dragon;
leviathan;
typhon, vortex, whirlpool, exhydria;
dragon, draco;
— ծովային, araneus piscis, quaviver, weever;
— ձուկն, cachalot.
dragon;
vive;
trombe.
otter;
— ծովային, sea-otter, kind of seal;
cf. Վիշապաձուկն.
Tatul;
էր սուրբ ճգնաւոր ոմն կրասեր եղբայր սրբոյն վարոսի եւ ընկեր թովմասու. եւ երեքին սոքա աշակերտք էին սուրբ վարդապետացն սահակայ եւ մեսրովբայ։ Եւ երթեալ սուրբն թաթուլ ի վիշապաձորն ի սահմանս գաբեղենից մերձ ի Կաղզուան, անդ ճգնէր. եւ ապա չոգաւ ի մայրոձորն, եւ անդ վախճանեցաւ։ (յայսմաւուր. սէպա. 30)
Ունօղ զբազում գլուխս (որպէս վիշապ բազմագլխի).
Պերճութիւն վիշապաց շիջաւ։ Դիպեսցին պերճութիւնքդ ձեր հանգոյն մոխրոյ. (Յոբ. ՟Դ. 10։ ՟Ծ՟Գ. 12։)
Ջրահեղձոյց զտղայսն առնէր։ Փարաւովն ջուրց վիշապ կոչի յաղագս ջրահեղձոյց զմանկունսն առնելոյ. (Արշ.։)
Վիշապ ձուկն իբրեւ զդփին, յորոյ ի ճակատուն կայ ոսկր սղոցաձեւ. ասի եւ սղոց. որպէս եւ ի յն. πρίων serra.
Է՛ զի վերաբերումն առնեն (վիշապ ձկունք յերեսս կոյս ջուրս), եւ է՛ զի ի նուրբ եւ ի հուն տեղիս ջուրցն անկեալ՝ կամ անշարժ. (Արծր. ՟Գ. 7։)
Ունօղ կամ ունելով զձայն վիշապի. շչմամբ հանգոյն օձի.
Վիշապաձայն որոտալով, գազանաբար գոչելով. (Եղիշ. ՟Բ։)
Եւ գոչէին վիշապաձայն, եւ բեկանէին առիւծաբար։ Զվիշապաձայն գոչմունսն. (Արծր. ՟Գ. 4։ եւ ՟Դ. 2։)
ՎԻՇԱՊԱՄԱՐԴ կամ ՎԻՇԱՊԱՄԱՐՏ. Մարդ վիշապաձեւ, կամ Մարտնչօղ ընդ վիշապս.
Ի ներքին եթովպիա են ասեն վիշապամարտք եւ այծամարդք. (Վրդն. ծն.։)
Երեկորնականք եթոպացիք. (մերկք վիշապամարտք. Խոր.։)
ՎԻՇԱՊԱՄԱՐԴ կամ ՎԻՇԱՊԱՄԱՐՏ. Մարդ վիշապաձեւ, կամ Մարտնչօղ ընդ վիշապս.
Ի ներքին եթովպիա են ասեն վիշապամարտք եւ այծամարդք. (Վրդն. ծն.։)
Երեկորնականք եթոպացիք. (մերկք վիշապամարտք. Խոր.։)
Մխեալն արեամբ վիշապաց եւ զեռնոց. օձու արունով ջուր տուած՝ երկաթ.
Նիզակօք վիշապամխօք. (Թղթ. դաշ.։)
Արկին ի բանտ, թերեւս ահացուսցեն զնոսա։ Որպէս վիշապ բանայ զբերան իւր՝ յահացուցանել զմեզ. (ՃՃ.։)
Աշխարհակուլ մահ, կամ որովայն, կամ վիշապ. (Ագաթ.։ Շ. թղթ.։ Մարաթ.։)
Տռփանք սաթինկան ընդ վիշապազունսն առասպելաբար, այսինքն ընդ զարմ աժդահակայ. (Խոր. ՟Բ. 46։)
Ի տիպ իմանալի վիշապին երկրաքարշիլ. (Սկեւռ. աղ.։)
Կատարելապէս վիշապանալ. (Խոր. ՟Ա. 31։)
Եւ վիշապին քաջալանջ եւ մեծապարանոց եղեալ՝ յարձակեցաւ ի վերայ երիվարին. (Ճ. ՟Բ.։ եւ Հ=Յ. փետր. ՟Է.։)
Երեւեալ ի Կարմիր ծովէ՝ զնոյնօրինակ մարդկան ե՛ւ ձկան կերպարանս ունել՝ չորից յուշկապարիկ գազանաց։ Որ զձիացլուց յուշկապարիկ կերպարանս ունիցին։ Եւ ձկունս յուշկապարիկս (որպէս թէ վիշապակ պարիկ. վիշապ ձուկն)։ Արգիական նաւելաստացիցն, եւ յուշկապարկացն, ուր Հերակղէս զնահատակութիւնսն գործէր. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Տէգ կողին զխայթոց վիշապին շլացոյց. (Ճ. ՟Ժ.։)
Ի խորհրդական պատկանդարանէ անտի նետիւք իւրովք խոցոտէ զվիշապն. (Եւագր. ՟Ժ։)
Զի մի՛ համարձակութեանն շիջեալ լապտեր շնչմամբ վիշապին ի ներքոյ գրուանին ստորածածկեցայց. (Նար. ՟Լ՟Ե։)
ՎԻՇԱՊԱՏՏՈՒՆ կամ ՎԻՇԱՊԱՏՈՒՏՆ. Ունօղ զատուն նման տտնոյ վիշապի, իբրեւ զագի օձի.
ՎԱՆԱԿՐԵԱՅ կամ ՎԱՀԱՆԱԿՐԻԱՅ. Վիշապ ձուկն մեծ՝ որ որպէս կղզի իմն երեւի.
Է գազան ինչ ի ծովու, որ կոչի վանակրեայ (կամ վանակրէ). վիշապաձկան նման է, յաւազին տեղին իբրեւ կղզի է. (Եպիփ. բարոյ.։)
Գազանք անծանօթք՝ վիշապատտունք. (Խոր.։)
Որոյ գլուխն ունի զնմանութիւն ինչ վիշապի, եւ Նմանեալն վիշապաց չարութեամբ.
Նշանակս եւ դրօշս դաղմատականս, եւ վիշապագլուխ փողս. (Թղթ. դաշ.։)
Որք զդրօշսն եւ զվիշապագլուխսն կրեն. (Մխ. դտ.։)
Ա՛յլ (կամ այր) վիշապագլուխ երեւեցաւ նեստոր անուն. (Կանոն.։)
Վիշապագլուխն այն՝ որ առ զաքայ (այսինքն բռնաւորն՝ որ էառ զաքքէ քաղաք), դիմեաց ի դարանէ իւրմէ ահագին շչմամբ. (Երզն. քեր. յիշատ.։)
ՎԻՇԱՊԱԶՈՒՆՔ. Որք են յազգէ վիշապին, այսինքն աժդահակայ մարաց արքայի.
Յոր շարին բանք երգոց եւ զզարմիցն աժդահակայ՝ վիշապազունս զնոսա անուանելով. զի աժդահակդ ի մեր լեզուս է վիշապ։ իբր տռփանք սաթինկան ընդ վիշապազունսն առասպելաբար։ Վիշապազունք գողացան զմանուկն արտաւազդ. (Խոր. ՟Ա. 29։ ՟Բ. 46. 58։)
Վիշապ ձուկն. կէտ. լեւիաթան. եւ Դագոն չաստուածն ի ձեւ կիտի.
Որպէս կէտն վիշապաձուկն ի հեռաւոր եւ յանապատ ծովս բնակէ, եւ սատանայ յանպտուղ հոգիս. (Գէ. ես.։)
Գազան ինչ ի ծովու վիշապաձկան նման է. (Եպիփ. բարոյ.։)
Խորտակեսցի ի զօրութենէ սորա դասք դիւաց պղծոց, որպէս դագոյ վիշապաձուկն ի տիրատիպ տապանակէն. (Մաշտ.։)
Ի ծովէն կասբից ելանէ վիշապաձուկն մի անարի՝ նման լերին. (Կաղանկտ.։)
Հանգոյն վիշապի շնչօղ՝ շչօղ. օձաշունչ. վիշապաձայն.
Ի միոջէ ի վիշապաշունչ բարբառոյն. (Վեցօր. ՟Ե։)
Ի ձեռն վիշապին պատրօղ, կամ դեղեալ ի վիշապէն՝ ի սկզբնաչար օձէն.
Արբոյց (սատանայ) զնախահայրն ի ճաշակմանէ օձաշունչ եւ վիշապապատիր պտղոյն. (Զքր. կթ.։)
ՎԻՇԱՊԱՏՏՈՒՆ կամ ՎԻՇԱՊԱՏՈՒՏՆ. Ունօղ զատուն նման տտնոյ վիշապի, իբրեւ զագի օձի.
