժ պատկերն։ Ո՞յր է պատկերս այս կամ գիր. ասեն, կայսեր։ Փոխեցին զփառս անեղծին Աստուծոյ ի նմանութիւն պատկերի եղծանելի մարդոյ։ Կերպարանակից լինել պատկերի որդւոյ իւրոյ։ Որ է պատկեր աներեւութիւնն Աստուծոյ, եւ այլն։
Որպէս ի սկզբնուստն աստուած ի հաստումն մարդնոյն՝ ստեղծ եւ արար (զնա) առանց մեղաց։ Ոչ ի նմա ի սկզբնուստն գործեաց բանսարկուն զմեզս, այլ ի բանականի եւ յիմանալի բնութեան մարդոյ ի սկզբնուստն գործեաց բանսարկուն զմեղս, այլ ի բանականի եւ յիմանալի բնութեան մարդոյ ի սկզբնուստն գործեաց բանսարկուն զմեղսն. (Աթ. ՟Դ։)
Զամենայն կերակուրս՝ յորոց մարդն ոչ գարշէր եւ սոսկէր. (Մծբ. ՟Ժ՟Գ։)
Զամենայն կերակուրս՝ յորոց մարդն ոչ գարշէր եւ սոսկէր. (Մծբ. ՟Ժ՟Գ։)
Գեղարդն կամ սուսեր։ Զսուսեր իմ եւ զկազմած իմ ոչ առի։ Ահա սուսերն դողիադու։ Շողիւն սուսերաց.եւ այլն։
Զգեցարո՛ւք զնոր մարդն՝ որ ըստ աստուծոյն ստացեալ է. (Կիւրղ. գանձ.։)
Անզէն իմն եւ աղքատ է մարդն, եւ ոչ մազոյ վերարկօք (կամ վերարկուօք) մարմինն ծածկեալ է. (Նիւս. կազմ. ՟Ը։)
Կերակրովն վրիպեաց զմարդն ի պատուիրանէն. (Լծ. կոչ.։)
Ցերեկ առ հարաւակողմամբ գնայ ընդ արեւմուտս, եւ ցայգ առ հիւսիսեաւ։ Է իսչ՝ զոր ցերեկ ընդ բերան ածիցէ մարդն. (Եզնիկ.։)
Եթէ օրէնս քակտեմք։ Մեղքն քո քակտեսցին ի քէն յաւուրն այցելութեան։ Մարդն քակ տեցաւ։ Ի սիրելեաց քակտեալք. (Լմբ. պտրգ.։ Մշակ։ Նոննոս.։ Լաստ.։)
Քերքելով չարչար զմարդն ի կենցաղոյս (դեղատուութեամբ)։ Խեղդիւք եւ հեղձուցմամբք քերքերաց զանթիւս ի կենցաղոյս։ Ի կենաց քերքի. (Պիտ.։)
Իջանէր ի հմայս քաղդէութեան, զքուէս հարցանէր. Ճանաչել կարասցուք զդիւթ քուէիցն զկախարդն. (Բուզ. ՟Ե. 43։)
Զմարդն լինել ինքեան հաստատէ, զի եւ քրքուեցաւ, եւ արտասուեցաւ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 17.) (որ ի Ճ. ՟Գ. գրի, քրքուեցաւ)։
Սուրբն Մարկոս էր ալէխառն։ Յերրորդ մասն հասակի խառնին ալիք, եւ լինի մարդն ալէխառն. (Հ=Յ.։ ՃՃ.։ Ոսկիփոր.։)
(Մկրտեալն՝ սպիտակ զգենու), վասն զի այրականիւ եւ աստուածատեսակաւ առաքինութեամբ ի հակառակիցն՝ անզարդն զարդարի. (Դիոն. եկեղ. ՟Բ։)
Մարդն ի կորստեան իւրում անխնդիր ոչ մնաց, այլ խնդրեցաւ. (՟Գ. Կոր.։)
Յաւելու եւ այլ զանազանութիւնս առ ի անհատել զհանուր մարդն։ Եւ այսպէս ի ձեռն յոլովից զանազանութեանց անհատի՛ ընդհանուր մարդն։ Կերպարանք անհատեն զնիւթն։ Անհատեսցես զմի յատուկն. (Անյաղթ պորփ.։)
Սիմոն կախարդն զանվաճառ շնորհսն հոգւոյն վաճառաւ արծաթոյ գնել կամէր. (Կոչ. ՟Ղ։)
Անզարդն զարդարի, եւ անտեսակն տեսականայ։ Զարդարեաց զանտեսակն. (Դիոն. եկեղ.։)
Մինչ չեւ զչունչն աւանդեալ էր, ի դուրս զլեարդն կորզէին. (Յհ. կթ.։)
Որ կենդանի ասէ, մակաւելի բակառէ, քան թէ որ զմարդն. այսինքն ի սեռն բազում ինչ փակի քան ի տեսակն. (Արիստ. ստորոգ.։)
Մարդն բանային՝ պատուով պատկերին արարչականին. (Գանձ.։)
Ի կարգի եկեղեցական գրոց՝ Գալուստ ասի Քրիստոսի, Մարդեղութիւն, Տեառնընդառաջն, Ծաղկազարդն, եւ Կատարած աշխարհ. որպէս եւ Գալուստ հոգւոյն սրբոյ՝ Օրն պենտեկոստէից։ (Շար.։ ՃՃ.։ Տօնակ.։)
γαῖσον Gaesum եբր. գիտօն. Գեղարդն. նիզակ. տէգ. աշտեայ. մըզրագ, խըշտ.
Գայիսոն գեղարդնն է. (Կիւրղ. յես.։)
δόρη, λόγχη hasta, lancea, κοντός contus, σειρομάστης lanceola, jaculi genus Արդն (գեղեցիկ կամ գելիչ). նիզակ. տէգ. աշտեայ. սուին. գայիսոն.
