that is endowed with the faculty of speaking, reasonable, gifted with reason.
qui est doué de la faculté de parler, doué de raison, raisonnable.
to, at, towards, by;
through;
among, in the midst, into, in;
with;
for;
under, below;
upon;
soon, as soon as;
in the place, instead, of;
հայել — երկինս, to look at the sky;
թագաւորել — նորա, to reign instead of him, to succeed him;
տուր — իմ եւ — քո, give for me and for you;
— աղօտ, obscurely;
— ամենայն, totally, in all;
— ակամբ հայել, to look upon one with an evil eye or with aversion;
— ձեռն, with or by the hand;
— մէջ, in;
into, inside, in the midst;
through;
— մէջ կարել, to split, to. pass or go across;
— աջմէ, to the right;
— գիրկս մտանել, to draw the bow strongly;
— ժամս ժամս, sometimes;
— խաբս, fraudulently, erroneously;
— խազ, կատակս, ludicrously, facetiously;
— այր եւ — կին, as much the man as the woman;
— ծառով, under a tree;
փոխանակ — այնր, for it;
— մի բերան, with one voice, unanimously;
դիր զգիրսդ — այլս, put these books with the others;
եկ — իս, come away with me;
— անցանելն, going along;
— ո՞ր ճանապարհ, by what road ? — արեւելս, towards the East;
— ամենայն երկիր, in all countries;
անցանել — Կարին, — այն, to pass through Erzerum, to go that way;
— ջուր եւ — ցամաք, by sea and land;
— երկինս եւ — երկիր, between heaven and earth;
— հեծեալ եւ — հետեւակ, between cavalry and infantry together;
— աւուրսն — այնոսիկ, — ժամանական — այնոսիկ, — այնու ժամանակաւ, in those days, at that time;
— շատ եւ — փոքր, more or less, a little more, a little less;
— այս եւ — այն, between this and that;
altogether, unitedly;
ընկենուլ — պատուհանն, to throw out of window;
— ամենայն տեղիս, every where;
— մահճօք, under the bed;
— երկնիւք, under heaven;
— իւրեւ or իւրեաւ, under him;
— պատրուակաւ, under pretence;
— առաւօտն, այգն, at break of day;
— երեկս, երեկոյս, or երեկոյն, towards the evening;
մեկնեցաւ — լուր համբաւոյ գալստեան նորա, he set out on the report of his coming;
— հակառակն, on the contrary;
cross-wise;
— միտ ածել or հարկանել, to think, to reason in one's mind;
— ոտն հարկանել, to trample under foot;
— թիւ մտանել, to be reckoned among;
— ամս տասն, during ten years;
եօթանասուն եւ հինգ ամք — ութ հարիւրով, eight hundred and seventy five years;
— փթթելն եւ գօսասցի, it will fade as soon as it uncloses.
cf. Ընտասուն.
cf. Ընտանասուն.
familiar, brought up in the house;
cf. Ընդասուն.
chosen, worthy;
fine, good;
civil, of good family, elegant, excellent, exquisite, nice, genteel, pretty, noble, polished, precious, pure, singular, sovereign, superb;
the best, the most excellent, the choice, the select, the flower, the cream;
զընտիր զարդուցն եդին ի հպարատութիւն, precious ornaments served to beget pride;
զ—ս Գաղղիոյ սատակեաց, he beat down the choice troops, the flower of France;
գումարել զ— նահատակս, զօրս, to reunite the bravest warriors, the picked soldiers;
— անասունք, very fast animals;
— յոյժ, best, first quality;
cf. Ընտրելագոյն;
— մատենագիր, classic author;
ընդ —ս հանել, to select, to make choice of, to elect;
յ— առնել, to give the choice, to permit the selection;
— առնել, to choose, to make choice of, to appreciate;
ընտրոյ տէր, he who has the choice, arbiter;
զնոսա թողացոյց ընտրոյ տեարս լինել, he left them the choice.
hour;
time, moment;
proper time, precise time;
loisure-time, opportunity, occasion;
canonical hours, divine service;
season;
horoscope, nativity, ascendant;
*church;
Վրան or Խորան ժամու, Tabernacle;
միջին —, mean -;
աստեղական —, sideral —;
արեւային —, solar -;
ճշմարիտ —, true -;
հնչել երկրորդ —ու, to strike two;
քանի՞ են —ք, what o'clock is it ? what's o'clock ? — է երկրորդ, it is two o'clock;
—ք երկու եւ վայրկեանք տասն, it is ten minutes past two (o'clock);
երկու —ք եւ քառորդ մի, it is a quarter past two;
—ք երկու եւ վայկեանք քսան, twenty minutes past two;
—ք երկու եւ կէս, half past two;
—ք երկու քառորդաւ ընդհատ, a quarter to three;
—ք երկու եւ վայրկեանք քառասուն, twenty minutes to three;
զերրորդ —ու, about three o'clock;
առաջին — եւ կէս, an hour & a half;
կէս —, half an hour;
քառորդ մի —ու, a quarter of an hour;
ի վեցերորդ —ու առաւօտուն, at six (o'clock) in the morning, or at six AM.;
յեօթն —ու յետ միջօրէի, at seven in the afternoon, or at seven PM.;
ի սմին իսկ —ու or պահու, just now, now;
յամենայն —ու, յորում եւ է —ու, every hour in the day, at every moment;
ի նշանակեալ —ու or պահու, at the appointed time;
ամենայն —ուց են նորա գործք, every hour of his time has its appointed task;
ի —ս պարապոյ իմոյ, in my leisure hours;
— առնուլ, գտանել, to take occasion, to find time, or opportunity;
— բարեպատեհ, favorable moment;
—ու, ի —ու, ի դէպ —ու, in time, in good time, at the proper time;
— առնել, դնել, տալ, to appoint an hour, a time, to fix a day, cf. Ժամադրեմ;
յորժամ — լինիցի, when the opportunity arrives;
— է, it is time, it is the fitting moment;
այլում —ու եւ ժամանակի սպասել, to wait better times, or for a more favorable occasion;
զում —ս ընդ իմն հանել, to stay some hours with;
— հարկանել, to ring the bell;
— առնել, to pray;
to say the mass;
յամենայն —, at all times, always;
— ի —, from hour to hour;
— ի — առնել, սահմանել, to put off from time to time, to spin out, to prolong;
— ի —է, —է ի —, at every moment, hourly, from hour to hour;
առ — մի, ընդ —ս, առ —ս, at present, for the moment, now, provisionally;
—ս —ս, ընդ —ս —ս, —ս ընդ —ս, from time to time, now and then, sometimes;
յառաջ քան զ—ն, out of time, before the time, too soon;
եկեալ հասանէր —ն, the moment had arrived;
— ճաշոյն, dinner-time, the dinner hour;
— ճաշոյն է, it is dinner-time;
ըստ —ուն պիտոյից, according to circumstances, seasonableness;
զօգուտ —ս, ի բազում —ս, —ս ձիգս, ցմեծ —ս, for hours together, whole hours, hours at a time, a long time;
ի —ու եւ տարաժամու, seasonably and unseasonably;
հասանել —ու կնոջ, to be near delivery or childbirth;
to be near her time;
յետին —, dying hour, hour of death, last moments;
lying-in, parturient, bringing forth a child;
possessing the faculty of reproduction, generative, fruitful, prolific;
fertile;
— մասունք or ծննդականդ, genital organs, the privy parts;
— կին, woman in childbirth.
life;
being, days, existence;
health;
conduct, behaviour, manners, habits;
subsistence, living, nourishment;
means, circumstances, property, substance, goods, patrimony, inheritance, wealth, possessions, fortune;
the world;
ցկեանս, for -;
ի կեանս իմ, in all my -;
երբէք ի կեանս իմ, never in my -;
զամենայն աւուրս կենաց իմոց, formy whole lifetime;
յաւիտենական, հանդերձեալ —, eternal —, the — to come, the next world;
ընթացք՝ վախճան՝ երկարութիւն կենաց, the course, the duration & the end of -;
մեկին or ամփոփ, անշուք or աննշան —, a. retired -;
obscure —, — of obscurity;
խստամբեր դժոխըմբեր՝ վտանգալից՝ բազմավրդով՝ վատ՝ չարակեաց՝ անգործ՝ ունայն —, an austere, frightful or insupportable, perilous or hazardous, checkered, base, wretched, unoccupied or idle, useless -;
— զերծ ի հոգոց եւ ի կրից, a — free from passion, uneasiness or anxieties;
անպաճոյճ՝ սակաւապետ՝ շինական՝ վաստակասէր՝ ժիր՝ զգաստ —, a simple, frugal, rural, laborious, active, sober -;
անարատ՝ բարեկարգ՝ չափաւոր՝ տեսական՝ անհոգ —, a pure, regular, moderate, contemplative, careless —;
անդորրաւէտ՝ խաղաղաւէտ՝ փափկասուն՝ հեշտալի՝ զուարճալից —, a quiet or tranquil, peaceful, delectable, effeminate or luxurious, agreeable —;
սոսկական՝ անզբօս՝ հովուական վարել կեանս, to lead a private, serious, pastoral -;
վարել, անցուցանել զկեանս, to pass one's life;
հասարակաց վարել կեանս, to live in common;
բելրկրալից վարել կեանս, to lead a happy, comfortable —;
դողալ ի վերայ կենաց ուրուք, to tremble for another's — or days;
կեանս պարգեւել, to grant — to;
շահել զկեանս, to gain one's living;
ի վտանգ արկանել զկեանս, to imperil, to hazard or expose one's — to danger;
ազատել կամ կորուսանել զկեանս, to save or lose the —;
ի կենաց արկանել՝ զրաւել՝ կարճել՝ լուծանել՝ բառնալ, to deprive of —, to put to death, to kill;
ընդ մէջ կենաց եւ մահու լինել, to be a question of — or death;
ի կենաց անկանել՝ պակասել, to lose one' s life, to die;
հրաժարել ի կենաց, to renounce -;
փոխիլ ի կենաց աստի, to make one's exit from this world;
ելանել ի կենաց, to depart this -;
սուղ են —, — is short;
ի վտանգի կան — նորա, his — is in danger;
ընդ կեանս եւ ընդ մահ, half alive & half dead;
տալ տաց զկեանս իմ վասն նորա, I would lay down my — for him or her;
ի կեանս եւ ի մահու, in — & — death;
ժամանակն է ոստայն կենաց or որ հինու զկեանս, time is the stuff that — is made of;
ընդ կենաց եւ վախճանն, people die as they live.
to cut, to cut off, to lop, to cut down;
to divide, to separate;
to take away, to discontinue, to retrench;
to shear sheep;
to cut hair;
to castrate, to geld;
— ընդ մէջ or յերկուս, to divide in halves;
— ի չորս մասունս, to cut in quarters, to quarter;
— զանդամս մարմնոյ, to cut off, to amputate, to maim, to mutilate.
—, —ս, thousand times;
—ք —աց, million;
—ս հինգ արանց, five thousand men;
զօրութեամբ —օք, with an army a million strong;
քոյր մեր, եղիցես ի —ս եւ ի բիւրս, o sister! may your posterity be as the sand of the sea-shore;
— եւ բիւր դէպ եթէ գտցի ոք, if by chance, it happens;
ամն արժանի յիշատակաց — ութ հարիւր եօթանասուն եւ ութ, the memorable year one thousand eight hundred and seventy eight.
cf. Համասուն.
shape, stature, size, height;
age, years, time of life;
կաթնաբոյծ —, babyhood;
անտիական, մատաղ, տխեղծ —, tender age, infancy, childhood;
ի սկզբնաբոյս —ին, from one's earliest years;
ի տղայութեան —ի նորա, in his infancy;
ի ծաղկեալ —ի, in the prime of life;
աճումն — ի, growth, growing;
երիտասարդ —աւ, young;
կայտառ, սթափ —, a slender waist;
— անձնեայ, large stature;
ուղղորդ —, straight figure;
բարձր —աւ, of lofty stature, tall;
միջակ —աւ, middle-sized;
վայելուչ —աւ, good-sized;
չափաւոր —աւ, middling-sized;
կարճ —աւ, short, little;
հասուն —, in ripe years, years of discretion;
այրական —, man's estate, manhood;
ծերացեալ —, — ծերութեան, old age, age, years;
ծերացեալ —աւ, aged, in years, old, stricken in years;
ի — եւ ի տիս հասանել, to reach, to attain, to grow to man's estate;
զարգանալ —աւ, to increase in age;
ի — գալ, to arrive at the age of puberty;
ի միտս եւ ի — լինել, to be of age;
— նորա բարւոք կերպարանի, his figure is becoming well developed;
եւ մեռաւ ի —ի երեսուն եւ երից ամաց, he died at the age of thirty three;
— գարնայնոյ, spring-time, spring.
cf. Հասկահասուն.
cf. Հասուն գործեմ.
faith, belief, creed;
trust, confidence;
fidelity, faithfulness, good faith, sincerity;
proof, testimony, evidence;
Creed;
—ք, յոյս եւ սէր, faith, hope and charity;
քրիստոնէական —ք, the Christian religion;
դաւանութիւն —ոյ, profession of faith;
լոյս, ջահն —ոյ, the light of faith;
մասունք, սահմանք —ոց, articles of faith;
կենդանի, անյողդողդ or հաստատուն, գայթ ի գայթի, մեռեալ —ք, lively, resolute, constant or unshaken, tottering or wavering, dead faith;
անխտիր ի —ս, indifferent as to religious matters;
դաւանել զ—ս, to confess the faith;
ունել —ս, to have faith;
չունել ոչ —ս ոչ օրէնս, to regard neither law nor gospel;
գալ, դառնալ ի —ս, to become converted;
ածել, ձգել ի —ս, to convert;
հաստատուն լինել ի —ս, to be true to the faith;
—ս ի ներքս բերել, —ս բերել, to believe, to give credit to;
—ս ընծայել, to believe in, to give faith to;
—ս ունել յոք, to trust, to place faith in, to put trust in;
— տալ միմեանց, to make a contract, to contract an alliance, to enter into an engagement, to bind oneself;
ուրանել զ—ս, to deny or abjure the faith;
յորում ոչ գոյ —, unbelief;
անցանէ ըստ —ս, it is incredible;
—ոյ, worthy of credit;
cf. Թերանամ.
suffocated, choked, oppressed, agitated, disquieted, grievous, anxious;
suffocating, stifling;
— օդ կամ ջերմութիւն, sultry weather or heat;
— հազ, a stifling cough;
hooping cough;
— ձայնիւ, in a stifled voice;
— ի վշտացն, loaded with grief;
woe-begone;
— արտասունք, repressed tears;
— առնել, to stifle, to choke;
to smother, to suffocate;
to drown;
— լինել ի բարկութէնէ, to be half choked with rage or anger;
— լինէր սիրտ իմ, my heart was ready to break, was oppressed with grief;
cf. Հառաչանք.
cf. Ձեռնասուն.
cf. Ձեռնասուն.
minute, detailed;
exact, particular;
— կոտորել, to pound, to beat small, to triturate;
ի — մասունս պարապել, to apply oneself to particulars;
հանճար ամփոփեալի —մասունս, limited intelligence;
միտք ցնդեալ ի —մասունս, a mind lost in details.
part;
bit, piece, morsel;
share, portion;
lot, parcel;
ration, allowance;
contingent, quota;
side, part, quarter, clime;
minute;
relics;
holy or hallowed bread;
— հաւատոյ, article of faith;
մասունք բանի, the heads of a discourse;
— բարի, the better part;
— զգայական, սրտմըտական, ցանկական, sensitiveness;
irascibility;
concupiscence;
to push, to give a push to, to thrust, to push forward;
արտաքս —, to unload, to discharge, to empty, to cast forth;
— զմիմեանս, to press or crowd on one another;
— զպատերազմ, զճակատ, to fight, to make or wage war, to give battle to;
— զախոյեան, to win, to conquer, to subdue, to depress, to prostrate;
զհոգաւոր կռիւն —, to fight against temptation;
ընդդէմ իրերաց զբարկութիւնն մղել, to be exasperated one against another;
— զանասուն, to train to labour, to break in or teach animals to work;
cf. Ճաշ.
cf. Մտաբերեմ;
յանասուն —, to commit bestiality.
eight;
ութիցս քսան, eightscore;
յամի տեառն հազար — հարիւր եօթանասուն եւ —, in the year of our Lord eighteen hundred and seventy eight.
fruit, produce, effect, result;
tip of finger;
— աչաց, pupil, eye-ball, apple of the eye;
չորս — խունք, four grains of incense;
դալար, կանաչ, վաղահաս, հասուն, չոր, փտեալ —, fresh, green or unripe, premature, ripe, dried, rotten fruit;
կեղեւ պտղոց, peel, paring;
կեղեւել զ—ս, to pare, to peel;
to decorticate, to strip;
— տալ, բերել, to bear, to yield, to produce fruits;
— քաղել, to gather, to pluck, to pick fruit;
cf. Սիրասուն.
fault, error, mistake;
միով — ամս քառասուն, years wanting one.
cf. Սրբասուն.
cf. Սրբասուն.
cf. Փափկասուն.
reciprocally;
— վնասուն, amends, indemnity, reparation;
— այցելութիւն, return visit;
դարձ —րինի, condign recompense;
առնել զդարձ —րինի, to give like for like;
հատուցանել զ— վնասուն, to make up to, to indemnify for.
Զգայարան. զգայուն. զգայական. կենդանական;
Միայն մարդ բնաւորեցաւ ընդունել ըստ ազդողականին զգիտութիւն։ Երկաւորութեամբ ազդողական շնչոյս զօրացեալ։ Մասունս չափոց զազդողականաց հինգ զգայութեանց (Սահմ. դ։ Նար. իե. խզ. եւ ղգ)
qui mérite la peine capitale, la peine de mort;
— լինել՝ գտանիլ, être puni de la peine capitale, mériter la peine capitale, la peine de mort;
— լինիս վնասուն, vous en répondrez sur votre tête.
cf. Դիասուն լինիմ.
cf. Ընտանասուն.
qui accouche de, qui est en couches, qui enfante, qui engendre, génératif, génital, prolifique;
qui a la vertu d'engendrer, productif, fécond, fertile;
— մասունք ou ծննդականդ, parties génitales, organes génitaux;
— կին, accouchée.
vie, jours, existence;
santé;
genre de vie, conduite;
mœurs;
moyens d'existence, biens, patrimoine, fortune;
cette vie;
le monde;
յաւիտենական —, la vie éternelle;
ի կենաց անկանել՝ պակասել, perdre la vie, mourir;
ի կենաց արկանել՝ զրաւել՝ կարճել՝ լուծանել՝ բառնալ, ôter la vie, mettre à mort;
ցկեանս, pour la vie;
à vie;
ի կեանս իմ, dans ma vie;
de ma vie;
երբէք ի կեանս իմ, jamais de la vie;
զամենայն աւուրս կենաց իմոց, toute ma vie;
անպաճոյճ՝ սակաւապետ՝ անդորրաւէտ՝ խաղաղաւէտ՝ անարատ՝ շինական՝ խստամբեր դժոխըմբեր՝ վտանգալից՝ բազմավրդով՝ վատ՝ փափկասուն՝ հեշտալի՝ զուարճալից՝ չափաւոր՝ ժիր՝ զգաստ՝ բարեկարգ՝ վաստակասէր՝ տեսական՝ չարակեաց՝ անգործ՝ անշուք ou աննշան —, une vie simple, — frugale, — tranquille ou paisible, — pacifique, — pure, — champêtre, — dure ou austère, — insupportable ou affreuse, — périlleuse, — agitée ou accidentée, — lâche, — délicate, — délicieuse, — amusante, — modérée, — active, — sobre, — réglée, — laborieuse, — contemplative, — misérable, — oisive, — obscure;
սոսկական՝ անզբօս՝ հովուական վարել կեանս, mener une vie privée, sérieuse, pastorale;
տալ զկեանս իւր վասն, donner sa vie pour;
ի վտանգի կան — նորա, sa vie est en danger, il y va de sa vie;
ի վտանգ արկանել զկեանս, *—ը վտանգի մէջ դնել, mettre sa vie en péril, exposer sa vie au danger;
ազատել զկեանս, sauver la vie;
դողալ ի վերայ կենաց ուրուք, trembler pour la vie, pour les jours de quelqu'un;
սուղ են —, la vie est courte;
հասարակաց վարել կեանս, vivre en commun;
բելրկրալից վարել կեանս, mener joyeuse vie;
ընդ մէջ կենաց եւ մահու լինել, être entre la vie et la mort;
շահել զկեանս, gagner sa vie;
— զերծ ի հոգոց եւ ի կրից, une vie exempte d'inquiétudes et de passions;
ձգել՝ անցուցանել զկեանս, passer sa vie, filer ses jours;
*քաշուած —, vie retirée;
հանդերձեալ —, la vie future;
ընթացք՝ վախճան՝ երկարութիւն կենաց, le cours, la fin, la durée de la vie;
կեանս տալ, donner la vie;
կեանս պարգեւել, accorder la vie;
կորուսանել զկեանս, perdre la vie;
հրաժարել ի կենաց, renoncer à la vie;
ելանել ի կենաց, sortir de la vie.
foi, croyance;
քրիստոնէական —, la religion chrétienne;
հաւատս ունել յոք, avoir foi en;
հաւատս ընծայել, prêter ou ajouter foi, donner croyance;
գալ դառնալ ի հաւատս, se convertir;
ածել՝ ձգել ի հաւատս, convertir;
մասունք՝ սահմանք հաւատոց, article de foi;
հաւատս ի ներքս բերել, հաւատս բերել, croire, donner créance;
*— օրէնք չունենալ, n'avoir ni foi ni loi;
անցանէ ըստ հաւատս, c'est incroyable;
անխտիր ի հաւատս, indifférent en matière de religion;
հաստատուն լինել ի հաւատս, être ferme dans sa foi;
ունել հաւատս, avoir la foi;
դաւանել զհաւատս, confesser la foi;
գայթ ի գայթի՝ կենդանի՝ անյողդողդ ou հաստատուն մեռեալ —, foi chancelante, vive, inébranlable, morte.
cf. Փափկասուն.
cf. Հովասուն.
cf. Ձեռնասուն.
cf. Ձեռնասուն.
détaillé, minutieux;
իմանրամասունս պարապել, s'appliquer au détail;
միտք ցնդեալ իմանրամասունս, esprit épuisé dans le détail;
հանճար ամփոփեալ իմանրամասունս, génie borné au détail.
retirer du fruit de, recueillir le fruit de, tirer quelque fruit de;
չոր՝ կանաչ՝ հասուն՝ վաղահաս՝ փտեալ —, fruit sec, — vert, — mûr, — précoce, — pourri ou gâté.
cf. Փափկասուն.
récompense, compensation, rémunération, rétribution;
retour, revanche;
— վնասուն, dédommagement, indemnité, réparation;
հատուցանել զ— վնասուն, dédommager, indemniser.
cf. Քառասուն.
accouplement avec une autre espèce;
տալ զանասունս յօտարախառնս, accoupler les animaux avec une autre espèce.
Thornig;
էր քաջ իշխան ոմն հայոց՝ որդի մուշեղայ, ի սասուն գաւառի ի թուականիս հայոց՝ ԵՃ։ Սա սակաւ զօրօք ի վերայ հասեալ անթիւ զօրաց դենարայ ամիրայի պարսից, կոտորեաց զնոսա. եւ թափեաց ի նոցանէ զամենայն գերին, զոր առեալ էին նոքա ի մելիտինոյ. եւ տիրեաց ամենայն բանակի նոցա։ Սորա էր ամուր քաղաքն աշմուշատ, ուր սպանաւ նա գաղտ յայլազգւոյ միոջէ։ (ի հին պատմագիրս։)
Հմայականին մասունք են ձեռնագիտականն, եւ խաղացականն։ Խաղացականն է, որ ի ձեռն խաղացման մարմնոյն լինի ծանուցեալ. որպէս թէ խաղաց աջ ակնդ, զայս ինչ նշանակէ. (Նոննոս.։)
Խեռ եւ հեստ բարուք. (մարդ, կամ անասուն)։
Որ զխոտ ճարակի կամ արածի. եւ Որ բանջարով եւեթ վայրի շատանայ. (որպէս անասուն ի բնէ, կամ նմանեալն անասնոյ, եւ կամաւ ճգնօղն)
Կաթամբ բուծեալ. կաթնասուն. ոտնդիաց.
Մանուկ կաթնասուն, եւ կերակրէ զդամանողն. (Գր. սքանչ. ի կոյսն.։)
Կաթնասուն կերակրեցար աստուած բոլորից. (Գանձ.։)
Կթնասուն եղեր։ Կաթնասուն եղեւ որպէս զմարդ. (Շար.։ Շ. ընդհ.։)
ԿԱԹՆԱՍՈՒՆ. γαλακτοτροφέων lacte alens, nutriens. Կաթամբ սնուցանող, եւ սնուցանելով.
Կաթնասուն ստեամբք դիեցոյց. (Նար. կուս.։)
ԿԱՄՆ ԿԱՄՆԱՍԱՅԼ որ եւ ԿԱՄ. ἄμαξα, ἄμαξις plaustrum, currus, bublarium. ռամկ. եւս կամ, կամն. ճառճարք Այն է կառք կամնելոյ, այսինքն Սայլ՝ որով կասուն զցորեան, է՛ որ միով, եւ է՛ որ կրկին անուօք.
Լուսաբերն կայանանայ, յորժամ ի հետեւեալ արեգականն բացակայանայցէ մասունս ՟Խ՟Ը. (Շիր.։)
մարդկայինքն ոչ միայն առ մարդիկ, այլեւ առ անասունս կարողանան. (Խոսր.։)
անասուն թաթահերձ կճղակաւոր. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Ա. 3։)
Բաշխեն ի մասունս, եւ ի կրկնամասունս. (Շիր.։)
Հալողականն սփռումն (իրաց ծասքելոց)։ յանձնական մասունս. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
Եօթանասուն եօթներորդք համառօտեցան ի վերայ ժողովրդեան քոյ ... մինչեւ ի վախճան պատերազմին համառօտելոյ. (Դան. ՟Թ. 24. 26։)
Համեմատեցաւ ընդ անասունս. այսինքն հաւասարեցաւ. (Նիւս. կազմ.։)
Երեք մասունք ժամանակիս, անցեալն եւ առաջիկայս եւ հանդերձեալքն. (Մեկն. ղկ.։)
Հեշտութեամբ սնեալ, եւ սնուցիչ, փափկասուն, փափկասնոյց.
Ահա ոչ ախորժելի ելք ի հեշտասուն գրգարանէ. այսինքն ի դրախտէն փափկութեան. (Պիտ.։)
Որոյ են գինգ մասունք կամ բաժինք. եւ Հնգեքին մասունքն.
Շինականք եւ բնակք, ձեռատունկք եւ ձեռնասունք մեր արշակունեացս. (Ագաթ.։)
θρεπτός alumnus եւ χειροήθης mansuetus, cicur. որ եւ ՁԵՌՆԱՍՈՒՆ. Ի ձեռս սնեալ, եւ դաստիարակեալ. աշակերտ. սան. եւ Ձեռնընդել.
Ձեռնասունք մեր արշակունեացս. (Ագաթ.։)
Իբր զձեռնասուն իւր գտցի ի սակի հնազանդութեան. (Յհ. կթ.։)
Ձեռնասուն աշակերտ էր երանելւոյն. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ՟Բ։)
Զվայրենի անասունսն, զոր ձեռնասուն արարեալ էր։ Զմին թռչուն ձեռնասուն առնեն թագաւոռք եւ պատուեն, եւ զմին առաջի նորա թռուցանեն ըմբռնել. (Ճ. ՟Ա.։ Լմբ. ժղ.։)
ՁԵՌՆԸՆԴԵԼ կամ ՁԵՌՆԸՆՏԵԼ. որ եւ ՁԵՌԸՆԴԵԼ, կամ տել. Ընդել, ընտելացեալ ի ձեռս. ընտանի կամ ընտանացեալ կրթանօք. ձեռասուն.