Գազանք անծանօթք՝ վիշապատտունք. (Խոր.։)
Որպէս եւ որք վասն լուսնոյ խաւարման աղճատին, ի տտնոյ վիշապին դատարկաբանելով. (Սարկ. շարժ.։)
Իժն, կամ վիշապն քաջալանջ եւ լայնապարանոց. (Փիլ. լիւս. յորմէ եւ ՃՃ.։)
Կոխեցեր ի վերայ կայծակնակերպ վիշապացն. (Ոսկ. լս.։)
որ զանկենդան ցուպ գաւազանին՝ ի կերպառութիւն առ ի զքոյդ մերովս նկարագրիլ, այլ եւ յօտարազնիցն ընտրութիւն, ի տիպն ապաթոյն կերպիւ վիշապի նմանեալ ցուցեր. (Նար. ՟Կ՟Գ։)
Զհին ծակոտուածս վիշապին ողջացոյց. (Եղիշ. ՟Ը։)
Բազմացաւ ջուրն, եւ վերացոյց զտապանն։ Վերացուցեալ զգաւազանն՝ եհար զջուր գետոյն։ Վերացոյց սաւուղ զգեղարդն ի վերայ յովնաթանու։ Ի վերացուցանել տեառն զեղիա շարժմամբ յերկինս։ Վերացոյց զպսակն ի գլխյ իմմէ։ Վերացուցանիցե՞ս զվիշապն կարթիւ։ Եթէ վերացուցի ձեռն ի վերայ որբոյն։ Որ վերացոյց աջով իւրով զմովսէս։ Հոգի տեառն վերացոյց զիս եւ բարձրացոյց.եւ այլն։
Է՛ զի վերաբերումն առնեն (վիշապ ձկունք յերեսս կոյս ջուրս), եւ է՛ զի ի նուրբ եւ ի հուն տեղիս ջուրցն անկեալ՝ կամ անշարժ. (Արծր. ՟Գ. 7։)
Բոց բորբոքեալ արկաք զթոյնս վիշապացն. զոր ցօղացեալ ի նա զառաքինութիւնդ քո՝ շիջուցեր զմահաբեր բոց օձիցն եւ քարբից. (Ոսկ. լուս.։)
Ոչ ածեալ զմտաւ զաստուածային զյառաջասացումն, այլ պարտեալ լինէր ի մահաբեր թիւնաւոր վիշապէն. (Գանձ.։)
Զնկարագրութիւնն ձկանն այն աշդահակ կոչեցեալ (այսինքն վիշապ ձկանն՝) ի դիսն նկարագրեալ. (Մագ. ՟Ժ։)
Ո՛վ մտածութիւն պատրանաց եւ հայհոյութիւնք՝ ըստ հրէականին ապարասանութեան։ Զհրէիցն ապարասանութիւն յանդիմանէ։ Վիշապին պատրանօք յապարասանութիւն դարձաւ. (Պրպմ.։)
Դիմամարտութիւն թիւնից վիշապին։ Դիմամարտութիւն տնկակից։ Դիմամարտութիւնք զինուորութեանց դժնեայ մատնչին. (Նար.։)
Յորում վիշապին հանապազ գործիւր ոճրագործութիւնքն. (Անան. եկեղ։)
Զվիշապացն մանուածս ահագին բերանաբացութեամբ սառուցեալ ի փչմանէ օդոցն. (Խոր. ՟Գ. 37։)
Ի խաղս այպանման ծաղու ըմպահկեն կաճառք կայից վերին հրեշտակացն զվիշապն յօդաւոր ընդ պարզականին. (Նար. մծբ. ( ըստ յոբայ. ՟Խ. ՟Խ՟Ա)։)
Թշուառացուցանէր ի ջուրն զվիշապն ապստամբ. (Վրդն. ել.։)
Գթացեալ ողորմի հարելոցն եւ մաղկատելոցն յօձից սատակմանէ։ Օձ էր՝ որ սպանանէր, եւ որ սպանանէրն՝ նոյն եւ մաղկատէր. եւ ի ձեռն միւս օձին տեսլեան՝ մաղկատեալքն ընդունէին զառողջութիւն։ Մաղկատեալք յառաջին հին թիւնից վիշապին։ Արարիչ ամենեցուն, եւ բոլորեցունց նորոգիչ, եւ ունի զմարմին մաղկատելի, այլ ոչ մաղկատող. եւ մաղկատի ի մարմին, այլ ոչ յոգի. (Եղիշ. խաչել.։)
Ոչ ածեալ զմտաւ զաստուածային զյառաջասացումն, այլ պարտեալ լինէր ի մահաբեր թիւնաւոր վիշապէն. (Գանձ.։)
Ժ. Լծորդ գտանի ընդ շ. զի գրի նժդեհ, նշդեհ. արխոյժ, աշխոյժ. որպէս եւ անունս աժդահակ ժաժդահակ. որ է աժտէր, վիշապ։
(լծ. յն. օ՛ֆիս). ὅφις serpens, coluber, anguis. Զեռուն ժանտ ի մէջ ամենայն սողնոց՝ իբր թագաւոր նոցա, ցամաքային եւ ջրային, ազգի ազգի, խորամանկ քան զամենայն կենդանիս, եւ թունաւոր խածուած նորա. cf. ԻԺ, cf. ՎԻՇԱՊ, cf. ՔԱՐԲ, cf. ԽԱՐԱՄԱՆԻ, cf. ԱՐՔԱՅԻԿ.
Եւ օձն էր իմաստնագոյն քան զամենայն գազանս։ Եւ եղիցի գան՝ օձ դարանակալ ի ճանապարհի։ Առաքեաց օձս կոտորիչս։ Հարուածովք կամակոր օձիցն։ Ի վերայ վիշապ օձին կամակորի (այսինքն գալարելոյ)։ Սպանցէ զնա լեզու օձի.եւ այլն։
Վիշապ մի ահագին՝ խոզաձեւ բաշով. (Ճ. ՟Ա.։)
ասի եւ ԿԷՏՈՍ. ԿԻՏՈՍ. յն. գիդօս. κῆτος, cetus, cete, balaena. Ձուկն մեծ. վիշապ ձուկն. մէնծ ձուկ. ատա պալըղը, գատըրղա պալըղը. պալէնա. եբր. թանին, լեւիաթան, եւ այլն. վր. վէշապի.
Զգազանն ծովական լեռնաձեւ. զկիտացն ասեմ եւ զդելփինաց, վիշապս անուանեն. (Եզնիկ.։)
Կոծեցան զնա կոծ մեծ։ Կո՛ծ առէք ի վերայ տանն։ Կոծ դառնութեան առցեն։ Կո՛ծ եդին, լացին զնա։ Կոծեա՛ կոծ ողորմ։ Արասցէ կոծ իբրեւ զվիշապաց։ Յամենայն հրապարակս կոծ։ Ի կոծ նոցա մի՛ երթիցես։ Աղաղակաւ կոծով ի վերայ նոցա չէին լցեալ ճչալով։ Իբրեւ զկոծ նռնենեաց կոտորելոց.եւ այլն։
Իբրեւ զվիշապ ձգեցաւ ի կարթէ փրկչին, եւ իբրեւ զանասուն զքթովն՝ զկոճէս առաւ. (Ոսկիփոր.։)
Տարան ածին զսուրբն ի բանտին՝ հօ՛ն, ուր ժողովք են վիշապ օձիցն. (Տաղ ՟ժ՟գ դարու.։)
Տարան ածին զսուրբն ի բանտին՝ հօ՛ն, ուր ժողովք են վիշապ օձիցն. (Տաղ ՟ժ՟գ դարու.։)
Զոտս իւր ամբարձեալ յակոբայ՝ գնալ յերկիրն արեւելից։ Առեալ զոտսն իւր անդէն ի մահիճսն՝ պակասեաց (իբր կծկելով զինքն)։ Անկեալ առ ոտս նորա՝ ասէ։ Տալ տեառն զնոսա ընդ ոտիւք նորա (յն. հետովք)։ Օրհնեաց զքեզ տէր աստուած յոտին իմում ( այսինքն յետ գալստեան իմոյ այսր)։ Ահա ոտքն՝ որ թաղեցին զայրն քո ի դրանն, հանցեն եւ զքեզ (այսինքն ժիր ոտիւք երիտասարդք)։ Զոտս արձակէին, փախոտեայ գնային։ Զոտս արձակեաց՝ հար զհրէայն եւ անդէն սատակեաց։ Առ ոտն կոխեսցես զառիւծն եւ զվիշապն. եւ այլն։
Յամուր որջն մտեալ հին վիշապն։ Ի դարանամտութեանն իւրեանց սողեալ յորջից։ Իբրեւ յամուր որջս ի չար խորհուրդն իւր բունեալ. (Եղիշ. ՟Գ։ Յհ. իմ. պաւլ. Յհ. կթ.։)
Խոցեալք կարեւէրք, մերթ ի սող, եւ մերթ ի յանձն քարշութեամբ (ընդ երկիր՝) հասաք առ միմեանս. (Փարպ.։ Տեսցես վիշապս սողս առ քեզ. Պտմ. աղեքս.։)
Օրհնութիւն դրօշացն, այսինքն է նշանակն կամ վառն մեծ արքայական։ Վառ կտաւ։ Վառ նշանակ։ Ունել զվառն ձողովն սփռեալ ի ձեռին։ Վառ կտաւեայ՝ յորում կայցէ նկարեալ վիշապ. (Մաշտ. ջահկ.։)
Որ զբռամբ ածելոցն իսկ է զմեծ վիշապն. (Յոբ. ՟Գ. 8։)
Զվիշապն մեծ՝ կարթիւ ածեալ որսացար։ Կարթիւ պատրանաց ածար. (Նար. ղ. եւ Նար. ՟Խ՟Զ։)
Զոր մահաթոյնն շնչէր վիշապ անդր քան զհիւսիսի. (Խոր. հռիփս.։)
Զանձինս վիշապաց յագեցուցանիցես. (Յոբ. ՟Ժ՟Բ. 27։)
Ի բաշխ անապատի. յն. է. տանիք, այլ լինի ընթեռնուլ, տուրք. ըստ եբր. վիշապք, նհանգք։ Որպէս Հարկ ճակատագրական ըստ հեթանոսաց. բախտ. վիճակ անհրաժեշտ կարծեցեալ.