Սուսեր եւ գեղարդն։ Սրով գեղարդեամբ, կամ գեղարդեամբք։ Նորոց գեղազարչեանց (կամ դանց)։ Գեղարդեամբս. զգեղարդունս. եւ այլն։
Ո՞ւր գեղեարդն քո արքայ։ Ձգեաց սաւուղ զգեղեարդն դաւթայ։ Եփր. (համաբ.։)
(Մարդն ի հոգեւորս է) գնայուն, եւ կապած. (Մաշկ.։)
Եւ որ եւս է նուազական առակեալն սարդն .. եւ ոստայն նորա դիւրեղծ. (Համամ առակ.։)
Եթէ ոչ իմանալի, զիա՞րդ եւ մարդ. զի եւ ոչ անմիտ կենդանի մարդն է ... Իմանալի, այլ ոչ անմիտ մարդն. (Առ որս. ՟Թ։)
Հին մարդն մեր խաչակից եղեւ նորա. (Հռ. ՟Ղ. 6։)
Որ խաչակից քեզ գոլով։ Զհին մարդն խաչակից քեզ արարեր. եւ այլն. (Շար.։)
Որ արդարեւ ճշմարիտկուրութիւն է, եւ զօրէն խլրդան գործէ զմարդն՝ միշտ ի ներքոյ երկրի ի խաւարին տերւոջ շրջիլ. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Գ։)
(ի ռմկ. բառէս խըշտ. լտ. հա՛սդա, այն է աշտեայ) կամ Նշտեւոր. այսինքն ունօղ զնիզակկարճ, կամզգեղարդն կամ զարդն ձգելի.
Աւազակացն մահու խոցման զմարդն առաջին. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Աստուած կենդանի։ Երգուաւ ի կենդանին յաւիտենից։ Դու ես որդի աստուծոյ կենդանւոյ։ Կենդանի եմ ես, եւ կենդանի է անուն իմ։ Զի՞նչ խնդրիցեն վասն կենդանեաց ի մեռելոց անտի։ Տակաւին կենդանի՞ իցէ հայրն ձեր։ Զամենայն մարմին կենդանի, եւ եղեւ մարդն յոդի կենդանի։ Հանցէ երկիր շունչկենդանի։ Հանչեն ջուրք զեռունս շնչոց կենդանեաց Յերկիրն կենդանեաց (այս ինքն անմահ հրեշտակաց կամ հոգւոց). եւ այլն։
Մարդն ի հոգւոյ եւ մարմնոյ. քանզի այլատեսակք են այսոքիկ, եւ միմեանց ո՛չ համագոյք։
Առաջին մարդն յերկրէ հողեղէն։ Որպէս հողեղէնն, նոյնպէս եւ հողեղէնքս։ Զգեցաք զպատկեր հողեղինին. (՟Ա. Կոր. ՟Ժ՟Ե. 47=49։)
Զամբարեալսն ի բճիճս մեղու արտաբերեալ հրազարդն միգաւ. (Մագ. ՟Դ։)
Իմաստութեան մարթուն արուեստիւ եւ ի մէջ յորձանաց զմարդն ամբողջ պահեցեր. (Փիլ. յովն.։)
Մարդն անուն, որ է մարթուն, այսինքն իմաստուն, ո՛չ մարմնոյս, այլ հոգւոյս. (Շ. թղթ.։)
Ի մէջ ամենայն կենդանեաց (մարդն) թէպէտ ինքն ըստ ինքեան փանաքի եւ տկար է զօրութեամբ, սակայն մեծանձանցն սովաւ (այսինքն իմաստութեամբ) կարէ յաղթօղ լինել, եւ զօրաւորագունիցն. (Պիտ.։)
Աստուած անձնիշխան կամօք մեծարեաց զմարդիկ որպէս զհրեշտակս։ Թագաւոր զկացոյց զմարդն, եւ մեծարեաց. (Յճխ. ՟Դ։)
Որպէս մարդն յորժամ ծնանի, միագլխի եւ վեցմատանի. (Ոսկիփոր.։)
Ի չիչին յանկերպարան միագոյն իրացն ծնանիմք, եւ ի չնչէ ի միագոյն եւ ի տկարէ կերպարանի մարդն կենդանի։ Միագոյն եւ նոյն անձրեւ ընդ ամենայն աշխարհս ցօղէ, եւ իջեալ՝ լինի սպիտակ ի շուշան ծաղիկ, եւ մատուցեալ ի վարդ՝ կարմիր երփն հարկանէ. եւ ինքն միագոյն է, եւ ոչ յայլեւայլ կերպարանս բաժանեալ. (Կոչ. ՟Ժ՟Դ։)
Որո՞վ յեղանակաւ, զիա՞րդ. զզիարդն խուզելով, եւ զյեղանակն խնդրելով. (Աթ. ՟Բ։)
Յորժամ առնէր Աստուած զարարածս, յետուստ արար զմարդն. (Բուզ. ՟Դ. 5։)
Խաղաղարարք եղեն տիեզերաց, յօդակապք ի քաղանէ բաժանելոցն։ Մարդն է յօդակապ իմանալւոյ եւ զգալի աշխարհացս բնակչացս. (Լմբ. ատ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Եթէ ոք վասն բաթրոնի պայծառանալ համարիցի, եւ ոչ վասն զի մարդն է՝ յօրանալ։ Կարի իմն յօրացեալ էին (իբրու յարեալ էին պարծանօք) մարդիկն յայնժամ ի Յովհաննէս. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 4։ ՟Բ. 12։)
ՆԱՐԴԷՍ ՆԱՐԴԻՒՆ ՆԱՐԴՆԷՍ ՆԱՐԴՈՍ. եբր. նէրտ. յն. լտ. նարտօս, նա՛րտուս . νάρδος nardus, silex, oleum nardeum. իտ. spigo, naro. իտ. Ազնիւ բոյս, եւ ծաղիկ, եւ իւղ նորին. կրկին ասի լինել՝ իբրեւ բանջար, եւ թուփ. ծաղիկն ծիրանագոյն՝ անուշահոտ յոյժ. եւս առաւել իւղն փնջաձեւ հասկաց, եւ մշկահոտ տերեւոց.
