ulcer, ulceration;
cicatrice;
spot, stain.
cicatrice, tache.
nature;
essenoe, substance;
being, entity;
the elements;
disposition, constitution, temper;
humour, inclination, genius;
birth, naturalism;
person, hypostasis;
quality, manner;
sex;
ստուեր է եւ ոչ — ինչ, it is a shadow and not a substance;
հատուցանել զհարկ բնութեան, to pay the tribute of nature;
դղորդին արարածոց —ք, all nature is in commotion or confounded;
են սոքա բնութեամբ Գերմանացի, these are by origin Germans;
մի թէ յիւրմէ բնութենէ եգ զբանն, did he say it out of his own head ?
բնութեամբ, naturally, really, truly, physically, personally, hypostatically.
to prosper;
տալ —ոյ զառագաստս, to unfurl the sails, to spread the canvass;
— աջողակ ուռնոյր՝ լնոյր զառագաստս մեր, a favourable wind filled our sails;
տալ —ոյ, to throw to the winds;
շրջել յամենայն —ոյ, to turn with every wind (of fortune), to be a weather-cock, a time-server;
զ—ս արածել, to feed on air, to cherish vain hopes, to build castles in the air;
ջանալ —ոյ, to labour or strive in vain, to lose one's pains;
գնալ զ—ով, to vanish to dissolve into air, to disappear;
զ—ս ժառանգել, to be reduced to one's last shifts, on one's last legs, to amuse oneself with idle expectations, to buoy oneself up with vain hopes;
ըստ շնչելոյ —ոց եւ վարելոյ ալեաց, at the mercy of the winds and waves;
մարգարէքն մեր էին ի —, our prophets prophesied to the wind.
idle;
ձեռս յետս կապեալ, with one's hands tied behind;
—ք փապարեալք յաշխատութէնէ, hands hardened by toil;
մահահամբոյր ձեռամբ, with a deadly hand;
— տեառն, the hand, Spirit or Word of God;
ըստ ձեռին բաւականի, ըստ կարի ձեռաց իւրոց, according to one's strength, power or means;
ամբարձ զ— իւր ի տիրապետել, he formed the project of seizing the chief authority;
ձեռօք իւրեանց հայթայթէին զպէտսն, they lived by their labour;
ի ձեռանէ նորա վարէ իշխանութիւն, he governs under him;
ի ձեռս քո է, it is in your power, it depends on you;
չէր — նորա բաւական, he could not, he had not the means;
ահա — իմ ընդ քեզ, my hand shall be with you;
յամենայն տեղիս ուր միանգամայն հասանէր — իւր, every where he could;
եղեւ — տեառն ի վերայ իմ, the hand of God was on me;
— տալ իրերաց, to help or assist each other;
— տալ ի, to consent to;
— տալ անմեղութեան, to support, sustain or uphold innocence;
— տալ, to lend a hand to, to stretch out a helping hand, to aid, to succour, to assist, to help;
— արկանել, to lay hands on, to seize, to take possession of;
— արկանել, —ի գործ արկանել or առնել, to lay one's hand on, to put one's hand to, to set about, to undertake, to take in hand, to begin, to attempt, to try;
ի — տալ, to hand over, to deliver over, to give up;
ձեռս բառնալ, to lift up the hands;
ձեռս ամբարնալ, to raise one's hand against;
դնել զանձն ի ձեռին իւրում, to jeopard, to risk one's life;
— անձին հարկանել, to boast, to brag, to vaunt, to plume or pique oneself, to be proud of, to take to oneself the credit of, to avail oneself of, to deem it an honour;
ձեռն յանձին հարկանել, to oblige oneself to;
ձեռն դնել, to lay hands on, to ordain, to consecrate;
to put one's signature to, to sign;
— տալ աղջկան, to give one's hand, to consent to marry;
ընդ or զձեռամբ լինել, to be in the hands of, under the power, in subjection to;
ունել ընդ ձեռամբ, to have ready at hand;
ընդ ձեռամբ առնել, նուաճել, արկանել ընդ ձեռամբ, to bring under one's power, to subdue, to subjugate;
կալ ընդ ձեռամբ ուրուք, to put oneself under the protection of;
to submit, to yield;
to be submissive;
ընդ ձեռամբ անկանիլ, գալ ի ձեռս, ի ձեռս անկանել, to fall into the hands of, to be taken or seized, to get caught;
ի ձեռս բերել, to obtain, to procure, to entrap, to catch;
անկանել ի ձեռս ուրուք, to fall into the power of;
— օգնականութեան գտանել, to find a helping hand, to be sustained by, favoured with;
զձեռանէ առնուլ, ունել, ձգել, to take or lead by the hand;
ձեռամբ առնել, to indicate, to point to with the band;
զձեռամբ լինել, to be able, sufficient, capable;
զձեռօք ածել, to seize, to grasp;
to arrest;
ի — առնուլ, to obtain, to acquire;
to re-acquire;
to undertake, to begin;
տարածել զձեռս իւր առ ոք, to open one's arms to;
ճողոպրիլ ի ներքուստ ձեռին ուրուք, to escape from the hands or power of;
— մխել, to meddle, to interfere;
to set a hand to, to undertake;
— մխել յոք, to raise the hand against, to lay violent hands on, to ill-treat;
to put to death;
ի բաց կալ, ապստամբել ի ձեռանէ ուրուք, to rebel, to throw off the yoke, to save or rescue from the hands of;
— or ձեռս ի գլուխ ելանել, դառնալ, to be confounded by shame or grief, to be greatly abashed, or cast down;
— զձեռամբ փոփոխելով քարշել զչուանն, to draw a cord, to tighten a rope hand over hand;
— արկանել զգանձիւն, to try to rob the treasure;
beginning, commencement, outset;
origin, principle;
cause, matter, author, mother, motive, birth, base, foundation;
principle, maxim;
prelude, proem, exordium;
սկզբունք անընդմիջականք, immediate principles;
սկզբունք արքիմեդեայ, Archimedes' principles;
ի սրզբանէ or սկզբանէ, ի սկզբնուստ, in the beginning, at first, originally, firstly, primitively;
անդուստ or անդստին ի սկզբանէ, from the very beginning or outset, from the first, ab ovo, ab antiquo;
ի սրզբանէ ցկատարածն, from beginning to end;
ի սկզբանէ աշխարհի, since the creation of the world;
ի սկզբանէ էր բանն, in the beginning was the Word;
— առնել or առնուլ, ունել, cf. Սկսանիմ;
ի սկզբանէ, from the beginning, at the beginning;
cf. Սկիզբն.
cf. Տարածեմ.
cf. Լայնատարած.
care, attention, solicitude;
nursing, attendance, duty, task;
mindfulness, diligence, assiduity;
—ով, carefully, mindfully, attentively;
— ածել՝ ունել՝ տանել, to take care of, to be mindful of, to look after;
to nurse, to tend, to attend;
to provide, to procure;
զամենայն փոյթ եւ զ— ունել զումեքէ, to take every care of;
to take great pains with;
տարածել ի վերայ ուրուք քլխնամս իւր՝ զգութ խնամոց, to surround with loving cares or kind offices, to be particularly attentive to, to wait assiduously upon;
հաստատեալ ի խնամս չարին, prone to evil.
cf. Պարածածկեմ.
cf. Տարածումն.
cf. Քարածեծ;
— առնել, to stone, to lapidate.
cf. Յարածուփ.
map;
համատարած —, map of the world.
cf. Խաշնարած.
towards, in the direction of;
ընդ ո՞ր կոյս, which way ? where ? ի կուսէ անտի, on that side or part;
յամենայն կուսաց, on all sides;
յոր եւ — կամիցի, wherever he pleases;
յայս — յայն —, from one side to another, on one side the other, here & there;
զգնալ յայս — եւ յայն —, to take a walk & thither, to & fro;
յայս —՝ յայն — զետոյն, on this side & on that of the river, here & there;
յայն — ծովուն, beyond the sea;
ի թիկունս —, յետ —, behind one's back, behind, from behind;
յարեւելից կուսէ, from the East;
յարեւմուտս —, towards the West;
ի մէնջ կուսէ, for us, for our part, as for us;
ի մեր — է, he is on our side, he is favourable to us;
ի կատարածն — թղթիս, towards the end of my letter;
ելանել ի բացեայ —, to retire aside;
ի չորս — վիմաց, of hewn stone.
credit, honour, repute;
renown, fame, reputation, name, glory, celebrity;
news, intelligence, rumour, report, tidings;
արագաթեւ —, flying report, swift, speedy renown;
— բարեաց, good repute;
յեղակարծ, սուտ, չար —, strange, false, ill news;
— մեծ ստանալ, to win a great reputation;
վնասել անձին —ոյ, to damage one's reputation;
աղարտել զ— իւր, to tarnish one's renown;
կորուսանել զ—ն, to get an ill name;
չունել զ—, to be unknown, of no reputation or renown;
աղարտել զ— ուրուք, to blacken or ruin the reputation of;
—ի հարկանիլ, to become public, to divulge;
to become famous, renowned, celebrated, far-famed, to be in vogue, request or fashion;
ձախողակի — հանել or ընթացուցանել զումեքէ, to spread abroad an evil report about one;
— հանել, տարածել, to raise, sow or spread the news;
— ընթանայ, it is said that;
the story runs;
ելանէր, հնչէր, տարածէր, ի դուրս յաճախէր —, the report spread;
— քաջութեանն ընդ ամենայն կողմանս ընթանայր, the fame of his courage spread every where;
եւ ել — զնմանէ ընդ ամենայն կողմանս գաւառին, and there went out the fame of him through all the region round about;
—ի հարեալ է խաղս, this play is very popular;
cf. Շռինդ.
to tend towards, to lean, to incline;
to linger, to last, to flag, to languish;
to get on but slowly;
— ի բանս ուրուք, to be allured, seduced;
— զհերաց, to be caught by the hair;
— ջղաց, to be strained, overstrained;
ձգեալ տարածանիլ, to stretch out, to extend;
ձգեցաւ ընդ ամս տասն, it lasted ten years;
սարդիոստայնք ձգեցան, the spiders have woven their webs;
ի մի կէտ նպատակի ձգի ամենայն, every thing in this world comes to an end;
մի՛ ուրեք հեռի ձդիցիք երթալ, go no farther;
եւ ձգի վարագոյրն, and the curtain falls.
cf. Տարածական.
cf. Արածանեմ.
cf. Արարած;
acte (de théâtre).
bras;
bras, force, pouvoir;
branche, rameau;
— ծովու, bras de mer;
տարածել զ— իշխանութեան իւրոյ, étendre sa domination;
nature;
essence, substance, personne;
naturel, caractère;
sexe;
nature, qualité;
complexion;
les éléments;
բռնաբարել զ—, forcer la nature;
հատուցանել զհարկ բնութեան, payer le tribut à la nature;
ձայն՝ աղաղակ բնութեան, cri de la nature;
դղորդին արարածոց —ք, toute la nature s'émeut;
բնութեամբ, naturellement, de nature;
ի բնութենէ, par la nature;
*—ը կոտրել՝ շտկել, rompre, former ou améliorer le caractère;
ազնիւ —, bonne nature.
cf. Արարած.
զհողմս արածել, faire des projets en l'air, faire des châteaux en Espagne;
— ելանէ, le vent se lève;
տալ հողմոյ, jeter au vent;
շրջել յամենայն հողմոյ, tourner à tout vent;
— աջոզակ ուռնոյր՝ լնոյր գառագաստս մեր, un vent favorable enflait, remplissait nos voiles;
թեթեւ՝ քաղցր՝ զովարար՝ յաջող անհաստատ՝ կատաղի՝ մոլեգին՝ մրրկալից՝ սաստկաշունչ՝ սաստիկ ou ուժգին՝ ահեղագոչ —, vent léger, — doux, — rafraîchissant, — propice, — inconstant, — courroucé, — furieux, — orageux, — impétueux, — violent, — mugissant;
թեւք հողմոյ, les ailes du vent;
cf. Քամի.
main, force, pouvoir;
main, aide, secours;
— արկանել, mettre la main sur, saisir, s'emparer de, cf. Ըմբռնեմ, cf. Ձեռնարկեմ;
— արկանել, — ի գործ արկանել ou առնել, mettre la main à, entreprendre, se mettre à, mettre la main à l'œuvre, commencer l'affaire, se mettre en train de, intenter;
— տալ, donner la main, secourir, donner les moyens, prêter la main, donner ou prêter secours, donner un coup de main;
— տալ իրերաց, s'aider, se secourir les uns les autres;
— տալ անմեղութեան, soutenir l'innocence;
— տալ ի, consentir à;
— տալ հաւանութեան, donner son assentiment, consentir;
— հաւանութեան, consentement;
ի — տալ, livrer entre les mains;
ձեռս բառնալ, lever les mains;
ձեռս ամբառնալ, lever les mains, le bras contre quelqu'un, étendre la main sur quelqu'un;
ամբարձ զձեռն իւր տիրապետել, il forma le projet de s'emparer de l'autorité;
ձեռս դնել, imposer les mains, ordonner;
signer, mettre sa signature;
— անձին հարկանել, se vanter, se piquer de, être fier de, se prévaloir de, se faire honneur de, se glorifier de ce que;
ի ձեռն, ընդ ձեռն, par, par l'entremise, par le moyen, au moyen, moyennant, par le canal;
ի — նորա, par lui, par son canal;
ձեռամբ, par la main, de la main;
ձեռամբ իմով փորեցի, je perçai de ma propre main;
ձեռօք իւրեանց հայթայթէին զպէտսն, ils vivaient de leur travail;
զձեռամբ, ի ձեռանէ, sous la main;
ի ձեռանէ, adjoint;
ի ձեռանէ նորա մարէ հշխանութիւն, il gouverne sous lui;
պաշտօնեայ ի ձեռանէ, fonctionnaire subalterne;
առ —, sous la main, proche;
առ ձեռն բառարան, dictionnaire portatif, de poche;
ձեռն ի —, de main en main, de la main à la main;
ընդ ձեռամբ լինել, être sous la main, sous le pouvoir de quelqu'un;
ունել ընդ ձեռամբ, avoir sous la main;
որ ընդ ձեռամբ է, subordonné;
ընդ ձեռամբ առնել՝ նուաճել, réduire sous sa puissance, subjuguer;
արկանել ընդ ձեռամբ, soumettre;
կալ ընդ ձեռամբ ուրուք, se soumettre à quelqu'un, dépendre de lui;
յերկոցունց ձեռաց աջողակ, ambidextre, qui se sert également bien des deux mains;
ձեռս ի կապ, les mains liées, les bras croisés;
ձեռս յետս կապեալ, les mains liées derrière le dos;
ի ձեռս անկանել, *ձեռք իյնալ, tomber entre les mains, se faire prendre, se faire pincer ou empoigner;
ի ձեռս բերել, *ձեռք ձգել, obtenir, procurer, attraper, accrocher;
ձգել զ—, cf. Ձգեմ;
կարկառել զ—, cf. Կարկառեմ;
ելանել ըստ —, cf. Ելանեմ;
թողուլ ի ձեռս, laisser entre les mains;
արկանել զոք ի ձեռս ուրուք, livrer aux main de quelqu'un;
անկանել ի ձեռս ուրուք, tomber dans les mains de quelqu'un;
— օգնականութեան գտանել, trouver aide, du secours, être favorisé par;
զձեռանէ ունել, tenir par la main;
ի — առնուլ, saisir, empoigner, s'emparer;
տարածել զձեռս իւր առ ոք, tendre ses bras à quelqu'un;
ճողոպրիլ ի ներքուստ ձեռին ուրուք, se sauver des mains de quelqu'un;
— մխել, se mêler;
mettre la main à, entreprendre, tenter;
— մխել յոք, loucher à quelqu'un, mettre la main sur lui, lever la main contre lui;
ի ձեռս քո է, il est entre vos mains, il ne tient qu'à vous;
համբուրել զձեռս ou *ձեռք պագնել, cf. Համբուրեմ;
չէր — նորա բաւական, il ne pouvait pas, il n'avait pas les moyens;
ըստ ձեռին բաւականի, selon son pouvoir, ses moyens;
եղեւ — Տեառն ի վերայ իմ, la main du Seigneur fut sur moi;
ահա — իմ ընդ քեզ, ma main sera avec vous;
—ք փապարեալք յաշիյատութիւն, mains endurcies au travail;
մահահամբոյր ձեռամբ, d'une main fatale;
հզօր ձեռամբ, d'une main ou avec une main forte;
յամենայն տեղիս ուր միանգամայն հասանէր — իւր, partout où il pouvait;
— օտար, une main étrangère;
aile, protection;
— ձկանց, nageoire;
— դրանց, battant;
—ք հողմոց, les ailes des vents;
—ք աղօրեաց, ailes de moulin;
— արկանել զիւիք, couvrir de ses ailes, protéger;
—ի — ou —ի տուեալ՝ խառնեալ՝ bras dessus bras dessous;
* մէկուն թեւերը կտրել, rogner les ailes à quelqu'un;
*իւր թեւերովը թռչիլ, voler de ses propres ailes;
տարածել՝ բանալ զթեւս, étendre, déployer ses ailes;
—ս ածել, battre des ailes, s'envoler;
— տալ ումեք, donner le bras à quelqu'un, offrir le bras à quelqu'un.
soin, sollicitude, attention;
empressement;
— ածել՝ ունել՝ տանել, soigner, prendre ou avoir soin de, ménager, s'occuper de, prendre ou témoigner intérêt à;
խնամով, avec soin, soigneusement;
զամենայն փոյթ եւ զ— ունել զումեքէ, prendre toutes sortes de soin de quelqu'un;
տարածել ի վերայ ուրուք զխնամս իւր՝ զգութ խնամոց, entourer de soins quelqu'un, en prendre soin;
հաստատեալ ի խնամս չարին, porté à faire le mal.
cf. Տարածումն.
cf. Արարած.
voix;
son, cri;
ton;
bruit, rumeur;
parole, langage, langue, terme, mot;
— թռչնոց, chant des oiseaux;
նուաղեալ՝ կերկերեալ ou կերկեր՝ քաղցր ou քաղցրաբարբառ՝ ախորժ՝ անախորժ՝ զօրաւոր՝ սաստկայոյզ՝ մեծավայելուչ՝ դողդոջ՝ թրթռուն տկար —, voix défaillante, — rauque, — douce, — agréable, — désagréable, — forte, — émue, — majestueuse, — tremblante, — chevrotante, — faible;
— ցնծութեան, cri, acclamation de joie;
— առնել՝ առնուլ՝ արկանել՝ արձակել՝ բառնալ, pousser ou jeter des cris, s'écrier, crier;
— ածել, faire entendre une voix, un cri, crier;
աղաղակել ի ձայն մեծ, jeter un grand cri, des hauts cris, crier à gorge déployée;
ի — բարձր, à haute voix;
— տալ, crier, apostropher, parler;
défier;
— տալ մարտի, déclarer la guerre, se déclarer contre;
— տալ խիզախել ընդդէմ երկնից, menacer le ciel;
— աղաղակի, cri, plainte;
— նորա գելաւ, la voix lui manqua;
բարձրացուցանել՝ ցածուցանել զ—, élever, baisser la voix;
բարձրացուցանել զ— աղաղակի, élever la voix, ses cris;
— բարձեալ գոչել, s'écrier;
*—ը քաշել, se taire;
prendre son parti, se résigner;
*—ը մարած է, il a la voix éteinte, cassée;
*—ին մարիլը, extinction de voix;
*—ը բաց է՝ տեղն է, il est en voix;
*—ը գոցուած է, il n'est pas en voix;
*— հանել, faire entendre une voix, un cri, crier, faire du bruit.
s'étendre;
se propager, se répandre, s'étaler;
տարածեցաւ յամենեսին, il devint général.
les bras, le sein;
brasse;
— ընդ — խառնել, se prendre corps à corps, à bras-le-corps, lutter;
—ս արկանել, embrasser;
—ս արկանել խանդաղատանօք, embrasser tendrement;
—ս արկանել քրիստոսական հաւատոց, embrasser le christianisme;
—ս տարածանել, étendre ses bras;
ընդ —ս մտանել, bander, tendre un arc, décocher un arc;
ի գիրկս քո, dans votre sein, dans vos bras.
cf. Խաշնարած.
côté, parti;
ընդ ո՞ր կոյս, par où? d'où?
յայս —՝ յայն —, de côté et d'autre, çà et là;
յայս —՝ յայն — զետոյն, en deçà ou par deçà, au-delà de la rivière;
զգնալ յայս — եւ յայն —, se promener ici et là;
ի թիկունս —, յետ —, derrière, par derrière, en arrière;
յետ կուսէ, par derrière;
յարեւելս —, vers l'Orient;
յարեւելից կուսէ, du côté d'Orient, d'Orient;
ի մեր — է, il est de notre côté, de notre parti;
ի կուսէ անտի, de ce côté;
ի մէնջ կուսէ, de notre côté, de notre part;
ի ձէնջ կուսէ, de votre côté, de votre part;
յամենայն կուսաց, de tous côtés, de toutes parts;
ի կատարածն — թղթիս, vers la fin de ma lettre.
renommée, réputation, renom, vogue, célébrité;
nouvelle, bruit;
—ի հարկանիլ, s'ébruiter, se divulguer;
se rendre célèbre, être en vogue, avoir la vogue, être renommé;
համբաւի հարեալ է խաղս, cette pièce fait fureur;
— բարեաց, bonne réputation;
ել — զնմանէ ընդ ամենայն կողմանս գաւառին, le bruit de son nom se répandit dans tout le pays;
ելանէր՝ հնչէր՝ ի դուրս յաճախէր՝ տարածէր —, le bruit se répandait;
— ընթանայ, il court un bruit, le bruit court que;
ձախողակի — հանել՝ ընթացուցանել զումեքէ, faire courir un mauvais bruit sur le compte de quelqu'un;
— քաջութեանն ընդ ամենայն կողմանս ընթանայր, la renommée de son courage se répandait partout;
— հանել՝ տարածել, faire courir, semer ou répandre une nouvelle, des bruits;
արագաթեւ —, la prompte renommée, la prompte courrière;
յեղակարծ՝ սուտ —, étrange, fausse nouvelle;
— մեծ ստանալ, acquérir un grand renom;
չունել զ—, n'avoir aucun renom;
աղարտել զ— ուրուք, flétrir, noircir ou ternir la renommée de quelqu'un;
վնասել անձին համբաւոյ, nuire à sa renommée;
աղարտել զ— իւր, flétrir sa renommée;
cf. Շռինդ.
tendre, s'étendre, pencher, se porter;
traîner, se traîner;
durer;
իմի կէտ նպատակի ձգի ամենայն, tout concourt à la même fin;
ձգեալ տարածանիլ, s'étendre, se répandre;
ձգեցաւ ընդ ամս տասն, dura dix ans;
ընդ սակաւ ամս՝ ժամանակ ձգեցաւ, il a peu duré, il a duré peu de temps;
— ի բանս ուրուք, être séduit par quelqu'un;
նախատինքն իսկ զբնատիպն ձգին, l'injure retombe sur l'original.
cf. Տարածանեմ.
cf. Տարածական.
Տեղի դաստակաց, կամ ձեռաց տարածելոց ((ի խաչին).
Հաստումն է առանց բերման երկարաձիգ տարածումն. (Արիստ. աշխ.։)
Զսկիզբն բարեաց ի մերմէ յօժարութենէ առնուցու. իսկ զկատարած փառացն իբրկնիք ինքնաւարտ ի վարդապետէն. (Երզն. մտթ.։)
ԽԱՇՆԱԲՈՅԾ ԽԱՇՆԱԴԱՐՄԱՆ. κτινοτρόφος jumenti (ըստ հյ. pecorum ) pastor. Բուժիչ կամ դարմանիչ խաշանց. Հովիւ. խաշնարած.
Լայնատարած եւ խորայատակն եւփրատ։ Խորայատակ հիմունք ծովուն. (Խոր. ՟Բ. 76։ Արծր. ՟Ե. 7։)
Յուղիղ յարարածսն, զոր աղաւաղեալ կամակորիցէ (Եզնիկ.։)
Մեծն յովհաննէս ժառանգ վակասակիր քահանայութեան, կամարածու վայելչութեան. (Ագաթ.։)
τελείωσις perfectio συντέλεια consummatio. Կատարելն եւ իլն. կատարած. լրումն. բովանդակումն. վախճան.
ՀԱՄԱՍՓԻՌ ՀԱՄԱՍՓԻՒՌ. Համայն սփռեալ ընդ ամենայն կողմն. համածաւալ, համատարած.
Լոյսն ի սկզբանցն համասփիռ եւ համատարած։ Լոյսն համատարած եւ համասփիռ (քրիստոս) լուսաւորեաց զամենայն մարդ. (Զքր. կթ.։)
Համասփիռ ամենատարած եւ աշխարհալիր տանն տեսակաւ. (Նար. ՟Լ՟Գ։)
Կամ մ. Սփռելով. ծաւալմամբ. տարածաբար. ցրիւ.
Ընդ շունչս եւ ընդ մարմինս համասփիռ տարածեսցի. (Նար. ՟Ձ՟Դ։)
(իբր լտ. ubique extensus, latissimus, vastissimus յն. պէսպէս). Տարածեալ ընդ ամենայն կողմանս. համայնածաւալ. համասփիռ. լայնատարած. լայնածաւալ. ընդհանու.
Համատարած լոյս, կամ օդ, ջուր, ծովք, անդունդք, լայնութիւն. (Շար.։ Պիտ. ստէպ։ Արծր. ՟Ա. 1։ Շ. այբուբ.։ Եւս. քր. ՟Ա. եւ այլն։)
Իբրեւ ի ծովի համատարածի ծփեալք. (Մագ. լ։)
Վասն համատարած աշխարհի սատակմանն սուգ. (Յճխ. ՟Ժ՟Դ։)
Զբնիկ աշխարհ իւր համատարած զսա մեծ հայք անուանէ. (Յհ. կթ.։)
Համատարած պատուհաս, կամ նեղութիւն. (Մեսր. երէց.։)
Համատարած համատարած. այսինքն հասարակաց, կամ ընդհանրական. (Շար.։)
Ինքն ժամանակն այն զսքանչելիսն յոյժ համատարած առնէր. այսինքն մեծահռչակ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 20։)
ՀԱՄԱՏԱՐԱԾ. մ. Համօրէն. ընդհանուր. առ հասարակ.
Համատարած գալոց է ջրհեղեղն։ Ուղղափառութիւնն իբրեւ զարեգակն համատարած սփռեցաւ ի հոգիս հաւատացելոց. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ը։ եւ Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Դ։)
Ջուրք, եւ ջուր. զի համատարած ամենայն ջուրց հրամայէ. (Վրդն. ծն.։)
ՀԱՄԱՏԱՐԱԾ. գ. ՀԱՄԱՏԱՐԱԾՈՒԹԻՒՆ κύτος, πέλαγος pelagus, mare altum. Պեղագոս, այսինքն ծով մեծ. խորք. անդունդք.
Իմաստութեամբ նորա տարածեալ է համատարածն. (Յոբ. ՟Ի՟Զ. 12։)
Ի դրունսն որ հանէր ի համատարածն. (Ճ. ՟Ա.։)
Ընդ եգէացւոց եւ ընդ տիւրենացւոց համատարած անցանիցէ անկասկած. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 3։)
Ո՛չ համատարածութիւն ծովուց, եւ ոչ մոլելոց ալեացն վայրենի սրտմտութիւն. (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
Նաւորդաց արտաքոյ ալէկոծութեան տեսանելով զհամատարածութիւնն մրմռեալ ծովուն. (Նանայ.։)
Ձեռովք իւրովք տնկեալ տունկ. մանաւանդ նմանութեամբ, Գործած ձեռինն աստուծոյ. ձեռակերտ. արարած. եւ Սան.
ἑπίτονος . Ձկտեալ. եւ Չուան պրկեալ. որ ինչ կարկամ պրկի տարածեալ. cf. ՄԱԿՏԱՐԱԾ.
Ջիլք մակատարածք. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Բ։)
Կատարած՝ ամենայն երկիրն մարդաբոյս՝ արագաշարժ փոփոխումն առնու, ի վեր կանգնելով ի հողոյ. (Պիտառ.։)
ՄԻԱՍՆԱԿԱՆ, ի, աց. ա. ἑπιτοαυτό socialis, comitativus եւ այլն. Զարարածոց ասի՝ որպէս Համասուն, կամ ի միասին գտեալ ուրեք. այսինքն միաբան. միաբանական. համօրէն. միահամուռ. եւ Ընտանի. ընկերական. միախորհ. յարակից. շաղկապեալ, եւ այլն.
Որք ասեն յաւետակից գոլ Աստուծոյ զնիւթն։ Ոմանք ինքնեղ ասացին զարարածս, եւ յաւետակից Աստուծոյ. (Նիւս. կազմ.։ Վրդն. ծն.։)
Նորագո՛րծք (դուք արարածք) ընդ նորաստեղծիւս (Ադամաւ). (Պիտ.։)
Արարածք նորա եմք ստեղծեալ նորոգապէս ի ձեռն տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. (Եփր. եփես.։)
Ի տոռունս մեղաց շաղապատեալ եղէ. Որ ոչն յիշէ զմահ, ընդ բազում մեղս շաղապատի։ Մեղայ շաղապատելով յաշխարհիս շատխօսութիւնս։ Շաղապատին ընդ յարածուփ կենացաղս. (Բենիկ.։ Վր Հշ. ձ։ Մաշկ.։ Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Որ չարածական մոլորութեամբն ծառայեցուցանէր. (Լմբ. պտրգ.։)
Պարածածկել. շուրջ պատել.
Ունօղ զսկիզբն ինչ եւ զպատճառ. սկսեալ. եւ յառաջագայեալ. պատճառեալ, կամ անեղապէս ծագեալ. իբրու προσβαίνων, ἑκπορευόμενος proveniens, productus, procedens. Զարարածոց ասի,
ՍՆՆԴԱԳՈՐԾ ՍՆՆԴԱԳՈՐԾՈՂ. Սնուցիչ, դարմանիչ. տարածիչ. բուծիչ. սննդարար.
κτιστός, κτίσμα creatus, creatura. Արարածական. եղական. եւ Կազմեալ ի հողոյ. արարած.
κτίσις, κτίσμα creatura, structura. Արարած աստուծոյ. հաստուած. եղական. յօրինուած արարչին. եւ Ստեղծումն. կազմութիւն եղելոցս. բնութիւն.
Փոյթ է աստուծոյ վասն արարածոց, երէոց, անասնոց, թռչնոց, եւ վայրասուն գազանաց. (Մծբ. ՟Ժ՟Բ։)
Փայլակնատարած շաւիղ, եւ լոյս վերարփենի. (Շ. տաղ.։)
Որ դարան ի վէմս եւ ի քարածերպս.
Գաւազանաւն մովսէսի զհամատարած ծովն վիմատառեաց. (Եղիշ. դտ.։)
Որ կարէ տարածիլ. ծաւալական.
Նոյնպէս եւ հողմն եւ օդ սփռեալ տարածական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Վեց են տարածական անուանքն. այսինքն, էն, եւ մինն, եւ ճշմարիտն, եւ բարին, եւ իրն, եւ ինչն։
ՏԱՐԱԾԱՆԵՄ ՏԱՐԱԾԵՄ. διαπετάννυμι, διαπετάζω , ἑκπετάζω expando ἑκτείνω, ἑπιτείνω, προτείνω extendo, intendo, protendo δρωννύω sterno ἁνοίγω aperio եւ այլն. Ի տար կամ տարեալ՝ ածել. Ընդարծձակել. բանալ. սփռել. ծաւալել. լայնել՝ երկայնել. պարզել. ձգել. ձկտել. տարածել. փռել. երկնցընել.
Զմատեանս օրինացն տթարածանէին։ Ա՛ռ զհրովարտակսն, եւ տարածեաց առաջի տեառն։ Քուրձ եւ մոխիր ի ներքոյ տարածանիցես։ Տարածեցին զհանդերձս իւրեանց ի ճանապարհին։ Եւ այլք հատանէին ոստս, եւ տարածանէին ի ճանապարհին։ Զձեռսն քաջասիրտս տարածանէր։ Բարակ ի հովիտսն տարածեաց զոտս իւր։ Տարածեաց զթեւս, կամ զբազուկս.եւ այլն։
Անմիտն տարածէ յանձն իւր զչարիս։ Տարածեսցեն զգեղ քո ի կորուստ։ Տարածեցեր զճանապարհս քո օտթարաց։ Գիր առնէր, եւ ի հրապարակս տայր տարածանել բամբասանս եւ հայհոյութիւնս։ Եթէ իմանայցե՞ս զտարածանել ամպոց։ Իմաստութեամբ տարածեալ է համատարածն։ Քո՛ւրձ զգեցիր, մոխի՛ր տարածեա։ Ի ներքոյ քո մէցս տարածեսցեն։ Ի միդի տարածեալ են անկողինք իմ։ Ի վերայ նոցա տարածանէր ծանր գիշեր։ Ի վախճանի իբրեւ զօձահար տարածանիցիս. եւ այլն։
Ի տարածանելն ազգի մարդկան ընդ լայնութիւն ամենայնի երկրի։ Ամենեցուն հասարակաց հնարէր զխնամոցն իւրոց ի վերայ տարածանել (կամ տարածել) զգեստս։ Քրիստոնէութիւնն տարածանէր ընդ ամենայն կողմանս։ Չեւ եւս սփռեալ տարածանէր համբաւս այս ի դվին։ Ուստի՞ բան հրամանացն ընդ աշխարհ տարածեալ իցէ. (Խոր. Եղիշ.։ Փարպ.։ Եզնիկ.։)
Որ զցնծութիւն տարածանես մարդկան. (Շ. տաղ.։)
Սաղարթ տարածէ ընդ տիեզերս երկրի. (անդ։)
Տարածէ զվարդապետութիւնն։ Ոչ է ժամ տարածել զբանս իմ ընդդէմ քննողաց։ Տարածեցաւ զամենայն տիեզերօք առ հասարակ անունս այս։ Զի այնպէս ամենայն ուրեք տարածեսցի բանն։ Ընդ բնաւս տարածեալ էր, թէ նա իցէ քրիստոսն։ Տգիտութիւն եւ ամայութիւն յաշխարհի տարածի. (Ոսկ.։ Ճ. ՟Բ. Խոսր.։ Իգն.։ Խոսր.։)
Դրօշքն տարածանէին։ Հուր ի փոքր շառաւիղէ յանբաւս տարածանի ըստ նիւթոյն եւ զօրութեան։ Ոչ միայն ոչ կարճեն զվնասն, այլեւ տարածանեն եւս. (Արծր. ՟Բ. 6։ Շ. մտթ.։ Գէ. ես.։)
Առ ի տեւումն հաստատելոյ այնորիկ՝ որ եղեւն։ Առ ի տեւումն տարածանաց ջրոյն՝ եւ ի բարձանցն ձեռտուութիւն եղեւ։ Տեւումն կալոյ եւ մնալոյ ջրհեղեղին։ Որ ի փրկութիւն եւ ի տեւումն եղելոց. (Փիլ.։)
κυρεία dominatio, dominatus. եւս եւ imperium, dominium, ditio եւ այլն. Տէրն գոլ. իշխանութիւն, եւ տարածութիւն իշխանութեան. իրաւունք ի վերայ այլոց կամ գոյից.
Ուր տիղմ կայ տարածեալ. տղմալից.
Ցամաքեցո՛ զյորձանս տղմատարած ծովուս։ Ոչինչ եւ զազրալի տղմատարած կենցաղ. (Բենիկ.։)
Առ ի յընդունումն արդարակ եւ բազմահոս արեանս, որ դեռեւս տարածի ի տրամաբնակ կայեանս. (այսինքն յերկիր, ի գետին) (Պիտ.։)
Զքննութիւն արարածոց յօրինեաց որպէս զգիր դպրութեան։ Յայտնի էր առանց քննութեան։ Աստ քննութեան պէտք են. (Յճխ. ՟Է։ Իգն.։)
Ծառայել անդ ղաբանու, անվարձահատ արածէին. (Մագ. ոտ.։)
Մածեալ զաշխարհաւ, պատեալ, տարածեալ շուրջանակի.
Արածէր զնոսա. յանմեղութիւն ձեռաց իւրոց առաջնորդէր նոցա. (Սղ.։ ՟Հ՟Է. 72։)
(Արարածք, կամ գիրք ծննդոց) կոչի եւ մակագրի լինելութիւն աշխարհիս, ի լինելութենէ առեալ զառասութիւնն։ Չէին արժանիք նմին առասութեան հասանել. եւ այլն. (Փիլ. իմաստն.։)
Արժանակշիռ կարգաւ առանց շուայտելոյ վայելեսցէ զարարածս Աստուծոյ. (Մծբ. ՟Ժ՟Գ։)
Որ յայտնի աղաղակէր եւ արտայայտէր զճշմարիտ թագաւորութիւնն։ Արտայայտեցաք զշրջանաց դիրս։ Զջուրս աւազանին արտայայտեաց, զորս տարածելոց էր ի վերայ հեթանոսաց. (Զքր. կթ.։)
Յոյժ տարածեալ, երկայնեալ. եւ Յաճախ. երկան, շատւոր.
Յաճախագունդ զօրօք՝ բազմատարած բանակօք. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Բազմատարած պատուարք. (Բենիկ.։)
Բազմատարած արտասուօք եւ պաղատանօք. (Յհ. կթ.։)
Լուսաւորք զարարածս բարեզարդեն. (Նար. առաք.։)
Որ միշտ վայելչապէս բնաւորապէս փառաբանիս յարարածոց քոց. (Մաշտ.։)
Զբոլորովին կարգս աշխարհի, եւ զկատարած զամենայն գիտաց. (Ագաթ.։)
Որպէս եղական. ըստ կերպի արարածոց.
Որով եստեղծ զադամ երկնակատար ձեռօքն ի մսրին տարածեալ, այն՝ որ տարածելոց էր ի վերայ խաչին կենսաբեր. (Տաղ.։)
Տարածեալ յոյժ որպէս զերկինս.
Երկնատարած ասպարէզ, կամ ծով. (Բենիկ.։)
ԵՐԿՆԱՏԱՐԱԾ (որ վրիպակաւ տպեալ է, ԵՐԿՆԱՏԱՐԱԺ. )
Ծով գարնանաշարժ ալեօք՝ ծով երկնատարած ծըփի. (Տաղ.։)
Զայրումն բարկութեան անմտագոյն է քան զամենայն բոց տարածեալ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 3։)
Շատ եւ բաւական է առ ի վարդապետութիւն եւ յուսումն մարդոյ զարմանազան գեղեցկութիւնք եւ ամբաւ մեծութիւնք արարածոց. (Եպիփ. սղ.։)
Զեկուցանէ անունս զզօրութիւն իւր։ Եղիցի՛ ամենայն իրօք. քանզի զայս զեկուցանէ այոն։ Զեկուցանէ նշանակաւ իմն այսպիսի։ Զազգն հաւաստի զեկոյց։ Ի ձեռն որոյ զեկուցանի, թէ հաւատաց Աստուծոյ։ Բաղձամ հասանել յայտնի նշանացն, որովք կատարածքն զեկուսցին. (Փիլ.։)
σύντονος contentus, vehemens Զուգապէս տարածեալ, ձգտեալ. ուժգնապիրկ.
Զուգատարած եւ շամբուշ ցանկութիւնք, եւ տռփմունք իբրու մոլեկանք. (Պղատ. օրին. ՟Ե. (վրիպակաւ գրեալ էր զուգակատարած)։)
Տեղի ետ կցորդութիւն զուգութեան կենցաղոյս կենդանութեան։ Միասնական զուգութեամբ ըստ մեզ իսկ կցորդեցեր ... ընդ իրին գոյի եւ զօրինակն լծակցելով։ Իսկ հուր՝ զի յամենայն տարր արարածոց հաւասարապէս ունի զուգութիւն։ Որ խեթկիչ եղջերօք քառալծորդ զուգութեամբ՝ յագեցուցանես զցասումն աստուծոյ. (Նար. ՟Հ՟Գ. ՟Ղ՟Գ. եւ Նար. խչ.։)
Բազումք ի սոցանէ ի միջօրեայն կոյս թաւալագոյնք են (այսինքն ընդ հարաւ հային)։ Սկիզբն՝ կատարումն խնդրէ, եւ կատարածն ի սկիզբն կոյս թաւալագոյն է։ Յայնկոյս թաւալագոյն եղեալ, ի բաց դարձեալ լինի ի չարէն. (Փիլ. նխ. ՟Բ։ Փիլ. լին. ՟Ա. 55. 61։)
Կամաւոր եւ ինքնայօժարկամ աստուած յարարածոցս պաշտօն առնել. (Վրք. սեղբ.։)
πλάτος latitudo. Տարածութիւն ընդ լայն. կամ կողմնական աստի եւ անտի. ընդարձակութիւն ըստ լայնութեան.
Ի տարածումն լայնութեան քարտենի չափեցից. (Նար. ՟Թ։)
ἁκροτελεύτιον finis, ceu extremitas carminis. Յանգումն տաղից եւ երգոց. կատարած տողից. վերջաւորութիւն.
Տեսիլ արածին սպիտակ իցէ, կամ կարմրագոյն. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Գ. 43։)
Կարմրերփեան արեւ ծագեցար՝ ի լերանց ի գլուխ տարածեալ։ Անուշահոտ վարդ կարմրերփան. (Շ. տաղ.։)
Զի լիցի հաճեցուցիչ եւ բարեխօս ընդ արարիչ եւ ընդ արարածս։ Դա է որդին իմ միածին՝ հաճեցուցիչ անձին իմոյ. (Ագաթ.։)
Հալուն եւ տարածուն գոյացութեանն լաւագոյնն եւ հաճոյագոյնն ոսկի է. (Փիլ. այլաբ.։)
Տարածի ի սեփտէէ ի հարաւակոյս. (Խոր. աշխարհ.։)
Ճառագայթելով զարարածս ամենայն. (Շար.։)
Ճշմարտաբար թարգմանեալ տարածեցաւ (սուրբ գիրն) յեօթանասուն եւ երկու լեզուս. (Պիտառ.։)
Ապրուստ կերակրոյ փշրանաց հացի ի բազմազեղդ քո սեղանոյ մասնաւորեսցես։ Ըստ ճարակօղն քաղցկեղի առ բնաւ անդամս մասնաւորեալ զախտին տարածումն. (Նար. ՟Լ՟Է. եւ ՟Ժ՟Ը։)
Գործք չարեաց իբրեւ զմրրկատարափ նետս տարածեցաւ։ Հա՛ն ի խորութենէ սորա զսլաքս մրրկատարափ. (Բենիկ.։)
Կարգ յարմարուածոյ (կամ յարմարածոյ) քաղաքին այսպէս ունի, զոր ասացաք. (Պտմ. աղեքս.։)
Կարգ յարմարուածոյ (կամ յարմարածոյ) քաղաքին այսպէս ունի, զոր ասացաք. (Պտմ. աղեքս.։)
Ընդարձակատարած. լայնածաւալ.
Յոգնատարած տաճարացն հեթանոսականաց։ Վասն լայնանիստ եւ յոգնատարած գետոյն։ Այս ծով մեծ լիաձիր եւ յոքնատարած. (Անան. եկեղ.։ Պտմ. աղեքս.։ Նար. մծբ.։)
Աստուած յիւրմէ եղելոց նախախնամէ ամենեցուն։ Կամի ցուցանել զմիշտ նախախնամելն աստուծոյ արարածոցս ի ձեռն բանին իւրոյ։ Նախախնամեալ պահեսցի. (Լաստ. ՟Ժ՟Է։ Լմբ. առակ.։ Ժմ.։)
Այսմ ամենայնի որոշողութիւն խորհրդոցն է գլուխ եւ կատարած. եւ անհնար է լինել որոշողութեան, եթէ ոչ նախ զերկրագործութիւնն նորա արասցես. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Ուղղատարած ունիցի զանդամսն. (Նոննոս.։)
Արածել զուղտերմակն։ Բազմութիւն ուղտերամակաց։ Ուղտերամակաց բեռինք բերցին քեզ ոսկւոյ եւ կնդրկի. (Ճ. ՟Բ.։ Պիտ.։ Արշ.։)
Պարտ եւ արժան էր ընդ արարչին չարչարակից լինել եւ արարածոցս։ Եղաք չարչարեցելոյն յաղագս մեր՝ չարչարակիցք. (Ածաբ. ի պասք. ՟Բ. եւ Առ որս. ՟Ժ՟Գ։)
Ձայն ի միջոյ՝ որ յերկնուստ ծորեցաւ հրոյ, հիացուցեալ պակուցանէր։ Կնոջն ի սկզբանն պակուցող, իսկ ի կատարածի՝ առնն ահագին երեւեցաւ (հրեշտակն). (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. սամփս.։)
Տարածանեն եւ զհանդերձս առաջի նորա ... ի բաց ընկենուն զհին՝ զաղտեղեալն եւ զպատառատուն, զի զգեցցին զնորն եւ զանապականն։ Տիկք փտեալք եւ պատառատունք. (Իգն.։)
Փառաւորեա՛ զնա ընդ անհետազօտելի արարածոց նորա, եւ մի պարագործեր, զոր ոչ կարես կրել, եւ իմանալ՝ ղինչ գոյութիւն իցէ. (Մաշկ.։)
Պարածածկօղ. կամ պարածածկեալ.