νεμόμενος qui pascitur βόσκημα pecus եւ այլն. Խոտաճարակ. խոտաբուտ. որպէս անասուն արօտական. պաճար, եւ հաւ՝ որ ճարակին ի դաշտս.
Անբաւութիւն ձկանց, եւ զանազան հաւուց ճարակաւորաց։ Իբրեւ զճարակաւորս եւ զանասունս. (Ոսկ. եփես.։)
Մասունք ներքին որովայնի կամ արգանդի.
Ի մակավերակ մասունս նորա (արեգական) զերեկորնակ սուզմունս (առնէ). (Շիր.։)
Գիտել զծագմունսն (լուսաւորաց), եւ զերեւելն, եւ զմասունս ոմանս, եւ զմանրագոյնս. (Առ որս. ՟Է։)
Բաշխեն ի մասունս, եւ ի կրկնամասունս ... եւ ի մանրամասունս բազումս (զժամանակն). (Շիր.։)
Կամ մ. Մա՛նր. ի մա՛նր մանր մասունս.
Զանասուն պաճարս բազմացուցանեն մեծահասակս՝ քաջամարմինս. (Խոր. ՟Գ. 59։)
Մասունք անդամոց գլխոյ գովելւոյն արժանապէս միազարդեցայք. (Նար. առաք.։)
ՄԻԱՍՆԱԿԱՆ, ի, աց. ա. ἑπιτοαυτό socialis, comitativus եւ այլն. Զարարածոց ասի՝ որպէս Համասուն, կամ ի միասին գտեալ ուրեք. այսինքն միաբան. միաբանական. համօրէն. միահամուռ. եւ Ընտանի. ընկերական. միախորհ. յարակից. շաղկապեալ, եւ այլն.
ὀμότροφος, σύντροφος simul nutritus, una educatus. Ի միասին սնեալ. համասնունդ. համասուն. սննդակից. որ եւ ՄԻԱՍՆԱԿԱՆ՝ ըստ ՟Բ նշ.
Զայս ամենայն մասունս ըղձականս (սուրբ նշխարաց) ընդ խաչին հիւսեալ միատարրեցին. (Նար. խչ.։)
Ի ներքնատանն գազանքն էին եւ անասունքն, եւ ի միջնատան նոյ իւրայովքն, եւ ի վերնատանն թռչունքն. (Տօնակ.։)
Վասն տալոյ սմա տեղի ի հայրական խնամոցն յառաջագահ դասուն. (Մաշտ.։)
Գոհացան զաստուծոյի յառաջումն տղայոյա՝ վկայութեամբ աբասուն. (Վրք. հց. ձ։)
πεντηκοστός, -στη, -στον quinquagesimus, -ma, -mum, pentecoste. Յիսնեակ. յիսնակ. յինունք. միջոց յիսուն աւուրց, եւ թիւն յիսուն. ըստ յն. ասի, պետեկոստէ, կամ բենդիգօսդի՛, -դօ՛ս, -դօ՛ն . այսինքն յիսներորդ. եւ ըստ եբր. յոբելեան, կամ եօպէլ, այսինքն թողութիւն, կամ արձակումն, ազատութիւն՝ ի յիսներորդ ամի ըստ օրինաց. զի եօթնիցս եօթն է քառասուն եւ ինն, որ եւ ասի եօթն եօթներորդ մինչեւ ցամն թողութեան.
Որ տեւէ զաւուրս յիսուն, կամ քառասուն եւ ինն.
Ամենայն յոգնահոյլ երկնապարգեւ շնորհացն զօրութեանց մասունք. (Անան. եկեղ։)
Քառասուն թիւ նախամեծար իմն երեւի ի հնումն եւ ի նորումս. (Բրս. ղկ.։)
Ի նախավերակ մասունս արեգականն մերձ լինելով՝ արեւելական սուզմանս առնէ. (Շիր. (որոյ հակառակն ասի Մակավերակ)։)
σηπεδών putredo. Նեխեալ վայրք կամ մասունք. ըստ յն. նեխութիւնք.
Ոչ ամ մի միայն առեր ներութիւն, այլ երեսնից եւ քառասուն. (Մաշկ.։)
ὀμοιομερής similibus constans partibus, partes habens similes. Համամասն. ուր իցեն մասունք համանմանք. եւ Մասունք մասնակիցք միում բոլորի. եւ Իրք նմանք ըստ բոլորին եւ ըստ մասանց.
Զնմանամասունս ... ըստ նմանամասանց. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Մեք ի նմանամասունս եւ յաննմանամասունս հակադրիմք, զի ակն տեսանէ, եւ ոչ լսէ. (Քեր. քերթ.։)
Նմանամասունքն եւ աննմանքն են ի բոլորն. (Մխ. ապար.։)
Ներյարմարագոյն նուագաւոր երգոցն սեռք։ Անասուն կենդանեաց (թռչնոց) նուագաւոր ձայնք, զորս բնութիւնս երաժշտացոյց։ Նուագաւորն մատանց արարիչն (այսինքն գտակ) եղեւ քաջն Պինդարոս։ Ձայնից նուագաւորաց։ Շարժումն նուագաւոր։ Որ ի գինարբուսն հացկերութաց նուագաւոր կրօնիւք վարեսցին. (Փիլ.։)
Այսոքիկ պէտք են գլխաւորութեանց ... դասեալք ընդ ինքեամբք նուաճութիւնք մասանց. (Նար. ՟Զ. իբր ներքոյ անկեալ մասունք։)
ՇԱՂԱՒԱՐ եւ ՇԱՂԱՒԱՐԻԼ. Անյայտ բառք ի նշանակել զմտացածին մասունս վերին եթերաց, եւ զշարժունս նոցա.
Ի խոյէն սկիզբն առնելով, եւ շարաթուելով իւրաքանչիւր մասունս տասն մինչեւ ի խնդրելի աստթղն. (Շիր.։)
Յորժամ զպտուղն ատոք եւ հասուն ի ծայրսն ունիցի (ծառն), առաւել իմն շնորհաւոր տեսողացն երեւի. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Ը։)
Մինչ ի խ օրն. եւ ապա շնչաբերի եւ հոգեւորի մանուկն։ Ի քառասուն օրն շնչաբերի մանուկն եւ կենդանանայ. էգ մանուկն յետ եղկուց քառասնից յութսունն շնչաբերեալ կենդանանայ. (Վրդն. աւետար.։ Կանոն.։)
Կողմն կամ մասունք հոգւոյ.
Քարինք եւ փայտք (են կուռք). որոց եղբարքն մասունքն եւ ազգակիցքն՝ լոգարանք եղեն, եւ ոտնալուացք, եւ այլք յանարգաց։ Ոչ իշխեցեալ ազատաց կամ ծառայիցն ոտնալուացս մատուցանել. (Փիլ. տեսական. եւ Փիլ. լին. ՟Դ. 5։)
Եւ եթէ այլ ունդք ինչ իցեն, ոտնափշուր կասուն. (Եղիշ. երէց.։)
ՈՒԹԱՄԱՍՆԵԱՅ ՈՒԹԱՄԱՍՆԻ. ὁκταμερής octo vel octonarum partium. Ունօղ զութ մասունս.
τετράπους, -ποδος quadrupes, -pedis. Կենդանի՝ որ գնայ ի չորս ոտս. չորրեկ. անասուն. չորս ոտքով կենդանի.
ՊԱՃԱՐԵՂԷՆՔ գ. Պաճարք. անասունք.
Սոքա չորից տարերք մասունք ըսկզբնական. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Զկնի արձակելոյ պատարագին՝ ի սպասատունն ողջոյն տաց նմա ... եկեալ ի տուն սպասուն. (եւ այլն. Ճ. ՟Բ.։)
Փոխեսցես ի ձեռն յարմարական եւ սրբանուագ ձայնին զմասունս հոգւոյ լսողին. (Երզն. քեր.։)
Կին՝ հոգի մարդոյ, գրիւս երիս երեք մասունք հոգւոյն, բանական, սրտմտական, եւ ցանկական. (Մեկն. ղկ.։ 1)
Պատեալ պաշարէին զփափկասուն վաճառաշահն քաղաք հռչակաւոր եւ մեծն տփխիս. (Կաղանկտ.։)
ἁγρικός rusticus եւ այլն. Բնակեալն ի վայրի ի բացի, ի ստորին եւ յանշուք տեղիս. գիւղաբնակ. հիւղաբնակ. անտուն. լեռնասուն. անապատասուն. շինական. վարագ.
ՎԱՅՐԱՍՈՒՆ որ եւ ԸՆԴՎԱՅՐԱՍՈՒՆ. Դատարկասուն. վայրագասուն.
Ոչ ընդ հրահանգս հանել (զորդիս), այլ ընդ վայրասունս, (կամ ընդվայրասունս՝ թողուլ). (Ոսկ. մ. ՟Գ. 6։)
Փոյթ է աստուծոյ վասն արարածոց, երէոց, անասնոց, թռչնոց, եւ վայրասուն գազանաց. (Մծբ. ՟Ժ՟Բ։)
Ի չորից հինգանկիւնեաց, եւ ի վեցանկիւնեաց չորից։ Վեցանկիւնք չորք. ա, զ, ժե, իը, լինին ՟Ծ։ Ի չորրորդէ վեցանկիւնոյ ի քառասուն եւ ի հնգէ. (Փիլ.։)
ՏԱՍՆԵՔԵԱՆ ՏԱՍՆԵՔԻՆ. Տասն միանգամայն. տասունք ի միասին կամ մի առ մի. տա՛սն ալ՝ բոլոր կամ մէկիկ մէկիկ. ... կամ ... ըստ յն. եւ լտ. տասն ասի.
Արծաթն եւ ոսկին, եւ ամենայն՝ որոց մասունքն ոչ տարափոխին ի միմեանց ըստ էութեանն. (Նիւս. բն.։)
ἀβρωδίαιτος, τρυφερός delicatus, mollis. Որ կեայ ի փակութեան. փափկասուն. գիրգ. տկար.
Որ փափկասուն լինի ի մանկութեան, ի ծառայութիւն մատնեսցի։ Փափկասունք իմ գնացին զճանապարհս խիստս. (Առակ. ՟Ի՟Թ. 11։ Բարուք. ՟Դ. 26։)
Համբեր Մովսէս փափկասուն՝ խիստ հովուութեան զքառասու ամ. (Եփր. օրին.։)
Տիկնայք փափկասունք հայոց աշխարհին.. . բոկ եւ հետի երթային ի տուն աղօթից. (Եղիշ. ՟Ը։)
Բոկագնացք զփափկասուն զգարշապարսն սովորեցուցին. (Ոսկ. եփես. ՟Ժ՟Գ։)
Փափկասուն վաճառաշահն քաղաք Տփխիս. (Կաղանկտ.։)
Գրգեալ փափկասուն հեշտանայ։ Փափկասուն եւ երանալից անկագործիւր դրախտ. (Պիտ.։)
Որոյ աղիքն այսիանքն լարքն են քառասուն.
Քառասուն թիւն. քառասուն մի. ՟Խ օր. եւ Քառասնօրեայ.
Քառասնութիւն. քառասուն.
Ունօղ զոստս քառասուն. քառասնաշառաւիղ. քառասնաջով.
Քառասուն խարիսխս արծաթիս արասցես քսանեցունց սեանց։ Սեանց քսանցունց։ Քսանեքին ծառայք նորա ընդ նմա. (Ել. ՟Ի՟Զ. 19։ ՟Լ՟Զ. 22։ ՟Գ. Թագ. ՟Ժ՟Թ. 17։)
Զանասուն քո յօտարախառնս մի՛ խառնեսցէս. (Ղեւտ. ՟Ժ՟Թ. 19։)
Չտալ զանասունս յօտարախառնս. (Նախ. ղեւտ.։)
ζωοτρόφων, -ος, animalia nutriens, pecuarius. Որ բուծանէ զանասունս. հայվան պէսլեյէն.
ἁλογώτερος, irrationabilior. Անբանագոյն քան զանասուն, կամ վատթարագոյն.
Քան զգազանսն անասնագոյն ... Ե՛ւս անասնագոյնք քան զանասունս եղեն ... Զիա՞րդ ոչ իցէ անասնագոյն քան զամենայն անասուն։ Գոյ միւս եւս պատճառք անասնագոյն եւ անմտագոյն. (Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. յհ.։)
Անասնագոյն էր քան զամենայն անասունս. (յն. լոկ, անասուն էր). (Կոչ. ՟Բ. 13։)
ἁδιαίρετος, ἁχώριστος. indivisibilis, inseparabilis. Որ չէ՛ բաժանելի. անանջատ. անմեկնելի. անզատելի. անհատանելի ի մասունս. այրըլմազ, թագսիմ օլունմազ, լա իւնֆէք.
Զմասունս հոգւոյ ունայն թողի անզարդական. (Երզն. երկն.։)
Հեթանոսք՝ որ քան զանասուն եւս անխօսագոյնք էին, ի գլխաւոր առաքինութիւնսն հասին։ Գիտեմք զբազումս՝ որ քան զանասունս եւս անխօսագոյնք իցեն. (Ոսկ. ես.։)
Անկարուրդք կօշկաց նոցա, եւ հողաթափք իւրեանց հնացեալք. (Յես. ՟Թ. 5.) կամ է ստորին կողմն, կամ վերին բերանն կօշկաց. իբրու թէ քակեալ իցեն կարեալ մասունքն, կամ մաշեալ անկար մասունքն, որպէս եւ խրացքն։ (Կայ եւ ձ. ԱՆԿԱՆՈՒՐԴՔ. ոմանք ի յն. եւ ի լտ. ընթեռնուն պարզապէս՝ կօշիկք)։
Ընկենու յանմտութիւն, եւ յայլ երիս մասունս վատթարութեան. (Պիտ.։)
λεπτομερής, tenuitate partium praeditus. Որոյ մասունքն են նուրբ եւ բարակ.
Առասութեանն մասունք ոչինչ նշանակեն զատուցեալք ի միմեանց. (Անյաղթ պերիարմ.։)
Առողջագոյնք (քան զմարդիկ) բազումք յանասուն կենդանեաց են. (Փիլ. իմաստն.։)
Քառասուն հազար հեծեալ, եւ եօթն հազար ձի ասպաստանիկ. (՟Ա. Մակ. ՟Գ 39։)
Ընդարձակասուն. Փափկասնունդ.
Չթողու արձակասուն զոք. (լաստ. ՟Ի՟Ա։)
Ելեալ ի լերինս որսասուն եւ բազմաջոլիր վայրացն. (Ուռպ.։)
Են բաղկացականք գոյացութեան. իմա՛, կամ ամբողջացուցիչ մասունք, կամ բաղկացուք, որք կան միշտ առընթեր, որպէս ընդաբոյսք։
Որպէս որ բասիլիսկոսն կոչի՝ ազգ ինչ օձից, հայելով միայն սատակէ զմարդ կամ զանասուն. (Եզնիկ.։)
ԲԱՐԵՍՆՈՒՆԴ. որպէս Փափկասուն. delicate nutritus
Ելք ի հեշտասուն գրգրանէ (դրախտին), ի հրաժեշտ գեղեցկանազ բարօրութեանց. (Պիտ.։)
νυκτάλωψ lusciscus Որ ի գիշերի է իբր կոյր. անասուն ախտաւոր աչօք. հաւկուր.
Ի բանականութեանն ընդ անասունս դասակարգեալ. (Նար. ՟Ի՟Գ։)
Մասունք մարմնոյ թեթեւացեալք՝ դիւրախաղացք լինին. (Փիլ. քհ.։)
Յորմէ ինն մասունքն երաժշտացեալ են։ Ամենեցուն ձայնակցութեամբ եւ յարմար պատշաճողութեան երաժշտանալ. (Փիլ. լին. եւ Փիլ. ել.։)
νεφρός renes Երկու մասունք ընդերաց առ երի ստորին միջաց թաղեալք ի ճարպս. երիկամ, պոլոճիկ.
ἐβδομήκοντα septuaginta Եօթնիցս տասն. օխտանասուն.
Աւուրս եօթանասուն։ Յեօթանասուն սկեղէ։ Եօթանասնից որդւոցն յերոբոաղայ։ Ի կատարումն ամացն եօթանասնից. (Ծն.։ Թուոց.։ Դտ.։ ՟Բ. Մնաց.։)
ԵՕԹԱՆԱՍՈՒՆՔ. իբր սեպհական անուն՝ նախ եօթանասուներկու աշակերտացն քրիստոսի. եւ երկրորդ՝ նոյնչափ րաբունեաց, որք զսուրբ գիրս յեբրայականէ ի յոյն թարգմանեցին յաւուրս պտղոմեայ փիղավեղփոսի արքային եգիպտացւոց.
Որ զօրինակ երկոտասան առաքելոց քոց քրիստոս, եւ զեօթանասուն ընտրելոց աշակերտաց. (Շար.։)
Եօթնպարեան դասունք հրեշտակաց սպասաւորեալ. (Անյաղթ բարձր.։)
ԶԱՌԱՋԱՍՈՒՆ կամ ԱՌԱՋԱՍՈՒՆ. Զառաջեաւ սնուցեալ, կամ ի կարգէ առաջին սանից դաստիարակելոց.
Զոմանս յորդւոց քրմանցն առեալ իւր զառաջասունս ձեռնասունս առնէր. (Ագաթ.։)
Զգայութիւն սրտին խոցոտեալ։ Իբրեւ զանասուն համարեցայ հերքեալ ի զգայութենէ։ Ի քեզ համբառնամք զձեռս, զմիտս, եւ զզգայութիւնս հոգւոց իմաստից. (Նար.։)
Գետս զեղուցանիցէ յարուցեալս։ Այս մասունք սէր զեղուցանեն, ընդունելով յաւէտ զդրացիսն եւ զմերձաւորսն. (Փիլ. այլաբ. եւ Փիլ. ել.։)
Երիս մասունս աշխարհիս հարկատու եւ զօրապահանջ ինձ յօրինեցի. (Պտմ. աղեքս.։)
Ընդասուն. ընտանի սննդեամբ. ընդել սնեալ. յն. ընդելագոյն.
Ոչխար ընտանասուն, եւ առիւծ գիշակեր. (Կոչ. ՟Թ։)
cf. ԸՆՏԱՍՈՒՆ։
ԸՆՏԱՍՈՒՆ կամ ԸՆԴԱՍՈՒՆ ԸՆՏԱՍՆՈՒՆԴ կամ ԸՆԴԱՍՆՈՒՆԴ. οἱκῶν οἱκίαν domi sedens Ի տան սնեալ. ընտանասուն. ո՛չ վայրագ. ըստ յն. տնաբնակ. որ նստի ի տան եւ ի մէջ ընտանեաց.
Այր առանց պաճուճանաց ընտասուն. (Ծն. ՟Ի՟Ե. 27։)
Յակոբ այր միամիտ եւ ընդանեսուն (կամ ընդասուն)։
παχυμερής crassus Որոյ մասունք են թանձր, ծանր, խիտ.
ԻՒԹԱՆԵՔԻՆ ԻՒԹԱՆԱՍՈՒՆ. cf. ԵՕԹԱՆԵՔԻՆ, եւ այլն։
ԽԱՂՈՂԵՓԵԱՑ κολεόπτερος cujus prunae involucro crustaceo velut vagina quadam includuntur. որ է ՊԱՏԵՆԱԹԵՒ. Մակդիր պատենաւոր ՃՃեաց թռուցելոց, որք կամ յաւուրս եփելոյ խաղողոյն ի վեր երեւն, կամ գունով նման են հասուն խաղողոյ.
Եւ Իմաստնագոյն, իբր ուշիմագոյն. հմտագոյն, կամ առաւել եփուն եւ հասուն մտօք.
Եօթանասուն թագաւորք ծայրակտուրք ձեռօք եւ ոտիւք էին. (Դատ. ՟Ա. 7։)
Եօթանասուն թագաւորք ծայրակտուրք ձեռօք եւ ոտիւք էին. (Դատ. ՟Ա. 7։)
Ի չափ հասակացն (կամ հասկացն) ծայրախուզ հնձելով՝ ոտնափշուր կասուն. (Եղիշ. երէց.։)
ՀԱՍՈՒՑԱՆԵԼ. πέσσω pinso, elisco ποιέω facio եւ այլն. որպէս Հասուն եփուն առնել. եփել.
ՀՈՎԱՍՆՈՒՆԴ ՀՈՎԱՍՈՒՆ. Սնեալ ի հով եւ ի զով տեղիս. եւ Ուր իցէ տեղի հով.
Հովասուն եւ բարեկեցիկ կոյսք եւ կանայք. (Լաստ. ՟Ժ՟Բ։)
Վասն տենչանաց կնոջ իւրոյ ի լեռնային հովասուն վայրաց, որ ի մարաց աշխարհին հովասուն սնեալ էր. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Բոյսք պարարեալք ձմեռնասունք, սառնապատք, ձիւնաթաղք. (Ագաթ.։)
Ճշմարտաբար թարգմանեալ տարածեցաւ (սուրբ գիրն) յեօթանասուն եւ երկու լեզուս. (Պիտառ.։)
Որք կան ի նոսա բանքն (համեմատութեանց), են վեցպատիկք, եւ տասնպատիկք, եւ մակերկմասունք. զի երեքհարիւրն՝ երից վեցկին է, եւ երեսնից՝ տասնպատիկ. իսկ յիսուն՝ երեսնիցն մակերկմասն է։ Զլայնութիւն (մարդոյն գտցէ՝) խորութեան մակերկմասն. (Փիլ. լին. ՟Բ. 5։)
Բաշխեն ի մասունս եւ ի կրկնամասունս, ի մանրամանակս, եւ ի մանրերկրորդս եւ ի մանրամասունս բազումս. (Շիր.։)
Զքառասուն օր բոլոր մեկուսացաւ ի կերակրոյ մարմնականէ. (Աթ. ՟Գ։)
բոլորւթիւնք, մասունք, շաղկապութիւնք մասանցն։ Զհոդւոյ եւ զմարմնոյ շաղկապութիւն շարունակէ. (Դիոն. ածայ.։)
Ի չափ հասեալ. չափ հասակաւ. հասուն կամ չափաւոր հասակաւ.
ՉՈՐԵՔՏԱՍԱՆ. Քերթողաբար՝ որպէս չորիցս տասն. քառասուն.
Նաւս կազմեալ պատերազմիկս։ Պատերազմիկ նաւս քառասուն. (Պտմ. աղեքս.։)
Ընդ նմին պատկանութեամբ գեղազարդեցին (այսինքն զայլ մասունս սրբոց խաչափայտին). (Նար. խչ.։)
Յանդիմանութիւնս պատշաճականս, ձաղանս պատեհագոյնս։ Պատշաճական մասունս չափոց ազդողականաց՝ հինգ զգայութեանց։ Պատշաճականաւ թուով պանծանաց պայծառացուցեալ. (Նար. ՟Ի՟Է. ՟Խ՟Զ. եւ Նար. առաք.։)
Սրովբէական երգս։ Ըստ սրովբէականն գերունակութեան։ Սրովբէականացն երրեակ դասուն. (Պտրգ. աթ.։ Մագ. յիշ. ոտ. խչ.։ Յհ. կթ.։)
Վերայայտէ զիմանալի եւ զհոգէզարդ շնորհաբաշխութեանցն մասունս։ Եւ՛ս յայտնագոյն վերայայտէ եւ ուսուցանէ. (Անան. եկեղ.։ Կամրջ.։)
Կարծել զմասունսն ամենայնի (այսինքն աշխարհի՝ առ ջրհեղեղաւ) ի մի բնութիւնս ջրոյ վերտառացեալս փութալ։ Մարմինն քակտեալ լուծեալ լինի՝ առ այնոսիկ, յորոց խառնեալ զանկեալն է, դարձեալ վերտառացեալ։ Որ ի միակութեան բնութիւն վերտառացեալ է, յաստուած ասի հպեալ՝ ազգակցական իմն ընտանութիւն. (Փիլ.։)
Իսկ անասունք թեթեւացեալ՝ վերտառացեալք ընդ երկնաւ անվթար կայանացեալ. (Վանակ. յոբ.։)
Ի չորից հինգանկիւնեաց, եւ ի վեցանկիւնեաց չորից։ Վեցանկիւնք չորք. ա, զ, ժե, իը, լինին ՟Ծ։ Ի չորրորդէ վեցանկիւնոյ ի քառասուն եւ ի հնգէ. (Փիլ.։)
Որ ի տան սպասէ կամ սպաս տանի. տնապան. տնասուն. ընտանի.
Այս մինչ ի վեց մասն աշխարհիս փոխանցական, մասունք ժամուց որք անդ լինին եօթնեւտասան. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Դառնիս ինձ առն մասունս ընդ քաղցրաւենեացն ճաշակաց. (Նար. ՟Ի՟Ա։)
Թանձրացեալք ոստք ... եւ անասուն կենդանեացն յոյժ քաջածնունդքն. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Զբազումս տեսանեմք ի չարագործաց պնդակազմ եւ քաջամարմին։ Լերինք զանասուն պաճարս բազմացուցանեն՝ մեծահասակս, քաջամարմինս. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 37։ Խոր. ՟Գ. 5։)
Քառասուն թւով. քառսուն. ...
Ամոլք իմն երեւեալ քառասուն անձինք միաբանք, միաշունչք ընդ լծով Քրիստոսի մաճի, եւ հերկեալ երեւեցաւ քառասնամոլ եզանց. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Եղեալքն ի միում շարի քառասուն թվով. գումարեալ ի քառասնից.
Որոյ իցեն ջահք քառասուն.
Ջովացեալ քառասուն շառաւիղօք կամ ճիւղովք.
ՔԱՌԱՍՆԵՔԵԱՆ կամ ՔԱՌԱՍՆԵՔԻՆ. Քառասունքն առ հասարակ եւ մի առ մի. քառսուննալ.
Քառասուն մտաք ի հանդէսս, ասէին, քառասնեքինս եւ պսակեալք լիցուք ի տեառնէ. (Բրս. ՟խ. մկ.։)
Հոգեւորն խորհի սրբութիւն ի Սրբոյ Հոգւոյն ազդեցութենէ։ Ոչ ի մարդկեղէն մտաց, այլ ի յազդեցութենէ Հօրն լուսոյ։ Վերին ազդեցութեամբ լուցեր զտաճար կռոց նոցա։ Որ յիս բնակեալ է, եւ ո՛չ որ յիս ազդեցութիւնս գործէ։ Այս ամենայն ազդեցութիւնք՝ բնական են յանասունսն, եւ ոչ խորհրդականք. (Յճխ. ՟Ժ։ Սարգ. յկ. ՟Դ։ Ժմ.։ Սեբեր. ՟Ե։ Եզնիկ.։)
ԱՆԱՊԱՏԱՍՆՈՒՆԴ ԱՆԱՊԱՏԱՍՈՒՆ. Յանապատի սնեալ ո՛ր եւ է օրինակաւ.
Սոքա այսպիսիք՝ նախնիք եւ անապատասունք. (Վրք. հց. ԻԶ։)
κτηνότροφος. Որ ինչ քաջ սնուցանէ զանասունս. խոտաւէտ եւ պարարտ (վայր). անասնաբոյծ, խաշնադարման.