Ի խածանօղ սողնոց թունից։ Ի թունից վիշապին. (Շար.։)
Արտաքս կորզեալ եհան ի ժանից (կամ ի ժնեաց) վիշապին. (Յհ. կթ.։)
Խանձ (տպ. խայծ) մահու եղեւ մարմինս. զոր անգիտացեալ՝ կլանէր վիշապն. (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։)
Խոյր թագաւորի կամ իշխանի. (՟Ա. Եզր. ՟Գ. 6։ Եզեկ. ՟Ի՟Ա. 26։ ՟Ի՟Զ. 16։ եւ ՟Ի՟Գ. 15։ Որպէս եւ նմանութեամբ Խոյրք վիշապի եօթն. Յայտ. ՟Ժ՟Բ. 3։ սոյնպէս եւ յայլ գիրս։)
Սրտմտութիւն նորա ծծէ զարիւն իմ։ Զսրտմտութիւն վիշապաց ծծեսցէ։ Ծծեսցի զօրութիւն նոցա. (Յոբ. ՟Զ. 4։ ՟Ի. 16։ ՟Ե. 5։)
Ցիռք ի դաշտս ծծեցին զօդս իբրեւ զվիշապ. (Երեմ. ՟Ժ՟Դ. 6։)
Իմանալի վիշապին կարթ ի քիմս եղեր։ Բաբելացի կարթիւն յերուսաղէմէ կորզեալ. (Անյաղթ բարձր.։)
Բարեշուք կերպից։ Կերպ անպատկառ։ Կերպիւ վիշապի։ Կանացի կերպին։ Այնր իրի կերպիւ։ Փախստեան կերպ ցուցանելով. (Նար.։)
Մի՛ լիցի կռիւ ընդ իս եւ ընդ քեզ։ Այր բարկացօղ նիւթէ զկռիւ։ Զօրինական կռիւս ի բաց մերժեսջիր։ Փրկեսցե՛ս զիս ի կռուոյ ժողովրդոց։ Չորք բիւրք վառեալք ի կռիւ։ Ի կռիւ կացին, եւ ոչ հնազանդեցան։ Երկու վիշապք ելանէին ի կռիւ ընդ միմեանս.եւ այլն։
Զի մի՛ շոգին (վիշապաց՝) մարդոյ կամ անսանոյ մեղանչիցէ. (Եզնիկ.։)
συρίζω sibilo. (առեալ ի ձայնիցս շը՛չ, սը՛ս, ը՛շ, վը՛շ) Սուլել՝ որպէս իժ կամ վիշապ. հանել զձայն զարմանաց եւ աւաղանաց. հնչել որպէս զսրինգ. շռնչել. եբր. շարգ.
Եւ ոչ ի մարդ իբրեւ զդեւ մտանէ վիշապ, որպէս ոմանք տ շչելոյ դիւահարին կարծեցին. (Եզնիկ.։)
Ի կերպ վիշապի ... շչեաց ահագին. (Պտմ. աղեքս.։)
Փիղք սպիտակք, եւ վագերք։ Փիղք եւ վագերք եւ վիշապք. (Խոր.։)
Որպէս Շչել, շնչել վիշապաց.
Յարձակէր գազանն (վիշապ օձն), չարաչար շոգի արձակելով, փքալով. (Վրք. հց. ձ։)
որ եւ պ. քէրվէ. βασιλίσκος, κωφός, ἁσπίς basiliscus, aspis. Ազգ վիշապ օձի թիւնաւոր, է որ երկայն, եւ է՛ որ կարճ եւ հաստ, մթին գունով, ունելով եւ բաշ ի գլուխն իբր թագաձեւ, համարեալ որպէս թագաւոր օձից. վասն որոյ առ յոյնս կոչի վասիլի՛սգօս, այսինքն արքայիկ. եւ գօֆօ՛ս, այսինքն խուլ եւ համր. եւ ասբի՛ս, այսինքն իժ. եստ եբր. էֆէա, ֆէթն, խէրզ, ձէֆա. թ. սազըր էըլան
Իմանալի վիշապին առ ի կորուստնմա կարթ ի քիմս եղէց. (Անյաղթ բարձր.։)
Յառասպելս հեթանոսաց՝ երբեմն սիրելի ապողոնի վասն սպիտակն գոլոյ, այլ յետոյ փոխեալ ի սեւութիւն. եւ վասն յամելոյն ի բերել ջուր՝ փոխադրեալ յաստեղս ի ներքոյ աստեղատան Առիւծուն եւ Կուսին՝ դէպ յԸմպանակն, առ տտամբ Վիշապին։ (Շիր.։)
Զվիշապ անարիք սանձեալ։ Անարի ոմն սկայ. (Խոր. Ա. 25։ Գ. 9։)
Որջ վիշապի անարւոյ. (ՃՃ.։)
Զօրութեամբ անխէթ կոխեաց զառիւծն եւ զվիշապն. (Լծ. կոչ.։)
Յատամանց վիշապաց։ Զատամունս օձից. (Նար. ՟Ձ՟Բ. եւ առափ։)
Որ զբռամբ ածելոց իսկ է զմեծ վիշապն. (Յոբ. ՟Գ. 8։)
Որպէս եւ զօձից, զվիշապ ձկանց, եւ այլն.
Չորից յուշկապարիկ գազանաց։ Ազգի ազգի գազանս վիշապակերպս. (Եւս. քր, ՟Ա։)
Նա սպասեսցէ քում գլխոյ։ Զգլուխն ոտիւքն հանդերձ։ Դիցես զխոյրն ի վերայ գլխոյ նորա։ Օծեր իւղով զգլուխ իմ։ Բազում եղեն քան զհեր գլխոյ իմոյ։ Շարժեցին զգլուխս իւրեանց։ Զգլուխս վիշապաց։ Զգլուխ վիշապին.եւ այլն։
Արար գնդակս, եւ եհար ի բերան վիշապին. (Դան. ՟Ժ՟Դ. 26։)
Մռնչեն իբրեւ զառիւծ, գոռան որպէս վիշապ. (Վրդն. խրատ.։)
Վիշապն՝ որ ինքն գրաստ է, այնու զի անասուն եւ անխօսուն է, զիա՞րդ որ ինքն գրաստ է, զայլ գրաստ վարիցէ. (Եզնիկ.։)
Պատեալ զյովհաննու (վիշապացեալ դեւն) գօշէր զմարմինսն, եւ գոչէր. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։)
Եռանդ՝ վիշապակի առ իժս եգիպտացւոց զկռիւն տեսեալ՝ ոչ սակաւ հիացեալ եղէ. (Փիլ. լիւս.։)
Բառ արաբ. զէնէպ. այսինքն Տուտն. ձետ. ագի. ուստի զէնէպի թիննին, վիշապատուտն, անուն աստեղ.
Վիշապն՝ որ ասեն զամենայն երկինս բոլորեալ է. զորոյ զտուտն եւ զգլուխն ռաստ եւ զանապ կոչեն աստեղագէտքն, եւ զխաւարն արեգական եւ լուսնին անտի ասեն. (Վրդն. սղ. եւ Վրդն. պտմ.։)
Յետ զհնգետասան ամ լինելոյ ի խոր վիշապին։ լինիցին ի դիպահոջ. (Յհ. կթ.։)
Որչափ խաղացի ես ընդ եգիպտացիսդ։ Խաղաց նոքօք (աստուած եգիպտացւովք)։ Խոցոտիցեն զիս, եւ խաղայցեն զինեւ, կամ ինեւ։ Վիշապն՝ զոր ստեղծեր՝ խաղալ նովաւ։ Բռնաւորք խաղալիկք նորա, եւ ինքն ընդ ամենայն ամուրս խաղալով խաղեսցէ։ Զարս հզօրս՝ որ խաղացին ընդ հրոյ. եւ այլն։
Կախեաց զվիշապն յերկճեղն. (Կամրջ.։)
Կաղաղս եւ հանգրուան պատրաստական արարին վիշապ օձին կամակորի։ Զանօրինաց զկաղաղսն կիզեալ ապականեաց. (Լաստ. ՟Ի՟Գ։)
cf. ԿԷՏ, որպէս վիշապ ձուկն.
ԿԻՏՈՍ որ եւ ԿԵՏՈՍ. κῆτος cetus. այս ինքն վիշապ ձուկն մեծ.