Ի մահազգեաց պարածածուկ կտաւակապութենէն արձակէ. (Մամբր.։)
թանձրութիւն եւ սեղմութիւն արարածոց. (Ճ. ՟Է.։)
Զանազանի ի չուրս եղանակս, բնական, սեռական, ձեւական, իմացական. ըստ որում քառաթեւ խաչն՝ որ էր սեռ ինչ փայտի, ձեւովն է տարածեալ ընդ ամենայն կողմն աշխարհի.
Յանիւ տարածեալ. եւ է նա միշտ շրջաբերելով եւ ստորաբերելով. (Նոննոս.։)
Հերակղէս ի սրածութեան խօթութիւն անկեալ՝ ի կրակ դիմեաց։ Սրածութեան ախտ կալաւ, կամ տարածեցաւ. (Եւս. քր. ՟Բ։)
Զվերնազգեստս իւրեանց տարածանէին (կուսանք). (Վրք. հց. ձ։)
Աստուածային տեսչութեամբ։ Որ խնամես տեսչութեամբ զքո զարարածս։ Ոռոգէ տեսչութեամբ սուրբ հոգւոյն. (Շար.։ Լմբ. ժղ.։)
Տարածումն յատակաց գետնոյն կառուցման ... ի կայս քառանկիւն կերպի հաստատեցաւ. (Նար. խչ.։)
Ամենափրկիչ, ամենակեցոյց, որ ակնարկելովն դարմանէ զամենայն արարածս. (Մանդ. ի ծն.։)
Եթէ յայնչափ ժամանակաց (յետ ազդ առնելոյ) եկեալ առ իւր արարածսն՝ անընկալ եղեւ, ո՞րչափ անազդելոցն եւ անհամբաւելոցն. (Ագաթ։)
Զբազմատարած պատուարս անջրպետական առագաստացն վերացո՛. (Բենիկ.։)
cf. ԱՇԽԱՐՀԱՐԱՏԱՐԱԾ.
Զաստուած ծանեաք, եւ զգեղեցկութիւն արարածոց արուեստաբար ուսանիմք ի ձեռա նոցունց (մտաց եւ բանի). (Բրս. գոհ.։)
ἑκπετάζω extendo, explico ԲԱՑԱՏԱՐԱԾԵԼ. Քաջ տարածել. պարզել. ձկտել.
Ի վերայ խաչին ... բացատարածեալ աստի եւ անտի զձեռսն. (Աթ. ՟Ը։)
Բանն անեղական խոնարհեալ ի հողեղէն գոյութիւնս (մեր)։ Զարարածոց գոյացութիւն։ Ի հողանիւթ գոյացութեանց. (Շար.։)
ԳՈՅԱՑՈՒԹԻՒՆ. իբր Գոյաւորութիւն. գոյացութիւն. արարչութիւն. եւ Արարուած, արարած. բաղկացութիւն. եղանութիւն. σύστασις constitutio, factura
Յետ հրեշտակացն գոյացութեան, արարածս զգալի ստեղծան. (Լմբ. պտրգ.։)
Ոչ էր բնաւորեալ խաշնարած երբէք լինել, դիւցազնաբար տածեաց. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Այլայլի տեսիլ աչացն երկնահայեաց տարածիւք. (Վեցօր. ՟Զ։)
Ընկլայ սաստկապէս։ Ընկլան, կորացան, եւ իսպառ սուզան։ Ի կենցաղս ծովու մեղանացս ալեաց ընկլուզայ։ Անկեալ ընկլուզեալ ի տիեզերատարածն ծովու. (եւ այլն. Նար.։)
Ո՛ խաւար թանձրատարած. (Պիտ.։)
Իբրեւ շօշափելի մէգ թանձրատարած. (Բենիկ.։)
Ոչ գոյ ի նոսա իմաստութւն։ իմաստութեամբ նորա տարածեալ է համատարած։ Լուռ եղէ, երկուցեալ պատմել զանձին իմոյ զիմաստութիւն։ Հոգվուեսցեն զձեզ իմաստութեամբ։ Բազմութեամբ իմաստութեան քոյ եւ վաճառաց։ Ի վերայ գեղոյ իմաստութեան քոյ։ Խորհրդակից է աստուծոյ իմաստութեանն։ Զճանապարհս իմաստութեան ոչ ծանեան.եւ այլն։
Մի՛թէ ասիցէ արարածն զարարիչն՝ թէ ոչ իմաստութեամբ արարեր զիս։ Իմաստութեամբ հնարս խնդրէ՝ զիա՛րդ կանգնեսցէ զնա. (Ես. ՟Ի՟Թ. 16։ ՟Խ. 20։)
Օդապարիկ թեւատարած ինքնակակառոյց. (Գանձ.։)
Լինելն. եղանիլն. ստեղծումն. արարչութիւն. որ եւ ասի ԱՐԱՐԱԾՔ. γένεσις (որ է եղանութիւն). եւ γέννεσις creatio եւ genesis, generatio, ortus. Գոյաւորութիւն. ծնունդ. ծագումն.
ԼԻՆԵԼՈՒԹԻՒՆ. Իբրեւ ի թանձրացեալն, Եղական ինչ. էակ գոյացեալ. առէք. գոյք. որ եւ Եղանութիւնք ասին. արարածական բնութիւնք.
համեմատէ ընդ ամենայն լինելութիւն արարածոց. (Շ. բարձր.։)
Պետք կարգեալք հողոյ եւ հողեղէն արարածոց.
Միայն է թագաւոր ի վերայ ամենայն արարածոց, եւ միայն է մարգարէապետ հօր. (Եւս. պտմ. ՟Ա. 3։) (այլ որ գրի զկնի)
Որդին աստուծոյ մեռաւ, զի զմեռելութիւն արարածոց կենդանացուսցէ։ Որք կենդանի են առ աստուած ... քանզի վասն աստուծոյ մեռան, կարօղ են զմեռելութիւն բազմաց կենդանացուցանել. (Ագաթ.։)
Ընդ վայրագասուն գազանս արածեալ։ Արածօղս զերամակս զազիրս վայրագասունս խոզից արօտականաց. (Ագաթ.։ Նար. ՟Խ՟Զ։)
Առ տատամսագոյնսն տարածանես զբանիցն ճահաւորութիւն. (Ճ. ՟Ա.։)
Համատարած եւ տիեզերասփիռ լուսոյն. (Զքր. կթ.։)
βόσκων pastor. Տուարած՝ ըստ ա նշ. հովիւ, եւ պահապան խաշանց.
Որ հոսեացն զիսրայէլ, ժողովեսցէ զնա իբրեւ տուարածական զհօտ իւր։ Եթող զոչխարսն ի տուարածականս. (Երեմ. ՟Լ՟Ա։ 10։ ՟Ա. Թագ. ՟Ժ՟Է։ 10։)
Զտուարածականսն սրով սպանեալ՝ հրով մաշեաց զոչխարս. (Իսիւք.։)
Արարածք ամենայն լուսով փայլագունեալք ճառագայթանան. (Թէոդոր. կուս.։)
Նշանաւ խաչիւ եւ սուրբ աւետարանաւն ի քառակոյս կողմանէ տեառնադրեն զամենայն արարածս. (Եպիփ. ծն.։)
Ի քառակուսեան եզերս աշխարհի սփռեալ տարածեցան. (Նար. խչ.։)
Լարիւք իմն քառակոյս տարածեալ. (Ճ. ՟Ա.։)
Նա է ակնկալութիւն հեթանոսաց։ Մինչդեռ ի ներքս է, սակաւ ինչ է ակնկալութիւն։ Յամենայն ակնկալութենէ ժողովրդեան հրէից։ Ակնկալութիւն արարածոց յայտնութեան Որդւոյն Աստուծոյ սպասէ։ Ըստ ակնկալութեան եւ յուսոյն իմոյ. եւ այլն։
Աստուած յաւէտ՝ անբամբասաբար յամենայն արարածոցս երկրպագեալ. (Կիւրղ. գանձ.։)
Փառաւորեա՛ զնա ընդ անհետազօտելի արարածոց նորա. (Մաշկ.։)
Տարածեալ զբազուկս անշարժութեան (այսինքն անշարժս). (Արշ.։)
Գառինս արածէր յելիկոնայ յաստուածաբնակ լերինն (եսիոդոս՝ ըստ ասելոյ իւրոյ). (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
ἁντίτονος in contrarium tendens, renitens Ընդ հակառակն տարածեալ, ձկտեալ, նկրտեալ.
Հոծութեամբ ի միասին եկեալն յոլովիւք՝ ընդդիմատարած իցէ. (Պղատ. տիմ.։)
Հալլենաց փիլիսոփայիցն կարծիք ... ինքնեղութեան արարածոցս եւ յաւիտենականութեան. (Լմբ. ժղ.։)
Զկանաչասաղարթ ոստոցն զտարածումն. (Անան. եկեղ։)
Կարակնանձնակ կծկատարած. (Շիր.։)
Արարածք ամենայն լուսով փայլագունեալք ճառագայթանան. (Թէոդոր. կուս.։)
Մարգարէքն եւ զարարածս մեծացուցանեն, եւ հերձուածօղքն զարարիչն փոքրկացուցանեն։ Պօղոս մեծացուցանէ զկենարարն։ Մեծացուցանէ ոչ զբնութիւն փառաւորելոյն, այլ զօրհնութեանցն զբանսն։ Մեծացուցից զնա գովութեամբ (ասէ դաւիթ). (Սեբեր. ՟Դ։)
Միախմբութեամբ ընդ մեզ լինելով ի կատարածն՝ անմարմնոցն, երգակցելով ի քրիստոսի գալստեանն. (Տօնակ.։)
Հայեա՛ ի յանզերծ վտանգիցս շրջադրութիւն։ Որ յայսքանեացս շրջադրութիւն զանակնկալն գիւտ նշանակեցեր։ Սանձարկու լեզուի, շրջադրութիւն շնչոյ, կացուցիչ հագագի։ Իբր զընդարձակ ծոց արարածոց, եւ երկրի՝ արեգականն շրջադրութեան. (Նար. ՟Խ. ՟Կ՟Գ. ՟Զ. եւ Նար. խչ.։)
Այսմ ամենայնի որոշողութիւն խորհրդոցն է գլուխ եւ կատարած. եւ անհնար է լինել որոշողութեան, եթէ ոչ նախ զերկրագործութիւնն նորա արասցես. (Վրք. հց. ՟Բ։)
Սաւառնմամբ տարածեալ.
Սաւառնատարած թեւօք՝ հրաձորձ տարածեալ ցնդմամբ. (Տաղ.։)
γενικότερος, γενικότατος magis universalis, generalissimus, latissime potens. Ընդհանրագոյն. պարփակօղ եւ ընդունարան ամենայնի. համատարած. լայնածաւալ.
Աւազական ձայնակցութեամբ զանձինս տարածանեմ զվշտակրութիւն. (Նար. ՟Ի՟Ե։)
Արածօղ զսնոտիս, որպէս դնի ի յն. ποιμαίνων τὰ μάταια.
εὑτροφία bona nutritio, alimenti copia. Բարւոք սնունդ. տարածումն. առողջութիւն. առատ բոյծք կամ ճարակ.
Զձմեռս ձեր տարածեալ էր քարաձգութեամբ ... Ի վերայ յարձեկմանց դիմակաց քարաձգուեւեանց. (ՃՃ.։)
Հոտոցն անկարածածկելիք են բուրմունքն. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Զոր կամի՝ առնէ անձնիշխանաբար յարարածս իւր. (Շ. թղթ.։)
Անոք, անցումն (ընդ խորս, կամ ընդ ծով համատարած).
Աշխարհակեցոյց բազկատարածութիւն խաչի, եւ այլն. (Շար.։)
Մի գիտեմք աստուած արարիչ երկնի եւ երկրի, ո՛չ անբան, այլ՝ ամենասուրբ եւ արուեստաւորիչ իւրով բանիւն, որով արար եւ ունի զարարածս. (Ղեւոնդ.։)
Ամենասուրբ երրորդութեանն բարերարութիւնքն դարմանօք իւրովք էր եւ առ արարածս իւր, եւ է. (Յճխ. ՟Զ։)
Որ զանչափ քո զբարերարութիւնդ շնորհեցեր քո արարածոց. (Շար.։)
Եդ երիցացոյց, արար զնա անդրանիկ արարածոց. (Եփր. կողոս.։)
cf. ԶՈՒԱՐՃԱԿԻՑ;
Դու ո՞ւմ եղեր տօնակից եւ զուարճահաղորդ, մինչ ամենայն արարածք ի խոր տխրութեան են։ (Սանահն.)
Առեալ նմանութիւն վասն ժուժկալութեան արարածոցս. (Ագաթ.) այս ինքն զի կարասցեն հանդուրժել հայել ի նա։
Ի վախճան կատարածի աւուրցն խաչահանութեան նորա։ Ոմն զխաչահանութիւն նորա եցոյց ի վերայ նորա. (Եփր. համաբ.։)
Որ տարածանէ՝ ափռէ ծաւալէ յիւրմէ զկայծակունս.
Ի փայլակնացայտ կայծակնատարած սեղանոյ. (Անան. եկեղ։)
Ի վերայ քո կայծակնատարած եւ շող աստուածութեանն երեւէր. (Գանձրն.։)
Իբր նապատակ հանդիսայարդար ի կատարած լրմանն գոչեաց. (Նար. մծբ.։)
Եւ այլազգ յարարածս.
cf. ՁՈՂԱՁԵՒ. գ. Կազմած ի ձողից, կամ ձեւելոյ ինչ մի տարածեալ ի ձողս.
Ոչ գոյ յաստուած բնութիւն արարած ի ներքսածական եւ ստացական. (Նանայ.։)
Այսպէս նեղութիւնակիր ամենայն արարածք ընդունայնութեան ծառայեցին. (Ագաթ.։)
Ոչ վասն որկորստութեան։ Որ արածէ զորկորստութիւն, անարգէ զհայր իւր. (՟Գ. Մակ. ՟Զ. 26։ Առակ. ՟Ի՟Ը. 7։)
Պատգամաւորութիւնս առ միմեանս առնէին, եւուխտադրութիւնս։ Այս ուխտադրութիւն հաստատուն կայցէ ի մէջ երկուց ազգաց մինչեւ ի կատարած աշխարհի։ Վստահ եղեալ յուխտադրութիւն ոստիկանին՝ դարձան ի հայս։ Ըստ ուխտադրութեան յառաջաբանին՝ եւ զյաբեթին արկցուք ձեռն ի գործ գրել. (Փարպ.։ Թղթ. դաշ.։ Ղեւոնդ.։ Սամ. երէց.։)
Պտղաբերութիւն կոչի արածանի (եփրատ գետի). (Փիլ. այլաբ.։)
Ծայրագոյն լուսոյ ծագումն.. . փայլակնատարած ճառագայթարձակ փայլմամբ. (Խոր. վրդվռ.։)
Վասն մեր ի խանձարուրս շարունակեցաւ վերարկօղն փայլակնատարած լուսոյն. (Զքր. կթ.։)
Փայլակնատարած շաւիղ. (Շ. տաղ.։)
Ցուցեալ ամենայն երկրաւորաց զքաջալերութիւն ամենայն մեռելոց յարութեան ... Մխիթարութիւն՝ քաջալերութիւն առ արարածս մատուցանէ. (Ագաթ.։)
Արարչակցութեամբն հոգւոյն Սրբոյ արար զարարածս ամենայն. (Խոսր.։)
Յոլով արմատս տարածանէ ի նիւթս հոգւոյ մերոց. եւ է օրինակ արմատարկութեան մեզ այսպիսի. (Վրդն. սղ.։)
Վատնեալ զհայրենի բարետոհմութիւնն խոզարած վարուք. (Սկեւռ. աղ.։)
Պղծեցեր զերկիրն ... մեղաց ոչ երբէք պղծի երկիր, քանզի արարածս պիղծ ոչ լինի. այլ՝ բարձրացուցանելով զիրսն ասէ. (Մխ. երեմ.։)
ἑκτένεια, εὑρήτης extensio, amplitudo Ընդարձակութիւն, լայնատարածութիւն. անապարփակ ծաւալք.
Գիտէր նա որպիսի կատարած առ դառնացութիւն նոցա (հրէից) իցէ. (Եփր. համաբ.։)
Զի մի՛ պատուօք ինքնակացութեան տգիտաց կարծին, որոց արարածն ի մովսիսէ ոչ ճառեցաւ. (Եզնիկ.։)
Ընդարձակ տարածութիւն.
հիմնեցոյց զհաստակառոյց լայնատարածումն գետնոյս ի վերայ մկանանցն ջուրց. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Բ։)
Այսօր ճառագայթազգեաց, կամ ճառագայթազգեստ երեւին ամենայն արարածք. (Ժմ. յն.։ Ճշ.։)
Զամենայն արարածս հրաւիրեն մեծաձայնութեամբ յերկրպագութիւն. (Կամրջ.։)
Զմիգախառն տարածումն շամանդաղատեսիլ ամպոյն. (Անան. եկեղ։)
Արուեստականք արարածք հեշտացուցանեն եւ զուարճացուցանեն զտեսաւորութիւնն. (Փիլ. այլաբ.։)
Որ երեւելի լուսով քո զուարճացուցեր զամենայն արարածս քո. (Ժմ.։)
Հանդերձեաց զօրեղ ցութեամբ զարարածոց իւրոց փրկութիւն։ Ամենակալ ինքնիշխանութիւն բոլոր էականութեան. (Նար. ՟Լ՟Դ. ՟Ծ՟Է։)
Որդին աստուծոյ մեռաւ, զի զմեռելութիւն արարածոց կենդանացուսցէ. (Ագաթ.։)
Ամենայն արարածք անզգայք՝ քրձազգածք եղեալ եւ պատմուճանապատառք՝ զերեր հարեալ տատանին. (Սանահն.։)
ԱՍՏՈՒԱԾԱՑՈՒՑԱՆԵԼ. ἑνθεόω, ἁποθέω reforo in deos, vel inter deos Հեթանոսաբար՝ է Դասել զոք կամ զարարածս ընդ չաստուածս, որպէս եւ պաշտել զախտս։
ԳԵՏՆԱՏԱՐԱԾ ԱՆԿՈՂԻՆ. ԳԵՏՆԱՏԱՐԱԾՈՒԹԻՒՆ. χαμεύνη, χαμευνία stibadium humi stratum, humilis et vilis lectus, humi cubatio cf. ԳԵՏՆԱԽՇՏՈՒԹԻՒՆ.
Զանձն տուեալ գետնատարած անկողնոց. (Ագաթ.։ Կորիւն.։)
Ոչ պահք, եւ ոչ գետնատարած անկողինք, եւ ոչ հսկումն. (Ոսկ. ես.։)
Գետնատարած անկողնովք (ճգնիլ). (Փարպ.։ Ոսկ. մ. ՟Ա. 11։ Վրք. հց.։)
Պահօք եւ աղօթիւք եւ գետնատարածութեամբ։ Յայնչափ գետնատարածութենէն. (Վրք. եփրեմ։)
Ընտրողականութեամբ արածին. զի զփուշսն թողլով՝ շուշանօք բուծանին. (Նար. երգ.։)
Տոհմ իմանալի՛ ի վերայ մեր եւ զհոգեւորականս որպէս ազգականս առ միմեանսունակութիւնս։ Որդին լրումն է ամենայնի՝ միահամուռ ունօղ զմիմեանսունակութիւն արարածոցն։ Տարերցս զմիմեանսունակութիւնս, զորս յօդաւորութիւնս ասէ։ Խառնումն աստանօր իմանալի՛ է զշնչակցութիւնսն, եւ զմիմեանսունակութիւն՝ զյօդաւորութեան պահպանօղն. (Մաքս. ի դիոն.։ (որ են հելլենաբանութիւնք անպէտք։))
θεοπλασία deiformatio, divina formatio Իբր Մարդեղութիւն բանին Աստուծոյ, որ ստեղծ ինքեան մարմին ի կուսէն, եւ գտաւ որպէս արարած ըստ մարդկութեան.
չի՛ք ի նոսա (յարարածս) ի բաց ընկեցիկ. (Լծ. կոչ.։)
Ի ՍՊԱՌ. ԻՍՊԱՌ. մ. εἱς τέλος, εἱς πέρας in finem, omnino Մնչեւ իսպառումն. մինչ ի կատարած. ցվախճան. յաւէտ. բոլորովին. ամենայն սարօք կամ մասամբք. բնաւին. ինչուան ետքը, բոլոր բոլորովին.
Ըստ նմին դրեաց եւ մեծն Խոսրով. ինքն է սկիզբն եւ կատարած. որպէս ասէ ի յայտնութեան Յովհաննէս, Ես եմ այբ, եւ ես եմ քէ։ Եւ Մարաթացին վարդան. Աստուած իմ Յիսուս Քրիստոս, որ ես այբ եւ քէ, այսինքն սկիզբն եւ կատարած։
Որ զամենայն արարածս յափի բովանդակեալ ունի։ Որ ի քում յափիդ են. (Նիւս. երգ. եւ Նիւս. կազմ.։)
ԵԼ, ելի. Վախճան. եւ Լրումն. կատարած. վերջ.
Զտօն կատարածի ելից տարւոյն. (Ել. ՟Ի՟Գ. 16։)
Արարածք, եւ ելք, եւ թիւք. (Սարգ. եւ այլն։)
Ահա ես երթամ մեռանիմ, եւ էրո՞ւմ են այս անդրանկութիւնք։ Էրո՞ւմ (կամ երո՞ւմ) են ինձ այս։ Էրո՞ւմ այսչափ՝ որ ոչ է ըմպելի՝ ջուր՝ տարածեալ է. (Փիլ.։)
Ո՛հ, չարաչար մանեցեր, եւ աւերեցեր։ Ո՛հ, քանի՞ պակասութիւն է մեզ եւ երկրի՝ մեկնիլն ի մէնջ սրբոյն մեծին անտոնի։ Զկնի խոզիցն ընթացաք. ո՛հ, եւ զխոզս արածեցաք. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Զո՞ր ինչ յարարածոցն բարի կարծիցեն, եւ զո՞ր չար։ Եթէ ինքեանք դիւի զոհս մատուցանեն, որո՞վք երեսօք զդիւապաշտսն հալածիցեն. (Եզնիկ.։)
Ձկտեցոյց տարածեաց դատաւորն (աստուած) զհարցանելն ի վերայ ամենեցուն, որ զի որսասցի ի նոսա զյանցուցիչն ամենեցուն. (Եփր. ծն.։)
Իբրու թէ ալի ինչ ի ներքոյ եզերացն բեկեալ տարածեցաւ. (Բրս. բարկ։)
Այս այր։ Այրս այս։ Զայրս զայս։ Վասն այսր բանի, կամ բանիս այսորիկ։ Քարինքս այսոքիկ։ Ի քարանցս յայսցանէ։ Որ ոչ յայսց արարածոց։ Զառնէս զայսմանէ։ Յայսմ գործոյ է շահ մեզ։ Պօղոս այս։ Բանիւքս այսոքիւք. եւ այլն։
Աստ վայելել։ Աստ մարմնաւոր պտղով, եւ անդ յարքայութեան։ Աստ կարծիս, եւ անդ կատարած. աստ խէթ, եւ անդ հատուցումն. եւ այլն. (Ագաթ.։ Նար. ՟Կ՟Է։)
Զամէն բանն, երբ կատարած լինի ի կոճակի, կթէ՛։ Բաներոյն բաղարջն. (Վստկ. ՅԱ։)
Իբրեւ զբոզ մի քարշեցին զքոյրն մեր։ Մի՛ լինիցի բոզ ի դստերաց իսրայէլի, եւ մի՛ պոռնիկ յուստերաց Իսրայէլի։ Որ զբոզս արածէ, կորուսանէ զմեծութիւն.եւ այլն։
Զեղջ եւ ապաշավ լինիցի առ ի գար հայելոյ իւր յուղիղ յարարածսն, զոր աղաւաղեալ կամակորիցէ. (Եզնիկ.։)
Գետ ելանէր յեդեմայ։ Որպէս թէ ի գետոյ անտի ելանէին։ Արածէին առ եզեր գետոյն։ Կայի յեզեր գետոյ։ Իբրեւ զբուրաստանս առ գետովք.եւ այլն։
Այս է գիր արարածոց։ Գրեա՛ զայդ առ ի յիշատակ ի գիրս։ Գիր ուխտին, կամ օրինաց։ Վասն այնորիկ ասի ի գրի, պատերազմ տեառն եւ այլն. (Թուոց. ՟Ի՟Ա. 14։)
Գիր առնէր, եւ ի հրատարակս տայր տարածանել։ Գիր հաստատել. եւ այլն. (՟Գ. Մակ. ՟Բ. 14։)
պ. տիյվ, տիվ, տէվ. δαίμων, δαιμόνιον daemon, daemonium Այս. ոգի չար. չար հրեշտակ. հոգեղէն արարածք ապստամբեալք յաստուծոյ՝ ընդ գլխաւորի իւրեանց, որ կոչի սատանայ, բանսարկու. ... ռմկ. սատանայ, դիւանք. (իսկ սանս. տէվա, աստուած).
Ի գետոյ անտի ելանէին եօթն երինջք, եւ արածէին ի խաղի անդ։ Ընկէց զայն ի մի առ ափն գետոյ։ Ի վերայ ջրադարձից եւ խաղից։ Անդ մարգագետինք եւ խաղք։ Եդից զգետս ի կղզիս , եւ զխաղս ցամաքեցուցից. (Ծն. ԽԱ. 2. 18։ Ել. Բ. 3. 5։ Ե. 19։ Ը. 5։ Ես. ԼԵ. 7։ ԽԲ. 15։)
ԿԻՐ կոչի առ բժիշկս եւ Ազգ ինչ սպիտակ արածի եւ խաղաւարտի։ Գաղիան. որպէս յն. ալֆօ՛ս. ἁλφός albus, et species albae vitiliginis.
Զի՞ հոգայցես կատարածի, թէպէտ եւ մօտ իսկ է. իւրաքանչիւր կեանք կարճ են, եւ մօտ ի վախճան. (Ոսկ. եբր.։)
Նոր արարած, մարդ, պատուիրան, օրհնութիւն. հոգի. սիրտ։ Անուն նոր։ Նոր Երուսաղէմ։ Նոր երկինք, եւ նոր երկիր։ Երգէին զերգս նորս։ Ի նոր ճաշակսն վայելեսցեն։ Նոր անձրեւօք կարկտի. եւ այլն։
Մինչ ի կատարումն արարածոց, ուր ընթացք արեգականն դադարին. (Շ. բարձր.։)
Մինչ պատանին էր, սագեր արածէր. (Հ=Յ. փետր. ՟Ա.։)
Զայսոսիկ տնկելով վեհքն առ մեզ նուազագունիցս. (Պղատ. տիմ.) (ուր վեհքն առդնին իբր արարչակիցք աստուծոյ ի նիւթեղէն արարածս)։ Զի՞նչ միաբանութիւն վեհիցս ընդ մարդկայինս իցէ բնութեան։ Վեհիցն ի բարկութիւն շարժել։ Վեհիցն արժանաւոր բարեբանութիւն պաշտամանց. (Պիտ.։)
Զլոյսն տարած եւ ցան. (Տօնակ.։)
αἱσχύνη, ἑντροπή pudor, verecundia Կիրք ամաչելոյ. (որպէս յաղաչելոյ՝ աղօթք, յարածելոյ՝ արօտ) շառագունութիւն դիմաց. պատկառանք՝ հանդերձ նշաւակութեամբ անձինն, կամ ընդ նախատինս իւր. խայտառակութիւն. խիպ. խպնիլը. խաղքութիւն. առ, հիճապ, ուտ, ութանմագլըգ, այպ, րէզալէթ.
Գողացաւ Յակոբ զսիրտ Լաբանու աներոյ իւրոյ։ Մովսէս արածէր զխաշինս Յոթորայ աներոյ իւրոյ։ Դարձաւ առ Յոթոր աներ իւր։ Աներ իւր՝ հայր աղջկանն։ Ասէ ցնա աներն իւր։ Առ Աննա՝ որ էր աներ Կայիափայի. եւ այլն։
Զքերովբէիցն զթեւսն տարածեալ ի վերայ գլխոցն եւ բովանդակ անձանցն (իբր մարմնոցն երեւելոց). (Խոսր. պտրգ.։)
Կոճն եւ ծալքն ծնգաց. ծունկք. ծունր. ուստի Ի ԳՈՒՃՍ ԻՋԱՆԵԼ կամ ՀԱՐԿԱՆԻԼ, ԿԱԼ եւ այլն, է Խոնարհիլ ծունր կրկնելով. ծունր դնել. տարածել զանձն կորացեալ անձամբ, գետնամեծեալ, եւ այլն πίπτω procido, ὁκλακώς curvatus, procumbens եւ այլն. չոքիլ չէօքմէք. ( ի պրս. չուկ).
Ո՞ ոքարածիցէ խաշն, եւ ի կկաթանէ խաշինն ոչ ուտիցէ։ Խաշն արօտի քո։ Ի վերայ խաշին արօտի քո։ Առաջնորդեցեր որպէս խաշին՝ ժողովրդեան քո։ Եղեն նորա խաշինք եւ անդեայք։ Զխաշինս պահեստի.եւ այլն։
զծփին եւ զշարժուն արարածս. (Կոչ. ՟Ե։)
ԿԱՐԳ ասի եւ յայլ գիրս Դասակարգութիւն հրեշտակաց, կարգաւորութիւն եկեղեցական աստիճանաց, մանաւանդ քահանայութիւն, եւ եպիսկոպոսութիւն. կրօնք միանձանց, եւ որոշումն ամենայն վիճակի մարդկան, եւ արարածոց առ հասարակ, եւ ամենայն բանից եւ գործոց։
Ի կատարածն կոյս թղթիս. (Սարգ. բ. պ. Զ։)
Տարածեալ զձեռս իւր ի խաչին. զի տարածեալ ձեռօքն ի գիրկս իւր ընկալցի զամենայն տիեզերս առ հասարակ. (Կոչ. ՟Ժ՟Գ։) (Ոճով ասի.)
Ծովային մկանունքն (յն. թիկունք) զգուշութեամբ ունի զնաւարկութիւնն (ի գարնան) տարածեալ ալեօքն. (Ոսկ. ծն. ՟Ա։)
ՍՊԱՌ, Ի ՍՊԱՌ. τέλος, πέρας finis, consummatio, terminus, ora. Սպանումն. սպառուած. լրումն. եզր. աւարտ. վախճան. կատարած.
Մնչեւ իսպառումն. մինչ ի կատարած. ցվախճան. յաւէտ. բոլորովին. ամենայն սարօք կամ մասամբք. բնաւին. ինչուան ետքը, բոլորբոլորովին.
Ըստ տարերց աշխարհիս. ստիքս աշխարհիս զարեգակն եւ զլուսին կոչէ, կամ զայլ ինչ մեծ արարած. իսկ ոմանք ստիքս զչորս տարերս ասացին. (Ոսկ. կողոս.։)
ՍՓԻՌ եւ ՍՓԻՒՌ. σποράς, σπαρτός sparsus, dispersus. (Արմատ Սփռելոյ. լծ. եւ յն. սփի՛ռա, սփօ՛ռա եւ թ. սէռփմէք ). Սփռեալ. ցիր եւ ցան. տարած. ծաւալեալ. համատարած.
Տարածն եւ սփիռ խանչումն (լուսոյ)։ Սփիռ եւ տարած լոյսն։ ժողովեաց զսփիռ լոյսն յանօթ արեգականն։ Զի աստուած ի չորրորդ աւուր ժողովեաց զսփիւռ լոյս, եւ երեւեցաւ արեգակն. (Փիլ. տեսիլ աբր.։ Խոսր.։ Տօնակ.։)
Յանապատի անդ սփիռ շրջին։ Սփի՛ռ տարածէր. (Վրք. հց. ձ։ Նար. յիշ.։)
ՍՓԻՒՌՔ կամ ՍՓԻՌՔ. գ. διασπορά dispersio. Սփռումն. տարածութիւն. ամենայն վայր կամ կողմն. եւ Ազգ ցրուեալ.
τέλος finis ἕσχατον, τελευταῖον extremum, ultimum. եւ ի սուրբ գիրս οὑρά cauda οὑραγία extremi agminis ductus. (հակառակն ձայնիս Առաջ). Վախճան. կատարած. աւարտ յետին կամ յետոյ կուսէ. եզր. սպառուած. յետին ծայր. յետակողմն. եւ Տուտն, տտուն. վերջին թեւ զօրու.
Ընդէ՞ր ի վերջէ յետ արարածոցս մարդն։ Ի վերջէ մարդն ցուցաւ։ Ի վերջէ զիս շտեմարանաց։ ԺԱՄԱՆԱԿԱՒ ի վերջէ։ Ի վերջէ կամ ի վերջ եկեալքն։ Զմեծագոյն ամբաստանութիւն ի վերջէ դնէ. (Նիւս. կազմ. ՟Գ։ Ածաբ. նոր կիր. եւ մակաբ։ Պիտ.։ Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ա։)
Տարր ժամանակիս։ Տարր գոյից կամ արարածոց։ Տարր արկածից։ Ի փոքուէ տարրէ. (Նար.։)
Որ ամենայն արածոց է տէր, յայրի օթէ։ Օթեա՛ առ մեզ խաղաղարար։ Չգոյր տեղի. եւ նոքա յայր անդր գնացին օթել։ Ո՛չ է պարտ ի չարազանդ մծղնէիցն տեղիս օթել ումեք։ Հուպ առ հանգիստ սրբոյն օթեալ. (Նիւս. երան.։ Ժմ.։ Իգն.։ Յհ. իմ. ատ.։ Շ. վիպ.։)
Աղաչանք առ Աստուած. (որպէս լինի եւ յամաչելոյ՝ ամօթ. ի ճանաչելոյ՝ ծանօթ. յարածելոյ արօտ) մաղթանք. խնդրուածք. պաղատանք. խօսք ընդ Աստուծոյ. եւ ուխտ սրտի առ Աստուած. որպէս եւ յն. եւխէ է աղօթք, եւ ուխտ. εὑχή, προσευχή, δέησις, ἰκετεία preces, precatio, oratio, petitio, supplicatio. տուա, տիլէք, նամազ, իպատեթ.
Մերթ՝ չծնեալն յարարածս կատարելապէս, այլ՝ վիժեալ անկատար.
Զօրէն անհիմն տան անկայ սասանմամբ տատանէ։ Յանկայ եւ յարածուփ գարշութիւն երեսաց. (Պիտ.։)
Ի վեր քան զերկինս, եւ քան զանկէտ եւ զանսահման բնութիւն տարեղէն արարածոց. (Ագաթ.։)
Անփակ փափագմամբ միշտ համբուրեցեալ։ Իբր զմտաց անփակ սրութիւն ընդ ամենայն արարածս հետեւեալ լցին. (Նար. ՟Ղ՟Գ. եւ Նար. առաք.։)
τέλος finis, terminus, κορωνίς summitas լծ. եւ նոյն ընդ Վերջ. վախճան. ծայր. կատարած, յանգ, եւ կատար իբր պսակ, գլխաւորումն. բովանդակութիւն.
Ասին դկղաթայ եւ արածանւոյ աղբիւրքն բղխել ի հայոց լերանցն. (Փիլ. լին. ՟Ա. 12։)
Փառք նմա ի բոլորս եւ ի մասունս արարածոց. (Վրդն. ծն.։)
Գիծ բոլորին անդրէն ի սկզբանն ունի եւ զկատարածն. (Լմբ. սղ.։)
Արա՛ ասէ նկարս, եւ այն եւս բոլոր է. եւ ոչ ունի սկիզբն, եւ ոչ կատարած։ Լեառնն մեծ՝ փոքր ձեւանալ թուի (ի հեռուստ), եւ բոլոր։ Բոլոր իրի ոչ սկիզբն գտանի, եւ ոչ կատարած, որպէս Աստուծոյ. (Վրդն. ծն. եւ Վրդն. ել.։)
Վառեալ եւ թաղիւ կաճեայ՝ բոլորով ամենեւիմբ պարածածկեալ՝ շահատակէր. (Խոր. ՟Գ. 9։)
որ եւ յն. բառիւ Բոբողոն ասի. βούβαλος, βούβαλις bubalus, -la;
bos vel vacca sylvestris Ազգ արջառոյ՝ յաղթանդամ, ջրասէր, հասարակօրէն սեւաստեւ, եւ գալարածոյ եղջերբք.
Արածէր ի վայրի իբր անասուն ընդ գոմշոց (կամ գոմիշոց, կամ գոմիշաց)։ Տեսի ջոկս գոմշաց. (Վրք. հց. ՟Ի՟Ա։)
Որ լինելոց էր առ եղեռանէ նմա եւ արարածոցն իւրոց։ Եւ զայն ո՛չ եթէ առ եղեռանէ ինչ լեալ ասեմք մարդոյն, այլ վասն լաւութեանց։ Ընդ աւազակուտ տեղիս դիմել զընկերն ոք տեսանիցէ, եւ ասիցէ, թէ եղեռն գտանէ. (Եզնիկ.։)
Եթէ հայրն յորդւոյն արարածս ոչ խնայեաց ... որդին զիւրսն զիա՞րդ ոչ զընդայցէ. (Եզնիկ.։) Այլ առաւել տրական խնդիր առնու իբր չէզոք.
Յորժամ արարածս ահիւ եւ դողութեամբ թնդի եւ շարժի. (Մաշկ.։)
Ժողով անօրինաց խծուծ կուտեալ(կամ վուշ դիզեալ), եւ կատարած նոցա՝ բոց հրոյ. (Սիր. ՟Ի՟Ա. 10։)
Փոխանակ գրելոյ Կապպար. ռմկ. Կապրցախ. յն. լտ. քա՛բբարիս. κάππαρος , καππαρίς capparis. թ. քէպէր, քէպէրէ. վր. կապարխ. Փշոտ բոյս, կամ թուփ՝ ճանկաւոր փշովք, տարածեալ յոյժ ընդ գետին։ Նոյնանուն է եւ պտուղն դառն որ եփելով, եւ յաղ ի քացախ պահելով լինի ախորժահամ.
Թանձրասցի մարախն, եւ տարածեսցի կապարն. (Ժող. ԺԲ. 5.) (ուր ոմանք առանց հայելոյ ի բնագիրն եւ յայլ թարգմանութիւնս՝ արճիճ իմացան վրիպակաւ։)
Տարածեսցի կապարն, որ են մեղաւորք փշալից ժահահոտ. եւ զի խոտն կապար տարածանի ընդ երկիր եւ ոչ բարձրանայ. այսպէս եւ մեղաւորքն առ երկիրս նման. (Տօնակ.։)
Կապարն խոտ է դաշտի, որ ընդ երկիր տարածի. (Ոսկիփոր.։)
Իբրեւ զարածու յերամ կաքաւուց խոյանայր։ Նման արծուոյ՝ յորում ժամու ի կաքաւուց երամ սլանայր. (Խոր. ՟Բ. 45։ Փարպ.։)
Քազի հարած է, բորոտութիւն գլխոյ է։ Տեսանիցէ զարած հարածոյն. կամ զարած հարածին։ Տեսիլ հարածոյն։ Ըստ ամենայն արածոյ եւ բորոտութեան եւ հարածի. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Գ. 30։)
ἧχος, κραυγή, σημασία, φήμη rumor, vox, sonitus, clamor, fama, laus եւ այլն. Ձայն հնչեցեալ գովութեան կամ ուրախութեան ցհեռաւոր տեղիս. համբաւ. բարեհամբաւութիւն. անուն կամ հնչիւն տարածեալ. հանդէս. նշան. ազդ, լու.
Ամարի անօսրանաս եւ տարածիս, ձմերի թանձրանաս եւ պնդիս. (Պիտառ.։)
Հոգայ եւ ի սակս հօտի խաշանց, նախրաց եւ եզանց։ Մինչ մանուկ էի, արածէի զնախիրս ընդ այլոց մանկանց. (Վրք. հց. ՟Գ. ՟Դ։)
Հաղորդեցուցանեն կենսացուցիչ մարմնոյ եւ արեան. որ եւ պաշար առ Աստուած ուղեգնացութեանն յիւրաքանչիւր ելս կատարածի կենաց. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
ՍԱՐԱԾ ԱՄԱՆ. կամ Սերեկեալ, եւ կամ մանաւանդ որպէս ռմկ. սրըլը, ապիկած։ (Վստկ. ՟Մ՟Ղ՟Զ։)
Ըստ տարերց աշխարհիս. ստիքս աշխարհիս զարեգակն եւ զլուսին կոչէ, կամ զայլ ինչ մեծ արարած. իսկ ոմանք ստիքս զչորս տարերս ասացին. (Ոսկ. կողոս.։)
σπείρω մանաւանդ διασπείρω spargo, semino, sero, dispergo σκορπίζω , σκεδάζω, ἑκτείνω extendo ἑκπετάζω expando, distendo. (սփռել, մանաւանդ ըսփռել. ի ձայնէս Սփիռ, սփիւռ. որպէս եւ ռմկ. փռել. յն. ըսփի՛ռօ. լտ. ըսփո՛ւռկօ, եւ այլն) Սփիւռ տարածել. ծաւալել. պարզել. ցրուել. ցանել. սերմանել.
Եթէ սփռեսցի ընդ մորթն, պղծեսցէ զնոսա քահանայն։ Սփռելով սփռեալ իցէ արածն ընդ մորթն։ Սփռեալ իցէ արած տանն ընդ որմս տանն. եւ այլն։
ἁγκωνίσκος parvus cubitus, catenatio, commissura, flexus brachii. Զօդ արմկաձեւ. ճարմանդ. աղխ պարզեալ, եւ որպէս բազուկ տարածեալ խոտորնակի. չափրաստ, գօլ.
Ոչ գիտէին զվայելն միանգամայն ընդ օգտիւ ոգւոցն կազմեալ պատրաստեալ։ Ե՛կ եւ վայելեսցուք. ո՛ վայել, որ զերկունս ցաւոց նիւթէ։ Զարարածոցս վայելն ի չափ ձգէ օրէնքն. (Փիլ. իմաստն.։ Լմբ. առակ. եւ Լմբ. իմ.։)
Վառեցէ՛ք ի ձէնջ արս՝ ճակատել առաջի տեառն ի վերայ մադիամու։ Զմի մի ի նոցանէ առաւել վառէր մխիթարութեան բանիւք՝ քան զինուքն։ Առցէ սպառազինութիւն զնախանձ իւր, եւ վառեսցէ զարարածս առ ի խնդրելոյ զվրէժս ի թշնամեաց։ Վառեցարուք անցէ՛ք առաջի եղբարց ձերոց։ Անցցեն վառեալք եւ կազմեալք առաջի տեառն ի պատերազմ։ Անցցէ ձեր ամենայն վառեալ ընդ յորդանան։ Վառեալք զինու։ Արքն վառեալք։ Վառեսցարու՛ք պատրաստեցարու՛ք։ Քրիստոսի չարչարիլն մարմնով վասն մեր, եւ դուք ի նոյն միտս վառեցարու՛ք.եւ այլն։
Հանել յերկաթեղէն տապակ։ Տապակս եւ հուր ի մէջ բերէին։ Տապակ հրացուցանել։ Տարածեաց զինքն ի վերայ հրացեալ տապակին։ Սուրբ վկայուհին կայր ի վերայ եռանդան տապակին. (Խոր. ՟Բ. 12։ Եւս. պտմ. ՟Ը. 5։ ՃՃ.։)
Յորժամ արածին ոչխարքն, մի դադարեսցէ հովիւ փողել բանիւք. (Կլիմաք.։)
Յայտ առնեն մեզ՝ եթէ արարածք են, օգտելով եւ վնասելով. (Յճխ. ՟Դ։)
Որթն զարդարեալ զստեղն ի վայելչութիւն երկայն ձգմամբ աղուրեաց՝ պատատմամբ գնդակաց՝ տարածեալ տերեւովքն. (Փիլ. լիւս.։)
Անզգայ արարածք. (Ագաթ.։)
Զի մի՛ անժոյժ եղեալ կիզցին արարածք. (Ագաթ.։)
Անիմաց է յամենայն արարածոց. (Ագաթ.։)
ἁνήνυτος. qui perfici nequit, infectus. Որոյ չիք վճարումն կամ կատարումն. անզրաւ. անվերջ. անկատարած. անվախճան. անեզրական. դիւքէն մէզ, նիհայէթսիզ.
Կանխաւ արագեալ յառաջ քան զօրն կատարածի։ Արագեսցէ՛ փրկութիւնդ. (Նար. ՟Կ՟Զ. ՟Ղ՟Գ։)
Արածեցից զխաչինս քո Ո՞ւր արածիցեն։ Միթէ հովիւք զանձի՞նս արածեն. ո՞չ հովիւք զխաչինս արածեն։ Արածեա՛ զուլս քո. եւ այլն։ (Որպէս եւ նմանութեամբ ասի.)
Դու արածեա՛ զտուն դաւթի. (՟Գ. Թագ. ՟Ժ՟Բ 16։)
Արածեա՛ զգառինս իմ ... արա ծեա՛ զոչխարս իմ։ Արածեցէ՛ք որ ի ձեզ հօտդ է Աստուծոյ. եւ այլն։
Արածօղս զերամակս զազիրս. (Նար. ՟Ծ՟Զ։)
Արածիցէ ոք զանգ կամ զայգի. (Եւ. ՟Ի՟Բ 25։)
ԱՐԱԾԵՄ, կամ ԱՐԱԾԻՄ. հ. καταβοσκέω, ἑπιβοσκέω depasco, -or Ճարակիլ յարօտս. ուտել. եւ Ծախել. լափել տարածմամբ. արծիլ.