Մի շունչ յանասունսն ամենայն, որ ունի զմի նշանակ անխօսութեան։ Զթերութիւն անխօսութեանն՝ զոր ունին, ընտրողութեամբ զգայուն բարոյիցն նոցա ելից. (Վեցօր. ՟Թ։)
Նոքա բնութեամբ ունին զանխօսութիւն, եւ սոքա ինքեանք զանձինս արարին անասունս. (Ոսկ. ես.։)
ἁομοιμερής. dissimilis partis, partibus dissimilibus constans. Ոյր մասունքն աննման են միմեանց.
Ի կենդանիսն է ինչ որ նմանամասն է, եւ է որ աննմանամասն։ Աննմանամասունք են գլուխ, ոտք, ձեռք եւ այլն։ Ամենայն աննմանամասն ի նմանամասանցն է հաստատեալ. (Նիւս. բն.։)
Ոչինչ մնայ անսկիզբն ասել զմարդկութիւն, իբր զի սորա մասունքն ի լինելութեան են, յաստուծոյ յանսկզբնաւորէ սկիզբն ընկալեալ. (Փիլ. նխ. ա։)
Զայլն ամենայն (մասունս զոհին) թողուլ աննուէր եւ անվերակացու. (Սարկ. լուս.։)
Այլեւ անասունքն անսուաղութեամբն ապաշխարակից (լինէին). (Լմբ. յովն.։)
ἑξοχή. prominentia. Զանցումն. արտուղութեան զանցք. վերելք քան զառընթեր մասունս, ցցուումն.
ԱՌԱՋԱՊՏՈՒՂՔ որ եւ Նախակատարք (ըստ յն). προτέλεια. primordium, primitiae. եւ այլն. Նախկին բերք եւ ընծայք հասուն հասակի. արբունք. եւ Օժիտ. եւ Երախայրիք.
Արդարութեան անուն մի է, բայց զամենայն պարունակէ յինքեան զմասունս բարեաց։ Ամենայն բարեաց անուն արդարութիւնս. (Շ. ընդհանր. եւ Շ. մտթ.։)
Յաջակողմանն արժանաւորեցայց դասուն կայանի. (Պիտ.։)
Ի բանաւորականէն, եւ յանասուն մասնէն ի մի գոյացեալք. (Փիլ. բագն.։)
Պահք ի մէջ բարեկենդանոյն եւ զատկին։ Քառասուն օր ի մէջ բարեկենդանեացն՝ պահոց աւուրք են. (Լծ. կոչ.։)
Ի չհետեւեալսն կենդանակերպիցն բացակայանայցեն աստաղքն յարեգակնէ մասունս ՟Ժ՟Ե։ Յորժամ բացակայասցին յարեւելականէ մասունս ՟Ժ՟Ե։ Յորժամ կենդանատեսակքն բացակայասցին յարեգակնէ. (Շիր.։)
Ութին մասուն (՟Գ. ՟Բ. ՟Ա) շարադրեալ՝ զեօթն թիւ բացակատարեն։ Ասերբ ոք եթէ զօդդ հարկանէ, ո՛չ բացակատարէ ձայն։ Սկզբունս ամենայնի բացակատարէ զչորս տարերս։ Սահման զբազումն մի ինչ առնէ, եւ մի բնութիւն բացակատարէ. (Սահմ.։)
Դանդաղագոյն գործէ (զմասունսն). (Փիլ. քհ.։)
Անգործ եւ որովայնապար. դատարկասուն. յն. որովայն անգործ. լտ. որովայն ծոյլ.
Դատարկասունքն եւ անասնաբարոյ աշխարհաբնակքն. (Ագաթ.։)
Դատարկասուն եւ անասնաբարոյ աշխարհ. (Կորիւն.։)
Դիեցուցեր կաթնասուն։ Դիեցուցանելով զկուսական քո սուրբ զկաթն. (Շար.։)
Կաթնասուն ստեամբքն դիեցոյց։ Մայրենի կաթամբ ջամբեալ դիեցուցեր։ Նար.։
Սնեալ ի դիւրութիւնս. փափկասուն. գիրդ.
ԵՐԿԱԿՈՂՄ մանաւանդ ԵՐԿԱԿՈՂՄԱՆԻ. Որոյ կամ ուր են երկու կողմանք, մասունք, հայեցուածք դէմ ընդդէմ.
Եօթանասուն աշակերտացն երկրորդուստ անուան նոցա ուրեք չէ՛ յայտ. (Եւս. պտմ. ՟Ա. 12։)
ἐβδομηκοστός, -όν septuagenus, -um Եօթանասուն կամ եօթանասներորդ՝ թիւ կամ իր.
ԵՕԹԱՆԱՍՆԵԿԻ ԵՕԹԱՆԱՍՆԵԿԻՆ. ἐβδομηκοντάκις septuagesies գրի եւ ԵՕԹԱՆԱՍՆԱԿԻ, ԵՕԹԱՆԱՍՆԵԿԻՑՍ. Իբր Եօթանասուն անգամ. եօթանասնիցս.
Եօթանասուն անգամ. եօթանասնեկին.
ԺԱՄԱՆՈՒՄՆ ՊՏՂՈՑ. πεπάνσις maturitas Հասունութիւն, հասունանալն. Հասուննալը.
որոյ իցեն ինն մասունք.
Որպէս եւ մեք զանօթ սրբութեան պասուն (պահեմք) ի խորհրդատան սեղանն. (Նչ. եզեկ.։)
Վատախառն խորշակասուն պտղովք մատուցանեն ախտաժետութիւն ճաշակացն. (Պիտ.։)
Խրախճանականցն փափկասուն աղջկանց եւ մանկանց. (Կաղանկտ.։)
Սէր ընկերին զամենայն տեսակս առաքինութեան ծաղկազարդէ։ Ամենայն մասունք առաքինութեան ծաղկազարդեալք. (Ոսկիփոր.։)
Կաղին հասուն. կամ նման կաղնւոյ հասունացեալ պտուղ պատենաւոր.
Կաղնահասունս կոչեն զայնս, որ ի վերայ ստեղինն հասանեն. (Փիլ. լին. ՟Գ. 1։)
Հասուն մտօք. ողջամիտ.
Կատարելապէս զմասունս առաքինութեան պարունակեալ կրէ յինքեան։ կատարելապէս յարդարի։ Յաղագս կատարելապէս պանծանաց. (Պիտ.)
Մարմին՝ կենդանասուն օդով միշտ յղփացեալ, եւ զսա ծծելով. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Կէս կամ փոքրիկ ենթամնայ՝ դնելի ի վերջ տողին, ուր անկատար մնայ, բառն. զոր օրինակ. ա-ռա-ւօտ. առ-նել, ա-սել. ե-ղեւ. ճա-նա-պարհ եւ այլն։ Իսկ մեծ կամ կատարեալ ենթամնայն դնի ի ձեռագիրս՝ ի ներքոյ բարդ բառից, որոյ մասունքն են նշանական. զոր օրինակ, բարձ--ընտիր, նոր--ընծայ. եւ այլն։
Յոյժ բազում են մասունքն ի յափունս ջրոցն համահաւաքեալք. (Նար. ՟Զ։)
Որոյ կամ ուր հասկն է հասուն կամ ատոքացեալ.
Զդաշտային հասկահասուն եւ ծառափթիթ անդաստանս. (Պիտ.։)
Զիս որ թէ բիւր հարցափորձիմ, բարեաց մասունք ոչ երեւին. (Յիսուս որդի.։)
Ի չորից հինգանկիւնեաց. եւ հինգանկիւնիք չորք, ՟Ա. ՟Ե. ՟Ժ՟Բ. ՟Ի՟Բ. լինին քառասուն։ Հինգանկիւնեացն ի միակէն (Փիլ. լին. ՟Ա. 85. 91։)
Իբրեւ անասուն ի թակարդ կարթի. եւ որպէս ձեռնակապ մարդ յառաքինութեան գործոց խափանի. (Լմբ. ժղ.։)
Որք յայնմ վանս ճշգրտատեսիլ եւ հրեշտակակրօն դասուն. (Մագ. ՟Ժ՟Գ։)
Բաշխեն ի մանրամանակս, եւ ի մանրերկրորդս, եւ ի մանրամասունս բազումս. (Շիր.։)
Յաղաչանս եկեալք արարչին բոլորեցուն՝ խնդրեցին զնորա գործոցն զյաւեժութիւն։ Սկիզբն լինելութեան է ի մասունս սերմանս յաւեժութիւն. (Փիլ. լին. ՟Բ. 13։)
Ի յոլով մասունս կտրեալ. հատուածական.
Զամենայնին (այսինքն զտիեզերաց) մասունս իմաստունս գոլ եւ նախահոգականս։ Զորս ի ներկայումն նախահոգականաւն զօրացուցեալ՝ զապառնեացն օգուտս ցուցանէ. (Փիլ.։)
Մանկունք եւ անասունք կամաւ (այսինքն յօժարութեամբ իւիք) առնեն, սակայն եւ ո՛չ նախայօժարեալք։ Ոչ ամենեցունց՝ որոց պատշաճն է նախայօժարել, նոցունց պատշաճ է եւ ախորժել. քանզի ասեմք ախորժել զողջ գոլն, բայց նախայօժարել զողջ գոլ ոչ ոք ասէ։ Ասեմք ախորժեմ անմահ լինել, բայց նախայօժարիմ անմահ լինել ոչ ասեմք։ Զայսոքիկ միայն նախայօժարիմք, զորս ի ձեռս մեր կա՛ր համարիմք լինել. (Նիւս. բն. ՟Լ՟Բ։)
Ներողութեան արժանի յարդարն դատաւորէ։ Որպէս եւ ի յոբ պատմի, աստուածային ներողութեամբն զանասունս նորա հրձիգ արարեալ. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. յայտն.։)
Այսոքիկ պէտք են գլխաւորութեանց ... դասեալք ընդ ինքեամբք նուաճութիւնք մասանց. (Նար. ՟Զ. իբր ներքոյ անկեալ մասունք։)
( Աւուրք) քառասուն հինգ յոգէծնութիւն անդրանիկի. քառասուն, շնչաբերութիւն արուի. (Վրդն. ծն.։)
ՈՒԹԱՄԱՍՆԵԱՅ ՈՒԹԱՄԱՍՆԻ. ὁκταμερής octo vel octonarum partium. Ունօղ զութ մասունս.
Յորում են դասք կամ կարգք չորք, որպէս ի թիւն քառասուն՝ չորք տասունք.
Անասնաբար, եւ անասնական. մեռելոտի անասունք պիղծք են (այնպիսիքն՝) որք մատչին պաճարեղաբար բանիւ. (Մեկն. ղեւտ.։)
Պիտառութեամբ կենցաղակացս խնամել զհօտ իւր։ Առատաձեռնութեամբ ի բոլոր մասունս պիտառութեանց. (Յհ. կթ.։)
Որ ոչ սանդղատեսակ իցէ, այլ՝ հաւասարասուն. (Պղատ. եւթիփռոն.։)
Ընդ վայրագասուն գազանս արածեալ։ Արածօղս զերամակս զազիրս վայրագասունս խոզից արօտականաց. (Ագաթ.։ Նար. ՟Խ՟Զ։)
Սնեալ որպէս զէրէ վայրենի, կամ ի վայրս. վայրագասուն.
Զվայրենասուն ազդն կովկասու հնազանդեցոյց ի կամս իւր. (Կաղանկտ.։)
Ծնունդ եւ սնունդ վարդանայ, եւ վարդենւոյ. (եւ ըստ այսմ գրելի էր՝ Վարդենասուն).
Բարունակ բազմածաղիկ, եւ թերթ վարդանասուն, քաղցրահամ ողկոյզ. (Գանձ ի ծն.։)
Հմայականին մասունք են հաւադիւթականն, եւ տնագիտականն ... Տնագիտական է, յորժամ զպատահեալսն ի տան մեկնեն ասելով, թէ զայս ինչ նշանակէ. (Նոննոս.։)
Առ հրեշտակս՝ Աստուծոյ հեղմամբն, եւ նոքօք ի մեր փանաքութիւն։ Հոգի՝ որ ի փոքր մի իրաց՝ զերծելի ի փանաքութենէ մարմնոյն։ Զփանաքութիւն մարդկան անասունքն սնեալք խոստովքն պաշտեսցեն. (Լմբ. իմ. եւ Լմբ. սղ.։)
cf. ՓԱՓԿԱՍՈՒՆ.
Որոյ են մասունք չորք, կամ քառեակ կողմանք կողմանք. քառատեմակ.
Ունօղ զքառասուն հասկս.
ՔԱՌԱՍՆԱՄԵԱՅ ՔԱՌԱՍՆԱՄԵԱՆ. τεσσαρακονταετής, -τοότης, τεσσαρακόντα ἕτων quadraginta annorum. Ունօղ զամս քառասուն. քառասուն ամաց. քառսուն տարու.
Քառասնամենիւ հաշիլ յապականութիւն։ Եւ զայլս ի քառասնամենից մինչեւ ի յեօթանասունս. (Փիլ. ել. ՟Բ. 49։ Եւս. պտմ. ՟Է. 20։)
ՔԱՌԱՍՆԱՄԵԱՅ ՔԱՌԱՍՆԱՄԵԱՆ. τεσσαρακονταετής, -τοότης, τεσσαρακόντα ἕτων quadraginta annorum. Ունօղ զամս քառասուն. քառասուն ամաց. քառսուն տարու.
Քառասնամենիւ հաշիլ յապականութիւն։ Եւ զայլս ի քառասնամենից մինչեւ ի յեօթանասունս. (Փիլ. ել. ՟Բ. 49։ Եւս. պտմ. ՟Է. 20։)
Որ ինչ հայի ի քառասուն պսակս սրբոց քառասնից, նման պսակաց կամ սուրբ պսակելոցն.
τεσσαρακοστός quadragesimus. Վերջինն ի քառասուն թիւս. քառասուներորդը.
ՔԱՌԱՍՆԵՔԵԱՆ կամ ՔԱՌԱՍՆԵՔԻՆ. Քառասունքն առ հասարակ եւ մի առ մի. քառսուննալ.
Քառասուն մտաք ի հանդէսս, ասէին, քառասնեքինս եւ պսակեալք լիցուք ի տեառնէ. (Բրս. ՟խ. մկ.։)
τεσσαρακονθήμερος, τεσσαρακοντῖος եւ այլն. Ունակ քառասուն աւուրց. որ ինչ հայի ի միջոց ՟Խ աւուրց. քառսուն աւուր կամ օրուան.
ՔԱՌԱՍՆՕՐԵԱՅ մ. Զաւուրս՝ ՟Խ. ընդ աւուրս՝ ցաւուրս քառասուն.
Որ իբր անասուն կենցաղավարի. անասնաբարոյ.
Զամենայն մասունս առաքինութեանցն անարատութեամբ ի կատարումն հասուցանիցէ. (Սարգ. յկ. ՟Բ։)
ἁμερεία, τὸ ἁμερές. Չունելն մասունս բաժանելիս.
Մասունս անմասնութեան, որ ըստ հոգւոյ է ընտանեբար. (Դիոն. ածայ. ՟Թ։)
Նախադրութիւն է բառ նախադրեալ յամենայն մասունս բանի՝ ըստ բարդութեան (զոր օրինակ ընդունել ), եւ ի բաղդասութեան (զոր օրինակ, ընդ նմա). (Թր. եւ Երզն. քեր.) ուր գրի եւ ԲԱՂԱԴԱՍՈՒԹԻՒՆ։
Իւղոյն բարեբաշխ բացատրութեամբ ի մասունս եօթանց առաջադրութեանց. այսինքն բաժանմամբ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Բոլորակագոյնք են զկոկորդիւն մասունքն. (Նիւս. կազմ.։)
Քառասուն եւ ութն բովանդակումն պահոց ի պահս. (Արշ.։)
(որ ըստ հին տպ. դայեկասուն) Ի նոյն դայեկէ սնեալ. սննդակից. դայեկորդի. կաթնեղբար.
ԵՕԹԱՆԱՍՆԵԿԻ ԵՕԹԱՆԱՍՆԵԿԻՆ. ἐβδομηκοντάκις septuagesies գրի եւ ԵՕԹԱՆԱՍՆԱԿԻ, ԵՕԹԱՆԱՍՆԵԿԻՑՍ. Իբր Եօթանասուն անգամ. եօթանասնիցս.
Ունօղ զեօթն մասունս. եւ Եօթնարփի. եւ Բազմապատիկ.
Մի է աշխարհ, եւ որոց ի նմա յինքեան ոչ զուգաբաժանեալ մասունս. (Մաքս. եկեղ.։)
ἁνείμενος remissus ἅφετος dissolutus. Դատարկասուն. դատարկապորտ. թուլամորթ. թողեալ ի կամս անձինն.
Որդի ընդվայրասուն՝ ելանէ լկտի. (Սիր. ՟Լ. 8։)
Ոչ այլուստեք են շնութիւնքն եւ պոռնկութիւնքն, այլ յընդվայրասուն լինելոյ մատաղ մանկըտւոյ։ Իբրեւ զմանկտի ընդ վայրասուն եւ շատխօսս. (Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. ես.։)
Յաւետարանն ինքնադիմաբար ընդ մեզ խօսեցաւ տէրն։ Երեւեցաւ մեզ ոչ առակաւ եւ նմանութեամբ ի մասունս որպէս մարգարէիցն, այլ ինքնադիմաբար էութեամբ եւ բնութեամբ. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Ա։)
Զհինգ օր ծոմացուցեալ մովսիսի պահովք։ Զանասունս ծոմացուցանեն ըստ օրինակի նինուացւոցն. (Կամրջ.։ եւ Տօնակ.։)
Ի կուտառութեանցն անցեալ գնայր ի յափշտակութիւնս. եւ յայլ եւս ի ջոլիրս անասուն կանդանեացն ի վերայ անկեալ օցտէր. (Պիտ.։)
Յորում կենցաղի հաւասարին մասունքն սորա, պա՛րտ է տրամախոհիլ զհաւասարամասն կենցաղն. (Պղատ. օրին. ՟Ե։)
Զքառասուն օր ասացին զհոգէծնութիւն արուին. (Վրդն. ծն.։)
Երկու հատածքն իբրու հրապարակաձեւք. (բանականն եւ անասունն. Փիլ. լին. ՟Գ. 5։)
Հմայականին մասունք են հաւադիւիթական ... եւ ձեռնագիտականն։ Ձեռնագիտական է, յորժամ պարզելով զձեռս, վասն կրճմանցն՝ որ ի նոսա՝ ասիցեմք, այս ինչ նմա կայ եւ մնայ. (Նոննոս.։)
Յածեցոյց զնոսա յանապատին ամս քառասուն. (Թուոց. ՟Լ՟Բ. 13։)
Թագաւորական հանդերձանաց, որովք յղփացուցաք զեօթանասուն հազարսն Հայաստանեայց. (Թղթ. դաշ.։)
Յաղագս նախադրութեան։ Նախադրութիւն է բառ նախադրեալ յամենայն մասունս բանի՝ ըստ բարդութեան, եւ ի բաղդասութեան. (Թր. քեր.։) Ուր բարդութեամբ իմանայ զբաղադրական մասնկունս ըստ ինքենա նշանականս. զոր օրինակ՝ ներ, արտ, ապ, բաղ, շար, վեր, ընդ, եւ այլն. իսկ բաղդասութեամբ իմանայ նախ՝ զխնդրառու նախդիրս կամ զբառս ի կարգի շարադրութեան. զոր օրինակ՝ վասն, յաղագս, շուրջ, եւ այլն. եւ երկրորդ զհոլովակերտ նախդիրս, զ, ի, յ, ց, առ, ըն, ն։
ՆՄԱՆԱՄԱՍՆԱՅՔ կամ ՆՄԱՆԱՄԱՍՆԵԱՅՔ. Նմանամասունք.
բոլորւթիւնք, մասունք, շաղկապութիւնք մասանցն։ Զհոդւոյ եւ զմարմնոյ շաղկապութիւն շարունակէ. (Դիոն. ածայ.։)
(Թիւք) բ, գ, զ, եւ այլն. որոց շարադրութիւն՝ յիսուն եւ վեց. կամ որոց շարադրութիւն ծնանի զեօթանասուն եւ զչորսն. (Փիլ. ստէպ։)
Բան է՝ հետեւակ (եւ տաղաչափական) բառի շարադրութիւն, զտրամախոհութիւն ինքնակատար յայտնելով։ Շարադրեալ զմասունս բանին այնորիկ՝ առնեմք զշարադրութիւն. (Թր. քեր.։ Անյաղթ պերիարմ.։)
Շրջեցուցի զձեզ յանապատ ամս քառասուն։ Եւ զնոսա ընդ հրապարակսն առ առակէ, կամ շալակաւ շրջեցուցանէին։ Շրջեցոյց զիս ընդ չորս կողմանս սրահին։ Շրջեցոյց զիս շուրջ զոսկերօքն։ Զքորս կանայս շրջեցուցանել ընդ մեզ։ Զվրան ժամուն եւ զտապանակ կտակարանացն ընդ իւրեանս շրջեցուցանել.եւ այլն։
Ընդ նմին պատկանութեամբ գեղազարդեցին (այսինքն զայլ մասունս սրբոց խաչափայտին). (Նար. խչ.։)
իսկ զանդրոնիկէ տարաւ ընդ ինքն պատրիարգն ի պատրիարգանոցն։ Իսկ երանելին յովհան նստէր ի պատրիարգանոցն հանդերձ քառասուն եպիսկոպոսօք. (Վրք. հց. ՟Ը։ Վրք. ոսկ.։)
իսկ զանդրոնիկէ տարաւ ընդ ինքն պատրիարգն ի պատրիարգանոցն։ Իսկ երանելին յովհան նստէր ի պատրիարգանոցն հանդերձ քառասուն եպիսկոպոսօք. (Վրք. հց. ՟Ը։ Վրք. ոսկ.։)
Կրկին բառ յն. բէրի՛ էրմինի՛աս. περὶ ἐρμηνείας de interpretatione. Յաղագս մեկնութեան. այն է Մի ի գրոցն արիստոտելի, ուր բացատրին քերականական մասունք բանի տրամաբանօրէն, մակագրեալ ըստ հյ.
Մասունք անդամոց ստորահաստեալք գլխոյ գովելւոյն. (Նար. առաք.։)
Վառեցոյց յեսով զքառասուն հազարն. (Եփր. յես.։)
հերակլիտոս զամենեցունն անձն (այսինքն զաշխարհ՝ ասաց լինել) վերածխութիւն ի խոնաւուտիցն. իսկ զոր յանասունսն (զշունչ)՝ յարտաքուստ եւ ի նոցայոցն վերածխութեան համասեռ բնաւորիլ։ Սրամտութիւն է եռանդն շուրջ զսրտիւն՝ արեան, ի վերածխութենէ մաղձոյ, կամ ի պղտորմանէ եղեալ։ Էութենա հրոյն ոչ կրել զորս ինչ օդոց են, որպէս մինչ ապականիլ ի ձեռն վերածխութեան, կամ թանձրանալն. (Նիւս. բն.։)
Զանբանական վրնջողութիւն ասուն կենդանեաց ողջախոհաբար զգօնացուցանէ. (Նար. խչ.։)
Տնպահութիւն. եւ Դեգերանք ի տան. տնասուն կեանք.
Ի դասուն իւր փութացեալ ուրախութեամբ տօնակցութիւն։ Համախմբի տօնակցութեամբ. (Շար.։ Երզն. մտթ.։)
Քերդողութիւն (կամ քերողութիւն) է ըստ մասանց բանի. եւ են մասունք բանի՝ անուն, բայ, եւ այլն. (Երզն. Անյաղթ։ Տօնակ.։)
Քառասուն վկայքն՝ միահաւատ, քրիստոսակրօն՝ միագունդ զօրականք. (Սիսիան.։)
Ի մարմնանալն զամենայն հիւանդութիւնս եւ ախտաժետութիւնս ելոյծ։ Իբրեւ ախտաժետութիւնք իմն հասարակաց։ Ցաւս անբժշկելիս, եւ պէսպէս ախտաժետութիւնս։ Խորշակասուն պտղովք մատուցանեն ախտաժետութիւն ճաշակողացն ... Բերեն ախտաժետութիւնս։ Զախտաժետութիւնս հոգւոյ եւ մարմնոյ։ Կշռով բաժանէ իւրաքանչիւրումն զօգտակարն, զառողջութիւն եւ զախտաժետութիւն. (Աստուած ազգ. ՟Ժ՟Գ։ Ածաբ. աղքատ.։ Մանդ. ՟Ի՟Ա։ Պիտ.։ Շ. թղթ.։)
Այսահարութիւն յանասունս գտեալ՝ ոչ ինքեանց լինի աղագաւ. (Մխ. դտ.։)
ὁψιμαθής. sero discens, vel doctus. Անագան ուսանող. ի հասուն հասակի կրթեալ յուսումն. մենծուստ սորվօղ.
ԱՆԱՊԱՏԱՍՆՈՒՆԴ ԱՆԱՊԱՏԱՍՈՒՆ. Յանապատի սնեալ ո՛ր եւ է օրինակաւ.
Սոքա այսպիսիք՝ նախնիք եւ անապատասունք. (Վրք. հց. ԻԶ։)
Իւղոյն բարեբաշխ բացատրութեամբ ի մասունս եօթանց առաջադրութեանց գնդիցն վառելոց. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Բազմացուցանելով բազմացուցից զտրտմութիւնս քո, կամ զզաւակ քո։ Բազմացուցից զքեզ յոյժ յոյժ։ զանասունն նորա բազմացուցեր եւ այլն։ Ըստ ցեղից ձերոց՝ ըստ բազմաց բազմացուցանիջի՛ք. (Թուոց. ՟Լ՟Գ. 54։)
Ի բանականութեանն ընդ անասունս դասակարգեալ։ Բանականութեանն յարգանօք կրկին ճմխացար. (Նար. ՟Ի՟Գ. ՟Խ՟Զ։)
Զքառասուն աւուրց սպասաւորութիւն պահողի եւ մաղթողի ծառային (այսինքն Մովսէսի) անպիտանացոյց մի գինեկիզութիւն. (Բրս. պհ. ՟Ա։)
Որպէս յն. ἑλεγεία . լտ. ululatus կամ τραγῳδία tragoedia Ողբերգութիւն. եղերական երգ. վայնասուն.
Յետ այսորիկ երեւեցոյց տէր եւ այլ եւս եօթանասուն եւ երկուս. (Ղկ. ՟Ժ. 1։)
Այս տեղի կրկնած եւ երկրորդութիւն է։ Պա՛ցտ է միտ դնել կրկնելոցն գրոց եւ երկրորդութեանց, զի միտս ինչ յայտնիս կամի ցուցանել այնու։ Ասպիսի ինչ է երկրորդութիւնն, ասէ՝ թէ զքառասուն տիւ եւ զքառասուն գիշեր եկն անձրեւն ... զնոյն դարձեալ երկրորդէ. (Կիւրղ. ծն.։)
ἐβδομηκοστός septuagesimus Վերջին յեօթանասունս.
Զորս անտես արարեր՝ այս եօթանասներորդ ամ. (Զաք. ՟Ա. 12։ (կայ եւ ձ. եօթանասուներորդ։))
Զմոլորական մտաց խակութիւն զգա՛ստ յարմարէ. զանբանական վընջողութիւն ասուն կենդանեաց ողջախոհաբար զգօնացուցանէ. (Նար. խչ.։)
Սնեալ յընդարձակի, ընդարձակ կենօք. ազատ. փափկասուն, եւ ցոփ.
