husks or grapes, grounds or dregs of pressed grapes.
to carry, to bring, to bear;
to produce;
to conduct, to lead back, to drag along;
to provoke;
to refer;
to render;
to suffer, to support;
— զնմանութիւն, to imitate;
to resemble, to be like;
յինքեանս — զկեղծիս, to feign, to dissimulate, to pretend;
— ընդ միոյ երեսուն, to give thirty for one;
— զվճիռ, to give sentence;
— զլռութիւն, to be silent, to hold ones tongue;
ոչ բերէ ատել կարդ բանիս, the order of mine discourse does not permit me to say;
— ատելութիւն ընդ ումեք, to hate, to dislike some one;
նախանձ — ընդ ումեք, to envy some one;
— սրամտութիւն ընդ ումեք, to be angry with some one;
to be offended;
ի գործ —, to make use of;
խորհուրդ — ընդ ումեք, to consult, to take counsel with some one;
ոգի —, to strengthen one's self, to become strong;
ոչ — զփառս ուրուք, to envy the glory of some one;
ի համար, ի հաշիւ, to count, to enumerate, cf. Համարեմ, cf. Հաշուեմ;
տալ —, to cause to be conveyed, to despatch;
ի միտս, ի յուշ —, to remember;
օտարացուցիչս իմն բերես ի լսելիս մեր, you tell us strange things.
corner;
compartment, division, pigeon-hole;
chess-squares, chequers;
niche;
cell, partition;
nook, lurking-place, hidden corner;
hollow, cavity;
— հանդերձիկ, fold, plait, crease;
— երեսաց, ճակատու, dimple;
wrinkle, puckering;
— ծովու, gulf, bay;
creek, cove;
— նաւի, hold of a ship;
— լերանց, cave, cavern;
— կենդանեաց, den, haunt, lair;
— թռչնոց, eyrie, nest;
ի — մի, in a corner;
— զխորշիւ իջանել, to fold, to plait, to crease;
to become wrinkled, to knit the brow;
—ս քաղել, to fold variously;
—ս —ս գործել, to make smnall rooms or cells;
to gather, to plait;
—ս արկանել յայտս, to wrinkle, to pucker.
equally, justly, exactly, proportionately;
perpendicularly, directly over, vertically;
ծանրոցք կշռոյ, counterpoise, the weights of a steel-yard or beam;
— դահեկանաց, money-scales;
— անօթոց, tare, tare & tret;
— հաւասարութեան, equilibrium, counterpoise;
— տեսակարար, յարաբերական, բացարձակ, specific, relative, absolute weight;
— քաղաքական, balance of power;
— տաղաչափական, the scan or measure of verses, prosody;
— գտակաւ, exactly, precisely;
— վերուստ ի վայր, in equilibrium;
perpendicularly, vertically;
կշռով, by weight;
զնոյն կշռով, as much, equally, of like measure or weight;
պաշտօնեայ կարգեալ յուղղութիւն կշռոց, officer appointed to mark weights & measures;
սահմանել զ—ս, to stamp with the public mark;
— արդար, correct balance, scales;
just weight;
— նենգութեան, false weight;
— ստութեան առնել, to falsify weights or scales;
զմէտ կշռոյն անայլայլակ ունել, to hold the balance evenly;
to counter-balance, to counter-poise, to counter-vail, to equipoise, to equilibrate;
դնել ինչ ի — ոսկւոյ, to pay exceedingly dear for, or at an extravagant rate;
դնել զգլուխ իւր ի կշիռս, to risk oneself, to incur danger, to run into jeopardy, to expose oneself to death, to carry one's life in ones hand, to encounter danger or death;
ի — մտանել, to be weighed, carefully pondered or considered;
ի — դնել զոք ընդ ումեք, ի — ընդ միմեանս արկանել, to compare with;
ի — բերեալ համեմատել, ի — համեմատութեան բերել ընդ ումե, to be compared with, to compare oneself with;
զ—ն ընդունել, առնուլ անդրէն զ—ն, to receive the equivalent, or in exchange;
կորուսանել զ— կայից, to lose the balance or equilibrium;
— հաշուի, balance, balance-sheet;
առնել զ— հաշիւ, to strike the balance;
— առնել զհաշիւ, to balance or settle an account;
cf. Գրահաշիւ.
—ականութեանց հաշիւք, calculation of probabilities.
raisins;
cf. Շիւ.
honeyless bee-hive;
cf. Շիւ.
to finish, to end, to complete, to bring to an end, to terminate, to carry out, to perform, to fulfil, to conclude;
to recompense, to restore, to compensate;
to pay, to acquit, to discharge, to settle;
to deliver, to release, to free from, to rid of, to disentangle, to set free;
to forbid, to prohibit, to obstruct, to hinder;
— զկեանս, to end one's life, to depart this life, to die;
— զոք ի կորուստ, to despatch, to kill;
— զպարտս, to pay, to settle a debt;
— զհաշիւն, to pay a balance;
գործս —, to despatch business;
զիրս դատաստանին արեամբ —, to condemn to capital punishment;
— զհաճոյսն, to content, to satisfy;
զառաջի եդեալ ճանապարհն —, to finish the journey undertaken;
ոչ ինչ կարացին ի ժամուն —, they could do nothing at that moment;
անձամբ ինչ ոչ կարէր —, he could do nothing alone;
չոր թզով եւեթ զպէասն վճարէր, he satisfied his hunger with dried figs alone;
վճարեցէք զնա ամենայն իրօք, provide for all his requirements;
վճարեաց վասն նորա հայրն, his father resolved to kill him;
տեսից եթէ ըստ աղաղակին վճարեցին, I shall see if their works equal their cry ?
լինել ի միջի եւ չլինել՝ զնոյն վճարէ, to be there or not is the same thing;
աստուածպաշտութեամբ վճարեցին զկեանս, they led a pious life to the end.
to anoint;
to consecrate;
— ոսկւով, to gild;
— արծաթով, to silver;
— զանձն իւղով անուշիւ, to pomatum, to perfume one's person.
ouvrir;
dénouer, développer, découvrir, déplier;
démêler, desserrer;
élargir, étendre;
ծակ —, percer, pratiquer un trou;
— ճանապարհ, ouvrir, frayer, pratiquer un chemin;
— ումեք զսիրտ իւր, ouvrir son cœur à quelqu'un;
— զականջս, ouvrir les oreilles;
— զախորժակ, ouvrir l'appétit;
— զաչս ուրուք, cf. Աչք;
— զմիտս, ouvrir l'esprit;
— հաշիւ, ouvrir un compte;
— զգլուխ, se découvrir;
— զշիշ, déboucher la bouteille.
cf. Հանրահաշիւ.
angle, coin;
niche;
pli, repli, ride;
compartiment, case;
haie;
ի — մի, dans un coin;
— առնուն առագաստք, les voiles se gonflent, enflent;
— զխորշիւ իջանել, se froncer, faire des plis, se plisser;
խորշս խորշս գործել, froncer, plisser, faire des plis;
—ս արկանել յայտս, rider les joues, le visage;
également, tout juste;
tout droit, verticalement, directement;
— վերուստ ի վայր, d'aplomb, perpendiculairement, verticalement;
— հաշուի, bilan, balance;
— դահեկանաց, trébuchet;
դնել զգլուխ իւր ի կշիռս, s'exposer aux dangers, braver, se risquer, courir le plus grand danger;
զանձն իւր դնել ի կշիռս վասն կենաց ուրուք, hasarder sa propre vie pour conserver celle d'un autre;
ի — դնել զոք ընդ ումեք, ի — բերեալ համեմատել, ի — համեմատութեան բերել ընդ ումեք, ի — ընդ միմեանս արկանել, comparer à, avec;
ի — կալ ընդ ումեք, être comparé, se comparer à quelqu'un;
կորուսանել զ— կայից, perdre l'équilibre;
կշռով, au poids;
— ստութեան՝ նենգութեան, balance trompeuse;
— ստութեան առնել, falsifier les balances;
— արդար, balance, poids juste;
առնել զ— հաշուի, faire la balance d'un compte;
— առնել զհաշիւ, balancer un compte;
զմէտ կշռոյն անայլայլակ ունել, contrebalancer;
— հաւասարութեան, équilibre, contre-poids;
— բացարձակ, poids absolu;
— քաղաքական, balance politique;
ի — ոսկւոյ, au poids de l'or;
— գտակաւ, exactement, précisément.
compte, calcul, supputation;
ի — ածել՝ արկանել՝ բերել, calculer, compter;
ճիշդ՝ մանրամասն՝ վերջին —, compte exact, détaillé, final;
— առնել, *— ընել, faire le compte, un compte, calculer;
ի հաշիւ՝ հաշուով տալ, donner à compte, par compte;
ի —, à compte, à valoir;
ի — իւր, pour son compte;
կլոր՝ բոլորագումար —, compte rond;
— տալ, rendre compte, rendre ses comptes;
*մէկուն հաշուին սեպել, tenir compte d'une somme à quelqu'un;
*— բռնել, dresser un compte, tenir les comptes;
*— բանալ, ouvrir un compte;
փակել՝ աւարտել զ—, *—ը գոցել, clore le —, régler le —, terminer le —, arrêter le compte, solder;
մաքրել՝ սրբել զ—, apurer un compte;
*—ը շտկել, mettre ses comptes en règle;
— ցուցանել՝ ընդունել՝ քննել՝ ճշդել, présenter un —, recevoir un —, examiner un —, vérifier un compte;
*— տեսնել, faire le compte;
*ծառային —ը տեսնել ու ճամբել, donner son compte à un domestique, lui faire son compte;
— ընտրութեան, compte exact;
comparaison;
*հաշուին անցունել, passer quelque chose en compte;
*հաշուին դնել, mettre quelque chose en compte, le mettre sur un compte.
oindre;
sacrer, consacrer;
— զանձն իւղով անուշիւ, se pommader, se parfumer.