Շիշ նարդնիսայ լի՝ քաղցրահամբոյր շրթանց. (Տաղ.։)
ՆԱՐԴԷՍ ՆԱՐԴԻՒՆ ՆԱՐԴՆԷՍ ՆԱՐԴՈՍ. եբր. նէրտ. յն. լտ. նարտօս, նա՛րտուս . νάρδος nardus, silex, oleum nardeum. իտ. spigo, naro. իտ. Ազնիւ բոյս, եւ ծաղիկ, եւ իւղ նորին. կրկին ասի լինել՝ իբրեւ բանջար, եւ թուփ. ծաղիկն ծիրանագոյն՝ անուշահոտ յոյժ. եւս առաւել իւղն փնջաձեւ հասկաց, եւ մշկահոտ տերեւոց.
Շիշ նարդնիսայ լի՝ քաղցրահամբոյր շրթանց. (Տաղ.։)
Յորում է շունչ կենդանի. որք կտրեն շնչանալ։ Ի վատթարին կեայ մարդն ցանկութեամբք եւ հեշտութեամբք, եւ ամենեքումբք՝ որովք խնդայր շնչացեալ. իսկ յառաքինւոջն մեռան։ Մանկանցն ծնունդ՝ ի սուրբ աջոյդ քումմէ ի ներքս ի միասին հաստատեալ շնչանայ. (Փիլ.։)
Ասաց այն սեաւ թագաւորն ցկախարդն՝ թէ իմ չարադա՛տ մշակ, այսօր ի՞նչ ես արարեալ, եւ կամ ի՞նչ ես վաստակեալ. (Ոսկիփոր.։)
Պատուեա՛ զհայր քո եւ զմայր քո։ Պատուեա՛ զտէր ի քոց արդար վաստակոց։ Որ պահէ զտէր իւր, պատուեսցի։ Պատուեցէք զիմաստութիւն։ Զայնը ժամու զմեռեալ մարդն՝ այժմ իբրեւ աստուած պատուեաց.եւ այլն։
Սուտակի եւ ական գահանակի նմանեցոյց։ Կարդն երկրորդ սուտակ, եւ շափիղայ։ Գծագրեալ է ի սուտակին յուդա ... գոյն սուտակին հրագոյն. (Փիլ. այլաբ.։)
Վերելակ ինքեան զմարդն ունի. (Նիւս. երգ.։)
Ոչ ըստ սեռականի եւ տեսականի զանազանութեանց։ Տեսակ՝ որ ոչ է սեռ, ասի տեսականից տեսակ. մարդն տեսականի տեսակ. (Անյաղթ պորփ.։ Դամասկ.։)
ՔԱՐԱԹՈՇ կամ ՔԱՐԱԹՈԹՈՇ. ռմկ. եւս՝ քարթօշ, քարթօշիկ, քարթաթօշիկ. ἁσκαλαβότης, γαλεώτης, κωλώτης stellio, araneus mus. իտ. tarantula. Ազգ մողէղի. կովադիաց փոքր՝ մկնաձեւ՝ սեւագոյն. սիվրի սըլան. (որ ի լտ. ասի սարդ մուկն. որպէս եւ սարդն՝ ռմկ. մամուկ ասի). պ. քէարթէն. յորմէ թ. քէրթէն քէլեր (զի քէլէր է կովադիաց, իսկ մուշ է մուկն).
Թուի ինձ, եթէ ոչ այնչափ կինն ընդ իւր ոսկի զարդն քրքուիցի, որպէս այրն ընդ նորա. (Ոսկ. եփես. ՟Ժ՟Գ։)
Ի ձեռն երկացն որպէս ՟Ը. ագուգայս ի լեարդն (անցանէ արիւն). (Նիւս. բն. ՟Ի՟Բ։)
Ակն ունել զնոյն ի տեառնէ զյաղթութիւն եւ զմխիթարութիւն։ Հաւատարիմք սիրով ակնկալցին նմա։ Մի՛ ակնկալցի մարդն այն առնուլ ինչ յԱստուծոյ։ Ակն ունէին ջրոցն յուզելոյ։ Ակն ունիմ նմա այտնլոյ. շատ ակնկալեալ. եւ այլն։
Երիտասարդն ի գաւազանէ ամայացեալ՝ ստահակէ. (Լմբ. առակ.։)
Քաղաք էր ամենազօր մարդն Աստուծոյ առաջին լեալ եւ յարմարեալ. (Համամ առակ.։)
Այլասերիցն եւ այլաբունիցն զնոյն ներգործութիւն ունել ոչ ոք ներեսցէ յողջախոհիցն. քանզի եւ ոչ ջուր եւ հուր զնոյն ներգործեսցեն։ Ո՞ր բան ունի այլաբուն եւ արարած կարծել զառ ի հօրէ յայտնեալն (յն. բնաւորեալն) Աստուածն բան ... Որ ծնողին էութեան պտուղ ճշմարիտ, զի՞նչ օրինակաւ գտցի այլաբուն։ Այլաբուն է մարմինն առ հոգին, սակայն մի յերկոցունցն մարդն կատարի։ Օտարատեսակ, այս ինքն այլաբուն քան զնոսա. (Կիւրղ. գանձ. եւ Կիւրղ. պրպմ.։ )Սորին հակառակն ասի ՀԱՄԱԲՈՒՆ։
Զանձնագեղս արտաքոյ այլոցն տրոհեալ։ Զանձնագեղս եւ զվայելուչ երիտասարդն զԱշոտ. (Յհ. կթ.։)
Մարդն անձնացեալ (այս ինքն հոգեւոր) ոչ յումեքէ պատմի. (Նար. կուս.։)
Անձնաւորք ինչ յանձնաւորաց։ Անձնաւոր եւ կերպարանաւոր։ Մարդն անձնաւոր է, եւ բարքն չանձնաւորք. (Եզնիկ.։)
(Ոչ մարդն) անորոշական անուն. (Անյաղթ պերիարմ.։)
Ո՞վ ոք երբէք ետես ի մարտի զըմբիշն՝ անձամբ զօրացուցեալ զիւրն առանձնա՛կ զզօրութիւն։ Ասա՛ ինձ, առանձնա՞կ մարդն թագաւորէ, եւ առանձնա՞կ ծիրանին. (Աթ. ՟Ը։)
Ոչ տիգաւորք եւ արդնաւորք շուրջ. (Ճ. ՟Թ.։)
cf. ԱՐԴՆԱՒՈՐ.