Մարդիկք փափուկք իբրեւ զնոսա՝ ընդարձակասուն բնակիչք ձիւնեղէն լերանց՝ եղեն բնակիչք խորշակահար դաշտաց. (Եղիշ. ՟Ը։)
Մի՛ ոք ընդարձակասուն՝ ունիցի ակն կենաց. (Ոսկ. ՟ա. թես. ՟Թ։)
γαλακτοτροφία . Սնանիլն կաթամբ. կաթնասուն կամ կաթնաջամբ լինել. կաթնաբուծիլն։ (Կանոն.։)
ԿԱՏԱՐԵԼԱԲԵՐԵԼ. Իբր հասունացուցանել. հասցնել, հասըլ բերել.
Մեք եմք քառասուն եպիսկոպոս ի զանազան իշխանութենէ. որ եւ եօթն՝ մայրաքաղաքացի եմք. (Վրք. ոսկ.։)
μερικώτερος magis particularis. Առաւել կամ կարի մասնական. ի մասունս մասունս եւ յանհատս տարածեալ.
Զմեծախոհեմութեան զբազում մասունսն կորուսանէ. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Ա։)
μεγαλομερής, -ρήστερος magnis partibus constans. Որոյ մասունքն են առաւել մեծ կամ խոշոր.
Իսկ նա յառաջապատրաստ ծանուցանէ նմա զորոգայթ վնասուն. (Մխ. դտ.։)
Եգիպտացիք ի ձկանց կա՛մ զամենայն մարմինս, եւ կա՛մ մասունս ի նոցանէ աստուածացուցին. իսկ որք յուղիղ խրատուէ ճաշակեցին, ընդ պանծալի իրսն նազարարութիւն հիանալով՝ գթան, ողորմելով այնոցիկ որք այնու վարին, թշուառագոյնս կարծեցեալք ել նոցա քան զպատուեալսն. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
ՆՄԱՆԱՄԱՍՆԱՅՔ կամ ՆՄԱՆԱՄԱՍՆԵԱՅՔ. Նմանամասունք.
Ապացուցականն ի շարաբանութեանց բաղկանայ. իսկ շարաբանութիւնքն ի նախադասութեանց։ Շարաբանութիւն է՝ շարադրեալ բան. մարդ կենդանի է. իսկ կենդանին գոյ. (ապա եւ այլն)։ Իսկ մասունք շարաբանութեան են նախադասութիւնք. (Անյաղթ պորփ.։)
Հասուցանելն զպտուղս. հասունութիւն պտղոց.
Ուր կամ ոյր սակաւ են մասունք. սակաւաձեռն. դուղնաքեայ, սուղ.
Որ մատուցանէ զիւր հասունացեալ սերմանիս.
ἁνάλυσις resolutio. Լուծումն բոլորի բաղադրեցելոյ ի պարզ մասունս իւր. լուծականութիւն. քայքայումն. եւ Որոշումն մանրամասն. մեկնութիւն. բացատրութիւն.
Վասն տեսանողութեանն նմանեցուցանէ զեղբօրորդին այծեման. զի յանասունս քան զայծեամն չիք տեսանօղ. վասն այնորիկ քրիստոսի տեսանողութեանն օրինակէ զնա. (Նար. երգ.։)
Արագ ի վերայ հասանելն, եւ հասունանալն.
πολυμερέστατος Որոյ բազմագոյն են մասունք.
Յայսչափ բարեմանկութեան կեանս՝ մանկանց մանկունս հասունս հասակօք կարաց տեսանել. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Զնոյն մասունս զքառասուն եւ չորս բացակացուսցէ յարեգակնէ. (Շիր.։)
Ունելն զերկու մասունս հաւասարս. հաւասար բաժանումն.
Զոր եւ պօղոս հոգացաւ բացայայտել զեօթնաստիճանեան մասունս ի հոգւոյն սրբոյ աւանդեալ եկեղեցւոյ սրբոյ. (Արծր. ՟Դ. 11։)
Որք անօրէն զազրաբանութեամբն եւ քան զանասունս եւս ի վայր իջանեն. (Մանդ. ՟Ժ՟Է։)
Հասունութիւն հասկաց։ ատոքութիւն.
Մանկարարութիւն առանց բարեպաշտութեան միանգամայն եւ յանասունսդ է. (Եփր. աւետար.։)
Եղեն ի ծառայութիւն, մինչեւհաճեսցի տէր ընդ երկիրն դատարկացեալ. շաբաթացոյց զնա, մինչեւ կատարեաց ամս եօթանասուն. (՟Ա. Եզր. ՟Ա. 58։)
Որք ըստ թուոց են եւ համեմատութեանց եւ յարմարութեամբք ի յարմարութիւն եւ ի շարաձայնութիւն պարունակեալք։ Երկուք մասունք հոգւոյն շարաձայնութիւն միաբանութեան ունիցին. (Փիլ.։)
Աւաղ եղո՛ւկ յանասուն ոսոխասիրութենէդ. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Ամենայն մասունք աշխարհիս շարժեալ վրդովեցաւ։ Զիա՞րդ վրդովեցան ի ճշմարտութենէս։ Վրդովեցան վասն մանկանցն օրհնաբանութեան. (Փիլ. իմաստն.։ Լմբ. պտրգ.։ Երզն. մտթ.։)
Գէջ խառնակութիւնն եւ ցանկասիրւթիւն։ Անասուն վասն ցանկասիրութեան. (Փիլ. ՟ժ. բան.։ Նախ. դան.։)
Զվավաշոտ ցանկասիրութեամբ թեւակոխել։ Անասուն անմտութիւն եւ ցանկասիրութիւն։ Ցանկասիրութեանն անյաջողութիւն. (Արծր. ՟Ա. 1։ Վրդն. ել.։ Սկեւռ. աղ.։)
Քառասնամեան գոլն. հասակ քառասուն ամաց.
ՔԱՌԱՍՆԱՇԱՌԱՒԻՂ կամ ՔԱՌԱՍՆԱՇԱՌԱՒԵՂ. Ունօղ զքառասուն շառաւիղս (լուսոյ, կամ տնկոյ).
Ոչ կամէր, թէ որպէս զանասունս ի հարկէ վարիցին. եւ ապա անձնիշխանութիւնն այնուհետեւ չլինէր անձնիշխանութիւն. (Եզնիկ.։)
Ի բոլորէ ի մասունս աննմանամասնաբար, զբոլոր գլուխն բաժանեմք յաչս, յականջս, յունչս, որք են աննմանք։ Անմանամասնաբար բաժանեալք եւ այլն. (Սահմ. ՟Ժ՟Զ։)
Զգաւառական շրտումն հպարտութեան (եգիպտացւոց), զոր ունէին, յանասուն կենդանիս՝ եւ մանաւանդ առ զուարակս առասպելաստեղծեն. (Փիլ. քհ. ՟Ա։)
Յարդիւնս ածել. բուսուցանել. աճեցուցանել. արտադրել. արտադրել. պտղաբեր եւ հասուն կացոցանել. եւ Առնել արդեմաբք.
Ըստ իւրաքանչիւր մարմնականացս մերոց անդամոց բազմամասնութեան. Զամենայն անասուն կենդանեաց զգայարանսն եւ զբազմամասնութիւսն. (Դիոն. երկն.։)
Անասուն կենդանեաց նուագաւոր ձայնք ... որքան միանգամ բնութիւնս երաժշտացոյց». ա՛յլ ձ. երաժշտեցոյց. (Փիլ. այլաբ.։)
Ընդէ՞ր զարհուրեցուցանես զմեզ, եւ խուճապես։ Թոյլ տայ նախ տրտմականացն խուճապել։ Զքառասուն օր խուճապեաց զնոսա երկիւղ։ Զերկոտասան այր ի մէջ առեալ ամենեցուն՝ կապանէին տանջէին, այսր անդր խուճապէին։ Խուճապէր եւ ըմբերանէր. (Ոսկ. ՟ա. կոր. եւ Ոսկ. ես. եւ Ոսկ. մտթ.։)
Զմեծախոհեմութեան զբազում մասունսն կորուսանէ. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Ա։)
Յաւելուածութիւն նեղութեան, կամ հաւատացելոց։ Մասունք յաւելուածութեան. (Եբր. փիլիպ։ Նախ. գծ.։ Քեր. քերթ.։)
Քառասնօրեայ պատուիրանապահեալ՝ դասիլ ի կարգս անկելոց դասուն. (Ճ. ՟Ա.։)
Պաշտելն զանասունս կենդանիս, կամ պաշտօն անասնեղէն կռոց.
Ո՛չ է անպատուականագոյն քեզ քան զանասուն՝ մարդն, ո՛վ մարդ։ Խոստովանութեամբ զանպատուականագոյնսն ածել ի վերստին ուղղութիւնն։ Սա քան զդանիէլի նահատակութիւնսն ոչինչ անպատուականագոյն. (Ածաբ.։)
Մշակութիւն. եւ Պտղաբերութիւն. արդիւնարարութիւն. հասունութիւն.
Դժուարաշարժագոյն զմասունսն առնէ։ Որ քան զայլսն դժուարաշարժագոյն։ Որք են յոգնամանակագոյնք եւ դժուարաշարժագոյնք. (Փիլ. քհ.։ Նիւս. բն.։ Արիստ. որակ.։)
Իսկ նա յառաջապատրաստ ծանուցանէ նմա զորոգայթ վնասուն. (Մխ. դտ.։)
Ամենայն մասունքն առ իրեարս իւիք քաջայարմարութեամբ են շարակայեալ։ Իբրեւ ի քնարի քաջայարմարութիւն եւ կարգ (ի զարդս երկնից)։ Կադ եւ յեկեղեցիս՝ առ ամենայնի քաջայարմարութիւն եւ օգուտ։ Եօթն թիւդ ըստ եօթնօրեայ աշխարհիս քաջայարմարութեան. (Արիստ. աշխ.։ Ածաբ. աղք. եւ Առ որս. ՟Ժ՟Բ։ Կամրջ.։)
Սովորութիւն է դիւաց ճըռղել՝ զհաւու ձայնս արձակել, զոր եօթանասունքն ընդվայրախօսութիւն թարգմանեցին. (Ոսկ. ես.։)
Անասուն՝ վասն ցանկասիրութեան եւ խստախստապարանոցութեան. (Մահ դանիէլի.։)
Քառասունն՝ կենդանաստեղծութիւն յորովայնի. (Կամրջ.։)
Ունելն զերկոտասան մասունս։ (Շիր.։)
Որոյ չափն է քառասուն եւ ինն կանգուն.
Յօժարութեամբ ընդունէին զքառասունեւիննկանգնեան բարձրութեան զբոց հնոցին բորբոքելոյ. (Թէոփիլ. պհ.։)
Խ. ՟խ. Որպէս նշանակ թուոյ՝ է Քառասուն կամ քառասներորդ։
Հ. ՟հ. որպէս նշանակ համարոյ՝ է Եօթանասուն, ամ եօթանասներորդ։ Իսկ ի համառօտագրութիւնս առ մեօք դնի, Հ. իբր Հայ, եւ Հայր։
Եթէ անասուն բերեալ իցէ, զգլուխն տացէ. եւ զաճն յերկուս բաժանեսցեն՝ յաղագս աշխատելոյ ի պահելն. (Մխ. դտ.։)
Ժամանակ ամաց մերոց եօթանասուն ամ։ Օրհնեաց զամս արդարոց։ Բայց արդ ծերացայ, եւ դուք հերիք էք յամս իմ. եւ այլն։
Ես եղբարք վաթսուն եւ հինգ ամի՛ եմ ի տէր մեր։ Անցեալ խորհրդովք զամօք (կամ զամեօք) իւրովք գնայր. այս ինքն հասուն խորհրդովք քան զհասակն վարէր. (Եւս. պ. ՟Բ. 24։ ՟Զ. 3։)
Զվեց քաղաքս ... եւ առ այնու քառասուն եւ երկուս քաղաքս. (Թուոց. ԼԵ. 6։)
Առաքինութիւն ե՛ւ տեսական է, ե՛ւ գործական։ Երկուս խնդրէ, ե՛ւ արդարոց ապրել, ե՛ւ վասն նոցա՝ այլոց։ Գարի ե՛ւ մարդկան ե՛ւ անասուն կենդանեաց է կերակուր. (Փիլ.։)
θῆλυ, θήλεια, θηλυκός foemina, foemininus Տկար սեր կենդանւոյ՝ գործակից արուի ի սերունդ եւ ի սնունդ. կին. եւ յանասունս՝ մատակ. քած.
Ո՜յ զօրութիւն արտասունաց, ո՛յ զօրութիւն ապաշխարութեան. (ՃՃ.։)
Չուեցին ամենայն աղխիւք իւրեանց։ Զամենայն աղխ առցես քեզ յաւարի։ Եւ այլ աղխդ ձեր երթիցեն ընդ ձեզ։ Այր հետեւակ. թո՛ղ զայլ աղխ. Զկանայս Մադիամու, եւ զաղխն նոցա, եւ զանասուն նոցա առին յաւարի։ Շինեսցուք քաղաքս աղխից մերոց, եւ բնակեսցէ աղխն մեր ի քաղաքս։ Կոտորեցէ՛ք զամենայն արու յամենայն աղխիդ։ Զամենայն աղխ կանանց. եւ այլն։
Աւելորդ մասունք հրահալելեաց. ժանկ. մրուր. կղկղանք. դիրտ. տօրթու. փաս. թիւվալ.
Աւելի քան զհարիւր եւ եօթանասուն ամ մինչեւ ցայս. (Մագ.։)
Եւ այրն յաւուրս Սաւուղայ ծերացեալ, եւ հասեալ յարս. (Ա. Թագ. ԺԷ. 12.) այս ինքն հասուն տիօք յարսն, ի մէջ արանց, քան զայլ արս.
Զգոյն սպիտակութեան ասուն առանձնակի յիշել. (Խոսրովիկ.։)
Յասուն սպիտակութիւն. Ածաբ. մկրտ.։ եւ Անան. նին.։
ԲԱՅ 3 (ի, ից.) գ. ԲԱՅ φωλεός, φωλία lustrum, latibulum, cubile որ եւ ԲԱՅՈՑ. ռմկ. եւս բայ, կամ բահ. Որջ կենդանեաց՝ մանաւանդ արջոց յաւուրս ձմերայնոյ. որպէս պահ, այսինքն դիպահ, եւ պահք, յորժամ առանձնացեալ մնան իբր թմրեալ եւ անսուաղ զաւուրս բազումս. (այսինքն քառասունք պահելի.)
Այն՝ որ յարեւելից կողմանէն, աջ գոլ ասի աշխարհիս մասունք (այսինքն ել, լինել). (Փիլ. նխ. ա. եւ լին. Ա. 7։)
Տէրունեան դասուն եղեալ դասապետ ( քահանայապետն). (Փիլ. քհ.։)
Է՛ ինչ որ վեհին, եւ է՛ ինչ որ վատթար դասուն է։ Որ զօրութեամբ եւ դասիւ երկրորդն է. եւ այլն. (Փիլ.։)
Յաջակողման կամ յաջակողմեան դասուն. (Ժմ.։ Շար.։)
Զի են դարքն այսպէս. ադամ, կայէն, ենովք ... յոբէլ, եւ յոբաղ. որդիք նոցա ութերորդք ... սկայազունքն տասներորդք։ Եւ գտանեմք մեք զայս յերկրորդել ազգացն ղուկայ աւետանագրի, զի յեօթանասուն եւ եօթն դարու ծնաւ տէր մեր քաւիչ ծննդոց ադամայ. (Եփր. ծն.։)
Խաղացուցին ի յարտաշատ քաղաքէ ինն հազար տուն երդ հրեայս։ Քառասուն՝ երդ հայ։ Երդս քսան հզազր հայ, եւ այլն. (Բուզ. ՟Դ. 55։)
Իմ է ամենայն գազան անտառի, երէ լերանց, եւ ամենայն անասուն. (Սղ. ՟Խ՟Թ. 10։)
Ըստ թուոյ անձանց կամ արանց, անուանց, աւուրց, ամաց։ Սակաւաւոր կամ սակաւք թուով։ Քառասուն կամ բազմաւոր թուով։ Թիւ համարոյ կամ համարուցն։ Բազում եղեն քան զթիւ։ Որոյ ոչ էր նոցա թիւ։ Ոչ գոյր թիւ։ Զամենայն չափով եւ թուով եւ կշռով կարգեցեր.եւ այլն։
Ամօք երեք հարիւր քառասուն եւ իննուք. (Եւս. քր. ՟Ա։)
ὡμός (լծ. ռմկ. հում ). crudus Տհաս. ոչ հասունացեալ. որպէս պտուղ. կամ համբակ. խամ.
θάλασσα, -ττα mare. վր. զզվա. Ժողով աղի ջուրց, մեծ կամ փոքր, ճեմարան լողակաց. ովկիանոս, եւ այլ եւ այլ մասունք նորա պէսպէս կոչմամբ. լայնաբար եւ լիճք, լճկանք, ջրշիղջք անոյշ ջրոց, եւ այլոց հիւթոց.
(լծ. յն. ա՛լօն, ա՛լօս). ἄλων, ἄλως area (trituraria) եւ ἁλωητός tritura եւ այլն. նոյն եւ վր. կալօ. Ընդարձակ վայր, ուր կասուն կամ ծեծեն եւ հոսեն զցորեան. եւս եւ Բարդք որայիս. օրան. դադիշ. եբր.
ԿԱՄ ԹԷ. ἥ, ἥτοι, ἡέ aut, vel, seu, sive. Վարի իբր անջատական կամ տարալուծական, տրոհելով զմասունս բանի իբր հակադրեալս. եւ իբրու բաղհիւսական եւ մեկնողական՝ կապակցելով զըստ իմիք զանազանեալս. եա՛, եախօտ, էւ, աւ.
ԿԱՄ 5 ի, աց. գ. ԿԱՄՆ ԿԱՄՆԱՍԱՅԼ որ եւ ԿԱՄ. ἄμαξα, ἄμαξις plaustrum, currus, bublarium. ռամկ. եւս կամ, կամն. ճառճարք Այն է կառք կամնելոյ, այսինքն Սայլ՝ որով կասուն զցորեան, է՛ որ միով, եւ է՛ որ կրկին անուօք.
Գիտեմք զբազումս, որ քան զանասունս կէս անխօսագոյնք իցեն. (Ոսկ. ես.։)
Զմասունս մարմնոյն տեսցէ ոք այսպէս կիցս եւ զոյգս, միաւորութեամբ անջատելս, եւ բաժանմամբ միացեալս. (որպէս երկու աչք, ձեռք, եւ այլն) (Փիլ. լին. ՟Գ. 5։)
Իբրեւ զվիշապ ձգեցաւ ի կարթէ փրկչին, եւ իբրեւ զանասուն զքթովն՝ զկոճէս առաւ. (Ոսկիփոր.։)
Կովս քառասուն, ցուլս տասն. (Ծն. ՟Լ՟Բ. 15։)
Անասուն մի բեռնակիր բարձեալ յինքն մէկ հակն մահադեղ, եւ մէկն սուսեր սպանման. (Ոսկիփոր.։)
Արմատ Հասանելոյ, որպէս Հասանելն, հասունանալն.
(Յարձանս ճարտարս) ոչ դանդաղեցայ նկարել զջիլս եւ զերակս, կամ եթէ զկրկնակս եւ զհով հանդերձին. իմա՛ զհովահարեալ մասունս կամ զծալ թերաբացս։
λικμός, κόσκινον vannus, cribrum. Խարբալ. գործի հիւսեալ կամ ծակոտկէն՝ շրջապատ ամրութեամբ, առ ի վայր անցուցանել զմանր մասունս իրաց՝ ի վեր պահելով զխոշորս.
Պահեաց եւ Յեսու երիս քառասունս, երկու ընդ Մովսեսի, եւ մի յետ. (Տօնակ.։)
Մասունք նոցա են վեց. նախ՝ վերծանութիւն, երկիր՝ զրուցատրութիւն, երիր, եւ այլն. (Թր. քեր.։)
Եօթանասուն մղոն մեկնեալ ի շինոյն ի բաց. (Կլիմաք.։)
Քառասուն թիւգ ի հինգ ութից աւարտի. (Արիստակ. մկրտ.։)
Գլուխ եկեղեցւոյ եւ վէմ՝ հիմն անշարժելի, պետ ընտրեալ դասուն. (Շ. տաղ.։)
οὑαί vae Վա՛յն, կամ ձայն աշխարանաց. եղկութիւն, թշուառութիւն. աղէաք. ճիչ. ողբ. սէքիլլիք, պէլա, վայնասուն. եւ սէքիլ.
Կատարեալ թիւ է, որոյ մասունքն շարադրեալք հաւասար գոն բոլորին. որպէս վեցին. քանզի վեցին մասունքն շարադրեալք՝ զվեցն ծնանին. քանզի ունի կէս զերիսն, եւ երրեակ զերկուսն. (Սահմ. ՟Ե։)
Տեղ կայանի է քահանայական դասուն։ Եւ ո՛չ տեղ օթեւանի։ Պատերազմիլ տեղ է կենցաղս։ Զամենայնի ի մի տեղ ածէ. (Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. իմ. Լմբ. առակ. Լմբ. ժղ.։)
Կոչեաց աստուած զլոյսն տիւ, եւ զխաւարն կոչեաց գիշեր։ Մեկնել ի մէջ տուընջեան եւ ի մէջ գիշերոյ։ Զքառասուն տիւ եւ զքառասուն գիշեր։ Ի տուէ եւ ի գիշերի։ Զտիւ եւ զգիշեր։ Ի տուընջենէ մինչեւ ի գիշեր։ Եթէ ոք գնայ ի տուընջեան, ոչ գայթագղի։ Տիւք եւ գիշերք.եւ այլն։
Տրէ. զի տայ, կամ կրէ գիշերն յօրէն զժամն եւ զմասունքն. (Վանակ. տարեմուտ.։)
Եօթանասուն ամ. եւ եթէ ե՛ւս քաջ, ութսուն ամ. (Ոսկ. եբր. ՟Ի՟Ա։)
Պատմեաց աբասուն։ Ուրախ եղեւ աբասն։ (Վրք. հց. ԺԴ.)
Ապա թէ պատճառքն (վնասուն) ի գիջութենէ աղօնին իցէ, անպարտք լիցին. (Մխ. դտ. ՟Մ՟Խ՟Դ։)
Աճեցելոյ բոլորին՝ եւ մասունքն աճեն. (Անյաղթ յԱրիստ.։)
ԱՄՈԼՔ ԿՑՈՐԴՈՒԹԵԱՆ. Երեւելի մասունք ի նաւի կցեալք ընդ իրեարս.
Որպէս տճկ. շէյթան արապասը. այն է հասունացեալ եւ չորացեալ սերմն կառին եւ նման փշոց. ռմկ. ըստ ոմանց՝ սատանի չարխի ֆելէք.
ἅρρην, ἅρσεν, ἁρσενικός mas, masculus Արի եւ նախապատիւ եւ իշխանական սեռն կենդանւոյ. որպէս ի մարդիկ այր, եւ որձ յանասունս.
Ածին աւար։ Զկապուտ քաղաքացն ածաք մեզ յաւար։ Զոր ածին յաւարի։ Զաւար նորա եւ զանասուն նորա ածցես յաւարի։ Բազում գանձս յաւարի տանէին։ Առցէ աւար զամենայն որդիս սեթայ։ Աւար առին զամենայն քաղաքս նոցա։ Զամենայն ստացուածս նոցա առին յաւարի։ Զամենայն կապուտ նորա եւ զանասուն առին յաւարի։ Զտղայս իմ աւար հարկանել։ Ո՞վ իցէ՝ որ ոչ հար աւար զկապուտ նորա։ Վաղվաղակի աւա՛ր հարկանիջիր։ եւ այլն։
Որք զծանրութիւն բեռանց ոչ կարեն բերել, ի մասունս զբեռնն բաժանեն. (Արշ.։)
Զիս՝ որ թէ բիւր հարցափորձիմ, բարեաց մասունք ոչ երեւին. (Յիսուս որդի.։)
Հեշտասէրն՝ որ բտէ զմարմինն որպէս զանասուն, հրոյ ժառանգ է։ Բտէիք զմարմինս ձեր հանգստեամբ եւ մեղօք. (Եփր. վաշխ.։ եւ Ոսկիփոր.։)
αἱχμάλωτος captivus Կալանաւոր վտարանդեալ յօտարութիւն, կամ յափշտակեալ ի ստրկութիւն. որպէս եւ անասուն, եւ ինչք անկեալ ի ձեռս թշնամեաց, եւ մատնեալ ի տառապանս.
ἀπαλός, σπάταλος temer, mollis, delicatus Իբրու Գիրուկ եւ փափուկ. փափկասուն. (ուստի Գրգանք, Գրգել) նազիք, նազիք միճազ, նազէնին.
Եթէ գլեմք զնոսա՝ զհանդերձեալսն գիտելով, գլեն եւ նոքա զմեզ՝ առժամայն զպատիժս կրելով։ Այլ թերեւս ոտիւք արագութեամբ (հպարտանաս), եւ այնու եւս անասունք գլեն։ Յորժամ հոգեւորօքն ոչ գլիցես, զիա՞րդ չիցես ի վայր քան զանասունս։ Մարդկան երկիւղն իմն կարի գլէ առ մեզ՝ քան գեհենի. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 11։ Ոսկ. փիլիպ. ՟Է. եւ ՟Թ։)
ԳՈՐԾՔ. որ եւ ԳՈՐԾԱՏՈՒՆՔ. Յետին մասունք Հարցին, օրհնեցէ՛ք ամենայն գործք տեառն զտէր. եւ ամենայն.
Ի մասունս զբեռնն բաժանեն, եւ դարձիւք կրեն. (Արշ.։)
Եռասցեն խաւարտք ի մարդ եւ յանասուն. (Ել. ՟Թ. 9։)
πρᾶος, ἤμερος mansuetus, cicur (իբր Զգայուն յոյժ, զգաստ, զգոյշ. հակառական անզգայի, եւ անզգամի). Ուշիմ, եւ ուշեղ. այսինքն մեղմ, հանդարտ, հեզ. ընդել. ցածուն. հլու, (մարդ, եւ անասուն). եւս եւ σοφός sapiens συνετής intelligens Հանճարեղ, իմաստուն, ներհուն, բանիբուն. խելօք, խելօքիկ, անմեղ.
Քառասուն աւուրս, եւ զոյգ գիշերս։ Հինգ կանգուն երկայնութիւն էր, եւ ի զուգից լայնութիւն։ Երկայնութիւն եւ լայնութիւն զոյգ ունի։ Ինքնասէր եւ անաստուած է միտքն, որ կարծէն զոյգ գոլ Աստուծոյ։ Ո՛չ զոյգ ինչ, եւ ո՛չ լաւագոյն քան զԱստուած (կայ ինչ)։ Որ բախտիւք անզոյգ են, եւ զոյգ եւ նման ազգակցութեամբ վարին։ Զոյգս տալով անզուգից։ Զուգիւ թուովն. եւ այլն. (Փիլ.։)
ԹԽԵՄ ἑπωάζω ovis incubo κλοίζω glocio որ եւ իբր ռմկ. ԹԽՍԵԼ ասի. (ի բառէս Թուխ. Թուխս) Ջեռուցանել եւ հասունացուցանել, որպէս հաւու զձուս. թուխս նստիլ.
Կերակուրս ժանտս զայն ուտէ, զոր եւ ոչ գազանք եւ անասունք ուտեն. (Եզնիկ.։)
πάταγος strepitus. Խառնաձայն աղաղակ. աղմուկ շփոթի. շառաշիւն. վայնասուն.
