mother, mamma;
matrix, mould;
mother, author, cause, source, spring, rise;
cf. Մայրագիր;
— անասնոց, dam, mother;
— թռչնոց, mother, ben;
մեծ —, grand-mother;
— հասարակաց, our common mother, earth;
— եկեղեցի, եկեղեցեաց, mother church;
cathedral, basilic;
— լեզու, mother tongue;
— քաղաքաց, metropolis, capital;
— արեւու, the west, sun-set;
— վանից, մարց պետ, abbess, prioress;
— գեղեցիկ, nurse, wet nurse;
foster-mother;
անգործութիւնն է — ամենային ախտից, idleness is the mother of all vice;
ազնիւ, գորովագութ —, good, tender mother;
անպիտան, չար —, bad, ill-natured mother;
— լինել, to be a mother;
կորուսանել զ— իւր, to lose one's mother;
ի — դարձուցանել, to put out, to extinguish or blow out;
թաղիլ ի —ն ամենեցուն, to return to mother earth;
արեգակն ի —ն դառնայր or մտանէր, the sun was setting.
mère, maman;
mère, cause;
ի — դարձուցանել, éteindre (la chandelle, la lampe, la bougie);
եմուտ արեգակն ի մայրն, le soleil s'est couché;
— եկեղեցի՝ եկեղեցեաց, cathédrale, basilique;
— քաղաքաց, capitale, métropole;
— լեզու, langue mère;
մայրն ամենեցուն, notre mère commune, la terre;
— վանից, abbesse, supérieure;
— ամենայն ախտից, mère, source de tous les vices;
ազնիւ՝ բարեգութ ou գորովագութ՝ անպիտան՝ չար —, bonne —, tendre —, mauvaise —, méchante mère;
կորուսանել զ— իւր, perdre sa mère;
մեծ —, grand-mère;
matrice.
cf. Կողամայր.
prostituted, whoremonger;
prostitute;
cf. Բազմայր.
cf. Եղերամայր.
tongue;
language, speech, idiom;
nation, people;
— լեզու ապխտեալ, smoke-dried tongue;
լեզու աղտեղի, foul tongue;
լեզու կօշկի, toe of a boot or shoe;
լեզու զանգակի, clapper, tongue of a bell;
լեզու երկրի, neck of land;
հայ լեզու, the Armenian language;
գաւառական լեզու, dialect, idiom;
մայրենի լեզու, mother-tongue, vernacular idiom, native language;
կենդանի լեզու, living, dead language;
ուսուցիչ լեզուաց, language-master;
վարժապետ գաղղիական լեզուի, teacher, professor of french;
լեզու չար, սուտ, նենգաւոր, a malicious, slanderous tongue;
լեզու անուշակ, մեղրակաթ, honey-tongued;
լեզու քաջ, վսեմ, eloquent;
խօսել այլ եւ այլ լեզուս, to speak many languages;
to have the gift of tongues;
լեզուի տալ, to speake inconsiderately, cf. Շաղակրատեմ;
to be full of talk;
ի լեզու գալ, արձակել լեզու, to be able to talk, to receive the faculty of speech;
արձակել, ձգել առ ոք զլեզու, to speak openly against, to contradict;
լեզուոյ դրունս դնել, ունել զլեզուն, կարճել՝ սանձել զլեզուն, to hold one's tongue;
to bridle one's tongue;
մերձ ի ծայր լեզուին ունել, to have at one's tongues end;
լեզուն ի քիմս կցիլ, to lose the use of speech, to be tongue-tied, speechless or dumb, to be struck dumb;
անոսկր է լեզու, այլ զոսկերս լեսու, the tongue has no bones and yet it breaks bones;
որպիսի՜ լեզու շաղակրատ, what a chatter-box ! կարի քաջ փոխեաց զլեզու իւր, he has much changed his language, he now sings quite an other tune.
gas;
— լուսաւորութիւն, illuminating -;
լոյս, լուսաւորութեան կազի, — light;
— illumination;
— կրելի, portative -;
(մայր) խողովակ կազի, — main;
(փոքր) — pipe;
բերան or կտուց, լապտեր, յարդարիչ, ընդունարան, գործարան կազի, — burner;
— lamp;
— fitter;
gasometer;
— works;
ի լոյս կազի, by — light.
woman;
wife, spouse;
ազգ կանանց, womankind, women, the fair sex;
թշնամի կանանց, woman-hater;
cf. Կնատեաց;
— առնակին, married woman, wife;
մանկահասակ — գեղեցիկ, a young beauty;
— այրասիրտ, heroine, courageous woman, championess;
գեղեցիկ՝ նազելի՝ առաքինի՝ բարեպաշտ՝ ամօթխած՝ ողչջախոհ՝ հաւատարիմ —, pretty, charming, virtuous, pious, modest or bashful, chaste, faithful -;
տգեղ՝ սոսկալի՝ զարդասէր՝ թեթեւամիտ՝ կամագնաց՝ փոփոխամիտ՝ անհաւատարիմ՝ լկտի՝ տռփոտ —, ugly, frightful, coquette, giddy or volatile, capricious, fickle, faithless, immodest, lewd -;
հարկանիլ ի սէր կնոջ, to be enamoured, smitten, in love with a -;
— առնել՝ առնուլ, to take a, wife, to wed, to marry, to take in marriage;
— լինել ումեք, to get married, to be spouse of;
— ածել զդուստր ուրուք, to marry the daughter of;
կեալ ընդ կնոջ, to live with a —;
պատրել՝ մոլորեցուցանել զկին, to deceive or seduce a -;
բռնադատել, ապականել զ—, to force, to dishonour a -;
ծանր նստել կնոջ, to be with child, pregnant, in the family way;
եւ առ նմա մայր նորա — յերկրէն եգիպտացւոց, & her mother gave him an Egyptian wife;
եւ եղեւ ինձ —, & I took her to wife;
կամաց տուն cf. Կանանոց.
cf. Համամայր.
cf. Համամայր.
father;
papa, pa;
dad;
father, chief;
founder;
author, inventor;
— մեր, the Lord's prayer;
— երկնաւոր, գթութեան, heavenly Father, God of mercy;
հարք եկեղեցւոյ, the fathers of the church;
հարք միանձունք, old anchorites;
հարք մեր, our fathers, forefathers, ancestors;
— աշխարհի, Adam;
յարգոյ —, Reverend Father;
բարեյիշատակ —ն իսահակ, Father Isaac of blessed memory;
— սուրբ, holy father;
— խոստովանութեան, confessor;
հոգեւոր —, spiritual father;
— հայրենեաց, ժողովրդեան, աղքատաց, father of his country, of the people, of the poor;
քերթողաց —, father of Armenian literature, Moses of Khoren;
— պատմագրաց, father of history, Herodotus;
— եւ մայր, father and mother, parents;
որդի ի հօրէ, from father to son;
— իբրեւ զ—, like a fatherly, paternal;
ազնիւ, բարեգութ —, good, tender father;
— սիրտ, գութ, սէր հօր, the heart, tenderness, love of a father, paternal, fatherly affection;
սիրել, պատուել զ—, զօրավիգն լինել հօրին, to love, honour and succour one's father;
յաւելուլ առ հարս, to go the way of all flesh, to go to kingdom come, to die;
ննջեաց ընդ հարս իւր, he slept with his fathers;
— որդւովք բերկրեալ, a father happy in his children;
— մարդպետ, kislar-agasi, master of eunuchs.
account book, day-book, journal;
մայր —, ledger.
ի հնումն, anciently, formerly, a longtime since, in days of yore;
ի — or ի հնոց ժամանակաց, ի հնոց ժամանակաց հետէ, ab antiquo;
— կտակարան, the old testament;
— մատեանք, ancient codes;
ի հնումն եւ ի նորումն, in ancient and modern law;
— լուսին, waning moon;
հին աւուրց, old aged in years, grown old;
— աւուրցն, Ancient of days, the Eternal, the Most High;
— աւուրց մանուկն, the Eternal Son;
— աւուրց զօրական, a veteran;
անտառ — աւուրց մայրեաց, a forest of ancient cedars;
— աւուրց ատելութիան, rancour, inveterate hate.
cf. Մայրագութ.
cf. Մայրպետ.
cf. Մայրախողխող.
metropolis, capital;
— վանք, cf. Մայրավանք.
cf. Մայրաբար.
how much, how many, how;
as much as;
որչա՞փ եւս, որչա՞փ եւս առաւել, how much more ?
որչա՞փ անգամ, how many times ?
որչա՞փ ժամանակ, how long ?
— յիսն է, as much as in me lies, my best;
— կարեմ, as much as I can;
— հնար է, as much as possible;
— եւ մեծատուն իցէ, however rich he may be;
այնչափ յարգեմ զնա — զքեզ, I esteem him as much as I do you;
եւ — յառաջ մատչէր, in proportion as he advanced;
զորս — ոք հաւաստագոյն քննեսցէ, the more one sifts or investigates them, the more one;
— ի կենցաղումս կեամ, while I breathe this moral breath;
յ—ից զրկեցեր զանձն քո բարութեանց, of how much you have deprived yourself !
— ծնեալ էր զիս մայր իմ՝ այսպէս հանգիստ եւ անոյշ քուն ոչ է եղեալ, never since my birth did I sleep so well;
— մարդիկ, նոյնչափ կարծիք, as many men, as many minds.
screw;
windlass, hand winch;
wheel and axle;
*whirligig;
— խոր or — մայր, hollow or female screw;
screw-box, nut;
— մանրաչափական, micrometrical screw;
— վերակոչ, nut-screw;
— օդահան, ventilating screw;
— արքիմեդեայ, Archimedes' screw, spiral pump;
— հոլանտացի, Dutch screw-pump;
— անվախճան or — անեզր, endless or perpetual screw, worm, creeper, conveyer.
the quiver of love;
— վաղանցուկ, amour, intrigue, love affair;
յօդակապք, ոլորք սիրոյ, ties, bonds of love;
հանգոյց, տոմսակ, գաղտնիք, երգ, վէպք, ընծայ սիրոյ, love-knot, love-letter, love-secret, love-song, love-tale, love-toy;
— առ աստուած, առ ընկերն, ազատութեան, հայրենեաց, արուեստից, փառաց, առաքինութեան, love of God;
of our neighbours or fellow-creatures;
of liberty;
of our country;
of arts;
of glory;
of virtue;
ամուսնական, մայրական or մայրենի, հայրական, որդիական —, connubial or conjugal, maternal, paternal, filial love or affection;
— անձնական, self-love, egoism, solipsism;
— աստուածային, երկնային, մաքուր or սուրբ, նորաբողբոջ, փոխադարձ, համեստ, օրինաւոր, եռանդուն, սաստիկ, բուռն, անչափ, հաստատուն, հաւատարիմ, յաւիտենական, divine, celestial, pure, rising, reciprocal or mutual, honest, lawful, ardent, lively, violent, extreme, constant, faithful, eternal love;
մոլենախանձ —, jealousy;
— երկրային, յողդողդ, անցաւոր, զգայական, մարմնական, անկարգ, պիղծ, յանցաւոր, եղեռնաւոր, earthly, inconstant, fleeting or transitory, sensual, carnal, illicit, lustful, culpable, criminal love;
վայելել սիրով, to make love to, to fall in love with, to court, to woo;
հալիլ մաշիլ սիրով, to burn, to languish with love, to be love-sick;
հատուցանել ընդ սիրոյ, to give love for love, to re-love;
— ազդել, to inspire with a passion;
դիւթել, բորբոքել զ—ն, to philter, to charm;
— ցուցանել, to show or demonstrate love for;
առնել —, to be courteous, amiable, friendly;
to do or confer favours;
ուտել զ—, to eat together, to make love-feasts;
դնել — ի բերան, to kiss, to embrace;
սիրով, lovingly, tenderly, affectionately, with pleasure, willingly;
ի — աստուծոյ, for God's sake;
ի — իմ, for me, for my sake;
արա ինձ —, do me the kindness or the pleasure to;
ամենայն սիրով, very willingly;
— իմ ! my love ! my dear ! cf. Խառնեմ;
cf. Հարկանիմ.
առ սրտի, through anger;
սրտի դիւր, ease, pleasure, contentment, satisfaction;
բարութիւն, խստութիւն սրտի, kindness, hardness or obduracy of heart;
լքումն սրտի, faintheartedness, despondency;
ուղիղ, անկեղծ սրտիւ, sincerely, openheartedly, openly;
բոլորով սրտիւ, ի բոլոր սրտէ, յամենայն սրտէ, սրտի մտօք, with all one's heart or soul, heartily, with good will, willingly, voluntarily;
կրթել զ—, to form the mind or character;
հեռացուցանել յանձնէ զ—ս, to alienate good will;
գերել զ—, to captivate, to gain the heart or affection;
յինքն արկանել զ— ուրուք, to gain a person's good;
յափշտակել զ—ս, to charm or gain all hearts;
գորովել, ժառանգել զ—, to touch, to move, affect or stir, to possess the heart;
իջանել ի խորս սրտին, to descend into one's heart;
թափանցել ի խորս սրտին, to penetrate the inmost recesses of one's heart;
տալ, նուիրել զ— իւր, to give one's heart;
խոտարեցուցանել զ—, to pervert, to deprave the heart;
խօսել ընդ սրտի, to speak to the heart;
ասել ի սրտի իւրում, to say within oneself, to say in one's heart;
սրտի մտօք վաստակել, to labour heartily, to take to heart, to occupy oneself seriously with;
— ի բերան շրջել, to seek painfully for;
սրտի դիւր լինել, to be in a state of contentment or tranquillity, to feel pleased, comfortable, contented;
զեղուլ զ— իւր առաջի աստուծոյ, to open one's heart before God;
հայրական, մայրական, գողտր, զգայուն, խաղաղ or անդորր, խաղաղաւէտ, երախտագէտ, ազնուական, բարի, ազնիւ, վսեմախոհ, վեհ, անվեհեր —, paternal, maternal, tender, feeling or sensible, calm, pacific, thankful, noble, good, excellent, elevated (high-minded), great, intrepid or dauntless heart;
անզգայ, ապերախտ, խիստ, ապականեալ, վատ, անգութ, անողորմ, չար, լքեալ —, unfeeling or insensible, ungrateful, flinty or obdurate, spoilt or corrupt, craven or dastard, hard(hearted), unmerciful or pitiless, cutting, drooping, dejected or despondent heart;
խորհուրդք մեծամեծք ի սրտէ գան յառաջ, great thoughts take their rise in the heart;
—ն բաբախէ, թնդայ, the heart palpitates;
արկ ի — իմ, he placed in my heart, he inspired me;
անկցի գութ ի — քո, let your heart be touched;
նուաղեալ էր — նորա, his heart was weak;
հրճուէր ի սրտի, he rejoiced from the bottom of his heart;
եթէ ուրուք — առնուցու կերիցէ, let him eat it if he has the heart to, if he has courage enough;
— իմ գելանի, my heart is moved;
— ի բերանն էր, he struggled with death;
որ յաչաց հեռացաւ՝ ի սրտէ հեռացաւ, out of sight, out of mind.
to give, to present, to offer;
to concede, to grant, to bestow;
to provide, to furnish, to lend;
to give up, to deliver, to abandon, to expose;
to make, to render, to produce, to cause;
— զանձն, to apply to, to addict oneself to;
to give oneself up to, to abandon oneself;
— խօսել, to cause to speak;
— պատասխանի, to answer, to reply, to respond;
cf. Պատասխանի;
չ— դուլ եւ դադար, to give neither peace nor rest, to disturb continually;
— իշխանութիւն, to invest or intrust with authority;
վկայագիր, անցագիր —, to deliver a certificate, to grant a passport;
մրցանակ, վարձս —, to decree rewards, to award prizes or premiums;
— ածել, to cause to bring;
— գերեզմանի, to bury, to inter;
— ի բանտ, to put in jail or prison, to imprison;
ժողով —, to come together, to assemble, to reunite, to meet, to hold a meeting;
քարամբք —, to strike with stones;
տաց զքեզ յազգ մեծ, I will make of you a great nation;
տացէ քեզ տէր լինել, may you be!
չէ տուեալ ամենեցուն, it is not every one that can;
զորս ընդ ձեռամբ ձերով ետու, which I put in subjection to you;
ես ետու տանել զուլդ, I have sent the kid;
հօրն իւրում ետ տանել, he sent to his father;
տուր բերել ինձ փայտս մայրս, send me cedar wood;
ետ զանձն իւր երթալ, he went;
զլէգէոնս այսոցն՝ անդնդոց տայ, he sends the legions of devils into the pit;
զպատիժս տայցեն յաւիտենից տանջանաց, they will suffer eternal punishment;
զմեզ ի կորուստ եւ յոչէութիւն տան, they load us with evil and annihilate us;
մի տայք մեռանել, do not leave to die.
cf. Տիրամայր.
cf. Մայրաքաղաք.
miséricordieux, tendre;
— մայր, tendre mère.
langue;
langue, langage, idiome;
գաւառական —, dialecte, idiome;
գաղղիական լեզու, la langue française, le français;
հայկական —, la langue arménienne, l'arménien;
կենդանի՝ մեռեալ՝ մայրենի —, langue vivante, morte, maternelle;
խօսել այլ եւ այլ —ս, parler différentes langues;
վարժապետ լեզուաց, professeur de langues;
լեզուի տալ, cf. Շաղակրատեմ.
père, papa;
père, chef, fondateur;
inventeur, auteur;
père (titre donné aux prêtres religieux);
հայրն Արսենիոս, le père Arsène;
գերապատիւ —, révérend père;
— սուրբ, saint père;
հոգեւոր —, père spirituel;
— խոստովանութեան, cf. Խոստովանահայր;
— ժողովրդեան՝ հայրենեաց՝ աղքատաց, père du peuple, de la patrie, des pauvres;
— եւ մայր, le père et la mère, les parents;
որդի ի հօրէ, de père en fils;
իբրեւ զ—, comme un père;
ազնիւ՝ բարեգութ —, un bon, tendre père;
սիրտ՝ գութ՝ սէր հօր, le cœur, la tendresse, l'amour d'un père;
պատուել՝ մեծարել՝ սիրել զ—, honorer son —, respecter son —, aimer son —;
Հայրն Աստուած, Հայր երկնաւոր՝ գթութեան՝ լուսոյ, le Père céleste, de miséricorde, des lumières;
Հայր մեր, Notre Père, le Pater;
հարք մեր, nos pères, nos aïeux, nos ancêtres;
Հարք Եկեղեցւոյ, les Pères de l'Église;
ննջեաց ընդ հարս իւր, il dormit avec ses pères;
յաւելուլ առ հարս, aller ad patres, mourir.
des temps anciens, vieux, vieil;
անտառ — մայրեայ, forêt de cèdres antiques;
— ատելութիւն, haine invétérée;
Հինաւուրցն, l'Ancien des jours (Dieu).
votre;
մայր —, votre mère;
յեղբարց ձերոց, de vos frères, par vos frères.
cf. Մայրագորով.
cf. Մայրպետ.
cf. Մայրաբար.
cf. Մայրանման.
amour, affection, tendresse, attachement;
amour, penchant, goût;
amour, passion;
charité;
agape;
սիրով, avec amour, avec tendresse, affectueusement;
volontiers, avec plaisir;
ամենայն սիրով, très-volontiers;
ի սէր իմ՝ քո, pour l'amour de moi, de toi;
*ձեր սիրոյն համար, pour l'amour de vous;
հարկանել ի սէր, être épris d'amour pour, être amoureux de;
արա ինձ սէր, faites-moi l'amitié, le plaisir de;
սէր խառնել, faire l'amour;
*— ունենալ՝ զգալ, avoir de l'affection, éprouver de l'amour, de l'affection;
— ազդել, donner de l'amour, inspirer de l'amour;
*— կապել՝ ձգել, s'attacher, aimer, s'amouracher;
— ցուցանել, témoigner de l'affection;
սիրով խելքը թռցնել, être transporté d'amour;
սիրով այրիլ, brûler d'amour;
սիրով հալիլ մաշիլ, languir d'amour;
յօդակապք՝ ոլորք սիրոյ, les liens, les nœuds de l'amour;
սէր ազատութեան՝ հայրենեաց՝ արուեստից, amour de la liberté, de la patrie, des arts;
վաղանցուկ —, amourette;
մաքուր ou սուրբ՝ հաստատուն՝ հաւատարիմ՝ անկարգ՝ յանցաւոր՝ եղեռնաւոր՝ անցաւոր՝ յողդողդ՝ սաստիկ՝ եռանդուն՝ յաւիտենական՝ զգայական՝ մարմնական՝ հայրական՝ մայրական ou մայրենի, ամուսնական՝ որդիական —, amour pur, — constant, — fidèle, — déréglé, — coupable, — criminel, — passager, — volage, — vif, — ardent, — éternel, — sensuel, — charnel, — paternel, — maternel, — conjugal, — filial;
մոլենախանձ սէր, amour jaloux, jalousie.
cœur;
cœur, âme, esprit, mémoire, intelligence, volonté;
cœur, courage;
cœur, pensée intime;
բոլորով սրտիւ, ի բոլոր սրտէ, յամենայն սրտէ, սրտի մտօք, de tout cœur, de tout mon cœur, de bon cœur, de grand cœur;
սրտի մտօք վաստակել, travailler avec cœur, de bon cœur, de tout cœur, prendre à cœur, s'occuper sérieusement de;
բաբախումն՝ թնդիւն սրտի, palpitation de cœur;
սիրտն բաբախէ՝ թնդայ, le cœur palpite, bat;
լքումն սրտի, abattement de cœur;
բանալ՝ մերկանալ ումեք զսիրտ իւր, ouvrir son cœur à quelqu'un;
շարժել կրթել զսիրտ, émouvoir, for mer le cœur;
անկեղծ սրտիւ, à cœur ouvert;
բարութիւն՝ խստութիւն սրտի, bonté, dureté de cœur;
ուսանել՝ գիտել ի —, apprendre, savoir par cœur;
ի խորոց սրտէ ou սրտի, du fond du cœur, du fond de l'âme;
ի խորս սրտի, au fond de l'âme;
արկ ի սիրտ իմ, il a mis dans mon cœur, il me mit au cœur;
հեռացուցանել յանձնէ զսիրտս, s'aliéner les cœurs;
կեղեքել զսիրտ, ronger, fendre, navrer le cœur;
գերել զսիրտ, captiver, enchaîner le cœur;
յինքն արկանել զսիրտ ուրուք, gagner le cœur de quelqu'un;
խօսել ընդ սրտի ou *սրտին խօսիլ, parler au cœur;
ուղիղ սրտիւ, sincèrement par la droite raison;
անկցի գութ ի սիրտ քո, que votre cœur soit touché;
նուաղեալ էր — նորա, son cœur était en défaillance;
նուաղէր — իմ, mon cœur tombait en défaillance;
հրճուէր ի սրտի, la joie était au fond de son cœur, il se réjouissait au fond de son cœur;
զեղուլ զսիրտ իւր առաջի Աստուծոյ, répandre son cœur devant Dieu;
— իմ գելանի, mon cœur s'attendrit;
գորովել՝ ժառանգել զսիրտ, attendrir, posséder le cœur;
յափշտակել զսիրտս, enlever les cœurs;
իջանել ի խորս սրտին, descendre dans le fond de son cœur;
թափանցել ի խորս սրտին, pénétrer dans les replis les plus cachés de son cœur;
խոտորեցուցանել զսիրտ, pervertir, dépraver le cœur;
ասել ի սրտի իւրում, dire en soi-même;
տալ՝ նուիրել զսիրտ իւր, donner son cœur, faire don de son cœur;
*բաց սրտով խօսիլ, parler à cœur ouvert;
* — ընել, avoir du cœur, du courage, oser;
*մէկ — լինել, ne faire qu'un cœur;
*մէկ — մէկ հոգի լինել, n'être, ne faire 'qu'un cœur et qu'une âme;
*— առնուլ, prendre courage;
faire mal au cœur;
*մէկուն —ն առնուլ, apaiser, calmer;
*— հատցնել, se tourmenter;
*—ն ելլել, être ému, avoir envie de pleurer;
* — կոտրել, briser le cœur;
*սիրտս կոտրած է, j'ai le cœur gros;
*— խառնել, soulever le cœur, faire mal au cœur;
սիրտս կխառնուի, j'ai mal au cœur;
*— չընել, manquer de cœur, ne pas oser;
սիրտը բերանն է, il a le cœur sur les lèvres;
*սիրտս գոցուաց է, j'ai le cœur serré;
*սիրտը դնել, prendre à cœur, s'affecter, avoir le cœur gros;
*սիրտը նետել, avoir des palpitations de cœur;
*սրտէ ի — խօսիլ, se parler cœur à cœur;
*սիրտ ծակել, percer le cœur;
*քարէ ապառաժ — ունենալ, avoir un cœur de marbre, de roche;
*սրտով ընել, faire une chose de cœur, du meilleur de son cœur;
*— ունենալ, avoir cœur, être en train de;
*— չունենալ, n'avoir point de cœur, ne pas être en train;
հայրական՝ մայրական՝ գողտր՝ զգայուն՝ անզգայ՝ խաղաղ՝ ou անդորր՝ խաղաղասէր՝ երախտագէտ՝ ապերախտ՝ ազնուական՝ բարի՝ ազնիւ՝ վսեմախոհ՝ վեհ՝ խիստ՝ ապականեալ՝ վատ՝ անգութ՝ անողորմ՝ չար՝ լքեալ՝ անվեհեր —, cœur de père ou paternel, de mère ou maternel, — tendre, — sensible, — insensible, — calme, — pacifique, — reconnaissant, — ingrat, — noble, — bon, — excellent, — élevé ou magnanime, — grand, — dur, — gâté ou corrompu, — lâche, — cruel, — impitoyable, — mauvais, — abattu, — intrépide;
cf. Յանգուցանեմ
cf. Նախամայր.
cf. Մայրաքաղաք.
Tatul;
էր սուրբ ճգնաւոր ոմն կրասեր եղբայր սրբոյն վարոսի եւ ընկեր թովմասու. եւ երեքին սոքա աշակերտք էին սուրբ վարդապետացն սահակայ եւ մեսրովբայ։ Եւ երթեալ սուրբն թաթուլ ի վիշապաձորն ի սահմանս գաբեղենից մերձ ի Կաղզուան, անդ ճգնէր. եւ ապա չոգաւ ի մայրոձորն, եւ անդ վախճանեցաւ։ (յայսմաւուր. սէպա. 30)
cf. ՀԱՃԱՐԻ. ἑλάτη abies Ազգ եղեւնափայտի, կամ մայր փայտից.