Կոխել զշաւիղ կամ զշաւիղս, զգաւիթս, զհող երկրի, զքաղաքն սուրբ, զսրբուն. զեսամս տանն. կամ զկաւ, եւ որպէս զմարդիկ, մարդկան զմիմեանս, զազգս, զվիշապ, զօձս, զբանակս, զկեանս, կամ զկալ կամենասայլիւք. գինիի հնձանս, զհնձան գինւոյ, զայգիս, զհունձս եւ զկութս. եւ այլն։
Զբոլորովին կտուտս վիշապիցն. որպէս թէ կտցելն, խայթելն. (Իսիւք.։)
Ի հալամի վիշապին. (Ճ. ՟Ա.։)
ՀԻԴՐԱ. Բառ յն. ὔδρα hydra. որ եւ ՀԻՒԴՐԱ, ՀԻՒԴՐԱՍ, ՀԻԴՐԱՅ, ՀԻԴՐԻԱՅ. Ջրային օձ. ըստ առասպելաց՝ որպէս վիշապ մեծ եւ բազմագլխի՝ վերառեալ ի կարգ աստեղատանց. իրօք՝ անուն ուրումն կնոջ խորագիտի, եւ կղզւոյ, եւ այլն.
Մողոզք քան զվիշապս մեծ էին. (Պտմ. աղեքս.։)
Յիշմամբ երախտեացն որ առ նոսա յԵգիպտոսէ եւ յառաջ։ Յութերորդ օրէն եւ յառաջ, ապա նուիրել զծնունդս արջառոց եւ ոչխարաց։ Ի սկզբանէ աւետարանին եւ յառաջ մինչեւ յեօթնագլուխ վիշապն, որ է նեռն. (Նախ. եզեկ. եւ օրին։ Նախ. ղեւտ. եւ Նախ. յայտն.։)
պ. նէհէնք. (իբր նէհր խունգ. գետոյ ձի). ἰπποπόταμος hippopotamus, equus fluvialis, crocodilus, draco aquatilis, piscis homines comedens ἑρινύς furia. Ձիագետի. գազան ջրային, որպէս կրոկոդիղոս, վիշապ ձուկն, փոկ, եւ այլն.
Զվիշապացն եւ զնհանգացն համբաւեն. վիշապք ասեն եւ նհանդք կեղծս ի կեղծս լինին։ Ոչ նհանգ ինչ անձնաւոր գոյ։ Նահանգք ինչ իցեն գետոց, եւ շահապետք վայրաց։ Ի վիշապի կերպարանս, կամ ի նհանգի իմն, եւ ի շահապետի. (Եզնիկ.։)
Մռնչեն իբրեւ զառիւծ, շաչեն իբրեւ զօձ, գոռանզ որպէս վիշապ. (Վրդն. աւետար.։)
Իսկ զոր յաչացն փայլատակունս ոստէ, յոբ յիշէ վասն վիշապին. (Լմբ. իմ.։)
Վիշապն՝ արքունական պաճար է. (Պտմ. աղեքս.։)
Ոչ պրտու պրտուի պիտանացու լինի յընդդիմակացութիւն. իսկ քրիստոս զօրաւոր գոլով՝ պրտուով զվիշապն խափանեաց. (Եփր. աւետար. կամ Եփր. յենովք. եւ Եփր. յեղիա.։)
Խաչիւն ջախեալ զգլուխ վիշապին։ Ի նմա զբռնաւորին ջաղխեցեր զգլուխ. (Շար.։)
Առաքինական սմբակօք ջարդեսցուք՝ զգլուխ վիշապին. (Նար. յովէդ.։)
տացէ քեզ տէր սիրտ տրտմեալ, եւ աչս սորեալս։ Առ ի սորելոյ աչաց իւրոց, եւ մաշելոյ զանձն նորա։ Ցիռք ի դաշտս ծծեցին զօդս իբրեւ զվիշապս, եւ սորեցին աչք իւրեանց, զի ոչ գոյր խոտ. (Օր. ՟Ի՟Ը. 69։ ՟Ա. Թագ. ՟Բ. 33 ։ Երեմ. ՟Ժ՟Դ. 6։)
Ի կերպ վիշապի ... եկն անց ընդ մէջ տաճարին, եւ շնչեաց ահագին. (Պտմ. աղեքս.։)
ԱՂԲՐԱՑ կամ ԱՂԲՐԱՆՑ ԱՐԻՒՆ. Որպէս ԵՂԲԱՐՑ ԱՐԻՒՆ. թ. գարտաշ գանը, որ եւ արիւն վիշապի կոչեցեալ, է խիժ հնդկային ծառոյ՝ կարմիր. sanguis draconis Բժշկարան.։ (Մխ. բժիշկ.։)
Զկլեալսդ զամենեսեան ի մահաբեր որովայնէ վիշապին անեպեր ապրեցուցից։ Կանգնեալ ի մէջ հնոցին ամբողջ մարմնով՝ անեպեր եւ առանց ամենայն վնասու. (ՃՃ.։)
Վիշապն յարձակեցաւ ի վերայ երիւարին ահագին եւ անզգամ շնչմամբ յոյժ. (ՃՃ.։)
Զանյայտ իրս վիշապաց. (Խոր.։)
Ի սատանայ առակեցին զվիշապն. (Եզնիկ.։)
Եթէ բառնայցի ի վեր այնպիսի վիշապն. (Եզնիկ.։)
Ողորմեա՛ց մեզ սուրբ գրիգոր, լսէ՛ զգանգատ վիշապ օձիցս. (Տաղ.։)
ԴՌԱԿՈՆ եւ ԴՌԱԿՈՆԱՌ. Բառ յն. δράκων Վիշապ. օձ կամ ձուկն մեծ. եւ δρακονάριον Վիշապական. եւ նկարէն ըստ խայտուցի վիշապաց. Տե՛ս եւ ԳՐԱԿՈՆՏԻԿՈՆ.
Հրամայեցաւ ի տեառնէ վիշապ ձկանն, եւ եթուք զնա ի ցամաք. (Յովն. ՟Բ. 11։)
Նոյն ռմկ. Ազգ ինչ օձի կամ վիշապաց՝ծանրադանդաղ. որ ասի լինել դեղնագոյն, եւ անթոյն. (թերեւս այն՝զոր ռամիկք կոչեն թըլըսըմ, եւ պահապան տանն) մին ի պաշտամանց եգիպտացւոց. սարը եըլան.
Զօձ եւ զլորտու. (կեչառ. աղեքս.) (յն. լտ. է՛ զի օձ դնի, եւ է՛ զի վիշապ։ Իսկ Ստեփ. լեհ. ընթեռնու Լուրտ, եւ իմանայ օձ փոքրիկ՝ վնասակար յոյժ)։
Վիշապակ, ասեն, թէ լորտուն է, եւ կէսք զքարաթոթոշն ասեն. (Լծ.)
Զլսարանս բանին կենդանի՝ խրատու սկզբնաշար վիշապին բացի. (Սկեւռ. աղ.։)
Հրամայեցից վիշապին խայթել զիոսա. (Ամովս. ՟Թ. 3։)
Ետուն ի նա այծենի ծածկոց։ Նա զայծենի ծածկոցն ծալեաց, եւ ձգեաց ի վերայ վիշապին. (Հ=Յ. յունիս. ՟Ժ՟Գ.։)
Ծխալից շարաւ վիշապին. (Նար. խչ.։)
Զնախաչար վիշապն կարթեցեր։ Կարթեալ զվիշապն. (Ճղ. Շ. բարձր.։)
Թէ մազ ոք կլանէ։ Եկուլ զիս իբրեւ զվիշապ։ Ձուկն կամէր կլանել զպատանեակն։ Հրամն ետ աստուած կիտին մեծի կլանել զյովնան։ Կլանէին եօթն հասկքն զեօթն հասկսն ընտիրս։ Եկուլ գաւազանն ահարոնի զգաւազանս նոցա։ Ցաւովք կլանիցեմ զտողունս իմ։ Կլցուք զնա կենդանւոյն իբրեւ դժողք։ Բացեալ երկրի զբերան իւր՝ կլանիցէ զգոսա։ Գուցէ կլանիցէ զարքայ, եւ զամենայն ժողովուրդն՝ որ ընդ նմա։ Բերան ամպարշտաց կլանէ զդատաստանս։ Զքօրացաւ մահ, եւ եկուլ։ Կլանէին զազգս։ Առի զգրկոյսն, եւ կլայ (կամ կլի) զնա.եւ այլն։
Թէ մազ ոք կլանէ։ Եկուլ զիս իբրեւ զվիշապ։ Ձուկն կամէր կլանել զպատանեակն։ Հրամն ետ աստուած կիտին մեծի կլանել զյովնան։ Կլանէին եօթն հասկքն զեօթն հասկսն ընտիրս։ Եկուլ գաւազանն ահարոնի զգաւազանս նոցա։ Ցաւովք կլանիցեմ զտողունս իմ։ Կլցուք զնա կենդանւոյն իբրեւ դժողք։ Բացեալ երկրի զբերան իւր՝ կլանիցէ զգոսա։ Գուցէ կլանիցէ զարքայ, եւ զամենայն ժողովուրդն՝ որ ընդ նմա։ Բերան ամպարշտաց կլանէ զդատաստանս։ Զքօրացաւ մահ, եւ եկուլ։ Կլանէին զազգս։ Առի զգրկոյսն, եւ կլայ (կամ կլի) զնա.եւ այլն։
Վիշապք դիեցուցին զկորիւնս իւրեան։ Ի բոյն կորանց իժից. (Ողբ. ՟Դ. 3։ Ես. ՟Ժ՟Ա. 6։)
Բառ յն. Ἐρμής որ ըստ լտ. մէրգուրիուս Mercurius . Ի կարգս մոլորակաց, Փայլածու, որպէս եւ Սնդիկ ի հրահալելիս. եւ ի դիս Դպիր եւ թարգման չաստուածոց եւ սուրհանդակ նոցա, թեւաւոր սաղաւարտիւ եւ ոտիւք, եւ վիշապագլուխ գաւազանաւ. ուդարիտ.