Անասունս եւ գազանս՝ որ կարիցեն այսմ օդոյ ժոյժ ունել։ Իբրեւ չունէր ժոյժ պաշարմանն, ձեռս տայր ի նա. (Եւս. քր. ՟Ա։)
ζεύγνυμι jungo παραζευγνύω adjungo. Արկանել ընդ լծով զանասունս ի ձգել զսայլ, զկառս. ի նոյն լուծ կապել, կազմել, վարել.
ԿԱՄՆ ԿԱՄՆԱՍԱՅԼ որ եւ ԿԱՄ. ἄμαξα, ἄμαξις plaustrum, currus, bublarium. ռամկ. եւս կամ, կամն. ճառճարք Այն է կառք կամնելոյ, այսինքն Սայլ՝ որով կասուն զցորեան, է՛ որ միով, եւ է՛ որ կրկին անուօք.
Բանակեսցին որդիքն իսրայէլի այր ըստ իւրաքանչիւր կարգի։ Կարգ պաշտօնէից, կամ քահանայից, նախնեաց, քաղաքի, աստեղաց, քարանց, ականց, բանի, լեզուի, եւ այլն։ Կարգ եդ խաւարի։ Եւ թէ իցեն ի կարգի, գովեցայց ի կարգել անդ (զբանս)։ Խնդամ իբրեւ տեսանեմ զկարգն ձեր։ Ամենայն ինչ ձեր պարկեշտութեամբ եւ ըստ կարգի լինիցի։ Իւրաքանչիւր յիւրում կարգի։ Ամենայն կարգօք լի։ Եսթեր ոչ փոխեաց զիւր կարգն (այսինքն զընթացս կենաց. ἁγωγή vitae ratio )։ Հարին զնոսա սրով սուսերի ի քաղաքէ կարգաւ մինչեւ ցանասուն։ Գործ կախաղանաւ կարգ առ կարգ. յն. կարգ ի վերայ կարգի. եւ այլն։
կենդանի, յորմէ կթի կաթն. կաթնաբեր անասուն.
Ո՛չ եզինք՝ որովք վարէին, եւ ոչ բեռնաբարձ անասունք, եւ ոչ այծք կըթանք, եւ ոչ կտուրք հօտից. (Իսիւք.։)
Առեալ զմասունս հրոյ՝ ի կշիռ դիցէ. եւ վերացուցեալ զլուծ սորա՝ ձգելով զհուրն յաննման օդ բռնադատել. (Պղատ. տիմ.։)
Ա՛ռ քեզ քառասուն կցակս հացից։
στάχυς spica. պ. սուք. Գլուխ կամ կատար ցօղնոյ, յորում են բազմութիւնք հասունեւ ատոք ցորենոյ, գարւոյ, եւ այլն.
Անասունն՝ որ մարդոյն ի հարկի կայ. (Եզնիկ.։)
Աստուած հզօր։ Հզօր՝ որ զօրացուցանէ զիս զօրութեամբ։ Բան տեառն հզօր։ Հրեշտակն հզօր։ Այր կամ թագաւոր հզօր։ Ազգ հզօր։ Ոչ կարէ դատել ընդ հզօրին քան զնա։ Զտկարս աշխարհիս ընտրեաց աստուած, զի յամօթ արասցէ զհզօրս։ Մտանել ի տուն հզօրի։ Կապիցէ զհզօրն։ Աղեղունք կամ աւար կամ սեղան կամ ժողովք հզօրաց։ Մանուկ հզօր ուժով։ Զօրու մեծաւ եւ հզօրաւ։ Կորիւն առիւծու հզօր է քան զանասունս։ Հզօր իբրեւ զերկաթ։ Զջուր գետոյն զհզօր եւ զյորդ. (յն. հզօրի։) Զսուրն մեծ եւ զհզօր։ Հզօր ձեռամբ։ Զձեռանէ քումմէ հզօրէ։ Զբազուկս հզօրս։ Զհզօր գործ պատերազմաց նորա։ Քաղաք հզօր։ Իբրեւ զձայն հզօր որոտման։ Զգէրն եւ զհզօրն (ի հօտից)։ Հզօր (կամ բուռն) է իբրեւ զմահ սէր։ Ի դրունս հզօրս, եւ ի նիգս հաստատունս։ Ի պարիսպս ամուր՝ յաշտարակս հզօրաց. (յն. պարսպաւ մեծաւ եւ հզօրաւ, եւ ամուր աշտարակօք). եւ այլն։
Օտար եղէ ես յեղբարց իմոց, եւ հիւր որդւոյ մօր իմոյ։ Հիւրոյն անցաւորի։ Զերախտաւոր հիւրս։ Հիւր ընդունել. եւ այլն։ Եւ նմանութեամբ, ասի յովնան ի փոր կիտին՝ Հիւր անդնդոց. յն. անդնդասուն. (՟Գ. Մակ. ՟Զ. 7։)
Պետրոսեան դասուն փոթով հոյլ ի հոյլ ճեմին (իւղաբերք). (Նար. տաղ.։)
Ոչ տայ մեզ ձեռն գիրք, թէ պատառեցաւ լեառն ընդ չորս մասունս. (Լմբ. զքր.։)
Մասն (տալի) արանցդ՝ որ եկին ընդ իս, նոքա առցեն զբաժին իւրեանց։ Տաջի՛ք զհինգերորդ մասն փարաւոնի, եւ չորք մասունքն ձե՛ր եղիցին։ Մասն ետու զայն ի պտղոցն տեառն։ Նորա լիցի երին աջոյ ի մասն։ Էջ ի մասն ինչ յիսներորդաց բանակին։ Ի մասնէ աղի ծովուն յերեւելից կողմանէ։ Մարիամ մասն բարի ընտրեաց։ Չգուցէ մասն ինչ ի խաւարին։ Ձկան խորովելոյ մասն։ Արարին չորս մասունս՝ իւրաքանչիւր զինուորի մասն։ Ի մասինդ յայդմիկ։ Ըստ իւրաքանչիւր մասին։ Մասամբք տօնից։ Բազում մասամբք։ Մասն բաժնի διαίρεσις ։ Մասն առնել . μερίζω եւ այլն։
ՄԱՍՈՒՆՔ λείψανα reliquia. որպէս Նշխարք սրբոց եւ սրբազան իրաց։ (Նար. խչ.։ ՃՃ.։)
Եղիցի մուն ի մարդ եւ յանասուն։ Հարցէ զքեզ քոսով եւ մնով։ Բղխեաց երկիր նոցա մուն. (Ել. ՟Ը. 16=18։ Օր. ՟Ի՟Ը. 27։ Իմ. ՟Ժ՟Թ. 10։)
զանասուն պաճարս բազմացուցանեն, մեծահասակս, քաջամարմինս, եւ յոյրս (կամ յովրս) ցուցանեն համակեալս ի գիրութեան. (Խոր. ՟Գ. 59։)
Զննեցից զսիւնս՝ յորոյ վերայ տունս հաստատեալ կայ։ Բուռն եհար սամփսոն զերկուց սեանցն միջնոց։ Քառասուն խարիսխս արծաթիս արասցես քսանեցունց սեանց, երկու խարիսխք առ մի սիւն։ Զսիւնսն պատեսցես ոսկով։ Իմաստութիւն շինեաց իւր տուն, եւ կանգնեաց սիւնս եօթն։ Սիւնք երկնից։ Սիւնք նորա դողան։ Սիւն ամպոյ։ Սիւն հրոյ եւ ամպոյ.եւ այլն։
Ի սղարն կերան զսուրբ եւ զանսուրբ անասունս, հարկելի ի կատաղի բոցռյ որկորին. (Վրդն. պտմ.։)
Արմատ Սնանելոյ, եւ բառիցս Կաթնասուն, Ճգնասուն եւ այլն. իբր Սնեալ. Նոյն ընդ Սան. զաւաակ.
Ժանտ ախտս գործեն, սուր հիւանդութիւնս (կամ սրածութիւնս) մինչեւ հարկանիլ մարդ եւ անասուն առ հասարակ. (Շիր.։)
μαστός uber, mamma, mamilla. սանս. սթանա. (Արմատն է Շիթ, կաթն. թ. սիւտ. լծ. եւ ծուծ. ծիծ. որ եւ տիտ) Կաթնաբեր մասունք մարց ի դիեցուցանել զծնունդս. ծիծ.
Ի մասունս բաժանելով, եւ ի ստիքս կոտորելով քան զկիտուածս մանրութեանն հատոյ մանանխոյ։ շափիւղայ է ծիրանեգոյն, եւ ոսկի ստիքս խիտ ունի. (Տօնակ.։)
Որ զանձին իրացն զյոյս հատեալ է (ի կրթութենէ), հայեսցի ընդ անասունս ընտանեցեալս, այլ ոչինչ լիցի նմա վթար. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2.) ուր յն. πείθομαι constringor, in desperationem incido.
Եօթանասուն ամ մնալոց էին անդէն ըստ վճռին, որ է ժամանակ կենաց մարդոյ, ի դաւթայ ասացեալն. (Վրդն. դան.։)
Վճիռ եւ հատու բանիւ սրբոց առաքելոցն ընկեցեալ ի խոնարհ (սիմոն մոգն)՝ եղեւ յերիս մասունս. (Ճ. ՟Թ.։ եւ Տօնակ.։)
Զսանսն, եւ զտաշտսն։ Զտաշտսն, եւ զմսահանսն։ Իբրեւ զտաշտս առաջի սեղանոյն։ Տաշտ մի արծաթի յեօթանասուն սկեղէ։ Ապա թէ ի տաշտս եւ ի բաժակս արձակիցես զաչս քո։ Արբցեն զարիւն նոցա իբրեւ զգինի, եւ լցցեն զտաշտս իբրեւ զսեղանն.եւ այլն։
Գտցես ի տասունսն զմինն, եւ ի մինն զտասունսն։ Զպակասումն չորրորդ տասինն (խ թուոյ) լցուցիք։ Գառինք չորրորդ տասունք։ Քսանն եւ կցականն երկուց տասնից. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 32։ Շար.։ Թէոփիլ. ՟խ մկ։ Մագ. ՟Ձ՟Դ։)
ἅωρος, πρὸ ὤρας immaturus, ante tempus. Ոչ հասունացեալ. խակ. տարաժամ. անժամ. չհասած, չեղած, խակ. խամ.
ՏՈՅԺ մանաւանդ ՏՈՅԺՔ. որ եւ ասի ՏՈՒՐԺՔ. ζημία mulcta, poena, damnum. Տուգանք. վնասն պահանջեալ (իրաւամբք կամ յանիրաւի) ի հատուցանել. պատիժ վնասուն. փոխարէնն վնասակարուե՝ զրկանաց եւ յանցանաց. արկածք. նեղութիւնք, եւ ծախք փոխանակ անցից անցելոց.
Զչափ ժամանակացն անհամար րոպէիւք ժամուցն համարեցան. քանզի պէսպէս մասունս կոտորեցին զէրպէսն, այսինքն զթօթափել ական։ Րոպէ, այսինքն ական թօթափել։ Ժամս վայրկենաց եւ րոպէից. եւ այլն. (Վեցօր. -Զ։ եւ Շիր. ։)
Րոպէից բառից տարերք։ Րոպէից տարերց մասունք. (Շ. միշտ էիդ.։ Երզն. երկն.։)
Կովս քառասուն, ցուլս տասն։ Եթէ հարցէ ցուլ։ Ցուլ քարկոծ լիցի, եւ տէր ցլուն անպարտ լիցի։ Անդրանիկ ցլու գեղ նորա։ Ցուլք գէրք պաշարեցին զիս։ Զարիւն ցլուց եւ նոխազաց ոչ կամիմ։ Եւ զծովն իջոյց ի ցլուցն պղնձեաց երկոտասանեցունց. (եւ այն։)
Պտուղ փշատի ծառոյ՝ ի ձեւ ի գոյն յունապի, այլ մէջն է որպէս ալիւր անուշակ՝ երբ հասունիցէ, ապա թէ ոչ՝ տտիպ ամենայնիւ. Բժշկըն։ cf. ՅՈՒՆԱՊ։
Տիկնայք փափկասունք գանալից քըքօք թշնաանեալք եւ քարշեալք ի հրապարակս։ Վտանգ էր զքահանայս եւ զպաշտօնեայս աստուածային խորանին խոշտանգանօք եւ քքօք այպանութեան եւ գանիւք. (Ղեւոնդ.։)
Ընդհարցի մանուկն ընդ ծերոյն, եւ անարգն ընդ պատուականին։ Տեսիլ նորա անարգ՝ նուազեալ քան զամենայն որդւոց մարդկան։ Աստուածս համարեալ զորս եւ յանասունս թշնամեացն (կամ թշնամանացն) անարգք էին։ Չիք մարգարէ անարգ, եթէ ոչ յիւրում գաւառի եւ յիւրում տան։ Դուք փառաւորեալք, եւ մեք անարգք. եւ այլն։
Անմասն եւ անբաժ է սա ի բարւոյն բնութենէ։ Երկնայինն ի հողեղէն գոյացութենէն անբաժ է։ Անբաժ ի բարի յուսոյ։ Անապակ ահք՝ բարի յուսոյն անբաժք։ Ձայնի անբաժ է յօդաւորի անասունդ. (Փիլ.։)
Որոյ չիք բան, այս ինքն բանականութիւն, եւ խօսք. անասուն. հայվան, զայրի նադըգ. ἅλογος. irrationalis, carens ratione etverbo.
Անբան մասունքն հակառակին կործանիլ ի մեղսն, եւ բանականն ընդդէմ դարձեալ՝ ոչ տայ թոյլ. (Լմբ. սղ.։)
Եւ այլ եւս անդամք չարեաց զմիմեանց կապեալ կան. (Նեղոս) իմա՛ մասունք հանգէտ անդամոց։
ԱՆԴԱՄՔ. իբր բոլոր մարմինն անդամօք, կամ մասունք՝ զորս պատէ զգեստն. կեօվտէ.
ἁδιάστατος. dimensione carens, indivisibilis. Որ ոչն զատանի. անհատ ի մասունս. անբաժանելի (կէտ). պեօլիւնմեզ. թագսիմ օլունմազ. լա իւնֆէք.
ἅλογος. irrationalis, ratione et loquela carens. Ոյր չիք խօսք կամ բարբառ. անբան. անասուն. եւ անշունչ. ոչ խելք՝ ոչ լեզու ունեցօղ.
Իբրեւ զանխօս անասունս. (՟Բ. Պետ. ՟Բ. 12։ Յուդ. 10։)
Անկապ անասուն. (Խոսր.։)
Փշրեալ, եւ բաշխի ի մասունս անհատս։ Նուիրեալ, եւ ի մասունս անհատս բաշխեալ. (զի յիւրաքանչիւր մասին սուրբ հաղորդութեան է նոյն Քրիստոս ամբողջ) (Նար. ՟Խ՟Է. ՟Ծ՟Գ։)
Զամենայն բարւոյն վայելուչ մասունս անհետ առնել. (Պիտ.։)
ԱՇԽԱՐ որ եւ ԱՇԽԱՐԱՆՔ. (լծ. թ. հայգըրըշ) ὁδυρμός, ὁδύνη, θρῆνος. lametatio. Կոծ. ողբ. լալիւն. ճիչ. կական. սուգ. ցաւ. ողբ լեց, վայնասուն. ֆէրեատ, ֆիզան, սիւկվարի.
Թէ եւ ակամայ է այնպիսի ուրացութիւնն, այլ սակայն չապրէ ի տանջանաց։ Ի սովոյ ապրեցին։ Երեք մասունքն կորնչին, եւ մին միայն ապրէ. եւ որ ապրիցէն, եւ նմա այնչափ վնաս լինի. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 6. եւ 8։ ՟Բ. 21։)
Արդար ըստ արտաքնոցն այն է, որ ոչ անիրաւէ, եւ ոչ զրկէ զուրուք։ Ի գիրս սուբս այն կոչի արդար, որ զբոլոր մասունս առաքինութեան յինքն բերէ. (Շ. մտթ.։)
αἶμα sanguis, cruor Հիւթ կենդանական կարմրորակ՝ սփռեալ երակօք յամենայն մասունս մարմնոյ կենդանւոյն. արուն.
Փոխարկին կերակուրք յարիւն, եւ արիւն ի մարմին, եւ յայլ մասունս մարմնոյն. (Նիւս. բն.։)
Շարժմունք, եւ ժանտախտք, եւ շանդից արկածք. ( կայծակ զարնելը, նետուիլը. ) Յայն ժամու ջրհեղեղն ոչ դուզնաքեալ ինչ արկածք Ջրոյ էին, այլ՝ անբաւ եւ անհուն։ Յառաջնումն քառասուն աւուրսն անդադար հոսանք սաստկութեան. (Փիլ.։)
Մասունք մարմնոյ ի միջոյ եւ ի վայր իբրու կրկին բարձք կամ բարձօղ զծանրութիւն մարմնոյն. որ եւ Ազդերք. Երանք. եւ ստորին կողմանք նոցա մինչեւ ի ծունկս եւ յոլոգս կամ ի սրունս. ... որպէս յն. σκέλος, μηρός femur, femen
Մասունքն շարադրեալք՝ հաւասարք գոն բոլորին։ Գերազանցեալք զբոլորիւն։ Որպէս բոլոր ի մասունս. (Սահմ.։)
Ոչ մասունս առանց բոլորի բաղկանան, եւ ոչ բոլոր առանց մասանց։ Զի մի՛ մասամբ բոլորն, այլ մասն բոլորիւն զարդարեսցի։ Ոչ զգինին ըմպէ արդարն, այլ զգինւոյն զմասն, ո՛չ զբոլորն. (Փիլ.։)
Փառք նմա ի բոլորս եւ ի մասունս արարածոց. (Վրդն. ծն.։)
Իբրեւ զբտկան անասուն պարարին՝ թոյլ տալով Աստուծոյ. (Վրդն. սղ.։)
Զի՞նչ է յեօթն մասունս բաժանումն գիսական նորա. (Եղիշ. դտ.։)
ԳՆԴԱԿՔ. Կոշտ մասունք մարմնոյ մեծամեծ կետից եւ այլոց կենդանեաց.
Արածէր ի վայրի իբր անասուն ընդ գոմշոց (կամ գոմիշոց, կամ գոմիշաց)։ Տեսի ջոկս գոմշաց. (Վրք. հց. ՟Ի՟Ա։)
ὐποζύγιον, ὅνος, κτῆνος jumentum, subjugum, asinus Անասուն, որ կրէ ի վերայ իւր զհեծեալն կամ զբեռն. որպէս ձի. ջորի. եւ մանաւանդ Էշ.
Վիշապն՝ որ ինքն գրաստ է, այնու զի անասուն եւ անխօսուն է, զիա՞րդ որ ինքն գրաստ է, զայլ գրաստ վարիցէ. (Եզնիկ.։)
μαχαίριον, ἑνχειρίδιον culter, cultellus Գործի հատանելոյ ի մասունս մասունս, որպէս թէ՝ հատ հատ, դանէ դանէ. կտրոց. սուր փոքրիկ.
Փափկասուն եւ երանալից տնկագործիւր դրաստ. (Պիտ.։)
μηρίον, μηρία ilia, ilium, femur ὁσφύς lumbus Երեւելի մասն ի մարմնի կից ընդ համանուն մասունսդ Երի, Երիկամունք, Երաստան, եւ Առականք, հանդերձ զստիւ եւ ազդերբ. այսինքն սկսեալ ի կողից եւ ի միջաց եւ ի վայր մինչեւ զբարձս. վարի կողերը ու մէջքը, նստուկը, աճուկը, պուտը.
Ի հրէից հնգիցս՝ քառասուն՝ միով պակաս արբի. յն. առի. (՟Բ. Կոր. ՟Ժ՟Ա. 24։)
Թասուն ի չորից մին է ի դանգէն։
ԻՄԱՍՏ, Իմացումն, իմացողութիւն. ըմբռնումն մտօք. ծանօթութիւն. հասողութիւն կամ հասունութիւն մտաց.
Որ ոք զձի կնմ զայլ անասուն մեծ կամ զփոքր գտանէ՝ եւ ոչ ասէ, որպէս ըզգող ըմբռնի. վասն. զի ոչ երեւեցոյց եւ ետ յիւր իշխողն. (Մխ. դտ.։)
στῆθος , pectus Կուրծք. լայն դիրք մարմնոյ յառաջոյ ի մարդիկ եւ յանասունս.
Որ առ լանջօքն են մասունքն հոգւոյն, իբրու առաջնորդաց հետեւին. (Պղատ. տիմ.։)
στυππίον stupa. Խոշոր մասունք վշոյ գզելոյ, կամ կանեփի սանտրելոյ, որ լինի խցան եւ պատան պէսպէս իրաց. քթանի սանտրուք.
ԽՈՌՈՉ կամ ԽՈՌՈՋ. գրի եւ ԽՈՐՈՋ. Խորեալ եւ փապարեալ մասունք հողոյ, երկրի, լերանց, գբոյ. քոս. գօվուգ.
ԽՐԽՈՐ որ եւ Խրան. Նշխար. փխուր. փշուր. փշրանք. մասունք (սրբոց). խօրքարէ, խիւրտէ.
ԾՆԾՈՅ ԾՆԾՈՑ. (որպէս թէ ձունձ անպիտան, կամ ջնջոց, չնչին) Աւելորդ եկ արտաքին մասունք պտղոց. Կեղեւ, փեճեկ.
ԾՆԾՈՅ ԾՆԾՈՑ. (որպէս թէ ձունձ անպիտան, կամ ջնջոց, չնչին) Աւելորդ եկ արտաքին մասունք պտղոց. Կեղեւ, փեճեկ.
Կրօնաւոր՝ որ փախիցէ ի մարդկանէ, նման է հասուն խաղողոյ. Իսկ. որ ընդ մարդիկ խառնեալ իցէ, է նա իբրեւ զկոխածն վայթեալ ի յաղբիս. (Վրք. հց. ՟Գ։)
Մասունքն երկաքանչիւր ուրուք հատածոցն ունի առանձին կտրածս. (Փիլ. լին. ՟Գ. 5։)
տասն կրկին գան արբցէ։ Քառասուն կրկին գան արբցեն. (Կանոն. այսինքն քսան, եւ ութսուն։)
ՀԱՍՈՒ ՍԵՐՄԱՆԻՔ. Կարծի որպէս Հասուն. այլ ի յն. դնի՝ ցրիւ. ցիրուցան. σποράδυν sparsim. (Վրք. ածաբ.։)
ἰκανός sufficiens, idoneus. ռմկ. եւս՝ հերիք. որպէս եւ յն. արքի՛, ա՛րքէդէ, հերիք. հերիք է. Բաւական. շատ. եւ Հասուն. կարօղ. ատակ.
Մի՛ ձգտիր ընդ մեծատան։ Յաւուրս քառասուն ձգտէր. (Առակ. ՟Ի՟Գ. 4։ ՟Գ. Մակ. ՟Դ. 12։)
(յորմէ ռմկ. էրել մրկել ). χίδρον (որ է Հասկ. որպէս դնի եւ ի Հին բռ. ). arista, spica, far. Ինչ մի մրկեալ՝ խանձեալ՝ խորովեալ՝ յարեգակնէ կամ ի հրոյ. մանաւանդ հասկ նորահաս եւ հասուն, կամ հատ ցորենոյ. հատիկ. տե՛ս եւ ԵՂԻ։
Զանասունս ի մսրոց ի բաց հալածէին։ Կերակրոց եւ ըմպելեաց եւ մսրց (գիտակ են անբանք). (Փիլ. յովն. եւ Փիլ. լիւս.։)
Յազել զխոզս, եւ խառնակ զանասունս. (՟Ա. Մակ. ՟Ա. 50։)
Բնաւ զի՞նչ իսկ յազէր, զի անասունք չեւ եւս էին արարեալ։ Իբր ոչ եթէ յՈրմզդի կամ ի յազելն էր զօրութիւնն, այլ ի գաւազանսն. եւ ոչ գաւազանքն բաւական էին արժանի առնել յազելոյ զանարժանն։ Մոգքն նախ յազեն, եւ ապա սպանանեն զանասունսն, զի յանզգայ ելանիցեն շունչքն ի մարմնոյ անտի. եւ զայն ոչ գիտեն, թէ երկուս մահս սպանանեն, մի յազելովն, եւ միւս եւս փողոտելովն. Եզնիկ.։ (ըստ այսմ թուի յազել լծ. թ. եիւզմէք, ոլորել զպարանոցն, կամ մորթել այսինքն հանել զմորթն. կամ վնասել իւիք. եւ այլն։)
Յածեցոյց զնոսա յանապատին ամս քառասուն. (Թուոց. ՟Լ՟Բ. 13։)
Կարմիր արկանելեօք ծածկեն զանասունն, եւ յեղջիւրսն նարօտ՝ ըստ հնոյ. (մի՛ առնէք. Շ. թղթ.։)
Իւղն օծութեան շրջան առեալ ի մէջ գետոյն՝ շուրջ զմարդկամբն խաղայր։ Շրջան առեալտ կոտորէր մինչեւ ի նոյն տեղին։ Շրջան առին յանապատին զքառասուն ամ։ Շրջան առեալ ընդ շամշուդէ եւ ընդ վրաց դաշտ. (Ագաթ.։ Եղիշ. ՟Զ. եւ թաղմ։ Ասող. ՟Գ. 25։)
Արջառ եւ ոչխար եւ անասուն։ Արջառս եւ ոչխարս։ Եօթն որոջ ոչխարաց։ Ու՞ր է ոչխար յողջակէզ։ Ոչխարք իմ ձայնի իմում լսեն.եւ այլն։
Որք ջրասունք են, եւ որք ոստինք, դաշտականք եւ լեռնայինք (ի բոյսս). (Վրդն. ծն.։)
Զի եթէ զգազանս եւ զանասունս ապրեցուցեր ի տապանին, ո՞րչափ եւս խնայեսցես ի քո պատկերս ... ո՞րչափ եւս խնայեսցես ի մեզ՝ զոր անուանեցեր տաճար կամաց քոց. (Ագաթ.։)
Ունկին վեց դահեկանի (այսինքն դիդրաքմայի) կշռորդ է, եւ տասներկու լիտր մի։ Ունկին դարձեալ երկու սատեր է։ Մնասն ըստ իտալացւոց քառասունչորս ունկեաց կշռորդ է. (Շիր. չափ եւ կշռ.։)
σταφίς, ἁσταφίς uva passa, vel sicca, corinthiaca. եբր. ձիմիւք , կամ զիմմուք. Խաղող չորացուցեալ յարեւու կամ ի փռան. որպէս եւ ի բնէ կծկեալն յետ կատարեալ հասունութեան. յորում մասին երեւելի է մանրահատ խաղողն սեաւ, եւ սպիտակ խաղողն անուշահոտ.
Ի չքմեղս եղեւ իւրոյ վնասուն. (Շ. թղթ.։)
Դարձաւ թագաւորն կոստանդիանոս ի պաղատան։ Զսուրբ հայրապետն սեղբեստրոս ընդ իւր տանէր ի պաղատանն. (որպէս թէ ուղր. իցէ Պաղատան)։ Եփիմիանոս ի պալատն իւր ունէր շինեալ եկեղեցի։ Ի պալատին եկաց ամս քառասուն։ Ներքինի մի ի պալատէ անտի է. եւ այլն. (Վրք հց։)
Ի հրէից հնգիցս, քառասուն՝ միով պակաս, արբի. (՟Բ. Կոր. ՟Ժ՟Ա. 24։)
θρέμμα, κτῆνος alumnus, pecus, jumentum. Նախիր. անգեայ. արջառ. եզն, եւ կով. եւ լայնաբար՝ ամենայն անասուն. պախրէ, պախրիք. սըղըր, էօքիւզ, ինէկ, տավար, հայվան. եբր. պաքար.