Եւ էր Սարա ամուլ, եւ ոչ ծնանէր։ Մի՛ եղիցի անսերմ (այր), եւ ամուլ (կին) յերկրի քում։ Ամուլն ծնաւ եօթն։ Զի ամլոյն բարի ոչ արար։ Բնակեցուցանէ զամուլն ի տան ուրախամիտ՝ որպէս մայր որդւովք բերկրեալ։ Երանելի է ամուլն անարատ։ Երանի՛ ամլոց եւ այլն։
Յորովայնէ ամլոյն երկրպագելով։ Յամուլ մօրէ զմայրն քո պարգեւեցեր. (Շար.։)
Յանձաւախիտ ամրոցս մայրեացն։ Յամրոցս քարանձաւին. (Յհ. կթ.։)
Մայր ծնեալ, եւ կոյս մնացեալ. ծնօղ անայր, եւ որդի անհայր. (Գր. սքանչ.։)
Եթէ յանճառս հպեսցի՝ ի մայր կամ ի մօրու. (Կանոն.։)
Ես այս անուան (հօր զաւակ եմ), եւ այս անուն է իմ մայր. (Ածաբ. աղքատասիր.։)
(իբր Համտարր, կամ Համծառ) ἅλσος, δρυμός ὔλη , νάπη. saltus, sylva, nemus. Մացառ. մայրի. ծառաստան. դարաստան. ծառատունկ՝ մանաւանդ ի բացի եւ ի վերայ լերանց. տեղի խիտ առ խիտ ծառոց՝ եթէ՛ անպտուղք իցեն, եւ եթէ պտղաբերք. մորի. օրման. օրմանլըգ. տազ. պալքան.
Կոտորել զանտառս։ Տնկել անտառս։ Պաշտել զանտառսն։ Ծառայել անտառաց։ Փայտիւք անտառին։ Իբրեւ զանտառս հովանաւորս։ Իբրեւ զանտառ մայրւոյ. Յանտառս մայրեաց։ Ամենայն գազան անտառի։ Իբրեւ խնձոր ի փայտս անտառի։ Զի՞նչ լինիցի փայտ որթուն ի փայտս անտառի. եւ այլն։
Հուր եկեր միանգամայն եւ փշրեաց զմայր մարդկեղէն անտառաց. այսինքն բազմութեան. (Յհ. կթ.։)
Զմէ՞ անփապ լինիք զնմանէ պատճառադրութեամբ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Բարձեալ աշտեայս հանապազակիր ի պատրաստութիւն գազանացն՝ որ ի մայրիսն։ Եհար միով աշտէիւն ընդ միջոց թիկանցն։ Եւ են ստացեալ զէնս աշտեայ հանապազ կրելով ընդ ինքեանս. (Արծր. ՟Բ. 7։)
Բերէ՛ք առիս այսր։ Բերէ՛ք այսր զայն։ Բե՛ր ինձ որս։ Բե՛ր մատո՛ ինձ։ Բերէ՛ք ինձ գահեկան մի։ Բերէ՛ք տաճարապետիդ։ Եբեր ինչ ոք դմա։ Բերէին նուէրս տեառն։ Եբեր զայն առ լիա մայր իւր։ Բերին առ նա զամենայն հիւանդս։ Բերին առ յեսու։ Բերին առաջի նորա։ Եբեր զնա յԵրուսաղէմ։ Եբեր պապարագս ի տուն տեառն։ Նաւն բերէր ոսկի ի սովփերայ։ Ուտել զցորեանն, զոր բերին յերկրէն եգիպտացւոց։ Բերէին մահճօք զայր մի։ Եդին ի վերայ նորա զխաչն՝ բերել զկնի Յիսուսի։ Ոչ բերաք ինչ յաշխարհս, եւ ոչ տանել ինչ կարասցուք.եւ այլն։
ԳԵՏՆԻ ՊՏՈՒՂ, կամ ԳԵՏՆԻ ԱՂԻՔ. որ եւ ԵՐԿՐԱՄԱՅՐ. ըստ Բժշկարանի է ՍՈՂՈՒՆՆ հողային։
Ընդ յարկաւ գերանաց իմոց։ Գերանք տանց մերոց մայրք։ Ի յատակէ տանն մինչեւ ցորմսն եւ մինչեւ ցգերանսն։ Գնել քարինս, եւ փայտս ի գերանս։ Ի քում ականդ գերան կայ.եւ այլն։
Ի գիջին եւ ի մառախղուտ տեղիս մայրեաց. (Խոր. ՟Բ. 6։)
πάθος, περιπάθησις amor vehemens, affectus եւ այլն. որպէս թէ Խորովումն սրտի. գութ ջերմ սիրոյ, խանդաղատական, մայրենի, հայրենի, որդիական. գթասիրութիւն. ճմլումն սրտի, եւ փաղաքշանք. քծնումն. (սանս. գառունեա).
Որդիական գորովով ձայնէր զնա մայր. (Տօնակ.։)
Յերկակ եռակի եւ յեղում (այսինքն յեօթներորդ) ճառի յեղանակեալ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մարդկան մայր գոլով երկիր. (Պղատ. օրին. ԺԲ։)
Զչարչարանս եւ զտրտմութիւնն եւ զզոփալն Աստուծոյ բանին ասեմ ո՛չ բնութեամբ աստուածութեանն, այլ միաւորութեամբ տնօրէնութեանն. (Թէոդոր. մայրագ.։ եւ Յհ. իմ. երեւ. ի Բարսղէ։)
Զընտիր ընտիր մայրիցն ... յընտիր մայրից. (Ել. ՟Ժ՟Է. 3. եւ 22։)
Արկանէ զթախիծս մայրական գթոյն առաջի միածնի իւրոյ. (Տօնակ.։)
ἁγριοβαλάνος կամ δρῦς եւ πεύκινος ilix, quercus, pineus, abiegnus Թերեւս ազգ թեղւոյ. Մայր փայտ նման ձիթենւոյ. այլ պտուղն անուտելի՝ հանգոյն վայրենի ընկուզոյ կամ թզոյ. խէժն առողջարար, եւ փայտն ազնիւ։ (Ես. ՟Խ՟Դ. 14։ ՟Բ. Մնաց. ՟Բ. 8։)
Ի թփուտս եւ ի մայրիս. (Վրդն. ծն.։)
Պատուեցին զայսպիսի գիւտս իմաստից. վասն որոյ եւ զբոլոր իսկ զյոյնս ոչ դանդաղիմ մայր կամ դայեակ ասել իմաստից. (Խոր. ՟Ա. 1։)
Եւ ետ հրաման թագաւորն զօրաւարին իւրոյ հանել խաշար յաշխարհէն բազում, եւ բերել զվայրենի կաղին մայրեաց, եւ տնկել. (Բուզ. Գ. 8։)
Մի՛ ոք ի ձէնջ խափան կայցէ. զի խափանումն մայր է կարօտութեան. (Ածազգ. ՟Ժ՟Ա։)
Որպէս գազան յորջ իւր մտեալ, եւ ի խուռն մայրիս. (Լմբ. սղ.։)
Խօլացեալդ ի չարափառութիւնդ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Աղջիկ կոյս՝ խօսեցեալ առն։ Աղջիկն խօսեալ առն։ Այր ոք՝ որոյ խօսեալ իցէ կին։ Շինէին զշինուածս, եւ խօսէին կանայս։ Խօսեցայց զքեզ ինձ յաւիտեան։ Խօսեցայցզձեզ առն միում՝ իբրեւ զկոյս մի սուրբ յանդիման կացուցանել քրիստոսի։ Խօսեալ զմայր նորա մարիամ յովսեփու, մինչչեւ եկեալ առ միմեանս՝ գտաւ յղացեալ ի հոգւոյն սրբոյ.եւ այլն։
Բերել զվայրենի կաղին մայրեաց, եւ տնկել ... տնկեցին զկաղինն. (Բուզ. ՟Գ. 8։)
βάλανος, δρῦς quercus, arbor glandifera βαλανωτή quercetum. (իսկ φηγός fagus. լծ. հյ. փիճի). Վայրենի տունկ՝ ազգ մայր ծառոց, կամ եղեւնափայտից, որ տայ զկաղին ուտելի կենդանեաց վայրի, եւ զգխտոր ի վերայ տերեւոցն. մոշայ. եղատ. մէզէ յորմէ մազը. բալամուտ, պիլուտ աղաճը, իլզուն աղաճը, գային աղաճ. եբր. ալլօն, էլօն, էլա.
Կաճառք բանիցն յուզեալ դարձեալ վիճաբանին. իբր գումարեալքն ի վէճ բանջւք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Հատանիցէ փայտ ի մայրս անտառախիտս հարեալ կացնաւ. (Արծր. ՟Գ. 7։)
Կոչեաց զանուն կնոջ իւրոյ կեանս, զի նա է մայր ամենայն կենդանեաց։ Ծառ կենաց։ Զամենայն աւուրս կենաց քոց։ Զկեանս եւ զմահ։ Օրհնեցից զտէր ի կեանս իմ։ Ի կեանս իւրում։ Այսու կեանօքս։ Ի կեանսն յաւիտենականս, կամ յաւիտենից։ Կենաց ի կեանս դարձուցանէ։ Ստուէր են կեանք մեր ի վերայ երկրի։ Խաղաղութեամբ եւ հանդարտութեամբ վարեսցուք զկեանս մեր եւ այլն։ Կեանքն կենդանեաց։ Կեանքն կենսատու ծնեալ։ Ամենեցուն կեանք եւ կեցուցիչ։ Կեանք եւ կենդանարար։ Որ զկեանքն անմահարար եւ այլն. (Յճխ. ՟Ա։ Ածաբ.։ Շար.։)
Խառնուրդ կենդանւոյ ի հնարից մարդկան. այն է ջորի, ոյր հայրն է սովորաբար էշ, եւ մայրն ձի.
յորժամ մայրքն կտրին, կամ նման կտրածքն լինել բնակութիւն մեղուոց. քանզի ոչ եւս այլ արձակենշառաւիղս ի կտրածէն. (Վեցօր. ՟Ե։)
δρυμός, ὔλη, λόχμα sylva, nemus, saltus. Որպէս թէ Մայրաստան. այսինքն Անտառ Մայր փայտից եւ ամենայն անպտուղ ծառոց. մացառք.
Մտանիցէ ի մայրի՝ հարկանել փայտ։ Նստիցին դարանակալք ի մայրիս։ Գտաք զնա ի դաշտս մայրեաց. (Օր. ՟Ժ՟Թ. 5։ Յոբ. ՟Լ՟Ը. 40։ Սղ. ՟Ճ՟Լ՟Ա. 6։)
Զարհուրեցաւ անձն նորա՝ զոր օրինակ փայտ ի մայրւոջ շարժիցի. (Աթ. ՟Ժ՟Բ։)
Ծառք ամենայն անտառախիտ մայրովք. (Վեցօր. ՟Ե։)
Մինչեւ յամուր տեղիս մայրացն։ Յամուրս ամուրս մայրեացն. (Եղիշ. ՟Գ։)
Յոչ ոք ապաւինեցան. այլ միայն ի մայրիս լերանց իւրեանց. (Խոր. ՟Գ. 44։)
ՄԱՅՐԻ. μάνδρα, κατοικητήριον, κατάδυσις spelunca, latibulum, recussus. որպէս Մորի. որջ, դադարք եւ բնակութիւն գազանաց յանտառս.
Եթէ տայցէ կարիւն առիւթու զձայն իւր ի մայրւոյ իւրմէ։ Ո՞ւր են մայրիք առիւծուցն, եւ որսք կորեանց նոցա։ Ելից զմայրիս իւր որսով։ Ի մայրեաց (կամ ի մորեաց) առիւծուց. (Ամովս. ՟Գ. 4։ Նաւ. ՟Բ. 11. 12։ Երգ. ՟Դ. 8։)
Ի յորջս եւ ի մայրիս եւ ի կաղաղս գազանացն. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
ՄԱՅՐԻ. Փոխանակ գրելոյ Մարի. որ է մայր հաւու. էգ հաւ կամ թռչուն.
Յորժամ վարուժանն (տատրակի) մեռանի, մայրին ոչ նստի ի դալար ոստոյ վերայ. (Զքր. կթ.։)
Մեռոնս այս օրհնաբանեալ՝ թարգմանեալ իմանի ինձ մայր։ Իսկ մառնամուտ՝ որ եւ այս միւռոն՝ ըստ այլում բառի ցուցանի, այսինքն է մթին, մռայլ առձայնի։ Մեռայ՝ որ է դառնութիւն. որ եւ միւռոն ստուգաբանեալ մեկնապէս ըստ մեզ՝ մեռելութեան ազգականութիւն. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Մօրուն կիսամայր է. (Արիստակ. գրչ.)
μητρυιά noverca. Խորթ մայր. փոխանակ մօր.
Որպէս գին եւ յակրին եւ նոճն եւ մայրն։ Փշաբերք որպէս զյակրի եւ զդժնիկն. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ա. եւ Սարգ. յուդ. ՟Բ։)
ԶԿիւրոս իբրեւ զկրսեր եւ զսիրեցեալ յինքենէ մայրն յառաջարկէր (ի թագաւորել). (Նոննոս.։)
Այր մի օտարական եւ անաշխարհիկ եկիր յարեցար ի մեզ։ Թողցէ այր զհայր եւ զմայր իւր, եւ յարեսցի ի կին իւր։ Իւրովք զօրօք, եւ այլովք սիրելովք յարեցելովք յինքն։ Չա՛ր է ամբարհաւաճութիւն, եւ որ ի նոյն յարին ախտք հոգւոց։ Յարի այս եւ յամենայն ոք որ ի վիշտսն իցեն. (Ագաթ.։ Խոր. ՟Բ. 70։ Իգն.։ Նախ. սղ.։)
Եւ մայր նորա ասէր որպէս մարդոյ նազելով, եթէ հայր քո եւ ես տառապէաք խնդրէաք զքեզ. (Մեկն. ղկ.։)
Մեզ նմանի քաղցեալքն եւ ծարաւիքն ընդ հալանօք անկեալ տժգուննին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Կոչեցաւ սիլուանոս, որ է շահարացի. վասն զի ի շահար եւ ի մայրիս սնաւ. (Մարթին.։)
լծ. հյ. Ոստ. (իբր բարձր տեղի, բլուր) եւ Ազատ, վեստ, վստահ, ապաստան, աստիճան եւ այլն. թ. իւսթիւն, սէթ (վերագոյն. բարձր դիրք). պ. իւսթամ, ուսթամ, ասիթան, ասիթանէ. (սեամ. դուռն արքունի. արքայանիստ քաղաք). յն. ա՛սդի. յորմէ լտ. ա՛սդու. մայրաքաղաք, մանաւանդ Աթէնք։
Որչափ ծնեալ էր զիս մայր իմ, այսպէս հանգիստ եւ անոյշ քուն ոչ է եղեալ. (Տէր Իսրայէլ. մարտ. ՟Ի.։)
Մկրտութիւնն յովհաննու ուստի՞ էր, յերկնի՞ց, եթէ ի մարդկանէ։ Սմա ուստի՞ իցէ այս իմաստութիւն։ Եւ ուստի՞ է ինձ այս, զի եկեսցէ մայր տեառն մոյ առ իս։ Ուստի՞ ճանաչես զիս։ Ոչ գիտեմ զձեզ, ուստի՛ էք։ Ոչ գիտես, ուստի՛ գայ, կամ յո՛ երթաց.եւ այլն։
Մայրն՝ գեղեցիկ գերեզմանի պատան (յն. մի բառ) տայր մանկանցն զինքն, զկնի երթալով յառաջ գնացելոցն։ Այլ ոչ մարմինդ պատանացդ լուանի. (Ածաբ. մակաբ. եւ Ածաբ. մկրտ.։)
Ըստ նշանաւոր եւ անուանի լինելոյ՝ ոք պատեհ համարեալ՝ այսպէս կարգիցէ։ Աստ ժամանակ վրէժխնդրութեան պատեհի գտեալ Նինուաս՝ սպանանէ զմայրն։ Այսպէս իմն պատեհ համարեալ. (Խոր. ՟Ա. 4. եւ 16։ ՟Գ. 18։)
Եսայիս յայտնապէս եւ զփայտէն նշանակեաց՝ յորոց խաչն. մայրիւ ասէ. եւ պէկիւ, եւ պէկիւռիսաւ. (Ղեւոնդ.։)
Բնակեցոյց զայլս ի յանտառս, որպէս զմայրս, զսարդի, եւ զնոճի. (Մխ. առակ. ՟Ի։)
Ողբասցեն սարոյք, զի մայրք գլորեցան։ Զսարոյն կամ զսօսն, զկաղնին կամ զթեղօշն. (Զքր. ՟Ժ՟Ա. 2։ Ես. ՟Խ՟Դ. 14։)
Փայտս մայրս, եւ սարոյս, եւ թեղօշս ի լիբանանէ. (՟Բ. Մնաց. ՟Բ. 8։)
Սեղեխս ունէր մայրն։ Զամենեսին զսիղեսն. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. բագն.։)
Քաղցեալքն եւ ծարաւիքն տժգունին, եւ պակասին առ ի նոցանէ ուժեղութիւնքն սղակի. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Վառեսցի իբրեւ զհուր անօրէնութիւն, եւ վառեսցի յանտառս մայրեաց։ Իբրեւ զձիւթ վառեալ։ Իբրեւ փայլակն վառեսցի։ Վառեալ էր հրով, եւ ոչ այարէր մորենին։ Վառեսցի զնովաւ, եւ կերիցեն զնա.եւ այլն։
ՎԱՆԱՑ ՏԻԿԻՆ. Մայր վանաց.
Զմայրն, եւ զտօսախն, եւ զմուրտն. (Ես. ՟Խ՟Ա. 9։)
Անպտուղքն զայլ պէտսն կատարեն, մայրք, եւ տօսախք, սոճիք, նոճիք. (Արիստ.)
Ոչ ոսկի այլոցն ցնդելով։ Նետս անոյժս ի վերուստ ի խոնարհ զմարդկաւն ցնդէին։ Ի կուսական ի ստեանցն ցնդել զկաթն. (Առ որս. ՟Ժ՟Ե։ Ագաթ.։ Թէոդոր. մայրագ.։)
Ցօղեն զարտօսրաթոր վտակս։ Ցօղէր արտօսր ցաւագին՝ մայր տեառն որ կայր մերձ առ խաչին։ Ցօղեսցին մեր արտասուք ընդ ցօղ արեան նահատակացն. (Անան. եկեղ.։ Շար.։)
Փառ Լոյս զուարթ։ Փառ, Երկրպագելով եւ մեք ճշմարտի սուրբ հոգւոյն՝ գոչեսցուք, Աստուած փառըք քեզ. Լոյս զուարթ, եւ այլն։ Հասարակաց փառ. Մարգարէութեանց մայր եղեւ բեթղահէմ. . . եւ հովիւքն փառօք փառաւորէին. եւ այլն։ Փառեր մարտիրոսաց. Վասն սրբոց քոց մարտիրոսաց հաշտեա՛ց տէր եւ այլն։
Զարձանս նոցա փշրեսջիք։ Եւ զկուռսն փշրեաց մանր։ Փշրեաց զդրունս պղնձիս։ Ի փշրել ինձ անդ զգաւազան իշխանութեան։ Զատամունս մեղաւորաց փշրեսցես։ Ձայն տեառն փշրէ զմայրս։ Զեղէդն ջախջախեալ ոչ փշրեսցէ (կամ մի բեկցէ )։ Ի հողմ սաստիկ փշրեսցէ զնաւս ի թարսիս։ Փշրեաց տէր զամենայն եղջիւրս իսրայէլի։ Փշրեսցին եղջիւրք սեղանոյն։ Անօթ կաւեղէն փշրեսցի։ Փշրեցան զօրութեամբ տղեղունք։ Յոստոց անտի ոմանք փշրեցան.եւ այլն։
πόλις civitas ἅστυ urbs, astu. (լծ. ասիթեանէ. տե՛ս եւ ՄԱՅՐԱՔԱՂԱՔ. եւ ԹԱԳԱՒՈՐԵԱԼ ՔԱՂԱՔ) Բնակութիւն բազմութեան մարդկան իբր քաղելով ժողովելոց ի մի վայր. շինուած բնակութեանց՝ բաժանեալ ի տունս տունս եւ ի փողոցս եւ ի հրապարակս. եւ ներքին իսկ բնակիչք.
Ի յարգանս մեծի ուրուք՝ տիկինն կամ կին ազատ կոչէ զանձն աղախին, կամ այլ ոք զդուստր իւր եւ կամ զկին, եւ զմայր.
Անարատ կոյս։ Հարսն անարատ։ Մայր անարատ. (Շար.։)
Յումմէ՞ լուան զանբնակ գործոյդ լուր. (Թէոդոր. Մայրագ.։)
ԾՈՒՆԿ ԲՈՒՍՈՅ կամ ՈՐԹՈՅ. Գնդակ. մայրան. (Վստկ.։)
Յիսուս ի խաչին անթարթ աչօք ի մայրն հայէր. (Ոսկիփոր.։)
Ճշմարտութեանն անիմայք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մայր քո՝ որ ծնաւ մարմին անխիղճ։ Մարմին անխեղճ։ Անխիղճ էր մայրն անարատ. (Վրդն. երգ.։)
Անզէնք եւ անկազմք ի մայրիս աներկիւղաբար շրջեսցին. (Փիլ. նխ. ՟բ.։)
Անհայր, անմայր, չհամարեալ յազգս (այս ինքն յազգահամարի). (Եբր. ՟Է. 5։)
Անմայրն անհայր լինի ... Անմայր յառաջնումն, եւ անհայր յերկրորդումս։ Անհայր աստի, այլ եւ անմայր անտի. (Ածաբ. Ծն. եւ Առ որս. ՟Գ։)
Անմայր ի Հօրէ անսկզբնաբար՝ լինել անհայր ի սրբոյ Կուսէն։ Անհայր ծնունդ. (Շար.։)
Զանհայրն մանուկ՝ մայրդ որդեպէս գերագգուեցեր. (Նար. կուս.։)
ἁμήτωρ. matris expers, sine matre natus. Ոյր չիք մայր. որպէս ծնեալն ի հօրէ ըստ Աստուածութեան նախայաւիտեան Բանն.
Անմայր ծնունդ Հօր ի յերկինս։ Անսկիզբն Որդի՝ անմայր յառաջնումն. (Շար.։)
Ուրա՛խ լեր անմայր յառաջնումն ահա որդին գայ առ քեզ. իմա՛ անմայր յառաջնումն որդին գայ առ քեզ ո՛վ Եկեղեցի. կամ թէ եկեղեցիդ երբեմն չէիր մայր զաւակաց այնպէս՝ որպէս այժմդ ես. ըստ (Եսայ. ՟Ժ՟Դ. 1։)
Որ ըստ էութեանն անմայր, եւ ըստ տնտեսութեան անհայր. (Գանձ.։)
Որ զանմայրն զայն յղացաւ (զԵւայ). (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։)
Որպէս այն՝ որոյ չյիշատակին ի գիրս հայրն եւ մայրն. այն է Մելքիսեդեկ. անասըզ.
Անհայր՝ անմայր, չհամարեալ յազգս. (Եբր. ՟Է. 3։)
Է սա (եօթներեակն), որ ի թիւսն կոյս է, անմայրն բնութիւն։ Պիւթագորեանքն մշտնջենաւորակուսին եւ անմօրն միակի նմանեցուցանեն զեօթներեակն։ Ինքնուսումնակի մայր՝ անմայր իմաստութիւն է. (Փիլ. ՟ժ. բան. եւ Փիլ. այլաբ. եւ լին։)
Շուշան (հովտաց) անմայր. (Ճ. ՟Ա. ի պետր. պօղ.։)
Բարձեալ աշտեայս հանապազակիր ի պատրաստութիւն գազանացն՝ որ ի մայրիսն։ Եհար միով աշտէիւն ընդ միջոց թիկանցն։ Եւ են ստացեալ զէնս աշտեայ հանապազ կրելով ընդ ինքեանս. (Արծր. ՟Բ. 7։)
Յայտնին գործովք՝ սերմն ի մանկարարութիւն եւ ապահարն ի ծնունդ ծնիցելոյն։ Նուազեալ թափի ի մարմնոյն ապահարն։ Որչափ մանուկն ի ստինսն է, ոչ լինի մայրն յապահար. (Կանոն.։)
Եկեղեցի՝ իգական անուն է, եւ ո՛չ արական. (Լմբ. սղ.) իմա՛ ըստ յն. այլ ի մեզ յաւելուածով ասի, մայր եկեղեցի, կամ հարսնացեալ, եւ այլն։
Աւետիս քեզ մարիամ։ Աւետիս քեզ հայր մեր ադամ. աւետիս քեզ մայր մեր եւայ. (Տաղ.։)
Ի ծովէ մարգարիտ, յափափայից ակունք մեծամեծք, ի հողոյ ոսկի։ Իբրեւ մայրիք իմն թանձրախիտ, եւ ափափայք անանցք. (Ոսկիփոր.)
Որ իւր կամաւորութեամբն ընդ բարւոյն բնացաւ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
ἁγκαλίζω, ἁγκαλίζομαι, παρακαλέω Ulnis amplector, in ulnis gesto, recreo , τηθηνέω nutrio, foveo Ի գոգն կամ ի գիրկս փայփայել. սիրով գրկել. ողջագուրել. տածել մայրաբար կամ դայեկաբար. յանձանձել. սփոփել. փայփայել, շոյել. օխշամագ, գուճմագ, գուճագլամագ, սարըլմագ, պէսլէմէք.
Որպէս մայր՝ որ զմանուկ իւր գգուիցէ, այնպէս գգուեցից զձեզ. (Ես. ՟Կ՟Զ. 13։)
Մարդն գլորեալ։ Մայրն գլորեալ։ Կանգնեցեր ի գլորելոյ. (Շար.։)
Հիւսանելն կտաւով, եւ ի դամբանի ներծածկել. (Թէոդոր. մայրագ. (որ ի Պիտառ. գրի, Որպէս յոհան կարնոյ քաղաքացի ասէ։))
Զբոլոր իսկ յոյնս ոչ դանդաղիմ մայր կամ դայեակ ասել իմաստից. (Խոր. ՟Ա. 1։)
Բառ յն. տիմի՛դիր. Δημήτηρ, δήμητρα Ceres Երկիր մայր. հող՝ մայր համարեալ հողածնելոց. ըստ քերթողաց չաստուածուհի ստորերկրեայց. սանդարապետ.
Քծնաբանք ... դժաբանք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ցորչափ չէ շնչաբերեալ սաղմն, դիակիր է մայրն. (Տօնակ.։)
Զդիակիր մայր կենսակիր առնէ. (Վրդն. ծն.։)
Չէր արժան դիակիր լինել կենացն մայրն մարիամ կոյս. (Վրդն. աւետար.։)
ἁδελφός frater Հարազատ արու. համահայր կամ համամայր զաւակ. եղբար, ախպար.