ԺՈՂՈՎԵԼ. Գումարել եւ բովանդակել զհաշիւ ժամանակաց.
ԻՒՂԱԼԻ ԻՒՂԱԼԻՐ ԻՒՂԱԼԻՑ. Իւղով անուշիւ լի. Ձիթով լի.
ԻՒՂԱԼԻ ԻՒՂԱԼԻՐ ԻՒՂԱԼԻՑ. Իւղով անուշիւ լի. Ձիթով լի.
cf. ԽՕՇԻՒՆ։
ԽՆԿԱԼԻ ԽՆԿԱԼԻՐ. Լի խնկօք, կամ իւղովք անուշիւք. (իրօք կամ նմանութեամբ)
βρόμος fremitus, fragor. Սաստիկ խորշիւն, կամ խօշիւն. շառաչիւն.
Պատառեալ զշարունակ ծալմունս ամպոյն, խորշիւն եւ թնդիւն առնելով, եւ որոտումն ասեմք այսմիկ. (Արիստ. աշխ.։)
cf. ԽՕՇԻՒՆ։ (Պիտ.։)
որպէս ռմկ. համրել. պ. շիւմարկիյտէն, շիւմիւրտէն. ἁριθμέω, ψηφίζω calculo. Ի համար արկանել. թուել. հաշուել.
λογίζομαι supputo, computo. Ի հաշիւ արկանել. համարել, որպէս թուել, ի համար բերել, քննել. խորհել. համրել.
Նրբաքարշիւքն քանոնիկոն հարթութեամբ հոյծեալ. (Մագ. լ։)
θαυμάσιος, θαυμαστός mirus, mirificus, miraculosus, stupendus. Սքանչելի. արժանի հրաշանալոյ, եւ հրաշիւք լի. սխրալի. գերագոյն. աննման. վսեմ. եւ Անակնունելի. խիստ զարմանալի, խելքէ վեր.
ՂՈՒՄՐԱՅ . որ գրելի է ՇՈՒՄՐԱՅ, ի, ից. ռմկ. շիւմրէ. այն է Սամիթ վայրի. μάραθρον faeniculum.
Ո՛չ մարդոյ յեղակցի է հաշիւ իմ. (Վանակ. յոբ.։)
ՇԱԳԱՆԱԿ կամ ՇԱՂԳԱՆԱԿ, կամ ՇԱՂԴԱՆԱԿ. Կարծի նոյն ընդ Շահպալուտ, իբր կաստանա, քէստանէ. իսկ ըստ Մենինսքեայ շիւլիւգէ ՝ մեկնի ընկոյզ, եւ որ ինչ նման է նմա.
Խորշիւն, շաչիւն, եւ թնթիւն առնելով. եւ որոտումն ասեմք այսմիկ. (Արիստ. աշխ.։)
ᾇσμα, μέλος, ὔμνος cantus, canticum, melos, hymnos եւ hymnarium εἰρμός series. (լծ. եբր. շիր, շիրա. ար. շիւյիր, պ. սիւրուտ. ռմկ. շարգի ). Երգ, եւ երգարան, ընդունարան եկեղեցական երգոց. շարակնոց.
ՇԻՂԱԴԷՏ կամ ՇԻՒՂԱԳԷՏ. Որ կամի դիտել զշիղ յաչո այլոց.
Իմ են վէրքս, ոչ այլոց, եւ խարանքս. որպէս զի մի՛ շիւղագէտ եւ զօտարս դատօղ՝ դատեցայց. (Ներս. աբեղ. (այլ ձ. շուղագէտ)։)
ՇԻՒԱՐ ՇԻՒԱՐԻԼ. cf. ՇՈՒԱՐ, ՇՈՒԱՐԻԼ։
ՇՈՒԱՐ որ գրի ՇԻՒԱՅՐ, ՇՈՒԱՐԻՄ կամ ՇԻՒԱՐԻՄ, ՇՈՒԱՐՈՒՄՆ կամ ՇԻՒԱՐՈՒՄՆ. Առաւել ռմկ. որպէս Վարանք. տագնապ. խուճապ. եւ Վարանիլ, տագնապիլ.
Ի տագնապի. ի շիւայրի, կամ ի հոգս. (Հին բռ.։)
Ամենավարան. յամէն դիմաց շիւարումն է մեղաւորին յաւուրն ահագին ... վարանեալ շիւարեալ. (Լծ. նար.։)
ՂՈՒՄՐԱՅ. որ գրելի է ՇՈՒՄՐԱՅ, ի, ից. ռմկ. շիւմրէ. այն է Սամիթ վայրի. μάραθρον faeniculum
ՇՐՇԻՒՆ կամ ՇՐՇՈՒՄՆ. συρισμός sibilus, stridor. Խօշիւն. խարշափ. սօսափիւն եւ շրջշրջումն տերեւոց. խշրտոց.
Ի շրշիւն տերեւոց զարհուրի ամբարտաւանն. ((հինտ թրդ. խար շափ. տպ. շիշուն) Վրք. հց. ՟Ե։)
cf. ՇԻՒ։
μανθάνω disco, didici. ի յն. διδάσκομαι . որ եւ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻԼ. Ուշիւ առնուլ ի միտ. զուշն լնուլ. սերտել ի միտ. իրագէտ՝ հմուտ՝ փորձ լինել. վարժիլ ի գիրս. կրթիլ. յարուեստ. սորվիլ, սովրիլ.
Պռեստեր, որ կիզիչ ասի, հողմ է շարամանեալ ընդ ամպոյ խոնաւի եւ թանձրագունի՝ ի ձեռն ինքեան պատառեալ զշարունակ ծալումնս ամպոյն՝ խոշիւն շաչիւն եւ թնդիւն առնելով ... Ապա թէ թերաբորբոք իցէ հրութիւնն առ ի յոչ ուժգին հարկանել ամպոցն՝ պրեստեր կոչի, որ ասի կիզիչ. (Արիստ. աշխ.։)
Ջայլանք, կոծ, լալիք, ողբք, կականումն, շիւանք ։
Բառ անյայտ. որպէս Շղաշիւք կամ շղաշատեռիւք զարդարեալ.
Խոնարհեալ ի մերս՝ վերառեր զմարմին։ Առօղ բանն օծանէ զվերառեալ մարդկութիւն իւր։ Զոր վերառեաց մասն ի մեր հողանիւթ բնութենէս իբրեւ զշիւղ ձիթենւոյ։ Անդին յիջանել բանին յարգանդ սուրբ կուսին՝ վերառեաց ի կուսական համբարանէն մասն. (Շար.։ Զքր. կթ. ծն. եւ Զքր. կթ. մկրտ.։ Ժող. շիրակ.։)
Եդաւ ի նմին տեղւոջ՝ ուր կատարեցաւ, ի վիմամիջի միոջ հրաշիւք. (Երզն. մտթ.։)
Ազդ. եփոյից ի խմորոյ զանգելոյ իւղով եւ անուշիւք. պլակինդի.
Որ ոչ երկմտի. ուրչիք երկմտութիւն. աներկբայ. շիւպհէսիզ, իշքիլսիզ.
ἁνυπότος, ἁνυπονόητος. non suspicans, incurious. Որ չունի զկասկած. որ ոչն խիթայ. աներկիւղ. յապահովացեալ, եւ անպատրաստ. կասկած չունեցօղ. իշքիլսիզ. շիւպհէսիզ. վազիֆէսի օլմայան.