Լերինքն զանասուն պաճարս բազմացուցանեն մեծահասակս. (Խոր. ՟Գ. 59։)
Զկոյտս ջոլրաց անասուն պաճարաց. (Երզն. մտթ.։)
Միաբանեցայ քառասունիցս (ուխտին), եւ ետու զիմ հոգւոյ պաշարն. (Յիշատ.։)
Առ միմեանս մակաղին (անասունք), եւ ընդ միմեանս պառակ պառակ արածին. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 15։)
Կտրէ քառասուն կաղնի ջալոտ։ Զքարասուն կաղնի ջալոտ մանրեմ ի վերայ քո։ (Ոսկիփոր.։)
Զքառասուն ամ ջանացայ ընդ ազգին ընդ այնմիկ. յն. տաղտկացայ։ (Եւ Ես. ՟Ծ՟Բ. 10.)
Լի եղեալ գոլորշովք ջղուտն՝ ինքն յինքենէ բնաւորապէս պրկի։ Բոլորակագոյնք են զկոկորդիւն մասունքն, եւ յոլով է ի սոսա ջղուտն։ Որ զխելսն շուրջ ունի ջլուտ միզնն։ Սրատեսակին անուանեցելոյ ջղուտ մարմնոյն. (Նիւս.։)
Մի գայլ զբազում ջոլիրս հօտից հալածեաց։ Ի ջոլիրս անասուն կենդանեացն. (Պտմ. աղեքս.։ Պիտ.։)
Ջրհոս, աւուրս ՟Ի՟Թ, ժամս ՟Է, մասունս ՟Ժ՟Բ. (Շիր.։)
Ամպոյ նման էր նա սատակ (աշտարակն), զերդ մընիրայ էր հանց շիտակ. անդ հողմաբեր քաղցրաճաշակ, եօթ անասուն երկու վտակ. (Շ. առակք.։)
Ուղէշք (եղջերաց եղջերուաց) այսր անդր բուսեալք զօրէն ոստոց ի ստեղունս։ Կաղնահասունս կոչեն զայնս՝ որ ի վերայ ստեղինն հասանեն. (Փիլ. լիւս. եւ Փիլ. լին. ՟Դ. 1։)
Ի մասունս բաժանելով, եւ ի ստիքս կոտորելով քան զկիտուածս մանրութեանն հատոյ մանանխոյ։ շափիւղայ է ծիրանեգոյն, եւ ոսկի ստիքս խիտ ունի. (Տօնակ.։)
Տնասուն կենդանեացն մարդիկ խնամօղք, իսկ վայրեացն՝ աստուած. (Վանակ. յոբ.։)
Վարել զսայլ, կամ զանասուն։ Վարել զմարդիկ ի գերութիւն, կամ բռնութեամբ, կամ ի խաղաղութիւն։ Վարիլ ի սպանդ, կամ ի ցանկութիւնս։ Հոգւով աստուծոյ վարին։ Վարեցաւ յիսուս յանապատ ի հոգւոյն՝ փորձիլ ի սատանայէ։ Վարէր հոգւովն յանապատ.եւ այլն։
Ո՞ր տիկինն իցէ, եւ կամ ո՞ր նաժիշտ։ Տիկնայք փափկասունք հայոց աշխարհին։ Հանդերձ գանձիւքն, եւ տիկնաւն փառանձեմաւ։ Եզեր տիկին հայոց մեծաց. (Եղիշ.։ Խոր.։ Շ. տաղ.։)
ՏՈՒՏՆ եւ ՏՏՈՒՆ, տըտնոյ. κέρκος, οὑρά cauda πτερόν, πτερύγιον ala, pinna, pinnula եւ κράσπεδον fimbria, angulus ἁρχή initium, terminus, summa, summitas. Վերջք, սպառուած, ծայր երկայնեալ ի յետին մասունս իրաց եւ կենդանեաց։ Որպէս Ագի. ձետ. վերջ. թեւ.
σπείρω, διασπείρω semino, sero, dissemino եւ spargo, dispergo πάσσω, -ττω , καταπάσσω, προσπάσσω conspergo, aspergo ῤαντίζω, ἑπιρραίνω, περιρραίνω , περιρραντίζω, προσραίνω circumspergo. Իբրու զցան՝ զբաժանելի մասունս իրաց ցայտմամբ իմն ծաւալել այսր եւ անդր։ Որպէս Սերմանել զունս. (որ եւ ռմկ. ցանել. էքմէք ).
(գրի եւ ՓԹՈՒՂ, ՓԹՈՒԹ. ) μαρίλη pulvis carbonum, favilla. Մանր մասունք փխրեալք՝ իբր փոշի, աւազ, մոխիր. աճիւն. մճիր. (որպէս եւ ռմկ. փթիր ՝ է քակոր եղանց չորացեալ)։ (Հին բռ.։ Գաղիան.։)
ՓՏՂԵԼ. Որպէս թէ պտղել. պտեղամբ՝ կակուղ ծայրիւ մատին ճմլել զպտուղ՝ առ իմանալ զհասունութիւն. զի թէ կորիզն մնայ մերկին անշաղախ ի հիւթոց մսոյն, հասուն է.
Չանկաւ օշնան ի ձեռս փափկասուն կանանց. (Եղիշ. ՟Ը։)
(Անասունն) զբոլոր օրն անյագ կերակրովք ամանայ (կամ ամանայ զինքն). (Փիլ. իմաստն.։)
Այսքան բազմաժամանակեայ քառասուն աւուրբք. (Պիտ.։)
Կրկին քառասուն՝ անլոյծ բերանով պահեաց. (Խոսրովիկ.։)
Երեւելի մասունք անձին. իրանք, լանջք. կէօվտէ.
ἁμερής. partium expers. Որ ոչն ունի մասունս բաղադրիչս. պարզ ամենեւին. անմասնիկ. անբաժանելի ի մասունս. (հոգին, եւ կէտն, եւ վայրկեանն, եւ այլն). պէօլիւն մեզ.
Մասունս մարմնեղէնս անմասինն դնէր. (Դիոն. ածայ.։)
Անմասն է՝ ըստ որում սեռ է։ Անմարմինք անմասունք են. (Անյաղթ պորփ.։)
Հոգւոյն աչօք երեւութացեալ իբր ընդ ապակեղ թաղանթ զիմանալի հուր աստուածութեանն՝ պահեաց եւ յեսու յերիս քառասունս, երկու ընդ մովսեսի, եւ մի յետ. (Տօնակ.։)
Կալ յաջագահ դասուն. (ՃՃ.։)
Ո՛չ առ աւիր եւ վայրապար հերակլիտոս ա՛զգ զնա կոչէ։ Ոչ առաւիր եւ վայրապար՝ ասեմ զբանն այսպէս պարունակեալ յինքեան ի քառասուն աւուրս եւ ի քառասուն գիշես. (Փիլ. լին. ՟Բ. 5. եւ 14։)
Ասուն. խօսական.
Յայլ տեսակ բարեգործեալ զասականն, եւ զանասուն. (Փիլ. լին.։)
Զասումն մսեղեաց. (Նար.) ընթերցի՛ր, զասուն։
Նմանութեամբ ասի, ԱՐԱԾԵԼ ԶՀՈՂՄՍ, կամ ԶՈՐԿՈՐՍՏՈՒԹԻՒՆ, կամ ԶԲՈԶՍ, իբրու Հետամուտ լինել. զհետ երթալ. զրահետ վարիլ. որպէս անասունք թափառին ի ճարակս։ (Առակ. ՟Ի 12։ ՟Ի՟Ը 7։ ՟Ի՟Թ 3։)
Եղեւ նորա անասուն, եւ արմտիք բազում. (Ծն. ՟Ի՟Զ. 14.) յն. երկրագործութիւն, կամ արաք։
Բայց ե՛ւս անբանական բարոյից է ասուն կենդանեաց ի յարօտս մահու ճարակել։ Ըստ բազմապատիր նենգութեան բարոյից դաւօղ աղուեսուց։ Ի գազանական բարոյից նոխազք նուիրելիք. (Նար. կ.։ Նար. ՟Կ՟Թ. եւ Նար. մծբ.։)
Իբրեւ զանխօս անասունս ըստ բնածին բարուցն յեղծումն եւ յապականութիւն. յն. բնութեամբ ծնելոց յեղծումն. (՟Բ. Պետ. ՟Բ. 12։)
Երեսուն քոռ նաշհւոյ, եւ քառասուն քոռ ալել գերմակոյ. յն. սանդահարելոյ. (՟Գ. Թագ. ՟Դ. 22։)
Երկակի շրթանցս, կամ բազկաց կամ ունկան։ Ի յերիկամանց մասունս երկակի։ Երկակի հնգիցն։ Եօթանասնեկի երկակի լեզուաց. (Նար. (որք լինին եւ մ. իբր երկիցս)։)
Երկբա՛ն է յեօթանասնիցն թարգմանութենէ ամօք հինգ հարիւր ութսուն եւ վեցիւք։ Երկբան են առ հրէից եբրայականն՝ ամօք վեց հարիւր յիսունիւք։ Երկբանի՛ ի հրէական եբրայեցւոցն ամօք երեք հարիւր քառասուն եւ իննուք. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Անասուն բազում էր ... որդւոցն Գադայ՝ զեղեալ յոյժ. (Թուոց. ՟Լ՟Բ. 1։)
ԸՆՏԱՆԻ. ἤμερος, ἠμερώτατος cicur, mansuetus, domesticus իբր Ձեռասուն, ձեռնընդել, ընտել, տնական, ո՛չ վայրենի (կենդանի, տունկք, եւ այլն)
ԹԱՍՈՒՆ ԳԻՆԻ, որ եւ կոչի ԱՐՔՈՒՆԻ ԳԻՆԻ, է ազնիւ գինի Թասոս կամ Թաշոս կղզւոյ. որ եւ յն. թա՛սիօն, այսինքն թասեան կամ թասոսեան կոչի.
Դու զթասուն գինին ըմպես, նմա եւ ոչ բաժակ մի ցուրտ ջրոյ տաս ի ծարաւ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 23։)
ԹԱՍՈՒՆ ա. Որ թասէ շնչով որպէս շնչարգել, կամ խռընչէ իբրեւ զխոզ շատակերութեամբ.
Որովայնապարպատ, թասուն, յորոնչուն, անյադ. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Մի՛ լինիք լծակիցք անհաւատից. յն. որպէս լծել ի մի զաննման անասունս, զարջառ եւ զձի, եւ այլն։
Թանձրացեալ շոգոլւովն լսելիքն զօրէն դրաց իմն լսական մասանցն ի վերայ եդելոյ։ Եթէ յայնոսիկ՝ որ ըստ լսելեացն են մասունք՝ հոսեսցի. (ի լսականն խառնեսցի. Նիւս. կազմ.։)
ԽԱՅԾԵՄ ԽԱՅԾԻՄ. περκάζω varior, maturesco, nigresco. Անկանիլ խայծից կամ խայտից ի խաղողս. սկսանիլ կարմրիլ եւ սեւանալ խաղաղոյ. հասուանալ. խայծ ինկնալ, հասուննալ.
ԽԱՅԾԵՄ ԽԱՅԾԻՄ. περκάζω varior, maturesco, nigresco. Անկանիլ խայծից կամ խայտից ի խաղողս. սկսանիլ կարմրիլ եւ սեւանալ խաղաղոյ. հասուանալ. խայծ ինկնալ, հասուննալ.
Խառնակ անասուն, կամ կերակուր։ Խառնակ ձեռօք, այսինքն անլուայ ուտէինզհաց։ Խառնակ ինչ եւ անսութեամբ։ Զարիւն նորոյ ուխտին խառնակ համարեցաւ. (՟Ա. Մակ. ՟Ա. 50. 65։ Մրկ. ՟Ե. 2։ Գծ. ՟Ժ. 14. 28։ ՟Ժ՟Ա. 8։ Եբր. ՟ժ. 29։ Եկն եւ խառնակն եգիպտոսի, որ էին ընդ նոսա թլփատեալք. Եփր. յես.։)
ԽՄՈՐԵՄ ԽՄՈՐԻՄ. ζυμόω, -όομαι fermento, -or. Հասունացուցանել խմորոյ զհայսն, եւ հասունանալ զանգուածոյ. զանգանել. իլ. նմանութեամբ՝ Փոխարկել յինքն, եւ միանալ, կամ յարիլ յայլոյ բանս.
Զո՞ր խօսնակս փորձեսցես. զիա՞րդ հասունեցուսցես զանխաբելի դատաւորն. (Բրս. ընչեղ.։)
ԾԱԾՈՒԿՔ. Մասունք մարմնոյ ծածկեալք կամ ծածկելիք. միջավայր ծնգաց. եւ Առականք.
Երկուք են ի մեզ ծնականք, յոգւոջ եւ ի մարմնի։ Իմացուածք ոգւոյ ծնական։ Մասն ընդ. ունել ի ծնականին մասունս. (Փիլ. լին.։)
Կասոյր ի կալն ցորեան։ Կա՛ս զնոսա, եւ մանրեսցե՛ս զժողովուրդս բազումս։ Որ կասուն, յուսով վայելել։ Կասեսցես զլերինս։ Կասեսցեն զամուր ամուր քաղաքս ձեր։ Իբրեւ զօրան վականակ կասցի. (՟Ա. Մնաց. ՟Ի՟Ա. 20։ Միք. ՟Դ. 13։ ՟Ա. Կոր. ՟Թ. 10։ Ես. ՟Խ՟Ա. 15։ Երեմ. ՟Է. 17։ ՟Ծ՟Ա. 33։)
Իբրեւ անասուն ի թակարթ կարթի՛. (Լմբ. ժղ.։)
(յորմէ Հասկանալ) Հասու. տեղեակ. հասուն մտօք. բանիբուն.
Որդիք եւ եղբարք հասունք. (՟Ա. Մնաց. ՟Ի՟Զ. 9։)
Հասուն հասակօք։ Ի հասուն հասակ. (Փիլ. նխ. ՟բ.։ Եզնիկ.։)
Հասուն արանց. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 9։)
Զհասունն սեղանակից առնէի, եւ անկատարիցն ստնտուս կոչէի, եւ սնուցանէի. (Վանակ. յոբ.։)
Զի հասարակաց կազմեցեալ բուսոց ... ի ստեղծօղդ վերաբերեալ առ նոյն նիւթս կենաց հասուն ներգործէ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
ՀԱՍՈՒՆ. ὤριμος tempestivus. Հասեալ, հասունացեալ, եփուն. ատոք. հասած, եղած.
Բազումք յետոյ ապաշխարեցին ... որոմն էին, եւ ապա եղեն ցորեան հասուն. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 4։)
Յորժամ ծառն զպտուղն ատոք եւ հասուն ի ծայրսն ունիցի. (Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Ը։)
Որպէս զողկոյզ հասուն ի հնձանս, եւ իբրեւ զցորեան մաքուր յըշտեմարանս. (Հ. ապր. ՟Ժ՟Զ.։)
Նման է հասուն խաղողոյ. (Վրք. հց. ձ։)
Խակ մանկտոյն զհասունս ետ բարբառել. (Մեկն. ղեւտ.։ որ հայի ի ՟Ա նշ։)
Ծաղր առնէ զերիվարաւ նորա, եւ զհեծելով նորա։ Երիվար մի մեծաշուք հեծելով հանդերձ։ Հանդերձ երիւք ոմամբք հեծելովք։ Կառք փարաւոնի, եւ հեծեալք նորա։ Զընտիրս հեծելոց, եւ զսպառազէնս։ Երկուս հեծեալս ձիոյ։ Քառասուն հազար հեծելոց։ Ի քաղաքս հեծելոցն.եւ այլն։
θερισμός, ἁμητός messis եւ θέρος aestas. (արմատ բայիս Հնձել) Հասուն արմտիք քաղելիք, եւ քաղումն նոցին. հնձումն ցորենոյ, եւ ժամանակ նորին, այսինքն Ամառն. (յն. թէրիսմօ՛ս եւ թէ՛րօս. լծ. ընդ հյ. ջեր) հունծ.
Երկու մասունք ճրագուին, եւ այլն. (Կանոն.։)
Քառասուն մանկունք սեբաստիոյ։ Զինուորեալ մանկունք թագաւորաց, կամ եկեղեցւոյ. եւ այլն։
λεπτύνω extenuo, comminuo συγκλάω confringo συντρίβω contero. Մանր առնել. ի մանր մասունս վերածել, խորտակել, փշրել. մալել. մանտրցընել, ջարդուբուրդ ընել.
Առ հասարակ ծակոտեցաւ մանրիկ մարմինք (այսինքն մասունք մարմնոյ) նորա. (Ագաթ.։)
Մնալ քառասուն, եւ պսակիլ հաւասար միաթիւ։ Սոյնգունակ եւ ութեւտասունքն, երեք վեցեակս՝ միաթիւս. (Սիսիան.։)
Անասունք՝ մտաւոր շունչ ոչ ունին. (Կիւրղ. ծն.։)
Որք ի գազանս եւ յանասունս յանդգնին, նման են այնոցիկ՝ որ ընդ դեւս յախտին. (Կանոն.։)
πεντήκοντα quinquaginta. Կէսն հարիւրի. հնգիցս տասն. (որպէս թէ հինգտասուն) իսուն, իտսուն.
Պարփակեալ պահել անընդոստ խաղաղութեամբ ի յոլորտս։ Ի խորշ եւ յոլորտս եւ յընդհանուր մասունս երկրի. (Պիտ.։)
Յայս խորհուրդ եւ մովսէս մոքրի պահովք ութիցս հինգ։ Մեռուցանելով ի նոսա ութիցս ըստ յարութեան խորհրդոյն զհինգ զգայութիւնս հինգ քառասուն. (Արշ.։)
Ունկին վեց դահեկանի (այսինքն դիդրաքմայի) կշռորդ է, եւ տասներկու լիտր մի։ Ունկին դարձեալ երկու սատեր է։ Մնասն ըստ իտալացւոց քառասունչորս ունկեաց կշռորդ է. (Շիր. չափ եւ կշռ.։)
Մինչդեռ զվեցհարիւր եւ զքառասուն ամաւ ուրեմն էին, բէղիմոս թագաւորեաց։ Ի գամիրս կոյս, ուրեմն վրիպեաց չոգաւ. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Դարձաւ թագաւորն կոստանդիանոս ի պաղատան։ Զսուրբ հայրապետն սեղբեստրոս ընդ իւր տանէր ի պաղատանն. (որպէս թէ ուղր. իցէ Պաղատան)։ Եփիմիանոս ի պալատն իւր ունէր շինեալ եկեղեցի։ Ի պալատին եկաց ամս քառասուն։ Ներքինի մի ի պալատէ անտի է. եւ այլն. (Վրք հց։)
Զի թէ պահէի զպահրէզ պահքն, իբր զանասուն պահէի, եւ որպէս զայլազգի ճաշակէի. (Զքր. ծործոր.։ 2)
Յղեցեալ յագարակ աշխարհիս՝ պաշտել զանասունս. (Լմբ. իմ.։)
Տիկնայք փափկասունք հայոց աշխարհին, որ գրգեալք եւ գգուեալք էին յիւրաքանչիւր պաստառունս (կամ բաստեռունս) եւ ի գահաւորակս. (Եղիշ. ՟Ը։)
Ասա՜ մեզ դու զպատճառ վնասուն, եթէ օրէնք մեր իցեն պատճառք անվաստակ լինելոյ առաջի քո. (Եղիշ. ՟Բ։)
Ապստամբ հրեշտակքն, որք զթիւ երկնաւորաց դասուն սխալեցին. (Լմբ. յայտն.։)
Կերօղ զսուրբ անասունս եւ զիրս եւեթ. սրբապահ. չորակեր.
Սրսկէ զջուրս սրսկման։ Ջուրն սրսկման ոչ սրսկեցաւ ի վերայ նորա կամ զնովաւ։ Յոյր ձորձոց վերայ սրսկեսցի ի նմանէ արիւն։ Զկտակարանօքն իսկ եւ զամենայն ժողովրդեամբն սրսկեաց. եւ զխորանաւն եւ զամենայն կահիւ սպասուն նոյնպէս սրսկեաց զարիւնն. եւ այլն։
- ՏՈՒԳԱՆ կամ ՏՈՒԳԱՆՔ. ζημία mulcta, paena, damnum καταλλαγή permutatio. իբր Տուժանք. Նոյն ընդ Տոյժ. տոյժք։ Փոխարէնն վնասուն, պատիժ.
ἁδάμαστος, ἁζυγής, δυσήνιος indomitus μόσχος vitulus, juvencus եւ այլն. Մատաղահասակն յանասունս՝ չեւ մղեալ ի գործ. անփորձ. անվար. անլուծ. դժուարասանձ. անհամետ. չեւ եւս ճնշեալ. պզտիկ, ճիվան, կէնճ.
Փայլեցին առաքինութեամբ։ Մասունք առաքինութեանցն, որով փայլեցին մարդիկ։ Փայլեաց ի գիրս աւանդականաց. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 15։ Լմբ. սղ.։ Նար. ՟Լ՟Դ։)
Կամ Գիրգ. քնքուշ. վայելչագեղ. փափկասուն. մեղկ. փափուկ մեծցած, նազիք.
ψιχίον, ψίξ mica. որ եւ ՓԽՐԱՆՔ. (ի Փուշը կամ փշուր. փուխր, փխուր. ) Փշրեալ մասունք մնացեալք որպէս փոշի. նշխարք. մնացորդք. մնացուածք. փշուր, փշրտուք, փսորտանք, թափթըփուք
Բառ յն. փսին (յոքն. հյց. փսինա՛ս ). ψήν vermiculus, vel culex եւ այլն. Ճճի կամ մժեղ ծնեալ ի գնտակս թզենւոյ. եւ Փոշի արու թզենւոյ կամ արմաւենւոյ, զոր ցանեն յէդն տնկոյն առ պտղաբերութիւն կամ ի հասունութիւն.
μαλακός mollis, effeminatus, remissus ῤᾴθυμος desidiosus βάνασσος illiberalis, inepte magnificus, negligens. Փափուկ. գիրգ. մեղմ. մեղկ. փափկասուն. բարեկեցիկ. Թուլամորթ. պղերգ. նազիք.
Զորդիսն օշատեն։ Այս ոք օշատեաց զայն ոմն։ Վայելուչ զանձեռնընդել չար գազանիդ օշատել մասուն. մարմնոյ. (Առ որս. ՟Ա։ Նոննոս.։ Պիտ.։)
Կերայց. եւ օրհնեսցէ զքեզանձն իմ։ Օրհնեցից զքեզ առաջի տեառն։ Օրհնեաց զնա, եւ ասէ, ահա հոտ որդւոյ իմոյ իբրեւ զհոտ անդոյ, զոր օրհնեաց տէր. եւ այլն։ Եւ ոչ քառասուն լեզու բաւական էր. զայնչափ արանց առաքինութիւն օրհնել. (Բրս. ՟խ. մկ.։)
cf. ԱԽՈՆԴԱՆՔ, cf. ԱԽՈՆԴԵԱՆՔ, cf. ԱԽՈՆԴԻՔ. θώραχ , στόμαχος. thorax, stomachus, orificium ventriculi superius Ներքին մասունք կենդանւոյ. ներքսակողմն լանջաց. փորոտիք վերին, կամ բերան փորոտեաց. խախացոց. ստամոքս. կուրծքին կամ փորին միջի գործարանքը. կէօնիւս իչի, պաղր, միտէ.
Քառասուն եւ հինգն ծննդական թիւ է՝ բաղկացեալ յաղիւսակէ երեքկնացն. եւ է աղիւսակն, ՟Զ. ՟Թ. ՟Ժ՟Բ. ՟Ժ՟Ը. շարադրութիւնն ՟Խ՟Ե։ Զամենայն երկին ընդ ոտիւք գոլ էին. քանզի եւ գոյնն՝ շափիղայի առաւել նմանեալ էր. եւ աղիւս՝ միահամուռ աստեղաց է աղիւսակ, դասիւ թուոց՝ բանից եւ համեմատութեանց յարմարեալ. (Փիլ. լին. ՟Դ. 27։ Փիլ. ել. ՟Բ. 37։)
Անասուն փոքրիկ կամ տառապեալ՝ ստացուած աղքատի ուրուք. հայվանճըգ.
Զգազանս, եւ զանասունս։ Ամենայն անասնոց, եւ ամենայն թռչնոց երկնից, եւ ամենայն գազանաց վայրի։ Մեծատուն յոյժ՝ անասնով եւ արծաթով։ Արդարն ողորմի անասնոյ իւրում։ Որոց անասնոց մատչէր արիւնն։ Իբրեւ զանխօս անասունս. եւ այլն։
Եղեւ նորա անասուն ոչխարի եւ արջառոյ։ Մարդ եւ անասուն, խաշն եւ արջառ եւ այլն։
Ո՞ ի վեր իցէ, մա՞րդն՝ որ անասնոյն տիրէ, թէ անասունն՝ որ մարդոյն ի հարկի կայ. (Եզնիկ.։)
Ի բանականութեանն ընդ անասունս դասակարգեալ. (Նար. ԻԳ։)
Իբրեւ զանբան անասունս ի գերութիւն վարէին։ Իբրեւ անբան անասուն՝ ժանեօք մանրեալ ուտէին. (Յհ. կթ.։)
ԱՆԱՍՈՒՆ. Անբան. որ չէ ասուն. ոյր չիք բան, այս ինքն բանականութիւն, ասք եւ խօսք. ἅλογος, irrationalis, brutus, զայրի նադըգ.
Զխօսունն եւ զանասունն, զծերն եւ զտղայն. (Ագաթ.։)
Ի տեսիլ նմանութեան անասուն խոտակեր կենդանեաց։ Իշխան անասուն կենդանեաց։ Անասուն կենդանիքն. (Ագաթ.։ Սահմ.։ Պիտ. եւ այլն։)
ԱՆԱՍՈՒՆ. իբր անասնական. անբանական. անխօս, անբարբառ.
Ի բանաւորականէն եւ յանասուն մասնէն ի մի գոյացեալք։ Որպէս խոտդ անասնոյ կերակուր է, այսպէս զգալին՝ անասուն մասին հոգւոյն վիճակ հասեալ է։ Կին՝ զոր ոչ յաղագս անասուն ցանկութեան ածես, այլ զօրէն բնութեան լնլով հարկաւոր. (Փիլ.։)
Գոյ եւ ի մեզ անասուն մասն՝ բոլոր հողեղէն բնութեան մարմնոյս. (Եղիշ. դտ.։)
Անասուն մատամբք ձեռաց ի ձեռն հնչման գործւոյն՝ բանին կցորդեսցէ յԱստուած օրհնութիւնսն. (Վրդն. սղ.։)
Քան զանասունս անարգել են յախտս։ Ո՜վ չարեացն եւ անարգել ախտին. (Յճխ. ՟Ը։)
Կարի վատթարութիւն է՝ քան զանբան անասունսն եւ զթռչունսն՝ անգորովս եւ երախտակորոյսս գտանել առ ծնողսն. (Վրդն. ծն.։)
Չանկաւ օշնան ի ձեռս փափկասուն կանանց։ Ոչ անկաւ բաժակակալք յուրախութիւն. (Եղիշ. ՟Ը։)
Անհեդեդս շարժին բոլոր գործականքն մասունքն. (Պիտ.։)
ԱՌԱՔԵԱԼՔ կոչին սեպհականեալ անուամբ երկոտասան աշակերտք քրիստոսի, եւ լայնաբար եօթանասունքն, եւ աշակերտեալքն նոցա, կամ առ նոքօք երեւելի քարոզք բանին. որպէս եւ Լուսաւորիչն մեր, եւ նմանօղք նորա.