ԵՂԵՒԻՆ որ եւ ԵՂԱՏ. ἑλάτη abies. եբր. սիխ. որ թարգմանի եւ Մայր. κέδρος cedrus Ծառ ուղղաբերձ, վարսագեղ, նրբատերեւ, իւղային անուշահոտ. որպէս փստղենի, գի, նոճի, մայր, ազգ մայրւոյ.
ԵՂԵՒՆԱՓԱՅՏԵԱՅ ԵՂԵՒՆԵԱՅ ԵՂԵՒՆԻ. κέδρινος cedrinus Կազմեալն ի փայտից եղեւին ծառոյ. մայր փայտէ.
Տուն կամ սեղան եղեւնափայտեայ։ Սեանցն եղեւնափայտից (այսինքն եղեւնափայտեայց կամ փայտէից)։ Տախտակս եղեւնափայտեայս (կամ մայրս). (՟Բ. Թագ. ՟Է. 7։ ՟Գ. Թագ. ՟Զ. 20։ ՟Է. 2։ Երգ. ՟Ը. ՟Թ։)
Լցան լիացան եւ երանեցան։ Երանեալք եւ բարեբանեալք։ Մայր երանեալ։ Երանեալ մարգարէի։ Երանեալն դաւթի։ Երանեալ եպիսկոպոսի. (Նար.) որ անխտիր ասի եւ Երանելի. որպէս եւ Երանեալ է, կամ Երանելի է, կամ Երանի՛ այնմ եւ այլն, են նոյն։
Կա՛մ մայրենի գթոց (հանդիպեալ), եւ նենգիլ. կամ խնամոց Աստուածեան աջոյդ, եւ զզուիլ. (Նար. ՟Ժ՟Է։)
πενθερά socrus Մայր հարսին՝ զոքանչ ասի փեսային.
Հերովդէս սպանանէ եւ զմայր սպանելոյ կնոջն՝ զիւր զոքանչ. (Եւս. քր. ՟Բ։)
Զի՞նչ է աղքատութիւն. բարի ատեցեալ, մայր առողջութեան, խափանիչ ամենայն ցանկութեանց, ստացուած որիշ ի զրպարտէ (այսինքն անկողոպտելի). (Պիտառ.։)
Մայր Աստուծոյ Մարիամ, դուստր Դաւթի թագազարմ. (Գանձ.։)
Զհայր եւ զմայր ժուժայ թողուլ. (Երզն. մտթ.։)
Եւ զմայր ոչ խնայեաց ի նմանէ, այլ արար զնա մահակից. (Վրդն. յանթառամն.։)
Տուփ ես խնկալի ... տիրամայր։ Ոսկիապատ բուրուառ խնկալի։ Խնկալի հովիտ զմռսի. (Տաղ.։ եւ Գանձ.։)
Խտացեալ անտառ, կամ մայրք. (Պիտ.։ Լմբ. սղ.։)
Գիրք յաճախս ծնանին երկնաւոր պտուղս։ Մայր հոգեւոր (եկեղեցի) ծնանի եւ աստուածս ոմանս եղականս. (Նար.։)
իբր ն. τοκετός, τόκος, τίκτειν, λοχεύεσθαι. partus, puerperium, parere, parturire. Ծնանելն զզաւակ՝ մանաւանդ որպէս մայր. յառաջ բերելն զբերս. տօղուրմասը (լծ. յն. դօգէդօ՛ս, դօգօս). վիլատ.
Զխայրին կապտէր. այսինքն զարգելեալ պտուղն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Դուստր զմայր իւր անարգիցէ, եւ նու զկեսուր իւր. Եզնիկ.։
(ի կիւ, որ է սագըզ) ռմկ. կվենի, կուի կամ կվի. πίτυς , πεύκη picea, pinus, larix. Ազգ մայր փայտի՝ մանրատերեւ սրագոյն, որպէս անպտուղ փստղենի. Յորմէ ելանէ մարխ, եւ խիժ (այսինքն չըրա, եւ չամ սագըզի ). վասն որոյ կոչի ռմկ. եւ Մայրափայտ. մախի ծառ. չամ աղաճը, քէօքնար. cf. ԾՈՐԵՆԻ, եւ cf. ՀԵՐՁԻ։ (Գաղիան.։ Բժշկարան.։ Վստկ.։)
որ ինչ միանգամ սոցին կցուրդ յաւետարանսն կայ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Քաղցեալքն եւ ծարաւիքն ընդ հաշանօք անկեալ տժգունին։ Քաղցեաւ եւ ծարաւեցաւ անընկալ ի հաշանաց. (Թէոդոր. մայրագ.։)
(վրիպակաւ գրի եւ Մացրան, Մայրաս) Ծունկ կամ ծնգաձեւ տեղի պատուաստի ի բուն մայրն. մայր պատրուսի. բուն հատեալ՝ յորոյ վերայ տնկի պատուաստն. Տե՛ս (Վստկ. ՟Խ՟Է. ՟Ծ. ՟Ծ՟Ե. ՟Հ՟Զ. ՟Մ՟Ժ՟Գ.)
Մայրան, որ է ծունկ։
իբր՝ Ո՛վ մայր քաղցրիկ կամ սիրելի. մարիկս.
Մա՛յրիկ, զայս թեկղ կա՛լ առ քեզ յիմ տեղւոջ։ Մայրի՛կ իմ, ծարաւի եմ։ Մայրիկ իմ, մայրիկ իմ, մնա՛ ինձ։ Քաղցրիկ մայրիկ իմ մայրիկ, մի՛ թողուր զիս. (Ճ. ՟Գ.։ Հ=Յ. նոյ. ՟Ժ.։ Տէր Իսրայէլ. հոկտ. ՟Ի.։)
Ո՞վ պատմեսցէ աբրահամու, եթէ սնուցանիցէ մանուկ սառա։ Յղացաւ ռեբեկա կին նորա, եւ խաղային մանկունք ի նմա։ Ուխտաւոր աստուծոյ եղիցի մանուկն անդստին յորովայնէ մօր իւրոյ։ Զի՞նչ արասցուք մանկանն որ ծնանիցի։ Տեսին զմանուկն հանդերձ մարեմաւ մարբն իւրով։ Արի՛ ա՛ռ զմանուկդ եւ զմայր իւր.եւ այլն։
Մարերի, յորժամ թաւանան մայրիք տերեւօք եւ ոստօք, եւ լինին որպէս մայր թռչնոց եւ գազանաց. (Վանակ. տարեմուտ.։)
cf. ՄԱՅՐԱՆ։ (Վստկ. ՟Ծ՟Ե. ՟Հ՟Զ. ՟Մ՟Ժ՟Գ։)
Մի՛ մեղկացուսցէ միշտ մայրն մեղաց, եւ հայրն չարեաց. (Խոսր.։)
Ընդ որդւոյն միածնի զմայրն ամենօրհնեալ մարիամ. եւ այլն։ (Շար.։)
μονογενής unigenitus, unigena. որ եւ ՄԻԱՄԱՅՐ. ըստ յն. միածին. եւ Սիրելի որպէս զմիակ զաւակ. հօրը մօրը մէկ հատիկը.
Միարան ծոց կուսին, եւ կոյսն աստուածածին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մռունչս արձակելով գազանի երբեմն զմայրիս հնչեցուցանեն. (Պտմ. առ լեհ.։)
Հայրն մսակեր է, մայրն հընդակեր է. (Ոսկիփոր.։)
Յամայր զանագանն ասէ (իմա՛, յերկար). (Արիստակ. գրչ.)
Յամայր յամրութեամբն յերկարաձգելոյ. (Նար. ՟Ձ՟Ա։)
Իբր Յամեալ. կամ ի բառէս Ամ, ամեր՝ իբր ամք, յամս. ուստի եւ ՅԱՄԵՐԱՄ. վասն որոյ ասի Յամայր ամս, իբր յամաց յամս, ընդ բազում կամ ընդ երկար ամս եւ ամանակս. ի բազում ժամանակաց հետէ՝ եւ ընդ բազում ժամանակս. διὰ χρόνου πολλοῦ, διὰ πολλοῦ τοῦ χρονοῦ per vel ad multos annos, post multum temporis.
Ահաւասիկ անուն տեառն գայ յամայր ամս՝ յետ բազում ժամանակաց վառեալ բարկութեամբ եւ լի փառօք. (Ես. ՟Լ. 27։)
Առ սակաւ սակաւ սերեալ, եւ բազմանալ յամայր ամս՝ դարուց ի դարս շրջագայիլ. (Զքր. կթ.։)
Դուք արա՛գ զձերն շինել (տունս), եւ զիմս յամայր ամս թողիք. (Լմբ. անգ.։)
Յամայր ամս մարգարէին երեւել ... եւ յետ բազում ժամանակաց դարձ արարին անդրէն. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 10։)
Մայրն Մարիամ հառաչմամբ յորդոր, կայր գրկապատեալ ոտիցն ահաւոր։ Ցնծայր յորդոր գետն Յորդանան. (Գանձ.։)
Զերդ մայր որդւովք բերկրեալ յորդոր. (Շ. եդես.։)
Մայրն հասարակ միագոյնն, որ ծնաւ զնկարէն գառինսն. (Եփր. աւետար.։)
Ոչ եւս մայր եւ երկունս, ոչ ննջմունք եւ ոչ մերձաւորութիւնք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 25։)
Եւ միայն արդ եւս ի վախճան ժամանակաց՝ նորուսք դուք եւ նորա ծանք գտայք ճշմարտութեանն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Որպէս շփոթեաց եւայ մայր նոցա զկեանս մարդկութեան, սոյնպէս ուղղեաց զկեանս աշխարհի մարիամ կոյս։ Արասցէ կարգ գործոց իւրոց, զի մի՛ կթարծիցի աշխարհս՝ թէ շփոթեալ է. (Եփր. ծն.։)
Ո՛վ որոճողք ստութեանցն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Եւ բղխեցից ի պազուք երկրի անդ զմայրն եւ զնոճ. (Ոսկ. ես.)
πέρσης persa. փարս, ֆարս, աճէմ, գըզըլպաշ. Ազգ արեւելեան անդր քան զհայս եւ զմայրս. Տե՛ս բռ. յակ. ան.
յն. բիսթա՛գիօն. πιστάκιον pistacium. ... Կրկին ազգ պտղոյ. մին կանոնաձեւ բերք ծառոյ, որ նման է մայրեաց, եւ միւսն ողկուզաձեւ բերք այլոյ տնկոյ.
Բառ յն. ազգ մայր փայտի. πλάτανος. platanus.
Ի պսակն՝ որով պսակեաց զնամ մայր իւր յաւուր փեսայութե իւրոյ. (Երգ. ՟Գ. 11։)
Զմարկիոն սանձեաց զաներասանակ բերանն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Արբուցեր որպէս մայր՝ ստացողին զքեզ՝ զկուսական քո սուրբ զկաթն։ Ի ձեռն ձեռին ստացողին իմոյ յանէից։ Իմաստութեանն շնորհ ի բոլորեցունցն իջեալ ստացողէ. (Շար.։ Նար. ՟Ժ՟Ա։ Պիտ.։)
Արբուցեր որպէս մայր՝ ստացողին զքեզ՝ զկուսական քո սուրբ զկաթն։ Ի ձեռն ձեռին ստացողին իմոյ յանէից։ Իմաստութեանն շնորհ ի բոլորեցունցն իջեալ ստացողէ. (Շար.։ Նար. ՟Ժ՟Ա։ Պիտ.։)
θηλάζουσα lactens. Ստինս տուօղ տղայոյ՝ դայեակ, եւ մայր. կաթնատու. դիեցուցիչ. տե՛ս (Մտթ. ՟Ի՟Դ. 19։ Մրկ. ՟Ժ՟Գ. 17։ Ղկ. ՟Ի՟Ա. 23։)
որք ի հարցուկս երթան, տուգան կալցին։ Տուգան մի՛ առցէ։ Տուգանին հայր եւ մայր աղջկանն մի՛ իշխեսցեն. (Կանոն.։)
Րաղարդ պսակ՝ կենաց աշխարհի, մայր մարմնացեալ աստուածըն բանի. (Գանձ.։)
Ցնցուղս լուսոյ ճառագայթից ծագեաց ի ջուրցն։ Արեգակն զցնցուղս ճառագայթիցն յինքն ծրարեալ՝ ի մայրն դառնայր։ Ցնցուղք լուսոյ հրատին (իմա՛ հրդեհին) յաղթէր ճառագայթից արեգական։ Կաթսայն ի հիւսիսոյ ի հարաւ ձգէր յայնժամ զցնցուղս եռանդեանն. (Լաստ. ՟Բ. ՟Ի՟Գ. եւ ՟Ժ՟Բ. ՟Ժ՟Ը։)
Քաղաքս այս, որ է փոքրիկ, եւ չէ՛ փոքր։ Որդի մի փոքրիկ։ Կրկնոց փոքրիկ առնէր նմա մայրն իւր։ Ամպ Մի փոքրիկ։ Աղուեսունս փոքրկունս (կամ փոքունս, կամ մանրկունս)։ Ի փոքրկանց սինչեւ ի մեծամեծս։ Միում յեղբարցս այսոցիկ փոքրկանց։ Միում ի փոքրկանցս յայսցանէ.եւ այլն։
այն է Աւգոստա. Բառ լտ. աւկուսդա՛, որ ըստ յն. սեբաստէ. augusta, imperatrix. որպէս գերափառ կամ պաշտելի տիրուհի՝ այն է Ինքնակալուհի. կայսրուհի, դշխոյ. տիկնաց տիկին. առխարհատիկին. մայր կամ կին իմքնակալի։ Իսկ ՕԳՈՍՏԱ՛ ՏԻՐՈՒՀԻ՞ կամ ՕԳՈՍՏԱՏԻՐՈՒՀԻ՝ տիրաբար ասի զերկրից թագուհւոյն.
Այսպէս ամբարեցաւ երանելի մայրն, եւ հանգեաւ ի Քրիստոս. (Ճ. ՟Ա.։)
Արար Աստուած զամենայն շունչ զեռնոց կենդանեաց, եւ զամենայն թռչունս։ Իշխեսցեն ամենայն երկրի, եւ ամենայն սողնոց։ Ետու ձեզ զամենայն խոտ սերմանելի. եւ ամենայն փայտ՝ որ ունիցի յինքեան պտուղ։ Երկինք եւ երկիր, եւ ամենայն զարդ նոցա։ Զամենայն զգործս իւր։ Յամենայն գործոց իւրոց։ Մայր ամենայն կենդանեաց։ Ամենայն աւուրք Ադամայ։ Ամենայն ոք. ամենայս մարդ. ամենայն բան. ամենայն ինչ, զամենայն ինչ. ընդ ամենայն աշխարհ. ընդ ամենայն երկիր. ամենայն խորհուրդք կամ բանք, կամ գործք. ամենայն ազգն մեր. ամենայն հեթանոսք. եւ այլն։
Ամրանայցէք ի քաղաքս ձեր։ Ի մեհեանն դագոնայ ամրանալ անկանէին։ Զմեհեանն ամրացելովքն հանդերձ այրէր։ Բնակեալդ ի Լիբանան, ամրացեալդ ի մէջ մայրից. (Ղեւտ. ՟Ի՟Զ. 25։ ՟Ա. Մակ. ՟Ժ. 84։ Երեմ. ԻԲ. 23։)
Ո՞ր հայր գթած, կամ ո՞ր մայր ողորմած այնպիսի եղէկիզին ի վերայ թշուառութեան որդւոց. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Ժ՟Ա։)
Որ անարգէ զտնանկն, մեղանչէ։ Անարգէ զհայր, եւ մերժէ զմայր։ Որ կամակորի ի ճանապարհս իւր, անարգեսցի։ Խոնարհեսցի մարդ, եւ անարգեսցի այր։ Անարգեսցին փառքն Մովաբու։ Գան հարին, անարգեցին։ Պատուեմ զհայր իմ, եւ դուք անարգէք զիս։ Որ արհամարհէն զիս, անարգեսցի։ Էին արքն անարգեալք յոյժ։ Եւ ես անարգեցի զնա՝ չթագաւորել։ Անարգեսցէ զչարն, եւ ընտրեսցէ զբարին։ Անարգէ Տէր զխորհուրդս ժողովրդոց։ Զպատկերս նոցա անարգեսցես։ Եւ դուք այսօր անարգեցէք զԱստուած։ Անարգեն զհրաման թագաւորի։ Անարգեաց զերդումն, եւ անց զուխտիւն։ Զվէմն՝ զոր անարգեցին շինօղքն։ Զբան Տեառն անարգեցին։ Անարգեաց Եսաւ զանդրանկութիւնն։ Անարգել զմարմինս իւրեանց յանձինս իւրեանց եւ այլն։
Զհայր եւ զմայր անարգէին ի քեզ. (Եզեկ. ԻԲ. 7։)
Անգիտակ զմի՛ արդեօքն կարծեցին. (Թէոդոր. Մայրագ.) իբրու բան անգէտ եղելոյ։
Անդլակի փառատրեն զէականն Աստուած. (Թէոդոր. Մայրագ.։)
Քաղցեաւ եւ ծարաւեցաւ՝ անընգալ ի հաշանաց, եւ մաքուր ի մեղաց. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զնստելն ընդ աջմէ հօր ունի անընկէց մարմնովն. բայց յաւելուած յերրորդութիւնն ոչ գործէ. (Պիտառ. ընդդէմ մայրագ. մ։)
Մայր անհարսնական. կոյս անապական. (Մանդ.։)
Յանհպելին մերձենայր փայտ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Սա ոչ նուազ աստուածութեամբն, եւ անմեկին տնօրինեալ բնութեամբ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Անտարող եւ անբովանդակելի բնութեամբ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մայր քո ծնցի մարմին անտխեղծ (կամ անտխիղծ). (Երգ. ՟Ը. վերջ, (որ չիք յայժմու յն։))
Մայր քո ծնցի մարմին անտխեղծ (կամ անտխիղծ). (Երգ. ՟Ը. վերջ, (որ չիք յայժմու յն։))
Մի՛ թողուր զիս ապաստան յանձն, զի ոչ մարմին անմարմնոյ յաղթել։ Առ այս ապաստան եւ մայրն՝ զգահերիցութիւնն ընտրէր. (Լմբ. սղ. եւ Լմբ. էր ընդ.։)
Ցուցանել ի ձեռն այլոց ապացուցից։ Զմայր ապացուցին՝ այսինքն զիմաստասիրութիւն ի ձեռն ապացուցից կամեցան եղծանել։ Ամենայն բանաւոր արհեստք պէտս ունին ապացուցից։ Սկիզբն ապացուցի՝ սահմանականն է. (Անյաղթ պորփ. եւ Անյաղթ սահմ. ՟Բ։)
Մայրենի եւ քուրական առականօք զարարած լուսաւորացն մուծանէ. (Եզնիկ.։)
Արձակեաց զաղաւնին զհեա նորա, կամ ի տապանէ անտի։ Եդ յուսնորա զմանուկն, եւ արձակեաց զնա։ Արձակեաց իսահակ զյակոբ, եւ գնաց ի միջագետս։ Արձակեա՛ զիս, քանզի այգ եղեւ։ Ոչ արձակեցից զքեզ, եթէ ոչ օրհնեսցես զիս։ Արձակեա՛ ընդ իս զպատանեակդ։ Արձակելով արձակեսցես զմայրն, եւ զորդիսն առցես քեզ։ Հրեշտակս արձակել։ Իսկ տէր հրեշտակ անողորմ արձակէ ի վարայ նորա։ Արձակել զժողովուրդն, կամ զժողովս։ Արձակել խաղաղութեամբ։ Մահ արձակեաց տէր ի վերայ յակոբայ։ Զի զբարկութիւն իմ յազգ անօրէն արձակեցից։ Արձակեցից ի վերայ դոցա սուր։ Արձակեցից զսուր իմ զկնի նոցա։ Սուր արձակեցից զկնի նոցա։ Արձակել զծառայ։ Արձակեսցես զնա ազատ ի քէն։ Եհա արձակեաց զնա տէր Աստուած ի դրախտէ անտի։ Եհան արձակեաց զղովտ ի միջոյ կործանմանն։ Արձակեցան արքն՝ ինքեանք եւ էշք իւրեանց։ Արձակեցիր ի վերայ նոցա բազմութիւն անխօսուն անասնոց ի վրէժխնդրութիւն։ Արձակել ի վերայ նոցա բազմութիւնս արջոց։ Արձակիցէ զնա բարեւ ընդ ճանապարհ։ Զտիմոթէոս զարձակեալն առ ձեզ. եւ այլն։
Ասեմ եւ զհաւնունիսդ՝ բազէակիրս եւ բազէակալս՝ յաղագս ի մայրիս բնակելոյ. (Խոր. ՟Բ. 7։)
Զբազմայրն կինն բերելով (սադուկեցւոց) յօրինակ. (Արշ.։)
ԲԱԶՄԱՅՐ. որպէս Բազմամարդ. πολύανδρος viris frequens
Ի բաց փախչին գազանք իբրեւ ի բուն իշխանէ ի մարդկանէ. վասն որոյ յորժամ բազմայր լինին՝ ոչ գան ի քաղաքսն։ Մեղուք եթէ առաւելեալ լիցին զօրէն բազմայր քաղաքի՝ գաղթեալք յայլ վայր փոխին. (Փիլ. ել. եւ Փիլ. լիւս.։)
Որ ողբալով՝ բախմամբ սրտին, տեառնըդ իմոյ մայր առ խաչին. (Յիսուս որդի.։)
ԲԱՄԲԻՇՆ եւ ԲԱՄԲԻՇ. βασίλισσα, βασιλεία, βασιλίς regina, imperatrix Թագուհի. դշխոյ. տիկնաց տիկին. ին թագաւորի, մայր արքայորդւոյ, որպէս եւ մեծի իշխանի.
Մի՛ թագ դնել, եւ մի՛ զբամբիշն զմայր որդւոցն թագ դնել, եւ մի՛ զբամբիշն զմայր որդւոցն լլկել։ Տոմիրիս բամբիշն մասսագեցւոց սպան զկիւրոս. (Եւս. քր.։)
Կին նորին, որում բամբիշն կոչէին։ Որ եւ սպանաւ ի բամբշանէն։ Առաքեալ էր զմայրն՝ զբամբիշն Վասպուականի առ զօրավարն բուխայ. (Արծր. ՟Բ. 3։ ՟Գ 4։)
Ի տեսանելն զքեզ՝ բերկրեսցի ի մտիս իւր։ Բերկրեսցին ի քեզ՝ որ գերեալք են։ Բերկրեսցի ոք, սաղմոս ասասցէ։ Ի յայտնութեան փառաց նորա ցնծացեալ բերկրեսջիք։ Որպէս մայր որդւովք բերկրեալ։ Սրտի բերկրեցելոյ (կամ բերկրելոյ) երեսք ծաղկին.եւ այլն։
Որ զհրեշտակին զձայնն լուեալ՝ հիացեալ բերկրեցար։ Ուրա՛խ լեր եւ բերկրեա՛ մայր եւ կոյս։ Ցնծացեալ բերկրի սիոն։ Արեամբ նահատակացն բերկրեալ. (Շար.։)
Աստուածամայրն ... վերացաւ որպէս փայլակն ի գերարփի յաւետախաղաց փառս վերինն Երուսաղէմի. (Դիոն. թղթ.։)
Առեալ մայրն այն գլխովին զտաշտ, եւ զսափոր. (Վրք. հց. ՟Թ. ձ։)
Դեռածին մայր. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
Քարոզիւր դիասնունդ լինել. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Սիոն հոգեւոր, դիմաւոր անձնաւոր, յայտ առնէ զեկեղեցին մտածեալ իբրեւ մայր ոք։ (Նար. մծբ.)
Իսկապէս խոստովանիմք մայր եկեղեցի, որոց ի քրիստոս հաւատացեալք. (Սհկ. կթ.։)
Մեծ ընտանին, եւ մեծ ընտանիայն՝ նախահօրն եւ նախամօրն. այսինքն որ ի պապէն եւ ի մամէն եղբայր եւ քոյր։ Ընտանի մեծագոյն եւ ընտանուհի, նախահայր եւ նախամայր, եւ որք ըստ նոցին, որք յապոպապէն եւ որք յապոմամէն եղբայր եւ քոյր. (Մխ. դտ. հին ձ։ եւ Կանոն.։)
Զի մի՛ եւս տակաւին աշխատութիւն առնիցէք մեզ, այլ ի ձէնջ իսկ ընդուստ բերիցէք զլուծումն. (գրեալ էր, ընդոստ բերցէք)։ Մայրն թողոյր (զդուստրն) անդէն ընդուստ ի տանն անկեալ պարտասեալ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 11. եւ 27։)
ԹԱԳՈՒՀԻ βασίλισσα regina գրի եւ ԹԱԳՈՒՐՀԻ. Կին թագաւոր. եւ Կին կամ մայր, եւս եւ քոյր թագաւորի. դշխոյ. բամբիշն. տիկնաց տիկին. աշխարհատիկին.
Թաւանան մայրիք տերեւօք եւ ոստօք. (Վանակ. տարեմտ.։)
ընդունարան իւղոյն անուշութեան կամ օծման. նմանութեամբ Մայր Քրիստոսի Օծելոյն օծելոց.
Ի մառախղուտ տեղիս մայրեաց, եւ ի լօռաւէտս. (Խոսր. ՟Բ. 6։)
Ժամանեա՛ նոցա, եւ խափանեա՛ զնոսա։ Խափանեցան եւ անկան։ Խորհեցան խափանել զգնացս իմ։ Ի գնացս իսկ իւր խափանեսցի այր։ Ես խափանեցի զեփրեմ։ Խափանեսցենզնա հայր եւ մայր նորա.եւ այլն։
Այսպէս կայի յոյժ խնդաւոր, զերթ մայր որդւովք բերկրեալ յորդոր. (Շ. եդես.։)
Տուփ ես խնկալի ... տիրամայր։ Ոսկիապատ բուրուառ խնկալի։ Խնկալի հովիտ զմռսի. (Տաղ.։ եւ Գանձ.։)
Ունէր լմայր պճնօղ, որ հանապազ զհերսն խոպոպեալ կազմէր. (ՃՃ.։)
Խօլացեալդ ի չարափառութիւնդ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Որպէս թէ Ծնանօղ. Որ ծնանի կամ ծնաւ, կամ ունի ի մտոյ ծնանել զզաւակ. երկնօղ. ծնօղ՝ մայր.