Թոյլ տացէ խաչին իւրում արածել զանդ այլոց, կամ զգեղեցիկ արօտսն. (Եւ. ՟Ի՟Բ 5։ Եղեկ. ՟Լ՟Դ 18։)
Երէ վայրի արածեցաւ ի մէջ գազանացն զմարմնոյ կեանս, եւ զհոգեկան բարեգործութիւնս։ Որք արածիմք ընդ ամենայն տիեզերս զիւրն մարմին։ Զայն արածի բանական հոգիս. (Լմբ. սղ.։)
Զսիրտս ծուլացելոց անմաքուր դեւք արածեսցին. (Գէ. ես.։)
Ծածկեաց զամենայն մարդիկն ախտն փութապէս անվրէպ՝ որպէս հուր զտունս արածելով. (Նիւս. ի սքանչ.։)
Արածեաց հուր զշինուածս նոցա. (Ագաթ.։)
Զապականութիւն՝ որ տակաւին արածէր զմարմին նորա։ Թէ ի դնել սպասուցն մերձեսցի մուկն, եւ արածեսցէ ի նշխարոյն. (Կանոն.։)
Նմանութեամբ ասի, ԱՐԱԾԵԼ ԶՀՈՂՄՍ, կամ ԶՈՐԿՈՐՍՏՈՒԹԻՒՆ, կամ ԶԲՈԶՍ, իբրու Հետամուտ լինել. զհետ երթալ. զրահետ վարիլ. որպէս անասունք թափառին ի ճարակս։ (Առակ. ՟Ի 12։ ՟Ի՟Ը 7։ ՟Ի՟Թ 3։)
Ի սկզբանն (սատանայ) թոյլ տայ ընթացիցն, եւ աչօքն արածէ. այսինքն հետազօտէ։
Որ զանարատ բազուկս քո տարածեցեր ի խաչին։ Տարածեաց զբազուկս իւր եւ ընկալաւ զնա. (Շար. (որ եւ Օրին. ԼԲ. 11. վասն արծուոյ ասի, զթեւս իւր)։)
Զմարմնապարար սեղանովն զիւրն տարածեսցէ բազուկս. որ է ձգել զձեռս ի սեղան անյագաբար. (Յհ. իմ. ատ.։)
Բնական բարոյից ընտանի սովորութիւնք (յամենայն արարածս) այլ ընդ այլոյ յեղանակեցան. (Նար. խչ.։)
Գունակարածանւոյ. (Եւս. քր. Ա։)
ԵԼԱՆԵԼ. Յարածիլ, հռչակիլ.
γενητός factus, creatura Եղեալ կամ գոյացեալ ի ժամանակի. արարած. ստեղծուած. եւ Արարածական. ստեղծած, ոչնչէ եղած.
Կրկնեսցի արածն, եւ երեւեսցի ի տանն. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Դ. 43։)
μακρός longus, prolixus Տարածեալ յոյժ ընդ մի գիծ քանակի, ժամանակի, եւ տեղւոյ. որպէս առաւելեալ քան զլայնութիւն, հեռաձիգ. երկան.
Զհամատարած յուզմունս զնստեալ ցամաքեցոյց. իմա՛ զնստուցեալ. (Երզն. մտթ.։)
Զի մի՛ գուցէ վրիպեսցէ ի տենչալի եւ յ՝ղձալի կատարածէն. (Փիլ. այլաբ.։)
Թեփո՛ւկ է՝ տարածեալ ի մորթ մարմնոյ նորա, սուրբ է. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Գ. 39։)
Յայնժամ ամենայն արարածք ահիւ եւ դողութեամբ թնդիւն առնուն. (Մաշտ. ջահկ.։)
Որոշեալ զատեալ է մեկնեալ է յընդ արարածս ի խառնակ հաւասարութենէ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Ընդ դարմանելոյն՝ խնամիչ։ Խնամիչ կարդաց հոլովման արարածոց. (Նար. ՟Խ՟Թ. ՟Ժ՟Դ։)
Եկաց ի ծննդենէ։ Դժուարածին եղեւ ի ծննդեանն։ Ժամանակ ծննդեան յամուրաց։ Ոչխարի եւ արջառոյ ծնունդ արձակեալ է (այսինքն սկսեալ են ծնանել զգառինս եւ զորթս). եւ այլն։
Ծննդեամբ յառաջ են արարածք քան զադամ. (Մծբ. ՟Ժ՟Զ։)
ԾՆՈՒՆԴՔ, կամ ԳԻՐՔ ԾՆՆԴՈՑ. որ եւ ԱՐԱՐԱԾՔ ասի. γένεσις genesis
Առաջին մատեանն աստուածաշունչ գրոց, ուր պատմի լինելութիւն արարածոց, եւ ծնունդք նախաստեղծին։ (Ծն. մակագր։)
Իսկապէս ծրարեցաւ յորովայնի կուսին։ Ի խօսուն արարածս անվնաս ծրարեցաւ. (Պետր. սիւն. ի կոյսն.։)
Այնպէս կարգէ զաշխարհէ եւ զարածացոց, որպէս օրենքն ասեն. (Եզնիկ.։)
Արարածն զարարիչն պատուէ, եւ ի նորա սպաս եւ ի պաշտօն հարկի. (Խոսր. պտրգ.։)
Բազկատարած հեղուսիւք ընդ փայտի բեւեռեալ. (Զքր. կթ.։)
Ի հրաձեւ տեսակ՝ անուշահոտ բուրմամբ լցան արարածք, եւ սրբեցան վարուք. (Տաղ.։)
Ի ներքոյ հաստատութեանն։ Ի ներքոյ երկնից։ Ի ներքոյ թզենւոյն։ Ի ներքոյ կաթսային այրեսջիք։ Նեցուկ ի ներքոյ նորա։ Ի ներքոյ քո մէցս տարածեսցեն, եւ ի վերայ քո որդն յարկցի.եւ այլն։
Նօթճելով պատմեն (արարածք) զհոյակապ նազաբանութիւն պանծանաց (գարնան). (Պիտ.։)
ՇԱՂԿԱՊ. κολοφών fastigium, summa manus, finus. Յօդ լրման. աւարտ. կա տարած բանի.
Որ հովուէն ի մէջ շուշանաց։ Որ արածիցին ի մէջ շուշանաց։ Շրթունք նորա շուշանք՝ բուրեն զմուռս լիութեան։ Բունն (աշտանակին) եւ ստեղունքն եւ սկահքն եւ գնդակքն եւ շուշանքն անդստին ի նմանէ իցէ.եւ այլն։
Ընկերաբար գայիր ի պայքար։ Այսչափ երկայնաբան լինել ընդ ձեզ պայքարու։ Ոչ ինչ մտանեմ ես ի պայքար ընդ քեզ վասն բնութեան արարածոցս։ Ընդ աթենացիսն վիճէին պայքարաւ. (Եղիշ. ՟Բ. ՟Ը. եւ Եղիշ. յառաք.։)
Օդքս՝ զոր Աստուած արար, զամենայն արարածքս միանգամայն պաշտեն. (Կոչ. ՟Ժ՟Ը։)
Նախ պարտ է մարմնաւոր կենօքս վաստակել ի դպրոցի պնակըտօք՝ արարածովքս։ (Ենովս) գրեաց զայս, զի պահեսցին ի պնակիտսն. ի ջրոյն՝ պղինձն մնայ ասէ, եւ ի հրոյն՝ թրծեալ աղիւսն խեցեայ. (Վրդն. ծն. եւ Վրդն. պտմ.։)
ՍԿԻԶԲՆ ἁρχή (լծ. առաջ. արշ. նախ). initium, principium. գրի եւ ԻՍԿԻԶԲՆ, ԻՍԿԶԲԱՆ եւ այլն, զոր տեսցես. Սկսումն. առաջին ծագն ամենայն իրաց. աղբիւր. արմատ. հիմն. գլուխ. նախկին տեղին եւ ժամանակ. (որում հակադիր Կատարած). սկիզբ.
Ի սկզբանէ արար աստուած զերկին եւ զերկիր։ Եւ եղեւ սկիզբն թագաւորութեան նորա բաբելովն։ Դու զօրութիւն իմ եւ սկիզբն որդւոց իմոց։ Ամիսս այս եղիցի ձեզ սկիզբն ամսոց։ Սկիզբն աւետարանի։ Ես եմ սկիզբն եւ կատարած, առաջին եւ վերջին։ Ի սկզբանէ աշխարհի.եւ այլն։
Ամենայն ուրեք սկիզբն եւ առաջքն դժուարինք են. եւ եթէ սկիզբն առնիցեմք, ամենայն ինչ հարթ եւ դիւրին լինիցին։ Ոչ եթէ սկիզբն միայն պիտոյ է պայծառագոյն, այլ եւ կատարածն եւս առաւել լուսւորագոյն։ Որ զառաքինութեան կատարումնն ընդ սկզբանն ոչ միաբանեն, եղծանեն եւ կորուսանեն զամենայն. (Ոսկ. եբր.։)
Եղեւ սպիտակ. եւ երեւէր ի գաւազանսն՝ սպիտակն զոր քերծոյր՝ նկարէն։ Մազ արածին ի սպիտակ դարձեալ իցէ։ Պաղպաջն սպիտակ իցէ։ Մազ սպիտակ։ Եղիցին ձորձք քո սպիտակք։ Հանդերձ նորա սպիտակ իբրեւ զձիւն։ Եւ քան զձիւն սպիտակ եղէց. եւ այլն։
Եւ արդ մի՛ ինչ վերտեսցին, որ արարածոցս երկիրպագանեն, թէ զսատանայի կամս ոչ առնիցեն. (Եզնիկ.։)
(ՏԱՊԱՍՏ 3) ՏԱՊԱՍՏ ԱՆԿԱՆԻՄ. καταστρώννυμι consternor, prostratus jaceo. Անկանիլ տապալմամբ, կամ որպէս սփռոց տարածիլ ի գետնի. մեռեալ դնիլ. փռուիլ. մեռնիլ.
(ՏԱՊԱՍՏ 3) ՏԱՊԱՍՏ ԱՆԿԱՆԻՄ. καταστρώννυμι consternor, prostratus jaceo. Անկանիլ տապալմամբ, կամ որպէս սփռոց տարածիլ ի գետնի. մեռեալ դնիլ. փռուիլ. մեռնիլ.
Փոխանակ բազմադիմի անկողնոցն՝ փրիսայիւք ի վերայ գրկրի գետնատարած լինէին. (Փարպ.)
Ի խոտաբուխ խաւարածին այծեաց օդափառ կորզեալ շարամանեալ սաղաւարտօք. (Մագ. ՟Ծ՟Ա։)
εὑλογέω benedico. Բարեբանիլ. գովել. մաղթել կամ կամիլ ումեք զբարիս. սուրբ եւ նուիրական համարել կամ առնել. ուստի՝ Օրհնել աստուծոյ զարարածս՝ է բարիս խոստանալ եւ շնորհել, եւ սրբել զնոսա.
Որթն զարդարեալ զստեղն ի վայելչութիւն երկայն ձգմամբ աղուրեաց՝ պատատմամբ գնդակաց՝ տարածեալ տերեւովքն. (Փիլ. լիւս.։)
Հովիւ արածօղ այծից. քէլի չօպանը.
Զայծարածն կամ զհովիւն. (Մագ. ՁԱ։)
Հովիւ էի ասէ, եւ այծարած. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Թ.)
Անդ այծարա՞ծ է՝ թէ դիւարած. (Մամիկ.։)
Այցելես միշտ յարարածս քո. կամ այցելու ես միշտ արարածոց քոց. (Ժմ.։)
ՅԱՆԿՈՒՄՆ, կամ ՅԱՆԳՈՒՄՆ, յանգման. որպէս ի յանգումն, ցկատարած, ի վախճանի. յաւարտ.
Ոչ վայրապար եւ այն ասի, թէ անդիորդաց ունին միտս խորհրդոյ՝ արջառացն դասակք, եւ հօրանք՝ այծարածաց, եւ հօտքն՝ հովուաց։ Յառաջախոհ լինի մարդ՝ որդւոց, եւ անդւորդ՝ խաշանց. (Փիլ. լիւս.։ եւ նխ. ՟Ա։)
Զիա՞րդ ոչ են յոյժ ամբարիշտք եւ անիմաստք, որք արարած ասեն զորդի. (Կիւրղ. գանձ.։)
Առնել զբանաւոր արարածն ի մէջ անբան անխօս՝ անիմաստ արարածոց. (Ագաթ.։)
Եւ անկատարած. անվերջ. եւ անել. նիհայէթսիզ. չըգմազ.
Գետնատարած անկողնօք, կամ անկողնոց. (Կորիւն.։)
Անջրպետ ի մէջ կռոցն արկանելոյ վասն ասէ զմին։ Զսրբութիւնն առանձնակի հոգւոյն տալով, անջրպետ ի մէջ արկանելոյ է արարչական հոգւոյն եւ արարածի. (Սարգ. յկ. ՟Է։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ա։)
Իբրու շիջեալ երեւիլ, կամ անգործ մնալ. մարածի պէս երեւնալ.
Տարածին, եւ ոչ ըստ արտուղի անկանին. (Ագաթ.։ եւ Յհ. կթ.։)
Չի՛ք արարածս գոյաւոր, որ ոչ է ստեղծուած ճշմարիտն աստուծոյ. (Շ. թղթ.։)
ԳՈՅԵՂԷՆՔ. գ. Գոյացեալ բնութիւնք. արարածք. եղականք.
Լիով գրկաւ, գրկաւ չափ (լարեալ աղեղն, կամ տարածեալ գութ սիրոյ).
Արածօղ զդեւս, կամ ընդ դեւս.
Այծարա՞ծ է, թէ դիւարած. (Մամիկ.։)
Զամենայն գայ դղրդել։ Ի գալստեան նորա (իւրում) դղրդէ զամենայն։ Այնպէս դղորդէ զարարածս. (Ոսկ. ես.)
Երկիրս այս ընչեղէն է. իսկ որդի աներեւոյթ է, որոշեալ յարարածոց. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։)
Թեւօքն պարածածկութիւ ի թնդմանէ առ նոսայն թերաքամ գիտնականութեամբն եղեալ. (Ոսկ. յհ. յիշատ.։)
Եղիցին լուսաւորք.. . ի նշանս եւ ի ժամանակս եւ յաւուրս եւ ի տարիս։ Զըսկիզբն եւ զկատարած եւ զմէջ ժամանակաց, զշրջանաց փոփոխումն, եւ զշրջել ժամանակաց։ Ոչ է ձեզ գիտել զժամս եւ զժամանակս. եւ այլն։
Կամ որպէս Օրհաս, կատարած կենաց.
Վարդապետէլվասն երկուց աշխարհաց հաստատելոց ի բարերարէն աստուծոյ, իսկզբան եւ կատարածի, վասն անցաւորիս եւ յաւիտենական մշտնջենաւորին. (Ագաթ.։)
Տարածեսցէ մովաբ զձեռս իւր իբրեւ զլուղորդ. (Գէ. ես.։)
Յեկեղեցիսըն խաւարած՝ յայնժամ վառի լոյս կանթեղաց. (Շ. եդես.։)
Ամենայնն խաւարած մնան, մինչչեւ է դա լուսաւորեալ. (Լմբ. սղ.։)
(Արեգակն եւ լուսին ի կատարածի) պայծառանան ըստ մարգարէութեանն, եւ կանգնին. (Երզն. մտթ.։ որպէս ռմկ. կանկ առնուլ։)
Դառնալ ի կոտորածէ թագաւորաց։ Գործել մեծամեծ կոտորած, կամ բազում կոտորածս զօրաց կամ քաղաքացւոց։ Կոտորած քաղաքի, կամ տղայոց եւ ծերոց։ Կոչեաց զտեղին կոտորած ծնօտի։ Արածեա՛ զխաչինս կոտորածի (այսինքն կոտորելիս).եւ այլն։
Զգլուխս պարսպին ածեալ ի կիրճս դժուարածս քարանձաւին՝ ի համբոյրս միմեանց մերձեցուցանէ. (Արծր. ՟Ե. 7։)
Եւ զխաւարին արարած (լինելութիւն՝) հասարակ ընդ այնս ետ իմանալ. (Կիւրղ. ծն.։)
Զհողմս արածէ. այսինքն որ սնոտի յաւիտենիս միայն զկնի հոլովեալք են. (Համամ առակ.։)
cf. ԽԱՇՆԱՐԱԾ.
Հովւիք առաքինիք հօտարածք յարօտս բարիս. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Որսասէր նետողացն, եւ հօտարած բացօթեգացն. (Փարպ.։)
ՁԵՌՆԹԱՓ ԼԻՆԵԼ. Տարածել զձեռն. ձերն արկանել. ձեռք երկնցընել. եւ բոլոր ձեռքին ուժը թափել.
Ինձ առ ուլու մակաղեսցի։ Եղիցի իբրեւ զհօտ մակաղեալ։ Նոքա արածեսցեն, եւ մակաղեսցին։ Երեք հօտք խաշանց մակաղեալք ի նմա. (Ես. ՟Ժ՟Ա. 6։ ՟Ի՟Է. 10։ Սոփ. ՟գ. 13։ Ծն. ՟Ի՟Թ. 2։)
Նաեւ մովսէս ոչ մօտակաց ինչ էր աստուծոյ, յորժամ զարարածս առնէր. (Ոսկ. ես.։)
Նաեւ մովսէս ոչ մօտակաց ինչ էր աստուծոյ, յորժամ զարարածս առնէր. (Ոսկ. ես.։)
Միտք զբաղեալ յածին ընդ զգալի արարածոց յածմունս (յերկինս եւ յերկրի)։ Զաստեղացն յածմունս. (Պիտ.։)
Յոյժ առաւել քան զարարածոց բնութիւն յամառկո՛տ է մարդկան անձնիշխանութիւն. (Գէ. ես.։)
ՇԱՐԱԾԵԼ. Կարգաւ ածել. շարակարգել.
Նոյն գունակ եւ զղուկայ ազգաբանութիւնն գտցես շարածեալ ի վերջէ յառաջ. (Արծր. ՟Ա. 1։)
Ի նմին յամառութեան կան՝ զամենայն ինչ կենդանի եւ շնչաւոր համարելով։ Եդ կրօնս պիթագորաս զշնչաւորաց միս չճաշակել։ Ամենայն արարածոց՝ շնչաւորաց եւ անշնչից. (Եզնիկ.։)
Կապպար խոտ կայ սեւ եւ փշուտ, ընդ երկիր տարածանի՝ չարասիրացն նշանակ. (Տօնակ.։)
Յղեաց զնա յագարակ իւր՝ արածել զխոզս. վասն զի այսպէս պատուեն դեւք զպատուիչս իւրեանց։ Պատուիչքն կարիցեն մերձենալ առ աստուած. (Ոսկ. ղկ. եւ Ոսկ. ես.։)
Ըստ այսոցիկ նովիմբ եւ յինքեան պարածեալ զսա գործեաց՝ բոլորիւ շարժիլ դարձմամբ. (Պղատ. տիմ.։)
Կատարած մտացն եւ բառիցն եւ պարաւորոցն (եսսեանց՝) բարեպաշտութիւն. (Փիլ. տեսական.։)
ՊՐԿՈՒՄՆ. Պարզուած օդոյ՝ տարածմամբ եւ ձգտմամբ.
Ոչ փակեցայց ի խաւարի, զի եւ օդն սգակից լինիցի ինձ։ Արարածք օդակից եղերուք ինձ։ Սգակից մարիամանացն լինելով. (Ածաբ. մակաբ.։ Սարկ. աղ.։ Տօնակ.։)
Սգակցեն ամենայն արարածք, ողբան, հեծեն. (Տօնակ.։)
Ի քէն արարած, յոչնչէ ստեղծած, բանիւ գոյացած. (Գանձ.։)
Տեսեալ զքեզ ի բեմբ վեհագոյ՝ բազկատարած ընդդէմ սեղանոյ։ Եւ տապանին նոյեան վեհագոյ։ Եւ տաճարին գտեալ վեհագոյ. (Գանձ.։)
Ապա թէ անդէն ի տեղւոջն կացցէ փայլիւնն, եւ ոչ տարածանիցի, սպի կեղոյն է։ Փայլիւն ինչ, կամ մազ սպիտակ։ Փայլիւն փայլածուն լսնացեալ. եւ այլն։
Քեզ քաղցրութեան յիշատակ, եւ ինձ մաղձ քացախեալ ի կատարածի. (Նար. ՟Ի։)
Հային ի կամս ակնարկելոյ արարչին իւրեանց։ Ակնարկելովն արար զամենայն արարածս։ Ակնարկելով արարչին ընկալան զզարդ։ Ակնարկեա՛ միշտ զօրեղ՝ փախնուլ չարութեանցս որ յիս. (Եղիշ. ՟Բ։ Ագաթ.։ Պիտ.։ Նար. ՟Հ՟Ը։)
Յակնարկել քո յարարածս՝ յիշեա՛ եւ զիս. (Ժմ.։)
Զայնպիսի յանցաւորացն ակնարկէ։ Զառաքելոցն ակնարկես ... Զկատարածէ աշխարհիս ակնարկէ։ Ակնարկեաց եւ վասն կենդանարար Աւետարանին իւրոյ. Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Դ։ Գէ. ես.։ (Ագաթ.։)
Խնամք Արարչին ոչ թողին անդարման զարարածս իւր. (Յճխ. ՟Թ։)
Անդրանիկ ամենայն արարածոց" Քրիստոս՝ ըստ մարդկութեանն նախկին դիտեալ որպէս նպատակ եւ վախճան ամենայնի. իսկ ըստ Աստուածութեանն՝ Արարիչ ամենայն արարածոց՝ նախայաւիտեան Բանն Հօր։
Անեղ օրինակաւ. ոչ գոլով արարած.
Անքնին եւ անպատում է առ արարածս իւր։ Անպատում բարիք։ Ի տեսիլս անպատումս։ Առեալ զանպատումն ի պատմել. (Ագաթ.։)
(Վասն հրեշտակաց) անպատում եղեալ մովսեսի, զի մի՛ ընդ անզգայ արարածքս համարեսցին. (Ագաթ.։)
Աստուծոյ զպաշտօնն եւ զերկրպագութիւննա ռանձնակ մատուցանել, որպէս արարած՝ արարչի. (Սարկ. պատկ.։)
Զխաղաղութեանն բարիս զամենայն ամենեցուն առատաբար մատուցանելով։ Յիւրմէ իմաստութենէն, զոր առատաբար մեծութեամբ տարածեալ սփռեաց. (Փիլ.։)
Աստի՛ է զայրումն բարկութեան, եւ աստագո՛յն է քան զամենայն բոց տարածեալ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա 3։ (վրիպակ է տպ. եւ ձ. անմտագոյն)։)
ποίημα factura Առնելն, եւ առնիլն. արարք. գործողութիւն. կազմութիւն. եւ Արարեալն գործ. cf. ԱՐԱՐ, եւ cf. ԱՐԱՐԱԾ։ Ի վերացեալն ասի.
Սերք (յօգից ըստ յն) ո՛րգոն, Արարօղ (ո՛ բի՛իդիս). Արարած (հ՛ բԻ՛իսիս) որ է առնելութիւն. Արարուած (տ՛ բի՛իմա). (Թրակ. քեր.)
Որպէս հաւաք ի ժամ դարնայնոյն արօրանան եւ տարածանին ընդ երկիր. (Նար. երգ.։)
Հօտարած բացօթեգացն ընձեռելով առողջութիւն. (Փարպ.։)
Այլք յարարածոց առ ի զգեստիցն եւ կերակրոցն, եւ բեռնակրացն, եւ երկրագործութեանցն սպասաւորութիւն. (Լծ. ածաբ.։)
Եւ այլք եւս յարարածոցն ըստ իւրաքանչիւր բնութեանցն շարժելով. (Եզնիկ.։)
իբր թանձրացեալ. Էակ. էակք. արարածք. իր. իրք.
Զոր ոչ բնութիւնք արարածոց զԱստուած տանիւր. (Շար.։)
Դարմանիչ արարածք. (Յճխ. ՟Դ. ՟Ե։)
Զի մի՛ կարծիցես, թէ նման որդւոյ՝ արարածոցն է հայր, ընդմիջեաց յառաջագոյն. (Կոչ. ՟Ժ՟Ա։)
Զի՞նչ է եթեր. օդք տարածք եւ թաթաւաւունք, տեսիլ սուրբ յստակ, լի հողմօք բազմութեան. (Պիտառ.։)
Ի մերոց մտաց ինքնագէտ իմասցուք զակնարկելն պատճառանացն արարածոցս. (Վեցօր. ՟Լ՟Բ։)
Յայտնի ցուցանէր՝ եթէ ոչ նքնակաց ինչ իցեն, այլ է ոնմ՝ որ ունի եւ վարէ զամենայն։ Զի մի՛ ի յորինակեալ ընթացիցն ինքնակաց նչ կարծիցեն զարարածս. (Ոսկ. ես.։)
Երկու արմատս բարւոյ եւ չարի ասէ. եւ զայն ոչ յղութեամբ եւ ծննդեամբ, այլ ինքնակացս։ Ամենայն ինչ որ չէր եղեւ, արարած է, եւ ոչ ինքնակաց պատճառ ամենայնի. որոյ ոչ յղումքէ եղեալ, այլ ինքն ինքնակաց առաջին գտեալ. (Եզնիկ.։)
Արծուին մեծ՝ լայնաթեւն երկայնատարած. (Ոսկ. ես.։)
Ձգել ընդ լայն. լայնատարած.
ԼԱՅՆԱՁԻԳՔ. գ. Ընդարձակ տարածութիւն.
Տարածեցաւ մահ, եւ լիզաջինջ արար զասքանազեան ազն Նկանակն գեդէոնի հոլովեալ ի բանակս այլազգեացն, եւ լիզաջինջ զնոսա արարեալ. (Յհ. կթ.։)
Խաւարածիլն հո՛վ է.
Խաւարածլի շարաբ. ա՛ռ Խաւարածիլ, կտուէ. եւ զայն սպիտակն՝ որ ի տակին լինի, ձգէ, եւ զայիսն կտրտէ՛ եւ ծեծէ՛։
Կէսք ի ծառոց խորարմատք են, եւ տարածատակք. (Վեցօր. ՟Է։)
Ծոթորելով արածին մեղուք. (Բժշկարան.։)
φυλακή custodia συννέφεια caelum nubilum. Համբար բարեաց գանձել յամպս. կամ պահարան ամպեղէն. ուստի վարի եւ իբր Համբարանոց. եւ իբր Համբարածու. (եբր. արաֆ. կաթիչ. ցօղիչ. յն. ամպոտութիւն)
Անհատ բնութիւն իմանամք զաստուած, իսկ արարածս հատկոտոր. (Եղիշ. հոգ.։)
Կա՛մ է Շրջագայօղ. իբր հռիկ կամ հիռ եկօղ. եւ կամ որպէս յն. հռի՛ղէա ῤήγεα culcita, stragula. Պարզուած երկնից եւ տարածութիւն որպէս առագաստ.
Յընդարձակագոյն առագաստ սրտիդ սիրական, որ առաւել լայնատարած քան զկաման կապուտակեայ, որ զվերին հռիգայօղն պարփակէ. (Մագ. ՟Ի՟Թ։)
Հրաբուղխ եւ կայծակնատարած ցոլացմամբ կիզանօղ լեզուացն. (Նար. յովէդ.։)
Անհնարին է՝ որք յառաջնումն լծակռուին, կարել ճանապարհաւ եւ կարգաւ յառաջ երթալ ի կատարածն. (Բրս. սղ.։)
ՄԱԿՏԱՐԱԾ կամ ՄԱԿՏԱՐԱԾԱՆ. ἑπίτονος . որ եւ ՄԱԿԱՏԱՐԱԾ. Տարածեալ վերուստ ի վայր. չուան կամ փոկ ի կապել զիր ընդ իրի ձկտելով.
Զմակտարած (կամ զմակտարածան) ջիղքն եւ զշարունակ սոքօք զետս ձկտեցուցանէ. (Պղատ. տիմ.։)
Հեղիաս մաշեալն սրտիւք, մաշկեղինաւ պարածածկեալ՝ մարմնով։ Հաւանեալք զգեստու մաշկեղինաց, եւ մորթոց այծեաց։ (Մագ. ՟Լ՟Ա. ձ։)
Ի վայելուչ փառաւոր արարածոց անյագ փառաւորութիւն մեծազարդ աստուածութեան նորա տաջիք. (Վեցօր. ՟Գ։)
Որ գոյացուցեր զլոյս ի սկզբան արարածոց քոց ի միաշաբաթւոջ. (Գանձ.։)
Եթէ խոնաւասցին հատքն, հանէ առ եզերբ մրջիւնոցին, արկանէ տարածոց, եւ ցամաքեցուցանէ. (Վեցօր. ՟Ը։)
Շաղապատին ընդ յարածուփ կենցաղս. (Ոսկ. ՟ա. կոր.։)
Յանկայ եւ յարածուփ գարշութիւն երեսաց (ի ծովու). (Պիտ.։)
Որպէս զօդս յարածուփս (ա՛յլ ձ. յարածուս. եւ այլն), եւ զամպս անձրեւաբերս. (Եղիշ. ՟Ը։)
Յարածուփ շրջանք, եւ հանապազորդեան հոգք եկեղեցւոյ. (Ասող. վերջաբ։)
Նախատպեցին խնամք արարչական սիրոյ քո առ արարածս քո. (Մաշտ.։)
μεμυελώμενος medulla plenus, medullosus. Լցեալ կամ լի ուղղով. պարարտ. գէր. պարարած. ծուծով լեցուն, բոլորը ծուծ.
Յայտնիք ուղղախոհաց, եւ տարածեալք ի տառս հոգեպատմող մատենից. (Լմբ. հանգ.։)
Ձգումն, տարածութիւն. ձգուածք.
Յորում բղխէ ականակիտ աղբիւր պղպջակեալ ընդ քարածերպս վիմարդ քարանցն. (Յհ. կթ.։)
ՍՏԱՑՈՒԱԾ. κτίσις, κτίσμα creatura, res conditae ποίημα fictura, factum. Ստեղծուած. հաստուած. արարածք.
Ոչ ստացուած է, եւ ոչ արարած, այլ յաւէտ զի՝ հօր էութեանն պտուղ. (Կիւրղ. գանձ.։) ստացուած. Ստացումն. ստանալն՝ զոր ինչ չունիցի ոք կանխաւ. ստացական ինչ։
Թէ ինքն բարի էր, զբարի որդին իւր զորմըզդ չառնէր միշտ սրտառուչ։ Նմա չար ընդէ՞ր խորհեցաւ՝ առնել զնա սրտառուչ յիւրոց արարածոց. (Եզնիկ.։)
Մոխրահեղձոյց մահու զկատարած իւր վախճանէր։ Ի նմին վայրի եւ ես զբանս վախճանեցից. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Գ. 8։ ՟Ժ՟Ե. 38։)
ՏԱԽՏԱՊԱՐԵՄ, Ի ՏԱԽՏԱՊԱՐ ԱՐԿԱՆԵՄ. ἑκτείνω extendo Սփռել տարածել ի վերայ տախտի կամ իբրեւ զտախտակ. ձկտել. յորսայսել. լարել. փռել.
Տարածք. տարածումն.
Ձգեաց զտարածածս իւրոյ նշողազարդ լուսաւորութեանն. (Վեցօր. ՟Բ։)
Ըստ գաղափարութեան մանրամաղն հիւզէի ընդ օդս ցնդեալ փոշիաձեւն տարածմամբ. (Անան. եկեղ։)
Նշանաւ խաչիւ եւ սուրբ աւետարանաւն ի քառակոյս կողմանէ տեառնադրեն զամենայն արարածս. (Եպիփ. ծն.։)
Ի քառակուսեան եզերս աշխարհի սփռեալ տարածեցան. (Նար. խչ.։)
Լարիւք իմն քառակոյս տարածեալ. (Ճ. ՟Ա.։)
Բնակեցար յայնմ քարածերպ վիմի ... որ ի քարածերպ վիմին է. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Ե։)
ἁλλογενής alienigena. որ է յօտար ազգէ, այլազգի. օտարածին. եկամուտ.
ՕՏԱՐԱՍԵՌ ՕՏԱՐԱՍԵՐ. Որ է յօտար տարածին. օտարազգի. այլասեռ. այլազգի, եւ այլազգ.
ԱՃՈՒՄՆԱՁԻԳ կամ ԱՃՈՒՆԱՁԻԳ Ձգեալ յաճումն, տարածեալ աճմամբ.
Մարգարէիւքն ամենեքումբք։ Ամենեցուն արարածոց ցուցանէր. (Ագաթ.։)
Երկիր էր աներեւոյթ։ Աներեւոյթ ընթացք, կամ տեսիլ, հարուածք, կամ աւանդք։ Եւ նա եղեւ ի նոցանէ աներեւոյթ։ Հետախաղաղ ծածկէին, զի ամենայն (կամ ամենեւին) տեղին աներեւոյթ լիցի։ Աներեւոյթք նորա ի սկզբանէ աշխարհի՝ արարածովքս իմացեալ տեսանին։ Յաներեւութից զերեւելիսս եղեալ։ Զաներեւոյթսն իբրեւ զտեսեալ համբերութեամբ համարեցաւ։ Որ է պատկեր աներեւութին Աստուծոյ. եւ այլն։
Աստուած միայն է սուրբ՝ անզուգելի ընդ ամենայն արարածս. (Վրք. հց. ձ։)
Զլայնագոյն եւ զանպարագիր կալուածս։ Ջուրց համատարած անպարագիր մեծութեամբ ծաւալեալ. (Պիտ.։)
Զկատարած մարտին յաղթութեան ի քեզ տէր յիսուս ապաստանեցի։ Զոլորտս ամենից բոլորից լրութեան յաշտարակ հզօր ապաստանեցին. (Նար. ՟Կ՟Ե. եւ Նար. խչ.։)
Զի քո արարածք քեզ արարչիդ արբանեկէ։ Արբանեկեալ քոյոց հրամանաց. (Իմ. ՟Ժ՟Զ 24։ ՟Ժ՟Բ 6։)
Առ իմէ՞ շախես զընդհանրատարած բնակութիւն արիւնոռոգդ ոռոգմամբ. (Պիտ.։)
ԱՐՏԱԲԵՐԵԼ. Ընդարձակել. տարածել.
Արածելով բուծիչ. որպէս խաշնարած, ուղտարած, եւ այլն.
Արածօղ եւ բուծիչ անասնոց. հովիւ հօտարած.
Բոցատեսիլ հրոյ երեւումն տարածանէր զնովաւ. (Փիլ. ել.։)
Դիւրընկալ լինիցի խորհուրդն, կամ առ ի հաւատալ, կամ ի միտս, կամ արարածոց. (Ոսկ. մտթ.։ Շ. բարձր.։ ՃՃ.։)
Տեսիլ արածին (կամ հարածոյն) զնստագոյն իցէ (կամ չիցէ) քան զմորթ մարմնոյն. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Գ. ստէպ։)
Տեսանիցէ քահանայն զարածն յորմս տանն՝ զնստագոյնս կանաչս կամ կարմրացեալս. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Դ. 37։)
Լայն եւ ընդարձակ տարերբք, այսինքն դրիւք, տարածութեամբ, մեծութեամբ. լանուարձակ.
Զմկանուսն պի ներքոյ նաւացն խաղաղաբար տարածելով։ Խաղաղաբար պատասխանեալ ասէր. (ՃՃ.։)
Ամենայն արարածք բնութեամբ ունին յինքեան զհուր, եթէ՛ ցամաքայինք, եւ եթէ խոնաւայինք. (Շիր.։)
Որ զխոտ ճարակի կամ արածի. եւ Որ բանջարով եւեթ վայրի շատանայ. (որպէս անասուն ի բնէ, կամ նմանեալն անասնոյ, եւ կամաւ ճգնօղն)
Զօրէն էրէոց խոտաճարակ շրջել. յն. արածիլ. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ. 6։)
ԾԱՒԱԼԱԿԱՆ ԾԱՒԱԼԱՅԻՆ. διχυτικός fusilis liquidusque. Որ ինչ է ծաւալե՝լի, կամ ծաւալեալ. հեղանիւթ, եւ ընդարձակատարած.
արած կանաչացեալ, կամ կարմրացեալ. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Գ. 49։)
ՀԱԳԱՐԱԾԻՆ ՀԱԳԱՐԱԿԱՆ. Ծնեալն ի հագարայ կամ յագարայ աղախնոյ.
Զորդիքն ... հագարածին. (Գր. տղ. յերուսաղէմ.։)
διωκόμενος, ἑξωσθείς expulsus, proscriptus. Հալածեալ. ի բաց վարեալ. վտարանդի. վարած քշած.
ՀՈԼԱԹԵՒԵԼ. Բանալ եւ տարածել զթեւս. պատել իբր թեւովք. սփռել, սփռիլ.
Հովուաբար առաջի հօտին ընթանալ, կամ արածել, եւ այլն. (Ածաբ.։ Սարգ.։ Տօնակ.։)
Կրկնայարկ. մեծայարկ. լայնատարած.
Ընդարձակ եւ մակագաւիթ կանոնաւ սփիռ տարածէր. (Նար. յիշ.։)
Ածցէ զիւր հայրն ծնօղ ի հաշտութիւն թնդ արարածս իւր՝ մարդակերպ պատկերաւն. (Բուզ. ՟Դ. 5։)
Մեծապէս տարածեալ. ունօղ զմեծ տարածութիւն. մեծաձիգ.
Արեգակն՝ մեծատարած ճառագայթիւք իւրովք։ Մեծատարած մեծութիւն ունին. (Վեցօր. ՟Զ. յորմէ եւ Շիր.։)
Երկին վերին, եւ մեծատարած շրջան նորա. (Շիր.։)
Ծով՝ լայնանիստ եւ մեծատարած բոլորակութեամբն եւ պարփակութեամբն. (Խոսր.։)
Որ գոյացուցեր զլոյս ի սկզբան արարածոց քոց ի միաշաբաթւոջ. (Գանձ.։)
(Չիք աստուծոյ) ո՛չ սկիզբն, ոչ միջութիւն, ոչ կատարումն, ոչ ժամանակ։ Զերրորդն թիւ պատուեցին՝ պատարուն զնա գտեալ, ունելով զսկիզբն, միջութիւն, եւ կատարած. (Մագ. ՟Ե։)
Միշտ տարածեալ.
Զվերամբարձ ձեռն՝ մշտատարած կարկառմամբ յաղօթս. (Երզն. լս.։)
Եւ Ամենայն ուրեք տարածեալ միօրինակ. համատարած.
Լոյսն ի սկզբանցն համասփիւռ եւ մշտատարած. (Զքր. կթ.։)
Զիմաստութիւն նորա ցուցանեն պայծառութիւնք արարածոցս, յարմարանք, եւ կարգաւորութիւն. (Իսիւք.։)
Այսքանեօք մոլեկան ախտիւք նախահաւակ ի սկզբանէ մինչ ի կատարած սորայս յառաջացեալ խոստովանեցաւ կատաղութիւն։ Զոր եթէ կամեսցի իսկ ոք, նախահաւակ ոչ կարասցէ լինել. (Պիտ.։)
Ամենայն արարածք՝ վերնականք եւ ներքնականք նախ հաստատեցան, եւ ապա զկնի ամենեցուն մարդն. (Մծբ. ՟Ժ՟Զ։)
Շաբաթանան արարածք յիւրաքանչիւր զուր եւ ընդ վայր աշխատութեանց. (Տօնակ.։)
Շաբաթանան երկինք եւ երկիր եւ ամենայն արարածք. (Եփր. աւետար.։)
Եւ կուրբիկոն չարածառայն ի մէջ փիլիսոփայիցն ծաղկեալ պարարէր. (Կոչ. ՟Զ։)
ՊԱՐԶՈՒՆԱԿ որպէս ռմկ. չաթը, պինա. Կազմած շինուածոյ պարզեալ տարածմամբ ի վերայ հիման եւ որմոց.
Ցանգ սքօղարկեալ՝ զգլուխն ծածկեալ։ Եղիա սքօղարկեալ մաշկեկաւն պարածածկէր զգլուխ իւր. (Ոսկ. Եբր. ԺԵ։ Զքր. կթ։)
Որ տարածի ի յատակս. կամ որոյ տակքն եւ արմատքն են տարածական.
Կէսք ի ծառոց խորարմատք եւ տարածատակք. (Վեցօր. ՟Ե։)
Տգիտութիւն եւ ամայութիւն յաշխարհի տարածի. (Խոսր.։)
Վարանեալն ամենայն իրօք, եւ վարանեցուցիչ. լի ամենայն հոգով եւ տատամսութեամբ. ցնդեալ, եւ ցնդիչ բոլորովին. անհնարին. խիստ տարտըղնած, շուարած, կամ տարտըղնօղ.
Ի բազումս ազդեալ (հոտ) համասփիւռ ամենատարած։ Ամենատարած օդոյս պարզութիւն. (Նար. ՟Լ՟Գ. ՟Կ՟Ը։)
Երկինք պատմեն զփառս Աստուծոյ յոյժ լռելեայն, եւ զարարածս հաստատութիւնն՝ անձայնական. (Շ. իմ. եղակ.։)
Ի մեծութենէ եւ ի գեղեցկութենէ արարածոց ըստ նմին համեմատութեան եւ արարչագործն նոցա երեւի. (Իմ. ՟Ժ՟Գ 5։)
Արարածն արարչագործաւն նորոգի. (Աթան. ՟Ա. ՟Դ. ՟Է. եւ այլն։)
Աւիւն մոլեգնութեան անհնար է կատարած առնուլ ի ձեռն միոյ ուրուք բաղձութեանց. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Ո՛չ է դժուարածան, (յն. ո՛չ է դժուարին ճանաչել,) զի ոչ նոյնք իսկ միշտ նոյն օրինօքն վարէին. (Պղատ. մինովս.։)
ἑπιμήκης oblongus μακρός longs Ձգեալ տարածեալ ընդ երկայն. երկան.
Զտարերս զուգաւորեցեր ի կենդանութիւն արարածոց. (Ճշ.։)
Խանձարրեաց զխմբագործողն անենայն արարածոց. (Գր. սքանչ. յաւետումն.։)
Առնէ ի վերայ նոցա աստուած խնայութիւն արարչին ամենեցուն՝ պահել զարարածս անվնաս յիւրաքանչիւր բնութեանն. (Եղիշ. խաչել.։)
Յարիոսէ արարած խոստովանի որպէս զմարմին. (Լծ. ածաբ.։)
Գաբաւոնացիք խորամանկեցան պաշարաւն եւ խաբեպատիր զգեստիւք։ Այն որ զգուշութեամբ սրբութեամբ տարածանել ընդ աշխարհս ամենայն հանդերձեալ էր, որդին դաւթի (սողոմոն) սիրովն բազում կանանց խորամանկեցաւ առնել զնա. (Եփր. յես. եւ Եփր. թագ.։)
Երկար տարածէր՝ անօսրութիւն առնելով հաւասար. (Պղատ. տիմ.։)
Ի կատարածի իւրեանց ծառայութեան կափոյց զնոսա ի մէջ հեթանոսաց. (Եփր. համաբ.։)
Կենդանագրացն ոչ կատարած ունել իրողութիւնն՝ թուի առ ամենայն կենդանիս, դեղելոյն եւ ոչ դեղելոյն, եւ կամ թէ այլ զի՞նչ եւ իցէ երբէք կոչիցեն զայսպիսիս կենդանագրեացն մնակունք. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Կուսածաղիկ եւ աստուածասնոյց բաղկացն տարածմամբ յաղօթս. (Վրդն. յանթառամն.։)
Զգերեզման շիրմին սանատրկոյ արքային ոչ կարացին բանալ վասն անհեգեգ սկայագործ հաստաշինած ճարտարագործ արարածոցն. (Բուզ. ՟Դ. 24։)
Ես որ հիւսն եմ, եւ արարօղ հիւսանաձեւ ամենայն արարածոց. (Ճ. ՟Ժ.։)
Հոլանեալ թեւով. այսինքն թեւաբաց. թեւատարած. սաւառնեալ.
Զանպիտան քարինս զորպիսութիւն ձեւակերպեցին, աստուածացուցին։ Ձեւակերպել զորպիսութիւն էութեան հրեշտակաց։ Զմտացդ ձեռս տարածես, եւ զմարմնոյդ այնր նշանակ ձեւակերպես։ Մարմինս ըստ նմա ձեւակերպեսցի. (Լմբ. իմ. եւ Լմբ. սղ.։)
Որ ինչ լինի մեկուսութեամբ եւ բաժանմամբ. որպիսի է ծնունդ յարարածս.
Մշտապաշտօն բազկատարածութեամբ մաքուր միանձանց. (Նար. գանձ խչ.։)
Տարածեալ կամ ընկողմանեալ ի վերայ մոխրոյ. եւ Յորոյ վերայ տարածեալ կայցէ մոխիր.