ԱՆԿԱՐԾԻՍ ԱՆԿԱՐԾԻՔ Անկասկած. աներկբայ. շիւպհէսիզ. իշքիլսիզ.
Անհնարին հոտովք անուշիւք. (Վրք. հց. ՟Ի։)
ԱՊՐԻՇՈՒՄ կամ ԱՊՐՇՈՒՄ ռմկ. էպիւրշիւմ. Թել մետաքսեայ. մետաքս. գործ շերամ որդանն. cf. ԱՊՐԴՈՒՄ. σηρικός sericum
Առաւել պարտ է զարմանալ հրաշիւք ընդ եղեալ սքանչելիսն, որ ի քեզ բնաւորեցաւ. (Շ. բարձր.։)
Պօղոս գերահրաշիւք յափշտակեալ. (Ճ. ՟Ա.) իբր գերագոյն հրաշիւք, կամ ի հիացման մտաց։
ԴՆԴՉՈՒՄՆ որ եւ ԴԴՉՈՒՄՆ, ԴՆԴՆՉՈՒՄՆ. Հնչիւն. խօշիւն. շշնջիւն. շչիւն.
Խաւարամած շտեմարանացն խօշիւնքն եւ դնդչմունք. (Անան. եկեղ։)
Որ ինքնագոյ հրաշիւք հիմնեցոյց ի վերայ հիման սուրբ առաքելոցն. (Շար.։)
Խաչանշան լուսաւոր նշանաւն։ Զխաչանշան խորհուրդն ծաղկազարդեալ գաւազանին։ Խաչանշան լուսով, կամ դրօշիւք. (Կորիւն.։ Անան. եկեղ.։ Արծր. ՟Ա. 15։ ՟Գ. 13։)
Վտակք կրկնակի աղբեր կայլակնացեալ հրաշիւք. (Երզն. մտթ.։)
Որ բերէ բերս հրաշալի. կամ Հրաշիւք բերեալ, բուսեալ.
Իբր հրաշիւք. եւ Հրաշալի օրինակաւ. սքանչելապէս.
Որպէս զջուրն թանձրամած՝ հրաշիւք մակարդեալ։ Մաղձ մակարդեալ՝ ընդ կաթինն. (Նար. ՟Ժ՟Դ. ՟Ի՟Բ։)
Որպէս զջուրն թանձրամած՝ հրաշիւք մակարդեալ։ Մաղձ մակարդեալ՝ ընդ կաթինն. (Նար. ՟Ժ՟Դ. ՟Ի՟Բ։)
ՄԻԱՀԱՄԱՐ. ա. Միանգամայն համարեալ. ընդ ամենայն ի հաշիւ արկեալ.
Զըրահաւորք՝ մկնդաւորք, ճօշիւք ծածկեալ բոլոր անձին. (Շ. եդես.։ Տե՛ս եւ ՄԱԿԱՆԴԱՒՈՐ։)
Նրբաքարշիւքն քանոնիկոն հարթութեամբ հոյծեալ. (եւ այսոքիկ ի խոյրագործսն է խնդիր. Մագ. ՟Լ։)
ՇԻՒՂ ՇԻՒՂԱԲԵՐ. cf. ՇԻՂ, ՇՂԱԲԵՐ։
ՍՕՍԱՓԻՒՆ. ψόφος, φωνή, crepitus, sonitus. որ եւ ՍՕՍԻՒՆ. գրի եւ ՍՕՍԱՒԻՒՆ. Աւիւն կամ ազդումն ի սօսեաց. խօշիւն, շրշիւն շարժման տերեւոց. որ բերէ եւ սոսկումն ինչ կամ սարսափումն ի լսելիս. Ֆըսըլթը, խըշըլթը, հառըլթը.
ՍՕՍԱՒԻՒՆ. ψόφος, φωνή, crepitus, sonitus. որ եւ ՍՕՍԻՒՆ. գրի եւ ՍՕՍԱՒԻՒՆ. Աւիւն կամ ազդումն ի սօսեաց. խօշիւն, շրշիւն շարժման տերեւոց. որ բերէ եւ սոսկումն ինչ կամ սարսափումն ի լսելիս. Ֆըսըլթը, խըշըլթը, հառըլթը.
Զվեցախորշիւք զուգաթիւ անկիւնս հաւասար թուով յարուցանելով. (Առ որս. ՟Դ։)
Գալով ի վաճառուց տուրեւառից։ Մարդկան սովորութիւն է ի տուրեւառն ընդ միմեանս հաշիւ առնել. (Լմբ. պտրգ. Լմբ. սղ.։)
ποίημα poema Քերթած. կերտուած բանեղէն. գրուած բանաստեղծական. տաղաչափութիւն. ոտանաւոր վիպասանութիւն. շիր, շիւուր.
Ահեղ հրաշիւք. ահաւոր եւ հրաշալի. սխրալի.
ἁχάριστος. ingratus. Որ ոչն գոհանայ. անշնորհակալու. ապաշնորհ. չիգոհացօղ. րազի օլմայանմ շիւքիւր վէրմէյէն, էյլիք պիշմեզ.
Եւ անկասկածելի. ἁνύποπτος. non suspectus. շիւպհէսիզ.
ἁσαφός. incertus. Ոչ հաւաստի. անստոյգ. աներկբայելի. անյայտ. եւ անստուգաբան. պէլիրսիզ. շիւպհէլի.
Բալատեսիլ գոլորշիւք զօրէն խիտ ամպոյն զսրբոյ հոգւոյն ճառագայթսն ի բաց հալածեն. (Բրս. պհ.։)
ԳԱՅԹԱԳՂԵՄ կամ ԳԱՅԹԱԿՂԵՄ ԳԱՅԹԱԳՂԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. σκανδαλίζω Scandalizo, offendo Տալ այլում գայթել եւ գլիլ. թակարդել. կործանել յորոգայթ. գլորել ի մեղս. պղտորել եւ դանդաղեցուցանել զմիտս եւ զկամս. տիւշիւրմէք, կիւնահա սօգմագ, Քէնա իպրէթ վերմէք.
ԴՆԴՉՈՒՄՆ որ եւ ԴԴՉՈՒՄՆ, ԴՆԴՆՉՈՒՄՆ. Հնչիւն. խօշիւն. շշնջիւն. շչիւն.
Խաւարամած շտեմարանացն խօշիւնքն եւ դնդչմունք. (Անան. եկեղ։)
Որպէս զհուրն նշանաւոր եւ զարմանաւոր՝ թանձրամած, հրաշիւք մակարդեալ. (Նար. ՟Ժ՟Ա։)
ἡχοῦν, ἑπιηχῶν sonans, strepens. Որ խարշափէ կամ շարժմամբ հանէ զխարափ եւ զխօշիւն.
Եկեղեցիք նորափետուր զարդարեալ հրաշիւք՝ ծայրարձակ (ոստովք) առաքինութեան պայծառաբերին պտղովք. (Թէոդոր. կուս.։)
(որպէս ռմկ. հիսապքեար. հիսապ. պ. չիւմարկիր, հիսապ բռնօղ. Որ առնէ զհաշիւ, եւ ունի զհամար ընչից, վաճառականութեան, նաւարկութեան եւ այլն. յն. պաշտօնեայ.
ՀԱՇՈՒԱԿԻՑ որ եւ ՀԱՇՈՒԸՆԿԵՐ. Ունօղ ընդ այլում զհաշիւ, կամ զվէճ. եւ ռմկ. ոճով՝ իբր Կռուակից, ըմբշամարտակից.
ἑξαίσιος eximius, magnificus, stupendus. Հրաշիւք իմն, կամ հրաշալի ճարտարութեամբ կերտեալ, կառուցեալ, յօրինեալ. հրաշալի. հրաշափառ, վսեմ. եւ Հոյակապ եւ մեծագործ ինչ. սքանչելի եւ ահաւոր գործք.
cf. ՇԻՒԱՐՈՒՄՆ.
Անագորույն ոք ի յայսքան շնորհակալացն՝ կամիցի վասն դոյզն ինչ պարտուց համար եւ հաշիւ առնել. (Բրսղ. մրկ.։)
ՇՈՒԱՐ որ գրի ՇԻՒԱՅՐ, ՇՈՒԱՐԻՄ կամ ՇԻՒԱՐԻՄ, ՇՈՒԱՐՈՒՄՆ կամ ՇԻՒԱՐՈՒՄՆ. Առաւել ռմկ. որպէս Վարանք. տագնապ. խուճապ. եւ Վարանիլ, տագնապիլ.