Մերթ՝ Ծնանօղ իբրեւ մայր. ծնիչ.
Բառ յն, գաթարօս. καθαρός catharus. այսինքն մաքուր. զուտ. սուրբ. Յայս անուն կոչէին զանձինս նովատեանք, կամ նաւատեան աղանդաւորք անսուրբք։ (Եւս. պտմ. ՟Ղ. 42։ Սեբեր. ՟Ե։ Ոսկ. եփես.։ Թէոդոր. մայրագ.։)
Մեծ վստահութեամբ առ սուրբ մայրդ կականիմք. (Տաղ.։)
Կատարել զգործ կամ զգործս. զընթացս, զաւուրս։ Յերիր աւուր կատարիմ։ Իբրեւ կատարեցաւ, եղեւ եւ այլն։ Իմի կանգուն կատարեսցես զնա ի վերուստ։ Կատարեցան երկինք եւ երկիր։ Ընդ առն կատարելոյ կատարեսցիս։ Սկսայց, եւ կատարեցից։ Շինել եւ կատարել։ Բժշկութիւնս կատարեմ։ Զհրաման թագաւորին վաղվաղակի կատարէր։ Մինչեւ կատարեալ էր նորա զխօսսն ի մտի իւրում։ Իկատարել բանին տեառն։ Կատարեաց զհոգին ի վերայ մահճացն. (յն. պակասեաց շունչն։) Զհետ որդւոցն եւ մայրն երանելի ի նոյն օրէնս կատարեցաւ։ Ծեր հանդերձ կատարելովն աւուրբք։ Տարին կատարեցաւ. եւ այլն։
Մայրն, եւ կիպարին, եւ ձիթենին. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ա։)
Համագոյիցս փրկօղ բանն աստուած. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Յամենագիտէն աստուծոյ երեսաց հարթուցեալ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Վառեալ հոգէհոս հնչիւն՝ խիտ անտառապատ մայրեաց. (Տաղ.։)
Հպարտս առադրէ գիտութիւն. զոր մայր ունելով՝ ի նոյն ապաստան եղեալ ճոխանան. (Լմբ. ատ.։)
Թողցէ մարդ զհայրն եւ զմայր եւ մածցի (ի) կինն, եւ եղիցին երկոքին ի մարմին մի. (Փիլ. լին. ՟Ա. 29։)
Թողցէ մարդ զհայրն եւ զմայր եւ մածցի (ի) կինն, եւ եղիցին երկոքին ի մարմին մի. (Փիլ. լին. ՟Ա. 29։)
Մականեաց զապարասանսն հարուածովք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մայրական. որ ինչ հայի ի մայր. ի կողմն եւ յազգ նորա. մօրը, մօրենական.
Ի մայրենի գիրկսն։ Մայրենի գթովք։ Մայրենի կաթամբ։ Արգանդ մայրենի. (Առ որս. ՟Դ։ Յճխ. ՟Ի՟Գ։ Եղիշ. ՟Բ։ Նար. ՟Հ՟Ե։)
Զմայրենի ստացուածս. (Տէր Իսրայէլ. հոկտ. ՟Լ.։)
Աբեսողոմ ընտրեաց զմայրենի փշաբերութեանն (այսինքն զայլազգի մօր) չարութիւն. (Պիտ.։)
Ի մայրենի հաւոյ իւոյ գնէլոյ գնունւոյ։ Ի մայրենիս քո յիմս առեալ ազգ. (Խոր. ՟Գ. 23. 48։)
Հայրենեօք եւ մայրենեօք հայ էր. (Ուռհ.։)
Սարդին եւ սօսին, նոճ մայրենի՝ խիտ յանտառէ. իմա՛ մայր նոճ, կամ ի մայր փայտէ։
ἁρχιμανδρῖτις abbatissa. Մայրապետ. պետ մայր, եւ պետ մարց, այսինքն հաւատաւոր կանանց. մայր վանից կուսանաց. աբբասուհի.
Ասէ մայրպետն ցծերն. (Վրք. հց. ձ. ուր եւ ստէպ ասի՝ Մարց պետ, եւ Մայր վանից։)
Օրհնութիւն մայրպետի։ Առաջին աղօթքս՝ մայրպետի օրհնութիւն է. (Մաշտ.։)
Մանկան մաքրենւոյ (միոյն ի քառասնի՝) մայրն իւր լինէր բարձող՝ եդեալ ի յուսն. (Տաղ.։)
Եւ դարձեալ առ մեծուհի մայր վանացն, ասէ. (Ճ. ՟Ա.։)
Մայր մենածնի բանին աստուծոյ։ Ստեղծ ի ծնէ կուրին աչս մենածինն. (ՃՃ.։)
Ո՞չ տեսանես զարեգակն ծագեալ, եւ մեռեալ. (Բրս. յուդիտ.) այսինքն ի մայրն մտեալ. δυόμενον occidentem.
Խաշն համակ եւ միագոյն (կամ միագունի)։ Մայրն հասարակ միագոյնն, որ ծնաւ զնկարէն գառինսն. (Եփր. աւետար.։)
Միամայրն մարիամ, արմատ տնկոյն անմահութեան. (Շար.։)
Իիւծեալ միջաբեկ եւ սրտակոտոր մայրն մարիամ հառաչմամբ յորդոր. (Տաղ.։)
Ի միօրեայ պողոտային սամարացւոց վաստակեալ հանգչի. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Նստելոյն ընդ հօր արքային փառաց հուպ մայր մշտակաց, ի բարձունս առ նոյն լե՛ր մեզ բարեխօս սուրբ կոյս մարիամ. (Շ. տաղ.։)
Սակս շուրջանակի մացառախիտ մօրացեալ թաւալոցացն. թուի գրելի, մօրիացեալ կամ մայրիացեալ։
մ. Յամայր ամս. եւ Յերկար.
Յղարկէին (կամ ուղարկէին) զնա հրեշտակքն։ Ի յղարկել զԱստուածամայրն. (Ածաբ. պասք. ՟Բ։ Խոր. առ արծր.)
Արդ դու ո՛վ յօդաբան եւ զբայահուր, ի՞բր գերաթռար, եւ այլն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
ՆԱԽԱԾԻՆ. πρόγονος progenitor. իբր Նախածնօղ. նախահայր, նախամայր.
Նախատեսացն գուշակեալ մայր եւ կոյս. (Շար.։)
Նախիմա՛ց լեր զտէրունական օրինադրութիւն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մի՛ ինձ աստ զանյուսութեան ներածցես զերկիւղ ո՛վ դու, այլ զբնաւորականին։ Թէ ախտ ներածես վարկանել (կամ ներածիլ վարկանիս) յերկիւղն, սակս է՞ր ոչ ի քաղցն եւ ի ծարաւն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ոչ եւս մայր եւ երկունս, ոչ ննջմունք եւ ոչ մերձաւորութիւնք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 25։)
Սակս ոչ գծագրութեան ի նորաբեր թարգմանութեանցն հնագոյն աւետարանի. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Նորուսք դուք եւ նորածանք գտայք ճշմարտութեան. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Նորածին դառնութեան զարմք։ Նորաձայն աւանդութեամբք նորածին բուսուցէք արմատոց դառնութեան փուշս. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զդիոնիսոս ասեն, թէ այգեաց շահապետ է. եւ զաթենան՝ թէ ձիթենեաց, եւ զմայրեկնասն ամենայն ծառոց շահապետս կոչեն. (Ոսկ. ես.։) (Մայրեկնաս, ըստ յն. մորիոս արամազդ՝ էր շահապետ նուիրական ձիթենեաց)։
Զշառաւիղ արմատոյ դորա թողէ՛ք յերկրի։ Յընտիր ընտիր մայրից, ի գլխոյ շառաւիղացն նորց։ Մինչեւ ի գետս են շառաւեղք նորա։ Ի շառաւեղէ ելեր որդեա՛կ իմ։ Արձակեաց շառաւիղ, եւ ծաղկեաց ծաղիկ։ Ն նեխութենէ նորա ելցէ շառաւիղ իւր։ Թէպէտեւ կտրեսցի, միւսանգամ ծաղկեսցէ, եւ շառաւիղ նորա մի՛ պակասեսցէ։ Ի փուտ շառաւեղաց մի՛ տայցէ արմատս ի խոր։ Շառաւիղք թերակատթարք։ Գեղեցիկ շառաւիղօք.եւ այլն։
Զանհայրն մանուկ՝ մայրդ որդեպէս գերագգուեցեր. (Նար. կուս.։)
Եւ մտեալ պառակէին մայրեացն. (Բուզ. ՟Դ. 12։)
Պատուեա՛ զհայր քո եւ զմայր քո։ Պատուեա՛ զտէր ի քոց արդար վաստակոց։ Որ պահէ զտէր իւր, պատուեսցի։ Պատուեցէք զիմաստութիւն։ Զայնը ժամու զմեռեալ մարդն՝ այժմ իբրեւ աստուած պատուեաց.եւ այլն։
Իսկ ՊԱՐԱԳԱՅՑ ԱՄՕՔ ասի փոխադրութեամբ հոլովոյ՝ որպէս Պարագայիւք ամաց, այս է բազմամեայ շրջանօք. յամայր ամս.
Եթէ ի սակաւ ժողովս ռամկաց պիտանան տեսուչք եւ վերատեսուչք, ո՞րչափ եւս առաւել աստուածայնոյ մայրաքաղաքիս. (Գր. տղ. թղթ.)
Զամենայն աւետարանական պիտառութիւնսն ճառագրեաց, զոր ինչ յաղագս աստուծոյ բանին անօրինական կիրառութիւն պիտառէր. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մայրն ջեռեալ նստցի ի վերայ ձագոցն կամ ձուոց . (Օրին. ՟Ի՟Բ. 6։) յն. մի բայ, տածել կամ թխել ջերմութեամբ։
Ապաշխարութեան կոչումն, որ արքայութեանն աստուծոյ է մայր, որմեղմացն է ջնջարան գրոյ. (Բրս. ապաշխ.։ 3)
Ծաղկին անապական ծաղկէ յարմատոյն ի հուր անապականարար. եւ նովին հրով ջրարբի եւ զարգանայ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ոչ տայցէ թոյլ սատակչին մտանել ի տունս ձեր, եւ հարկանել։ Յայնց խորշեցաւ սատակիչն։ Հանից ի վերայ քո սատակիչս՝ զայր եւ զտապար իւր, եւ կոտորեսցեն զընտիր ընտիր մայրից քոց։ Հողմ խորշակի սատակիչ։ Կորեան ի սատակչէ անտի։ Զի մի սատակիչն անդրանկաց մերձենայցէ ի նոսա.եւ այլն։
Բոցով սիրայնոյ մանկան վառեալ մայր՝ գերազանց արանց. (Տաղ.։)
ռմկ. կեսուր. πενθερά socrus. Մայր փեսային՝ որպէս մայրագիր համարեալ հարսին.
Պատուեա զսկեսուրն քո եւ զսկեսրեյրն, քանզի արդ նոքա են քո հայր եւ մայր. (Տոբ. ՟Ժ. 12։ տես եւ Հռութ. ՟Ա. ՟Բ։ Մտթ. ՟Ժ. 35. եւ այլն։ Մտին ի տապանն՝ որդիք հանդերձ հարբն, եւ նուք հանդերձ սկեսրաւ. Փիլ. լին.։)
Ըստ նմանութեան մայրաքաղաքացն սպուդէից՝ արք կրօնաւորք խարազնազգեստք։ Ցրուեալ աշակերտաց նորա սպուդէից ի գաւառս իւրաքանչիւր շինէին վանորայս. (Խոր. ՟Գ. 49. 67։)
Մայր արար զնա կանանց վանականաց. (Ճ. ՟Բ.։)
Մի՛ վատավիտ յուզութեամբ վերջանայք ի քաջամարտիկ նախահարցն արդարահրահանգ հետեւանաց. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զի խաղային մանկունքն, այլ վիճանան, առնոյր կարծիս մայրն՝ ասելով, եւ ծնեալ զի՞նչ արասցեն սոքա. (Վրդն. ծն.։)
Մայրն կոչեաց զնա որդի վշտածին. (Եփր. ծն.։)
Ամենայն մարդ տրտում եւ վշտացած էր ընդ կեանս իւր յուսով մահուն։ Ցնծայ այսօր մայրըդ վշտացած. (Լմբ. սղ.։ Գանձ.։)
Աղէ՛ զարհուրեցո՛ դու զտունկ, վրդովեցո՛ զգետս։ ամենայն հոսանք փորձութեանց ոչ կարէն. իւիք վրդովեցուցանել զնա. (Թէոդոր. մայրագ.։ Իգն.։)
Ա՛ռ մայրն նորա տապանակ պրտուեայ, եւ ծփեաց զնա։ Տեսեալ զտապանակն ի խաղի անդ. (Ել. ՟Գ. 2. 5։)
Յարդարութեան վաստակոցն եւ՛ զանձն եւ զհայր եւ զմայր տեսանիցէ. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 14։)
ՏԷՐՈՒՆԻՆ. գ. Տէր Յիսուս, եւ Տիրամայր կոյս.
Մի որդի հօրն միայնոյ, եւ միածին անդրանիկ՝ աստուածամայր տիրածին կուսին. (Նար. ՟Լ՟Դ։)
Աղեքսանդր ասէ. ո՛ մայր իմ, դառն իմն տնահարկ իննամսեայ ժամանակի պահանջես յինէն. (Ոսկիփոր.։)
Վառեցին զհուրն. իսկ իբրեւ իուրն տոչորեցաւ ուժգին։ Տոչորեցաւ հակառակութիւն։ Հուր տապախառն տենտոյ վառեալ տոչորէր ի նմա։ Լոյս ճրագացն եւ կանթեղացն բորբոքեալ տոչորէր։ Ահա այժմ նորահատ տոչորեցաւ բոց. (Եւս. պտմ. ՟Դ. 15։ ՟Բ. 40։ ՟Ա. 8։ Փարպ. Թէոդոր. մայրագ.։)
Րամապետ արքայն (կամ րապետ արքային) հարցափորձեալ տրդատ։ Րամապետին մեծի հզօրին՝ մայր եւ ծնօղ սուրբ աստուածածին. (Գանձ.։)
Փարախել զցնդեալսն։ Որպիսի՛ ինչ եկեղեցի է.. . եւ որպիսի՛ ինչ հրէական փարախեալս. (Թէոդոր. մայրագ.։ Սեբեր. ՟Դ։)
Որում ցուցեր այսօր փափաքողին զվէրս մարմնոյդ։ Մայրն գոլով նորա, վայելչաբար յանձնէր զնա փափագողին։ Եւ ոչ շահավաճառ եղելոյ հանդիպել կարող է փափաքեցելումդ. (Շար.։ Ոսկ. յհ. ՟Բ. 39։ Ածաբ. մկրտ.։)
Փորձպետին հարցագիտութիւն. (Թէոդոր. մայրագ.) (գրեալ էր, փորձպիտին)։
Փրկանակն բան (փրկիչն)։ Դու զօրաւոր փրկանակ ենաց՝ իսկուհի երկնի։ Հաշտոթեանն մերում փրկանակ կարեալ։ Զծանր գինն աշխարհի, եւ զփրկանակն մարդկան սեռի։ Կենաց աշխարհի փրկանակ (մահն Քրիստոսի). (Թէոդոր. մայրագ.։ նար. ՟Ի՟Զ. ՟Կ՟Գ. ՟Ծ՟Ա։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։ Լմբ. սղ.։)
ՔԱՒԱՐԱՆ. Միջնորդ կամ առիթ քաւութեան. որպէս Տիրամայրն, քահանայն, սուրբք, աղքատք, ապաշխարութիւն, եւ այլն.
Քծնաբանք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մի՛ ստանար քեզ քոյրագիր եւ մայրադիր եւ սանամայր. (Ոսկիփոր.։)
Ամենագով հայրդ բաղձալի։ Ամենագով սուրբն։ Ամենագով այր ցանկալի՝ մայրդ ընդ որդւոյդ նահատակի։ Յամենագովն՝ յանկոխն ի թշնամեաց ի Կոստանդինուպօլիս. (Գանձ.։ Ոսկիփոր.։ ՃՃ.։)
Տիրամայրն իմ ասէր, ամենահեզ ձայնիւն. (Լմբ. սղ.։)
Որպէս զսեղան յանգործ քարանց, եւ զմայրն՝ նոր եւ անգիտելի առն ընտրեաց. (Բրսղ. մրկ.։)
Մայր բազում բիւրուց, եւ անդաստան ժողովրդոց. (Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Է։)
Միածին անդրանիկ բնութեանն Հօր։ Միածինն Հօր՝ եւ քեզ (կուսիդ) անդրանիկ։ Միածին անդրանիկ Աստուածամայր տիրածին Կուսին. (Նար.։)
Զանհաս տնօրէնութեան մայր, եւ զանձնաւոր տաճար Աստուծոյ Բանին. (Շար.։)
Սկզբնամայրն ապաշաւողաց. (Նար. ՟Զ։)
ԱՐԵՒՄԱՅՐ կամ ԱՐԵՒՄԱՐՔ. տեղի եւ ժամանակ մտիցն արեւու. արեւմուտք. տե՛ս եւ ՄԱՅՐ.
Թո՛ղ բաց օր մի մինչեւ յարեւմայրքն ... արեւմարք ... մինչեւ յարեւմարքն. (Վստկ. ՟Ծ՟Ե. ՟Ճ՟Հ՟Թ. ՟Մ՟Ծ՟Է։)
Զմի եւ զնոյն վհատութեան ծնունդս արտադրեն։ Մայր, զի զհարուստ դարուց ամբարեալսն ի քթթել ական արտադրէ. (Նար. ՟Ժ. եւ Նար. մծբ.։)
Եզ. Առաջնորդ կուսան կանանց, վանաց տիկինն, կամ մայրն հաւատաւորաց. աբբասուհի։ Յոքն. Գլխաւորքն ի կուսանս. մենծ մայրապետ.
Ասեմ եւ զհաւնունիսդ՝ բազէակիրս եւ բազէակալս՝ յաղագս ի մայրիս բնակելոյ. (Խոր. ՟Բ. 7։)
Սակայն սա մայր է բազմաբեղ, կազմէ պըտուղ քաղցր եւ համեղ. (Կրպտ. ոտ.)
πολυτόκος, πολύγονος multos pariens, fecundus, ferax որ եւ ԲԱԶՄԱԾՆՈՒՆԴ. Մայր բազմութեան զաւակաց. բեղնաւոր. եւ Բերրի. շատ զաւակ բերօղ.
Բազմերան վեյելչութեամբ մեծարեալ՝ կոչեցաւ մայր Աստուծոյ. (Ճ. ՟Գ.։)
Բամբասեցին Մարիամ եւ Ահարոն զՄովսես։ Զի՞ բամբասէք զիս։ Զոր բանսարկուքն բամբասէին։ Որ բամբասէ զհայր կամ զմայր։ Բամբասել զճանապարհն առաջի բազմութեան։ Որ բամբասեալ, եւ ոչ փոխարէն բամբասէր. եւ այլն։ Կամ Առաքեաց լրտեսել զերկիրն, եւ եկեալ բամբասեցին զնմանէ առ ժողովրդեանն. (Թուոց. ՟Ժ՟Դ. 36։)
Իսկ եթէ կոյս պահեաց զմայրն, Աստուած ծնեալ բարեխորհիցն ճանաչիւր. (Ճ. ՟Գ.։)
Ծածկեաց զլերինս հովանի նորա, եւ բարունակք նորա զմայրսն Աստուծոյ. (Սղ. ՟Հ՟Թ.11։)
Եհան անդ ողկոյզս, եւ արձակեաց զբարունակս իւր։ Եղիցի մայր մեծ, եւ բարունակք նորա ի նմին հաստատեսցին։ Եզեկ. (՟Ժ՟Է. 6. 23։)
Լեառն դիտակ, եւ բնակարան վկայիցն։ Ի բնակարանս հրեշտակաց, եւ մարդկան քաւարան։ Զքեզ կոյս եւ մայր եւ բնակարան աստուածային ներմարդութեանն։ Զբնակարան անսկզբնակից որդւոյն։ Զմիածնի որդւոյ քո զբնակարան (այսինքն կրօղ յարգանդի)։ Այսօր զբնակարան հոգւոյն սրբոյ (այսինքն զընդունարան.) եւ այլն։ Բնակարան հաճութեան կամաց անեզն աստուածութեան։ Վերակարգելոց թուոցս այսոցիկ բնակարան բաղձալի. (Նար.։)
Յիշելով զերբեմն մայրենի գրկացդ գգուումն սիրոյ. (Շ. թղթ.։)
Գեղապանծ հարսն, կամ մայր, կամ թագուհի. (Նար. խչ. եւ Նար. մծբ.։ Ճ. ՟Ժ.։)
Ստացուած գերեզմանի։ Թաղեսցեն զիս ի գերեզման նոցա։ Ճչէին առ գերեզմանօք մեռելոցն։ Նման էք գերեզմանաց բռելոց։ Եղիցի ինձ քաղաքն իմ գերեզման։ Լինէր ինձ մայրն իմ գերեզման.եւ այլն։
Զգերիմաստ զմայրն իշխանին Սիւնեաց. (Յհ. կթ.։)
Ոչ զարհուրի ասեն գրկընկալ մանուկ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Գերանք տանց մերոց մայրք, դարաւանդք մեր նոճք. (Երգ. ՟Ա. 16։ եւ Նար. անդ։)
Արտաքուստ երեւին դուարենին զգեստօք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Դրուագել զտունն ոսկւով, կամ մայրիւք. (եւ այլն. ՟Գ. Թագ. ՟Զ. 9. 13. 21. 30։ ՟Բ. Մնաց. ՟Գ. 5։)
ԵՂԵՒՆԱՓԱՅՏԵԱՅ ԵՂԵՒՆԵԱՅ ԵՂԵՒՆԻ. κέδρινος cedrinus Կազմեալն ի փայտից եղեւին ծառոյ. մայր փայտէ.
Տուն կամ սեղան եղեւնափայտեայ։ Սեանցն եղեւնափայտից (այսինքն եղեւնափայտեայց կամ փայտէից)։ Տախտակս եղեւնափայտեայս (կամ մայրս). (՟Բ. Թագ. ՟Է. 7։ ՟Գ. Թագ. ՟Զ. 20։ ՟Է. 2։ Երգ. ՟Ը. ՟Թ։)
Տեսանէր զորդի իւր մայրն երանուհի՝ զմանուկն երանելի (զմելիտոս) ի չարչարանս տանջանաց. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Երանուհի մայր նորա». պիտի ըստ ձ. երանելի։
Զի դադարի մայրն յերերմանց (այսինքն յերերմանց) ... յերերմանէն եղեւ դադարեալ. (Գանձ.։)
Երկոցունց դրանց փայտս մայրս, երկբացիկս՝ մի մի դուռն, եւ ծխնիք նոցա երկբացիկք. (՟Գ. Թագ. ՟Զ. 34։)
Եւ առ մայր նորա երկերիւր արծաթոյ. (Դտ. ՟Է. 4.) իմա՛ զօրութեամբ, կշիռ, դրամ. եւ այլն։
Դադարէ մայրն երկրաձեւ (այն է երկիր) յապականացու ծննդոց։ Զերկնաձեւն երկրաձեւ արար. (Վրդն. ծն.։)
Երկրմայր՝ խոտ է երկու ազգ. միոյն ծաղիկն կարմիր, եւ միւսոյն ծիրանի զետ կապոյտ»։
Ծնօղ զաւակաց եօթանց կամ բազմաց. յն. (մայր) ծնօղ զեօթն. օխտը զաւակի մար.
Մարիամ Աստուածամայր ... զուգաթիւ աւուրց դարուցս անցաւորաց (վեցից՝ ցգալուստն Քրիստոսի, կամ անցաւոր աշխարհիս). (Շար.։)
Սիմէոն ընդգրկէր, ի փոքր տղայում զմեծն Աստուած երկրպագելով։ Բազմեալ ի վերայ մայրականն ուսոյ, եւ ընդգրկեալ ի գրկի՝ մտանէր յերկիր Եգիպտացւոց. (ՃՃ.։)
Մայր Աստուծոյ Մարիամ, դուստր Դաւթի թագազարմ. (Գանձ.։)
Զորպիսի՛ անտառս, զթանձրախիտ մայրիսն, զթաւաթուփսն, եւ զստուարածառսն, եւ զերկայնաճիւղսն. (Սարգ. յկ. ՟Ը։)
Մայրն՝ մարմնոյն թեւարկէր առ խաչին. (Ոսկիփոր.։)
μήν (որ է ամիս). officium (պաշտօն). breviarum (համառօտութիւն). horarium, liber horarum canonicarum Գիրք ժամակարգութեան, կամ հասարակաց աղօթից. որոյ լրագոյնն հանդերձ սաղմոսարանաւ, երգովք, եւ տօնացուցիւ կոչի Մայր կամ Ատենի ժամագիրք։ Ժմ. ձ. եւ տպ։ (Յիշատ.։)
ԻՆՔՆԱԾԻՆ. Ինքնին եւեթ ծնօղ միածնին. կոյս եւ մայր.
կոյս եւ մայր՝ լուսաբեր, անշաղախ. (Կիւրղ. ի կոյսն.։)
Եւ մայր լուսոյ սուրբ աստուածածին.
Լուսակիրն, յուսակիրն, աստուածածինն, սքանչելածինն՝ կոյսն մայր. (Պրպմ. ՟Լ՟Զ։)
Ի մայրն իմ լուափառ (յեկեղեցի)։ Հուրս լուսափառ եւ աստուածաձիր։ Սպիտակափայլ լուսափառ դաշտի քարտենիդ. (Նար. ՟Հ՟Ե. ՟Ղ՟Գ. եւ յիշ։)
Մտեալ բնակէին ի ճախճախուտ եւ ի լօռաբոյս մայրիսն. (Կաղանկտ.։)
Խարշատի գորով ծնողացն ի վերայ որդոցն։ Մայրենի գթով խարշատեցաւ ի վերայ նորա։ մայրենիգթով խարշատեցաւ ի վերայ նորա։ Ի սէր մեր գորովով խարշատեալն։ Խօսիմ խարշատեալ. (Լմբ. առակ. եւ Լմբ. վերափոխ. եւ Լմբ. պտրգ.։)
Զմայրն ի սէր եւ ի գութ փոր (այսինքն աղիք) իւր շարժէ, եւ աստուած առ ի մեր խնայումն՝ ախտակցութիւն. (Վանակ. յոբ.։)
հայրաբար, կամ մայրաբար.
γεννητικός, γενητικός generans, efficiens. իբր generativus, effectivus. կամ genitori vel genitrici proprius. Սեպհական ծնողի եւ թնողութեան. հայրական, մայրական, արտադրական, եւ արտադրօղ.