Գեղարդն. տէդ.
Ոչ արդնատիգաւ խոցեցաւ մարմին եղեալ բանն անչարչարելի. (Սարկ. հանգ.։)
Ըստ քերթողին, երկոցունց իրաց թագաւոր՝ քաջ բարի, եւ արդնաւոր կռուօղ. (Փիլ. լին. ՟Դ 183։)
Պօղոս՝ մարդն վիրաւոր, եւ բազմավիրաց բժշկօղն. (Ճ. ՟Գ.։)
Բարեզարդ դաշամբ այս բանի։ Բարեզարդ բառիւք միշտ բարեբանեալ։ զուդամասն կրօնից բարեզարդն եպիսկոպոսութեամբ. (Նար.։)
Ամենայն մարմին խառնուած ունի ... ինն գոլով խառնուածոցն. նոյնպէս եցոյց ... ութ՝ զվատախառնիցն, եւ մի՝ զբարեխառինն։ Եւ թէ զբարեխառինն ասէ խառնել զմարդն, բայց ոչ զամենայն, այլ զմիջակին խառնուածոյ. (Նիւս. բն.։)
Զբոլոր հին մարդն բացադրել հանդերձ գործօք իւրովք. (Մաքս. եկեղ.։)
Թէ բնութեամբ է չարութիւնն, աւելորդ են օրէնք. ո՛չ բնութեամբ մարդն ծառայէ չարին. (Մխ. երեմ.։)
Աստուած ի մարմնում ոչ առածոյ գործովք, որպէս ի ձեռն մարգարէիցն. այլ բուսակից ինքեան եւ միաւորեալ ներկացուցանելով զմարդն. (Բրս. ծն. յորմէ եւ Ասող. ՟Գ. 21։)
Որոյ արդն այսինքն ձեւն է գմբեթանման. գմբեթաձեւ.
Ընդ վերին զօրացն դասակցեաց (զմարդն). (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Աղեղնաւորութիւն, կամ գեղապարել, կամ դեղադրել ի նետս, եւ գեղարդնաւոր լինել. (Երզն. քեր.։)
Բանջարքն ո՛չ դեռաբոյսք (ստեղծան), այլ՝ հասեալք. եւ ծառխն կատարեալք եւ պտղալիցք, եւ մարդն երեսնամեայ հասակաւ, թէպէտեւ միոյ աւուր կենդանի. (Շիր. զատիկ.։)
Մարդն քան զայնոսիկ՝ որ բնաւորական զինուքն զինեալ են, դիւրադաւ. (Նիւս. կազմ.։)
Իբրու զի մի է մարդն ոգւով եւ մարմնով... մի զնորա հասարակ զգոյութեանն սկիզբն ենթադրեալ։ (Նիւս. կազմ.)
Մարդն կարօտ է ուսանել զգալապէս. (Ոսկիփոր.։)
Ստեղծ զմարդն ... մտաւոր, ինքնիշխան, ինքնատէր.