Քրձազգած, եւ մոխրատարած խշտեաւ զամենայն աւուրս կենաց իւրոց կրօնաւորէր. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 14. յն. լոկ՝ քրձազգած։)
Աջդ՝ որ մովսեսաբար տարածմամբ պարտէր զկողմն թշնամեացն. (Ճ. ՟Ը.։)
Եւ արդ հարսունք՝ որ նստէին յարածածուկ առագաստի, ի սուգ մտեալ էին. (Ճ. ՟Բ. (կամ թերեւս գրելի էր՝ յամրածածուկ)։)
Յարուցմունք պատերազմաց զկատարածէ գուշակեն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 33։)
Ի տարածումն յոգնատեսիլ զարմանահրաշ ընդարձակութեան. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Տարածասփիւռ ներծաւալեցաւ ուղէշ արձակ. (Թէոդոր. կուս.։)
Ոչ գոյ յաստուած բնութիւն արարած ի ներքսածական եւ ստացական. (Նանայ.։)
Ի յարութեան ամենեքեան նման հրեշտակաց եւ որդիք աստուծոյ նորակերտին։ Երեւեալ ճարտարապետ համօրէն եղականացս ի սակս նորակերտել զարարածս. (Զքր. կթ.։)
Զարեգակնս զայս՝ որ չորեքօրեայ արարած է նորա»։ (՟Ժ՟Բ.)
Ոչ մին ստեղծիչ՝ մին արարած, եւ միւսն օտար՝ պաշտօնատար. (Շ. խոստ.։)
ԶԱստուած ուրացան, եւ արարածոց պաշտօնատարք եղեն. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Դ։)
αἱτιατός ex caussa procedens, productus, effectus. Ունօղ զպատճառ. պատճառեալ. մանաւանդ՝ եզականն, արարած.
Շուրջ քօղարկել. պարածածակել.
Ծով համատարած տարբերութեամբ նուագարանօք սահմանագոչ. (Թէոդոր. կուս.։)
Սպասեալ ակնունէին արարածք արարչին՝ սահմանափոխս լինել. (Վրդն. ծն.։)
ՍԱՒԱՌՆԱԹԵՒ ՍԱՒԱՌՆԱԹԵՒԵԱԼ. Բացեալ տարածեալ սաւառնեալ թեւօք. թեւապարեալ. սլացեալ.
Աստի մահ եւ թաղումն եւ յարութիւն, աստուստ եւ նոր արարած, վերջատօնակ տօն. (Ածաբ. նոր կիր.։)
ՏԱԽՏԱՊԱՐԵՄ, Ի ՏԱԽՏԱՊԱՐ ԱՐԿԱՆԵՄ. ἑκτείνω extendo Սփռել տարածել ի վերայ տախտի կամ իբրեւ զտախտակ. ձկտել. յորսայսել. լարել. փռել.
Ոչ զրկեաց զիւրական արարածս յամենահայեաց ճառագայթիցն. (Տօնակ.։)
Անանջատապէս զառ ի նմայսն պարածածկելով. (Անան. եկեղ։)
Երկդիմի անբաւութիւն տեսանի՝ ըստ սկզբանն եւ կատարածի։ Զանբաւութիւնն եւ զանանցանելին՝ անսկիզբն անուանեաց. (Ածաբ. ծն.։)
Զարարածոց ասի՝ իբր անթիւ եւ անհամար բազմութիւն. եւ մեծութիւն կամ ընդարձակութիւն յոյժ յոյժ.
Անբաւութիւն լայնատարած խորոց ծովու. (Պիտ.։)
Անբաւութիւն ծովուն. իբր ծով համատարած. պեղագոս. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 31։)
Անշնորհակալու (այսինքն արարածք). (Ածաբ. ծն.։ Խոսր. Սարգ. եւ այլն։)
Համատարած. ընդարձակատարած.
Աստուածօրէն հրաշակերտութիւն։ Ազդմունս աստուծօրէն պարածանօք. (Նար. ՟Ժ՟Թ. ՟Հ՟Ե. ՟Ղ։)
Եւ ա՛րդհարսունք՝ որ նստէին յարածածուկ առագաստի, ի սուգ մտեալ էին. (Ճ. ՟Ա.։)
Որ է որպէս հովիտ համատարած.
Արած բորոտութեան է։ Բորոտութիւն է։ Ցանեսցէ ի վերայ սրբելոյն ի բորոտութենէ։ Երեւեցաւ բորոտութիւն ի ճակատն նորա։ Աւաքեսցէ զբորոտութիւնս։ Այր մի լի բորոտութեամբ։ Գնաց ի նմանէ բորոտութիւնն.եւ այլն։
ԽԱՇՆԱԲՈՅԾ ԽԱՇՆԱԴԱՐՄԱՆ. κτινοτρόφος jumenti (ըստ հյ. pecorum ) pastor. Բուժիչ կամ դարմանիչ խաշանց. Հովիւ. խաշնարած.
Բերկրին եւ խնդան՝ եւ մերոյ փառաբանութեանս բարեբանակցութեամբ համագոյապէս. իմա՛ արարածք ամենայն բնութենակից մեզ գոլով սեռօրէն, կամ երկինք եւ երկիր լրիւ իւրեանց։
Թեւատարած եւ մշտնջենաւոր աղօթիւք եւ պահովք. (Նար. յովէդ.։)
Յա՛յտ ի վկայութեանցս է, զի յաւիտենականն ասի եւ մշտնջենաւոր՝ որպէս անսկիզբն եւ անկատարած. իսկ մշտնջենաւոր ասի նաեւ այն՝ որ սկսեալն իցէ, այլ չունի սահման տեւողութեան։
(Արարածք) յարմարակցեցան առ սպասաւորութիւնսն (մարդոյ), եւ ձայնակիցք եղեն. (Լծ. ածաբ.։)
Պատկերաց եւ դրօշելոց, եւ այլոց ձեռաստեղծից, որոց ստեղծական եւ նկարագրական արարչութիւն՝ բազում ինչ վնասակար կենաց մարդկան լցեալ աշխարհ։ Ի ձեռն տեսաւորութեանն հեշտ ցանկութիւնքն լինին բազմապատիկք, նկարագրականք, արուեստականք արարածք. իբր կենդանագրական, գծագրական. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. այլաբ.։)
Քառանկիւնի եւ ուղղանկիւնի յարամանեալ։ Տաճարացն հրաշակերտութիւն յերեւելի ղակոնացի վիմացն ուղղանկեանցն պարածածկեալ. (Մագ. ՟Ժ՟Բ. ՟Ժ՟Գ։)
Քառավտակ բղխմամբն արբուցանէր զչորեքծագեան զտիեզերս։ Ընդ չորեքծագեան արարածս եղեն ամենեքեան սուրբք. (Գանձ.։ Ոսկիփոր.։)
ՍՆՆԴԱԳՈՐԾ ՍՆՆԴԱԳՈՐԾՈՂ. Սնուցիչ, դարմանիչ. տարածիչ. բուծիչ. սննդարար.
Տէր աստուած մեր զբազկատարած զաղաչանս ծառայից քոց վերընկալիցս. (Պտրգ.։)
Տարածեալ եւ սփռեալ. ընդարձակածաւալ.
Այլեւ ի հեթանոսս շառաւեղագործեաց համաբոլոր տարածասփիւռ. (Թէոդոր. կուս.։)
Տարածք. ընդարձակութիւն. եւ Պարզութիւն՝ որով հոգեղէնք դիւրաւ գտանին ի հեռաւոր տեղիս.
Վասն տարածութեաննզ միայնզ եւ արագութեան։ Վասն արագութեանն եւ տարածութեանն. (Եզնիկ.։)
Տե՛ս բռ. յտկ. ան. եւ ի վեր անդր՝ ՏԱՓ ՏՈՒԱՐԱԾՈՅ. այն է տեղի արօտի տափարակ։
Քերոբէական թեւօք պարածածկեցար։ Աթոռ քրովբէտկան երեւեալ այսօր սիմէոն. (Շար.։)
Ցնդեալքն ի հող, եւ յանկերպութիւն նիւթոյ տարածեալք՝ յարուցեալ կանգնեսցին. (Երզն. մտթ.։)
Քան զամենայն արարածս առնես անպատուագոյն. (Առ որս. ՟Ժ՟Դ։)
Գեղեցկութիւն մարդոյ, նոճի, նաւաց, տան, վայրի, արարածոյն։ Գեղեցկութեան արարչապետն։ Թագ գեղեցկութեան.եւ այլն։
Գիտէր նա որպիսի կատարած առ դառնացութիւն նոցա (հրէից) իցէ. (Եփր. համաբ.։)
Սկիզբն գործակալութեան, աշխարհատարած դեհկանութեան. (Բուզ. ՟Դ. 2։) (իսկ պ. եւ ար. տիհգան, տիխհան, է գիւղապետ, եւ շինական)։
μῆκος longitudo μακρότης longinquitas Տարածութիւն ընդ երկայն. եւ Հեռաւորութիւն. եւ Երկար տեւողութիւն. յերկարութիւն.
Լուսազգեստ կամ լուսազգեաց լինել. Այսօր լուսազգեստեալ պայծառանան արարածք. (Զքր. կթ.։)
Բանիւք եւ երդօք եւ խանդաղատական (յն. երկրաւոր յոյժ) յօդաւորութեամբ ի միասին տարածելով զլսողացն հոգիս. (Պղատ. օրին. ՟Է։)
Աբրահամ քաղդեացի էր ... եւ զնա հանապազ շխիղճ մտաց իւրոց խիթացուցանէր. տեսանելով զարարածս ընդ ապականութեամբ եւ ընդ սխալանօք՝ ասէր, չեն սոքա աստուածք. (Շիր.։)
ԾԱՅՐԱՐՁԱԿ եւ ԾԱՅՐԱՐՁԱԿԵԱԼ. Որոյ ծայրն՝ գագաթն՝ ստեղն է արձակ եւ բարձր, կամ համարձակ եւ ազատօրէն արձակեալ, սփռեալ. եւ Տարածեալ գոլով, եւ տարածելով. ձկտելով.
Ծայրարձակ լերանց՝ ծայրարձակ լերանց բարձանց ցօղն տարածանէր. (Նար. տաղ.։)
Սուգ առին հարկաւորաբար։ Հարկաւորաբար գամ յայս։ Յորժամ զչար չառնիցեն, հարկաւորաբար զբարին առնիցեն։ Հարկաւորաբար մարգարէս զանհաս բնութիւնն աստուծոյ համեմատէ ընդ տկար արարածոց իւրոց. (Մխ. երեմ.։)
Ձկտեցոյց տարածեաց դատաւորն զհարցանելն իւպ ի վերայ ամենեցուն. (Եփր. ծն.։)
Որ մարդասիրապէս վասն ամենեցուն համբերեցեր։ Մարդասիրապէս խնամէ զարարածս. (եւ այլն. Շար.։)
Հրեղէն սրովն շարունակաբար պարածածկեալ պահէր զշաւիղս տենչալի տնկոյն. (Ժող. շիրակ.։)
Որ տարածէ յիւրմէ զպայծառութիւն. եւ Տարածեալ պայծառութեամբ. լուսաճաճանչ.
Զլուսասփիւռ պայծառատարած զհաւատս առաքելական ծաղկեցուցանէր. (Յհ. կթ.։)
Կամ Երկայնութիւն. տարածութիւն.
Համատարած եւ տիեզերասփիռ լուսոյն. (Զքր. կթ.։)
Ի միջոց տարածման երկնաթռիչ եւ փայլակնընթաց խաչիդ ձեւակի. (Նար. խչ.։)
ἁερομετρία aeris mensio. Չափունմն տարածութեան օդոց. չափ վայրաց ըստ ուղիղ գծի օդային միջոցին.
Անհամեմատելի է տարբերութիւն Արարչի եւ արարածի. (Կիւրղ. հանգ.։)
Աստուածամոռաց գիտութեամբ իւրաքանչիւր պաշտմունս ի տարական արարածոց որոշեալ. (Ագաթ.։)
Ի վերայ համատարած լեռնացելոց աստուածապատիժ ծովուն. (Կորիւն.։)
Որ ունի զառաւել տրամակայութիւն հաստատուն կամ զտարածութիւն. որպէս մարմինն քան զմակերեւոյթ, եւ մակերեւոյթն քան զգիծ.
ὐπερεκτεινόμενος supra expansus, supra omnia extensus Իբր Գերածաւալ, ձգեալ անդր քան զամենայն տարածութիւն.
Արածանի (Եւփրատ. ըստ եբր) աճեցուցանօղ. վասն որոյ եւ աճեցուցանել եւ զարգացուցանել նմա եբրայեցւոցն եւ ասորեստանեայցն իմաստունքն ասեն. (Փիլ. լին. ՟Ա. 13։)
Ոչ (ետու) աջոյս իմ զինուորութիւն, եւ ոչ ահեկիս պարածածկութիւն. (Նար. ՟Կ՟Ը։)
Որոյ յարկն է ընդարձակ, լայնատարած.
Որոյ տարրն՝ նիւթն կամ տեղին է ընդարձակ. լայնատարած. եւ Ճոխ.
Տարածեալ ընդ տիեզերս, ընդ ամենայն կողմն աշխարհի.
Առ ի մէ՞ շաղախես զընդհանրատարած բնակութիւն (այսինքն զաշխարհ) արիւնոռոգդ հոսմամբ. (Պիտ.։)
Միշտ տարածեալ, կամ ստէպ սովորաբար բազկատարած. եւ տարածելով, տարածեալ ունելով.
Համբարձեալ զբազուկսն կամ զձեռս իւր հանապազատարած յերկինս. (Ագաթ.։ Կորիւն.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։ Մեսր. երէց.։)
Զաղաղակն հանապազատարած բարձրացուցանէ. (Լմբ. սղ.։)
Տարածանելով զհանդերձս. տարածմամբ հանդերձից.
Գան քեզ նախընթաց, տան փառըս փառաց, հանդերձատարած. (Գանձ.։)
Որ բանւ զարարածս խորհրդով հիմնեցուցեր։ Որ ինքնագոյ հրաշիւքն հիմնեցոյց ի վերայ հիման սուրբ առաքելոցն։ Հիմնեցոյց (այսինքն ամրացոյց) զեկեղեցի սուրբ. (Շար.։)
μερικώτερος magis particularis. Առաւել կամ կարի մասնական. ի մասունս մասունս եւ յանհատս տարածեալ.
Փոխանակ ամպախառն միգապատութեանն՝ քերովբէիւքն սաւառնազարդեալ պարածածկի թեւօք. (Անան. եկեղ։)
Եթէ բաժինք ներգործութեանց, այլ աստուած նո՛յն։ Բանսարկուն յամենայն մարդիկ տարածեաց զչարութեանն իւրոյ ներգործութիւն. (Աթ. ՟Ա. ՟Բ. եւ ՟Դ։)
Զթագաւորն յաւիտենից տիեզերակեցոյց, եւ որ փրկեացն զարարածս ամենայն. (Գանձ.։)
Կոչէին զարարածս յօրհներգութիւն աստուծոյ։ Յամենայնի զաղօթս եւ զօրհներգութիւնս ի բերան կալցուք։ Օրհներգութեանց եւ սաղմոսաց փոյթ առնել. (Յհ. իմ. ատ.։ Լմբ. սղ.։ Մխ. առակ.։)
Զարարածս աստուծոյ ծառայեցուցանեմք. (Խոսր.։)
ԿՈՂՄՆԵՑՈՒՑԱՆԵԼ կամ ԿՈՂՄԵՑՈՒՑԱՆԵԼ, ԿՈՂՄԱՆԵՑՈՒՑԱՆԵԼ. κοιμίζω, κοιμάω cubare facio. Ընկողմանեցուցանել. ննջեցուցանել. տարածել զհիւանդն կամ զմեռեալն կամ զմանուկն. պառկեցընել.
ի մահազգեաց պարածածուկ կտաւակապութենէն արձակէ. (Մամբր.։)
Ետես աստուած զհամաշխարհագործ զմեղսն տարածել. (Ագաթ.։)
Կատարեալ ի մեծութեան, կատարեալ յառաջգիտութեան։ Զորս ընտրեցեր յառաջգիտութեամբ զփրկութիւն Հայաստանեայց սկզբնաւորեալ։ Որ մատակարարէ յառաջգիտութեամբ զհատուցմունս։ Մինչ չեւ արարեալ էր զարարածս, ի մտի իւրում ունէր յառաջգիտութեամբ զպայման կազմածոյ արարածոց. (Կոչ. ՟Զ։ Շար.։ Եղիշ. ՟Ա։ Եզնիկ.։)
Իսկ զարարածոց ասի որպէս Նախահոգութիւն. խնամարկութիւն. աչալուրջ զգուշութիւն. խոհականութիւն. կանխաւ դիտելն եւ կամելն զիմն.
Չորեքկերպեան ... սաւառնաձայնեալ օդապարիկ թեւատարած. (Գանձ.։)
Քեզ քաղցրութեան յիշատակ, եւ ինձ մաղձ քացախեալ ի կատարածի. (Նար. ՟Ի։)
ԲԱՐԵԼԻՆԵԼՈՒԹԻՒՆՔ. Բարւոք եղեալ իրք. բարի արարածք.
Արածանի (գետն) այլոցագոյն եւ կենդանարարագոյն եւ աճեցուցանօղ. (Փիլ. լին.։)
Մտաց եւ հանճարոյ ընդունակ ասելով՝ որոշեաց զնա յաներեւութից եւ ի մահկանացուաց արարածոց, որք եւ յաւերժական հարսունք (կամ յաւերժահարսունք) անուանին, որք եւ բնութեամբ ունին զգիտութիւն, եւ ոչ ուսանելով. (Սահմ. ՟Դ։)
Շքեղազարդն գոլ. շքեղութիւն. գեղեցկութիւն. Զի թէ սոցա դեղքն զքեզ պակշոտեցուցանեն ի պշնուլն, արարիչն սոցա քանի՛ եւս գերազանց՝ պահեաց գեղոյն շքեղազարդութիւն յարարածոցս. (Լմբ. իմ.։)
Տարածումն բազկաց ի խաչի, կամ յաղօթս. թեւերը բանալը.
Որ զաշխարհակեցոյց բազկատարածութիւն խաչի քո Քրիստոս Աստուած, գաւազան զօրութեան ետուր մեզ. (Շար.։)
Մշտապաշտօն բազկատարածութեամբ մաքուր միանձանց. (Նար. գանձ խչ.։)
Անխոնարհելի բազկատարածութեամբ հանէր զգիշերն ի գլուխ յաղօթսն. (Ճ. ՟Ա.։)
Երեւելի արարածք՝ իւրեանց գեղեցկազանութեամբն զաներեւոյթ արարիչն իւրեանց պատմեն. (Եպիփ. սղ.։)
ԸՆԿՈՂՄԱՆԵՑՈՒՑԱՆԵՄ որ եւ գրի ԸՆԿՈՂՄՆԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. κοιμάω, κοιμίζω in lecto colloco Կողմանեցուցանել. հանգուցանել ի մահիճս. տարածել յանկողնի. ննջեցուցանել. պառկեցընել.
Աչքն խաւարեալ ոչ ձգի ներընդունելութեամբն լուսոյ ի տեսութիւն արարածոցս. (Լմբ. ժղ.։)
Ո՜ տէր փրկե՛ա զանձն իմ։ Ո՜ տէր փրկեա՛, ո՜ տէր առաջնորդեա՛։ Ո՜ արք, ո՞չ ապաքէն զօրացեալ են մարդիկ։ Ո՜ քաղա՛ք արեանց։ Ո՜ հովիւք, որ կորուսին եւ ցրեցին զխարշինս։ Ո՜ հովիւք իսրայէլի, միթէ հովիւք զանձի՞նս արածեն.եւ այլն։
Ո՜, մինչեւ ցմահ ճգնէին եղբարքս այս պահել զլռութիւն։ Ո՜, միայնակեացն այն յիմարեալ է, եւ արածէ զխոզս. (Վրք. հց. ՟Ե. ՟Ժ՟Զ։)
ԹԵՒՔ ԵՐԿՐԻ. իբր Ծագք տարածութեան։ (Յոբ. ՟Լ՟Զ. 13։)
Այլ է՝ որ սերմանէ, եւ այլ է՝ որ հնձէ։ Այլ եւս եօթն երինջք ... արածէին առ այլ երնջովքն։ Զգեցցի այլ պատմուճան։ Ե՛կ ընդ իս յայլ տեղի։ Տարայց զքեզ յայլ տեղի։ Ընդ այլ ճանապարհ։ Այլ առակ։ Այլ ծառայս։ Այլոց մշակաց։ Եղիցի առն այլում։ Ազգի այլում։ Զայլս ապրեցոյց, զանձն ոչ կարէ ապրեցուցանել։ Եւ այլ բազում կանայք։ Կէսքն ասէին ... այլք ասէին։ Այլք այլ իմն աղաղակէին։ Այլ ոք, այլ ոմն, այլք ոմանք։ Յայլմէ ազգէ։ Յայլոց թագաւորաց եւ յայլոց քաղաքաց։ Յայր յայլ. յազգ յայլ. եւ այլն։
Այլ զի սիրեաց զմարդիկ, վասն այնորիկ եղեւ իբրեւ զմեզ։ Ոչ եթէ ի խնդրել ապաստան, այլ զի լուիցեն արարածք. (Ագաթ.։)
Ահա ես ցուցանեմ զսահմանս դորին, եւ զկատարածն ի դէպ. (Համամ առակ.։)
ԷԱԿ, ի, էակք, կաց. գ. τὰ ὅντα, ὅντα ens, entia Հասարակ անուն եղելոցս առ հասարակ. է, էք, առէք. եղական գոյակ. արարած. գոյք. իր. իմն. ինչ. ստեղծուած, ինչ որ կայ, բան մը, բաներ.
Ըստ այնմ, թէ ակնկալութիւն արարածոցս յայտնութեան որդւոյն Աստուծոյ սպասէ. (Ագաթ.։)
Թելքն՝ որ գործեալ եւ պարապեալ՝ զանցեալն նշանակէ։ Տարածեալ թելն քերեալ լինի եւ ողորկեալ. (Արիստ. աշխ.։)
Ի վերայ թեւոց արծուոյ։ Տարածեալ զթեւս։ Հովանի ունիցին (քերոբէքն) թեւօք իւրեանց ի վերայ քաւութեանն։ Տասն կանգուն թեւէ ի թեւ թեւոց նորա։ Թեւք աղաւնոյ։ Ի հովանի թեւոց քոց ծածկեսցես զիս.եւ այլն։
ԹԵՒ. Բազուկ տարածեալ՝ իրօք կամ նմանութեամբ. եւ Նպաստ. եւ Բազկատարած աղօթք. հովանաւորութիւն. խնամք. գօլ, ել.
Բան ինչ է ինձ ընդ քեզ։ Զբան ինչ մեծ առ քեզ հասուցանեն, եւ զփոքր ինչ դատաստան ինքեանք դատեսցին։ Բարք ինչ ոչ գոյին նոցա ընդ ասորիս։ Ունի՞ք ինչ կերակուր։ Եբեր մասն ինչ։ Եկին ի ջուր ինչ, ի տեղի ինչ, ի կղզի ինչ։ Օտար ինչ իրք։ Պտուղ ինչ։ Խէթ ինչ։ Բարի ինչ կամ չար։ Ժամանակ ինչ։ անցին աւուրք ինչ։ Շնորհս ինչ հոգեւորս։ Եւ ոչ այլ ինչ արարած։ Եթէ իցէ ինչ յառնն վնաս։ Եւ սա ապիրատ ինչ ոչ գործեաց։ Գործ ինչ ոչ գործեն. եւ այլն։
Զարարածս յորժամ կամեցաւ, սկիզբն արար լինել, ոչ յընչէ, այլ յոչնչէ. զի ինչ նա միայն է. (Եղիշ. Բ։)
Յոչնչէ յինչ աստուած ըզմեզ։ կարծէ յընչի լինել, իբրեւ չիք հնար արարածոյ լինել բնութեամբ յընչի եւ յոչնչի. (Ճ. Է.։) Որպէս ὔπαρξις, ὐπάρχοντα substantia, -tiae;
facultas եւ χρῆμα ( խրիտ. որ եւ դրամ.) pecunia
Զմտաւ կան ընդ մեզհեբրայեցիքն. Բ. Մակ. ԺԴ. 5։ Յի՞նչ այրս, կամ յո՞ր ծակս, կամ յի՞նչ քարածերպս մտցեն թաքիցեն. յն. ու՞ր. Թղթ. բարուք.։
Յերկոցունց կողմանց սկիզբն եւ կատարած՝ երկոքին ծագ եւ ծագ իցեն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 3։)
κύμη coma τρίξ capillus, crines, caesaries. հերք երկայն, ոլորեալ եւ յօրինեալ. զարդ եւ հիւսք հերաց գլխոյ մինչեւ ի ծամելիս. որպէս եւ ի մորուսս երբեմն. վարսք. գէսք. խոպոպիք. զարդարած մազ, մազերուն զարդը, շինծու մազ.
ի միջի. ՄԷՋՔ միջաց, կամ ջոց, ովք կամ օք) - ՄԷՋ ՄԷՋՔ. լծ. հյ. մէտ. յն. μέσος . լտ. medium, mediocritas. դաղմ. մէծ, մէ՛ծտու. Զուգաչափ հեռաւորութիւն կամ հեռաւորն ի ծայրից. խտիր եւ անջրպետ ընդ սկիզբն եւ ընդ կատարած, տեղւոյ, ժամանակի, թուոյ. միջին վայր. խոր եւ ներքսագոյն կողմն՝ առ համեմատութեամբ արտաքին մասանց. մէջ տեղը.
Ի վերայ շաղին զոչխարսն արածել։ Ի շաղն պառկեցնել. (Վստկ. ՟Յ՟Ի՟Է։)
Մաւրիտանիա տարածի ի հարաւակոյս առ ի շեղ զելիւք. (Խոր. աշխարհ.։)
Զենին ուլ այծեաց։ Ի գառանց եւ յուլոց ողջակէզ։ Ինծ առ ուլու մակաղեսցի։ Ուլ մի երբէք ոչ ետուր ինձ։ Արածեա՛ զուլս քո։ Իբրեւ երկուս ուլս այծեման.եւ այլն։
Ամենայն բանակաւն խաղայ իջանէ ի տուարածոյ տափ. (Լաստ. ՟Ժ՟Զ. որ եւ ՏՈՒԱՐԱԾԱՏԱՓ։)
Ոչխար էի ի քում փարախ, եւ եմ վտարած ես փախ ի փախ. (Գանձ.։)
Մեռեալ էր նա քաջ քաջ մարմնով առ որդեծնութեան։ Եւ այժմ իբրեւ տեսանես՝ քաջ քաջ ամենայն բանջար սերմանեալ է։ Աշխարհակալ ծովն՝ մեծանիստ, երկայնաձից եւ լայնատարած, քաջ քաջ ընդ երկրիզուգի համեմատութեամբ։ Քաջ քաջ գրեթէ քան զշաժումն։ Քաջ քաջ ցամաքեաց ուղեղ գլխոյ իմոյ. (Կոչ. ՟Ե. եւ ՟Ժ՟Դ։ Վեցօր. ՟Դ։ Եւագր. ՟Է։ Ճ. ՟Ա.։)
δράξ pugillus παλαιστή, σπιθαμή palmus . իտ. quarta. (որպէս չորիր մասն կանգնոյ) Չափ տարածութեան ի ծագէ բոյթ մատին ի ծայր ցուցամատին ի բանալ երկոցունց, փոքր քան զթիզ միով յօգուածով ցուցամատին. իսկ ըստ երկրաչափից է ութ մատնաչափ, կամ երկու երկրաչափից է ութ մատնաչափ, կամ երկու ուղուկ, գոյզն ինչ փոքր քան զքիլ բնական.
Ի սկզբանէ արարածոց աշխարհի մինչեւ ցայժմ։ Յաւուրցն Յովհաննու Մկրտչի մինչեւ ցայժմ։ Մինչեւ ցայժմ ոչինչ խնդրեցէք. եւ այլն։
Անմտագոյն է քան զամենայն բոց տարածեալ. վասն այսորիկ արագ արագ պիտի ունել զառաջսն, եւ չթողուլ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 3։)
νομή, βόσκημα pascuum, pastus (ի բայէս Արածել. որպէս յամաչելոյ՝ ամօթ, յաղաչելոյ՝ աղօթք) Ճարակ. բուտ. նիւթ եւ դաշտ արածելի յանասնոց. եւ Արածումն. ճարակումն.
Խնդրել արօտս անասնոց իւրեանց։ Գտին արօտս բազումս եւ բարիս։ Դիտէ զլերինս արօտի իւրոյ։ Յարօտս փափկութեան արածեցից զնոսա, եւ յարօտս պարարտութեան։ Խաչն արօտի քոյ.եւ այլն։
πλάτος latus, -a, -um. Ընդարձակ ըստ աջոյ եւ ձախոյ տարածութեան. տարածեալ ըստ կողմանցն, իրօք կամ նմանութեամբ. լան.
Ոչ երբէք հարթ ընթանայ երիվար։ Ի հարթ տարածման գետնի։ Դիմադրութիւնն ի հակառակացն հարթ պահեալ. (Նար. ՟Ծ՟Դ. ՟Ձ՟Ե. ՟Ձ՟Զ։)
Յովսէփ եօթնուտասնամեայ էր, մինչ արածէր (յն. յարածել անդ) եղբարբքն հանդերձ խաշինս։ Մինչ (յն. որպէս) ելանէի յեգիպտոսէ։ Մինչ յուդա կենդանի է, անհնար է։ Մինչ փեսայն ընդ նոսա իցէ։ Ասէր՝ մինչ կենդանին էր։ Մինչ աւուր (կամ աւր) կայ, եւ այլն։
Մինչս բան (բառ՝) ոչ եթէ ժամանակ ինչ է սահմանարկու։ Մինչն ոչ եթէ կատարած ինչ էր, այլ էր իմն՝ որ զկնի (եւս) երթայր. (Կոչ. ՟Ժ՟Ե։ եւ Եփր. համաբ.։)
Մլարն հերձուածողական տեղի ետ, եւ ուղղափառութիւնն իբրեւ զարեգակն համատարած սփռեցաւ. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Դ։)
ՅԱՆԳ ՅԱՆԿ. λῆξης cessatio, finis, desinentia παύσις quies, sedes πέρας , τέλος ora, exitus. իտ. cadenza, occorrenza եւ այլն. (ի ձայնէս Անկ, անկումն. կամ յանկչելն. եւ Հանգիստ) Աւարտ, վերջք, կատարած. սահման, եզր, (տողի, բառի, բանի, գործոյ, ճանապարհի, եւ այլն)
Պղատոն ասելով յաղագս յանգիցն եւ վիճութեան անձանց. այսինքն կայանից հոգւոց. (Նոննոս.։) cf. ՑԱՆԳ, կամ cf. ՑԱՆԿ. իբր մինչեւ ի կատարած. ի սպառ։
Է ճանապարհ, որ թուի մարդկան, թէ ուղիղ իցեն, բայց կատարած նոցա հայի յունջս դժոխոց. (Լմբ. առակ.։)
Սիրելի՝ սերտ եւ ստոյգ որդի։ Ոչ խորթ որդիս եւ ոչ օտարածինս, այլ՝ սերտ որդիս սիրունս եւ հաւատարիմս։ Զմիածին եւ զսերտ որդին։ Մինչեւ պօղոսի որդի լինել ոչ վայրապար, այլ սերտ ... իբրեւ որդւոյ, եւ սերտի որդւոյ պատուիրէ։ Ոչ ի դոյզն մարդկանէ համարէի ես զձեզ, այլ սերտս եւ պիտանս եւ վաստակաւորս. (Իգն.։ Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Դ։ Ոսկ. հռ. եւ Ոսկ. ՟ա. տիմ. եւ Ոսկ. գաղ.։)
Մերկ ի վերայ տրամ գետնոյն եդեալ լինէին։ Տարածեալ ի վերայ տրամի երկրին. (Ճ. ՟Ա.։)
Իբր առանց կարանի. ոչ կարեալ, այլ հիւսեալ. կամ փորանկեալ. եւ անձեռագործ. չկարած, չհուսած. տիքիշսիզ. եօրմէ.
Ապտակս եւս, որ ի կատարած ծառայից վերջին գան է ... առանձնէիր զապտակն վերջին. (Սեբեր. ՟Ժ։)
Աւիւն մոլեգնութեան (յն. մի բառ), որ ըմբռնէ զոք, անհնար է կատարած առնուլ ի ձեռն միոյ ուրուք բաղձութեանց. (Փիլ. ՟ժ. բան.)
Ի բարձունս կամ ի բարձանցն երկնից։ Օրհնեալ ի բարձունս։ Թագաւոր բարձանց։ Ի բարձունս կողկողիլ, կամ տարածանիլ։ Գանձ բարձանց։ Թռչունք բարձանց, եւ այլն. (Նար.։ ստէպ։)
Տարածանէր ընդ գաւառս գաւառս աշխարհին՝ առ ի հանգիստ ձմերոցին. (Եղիշ. ՟Գ։)
Կամ՝ ἅκρον extremum, summum Ծագ յետին. կատարած. գլխաւորումն.
Գրգայ եւ գթայ յարարածս իւր. (Վրդն. ծն.։)
ԷԱՆԱԼ. Զարարածոց ասի՝ որպէս Գոյանալ, գոյաւորիլ. առնուլ զգոյութիւն կամ զգոյացութիւն. եղանիլ. գտանիլ իրօք.
Այլեւ փրկէր իսկ ընդէ՞ր զայլոյ արարածս. (Եզնիկ.։)
Անհասանելիք են արարածական իմաստիցս. (Սարգ. յկ. ՟Բ։)
Անշունչ արարածք ի լեզուս գայցեն, բան գովութեան ոչ բաւեն եւ այլն. (Յճխ. ՟Գ։)
Որք արդեօք հիւանդութիւնք՝ նովին իսկ չարոլորմամբ ախտին՝ առասացան տարածմունք, եւ լորցք. (Պղատ. տիմ.։)
ποιμήν pastor. Որ արածէ եւ տածէ զհօտ, կամ զխաշինս. խաշնարած. խաշնադարման։ Ասի նմանութեամբ եւ զամենայն առաջնորդաց. չօպան, չուպան. ար. րաը. եբր. րօէ.
Ետնայ լեառն զմոծիր, եւ զբոցն ի վերայ երկրին տարածէր։ Տաճար ձեր այրեալ է, եւ ի մոծիր դարձեալ. (Մարթին.։)
Յածեալ ընդ անհուն համատարած ծովն. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Յոյժ առաւել քան զարարածոց բնութիւն յամառ է մարդկան անձնիշխանութիւն. (Ոսկ. ես.։)
ՆԵԿԱԹ կամ ՆԵԿԱՏ կամ ՆՈԿԵՏ. Բառ եբր. Խաշնարած. հօտաբոյծ։ (՟Դ. Թագ. ՟Գ. 4։)
Եւ մեր ընթեռնուլն զառ ի նոցանէ շարածս բանից. (Խոր. ՟Ա. 2։)
Եւսերէս յեկեղեցական շարածին ասէ. (Ասող. ՟Գ. 11։)
Եւ վկայ՝ եկեղեցական շարածն սոկրատեայ. (Կամրջ.։)
Առ միմեանս մակաղին (անասունք), եւ ընդ միմեանս պառակ պառակ արածին. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 15։)
լնու զպէտս պիտոյից ամենայն արարածոց. (Յճխ. ՟Դ։)
պղծելով պղծեսցես զնոսա. զի նզովեալ է։ Արած բորոտութեան է. եւ տեսցէ քահանայն, եւ պղծեսցէ զնա. (Օր. ՟Է. 26։ Ղեւտ. ՟Ժ՟Գ. 3։)
Ասեն. օտարին՝ գնովք գնեալ է տեառնէն արարածոց ... թէ ճշմարիտ է նմա (մարկիոն)՝ օրինացն աստուած, յորմէ զարարածս ամենայն դնէ, ապա օտարին՝ զոր նմա պռզօղ մուծանէ, չէր պարտ նորա արարածոցն ցանկանալ, թէպէտ եւ ի տանջանս էին կամ ի հանգստեան. (Եզնիկ.։)
Զօրէն քաջ մշակի տածիցէ եւ խնամիցէ։ Ոչ էր բնաւորեալ խաշնարած լինել, դիւցազնաբար տածեաց. (Փիլ.։)
ἅραψς, ἅραβες araba, arabes σαρακηνός saracenus. այսինքն ընթացիկ. արագոտն. վազուկ. պ. թազի. եբր. արէպ, արապ. որ եւ Արաբացի, Սարակինոս, Հագարացի. Ազգ արաբացւոց արօտականաց կամ խաշնարածաց՝ վրանօք շրջողաց այսր անդր.
Զորով փարեալ (կամ փարեաց) լոյսն համատարած՝ եւ խառնեցաւ ընդ ճառագայթս խաչին։ Որով փարեալ (կամ փարեաց) համարտարած լոյսն զկուսական անձամբ։ Լօյս փառաց փարէր զնոքօք։ Լուսազարդ փայլմամբ փարէր զնոքօք. (Ագաթ.։ Շար.։)
πόσον quantum. որ եւ ՔԱՆԱԿՈՒԹԻՒՆ. ՉԱՓ տարածութեան եւ թուոց. որքանութիւն. քանո՛րդն. քանի՛ն. որքա՛նն. չափը, ո՛րչափ ըլլալը.
Եթէ արար (զիմն), զիա՞րդ իցէ՝ զի անարար իցէ։ Քո Արարիչն անարար է, եւ դու արարած. (Ոսկ. ես.։)
Անարար ասեն (մոլորեալք) զերեւելի արարածս, եւ ոչ յայլմէ եղեալ. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Ե։)
Զերկիր ... զանդունդս համատարածս ... անկազմս, անարարս. (Ագաթ.։)
Անհուն համատարած ծով. (Պիտ.։)
cf. ԱՐԱԾԵՄ.
κτιστός, -ή, -όν creatus, -a, -um Արարեալ, եղական. արարածական. մախլուգ.
Արարած բնութիւն. (Սեբեր. ՟Է։ Շ. ամ. չար.։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Բ։)
Արարած կենդանութիւն. (Եզնիկ.)
Լուսաւորքդ արարած են յաւուրն չորրորդի. (գուցէ աւուրն). (Շիր.։)
Ոչ արդեօք զստացօղն ամենեցունց՝ ստացուած կամ արարած հայհոյել յանդգնէին. (Աթ. ՟Ա։)
Ամենայն արարածք Աստուծոյ բարի են։ Պաշտեցին զարարածս, եւ ոչ զարարիչն։ Քո արարածք քեզ արարչիդ արբանեկեն. եւ այլն։ Զնոյն անուանս ստանայ արարածն զարարչին իւրոյ. (Յճխ. ՟Դ։ (Գտանի հոլովեալ եւ յարարածէ, զարարածէ։ Նանայ.։ ՃՃ)։)
Իսկ եթէ արարածս ինչ հաստատիցէ, եւ ցուցցէ զզօրութիւն Տէր, եւ բացցէ երկիր զբերան իւր, գիտասջիք, եւ այլն. (Եփր. ղեւտ.։)
Ուրախ լիցի մարդ յարարածս իւր. (Ժղ. ՟Գ 22։)
Սակաւ մարդիկ կարեն ասել ըստ արժանի գովութեանն յայրն եւ ի նորա արարած. (Փարպ.։)
Եթէ այլ ինչ նորոգ արարած տանջանարանաց կազմեսցես. (Նար. ՟Ժ՟Թ։)
Զգերեզման շիրմին սանատրկոյ արքային ոչ կարացին բանալ վասն հաստաշինած արարածոցն. (Բուզ. ՟Դ 24։)
Այս է գիր արարածոց. (Ծն. ՟Բ 4։ ՟Ե 1։)
Զարարած լուսաւորաց, կամ շնչոյն. (Եզնիկ.։)
Մինն ունի յարարածոյ իւրում կամ յարարածի իւրոյ զզօրութիւն լուսոյն. (Վեցօր. ՟Զ։ եւ Շիր.։)
Եկայք տեսուցք զլինել արարածոյ նորա (առաջին մարդոյն) յաշխարհիս. (Վեցօր. ՟Զ։)
Ընդէ՞ր եւ աստ եւ ոչ զջուրցն արարած յիշիցէ. (Կիւրղ. ծն.։)
ԱՐԱՐԱԾՔ. որ եւ ասի ԱՐԱՐԱԾ ԳԻՐՔ. որպէս Գիրք արարածոց. որ եւ ԳԻՐՔ ԾՆՆԴՈՑ կամ ԾՆՈՒՆԴՔ ասի. քանզի եւ ի յն. շփոթին ձայնքս եղանուի, եւ ղեննեսիս ծնունդ. γένεσις genesis, generationis liber cf. ԼԻՆԵԼՈՒԹԻՒՆ.
Զանուն գրոցն առաջին՝ Արարածք եւ ծնունդք կոչեաց. (Սարգ. ՟բ. պետ. յռջբ։ Վրդն. պտմ. եւ այլն։)
Արարած գիրք մեծ մարգարէին. (Փարպ.։)
Արարչի առ արարածս բազում է խնամակալութիւն. (Խոսր.։)
Միթէ ասիցէ՞ արարածն ցարարիչն, թէ ոչ իմաստութեամբ արարեր զիս. (Ես. ՟Ի՟Թ 16. իբր կազմակերպիչ, ձեւացուցիչ։)
Յարժանի եւ ըստ պտշաճի եմուտ արարած ջերմութեան յաշխարհ։ Նոյնպէս եւ ջուրցն բազմութիւնք եւ յորդութիւնք տուան յարժանի եւ յիրաւի. (Վեցօր. ՟Գ։)
Չի՛ք արարած բանաւոր արտաքս քան զայս երիս ջոկս. (Եզնիկ.։)
Զամենայն աւուրս աւերածոյն իւրոյ։ Պղծութիւն աւերածոյն։ Կատարած տացի ի վերայ աւերածոյն։ Կատարած տացի ի վերայ աւերածոյն. (Ղեւտ. ՟Ի՟Զ. 34։ եւ ՟Բ. Մնաց. ՟Լ՟Զ. 21։ Դան. ՟Թ. 27։)
Ի գիրկս քո բարձեր։ Բառնալ ի գիրկս յորդւոց Ադամայ։ Բարձեալ եղեւ ի գիրկս ծերունւոյն, որ բանիւ զարարածս բարձեալ ունի. (Շար.։)
Ապականէ զբարիոք արարածս նորա. (Եզնիկ.։)
Բժշկեցաւ մանուկն։ Բազում անդամալոյծք եւ կաղք բժշկէին։ Յայնս երկա՛յք բժշկեցարո՛ւք։ Եւ ահա բժշկեալ իցէ արած բորոտութեանն ի բորոտէ անտի։ Բժշկեցաւ արածն։ Վէրք իմ սաստիկք, ուստի՞ բժշկեցայց։ Բժշկեա՛ զիս տէր, եւ բժշկեցայց։ Ասա՛ բանիւ, եւ բժշկեսցի մանուկն իմ։ Եկին լսել ի նմանէ, եւ բժշկել ի հիւանդութենէ իւրեանց. եւ նեղեալք յայսոց պղծոց՝ բժշկէին։ Որոյ վիրօքն բժշկեցաք. եւ այլն։
Տարածանին ընդ բնաւին իսկ ընդհանուր հաւատացեալս. (Անան. եկեղ։)
Իբրեւ զաղաւնիս բունեալք ի քարածեպս. (Երեմ. ՟Խ՟Ը. 28։)
cf. եզարած։
ԵԶԱՐԱԾ կամ ԵԶԱՌԱԾ. ἑνθύμημα enthymema Ձեռնարկ համառօտ, որ եւ ՀՆԱՐ, եւ ՀԱՆՃԱՐ, եւ ԱՆԱՒԱՐՏ ՀԱՒԱՔԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ.
Վասն հակադարձմանց, եւ եզարածիցն։ Եզառածն միում հետեւի. բայց պիտային եզարածիցն ճարտասանքն. ո՛րգոն. այս անուն պճնօղ, ապա եւ շուն. (Անյաղթ վերլծ. արիստ.։)
եւ կր. ԶԵՂՈՒՄ կամ ԶԵՂԱՆԻՄ. καταχέω, διαχέω , ἑπιχέω, ὐπερχύω, ἑκχύω, ἑκχύομαι effundo, perfundo, -or;
effluo ἑπιβάλλω , ἑκτείνω superjicio, extendo եւ այլն. Հեղուլ յորդութեամբ եւ լիուլի. զեղուցանել. լնուլ. հոսել. սփռել. ծաւալել. դիզանել. կուտել. առատանալ. լիանալ. տարածիլ. լեփ լեցուն ընել՝ ըլլալ, դիզել, դիզուիլ, շատնալ, թափթփիլ.