Ի տագնապի. ի շիւայրի, կամ ի հոգս. (Հին բռ.։)
Ամենավարան. յամէն դիմաց շիւարումն է մեղաւորին յաւուրն ահագին ... վարանեալ շիւարեալ. (Լծ. նար.։)
Խոնարհեալ ի մերս՝ վերառեր զմարմին։ Առօղ բանն օծանէ զվերառեալ մարդկութիւն իւր։ Զոր վերառեաց մասն ի մեր հողանիւթ բնութենէս իբրեւ զշիւղ ձիթենւոյ։ Անդին յիջանել բանին յարգանդ սուրբ կուսին՝ վերառեաց ի կուսական համբարանէն մասն. (Շար.։ Զքր. կթ. ծն. եւ Զքր. կթ. մկրտ.։ Ժող. շիրակ.։)
Ո՛չ կադք ինչ եւ ոչ կռիւք (ընդ այր եւ ընդ կին), եւ ոչ հաշիւք տարաբաժինք. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Է։)
Խնդութեամբ ժողովեալ՝ զօրն տօնախմբեսցեն։ Ամի ամի գումարելովք ի նոյն ամսեան զնոյն յիշատակ տօնախմբեն։ Զպաշտօնն յաւէտ հրաշիւք տօնախմբեսցեն ի փառս աստուծոյ։ Բարեխօսութեամբ սուրբ լուսաւորչին, որոյ եւ իւր իսկ տօնախմբիւր յիշատակ. (Ագաթ.։ Կսրիւն։ Ճ. ՟Բ.։ Արծր. ՟Ե. 9։)
Նրբաքարշիւքն քանոնիկոն հարթութեամբ հոյծեալ. (Մագ. լ։)
Յաջողք ի մարտի՝ աղեղնադրօշք։ Ազգի եւ տոհմի աղեղնադրօշ զօրացն։ Աջողաձեռն աղեղնադրօշիւք՝ բիւրաւոր բիւրոց զօրօք. (Մեսր. եր.։)
Զի՞նչ է՝ որ ասէ. է ա՛ծ ի վերայ հասարակածին, ամսանահանջ է. Զի զերեքտասանն ահկի՝ քսան կատարեաց (ա՛յլ հաշիւ), որ է մարտի ամիս. որ է հոռոմին հասարակածն. (Սարկ. տոմ.։ (Առ մեօք ամսանահանջն ընդ հին եւ ընդ նոր տումար՝ յանցեալ դարու ժա, եւ յայժմուս ժբ աւուրց միջոցաւ չափի։))
Որ ինչ լինի առանց խորհրդոյ. անմտական. վայրապար. չմտածած, անխոհեմական. թեվեքելլի. տիւշիւնմէտէն.
ԱՆԿԵՂԱԿԱՐԾ ԱՆԿԵՂԱԿԱՐԾԵԼԻ Անկասկած. աներկբայելի. աներկբայ. հաւաստի. չիտարակուսելու, ստոյգ. շիւպհէսիզ.
Կազմեալ կամ խառնեալ անուշիւք.
Ուր չկայցէ տարակոյս. անյերկուանալի. աներկբայ. հաւաստի. շիւպհէսիզ.
Յաղագս շաղմանեսի, եւ արջառակաշեացն որոտմանց։ Չոր եւ կարծր արջառակաշիւք (կամ շիւք, իբր շիօք) եւ կարասեօք թնդմունս եւ հնչմունս գործէր. (Նոննոս.։)
ԲԱԶՄԱԳՈՒՆԻ ԱԿՆ, ական, ականց, Ի սուրբ գիրս վարի որպէս ἥλεκτρον electrum ելեկտռոտ. որ եւ Սաթ անուանեալ քարն պատուական, դեղին գունով եւ դիւրաբեկ, որ ի շփիլն յինքն ձգէ զյարդ եւ զշիւղ.
Բոցաճաճանչ հրաշիւք ի փայլումն նշողիցն համահաւաքեալ ի հոսանս ջուրցն. (Շար.։)
Յարեւելից լուսածագիս անճառ հրաշիւք. (Շար։)
Ցուցակ եւ հաշիւ աւուրց լուսնի.
Կամարազարդ պսակեալ հրաշիւք. (Վրդն. լս.։)
Վտակք կրկնակի աղբեր կայլակնացեալ հրաշիւք. (Երզն. մտթ.։)
Որ կենցաղականաւ այսր յաւիտսենիւ զհանդերձելոցն ինձ կերպարանեն։ Որ կերպարանեցէր հրաշիւք աստանին զհանդերձելոցն նմանութիւն. (Նար. ՟Ա. ՟Ղ՟Բ։)
Կռաձայնս դարբնաց ահաւոր հրաշիւք արհաւիրս գործէին. (Խոր. առ արծր.։)
Յաղթողական վերամբարձութեամբ՝ դրօշիւք հռչակեալք։ Աստուածային հրամանք յաղթողականք. (Նար. ՟Լ՟Է. ՟Ծ՟Ա։)
Նորափետուր հրաշիւք գեղեցկազարդեալք. (Թէոդոր. կուս.։)
Ունելով տերեւ ձեթենւոյ շիւղ ի բերան իւր, զաւետիս ունելով սարսատման երկրի. (Վրդն. ծն.։)
Աստուածային բանիւն սնեալք եւ աճեցեալք՝ փառազարդեալ արքայն։ Արիստակէս մեծափառ եւ զարմանալի հրաշիւք անդ փառազարդեալ։ Մարգարտով փառազարդին թագաւորք երկրի։ Ի սուրբն սոփիա ի փառազարդեալ խորանին Աստուծոյ. (Ճ. ՟Ա.։ Երզն. լուս.։ Տօնակ.։ Ճ. ՟Ժ.։)
Զամենայն կերպարանս իւր փոխակերպեաց՝ զբարին ի չար դարձուցանելով։ Տե՛ս թէ որպէս փոխակերպին ի բնութենէ։ Եւ Զտրդատ փառաւորեալ՝ որպէս հրաշիւք փոխակերպեալ. (Անան. ի պետր.։ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 25։ Շ. վիպ.։)
Առանց կարելոյ պատճառել ինչ. աներկբայ. անշուշտ. շիւպհեսիզ.
Վտակք կրկնակի աղբեր կայլակնացեալ հրաշիւք. (Երզն. մտթ.։)
Այս է դուռն վեցհազարեկին, որ կոչի արհեստ համարողական. է մտացածին հաշիւ սնոտի եւ խաբէական։
Ի մէջ գիշերի պօղոս եւ շիւղաս զմեզ (ի) հարկաւորն յաղօթս հրամանատրեցին. (Բրս. հց.։)
Կազմէր զտաճարն գեղապարունակ շուշանագործ հրաշիւք. (Գանձ.։)
adv. ԱՆԵՐԿԲԱՅԱԲԱՐ. Առանց երկբայելոյ կամ երկբայութեան. անշուշտ. հաւաստեաւ. եւ անվեհեր. անտարակոյս, անվախ. շիւպհիսիզ, գօրգուսուզ.
ԱՆՅԵՐԿՈՒԱԲԱՐ ԱՆՅԵՐԿՈՒԱՆԱԲԱՐ. Առանց յերկուանալոյ. աներկբայ. շիւպհէսիզ.
Բաղդատութեամբս ուսուցանէ, թէ իւրաքանչիւր ոք հանդերձեալ է հաշիւ տալ գործոց իւրոց. (Երզն. մտթ.։)
Գրութիւն եւ հաշիւ դարուց աշխարհի.
Ուր իցէ հաշիւ եօթնհազար ամաց.
Եկեղեցիք նորափետուր զարդարեալ հրաշիւք՝ ծայրարձակ (ոստովք) առաքինութեան պայծառաբերին պտղովք. (Թէոդոր. կուս.։)
Պայծառազգեստ պսակեալ արփիափայլ հրաշիւք. (Խոր. վրդվռ.։)
Առաջի աչաց մերոց կայլակնացեալ հրաշիւք յաներեւոյթս. (Անյաղթ բարձր.։)
ἁναμφίβολος, ἁναμφισβήτητος. indubius, certissimus. որ եւ գրի ի յետնոց՝ ԱՆԵՐԿՈՒԱՆԱԼԻ. Անտարակոյս. աներկբայ. հաւաստի. շիւպհէսիզ, սահիհ.
Ըստ կամացն նոցա հանդիպիլ սմա խօսքն, գեղեցիկ ուշիւ նպատակի բռնահարութեամբք եւ սոցա ունկնդրութիւնն. (Փիլ. տեսական.։)
Նորափետուր հրաշիւք գեղեցկազարդեալ. (Թէոդոր. ի կոյսն.։)
Հաշուելն, կամ հաշիւ. եւ Թուական.