Խաչանման ձեւս երեւէր։ Խաչանման մեռոնաւն։ Զերկիրս խաչա նման արար, որպէս են քառադէմ. եւ զմարդն խաչանման արար. կորիւն։ (Շ. բարձր.։ Ոսկիփոր.։)
Ի մարդն լինել՝ ոչ կորոյս զբնութիւնն, եւ ոչ խառնակեաց զանձնաւորութիւնն. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Բ։)
Խառնումն մարդկան ընդ աստուծոյ։ Կուսութիւն, խառնումն զւարդնոց երկնից։ Սրբոց ընդ մեզ խառնումն. (Բրս. մրկ.։ Մծբ. Զ։ Ի գիրս խոսր.։)
Զլեարդն հանին, եւ կայծիւք խարշատեցին. (ՃՃ.։)
Զգարին զյարդն երիվարացն եւ կառամտացն բերէին. յն. ձիոց եւ կառաց. (՟Գ. Թագ. ՟Դ. 28։)
Զկիսամարդն դաւանողաց (ապողինարիտաց) կարկեաց զբերանն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ասացին, թէ փոքրիկ աշխարհ է մարդն. որք կոկովանօք անուանն այսպիսի գովութիւն մարդկան բնութեան շնորհեն. (Նիւս. կազմ.։)
Եթէ կամի մատամբն հպել ի կորընթարդն երկնից, ոչ գոյ կարող. (Սահմ. ՟Դ։)
Լուսինն ի ներքին կիսագնդին գոլով ի կամարն երկնից, ոծ է ներքին կորնթարդն, հանդէպ արեգականն. (Յկ. ղրիմ.։)
Երկրորդ մարդն կուսածին։ Կուսածինն ադամ (երկրորդ). (Ագաթ.։ Անյաղթ բարձր.։)
Զսոսա կուսածին յագեցոյց, այս ինքն իւրով անապական մարմնով եւ արեամբն. Կիւրղ.... այլ աստուածաստեղծին ադամայ համեմատի ճշմարիտ մարդն կուսածին. (Պիտառ.։)
Պատեհ է յիշել զհալումաշ ջերմերն։ Միօրեայ ջերմն յորժամ յամենայն առ մարդն, փութով փոխի ի հալեւմաշ ջերմն. (Մխ. բժիշկ.։)
Քանզի համանշան (կամ համնշան) ի նմանութենէ անտի խնդրէր լսել մարդն, եկն էառ փրկիչն համանշան նմանութիւնս. (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։)
Որոյ ձեռք հաստատեցին զամենայն զօրս երկնից։ Ո՞չ մի աստուած հաստատեաց զձեզ։ Աստուած հաստատեաց զմարդն յանեղծութեան։ Հաստատեաց զաշխարհ յանկերպարան նիւթոյ։ Բանիւ տեառն երկինք հաստատեցան.եւ այլն։
Առաջին մարդն առ ի յեգիպտացւոց հեփեստոս, որ եւ հրոյ գտակ լինէր նոցա. յորմէ արեգակն. (Եւս. քր. ՟Ա։ Խոր. ՟Ա. 6։)
Աստուած զմարդն հոգեխառն, հրեշտակակիր արար. (Ագաթ.։)
Յարդն ի հողմային օդոյն այսր անդր տարուբերի. (Ճ. ՟Գ.։)
Հոմանուանք (կամ հոմանունք) ասին, յորոց անուան միայն հասարակ. իսկ ըստ անուան բան գոյացութեան այլ. ո՛րզան, կենդանի՝ մարդն, եւ գրեալն (այսինքն նկարեալն). (Արիստ. ստորոգ.։)
Դիպեցուցանէր զգեղարդն ճահողակի առաջի կացեալ նպատակին. (Ճ. ՟Ա.։)
Ձգեաց ի նա զգեղարդն, բայց դարձեալ ճօճեցաւ ճաղպատեցաւ, եւ պրծաւ ապրեցաւ. (Եփր. թագ.։) cf. ՃԱՊԱՏԻԼ։
Մակաւելի (կամ մա՛կ աւել) սեռին քան թէ տեսականաւնն զբացորոշութիւն առնէ. քանզի որ կենդանի ասէ, մակաւելի բակառէ՝ քան թէ որ մարդն. (Արիստ. գոյաց.։)
Երփն երփն ծաղկանցն. որպէս մանրագորն, եւ վարդն, եւ շուշանն. (Ագաթ.։)
Հոսիչն ընտրէ զյարդն ճարակ հրոյ, եւ զցորեանն մանրուածն ի նմանէ յամպարս շտեմարանաց. (Լմբ. ամովս.։)
Շունչ (այսինքն հոգի) մարդոյ մեծարգոյ է եւ պատուական. (Վեցօր. ՟Թ. (յն. մարդն ազնուականութեամբ ոգւոյ գերագոյն է։))
Այլոց հաստատութեանցս (այսինքն արարածոց) միատեսիլ եւ միատարազ է արարչութիւն. բայց մարդն ոչ այսպէս. (Իսիւք.։)
Միատարած է առաքինոյն՝ ամենեցուն ըստ իւրում զօրութեանն օգուտ առնել. (Փիլ. լին. ՟Գ. 42. թերեւս գրելի իցէ Միատարազ. որպէս եւ յայս բան Վանակ. յոբ. իսկ մարդն (կամ մարդոյս) երկդիմի եւ կրկին։)
Ունօղ կամ կրօղ զմկունդ. գեղարդնաւոր. տիգաւոր.
Պատուէր հրամանի ետ քարկոծ լինել անասնոցն, յորում մարդն մտաբերիկ լինէր. (Եփր. ել.։)
Որպէս էին հոգի եւ մարմին յարակցեալ ի մարդն յԱստուծոյ արարեալ. (Եպիփ. յար. կամ Ոսկ. յեզեկ. ըստ Ճ. ՟Գ.։)
Առաջին մարդն. Ադամ. (յորմէ ամենայն մարդ՝ ատամ)։ (Նար. խչ.։)