ՀԻԴՐԱ. Բառ յն. ὔδρα hydra. որ եւ ՀԻՒԴՐԱ, ՀԻՒԴՐԱՍ, ՀԻԴՐԱՅ, ՀԻԴՐԻԱՅ. Ջրային օձ. ըստ առասպելաց՝ որպէս վիշապ մեծ եւ բազմագլխի՝ վերառեալ ի կարգ աստեղատանց. իրօք՝ անուն ուրումն կնոջ խորագիտի, եւ կղզւոյ, եւ այլն.
Յորժամ հուրն բորբոքի, հրածին վիշապքն ի նմա ծընին. (Ոսկիփոր.։)
Յաղթեաց բազում ամբոխի։ Յաղթեցաք ամենայն քաղաքացն նորա։ Ես յաղթեցի աշխարհի։ Մի՛ յաղթեսցէ քեզ ցանկութիւն գեղոյ։ Որդւոց քոց եւ ոչ թունաւոր վիշապացն յաղթեցին ժանիք։ Մի՛ յաղթիր ի չարէ, այլ յաղթեա՛ բարեաւն չարին։ Յաղթեաց նմա Իսրայէլ։ Յաղթեցին աւարի նորա (այսինքն տիրեցին, առին)։ Յաղթէ բարկութեան.եւ այլն։
Փոխանակ գրելոյ Վիշապ։ Բրսղ. մրկ. եւ այլն։
Իբրեւ կերաւ, պայթեաց վիշապն։ Յղիք նոցա պայթեսցեն (կամ պայթեսցին). (Դան. ՟Ժ՟Դ. 26։ Ովս. ՟Ժ՟Դ. 1։)
Հպարտութիւն ուռուցեալ ... պայթէ։ Անդէն վաղվաղակի վիշապն պայթեաց. (Վրք. հց.։)
Բանաւորաց հրամանաւ՝ կարգէին ի պաշտօն դրօշեալքն։ Ինքն (մարդն) լաւ է քան զպաշտամունս իւր (զկուռսն)։ Իբրեւ կերաւ, պայթեաց վիշապն. եւ ասէ (Դանիէլ), տեսէ՛ք զպաշտամունսդ։ Խնդիրս ինչ վասն իւրեանց պաշտաման ունէին ընդ նմա. եւ այլն։
Քարամբք ջարդեցին զմսուր բերանայ լնդաց նորա։ Զկառափունս ջարդէին։ Ուռամբ ջարդեալ զբեւեռ երկաթոյն։ Առաքինական սմբակօք ջարդեսցուք զգլուխ վիշապին. (Ագաթ.։ Եղիշ.։ Փարպ.։ Նար. յովէդ.։)
Զվիշապն անարի սանձեալ՝ ի մերոյս վերայ շահատակեալ յարձակէր տէրութեանս. (Խոր. ՟Ա. 25։)
Զսրտմտութիւն վիշապաց, եւ զցասկոտ բարս թիւնաւոր օձին. (տպ. ցանկոտ) (Եփր. զղջ.։)
Վիշապագլուխ փողս, եւ փանդիռս բարձրաբարբառս։ Զմեռեալս լային փողովք եւ փանդռօք. (Թղթ. դաշ.։ Բուզ. ՟Ե. 31։)
Սինէցւոցն գազանք անծանօթք, վեցձեռնիք, փոկոտունք, վիշապատտունք։ Արք վեցոտնեայք, եւ փոկոտունք, եւ այլ շատ ազգ կենդանեաց. (Խոր. աշխարհ.։ Պտմ. աղեքս.) (ուր կարծի գրեալ ἁντίποδες adversipedes. ներհակոտունք. այլ ըստ հյ. σκυτόποδες ).
Եկա՛յք զհետ քարշածի վիշապիդ։ Մի՛ զհետ երթայք քարշածի վիշապիդ. (Վրք. հց. ձ։)
Զոր ի կտնտոցահար աղեբախս ընդ վիշապաց համբաւէին կռուել նմա. (Յհ. կթ.։)
Յիմարաց են այդպիսի կարծիք, որպէս եւ ոյք վասն լուսնոյ խաւարմանն աղճատին, ի տտնոյ վիշապին դատարկաբանելով։ Զի մի՛ անզուգութիւն ի զուգութեան երեւեցուցանել աղճատիցիմք. (Սարկ. շարժ.։)
Թիւնք հին վիշապին անհամեցան. (Եղիշ. դտ.։)
Զօձ ցամաքային անճոռնի վիշապ անուանեն. (Եզնիկ.։)
Զանկենդան ցուպ գաւազանին ի տիպն ապաթոյն կերպիւ վիշապի նմանեալ ցուցեր. (Նար. ՟Կ՟Գ։)
Գոռոզն, կամ վիշապն ապստամբ. (Նար.։)
Ի վերայ իժից եւ քարբից գնալով՝ առոտնեցից զառիկծն եւ զվիշապն. (Մարթին.։)
ԱՐՔԱՅԻԿ ՕՁ. որ եւ ՕՁԱՐՔԱՅԻԿ. եւ ԱՐՔԱՅՕՁԻԿ, ՎԱՍԻԼԻԿՈՅ, ԲԱՍԻԼԻՍԿՈՍ. βασιλίσκος basiliscus serpens Քարբ. օձ մեծ. վիշապ.
Ընդ մեծի ումեմն գիտացաւ. եւ վիշապ ծնաւ. (Երզն. քեր.։)
Ուր հին վիշապն դարանելոցն էր. (Վրդն. ծն.։)
Վիշապք երկու դիւացեալք եւ սեւացեալք. (Խոր. պտմ. հռիփս.։)
Օտար զօրութիւն վիշապի երկգլխոյ. (Եւս. պտմ. ՟Դ. 7։)
πτόας ptyas Քարբ՝ որոյ թուքն է թունաւոր քան զայլոց վիշապաց.
Վիշապ մի ահագին եւ մեծ յոյժ՝ խոզաձեւ բաշով. (Ճ. ՟Ա.։)
Որ է ի խորս ջուրց, կամ անդնդոց. Զնախաչար եւ խորային վիշապն աստուածային իմացութեամբ քո կարթեցեր. (Ճշ.։)
Ծովական ձկունք, կայտառք, կամ վիշապ. գազան, կամ կղզիք. (Եզնիկ.։ Սեբեր. ՟Ա։ Արծր.։ ՟Գ. 9։ Ոսկիբ. հերոդ։ Նար. առաք.։)
Գազանք անծանօթք, վիշապատունք, կիսահաւք. (Խոր. աշխարհ.։)
ՀԱՐՈՒԱԾՔ παιών, -ωνος Անուն երդոյ առ հելլենացիս ի պատիւ ապողոնի պէովնի՝ այսինքն հարողի նետիւ զպիւթոն վիշապն.
ԱՅՍ ՀԱՐՑՈՒԿ, կամ ՀԱՐՑՈՒԿ ԴԵՒ. πνεῦμα Πύθωνος spiritus Apollinis. Դեւ պատգամախօս հանդիսացեալ ի պիւթոն կամ ի դեղփիս քաղաքի յանուն ապողոնի, կամ պիւթոն վիշապի սպանելոյ յապողոնէ. ըստ յն. կոչեցեալ ոգի պիւթոնի, կամ վիթովնիա. (իսկ յն. πυνθάνομαι է հարցանել. ուստի ի մեզ բառդ Հարցուկ։)
Սեկոնդոս ասէ. կին չար՝ հացակից գազան. աթոռակից վիշապ. (Ոսկիփոր.։)
Է երէ ինչ, որ կոչի ինքնիմոն, որ թարգմանի հետահան. թշնամի է վիշապի, ծեփէ զանձն կաւով. (Եպիփ. բարոյ.։)
ՀԻԴՐԱ. Բառ յն. ὔδρα hydra. որ եւ ՀԻՒԴՐԱ, ՀԻՒԴՐԱՍ, ՀԻԴՐԱՅ, ՀԻԴՐԻԱՅ. Ջրային օձ. ըստ առասպելաց՝ որպէս վիշապ մեծ եւ բազմագլխի՝ վերառեալ ի կարգ աստեղատանց. իրօք՝ անուն ուրումն կնոջ խորագիտի, եւ կղզւոյ, եւ այլն.
ՀԻԴՐԱ. Բառ յն. ὔδρα hydra. որ եւ ՀԻՒԴՐԱ, ՀԻՒԴՐԱՍ, ՀԻԴՐԱՅ, ՀԻԴՐԻԱՅ. Ջրային օձ. ըստ առասպելաց՝ որպէս վիշապ մեծ եւ բազմագլխի՝ վերառեալ ի կարգ աստեղատանց. իրօք՝ անուն ուրումն կնոջ խորագիտի, եւ կղզւոյ, եւ այլն.