Թուականն, իբր թուաբանութիւն, եւ Թիւ. հաշիւ. համարողութիւն, եւ Համար.
Թուականութիւնս՝ մտաց անբարդելիս. (Նար. ՟Ձ՟Ա. (այսինքն հաշիւս)։)
Ցուպ ի ձեռս առեալ (սուրբ նիկողայոս) զզօրութիւն փրկչին՝ հանգունակատիպ սքանչելի հրաշիւք. (Տաղ.։)
Որ բանւ զարարածս խորհրդով հիմնեցուցեր։ Որ ինքնագոյ հրաշիւքն հիմնեցոյց ի վերայ հիման սուրբ առաքելոցն։ Հիմնեցոյց (այսինքն ամրացոյց) զեկեղեցի սուրբ. (Շար.։)
Խայտաց տղայն ի նեղահարութեան (արգանդի). զի դժոխընկալ է ըստ բնութեան բանտի. (Մաշկ. (ա՛յլ է եւ հրաշիւք խայտալն յհ. մկ)։)
Անձնահաճ սնապարծութեամբ մատուցեալ յայլոց ական զշիւղ կրկտեն. (Փարպ.։)
Արտաքս հան զօտարին ցանկութիւն, տու՛ր զվերնագրութեան հաշիւն առաքինութեան. (Մաշկ.։)
Եւ է խօշիւն՝ տրտմութիւն, անբարբառութեան արարող. (Նիւս. բն.։)
Չունելն զերկբայութիւն, եւ աներկբայ գոլն. անշարժութիւն մտաց, եւ հաւաստութիւն. շիւպհեսիզլիք.
ԱՆՅԵՐԿՈՒԱԲԱՐ ԱՆՅԵՐԿՈՒԱՆԱԲԱՐ. Առանց յերկուանալոյ. աներկբայ. շիւպհէսիզ.
Սքանչելարուեստ հրաշիւք ներգործեալ քեւ ի մեզ։ Սուր աստուածամուխ, նշան սքանչելարուեստ. (Նար. կուս. եւ Նար. խչ.։)
Մերթ ըստ հոմաձայնութեան յունին, μικρολογία . Ունելն զբան սակաւուց իսկ՝ այսինքն զհաշիւ դուղնաքեայ իրաց. ագահութիւն. ռշդութիւն. ժլատութիւն.
Յաղթողական վերամբարձութեամբ դրօշիւք հռչակեալք։ (Աստուած) վերամբարձութիւն անձեռնարկելի։ Անցամաքելի վերամբարձութիւն շառաւիղս ձգեալ իմանալեացն բարեաց։ Օծանելն իւղով զգլխոյն վերամբարձութիւն. (Նար. ՟Լ՟Է. ՟Հ՟Ե. ՟Ձ՟Ը. ՟Ղ՟Գ։)
ԳԱՅԹԱԳՂԵՄ կամ ԳԱՅԹԱԿՂԵՄ ԳԱՅԹԱԳՂԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. σκανδαλίζω Scandalizo, offendo Տալ այլում գայթել եւ գլիլ. թակարդել. կործանել յորոգայթ. գլորել ի մեղս. պղտորել եւ դանդաղեցուցանել զմիտս եւ զկամս. տիւշիւրմէք, կիւնահա սօգմագ, Քէնա իպրէթ վերմէք.
Որ այնքան հրաշիւք զքոյդ գաղափարեալ ունելով յինքեան զտարացոյց՝ զեւս գերազանցեալ շնորհազարդութեանդ ճոխութիւն. (Անան. եկեղ։)
Զի՞ եկիք առ իս։ Զի՞ հոգայք։ Զի՞ տեսանես զշիւղ։ Զի՞ է՝ զի ասաց Աստուած։ Զի՞ է՝ զի ծիծաղեցաւ Սառա. եւ այլն։
Եւ էր հասակ սրբոյ կուսին՝ երկայն, սպիտակ, շնորհիւ ի լին։ Որպէս ծընունդ հրնշիւք կուսին, նոյնպէս սնունդն բարեօք ի լին. (Ներս. մոկ.։)
ՈՐՈՎ իբր Որովհետեւ. ἑφ’ ὄτι, ἑφ’ ὄσον, quoniam, quandoquidem. շիւնքի.
Հեթանոսք. օտարազգիք. այլազգիք. բարբարոսք. ազգք եւ ազինք՝ արտաքոյ իսրայէլացւոց. շիւուպ, փութփէրէսթլեր
Ակն ընդ ական։ Ոչ դարձցի ակն իմ ի տեսանել զբարին։ Եւ ական չէր տեսեալ զիս։ Խռովեցաւ ի սրտմտութենէ ակն իմ։ Պահեա՛ զիս որպէս բիբ ական։ Ակն իմ իջոյց արտասուս, կամ արտօսր։ Միով ակամբ քով։ Ճրագ մարմնոյ ակն է։ Զի՞ տեսանես զշիւղ յական եղբօր քոյ։ Զոր ակն ոչ ետես եւ այլն։
Վասն զի. քանզի. այնու զի. եւ թո՛ղ զի. մանաւանդ զի. զիրա. շիւնքի. իլլա քի.
ԱՆՑ, կամ ԱՆՑՔ. Վիժած. անցուցեալ. ἕκτρωμα. abortus. անցուցած. տիւշիւք.
πέρας finis, terminus, τελευτή, ἑξεύσεσις inventio, perventus , ἁριθμός numerus Հասումն, ըմբռնումն. գիւտ. (զի որպէս Հաւ է սկիզբն կամ ծագ սկզբնաւորութեան, նոյնպէս եւ Բաւ է ծայր աւարտման, եզր եւ ծագ հասողութեան) սպառուած. վախճան. չափ. սահման. կատարած. հուն. հաշիւ. թիւ. ծար. ճոթ. (սանս. պաւա էութիւն, գոյութիւն)
ἁριθμός numerus Չափ տարորոշ քանակի. բազմութիւն միութեանց. հաշիւ. գումար իրաց եւ ժամանակաց. համրանք, սեպ. ... Ստէպ վարի որպէս թիւ թուեալ. այսինքն ասի զիրաց ի թիւ արկելոց.
Ունիմք առ միմիանս եւ կագ եւ կռիւ եւ հաշիւս։ Կագ եւ կռիվ հարուցանէ ընդդէմ նորա։ Կագի եւ հակառակութեան. (Սարգ. յկ. ՟Է։ Լմբ. սղ. եւ Լմբ. պտրգ.։ Գր. հր.։)
ՃՕՇ. որ եւ ՃԱՒՇ, ՋԱՒՇ, ՃՕՇԱՆ կամ ԶԱՒՇԱՆ. պ. ճէվշէն, ճիւշիւշ. յոքն՛՛. ճիւվէզ, ճէվաշին (որ է սիրտ, եւ լանջք) Լանջապանակ. լանջանոց զինուորական. զրահ. վերտ.
Զրահաւորք՝ մկընդաւորք, ճօշիւք (կամ ջաւշիւք) ծածկեալ բոլոր անձին. (Շ. եդես.։)
ՇԻՂ որ եւ ՇԻՒՂ ՇԵՂ. κάρφος festuca. Լծ. Ծիղ. ծեղ. ճիւղ, նուրբ եւ բարակ մասն ոստոց, եւ ծղօտից՝ եղեգանց՝ փայտից. ունգ. մղեղ. շուղ, ծիլ, ծեղ.
Ունէր տերեւ ձիթենւոյ շիղ ի բերան իւրում (կամ շիւղ ի բերանի իւրում)։ Զի՞ տեսանես զշիղ (կամ զշիւղդ). (Ծն. ՟Ը. 11։ Մտթ. ՟Է. 3=5։)
ἁλάβαστρον (եբր. հալլախաթ ) πυξίον alabaster, vitrum, lagena, ampulla. (որ եւ այլազգ". շիշէ, շիշլէ, շիւճաճ ). Ապակի անօթ դիւրաբեկ, մանաւանդ՝ իւղոյ, եւ այն փոքրիկ, եւ առանց ունկան.
cf. ՇԻՒ։
ՇԻՒ որ եւ ռմկ. շիվ. Կոխածն խաղողոյ, կամ յաւելուածն յետ ճմլելոյ ի հնձանի. եւ Մրուր.