Իսկ (Ստեփ. լեհ.) համարի զնաւասարդն եդեալ յանուն նաբոնասարայ տոմարագէտ արքայի բաբելացւոց։
Մարդն առաջին արիւնաւոր եւ շնչակեաց կենդանի հաստատեցաւ հոգեւորեալ. (Տօնակ.։)
Շուայտելն զարբեցութիւն ասէ, որ զգայռի եւ մռգալի մարդն. (Ոսկիփոր.։)
Ի յերկինս եւ ի յերկրի, ներքսազարդ, շրջազարդ, գեղազարդ։ Որպէս ճառագայթ աղբիւրեղէն հեղման լուսոյ զամենայն զգերազարդն եւ շրջազարդն եւ զներքսազարդն միտ ի լրմանէն իւրմէ լուսաւորեալ. (Դիոն. ածայ.։)
Ամենազարդն բաբելոնի շփոթմամբ կատարումն. (Լմբ. յայտն.։)
Ուղղատես էր մարդն, եւ թիւրեցաւ մեղօքն. (Լծ. եւագր.։)
Որ զհողս զայս պատկերեալ ձեւացոյց, ի հող մահու սերմանի՝ անշնչացեալ։ Հանճարովն զերկիրս հաստատեաց, եւ զմարդն յինքն պատկերեաց. (Ածաբ. խչ.։)
Խաչին փրկութեամբ զմարդն առ ինքն պատկերեաց. (Կամրջ.։ եւ Լծ. կոչ.։)
Պատառեաց զպարուրեալ թակարդն։ Որ ժպրհի անարգել զծնօղս, նախատի, եւ պատկառանօք պարուրի ... Մեղկեալն ախտաւոր ցանկութեամբ՝ պարուրէ թաքուցանէ ի քննողաց զամօթ ի գործսն։ Որք եղիցին յայնժամ պարուրեալ ի թաքստեան. (Լմբ. ստիպ. եւ Լմբ. առակ. եւ յայտ։)
Զպճղնաւոր պատմուճանն ի բեհեզոյ։ (Ի) պճղնաւոր հանդերձին էր ամենայն զարդն։ Պատմուճան պճղնաւոր. (Ել. ՟Ի՟Ը. 39։ ՟Ժ՟Ը. 24։ Յայտ. ՟Ա. 13։)
Տե՛ս, զի չէ մարդն եղջիւրաւոր եւ ոչ պճղնաւոր , իմա՛ որպէս, պճղակաւոր, կամ ճիրանաւոր ըստ անասնոց։
Որ ստահակեն, եւ մոլին ի չարիս։ Երիտասարդն ի գաւազանէ ամայացեալ՝ ստահակէ. (Յճխ. ՟Ե։ Լմբ. առակ.։)
Զմարդն ստորակայ եցոյց ինքեան տեսականն եւ գործականն (մակացութիւն). (Մագ. ՟Ծ՟Բ։)
Ստորոգի. որպէս դնել ենթակայ կամ ստորեւ զմարդն, եւ ոգել այսինքն ասել զկենդանին ի վերայ նորա. հիբար, մարդն է կենդանի. եւ ոմն կենդանի է մարդ. (Մխ. ապար.։)
Ստրջացաւ աստուած, զի արար զմարդն։ Ստրջացաւ իսահակ։ Ստրջացաւ յերեսաց տեառն, կամ իմոց. (Ծն. ՟Զ. 7։ ՟Ի՟Բ. 38։ ՟Լ՟Դ. 7։ Ղեւտ. ՟Ժ. 4։ ՟Գ. Թագ. ՟Ի՟Ա. 27. 19։)
Ինն գոլով խառնուածոցն, եցոյց գաղինոս ութ զվատախառնիցն, եւ մի զբարեխառնին. ըստ բարեխառնին ասէ խառնիլ զմարդն, իսկ ըստ այլոց վատախառնիցն զայլս կենդանիս ըստ տեսակկին. (Նիւս. բն. ՟Բ։)
Վարդն է փթթեալ ի թըփէն, վարդէհոտ բուրէ յիւրմէն. (Գանձ.։)
Վերակնել յաստուածգիտութեան լոյս։ Յորս սակաւ ինչ կարէ վերակնել իմանալի մարդն իւր աչօքն միայն։ Սկեւռ. (ես.։ Վրդն. երգ.։)
ՈՐպէս մարդն յորժամ ծնանի միագլխի, եւ վեցմատնի. (Ոսկիփոր.։)
Ստեղծեր (զմարդն) կենդանի փառազարդ եւ լուսազարդ երեսք, կամ պատկեր։ Զփառազարդ քո տիպ տիրական։ Զայսքան փառազարդ շնորհաց զընդունակն. (Ճ. ՟Ա.։ Արծր. ՟Դ. եւ ՟Ե։ Երզն. լս.։ Նար. կուս.։)
Հանեալ այնուհետեւ զմարդն ի փափկական հանգստեան դրախտէն։ Պահել զփափկական զայն դրախտ։ Ուր ճոխանայր՝ ադամըն հին՝ անդ փափկական. (Ագաթ.։ Յհ. իմ. երեւ.։ Երզն. ոտ. երկն.։)
Զգեղարդն քաջամուխ յաջ բազուկն առեալ. (Կաղանկտ.)
Զգեղարդն զսուր քաջամուխ ի յաջ բազուկն ընկեցեալ։
Ստեղծեր զմարդն ի տիպ տէրունոյ՝ բաղադրութեամբ ի քառանիւթոյ։ Առեր մարմին ի քառանիւթոյ. (Գանձ.։)
Հա՛րկ է զմարդն ոչ գոլքառաքեաց, որ է ճշմարիտ. հարկ է զմարդն գոլ քառաքեաց, որ է սուտ. (Անյաղթ պերիարմ.։)
Մինչ ոչ էր անհաւանեալ Աստուծոյ սատանայ եւ մարդն. (Յճխ. ՟Զ։)
Մարդն անձնիշխան է, եւ թագաւոր կամաց իւրոց. (Կիւրղ. ղկ.։)
Անձնիշխան եղեւ մարդն առնել զբարի։ Թոյլ ետ անձնիշխանին ընդ անձնիշխանին ոգորել. (Եզնիկ.։)
Աստ զժամանակն միայն անպատուեմք, ուր մանաւանդ պատուելի՛ է զի դէպ ժամանակն։ Մի՛ որ յայսոսիկ է զարդն՝ անպատուեսցուք։ Ընդ բեթղեհեմի դասեցայց, ընդ մսրոյն անպատուեցայց։ Զաստուած անպատուես. (Առ որս. ՟Ա. ՟Ը։)