Զվիշապացն մանուածս ահագին բերանաբացութեամբ ուռուցեալ ի փչմանէ օդոցն. (Խոր. ՟Գ. 37։)
Խորհեցաւ հանգչել ի մարգճակի պրաստին։ Վիշապն ելանէ եւ շրջի ի մարգճակիդ. (Ճ. ՟Բ.։)
Զվիշապն յօդաւոր ընդ պարզականին (այսինքն մարմնաւոր ընդ անմարմնոյ)։ Խաչս փրկական՝ անմահն իսկութեան՝ յօդաւոր մարմնոյն խառնմամբ՝ եղեալ օթարան։ Յօդաւոր մարմնով ի քէն ծնաւ։ Զյօդաւոր մարմինն միակ՝ խառնեաց ընդ աստուածական բնութեանն իւր անքակ. (Նար. մծբ. եւ Նար. խչ. եւ Նար. կուս.։)
Զնախաչար վիշապն իմաստութեամբն քո կարթեցեր. (Մաշտ.։)
Երկիր պագանեն նախաչար վիշապին. (Կիւրղ. ղկ.։)
Նհանգք ինչ իցեն գետոց, եւ եւ շահապետք վայրաց։ Ինքն կերպարանի կա՛մ ի վիշապի կերպարանս, կա՛մ ի նհանգի իմն, եւ ի շահապետի։ Զոր շահապետ վայրաց կոչեն. (Եզնիկ.։)
Վիշապն կամակոր զմռեալ կապեաց (զադամ) ի շաղապատ մեղացն. (Զքր. կթ.։)
Ճեղքող վիշապին (թէոդորոս՝) շեշտակի ջարդած. (Գանձ.։)
Հուրն՝ որ այրիցի ի վերայ սեղանոյն, մի՛ շիջցի։ Լոյս ամպարշտաց շիջանիցի։ Ճրագ ի վերայ նորա շիջցի։ Պերճութիւն վիշապաց շիջաւ։ Բորբոքեսցի սրտմտութիւն իմ, եւ մի՛ շիջցի.եւ այլն։
Համարըձակութեանն շիջեալ լապտեր՝ շնչմամբ վիշապին. (Նար. ՟Լ՟Ե։)
Հինգ թագաւորքն մարդադէմք էին կերպարանօքն, եւ որջաձեւք էին հին վիշապին բնակութիւնք. (Եղիշ. յես.։)
Զորջացելոյ վիշապին ի ջուրսն փշրեսցէ զգլուխն. (Արշ.։)
Զտկարացեալն ի չարախոհ վիշապէն փրկեցեր. (Մաշտ.։)
Պատառեցին զբանտն, եւ փախեան։ (Վիշապն Բաբելոնի) առեալ զկերակուրն՝ պատառեցաւ ընդ մէջ. (Բրսղ. մրկ.։)
Ջրահեղձոյց զտղայսն առնէր։ Փարաւովն ջուրց վիշապ կոչի յաղագս ջրահեղձոյց զմանկունսն առնելոյ. (Արշ.։)
Զայս պատմութիւն ոմանք յեղիսէի տապարն վերածեն, եւ այլք ի դանիէլի վիշապն. (Շ. բարձր.։)
Կէտք կամ վիշապք վիթխարիք. (Պիտառ.։)
δρακόντιον dracunculus. որ եւ ՎԻՇԱՊԻԿ. Վիշապ փոքր. ձագ վիշապի.
Վիշապի առ իժս եգիպտացւոց զկռիւն տեսեալ՝ ոչ սակաւ հիացեալ եղէ։ Ի վեր համբարձեալ կարի յոյժ զագին վիշապակն՝ ի վեր շարժէ զայն՝ պատրելով. (Փիլ. լիւս.։)
Վիշապակ՝ ասեն թէ լորտուն է. եւ կէսք զքարաթոթոշն ասեն, եւ այլք թէ քարթոշի նման կենդանի է. (Լծ. փիլ.։)
cf. ՎԻՇԱՊԱԿ. δρακόντιον.
Կիթն, յորմէ ելանէր փոքրիկ վիշապիկ (կամ վիշապակ) մի. (Պտմ. աղեքս.։)
Ոմն ասաց ի վիշապի մեկնութեան, թէ ի հալամի վիշապէն (ի խալամի վիշապին առ յոբայ) ձկնորսքն տաւաղին, զի սպանցեն զնա. (Ճ. ՟Ա.։)
Առ այս թագաւորդ ոչ ցասնոյր։ Մի՛ ցասնուր ինձ։ Ցասեաւ տէր ի վերայ ազգի նոցա։ Ցասեաւ վիշապն ընդ կնոջն։ Ընդ իս ցասուցեալ էք. եւ այլն։ Նա վասն զի ամենայնին տեղեակ էր, ոչ ցասնու։ Ոչ կամեցաւ Յիսուս տալ պատասխանի, մինչեւ ցասնուլ հերովդէի. (Իգն.։)
Վիշապագլուխ փողս, եւ փանդիռս բարձրաբարբառս։ Զմեռեալս լային փողովք եւ փանդռօք. (Թղթ. դաշ.։ Բուզ. ՟Ե. 31։)
Ընդ քակուած ինչ որմոյ ի ներքս մտանել (օձի)։ Եթէ սողեսցի վիշապն մահաշուննչ մտանել ընդ քակուած ոգւոյս. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։ Սկեւռ. աղ.։)
Վիշապակ, ասեն՝ թէ լորտուն է, եւ կէոք զքարաթոթոշն ասեն։ Մողէզք եւ կովիդեայք, քարաթոթոշք, եւ բնդռունք ի վերայ եկեալ՝ կերան զորս նորա. (Լծ. փիլ.։ Արծր. ՟Ա. 3։)
Այլեւ յօտարազնիցն ընտրութիւն ի տիպն ապաթոյն կերպիւ վիշապի նմանեալ ցուցաներ. (Նար. ՟Կ՟Գ։)
Սատանայ վիշապ կերպարանի անմարմին, եւ մարմնապէս. (Լմբ. սղ.։)
Իսկ վիշապացն բուսումն է այս. (Խոր. ՟Ա. 31։)
Յորմէ վիժեալ թոյնք վիշապին, եւ գարշահոտ մահաբերին. (Յիսուս որդի.։)
Ոչ եթէ վիշապ է փոշին մանուածոյ ի փոթորկէ գետնականէ յօդս խաղացելոյ. (Սարկ. շարժ.։)
ԴՌԱԿՈՆ եւ ԴՌԱԿՈՆԱՌ. Բառ յն. Վիշապ. օձ կամ ձուկն մեծ. եւ Վիշապական. եւ նկարէն ըստ խայտուցի վիշապաց. cf. Գրակոնտիկոն.
Օտար զօրութիւն վիշապի երկգլխոյ. (Եւս. պտմ. ՟Դ. 7։)
Ո՞ր վիշապ զիւր զուգակիցն կամի թէ կորիցէ. (Ոսկ. հերոդ.։)
Ի խաղս այպանման ծաղու ըմպահկեն կաճառք կայից վերին հրեշտակացն զվիշապն յօդաւոր ընդ պարզականին. (Նար. մծբ. ( ըստ յոբայ. ՟Խ. ՟Խ՟Ա)։)
Բայց որդւոց քոց եւ ո՛չ թունաւոր վիշապացն յաղթեցին ժանիք. (իմ. ՟Ժ՟Զ. 10։)
Բառ եբր. որ ըստ յն. եւ հյ. թարգմանի Վիշապ. տե՛ս (Յոբ. ՟Խ. 20։ Սղ. ՟Հ՟Գ. 14։ ՟Ճ՟Գ. 28։ Ես. ՟Ի՟Է. 1։ կամ Յոբ. ՟Գ. 8։) ըստ յն. կէտ մեծ. եւ հյ. վիշապ մեծ։ Այն է Գազան ծովու մեծ քան զամնայն կէտս եւ զվիշապ ձկունս, օրինակ սադայէլի.
ՀԱՄԲԱՐՈՒ եւ ՀԱՄԲԱՐԻ. Պարիկ. յուշկապարիկ. պրս. փերի. Կենդանի ջրային կամ ցամաքային՝ խառնակ, եթէ՛ իրական իցէ՝ եւ եթէ բանաստեղծական. ճիւաղ. եբր. պէնօթ խանաթ (դստերք ճչոյ). եւ թաննին, թաննիմ (վիշապ, նհանգք). ըստ սիմաքոսի՝ ջայլամուղտ.