Խաղողի շիւն. սէճիռ, ճիպրէ. (Բժշկարան.։)
Խաղողի շիվ։ Յեռալն՝ ա՛ռ զշիւն, եւ զփրփուրն. (Վստկ. ՟Ձ՟Է. ՟Ժ՟Բ. ՟Մ՟Ի՟Ա։)
Զուշին պարտութիւն։ Ուշիւ իմաստիցս։ Ի յուշոյս իմ տեսութենէ։ Անդր քան զկարծիս ուշոյ իմաստից. (եւ այլն. Նար.։)
Դարձո զչեչն հանդերձ կտովն ի ջրաղացն. (Վստկ. ՟Մ՟Ղ՟Ե։) յաւել ի մեկնութիւնն. Առաւել ասի ռմկ. որպէս շիւ կամ ճիպռէ խաղողոյ. եւ որպէս դատարկ մաղ մեղու։
ՇԻՂ որ եւ ՇԻՒՂ ՇԵՂ. κάρφος festuca. Լծ. Ծիղ. ծեղ. ճիւղ, նուրբ եւ բարակ մասն ոստոց, եւ ծղօտից՝ եղեգանց՝ փայտից. ունգ. մղեղ. շուղ, ծիլ, ծեղ.
Ունէր տերեւ ձիթենւոյ շիղ ի բերան իւրում (կամ շիւղ ի բերանի իւրում)։ Զի՞ տեսանես զշիղ (կամ զշիւղդ). (Ծն. ՟Ը. 11։ Մտթ. ՟Է. 3=5։)
Եւ (Վրդն. պտմ. գրէ ի թուին հյ. չ.) Ի ՟Ժ՟Ը մարտի, եւ ի ՟Ժ ի յարեգի՝ հին զուգիւըն. այսինքն ըստ հին համեմատութեան առ ժամանակօք թարգմանչաց. որ եւ է անշարժ հաշիւ յայսմաւուրաց։
Դրօշիւք հռչակեալք։ Դրօշիցն կերպարանաց. (Նար. ՟Լ՟Է. ՟Ղ։)
διάπτων (stella cadens) Աստղանման լոյս թռուցեալ. որ եւ ԹՌԻՉ ԱՍՏՂ ասի. ասուպ. շիհապ, շիւհիւպ.
πάταγος strepitus. Խառնաձայն աղաղակ. աղմուկ շփոթի. շառաշիւն. վայնասուն.
Շինեաց աշտարակս ժայռաւորս, եւ առանցս գոգաւոր խորշիւք։ Շինէ անդ առ խորշիւք ի լեռնոտին երկուս տունս. (Խոր. Գ. 59։ եւ Ա. 11։)
Իտաղիա զբնաւ իսկ զծովեզրն կոչեմք զյունիոս խորշ։ Բնակեալ առ յունիոս խորշիւն. (Եւս. քր. Ա։)
Էր հանդերձն անհեթեթ մեծութեամբ, զի խորշ զխորշիւ իջանէր։ Խորշ ի գոտւոյ իջեալ՝ զթուրն եւ զսուրն ծածկէր. (Բուզ. Ե. 5։)
Խորշիւ իմն է վկայութիւնդ, ծածկէ դարձեալ զբանդ. յն. ստուերամած կամ մթին. συνεσκιαμένος. (Ոսկ. յհ. Ա. 12։)
Որով հրաշիւ զիւրն հաստատէ աստուածութիւն. (Պրպմ. ՟Լ՟Զ։)
ՇԻՒՂ ՇԻՒՂԱԲԵՐ. cf. ՇԻՂ, ՇՂԱԲԵՐ։
Բառ ռմկ. որպէս թ. շիւֆէ, շիւֆէլի.
Զնեստոր ոչ խաբեաց խօշիւն, թէպէտեւ յումպ էր». յն. զմպօղն իսկ գլխովին. (Թր. քեր.։)
Սոսկ իւղով ասէ դու զգլուխ իմ ոչ օծեր. սա իւղով անուշիւ էօծ. (Իգն.։)
θρίξ, τρίχος pilus. Մազ մարմնոյ անասնոց՝ որպէս բուրդ կամ որպէս թել. մանաւանդ ուղտու. իւշդիւվար. (ի բառէս իւշդիւր, շիւդիւր, որ է ուղտ)
բայիւ. τίμησις, κρίσις aestimatio, judicium ψῆφος calculus, sententia. բայիւ καταρίθμω enumero. (լծ. հյ. Փառք, Յարգ. եւ թ. ֆարգ. եւ վէրկի ). Համարումն. կարծիք. որոշումն. զննութիւն. համար. հաշիւ. չափ որոշեալ. փոխարէն նովին չափով. սահման. սակ. դատակնիք. վճիռ. քուեայ, որպէս խիճ եւ վիրգ այլաբանեալ.
Անկեալ. ընկեցիկ. կործանեալ. եւ յետնեալ յիմիք կարգի. աննշան. նուաստ. տկար. ընկած, ձգած. տիւշիւք. տիւշկիւն. εκπεπτωκός, ἁπερρίμενος. qui exciderit, vel ceciderat, εὑτελής. ignobilis.
Իւղովք անուշիւք։ Ի խունկս անուշունս։ Խունկք կամ իւղք անուշունք։
Իւղով անուշիւ (ըստ յն. մեռոնիւ)։ Հոտոցն անուշից։ Անոյշ գինի։ Զոր օրինակ ջուր ընդ գինի ոք խառնէ, քաղցր եւ անոյշ առնէ զշնորհս նորա. եւ այլն։
Շիւղ մի անպէտ։ Սովորութիւն անպէտ. (Վրք. հց. ՟Բ. ՟Ժ՟Ա։)
Քարինս անտաշս։ Քարամբք անտաշիւք։ Շինեաց յանտաշից։ Եբեր փայտ անտաշ. (՟Գ. Թագ. ՟Ե. ՟Զ. ՟Է. ՟Ժ։)
Զթաղելոց նոցա զհաշիւ եւ ի միտս անգամ ո՞ բերէր. այսինքն յիշէր. (Լաստ. ՟Ժ՟Բ։)
Զմբաղ զանհնարին տարակուսանսն կոչէ, որ ափշիւր միտք եւ խորհուրդք նոցա։ Կեանք առօրեայք, եւ զմբաղք սակաւաւորք. (Նար. ՟Ժ՟Ե. իբր հոգք չնչինք եւ այլն։)
Ամբառնալ ուշիւ իմաստիցս ի կենցաղոյս երկրէ ի բարձունս։ Մի՛ ուշ իմաստին բարձեալ։ Իմով սակաւ ամասնայ իմաստիւ. (Նար.)
Արգանակ զխաշոյն անուանէ. (Նչ. եզեկ.։) (Չէ պարտ շփոթել ընդ բառդ. Խաւշիւն, որ է վերծանելի Խօշիւն. այսինքն ձայն տերեւոց։)
Արգանակ զխաշոյն անուանէ. (Նչ. եզեկ.։) (Չէ պարտ շփոթել ընդ բառդ. Խաւշիւն, որ է վերծանելի Խօշիւն. այսինքն ձայն տերեւոց։)
Խոտ չոր, կամ խռիւ (որ հանէ զխօշիւն).
ռմկ. համրանք. ἁριθμός numerus. Թիւ. գումար թուոյ. հաշիւ.
ՀԱՄԱՐ. καταρίθμησις dnumeratio καταλογισμός recensio ψήφισμα, ψῆφος calculus. Թուարկութիւն. հաշուելն. հաշիւ ժամանակաց եւ թուոց.
ՀԱՄԱՐ. λόγος ratio. Քննութիւն. վճիռ. հանդէս. իրաւունք. փորձ. պատասխանի. բան. ճիշդ հաշիւ. ռմկ. եւս համար.
Ի ճանապարհի տո՛ւր զհաշիւըն Վասն հաշուին որ ի սուրբսն է։ Հաշիւք լինիցին. (Ղկ. ՟Ժ՟Բ. 58։ ՟Ա. Կոր. ՟Ժ՟Զ. 1։)
Մարդկան սովորութիւն է ի տուրեւառսն ընդ միմեանս հաշիւ առնել։ Հաշիւ արարեալ ընդ ոսոխն. (Լմբ. սղ.։)
Ունիմք առ միմեանս կագ եւ կռիւ, եւ հաշիւս, եւ անդաստանաց բաժանմունս. (Սարգ. յկ. ՟Ե։)
Անդ հաշիւ լեալ վասն սրբոյ վկային ... խաղաղանայր (վէճն). (Ճ. ՟Ա.։)
Իմաստուն սեղանաւոր զամենայն աւուր շահ եւ զվաղուեան (կամ զվղեան) յերեկոյին ի հաշիւ ածէ. (Կլիմաք.։)
Զհանդերձեալ ժամանակն ի հաշիւ ածցուք։ Ամենեքեան զսա զնոյն ի հաշիւ արկանեն։ Յարդեանցն բերէր զհաշիւն (զապացոյց). (Ոսկ. յհ.։)
Ի հաշիւ եւ ի համար զգործ սպասաւորութեանն իւրոյ բերելով. (Մանդ. ՟Ժ՟Ը։)
ՀԱՇԻՒ ԸՆՏՐՈՒԹԵԱՆ. ἁναλογία, σύγκρισις comparatio. որպէս ճիշդ հաշիւ. եւ Կշռութիւն. բաղդատութիւն.