(Ի կենդանիս) միայն մարդն քան զարագընթացսն հեղգագոյն է. (Նիւս. կազմ. ՟Ը։)
Տային զանձինս ի մարզիչս եւ ի բռնամարտիկս, եւ յանօրէն բաշխոյս կաքաւչաց, եւ արդնընկէց տէգընկէց ձայնատու ժամանակաւն. յն. զկնի սկաւառակին ձայնատութեան. (՟Բ. Մակ. ՟Դ 14։)
Չափ տաղի առեալ եղեւ (ի բանից պառաւոյ առ երիտասարդն), եւ այնպէս արհեստեցաւ ընտրութիւն տաղից. (Նոննոս.։)
Բոցատերեւ վարդն յանապական Մարիամայ անապական ծաղկեաց. (Ոսկ. յար.։)
Այրել խնդրէր զանթառամ կուսութեան բոցատերեւ վարդն։ Բոցատերեւ վարդիւք։ (Խոր. վրդվռ.։)
Յովհան երուսաղէմացի ասէ. բացատերեւ վարդն յանապականէն մարիամայ անապանաբար ծաղկեալ. պիտառ. (որ ըստ այլոց է բան Յհ. ոսկ. ի յար.։)
Սուրբ գեղարդն ... գմբեթաձեւ ի վեր քարշեալ գլուխ նորա, որպէս նիզակի սուր առնեն. (Ոսկիփոր.։)
Զերիտասարդն հանդերձ կուսիւն. (Օր. ՟Լ՟Բ. 25։)
Մարդն յօդական եւ երկախումբ, իսկ հրեշտակն պարզ եւ անշարադիր. (Լծ. ածաբ.։)
Զանկարգն եւ զանզարդն ի բաց որոշել ... զզարդարունն եւ զկարգաւոր բարւոք կայիւք երեւեցուցանել. (Դիոն. եկեղ.։)
Զաստուածածնին չքնաղ կազմուած սքանչելաշուք բնակութեանն՝ զուգամասն կրօնից բարեզարդն եպիսկոպոսութեան կառուցեալ. իմա՛, հանգէտ, դիպող, կամ կից եպիսկոպոսարանի։
ուստի ի Ճ. ՟Ա. մարդն որպէս բանական կենդանի՝ ասի
Անմահից կենացն լինել ժառանգորդ։ Այսր ամենայնի տէր եւ իշխան եւ ժառանգորդս արար զմարդն. (Յճխ.։)
Որ ստեղծ ի սկզբանն զմարդն ազատ եթող եւ ինքնինիշխան. (Ածաբ. աղք.։)
Ստեղծ զմարդն ... մտաւոր, ինքնինիշխան, ինքնինատէր. (Մանդ. ՟Ժ՟Ա։)
Այն մարդն՝ որխոհակերէրն (կամ ի խոհակերոցին կայր) ել ընթանելով. (Վրք. հց. ձ։)
Այն մարդն՝ որ ի խոհակերնոցին կայր։ Էին երեսք նորա ի խոհակերնոցէ անտի եւ ի պահոցն այլայլեալ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Երրեակ զօրութեամբն (ստամոքաց), քարշողականաւն, հալողականաւն, եւ վտարականաւն, որով առաքէ ի լեարդն ութ երակօք. (Ոսկիփոր.։)
Զհարսնական զարդն ոչ յարդարեցէք. (Ոսկ. ի ՟ժ. կուսանս.։)
Ի վեցն անկեալ մարդն առաջին, հաւանական բանիւ նորին. (Շար.։)
Մարդն առաջին՝ արիւնաւոր եւ շնչակեաց կենդանի հաստատեցաւ հոգեւորեալ։ Ընդ մտանել բանին յարգանդ սրբուհւոյն՝ կատարեալ եւ հոգեւորեալ առեցեալն մարմին. (Տօնակ.։)
Արդնընկէց տէգընկէց՝ ձայնատուր (կամ ձայնատու) ժամանակաւն. այսինքն ընդ լինել խրախուսանաց. (՟Բ. Մակ. ՟Դ. 14։)
Զոր մարդն ձեռնադրեսցէ, եւ զոր աստուած ձեռնադրէ. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 40։)
Դիպեցուցանէր զգեղարդն ճահողակի առաջի կացեալ նպատակին. (Ճ. ՟Ա.։)
Զանազանութիւն գոյացութեան եւ գոյեղտի, պատահման եւ մակագոյեղտին։ Ստորոգի մակագոյեղն գոյացութեան։ Կենդանւոյն առ մարդն՝ գոյեղ է. իսկ մարդոյն առ տէրն՝ մակագոյեղ։ Մարդ առաջին, իսկ քերթողն գոլ՝ երկրորդ. արդ ուշ ունելով երկրորդին պորփիւրիոս՝ ասէ մակագոյեղս զայսպիսիս։ Չէ։ գոյացութիւն ծիծաղականն, եւ ո՛չ է գոյեղ, այլ՝ մակագոյեղ։ Տեսակ գոյեղ գոյ, իսկ յատուկն՝ մակագոյեղ. (Անյաղթ պորփ.։)
Ի պատկեր քո մակաւասար ստեղծեր զմարդն. (Մաշտ.։)
Ապա մարդաբնակք եղաք, եւ ոչ աստուածաբնակք ... մարդն ի մեզ ոչ կարէ բնակել. (Սանահն.։)
Որոյ լեարդն է մեծ.
Որոյ հարկիքն եւ յարդն է մեծ, մեծարգի. պատկառելի. մեծապատիւ.
Շուայտելն զարբեցութիւն ասէ, յորժամ զգայռի եւ մռզգայլի մարդն. (Ոսկիփոր.։)
Յարգագոյն այնոցիկ՝ որ ի մարդն իմանին, է ըստ մտացն գործաւորութիւն. (Նիւս. կազմ. ՟Ժ՟Է։)
Զտարագրեալ մարդն յաւեժական կենացն՝ վերադարձուսցէ. (Զքր. կթ.։)
πρωτόπλαστος primo formatus. Առաջին կամ յառաջագոյն ստեղծեալ. նախկին ստեղծուած. եւ Առաջին մարդն ադամ, եւ եւայ.