Դստերք համբարեաց։ Արասցէ կոծ իբրեւ զվիշապաց, եւ սուգ իբրեւ եւ սուգ իբրեւ զդստերաց համբարեաց. (Երեմ. ՟Ծ. 39։ Միք. ՟Ա. 8։)
Զորովայն վիշապին ընդ մէջ հերձանել. (Ոսկ. ղկ.։)
Վաղվաղակի հերձաւ (վիշապն). (Շ. բարձր.։)
Առ սպանումն մարմնասպան եւ հոգեկուլ վիշապին. (Պիտառ.։)
Ընդ որս եւ զհրաբերանն կարգէ զվիշապն. (Լմբ. յայտն.։)
Հրեղէն վիշապք, եւ գետ հրահոսէր ի բերանոյ նոցա. (Վրդն. աւետար.։)
Թէոդիտոն փոխանակ կետին զվիշապն եդ, եւ զղեւիաթան՝ ակիւղաս եւ սիւմաքոս. վասն որոյ դաւիթ սաղմոսելով երգեաց, վիշապ զայս՝ զոր ստեղծեր խաղալ նովաւ. քանզի եւ անդ (ըստ եբր) ղեւիաթան անուանէ զվիշապն. (Իսիւք.։)
Զոր մահաթոյնն շնչէր վիշապ։ Մահաթոյն վիշապ օձին ջնջեալ ջախջախեցաւ գլուխ. (Խոր. հռիփս.։ Անան. եկեղ։)
Գթացեալ ողորմի հարելոցն եւ մաղկատելոցն յօձից սատակմանէ։ Օձ էր՝ որ սպանանէր, եւ որ սպանանէրն՝ նոյն եւ մաղկատէր. եւ ի ձեռն միւս օձին տեսլեան՝ մաղկատեալքն ընդունէին զառողջութիւն։ Մաղկատեալք յառաջին հին թիւնից վիշապին։ Արարիչ ամենեցուն, եւ բոլորեցունց նորոգիչ, եւ ունի զմարմին մաղկատելի, այլ ոչ մաղկատող. եւ մաղկատի ի մարմին, այլ ոչ յոգի. (Եղիշ. խաչել.։)
Գթացեալ ողորմի հարելոցն եւ մաղկատելոցն յօձից սատակմանէ։ Օձ էր՝ որ սպանանէր, եւ որ սպանանէրն՝ նոյն եւ մաղկատէր. եւ ի ձեռն միւս օձին տեսլեան՝ մաղկատեալքն ընդունէին զառողջութիւն։ Մաղկատեալք յառաջին հին թիւնից վիշապին։ Արարիչ ամենեցուն, եւ բոլորեցունց նորոգիչ, եւ ունի զմարմին մաղկատելի, այլ ոչ մաղկատող. եւ մաղկատի ի մարմին, այլ ոչ յոգի. (Եղիշ. խաչել.։)
Եթէ սրամտութիւն վիշապաց գինին է, պա՛րտ է նազարացիս գոլ ի գինւոյ եւ ի ցասմանէ նմանապէս. այսինքն հրաժարել ըստ օրինի ուխտաւորացն աստուծոյ. (Եւագր. ՟Լ՟Բ։)
Ծխալից շարաւ վիշապին, շոգիամէգ մթին ստուերին, մռայլ շամանդաղ նսեմ խաւարին. (Նար. խչ.։)
Յամուր որջն մտեալ հին վիշապն չարաթոյն։ Տեսեալ զնա չարաթոյն գազանին. (Եղիշ. ՟Գ։ Ուռպ.։)
Ապրեսցուք յահեղ հնոցացն եւի չարաժանի որդանցն։ Ի չարաժանի վիշապէն փրկիս. (Մանդ. ՟Ա. եւ ՟Ի՟Ե։)
Խորհրդակից եղեալ չարախորհ վիշապին. (Ասող. ՟Գ. 5։)
Անկանիք ասէ ի պաշտմանէ ... ոչ թոյլ տայ ձեզ պաշտել զնա զոհիւք։ Մաշին դողմամբ պաշտմունք վիշապին. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 7։ եւ Ոսկ. ի նեռն.։)
Ի ջուրս ջախջախեսցուք զգլուխ օձին, որպէս եւ փրկչին ի ջուրսն յորդանանու ջախջախեաց զգլուխ վիշապին. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Ջախջախեցաւ գլուխ վիշապին։ Ի շրջել անուոյն՝ առ հասարակ ջախջախէին ոսկերք նորա. (Ճ. ՟Գ.։)
Հոգւոյս իմոյ՝ որ սառնացաւ ի շինչոյ աշխարակուլ վիշապին։ Ջերմացո՛ զսառնացեալ հոգիս իմ ի գործս բարեաց։ (Մարաթ.։)
Վիշապն սողոսկեալ եկն անկաւ ի ծովն կարմիր։ Սողոսկեցաւ ի չարափառութեան հերձուածն արիոսի. (Վրք. հց. ՟Ի՟Զ։ Ճ. ՟Բ.։)
Ոյր ոտք են նման ոտից վիշապի կամ քարբի կամ մողիզի.
Յաղագս վիշապոտանն ասէ իսիով դոս, թէ ծնեալ եղեն մարդիկ վիշապոտունք։ Եղեւ ի հողոյն եւ յասուէն մարդ վիշապոտն, որ կոչի երիքթոնեւս, յերիոսէն՝ որ է ասր, եւ (ի) հողոյ (յն. խթօն) առեալ զանուանակոչութիւն. (Նոննոս.։)
Հատն ցորենոյ պտղաբերէ տոհմականաւ։ Եբեր պտուղ տոհմականաւ։ Տոհմականօք բուսանի։ Ոչ վիշապք զտոհմականս արդեանց կրեն. (Ագաթ.։ Շ. խոստ.։ Լմբ. սղ.։ Եզնիկ.։)
Թիւնաբեր իժն՝ քաջալանջ եւ լայնապարանոց։ Վիշապ քաջալանջ. (Փիլ. լիւս.։ ՃՃ.։)
Յանկարծակի տեսանէաք քարշահետ մեծ վիշապի. (Վրք. հց. ձ։)
Ի ճաշակմանէ օձաշունչ եւ վիշապատիր պտղոյն. (Զքր. կթ.։)
Անդ ամրապատեալ զպիղծ վիշապն իւրով ապստամբ զօրութեամբ. (Ճշ.։)
Զվիշապն անդնդային. (Շար.։)
Մենամարտեայ ընդդէմ չարին՝ բազմահնար վիշապին. (Շար.։)
Իբրեւ զճճիս զեռունս բազմոտանիս։ Ցոլմունս բազմոտանի վիշապին. (Նար. ՟Է. ՟Ղ՟Բ։)
Դաւաճանող վիշապ. (Շար.։)
Դաւաճանող վիշապ. (Շար.։)
Դիմեցումն բնութեանս, կամ մահու, վիշապին, դիւաց։ Դիմեցմունք մարտողին, կամ ճակատելոցն։ Ի կոյսս չորս դիմեցմամբ. (Նար.։)
Արկ (վիշապն) զերկշուրթն զլեզուն. (Պտմ. աղեքս.։)
Մինչեւ յօթնագլուխ վիշապն, որ է նեռն. (Նախ. յայտն.։)
Վիշապն մեծ՝ հրակերպ՝ եօթնագլուխ. (Լմբ. յայտն.։)
Հրեշտակ տեառն սանձեաց զվիշապն, եւ որպէս գառն ընդելեցաւ. (Հ=Յ. յուլ. ՟Ի՟Բ.։)
Ո՛վ ապաշխարութիւն, որ զվիշապն լեռնակուլ խաղալիկ սիրելեաց քոց առնես. (Բրս. ապաշխ.։)
Զհին ծակոտուածս վիշապին ողջացոյց. (Եղիշ. ՟Ը։)
Հանգոյն կետոսի կամ վիշապ ձկան.
Վիշապ է սատանայ, որոյ յեղանակ կերպարանացն՝ յոբայ ճշգրտապէս ասացաս յաստուծոյ. (Լմբ. սղ.։)
Խաւարասէր վիշապն մահաշունչ. (Խոր. հռիփս.։ Շ. տաղ.։)
Էջ նա յեգիպտոս՝ փախստական ի մանկասպան վիշապէն։ Յետ մահուան հալածիչ մանկասպանին դարձար յեգիպտոսէ ի նազարէթ. (Մարաթ.։)
Խորհեցաւ հանգչել ի մարգճակի պրաստին։ Վիշապն ելանէ եւ շրջի ի մարգճակիդ. (Ճ. ՟Բ.։)
μεγακήτης . Ուր իցեն կէտք մեծամեծք, կամ վիշապ ձկունք.
Զհետեւակս՝ պահապանս քաղաքացն, որք զմետաքսեայսն ունէին զվիշապս. (Խոր. ՟Գ. 37։)
Ահագին դղրդիւն ի վերայ երկրի առնէին շահատակելով։ Զվիշապն անարի սանձեալ՝ ի մերոյս վերայ շահատակեալ յարձակէր տէրութեան։ Սկայաբար շահատակելով։ Ի շահատակելն իւրում՝ հարկանի։ Անարի ոմն սկայ շահատակէր ի մէջ զօրացն։ Ի քարինս դիւաց է շահատակել. (Խոր.։)
Ասէ ցսուրբն, չարագլուխ, եւ ամենայն կախարդութեամբք լի։ Ե՛րթ յետս չարագո՛ւխ վիշապ։ Ո՛վ չարագլուխ ծեր. (ՃՃ.։)
Ջրահեղձոյց զտղայսն առնէր։ Փարաւովն ջուրց վիշապ կոչի յաղագս ջրահեղձոյց զմանկունսն առնելոյ. (Արշ.։)
Վիշապաձուկն զորսորդաց ձկունս յորովայն իւր ամայէր, եւ սնավաստակ մնալ որսորդացն լինէր. (Կաղանկտ.։)
ՎԱՆԱԿՐԵԱՅ կամ ՎԱՀԱՆԱԿՐԻԱՅ. Վիշապ ձուկն մեծ՝ որ որպէս կղզի իմն երեւի.