Ոչ ետու զընտրութեան հաշիւն ի կենցաղոյս ճանապարհի. (Նար. ՟Կ՟Ը։)
Թէպէտեւ մեծ էր ծառայն, սակայն ընդ ծառայակիցս իւր է հաշիւ ընտրութեանն. իսկ որդւոյ ընդ ծառայս՝ առանց հաշուի եւ առանց ընտրութեան են շնորհք։ Եւ ո՛չ ամենեւին մտանէ ի հաշիւ ընտրութեան ընդ արարածս. (Կոչ. ՟Գ։)
Հրաշիւք արուեստից։ Արուեստն, եւ հրաշք իւր։ Քան զամենայն գործոց քոց հրաշս։ Առ հրաշիցն սքանչելութիւն։ Անճառ հրաշիւք։ Հրաշից սքանչելեաց կամ զարմանալեաց. (Նար.։)
Ահաւոր հրաշիւք։ Ի թմրութիւն հրաշից։ Ի տեսիլ հրաշից փառաց միածնին. (Շար.։)
Պետրոս զանօթն կտաւի լի հրաշիւք իջեալ տեսանէր. (Խոսր.։)
Դեւք ահաւոր հրաշիւք արհաւիրս գործէին. (Խոր. առ արծր.։)
ՃՕՇ. որ եւ ՃԱՒՇ, ՋԱՒՇ, ՃՕՇԱՆ կամ ԶԱՒՇԱՆ. պ. ճէվշէն, ճիւշիւշ. յոքն՛՛. ճիւվէզ, ճէվաշին (որ է սիրտ, եւ լանջք) Լանջապանակ. լանջանոց զինուորական. զրահ. վերտ.
Զրահաւորք՝ մկընդաւորք, ճօշիւք (կամ ջաւշիւք) ծածկեալ բոլոր անձին. (Շ. եդես.։)
Հերկեալ գետին, թէ սերմն բարի չսերմանեն, փուշք եւ շաղախք բուսանին. (Վրդն. սղ. ՟Լ՟Գ։) (Ըստ Մենինսքեայ՝ շիւլիւհէճ, շիւլիւհէք, մեկնի՝ տէմիր դիքէնի)։
ՇԱՐԱԲ կամ ՇԱՐԱՊ. ռմկ. շիրօբ, շէրպէթ, շիւրպ, շէրապ, ուսարէթ, մաճուն . իտ. sciroppo, sugo. լտ. syrupus, succus. χυλός, χυμός . Օշարակ կամ ըմպելի կամ քաղցրաւենի կազմեալ ի հիւթոյ պէսպէս իրաց ի պէտս դեղոց օգտակարութեան.
Կէսքըն շիւան մեծ քաղէին, կէսքն ըզվարսիցըն փետէին. (Ուռպ. ողբ.։)
ՇԻՒԱՐ ՇԻՒԱՐԻԼ. cf. ՇՈՒԱՐ, ՇՈՒԱՐԻԼ։
ՇՈՒԱՐ որ գրի ՇԻՒԱՅՐ, ՇՈՒԱՐԻՄ կամ ՇԻՒԱՐԻՄ, ՇՈՒԱՐՈՒՄՆ կամ ՇԻՒԱՐՈՒՄՆ. Առաւել ռմկ. որպէս Վարանք. տագնապ. խուճապ. եւ Վարանիլ, տագնապիլ.
Ի տագնապի. (ի շիւայրի, կամ ի հոգս. Հին բռ.։)
Ամենավարան. յամէն դիմաց շիւարումն է մեղաւորին յաւուրն ահագին ... վարանեալ շիւարեալ. (Լծ. նար.։)
ἅνεθον anethum. իտ. aneto. (լծ. Անիսոն. զոր տեսցես). եւ μάραθρον marathrum, foeniculum. իտ. finocchio. Բանջար նրբաթել տերեւոք, անուշահոտ եւ կծուահամ, ջերմ եւ համեմիչ. է որ բարձրագոյն բուսեալ, եւ է որ ցածագոյն։ Առաջինն կոչի ռմկ. ռազիյանէ, ռէզինէ, պատեանէ, շիթ. յն. անիթօն. եւ երկրորդն՝ տուրագ օթու, տարաղ օթու, շիւրէք՝ չէօրէկ օթու. յն. մա՛ռաթրօն.
Սողնոցն զխօշիւն միայն զմարդոյն առեալ, է որ ի ծակս, է՛ որ ի սորս, է՛ որ ընդ փապարս երկրի մտեալ ղօղեն. (Եզնիկ.։)
Ցայնքան կրթեալ, մինչ սիրելիք կարի քաջ՝ թագաւորացն եղանիլ։ Ցայնքան, որ զի եւ զինքն իբրեւ զզօրավար նշանակէր։ Զիւրեանցն հանէին յաջորդս՝ ցայնքան, մինչ ի սպառել չուոյն։ Զլռութիւն սիրելով՝ ցայնքան ոչ հանէին խօշիւն, մինչեւ ... (Պիտ.։)
Կամ անկասկած. անշփոթ. առանց ընդ բանս ինչ ածելոյ. աներկբայ. շիւպհեսիզ.
Հնգամասանց երկուս հաշիւ ընկալան մարդիկ, եւ անբնակք մնացին երեքն. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Կամ անկասկած. աներկբայ. շիւպհէսիզ.
ἁψευδής, ἁπήραντος. infallibilis, illaesus. Ազատ ի վրիպանաց. անսխալ. անսուտ. հաւաստի. աներկբայ. ուղիղ. ողջիկ. անվնաս. անքոյթ. անվտանգ. եանզըլմազ, խադասըզ, շիւպհէսիզ, թէհլիքէսիզ.
ἁνυπερθέτως. sine more, ἁπαραλλάκτως, constanter, prorsus. Առանց վրիպելոյ կամ զանց առնելոյ. անյապաղ. հաւաստեաւ. անշուշտ. նմենայնիւ. շիւպհեսիզ, թահգիգ.
Վարեսջի՛ք զդովաւ կաշիւք (կաշեօք) անփեղթիւք. (Ճ. ՟Ա.։)
Ըստ առանցից կողմանց որմոցն առ ի վերին կողմն, որոց ելանիցեն ի վերնայարկսն։ Առանցք ի մէջ կողմանց տանն։ Առանցիւքն եւ խորշիւքն ընդդէմ հիւսիսոյ. (Եզեկ. ՟Խ՟Ա. 7. 9. 11. 12։ ՟Խ՟Բ. 1։)
Շինեաց աշտարակս, եւ առանցս գոգաւոր խորշիւք. (Խոր. ՟Գ. 59։ Ասող. ՟Բ. 1։)
ԻՒՂԱԼԻ ԻՒՂԱԼԻՐ ԻՒՂԱԼԻՑ. Իւղով անուշիւ լի. Ձիթով լի.
ԽԱՐՇԱՓ ψόφος strepitus, sonitus. որ եւ ասի ԽԱՐԽԱՓ. Երարումն՝ տատանումն, եւ ձայն տերեւոց շարժելոց ի հողմոյ. խօշիւն. շրշիւն. խշրտոց.
Ի շրշիւն տերեւոց զարհուրի ամբարտւն։
ԽՆԿԱԼԻ ԽՆԿԱԼԻՐ. Լի խնկօք, կամ իւղովք անուշիւք. (իրօք կամ նմանութեամբ)
ԽՈՇԻՒՆ cf. ԽՕՇԻՒՆ. Խշռտոց, դփռտոց, շըթ փըթ, ձան մը.
Ամենեքին զլռութիւն սիրելով՝ ցայնքան ոչ հանէին խոշիւն առ՝ զնոցա գալոյն՝ մտեալ ի մեծ ամուրն ամրաանայ. (Լաստ. ՟Ժ՟Ը։)
ԽՕՇԻՒՆ որ գրի ԽԱՒՇԻՒՆ, եւ ԽՈՇԻՒՆ (զոր տեսցես). ἱαχή, θρόος strepitus, fremitus, murmur, susurrus, vociferatio, clamor (որպէս թէ խը՛շ խը՛շ ձայն). Ձայն տերեւոց. շրշիւն. սոսափիւն. խարշափիւն. եւ ամենայն ձայն աննշան. ոտնաձայն. հնչիւն. շշիւն. շաչիւն. որպէս եւ ի (Հին բռ.) դնին որպէս փաղանուն.