Սիրօղ զծնօղս իւր. հայրասէր. մայրասէր.
Նմին կաթնաձիր մայր ցուցեալ ծանուցար։ Մայր կաթնամատոյց բնաւից ստեղծողին. (Նար. կուս.։)
Ասի եւ զնիւթական եկեղեցւոյ, այսինքն զտաճարէ, որ իցէ աթոռանիստ. մայր ժամ գմբէթով.
Կաղնահարք, եւ ոտք զեղտտս եւ զմայրս հատանեն. (Փիլ. լին. ՟Դ. 1։)
Զդիակիր մայրն կենսակիր առնէ. (Վրդն. ծն.։)
Զկիսամարդն դաւանողաց (ապողինարիտաց) կարկեաց զբերանն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մայր մարդոյն ո՛չ է մայր ընդհանուր բնութեանն, այսինքն մարդկութեանն, այլ՝ ումեմն. որպէս եւ կնքահայր այր, եւ կնքամայր կին լիցին. (Մարթին.։)
Ի սպաս բանեղէն եւ կորովամիտ կոկոզմանցն՝ ի մայրն իմաստութեան, Կեչառ. (աղեքս.։)
Ձուկն անքիլոս, որ կոչի կողամայր, որովայնս ոչ ունելով, բայց միայն գլուխս եւ մերկ կողերս. ուստի կոտորատեալ տնկէ եւ առնէ զաւակս. (Վրդն. ծն.։)
Զկողամարդ առ ի խայրիոցն ճաշակման, իկս նա զարբանեակ չարին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
ԿՈՒՍԱԾԻՆ. (իբր ներգ) παρθενομήτωρ virgo-mater. որ եւ ԿՈՒՍԱՄԱՅՐ. Ծնօղ կուսութեամբ. սեպհական մակդիր սուրբ աստուածածնի մօրն յիսուսի. ասի նմանութեամբ եւ զսրբոյ աւազանէ.
Եղբայր նորա դեմետրէ՝ համահայր, եւ ոչ համամայր. (Պտմ. վր.։)
ὀμομήτριος uterinus Ի նոյն մօրէ ծնեալ. որոց մայրն է մի. մէկ մօրէ.
Զբենիամին զեղբայր իւր զհամամայր։ Ծն. (՟Խ՟Գ. 29։)
Եղբայր միահայր, եւ ո՛չ համամայր։ Համամօր եղբօրն իւրոյ անտիոքայ. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Զքոյր իւր ոչ համամայր։ Եղբարք համամայր՝ յայլեւայլ հօրէ. (Խոր. ՟Բ. 85. եւ Խոր. առ արծր.։)
Համանման երկնաբերձ կայից, կամ ձեռակերտին շամիրամայ, կամ նոցին համանմանիցն։ Զմայրս եւ զհամանմանս հատանեն. (Նար. խչ.։ Յհ. կթ.։ Պիտ.։ Փիլ.։)
Մայրենի արգանդ, իբր բնակարան համբակի, կամ համբարանոց՝ նմանութեամբ. րահմ, օղլան, եաթաղը։
Եկեալ հայհոյէին. ել հրեշտակ քո, եւ եհար զնոսա։ Հայհոյէին զաստուած որդիք նորա։ Որ հայհոյէ զհայր կամ զմայր, շիջցի լոյս նորա։ Նոքա հայհոյէին զնա, եւ ասէին. դո՛ւ լիջիր նորա աշակերտ. եւ այլն։
Կորիւնք (օձից) ծակեն զկողս մօրն իւրեանց եւ ելանեն. եւ այնպէս հայրակերք եւ մայրասպանք են. (Եպիփ. բարոյ.։)
Յամենագիտէն աստուծոյ երեսաց հարթուցեալ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ի մայրի հարկանել փայտ, կամ զծառատունկ, կամ զմայրս եւ զեղեւնափայտս. (Օր. ՟Ժ՟Թ. 5։ ՟Ի. 19։ Ես. ՟Թ. 10։ ՟Գ. Թագ. ՟Ե. 6։ ՟Դ. Թագ. ՟Զ. 4։ Անգ. ՟Ա. 8։)
Զմեռանելն ստուգապէս (յայտ առնէ) հիւսանիլն կտաւով, եւ ի դամբանի ներծածկիլ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Փուշս հրաճարակ անշիջատոչոր բոցոյն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Հրաւիրեալք ի սկզբանէ։ Որ ընտրեցեր յորովայնէ զհրաւիրեալսն ի սկզբանէ։ Որ հրաւիրեցեր զյառաջագոյն ընտրեալսն, կամ զորդիս մարդկան յորդեգրութիւն։ Ի մայրութիւն քո հրաւիրեալ. (եւ այլն. Շար. եւ յայլ գիրս։)
Մահընկալ պատուհասիւ, բնաւորականաւս զարհուրեցաւ երկիւղիւ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Իբրեւ մայր. մօր պէս.
Աղաչեաց զորդին իւր մայրաբար. (Եփր. ծն.։)
Մայրաբար ծնանիս, եւ դայեկաբար սնուցանես. (Մամբր.։)
Զորս մայրաբար դիեցուցի, ի ստեանց իմո կաթն արբուցի. (Շ. եդես.։)
Մայրաբար զսոսա խնամէ։ Աղերսէ հաւանաբա, զոր մայրաբար ծնաւ. (ՃՃ.։)
Մակդիր արեգական, ըստ որում մտեալ ի մայր իւր յարեւմուտս՝ ծնանի վերստին յարեւելս։ Զոր պարսից յառասպելս անհեթեթս փոխեալ՝ ասէին զմիհրն՝ այսինքն զարեգակն ծնունդ լինել մարդոյ, յորժամ անկցի ոք ընդ մօր իւրում.
Ասաց, թէ միհրն աստուած մայրածին է ի մարդկանէ. (Եղիշ. ՟Բ։)
Սեպհական մօր. մայրենի. մօրը, մայրենական.
Տեսանեմ բազմեալ ի վերոց գրկաց մայրական, եւ ոչ բաժանեալ ի ծոցոյն հայրական։ Ի մայրական խանձարրոց։ Կապանացն կուսանաց եւ մայրականաց. (Ճ. ՟Գ. եւ Ճ. ՟Ա.։ Ածաբ. ի պասեք. ՟Բ։)
Աղաչեմք զծնօղն՝ մայրական սիրովն համբուրել զմեզ. (Նար. երգ.։)
Յայնժամ որդիքըն մայրական (այսինքն մօր իմոյ), մարտեան ընդ իս պատրողական. (Շ. եդես.։)
Հալածէ ոչ միայն զպոռնիկն, այլեւ զայնոսիկ՝ որք ի պոռնկէն բերեն յինքեանս մայրական ամօթ. (Փիլ. բագն.։)
ՄԱՅՐԱԿԱՆ ՈՐՈՎԱՅՆ. cf. ԱՐԳԱՆԴ. μήτρα, ὐστέρα matrix, vulva.
Ի կանայս՝ այն, որ մայրական որովայնք կոչին. (Պղատ. տիմ.։)
Չար ծնունդք են տոկոսիք՝ իբրեւ զծնունդս իժից, եւս չար քան զայնպիսի չարաճճիս. զի նոքա մայրակերք են, եւ սոքա զոգիս թշուառականացն ուտեն. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 3. (պակասի ի յն. եւ մարթ է իմանալ նաեւ հողակեր)։)
Մածեալ ի մայր հասարակաց ի հող. գետնամածեալ.
Մայրամած դիմօք մաղթեմ զդասս սրբազանիցդ. (Ուռպ. յիշ.։)
cf. ՄԱՅՐՊԵՏ.
Մայրապետն բրինէ (ի վանս փեբրոնեայ). (Ճ. ՟Ա.։ Հ. յունիս. ՟Ի՟Ե.։)
Սիրօղ զմայր իւր. որ եւ յն. ձայնիւ Փիլոմետոր, մակդիր հեգնական թագաւորի ատեցողի զմայրն.
Պտղոմէոս մայրասէր թագաւորեաց ամս ՟Ի՟Դ. (Շիր. քրոն.։)
Մայրի՝ որ ունի զմայր փայտս. անտառ.
cf. ՄԱՅՐԵՒՈՐ։
Որպէս Մայրաւոր. անտառ՝ յորում են մայրք.
Որպէս զկոտորումն մայրեւորաց յերկիր անկանէին. (Մեսր. երէց.։)
Եւ որպէս Փայտահար. հատանօղ զմայրիս, կամ զմայր փայտս.
Ելեալ ի լիբանան լեառն մայրեւորօք փայտս կոտորէր։ Երթեալ ընդ մայրեւորս՝ կոտորեաց ի լեռնէն, որ կոչի լիբանոս, մայրս. (Եւս. քր. ՟Ա. յն. հոմաձայն, որ ձգի եւ ի ՟Ա նշ։)
Որպէս ձայն մայրեւորին, այնպէս հնչէր կոտորածին. (Գր. տղ. յերուսաղէմ.։)
cf. ՄԱՅՐԱԲԱՐ.
Գիտես մայրօրէն աղէխարշել. (Մարաթ.։)
Այսօր գթայ հայրն վերին, եւ արարչին մայր ստեղծանէ. այսօր մայր տեառն մանկանայ, որ ծնաւն զօծեալն աստուած. (Տաղ.։)
Մայր առաքինի, մանկասէր՝ միանգամայն եւ աստուածասէր։ Երեւի արդեօք յայնժամ արտասուօք, որպէս այժմ ոչ արտասուելովս՝ մանկասէր. (Ածաբ. ի մակաբ.։)
Ի գիջին եւ ի մառախղուտ տեղիս մայրեաց. (Խոր. ՟Բ. 6)
Որ ունի որթս մատաղս. մատաղամայր. նոր հորթ բերած՝ ծնած.
ἁνθρωποτόκος hominis genitrix. Ձայն պղծոյն նեստորի, որ ծնօղ լոկոյ մարդոյ գոլ հայհոյէր զտիրամայր աստուածածինն.
Սիոնն վերին, մայրն ազատ մաքրածին. (Նար. առաք.։)
Ոչ ցնծայ ընդ մեծարանս ընդ մայրն չարեաց. զի սկիզբն մեծարանաց մարդահճութիւնն է, եւ կատարած նորա ամբարհաւաճութիւնն։ Մեծարանաց ցանկութիւն ցնորք են։ Որ ցանկայ մեծարանաց, նախանձի ընդ մեծարեալսն. (Եւագր. ՟Ժ։)
Քաղցեաւ ստուգապէս մերակերպ առեցելովն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մերանիւթ բնութեամբ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զի՞նչ արդեօք այսպիսիքս կարծիցեն զիւրեանց ծայրակոհոր իմաստսն. աղէ՛ ասասցեն մեզ մուրագիտ աղանդաբերքն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ունօղ զթեւս մտաց կամ զսրաթռիչ մտացաթեւ հանճարով. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Անսկիզբն որդի՝ անմայր յառաջնումն, եւ այլն. (Շար.։)
Լինէր ինձ մայրն իմ գերեզման, եւ արգանդ յղութեան յաւիտենից։ Յերկանց եւ յղութեանց։ Ետ նմա Տէր յղութիւն, եւ ծնաւ որդի. (Երեմ. ՟Ի. 17։ Ովս. ՟Թ. 13։ Հռութ. ՟Դ. 13։)
Քրտնեալ թորէր յորդահոսակ առուս։ Յորդանան յորդահոսակ սահանօքն սանձակոծեալ դիզանիւր. (Թէոդոր. մայրագ.։ Նանայ.։)
πρόγονος progenitor, majores. Նախահայր, նախամայր. նախահաւ. նախնիք. եւ Սկզբնապատճառ՝ աստուած.
προμήτωρ, προμάμμη prima mater, proavia, abavia. Նախնի մայր հասարակաց. եւայ.
Նախամայր նորին եւայ. (Լմբ. առակ.։)
Որպէս յարդարընկալ կամացն ինքնատիրութեամբ արտազանցեաց (Ադամ), նմանունակ եւ մահընկալ, պատուհասիւ՝ բնականաւն զարհուրեցաւ երկիւղիւ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մայր չար. ծնօղ չարեաց. եւ Նման չար մօր. կամ չարութեամբ մայր եղեալ.
Ահա այժմ նորահրատ տոչորեցաւ բոց. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Կոչեցաւ սիլուանոս, որ է շահարացի. վասն զի ի շահար եւ ի մայրիս սնաւ. (Մարթին.։)
Գլխաւորք եւ շառամայրք մարտին. (Մարթին.։)
cf. Ոսկիամայր.
Յոտնաձայնէ նորա փախեան նախահայրն եւ նախամայրն։ Ի ձեռն ոտնաձայնին աստուծոյ։ Եկեալ ժամանեաց ոտնաձայնիւ։ Լուեալ զտէրունական ոտնաձայնն՝ ասէ, ոտնաձայն զումեմն լուայ գալով առ մեզ։ Ոտնաձայն առնէր ... Ծանօթ եղեւ եւ աստ աստուծոյ ոտնաձայնին. (Ճ. ՟Գ.։ Զքր. կթ.։ Եպիփ. թղմ.։)
Անօրէնութեամբ յղին, չարամայր ստնտուն. (Արծր. ՟Դ. 12։)
Այսպէս չարամայրքն՝ քորք քերցն, դստերք երկուցն ցանկութեանց (ընչից եւ մարմնոյ) աւելի ժանտագոյն զտեսակսն ունին. (Անյաղթ հց. իմ.։)
Զիւրաքանչիւրսն առ միմեանս պատկանեաց ընտանեբար։ Զիւր աղախինն՝ հարսն եւ մայր պատկանեաց. (Նիւս. բն. ՟Ա։ Եպիփ. ի կոյսն.։)
Մայր պարումեղուաց, այն է թագուհի նոցին.
Մեղուքն՝ իւրեանց թագաւոր ունին, հայխօս՝ Պարսմայր. (Վստկ. ՟Յ՟Ա. այսինքն ի հայ լեզու այսպէս կոչի։)
Մայրն թողոյր (զդուստրն) անդրէն ընդոստ ի տանն, անկեալ պարտասեալ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 27։)
Տեսեալ պղծախայծ զսոյն տիրամայրն, պահանջէ զտոհմականս իւր շնորհաց. (Լմբ. վերափոխ.։)
ՍԱՆԱՀԱՅՐ ՍԱՆԱՄԱՅՐ. ռմկ. սանահար, սանամար. Հայր եւ մայր զաւակին, որ լեալ է սան այլոց՝ որք կոչին կնքահայր.
Բայց չարութեամբ լցեալ թագուհին՝ եւ դոքսիա սանամայր նորին. (Գանձ.) (այսինքն մայր թէոդոսի փոքու, զոր կնքեաց ոսկեբերան)։
ՍԱՆԱՀԱՅՐ ՍԱՆԱՄԱՅՐ. ռմկ. սանահար, սանամար. Հայր եւ մայր զաւակին, որ լեալ է սան այլոց՝ որք կոչին կնքահայր.
Բայց չարութեամբ լցեալ թագուհին՝ եւ դոքսիա սանամայր նորին. (Գանձ.) (այսինքն մայր թէոդոսի փոքու, զոր կնքեաց ոսկեբերան)։
Մնաց քաղաքն բազմորդի իբրեւ զմայր սեւազգեստ ի վերայ մանկունց իւրոց. (Երզն. քեր. յիշատ.։)
կամ ա. Սիրոյ մայր. կամ սիրօղ մայր. եւ կամ Սիրելի մօր.
Ընծայ երկնայնոցն խիտ սիրամայր պատգամ. (Նար. տաղ ի յար. ղզր.։)
Սպասաւորք էք նորա թագաւորութեանն։ Աստուծոյ սպասաւոր է։ Ասէ թագաւորն ցսպասաւորսն։ Ասէ մայրն նորա ցսպասաւորն. բայց ես եմ ի միջի ձերում իբրեւ սպասաւոր, եւ այլն։
Ստաղաղակ բանիւ սփածանել մերկութեանն ծածկոյթ. (Թէոդոր. մայրագ.։ 1)
ՎԱՐՈՒԺԱՆ եւ ՎԱՐՈՒԺԱՆԱԿ, ՎԱՐՈՒԺՆԱԿ. Արուն ի զոյգս հաւուց եւ թռչնոց, որ առաւել լինի հզօր եւ գիշատիչ. որպէս եւ էգն կոչի մարի, զի լինի մայր.
Վտականալ աղբերց անմահականաց. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Եւ հրճուանայր սփրակարծ իշխանն մահու. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մայր տեառն. Աստուածամայր. Աստուածածին կոյս.
Դու տիրամայր գոլով մեր. (Խոր. առ արծր.։)
Եթէ զիս գտցես տիրամայր։ Քեզ պարտական եմք երկրպագութեամբ ունել շնորհ տիրամայր՜ Հայցեմք պաշտպան զտիրամօրդ ձեռնտուութիւն. (Նար.։)
Տիրամայր աստուածածնին. (Շար.։)
Տիրամայրն իմ ասէր ամենահեզ ձայնիւն, արար զօրութիւն բազկաւ իւրով. (Լմբ. սղ.։)
Ասեմք ըստ աւետարանչացն ձայնի զտիրամայրն ոչ եկեալ ի գերեզմանն (ընդ իւղաբերսն). (Սկեւռ. յար.։)
Լնոյր զտղայական հնազանդութիւն մօրն իւրում։ Տղայական անօսր եւ կակուղ ձայնիւ ձայնէր զնա մայր. (Տօնակ.։)
Փաղաքշէ իբրեւ զմայր, եւ նենգէ իբրեւ զպատերազմող. (Եփր. յենովք. եւ Եփր. յեղիա.։)
Կոտորեսցին իբրեւ զմայրի փայտահարաց (կամ իբրեւ զմայր ի փայտահարաց). յն. ունի, մայրի հեռաւոր, կամ անտառ ի բացեայ. զոր Եղիշ. ՟Զ. թուի առնուլ իբր փայտ հարեալ, կամ ծառ հատեալ, յասելն, (Ես. ՟Ի՟Է. 10.)
Ի բարձրութենէ անկեալ դիականցն մօտ առ մօտ խտացեալ իբրեւ զփայտահարս մայրաւորաց։
Զկուսութեանց զմայրն փոխադրեաց բանն Աստուած յերկնայինսն։ Փոխադրեալ դասեցեր յերկնային խորանսն զքոյին ծնօղն։ Ի հողանիւթ գոյացութեանց փոխադրեցեր ի յերկինս. (Շար.։)
Մայրենի եւ քուրական առականօք զարարած լուսաւորացն մուծանէ. (Եզնիկ.։)
Գլուխ կրօնաւորեալ կուսից կամ հաւատաւորաց. մայր վանից.
Ազատ մայր.
Զահաքրտնիլն (Քրիստոսի ի պարտիզի) ոչ յիշատակեաց. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ասասցեն մեզ աղանդաբերքն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մայրենի գթովն աղէխարշեալ. (Ածաբ. մակաբ.։ եւ Վրք. սեղբ.։ եւ Լաստ. ՟Ժ։)
Մնաց մայրն այրութեամբ ի մատաղ հասակի։ Ձմեռն այրութեան ի վերայ կայր. (Վրք. ոսկ.։)
Մելքիսեդեկ սուրբ քահանայի, անհայր անմայր անազգականի. (Գանձ.։)
Անհայր անմայր անազգային, եւ քահանայ աստուածային. (Յիսուս որդի.։)
Եւ մի՛ եւս սպառսպուռ անզաւակեսցի մայր սիոն ի մանկանց առագաստի. (Յհ. կթ.։)
Թորումն անզինահար արեան (քրտանց). (Թէոդոր. մայրագ.։)
Որպէս անխիղճ էր մայրն անարատ, նոյնպէս անբիծք եւ անարատք ընկալցին զաստուածախառն մարմինն անխղճական. (Վրդն. երգ.։)
Դադարէին յանձաւախիտ ամրոցս մայրեացն Գարդմանաց. (Յհ. կթ.։)
Ի հօրէ առանց միջնորդի (այսինքն անմայր) ... Ի մօրէ՝ անմիջնորդաբար (այսինքն անհայր). (Խոսրովիկ.։)
Զանտառախիտս մայրեաց. (Ժող. ՟Բ. 6։)
Յանտառախիտս մայրից դաշտացն. (Ոսկ. յհ. նախերգ.։)
Փառանն (է) անտառախիտ թանձրամայրի. (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։)
Յանտառախիտ մայրիս ամրացեալս. (որ հայի եւ ի ՟Ա նշ) (Եզնիկ.։)
Նախկին տարփացօղ, ցանկացօղ (պտղոյ, որպէս եւայ). (Թէոդոր. մայրագ.։)
Իբր Անդրանկածին. (մայր) ծնօղ զառաջին զաւակ.
Ընդ բնութեանն առգոյացեալ էր երկիւղն։ Բնաբար առգոյացեալ է. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Լոյս նշողի առկայացեալ յերկար ժամս։ Առկայանայր ի մայրոց վանս, կամ յանմարտնչելի ամրոցին. կամ ի քաղաքագեօղն։ Ի կողմանս պետութեան վանանդայ առկայացեալ կայր. (Յհ. կթ.։)
Ոչ եմ արագալուր իբրեւ զմայրն իմ եւայ. (Ճ. ՟Գ.։)
Համաձայնակից գոլ սմա եւ արդարածերն եպիփան կիպրացի. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ծարաւեցաւ արդարապէս (տէրն). (Թէոդոր. մայրագ.։)
ԱՐԵՒՄՈՒՏՔ. δυσμή occidens Կողմն երկնից, կամ տեղին, յոր մտանէ արեւն, որ եւ ԱՐԵՒՄԱՅՐ՝ յորում լոյսն ադանի, հակակայ արեւելից.
Ծնօղ արքայի. մայր թագաւորին.
Թագուհի. դշխոյ. հարսն կամ մայր թագաւորի.
Իմացարո՛ւք բարեգոյակ ստեղծեալ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Առ զզօրութիւն բարձրացեալ բլրոյն քո։ Խոնարհեցուցանեմ զփայտ (այսինքն ծառ) բարձրացեալ։ Կործանեսցին պարիսպք քո բարձրացեալք։ Մայրից բարձրացելոց, բլրոց բարձրացելոց, պարսպաց բարձրացելոց։ Օր տեառն զօրութեանց ի վերայ ամենայն հպարտից եւ ամբարտաւանից, եւ ի վերայ ամենայն բարձրացելոց եւ վերացելոց.եւ այլն։
Պտղաբեր, առատաբեր. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ուրախացի՛ր բոլորամիտ սրտիւ, մայր լուսոյ աստուածածին Մարիամ. (Թէոդոր. ի կոյսն.։)
Գազանադէմք՝ խրթնազգեստք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ի՞բր գերաթռեար մտացաթեւ հանճարով. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Նահատակեալք գլխափառեցան յառաքելական աստիճանին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Գովաբանեմք զսուրբ տիրամայրդ։ Գոհաբանի առ ի նոցանէ սուրբ աստուածութիւն. (Նար. կուս.։)
Ի մայրիս թաքուցեալք դարանաբար սպասեն. (Փիլ. լիւս.։)
Քարոզիւր դիասնունդ լինել. (Թէոդոր. մայրագ.։)
cf. եղերամայր. լալկան կին.
ԵՂԵՐԱՄԱՅՐ որ եւ ԵՂԱՐԱՄԱՅՐ. որպէս թէ ողբացօղ մայր. այսինքն Կին ողբերգակ. լալական. լալկան.
Զեղերամայր կանայս ձայնակից ինքեանց կոչէին. (Լաստ. ՟Ժ՟Ա։)
Որ թէ ամենայն բանակք անմահից եղերամայրս լինիցին, չեն բաւական իմ անբաւանդակելի կորստեանս. (Բենիկ.։)
Ո՛չ եթէ զեղերամայր առընթեր ածէր բանիւք պաճուճելովք. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 1։)
Եղերամայր. ժողով լալեաց, կամ ձայնարկուաց կռուոյ»։
Միայն անբիծ երախայրի, եւ պատարագ հաշտեցուցիչ աստուծոյ (տիրամայր). (Հ. կիլիկ.։)
Մի՛ զարտուղիք յարքայական պողոտայէն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մի՛ զարտուղիք յարքայական պողոտայէն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ի զինահարիլն բխումն արեան։ Զինահարեալն ի տիգաբուխ վտակահոս կենդանութեանն. (Թէոդոր. մայրագ. եւ Թէոդոր. խչ.։)
Արդ դու, ո՛վ յօդաբան եւ զրացահուր (կամ զրայահուր,) ի՞բր գերաթռեար եւ այլն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Արդ դու, ո՛վ յօդաբան եւ զրացահուր (կամ զրայահուր,) ի՞բր գերաթռեար եւ այլն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մեծ ընտանին, եւ մեծ ընտանիայն՝ նախահօրն եւ նախամօրն. այսինքն որ ի պապէն եւ ի մամէն եղբայր եւ քոյր։ Ընտանի մեծագոյն եւ ընտանուհի, նախահայր եւ նախամայր, եւ որք ըստ նոցին, որք յապոպապէն եւ որք յապոմամէն եղբայր եւ քոյր. (Մխ. դտ. հին ձ։ եւ Կանոն.։)
Մայրիք իմն թանձրախիթք, եւ ափափայք անանցք. (Ոսկ. ես.։)
Ի թանձրախիտ մայրիսն արձախայ. (Եղիշ. ՟Է։)
Թերահասակ մարմնոյ գոյացութեամբ ոչ զօրեղանայ քնարգել բան. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ինքնիշխանութեամբ թիկնադրեալ զերկիւղ օրինացն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մայրն սկզբնապատիւ, լուսարկու դեղապանծ քողազարդ. (Նար. մծբ.։)
Թողուլքեզ զաստուածսն, զոր ի խանձարրոցն պաշտեալ պատուէիր։ Ի տղայական տիոց, եւ ի մայրական խանձարրոց հրահանգեալ. (ՃՃ.։)
Խելաբերեա՛ զքեզ։ Հազիւ ուրեմն խելաբերեցին զտիկինն։ Դարձեալ ցորեցաւ ի խելաց, եւ դարձեալ խելաբերեցին զմայրն սրբոյն. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ։)
Երփնագոյն ծաղկերանգք։ Բազմագերան մայրանման ծաղկերանգօք. (Ոսկ. գծ. եւ Ոսկ. ամբակ.։)
Ծարաւականացն պարգեւել ասաց ըենդանի ջուր. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Դու ծնողագութ մայր մեսիային. (Գանձ.։)
Մայր կաթնաջամբ անկարօտ բնութեանն անեզին. (Տօնակ.։)
Որոյ կամակարօղ հրամանին ոչ ոք դիմակալել զօրէր. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ապա ոչ ունէր բանական ոգի, որպէս կիսադաւանն ասաց ապողինար. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ի սպաս բանեղէն եւ կորովամիտ կոկոզմանցն՝ ի մայրն իմաստութեան, Կեչառ. (աղեքս.։)
Որպէս զկոտորումն մայրեւորաց յերկիր անկանէին. (Մեսր. երէց.։)
παρθενομήτωρ virgo-mater. Կոյս եւ մայր. մայծ եւ կոյս. սեպհական կնիք սուրբ աստուածածնի.