Զգիրկսն տարածեաց, զմանկամբն զեղաւ, եւ համբուրիւ յինքն ժողովեաց. (Լծ. կոչ.։)
Աներեւոյթք նորա ի սկզբանէ աշխարհի՝ արարածովքս իմացեալ՝ տեսանին. (Հռ. ՟Ա. 20։)
Արածեայ զխոյանս իմ։ Խոյանք իմանալի է զեկեղեցական քահանայապետութիւնս. (Մխ. ապար.։)
Ծոթորելով արածին մեղուք. (Բժշկարան.։)
զի՞նչ եւ ամովս. ո՞չ այծս արածէր, եւ կծուէր մոլաթուզս։ Այծարած, որ մոլաթուզ կծուիցէ. (Ածաբ. առ որս. ՟Ը. եւ Ածաբ. պենտեկ.։)
Հալուն եւ տարածուն գոյացութեանն լաւագոյնն ոսկի է. (Փիլ. այլաբ.։)
Համբարս կերակրոց։ Համբարք նուազեալ են։ Լցին համբարօք։ Բազում համբարս դնէ։ Սպառեցին զհամբարս մթերեալս։ Ի համբարոցն (կամ րացն) բազմութիւն հայէին։ Շտեմարանք քո, եւ համբարք քո։ Առին զամենայն համբարս նոցա։ Համբարս բերդին արասցէ։ Համբարս ի ներքս արասցուք։ Գանձել ի համբարս եւ այլն։ Կուտին քեզ համբարք ի տարածանելն քան ի շտեմարանելն։ Համբարք բարեաց, կամ ոչնչից, չարի, անօրէնութեանց. (Նար.։)
Արմաւենիս, եւ դրօշուածս հայելիս. (՟Գ. Թագ. ՟Զ. 29. (յն. թիթղունս տարածեալս։))
Ամենայն օձք ընդ մացառս եւ ընդ քարածերպս մտեալ՝ մերկանան զհնութիւն իւրեանց. (Կոչ. ՟Գ։)
Աստուածոյ փառաւորութիւն այն էր, թէ յարարածոցն մեկնեալ էր զպատիւ արարչին. (Եզնիկ.։)
ՄԵԿՆԵԼ. ἑκτείνω extendo. Մեկին առնել, որպէս պարզել, տարածել, սփռել, ձգել կարկառել, երկայնել զձեռն կամ ձեռամբ. ռմկ. եւս. մեկնել, երկնցընել.
Առն կամ կնոջ եթէ լինիցի արած բորոտութեան ի գլուխ կամ ի մօրուս։ Մի՛ ապականիցէք զտեսիլ մօրուաց ձերոց։ Կալաւ զմօրուացն ամեսայայ։ Ամենայն մորուք խզեսցին։ Որպէս իւղ զի իջանէ ի գլուխ եւ ի մորուսն ահարոնի. ի մորուացն իջանէ, եւ այլն։
Յիսնեակ թիւն. յիսներեակ մի աւուրց. եւ Յինունք պահոց ծննդեան կամ յայտնութեան, որ երբեմն անընդհատ պահիւր զաւուրս յիսուն, այլ այժմ ընդհատութեամբ եւ այլեւայլ օրինակաւ ի զանազան ազգս. ի հայս պահին երեք եօթնեակք՝ ի սկիզբն, ի մէջն, եւ ի կատարած յիսնեկին. ՟Ա. կոչի յիսնակաց պահք. ՟Բ. սուրբ Յակոբայ. ՟Գ. յայտնութեան։ (Տօնակ.։ Տօմար.։)
Ըստ շաքլել արմատոցն ի ներքս նոյնպէս գետնատթարած ոստքն յամենայն կողմանց առ երկրաւ տարածանին. (Վեցօր. ՟Բ։)
Առաւել են երկինք քան զերկիր. այլ չպարտի երկրպագութիւն՝ երկիր երկնից ... Ամենայն արարածք՝ արարչին պարտին երկրպագութիւն. (Սեբեր. ՟Դ։)
Խառնակի ընդ այլում, ընդ որում չէ ամուսնացեալ օրինօք՝ եթէ այր իցէ եւ եթէ կին. Նոյն բառ է եւ յն. πόρνος fornicator, scortator. որպէս այր բոզարած.
Լիով պատճառք արարածոց՝ սադրեալ ի վարդանայ վարդապետէ (քաղելով ի հացն բանից). (Վրդն. ծն. վերնագիր։)
Նա որ անսկիզբն՝ ի քէն փթթի մարմնով, սաղարթ տարածէ ընդ տիեզերս երկրի. (Շ. տաղ.։)
Շաբաթս սարիսխ է, ի կատարածին ցուցանէ զթագաւորն փառօք պսակեալ։ Սիւնն ոսկի, որոյ սարիսխն ի ներքոյ ոսկի. (Տօնակ.։)
Ի տարածումն լայնութեան քարտենի չափեցից։ Սպիտակափայլ լուսափառ դաշտի քարտենդ. (Նար.։)
Ի տարածումն լայնութեան քարտենի չափեցից։ Սպիտակափայլ լուսափառ դաշտի քարտենդ. (Նար.։)
Ի չորեքշաբաթւոջ զլոյսն տարած եւ ցան ժողովէ յանօթս օդեղէնս. (Տօնակ.։)
գրի եւ ԱՆԴԵԱՈՐԴ, ԱՆԴԻՈՐԴ, ԱՆԴՒՈՐԴ. βούκηλος. bubulcus. Հովիւ եւ պահապան անդեայց. եզնարած. նախիր արծօղ. սըղըրչօպանը.
Ադամանդ՝ անախտ գոյ, եւ ամենայն երկաթոյ հարուածոց անզգալի։ Անզգալւոյն դրակից իմն է եւ հուպ անշունչն։ Յածին ընդ անզգալի արարածոց յածմունս։ Ընդ անզգալիսն մարտնչին (այս ինքն նաւավարք ընդ ջուրս). (Պիտ.։)
Տկար իմաստիւք, եւ անկարող մտանել եւ ելանել ի խորս համատարած ծովուս. (Տօնակ.։)
ՅԱՆԿՈՒՄՆ, կամ ՅԱՆԳՈՒՄՆ, յանգման. որպէս ի յանգումն, ցկատարած, ի վախճանի. յաւարտ.
Անցաւոր արարածք. (Ագաթ.։)
Մայրենի եւ քուրական առականօք զարարած լուսաւորացն մուծանէ. (Եզնիկ.։)
Մարդասպանն եւ մեհենազերծութեան պատաւոր է՝ զնուիրեալ զԱստուծոյ արարածոցն մեկացեալ. քանզի զի՞նչ է նազելագոյն եւ սրբագոյն նուէր արգադիր՝ մարդոյ (այսինքն քան զմարդ). (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
βάλλω, ἑξάγω, φύω, ἑπιφαίνω, mitto, produco, educo, pullulo եւ այլն. Ի վեր կամ ի դուրս հանել. բողբոջել. տարածել. ծաւալել. սփռել. յորդել. կր. Ելանել. ծագել. բուսաիլ. ծաւալիլ.
Հովանանային քերովբիմքն բացական թեւոցն տարածմամբ. (Անան. եկեղ։)
Յաւէժանան մինչեւ ի բոլորելեացս յանկումն. այսինքն ցկատարած աշխարհի. (Պիտ.։)
Իսկ յարարածս՝ իբր Նոյնօրինակ եղանակ. հաղորդակից ի միում տեսակի կամ սեռի, եւ միանգամայն ըստ ժամանակի՝ ուր իցէ բանն զյատկութենէ իրաց. συνύπαρχων, συνῶν, συνοῦσα, συνόν cum alio existens
Ընդ արարածոց գոյակից է ամենայն իրօք նախախնամութիւն. (Նիւս. բն. ՟Խ՟Ա։)
Եւ դարձեալ իսահակ փորեաց զջրհորսն։ Դարձեալ արածեցից։ Եւ դարձեալ ժողովեսցէ։ Դարձեալ ա՛ռ դու այլ քարտէս։ Դարձեալ՝ լուարուք, զի ասացաւ։ Դարձեալ նման է արքայութիւնն երկնից։ Եւ դարձեալ՝ թէ ուրա՛խ եղերուք։ Եւ դարձեալ՝ թէ.եւ այլն։
γενητός, γεννητός Եղական. եղեալ. ծնեալ ի ժամանակի. արարած.
Որոյ թեւք են զատուցեալք իւիք՝ յիւրերաց՝ կամ առաւել տարածեալ՝ որպէս ի սաւառնիլն.
Զի արարած էր, եւ ոչ էութիւն. (Ճ. ՟Ա.։)
ԷՈՒԹԻՒՆ. որպէս ὔπαρξις existentia Գոյութիւն, իրօք գոլն. (որ յԱստուած է նոյն՝ վասն միշտ եւ անեղ գոլոյն. այլ յարարածս զանազանի՝ ըստ որում ի կարելի էութենէ յիրական գոյաւորութիւն եկեալ աստուծով)
Զի՞նչ անդամ իցէ, որ ըստգիւտն համարիցի ի սքանչելի արարածս մարմնոյս այսորիկ։ Զի՞նչ ըստգիւտ է ի մարմնի քում ստեղծեալ. (Կոչ. ՟Դ. եւ ՟Թ։)
Եւս եւ զայլոց իրաց տարածելոց ըստ նմանութեան թեւոց.
զիշավայրիս եւ զխոզս արածելով։ որսալ կինճս եւ իշավայրիս. (Խոր. ՟Բ. 21. 58։)
Արածօղն զխոզս. (որպէս դնի ի յն) հովիւ խոզից. ... cf. Խոզաբոյծ.
Խոզարածքն փախեան. (Մտթ. ՟Ը. 33։ Մրկ. ծե. 14։ Ղկ. ՟Ը. 34։)
Որպէս լուան ի խոզարածիցն. (Երզն. մտթ.։)
Վերջին գործ անպատուութեան է խոզարածն լինել. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Զ։)
Եւ իբր Խոզարածական. կամ յանկաւոր խոզարածի.
Խոզարած վարւք։ Խոզարած կենօք. (Սկեւռ. աղ.։)
Հասանէր ի գետն արածանի. եւ զնա կամրջեալ կամարօք, հրամայեաց զօրացն անցանել. (Պտմ. աղեքս.։)
(տր. եւ հյց. խնդրով) ποιμαίνω pasco. Առնել զգործ հովուի կամ հովուութեան. արածել զխաշինս. տածել. դարմանել. եւ Առաջնորդել. չօպանութիւն ընել, արծել.
Մահ հովուեսցէ զնոսա. յայլ լեզուս նշանակէ անխտիր, արածել, եւ ճարակիլ.
Հեղիաս մաշեալն սրտիւք, մաշկեղինաւ պարածածկեալ՝ մարմնով։ Հաւանեալք զգեստու մաշկեղինաց, եւ մորթոց այծեաց։ (Մագ. ՟Լ՟Ա. ձ։)
πέλαγος pelagus. Ծով մեծ եւ համատարած. պեղագոս. ովկիանոս, եւ երեւելի մասն նորա.
Եթէ խոնաւասցին հատքն, հանէ առ եզերբ մրջիւնոցին, արկանէ տարածոց, եւ ցամաքեցուցանէ. (Վեցօր. ՟Ը։)
Ներաձիգ իսկ, եւ ստորագօտիք, եւ ջիլք մանկատարած. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Բ։)
անուանիմք շռայլեալք, որ է ստուգաբանութեամբ սեռ այլայլեալ, այսինքն զանմարմինն ի մարմին փոփոխեալ. (Շ. ՟ա. յհ. ՟Խ՟Է։) Լծորդ երեւի եւ ընդ թ. որպէս տարածիլ յանչափս. լայնիլ.
Կացեալ ի մէջ պատուածովքս կնճափողացն զոյդ ըմպակցացն բաժանէ զգինին նորագոյն. (Բրս. արբեց.) (այն են ըմպանակք կրկին՝ գալարածոյ պարանոցօք)։
Եթէ սամիքն են արծաթի, լուծն էր ոսկի, եւ սամոտիքն ապրիշըմի. փոկեր չարած շարանըման՝ հոյլ մարգարիտ. (Նար. տաղ.։)
Իբր լտ. cucumis. իտ. cocomero (որ ըստ յն. պէսպէս, եւ հոմանուն ընդ սեխ, եւ այլն). որ եւ ՎԱՐՈՒՆԳ. պ. վարէնգ, պատրէնգ. Բերք գետնատարած բուսոյ պարտիզաց ի ձեւ գլանի կամ գլանաձեւ դդմի, անեփ ուտելի՝ զովարար. խիյար, խըյար.
Համատարած ջուրն վերացեալ բարձրացաւ ի մէջն յանբաւ վերակայսն. (Զքր. կթ.։ Իսկ Նիւս. կազմ. գրի գեր ի վերակայ, իբր գե՛ր ի վերոյ կացեալ։)
ἕσχατον, -τα novissimum, -ma. Վերջին աւուրք կենաց. կատարած. եւ Յաջորդք.
Միջոց վիմաց. ծերպ. քարածերպ. անձաւ.
Մահ չարաչար այնոցիկ է, որք ի գետոց վախճանեցան, եւ քարածեծ պատառեցան. (Մանդ. ՟Ի՟Գ։)
Արածածուկ քօղաձիգ ծնկասէր հարսունք. (՟Գ. Մակ. ՟Դ. 6։)
Զհամատարած անդունդսն աղխաղխեաց ելից (մամոնայ) բազում անօրէնութեամբ։ Բազում բեռամբք աղխաղխես զնաւդ։ Նիւթս վաճառականաց աղխաղխիցէ։ Թէպէտ եւ զամենայն ինչ աղխաղխիցեն, աղքատանան։ Զփիւնիկ ասորին լցեալ աղխաղխեալ արձակեաց. (Ոսկ.։ յորմէ եւ Սարգ. յուդ. ՟Բ։)
Բոլորովին շիջեալ. բոլոր մարած անցած.
Այլասերիցն եւ այլաբունիցն զնոյն ներգործութիւն ունել ոչ ոք ներեսցէ յողջախոհիցն. քանզի եւ ոչ ջուր եւ հուր զնոյն ներգործեսցեն։ Ո՞ր բան ունի այլաբուն եւ արարած կարծել զառ ի հօրէ յայտնեալն (յն. բնաւորեալն) Աստուածն բան ... Որ ծնողին էութեան պտուղ ճշմարիտ, զի՞նչ օրինակաւ գտցի այլաբուն։ Այլաբուն է մարմինն առ հոգին, սակայն մի յերկոցունցն մարդն կատարի։ Օտարատեսակ, այս ինքն այլաբուն քան զնոսա. (Կիւրղ. գանձ. եւ Կիւրղ. պրպմ.։ )Սորին հակառակն ասի ՀԱՄԱԲՈՒՆ։
Յամենայնի է եւ յամենեսեան, ի տեղիս եւ յանտեղիս, յարարածս եւ յանարարածս. (Վանակ. հատ.։)
Աննախանձ եւ առատ առ արարածս իւր։ Զմիմեանս օգտեցուցանել աննախանձ օգնականութեամբ. (Յճխ. ՟Է. ՟Ժ՟Ը։)
ἁτελεύτος. fine carens, ἁκατάλυτος, αίδιος , ἁνήσυτος. perpetuus, aeternus, qui perfici non potst, sempiternus. Որոյ չիք վախճան. անվախճանելի. անկատարած. եւ անկատարելի, անեզր. անանց. անլուծանելի. մշտնջենաւոր. վերջ չունեցօղ, որ լմննալիք չունի. սօնսուզ. նիհայէթսիզ.
Գիր համարոյն ... անվախճան կատարած յաւուրս քառասուն ձգտէր. (՟Գ. Մակ. ՟Դ. 12.) յն. զանկատար առեալ կատարած։
ԱՐԱԾԱՆԵՄ ՆԻՄ. տե՛ս ԱՐԱԾԵՄ.
Զխաչինս իմ ոչ արածանէին (կամ ոչ արածէին). (Եզեկ. ՟Լ՟Դ 8։)
Արածանէին անդ ձկնակերպ մարդիկ. (Պտմ. աղեքս.։)
Եւ եթէ գոն ձկունք՝ որ զբարի բարք ունիցին յարարածին իւրեանց, մեզ եւս պարտ եւ պատշաճ է լինել բարեբարք մերով արձակ կամօք. (Վեցօր. ՟Է։)
Արարածս ամենայն գարշանայր ի կռապաշտութիւնէ. (Ոսկ. պետր. եւ Ոսկ. եղ.։)
Զայրումն բարկութեան անմտագոյն է քան զամենայն բոց տարածեալ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 3։)
εὑρύχωρος spaciosus, latus, amplus եւ այլն. Արձակ ամենայնիւ ընդ ամենայն կողմն. լայն. բաց. մեծատարած. լայնարձակ, լանուարձակ.
Ընկլայ սաստկապէս։ Ընկլան, կորացան, եւ իսպառ սուզան։ Ի կենցաղս ծովու մեղանացս ալեաց ընկլուզայ։ Անկեալ ընկլուզեալ ի տիեզերատարածն ծովու. (եւ այլն. Նար.։)
Բոց թարշամեալ. (մարած). (Նեղոս.։)
Ընդոծինն իմ ժառանգեսցէ զիս։ Ո՛չ ժառանգեսցէ զքեզ դա, այլ որ ելանէն ի քէն՝ նա ժառանգեսցէ զքեզ։ Մի՛ ժառանգեսցէ որդի աղախնոյդ ընդ որդւոյ իմում իսահակայ։ Ժառանգեսցէ զաւակ քո զքաղաքս հակառակորդաց իւրոց։ Անցանէքընդ յորդանան՝ ժառանգել զերկիրն. եւ ժառանգեսջիք զնա։ Եկայք օրհնեալք, ժառանգեցէ՛ք զպատրաստեալ ձեզ զարքայութիւն ի սկզբանէ աշխարհի։ Զի զորհնութիւն ժառանգեցէք։ Ժառանգեցէ՛ք զանուն յաւիտենից։ Ժառանգեաց զաթոռ թագաւորութեան յաւիտենից։ Բայց ի կատարած զամօթ դաւոյն ժառանգէր. եւ այլն։
Թագչին յանմատոյց ճառագայթիցն ինքնածագ լուսոյն։ Ճառագայթ ինքնածագ լուսոյն առհասարակ սփռեալ տարածեցաւ. (Եղիշ. խաչել. եւ Եղիշ. թաղմ.։)
զիշավայրիս եւ զխոզս արածելով։ որսալ կինճս եւ իշավայրիս. (Խոր. ՟Բ. 21. 58։)
Լայն լրիւ իւրով. լայնատարած.
ՀԱՄԱՍՓԻՌ ՀԱՄԱՍՓԻՒՌ. Համայն սփռեալ ընդ ամենայն կողմն. համածաւալ, համատարած.
Լոյսն ի սկզբանցն համասփիռ եւ համատարած։ Լոյսն համատարած եւ համասփիռ (քրիստոս) լուսաւորեաց զամենայն մարդ. (Զքր. կթ.։)
Համասփիռ ամենատարած եւ աշխարհալիր տանն տեսակաւ. (Նար. ՟Լ՟Գ։)
Կամ մ. Սփռելով. ծաւալմամբ. տարածաբար. ցրիւ.
Ընդ շունչս եւ ընդ մարմինս համասփիռ տարածեսցի. (Նար. ՟Ձ՟Դ։)
Ոչ համբերեն առ կատարած գործոյն (այս ինքն ի սպառ). (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 23։)
Հնութիւն մաշուածոյ հողեղէն նիւթոյ, կամ մարդկային տգիտութեան. կամ արարածոց, ամբարշտութեան, մահաբեր գործոց, կուրութեան հարցն. (Ագաթ.։ Եղիշ. ՟Գ։ Մաշտ.։)
Բայց արդ յինէն է հրամայած, թէ մի՛ երդնուր ոչ յարարած. (Շ. խոստ.։)
Չփառաւորեցին զմեծագործն արարածոց. (Կիւրղ. ծն.։)
Այլոց հաստատութեանցս (այսինքն արարածոց) միատեսիլ եւ միատարազ է արարչութիւն. բայց մարդն ոչ այսպէս. (Իսիւք.։)
Եթէ այծարած, որ մոլաթուզ կծուիցէ, մարգարէ գործէ։ Զի՞նչ եւ ամովս, ո՞չ այծս արածէր, եւ կծուէր մոլաթուզս. (Ածաբ. պենտեկ. եւ առ որս. ՟Ը։ (որ ի սուրբ գիրս դնի թութ, եւ թթենի. մորենի. թզենի։))
Յոյժ առաւել քան զարարածոց բնութիւն յամառկո՛տ է մարդկան անձնիշխանութիւն. (Գէ. ես.։)
αἱών aevum, saeculum, aeternitas . Յաւէտ գոլն. մշտատեւութիւն. մշտնջենաւորութիւն՝ անսկիզբն եւ անվախճան, կամ սկսեալ անկատարած. եւ Երկար ժամանակ. դար մի հարիւր ամաց. կեանք, աշխարհ. (լծ. արաբ. էպէտէլ ապատ. յն. էօ՛ն, այի՛ օ՛ն. լտ. է՛վում, էդէ՛ռնում, սէ՛գուլում. եբր. այօլամ, էօլամ, լիյօլամ թ. ).
Գրէ յովհաննէս ի կատարածի աւետարանական շարագրածին։ Դնել ի շարի աստ զշարագրածս, եւ այլն. (Արծր. ՟Գ. 12։)
Զհոգին ընդունելով՝ որդեգրիմք։ Որ որդեգրէ զարարածս, ոչ է օտար յորդւոյ. (Աթ. ի հոգին սուրբ.։)
Զերրորդն թիւ պատուեցին՝ պատարուն զնա գտեալ, ունելով սկիզբն՝ միջութիւն եւ կատարած. (Մագ. ՟Ե։)
ՊԱՐՈՒՐԵԼ. Պարածածկել. քօղարկել. պատրուակել. թաքուացնել.
πτερίσσομαι (որ եւ թեւաւորիլ). alas quatio, alis strepo, volando alas agito. որ եւ ՍԱՒԱՌՆԱՆԱԼ. Բանալ տարածել եւ բախել զթեւս ի թռչիս. թեւապարել. թեւակոխել. սլանալ.
Թեւք իւրեանց տարածեալ՝ սաւառնէին ընդ միմեանս։ Լսէի զձայն թեւոց նոցա ի սաւառնելն՝ իբրեւ զձայն ջուրց բազմաց։ Տեսի ձայն թեւոց գազանացն սաւառնելոց ընդ միմեանս. (Եզեկ. ՟Ա. 23. 24։ ՟Գ. 13։)
Սրովբէք սաւառնեալ՝ զթեւսն տարածեալ։ Բազէ բարձրացեալ՝ թեւօք սաւառնեալ. (Գանձ.։)
Սոսկմամբ մեծաւ։ Այս բազում սոսկման արժանի է։ Սոսկումն հերաց, եւ մարմնոց խռովութիւն։ Դողումն եւ սոսկումն ունի զարարածսն, յորժամ զպատիւ արարչին ոք նոցա մատուցանիցէ. (Դիոն. եկեղ. եւ Դիոն. թղթ.։ Իսիւք.։ Եզնիկ.։)
ՍՏԱՑԱԿԱՆ. κτιστός creatus, conditus, factus κτίσις creatura. Ստեղծական, արարածական. եղական. հաստեալ ի ժամանակի. արարած. որ եւ Ստացուած ասի.
Սքողելն, իլն. պարածածկումն.
ՎԵՐԱՁԳԵԼ. ἁνατείνω, ἑπιτείνω intendo, extendo, traho, eveho. Ի վեր ձգել. ի բարձունս անդ տարածանել. ձկտել. ձգել.
Երկինք արարած են ճշմարտին աստուծոյ, եւ է յօդոյ եւ ի հրոյ, եւ է վերարկու երկրի. (Հ. օգոստ. ՟Ժ.։)
ἅποικος domo emissus, colonus եւ այլն. Վտարանդեալ. տարագիր. տարաշխարհիկ. գաղթական. բռնի վարեալ. օտարացեալ. վտարական. աստանդական. մատնեալ ի ձեռս օտարաց. գերի. ստրուկ. ծառայ. վարած քշած.
Տարրական օրէնքն (առ մովսեսիւ)։ Տարրական անցաւոր արարածք։ Առանց տարրական օդոց. (Առ որս. ՟Ժ՟Բ։ Ագաթ.։ Նար. ՟Ժ՟Դ։)
Բնութիւնք տարրեղէն արարածոցս։ Տարրեղէն նիւթովն. (Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Զ։ Լմբ. սղ.։)
Զձմեռսն՝ քաջասի՛րտս (կամ քաջասի՛րտ) տարածանէր. (՟Բ. Մակ. ՟Է. 10։)
Ի քարանձաւ մսուրս հանգուցանէ զտէրն ամենայն արարածոց. (Մանդ. ՟Է։)
Քրձազգա՛ծ, պահացօղ, բոկագնաց։ Ընդ պայծառ պատմուճանին քրձազգած եղեալ։ Քրձազգած եւ մոխրատարած խշտեաւ. (Լաստ. ՟Ի՟Բ։ Նար. ՟Ի՟Թ։ Ոսկ. մ. ՟Գ. 14։)
Յամենայն օտարածնէ, որ ոչ իցէ ի զաւակէ քումմէ։ Ոչ եկն օտարածին ի վերայ նոցա։ Եկեսցեն օտարածինք՝ հովիւք խաչանց քոց։ Ամենայն որդի օտարածին անթլփատ.եւ այլն։
Տեսանել զորդիս օտարածնաց՝ կոխելով զսահմանս հայրենիս։ Դիւրամուտ զօտարածինն ի բնակութիւնս իւրեանց առնէին։ Ազգք օտարածնաց օտարացուցին զմեզ ի բնակութենէս մերմէ. (Խոր. ՟Ա. 12։ Յհ. կթ.։ Լաստ. ՟Ա։)
ԱՄԵՆԱՍՓԻՌ ԱՄԵՆԱՍՓԻՒՌ. որ եւ ԱՄԷՆՍՓԻՒՌ. Ամենայն ուրեք սփռեալ. համասփիւռ. համայնածաւալ. բոլոր չորս դին տարածած.
որ եւ ԱՆԴՆԴԱՅԻՆ. βύθιος, ἅβυσσος. profundus, fundo carens. Սեպհական անդնդոց. խորին յոյժ. անյատակ. համատարած, եւ գաղտնի. եւ դժոխային. տէրին վէ տիպսիզ.
Նորոգեցան արարածք, եւ անմահացան. եւ այլն. (Շար.։)
Ճանապարհ աստիճանեալ ներքուստ ի վեր մինչ ի կատարած անձուին. (Արծր. ՟Դ 11։)
Համաձայնակից գոլ սմա եւ արդարածերն եպիփան կիպրացի. (Թէոդոր. մայրագ.։)
ῤιζόομαι, ἑκρίζομαι radices ago, radicor Արմատս արձակել կամ ձկտել, կամ տարածանել, կամ առնել. հաստատիլ արմատովք. զօրանալ. ուռճանալ. (իրօք, կամ նմանութեամբ). արմատ կապել՝ բռնել.
Զամենայն արարածս բարձակրեաց յինքեան (խորհուրդ խաչին). (Անան. ի պետր.։)
Զբոլորովին կարգս աշխարհի, եւ զկատարած զամենայն գիտաց. (Ագաթ.։)
Բոցատեսիլ հրոյ երեւումն տարածանէր զնովաւ. (Փիլ. ել.։)
Աղաղակեմք ի յընդհանուր ամենայն արարածոց տեսակս՝ ասելով, օրհնեցէ՛ք ամենայն գործք Տեառն զտէր. (Յհ. իմ. ատ.։)
Թեթեւասցի կատարածն իմ ինձ ծանրացելոյս անօրէնութեամբ. (Նար. ձ։)
յիւրմէ այսինքն յաստուծոյ ստեղծեալ. իւրակերտ. որ ինչ է արարած իւր.
Ընդարձակ եւ մակագաւիթ կանոնաւ սփիռ տարածէր լիասահման եւ անխտրոց. (Նար. յիշ.։)
Խանձարրեաց զնա, եւ եդ կամ ընկողմնեցոյց ի մսուր։ Խանձարրեաց զարկողն զլոյս որպէս զօթոց։ Խանձարրեաց զխմբագործօղն ամենայն արարածոց. (Ոսկ. ծն.։ ՃՃ.։)
Ի գութ դարձեալ խնամարկեսցէ յիւր արարածս։ Հովիւք զընտանիսն արածեն եւ խնամարկեն. (Ի գիրս խոսր.։)
βάθος, βάθησμα, βαθέα profunditas. Խոր գոլն. տարածութիւն ի բարձրութենէ ի վայր. խորունկութիւն.
Զծաղկափթիթ տնկոցն զկանաչասաղարթ ոստոցն զտարածումն. (Անան. եկեղ։)
ԾԱՅՐԱՐՁԱԿ եւ ԾԱՅՐԱՐԱԿԵԱԼ. Որոյ ծայրն՝ գագաթն՝ ստեղն է արձակ եւ բարձր, կամ համարձակ եւ ազատօրէն արձակեալ, սփռեալ. եւ Տարածեալ գոլով, եւ տարածելով. ձկտելով.
Ծայրարձակ լերանց՝ ծայրարձակ լերանց բարձանց ցօղն տարածանէր. (Նար. տաղ.։)
ԾԱՒԱԼԱԿԱՆ ԾԱՒԱԼԱՅԻՆ. διχυτικός fusilis liquidusque. Որ ինչ է ծաւալե՝լի, կամ ծաւալեալ. հեղանիւթ, եւ ընդարձակատարած.
Միջօրեայ կոչէ զհոգւոյն սրբոյն սրբոյ զծաւալումն, որով արարածք լուսաւորեցան. (Նիւս. երգ.։)
Կառավարէ զտարերս ի մեր պէտս, կամ զարարածս, կամ զբարձունս բարձամբք, կամ զաշխարհս ողորմութեամբ, եւ զերկինս ճշմարտութեամբ։ Նովաւ կառավարին արարածք։ Արարածոցս, կամ աշխարհի կառավարէ (այս ինքն առաջնորդէ). (Լմբ. սղ. Լմբ. ստիպ. եւ Լմբ. ժղ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Անմարթ էր թերի եւ կիսակատար լինել լուսնի յաւուր լինելութեան իւրոյ։ Եթէ ամենայն արարածք լիուլի ստեղծման, ապա եւ ոչ լուսին. թերի եւ կիսակատար. (Շիր. զատիկ.։)
ԿԾԿԱՏԱՐԱԾ. Թուի գրելի՝ Կծկատարազ. այսինքն իբրեւ զկծիկ, Շիր. ի վերջն։
ՀԱԳԱՐԱԾԻՆ ՀԱԳԱՐԱԿԱՆ. Ծնեալն ի հագարայ կամ յագարայ աղախնոյ.
Զորդիքն ... հագարածին. (Գր. տղ. յերուսաղէմ.։)
Ծնար զարարիչն համաբոլոր բնութեան։ Այլեւ ի հեթանոսս շառաւեղագործեաց համաբոլոր տարածասփիւռ. (Թէոդոր. կուս.։)
Որ կանս. համօրէն արարածք.
Երկուս ունիցի գաւազանս. զմին բարակ, որով զխաշինս արածէ. եւ զմիւսն հաստագոյն, որով ընդ գայլսն եւ ընդ գողս կռուի. (Վրդն. լս.։)
Ի հարթարդակ դաշտսն։ Յախճապակեայ հարթարդակն յատակացն։ Ջուր համատարած՝ հարթարդակ բնակութեամբ. (Պիտ.։)
Հովանանային քերովբիմքն բացական թեւոցն տարածմամբ. (Անան. եկեղ։)
Ի մահազգեաց պարածածուկ կտաւակապութենէն արձակէ. (Մամբր.։)
Պարտ էր լինել արարածոց, բայց ոչ միահամուռ արար զամենայն. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 21։)
Յորդագոյնս տարածեցաւ աղանդն նոցա։ Եւ քան զջրհեղեղն եւս յորդագոյնս բազմացուցանել։ Յորդագոյն նշանակելովն ի վարդապետելն իւրում. (Ագաթ.։)
Յորդագոյնս եւս տարածես զաղանդ նոցա. (Յհ. կթ.։)
Ո՛չ լոկ եւ պարզ, այլ շարածական խառնմամբ եւ հեզութեամբ ներածէր զմոգսն յընծայաբերութիւնն. (Քեր. քերթ.։)
Տեղի տալ ազգաց, կանանց, եւ գաւառի. որոց փափաքումն՝ իւրաքանչիւրումեքն, օրինակ իմն, շարածնեալ է, եւ շարաճեցեալ. (Փիլ. իմաստն.։)
Վասն վնասու փախուցեալք ի շինավայրաց՝ օձանման ի քարածերպս սուզանէին. (Վանակ. յոբ.։)
յանիւ տարածեալ զնա, եւ անուին ետ շարժել հանապազ. եւ է նա միշտ շրջաբերելով՝ եւ ստորաբերելով. (Նոննոս.։)
Զորթդ ո՞չ տեսանես ... պատատմամբ գնդակաց, տարածեալ տերեւովքն. (Փիլ. լիւս.։ 6)
Կէսք ի ծառոց խորարմատք են եւ տարածատակք, եւ կէսք սողկագնացք եւ նորաբոյսք են. (Վեցօր. ՟Է։)
Ցանգ սքօղարկեալ՝ զգլուխն ծածկեալ։ Եղիա սքօղարկեալ մաշկեկաւն պարածածկէր զգլուխ իւր. (Ոսկ. Եբր. ԺԵ։ Զքր. կթ։)
Տարածմամբ. ձկտելով. մերձենալով.
(Անախան) ի վեր քան զկարողութիւն իւր՝ առ նա (առ աստուած) մշտնջենաւոր տարածաբար գոլով. (Կլիմաք.։)
Ընդ բռնութիւն համատարած ծովուն ցամաքաթեւս սլանալ. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 37։)
Փորձագոյնքն արուեստիւ գործեն։ Հալուն եւ տարածուն գոյացութեան լաւագոյն եւ փորձագոյնն եւ հաճոյագոյնն ոսկի է. այսպէս եւ հոգւոյ փորձագոյն առաքինութիւնն խոհականութիւն եղեւ. (Փիլ. տեսական. եւ Փիլ. այլաբ.։)
Տարածումն յատակաց գետնոյն կառուցման ... ի կայս քառանկիւն կերպի հաստատեցաւ. (Նար. խչ.։)
Յայրս եւ ի քարածերպս զօրէն խոտաճարակ շրջել։ Բնակեցան ի քարածերպս եւ ի բերանս ձորոց. (՟Բ. Մակ. ՟Ժ. 6։ Երեմ. ՟Խ՟Ը. 28։)
Յի՞նչ այրս, կամ յո՞ր ծակս, կամ յի՞նչ քարածերպս մտցեն թաքիցեն. (Բարուք. թղթ.։)
Յայրս եւ ի կատարս լերանց։ Թագուցեալ էին ի կիրճս եւ ի քարածերպս լերինն։ Ի քարածերպս քո քաւութիւն յանցանց հայցեն. (Ագաթ.։ Ճ. ՟Ա.։ Երզն. լս.։)
Օձք ընդ մացառս եւ ընդ քարածերպս մտեալ՝ մերկանան զհնութիւնս իւրեանց։ Բղխէ ականակիտ աղբիւր պղպջակեալ ընդ քարածերպս վիմարդ քարանցն. (Կոչ. ՟Գ։ Յհ. կթ.։)
Զի թէ սոքա են արարած, եւ միանան անայլայլած. (Շ. խոստ.։)
Արածէին զհօտն անզբաղապէս սրտիւ. (Յհ. կթ.։)
Զանընդունակն լայնատարած դիմաց երկրիս՝ առ իւր պարփակել. (Նար. խչ.։)
Խոստովանութեամբ առաջի Աստուածորդւոյն անծածկաբար տարածանելով. (Սհկ. արմաւ.։)
Անձայնաւոր արարածք. (Սհկ. եկեղ.։)
Որ անվայրափակդ ես յամենայն արարածոց. (Զքր. կթ.։)
Չեւ եւս առընկալեալ իցէ զկատարած։ Հոգի է բնութիւն առընկալեալ (յն. առընդունօղ) երեւութիւն եւ յարձակումն. (Փիլ. այլաբ.։)
Արարածական բնութիւն. (Մագ. ՟Ե։ Սարգ. յկ. ՟Ա։ Իգն. եւ այն։)
Զաստուած ծանեաք, եւ զգեղեցկութիւն արարածոց արուեստաբար ուսանիմք ի ձեռա նոցունց (մտաց եւ բանի). (Բրս. գոհ.։)
Բանջարածախեմ. գնեմ մեծամեծ տրցակս, եւ կապեմ փոքերս, եւ վաճառեմ. (Վրք. հց. ձ։)
Հուր յամենայն տարր արարածոց հաւասարապէս ունի զուգութիւն ըստ էականին կշի՛ռ բաշխութեան. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
χαμαικληνής, χαμαιλεχής humi prostratus Ի մերկ գետին տարածեալ, կամ ընկողմանեալ. գետնախշտի.
Փոխանակ անկողնոց գետնատարածք լինէին. (Փարպ.։)
Կէսք ի ծառոց գետնատարածք։ Գետնատարած ոստովք. (Վեցօր. ՟Ե։)
ԳԵՏՆԱՏԱՐԱԾ ԱՆԿՈՂԻՆ. ԳԵՏՆԱՏԱՐԱԾՈՒԹԻՒՆ. χαμεύνη, χαμευνία stibadium humi stratum, humilis et vilis lectus, humi cubatio cf. ԳԵՏՆԱԽՇՏՈՒԹԻՒՆ.
Զանձն տուեալ գետնատարած անկողնոց. (Ագաթ.։ Կորիւն.։)
Ոչ պահք, եւ ոչ գետնատարած անկողինք, եւ ոչ հսկումն. (Ոսկ. ես.։)
Գետնատարած անկողնովք (ճգնիլ). (Փարպ.։ Ոսկ. մ. ՟Ա. 11։ Վրք. հց.։)
Պահօք եւ աղօթիւք եւ գետնատարածութեամբ։ Յայնչափ գետնատարածութենէն. (Վրք. եփրոս.։)
Տարածեալ զաստուածային բազուկսն ի վերայ դիտապայծառ խաչին. (Կիւրղ. աղ.։ Կիւրղ. խչ.։)
Կամ (ի թանձրացեալն), Եղական. արարած. գոյք.
Երկայն ձեւով. առաւել տարածեալ ընդ երկայնութիւն.
Ուստի զամենայն արարածս արար եւ զատոյց. (Եզնիկ.։)
Որպէս ասաց զգօնութիւնն, ի մեծութենէ գեղեցկութեան արարածոց եւ այլն. (Կոչ. ՟Թ։)
πλατύνω, ἑμπλατύνω dilato ἁνοίγω aperio Լայնել. բանալ. տարածել. համարձակ եւ ազատ առնել. անդորրացուցանել. դիւրել. ճոխացուցանել. թողացուցանել. լանցընել, մենծցընել.
Ժամադրական կատարածին ժամանակն ի բաց հատանէր, մահուան՝ վախճան հասանէր. (Գեննանդ.։)
Լայնատարած. ընդարձակ. համասփնիւռ.
Տարածեալ ընդ լայն. ընդարձակատարած. համատարած. լայնածաւալ. լայնաձիգ.
Լայնաարած եփրատ, կամ օդ, կամ գետին, կամ ընդարձակութիւն. (Խոր. ՟Բ. 76։ Խոսր.։ Նար. ՟Հ՟Թ. եւ ՟Ծ՟Գ։)
Զանդունդս համատարածս խաւարազգածս. (Ագաթ.։)
Խոխոմք ձիգք կամ երկայնատարածք.
Երթայր եւ պետրոս զհետ կատարածի՝ կասկածագին ի կանխասաց ուրախութենէ. (Ճ. ՟Գ.։)
Բնութի ամենեցուն պարունակէ յինքեան զիւրսն լի բովանդակ գ կատարածնեալս զնոսա. (Փիլ. լին. ՟Բ. 17։)
Կարկառելն. ձգտումն ձեռին. տարածումն. ձեռնտուութիւն.
Համբարածուս ձմեռանոցաց. (Յհ. կթ.։)
Ի լինելութիւն արարածոցն հրամայէր հաստատանալ։ Զհաստատութիւն երկնից՝ ո երեւի մեզ ջրեղէն, հրամայեաց հաստատանալ (կամ հաստանալ). (Ագաթ.։)
Ճառագայթքն յելս առաւօտուն հարթածաւալ տարածէին. (Պիտ.։)
cf. ԲԱԶԿԱՏԱՐԱԾ.
Ձեռնատարած սաղմոսերգութիւնս. (Մագ. ՟Ի՟Ե։)
Զգիշերն ամենայն ձեռնատարած աղօթեաց. (Հ=Յ. նոյ. ՟Ժ՟Է.։)
Սկիզբն եւ կատարածն շինուածոյն ի բուն ճարտարապետ անդր հայի. (՟Բ. Մակ. ՟Բ. 30։)
ՄԱԿՏԱՐԱԾ կամ ՄԱԿՏԱՐԱԾԱՆ. ἑπίτονος . որ եւ ՄԱԿԱՏԱՐԱԾ. Տարածեալ վերուստ ի վայր. չուան կամ փոկ ի կապել զիր ընդ իրի ձկտելով.
Զմակտարած (կամ զմակտարածան) ջիղքն եւ զշարունակ սոքօք զետս ձկտեցուցանէ. (Պղատ. տիմ.։)
Մտաց եւ հանճարոյ ընդունակ ասելով՝ որոշեաց զնա յաներեւութից եւ ի մահկանացուաց արարածոց, որք եւ յաւերժական հարսունք (կամ յաւերժահարսունք) անուանին, որք եւ բնութեամբ ունին զգիտութիւն, եւ ոչ ուսանելով. (Սահմ. ՟Դ։)
Լոյսն ձգեաց զտարածածս իւրոյ նշողազարդ լուսաւորութեան. (Վեցօր. ՟Բ։)
Զաներեւելի արարած ընդ երեւելի արարածոյ շարակարգեալ. (Յհ. իմ. երեւութ.։)
Զանպարագիրն աստուած տեսին ի մարմնի շարունակեալ։ Վասն մեր ի խանձարուրս շարունակեցաւ։ Զհամատարած եւ զլայնանիստ ծովն շարունակեաց զերկրաւս։ Շարունակել ի տոռունս մեղաց. (Զքր. կթ. ստէպ։)
Քառանկիւնի եւ ուղղանկիւնի յարամանեալ։ Տաճարացն հրաշակերտութիւն յերեւելի ղակոնացի վիմացն ուղղանկեանցն պարածածկեալ. (Մագ. ՟Ժ՟Բ. ՟Ժ՟Գ։)
Բորոտութիւն ինչ հոգւոյ, կամ արածոյն նշանակութիւն, կամ պաղպաջման. (Ածաբ. աղք.։)
Մերկքն՝ վահանօք, եւ զգեստուք երկաթեօք պարածածկեցեալք։ Անարի ոմն սկայ վառեալ եւ թաղիւ կճեայ բոլորով ամենեւիմբ պարածածկեալ. (Խոր. ՟Ա. 23։ ՟Գ. 9։)
Ի տունս բնակիլ, կամ զգեստիւք պարածածկիլ (ի ցրտոյ)։ Պարածածկեն կարմրակերտ կերպասիւք. (Մագ. ՟Լ՟Ա. ՟Լ՟Գ։)
Եղիա սքողարկեալ մաշկեկաւն պարածածկէր զգլուխ իւր. (Զքր. կթ.։)
Պարածածկէին զդէմս իւրեանց յահէ փառաց աստուածորդւոյն։ Մարմինն պարածածկեալ էր զանիմանալի աստուածութիւնն իւր։ Պարածածկէ զշաւիղս երթալոյ իւրոյ յերջանիկ աշակերտացն՝ ամպօք շրջապատել. (Զքր. կթ.։)
Անմատոյց լուսովդ պարածածկեալ։ Ճառագայթիւք ահեղ բարձրութեան պարածածկեալ զթշուառս՝ կրկին բարդաւաճառ առնես. (Նար. ՟Ծ՟Ը. եւ ՟Ղ։)
Կարթիւք պարածածկեն զմահացու դեղս իւրեանց, եւ հաւանեցուցանեն զանմեղս. (Մագ. ՟Ա.։)
Յուլիանոս՝ իբրեւ զկայծակն ինչ պարածածկեալ ընդ յարդիւ՝ թագուցեալ ունէր զկռոցն մոլորութիւն. (Ճ. ՟Բ.։)
իիւթական մարմնով յերկրի (այսինքն ի գերեզմանի) աշակերտաց քոց պարածածկեալ. (Շար.։)
կամ ըստ յն. գ. μικρά σύστασις parva collectio. Մակդիր ծովակի՝ ոյր նիստն է սակաւ ըստ տարածութեան. փոքրադիր. նեղ. անձուկ ըստ կայից.
Ի սկզբանէ սաղմոսափոխիս մինչ ի կատարած. (Լծ. նար.։)
Բախեաց զթանձրութիւն լայնատարած գետնոյս, եւ մեծ եւ անչափ թնդիւնք հնչեցին ի սանդարամետս անդնդոց։ Ձայնք հնչեցին սանդարամետք անդնդոց. (Ագաթ.։ Շար.։)
Առանց կամաց իւրոց սպասաւորէ արարածոցս արեգակն։ Սպասաւորեմք սուրբ ոսկերաց նոցա. (Եղիշ. ՟Ը։)
Որոյ յատակն իցէ իրական կամ նկարած վարդիւք զարդարեալ. ըստ յն. շուրջանակի վարդ սփռեալ.
ՎԵՐԱԾԱԾԿԵԼ. Պարածածկել. վերարկել. զգեցուցանել. պատել.