Ի վեցերորդումն զմարդն իւրով ներգործէ ձեռամբ. (Մամբր.։)
Ամենայն արարածք՝ վերնականք եւ ներքնականք նախ հաստատեցան, եւ ապա զկնի ամենեցուն մարդն. (Մծբ. ՟Ժ՟Զ։)
Թափ ընդ լեարդն, զնիզակատէգն անցուցանէին. (Փարպ.։)
Ի հոտոյ ջրոյ ծաղկեսցի, եւ արասցէ հունձս իբրեւ զնորատունկ։ Որդիք քո որպէս նորատունկ ձիթենւոյ։ Որոց ուստերք իւրեանց որպէս նորատունկ հաստատուն են ի մանկութենէ իւրեանց։ Մարդն Յուդայ նորատունկ սիրելի։ Պահել զնորատունկ գործոց ձեռաց իւրեանց ի փառս. (Յոբ.։ Սղ.։ Ես.։)
Եւ որ եւ՛ս է նուազական առակեալ սարդն, եւ ոստայն նորա դիւրեղծ. (Համամ առակ.։)
Բնութեամբ առաջին, որ շարաբերի, եւ ոչ շարաբերէ. քանզի յորժամ ասես մարդ, շարաբերի կենդանին. իսկ յորժամ ասես՝ թէ կենդանի, ոչ շարաբերի մարդն։ Մարդն շարաբերէ, եւ կենդանին շարաբերի, եւ ծիծաղականն. քանզի որ ինչ մարդ, նա կենդանի. եւ որ ինչ մարդ, նա եւ ծածաղական. (Անյաղթ պորփ.։)
Ողոգոմեանն յոբելեանն է». լինի իմանալ՝ թէ ի ծաղկազարդն աւարտի քառասնորդական պահքն, եւ մնացեալ եօթնեակն մինչեւ ցզատիկ կացուցանէ զյիսնեակ մի։
Զիարդն ոտնառական նախդիր է. զիա՞րդ արդեօք իմանամ, զիա՞րդ ես կապեալ, զիա՞րդ լուծար. (Երզն. քեր.։)
(Մարդն ստեղծաւ) մարմնոյն ձեւով ուղղակերպ, եւ կանգուն հասակաւ. (Տօնակ.։)
Հրեշտակացն էր ուրախակից (մարդն ի դրախտին). (Բրս. չար.։)
Մարդն անձնաւոր է, եւ բարքն չանձնաւորք. (Եզնիկ.։)
Զչքնաղագեղն (զհռիփսիմէ) ինձ ի սոյն արձակեսցես։ Կախարդն այն՝ որ կորոյս զչքնաղագեղն. (Ագաթ.։)
Ստեղծ տէր աստուած զմարդն հող յերկրէ։ Եւ ստեղծ եւս տէր աստուած զամենայն գազանս վայրի, եւ զամենայն թռչունս երկնից։ Միթէ ի զո՞ւր ինչ ստեղծեր զամենայն որդիս մարդկան։ Զգարուն եւ զամառն դու ստեղծեր.եւ այլն։
Որ առ վաճառուն զարդն իցեն, վաճառօրէնս (կոչել)։ Պահապանացն, եւ վաճառօրինացն. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Վաճառայօրինացն զզարդն՝ որ առ վաճառուն իցէ, ի ձեռն օրինացն կարգաւորելով ... հանդերձ վաճառացն յարդարողօքն. (անդ։)
Տեսակագոյն տեսակ ասեն զմարդն, որ ո՛չ գոյ ի ներքոյ, ա՛յլ տեսակ. քանզի այն է վերջագոյն։ Տեսակ բնութեամբ յառաջագոյն է պատահմանցն, իսկ պատահմունքն վերջագոյնք. (Անյաղթ պորփ.։)
ՈՐպէս մարդն յորժամ ծնանի միագլխի, եւ վեցմատնի. (Ոսկիփոր.։)
(Մարդն) որպէս օրէնս ինչ հաստատունս եւ հաճոյս զխաբէութիւնն ցանկորդելով յինքեան։ (Աղաւնին առ մարդիկ) ցանկորդեալ առ նոսա ունել միաբանութիւն. (Պիտ.։)
ՔԱՐԱԹՈՇ կամ ՔԱՐԱԹՈԹՈՇ. ռմկ. եւս՝ քարթօշ, քարթօշիկ, քարթաթօշիկ. ἁσκαλαβότης, γαλεώτης, κωλώτης stellio, araneus mus. իտ. tarantula. Ազգ մողէղի. կովադիաց փոքր՝ մկնաձեւ՝ սեւագոյն. սիվրի սըլան. (որ ի լտ. ասի սարդ մուկն. որպէս եւ սարդն՝ ռմկ. մամուկ ասի). պ. քէարթէն. յորմէ թ. քէրթէն քէլեր (զի քէլէր է կովադիաց, իսկ մուշ է մուկն)
Մարդն մահկանացութեամբ այլագունեցաւ. (Կամրջ.։)
Քաղաք էր մարդն, պարսպեալ եւ թագաւորեալ անմահատուր բանիւ. (Համամ առակ.։)
(Ոչ մարդն) անորոշական անուն. (Անյաղթ պերիարմ.։)
Թէպէտեւ տկար է զօրութեամբ քան զբազումս յանասնոց օմարդն), այլ տեսչութեամբ աստուծոյ հրամանատար եւ անուանադիր է նոցա. (Վեցօր. ՟Զ։)
Սիմոն կախարդն զանվաճառ շնորհսն հոգւոյն վաճառաւ արծաթոյ գնել կամէր. (Կոչ. ՟Ղ։)
λόγχη, δόρυ, ἅρδις. lancea, hasta. cf. Գեզարդն. նիցակ. տէգ. աշտեայ.
Եթէ պատահեսցեննմա արդունք (կամ գեղարդունք). (Յոբ. ՟Խ՟Ա 18։)
Ի պատերազմի յախոյեանէ սո՛ւր արդեանց ի սիրտ առնուցու. (Փիլ. լին. ՟Դ 183։)