աստուածածին մարիամ, կուսամայր, լուսաբեր։ (Յիսուս) կուսամօր որդի. (Կւրղ. ի կոյսն. եւ Պրպմ. ՟Խ՟Դ։)
Յակոբ նահապետն զքեզ կուսամայր ետես կանխաւ իբրեւ սանդուխք. (Ժմ. յն.։)
Համբուրեա՛ զիս ո՛րդեակ. եւ մատեաւ համբուրեաց զնա։ Համբուրել զորդեակս իմ։ Համբուրեաց արքայ զաբեսաղոմ, կամ զբերղելի։ Համբուրեաց իւրաքանչիւր զընկեր իւր. (այսինքն համբուրեցին զմիմեանս։) Համբուրեցից զհայր իմ եւ զմայր իմ։ Անկեալ զպարանոցաւն պօղոսի՝ համբուրէին զնա. եւ այլն։
cf. ՀԱՄԱՄԱՅՐ. (իբր իգ. ὀμομητρία )
Հայրատանջ եւ մայրատանջ դատաստանս յիրաւի կրեսցէ. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Աղերսէ հաւանաբար, զոր մայրաբար ծնաւ. (Հ. կիլիկ.։)
Ի հնապատումն տառսն վերատատառեալ է, այլ ոչ ի նորապատում շարագրութեանն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Վառեալ հոգէհոս հնչիւն՝ խիտ անտառապատ մայրեաց. (Տաղ.։)
Մտեալ բնակէին ի ճախճախուտ եւ լօռաբոյս մայրիսն. (Կաղանկտ.։)
Բամբասի եւ մեծ մակադիտօղն գրիգոր (լուս) ստուերաբանութեամբ դրուատեալն ի ձէնջ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
ՄԱՅՐԱԳՈՐՈՎ ՄԱՅՐԱԳՈՒԹ. Որ ունի զգորով եւ զգութ մայրական. (Ոսկիփոր.։ Գանձ.։)
Կերտեալ ի մայր փայտից.
Շինեցեր տախտակամածս ի մայրից. զի զայրացար ի մայրակերտս հօր քոյ. (Երեմ. ՟Ի՟Թ. 15. յն. այլազգ։)
Որոյ յարկք են ի մայր փայտից.
Ես նստիմ աւասիկ ի տաճարս մայրայարկս։ Ընդէ՞ր ոչ շինեցէք ինձ տուն մայրայարկ. (Եփր. մն.։)
Նման մայր փայտի. եւս եւ Նման մօր իւրում.
μητροκτόνος matricida. որ եւ ՄԱՅՐԱԿԵՐ. Սպանօղ մօր իւրոյ.
Ատելիք եւ վնասակարք, հայրասպանք եւ մայրասպանք գոլով. (Համամ առակ.։)
Եւ ես եղկելիս եղէ մայրասպան՝ իժի կորեանց նման. (Մարաթ.։ Ուր Լեհ. ընթեռնու, մայրասպան իժից նմանեցայ։)
μητραλόιας matris percussor, matricida. Տանջօղ եւ սպանօղ մօր իւրոյ, եւ որ ինչ ա՛նկ է մայրատանջից.
Ո՞ հայրատանջ եւ մայրատանջ դատաստանս յիրաւի կրեսցէ, յաստեղաց ակամայ ի սատակումն բուսողաց (այսինքն ծնողաց) եկեալ. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
ՄԱՆԿԱԾՆԵՄ ՄԱՆԿԱԾՆԻՄ. Ծնանել զմանուկ՝ զզաւակ (որպէս հայր, կամ մայր). մանկագործել.
ՄԱՆԿԱԾՆԵՄ ՄԱՆԿԱԾՆԻՄ. Ծնանել զմանուկ՝ զզաւակ (որպէս հայր, կամ մայր). մանկագործել.
ՄԱՆԿԱՀԵՂՁ ՄԱՆԿԱՀԵՂՁՈՅՑ. Հեղձուցիչ մանկան կամ զաւակի իւրոյ (մայր), կամ օտարաց (որպէս փարաւոն).
Զի դու մայր ես մանկահեղձ, եւ հայր ես որդէկոտոր. (Մարաթ.։)
Մայր եղեալ մանկանց. եւ Մանկամարդ մայր.
Մանկամայրքն ոչ ձգել կարեն զմանկունսն՝ տագնապեալք ի խանդոյն, եւ ոչ մանկամբն աճապարել եւ փախչել. (Զքր. կթ.։)
Ի գիջին եւ ի մառախղուտ տեղիս մայրեաց. (Խոր. ՟Բ. 6)
Որդեա՛կք իմ, զորս դարձեալ վերստին երկնեմ. ո՞ր մայր մատաղածին այնպիսի ձայն արկանիցէ, որպէս եւ նայն. (Ոսկ. եբր.։)
Ուր իցէ մարդկեղէն բոյս կամ տունկ ցամաքեալ եւ թաղեալ ընդ հողով, որ է որպէս հողածնելոց մայր.
Փշրեաց զմայր մարդկեղէն անտառաց. (Յհ. կթ.։)
Լուսոյն եղեր ծնօղ մարմնաբար (այսինքն՝ մայր), այնմ որ յառաջն ի հօրէ անմայր. (Գանձ.։)
Ի սուրբ կուսէն զծնունդն կրեաց մարմնական։ Փրկեաց մարմնականօքն զմարմնականսս։ Եթէ անմարմնապէս զմարմնականսն կարելի էր կրել քրիստոսի, ընդէ՞ր եւ մարմին զգեցաւ ի կուսէն։ Քրիստոս աստուած մեր, քրիստոս՝ ըստ մարմնական տնօրէնութեանն, որով փրկեցաք, եւ աստուած՝ ըստ արարչական տէրութեանն. (Պրպմ. ՟Է։ Թէոդոր. մայրագ.։ Յհ. իմ. երեւ.։ Խոսր.։)
μεγαλόπολις magna civitas. Քաղաք մեծ. մայրաքաղաք.
Ատել հրամայէ զհայր եւ զմայր, զի սոցա սէրս՝ որ առ իմ սիրովն է, մեղմագոյն երեւեսցին, եւ իբր զատելութիւն թուեսցի. (Մեկն. ղկ.։)
Աներեւոյթ անսկզբնութեամբ երեւեցաւ մերագոյակ մարմնովն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ի գիրկս բովանդակեալ մերահասակ տղայութեամբն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Տարաւ ի պատիւ մայրութեան իւրոյ զսուրբ կոյսն մարիամ՝ լինել նմա սենեակ եւ միայնարան. (Վրդն. երգ.։)
Յաւէտաղօղանջեալ՝ զանգիրսն բարբառելով՝ յախմարացն յագաչմունս. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զնախապատիրն ամաչեցուցանել յոյս. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Եթէ ոք քան զնախաքարոզն Գրիգոր (լուս) խորհեսցի լինել իմաստուն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ի տապանին ներծածկիլ մարմնով։ Ի տապանի (կամ ի դամբանի) ներծածկիլ. (Թէոդոր. խչ. եւ Թէոդոր. մայրագ.։)
Որպէս յարդարընկալ կամացն ինքնատիրութեամբ արտազանցեաց (Ադամ), նմանունակ եւ մահընկալ, պատուհասիւ՝ բնականաւն զարհուրեցաւ երկիւղիւ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Որպէս յարդարընկալ կամացն ինքնատիրութեամբ արտազանցեաց (Ադամ), նմանունակ եւ մահընկալ, պատուհասիւ՝ բնականաւն զարհուրեցաւ երկիւղիւ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զընտրեալն յորովայնէ (զյհ. մկրտ), զմայրական բնութեան զնորաձեւիչն, զարձակողն ամլութեան. (Ճ. ՟Ժ.։)
Բարեգորովեալ ի վհատեալսն՝ նկատէր նպաստատու օրինադրութեամբ փարախել զցնդեալսն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Փորօղ պողոտային, նրբափողոց ճանապարհին՝ որ հանէր ի վերին մայրաքաղաքն սրբոց. (Արծր. ՟Գ. 2։)
որ եւ ՈՍԿԵՄԱՅՐ, կամ ՈՍԿԷՄԱՅՐ. Որ է որպէս մայր ոսկեղէն, կամ որոյ մայրն է իբր ոսկի. յոսկի մօր է ծնեալ. ոսկիածին. (մակդիր անահտայ, այսինքն լուսնի, ծնունդ կամ քոյր արեգական համարելոյ առ հեթանոսս)
Դառնացեալք ոգւով իբրեւ զարջ մի որդեկոտոր ի վայրի։ Զորդեկոտոր նուէրսն։ Զորդեկոտորոն զանողորմս։ Զորօրինակ որդեկոտոր արար սուր քո զկանայս, նոյնպէս որդեկոտոր լիցի ի կանանց մայր քո. (՟Բ. Թագ. ՟Ժ՟Է. 8։ Իմ. ՟Ժ՟Դ. 23։ ՟Ժ՟Բ. 5։ ՟Ա. Թագ. ՟Ժ՟Ե. 33.)
Որդիակից կամ սանակից լինել, իբրեւ կնքօղ, եւ սան. (կամ իբրեւ կնքահայր, եւ կնքամայր)
Բնակեցուցանէ զամուլն ի տան ուրախամիտ որպէս մայր որդւովք (կամ որդւոց) բերկրեալ. (Սղ. ՟Ճ՟Ժ՟Բ. 9։)
Տեսանէր մայրն՝ թէ հանդերձեալ է բազում պարսաւ հասուցանել նմա ծնեալ մանուկն՝ չարաստեղծ գոլով. (Նոննոս.։)
Լուսին՝ պահպանորդ գիշերւոյ, դայեակ անձրեւաց, մայր պտղոց. (Պիտառ.։)
Մերձ ես ահա պաղատաւորդ (Տիրամայր) առ քաղցրալուրն. (Սկեւռ. աղ.։)
(որդիքն զեբեգեայ) զմայրն դրդեալ՝ զկնի առեալ պատսպարան խնդրուածոցն. (Երզն. մտթ.։)
Համանունաբար անուանեալ փայտ պիտակապէս ըստ միոյ եղանակի։ Զի մի ոմանք պիտակապէս վարկանիցին զմարդեղութիւնն տեառն. (Թէոդոր. խչ. եւ Թէոդոր. մայրագ.։)
Ոչ գործեաց զանօրէնութիւն, պիտառոցէ մարգարէն։ Ի զինահարիլն բխումն արեանն պիտառոցէ զկենդանին մնալ. (Թէոդոր. մայրագ. այսինքն վկայէ։)
Առ մայրն տապանակ պրտուեայ. (Ել. ՟Բ. 3։)
Մայրն՝ ուր խոցեցաւ յայնժամ ի նախատանացն սայրասուր սլաքօք. (Լմբ. համբ.։)
Աննա (մայր կուսին) զնա սերմակրեաց, որ ելոյծ զերկունս կանանց. (Հ. սեպտ. ՟Ը.։)
Մնաց քաղաքն բազմորդի իբրեւ զմայր սեւազգեստ ի վերայ մանկունց իւրոց. (Երզն. քեր. յիշատ.։)
Մայր կենաց, հրամանաւ սիրողապէս, եւ հայեցմամբ պաղատանաց բարեխօսեա. (Սկեւռ. աղ.։)
Սկզբնատիպ ծննդոց մարդկան՝ նախամայրդ եւայ. (Ճ. ՟Գ.։)
Զեղբարսն նորա սնուցեալ էր մայրենի կաթամբն իւրեանց. (Եղիշ. ՟Բ։)
Այսօր գըթայ հայրըն վերին, եւ արարչին մայր ստեղծանէ (զկոյսն մարիամ). (Տաղ.։)
Ստեղծողին մայր. (Շար.։)
Մայրն մելիտոնի ի յուսս բարձեալ ստորանկէր զպատանին։ Եթէ ոչ ստորանկեալ՝ զծայրսն ի մայրիցն ինքեան խոնարհեցուցանէ. (Մագ. ՟Ժ՟Դ. ՟Ժ՟Ը։)
Հասարակաց ստորնայնոց մայրս (հող)։ Զօրացուցիչ ստորնայնոցս (կամ ստորայնոցս) տուան տկարութեան. (Պիտ.։)
Բառ յն. սդրօ՛վիլօս. στρόβιλος, στροβιλέων pinus, pinetum. Սոճի. շոճի. մայր ծառ՝ որպէս վայրի փստղենի, յորմէ ելանէ մարխ.
Մայրն՝ որ յայնժամ սրտակոտոր էր խոցելոց։ Ւիւծեալ միջաբեկ եւ սրտակոտոր՝ մայրն մարիամ հառաչմամբ յորդոր։ Սրտակոտոր լինէր տրտմութեամբ. (Լմբ. վերափոխ.։ Տաղ.։ Գանձ.։)
Տիրամայր, հուպ երրակին, լոյս գերազանց, լուսոյն արփի վեհինաճեմ (կամ վեհիցնաճեմ). (Նար. տաղ.։)
Իբրեւ մայր՝ որդւով գովեալ, եւ իբրեւ կոյս՝ ծննդեամբ վերագովեալ. (Ճ. ՟Գ.։)
Անմայրն յերկինս՝ անհայր ծնաւ յերկրի, զի մեք վերակոչեսցուք հայր զբոլորից զպատճառն։ Զոր դուք նազովրեցի անուանէք, մարգարէն տէր իւր վերակոչէ։ Քահանայք՝ վերակոչին ծնօղ, դայեակ. (Զքր. կթ.։ Երզն. մտթ.։ Շ. ընդհանր.։)
Յաղագս հօր ոչ ոք վիճաբանի։ Արդ կաճառք բանիցն յուզեալ՝ դարձեալ վիճաբանին. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 32։ Թէոդոր. մայրագ.։)
Յաղագս հօր ոչ ոք վիճաբանի։ Արդ կաճառք բանիցն յուզեալ՝ դարձեալ վիճաբանին. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 32։ Թէոդոր. մայրագ.։)
Զսահմանեալ ճառագրութիւնսն վրդովալից գործականութեամբ փութայք կատարել. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Տեղափոխեալ զքեզ ի վերնական ի կառս քերոբէականս աստուածամայր. (Շար.։)
νυμφότοκος qui sponsum parit. Ծնօղ երկնաւոր փեսային. տիրամայր կոյս.
Ո՛վ մայր քաջահաւատ. (Սիսիան.։)
Ադինաբուխ աղբիւր. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ազատաբանեալ ասաց համառօտաբար. (Թէոդոր. ընդդէմ մայրագ.։)
Ոչինչ յիշեցին բնաւ զանուն փափկութեան մայրենի ազատութեանն. (Եղիշ. ՟Բ։)
Քաղցրութեամբ աղբիւրացեալ սուրբ Աստուածամայր. (Նար. կուս. (իբր զեղեալ ի լիութենէ)։)
Ի մայրս լիբանանու՝ ճիռ քառակերտեալ՝ ամբարձաթռիչ ամպրոպային. (Տաղ խչ. ստեփ. սիւն.։)
Մայրն անամօթացաւ ի գործս իւր. (Լմբ. ովս.։)
Աներասանակ բերան. (Թէոդոր. Մայրագ.։)
Ասեն՝ թէ անընդունակ է (այդր հատուածոյ՝) առաջին թարգմանութիւն Աւետարանին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զանծննդականն անդաստան՝ որայից յանկարծակի ցուցանէ մայր. (Ոսկ. կուս.։)
Անպարատեղի բնութիւն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Արդարընկալ կամք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Յարդարընկալ կամացն ինքնատիրութեամբ արտազանցեաց. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Արքակորոյս մայր. (Կեչառ. յաղեքս.։)
Անտառախիտ լեառն, բազմագերան, մայրանման. (Ոսկ. ամբակ.։)
Բազմերգելին Գրիգոր (լուսաւորիչ). (Թէոդոր. մայրագ.։)
Բարձրաբերձ շինուածք, կամ տեղիք շինուածոց։ Բլուրք, կամ վայրք մայրեաց. (Փարպ.։ Ագաթ.։)
Բարձրաբերձ սանդուղ։ Բարձրաբերձ մայրիւք. (Նար.։)
Զանհայրն մանուկ մայրդ որդեպէս գերագգուեցեր. (Նար. կուս.։)
Գերապայծառ լոյս աստուածութեան, կամ ճոխութիւն, կերպարանք, շինուածք, տօն, մայր քաղաքաց, երկինք. (Շար.։ ՃՃ.։ Խոր. ՟Բ. 85. եւ Խոր. հռիփս.։ Շ. եդես.։ Վրք. հց. ՟Ա։)
Գորովագութ տէրն։ Քան զամենայն հայր՝ գթած է, եւ քան զամենայն մայր՝ գորովագութ. (Խոսր.։)
Ո՞ր հայր սիրելի, կամ ո՞ր մայր գորովագութ, որպէս պօղոս. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա։)
Ունօղ զգորով առ մայր իւր.
κέδρος cedrus Ծառն, եւ փայտն՝ այսինքն տախտակն Եղեւին ծառոյ, ըստ որում մայր փայտ. ազգ նոճի. սէրվի ազատ. եբր. էրզ.
Եղեւնափայտ, նոճի. (Հին բռ.։ Տե՛ս եւ մայրք։)
Արեգակն ի մայրն դառնային, համարձակութիւն տալով երկնակաճառ արփւոյն». (զի յետ մտիցն արեւու երեւի մեզ հանդէս երկնից). (Լաստ. ՟Ի՟Գ։)
Որովայնամոլութիւն է մայր զեխութեան ախտից. (Նեղոս.։)
Զմանինեցոցն ընդբերանեաց զլեզուս. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Տեառնամայր աղախինն՝ ինքնաբուղխ կենդանի ջրոյն եղեւ. (Ճ. ՟Գ.։)
Ի յիշումն եկեսցէ ձեզ իսկապատում տրամաբանիցն, եւ այլն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զմայրն ի սէր եւ ի գութ փոր (այսինքն աղիք) իւր շարժէ, եւ աստուած առ ի մեր խնայումն՝ ախտակցութիւն. (Վանակ. յոբ.։)
Յերեսաց թագաւորի, եւ եօթն խորհրդակցեաց։ Հրամայեցաք ես եւ եօթն խորհրդակիցք իմ։ Ո՞ եղեւ նմա խորհրդակից։ Ընդ ու՞մ խորհրդակից լինիցիս։ Մայրն իւր էր խորհրդակից նմա մեղանչել։ Ես խորհրդակից եղէց քեզ.եւ այլն։
Ներկերպին գազանադեմք, խուճապօղք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
(Գարունն) ծաղկազգեստ պատմուճանաւ զարդարէ զմայրս ամենեցուն զերկիր. (Պիտ.։)
(Գարունն) ծաղկազգեստ պատմուճանաւ զարդարէ զմայրս ամենեցուն զերկիր. (Պիտ.։)
Ծայրակոտոր իմաստք, կամ վնասկարութիւնք. (Թէոդոր. մայրագ.։ Նար. ՟Ի՟Ը։)
Ծայրակոտոր իմաստք, կամ վնասկարութիւնք. (Թէոդոր. մայրագ.։ Նար. ՟Ի՟Ը։)
որպէս ն. Ծնանելն, ծնողութիւն. հայրութիւն. մայրութիւն.
Ծնօղն գոլ. հայրութիւն. մայրութիւն. իբր γέννησις generatio, paternitas, maternitas.
Որպէս Աւագերէց կամ երէց մայր եկեղեցւոյ՝ Անի քաղաքին, եւ այլն.
Կենդանածինն, գեղեցկածինն, աստուածածինն ... կոյսն մայր. (Պրպմ. ՟Լ՟Զ։)
Մայրն՝ կիսասահման էր հելլենացւոց միանգամայն եւ բարեպաշտութեանն. իբր կէս հեթանոս, եւ կէս քրիստոնեայ. (Ճ. ՟Ա.։)
անխախտելի կուսութիւն։ Մայր կուսութեան. եւ այլն. (Շար.։)
ՄԱՅՐԱՔԱՂԱՔ. իբր Մետրապօլտական կամ արքեպիսկոպոսական եկեղեցի.
Մարգարէից հանդիսարան, եւ գրաւական կենաց մարդկան՝ մարիամ աստուածամայր. (Շար.։)
Զբեղմնաբեր տունկս ... ճշմարտոռոգ աւետարանին համբակս. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Խուսափեալ ընդ յաւէտուղէշ տնկովքն՝ հրաժարել ըղձանային ի մահահրաման պատուհասողէն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Որ մայրաքաղաքաց կամ մայրաքաղաքի եպիսկոպոսն է։
Որոյ գերանքն են ի մայր փայտից.
Մայրագերան դրամբք երկաթագամ ամրացուցեալ. (Ասող. ՟Գ. 11։)
ՄԱՅՐԱԳՈՐՈՎ ՄԱՅՐԱԳՈՒԹ. Որ ունի զգորով եւ զգութ մայրական. (Ոսկիփոր.։ Գանձ.։)
μητρόπολις metropolis. q.d. mater urbium. որ եւ ՄԱՅՐ ՔԱՂԱՔԱՑ, ՔԱՂԱՔԱՄԱՅՐ. Մեծ քաղաք՝ մայր համարեալ այլոց քաղաքաց իբրու դստերաց իւրոց.
Քաղաք մեծ է գաբաւոն որպէս զմի ի մայրաքաղաքաց թագաւորացն։ Բնակիչքն՝ որ բնակեալ էին ի մայրաքաղաքսն. (Յես. ՟Ժ. 2։ Եսթ. ՟Թ. 19։)
Մայրաքաղաքն երուսաղէմ։ Խորան լուսոյ զվերին մայրաքաղաքէն է իմանալ ըստ պօղոսի. (Շար.։ Խոսր.։)
Փոխեցելոյ ի մահկանացու մարմնոյս, եւ երթելոյ անդրէն դարձելոյ իբր ի մայրաքաղաք. (Փիլ. լին. ՟Գ. 11։)
Մայրաքաղաք աղիտից, կամ անիրաւութեան. բարութեան, կամ շահաւետութեանց. (Պիտ. ստէպ։)
Արար զգորտինայ միտրապօլիս, որ է մայրաքաղաք. (Հ=Յ. օգոստ. ՟Ա.։ Այլ անսովոր է գրեալն յոմանց.)
Սակս նորոգման մայրաքաղաք եկեղեցւոյն. (Յհ. կթ.։)
ՄԱՅՐԱՔԱՂԱՔ. որպէս Հռչակաւոր մենաստանս. որ եւ Մայր մենաստան, կամ Մայրավանք.
Շինեաց զհռաչակաւոր մայրաքաղաք մենաստանացն զվարագ. (Արծր. ՟Ե. 12։)
Կարգաւորութիւն մայրաքաղաքիդ (ուխտիդ սանահնի)։ Ուխտիդ սուրբ եւ մայրաքաղաքիդ մարմաշինոյ. (Մագ. ՟Ի՟Զ. ՟Խ՟Ե։)
Ըստ նմանութեան մայրաքաղաքացն սպուդէից (փութաջան միանձանց). (Խոր. ՟Գ. 49։)
Զի մի՛ լիցի աւերումն այսպիսի մայրաքաղաքաց սրբոց. (Մագ.։)
Վիճաւ եւ պաշտօն մօր. մայր գոլն. եւ Սէր մայրենի.
Մարիամ ... ի մայրութիւն քո հրաւիրեալ. (Շար.։)
Նա զայսպիսի ցուցեալ մայրութիւն առ որդւոյ իւրոյ քաջալերութիւն. (Սիսիան.։)
Եւ որպէս Մայրապետութիւն. աբբասուհի գոլն.
Հայեա՛ց ի հաւատարիմ աղախինս քո, որ գայ ի կարգ մայրութեան եւ ճգնութեան. (Մաշտ.։)
Որ ինչ լինի ըստ օրինակի մօր. մայրենի. մայրական.
Հաստողին ծագաց աշխարհի մայրօրինակ անուամբ ձայնեցար. (Նար. կուս.։)
Մատաղ մայր. (ըստ յն. մատաղոյ մայր) տե՛ս եւ ՄԱՏԱՂԱԾԻՆ ըստ ՟Բ նշ. նոր մար զաւկի, նոր զաւկի մար.
Մայր մաքրութեան՝ լռութիւն եւ հնազանդութիւն. (Կլիմաք.։)
ՄԵՏՐԱՊՕԼԻՏ μητροπολίτης metropolita, episcopus metropolitanus. գրի եւ ՄԵՏՐԱՊՕՂԻՏ, ՄԵՏՐՈՊՕԼԻՏ, լտունք. Բառ յն. միդրօբօլիդիս. այսինքն մայրաքաղաքացի. որպէս Արքեպիսկոպոս մայրաքաղաքի.
Երրորդ դասք եկեղեցւոյ մետրապօլիտք, որք ըարգմանին մայրաքաղաքացիք. (Մխ. դտ.։)
Վաստակեալ հանգչի մերատոհմակ տեսակաւ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Անմահ բնութեամբ, եւ մեռաւ ճշմարիտ՝ մերունական մարմնովն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Աստուածածին ճշմարիտ՝ կուսական եւ մայրական ընդդիմակօք միաբանակից զուգաբանեալ. (Գանձ.։)
Մայր միածնի. միոյ եւեթ զաւակի մայր.