Սօսիւն, սօսափիւն, սաւառնաձայն, թեւաձայնել, խոշիւն, դանգիւն. խշրտոց, շխըրտոց, ձան.
զնեստոր ոչ խմբեաց խօշիւն, թէպէտեւ յումպ էր. (Թրակ. քեր.) (տե՛ս եւ ի բառն ԽԱՇՈՒ։)
զի՞նչ է ձայն՝ զոր լուաւ. արդեօք խօսի՞ցն, եւ կամ ոտի՞ցն խօշիւն։ Զխօշիւն ինչ դարձեալ անյայտ հնչման ի հեռաստանէ՝ յորժամ գայցէ յաւանջս. եւ այլն. (Փիլ. լին. ՟Ա. 42։ եւ Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Խաւարամած շտեմարանացն խօշիւնք դնդչմունք. (Անան. եկեղ։)
Իբր խօշիւն ամբոխի լսէր պատերազմի. (Երզն. քեր.։)
Սողնոցն զխօշիւն միայն զմարդոյն առեալ, է որ ի ծակս. է՛ որ ի սորս. եւ այլն. այսինքն ոտնաձայն, կամ բարբառ աննշան. (Եզնիկ.։) որպէս թէ լծորդ իցէ ընդ խօսիւն. որպէս ռմկ. ասի խօսիլ գետնոյ, լերանց եւ այլն, իբր թնդիւն, գանգիւն։
Տրտմութեան տեսակք են չորք. խօչիւն, տագնապ, նախանձ, ողորմ։ Եւ է խօշիւն՝ տրտմութիւն, անբարբառութեան արարող (Նիւս. բն. ՟Ժ՟Ը։)
Իբր ի ցորենում խոտն, որայն, հասկն, քիստ. շիւղ, եւ ծունկք. (Պրոկղ. շղկպ.։)
Բառ յն. գօ՛նիօն. κώνειον cicuta. Խոտ թունաւոր. ըստ հյ. մոլեխինդ, կամ խնդամոլի. խնդակոթ. պալտըրան, շիւքէրան.
Մատուցեալ յայլոց ական զշիւղ կրկտեն. (Փարպ.։)
Չորիւք հիւսակօք հրաշազարդեալ սեղան՝ կանգնեալ քառանկիւն՝ զարմանասքանչ հրաշիւք. (Նար. տաղ.։)
Խորշիւն, շաչիւն, եւ թնթիւն առնելով. եւ որոտումն ասեմք այսմիկ. (Արիստ. աշխ.։)
ՇՈՒԱՐ որ գրի ՇԻՒԱՅՐ, ՇՈՒԱՐԻՄ կամ ՇԻՒԱՐԻՄ, ՇՈՒԱՐՈՒՄՆ կամ ՇԻՒԱՐՈՒՄՆ. Առաւել ռմկ. որպէս Վարանք. տագնապ. խուճապ. եւ Վարանիլ, տագնապիլ.
Ի տագնապի. ի շիւայրի, կամ ի հոգս. (Հին բռ.։)
Ամենավարան. յամէն դիմաց շիւարումն է մեղաւորին յաւուրն ահագին ... վարանեալ շիւարեալ. (Լծ. նար.։)
Ջայլանք, կոծ, լալիք, ողբք, կականումն, շիւանք։
κρίνον lilium. եբր. շօշան, շիւսանա. ար. եւ պ. թ. սուսէնշ սէվսէն, սուսամ, զամպագ. վր. զրօզանի.
ՇՐՇԻՒՆ կամ ՇՐՇՈՒՄՆ. συρισμός sibilus, stridor. Խօշիւն. խարշափ. սօսափիւն եւ շրջշրջումն տերեւոց. խշրտոց.
Ի շրշիւն տերեւոց զարհուրի ամբարտաւանն. (հինտ թրդ. խար շափ. տպ. շիշուն) (Վրք. հց. ՟Ե։)
Մինչդեռ ի պայքարին եւ ի տուգանին իցեն։ Եթէ պայքար ինչ իցէ ի մէջ եղբարցն, հաշիւ դիցեն. (Կանոն.։)
Պատնէշիւ պատել պաշարել. (Յհ. կթ.։)
որ եւ պոռոզիւն. Բառաչիւն արջառաց. Ամօթ է ի ցուլն փոփոխութիւնք . զի անարժան է աստուածութեանն անուանն պոչիւնք եւ պոռոշիւնք. Կոչ. ՟Ղ։
Հեծէք ի սախտեալ երիվարս ճուշանով (ճօշիւք), եւ ոչ յանսախտս լատինս հելլով (կամ լեհլով). (Լմբ. առ լեւոն.։)
ԴՆԴՉՈՒՄՆ որ եւ ԴԴՉՈՒՄՆ, ԴՆԴՆՉՈՒՄՆ. Հնչիւն. խօշիւն. շշնջիւն. շչիւն.
Սօսիւն, սօսափիւն, սաւառնաձայն, թեւաձայնել, խօշիւն, գանգիւն. (Հին բա։)
καλάμη (թ. գալէմ ). stipul, calamus βοτάνη (հյ. բոյս). herba, gramen. գրի եւ ՑՈՂՈՒՆ. Ձող եւ ծղոտ բուսոց. որ է եղէգն կամ բունն. որ եւ լինի յարդ. ասի եւ ոճ. օրան. խոզան. եւս եւ Յարդ. մղեղ. շիւղ.
ԱՄԲԱՐԵՄ որ եւ ՀԱՄԲԱՐԵԼ. ἁποτίθημι depono, repono Մթերել յամբարս, ժողովել, դնել ի պահեստի. շտեմարանել. ամփոփել. գանձել. դիզել, պահել. դիզել. պահել. տեվշիւրմէք. եըզմագ.
կամ ԱՆՓՈՓԵՄ. συνάγω, ἑπισυνάγω , συστέλλω, περιστέλλω, παραλαμβάνω, κομίζω congrego, colligo, contraho, assumo, apporto, circumtego Ժողովել ի մի. հաւաքել. յինքն ձգել կամ առնուլ. կարճել. զսպել. պատել, եւ թաղել. ժողվել ժողվտել, իրեն քաշել, կծկել. թօփլամագ. տիրմէք. տեվշիւրմէք. չէքմէք.
Դուն ուրեք՝ որպէս անկումն, այս ինքն անկանիլն. ինկնալն, տիւշիւղ. σύπτωσις.
ἁναρίθμητος. innumerabilis. Որոյ չիք համար կամ թիւ. անթիւ. անթուելի. անհաշիւ. համրանք չունեցօղ. հիսապսըզ. հատսըզ. սայըսըզ.
Որ չանկանի ի հաշիւ. անհամար. անթիւ. հիսպսըզ.
Անհաշիւ բազմութիւն. (Գէ. ես.։)
(Շարժեցան յանհաշիւ կռիւս.) (Պտմ. աղեքս.։)
Իբր Անսուտ. որպէս եւ յն. ἁψευδής, ἅψευστος, ἁψεύστερος, -ον. infallibilis, certus, certte, sine mendacio. Հաւաստի. աներկբայ. ստոյգ. ճշմարիտ. անհրաժեշտ. անվրէպ. եւ Անքոյթ. հաստատուն. եւ Անստգիւտ. շիւպհէսիզ, թահգիգ, սահիհ.
Եւ Չվստահելի. խիթալի. կասկածելի. շիւպհելի, կիւվենիլմէզ.
ԱՊՐԻՇՈՒՄ կամ ԱՊՐՇՈՒՄ ռմկ. էպիւրշիւմ. Թել մետաքսեայ.. մետաքս. գործ շերամ որդանն. cf. ԱՊՐԴՈՒՄ. σηρικός. sericum.
Դասեալ աստստին ի սոյն։ Աստստի ի դատաստանի։ Աստստին ի յիմում մարմնի։ Աստստին կիզեալ։ Կերպարանեցեր հրաշիւք աստստի զհանդերձելոցն նմանութիւն. (Նար.։)
Խաւարամած շտեմարանացն խօշիւնքն եւ դնդչմունք. (Անան. եկեղ։)
ԹՈՒԱԿԱՆՆ. գ. ἁριθμητική arithmetica, ars numerorum, et numerandi Ըստ յն. ոճոյ, (զօրութեամբ իմանալով զբառն արուեստ,) Թուաբանութիւն. արուեստ համարողութեան. եւ Թիւն. հաշիւ.
ԹՈՒԱԿԱՆ. ἑποχή epocha, aera, annus Չափ ժամանակի. ուրոյն հաշիւ ամաց յերեւելի անցից եւ այսր. թվական.