Է գազան ինչ ի ծովու, որ կոչի վանակրեայ (կամ վանակրէ). վիշապաձկան նման է, յաւազին տեղին իբրեւ կղզի է. (Եպիփ. բարոյ.։)
Իբրեւ զվիշապ. հանգոյն վիշապաց. վիշապօրէն.
Յորոց վերայ հասեալ՝ եկուլ վիշապաբար. (Արծր. ՟Գ. 7։)
Զօրաւոր ըստ վիշապի. բռնաւոր.
Սատակէր զմարդախոշոշ եւ վիշապազօր գազանն. (Ուռպ.։)
Սեպհական վիշապաց, որպէս եւ աստեղատան հիդրոյի կամ օձակալի.
Իսկ որ յերկինսն՝ է անուանեալ՝ վիշապական, մերձ յարեգակըն հանդիպի՝ ըստ պատահման. (Երզն. ոտ. երկն.։)
Որ իցէ ի ձեւ վիշապաց. նման վիշապ ձկան.
Որպէս ձուկն ոչ կարաց ապկանել զյովնան, այսպէս եւ վիշապաձեւն մահ զտէր մեր. (Երզն. մտթ.։)
ՎԻՇԱՊԱՆԱԼ. Իբրեւ զվիշապ լինել. փոխիլ ի նմանութիւն ինչ վիշապի՝ գազանութեամբ եւ այլն.
Իսկ վիշապացն բուսումն, կամ կատարելապէս վիշապանալն բիւրասպեայ (աժդահակայ), որ ասի, է այս. քանզի անբաւ մարդիկ սկսաւ զոհել դիւաց. (Խոր. ՟Ա. 33։)
Ժանիք էին ցպոյն, եւ աչք վիշապացեալք (յն. վիշապականք)։ Գաւազան եդիա զվիշապացեալ գազանն. (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։ Կամրջ.։)
Կոխէ զվիշապացեալ փարաւովն։ Վիշապացելա եւ ահարկուք երեւեսցին։ Ոչ ձուկն վիշապացեալ ի խորս խաւարի մնալով. (Արշ.։)
δρακοντολέτης draconis vel anguillae interfector Որ քաղէ զկեանս վիշապին, կամ հիդրայի. օձասպան. մակդիր հերակլի՝ վահագն կոչեցելոյ, որ ասի սատակեալ զհիդրայն բազմագլխի.
Ութերորդ պաշտօն հռչակեալ վիշապաքաղն վահագնի. (Ագաթ.։ եւ Տէր Իսրայէլ. հոկտ. ՟Ժ՟Դ.։)
cf. ՎԻՇԱՊԱԲԱՐ.
Առիւծաբար գոչէ, եւ վիշապօրէն շրջի ի մեզ առ ի զարհուրեցուցանել զմեզ. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ՟Բ։)
Զոսկերըս մեր ըզչորացեալ ... վիշապօրղէն սոցա կլեալ. (Շ. վիպ.։)
Վիշապակ, ասեն՝ թէ լորտուն է, եւ կէոք զքարաթոթոշն ասեն։ Մողէզք եւ կովիդեայք, քարաթոթոշք, եւ բնդռունք ի վերայ եկեալ՝ կերան զորս նորա. (Լծ. փիլ.։ Արծր. ՟Ա. 3։)
Առ սպանումն մարմնասպան եւ հոգեկուլ վիշապին, եւ ի բաց ձգելով զառաջնակուլն ի սկզբանէ. (Պիտառ.։)
Բազմագլուխ վիշապ. (Ճ. ՟Ա.։)
Արտաքս ընկեցիկ ի տեսարանէն առնէր զանձն տիեզերակուլ վիշապն բազմագլուխ եւ բազմափաղաղ (կամ բազմափաղփաղ). (Ճ. ՟Գ.։)
Փոխանակ գրելոյ ԴՐԱԿՈՆՏԷՍ. յն. տրա՛գօնդէս, δρακόντες այսինքն վիշապք. օձաձեւ ձկունք. (որպէս եւ ռմկ. զառկանա, է ի ձայնէս տռա՛գօն)
Մինչեւ յօթնագլուխ վիշապն, որ է նեռն. (Նախ. յայտն.։)
Վիշապն մեծ՝ հրակերպ՝ եօթնագլուխ. (Լմբ. յայտն.։)
Որ ժանդահոտեալ է յորովայնս վիշապացն, նեխեալ, եւ ընդ հող խառնեալ. (Ոսկ. լս.։)
Ո՞չ դու այն ես, որ տաշեցեր զլայնութիւնն, վանեցեր զվիշապն. (Ես. ՟Ծ՟Ա. 9։ Այսինքն զստուարութիւն հպարտութեան։)
Զկարկառս լեռնատարափ վիմօք ի խորս անդնդակուլ վիշապին՝ վերաբերեա՛ կեանքդ աշխարհի,։ (Բենիկ.)
Երկիւղ կասկածանաց խարդաւանակ լինելոյ իւրոյ թագաւորութեանն. Խարդաւանակ լեալ նմին ի տաճարին վիշապաց. (Խոր. ՟Ա. 12. 29։)
ԿՈԿՈՐԴԵԼՈՍ ԿՈԿՈՐԴԵՂՈՍ ԿՈԿՈՐԴԻԼ եւ ԿՈԿՈՐԴԻԼՈՍ ԿՈԿՈՐԴԻՂՈՍ որ եւ ԿՐՈԿՈԴԻՂՈՍ. Բառ յն. գրօգօ՛տիլօս. κροκόδειλος crocodilus Տիտեռն. վիշապ երկոտանի՝ երկակենցաղ, մողեսաձեւ՝ ահագին մեծութեամբ, մեծաբերան, այլ նեղ կոկորդաւ, բազմաժանի, եւ կարծրամորթ. լինի ի մեծամեծ գետս ջերմին գաւառաց։ Յոնք ստուգաբանեն, խորշօղ ի քրքմանէ. զի չախորժէ ասեն զհոտ նորա. ... cf. ՏՀԱՆԳ։
Վահագն, զոր ի կտնտոցահար աղէբախս ընդ վիշապաց համբաւէին կռուել նմա. (Յհ. կթ.։)
Առ բաբեղոնացիսն վիշապն պատուեցաւ, առ եգիպտացիսն կրոկոդիղոսքն. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Առ բաբեղոնացիսն վիշապն պատուեցաւ, առ եգիպտացիսն կրոկոդիղոսքն. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
δράκων draco. վր. վէշա՛պի. (որպէս թէ Իժ ապ. օձ ջրոյ). Օձ անհեթեթ մեծութեամբ, մանաւանդ ջրային. որպէս եւ Ձուկն մեծ. կէտ. տե՛ս եւ ՔԱՐԲ, եւ ԼԵՒԻԱԹԱՆ. այլաբանութեամբ՝ Սատանայ. աժտէր, էժտէհա, էշտէրհա. յորմէ անունս Աժդահակ, աշդահակ.
Գաւազանն եղիցի վիշապ։ Եւ եղեւ վիշապ։ Եղեն վիշապք. (Ել. ՟Է. 9=12։)
Սրտմտութիւն վիշապաց գինի նոցա. (Օր. ՟Լ՟Բ. 33։ տե՛ս եւ Սղ.։ Յոբ.։ Յայտ. ստէպ։)
Իսկ (Յովն. ՟Բ. 11։)
Վիշապ ձուկն. ասի անդ եւ Կետ.
որպէս
Վիշապի այլազգ ինչ բնութիւն չէ, եթէ ոչ օձի։ Զօձ յաղթանթամ, կամ զգազան ինչ ծովածին կոչեն գիրք վիշապ։ Այլ ինչ ոչ են վիշապք, բայց կամ օձք մեծամեծք ցամաքայինք, կամ ձկունք անարիք ծովականք. եւ այլն. (Եզնիկ.։)
Վիշապ կոչէ զսատանայ. քանզի սովոր են գիրք զկէտս մեծամեծս՝ որ յաննաւագնաց ծովս, վիշապ կոչել՝ վասն յոյժ մեծ եւ անճոռնի հասակին. (Գէ. ես.։)
Զվիշապն անդնդային նմանեալ փարաւոնի. (Շար.։)
ՎԻՇԱՊ ասին նմանութեամբ եւ այլ իրք. մանաւանդ Փոթորիկն (կամ խօրդում ).
Զվիշապացն մանուածս ահագին բերանբացութեամբ ուռուցեալ ի փչմանէ օդոյն. (Խոր. ՟Գ. 37։)
Յաղագս փոթորիկ հողմոյ, զոր ի բաջաղանս եւ յառասպելս վիշապ հանել ասեն. (Ոսկիփոր.։)
Վասն ի գեղջկաց տգիտաց վիշապին անուանելոյ։ Ոչ եթէ վիշապ է փոշին մանուածոյ ի փոթորկէ գետնականէ յօդս խաղացելոյ, այլ հողմ ինչ է պտուպկեալ։ Առասպելական ստութեան ունկն դնել եւ հաւատալ մի՛ երբէք յանձն առնուցուս վիշապ զնա անուանողաց. (Սարկ. շարժ.։)