Թէ զերկոսեան ծնաւ, ապա երկուց որդւոց մայր է, եւ ոչ միածնամայր. (Ոսկիփոր.։)
ԶԿիւրոս իբրեւ զկրսեր եւ զսիրեցեալ յինքենէ մայրն յառաջարկէր (ի թագաւորել). (Նոննոս.։)
Անսկիզբն որդի՝ անմայր յառաջնումն, եւ այլն. (Շար.։)
Խուսափել ընդ յաւէտուղէշ տնկովքն (կամ տնկոյն). (Թէոդոր. մայրագ.։ եւ Գանձ.։)
Քրտնեալ թորէր յորդահոսակ առուս։ Յորդանան յորդահոսակ սահանօքն սանձակոծեալ դիզանիւր. (Թէոդոր. մայրագ.։ Նանայ.։)
Քրտնեալ թորէր յորդահոսակ առուս։ Յորդանան յորդահոսակ սահանօքն սանձակոծեալ դիզանիւր. (Թէոդոր. մայրագ.։ Նանայ.։)
Ի հեզահարցումն դատողին յուսակնեալ (կամ յուսագնեալ). (Թէոդոր. մայրագ.։ եւ Գանձ.։)
Աստուածամայրն հայելով յուսափափագ տենչանօք առ որ ծնեալն ի նմանէ Աստուած մեր եւ որդի իւր. (Պիտառ.։)
Բամբասանս յարդարեալ ձեր նախադրուատին գրիգորի. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Իսկոյն ի ճաշակելն՝ ի նախազգեցիկն արտամերիկանայր ի փառացն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ի նորապատում գրութեան զնոյն շարադրութիւն վերառեալ է։ Այս ի հնապատումն տառսն վերատառեալ է, այլ ոչ ի նորապատում շարադրութեան. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Եւ միայն արդ եւս ի վախճան ժամանակաց՝ նորուսք դուք եւ նորա ծանք գտայք ճշմարտութեանն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Սամոստացին (զքրիստոս) շնորհագործ որդի անուանէր, եւ ոչ զբանն աստուած մարդ լեալ դաւանէր. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ծնողական գթովն ողջագուրել կամեցաւ զմիածինն։ Այսօր նախամայրն եւայ ողջագուրէ զդուստր իւր. (Լմբ. վերափոխ.։)
Չարահաւեալ զխորհուրդս իւրեանց՝ սկզբնականին մատենագրել այսպէս. (Թէոդոր. մայրագ.։)
βουκόλιον armenta. Կով մայր եղեալ որթու ծնելոյ ի պառակս. եւ կամ Մայր պառակ. երեւելի փարախ անդեայց. զի (Եզեկ. ՟Խ՟Զ. 6.)
(Աստուածամայրն) պարազարդեալ առ ի հրեշտակական դասուց՝ վերացաւ որպէս փայլակն. (Դիոն. թղթ.։)
Սաղարթապատ եղանիւ (ադամ)։ Սաղարթապատ եղանելով խուսափէր. (Թէոդոր. մայրագ.։ Գանձ.։)
Որ մեծի ծաղու արժանի է, եթէ ինքն հայր իցէ, եւ ինքն մայր. եւ նոյն սերմանտրու, եւ նոյն սերմնընկալ. (Եզնիկ.։)
Սիրասնունդ սիրամարգ սխրալի։ Ձայնէր տատրակին՝ սիրասնունդ սիրելւոյն։ Ուրախացիր մայր մանուէլի, այսօր յարեաւ սիրասնունդ որդին։ Երկունք աղեաց քոց եւ ծնունդ, եւ սիրամարգն սիրասնունդ. (Տաղ.։)
Նախամայրն եւայ.
Տրտմութիւնք եւ հեծութիւնք որ յաղագս սկզբնամօրն։ Բնակեցոյց ուրախամիտ զբերկրեալ սկզբնամայրն յաղագս փրկութեանորդւոց նորա։ (Արշ.։)
Պատուեցաւ եւ կինն պոռնիկ՝ սկզբնամայրն ապաշխարողաց. (Նար. ՟Զ։)
Զթանձրախիտ մայրիսն, զթաւաթուփսն, եւ զստուարածառսն. (Սարգ. յկ. ՟Ը։)
Վայրիջեաց յանպարագրական ծոցոյ հօր էական բանն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ի տաճարս մայրայարկս՝ կոփածոյս դրօշեալ վանդակակապ. (Եփր. մն.։)
ՎԱՐՈՒԺԱՆ եւ ՎԱՐՈՒԺԱՆԱԿ, ՎԱՐՈՒԺՆԱԿ. Արուն ի զոյգս հաւուց եւ թռչնոց, որ առաւել լինի հզօր եւ գիշատիչ. որպէս եւ էգն կոչի մարի, զի լինի մայր.
Մանուկ մոլորեալ ուրանօ՛ր եւ երթիցէ՝ զմայր վերաձայնեալ կարդայ։ Վերաձայնեալ կոչէին զարարածս յօրհներգութիւն նմա։ Համարձակել եւ վերաձայնել, թէ օրհնեցէ՛ք. (Յհ. իմ. երեւ. եւ Յհ. իմ. ատ.։)
Ահա վերայայտեցան այժմ ի տանս թորգոմայ նորածին դառնութեան զարմք։ Ընկալեալ զարգացումն հասակի՝ մարդ վերայայտիւր զինքն։ Քաղցեաւ, ստուգապէս զինքն վերայայտելով մարդ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ոչ ոք տաժանեալ յերկս՝ արիւն վիժաքրտնի (ասեն). ռմկ. արուն քրտնիլ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
σανιδωτός tabulatus, asseribus tectus ἑξυλώμενος ligno tectus, contignatus. Տախտակօք մածեալ, պատեալ, զօդեալ. Խոր տախտակամածս արասցես զնա (զսեղանն)։ Բովանդակ տախտակամած գործեաց զնա։ Շինեցեր քեզ տուն ... տախտակամածս ի մայրից։ Տունն եւ որ զնովաւ յարկքն ... տախտակամած. (Ել. ՟Ի՟Է. 8։ ՟Լ՟Ը. 7։ Երեմ. ՟Ի՟Բ. 14։ Եզեկ. ՟Ի՟Ա. 18։)
Տիրամայր կոյս աստուածածին. մայր տեառն.
Տեառնամայր աղախինն ինքնաբուղխ կենդանի ջրոյն եղեւ։ Այլ ոչ իբրեւ զտեառնամայր աղախինն, յորում ամենեցուն աստուածն բնակեաց. (Պետր. սիւն.։)
Կանայք այնոքիկ (իւղաբերք) անուամբ կոչին տեառնամայրք. այսինքն որպէս մարք եղբայր անուանելոց յիսուսի. կամ քորք տիրամօր կուսի. (Եղիշ. յար.։)
Վասն մարմնաւոր տեսչութեանն տեառն։ Որ ըստ էուեւեանն անմայր եւ ըստ տեսչութեանն անհայր։ Ոչ միշտ կամէր նշանս ցուցանել, զի մի՛ բնաւ զտեսչութեանն իրս ապականեսցէ։ Ոչ մերժի յիւրմէ պատուոյն վասն տեսչութեանն։ Սկիզբն առնել բանին յառաջին տեսչութենէ անտի փրկչին մերոյ. (Սեբեր. ՟Է։ Մանդ. ի ծն.։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 4։ Պրպմ. ՟Խ՟Զ։ Եւս. պտմ. ՟Ա. 1։)
Լինել ժամանակս ինչ անդէն ի տիեզերական քաղաքին։ Տիեզերական մայրաքաղաքիս. (Ագաթ.։ Խոր. ՟Գ. 57։)
Զմտաքա զմայր ի բաց արար ի տիկնութենէ (յն. ի տիկին գոլոյ)։ Զտիկնութիւն նորա (յն. թագաւորութիւն) տացէ կնոջ, որ լաւ եւս իցէ քան զնա. (՟Գ. Թագ. ՟Ժ՟Ե. 13։ Եսթ. ՟Ա. 19։)
μητρόπολις metropolis, urbs prima provinciae. Մայրաքաղաք. մայր քաղաքաց. մանաւանդ՝ վերինն երուսաղէմ.
Ժառանգեսցուք զքաղաքամայրն բարեաց։ Դիմելոց ի քաղաքամայրն վերին։ Խաչիւն դարձաք ի վերին քաղաքամայրն. (Եղիշ. ՟Է. եւ միանձ։ ՃՃ.։)
Մերձ ես ահա պաղատաւորդ (տիրամայր) առ քաղցրալուրն. (Սկեւռ. աղ.։)
Մեռոնս այս օրհնաբանեալ ... ըստ քերթութեանն բառի՝ որ ըստ խարութեանն հոմերոնի, թարգմանեալ իմանի՝ ինձ մայր. (Նար. ՟Ղ՟Գ.) (ոպէս յն. μοι ῤέων, ῤύων ինձ բղխօղ. կամ հյ. իմ մա՛յր)։
Աւետիս քեզ տիրամայր, սրովբեանման, քրովբէաթոռ. (Գանձ.։)
Աղեղնաբանէր, եւ զկողամարդն ցուցանէր. այս ինքն ի չքմեղս լինէր Ադամ՝ պատճառելով զԵւայ. (Թէոդոր. մայրագ.։ եւ Գանձ.։)
πρωτοτοκούσα. primo parturiens. Ծնօղ անդրանկի (մայր). առջինեկը ծնօղ.
Մայր անհարսնական. կոյս անապական. (Մանդ.։)
Աղէ ասասցե՛ն մեզ անձնահանճարքն։ Անձնահանճար իմաստիւք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Փուշս հրաճարակ անշիջատոչոր բոցոյն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Անսատարելի մտօք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Անմայր ի հօրէ անսկզբնաբար։ Զանսկզբնաբար բղխումն. (Շար.։)
Որ խորհի զանժոյժ կամ զարիւնահեղ խորհուրդս. (Թէոդոր. մայրագ.։)
θεοτόκος deipara, dei genitrix Սեպհական սրբոյ կուսին Մարիամու մօրն Յիսուսի, որպէս Ծնօղ Ատուածոյ ի մարմնի. մայր բանին. ատուածամայր. տիրամայր. տիրածին կոյս.
Զաստուածածին եւ զմիշտ կոյսն։ Սուրբ զաստուածածինն։ Աստուածածին անարատ մայր տեառն. (եւ այլն. Շար.։)
Արդարադիտողն Աստուած. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Բազմածնունդ մայր, կամ հարսն, եկեղեցի. (Ճ. ՟Ա.։ Սկեւռ. ես.։)
Որոյ լեալ են ամուսինք բազումք. բազմայր.
πολύγαμος quae pluribus nupsit Բազմայր. կին եղեալ արանց բազմաց. շատ հեղ կարգըւած կնիկ.
Ողորմութեանցն Աստուած բարեգորովեալ ի վհատեալսն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
ԲԱՐԵՍՏԵՂԾՈՂՆ ԱՍՏՈՒԱԾ. Աստուած՝ որ արար զամենայն ինչ բարի. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զի՛նչ է լայնութիւն եւ երկայնութիւն, եւ բարձրութիւն եւ խորութիւն։ Արասցես զտապանն, յերեսուն կանգոյ զբարձրութիւնն։ Բարձրութիւնք լերանց՝ նորա են։ Որոյ բարձրութիւն իւր՝ բարձրութիւն մայրի։ Գողիադ...բարձրութիւն նորա վեց կանգուն եւ թզաւ.եւ այլն։
Զիա՞րդ արդեօք զՅիսուսէ որդոյն Աստուծոյ իշխեսցէ ոք զայս բերանաբացեալ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ուրախացի՛ր եւ բերկրասիրեա՛ մայր լուսոյ եւ բերկրանաց. (Թէոդոր. ի կոյսն.։)
Ի գոյեղութեան առ լցեալ ունին զերկիւղն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Դարձոյց զամենայն աւարն, եւ զժողովուրդն։ Դարձուցանելով դարձուցի՞ց զորդի քո յերկիրն՝ ուստի ելեր։ Զարծաթն այսրէն կշռով դարձուցաք։ Ոչ դարձոյց զերեսս իւր յինէն։ Դարձոյց զերեսս իւր յորմն։ Դարձո՛ զոտն քո ի ճանապարհէ չարէ։ Դարձոյց զթիկունս իւր։ Դարձուսցէ զբարկութիւն իւր ի նմանէ։ Դարձոյց զվէմն ի վտակս ջուրց։ Դարձուցից զսուգ նոցա ի խնդութիւն։ Դարձոյց զմիտս իւր։ Կենաց ի կեանս դարձուցանէ։ Զամենայն զօրսն ի փախուստ դարձուցանէին։ Դարձոյց զարծաթն առ մայր իւր։ Դարձուցաւ ինձ այսրէն արծաթն։ Եւ զյափշտակութիւնն դարձուցանիցէ։ Դարձուցից քեզ զամենայն անդս սաւուղայ.եւ այլն։
Կաթնասուն ստեամբքն դիեցոյց։ Մայրենի կաթամբ ջամբեալ դիեցուցեր։ Նար.։
Զթանձրախիտ մայրիսն ... եւ զերկայնաճիւղսն. (Սարգ. յկ. ՟Ը։)
δασύς densus Ուր են խիտ մայրք. անտառացեալ թաւ ծառովք.
Փառան՝ անտառախիտ եւ թանձրամայրի. (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։)
Եթէ ապացուցի պէտս ունի, յայտ է թէ իմաստասիրէ. քանզի մայր ապացուցի իմաստասիրութիւն է. եւ եթէ ոք ասէ գոլ զիմաստասիրութիւն, դարձեալ իմաստասիրէ. զի ապացուցի պիտոյանոյ՝ որով ցուցանէ գոլ զնա. ապա ուրեմն ամենայն իրօք իմաստասիրէ, եւ՛ որ բառնայ զնա, եւ՛ որ ոչն բառնայ. (Սահմ. ՟Բ։)
Մայրաքաղաք ծովեզերային։ Զգեղաքաղաքս ծովեզերայինս. (Խոր. աշխարհ.։)
Մայրաքաղաք ծովեզերային։ Զգեղաքաղաքս ծովեզերայինս. (Խոր. աշխարհ.։)
Մայր աստուծոյ մարիամ, որ զաստուած ծնար, որ զաստուած կաթնաբուծեցեր. (Եփր. խոստ.։)
Նմին կաթնաձիր մայր ցուցեալ ծանուցար։ Մայր կաթնամատոյց բնաւից ստեղծողին. (Նար. կուս.։)
Սիովն վերին՝ կանխակառոյց մայրն ազատ. (Նար. առաք.։)
Կիսափրկումն մարդոյն առադրելով՝ մասնառութեամբ դաւանիլ զփրկանակն բանի զանօրինակրութիւն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զբոլորն ուրասցին զփրկանակն զկիրառութիւնս։ Մարմնական կիրառութեամբն պատրեալն զթշնամին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զսա բարեբանեսցուք հոգացողական երգասողութեամբ. ((եթէ չիցէ գրելի, գոհացողական) Թէոդոր. մայրագ.։)
Ճաշակմանն մահածութեամբ միայն հրճուանայր սխալանացն սադրիչ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ի մայրաբուսակ լերինն մեծբաց. (Ասող. ՟Գ. 44։)
Մայր՝ իբր մեծ եւ գլխաւոր՝ դրունք.
Եւ մայրադրունս յամենայն ճակատ երիս ձուլածոյս յոսկւոյ մաքուր. (Մարթին.։)
ՄԱՅՐԱԾՆՈՒՆԴ ԾՆՆԴԵԱՆ. Մայրենի գաւառ կամ ծագումն ծննդեան. բնիկ տեղի.
Ելանելով (հոգւոյ) ի մարմնոյս՝ ոչ ստորիջէ յերկիր, այլ զբարձրանալոյ մայրածննդեան իւրոյ ցուցանէ զիմանալի երկիրն. (Եղիշ. հոգ.։)
Տախտակ ի մայր փայտից.
Դուռն հիւսեալ մայրատախտակօք. (Նար. գանձ եկեղ.։)
Որոյ նիւթն է ի մայր փայտից.
Արկղագործ տախտակամած՝ մայրփայտեայ տապան գործել. (Ագաթ.։)
Ծնօղ կամ մայր մարգարէի. (եղիսաբէթ, աննա, եւ այլն)
Սաղմնառեալ միացաւ ընդ մերաստեղծակ բնութեան մարմնոյ ... զմերն առստեղծեալ միացոյց իւր մարմին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Յանհպելին մերձենայր փայտ ապարասանաբար, եւ գեղաղէշադիտակ ըզխայրին կապտէր յաւակնազեղց. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Յանհպելին մերձենայր փայտ ապարասանաբար, եւ գեղաղէշադիտակ ըզխայրին կապտէր յաւակնազեղց. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զճշմարտաքարոզ վկայն Քրիստոսի՝ զյոգներջանիկն Գրիգոր. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զայս բան՝ փոփոխեալ յորջորջումն այգեկթաց եւ հնձողաց ճառէ։ Մայրս եւ բլուրս աստ զմարդիկ զօրաւորս կոչէ. բարձրութիւն ծառոց փոփոխական յորջորջմամբ զզօրութիւնս նոցա յայտ առնէ. (Ոսկ. ես.։)
Երջանիկն յոհան՝ ներբողանունն ոսկեբերան. (Թէոդոր. ի մայրագ.։)
Արուեստն (բժշկական) զնուազութիւն մայր ողջութեան կոչէ», այսինքն զսակաւապիտութիւն. (Բրս. հց.։)
Վասն ուժեղութեանն, եւ սրտեայ լինելոյն։ Ուժեղութեամբ եւ քաջութեամբ սրտիւ ընդդիմանալ։ Պակասին (ի քաղցելոց եւ ի ծարաւեաց) ուժեղութիւնքն. (Խոր. ՟Բ. 7։ Արծր. ՟Գ. 9։ Թէոդոր. մայրագ.։)
Մի՛ ստունգանէք չորեքտառեան աւետարանականաւանդ փողոցն։ Չորեքտառեան առատաբուղխ վարդապետութեան ճաշակ. (Թէոդոր. մայրագ. եւ Թէոդոր. կուս.։)
Զամենայն աւետարանական պիտառութիւնսն ճառագրեաց. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ո՞րբեցութեամբ գոլով յիմարեալ, եւ ոչ ջրըմպութեամբն խոհենամայր. (Սկեւռ. լմբ.։)
Ինքն հայր իցէ, եւ ինքն մայր. եւ նոյն սերմանարկու, եւ նոյն սերմնընկալ. (Եզնիկ.։)
Սիոնն վերին երկնային՝ սկզբնամեծար եւ կանխակառոյց մայրն ազատ մաքրածին. (Նար. առաք.։)
Մայր սկզբնապատիւ, լուսարկու գեղապանծ քօղազարդ. (Նար. մծբ.։)
Աւետիս քեզ տիրամայր՝ սրովբէանման (կամ սրովբէնըման) քրովբէաթոռ. (Նար. տաղ.։)
Աստուածածինն սքանչելածինն կոյսն մայր՝ մարիամ. (Պրպմ. ՟Լ՟Զ։)
Եւ եղեւ վայրաբնակիլ մայրաքաղաքն Երուսաղէմ. (Շար.։)
Եւ եղեւ վայրաբնակիլ մայրաքաղաքն Երուսաղէմ. (Շար.։)
Զգրիգորիս սուրբ հայրապետն եկա՛յք վերապատուեսցուք։ Վերապատուեն զքահանայապետն սուրբ։ Վերապատուեմք զքոյին աստուածամայր զհանգստեան տօնս։ Զոր ի հռովմայ գահիցն վերապատուեցեր. (Շար.։)
Երկիւղ ի հրանիւթ բնութեան անմարմին հոգեղինացն բնաբա՞ր առգոյացեալ է, եթէ վերջաբուսակ ախտակրին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Երկիւղ՝ ասեն, ոչ է աստուծոյ գործած, այլ վերջապարուկ ներգործեալ յարանայ ախտ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ո՞ քան զհայր հարազատագոյն, եւ կամ ո՞ քան զմայր վշտակցագոյն. (Ածաբ. աղք.։)
Գազանադէմք, տգիտախողխողք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Բարեգոյակ ստեղծեալ կամս եւ անձնիշխանականս, ընդ նմին բնաւորեալ եւ երկիւղ տիրափառական. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մայր բանին տնտեսութեան. (Շար.։)
Պսակեաց զնա մայր իւր՝ յաւուր փեսայութեան իւրոյ։ Եւ ես քեզ եղէց արժանի փեսայութեան. (Երգ. ՟Գ. 11։ ՟Ա. Մակ. ՟Ժ. 54։)
Մայրենի դթով ստիպեմ զամենեսեան՝ ձգել զստինս քաղցրաճաշակս բանից. (Լմբ. պտրգ.։)
χριστοτόκος quae christum peperit. Ծնօղ զքրիստոս. որ ըստ ինքեան նշանակէ Մայր Քրիստոսի, որ եւ ԱՍՏՈՒԱԾԱՄԱՅՐ. բայց ժանտն նեստոր ասէր նշանակութեամբս մարդածին՝ առ ի խափանել զձայն ուղղափառաց Աստուածածին.
Զոր եւդաւիթ օրհներգական բերանով գոչէ։ Զմովսէսականն իմացարու՛ք աւարտել զօրհներգական մարգարէութիւնսն. (Եպիփ.։ եւ Թէոդոր. մայրագ.։)
Հոգին Սուրբ հրաւիրեաց զամենասրբուհին Մարիամ ի մայրութիւն անմահ Թագաւորին. (Վրդն. երգ.։)
Աներկիւղական բնութիւն. (Թէոդոր. Մայրագ.։)
Անխրատութիւն՝ ամենայն ախտից մայր է. (Եւագր. ՟Թ։)
ἁνύφευτος, ἁπειρόγαμος. innupta, nuptiarum expers, intacta. Կոյս անապական. ոչ մտեալ յառագաստ հարսնութեան. պսակեալ որպէս հարսն ընդ փեսայի, այլ առանց մերձաւորութեան. անփորձ յառնէ. անշաղախ. միշտ կոյս, կոյս եւ մայր, մայր եւ կոյս.
Կոյս անհարսնացեալ։ Անհարսնացեալ մայր։ Աստուածածին անհարսնացեալ. եւ այլն. (Շար.։ Ժմ.։ Գանձ.։ Տաղ.։ ՃՃ.։)
Աղօթէ, զի եւ մայրն անձեռնարկելի մնասցէ շանցն. (Վրդն. սղ.։)
cf. ԱՆՄԱՅՐ.
Զորդիդ միական անմայրենական ծընար անսահման. (Գանձ.։)
Յանհպելին մերձենայր փայտ ապարասանաբար. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Առաքելաքարոզ նահատակ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մայր իմաստասիրութեան՝ առաքինութիւն է. վասն զի ի ձեռն առաքինութեան ստանամք զիմաստասիրութիւն. Որ ըստ առաքինութեան կեայ, ոչ տրտմի. (Սահմ. ՟Ը։)
Մերթ որպէս Աստուածամայր, աստուածածին. θεοτόκος
Հանդերձեալ էր ելանել յաշխարհէ տարփողական հոգւով սիրով աստուածամայրն. (Դիոն. թղթ. ՟Ժ՟Ա։)
Որք եւ սուրբ համաձայնեալ, յաստուածամայրն հաւատացեալ. (Գանձ.։)
Աստուածամայրն յանդիման երկոտասանաճառագայթ աստուածամուխ առաքեալական գնդին հրաժարեալ յամենեցունց. Զմարմինն ամենասուրբ հրացեալ աստուածամուխ հրոյ կայծակմամբ՝ եդեալ ի տեղկոջն կոչեզեալ գեթսամանի. (Դիոն. թղթ. ՟Ժ՟Ա։)
Ի նախազգեցիկն արտամերկանայր ի փառացն։ Զարտամերկացեալն ի լուսաւոր Աստուծոյ ձեռացն՝ պատրեալ. (Թէոդոր. մայրագ. եւ Թէոդոր. խչ.։)
Արժան է եւ ընդ մայրն յաղագս բարեմտութեանն խնամոյն զարմանալ. (Փիլ. լին.։)
Յընտիր ընտիր մայրից բարձուաւանդակին (կամ կէն). յն. մայրւոյ բարձու ի գագաթանէ. (Եզեկ. ՟Ժ՟Է. 22։)
Բղխեցուցից յանջուր երկրին զմայրն եւ զտօսախն. (Ես. ՟Խ՟Ա. 19։)
Քծնաբանք, գողտրաբարբառք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ոչինչ գործեալ դատապարտական. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Երախտագործեալ փրկանակն բանի զմարդն եղանիլ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
cf. ԶՈՒԳԱՁԱՅՆ;
Սորին զուգասողակից, եւ մականուն Գրիգոր Աստուածաբան արժանաւորեցաւ կոչիլ։ (Թէոդոր. մայրագ.)
cf. ՍՆԱՓԱՌՈՒԹԻՒՆ;
κενοδοξία;
Ամբարտաւանութեամբ, եւ զրափառութեամբ ամբարհաւաճութեամբն։ Սորա (ագահութեան) արմատն եւ մայրն եւ բղխումն՝ զրափառութիւնն է։ Ոսկ. յհ. II. 4.
Նուազ եւ թեթեւախորտիկ սեղան՝ մայր է առողջութեան. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 21։)
Սարդք ինքնուսմնակի զբարակագործութիւնսն կազմեն։ Ինքնուսմնակի մայր՝ անմայր իմաստութիւնն է (Փիլ. լիւս. եւ այլն։)
(Տապանն նոյի) կորուսելոց ի ջրհեղեղէն կենդանեաց՝ զհակառականմանն երկրի կազմեաց, իբր թէ երկիր մայր դայեակ. (Փիլ. լին. ՟Բ. 7։)
Համաձայնակից գոլ սմա։ Համաձայնակից գոլով իմ. (Թէոդոր. մայրագ. եւ Թէոդոր. կուս.։)
Ի հեզահարցումն դատողին (կամ դիտողին) յուսակնեալ յանգէր. (Թէոդոր. մայրագ.։ Գանձ.։)
Զսահմանեալ ճառագրութիւնսն վրդովալից գործականութեամբ փութայք կատարել. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ճշմարտաքարոզ վկայն քրիստոսի (գր. (լուս). Թէոդոր. մայրագ.։)
Մայրենութիւն. որ է ամուսնութիւն, իցէ օրհնեալ. (Մարթին.։)
ՄԱՆԿԱՀԵՂՁ ՄԱՆԿԱՀԵՂՁՈՅՑ. Հեղձուցիչ մանկան կամ զաւակի իւրոյ (մայր), կամ օտարաց (որպէս փարաւոն).
Զի դու մայր ես մանկահեղձ, եւ հայր ես որդէկոտոր. (Մարաթ.։)
Կիսափրկումն մարդոյն առադրելով՝ մասնառութեամբ դաւանիլ զփրկանակն բանի զտնօրինակրութիւն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Մայր մարգարէի.
Մարգարէ եւ մարգարէամայրն աննայ հոգւովն գոչէր. (Նար. յովէդ.։)
Յովհաննու հայր եւ մայր գոլով, յապականացու սերմանէ ունելով զմարդեղութիւնն. (Եղիշ. ի մկրտ.։)
Քաղցեաւ ստուգապէս մերակերպ առեցելովն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Անպատարագելի բնութիւնն ներտաղաւարեցաւ ի համբարանի կուսին։ Էական բանն ներտաղաւարեցաւ ի ծննդականի սուրբ կուսին. (Թէոդոր. խչ. եւ Թէոդոր. մայրագ.։)
Որթոդոքսական վերնադիտօղ քրիստոսազգեստ նախահարքն գումարեալք ի նիկիապոլիս. (Թէոդոր. մայրագ.։)
διακονίσσα, ἠ διάκονος diaconissa, famula. Կին պաշտօնեայ, կամ կուսան սպասաւոր ի գործս ինչ եկեղեցւոյ. եւ Մայր վանից կուսանաց. տես եւ ՍՊԱՍԱՒՈՐ.