դնի ի Բժշկարանս նաեւ որպէս յն. լօտօ՛ս որ է Լոտաս. եւս եւ առ Գաղիանոսի որպէս յն. կտէնա, գուցէ իբրու արօտ անասնոց, զի Գդի՛նօս է անասուն։
Զամենայն վնասուն պատճաառս արկանէր զկապելովքն։ Զամենայն վնասս իրացն զհարբն իւրով արկանէր. (Եղիշ. ՟Բ. ՟Ը։)
ԱՐՔՈՒՆԻ ԳԻՆԻ. իբր Ազնիւ գինի. որ եւ ասի ԹԱՍՈՒՆ. θάσιον այսինքն թասոս կղզւոյ.
λογικός rationalis, ratione et oratione praeditus Ունանկ ներքին եւ արտաքին բանի, այսինքն բանականութեան եւ խօսողութեան. բանաւոր. տրտմաբան. մտաւոր. իմացական. ասուն. խօսուն.
Անասուն կապեալ յորժամ տեսանէ զտէրն իւր՝ ընդդէմ նորա բառաչէ. (Անան. զղջ.։)
κλάω frango Կոտորել կամ կտրել. մասնատել զամբողջ ինչ ի մասունս, եւ բրդել. մաս մաս՝ կտորբրդուճ ընել, կտրել.
Ի մասունք էին ի բնաբուն բարս. (անդ։)
Զօրէն բարւոյ բժշկի շօշափելով եւ զննելով զիսկագոյն եւ զբնագոյն մասունսն. (Փիլ. լին.։)
Եւ այս ի յամս էր ոչ սակաւ, այլ քառասուն՝ եւ գերակայ. (Շ. եդես.) այսինքն աւելի, զանցեալ։
Հեշտասուն գրգարան։ Եդեմական գրգարանին հեշտալից կիրք. (Պիտ.։)
Տէրունեան դասուն դասապետ (քահանայապետն). (Փիլ. քհ.։)
ԴԻԱՍՆՈՒՆԴ ԴԻԱՍՈՒՆ ԼԻՆԵԼ. Սնանիլ դիելով զկաթն. կաթնասուն լինել.
Իննամսեայ յորովայնի բնակէ, եւ դիասուն լինի. (Նանայ.։)
Ելանէր դիզանայր բոցն ի վերոյ քան զհնոցն ի քառասուն եւ յինն կանդուն. (Դան. ՟Գ. 47։)
Յերկպատիկսն եւ յերեքկինսն։ Միւս եւս՝ որ յերեքկնաց է։ Երեքկինք, եւ յերեքկնէ. (՟Ա. ՟Գ. ՟Թ. ՟Ի՟Է. որ են քառասուն. Փիլ. ստէպ։)
ԵՐԿՃԵՂ կամ ԵՐԿՃԻՂ, կամ ԵՐԿՃԻՒՂ ԵՐԿՃՂԻ. δίκροος, δίκρους biceps, bifidus, bifariam, bifarius Որոյ են ճիւղք կամ մասունք երկու. երկու ճղով.
Եօթնեան բանին մասունք. (Փիլ. լին. ՟Դ. 110։)
Թուեսցես ... եօթն ամ՝ եօթնեկին ... քառասուն եւ ինն ամ. (Ղեւտ. ՟Ի՟Ե. 8։ զի եօթնիցս եօթն է քառասունիննը։)
ԶԳԱՅՈՒՆՔ. գ. αἵσθησις sensus Զգայութիւնք. մասունք մարմնոյ քաջ զգացօղք.
Զոհարանք ոսկեղէնք երեսուն, եւ զոհարանք սպասուն արծաթեղէնք հազար քսան եւ ինն. (՟Բ. Եզր. ՟Ա. 9։)
Ի խոնաւագոյն մասունս մարմնոյն եւ ի կակղագոյնսն ընկանելով. (Պղատ. տիմ.։)
Եօթանասուն թագաւորք թաթահատք ի ձեռաց եւ յոտից իւրեանց քաղէին հաց ի ներքոյ սեղանոյ նորա. (Եփր. եւ Եղիշ. դտ.։)
Ցրուեալ մասունք լուսագեղ առաքինութեանն թերականք ... հաւաքեալ՝ կատարին ըստ Աստուծոյ. (Տօնակ.։)
Ի ժամադիտէն բաշխեն ի մասունս եւ ի կրկնամասունս։ Կենդանատեսակ առիւծիլ ... եւ ինքն արդեօք ժամադէտ. (Շիր.։)
Այս ամենայն մասունք են ժամանակի։ Ժամանակն յետ երկնի եղեւ. (Պղատ. տիմ.։)
Չափեալքն ժամանակաւ՝ հոմանունաբար ժամանակք կոչին, որպէս շարժութիւնք աստեղաց, եւ արեգական. եւ վարքս մեր։ Ոչ շարժութիւն ի մասունս տուընջեան եւ գիշերոյ մեկուսութեանցն է ժամանակ, այլ՝ համանուն ժամանակի. (Մաքս. ի դիոն.։)
ինչ՝ զոր եւ ո՛չ անասունք ժանտկէնք ուտէին, քաղէին եւ ուտէին. (Եւս. պտմ. Գ. 6.։)
Ժողովեաց զամենայն արս տեղւոյն։ Ժողովեա՛ ինձ եօթանասուն այր ի ծերոցն իսրայէլի։ Զամենայն զտուն հօր քո ժողովեսցես առ քեզ ի տունս յայս։ Ժողովեաց զամենայն ժողովուրդ իւր, եւ բանակեցաւ։ Ժողովէր զցրուեալս։ զորդիսն աստուծոյ զցրուեալսն ժողովեսցէ ի մի։ Բազում եւս զօրս ի շամրաացւոց ժողովեր.եւ այլն։
Եբեկ՝ ի չորս մասունս արարեալ. որ եւ զարիւնն ի հաշտարանն խաչաձեւդ տրամադրէր. եւ զի այնպէս բեկանէր տէրն. (Տօնակ.։)
Այսոքիկ անասունք են, զորս ուտիցէք. արջառ ... զգոմէշ, զխարբուղ. (Օր. ՟Ժ՟Դ. 5։) cf. ԱՅԾՔԱՂ։
ζυμωτός fermentatus ζύμη fermentum. Խմորեալ. հասունացեալխմորով, հայս կամ հաց. որ կոչի եւ Խմոր. խմոր ունեցօղ, մայան հասած.
Որ յոգւոջ են եռատեսակ մասունք. խոհականն եւ զանկականն, եւ ցասմնականն. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Խորհրդարան մտաց. միտք. գուցէ նաեւ իբրեւ խոհակերոց եփուն եւ հասուն խորհրդոյ.
Անասուն խոտակեր գազանաց. (Ագաթ.։)
Թէոդոտոս եւ սիմաքոս հեբրայական բանին ծառայեցին. Իսկ եօթանասունքն մտաց աստուածային գրոց ծառայեցին, եւ ոչ բանի. (Իսիւք.։)
Յեռոթէոսի արդարեւ զաստուածայինսն ծերաբար պատմեալ. այսինքն հասուն մտօք. (Դիոն. ածայ.։)
Որ սիրէ առ տնին նստել ի ծունկս, կամ կապիլ ի տուն պարկեշտութեամբ. ընդասուն. տնասէր.
Ի փայլատականց կայծականց մեռանին անասունք եւ մարդիկ, եւ ոչ խանձատին. (Լմբ. իմ.։)
Քառասուն միայն (աւուրս) կանոնեցին. (Ճ. ՟Բ.։)
Ամենայն կենդանի։ Չորք կենդանիք։ Կենդանին առաջին նման առիւծու. եւ այլն։ Հասարակօրէն ուր բանն է զանբան կենդանեաց, ի մեզ դնի Անասուն կամ Գազան. որպէս թ. ճանավար. որ եւ pecus, ovis.
Որով ցուցեալ լինին ժամք, եւ կիսաժամք, եւ մասունք նոցա. (Սարկ. տոմար.։)
ԿՈՏՈՐԵԼ. Յայլեւայլ մասունս բաժանել. կտոր կտոր ընել, բաժանել.
Ի մասունս բաժանիցի, եւ ի բազում շունչս կոտորիցի. (Եզնիկ.։)
Այսպէս մասունս կոտորեցին զրոպէսն. (Շիր.։)
Մարդ՝ բանական հոգւով, հրեշտակաց համագոյ է, եւ անբան շնչովն՝ անասուն կենդանեաց. (Պիտառ.։)
Լերինքն զանասուն պաճարացուցանեն համակեալս ի գիրութեան. (Խոր. ՟Գ. 59։)
Բառ անյայտ. իբր Ստորոտք, կամ վայրաբեր մասունք, եւ այլն.
ՀԱՍԱՆԵԼ. ՀԱՍԵԱԼ. ἁκμάζω maturesco πέπειρος, ὤριμος maturus, tempestivus. Ի հաս գալ, այսինքն հասունանալ պտղոց եւ արմտեաց.
τέμνω, ἁποτέμνω, ἑκκόπτω , ἁποκόπτω եւ այլն. abscindo, rescindo, seco, scindo, aufero եւ այլն. Հատ կամ կոտոր կամ կէս կամ պակաս առնել. կտրել. կտրատել. կրճատել. կարճել. բաժանել ի բոլորէ, կամ ի մասունս, կամ ի մէջ. ի բաց բառնալ.
Գրգեալ փափկասուն հեշտանաց ի բնակութենէ օր ըստ օրէ. (Պիտ.։)
Զանուն, զբայ, եւ զհետագայս նոցա զմասունսն. (Մագ. քեր.։)
ՁԵՌԱԿԱՆ. ὐποχειριός qui sub manibus est, tractabilis եւ alumnus ἵδιος proprius. Որ է ընդ ձեռամբ. որպէս ձեռասուն ոք, եւ որպէս սեպհական, իւրական. ձեռաց տակը եղածը, ունեցածը.
Անասունն ճապկտի, եւ շնչատէ։ Ճապկտի, եւ հառաչէ. (Վստկ.։)
Առ միմեանս մակաղին (անասունք)։ Առ միմեամբ մակաղել, եւ շուրջ զմիմեամբք բնակել. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 15. եւ 13։)
Երեք մասունքն ի մարմենին (կամ ի մարմնենին) ի նա լինին հայեցեալ, ըստ երից ամանակաց բաժանեալ. (Արիստ. աշխ.։)
Ոչ զի մեղականք են (անասունք), այլ զի անօթք եղեն մեղականաց. (Կանոն.։)
Զոր ինչ ընդ յազումն պղծութեան իւրեանց չիցէ անցուցեալ, զհաց, զգինի, զկենդանի անասուն, համարձակ լիցի. (Կանոն.։)
ՅԱՐԱԿԱՅ՝ Ըստ հին աստեղաբաշխից ասին մասունք եթերաց ի պարունակս լուսաւորաց.
Բան՝ որ կրկին էր յօրինակին, եւ եօթանասունքն թողին, զայն Ովրիգէնէս աստեղբ նշանակեաց. եւ ուր պակասէրն եւ յաւելոյրն, յոբելիս արար. (Շիր. քրոն.։)
Բան՝ որ կրկին էր յօրինակին, եւ եօթանասունքն թողին, զայն Ովրիգէնէս աստեղբ նշանակեաց. եւ ուր պակասէրն եւ յաւելոյրն, յոբելիս արար. (Շիր. քրոն.։)
Ծանիցէ զնախաթիւ մասունս արկածիդ վերագրելոց։ Եւ ասի լոյս՝ իբր զնախաթիւ գոլ ստեղծուածոց. (Նար. ՟Զ. ՟Ղ՟Գ։)
τόνος tentigo, intensio. որպէս թէ Ձգանք. ուժգնապիրկ մասունք մարմնոյ.
Քառասուն օր սրբելով նորածնացն՝ մտանէին ի տաճարն. (Տօնակ.։ Լծ. կոչ.։)
Նոր հասեալ. նորեկ. եւ Նորոգ հասունացեալ. կանխահաս. նորատունկ. առոյգ. եւ Վաղահաս. յանկարծահաս. եւ Նորահասակ.
Ամք ամպարշտաց նուազեսցին։ Նուազեալ էր կամ նուազեաց ջուրն յերեսաց երկրի։ Նուազեաց ջուր ի տկէ անտի։ Գետն նուազեսցէ եւ ցամաքեսցէ։ Ցամաքեցաւ գինի, նուազեաց ձէթ։ Ցամաքեցաւ որթ, նուազեաց թուզ եւ նուռն։ Կատարեալք, եւ ոչ իւիք նուազեալք։ Իցէ նուազեալ յիմաստութենէ։ Դադարեցան աղօրիք, զի նուազեցան։ Անասունք նոցա ոչ նուազեցան։ Բազմածինն նուազեաց յորդւոց։ Սուգ առցէ երկիր, եւ նուազեսցի ամենայն բնակչօք իւրովք։ Ամենեքին մեղան, եւ նուազեալ են ի փառացն աստուծոյ։ Զի դուք մի՛ նուազիցիք եւ մի՛ իւիք շնորհօք։ Գիտեմ նուազել, գիտեմ առաւելուլ։ Ի մտանելոյ ի հանգիստ նորա գտանիցի ոք ի ձէնջ նուազեալ.եւ այլն։
ՇԱՂԱՒԱՐ եւ ՇԱՂԱՒԱՐԻԼ. Անյայտ բառք ի նշանակել զմտացածին մասունս վերին եթերաց, եւ զշարժունս նոցա.
ՇԱՌԱՒԻՂ. Ճիղ անդամոց. մասունք մարմնոյ.
Օդ ըստ հրամանի աստուծոյ պահէ զշնչական կենդանութիւն աստի կենացս ի մարդ եւ յանասուն. (Լաստ. ընթերց.։)
Շնչաւորք կոչին մարդիկ եւ անասունք, գազանք եւ թռչունք. զի ամենայն որ թոք ունի, եւ տուրեւառ օդոյ, նա կոչի շնչաւոր. (Շ. բարձր.։)
(Ասի) խոշոր՝ որ անհաւասարք են (մասունքն). որպէս չեչաքարն. (իսկ) ողորկն՝ որ հաւասար են. որպէս ապակի կամ մարմառն. (Անյաղթ ստորոգ.։) ( ըստ Լեհ. քար ծակալից սպնգանման. pumex ).
Չորրորդ տասն ոստք պտղաբերեցին։ Չորրորդ տասունք զինուորք. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Ի չքմեղս եղեւ իւրոյ վնասուն. (Շ. թղթ.։)
Ամենայն փայտք ջրասունք (յն. որք ի ջուրս). (Եզեկ. ՟Լ՟Ա. 14։)
Աճեցունք ջրասուն վայելչութեամբքն. (Ագաթ.։)
Սեռականք՝ գազանք եւ անասունք (ըստ սեռի, կամ ազգի ազգի). (Շիր.։)
Րամիցս տէրն յանձն առեալ ընդ մեր՝ մեռանել մարմնով սիրաբար։ Սրբազան դասուն սիրաբար դարձեալ քարոզեալ. (Շ. տաղ.։ Գանձ. ստէպ։)
τιθηνεῖσθαι . Ստնդի կամ կաթնասուն լինել. դիել զստինս.
ὤριμος tempsetivus, maturus. Հասեալ ըստ ժամանակին. հասունացեալ. (լծ. թ. վագթը կէլմիզ ... որպէս եւ յն. օ՛րիմօս, իբր օրահաս, ժամահաս).
Բառ անյայտ. թերեւս որպէս Վականակ, հասուն. տե՛ս եւ զբառն ՍԻՐ.
ՎԱՂԱՀԱՍ. Վաղ հասունացեալ. կանխահաս. որ եւ ՎԱՂԱՀԱՍԱԿ. երախայրիք. կանուխ հասած՝ եղած պտուղ, թուրքանտա.
Զանասունս սակաւակեացս եւ վաղամահս։ Վաղամահ լինին վասն կարօտութեան. (Իգն.։ Վանակ. յոբ.։)
ՎԱՐՈՒՆԿ. որպէս յն. օփօռա. ὁπώρα . որ է Եփուն եւ հասուն պտուղ աշնայնոյ. խնձոր, եւ այլ բարք ծառոց.
Նախ մտօք վտանգին տասունքն, սակայն վարդապետին վճիռ տալոյ անսային. (Երզն. մտթ.։)
Ամենայն մասունք աշխարհիս շարժեալ վրդովեցաւ։ Զիա՞րդ վրդովեցան ի ճշմարտութենէս։ Վրդովեցան վասն մանկանցն օրհնաբանութեան. (Փիլ. իմաստն.։ Լմբ. պտրգ.։ Երզն. մտթ.։)
Զքերթողացն արուեստ տապալեն։ Տապալէր իբրեւ զօձ։ Գելոյր եւ տապալէր երկդիմի մտօք։ Յիսկական էուեւենէն ոչ երբեք տապալի։ Տապալէր այնուհետեւ զմիութիւն եկեղեցւոյ ի մասունս բազումս. (Թր. քեր.։ Արծր.։ Եղիշ.։ Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. ատեն.։)
Վահանաւորք եւ տիգաւորք։ Ասպար ի ձեռին տիգաւոր հետեւակ։ Աղեղնաւորք եւ տիգաւորք։ Արս հեծեալս՝ տիգաւորս։ Հեծեալս եօթանասուն, եւ տիգաւորս երկերիւր.եւ այլն։
Ի տան սնեալ. ընդասուն. ընտանի. ընտել.
Հռեբեկա սիրէր զյակոբ վասն ընդելութեան, զի տնասուն էր. (Կիւրղ. ծն.։)
Տնասուն էր (յիսուս) (Ոսկ.մ. ՟Ա. 12։ եւ Շ. մտթ.։)
Տնասուն կենդանեաց մարդիկ խնամօղք. (Վանակ. յոբ.։)
Եւ եթէ արածէ անասունս, մի՛ արասցէ ինչ տուժինս. (Մաշտ. ջահկ.։)
Ի ժամանակ գարնայնոյն անձրեւաբախք, ցօղահարք, առատաբուղխք, ամարասունք. (Ագաթ.։)
Հանդերձք քո ոչ մաշեցան ի քէն, եւ ոտք քո ոչ փապարեցին՝ զայն ամս քառասուն. (Օր. ՟Ը. 4։)
ՓԵՌԵԿԵՄ. διασπάω discerpo. գրի եւ ՊԵՌԵՔԵԼ, յորմէ եւ Երկպառակել. պ. պիւրիյտէն, պիւրրիտէն. թ. փարլաչամագ, պառալամագ Երկփեղկել. պատառել. հատանել. ճեղքել. բաժանել ի մասունս. մեկնել. բանալ. բաշխել.
Ապա թէ փոխանակելով փոխանակեսցէ զայլ անասուն ընդ անասնոյ, եղիցի եւ այն փոխանակն սուրբ։ Եւ նա, եւ փոխանակն իւր եղիցին սուրբ։ Արարի փոխանակ քո զեգիպտոս եւ զեթէովպիա, եւ զսուհէն քեզ փոխանակեցի։ Զջուր մեր դնոյ արբաք, եւ փայտն մեր առանց փոխանակի եկն ի վերայ։ Առ ոտն կոխէիք զարդարն՝ առնելով փոխանակս։ Առի զեղբարս ձեր, փոխանակս տուեալ տեառն։ Նախատեցին փոխանակ (այսինքն զփոխանակն, կամ զերեւեցուցիչն ) օծելոյ քոյ, եւ այլն։ Հաւատարիմ բարեկամի ոչ գոյ փոխանակ։ (Սիր.՟Ղ. 15։)
Բարւոք ի չափ հասեալ. բարձր, եւ հասուն. եփուն, եւ Քաջայտրմար.
Զծովագնաց նաւ տեսանելով ի նաւահանգիստ ածեալ սա զնաւաստին գովէ՛. քանզի անգէտ եւ ոչ իւիք է՝ իմաստուն նաւաստւոյ զսա քեղացեալ ... Ընդէ՞ր ոչ արդեօք զնախախնամութիւն յառաջ քան զաշխարհիս մասունսսախոստովանեսցէ՝ ի նմանէ ամենայն տարերց քեղացելոց. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Յախերկան (կամ յախերական) կոտորել զանասունս իւրեանց ի զոհս ճենճերոյն. (Ագաթ.։)
cf. ԱԽՈՆԴԱՆՔ, cf. ԱԽՈՆԴԵԱՆՔ, cf. ԱԽՈՆԴԻՔ. θώραχ, στόμαχος thorax, stomachus, orificium ventriculi superius Ներքին մասունք կենդանւոյ. ներքսակողմն լանջաց. փորոտիք վերին, կամ բերան փորոտեաց. խախացոց. ստամոքս. կուրծքին կամ փորին միջի գործարանքը. կէօնիւս իչի, պաղր, միտէ.
Ամբառնայ ի նաւս անդր արս եօթանասուն. (Յհ. կթ.։)
Անծնունդ ոչ գոլ յանասունս նոցա. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Բ։)
Հա՛ն զժանգն յատենէ, զի մի՛ աղմկեալ խռովեցուսցէ եւ անկարգեսցէ զիրաւունսն։ Տեսանէ անկարգեալ զհոգեկան մասունսն. (Լմբ. առակ. եւ Սղ.։)
Գիր համարոյն ... անվախճան կատարած յաւուրս քառասուն ձգտէր. (՟Գ. Մակ. ՟Դ. 12.) յն. զանկատար առեալ կատարած։
Լ իանալ եւ հասունանալ արմտեանց.
Իբրեւ զանդ արօսացեալ է մանկութիւն ընդվաձրասուն, յամենայն կողմանց փշալից տատասկաբեր. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 24։)
νομάς in pascuis degens, gregalis, βοσκόμενος pascens, βόσκημα pecus (pecoris) Անասուն՝ որ արածի եւ ճարակի. արծօղ, որ կարծի.
Անասունք՝ որ միշտ յորս եւ ի կերակուրս կոտորին, բազմածին ծնունդս ունին բնութեամբ. եւ վասն այնորիկ նապաստակաց բազմածին ծնունդս կարգեալ է. (Վեցօր. ՟Թ. (ուր յն. է ն. եւ հյ. իբր կր)։)
Բոլորն բաշխական ի հաւասար մասունս եւ ի նմանս. (Պղատ. տիմ.)
Իւղոյն բարեբաշխ բացատրութեամբ ի մասունս եօթանց առաջադրութեանց գնդիցն վառելոց. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Մանաւանդ՝ τρυφών, τρυφήλος delicatus, deliciis deditus, εὑημέρων, εὑθηνούμενος, εὑπαθών bene agens եւ այլն. փափկակեաց. հեշտակեաց. հեշտասուն. զեղխեալ բարօրութեամբ.
Բեռնակիր անասուն, կամ կենդանի։ Էշ բեռնակիր. (Պիտ.։ Սարգ. եւ այլն։)
Եւ էին Սողոմոնի եօթանասուն հազար բեռնակրաց։ Կացոյց զնա ի վերայ հարկաց բեռնակրաց տանն Յովսեփայ. (՟Գ. Թագ. ՟Բ. 35։ ՟Ժ՟Ա. 28։)
Անուն եւ սահման զբնութիւն ենթակայ իրի յայտնեն։ Զբնութիւն էիցն գիտէ։ Մասունքն զնոյն բնութիւն բոլորին ունին։ Անմարմին բնութիւնն գայ ի գիտութիւն։ Զի ցուցցէ կցորդակից զԱստուծոյ բնութիւնն, եւ զիմաստասիրին. (Սահմ.։)
Բոկագնացք զփափկասուն զգարշապարսն սովորեցուցանէին. (Ոսկ. եփես.։)
Ազգն դառնացօղ եւ անօրէն ժողովուրդն իսրայէլի (զայս անուն էառ վասն դառնացուցանելոյ զաստուած յանապատի զամս քառասուն. (Ագաթ.։)
Բանի մասունք են ութ. անուն, դերանուն, եւ այլն։ Ի դերնուանցս են որ ... եւ այլն. (Թր. քեր.։)
ԵՌԱԲԱԺԻՆ ԱՌՆԵԼ. Յերիս մասունս բաժանել.
Եռատեսակ մասունք, խոհականն, եւ ցանկականն, եւ ցասմնականն. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Փափկասուն եւ երանալից տնկագործիւր դրախտ. (Պիտ.։)
ԵՐԿԱԿՈՂՄ մանաւանդ ԵՐԿԱԿՈՂՄԱՆԻ. Որոյ կամ ուր են երկու կողմանք, մասունք, հայեցուածք դէմ ընդդէմ.
Երկբա՛ն է յեօթանասնիցն թարգմանութենէ ամօք հինգ հարիւր ութսուն եւ վեցիւք։ Երկբան են առ հրէից եբրայականն՝ ամօք վեց հարիւր յիսունիւք։ Երկբանի՛ ի հրէական եբրայեցւոցն ամօք երեք հարիւր քառասուն եւ իննուք. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Թուեսցես ... եօթն ամ՝ եօթնեկին ... քառասուն եւ ինն ամ. (Ղեւտ. ՟Ի՟Ե. 8։ զի եօթնիցս եօթն է քառասունիննը։)
Երեք մասունք են ոգւոյ, է որ սննդական, է որ զգայական, եւ է որ բանական. արդ բանականին՝ Աստուածային ոգին գոյացութիւն է ըստ Աստուածաբանին (Մովսեսի). իսկ զգայականին եւ կենդանականին՝ արիւնն է էութիւն. (Փիլ. լին. ՟Բ. 59։)
Զուգաբար զերկուս ասացեալ մասունսն գումարեալս ի մի վայր իմասցի. (Փիլ. լին.։)
cf. ԸՆՏԱՍՈՒՆ։
ԸՆՏԱՍՈՒՆ կամ ԸՆԴԱՍՈՒՆ ԸՆՏԱՍՆՈՒՆԴ կամ ԸՆԴԱՍՆՈՒՆԴ. οἱκῶν οἱκίαν domi sedens Ի տան սնեալ. ընտանասուն. ո՛չ վայրագ. ըստ յն. տնաբնակ. որ նստի ի տան եւ ի մէջ ընտանեաց.