Մանուկ մոլորեալ ուրանօ՛ր եւ երթիցէ՝ զմայր վերաձայնեալ կարդայ։ Վերաձայնեալ կոչէին զարարածս յօրհներգութիւն նմա։ Համարձակել եւ վերաձայնել, թէ օրհնեցէ՛ք. (Յհ. իմ. երեւ. եւ Յհ. իմ. ատ.։)
Սաղմոսեալ բերանով՝ ցանկատարած բազկատարածութեամբ. (Ասող. ՟Գ. 7.) (ա՛յլ ձ. ցայգատարած. այսինքն գիշերատարած)։
Ցանկ տարածեալ. մշտատարած.
Որոյ ոչ իցէ ոտին իւրոյ առեալ զփորձ գնալոյ ի վերայ երկրի՝ վասն փափկութեան իւրոյ եւ գրգութեան։ Յարօտս փափկութեան արածեցից զնոսա։ Արմատք փափկութեն նորա, եւ պտուղ նորա նեխեսցին։ Ի հանդերձս փափկութեան (այսինքն փափուկս, կակուղս).եւ այլն։
Որդւոյ ծնունդն առ ի հօրէ՝ տիրապէս ասի. իսկ մարդկան արարածոց՝ փոխադրապէս. (Շ. յկ. ՟Ժ՟Բ։)
Դկղաթ անալոցագոյն է ... Արածանի ալոցագոյն. (Փիլ. լին.։)
Զի մեծացուսցէ զարարածս իւր՝ իւրով յանարգութիւն իջանելովն. (Ագաթ.։)
Անեզր գոլն. անսահմանութիւն. եւ անչափ տարածութիւն.
Անբաւ հրեղինացդ բանակք տարածեալ կալան զանիմանալի երանաւէտ աշխարհացդ զանեզրութիւն. (Բենիկ.։)
Բաշխէր ամենեցուն զսուրբ մարմինն, զարարիչն եւ զաշխարհագործն ամենայն արարածոց. (Ագաթ.։)
Ի վերայ աշխարհագործ արարածոց. (Վերնագր. սղ. ՟Ճ՟Դ.) (յն. յօրինակս ինչ, ի վերայ աշխարհիս բաղկացութեան)։
Աշխարհալուր առնեմ ամենայն արարածոց. (Ոսկ. նոր կիր.) յն. հրապարակեմ δημοσιεύω. publico.
Տարածեալ ի բարձրունս. բարձր տարածութեամբ.
Տունկ բարձրատարած ստեղնեալ՝ տեսութիւն կենաց փայտին. (Սիւն. տաղ խչ.։)
Սեղանոյն բացումն զյայտնապէս երեւումն աստուածութեանն ամենայն արարածոց բացաքարոզէ. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Կամ ἁφαίρεσις ablatio, negatio Ի բաց տարածումն. ժխտումն. բացասութիւն.
Գետնանախանձ եւ երկրաքարշ որթ զօրէն սեղխենւոյ զերեսօք երկրի տարածեալ իկոխումն։ Ի գետնանախանձիցն եւ յերկրաքարշ պատաղելոցն. (Պիտ.։)
Գերազարդեալ գեղեցկագունութեամբ քան զադենական դրախտին զայն զծաղկափթիթ տնկոցն զտարածումն. (Անան. եկեղ։)
Զտարերս զուգակարգեցեր առ ի կենդանութիւն արարածոց քոց. (Մաշտ.։)
Որ ինչ անկ է կատարածի. Ընդ առաջինսն զնորս պատմելով, Ընդ յաւիտենիցն զկատարածայինսն զ յաւիտենիցն քարոզելով. (Գր. սքանչ.։)
Կարմրերփեան արեւ ծագեցար՝ ի լերանց ի գլուխ տարածեալ։ Անուշահոտ վարդ կարմրերփան. (Շ. տաղ.։)
Համբարձումն բազկաց։ Համբարձմունք ձեռաց։ Տարածեալ զսիրտս՝ ձեռաց համբարձմամբ. (Նար.։ (որք մարթին ձգիլ եւ ի յաջորդ նշ։))
Հոգին զապականութիւն արարածոց վերստին հրաշագործեաց։ Եղիշ. (մկրտ.։)
Իմաստութեամբն մատակարարէ զերկնաւորս եւ զերկրաւորս։ Այս ամենայն յանհաս իմաստութենէ արարչին մատակարարի ի յարարածս. (Յճխ. ՟Ա. 6։)
Ամենայն արարածք մշտնջենապէս փութանակի առնեն զկամս նորա. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Զյանկարծադէպ կատարածն կերպաւորեցոյց։ Իբր յանկարծադէպ հինից ասպատակ. (Նար. ՟Ի՟Ե. ՟Ձ՟Բ։)
προτείνω protendo. ՆԱԽԱՏԱՐԱԾԵԼ. Նախ առաջի առնել. յառաջ ձգել.
Երբեմն նախատարածելով զանունն՝ զբանն հայցել. եւ երբեմն զբան նախատարածելով՝ հարցանել զանունն. (Պղատ. օրին. ՟Ժ։)
Խորհրդական ճարտարապետք, որք զօդային նաւելութիւնս, եւ զհանգիտահրեշտակ վարս յերկրի տարածեցին. (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
Զամենայն արարածս, որ ի նկարակերտեալ ի քումմէ հրամանէդ եկին ի մէջ. (Բենիկ.։)
Ելանելի շուրջանակաւ. իմա՛ ընդ գալարածոյ. (՟Գ. Թագ. ՟Զ. 8։)
Է եւ ետեղակալ շարժութիւն՝ կա՛մ ըստ ուղիղ գնացից, կամ ըստ շրջաբերականին, որպէս անիւ շարժի. եւ կամ ըստ որում խառն յուղղէ եւ ի շրջաբերականէն. որպէս գնդաձեւ (այսինքն գալարածոյ) գնացք, որպէս օձիցն գնացք են. (Մաքս. ի դիոն.։)
Ողնայարական ուղղաւն ի սմանէ լսռունք ստեղծեալ՝ տարածանէր իբրու շրջանակք. (Պղատ. տիմ.։)
Նիւթեղէն տեսակ՝ զգիր որպէս զձորձս, եւ ի ժամանակի որպէս ճանապարհ՝ տարածեցին պատմագրապէս. (Մամբր.։)
ՍԱՒԱՌՆԱԶԱՐԴ ՍԱՒԱՌՆԱԶԱՐԴԵԱԼ. Զարդարեալ իբր թեւօք կամ փետրոք եւ սաղարթիւք. գեղեցկատարած, շրջազարդ, եւ թեւապարեալ. հովանաւորեալ.
Վերականգնին ամենայն արարածս ի յայտնութեան նորա փառացն. (Մաշկ.։)
Տերեւազգեստ զիւրեանցլ մերկութիւնն ագուցանեն (ծառք)։ Ոստս ի ծառոց ի ճանապարհին տարածանելով տերեւազգեստ եւ ծաղկազարդս։ Յառաջին աստուածատեսակն գեղ տերեւազգեստ ծաղկազարդէ. (Ագաթ.։ Մամբր.։ Երզն. մտթ.։)
Տերեւազգեստ զիւրեանցլ մերկութիւնն ագուցանեն (ծառք)։ Ոստս ի ծառոց ի ճանապարհին տարածանելով տերեւազգեստ եւ ծաղկազարդս։ Յառաջին աստուածատեսակն գեղ տերեւազգեստ ծաղկազարդէ. (Ագաթ.։ Մամբր.։ Երզն. մտթ.։)
Փառակից լինել եւ անուանակիր ընդ Աստուծոյ։ Արարածն արարողին փառաւորակից. (Պրպմ. ՟Խ՟Ե։ եւ Գանձ.։)
Ամուսնութիւն անըստգտանելի, որ ոչ հեշտ ցանկութիւն ունիցին կատարած, այլ հարազատ մանկանց զաւակ (սերունդ)։ Եւ զի՞նչ իցէ ի մտացն՝ անստգտանելի եւ անպարսաւելի ծնունդք, եթէ ոչ խորհուրդ բարիք եւ քաջք. (Փիլ. լին.։)
Տարածեաց եւ տէրն զաշխարհաստեղծ բազուկն իւր ի վերայ խաչին։ Սկզբնածինն այն խաւար զգալի ի հրամանէն աշխարհաստեղծ տեղի տուեալ հալածեցաւ. (Սկեւռ. յեսայ. եւ Սկեւռ. ի յար.։)
Տարածեալ ընդ աշխարհ համօրէն, ընդ ամենայն երկիր.
Թաքուցանէ զաշխարհատարած ճառագայթս իւր. (Ագաթ.։ եւ Խոր. հռիփս.։)
Խաւար աշխարհատարած. (Նար. գանձ հոգ.։)
Կոհակք ամեհի ծովուն աշխարհատարած. (Բենիկ.։)
Բարեգործապէս միշտ իմանալեացն աչաց տարածի աստուածայինն լոյս. (Դիոն. եկեղ.։)
Բոլորակերտեաց բանիւ զամենայն արարածս. (Ճ. ՟Ա.։)
Գեղեցիկ ծաւալեալ, տարածեալ.
Ամենայն արարածք նովաւ ընկալան զլինելութիւն եւ զգոյակցութիւն՝ հոգիք եւ մարմինք. (Նանայ.։)
Արածօղ հողմոց դժուարունելի. (Նար. լ։)
Դողացուցեր զարածս ամենայն. (Շար.։)
ԺԱՄԱԴՐՈՒԹԻՒՆ. որպէս Սահմանեալ ժամանակ կենաց կամ կենցաղոյս. կատարած. օրհաս. կեանքին ու մահին միջոցը, մահուան կետը.
Ուրախութիւն (յն. էւֆրօսի՛նի) յարանունակի գետոյն, որ Արածանի կոչի (ըստ յն. եւֆրա՛դիս)։ Եւ յայլոցն եւս ոմանց գետնանախանձիցն (բուսոց), որ յարանունակի անուանին մեղիղովտայ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 243. եւ լիւս։)
Կարգ յարմարուածոյ (կամ յարմարածոյ) քաղաքին այսպէս ունի, զոր ասացաք. (Պտմ. աղեքս.։)
Ձեռաց տարածմամբ՝ խաչին նախատպութեամբ ի հեռուստ խորհրդաբար. (Առ որս. ՟Ժ՟Բ։)
Զմիգախառն տարածումն շամանդաղատեսիլ ամպոյն. (Անան. եկեղ։)
Անհաստատ են պայծառութիւնքս, եւ աշխատութիւնքս վշտագինք։ Զիմաստութիւն նորա առանց ամենայն երկբայութեան ցուցանեն պայծառութիւնք արարածոցս. (Իսիւք.։)
Ծով՝ լայնանիստ եւ մեծատարած բոլորակութեամբն եւ պարփակութեամբն. (Խոսր.։)
Առանց յապաղանաց ամենայն արարածք սպասաւորականք զհրամանս կատարեսցեն. (Ագաթ.։)
Եթէ յերեւելի տարերսս էր վայելեալ, բարի էր վայելչութիւն իբրեւ զբարւոյ արարածս։ Քիմք զկերակուրս ճաշակեն առ ի վայելչութիւն իւր. (Իսիւք.։)
Տարածեալ ընդ ամենայն աշխարհ՞ համատարած.
Տիեզերածաւալ վտակք։ Ի տիեզերատարածն ծովու։ Հանգոյն երկնային եւ երկրային տիեզերատարած ծովուց։ Տիեզերատարած խորութեան անհուն վհին. (Խոր. հռիփս.։ Նար. ՟Ի՟Ը։ Բենիկ.։)
Ճառագայթատեսիլ լուսով շուրջանակի փայլատակունս ընդունել։ Որպէս զճառագայթս իսկ զգեցեալ այնպէս պայծառագոյն առնէ, ոչ յերկիր ծագեալ զփայլատակունս, այլեւ քան զերկինս ի վեր տարածեալ։ Բացեալ տեսանելեացն՝ փայլատակունս արձակէր լուսոյ. (Փիլ. լին. ՟Գ. 43։ Ոսկ. մ. ՟Ա. 15։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 11։)
Որ յարարածոց ես անբովանդակելի. (Շար.։)
Զոր ամենայն արարածք ահիւ եւ դողութեամբ օրհնեն, սա միայն անթարգմանաբար առագաստեցոյց. (Ոսկ. կուս.։)
Պատմօղ զարարչութենէ արարածոց. մակդիր Մովսեսի։ ՃՃ.։
Արարածապատումն Մովսէս զտիւ եւ զգիշեր ի մի համար առնու. (Ի գիրս խոսր.։)
Առաքինութեան քան զամենայն ինչ ընտանեգոյն է բարեփառութիւն։ Զէին խնդիր ոչ թողցուք, զհանճար գիտութեան նորա՝ կատարած բարեփառութեան գոլ սովորեալք (այսինքն ուսեալք)։ Կատարած բարեփառութեան՝ յառ Աստուածն նմանութիւն. (Փիլ.։)
Խնամէ զարարածս ամենայն հոգեւորապէս եւ մարմնաւորապէս։ Մարմնաւորապէս, եւ հոգեւորապէս. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։ Արշ.։)
Յովսէփ ողջախոհութեամբն թագաւորեաց, պարկեշտութեամբն արդարացաւ։ Յաղագս ողջախոհութեանն մինչ ի կատարած աշխարհի զարմացեալ լինի. (Մեկն. ծն.։)
Հուրն այն (կատարածի) բորբոքեալ ստուերաճարճատ, բոցաճօճ, խրթնահայեաց, յորդահոս թափանցիկ արագութեամբ. (Պիտառ.։)
Ծով համատարած՝ տարաբերութեան նուագարանօք սահմանագոչ վերաճայթեցին՝ խաղաղաշարժ գեղաճեմեալ. (Թէոդոր. կուս.։)
աճումն սննդեա եւ յանկումն կատարածի տիոց՝ գիշերի արուեստագործեցաւ. (Սարկ. քհ.։)
Յիսկզբան անդ աստուածահրաշն զարմանազանութեան. այսինքն զանազանութեան արարածոց. (Անան. եկեղ։)
Արարչի առ արարածս բազում է խնամակալութիւն. (Ի գիրս խոսր.։)
Զմիոյն աստուծոյ զպատիւ մոռանալ, որ է սկիզբն եւ կատարած, վերագոյն (այսինքն ծայրագոյն) ծանրադիտութեամբ. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Զամենայն արարածս շարժել ի կցորդակցութիւն ինքեանց. (Վրդն. սղ.։)
Այսօր ճառագայթազգեաց, կամ ճառագայթազգեստ երեւին ամենայն արարածք. (Ժմ. յն.։ Ճշ.։)
Մեծութիւն լայնութեան. ընդարձակութիւն. համատարածութիւն.
Արկանել զիս ի մեծալայնութիւն ծովու. յն. ի մեծ պեղագոս, կամ ի համատարած ծով. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Զի սմա բեւեռեցելոյնզ բազկատարած շարամերձութեամբ. (Թէոդոր. խչ.։)
Ոչ աջոյս իմ զինուորութիւն, եւ ոչ ահեկիս պարածածկութիւն. (Նար. ՟Կ՟Ը։)
ՍԱՒԱՌՆԱԶԱՐԴ ՍԱՒԱՌՆԱԶԱՐԴԵԱԼ. Զարդարեալ իբր թեւօք կամ փետրոք եւ սաղարթիւք. գեղեցկատարած, շրջազարդ, եւ թեւապարեալ. հովանաւորեալ.
Տէր էր, ոչ եթէ անուանադրութեամբ, որպէս եւ մեք կոչիմք, այլ ի սկզբանէ տէր էր ի վերայ ամենայն արարածոց. (Կոչ. ՟Ժ։)
Ընդունայնութեան արարածքն հնազանդեցան. (Հռ. ՟Ը. 20։)
αὑτουργία per se ipsum facere. Գործելն ինքնին, կամ ձեռամբ իւրով. այլազգ յաստուած, եւ այլազգ յարարածս.
Ոչ եթէ տկարացել ինչ էր հայր առ արարածոց ինքնագործութիւն. (Կոչ. ՟Ժ՟Ա։)
ՀԱՄԱՏԱՐԱԾ. գ. ՀԱՄԱՏԱՐԱԾՈՒԹԻՒՆ κύτος, πέλαγος pelagus, mare altum. Պեղագոս, այսինքն ծով մեծ. խորք. անդունդք.
Իմաստութեամբ նորա տարածեալ է համատարածն. (Յոբ. ՟Ի՟Զ. 12։)
Ի դրունսն որ հանէր ի համատարածն. (Ճ. ՟Ա.։)
Ընդ եգէացւոց եւ ընդ տիւրենացւոց համատարած անցանիցէ անկասկած. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 3։)
Ո՛չ համատարածութիւն ծովուց, եւ ոչ մոլելոց ալեացն վայրենի սրտմտութիւն. (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
Նաւորդաց արտաքոյ ալէկոծութեան տեսանելով զհամատարածութիւնն մրմռեալ ծովուն. (Նանայ.։)
Աշխարհարարութիւնն կարգեալ յօրինեալ է (ըստ գրոցն ծննդոց)։ Զաշխարհարարութիւնն հաշուելով ասէ, այս գիր արարածոց։ Յաշխարհարարութեանն ասէ, թէ փչեաց ի դէմս նորա. եւ այլն. (Փիլ.։)
Զոր ամենայն արարածք ահիւ եւ դողութեամբ օրհնեն, սա միայն անթարգմանաբար առագաստեցոյց. (Ոսկ. ի կոյսն.։)
Մեհենազերծութեան պարտաւոր է՝ զնուիրեալ զաստուծոյ արարածոցն մերկացեալ. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Կամ զաստուածեան կարծիս բերել ի վերայ արարածոցս, որ է բազմաստուածութիւն. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Մարդիկ տեսանելով զոր յարարածս սքանչելագործութիւնք, փառաւորեն զարարիչն. (Գր. հր.։)
Այբն՝ անըսկիզբն ասէ զԱստուած, անեղ բնութիւն, ոչ արարած. յերիս անձինս բաժանած, ի մի բնութիւն միաւորած։ Այբն առաջին ըզքեզ՝ տըղայ, հանէ յիմաստըն գերակայ. Երրորդութեանըն մերձակայ լինիս երիւք ստեղամբք նորա. (Շ. այբուբ.։)
Կատարած գիշերոյ եւ սկիզբն տունջեան. աղօտ լոյս առաւօտու ընդ արշալուրշն նախ քան զարեւագալն. լուսանալն վաղուեան աւուր. եւ լոյս. առաւօտ. արեգ. օր. (լծ. յն. աւղի՛. αὑγή. splendor, lux, iubar, lumen, շավգ. շէֆագ.) ἔως. aurora, oriens. տան, սուպհ. սեպահ ազարմասըմ. սէհէր. diluculum. երքէն.
πέρας finis, terminus, τελευτή, ἑξεύσεσις inventio, perventus , ἁριθμός numerus Հասումն, ըմբռնումն. գիւտ. (զի որպէս Հաւ է սկիզբն կամ ծագ սկզբնաւորութեան, նոյնպէս եւ Բաւ է ծայր աւարտման, եզր եւ ծագ հասողութեան) սպառուած. վախճան. չափ. սահման. կատարած. հուն. հաշիւ. թիւ. ծար. ճոթ. (սանս. պաւա էութիւն, գոյութիւն)
ԽՈՐ. խորք. ἅβυσσος , abyssus πέλαγος pelagus, mare profundum. Անդունդք. ծով համատարած. խորութին ջրուց կամ ծովու. եւս եւ երկրի որպէս վիհ.
Արար աստուած զարարածս՝ գիտեմք, ո՛չ ի նիւթոյ (կամ հիւղէէ), եւ ո՛չ ի հատոյ իմիք էութենէ (իւրմէ). քանզի անհատ բնութիւն իմանամք զաստուած. (Եղիշ. հոգ.։)
Ի ներքոյ մէցս տարածեսցեն. (Ես. ՟Ժ՟Դ. 11։)
μέτρον mensura եւ temperamentum, modus συμμετρία apta proportio, moderatio διαμέτρησις dimensio πέρας finis, terminus. Քանակ քանակաւորի՝ ըստ տարածութեան եւ ըստ կշռոյ եւ ըստ թուոյ, սահման. բաւ. եզր. որքանութիւն. եւ կանոն որքանութեան. չափաւորութիւն. եղանակ. տարազ. պայման. համեմատութիւն. զուգաչափութիւն.
Իբրեւ զծովացուլն՝ զոր ի կովէ ելեալ ասեն, եւ զպայն իմն ի մարդկանէ։ Ոչ երբէք ի մարդկանէ ելեալ պայն, եթէ առ երես արարած իցէ. (Եզնիկ.։)
ՊԱՏ Ի ՊԱՏ. ՊԱՏ Ի ՊԱՏԷ. ՊԱՏ Ի ՊԱՏՈՒ. περισκλής distortus, anfractus. Պատատեալ յոյժ. մանուածոյ. գալարածոյ. բազմակնճիռն. խրթին. դողուղի.
Ոչ տապ, եւ ոչ համատարածութիւն ծովու. (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
Տօն է տեառն աստուծոյ մերոյ։ Տօնեցէ՛ք զդա տօն տեառն յաղգս ձեր։ Ի տօնի բաղարջակերացն, եւ ի տօնի եօթներորդացն, եւ ի տօնի տաղաւորոհալաց։ Տօն ամարայնոյ, եւ տօն կատարածի ելից տարւոյն։ Դարձուցից ի սուգ զտօնս ձեր.եւ այլն։
Նոյն ընդ Երամ. (պ. ար. եբր. րէմ, րամ. որպէս եւ րէմէ, երամակ արածելի) Ջոկ. ժողով. համօրէն բազմութիւն. հոյլ. խումբ. դաս.
σκορτιζόμενος, σκείρομενος sparsus σποράδην sparsim. Արմատ Ցրելոյ եւ Ցրուելոյ՝ իբր Ցրեալ ցրուեալ. ցնդեալ այսր անդր, սփռեալ, ցանեալ. սփիւռ, տարած, լոյծ.
ՑԻՐ. գ. Տարածութիւն վայրաց. գիրք ցանեւցիր իրաց. սփիւռ վայր.
իբր Հարուած. խածուած. սպի. արած.
Աննախանձ եւ առատ առ արարածս իւր. (Յճխ. ՟Ե։)
πραγματεία, ποίησις, ποίημα factura, opus, res, tractatio Արարածու. գործած. շինուած. իր. գործ. բանուածք, շէնք, բան. իշ.
Ի բնէ մինչեւ ի կատարած։ Սիրէր եւս ի բնէ զվարս միանձնութեան. (Եւս. պտմ. ՟Ե. 8։ ՟Զ. 9։)
ԳՈՐԾՔ ասին աստուծոյ կամ տեառն՝ Ամենայն արարածք, եւ զոր ինչ ներգործէ ի նոսա.
κοίτη cubitum;
torus e frondibus, gramine, herbis. որ եւ ԽԻՇՏՔ. Անարգ կամ խիստ գետնատարած անկողին գազանաց եւ մարդկան. տեղի ընկողմանելոյ.
Ի գետնատարած խշտիս. (Ոսկ. եփես. ՟Ժ՟Գ։ Յհ. կթ.։)
Կալաւ խաւար մառախլամած զխորշ ուսման։ Հարեն խորշք խորհրդոց, եւ տարածեալ են թեւք մտաց. (Մծբ. ԺԹ։)
ἅκρον summitas, extremitas. ծագ. եզր. կատար. սպառուած. սկիզբն, կամ կատարած. վերջք տարածութեան. ծար, ճոթ.
Երթար՝ օդք տարածք, ծնիչ հրոյ եւ ջրոյ. (Պիտառ.։)
Կարթիւք պարածածկեն զմահացու դեղս։ Կարթ ընդ ճակատն վարեալ. (Մագ. ՟Ա. եւ ՟Ի՟Ը։)
Թուի բառ եբր. շուփէթ, որ է Տեսուչ, իշխան, դատաւոր. եւ կամ պ. սիւպան թ. չօպան. այսինքն Հովիւ. խաշնարած. հօտապետ.
Յոջլոց տարածմանէ ծածկեալք էին։ Մի՛ մերձեսցի ի քեզ ձեռն օտար, եւ մի՛ առցէ ոջիլ ի գլխոյ քումէէ. (Վրք. հց. ՟Դ։)
Արարածս պիւղծ ոչ լինի. (Մխ. երեմ. եւ յայլ բազում գիրս։)
Ոչ աստուած մերկ, եւ ոչ մարդ սոսկ. այլ՝ նոյն ինքն աստուած կատարեալ, եւ մարդբովանդակ։ Մարդոյ սոսկոյ մեռանել եւ փրկել զարարածս ոչ է կարողութիւն. (Զքր. կթ.։)
Ի վրանս խաշնարածաց։ Ի վրանս հովուաց։ Բնակեալ են ի վրանս։ Զվրանն մողոքայ.եւ այլն։
Ի տարածումն լայնութեան քարտենի չափեցից։ Սպիտակափայլ լուսափառ դաշտի քարտենդ. (Նար.։)
Զանեզր շնորհացն զեկուցանէ։ Փառօք Հօր գայցէ, անգզր զօրութեամբ հրեշտակաց՝ անհամար գնդիւք։ Ի բազմութիւն անեզր տարածեալ լինէր իրք հաւատացելոցն. (Ոսկ. յհ. եւ Մտթ. եւ Գծ.։)
Եթէ ի քումմէ՞ իմաստութենէ եկաց բազէ տարածեալ զթեւս՝ անշարժ դիտել ընդ հարաւ. (Յոբ. ՟Լ՟Թ։)
Ոչ բաւեմք արարածքս զարարչէն պատմել։ Ի վեր ունել ոչ բաւեն։ Ժուժալ բաւել տեսլեան։ Ոչ ոք կարէ թուել բաւել հասու լինել։ Հանդարտել բաւել։ Որչափ բաւեաց. (Ագաթ.։)
Բացեալ երկրի զբերան իւր՝ կլանիցէ զդոսա։ Թաւալեցուցէ՛ք վէմս մեծամեծս ի բերան այրին։ Ի քարածերպս եւ ի բերանս սորոց։ Տապալէին զվէմն ի բերանոյ ջրհորոյն ... եւ կափուցանէին զվէմն ի վերայ բերանոյ ջրհորոյն։ Ի բերան քրձի։ Ի բերան ամանոյ.եւ այլն։
Եւ բորոտ՝ յորում իցէ արած, պիղծ կոչեսցի։ Եւ էին արք չորք բորոտք։ Մատուցեալ բորոտ մի։ Զբորոտս սրբեցէ՛ք։ Եւ եղեւ ձեռն նորա բորոտ իբրեւ զձիւն.եւ այլն։
(Արարածն առանց անձնիշխանութեան) իբրեւ գործի մի էր արարչին. (Եզնիկ.։)
Կենդանագրացն ոչ կատարած ունել իրողութիւն՝ թուի առ ամենայն կենդանիս, դեղելոյն, եւ ոչ դեղելոյն. այսինքն ներկով կամ աններկ նկարելոյն. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Ամենեցուն հասարակ հնարէր զխնամոցն իւրոց ի վերայ տարածանել զգեստ. (Խոր. ՟Ա. 23։)
Թռչունք լողան խաղան յօդս, եւ այսր անդր թեւեն պատառեն զլոյծ եւ զտարած բնութիւնն. (Վեցօր. ՟Ը։)
Զմկանուսն պի ներքոյ նաւացն խաղաղաբար տարածելով։ Խաղաղաբար պատասխանեալ ասէր. (ՃՃ.։)
Ի հօրէ ծագեցար լուսաւորել զարարածս։ Ծագումն հրաշագործ, որ ի կուսէն ծագեցաւ. եւ այլն. (Շար.։)
Ծոթորելով արածին մեղուք. (Բժշկարան.։)
Համտարած ծով ծփանաց։ ընդ ծփանս ալեաց ծովու ծփիցին. (Եւս. քր.։ Ոսկ. յհ.։)
արաբ. գավվատ. interfeminium. իտ. ruffiano, -na. Միջնորդ ի մէջ հոմանեաց կամ բոզից. բանբեր ի մէջ սեղեխաց կամ պոռնկաց. գէշ ճամբու միջնորդ. քաղէն, քաղէնէք. (ուստի՝ քէղէվէնք, իբր բոզարած).
ՀԱՆԵԼ. Տարածել. հռչակել. բամբասել.
Զջերմն եւ զհրուտն տարածեն զշունչն։ Զհրուտն նորա զովացուցանելով։ Բնաւորեցաւ հրուտն խնդրել իմն զայն, որ բորբոքիցէ զնիւթն. (Նիւս. կազմ.։)
Արածօղս զերամակս ... նախատ վարձկանութեանց. կա՛մ է նախատինք, եւ կամ նախատական։
Ոչ գոյ յաստուած բնութիւն արարած ի ներքսածական եւ ստացական. (Նանայ.։)
Շինօղ էիցըս համայնից՝ արարածոց ի յանգոյից. (Ժմ.։)
Մատակներն արածես ի զատ, եւ զորձիքն կապես, եւ դարի տաս. (Վստկ. ՟Յ՟Թ։)
Դողացուցանէր. որպէս զի փլեալ տարածանիցի համատարած ամենայն ի վերայ լերանց։ Տէրն ինքնին օգնեաց մեզ, որպէս զի զանուն քաջութեան ժառանգեցաք։ Որպէս զի բարեկամացեալ էր նորա ընդ հերանայ հոնի. (Եղիշ. ՟Բ. ՟Ե. ՟Է։)
Եթէ զսրբոց ոտս պարտ իցէ լուանալ, ո՛րչափ եւս առաւել ձեռնտու լինել պախրէիւ։ Այլ թէ կերակրով կամ պախրէիւ իցէ, բնաւ ինչ մի՛ քննիցես։ Եւ զի տարաւ նա պախրէ ինչ, մօտ ի կատարած թղթոյս ասէ, թէ ընկալայ յեպափրոդիտեայ զառ ի ձէնջս։ Ի ձեռն Եպափրոդիտեայ, որպէս վերագոյն ասացի, պախրէ ինչ առաքեցին. (Ոսկ. ՟ա. տիմ. ՟Ժ՟Դ։ Ոսկ. եբր. ՟Ժ՟Ա։ Ոսկ. փիլիպ. ՟Թ. ՟Ժ՟Ե։)
Գործել զնա եւ պահել. Պահել զճանապարհն ծառոյն կենաց. կամ զճանապարհ Տեառն։ Պահել զհրամանս, զօրէնս, զխրատ, զբանս, զարդարութիւն։ Արածեցից զխաշինս քո եւ պահեցից։ Կերակուրք ի քաղաքս պահեսցին։ Պահէին զքաղաքն։ Ամենայն պահպանութեամբ պահեա՛ զսիրտ քո։ Պահեսցէ զքեզ ի կնոջէ օտարէ եւ չարէ։ Արդարութիւն պահէ զանմեղս։ Պահեաց զտունս Իսրայէլի յԵգիպտոս։ Ծանեաւ զարդարն, եւ պահեաց զնա անարատ Աստուծոյ։ Պահէր յաներկաթ բանտն արգելեալ։ Եւ արքն՝ որ պահէին զնա։ Պահել զպատուիրանս։ Հրեշտակաց իւրոց պատուիրեալ է պահել զքեզ. եւ այլն։
Դողումն եւ սոսկումն ունի զարարածսն՝ յորժամ զպատիւ արարչին ոք նոցա մատուցանիցէ. (Եզնիկ.։)
Միաբանեցան, պոմանս արարեալ, զի մինչ ի կատարած զմիմեանց պատերազմ մղեսցեն. (Մարթին.։)
Բարկութեամբ վարեալ՝ կործանեաց զիս։ Չարաչար բարկութեամբ վարեցաւ ընդ իս։ Անօրէնութիւնք (վնասակար են), որոց վարին նովաւ։ Վարեսցուք արարածովքս զբաղեալք իբրեւ ի մանկութեան։ Որով (իմաստութեամբ) որք վարեցան՝ առ աստուած առաքեցին զբարեկամութիւն։ Ոչ բնակէ ի մարմնի վարեցելոյ (այսինքն վարեցելում) մեղօք։ ((Կամ ըստ Գէ.ես.))
Փոփոխեալ զդաշտապարս՝ անցանէ վերոյ նոցա ի յերկինս։ Ամենայն արարածոց վերոյ բարձրացաւ. (Լմբ. համբ. եւ Լմբ. վերափոխ.։)
ἁναπεπτάμενος patens, expansus ἀπλός simplex եւ այլն. Ի տար ածեալ, կամ տարեալ ածեալ. այսինքն տարածեալ. սփռեալ. ծաւալեալ. պարզեալ. բացարձակ. բացեալ. ընդարձակ. տարածած. բա՛ց.
Մի՛ տարած անկեալ գնիցի ամենայն յափշտակողաց։ Հողմ՝ օդ լոյծ, տարած եւ հեղեալ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1. եւ Ոսկ. եբր.։)
Աչացն բացարձակ եւ տարած են ներգործութիւնք։ Տարածն եւ սփիւռ խանչումն մարմնոյ յանձնեալ աչաց։ Ի մերկ ծովն եւ ի տարած զինքն ընկենու. (Փիլ.։)
Ոչ էր անփոփ եւ ժողով (լոյսն), այլ տարած եւ սփիւռ էր. (Եփր. ծն.։)
Լոյծ եւ տարած տարր (ջուրն)։ Զթոյլ եւ զտարած բնութիւնն օդոյ։ Զգալի լոյսն պարզ եւ տարած։ Զլոյսն տարած եւ ցան՝ ժողովէ յանօթս օդեղէնս։ Հուր իւրով տարած բնութեամբն. (Պիտ.։ Սարգ.։ Արշ.։ Տօնակ.։ Վեցօր. ՟Դ։)
Ցան եւ տարած բառիցն. (Երզն. քեր. (որ լինի եւ գոյական)։)
ՏԱՐԱԾՔ գ. Տարածումն. տարածութիւն.
Տարածիւք օդոյն։ Այլայլի տեսիլ աչացն երկնահայեաց տարածիւք. (Վեցօր. ՟Բ. ՟Զ։)
Ազնիւ երեսօք, եւ գեղեցիկ տեսլեամբ յոյժ։ Երեսք նորա եւ տեսիլ նորա ահագին յոյժ։ Տեսիլ արածին զնստագոյն։ Մի՛ ապականիցէք զտեսիլ մօրուաց ձերոց։ Տեսիլհ անուոցն իբրեւ զտեսիլ ական կարկեհանի. եւ այլն։
Ազգի ազգի տեսիլք մոլեգինք լինին ի քաղաքս բազումս. բայց մեք ունիմք զտեսիլ մեծամեծաց սքանչելեացն աստուծոյ։ Որ ոք զտեսիլ աշխարհիս սիրեցին տեսանել։ Տեսօղ պէսպէս տեսլեանց երեւելի արարածոցս. (Վեցօր. ՟Դ. ՟Զ։)
Բանջարածախ եմ. գնեմ մեծամեծ տրցակս, եւ կապեմ փոքերս, եւ վաճառեմ. (Վրք. հց. ձ։)
Զնորին արարածն ի մեղս եւ յապականութեան եւ ի մահու ցնդեալն՝ ինքեամբժողովեալ նոր պատկերաւ. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Նա՝ որ անսկիզբն, ի քէն փթթի մարմնով, սաղարթ տարածէ ընդ տիեզերս երկրի։ Լուսոյն սաղարթք ի հոգեւոր գարունս փթթեալ. (Շ. տաղ.։)
Արձակեաց զաղաւնին։ Դարձաւ առ նա աղաւնին։ Իբրեւ զաղաւնի այնպէս մնչեցի։ Եղեն իբրեւ զաղաւնիս բունեալք ի քարածերպս։ Եւ էր Եփրեմ իբրեւ զաղաւնի անմիտ՝ որոյ ոչ իցէ սիրտ։ Միամիտք իբրեւ զաղաւնիս։ Ձագս աղաւնեաց։ Տեսանէի զհոգին, զի իջանէր իբրեւ զաղաւնի յերկնից, եւ հանգչէր ի վերայ նորա. եւ այլն։
Որթն՝ անբարդ զօրէն սեղխենւոյ զերեսօք երկրի տարածեալ ի կոխումն. (Պիտ.։)
Կացուցեր յանդորրու զոտս իմ։ Արածեսցէ զնոսա տէր իբրեւ զգառն յանդորրու։ Ի տեղւոջ պարարտութեան եւ յանդորրու. (Սղ. Լ. 9։ Ովս. ՟Դ. 16։ Ես. Լ. 23։ Իսկ Ոսկ. ապաշխ.)
Որդի է բնութեամբ եւ ճշմարտապէս, անլուծն, եւ ի վեր քան զարարածս. (Պրպմ. ՟Լ՟Թ։)
Անսո՞ւտ ուրեմն (իցեն) զարարածս փոխանակ արարչին մեծարողք. քաւ լիցի. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
ἁπέραντος, ἁτέρμων, ἁπειλήμενος , διαρκής, ἁδιάλειπτος. infinitus, termino carens, immensus, indeficiens. Ոյր չիք սպառումն կամ սպառուած. անհատ. անպակաս. անծախ. անանց. եւ անեզր. անվախճան. անկատարած. անհուն. անչափ. անսախման. անդադար. յաւիտենական. դիւքէնմէզ. հատսըզ. հիսապսըզ. նիհայէթսիզ. էպէտի.
Տարածեալ ի տարերս եւ յանտարերս. (Ագաթ.։)
Զնիւթական արարածս (արար) էական գիտութեամբն իւրով յանտեղիս. (Ագաթ.) իմա՛ ի մէջ ոչնչի, ուր ոչ գոյր տեղի։
աշնանի քննասէր (կամ քնասէր) լինիս, ամարանի անօսրանաս եւ տարածիս. (Պիտառ.։)
Տարածեցայ առաւել իբր վիհ. (Նար. ՟Ի։)
Իբրեւ զաղաւնիս բունեալք ի քարածեպս. (Երեմ. ՟Խ՟Ը. 28։)
Զիա՞րդ բարւոյն արարած՝ չարին արարածոց դայեակ մտեալ՝ սնուցիչ լինիցի. (Եզնիկ.։)
Նոյն արարածք՝ որ դարմանիչք առնին ... յորժամ յղփանայ (մարդն) ... օրինադիրն յայնժամ զնոյն դայեակս զայրացուցանէ, եւ նոքօք խրատէ. (Յճխ. ՟Է։)
ԵՂԵԱԼ, ԵՂԵԱԼՔ. γεγονός factus, creatus Իբր Եղական. արարած.
Վարեսցուք արարածովքս՝ զբաղեալք իբրեւ ի մանկութեան. յն. ջանիւ կամ փութով. (Իմ. ՟Բ. 6։)
Արարածք զգայինք եւ իմանալիք. (Միսայէլ խչ.։)
Արարիչն վասն արարածոց զանմահ զենումն զենանի. (Խոսր. պտրգ.։)
Եւ զցայգ ի համատարած ծովուն զտեղել. (Եւս. քր. ՟Ա. յն. διαιτιώμαι commoror)
Խնամել արարածս. (Յճխ. ՟Ե։ Շար.։)
Անարի ոմն սկայ վառեալ, եւ թաղեաւ (կամ թաղիւ) կաճեայ բոլորով ամենեւիմբ պարածածկեալ ... հարեալ նիզակաւ ճախր առնոյր կաճեայն (կամ կաճիւ). (Խոր. ՟Գ. 9։)
Կրկնակս պատմէ զմիոյ արարածոյ զկազմուածսն. (Վրդն. ծն.։)
Զկաթն ուտէք, զփափուկս ադանիք, զպարարտս կրճտէք, եւ զխաչինս իմ ոչ արածէք. (Եփր. աւետար.) իմա՛ կամ ընթերցիր, կրճատել, իբր զենուլ։
Այսպէս ի կատարած հասուցանել զայսպիսի հանդէսս. (Պղատ. օրին. ՟Թ։)
Տերեւ ձիթենեաց տարածանեն ընդ ոտիւք, ընդ ոտիւք մաքրողին մաքրինաճեմ հրարփին. (Նար. տաղ.։)
Սկսաւ (ծովն) մրմռել՝ ելանել տարածանել, ապականել զդաշտս եւ զլերինս. (Գիւտ թղթ. առ վաչէ։)
Ոչ ապա պատկան (իցէ) սգոյն տարածումն. (Սկեւռ. լմբ.։)
Իբրեւ պատշէն իմն եւ ճանաչ անեղին զօրութեան կաթեցեալ յարարածս։
Հաստատութիւն ջրամած սառնեղէն։ Նա ձգեաց զջրամած երկինքն։ Ջրամած եւ օդնտարած երկին։ Ջրամած կամարդ։ Ջրամած վարագոյրդ։ Ժողովեալ զջրամած աշխարհս մասամբք գերագունիցն։ Յեօթներորդ պարունակն ի ներքոյ ջրամած հաստատութիւնեդ. (Ագաթ.։ Ոսկ. խչ.։ Նար. յովէդ.։ Սարգ. ՟բ. պետ. ՟Ղ։ Մաշտ.։ Ճ. ՟Գ.։)
Ոչ փակեցայց ի խաւարի, զի եւ օդն սգակից լինիցի ինձ։ Արարածք օդակից եղերուք ինձ։ Սգակից մարիամանացն լինելով. (Ածաբ. մակաբ.։ Սարկ. աղ.։ Տօնակ.։)
Սգակցեն ամենայն արարածք, ողբան, հեծեն. (Տօնակ.։)
Զօրէն սեղխենոյ զերեսօք երկրի տարածեալ ի կոխումն. (Պիտ.։)
Տէր ստացաւ զիս ի սկիզբն ճանապարհաց իւրոց. իմա՛ հաստատեաց, որպէս դնի յայլ ձեռ. այսինքն մարդկութիւն քրիստոսի՝ որ ծնաւ ի ժամանակի, նախասահմանեցաւ յառաջ քան զամենայն եղականս. զոր արիանոսք խեղաթիւրէին ի վերայ աստուածութեան քրիստոսի՝ զի արարած կամ եղական համարէին զբանն։
Ջերկոնս իբրեւ զկամար, եւ իբրեւ զքուայ հաստատեաց. (Ճ. ՟Գ.) (իբր միաչափ կիվոս՝ ընդ ամենայն կողմն հաւասար տարածեալ)։
Զօդային նաւելութիւնս յերկրի տարածեցին։ Ի կերպասուց օդային անկուածովք. (Ածաբ. աղք.։)
Եւ մարմնոյ եթէ լինիցի ի մորթ նորա այրեցած հրոյ, եւ եղիցի ողջացեալ մորթ նորա յայրեցածէ անտի, եւ լինիցի տեղի այրեցածին փայլուն։ Արած բորոտութեան է ընդ այրեցածին բորբոքեալ։ Սպի այրեցածոյն է։ Դրոշմ այրեցածոյն է. (Ղեւտ. ԺԳ. 24=28։)
Յարժանաւորս եւ յանարժանս տարածանի. (Լմբ.։)
Արածէին անվեհեր փութով. (Յհ. կթ.։)
Զայն տեսցո՛ւք, թէ բնաւ գուցե՞ն այլ ինչ արարածք բանաւորք՝ քան զհրեշտակս, եւ զդեւս, եւ զմարդիկ. (Եզնիկ.։)
Բաջաղելով յայագս գոյութեան արարածոցս. (Վրդն. ել.։)
Պարզապէս զԱստուծոյ ասի, որ միայն է պարգեւատու ամենայն բարեաց ամենայն արարածոց.
Մինչ չեւ տարածեալ իցեն ճառագայթք արեգականն, բացուստ ի բաց յառաջարձակ լուսովն լուսաւորէ զաշխարհս ամենայն. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 4։)
Բոցատեսիլ հրոյ երեւումն տարածանէր զնովաւ. (Փիլ. ել.։)
Ի կարգի եկեղեցական գրոց՝ Գալուստ ասի Քրիստոսի, Մարդեղութիւն, Տեառնընդառաջն, Ծաղկազարդն, եւ Կատարած աշխարհ. որպէս եւ Գալուստ հոգւոյն սրբոյ՝ Օրն պենտեկոստէից։ (Շար.։ ՃՃ.։ Տօնակ.։)
Որ երեւոյթ եւ տեսանելի արարածք են։ Թէ աներեւոյթ ինչ իցէ, եւ թէ երեւոյթ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 3. եւ 4։)
Ցերեկ ընդ մարդկան շրջել ... եւ զցայգ ի համատարած ծովուն զետեղել, եւ այնպէս երկեկից իմն կեանս կեալ. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Արարիչն վասն արարածոց զանմահ զենումն զենանի. (Խոսր. պտրգ.։)
Կատարեցեր զփափաքումն ընծայելոյ քո ի տաճարին։ Որ ընծայես զարարածս բարձրելոյ քում հօր։ Որ ընծայեսցես զմեզ ի կեանսդ յաւիտենից. (Շար.։)
κυλέομαι volvor, volutor ἑπιστρωννύμι insternor, substernor Տապալիլ. հոլովիլ. գլորիլ. շրջշրջիլ. ոլորտանալ. եւ Թարթափիլ. տարածիլ. եւ Հակիլ. միտել. գլորտըկիլ, փռուիլ, պառկիլ.
