pl. s.

right, justice, equity;
due;
law;
duty;
reason;
rectitude, uprightness;
right, faculty, power, competence;

adv.

իրաւամբք or ըստ իրաւանց, by right, rightfully, justly, duly, lawfully;
որո՞վ իրաւամբք, by what right ? with what authority ? աստուածային —, divine-right;
ամենայն իրաւամբք, with all one's authority;
—նս առնել or ընտրել, to render justice, to judge;
զիրաւունս ուրուք ի գլուխ հանել, to justify completely;
առնել ումեք —նս ի ձեռաց թշնամեաց, to free one from his adversaries, to acquit;
—նս համարել՝ վարկանել, to think, or repute right, to think it proper, to believe oneself right;
—նս տալ, to show with reason, to bring proofs;
to justify, or exculpate oneself;
զիրաւունս ցուցանել, to prove one's rights, to adduce or allege proofs in one's defence;
to contest, to bring an action against;
—նս հանել, to judge rightly;
to justify;
զ—նս ի նա հանել, to pronounce judgment in one's favour;
զիրաւունս իւր կացուցանել, զիրաւունս անձին ցուցանել, to put in one's claim, to avail oneself of one's rights;
—նս խնդրել, to ask for justice, to demande one's right;
պինդ կալ յիրաւունս, պահանջել զիրաւունս, to sustain one's rights;
թիւրել զիրաւունս, to cavil, to sophisticate, to overstain the law;
— են նոցա բողոք ունելոյ, they have reason for complaint;
եւ իրաւամբք արդեօք, that is not without reason.

s.

δικαίωμα, δίκη, δικαίωσις , κρίμα jus, justitia. (ի ձայնէս Իրաւ, որոյ արմատն է Իր. ընդ որում լծ. լտ. Եու՛ս, եուրիս. եւ արաբ. շէրի. որպէս եւ իռս է իրաւունք ժառանգութան)։ Ասի եւ ԻՐԱՒ։ Որպէս Արդարութիւն. արդար եւ ուղիղ դատաստան. իրաւացի եւ արդարացի ինչ. կանոն եւ օրենք ուղղութեան. եւ Գործ ուղիղ. եւ Իրաւացի պատճառ, փաստ. հախ.

Յիրաւանց քոց ես ոչ խոտորեցայ։ Յիրաւունս քո կեցո զիս։ Արարի իրաւունս եւ արդարութիւն։ Իրաւունքն ոչ ետուն կեալ։ Եւ արդ եդ նմա իրաւունս եւ դատաստանս.եւ այլն։

Այնպիսի բարք են չարագործաց զիրաւունսն անիրաւութիւն ասել. (Եզնիկ.։)

զիրաւունսն անձին ցուցանել. (Սեբեր.)

իրաւանցն կշիռ պակասեալ, եւ անիրաւութիւնն իսկոյն զօրացեալ. (Նար. ՟Դ։)

արդարադատ իրաւամբք. (Իգն.։ Լմբ. սղ.։)

Ոչ իրաւամբք բերի յիրս ինչ, եւ անիրաւութեամբ ի միւս իրս. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Զ։)

ԻՐԱՒՈՒՆՔ. Կարգ եւ օրէնք սահմանեալ, կամ ի սովորութենէ մուծեալ. կարգաւորութիւն. եւ Բաժին՝ կամ հաս. որ անկանի ումեք ըստ սահմանադրութեան օրինաց կամ սովորութեան.

Եղեւ իբրեւ օրէնք եւ իրաւունք ի մէջ իսրայ՛լ։ Կացոյց ըստ իրաւանցն դաւթի ըզդասս քահանայիցն։ Իրաւունք մի նոյն կացցեն եկին եւ բնակին։ Այս ինչ լցին իրաւունք թագաւորին։ Այս իրաւունք էին նորա զամենայն աւուրս։ Իրաւունք քահանայինէին առ ի ժողովրդենէն.եւ այլն։

օրինադրէ զիրաւունս ողջակիզացն. (Նախ. թուոց.։)

Զի մի՛ զարքունական սահմանեալ իրաւունս վաստակաւորացն թողցեն, կամ գողասցն. (Շ. ընդհ.։)

ԻՐԱՒՈՒՆՍ ԱՌՆԵԼ. δικαιόω, δικάζω justifico, justum censeo, judico, ulciscor. որպէս Իրաւ առնել. դատ առնել. արդարութեամբ դատել. արդարացուցանել, կամ վրէժս խնդրել.

տեսին, թէ իմաստութիւն աստուծոյ է ի նմա առնել իրաւունս։ Արասցես նոցա իրաւունս, եւ քաւեսցես զանիրաւութիւնս նոցա։ Ե՞րբ արասցես ինձ իրաւունս ի հալածչաց իմոց։ Առնէ ինձ իրաւունս ի ձեռաց քոց։ Արար քեզ տէր իրաւունս այսօր ի ձեռաց ամենայն յարուցելոց ի վերայ քո.եւ այլն։

ԻՐԱՒՈՒՆՍ ԴՆԵԼ. նոյն ընդ վ.

Ինքն իսկ տանուտէրն վասն նոցա իրաւունս դնէ. (Երզն. մտթ.։)

ԻՐԱՒՈՒՆՍ ՀԱՄԱՐԵԼ, կամ ՎԱՐԿԱՆԵԼ. δίκαιον ἠγούμαι justum arbitror, aequum duco. Իրաւացի եւ արժան գրել. բարւոք համարել. լաւ թուիլ ինքեան.

Իրաւունս համարեցաւ թագաւորն։ իրաւունս համարին. (՟Գ. Մակ. ՟Է. 8։ ՟Բ. Պետ. ՟Ա. 13։)

Իրաւունս վարկաւ, կամ վարկան, կամ վարկաք (առնել զայս ինչ եւ զայն). (Լմբ. ատ. եւ Լմբ. պտրգ.։)

ԻՐԱՒՈՒՆՍ ՏԱԼ կամ ՑՈՒՑԱՆԵԼ. ἁπολογέομαι defendo, purgo me. Արդարացուցանել զանձն. ջատագովել պատճառօք. Փաստ առաջի դնել.

Տայ նոցա իրաւունս, եւ ո՛չ ի դրոց, այլ ի հասարակաց դիմաց։ Յորժամ զսոդոմն կամէր կործանել, նախ իրաւունս տայր աբրահամու։ Եւ երեմիայի զիրաւունս ցուցանելով՝ ասէր։ Իրաւունս տայ թէ վասն է՞ր յամեաց օգնել. (Ոսկ. մտթ. եւ Ոսկ. ես. ստէպ։)

adv.

ԻՐԱՒԱՄԲՔ, կամ ԻՐԱՒԱՄԲ. մ. արդարապէս. δικαίως juste, jure, merito.

Իրաւմամբ կշտամբութիւն. (Նար. ՟Հ՟Ե։)

Իրաւամբք մատանէր դատաւորին. (՟Ա. Պետ. ՟Բ. 23.) իմա՛ վասն մեղաց մարդկան.

ուր Սարգ. իբրեւանուն իմանալով ասէ.

Իրաւամբք մանիլ, այսինքն արդարութեամբ. զի ապիրատ եւ անիրաւ ինչ ոչ գործեաց. այլք զյն. իմանան, իրաւամբք դատողին. եւ այլք ընթեռնուն, անիրաւաբար։