Այր առանց պաճուճանաց ընտասուն. (Ծն. ՟Ի՟Ե. 27։)
Յակոբ այր միամիտ եւ ընդանեսուն (կամ ընդասուն)։
Այս օձիցն եւ կարճացն է բարք. եւ արդ մի՛ նմանիր նոցա դու, որ բանաւոր ես եւ իմաստուն։ Ո՛չ իբրեւ զանասունս ստեղծ զմեզ աստուած, այլ հոգեւորս եւ իմաստունս. (Սարգ. յկ. ՟Դ։ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ։)
Անասուն որք ինքնամեռք լինին. (Վեցօր. ՟Թ։)
Յերրորդ կարգն՝ առաջին ակն լինգիրոն։ Ղիւնգիրոն, որ է եղենգնաքար. զսորա գիւտն ոչ ուրեք ի պատմագրաց ուսաք. յայտ է թէ յակունթն է սա։ Թարգմանի ղիգորոսն անասուն ղիգիրոն կոչեցեալ, եւ սեաւ երնջոյ. իսկ ագի սորա փոքրիկ գոլով՝ ունի սակաւ կորկոտիճս դեղնագոյն. վասն որոյ եւ ղինգուրոս կոչի, որ եղին ագի. եւ է քարս այս եղընգան (կամ եղեգան) գունով. (Տօնակ.։)
Ոչ լուծինզքառասուն աւուր պահսն։ Եթէ լուծցէ զաւուրցն կերակուր։ Զայնոսիկ նզովեն՝ որ լուծանենն. (Խոսրովիկ.։)
Ի լուծումն մտաբերիցեն պահոց։ Ի շաբաթու եւ ի կիւրակէի բռնադատեն լուծումն առնել։ Քառասուն աւուրբք պահեալ սուրբն գրիգոր՝ զլուծումն ի խոտոյ առնէր. (Խոսրովիկ.։)
Մասունք լուսագեղ ծագէ ամենայն ազգաց՝ քան զճառգայթս արեգականն բարձրագոյնս. (Տօնակ.։)
Եռասցին խաղաւարտք ի մարդ եւ յանասուն։ Եւ եղեւ կեղ եւ խաղաւարտ. (Ել. ՟Թ. 9. 10։)
Ի փայլատականց կայծականցմեռանին անասունք եւ մարդիկ, եւ ոչ խանձատին. (Լմբ. իմ.։)
Որ խառնակիցի ընդ անասուն, մահու սպանանիջիք. (Ել. ՟Ի՟Բ. 19։)
Եւ իբր Խելամտական, հասուն.
Խորտաբորտ մասունք. անհարթ տեղիք. կամ Թերութիւն. պակասութիւն. ծակուծուկ տեղւանք.
Ընդէ՞ր զարհուրեցուցանես զմեզ, եւ խուճապես։ Թոյլ տայ նախ տրտմականացն խուճապել։ Զքառասուն օր խուճապեաց զնոսա երկիւղ։ Զերկոտասան այր ի մէջ առեալ ամենեցուն՝ կապանէին տանջէին, այսր անդր խուճապէին։ Խուճապէր եւ ըմբերանէր. (Ոսկ. ՟ա. կոր. եւ Ոսկ. ես. եւ Ոսկ. մտթ.։)
Խստագոյն անդաստան, կամ տեղի ձեռաց. մասունք. հողմ. դեղ. խիթք. ջերմն. հիւանդութիւն. խարան. տրտմութիւն. կշտամբութիւն. աղաղակ։ Քան զհուր խստոյն։ Քան զգազանս խստագոյն։ Խստագոյն բռնաւոր. (Պիտ.։ Ոսկ. յհ. ստէպ։ Կոչ. ՟Է։ Վրք. հց.։ ՃՃ.։ Շ. ընդհանր.։ Նոննոս.։)
Մեղացն յղութիւն ծննդական մասունս ոչ ունի ի ստեղծմանէ. (Սարգ. յկ. ՟Գ։)
πρόϊμος maturus, tempestivus. Կանուխ հասեալ, այսինքն հասունացեալ. վաղահասուկ. կանուխ հասած.
Կեղեքեալ մասունք. քեղրթած տեղուածքը.
Իսկ ի դիրս Դամասկ. վրիպակաւ Կիսամասն, կիսամասունք, դնի, իբր Նմանամասն, նմանամասունք. ընթերցեալ ի յն. իմիմէրի՛ս, փոխանակ ընթեռնելոյ միօմէրի՛ս։
Անասուն ղիդիրոն կոչեցեալ. ադի սորա փոքրիկ գոլով՝ ունի սակաւ կորկոտիճս դեղնագոյն. (Տօնակ.։)
Կուսականացս տօնիւս. (Խոր. հռիփս.) իմա՛ կուսական դասուն, կամ կուսանաց։
Լուիցուք դարձեալ իբրեւ բանս ի համրացելոցն (յանխօս ձկանց)։ Համրացեալ անասունքն ունին փոյթ յանձին խնդրել հնարս. (Վեցօր. ՟Է։)
Կամ գ. Հասկաքաղութիւն. եւ Հասկ մնացեալ՝ զոր քաղեն աղքատք կամ անասունք.
Հարթաբար դարձեալ գեղջկաց մատուցանէ, եւ թագաւորաց, համանգամայն իսկ եւ անասուն կենդանեաց. (Պիտ.։)
Հարկանէ առաջի մեր իբրեւ զծառայ զանասուն մեր. (Եզնիկ.։)
ՀԱՐԿԱՆԵԼ. τρέπω, ἁποκτείνω occido, aboleo. Կոտորել զմարդիկ, եւ զանասուն. ջարդել, սպանանել, սատակել.
Հեռագոյն ի նմանէ իբր քառասուն ասպարիսաց շինեաց քաղաք. (Խոր. ՟Բ. 37։)
Իբրեւ զանասունս առնեմ զմարդ հիացմամբ. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ։)
Յաղագս հմայականին։ Արդ ասի ի փռիւգացւոցն գտանել զհմայականն։ Եւ հմայականին մասունք են՝ հաւադիւթականն, եւ այլն. (Նոննոս.։)
Վերայայտէ զիմանալի եւ զհոգէզարդ շնորհս բաշխութեանցն մասունս։ Հոգէզարդ եւ իմանալի զգայարանօք շօշափեալ. (Անան. եկեղ։)
ՀՈՎԱՍՆՈՒՆԴ ՀՈՎԱՍՈՒՆ. Սնեալ ի հով եւ ի զով տեղիս. եւ Ուր իցէ տեղի հով.
Հովասուն եւ բարեկեցիկ կոյսք եւ կանայք. (Լաստ. ՟Ժ՟Բ։)
Վասն տենչանաց կնոջ իւրոյ ի լեռնային հովասուն վայրաց, որ ի մարաց աշխարհին հովասուն սնեալ էր. (Եւս. քր. ՟Ա։)
cf. ՁԵՌՆԱՍՈՒՆ.
Ի ձեռն ձեռասուն կրսերացն իւրոց հաւատայ զամրոց։ Մանկունք ձեռասունք թիկնապահք. (Յհ. կթ.։ Արծր. ՟Դ. 12։)
Իբրեւ անասուն ի թակարդ կարթի. եւ որպէս ձեռնակապ մարդ յառաքինութեան գործոց խափանի. (Լմբ. ժղ.։)
Պարարեալք ձմեռնասունք, սառնապատք, ձիւնաթաղք. (Ագաթ.։)
Ճողեալ մասունք անպիտանք, կամ շողոտ կենդանիք. ճղրտկած, բզըքտած, կամ շողիքի պէս բաներ.
Մակարդակին մասնկունքն առ մի իմն սահման շարամօտին։ Մակարդակին մասունքն դիր իմն ունին. (Արիստ. քանակ.։)
Զբնութեան զախեալ զդրունս բացից, եւ զմանկասէր ոգւոց ցանկութիւն լցից։ Անասունքդ մանկասէրք եւ նախանձաւորք. (Փիլ. սամփս. եւ Փիլ. լիւս.։)
Որոյ մասունքն են որպէս զմանր խիճ, կամ մանր որպէս զխիճ. ուստի Մանրախիճ քար կամ աւազ՝ նոյն է ընդ խիճ. որ եւ ԿԱՊԻՃ. χάλιξ silex, calculus. մանր քարիկ.
cf. ՄԱՐԹԵՄ, ացի. չ. Թռչուն մի անասուն անբան, որ ոչ երբէք մարթանայ բանիւք օրհնել զաստուած. (Կոչ. ՟Ժ՟Ը։)
Մարտակից զինուորական դասուն սուրբն ներսէս. (Շար.։)
Փիղ՝ անհնարին մեծանդամ յաղթ մարմնով եւ վիթխարի է յանասունս ամենայն. (Վեցօր. ՟Թ։)
Քառասուն վկայքս միագունդ զօրականք. (Սիսիան.։)
Քառասուն վկայքս՝ միահաւատ քրիստոսակրօն. (Սիսիան.։)
Հարցեն զնա թւով քառասուն, եւ այլ մի՛ յաւելուցուն։ Եւ թէ սակաւ իցէ, յաւելից քեզ դոյնչափ։ Աւուրս յաւուրս յաւելեր թագաւորի։ Մեծութիւն յաւելու բարեկամս բազումս։ Յաւե՛լ մեզ հաւատս։ Յաւել տէր խօսել։ Ոչ եւս յաւելից անիծանել զերկիր։ Յաւել ծնանել զեղբայր զնորա զՀաբէլ։ Գործիցես զերկիր, եւ ոչ յաւելցէ տալ քեզ զզօրութիւն իւր։ Յաւելաք յամենայն մեղս մեր եւ ի չարիս, եւ խնդրեցաք մեզ, թագաւոր։ Որ յաւելաւ ի կերողացն։ Ոյր գուցէ, տացի նմա, եւ յաւելցի։ Մեռաւ, եւ յաւելաւ առ ժողովուրդ իւր, կամ յազգ իւր։ Յաւելցիս առ ժողովուրդ քո.եւ այլն։
Սկիզբն քառասուն եւ մի յոբելինին. Յոբէլն ըստ եբրայեցւոց յիսուն ամ է. (Շիր. քրոն.։)
Նախադրութիւն է բառ նախադրեալ յամենայն մասունս բանի. (Թր. քեր.։)
Ներհական մասանցն երեսաց առ ներհական մասունս լինիցի վերահասութիւն. (Պղատ. տիմ.։)
Նոյնպէս հասուն, նոյնօրինակ հասունացեալ.
Ներբաժանեալ երկուս մասունս գնդակաց հրէակաճառ ատենին շարաւանդան. (Թէոդոր. կուս.։)
Որ շուտով հասանէ կամ հասունանայ, ուռճանայ.
Որով վարիլ նաւակառուցացն առ ներքին մասունս նաւացն եւ ողնափայտիցն հարկաւոր է. (Պղատ. օրին. ՟Դ։)
Յորս ելեալ ի լերինս որսասուն եւ բազմաջոլիր վայրացն. (Ուռպ.։)
Մարմնոյ պատուհանիցն նմանեցին մի ըստ միոջէն մասունք զգայութեանցն. քանզի ի ձեռն սոցա իբրու ընդ պատուհանն մտանէ ի մի միտսն հասումն ըմբռնման զգալեացն. եւ դարձեալ միտքն յառեալ կարկառին ի ձեռն նոցա, եւ այլն. (Փիլ. լին. ՟Բ. 34 ։)
պարզաբար ասել, թէ ամենայն մասունք առաքինութեան յանձին քում ցուցեալ արտայայեսցի։ Եւ պարզաբար ասել, իւրաքանչիւր մարդիկ եւ այլն. (Ճ. ՟Ա.։ Լմբ. ժղ.։)
Բառ անյայտ, իբր Շրջակայ մասունք ռնընգանց, կամ տեղի բուսանելոյ մազից յընչացս.
Արար տասն պուտնարդս պղինձիս. եւ ունէր պուտնարդ մի՝ քառասուն սափոր, եւ այլն. (՟Գ. Թագ. ՟Է. 38. 43. եւ այլն։)
Յաւուրս քառասնորդացս ընդ քառասուն պսակաւորքս այս պսակեսցուք. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Անբնակք մնացին (մասունք ինչ երկրի) յաղագս ստէպ ստէպ սարսռալի հասեալ կալաւ զերիկամունս ամենայն մարդկան. (Օրբել.։)
Երեք մասունք են որդւոյ. է որ սննդական է, եւ է որ զգայական, եւ է որ բանական։ Տունկք ամենայն զսննդականն եւ շարժողականն ունին կենդանութիւն ի բարւոյն։ Զանկոյ սննդականս եւ աճողոկանս զօրութիւն ի վեր շարժէ։ Զմարմինս դարմանէ սննդականաւն. (Փիլ. լին.։ Դիոն. ածայ.։ Շիր.։)
σύντροφος, συνέκτροφος simuls nutritus, una educatus, familiaris ὀμοδίαιτος mensae socius. Համասուն. ի միասին սնեալ կամ դաստիարակեալ. դայեկորդի, ընտանի. ընդաբոյս. եւ Սեղանակից.
Սովոր է չարն ի ձեռն այլոց սողոսկել զայսպիսի սպրդումն բանից։ Խորագէտն սուզեալ կորուսանէ զիւր վնասն, եւ ճարտարութեամբ բանին սողոսկէ զմիտս լսողացն ի վերայ վնասուն դիւրին պատճառաւ. (Մագ. ՟Ծ՟Դ։ Լմբ. առակ.։)
κτῆμα, κτῆσις possessio ἑγκτήσις acquisitio, emptio ὔπαρξις, τὰ ὐπάρχοντα, ὐπόστασις substantia, -tiae, facultates ἁποσκευή apparatus եւ այլն. Ստացեալ եւ սեպհական ինչ. ինչք. գոյք. մեծութիւն. ժառանգութիւն. կալուած. անասունք. կահ կարասի. աղխ.
Վաղ եփեալ՝ հասունացեալ. վաղահասուկ.
Վատախառն խորշակասուն պտղովք մատուցանեն ախտաժետութիւն ճաշակողացն. (Պիտ.։)
Որ ունի ի ձեռին զվարիչ. վարոցաւոր. գաւազանաւոր. հովիւ կամ սայլորդ՝ որ վարչօք ուղղէ զանասունս.
Որո՞վք դիմօք վերագրեցելովք։ Զնախաթիւ մասունս արկածիցդ վերագրելոց. (եւ այլն. Նար. ՟Ե. ՟Զ. ՟Է. ՟Ժ՟Բ. ՟Ժ՟Ե. ՟Խ՟Ե։)
Ի վերջէ հասեալ. անագան հասունացեալ.
Զզոյգ մասունսն յիւրսն որոշեալ մեկնել, որ վերտառիցէ զբնութիւն եւ այլն. (Նիւս. կազմ. ՟Ի՟Թ։)
Եւ սա վասն այն վուդումեթի, զի յանհատէն կշռապէս տայ, եկեսցէ ի քառակուսի ... կոխէ զմասունս այս տաճարիս, եւ լինի չափ այս գնմեթիս. (Հին քեր.։)
Հաստատէ տասնապետն զտասունս իւր։ Տասնապետն պատժէ զիւրսն. պատժի եւ տասնապետն, եթէ ոչ հնազանդի իւրում հարիւրապետին. (Արիստ.։ Մխ. դտ.։)
ՏԱՍՆԵՔԵԱՆ ՏԱՍՆԵՔԻՆ. Տասն միանգամայն. տասունք ի միասին կամ մի առ մի. տա՛սն ալ՝ բոլոր կամ մէկիկ մէկիկ. ... կամ ... ըստ յն. եւ լտ. տասն ասի.
(եթէ չիցէ գրելի Սիրասուն) Սնեալ իբր տէր եւ ազատ, կամ բարւոք դաստիարակեալ.
Տիրասուն պերճ պաճոյճն եւ գեզանինոյն բաբիկ որդի անդոկայ. (Ուռպ.։)
Երեսուն եւ հինգն ի կրկնակաց տրամագրաց է՝ թուականի եւ երկրաչափականի եւ յարմարականի։ Քառասուն եւ հինգ յրեքպատկացն տրամագրաց է. (Փիլ. լին. ՟Ա. 31։)
Որ յոգւոջ են եռատեսակ մասունք, խոհականն, եւ ցանկականն, եւ ցասմնականն։ Պղատոնեանքն զշունչ, որոյ երեք մասունք են, բանական, ցասմնական, եւ ցանկական։ Զցանկականն ի մեզ ուղղելով. (Յհ. իմ. երեւ.։ Եզնիկ.։ Մխ. առակ.։)
Գրիւս երիս՝ երեք մասունք հոգւոյն, բանական, սրտմտական, եւ ցանկական։ Մէկն. (Ղկ.։)
Որոյ երեք մասունք են, բանական, ցասնական, եւ ցանկական։ Երեք մասունք ի նոսա ուստի՛ իցեն, բանական, ցասնական, եւ ցանկական. (Եզնիկ.։)
Որ յոգւոջ են եռատեսակ մասունք , խոհականն, եւ ցանկականն, եւ ցասնականն. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Եօթանասուն հազար փայտակոփ, եւ ութսուն հազար քարակոփ ի լերինն. (Եփր. թագ.։)
Զի զվարդագոյն արիւնս իւրեանց փոխադրեցին փրկչին արետն։ Զայս ամենայն մասունս բարեաց ընկալեալ ի քէն՝ փոխադրեցի վնասակարս պարտեաց՝ անթիւս եւ բազմօրինակ անօրէնութիւնս. (Շար.։ Նար. ՟Ե։)
Քաղաքանին ապաստանի բերեն զօրինակ եկեղեցւոյ. քաղաքանին ՟Խ եւ ՟Ը՝ քառասուն եւ ութօրեայ պահքն են ... զի մի՛ հրեղէն սուրն գտցէ զմեզ արտաքոյ քաղաքանոյս. (Եփր. քրզ.։)
Քաջ՝ բարւոք սնեալ, կամ Քա՛ջ ասուն. յստակաձայն։ Խոր. ՟Գ. 54։ տե՛ս ի բառն ՔԱՋՈՒՍՈՒՄՆ։
Քառասուն աւուրք. քառասնօրեայ ժամանակ.
Զքառասուն տիւ, եւ զքառասուն տիւ, եւ զքառասուն գիշեր։ Եւ եղեւ յետ քառասուն աւուր։ Իսկ եթէ գացի անդ քառասուն. եւ ասէ. ոչ կորուսից վասն քառասնիցն։ Եւ էր իսահակ ամաց քառասնից։ Լցան նորա աւուրք քառասուն։ Զայն ամս քառասուն։ Քառասուն՝ միով պակաս՝ արբի (այսինքն ՟Լ՟Թ). եւ այլն։
Քառասուն թիւդ ի հինգ ութից աւարտի. (Արիստակ. մկրտ.։)
Քռասունքս զբիւրս հալածեցաք, եւ արդ ի միում առնէ քառասունքս ընդէ՞ր երկընչիմք։ Ո՛վ սուրբ քառասունք։ Ո՛վ սրբոց քառասնից (մանկանց սեբեստիոյ). (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։ Շար.։ ՃՃ.։)
քառասուն քառասուն զպահքն լուծանել. այսինքն ի ՟Խ աւուրս միանգամ. (Խոսր.։)
Յայտնի են եւ կարծեցեալ բարդութիւնքն քառասուն եւ հինգ, կամ եօթն կամ ինն. Քառասուն հազար. Քառասուն եւ մի հազար. եւ այլն։
Զքառերանգ նիւթս զարդու արքունական ճեմարանիս, զիշխանականին ասեմ մասունս. (Սկեւռ. լմբ.։)
Քառասուն խարիսխս արծաթիս արասցես քսանեցունց սեանց։ Սեանց քսանցունց։ Քսանեքին ծառայք նորա ընդ նմա. (Ել. ՟Ի՟Զ. 19։ ՟Լ՟Զ. 22։ ՟Գ. Թագ. ՟Ժ՟Թ. 17։)
Միայն մարդ բնաւորեցաւ ընդունել ըստ ազդողականին զգիտութիւն։ Երկաւորութեամբ ազդողական շնչոյս զօրացեալ։ Մասունս չափոց զազդողականաց հինգ զգայութեանց. (Սահմ. ՟Դ։ Նար. ՟Ի՟Ե. ՟Խ՟Զ. եւ ՟Ղ՟Գ։)
cf. ԱԽՈՆԴԱՆՔ, cf. ԱԽՈՆԴԵԱՆՔ, cf. ԱԽՈՆԴԻՔ. θώραχ, στόμαχος. thorax, stomachus, orificium ventriculi superius Ներքին մասունք կենդանւոյ. ներքսակողմն լանջաց. փորոտիք վերին, կամ բերան փորոտեաց. խախացոց. ստամոքս. կուրծքին կամ փորին միջի գործարանքը. կէօնիւս իչի, պաղր, միտէ.
Ի ժամանակ գարնայնի հասեալք՝ առատաբուղխք, ամարասունք. (Ագաթ.։)
Որ ինչ միանգամ առ ի կերակուրս անասնաբար է, եւ յըմպելիս։ Անասնաբար ընդ անասունս հաւասարել. (Փիլ.։)
Անասնական մասունք. (Եղիշ. դտ.։)
Վաճառէին զանասնական մեծութիւնն (այս ինքն զանասունս). (Արշ.։)
Դէպ լինի՝ զի եւ բա՛նս անասնանայ ի ձեռն առ անասունն միտելոյ. (Նիւս. կազմ. Ի։)
Դասաւորելով յաջակողման դասուն։ Աջակողմանքն վերանան. (Շար.։)
cf. ԶԱՌԱՋԱՍՈՒՆ.
Գտին զայս տեղին ... հովասուն, խոտոյ եւ փայտի առատաձեռն. (Զենոբ.։)
Երկնապարգեւ շնորհացն զօրութեանց մասունք քեւ առատատրեալ. (Անան. եկեղ։)
Ուր լինի ժողովել զյարգի կամ զլաւ մասունս իրաց.
Անասուն՝ զի արիւնակից մարդկան է, չարար արժանի ապրեցուցանել. (Եղիշ. յես.։)
Վեցհարիւր արքն արձանացեալք կային առ դրանն։ Արձանանայր աւուրս քառասուն։ Արձանացի՛ր իսրայէլ ի վերայ բլրոցն։ Գանձի՛ր, եւ արձանացի՛ր. (Դտ. ՟Ժը 16. 17։ ՟Ա. Թագ. ՟Ժ՟Է 16։ ՟Բ. Թագ. ՟Ա 19։ ՟Ժ՟Ը 13։ ՟Ժ՟Գ 11։)
Արտաքոյ ի քաղաքէն արտալածիւր։ Արտալածէր զբնակութիւն սանդարամետական դասուն. եւ այլն. (Մագ. ՟Ա. ՟Ժ՟Գ. ՟Ժ՟Ե. ՟Ի՟Զ։)
Արտաճառեսցուք զբանս գովասանականս։ Զոր յեօթանասուն երկու ճառսն եմք արտաճառեալ։ Նախ քան զքահանայանալն արտաճառեաց։ Վերծանողութիւն պատմութեան արտաճառի։ Ստուգութիւն արտաճառեալ ի թշնամւոյն. (ՃՃ.։)
Բազմակերպ անասունք. (Կոչ. ՟Ժ՟Ե։)
πολυμερής multis partibus constans Որ ունի բազում մասունս. բազմամասնեայ. բաղադրեալ. եւ Բազմապատիկ. զանազան.
Բաշխմամբ ի մասունս բազմապիսիս. (Նար. ՟Ղ՟Բ։)
Հարցմամբ բազմասուն սեռիս ... ծաղկեսցի ի բարբառս. (Հին քեր.։)
Բաժաննումն զմինն ի բազումս տրամատէ եւ յանբաւս։ Ի ձեռն բաժանման ստուգաբար զմասունս նորա իմանամք։ Բաժանումն է առաջին հատումն ենթակայի (այսինքն առաջիկայ) իրողութեան. ո՛րգոն, յորժամ ասեմք, եթէ կենդանեացն ոմանք անբանք. (Սահմ. ՟Բ. ՟Ժ՟Է։)
Որ ոչ խոստովանի, կարկի լեզու նորա որպէս զօձի, եւ որպէս զանասուն բերանակապ լինի. (Եփր. քրզ.։)
Տիկնայք փափկասունք ... գրգեալք ... ի գահաւորակս. (Եղիշ. ՟Ը։)
Գերակատար հունձք. իսպառ հասունացեալք. (Երզն. քեր.։)
Անմարմնական դասուն վեհի՝ մարմնով եղեր գերգովելի. (Գանձ.։)
Ա՛ռ զհամար աւարի գերութեանդ ի մարդոյ մինչեւ յանասուն։ Մինչեւ ցօր գերութեան երկրին։ Դարձուցէ՛ք անդրէն զգերութիւնսդ, զոր գերեցէք դուք յեղբարց ձերոց։ Խնամակալութիւն արարին գերութեան.եւ այլն։
Դասաւորեա՛ զսա վերնոց։ Դասաւորելով յաջակողման դասուն։ Դասաւորեցայք ընդ հրեշտակս ի յերկինս. (եւ այլն. Շար.։)
ԴԻԱՍՆՈՒՆԴ ԴԻԱՍՈՒՆ ԼԻՆԵԼ. Սնանիլ դիելով զկաթն. կաթնասուն լինել.
Իննամսեայ յորովայնի բնակէ, եւ դիասուն լինի. (Նանայ.։)
Դիւագունդ բանակօք։ Ընդդէմ դիւագունդ դասուն. (Զքր. կթ.։ Նար. մծբ.։)
διάμετρος linea dimetiens, per medium secans Որ կտրէ յերկուս մասունս հաւասարս. այն է տրամագիծ.
Երկոտասանին (այսինքն ՟Ժ՟Բ թուոյն) մասունքն շարադրեալ՝ զտասն եւ զվեց թիւ բացակատարեն (զի 6, 4, 3, 2, եւ 1, առնեն 16.). (Սահմ. ՟Ե։)
Տօն եօթներորդաց։ Եօթն եօթներորդս. Եօթն եօթներորդքն ամաց՝ քառասուն եւ ինն ամ. (Ել. ՟Լ՟Դ. 22։ Ղեւտ. ՟Ի՟Գ. 15։ եւ ՟Ի՟Ե. 8։ Օր. ՟Ժ՟Զ. 9. եւ այլն։)
Եօթանասուն եօթներորդք համառօտեցան ի վերայ ժողովրդեան քո. եւ այլն. (Դան. ՟Թ. 24։ (այն են ամք 490, յաւուրց դանիէլի ցՔրիստոս։))
Ի մասունս յոգունս եւ զանազանակս հատեալ. (Նար. խչ.։)
Որոյ մասունքն են հաւասար. եւ Հաւասար պահմամբ մասանց.
Երկդիմի է խոհականութեան տեսակ. է՛ որ ընդհանուր, եւ է՛ որ մասնաւոր։ Եղիցին իմաստուն մասունքն ցսոցայց եւ յանդիմանութիւն ընդհանրին։ Ընդհանրի իմն հասումն ըմբռնման. (Փիլ.։)
Ըստ ազգակցութեան ընտանացեալք։ Ձեռասուն ընտանացեալ լիցի. (Փիլ. եւ այլն։)
Մասունք մարմնոյ թեթեւացեալք (եւ) դիւրախաղացք լինին. (Փիլ. քհ. ՟Զ։)
ԺԱՄԱՆՈՒՄՆ ՊՏՂՈՑ. πεπάνσις maturitas Հասունութիւն, հասունանալն. Հասուննալը.
Ելաներ կեղ մի ժանդագոյն ի մարդ եւ յանասուն. (Մեսր. երէց.։)
ԻՆՔՆԱՁԵՌՆ. իբր Ձեռնասուն.
ԻՒԹԱՆԵՔԻՆ ԻՒԹԱՆԱՍՈՒՆ. cf. ԵՕԹԱՆԵՔԻՆ, եւ այլն։
Զվիճակս իմ դու թննեցեր, եօթանասունքն զլարավիճակս ասեն. (իմա՛ լար) (Վրդն. սղ.։)
cf. ԲԱՆԱԿԱՆ. (որում հակակայի Անասուն, անբան)
Հոգի եւ մարմին, եւ անասուն եւ ասուն։ Անասնոցս, ասնոց, առաքինեացս, վատթարացս։ Բաղկացեալ յասնոյ եւ յանասնոյ. (Փիլ.։)
Զասունս եւ զանասունս. (Եզնիկ.։)
Ունայնացեալ ի բոլոր ստացուածոց ասնոց եւ անասնոց. (Յհ. կթ.։)
Ասուն կենդանեաց. (Նար. կ. եւ Նար. խչ.։)