Քարինք սուրբք թաւալին յերկրի նորա։ Հող ի գլուխ լինէին, առաջի թաւալէին. (յն. պաղատէին)։ Անկեալ յերկիր՝ թաւալէր եւ փրփրեայր։ Ընդ մոխիր թաւալեսցին. յն. տարածեսցին. (ռմկ. փռուին) (Զաք. ՟Թ. 16։ ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Դ. 15։ Մրկ. ՟Թ. 20։ Եզեկ. ՟Ի՟Է. 31։)
Յայնժամ ամենայն արարածք ահիւ եւ դողութեամբ թնդիւն առնուն. (Մաշտ. ջահկ.։)
Արածանէին անդ իգակերպ ձկնակերպ մարդիկ. (Պտմ. աղեքս.։)
ԽԱՆՉՈՒՄՆ. ὅγκημα, ὅγκος, οἵδημα tumor, inflatio, moles, fastus. Խանչանալն կամ խանչացումն. այսինքն փքումն. փքացումն. այտումն. ուռոյց. տարածումն. կուտոց. մեծութիւն. ծանրութիւն.
տարած եւ սփիռ խանչումն լուսոյ. (Փիլ. ի ՟գ. մանկ.։) (որ բերի եւ ի յաջորդ նշ։)
Ունէր խարազան չուանելոյ։ Առնոյր զխարազանն զայն, եւ հարկանէր ուժէին։ Ա՛ռ զխարազանն զայն եւ զբիր, եւ գնացեալ արարածեա՛ զխոզս. (Վրք. հց. ՟Դ. ՟Ժ՟Զ։)
Պալար թէ ոչ տարածի, եւ տեղն ոչ խորանայ. (Վրդն. ղեւտ.։)
իսկ կր. իբր ձ. ἁναπεταννύω, ἑκτείνω, -ομαι extendo, -or χέω διαχύω, χέομαι effundo, diffundo, -or, spargo. Պարզել, սփռել, իլ. ճապաղել. ձկտել. տարածել՝ որպէս թէ զծալսն բանալով. հոսել. զեղուլ.
Փայլատակումն ճառագայթից, կամ ջուր համատարած ծաւալեալ։ (Պիտ.։)
Ծոթորելով արածին մեղուք. (Բժշկարան.։)
Իբրեւ զմոմաձեւ ինչ գ ոչ տարածեալ վասն առաւելութեան խոնաւութեանն գ եւ ոչ հակառակատպեալ յանչափութեան ի կառուածին, քանզի աննշան առ տիպս է անտեղի տալին (կարծրն). (Նիւս. կազմ.։)
ՀԱՄԱԳՈՅՔ գ. Համօրէն գոյք եղականք. արարածք ամենայն.
Սաւառնատարած թեւօք՝ հրաձորձ (կամ հրաշձորձ) տարածեալ ցնդմամբ. (Տաղ.։)
ՃԱՐԱԿԵՄ ՃԱՐԱԿԻՄ. νέμω, νέμομαι, βόσκω , βόσκομαι, ποιμαίνω pasco, pascor ἑσθίω edo, vescor. Դարմանել ճարակօք, եւ ճարակիլ. արածել. եւ արածիլ. ուտել. ռմկ. արծել, արծիլ. պ. ջէրանիյտէն.
Տարածանի իբրեւ զմանանիխ։ Որպէս մանանիխ սերմանի. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 22. եւ Ոսկ. եբր. ՟Ի՟Ա։)
Տարածի իբր զմանանեխ. (Երզն. մտթ.։)
Արծուին մեծ՝ մեծաթեւ երկայնատարած. (Եզեկ. ՟Ժ՟Ե. 3։)
ἑξηλιάζω, αἱθριάζω soli expono, ad solem exsicco, sub dio expono. Առաջի արեգի դնել. պարզել յարեւու. տարածել կախմամբ յանդիման արեգական, եւ ի բացօթեայ վայրի. (գուցէ՝ որպէս ձօնելով. որով լինի եւ արմատ բառիս Պատարագել)
Որ միշտ կոծէ կամ կոծի, բախէ կամ բախի. յարածուփ.
Յարդգողիդ ծիր յո՛յր սակս եղեւ. ոմանք կարծեն լուսոյ աղամողումն, զոր աստեղքն փայլակեն, ոմանք զգերիոնայ զանդւոցն զճանապարհ, ընդ որս Երակլէս ած (զանդեայս եւ զյարդս ի պէտս նոցա). եւ այլք ի գաղակտացւոց (այսինքն ի կաթանց) երայ վերայ տարածեցելոց ստեանցն։ Կամար շութափ արագընթաց յարդագողի։ Կաթինն ծիր. ( ի լս. յարդագող). (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Յորժամ առնէր Աստուած զարարածս, յետուստ արար զմարդն. (Բուզ. ՟Դ. 5։)
ՅՈՐՍԱՅՍ ՅՈՐՍԱՅՍԵԱԼ (լծ. Երես. թ. եիւզ ). ὔπτιος supinus. Յերեսս ի վեր. ի վերայ թիկանց. տապաստ անկեալ՝ երես ի վեր. գետնատարած՝ ի վեր հայելով. պրկեալ կաշկանդեալ, անշարժ. անհոգ. յուլութեամբ. երեսն ի վեր՝ կռնըկի վրայ պառկած.
Գրի եւ ՈՐՍԱՅՍԵԱԼ. իբր Պրկեալ, տարածեալ. եւ Ամփոփեալ. ընկրկեալ.
Միումն հաւանեալք հրամանի առաջիկայի տեառնն՝ իբրեւ նաւաստւոյ վարչի։ Իբրեւ նաւաստի ի նաւի, եւ իշխան ի քաղաքի, զօրավար ի պատերազմի։ Նաւաստւոյն տանել եւ բերել զմակոյկն, եւ ուղիղ վարել։ Թողեալ նաւաստւոյն զքեղիսն, եւ նաւազքն զայլ եւս զգործիս, զձեռսն յաղօթսն պարզեալ տարածանէին. (Փիլ.։)
cf. ՈՍԿԵԹԵԼ. ոսկի կարուածով, ոսկի թելով կարած.
Կարգեաց աստուած զաշխարհս որպէս դպրոց, զի ուսցին արարածք զխնամս արարչին. (Յճխ. ՟Զ։)
Անկանէր ի չարաչար տանջանս։ Չարաչար տանջանօք։ Չարաչար դժուարին նեղութիւն չարեաց ի վերայ հասուցանէին։ Ազգի անիրաւի չարաչար կատարած։ Չարաչար օտարատեցութիւն հնարեցան։ Դիւահարք երկու՝ չարաչարք յոյժ.եւ այլն։
Եզեկիէլ պատմէ զքերովբէիցն զթեւսն տարածեալ ի վերայ գլխոց եւ բովանդակ անձանցն. զի որպէս ի սասկիկ յահէ ընդ թեւօք ասէ սալարէին. (Խոսր. պտրգ.։)
Ունօղ զհամայնատարած ձեւ. որպիսի է երկինքն, որ է գնդաձեւ, եւ կոչի նաեւ քառակուսի միաչափ կիվոս. իբր սեռակնաձեւ.
Զերկինս գործականեցեր անճառապէս՝ ջրային, սեռաձեւ, ամպայարմար, իբրեւ զառագաստս ինչ տարածեալ ըստ օդս, հովանաւորեալ անմեայնի. (Ճշ.։)
Սփռումն տարածութեան նորա ամփոփեցաւ. (Եփր. ծն.։)
Նոյն մախանացն ծառայ, որով դուդ վարակիս։ Որոց (արարածոց) տռփանօք վարակեալ մարդիկ. (Լմբ. ատ. եւ Լմբ. իմ.։)
Տարածեալ ինչ մթերք ամբարեալք.
Իւրաքանչիւր ոք սակաւ ինչ վաստակէր, եւ պահէր իբրեւ զտարածոցս. (Վրդն. պտմ.։)
ՏԱՐԱԾՈՑ ԱՐԿԱՆԵԼ. Տարածել. սփռել.
Եթէ խոնաւասցին հատքն, հանէ առ եզերբ մրջնիւնոցին, արկանէ տարածոց, եւ ցամաքեցուցանէ. (Վեցօր. ՟Թ։)
Ածօղ եւ արածօղ զտուարս. խաշնարած. եզնարած.
Զուղեգնացս խափանէր, զտուարածս լերանց հալածէր. (Եղիշ. ի չարչարանս.։)
Եւ Արածելն կամ տեղի արածելոյ զխաշինս եւ զարջառս.
Պօղիմնէստովր ի տուարածի՝ նապաստակի եհաս. (Եւս. քր. ՟Ա. յն. յարածելն զայծիս։)
Եւ եթէ արածէ անասունս, մի՛ արասցէ ինչ տուժինս. (Մաշտ. ջահկ.։)
Եթէ մոգ իցէ, եւ չարի արարած զգազանսն վասն գազանութեանն ասիցէ, ի հասարակաց մտաց փաշաման կրեալ ըմբերանեսցի. (Եզնիկ.։)
Օձանման ի քարածերպս սուզանէին. (Վանակ. յոբ.։)
Կամ ի վեր կոյս տարածիլ՝ հասանել. ելլալ հասնիլ. չըգմագ, եէթիշմէք.
Զարիւն մեծին Աստուծոյ ամբաստան իմն իրաւացի առաջի իմ տարածանեն. (Նար. ՟Հ՟Թ։)
Ընդ համատարածն անցանիցէ անկասկած. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 7։)
Յանձնական էութեան իւրում զիւրն ունի, այլ վասն երեւելի արարածոցս առեալ նմանութիւն. (Ագաթ.։)
Անշնչոց եւ անմռնչից արարածոցն. (Եզնիկ.։)
Անսահման բնութիւն տերրեղէն արարածոց. (Ագաթ.։)
Եւ առժամայն չորացաւ թզենին։ Այլ ոչ առժամայն տարած։ (Մտթ. ԻԱ։ Ղկ. ԻԱ. 9)
ԱՐԱԾԱՆԵՄ ՆԻՄ. տե՛ս ԱՐԱԾԵՄ.
Զխաչինս իմ ոչ արածանէին (կամ ոչ արածէին). (Եզեկ. ՟Լ՟Դ 8։)
Արածանէին անդ ձկնակերպ մարդիկ. (Պտմ. աղեքս.։)
ԱՐՕՏԱԿԻՑ ԼԻՆԵԼ. Ի միասին արածիլ. ի նոյն արօտ ճարակիլ. ի նմին հօտէ լինել.
Բառս իմն եւ քնոււթիւն ընդդէմ միմեանց ուսոյց բաղբաղել։ Յամօթ լիցին նոքա, որք արարած բաղբաղեցին (այսինքն յօդեցին) զբանն Աստուծոյ. (Լմբ. ատ. եւ Լմբ. առակ.։)
Հօտարած բացօթեգացն ընձեռելով առողջութիւն. (Փարպ.։)
Գուպարած եդեալ մաքառէր ընդ պօղոս։ Ստադին միայն մրցութիւն էր. եւ ապա յետոյ եւ այլեւս գուպարածքն մի ըստ միոջէ յաւելան։ Այնուհետեւ այլոցն գուպարած կայր վասն թագաւորութեան փիլիպպեայ. (Եւս. պտմ. ՟Բ. 23։ եւ Եւս. քր. ՟Ա։)
Չարածեր, դառնածեր։ Ա՛յ դառնածեր. (Վրք. հց. ձ։ Ճ. ՟Բ.։)
Տարածանէր երկայնէր զճակատն յերկայնութեան մեծի դաշտին. (Եղիշ. ՟Զ։)
Արարածք երկնից եղեն մեզ մինչեւ ցայնժամ. (Շ. ՟բ. պետ. ՟Խ՟Ե։)
cf. Երկնատարած.
Զհամատարած յուզմունս զնստեալ ցամաքեցոյց. իմա՛ զնստուցեալ. (Երզն. մտթ.։)
Կենարար աջովդ՝ որ ի խաչին տարածեալ՝ զիս ընդգրկեաց. (Խոր. հռիփս.։)
Տարածեալ ձեռք ընդ ձեռաց, ոտք ընդ ոտից ընթանալեաց. (Շար.։)
Ժառանգիչ ամենայն արարածոց. (Ագաթ.։)
Որոյ ծիրն է լայն եւ ընդարձակ. համատարած.
Զբարւոյ աստուծոյ զարարածն խանգարեաց. (Եղիշ. ՟Բ։)
Առնէ ի վերայ նոցա աստուած խնայութիւն արարչին ամենեցուն՝ պահել զարարածս անվնաս յիւրաքանչիւր բնութեանն. (Եղիշ. խաչել.։)
Բուծիչ խոզից որպէս կրակուր նոցա եւ խոզարածն. եւ Խոզարածական.
Առաքեաց զնա յագարակ իւր արածել զխոզս. վասն զի որ հեռանայ յաստուծոյ, խոզաբոյծ ընդ կեանս շաղի. (Ճ. ՟Գ.։)
Համազո՛յգք սոքա գարուն եւ ամառն ընդ ամենայն սփռեալ տարածին աշխարհ։ Ըստ սմին օրինակի եւ համազոյգս (ձի բաղդատեալ ընդ արջառոյ)։ Զերկուս տարերս համազոյգս՝ զծով եւ զցամաք. (Պիտ.։)
Համեմատ կերտեալ. բարեյարմար. իսկ յոքն. Համօրէն արարածք, կամ միօրինակ եղականք.
Զորս ո՛չ տապ, եւ ոչ համատարածութիւն ծովու արկ ի հեղգումն. (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
Հրաշանան արարածք ընդ յաղթութիւնս սրբոց. (Շար.։)
Ձայնաւոր կամ անշունչ արարածք. (Կանոն.։)
Ակնարկելով իւրոյ մեծասաստ հրամանատուին տարածեալ սփռեցաւ լոյսն. (Վեցօր. ՟Բ։)
Ոչ ցնծայ ընդ մեծարանս ընդ մայրն չարեաց. զի սկիզբն մեծարանաց մարդահճութիւնն է, եւ կատարած նորա ամբարհաւաճութիւնն։ Մեծարանաց ցանկութիւն ցնորք են։ Որ ցանկայ մեծարանաց, նախանձի ընդ մեծարեալսն. (Եւագր. ՟Ժ։)
ՄԵԿՆՈՒՄՆ. իբր Տարածումն եւ ձգումն ձեռաց.
Միօրինակ տարածեալ ընդ ամենայն կողմն.
Միատարած է առաքինոյն՝ ամենեցուն ըստ իւրում զօրութեանն օգուտ առնել. (Փիլ. լին. ՟Գ. 42. թերեւս գրելի իցէ Միատարազ. որպէս եւ յայս բան Վանակ. յոբ. իսկ մարդն (կամ մարդոյս) երկդիմի եւ կրկին։)
Եկեալ տապանն ի միջավայր արարածոց՝ գնայր եւ գայր՞ Նոյ ետ սեմայ զմիջավայր արարածոց. (Եպիփ. ծն.։)
Ոյք էականին են յեղյեղիչք՝ զուգեալք ընդ Արիանոսս։ Յեղյեղիչք զհոգին նոյնպէս ընդ արարածս թւեն. (Աթ. ՟Ժ՟Բ։)
Տեսանէր զքրիստոնէութիւնն, որ օր քան զօր յորդորեալ տարածանէր. (Եղիշ. ՟Բ։)
Աշխարհ նիւթեղէն է, եւ նիւթքս որիշ որիշ են։ Ծանոյց զնիւթեղէն աշխարհս իբրեւ զարարածս. (Եղիշ. ՟Բ։)
Ի վերուստ հրկէզ եղելոց (ի սոդոմ, եւ այլն). (քանզի թանդական հուրն ոչ իւիք ոչ կարացեալ չիջանել՝ արածի (ճարակի). Փիլ. իմաստն.։)
Զի՞ խառնակես զանխառնդ, զի՞ շտոգանես զանքակդ (պիտի՝ զքակեալն)։ Մի՛ մեք, մի՛ դուք՝ շտոգանել զարարածս ընդ արարիչն ջանասցուք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2. 5։)
Եւ զառագաստ իմ նըկարած՝ յոսկիաթել պաճուճանաց. (Շ. եդես.։)
Գիշերի ձեռնատարած եւ յոտանաւոր սաղմոսերգութիւնս. (Մագ. ՟Ի՟Զ։)
Զբովանդակ պարունակես զարարածս, եւ յիմեքէ ոչ պարագրիս. (Սարկ. աղ.։)
Ամենայն արարածք սգաւորեցան ընդ մեռանել արարչին իւրեանց. (Պիտառ.։)
πέρας, τέλος, ἕκλειψις, ἅκρον terminus, ora, finis, defectio, apex, extremitas. Սպառ. կատար. կատարած. ծայր. ծագ. եզր. վախճան. աւարտ.
Ընդէ՞ր զարածանի միայն ոչ տեղադրէ։ Ճառագայթարձակ զհիմունս սորա տեղադրելով. (Փիլ. լին. ՟Ա. 13։ Անան. եկեղ։)
Թէ արծարած, մարդարէ գործէ. եթէ մանուկ քաջաբոյս առցէ, ծերոց առնէ դատաւոր. (Ածաբ. պենտեկ.։)
Մայրենի եւ քուրական առականօք զարարած լուսաւորացն մուծանէ. (Եզնիկ.։)
Տարածեալ ընդ օդս եւ ընդ եթերս. կամ Տարածիչ ցրիչ օդոց. եւ Ուր տարածեալ իցէ օդ.
Խարացանս օդատարածս յածէին. (Ճ. ՟Ը.։)
Ջրամած եւ օդատարած երկինս. (Նար. յովէդ.։)
ՕՏԱՐԱՍԵՌ ՕՏԱՐԱՍԵՐ. Որ է յօտար տարածին. օտարազգի. այլասեռ. այլազգի, եւ այլազգ.
Որոյ ծայրք կամ եզերք ընդ ամենայն կողմն են տարածեալ. համատարած. ամմէն դին տարածած.
Այս նիւթ անաղօտելի։ Յարակայ վառմամբ անաղօտելի տարածանեցեր. (Նար. ՂԳ։)
Որ ինչ լցեալ է զանդունդս կամ զխորս։ Իսկ ԱՆԴՆԴԱԼԻՑ ԾՈՎ՝ է համատարած ծով. պեղագոս. πέλαγος. pelagus.
Աստուծոյն՝ Բանի բնութիւն՝ անեղանելի, եւ ի Հօրէ. իսկ մարմնոյ նորին գոյացութիւնն ի Կուսէ, եւ արարածական. (Յհ. իմ. երեւ։)
Որոյ չիք կատարած. անվախճան. նիհայէթսիզ.
Պատիժ անկատարած. (Վրք. հց. ՟Դ։)
Յանկատարած յաւիտենին. (Ոսկիփոր.։)
Ծածկել ոտիցն՝ զանկատարածին նշանակէ. (Շ. հրեշտ.։)
Որ չէ մշակեալ. չվարած. չբանած.
Փոխանակ սնոտի ապերախտիցն, զոր զոհէին հեթանոսք զարարածս աստուծոյ՝ դիւաց, յանուն ճշմարտին աստուծոյ փոփոխել զզենումն. (Շ. թղթ.։)
Ի սրտէ փողաձեւ անցք բազմահերձք այլ յայլմէ բուսեալք՝ ամենայն մարմնոյ զջերմն եւ զհրուտն տարածեն զշունչն. (Նիւս. կազմ.։)
Բազմամասն բնութիւն։ Բազմամասն իմն է (արարածն) Նիւս. (կազմ.։)
Ի ծննդենէն մինչեւ ի կատարած առանց բաղբաղայից։ Բաղբաղայս պատճառելով՝ զսահմանեալ ժամանակաւն անցանեն։ Զամենեսին ոչ է հաստատուն բաղբաղայիւք հարկանել։ Բանականապէ՞ս բաղբաղայս ի վերայ դնէ, եթէ անբանաբար։ Գեղեցիկ բաղբաղայս ի վերայ դնէ. (Փիլ. քհ. ՟Է. ՟Ժ՟Է. եւ Փիլ. նխ. ՟Ա։)
Համատարած (ծով) ծաւալեալ եւ քան զտեսանողականս գերազանցէ զօրութիւն. (Պիտ.։)
Որ բոցս յիւրմէ ծաւալեալ արձակէ. կամ Տարածեալ որպէս բոց մեծ, բոցալից.
Արարածք իմ ոչ կարեն բռնաբարուք լինել. (Ճ. ՟Գ.։)
Տարածեալ կամ բացեալ զգիրկս.
Յորժամ դառնայցեմք առ աստուած, ընդունիցի զմեզ գրկատարած ձեռօք. (Ոսկ. ես.։)
Դիւրամուտ զօտարածինն ի բնակութիւնս իւրեանց առնէին. (Յհ. կթ.։)
Ի հովուաց, որ զիւրեանցն արածեն զհօտս դրոշմաւորս, եւ ո՛չ զօտարաց եւ աննշանս. (Իգն.։)
Մնացեալ միայն ի վերայ խաչին որպէս զայգի (այսինքն որթ այգւոյ) երկմատնի կամ երեքմատնի, բացատարածեալ աստի եւ անտի զձեռսն. (Աթ. ՟Ը։)
Ո՛ խաւար թանձրատարած՝ կուրացուցիչ երկադիտակս զգայարանաց. (Պիտ.։)
Յերկնապարզ եւ յաշխարհաստեղծ աջոյն գրեցաւ մեզ դպրութիւն ուսման։ Զերկնապարզ բազուկսն տարածեալ. (Վրդն. պտմ. եւ Վրդն. ծն.։)
Ի բազուկ նորա երկնապարզ եւ ի խաչատարած. (Տօնակ.։ (որ հայի եւ ի նշ. ՟Ա)։)
Որ ընդ երկիր քարշի. որպէս բոյս գետնատարած, կամ սողուն. գետինը քըսուօղ, գետնի կպած.
Տարածեալ թեւօք, կամ Տարածմամբ թեւոց. եւ Բազկատարած.
Զթափանցիկ եւ զթեւատարած երագութիւն։ Թեւատարած եւ մշտնջենաւոր աղօթիւք. (Նար. յովէդ.։)
Խաչաձեւ սփռել՝ տարածել զձեռս կամ զբազուկս.
Տարածեալ ի ձեւ խաչի.
Ի բազուկն նորա երկնապարզ եւ ի խաչատարած. (Տօնակ.։)
Հաւատալի առնել զբանն խաչատարած բազկաւն։ Անմեղ ձեռամբ խաչատարած առ ինքն հաւաքեաց, (Վրդն.դան. եւ Վրդն. սղ.։)
Րամել զցրուեալս զվարատեալս մեղօք, զոր եւ ժողովեաց խաչատարած բազկաւն. (Տաղ.։)
Ի խոտաբուղխ խաւարածին այծեաց. (Մագ. ՟Ծ՟Ա։)
(Ոմանք յարարածոց՝) կայանաւորք են. (Եղիշ. յես.։)
Թամբեաց զկարաձմեռն համատարած ծովն. (Ճ. ՟Ը.։)
Ամենայն արարածք հառաչական եւ երկնակից եղեն մեզ. (Շ. ՟բ. պետր.։)
Հողմք եւ ծով հնազանդին սմա։ Ծառայ էք՝ որում հնազանդիքն։ Հնազանդեցարուք ի սրտէ՝ որում աւանդեցայք յառակ վարդապետութեան։ Եւ դեւք հնազանդին մեզ յանուն քո։ Ընդունայնութեան արարածք հնազանդեցան։ Հնազանդեցա՛յք այսուհետեւ աստուծոյ։ Հնազանդել իւրեանց արանց։ Ազգք հնազանդեսցին ինձ։ Հնազանդեցաւ երկիրդ առաջի տեառն.եւ այլն։
Միտումն, որպէս ասեն, արհմն եղեւ հնարագիւտ՝ լինելոյ։ Բարի բարի արարածոցն հնարագիւտ. (Եզնիկ.։)
Եթէ լինիցի ի կնտութեան նորա, կամ ի ճեղութեան արած սպիտակ. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Գ. 42. 43։)
Ի մահազգեաց պարածածուկ կտաւակապութենէն արձակէ. (Մամբր.։)
Ի մաղատեսակացն արդեօք տարածեաց իբրեւ լարս շրջանակաւ ամենայնի առ ստորինսն հիւսմանն. (Պղատ. տիմ.։)
Մարմնանալ աստուծոյ։ Տէրն արարածոց մարմնացեալ. (Աթ. ՟Բ. ՟Է։)
Մեծասքանչ ճարտարապետին արարած է աշխարհս։ Մեծասքանչ իմաստութեամբն աստուծոյ։ Զարմանք մեծասքանչ են այս. (Վեցօր. ՟Ա։)
Որոյ վիճակն եւ տարածութիւն իշխանութեանն է մեծ.
Եթէ այծարած, որ մոլաթուզ կծուիցէ, մարգարէ գործէ։ Զի՞նչ եւ ամովս, ո՞չ այծս արածէր, եւ կծուէր մոլաթուզս. (Ածաբ. պենտեկ. եւ առ որս. ՟Ը։ (որ ի սուրբ գիրս դնի թութ, եւ թթենի. մորենի. թզենի։))
Ձկտեցոյց տարածեաց դատաւորն զհարցանելն իւր ի վերայ ամենեցուն, որպէս զի որսասցի ի նոսա զյանցուցիչն ամենեցուն. (Եփր. ծն.։)
Ի յարութեան (Ղազարու) յաւուր գալստեան փրկչին տարածանէին մանկունքն զհանդերձս. (Շար.։)
Կազմեցեր զյօրինուածս երեւելի եւ աներեւոյթ արարածոց։ Զի զոր բանն յօրինեսցէ, լոյսն զյօրինուածս ցուցանիցէ. (Ագաթ.։ Յճխ. ՟Է։)
Նախահոդակն աստուած նախաճառեալ նշանակէր։ Ասացին այլ ոք նախահոգակ բաց ի տեառնէ։ Քանզի եւ արուեստ իսկ աստուծոյ բարերարութեան այս է, նախահոգակ լինել առ իւր արարածս. (լմբ. պտրգ։ Վանակ. յոբ.։ Խոսր.։)
Որպէս պոռնիկ, (ըստ որում բոզանոց ասի եւ բոզարածն).
Զգերեզման շիրմին սանատրկոյ արքային ոչ կարացին բանալ վասն անհեթեթ սկայագործ հաստաշինած ճարտարագործ արարածոցն. (Բուզ. ՟Դ. 24։)
ἑκτένεια extensio κατάχυσις effusio եւ այլն. Տարածելն, եւ իլն. ծաւալումն.
Անդունդք, որոյ տարածումն ի ներքոյ իւր. (Յոբ. ՟Լ՟Զ. 15։)
Ունելով զարածումն իւր ի դաշտս ընդարձակս։ Հիւղէի ընդ օդս սփռեալ փոշիաձեւ տարածմամբ։ Ձեռացն տարածումն։ Տարածմամբ ձեռաց. (Խոր.։ Անան.։ Խոսր.։ Վրք. հց. ՟Բ։)
Յոջլոց տարածմանէ ծածկեալք էին. (Վրք. հց. ՟Դ։)
ՏԱՐԱԾՄՈՒՆՔ. τετάνοι tensiones. Ձգմունք մարմնոյ ախտացելոյ.
Որք արդեօք հիւանդութիւնք նովին իսկ շարոլորմամբ ախտին առասացան տարածմունք, եւ լորցք, (Պղատ.տիմ.։)
Որպէս եւ զարարածոց ասի.
Իմանալով զարարածոց անկայուն եւ անզօր եւ զփոփոխական բնութիւնս, թէ այլ արարօղ գոյ սորա։ Պատկեր հօր՝ ո՛չ փոփոխական, այլ անփոփոխ համանըման։ Ոչ փոփոխական ոք է, եւ ոչ անցաւոր. (Նար. երգ.։ Շ. Խոսր.։ Երզն. մտթ.։)
Քաջահաւատ մանկունքն զամենայն արարածս յօրհներգութիւն կոչէին. (Հարցնափառ.։)
Նշանաւ խաչիւ եւ սուրբ աւետարանաւն ի քառակոյս կողմանէ տեառնադրեն զամենայն արարածս. (Եպիփ. ծն.։)
Ի քառակուսեան եզերս աշխարհի սփռեալ տարածեցան. (Նար. խչ.։)
Լարիւք իմն քառակոյս տարածեալ. (Ճ. ՟Ա.։)
Որ աղբիւրաբար բաշխեաց զշնորհս յարարածս. (Յճխ. ՟Բ։)
ԱՃՈՒՄՆԱՁԻԳ կամ ԱՃՈՒՆԱՁԻԳ Ձգեալ յաճումն, տարածեալ աճմամբ.
Անանջատապէս զառ ի նմայսն պարածածկելով. (Անան. եկեղ։)
Ոչ շարունակեալ մասամբ իւիք. անտարած. անքանակ.
ԱՇԽԱՐՀԱԿԱԼ. որպէս Համատարած. որ պատեալ ունի զաշխարհ. աշխարհամած.
ἑκτενής extensus, extensis brachiis Տարածեալ բազկօք. թեւերը բացած.
Տէր Աստուած մեր զբազկատարած զաղաչանս ծառայից քոց վերընկալցիս. (Պտրգ.։)
Միածինն հօր բազկատարած ի սմա բեւեռեալ. (Անյաղթ բարձր.։)
Միշտ բազկատարած առ քեզ էն։ Բազկատարած կայր ի բեմին։ Որ բազկատարած հայցմամբ՝ խնդրելով ի տեառնէ զողորմութիւն. (Շար.։)
Բազկատարած պաղատանս առ Աստուած. (Ագաթ.։ եւ Կորիւն.։)
Հայցեմք բազկատարած մաղթանաց գոչմամբ հեծութեան. (Նար. ՟Լ՟Գ։)
Բազկատարած գիրկս էարկ ինձ. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Ի նորոգել զարարածս բազմանշոյլ շնորհօք եւ լուսաւոր աւազանաւն. (Յճխ. ՟Զ։)
Յոգնատարած եւ բազմավրդով տաճարացն հեթանոսականաց. (Անան. եկեղ։)
Որ պարտեցաւն՝ թշուառական է, իսկ որ վարեցաւն՝ բարեբաստիկ։ Սոդովմայեցւոց գաւառն յառաջ քան զբոցակէզ լինել կարի յոյջ բարեբաստիկ էր։ Կատարած է բարեբաստիկ կենաց՝ առ ի յԱստուածն նմանութիւն. (Փիլ. ստէպ։)
Գեղեցիկ եւ բարիարարած կենդանիքս ի հակառակաց միացեալք. (Արշ.։)
Զհանդէս մտերմութեանն բացայայտեն երկրաւորացս եւ երկնաւորացն։ Զխնամոցն Աստուծոյ բացայայտել առ պէտս արարածոց։ Զյակովբ սիրէ, որ բարի բացայայտի. (Ագաթ.։)
Ընտրեսցեն զարարիչն եւ զարարածս ի միմեանց, զդարմանիչն եւ զդարմանաւորսն. (Յճխ. ՟Դ։)
(Ռաքէլ) դժուարածին եղեւ ի ծննդեանն. (Ծն. ՟Լ՟Ե. 17։)
Մանուկն ի նմին իսկ աւուր դժուարածին լինիցի. (Կանոն.։)
ԵՂԵԼՈՒԹԻՒՆ. (ի թանձրացեալն) τὸ γενητόν factum Եղականն. արարած. էակք. գոյք.
Տարածեալ զերկրաւ, պատեալ զցամաքաւ. երկրապարփակ.
Ջուրբքն անբաւութեան երկրատարածն ծովու. (Նար. ՟Հ՟Ե։)
Կենդանագրացն ոչ կատարած ունիլ իրողութիւնն թուի առ ամենայն կենդանիս։ Վասն եղելոյ այժմիկ իրողութեանս։ Ո՛ր ի մէնջ հասցեն առ լաւագոյն իրողութիւնսն, ամենայնի անյայտ է, բայց միայն յաստուծոյ. (Պղատ. օրին. ՟Զ. եւ Պղատ. սոկր.։)
Սկզբնաւորեալ ի կանխութենէ լինելութեան արարածոց յանսկիզբն արարողէն. (Յհ. իմ. եկեղ.։)
Կաւագործէ (աստուած) զագարածն ի մարգարեղէն մարմինս, յետ կատարածն խեցեցուցանէ զամանս սրբոց ի ձեռն շնորհին. (Եփր. աւետար.։)
Ո՛ խաւար թանձրատարած՝ կորացուցիչ երկադիտակս զդայարանացս. ((որ լինի եւ կորացուցիչ) Պիտ.։)
Որ ինչ է ի համբաւոյ տարածեալ.
Մովսէս գրեաց վասն լինելոյ հաստութեան (այլ ձ. հաստատութեան) արարածոց. (Եւս. պտմ. ՟Ա. 2.) յն. կազմութիւն. զարդ։ (Իսկ ռմկ. հաստութիւն, է թանձրութիւն։)
Մովսէս ձեռօք միայն (տարածելովք) եւ առանց աղեղան զբռնաւորն ձերբակալեաց (զամաղէկ). (Գեննանդ.։)
Տերեւս ձիթենեաց տարածանեն ընդ ոտիւք, ընդ ոտիւք մաքրողին մաքրինաճեմ հրարփին. (Նար. տաղ.։)
Յորոյ (յորմէ) յարարածս մեծագործութենէ համեմատաբար տեսեալ լինի մեծագործողին աստուածութիւնն. (Կիւրղ. գանձ.։)
Աջդ՝ որ մովսեսաբար տարածմամբ պարտէր զկողմն թշնամեացն. (Ճ. ՟Ը.։)
ՅՈՐՍԱՅՍ ՅՈՐՍԱՅՍԵԱԼ (լծ. Երես. թ. եիւզ ). ὔπτιος supinus . Յերեսս ի վեր. ի վերայ թիկանց. տապաստ անկեալ՝ երես ի վեր. գետնատարած՝ ի վեր հայելով. պրկեալ կաշկանդեալ, անշարժ. անհոգ. յուլութեամբ. երեսն ի վեր՝ կռնըկի վրայ պառկած.
Գրի եւ ՈՐՍԱՅՍԵԱԼ. իբր Պրկեալ, տարածեալ. եւ Ամփոփեալ. ընկրկեալ.
Առ տատամսագոյնսն առանց ձանձրանալոյ զներըղձական տնտեսութեանցն տարածանես զանբաղդատելի բանից ճահաւորութիւն. (Ճ. ՟Ա.։)
Որոց փափաքումն՝ իւրաքանչիւր ումեք շարածնեալ է, եւ շարաճեցեալ. (Փիլ. իմաստն.։)
ՈՒՂՂԱՓԱՂՈՍ կամ ՈՒՂՂԱՓԱԼԼՈՍ. ἱθύφαλλος caudae rectae, penis rectus. իբր Ուղղապոչ, կամ անդամատարած. պոչը՝ անդամը տնկած. ի յն. ձայնէս ֆա՛լլօս, որ է պոչ՝ ըստ կրկին առման.
καλύπτω, κατακαλύπτω, σκεπάζω velo, operio, tego եւ այլն. Պատրուակաւ իւիք ծածկել. քօղարկել. պատել. պարածածկել. առագաստել. վարագուրել. ստուերածս ածել. գոցել.
Որ սաւառնելով պատէ. թեւատարած. թեւասքօղեալ.
Զթանձրախիտ մայրիսն, զթաւաթուփսն, եւ զստուարածառսն. (Սարգ. յկ. ՟Ը։)
Վարագուրաւ պատել. պարածածկել. առագաստել. ամփոփել. անջրպետել.
Համազոյգք սոքա (գարուն եւ ամառն) ընդ ամենայն սփռեալ տարածին աշխարհի՝ իբրու վերարկուել համանգամայն իմն զծով զցամաք. (Պիտ.։)
Հոգին տարուբերէր գթայր՝ ի յիւր ստեղծեալ ի յարարածս. (Տաղ.։)
Այսօր ցնծան արարածք րախճանապէս օրհնութեամբ. (Տաղ.։)
Անարգել շնորհքն Աստուծոյ յամենեսեան տարածեցան. (ՃՃ.։)
Յանբաւս ծաւալեալ. համատարած ի ծագաց մինչեւ ի ծագս. համասփիւռ.
Աստուած յաւէտ անբամբասաբար եւ անխոտորնակի յամենայն արարածոցս երկրպագեալ. (Կիւրղ. գանձ.) հյ. թրգ. ըթեռնոյր ἁνεγκλίτως . այլք ընթեռնուն, ἁνεγκλήτως անստգիւտ։
Զամենայն արարածոց արարչութիւն։ Ոչ երբէք էր Աստոած դատարկ յարարչութենէ. (Եզնիկ.։)
Սէր արարչութեան ստիպեաց զինքն՝ առնել զարարածս։ Արար ընտրողս արարչութեան (այսինքն ճշմարտին Աստուծոյ). (ՅՃԽ։)
Արարած Աստուծոյ, եւ գործած աստուածային, կամ մարդկային. արարուած. կազմուած.
Բազմագովեստ պայծառ յօրինման նոր արարածոց. (Նար. կուս.։)
Լուսով պատեալ որպէս թաղանթիւ. Պարածածկեալ լուսով. որոյ ծածկոյթն է լոյս.
Ոչ յարարածոյս գեղեցկութենէ համեմատաբար զնա տեսանել հրամայէ. (Կիւրղ. գանձ.։)
Երեքեան նոքա հաւասարապէս ի կատարածի անդ եդին. (Իգն.։)
Զարմացուցեր զզօրս վերին, հիացուցեր զարարածս. (Շար.։)
Զգերեզման սանատրկոյ ոչ կարացին բանալ վասն հաստաշինած ճարտարագործ արարածոցն. (Բուզ. ՟Ի՟Դ. 20։)
Առաքեաց յաճախագունդ զօրօք՝ բազմատարած բանակօք. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Ուրախութիւն (յն. էւֆրօսի՛նի) յարանունակի գետոյն, որ Արածանի կոչի (ըստ յն. եւֆրա՛դիս)։ Եւ յայլոցն եւս ոմանց գետնանախանձիցն (բուսոց), որ յարանունակի անուանին մեղիղովտայ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 243. եւ լիւս։)
Վերին օդք շահեկանաբար սփռեալք տարածին ի պէտս մարդկան. (Թէոդոր. կուս.։)
Շրջագայականն ձեւ սկսեալ յինքենէ՝ յինքն բովանդակի. տե՛ս զեռակի շարժութիւնն, զշրջագայականն, եւ զգնտատեսակն (զգալարածոյն), զուղիղն. (Մաքս. ի դիոն.։)
Օրէնք քահանայից են՝ մի ամենեւին ի մարմին բիծ ունել ... եւ ոչ գունոյ փոփոխելոյ ի պիսակութեան՝ արածս։ Ապա թէ պիսակութիւն ուրուք ելցէ ի մարմնի, արգելցեն. (Փիլ. քհ.։)
Չորեքկերպեան ... սաւառնաձայնեալ օդապարիկ թեւատարած. (Գանձ.։)
Ամենայն՝ որ ինչ յանծնելութենէն ծնանի, անծնելութիւն է. եւ զի ծնաւ Որդի յանծնելութենէն Հօր (այս ինքն յանեղ Հօրէ), անծնելութիւն ուրեմն է եւ նա, եւ ծնողին մշտնջենաւորակից։ Անծնելութիւն է էութիւն Հօր, անծնելութիւն ուրեմն է եւ ի Նմանէ յառաջ եկեալն։ (cf. ԼԻՆԵԼՈՒԹԻՒՆ, cf. ԱՐԱՐԱԾՔ, եւ cf. ԾՆՈՒՆԴՔ. որք անխտիր ասին վասն առաջին մատենին Մովսէսի. զի ի յն. գրի γένεσις , կամ γέννησις , իբր վ creatio, եւ generatio վասն որոյ բազում արթնութեամբ պիտի արկանել ի բանս հարց, եւ ի թարգմանութիւնս՝ համեմատութեամբ բնագրաց։)
Չիք ինչ յարարածոց՝ որ յանփոյթութենէ առանց տեսչութեան կայցէ. (Վեցօր. ՟Ե։)
Սրսկէ զանձրեւն, եւ զուարճացուցանէ զարարածս՝ նորին առոգանութեամբն. (Լմբ. սղ.։)
Արարչագործեաց զբարի արարածս. (Շ. ամենայն չար.։)
որ եւ ԲԱՆՋԱՐԱԾԱԽ. Վաճառօղ զբանջարս. խոտեղէն ծախօղ.
Արծուին մեծ՝ մեծաթեւ՝ երկայնատարած. (Եզեկ. ՟Ժ՟Է. 3։ յորմէ եւ Ոսկ. ես. ՟Բ։)
Բանս մեծաձիգս երկայնատարածս առցուք ի պատմութիւն ճառիս. (Վեցօր. ՟Ա։)
Ըստ կամի մտածեալ, մտացածին. մակամտածական, իր մտքէն խելքէն հնարած, շինծու.
ՀԱՍՏԱՏՈՒԹԻՒՆ. στερέωμα firmamentum. Հաստատուն միջոց տարածութեան որ յօդս եւ յերկինս.
Հրակիզութիւնս բազումս սփռեալ տարածանէ։ Ի սրափողոտ հրակիզութենէ։ Նենգաւոր նետից քոց հրակիզութիւնք. (Յհ. կթ.։ Աթ. խչ.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ։)
Տարածեաց զթեւս իւր, եւ ընկալաւ զնոսա, եւ համբարձ զնոսա ի վերայ միջնաթիկանց իւրոց. (Փիլ. տեսիլ աբր.։)
Ուրախութիւն (յն. էւֆրօսի՛նի) յարանունակի գետոյն, որ Արածանի կոչի (ըստ յն. եւֆրա՛դիս)։ Եւ յայլոցն եւս ոմանց գետնանախանձիցն (բուսոց), որ յարանունակի անուանին մեղիղովտայ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 243. եւ Փիլ. լիւս.։)
Եւ ոչ զբազմացն ասեմ կթարծիս զբանաստեղծից՝ նիւթեղինապէս եւ ախտաւորաբար մնալն, եւ զարարածս՝ եւ ոչ զարարիչն՝ պաշտելն. (Դիոն. թղթ.։)
Օդս շնչացուցանէ զժողովեալ արարածսն. (Փիլ.։)
Լուսաւորիք զիւերանց լոյսն՝ յակնարկել ճառագայթից նորա՝ ի մէջ արարածոց նորա ջահացուցանեն. (Ագաթ.։)
Վայելչապէս տարածեալ. գեղեցիկ ծաւալեալ՝ հռչակեալ.
Իսկ դաւթեան երգոյն համսփիւռ վայելչատարած գեղգեղեն տառք. (Ածաբ. խչ.։)
Կատարածիւս այսու յանգել ամանակն, եւ այսպէս զամենայնին (աշխարհի) վերտառութիւն լինել։ Զվերտառութիւն բաղկացելոցն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Դ. ՟Ի՟Ե։)
Իբրեւ զչարագործ խաչեալ ընդ աւազակսն, եւ որպէս զաստուած զտարերս վշտացուցանէր ի խաչին ... Երէկ խաչեալն զարարածս ձեռաց իւրոց վշտացոյց, եւ այսօր վշտացեալ աշակերտացն անվիշտ մխիթարութիւնս պարգեւեաց. (Մեկն. ղկ.։)
Զերեւելի արարածս ի փառատրութիւն արարչին կոչէ. (Եզնիկ.։)
Ունակ չորից չափմանց քառանկութեան. ընդ չորս կողմանս տարածական.
ἁποτέλεσμα effectus, opus, effectio Գործ ինչ արդեամբք վճարեալ եւ կատարեալ. արարած. կերտուած.
Բացատուելն. պարզելն, եւ տարածումն. որ եւ ԲԱՑԱՏՐՈՒԹԻՒՆ.
Լայնատարած դրամբ ... գերվարագուրեաց. (Նար. խչ.։)
Զարմացուցեր զզօրս վերինս, հիացուցեր զարարածս. (Շար.։)
Զամենակատար գիտութիւն ուսուցեալ իւրոց աշակերտացն, յորոց լուսալրութենէ լցան արարածք. (Սամ. երէց.։)
Դարձեալ ի համաշխարհականաց բարբառի ի բուն գլխաւոր արարածոցն։ Յաւելի զերկիր, զերկին, զաստեղս, այլ նոքա թերեւս համաշխարհականք. տեսցուք զսեպհականսն։ Զի եթէ զերկիրս ես արարի, յայտ է եթէ ի համաշխարհական աստուած եմ. (Ոսկ. ես.։)
Նորոգեաց միանգամայն զարարածս, եւ մանկացոյց։ (Աւազանաւ) մանկացուցին զամենայն տիեզերս. (Ագաթ.։)
Շրջագայութիւն երկնի, կամ արեգական. աստեղաց, ժամանակաց, ընթացից աշխարհի ցկատարած, եւ այլն. (Յճխ. ։ Պիտ.։ Եղիշ. ՟Բ։ Խոր. վրդվռ.։ Ասող. ՟Բ. 6։ Շիր.։ Խոսր.։ Իգն. եւ այլն։)
Բաժանեցին զամենայն արարածս շրջագայութեամբ (ի քարոզութիւն) աւետարանին. (Զենոբ.։)
ՍԱՒԱՌՆԱԹԵՒ ՍԱՒԱՌՆԱԹԵՒԵԱԼ. Բացեալ տարածեալ սաւառնեալ թեւօք. թեւապարեալ. սլացեալ.
Ահաւասիկ կարի մեծ այլակերպութիւն. զի նոքա արարածք են, եւ սա Արարիչ։ Յորժամ տեսանիցես բարւոք զերկոցունցն այլակերպութիւն. (Ոսկ. եբր. եւ Մտթ.։)
Այս եղեւ պատճառ եւ սկիզբն զինագործութեան ... տարածեցաւ զինագործութիւն. (Միխ. աս.։)
Յասելն պղատոնի ի տիմէի տրամաբանութեանն, յորում ինքնախօսութիւն առնէ վասն արարածոցս. (Լմբ. յանառակն։)
Զհանգիտահրեշտակ վարս յերկրի տարածեցին։ Աստուածասէրք, հանգիտահրեշտակք. (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
Անհնար է կատարած առնուլ ի ֆեռն միոյ, այլ պէտքն պահանջեն ամենայն իրօք երկուց հասարակագործել։ Զգայութեանց հասարակագործեցելոյ. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. լին.։)
Փառաւորեալ աստուած սքանչելի մեծագործութեամբ եկիր ի փրկել զարարածս քո. (Շար.։)
Լայնատարած միջնակայութեամբ նայ տառիդ (ծովու). (Պիտ.։)
ԱՄԵՆԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆ ԱՍՏՈՒԾՈՅ. Առնելն Աստուծոյ զամենայն արարածս ամենայն իմաստութեամբ.
ՅԱստուծոյ ամենագործութեանն՝ երկու արարածք պատուականք հաստատեցան ի բարերարէն. (Ագաթ.։), cf. ԱՄԵՆԱԳՈՐԾ։
Իբր անմակերեւոյթ. անտարած ըստ լայնութեան որպէս կէտն եւ գիծն ըստ երկրաչափից, եւ թիւն միակ.
ՄԻԱՍՆԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ. որպէս Միաբանութիւն կամ միաւորութիւն յարարածս.
Տունս ինչ յաստուածապատում սաղմոսերգութենէն երգեր ի տանջանսն։ Ասէ ի կատարածի սաղմոսերգութեանն. (Նիւս. թէոդոր. եւ Նիւս. կազմ.։)
Աստուած առ ի յիւրութենէ աստուածութեան, եւ արարչագործութեամբ արարածոցս. (Աթ. ՟Դ։)
Կամ ի թանձրացեալն, որպէս Արարած.
Տոհմ իմանալի՛ ի վերայ մեր եւ զհոգեւորականս որպէս ազգականս առ միմեանսունակութիւնս։ Որդին լրումն է ամենայնի՝ միահամուռ ունօղ զմիմեանսունակութիւն արարածոցն։ Տարերցս զմիմեանսունակութիւնս, զորս յօդաւորութիւնս ասէ։ Խառնումն աստանօր իմանալի՛ է զշնչակցութիւնսն, եւ զմիմեանսունակութիւն՝ զյօդաւորութեան պահպանօղն. (Մաքս. ի դիոն.։ (որ են հելլենաբանութիւնք անպէտք։))
Երկու գունդս օդեղէնս մածոյց, որովայնացոյց, բերանացոյց, եւ զհամատարած լոյսն էարկ ի նոսա. (Վրդն. ծն.։)
Է, էի էք, էից կամ էոց. գ. τὁ ὅν, τὰ ὅντα ens, entia, quae existunt Էակ եղական. առէք. արարած. որ կանս, գոյք. եղեալ ինչ. իրք.
Լինել լուսաւորացդ առ ի ջրեղէն հաստատութեան երկնին։ Առ ի կատարած աւետարանին իւրոյ. (Ագաթ.։)
Նստէր ի լերինն, եւ բնակեաց յայրի անդ։ Տացէ ինձ զայրն կրկին (որ էր այր ի մէջ այրի)։ Ագարակն, եւ այրն՝ որ ի նմա։ Որ է առ կրկնով այրիւն։ Ի կրկնումն այրի ագարակին։ Թաքեան ի յայրին։ Ի բերան այրին։ Գոմս ի լերինս՝ յայրս եւ յամուրս։ Թաքեաւ ժողովուրդն յայրս։ Սաւուղ յարեաւ յայրէ անտի։ Թաքուսցեն յայրս եւ ի ծերպս վիմաց։ Յայրս եւ ի քարածերպս։ Այրս ամուրս։ Նստաւ յամուրս այրիցն։ Եղիցին աւանք քո այրք յաւիտենից. եւ այլն։
Եւ ա՛րդհարսունք՝ որ նստէին յարածածուկ առագաստի, ի սուգ մտեալ էին. (Ճ. Ա.։)
Ահեղ խորհուրդ քահանային, բազկատարած կայր ի բեմին. (Շար.։)
Մարիամ ... զուգաթիւ աւուրց դարուցս անցաւորաց. (Շար.) զի յադամայ ցքրիստոս վեց դարք ասին, եւ եօթներորդն յետ քրիստոսի մինչ ի կատարած աշխարհի. որ ասի սկիզբն անկատարած ութերորդ դարու։ Սոյնպէս եւ յայլ գիրս պէսպէս առմամբ. իսկ առ մեօք հարիւր ամն կոչի Դար մի։ ԴԱՐ որպէս ռմկ. պորտ մը. պիր կէոպէկ
ՀՈՌՈՄ ԿԱՒ ասի ըստ Բժշկարան. հանքայինն, որ վարի ի պէտս որպէս օճառ, եւ որպէս դեղ, իբր երկնագոյն կամ մոխրագոյն, որ եւ կոչի անդ՝ Մատնեհարած կաւ, Նշաւոր, կամ նշաւորին կաւ, Ուտելու կաւ. ար. թինի մախթում. լտ. թէ՛ռռա սիճիլլա՛դա։
Ի հալ անկեալ ապառաժ վէմ քարածերպ այրոյն, եւ պաղեալ կախեալ կան իբրեւ զսառն պաղեալ. (Վրդն. ել.։)
Մի՛ երկնչիր հօտ փոքրիկ։ Եղիցին մի հօտ, եւ մի հովիւ։ Արածեցէ՛ք որ ի ձեզ հօտդ է աստուծոյ։ Լինել օրինակ հօտին, եւ այլն։
Յուշի ունիցիք զնշան կատարածին։ Ուշի նպատակ։ Որպէս աղեղնաւորք ուշի մտօք նկատեն ձգել զնետս, նոյնպէս պարտ է մեզ զամենայն ուշ մտաց եւ մարմնոյ ի նա ունել. (Շ. բարձր.։)
Ուշ ունէր կատարածի ելիցն։ Ոչ ունէին ուշ, թէ ով է որ մխեաց ընդ նմա ձեռն. (Իգն.։)
Թաքուսցեն յայրս եւ իծերպս վիմաց, եւ ի սորս երկրի։ Եղեն իբրեւ զաղաւնիս բունեալք ի քարածերպս, եւ ի բերանս սորոց. (Ես. ՟Բ. 19։ Երեմ. ՟Խ՟Ը. 28։)
κύριος dominus. Իշխան ի վերայ ծառայից եւ հպատակաց, եւ սեպհական ընչից. պէտ եւ գլուխ ազգի եւ երկրի՝ մարմնաւոր կամ հոգեւոր, որպէս հաղորդեալ իշխանութեանն աստուծոյ, որ միըայն է տէր ամենայն արարածոց, եւ տէր տերանց.
Աղքատ ամանով մտացս մտցուք ի լայնատարած խորհուրդ աւուրս. (Տօնակ.։)
Գառն անմեղ։ Ի գառանց եւ յուլոց։ Գառինք մաքեաց, կամ հօտից։ Ճարպով գառանց խոյոց։ Առաքեմ զձեզ իբրեւ զգառինս ի մէջ գայլոց։ Արածեա զգառինս իմ։ Գառն աստուծոյ, որ բառնայ զմեղս աշխարհի.եւ այլն։
ԳԻՐԿ մանաւանդ ԳԻՐԿՔ. ἁγκάλη gremius, sinus, ulna Գոգ կամ ծոց բացեալ բազկօք տարածելովք.
ԳԻՐԿ. ἁργυιά ulna, passus որպէս Գրկաչափ տարածութիւն՝ իբրու մարդաչափ. որպէս եւ կէսն նորա՝
Գիրկս արկանել զնովաւ, զքեւ. զնմանէ, նմա. փշոց, ընչից. կենցաղոյս սիրոյ. զերկայնամտութեամբ եւ զսիրով. (Խոր. հռիփս.։ ՃՃ.։ Սարգ.։ Նար.։ Եւագր. ՟Ժ։) Որ եւ ասի. ԳԻՐԿՍ ՏԱՐԱԾԵԼ.
Ոչ բանս ինչ ողոքս, եւ ոչ բարբառս ինչ աղերսականս լուաւ. այլ միայն ետես, եւ գիրկս տարածեաց. (Ոսկ. ես.։)
τέλος, διάλυσις, κατάλυσις finis, terminus, exitus եւ dissolutio, exitium, mos Եզր. կատարած. վախճան. յանգ. յանգումն. սպառուած. եւ Սպառումն. զուր ծախումն. վնաս. մահ.
Մարգարէն ընդ թանթ ապակւոյ ընդ աչս կիտին տեսանէր զմեծամեծ գործս Աստուծոյ. (Անան. նին.։) Կայ եւ ռմկ. թանթ, որպէս տարածեալ ոստ եւ բարունակ դդմենւոյ, վարնգոյ, եւ այլն։
Խաղան յօդս, եւ այսր անդր թեւեն՝ պատառեն զլոյծ եւ զտարած բնութիւնն. (Վեցօր. ՟Ը։)
Օձն գտանէ զքարածերպ ինչ, եւ ընկենու զխորխն. (Եպիփ. բարոյ.։)
Կինճ վայրի արածեցաւ ի նմա. (Մծբ. ՟Ժ՟Ը։)
Զիսկութիւնն առեալ՝ ընդ բոյս բարուց ծննդեան արարածոց ի կշիռ մատուցանեմք։ Պիղծ շրթունս ունիմք. զի մեք յորժամ ի սրբութիւնն վերին ի կշիռ մտանեմք, պիղծ գտանիմք. (Ոսկ. յհ.։)
Արար զիս հայր փարաւոնի։ Հա՛յր եղիսէէ։ Տե՛ս հա՛յր իմ, ահա տտուն լօդկի քո։ Լե՛ր ինձ ի հայր, եւ ի քահանայ։ Թէպէտեւ բիւր դաստիարակս ունիցիք ի քրիստոս, այլ ո՛չ եթէ բազում հարս։ Ըստ խնամոտ մտաց հայր կարդացեալ եբրայեցւոց։ Հայր քաղաքին։ Նա է հայր այնոցիկ՝ որ բնակեալ են ի վրանս խաշնարածաց։ Նա է հայր՝ որ եցոյց զերգս եւ զքնարս.եւ այլն։
Ի վերայ ջուրցն գոլով՝ ներգործէր զարարածոցս հիւթ, հիւթիւն իւր կազմէր ընդ փառակցի որդւոյն. (Տաղ.։)
ՁԳԵԼ. ἑκτείνω extendo, porrigo διατείνω, προτείνω, παρατείνω protendo եւ այլն. ἑκπετάζω, ἑκπετάννυμι expando եւ այլն. Տարածել. սփռել. երկայնել. ընդարձակել. կարկառել զձեռն. ձկտիլ. եւ այլն. երկնցընել, փռել.
Ձգել զձեռն, կամ զգաւազան ի վերայ գետոյն, կամ զծայր գաւազանին։ Վարմ ձգել։ Լարս ձգել։ Ձգել զվարագոյրս. զերկինս իբրեւ զխորան. զխարիսխ. զաղեղն. զոտս. զչափն սամարեայ ի վերայ երուսաղէմի. զհիւսիսի զոչնչիւ. գործիս թռչնոց. ցանց ոտից։ Որ ձգի ի ծովն մեծ, կամ յանապատն, կամ մինչեւ ի սիդոն. Չոգան ընդ ամենայն ձգեալն (այսինքն տարածութիւն, դաշտ, անապատ)։ Զձեռս իւր ձգէ յօգուտ։ Մի՛ ձգեսցեն զձեռս իւրեանց յանօրէնութիւն։ Ձգեաց անարատ զճանապարհս իմ։ Մի՛ ձգեր զբարկութիւն քո ազգէ մինչեւ յազգս։ Մի՛ ուրեք հեռի ձգիցիք երթալ. եւ այլն։
Երկիրս իբրեւ զյատակ տան, եւ երկինք իբրեւ զառաստաղ գմբեթաձեւ ձգեցան ի վերուստ. իսկ ձգելն զայն յայտ առնէ, թէ որպէս ոք զհանդերձ ինչ դիւրաւ տարածանէ, մեկնէ, այնպէս դիւրաւ ձգեաց զերկինս. (Գէ. ես.։)
Ի մի միաբանութիւն զմեղկն եւ զտարածն ածէ. (Սեբեր. ՟Գ։)
Լնու զպէտս պիտոյից ամենայն արարածոց. (Յճխ. ՟Դ։)
Տուր ջուր ասէ (խաշանց), եւ երթայք արածեցէք. (Եփր. ծն.։)
Զմարմին փտեն եւ ապականեն գինւոյ նեխութիւնք։ Մեղք փտեցին զարարածս ձեռաց իմոց. (Մանդ. ՟Ժ՟Է։ Ոսկ. յաւետիս.։)
Եզր վերջին, ընդ որ ոչ գոյ այլ անցանել. կատար. կատարած. որ եւ ԱՄԲՈՎԿ, կամ ԱՆԲՈՎԿ. ԱՄԲՈԿ. նիհայէթ, էնճամ.
Սովոր ես զանինչսն յինչ ածել, եւ յոչնչէ ի լինելութեան արարածոցս. (Ագաթ.։)
Դաշտք որպէս լայնատարած արդակ էութիւնքն։ Գործուն եւ արդակ սերմանողին տայցէ. (Փիլ. բագն. եւ Փիլ. սամփս.։)
Նոքա մերոց դրացեաց արարածոց անուամբքս անուանին. (Եզնիկ.։)
Ի սկզբանէ արար աստուած զերկին եւ զերկիր։ Գիր արարածոց երկնի եւ երկրի։ Ի հաստատութեան երկնից։ Ի ներքոյ երկնից։ Թռչնոց երկնից։ Եկաց արեգակն ի մէջ երկնից։ Երկինք երկնից տեառն են։ Արքայութիւն երկնից։ Գանձեցէ՛ք ձեզ գանձս յերկինս։ Որպէս փայլակն փայլատակեալ ի ներքոյ երկնից՝ ընդ երկնիւք ծագիցէ։ Անդ առ երկնիւք քերէր, եւ այսր յերկիր հասանէր.եւ այլն։
ԷԱԿԱՆ. Ասի եւ զարարածոց՝ իբր Էակ եղական. գոյաւոր ինչ.
Ի կատարածի թղթիս այսորիկ. (Եփր. եբր.։)
Ի ՍՊԱՌ. ԻՍՊԱՌ. εἱς τέλος, εἱς πέρας in finem, omnino. Մնչեւ իսպառումն. մինչ ի կատարած. ցվախճան. յաւէտ. բոլորովին. ամենայն սարօք կամ մասամբք. բնաւին. ինչուան ետքը, բոլոր բոլորովին.
Արծաթ խոտան կոչեցէ՛ք զնոսա, զի խոտեաց զնոսա տէր։ Որ ինչ ի նոցանէ անպիտան եւ խոտան էր։ Այլ ուրեմն խոտան են բարք ճշմարտ։ Ժողովեցին զբարի բարին յամանս, եւ զխոտանն ի բաց ընկեցին։ Ամենայն արարածք աստուծոյ բարի են, եւ չիք ինչ ի նոսա խոտան.եւ այլն։
(Տունկ որթոյ) առաւել ես տարածեալ կբնի յիւրացման զնստագոյն եւ յոյժ խորին վայրս երկրի. (Պիտ.։)
Խաչն իմ արածի զկոխանս ոտից ձերոց. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Թէպէտեւ մեծ էր ծառայն, սակայն ընդ ծառայակիցս իւր է հաշիւ ընտրութեանն. իսկ որդւոյ ընդ ծառայս՝ առանց հաշուի եւ առանց ընտրութեան են շնորհք։ Եւ ո՛չ ամենեւին մտանէ ի հաշիւ ընտրութեան ընդ արարածս. (Կոչ. ՟Գ։)
Տերեւ ձիթենեաց տարածանեն ընդ ոտիւք, ընդ ոտիւք մաքրողին մաքրինաճեմ հրարփին. (Նար. տաղ.։)
Հօրան, եւ անդեայ, եւ հօտ, ի ձեռն բազմաց են մի հասարակութիւն։ Հօրանք այծարածաց. (Փիլ. լին. ՟Ա. 15. եւ Փիլ. լիւս.։)
ՁԳՏԵՄ կամ ՁԿՏԵՄ. παρεκτείνω, ἑπεκτείνω , προτείνω contendo, extendo, protendo եւ այլն. βάλλω mitto. որ եւ ՁԳՏԵՑՈՒՑԱՆԵԼ. Յոյժ տարածել կամ ծաւալել, յառաջ ձգել. ընդարձակել. կարի երկայնել պրկել. եւ Ձգձգել. ձիգ ձիգ քաշել, երկնցընել, մեծցընել.
Ցրուական եւ տարած եւ ճապաղ ունէր գնացս. (Վրդն. ծն.։)
Ի ճախոյճրս մականի յակոբ հօտս բազում ստացաւ։ Մականաւ ծայրիւ հարեալ՝ զհամատարած ծովն վիմատառեաց. (Եղիշ. ՟Դ։)
ՄԻԼՕՆ եւ ածանցք նորա ՄԻԼՕԲՈՒՏ, ՄԻԼԱՃԱՐԱԿ, ՄԻԼՈՎՏԷ. . ի յն. ձայնիցս μῆλον , μῆλα. միլօն, մի՛լա. ոչխար, խաշինք. μιλόβολος , միլօ՛վօլօս, արօտ՝ բուտ կամ ճարակ խաշանց. եւ միլօնօմօս, μηλόνομος խաշնարած. եւ միլօդի՛ μιλοτή , մորթ ոչխարի, մաշկեակ.
Առ զմորթիքն՝ ձեաց ի գետին. եւ տարածեաց ի մորթացն զկտաւն. (Հ. յնվր. ՟Ժ՟Դ.։)
Ոչ կարէին նոքա տանել զմեծ գիտութիւնս զայս։ Զանմարմնոցն զմաքրութիւնսն մարմնական կրիւք տարեալք ի յանձինս իւրեանց։ Զոր ոչ բնութիւնք արարածոց զաստուած տանիւր։ Որ տարար յորովայնի զանտանելին ամենեցուն. (Իգն.։ Շար.։)
Մեր այդպէս հասեալ է ի վերայ բնութեանդ դորա։ Եւ ամենայն որ ոչ այդպէս է, ի նա չարին արարած խառնեալ է. (Եղիշ. ՟Ը. ՟Բ։)
Աշխարհ աստ զժողովուրդն կոչէ. նա սովորութիւն իսկ է գրոց, երբեմն զարարածս աշխարհ անուանել, եւ երբեմն զայսնոսիկ՝ որք չարութեամբ կեան. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 20։)
Զողորմութիւն եւ զշնորհս բիւրուց ազանց բաշխեալ աւետարանէ։ Որք ի բազում տեղիս բաշխեցան, սփռեալ տարածեցան. (Նար. խչ.։)
ԳՈՒՊԱՐ որ եւ ԳՈՒՊԱՐԱԾ. որպէս ռմկ. կպուր կպուրի գալը. Մենամարտութիւն. ոգորումն. մրցանք. նահատակութիւն. գումարումն ի մարտ.
Ամենայն արարածք հեծեն եւ երկնեն մինչեւ ցայժմ. (Հռ. ՟Ը. 22։)
Խափանելով զցասումն՝ հեզացուցանել, եւ ոչ ծայրագոյն բարկութեամբ իգապէս դառնանալով ի կատարած հասանիլ. (Պղատ. օրին. ՟Ե։)
Արարած է աշխարհս, եւ ոչ ինքնեղ։ ինքնեղ վարկաք զբերումն արարածոցս. (Լմբ. սղ.։)
այս ծով մեծ՝ լիաձիր եւ յոքնատարած. (Նար. մծբ.։)
ոչ ի թերութենէ տարածեալ, եւ ոչ ի լրմանէ ամփոփեալ։ ամենառատ լրմամբ աննուազելեաւ. (Նար. ԼԴ. ՀԵ։)
տարածեալ զխռուեալ ձեռս իւր ի մէջ բոցոյն. (Ճշ.։)
Ի չորիրն օր տարրացոյց զլոյսն ... ծերքել զփռումն լուսնին իթական պարածածկեալ ծագեալ յերկիր. (Սարկ. տոմար.։)
Պայման կազմածոյ արարածոց. (Եզնիկ.։)
Կազմածոյն յօրինուածոց արարածոց։ Արարածոց կազմածոց. (Ագաթ.։ Յճխ. ՟Է։)
Կազմիչ ամենայն արարածոց, կամ ամենայն բնութեանց, կերպարանաց, հանդերձելոց. (Ագաթ. Վէցօր։ Եզնիկ.։ Նար.։)
Զքննութիւնս արարածոց յօրինեաց որպես զգիր դպրութեան. եւ գիրն զբառս անուանն կարդասցէ. (Յճխ. ՟Ե։)
Համբաւն տարածէր յամենեցունց լսելիս. (Խոսր.։)
եւ կ. իբր Հեղանիլ. χέω, ἑπιχέω , ἑκχέω fundo, infundo, effundo եւ այլն. որ եւ χύω, ἑκχύω, χύνω եւ այլն. (լծ. յն. խէ՛օ. խի՛օ եւ հյ. զեղուլ. իւղ. հալել. ձուլել) Հոսել. վայթել. թափել. լնուլ կամ արկանել ի ներքս. ընկենուլ արտաքս. ծաւալել. տարածել սփռել. իրօք կամ նմանութեամբ. թափել, վաթել, վոթել, վազցընել, լեցնել, դարտըկել. Ի հեղուկ նիւթս ասի
Զերկինս ձգեցեր որպէս խորան, եւ զերկիր տարածեցեր որպէս հանդերձ, եւ զորս ի միջի սորա՝ բազմադէմս հինար. (Ոսկ. ղկ.։)
Ձգելն, եւ իլն. ըստ ամենայն նշ. որպէս Տարածումն. ձկտումն. բերումն. եւ Քարշումն. եւ Ընկեցումն.
Տեսանես զայսոցիկ ճշգրիտ պատկերս քահանայաբար կատարեցելովքն։ Ո՞ւր է ապա ճշգրիտն՝ որ ճշմարիտ որդւոյն է բաժանելն եւ որոշելն յարարածոց. (Դիոն. եկեղ. ՟Բ։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 45։)
ἁναβολή amictus, pallium περίζωμα cingulum, cinctura. Վերարկու՝ իբրու զանձամբ տարածելի. թիկնոց. աղաբողոն. կրկնոց. արկանելի. սփածանելի. սինդոն
Մինչեւ կամ մինչ ի սպառ։ Մինչեւ կամ մինչ ի կատարած։ Մինչեւ յե՛րբ կամ ցե՛րբ։ Մինչեւ ցո՞ր վայր. եւ այլն։
Մուրաց զձեւն նիւթն յարարածոց. (Լմբ. իմ.։)
Ի հոգւոյն շարժեալ վէմն հաւատոյ այսօր՝ տարածեաց զուռկանն աստուածային բանին, երրակի անձանց երիս հազար որսաց. (Տաղ.։)
Ոչ էական. ներընդունական. արարած.
Իբրեւ պատշէն իմն եւ ճանաչ անեղին զօրութեան կաթեցեալ յարարածս։
ՊԱՐԶԵԼ. ἁναπλόω, ἁναλύω, χαλάω explico, expando, laxo, demitto ἑκτείνω extendo. Բանալ եւ տարածել. ծաւալել.
Որոշեալ մեկնեալ պարզեալ յարարածոց. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2։)
ՎԱԽՃԱՆ τέλος finis ἕκβασις exitus, eventus συντέλεια consummatio, perfectio περασμός terminatio ἕσχατον extremum. (գրի եւ ՎԱՂՃԱՆ, ՎԱՂՋԱՆ. որպէս թէ վաղ ծանուցեալ, կանխաւ գիտեալ). Ելք իրաց եւ կենաց. վերջ. կատարած. աւարտ. զրաւ. եզր. նպատակ. լրումն. կատարումն. մահ. սպառումն. ... (լծ. յն. դէ՛լօս).
Վախճան բանիս։ Թագաւորութեան նորա վախճան մի՛ լիցի։ Վախճան նոցա մահ է։ Վախճան նորա կեանք յաւիտենից։ Ի վախճանի աւուրց։ Ի վախճան աւուրցս այսոցիկ։ Փորձեսցուք զվախճան նորա։ Երանէ զվախճան արդարոց։ Հասեալ է վախճան քո։ Ոչ է վախճան ամենայն վաստակոց նորա։ Զգո՛յշ լեր ի ստանալոյ գիրս բազումս, զի ոչ գոյ վախճան։ Յամենայն կատարածի տեսի զվախճան, եւ այլն։ Վախճան ոչ արարից։ Կործանեցէ՛ք. բայց վախճան մի՛ առնիցէք։ Ոչ արարից զձեզ ի վախճան։ Ոչ արարի զնոսա ի վախճան յանապատին. եւ այլն։
Եւ արդ մի՛ ինչ վերտեսցին, որ արարածոցս երկիրպագանեն, թէ զսատանայի կամս ոչ առնիցեն. (Եզնիկ.։)
Ի տարածումն լայնութեան քարտենի չափեցից։ Սպիտակափայլ լուսափառ դաշտի քարտենդ. (Նար.։)
Ամենայն օձահար, որ տեսցէ զնա, կեցցէ։ Ի վախճանի իբրեւ զօձահար տարածանիցիս. (Թուոց. ՟Ի՟Ա. 8։ Առակ. ՟Ի՟Գ. 32։)
Արարածք ամենայն։ Զտիեզերս ամենայն. (Շար.։)
Անունն այլափոխ է, եւ արարածն այլազգի. (Վեցօր. ՟Գ։)
Սփիռ տարածանէր լիասահման եւ անխտրոց։ Անխտրոց՝ ընդ Քրիստոսի գոյք փառաւորեալք. (Նար. յիշ. եւ Նար. առաք.։)
Անշնչոց եւ շնչաւոր արարածոց. (Ագաթ.։)
Զգայականացն անշնչից։ Յանշնչոցն արարածոց. եւ այլն. (Եզնիկ.։)
Զարդարակս նմա եւ զարժանաւոր պատիւ եւ պաշտօն՝ արածոց եւ պատկերաց անշնչից նուիրելով. (Սարկ. հանգ.։)
Տարածանել. սփռել.
(Զաստուածութիւն բանին արիոս ասէր) արարած եւ կրտսեր, եւ յետ ժամանակի գոյացեալ. (Խոր. ՟Բ. 86։)
Եթէ ոչ առ սոքօք զբաւական դատն կալցի, առ այլ հասցէ դատարան։ Եթէ երկու դատարանքն ոչ կարասցեն հաշտեցուցանել, դիցէ զկատարած, ըստ որում դատարանացն կարգաւորութիւնքն են, եւ կամքն իշխանաց. (Պղատ. օրին. ՟Զ։)
Զայրումն բարկութեան անմտագոյն է քան զամենայն բոց տարածեալ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 3։)
Արածեայ զխոյանս իմ։ Խոյանք իմանալի է զեկեղեցական քահանայապետութիւնս. (Մխ. ապար.։)
Կականեսցէ զկատարածն։ Յերիկամանց աստի կականիմ՝ Նար. (՟Ձ՟Ը. եւ ՟Ժ՟Բ։)
Աստուած էր, եւ կառավար ամենայն արարածոց։ Տէր աստուած՝ կառավար համօրէն եղելոցս. (Աթ. համբ.։ Ճ. ՟Ա.։) որ եւ ասի ՂԵԿԱՎԱՐ, ՈՒՂՂԻՉ, ՆԱԽԱԽՆԱՄՈՂ եւ այլն։
Կատարած օրինացն քրիստոսի է։ Սկիզբն եւ կատարած, առաջին եւ վերջին։ Ոչ սկիզբն աւուրց, եւ ոչ կատարած կենաց։ Յետ կատարածի աւուրցն՝ հրաման ետ թագաւորն ածել զնոսա։ Ի սկզբանէ մինչ զկատարած։ Ի կատարած (յն. εἱς τὸ τέλος , որ եւ Ի ՍՊԱՌ )։ Ի կատարած՝ զամօթ դաւոյն ժառանգեր։ Յետին կատարած համարեցան։ Նստեր՝ տեսանել զկատարածն։ Չեւ է կատարած։ Ապա եկեսցէ կատարած։ Հունձքն կատարած աշխարհիս է.
Լայն ճանապարհս, միով կատարածաւ յանգեալ. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Եպիկուրոս կատարած ամենայն բարութեան զհեշտութիս դներ. (Նոննոս.։)
Ասէ ի կատարածի գրոցն. (Իգն.։)
Կատարած առաքինութեան կենաց՝ առ աստուած նմանութիւն է. (Նիւս. երգ.։)
Ոյր յօնքն են կկզեալ, կամ կոկոզացեալ. բարձրայօն. ընքուիները կծկած կամ լարած.
Համբարձեալ զսուրբ ձեռս իւր տարածմամբ հարուստ մի ժամ։ Հարուստ մի ժամ մնացին գալստեան նորա. (Ճ. ՟Բ. վրք. ներս.։)
Ձգեալ յոյժ յոյժ. երկայնատարած. լայնածաւալ.
Մեծաձիգ երկայնութեանն նոցա եդ սահման բովանդակիչ։ Բազում բանս մեծաձիգս երկայնատարածս։ Առ ամենայն մեծաձիգ ծոց աշխարհիս. (Վեցօր. ՟Ա. ՟Զ. (յն. այսչափ տարածեալ, կամ տարածութիւն։))
Ժամանակն հատուած, իսկ յաւիտեանն միահարթ զանսկզբնութիւնն եւ զանկատարածն յայտ առնէ. (Լծ. ածաբ.։)
Նաեւ մովսէս ոչ մօտակաց ինչ էր աստուծոյ, յորժամ զարարածս առնէր. (Ոսկ. ես.։)
Եւ ահա շլագոյն իցէ արածն։ Եւ ինքն շլագոյն իցէ, սպի այրեցածոյն է։ Շլագոյն իցէ հարածն յետ լուանալոյն զնա. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Գ. 6=56։)
Ողնայարական ուղղաւն ի սմանէ լսռունք ստեղծեալ տարածանէր իբրու շրջանակք. (Պղատ. տիմ.։)
Դու իսկ ուսուցեր նոցա ուսումն՝ տիրել ի վերայ քո։ Արձանագիր, ի կատարած զառանցելոց ժամանակաց առ ուսմանէ (կամ ուսմէ)։ Զուսումն մանկութեան։ Ոչ եթէ մարդկեղէն ուսմամբ։ Յուսմունս պէսպէսս.եւ այլն։
Դատապարտեաց (դանիէլ) զչարածերսն. (Նախ. դան.։)
Ո՛վ չարածեր։ Միայնակեաց չարածեր. (Ճ. ՟Ա.։ Վրք. հց. ձ։)
Ի բոլորն պարառաջ ճանաչիւր (աբրահամ որպէս քաղդեասցի աստեղագետ)։ Զմի ի նոցանէ կացուցանեն պետական եւ պարառաջ պայազանց։ Պարառաջ էր պարածանաց քում տողանի տէրութեան։ Պարառաջ բոլոր կրոնից անձնացելոց (սուրբ հայրն անտոն). (Մագ. ՟Է. ՟Ի՟Ը. ՟Ի՟Թ. ձ։)
Բառ յն. բէ՛լաղօս. πέλαγος pelagus. Ծով խոր, համատարած. միջավայրք ծովուց. անդունդք կամ խորք ծովու.
ՏԱՐԱԾԵԼ. cf. ՏԱՐԱԾԱՆԵԼ. եւ այլն։
Առ ի տեւումն հաստատելոյ այնորիկ՝ որ եղեւն։ Առ ի տեւումն տարածանաց ջրոյն՝ եւ ի բարձանցն ձեռտուութիւն եղեւ։ Տեւումն կալոյ եւ մնալոյ ջրհեղեղին։ Որ ի փրկութիւն եւ ի տեւումն եղելոց. (Փիլ.։)
Արարածք իսկ իւրաքանչիւր շարժմամբք եւ փոփոխմամբք զարարչէն քարոզեն։ Նմանապէս եւ սոքա Աստուածս զնոյնս քարոզեն. (Եզնիկ.։)
Դողումն եւ սոսկումն ունի զարարածսն. յայտ առնէ երկիր շարժելովն, օդքն դժդմելովն եւ քստմելով, եւ ծով սաստկութեամբ ալեացն սպառնալեօք. (Եզնիկ.։)
Իմաստունն ասէ, եթէ յարարածոց աստի իւրաքանչիւր՝ ազգագործն երեւի. (Ոսկ. ես.։)
Ծայրագոյն, այս ինքն համատարած եւ ամենափառ շնորհիւս լրացայ. (Լծ. նար.։)
Շլագոյն իցէ արածն, եւ յայլագոյն չիցէ փոխեալ ի մորթն. (Ղեւտ. ԺԳ. 6։)
Երեւեցաւ առաքինի՝ մարդկանն կեանք, ո՛չ անհիւանդիցն ի սկզբանէ մինչ ի կատարած, այլ այնոցիկ՝ որք ի հիւանդութեանցն արծարծին յառողջութիւն. (Փիլ. լին. ՟Գ. 40։)
Ոչինչ զմեզ անձնատէր տեսանել, այլ հասարակաց զարարածս ծառա՛յս գոլ քո. (Պիսիդ.։)
Փախչելն արարածոց ո՛չըթէ զյոչէութիւն դառնալն, այլ զեւս պայծառանալն նոցին արտադրէ մեզ. (Լմբ. յայտն.։)
Զպարածածկեալ լոյսն արփիաւոր արտափայլեալ ցուցեր այսօր ի թաբօր. (Շ. գանձ վրդվռ.։)
νομάς in pascuis degens, gregalis, βοσκόμενος pascens, βόσκημα pecus (pecoris) Անասուն՝ որ արածի եւ ճարակի. արծօղ, որ կարծի.
ԱՐՕՏԱԿԱՆՔ. νομάδες nomades, numidae Ազգք արաբացւոց եւ սկիւթացւոց՝ խաշնարածք կամ խաշնադարմանք. նումիտացիք.
Արածիլ. ճարակիլ.
Բազմադէմ տեսչութեամն խնամէ զարարածս. (Յճխ. ՟Ժ՟Ը։)
Որպէս զբազմալար քնար տարածեցին զձայնս զանազան. (Երզն. քեր.։)
Մեծ ըստ քանակին, կամ ըստ տարածութեան, եւ ըստ թուոյ. եւ Ունօղ զնմանութիւն բազում գրուաց.
Տարածեաց զբաճկոնակն իւր ի վերայ հօրն. (Վրդն. ծն.։)
Երկայնատարած ուռն որթոյ, եւ ոստք այլոց տնկոց. որպէս բարւոյ ունակ կամ բերունակ, բարեբեր շառաւիղ. յն. բարին. ἁγαθόν
πορνοκόπος fornicator Որ բուծանէ եւ արած է՝ այսինքն պահէ զբոզ. այր պոռնիկ.
Բազում են գթութիւնք նորա։ Գթութիւն նորա ի վերայ ամենայն արարածոց իւրոց։ Դարձայց առ Երուսաղէմ գթութեամբ։ Խնդրէին գթութիւն յաստուծոյ երկնից։ Տացես զնոսա ի գթութիւն առաջի գերչաց իւրեանց։ Հայր գթութեանց.եւ այլն։
Ի կատարած. Զառանցելոց ժամանակաց։ Վասն զառանցելոց։ Ի վերայ զառանցելոց. յն. այլայլելի կամ այլայլեալ. եբր. շօշան. իբր շուշան, կամ վեցաղի նուագարան. (Սղ. ՟Խ՟Դ. ՟Ծ՟Թ. ՟Կ՟Ը. ՟Հ՟Թ։ Տե՛ս զմեկնիչն։)
Զորպիսի՛ անտառս, զթանձրախիտ մայրիսն, զթաւաթուփսն, եւ զստուարածառսն, եւ զերկայնաճիւղսն. (Սարգ. յկ. ՟Ը։)
σοφός sapiens. ունօղ իմաստութեան. մտաւոր. գիտուն. խելացի. ... որպիսի լինի միայն իմացական եւ բանական արարած, յետ աստուծոյ աղբերն իմաստութեան.
Առնել զբանաւոր զիմաստուն եւ զխօսուն արարածն ի մէջ անբան անխօս անիմաստ արարածն. (Ագաթ.։)
πλατύνομαι dilator. Լայնիլ. տարածիլ ընդ լայն. ընդարձակիլ. եւ Ստուարանալ. լաննալ, մեծնալ.
cf. ԽԱՇՆԱՐԱԾ. (զի եւ արօտն է ի բայէս արածեալ)
ԽԱՆՉՈՒՄՆ 2 Խանչանալն կամ խանչացումն. այսինքն փքումն. փքացումն. այտումն. ուռոյց. տարածումն. կուտոց. մեծութիւն. ծանրութիւն.
տարած եւ սփիռ խանչումն լուսոյ. (Փիլ. ի գ. մանկ.։) (որ բերի եւ ի յաջորդ նշ։) ԽԱՆՉՈՒՄՆ (լծ. խանձումն.) Բորբոք հրոյ. եւ ախտի, բարկութեան եւ այլն. καῦσις ustio, crematio, ardor φλεγμόνη inflammatio.
κτινοτρόφος jumenti (vel pecorum, vel pecudis) pastor, pecuarius. Արածօղ խաշանց. հովիւ օդեաց եւ այծեաց. խաշնադարման. Խաշնաբոյծ. ըստ յն. Անասնասնոյց. Գոյուն չօպանը։
Որ բնակեալ են ի վրանս խաշնարածաց. (Ծն. ՟Դ. 20։)
Զերկրագործ մշակս եւ զխաշնարածս. (Յհ. կթ.։)
Խաշնարած ծառայքն. (Վանակ. յոբ.։)
Արարածոց խնամակալ լինէր. (Եզնիկ.։)
Խիստ ի բուտ. կարծր ի կերակուր. դժուարածասկելի.
ԿԱՌԱԺՈՒՂ (գրի եւ կարածուղ) Փշաւոր կամ խայթոցաւոր մժեղ. մժիխ.
διαφημίζω spargo famam, divulgo. Հանել տարածել զհամբաւ կամ զլուր. հռչակել. չավ ընել.
Որ հաստատի ի ստութիւն, նա զհողմս արածէ. (Առակ. ՟Թ. 12։)
Յիւրոց արարածոց ի հաստումն ըստ իւրաքանչիւր բնութեանց ածել. (Եզնիկ.։)
Քարոզ (որ ի հեռաւորս տարածէ զբանն). հռչակօղ. մունետիկ. հրապարակիչ.
Ձեռագործ է այս աշխարհ. ((այսինքն արարած) Վրդն. ծն.։)
Տէրունեան օրինացն ի հինգ գիրս վերագրեցելոց առաջինն կոչի եւ մակագրի լինելութիւն (այսինքն ծնունդք, կամ արարածք). (Փիլ. իմաստն.։)
Մշտահայց եւ բազկատարած մաղթանօք. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
Իսկ զարարածոց՝ իբրու հաղորդ իմացականութեան առաւելապէս. կամ դիւրաշարժ. դիւրաշրջիկ. դիւրափոփոխ. եւ մշտայած. կամ ինքնաբերեալ. յօժարափոյթ.
Որ ի տուարածի նապաստակի եհաս. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Տեղին այն նեղագոյն՝ լայնատարած ցուցաւ քան զհաստատութիւն երկնից։ Գերեզման նեղագոյն, եւ աթոռ բարձրագոյն. (Մեկն. ղկ.։)
Զարարածն (զստեղծումն մարդոյ) նորանշան ընծայեցուցանէ, թէ ստեղծ որպէս ձեռօք, եւ փչեաց կենդանի՝ որպէս թէ բերանով. (Եզնիկ.։)
Զոսկեհուռն նուարտանսն զբազմատառամբն տարածէ. (Ոսկ. եբր. ՟Ի՟Զ։) Ուր յն. παραπέτασμα . այսինքն առագաստ, կամ վարագոյր, ի դէպ գայ ձայնիս Նուարտանք. այլ յաջորդ բառն Բազմատառն մնայ որպէս թարմատար եւ անյայտ. վասն որոյ չեդաք ի կարգի բառարանիս։
Արարածքն իսկ իւրաքանչիւր շարժմամբք եւ փոփոխմամբք զարարչէն քարոզեն. (Եզնիկ.։)
Յոստնականացն, եւ ի ջրածին արարածոց, եւ թռչուն թեւաւորաց. (Եւագր. ՟Գ։)
Առ յոյժ ուղղաձիգ բարձրութեանցն (ծառոց)։ Ուղղաձիգ համբարձմամբ մտանէին ի ցամաքէս ի համատարածն ջուրս։ Ընդ ուղղաձիգ մուտս փողոցացն ի նմանէ ի քաղաքն մտանէին. (Պիտ.։)
Ուր իցէ չար զրաւ կենաց, կամ չարաչար կատարած.
Ընդ գետինն տարածելոյ պատատուկ խոտն. (Մեսր. երէց.։)
Զլոյս վերարկեալ որպէս զօթոց։ Վասն մեր ի խանձարուրս շարունակեցաւ վերարկօղն փայլակնատարած լուսոյն. (Ժող. շիրակ.։ Զքր. կթ.։)
Տարածումն.
Առ ի տեւումն տարածանացն ջրոյն. (Փիլ. լին. ՟Բ. 29։)
Տարածական. ծաւալական. դիւրածաւալ.
Հալուն եւ տարածուն գոյացութեանն լաւագոյնն՝ ոսկի է. (Փիլ. այլաբ.։)
Լոյս ցրուական եւ տարած եւ ճապաղ ունէր գնացս։ Կարկառն ցրուական է, եւ բլուրն կայական. (Վրդն. ծն.։)
Դկղաթ՝ անալոցագոյն եւ վնասակարագոյն ի գետոց է. իսկ արածանի՝ ալոցագոյն եւ կենդանարարագոյն եւ աճեցուցանօղ. (Փիլ. լին. ՟Ա. 13։)
Ահեղասպայ գնդին երկիւք եռակեան թեւօքն պարածածկութիւ. (Յիշատ. ոսկ. յհ.։)
Զննեա՛ ինձ դարձեալ զամէնընթաց տարածմունս ելից արեանս։ Որ ունիս զթեւոց ամէնընթաց իշխանականիս. (Նար. ՟Հ՟Թ. ՟Ղ։)
Որթն՝ անբարդ զօրէն սեղխենւոյ զերեսօք երկրի տարածեալ ի կոխումն. (Պիտ.։)
Ծնեալ, եւ ոչ արարեալ. անդասակից էապէս արարածոցս. (Կիւրղ. հանգ.։)
Աստուածական զօրութիւն եւ մեծութիւն բարձրացեալ, լեռնական, սեպացեալ, անելանելի արարածական բնութեան. (Լծ. կոչ. ձ. (հին տպ. անտանելի)։)
Աշխարահեծ երկունք տարածեցաւ ի վերայ ամենայն երկրի. (Լաստ. յիշ.։)
Աստի՛ է զայրումն բարկութեան, եւ աստագո՛յն է քան զամենայն բոց տարածեալ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա 3։ (վրիպակ է տպ. եւ ձ. անմտագոյն)։)
Որ է ի կերպի արարածոյ. որպէսեզական.
Զնախնի խաւարն աշխարհատարածն անզարդութեան՝ հին նսեմութեան գեղատխուր անպատրաստութեան. (Նար. գանձ հոգ.։)
Գերակատար երիցդ անձին, կատարողի արարածին. (Յիսուս որդի.։)
ὐπερηπλώμενος supra extensus Գերածաւալ. համատարած.
Արեգակն ... գերատարած ունի զլոյսն յամենայն երեւելի զարդ (այսինքն աշխարհ). (Դիոն.։)
ἀφή tactus, ictus (leprae), λιχήν impetigo Արատ կեղոյ. հետք բորոյ. գոյն ըսպւոյ եւ պալարի. բիծ որպիսի եւ իցէ. լծ. եւ վէր. էարա. այլ ի բառս Գաղիանոսի դնի եւ որպէս յն. լիխի՛ն. ռմկ. թէմրէկի, գըճըգ
Արած բորոտութեան։ Մազ արածին։ Արած հարածին։ Ըստ ամենայն արածոյ բորոտութեան եւ հարածի։ Արած կանաչացեալ կամ կարմրացեալ ի մորթ կամ ի հանդերձ։ Արած յորմս տանն. եւ այլն։ Ուստի նմանութեամբ ասի.
Զօշաքաղաք եւ մարդահաճոյք, եւ որ այլ եւս են արտաք եւ արածք. (Ոսկիփոր.։)
Ունակ արածի. ուր կայցէ արած.
Որպէս յարած ախտսդ մնացորդ է. (Փիլ. լին. ՟Դ 40։)