Լուաւ զայն սարկաւագուհի մայր վանիցն։ Ասա ցսարկաւագուհին։ Սարկաւագուհնի առաքեաց զիս։ Կոչեսցես աստ զսարկաւագուհին , եւ զերկրորդն նորա. (Վրք. հց. ՟Զ՟Թ։)
Ահա մայր քո. զայս ասէր՝ վառեցուցանելով զսէրն նոցա. (Ոսկ. յհ. ՟Բ. 39. յորմէ եւ Բրսղ. մրկ.։)
Յերիր աւուր նախասացութեամբ պատմեաց վերակենցաղիլ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Յերիր աւուր նախասացութեամբ պատմեաց վերակենցաղիլ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Տրապատճառեալ աղեղնաբանէր. (Թէոդոր. մայրագ. յորմէ եւ Գանձ.։)
cf. ՕՐԻՆԱՊԱՀՈՒԹԻՒՆ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զահաքրտնութիւնն պատմեն ամենակարողի բանին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Եսաւ անարգեաց զմայր իւր. եւ ամաչեցոյց զհայրն. (Համամ առակ.։)
Բաւանդակելի՛ մարմնով, անբաւանդակելի՛ Աստուածութեամբն։ Անբաւանդակելոյն եղեր բնակարան՝ Աստուածամայր եւ Կոյս. (Առ որս. ՟Թ։)
Ի հօրէ առանց միջնորդի (այսինքն անմայր) ... Ի մօրէ՝ անմիջնորդաբար (այսինքն անհայր). (Խոսրովիկ.։)
Աստուածաքարոզ մարգարէ, կամ առաքեալ. (Թէոդոր, մայրագ։)
Արդարահղահանգ հետեւանք (ընթացք). (Թէոդոր. մայրագ.։)
Որ փրկչիդ աշխարհի արժանաւորացար լինել մայր եւ աղախին. (Գանձրն.։)
Բազմայրն գոլ հետզհետէ. իսկ միանգամայնն՝ է պոռնկութիւն. եւ յայս միտ ասի.
Ասացաք, թէ խոտելի էր՝ ե՛ւ առանց օրինացն, ե՛ւս եւ օրինօքն՝ կնոջն բազմայրութիւնն. (Լմբ. առակ.։)
Առընկալեալ ծնօղս (մայրն Սամփսոնի) զծնիցելոյն բանարարութիւն։ Իբրեւ զարուեստագէտ զբանարարութիւն մանկանն ի հասարակ ժողովրդեանն փրկութիւն ընդունի. (Փիլ. սամփս.։)
Բարէդրուատելին Գրիգոր. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Յանհպելին մերձենայր փայտ, եւ գեղաղէշադիտակ զխայրին կապտէր. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զսամոստացւոյն ցամաքեցոյց զդժնդակաբարբառ զլեզու. (Թէոդոր. մայրագ.։)
ԵՂԵՒՆԱՓԱՅՏԵԱՅ ԵՂԵՒՆԵԱՅ ԵՂԵՒՆԻ. κέδρινος cedrinus Կազմեալն ի փայտից եղեւին ծառոյ. մայր փայտէ.
Տուն կամ սեղան եղեւնափայտեայ։ Սեանցն եղեւնափայտից (այսինքն եղեւնափայտեայց կամ փայտէից)։ Տախտակս եղեւնափայտեայս (կամ մայրս). (՟Բ. Թագ. ՟Է. 7։ ՟Գ. Թագ. ՟Զ. 20։ ՟Է. 2։ Երգ. ՟Ը. ՟Թ։)
Զսա բարեբանեմք գոհացողական երգասողութեամբ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ի վայր խոնարհեալ ծնրադրական երկրպագութեամբ։ Որում կրկին ծունր երկրպագութեան ամենայն եղելոց։ Քեզ երկրպագութեամբ ունել շնորհ տիրամայր. (Նար.։)
Ու՞ր իցեն կետահարութիւնքն սահմանաց մայր քաղաքին նոցա սպարտայ. եւ նորա զնիզակն ցցեալ. բա՛յ, յայսմ վայրի. (Պիտ.։)
Փորձպետին հարցագիտութիւն կոչաւորութեան բացատրելով զոչ իմացականն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ի մայրեւորութենէ ... եւ ի հացարարութենէ. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 27։)
Մայր հիմնադրութեան հաստատութեան եկեղեցւոյ. (Նար. կուս.։)
Հնապատմութիւն աւետարանին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Բնակիչ մայրաքաղաքի. եւ Արքեպիսկոպոս մայրաքաղաքի. մետրապօլիտ. եւ Վանականն երեւելի մենաստանի.
Ունի իշխանութիւն յեպիսկոպոս նորին մայրաքաղաքացւոյն ապաւինիլ. ապա եթէ մայրաքաղաքին եպիսկոպոսն ոչ իցէ անդ, ի մօտագոյն գաւառին եպիսկոպոսն ընթասցէ. (Կանոն.։)
Մեք եմք քառասուն եպիսկոպոս ի զանազան իշխանութենէ. որ եւ եօթն՝ մայրաքաղաքացի եմք. (Վրք. ոսկ.։)
Մետրապօլիտք, որ թարգմանի մայրաքաղաքացիք. (Լմբ. պտրգ.։)
Զի՞նչ արդեօք պարտ է նախանձել. ընդ որո՞յ մայրաքաղաքացեաց եւ եպիսկոպոսաց եւ հարանց. (Մագ. ՟Ա.։)
Հրամայեցաւ շաղատնեցեաց իբրեւ մայրաքաղաքացեաց յառաջանիստ լինել. (Ուռպ.։)
Մեծափառութեան ցանկացեալ՝ յանհպելին մերձենայր փայտ ապարասանարար. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Քաղցեաւ ստուգապէս մերակերպ առեցելովն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Յամենայնսն վայելեսցես ի յոքնաբուսական տնկոցն, բայց առ այդ մի՛ հպեսցիս փայտ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Յերիր աւուր նախասացութեամբ պատմեաց՝ վերակենցաղիլ փրկանակն բան. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զգիւտս շահաւետութեան եւ զբարօրութեան։ Առլցեալք ի սորայն են շահաւետութենէ։ Ամենազան շահաւետութեանց մայրաքաղաք։ Զայսչափ շահաւետութիւնս մատուցանէ (նաւաստութիւնն). (Պիտ.։)
Աստուածամայրն ի բոլոր շրջապտուտկեալ սեռից հաւատացելոց սրբոց դասուց. (Դիոն. թղթ.։)
ՊԱՏՐԱՍՏՈՒԹԻՒՆ. որպէս Զգուշութիւն. Բարձեալ աշտեայս հանապազակիրս ի պատրաստութիւն գազանացն՝ որ ի մայրիսն արջանան. (Արծր. ՟Բ. 7։)
ծարաւեցաւ արդարապէս, եւ ինքն գիտէ՝ մերով պիտաւորութեամբն ծանուցանիլ զինքն գոլ մարդ ճշմարիտ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ջուրս այս հաւատարիմ, որ է մայր սաղմնառութեանս մերում, (Ոսկ.յհ. ՟Ա. 24։ 2)
Բարձրաբերձ մայրիւք սանայիրասերմ ծառոցն. (Նար. խչ.։)
Երկիւղ ասեն ոչ է ի սկզբնեղութիւն բնաւորեալ։ Նա բանաւորութիւն ո՞չ ապաքէն ընդ սկզբնեղութեան առբնացեալ է ի մարդումն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Իփորձ տրկանելն, իլն. փորձութիւն. Քաղցեաւ ի փորձարկութիւն անապատին, ստուգապէս զինքն վերայայտելով մարդ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Որ յաղօթակայութեանն զահաքրտնութիւնն պատմեն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Որ յաղօթակայութեանն զահաքրտնութիւնն պատմեն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ամենառաքինասէր մայր քո. (Մագ. ՟Ժ՟Դ։)
Զմայր չարեացն զամբարտաւանութիւն եւ զբարձրավզութիւն ունէր արմատացեալ յոգւոջն ... Զբարձրազվութիւնն ասեմ եւ զամբարհաւաճութիւնն. (Ոսկ. ղկ.։)
Զուգաւորութիւն է մայր բարեաց. (ա՛յլ ձ. զուգութիւն) եւ անզուգութիւն՝ ծնօղ չարեաց. (Եղիշ. ՟Ա։)
Յարդարընկալ կամացն ինքնատիրութեամբ արտազանցեաց Թէոդոր. (մայրագ.։)
Իմ վարսս անձրեւով՝ քաղցրիկ ցօղով լի, լիուլրումնօրէն (կամ լիուլրումն օրէն) զիս պսակեաց մայր իմ. (Նար. տաղ յար.։)
Ըստ համօրէն աւետարանական կարգաբանութեան գլխոցն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ապողինարի, որ կիսամասնութեամբն դաւանէր զտնօրէնութիւն փրկական բանի. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զբոլորն ուրասցին զփրկանակն զկիրառութիւնս։ Մարմնական կիրառութեամբն պատրեալն զթշնամին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Փորձպետին հարցագիտութիւն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Սեպհական մայրաքաղաքի, կամ երեւելի մենաստանի.
Մայրաքաղաքական բարեկարգութեամբ ի միասին բնակելոց (ի վանս). (Մագ. ՟Ի՟Զ։)
Արհեստ փայտս հատանելոյ ի մայրիս. փայտահարութիւն.
(Մշակութիւնն ի փոխ առնու) ի մայրեւորութենէ փայտս հատանել. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 27։)
Խաչակիր մարմնակրութեամբ, եւ ներկերպին գազանադէմք. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ուժեղացուցանել զնա հրեշտակացն տեառն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զնոյնս եւ բարէստեղծողն աստուած պատուիրանադրեաց։ Որ զսոյն միշտ իւր ի յիշումն առնել մեզ պատուիրանադրեաց. (Թէոդոր. մայրագ.։ Խոսր. պտրգ.։)
Անպարտեղի բնութիւն պարունակատեղէր իննամսեայ ժամանակաւ ի համբարանի կնոջ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Բարեդրուատելին գրիգոր (լուս) վկայաբանութեամբ ճառագրեաց, թէ անօրէն իշխանն իբրեւ աստուածակալն կամեցաւ՝ ասէ մաքուր առաքեալն եւ այլն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Վսեմաբանութեամբ փառաւորել մաքուր սպասաւորաց՝ զօրութիւն անուանեաց. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Աղէ՛ զարհուրեցո՛ դու զտունկ, վրդովեցո՛ զգետս։ ամենայն հոսանք փորձութեանց ոչ կարէն. իւիք վրդովեցուցանել զնա. (Թէոդոր. մայրագ.։ Իգն.։)
Փոխադրեալ զպատկերն զայն՝ ետ եւ նմա ի փոխագործութիւն, որք կամեցան նկարագրել։ Վասն զի քաջութիւն է՝ զբնաւորականսն փոխագործութեամբ՝ պարտել զայն, որ իւր կամաւորութեամբ ընդ բարւոյն բնացաւ. (Ճ. ՟Ա.։ Թէոդոր. մայրագ.։)
Քրիստոնէութեան սկիզբն, եւ արմատ բարեաց (սուրբ կոյս), զմեզ քիստոնէիցս հանուրց՝ մայր հասարակաց. (Տաղ.։)
Կարօտութեամբ կերակուր ոչ միայն առողջութիւն գործէ, այլ եւ անուշահամութեան մայր է. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 21։)
Այսպէս վայելեայ ի բազմամանկութեան մայրն. (Ածաբ. մակաբ.։)
Զգուշասցուք յերդմնահարութենէ, եւ նախ քան զայս ի գողութենէ, որ է մայր երդմնահարութեան. (Ոսկ. գծ.։)
Թերահաւատութիւն Թումասու՝ մայր եղեւ մերոց հաւատոց. (Ոսկ. նոր կիր.։)
Որ զհայրասպանութիւն եւ զմայրասպանութիւն ի բաց գործիցէ սրտմտութեամբ. (Պղատ. օրին. ՟Թ։)
μητροκτονία matricidium Սպանանելն զիւր մայր.
Այնմ՝ որ զհայրասպանութիւն կամ զմայրասպանութիւն ի բաց գործիցէ սրտմտութեամբ. (Պղատ. օրին. ՟Թ։)
Եպիսկոպոսութիւն մայրաքաղաքի. արքեպիսկոպոսութիւն.
Շառաւեղինաշնորհ ուղղեալ ի մայրս լիբանանու. (Նար. տաղ.։)
Վերին մայրաքաղաք. վերին քաղաք՝ մայր ստորինս երուսաղէմի. երուսաղէմ վերին.
Ի վերնաքաղաքամայրն երուսաղէմի միշտ անդադար գեղապարութեամբ ընդ անմարմին հոյլսն. (Թէոդոր. խչ.։)
Աղախին էր (տեառն) ըստ աստուածական բնութեանն, եւ եղեւ մայր ըստ տնտեսականութեանն. (Սեբեր.)
Զփրկանակս բանի զտօրինակրութիւն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Վաստակեցաւ իսկապէս, ինքն գիտէ՝ փորձագործութեամբ վկայ եղանիլ վասն մեր մերդ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ունելն զբազում ամուսինս. բազմակընութիւն, կամ բազմամայրութիւն.
Տրտմեցաւ ճշմարտապէս, եւ զնախաստեղծին մահաժառանգութեանն եբարձ զսուգ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Ապականելն զիւր մայր, անկանելն կնդ մօր. (յորմէ միհր մայրածին առ պարսիկս).
Ի պարսկական մայրապականութեանցն վայր վտանգեալ՝ խրին ի խոհերս. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Զառժամայն պիտոյիցն սակաւամասնութեամբ վկայութիւնս առաջի եդեալ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Բամբասի եւ մեծ մակադիտօղն Գրիգոր՝ ստուերաբանութեամբ դրուատեալն ի ձէնջ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Զբոլորն ուրասցին զփրկանակն զկիրառութիւնս։ Մարմնական կիրառութեամբն պատրեալն զթշնամին. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Երկեաւ ի մահուանէ, եւ զմանինեցոցն ընդ բերանեաց զլեզուս, որք ստուերակերպութեամբ նօթճեն զմարդեղութիւն նորին փրկանակն բանի. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Յիշատակ մեղաց՝ խոնարհութեան առիթ, անամբարտաւանութեան մայր. (Կլիմաք.։)
Ծնանելն զԱստուած. Աստուածածինն գոլ. աստուածամայրութիւն.
Նաեւ ծոցն տարացուցաբանութեամբ զառագաստի ինչ ունի նշանակ։ Որպէս արեան ասաց (ասեն) տարացուցաբանութեամբ քիրտն. (Նանայ.։ Թէոդոր. մայրագ.։)
Զիա՞րդ մայր երեւեցար յերկրի, զնախայաւիտենական բանն հօր ընկալեալ որովայնազգեցուցեր. (Եպիփ. կուս. (որ է անհարթ թարգմանութիւն)։)
Բորբոքէր հուրն ի դիւրածախ փայտէն մայրից եւ գիոց. (Արծր. ՟Գ. 8։)
Սրբեաց զնա, զի ի նմա հանգեաւ։ Սա կոչեսցի կին, զի յառնէ իւրմէ առաւ։ Զի նա է մայր եւ այլն։
Սակս է՞ր մեռաւ. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Է՞ր փոխանակ զկոյս ... առնէր մայր։ Է՞ր փոխանակ թողեալ, եւ այլն. (Պրպմ.։)
Ո՞վ է հայր նորա, եթէ ոչ կիս։ Ո՞վ ծանուսցէ։ Ո՞վ պատմեսցէ։ Ո՞վ է իմ մայր, կամ ո՞վ են իմ եղբարք։ Ո՞վ իցէ սա։ Ո՞վ են սոքա. Ո՞վ էիք, յորժամ արկանէիք յամանս ձեր։ Ո՞վ եւ ո՞վ իցեն՝ որ երթայցեն։ Ո՞յր է պատկերս այս կամ գիր. եւ այլն։
Զի՛ լայք ու աւաղէք։ Պսակ ի գլուխ իմ ... լի ու լրումնօրէն զիս պսակեաց մայր իմ. (Նար. տաղ.։)
Իբրեւ տեսին զաստյն, խնդացին յոյժ ուրախութիւն մեծ. օ՛ն եւ անդր հաւատով գրեցին ի սիրտսիւրեանց, այս է աստղ ծագեալ ի յակովբայ։ Օ՛ն անդր երանելին յովսէ առեալ զմանուկն յիսուս եւ զմայր նորա, եւ դարձաւ անդրէն ի նազարէթ. (Եպիփ. ծն. ստէպ։)
Ահա փեսայ գայ։ Կի՛ն դու, ահա որդի քո։ Ահա մայր քո։ Եւ ահա եղիցիս համր։ Եւ ահա յղասցիս։ Ահա հրեշտակ Տեառն երեւեցաւ նմա։ Ահա կոյս յղասցի։ Գիտաց Յիսուս, եթէ ահա ամենայն ինչ կատարեալ է։ Ահա հուր, եւ ահա փայտ, եւ այլն։
ՄԱՅՐ. որպէս Սկիզբն եւ պատճառ իրաց ինչ՝ բարւոյ եւ չարի.
Կենաց փայտ, եւ գեր ամբարձեալ զմայրսն լիբանանու. (Համամ առակ.։)
Նոյն իսկ մայր է եւ կոյս, այն որ ըստ մեզ՝ (այսինքն բնականաբար) ոչ է. (Լծ. ածաբ.։)
Ի թաւ անտառս մտեալ զօղէ։ Թաւ խարձք, եւ խիտ մայրիք։ Դրախտն՝ թաւ վայր է. (Փիլ.։)
ԾԻՆ. Խորշ մայրենի արգանդի. համք մօր. եւ Սաղմն. (որպէս լծ. ընդ կին. որ ըստ յն. γυνή . ար. զէն, զէննէ ).
Զհանն եւ զմայր ած զմտաւ։ Աղախին էր քրիստոսի հանն քո, եւ մայրն քո. (Ոսկ. բ. տիմ.։)
Մայրն, եւ հան. (Փիլ. ժ. բան.։)
Ի մայրենի հաւոյ իւրոյ Գնէլոյ գնունւոյ. (Խոր. ՟Գ. 23։)
Ժողովէ հաւ զձագս իւր ընդ թեւովք։ Ձագք աղաւնեաց, կամ արծուեաց։ Ձագուց ագռաւուց։ Մայրն ջեռեալ նստցի ի վերայ ձագուցն կամ ձուոց.եւ այլն։
Խնդրեսցէ ձուս։ Մայրն ջեռեալ նստցի ի վերայ ձագուցն կամ ձուոց։ Արկցէ յերկիր զձուս իւր։ Ձձուս քարբից ծակեցին.եւ այլն։
Այնմ որ զհայրասպանութիւն կամ զմայրասպանութիւն ի բաց գործիցէ սրտմտութեամբ, սմա արդարագոյն էր մահուանց բազմաց հանդիպիլ. (Պղատ. օրին. ՟Թ։)
Հանի. մեծ մայր. ... (իսկ վր. մա՛մա ՝ է հայր. եւ տէտա, մայր).
Թէ ոչ ունի մայր, եւ ունի մամ։ Հայրն եւ մայրն, կամ պապն կամ մամբ. (Մխ. դտ.։)
ՄԱՌ, կամ ՄԱՌՆ. որպէս Մայր ըստ վերջին նշ.
Բերցեն նոքա ի լիբանանէ մայր փայտ, եւ բերեալ նաւօք ի նաւահանգիստն յոպպէ. (՟Ա. Եզր. ՟Ե. 55։)
Զնոճն, եւ զսօսն։ Սօսիւ, եւ նոճով, եւ մայրիւ։ Զընտիր ընտիր նոճից նորա։ Կանգնեաց զատուն իւր իբրեւ զնոճի։ Ողկոյզ նոճոյ (կամ ծաղկեալ)։ Ծաղկեա՞լ իցէ նոճ (ըստ յն. կիպրոս, կամ բողբոջ). եւ այլն։
Յորժամ դուստր զմայր իւր անարգիցէ, եւ նու զկեսուր իւր. (Եզնիկ.։)
Պարտ եւ արժան էր ողբալ շոճոյն, վասն զի անկաւ մայրն։ Ոչ իսթմիական շոճի, ոչ նեմէական լախուր. (Ածաբ. կարկտ. եւ Ածաբ. կիպր.։)
Մայրն եւ նոճն եւ շօճն եւ թեզօշն. (Ագաթ.։)
Եւ կա՛ց ի յոստաց՝ ընդ մեր մաղթանաց։ Զօրքըն հրեղինաց՝ ստւառնաթեւաց՝ կան քեզ ի յոտաց։ Այլ դու կա՛ց յոստաց՝ սուրբ մայրդ կենաց. (Գանձ.։)
Յանձն առնու մայր որբոցն հոգալ զմանկունս իւր. եւ առնէ դաշինք՝ ոչ լինել առն, մինչեւ հատուցանէ զուխտն յորբերն։ Կուրատորն (այսինքն հոգաբարձուն) որ եղեւ ի վերայ որբերոյն. (Մխ. դտ.։)
Ո՛ղջ լեր արքայդ խորագոյն մայրեաց, որ ոչ իշխես ելանել յորջիցդ. եթէ կամիս, ե՛լ ի դարանէդ, եւ տե՛ս զի աստ. (Պտմ. վր.։)
Ընդ մարցդ պետին կամիմ խօսել։ Ինքն մարց պետն է առ։ Պետ մարցն հրամայեաց (այսինքն մայրպետն) . (Վրք. հց. ձ։)
Կամ πεύκη, abies. Ազգ մայրւոյ։ Ես. կ. 13։ (ռմկ. ըստ լեհացւոց՝ սօսնա։)
Սօսեօքն եւ սարդեօքն՝ մայրք եւ կազամախք. (Վեցօր. Ե։)
Զմայրն ընդ նոճոյն, եւ զսարդն ընդ սօսոյն. (Նար. խչ։)
Առաքինի մայրն ձայնէր, վա՛շ լիցի ո՛վ մանկունք. վա՛շ քա՛ջքդ ինձ, վա՛շ անմարմինքդ գրեթէ ի մարմնի, վա՛շ վերակացուք օրինացն, եւ իմոյ ալեացս. (Ածաբ. մակաբ.։)
Դշխոյ վառ արփւոյն, սուրբ մայր ամենայն. րամից. խմբից մաքրազարդ կուսից, վառ ծիածան կարմիր կապուտից. (Տաղ.։ Գանձ.։)
Փառ Լոյս զուարթ։ Փառ, Երկրպագելով եւ մեք ճշմարտի սուրբ հոգւոյն՝ գոչեսցուք, Աստուած փառըք քեզ. Լոյս զուարթ, եւ այլն։ Հասարակաց փառ. Մարգարէութեանց մայր եղեւ բեթղահէմ. . . եւ հովիւքն փառօք փառաւորէին. եւ այլն։ Փառեր մարտիրոսաց. Վասն սրբոց քոց մարտիրոսաց հաշտեա՛ց տէր եւ այլն։
Խարչչեցաւ փոր իմ ի լալոյ. զախտակցութիւնն ասէ (յովբ). զի զմայրն ի սէր եւ ի մեր խնայումն ախտակցութիւն. (Վանակ. յոբ.։)
Շինեցիր քեզ տուն պատշաճօղ, վերնատուն հովանոց, յօրինեալ պատուհանիւք, տախտակամայրս ի մայրից, ծեփեալ նօթիւ. (Երեմ. ՟Ի՟Բ. 14։)
Մանուկն տանջէր բրօք, եւ մայրն առաւելապէս աղէտօք գորովոյն. (Թէոփիլ. ՟խ. մկ.։)
Մայրեացն աճելոց. (Ագաթ.։)
Բարձեալ աշտեայս հանապազակիր ի պատրաստութիւն գազանացն՝ որ ի մայրիսն։ Եհար միով աշտէիւն ընդ միջոց թիկանցն։ Եւ են ստացեալ զէնս աշտեայ հանապազ կրելով ընդ ինքեանս. (Արծր. ՟Բ. 7։)
Ժուժկալութիւն՝ զգաստութեան մայր, ողջախոհութեան առիթ։ Նոցունց իսկ լինիցի բարձրամտութեան առիթ, եւ աղքատաց՝ տրտմութեանն պատճառ. (Բրս. հց.։)
Ձագ նորափետուր թէ յառաջ քան զժամանակ ի բունոյն ելանիցէ, մայրն թեւօքն բարձեալ ի բոյնն տանի. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 25։)
Տնտեսն (վանաց) որպէս մայրենի գթովք առ ամենեսեան լինիցի. (Յճխ. ՟Ի՟Գ։)
Հայրենի, կամ մայրենի, կամ ծնողական գութք. (Արշ.։ Սկեւռ.։ Մաշկ.։)
Որպէս Եղելոցս էակ։ էացուցիչ. արարիչ. եւ որպէս Առիթ եղանութեան, բանն անեղական, եւ մայր բանին մարմին եղելոյ.
Զեղատս եւ զմայրս հատանեն. (Փիլ. լին. ՟Դ. 1։)
Զիա՞րդ առանց սերման կոյսն մայր լինի, եւ յետ երկանց կոյս գտանի. (Տօնակ.։)
Մի՛ ոք զենցէ ուլ եւ եփեսցէ զնա ի կաթն մօր իւրոյ. կա՛մ զի մի՛ եփեսցեն զուլ եւ զմայր ի միասին, կամ զի կաթն սնուցիչ նորա մի՛ եղիցի եփիչ նորա. (Եփր. ել.։)
Նախ իմա՛ց լեր (կամ նախիմաց լեր) զտէրունական օրինադրութեանսն. (Թէոդոր. մայրագ.։)
Եղեւնափայտ եւ մայր իջուսցեն ծառայք իմ ի լիբանանէ ի ծով, եւ ես արարից զնոսա լաստս ի ծովու։ Հատանեմք զփայտ, եւ ածցուք զնոսա ընդ ծով լաստս ի յոպպէ. (՟Գ. Թագ. ՟Ե. 9։ ՟Բ. Մնաց. ՟բ. 16։)
Զհայր կամ զմայր, որ առ լոյսն զնորա բնութիւնն են ածեալ. (Պղատ. օրին. ՟Թ։)
Եթէ զմայրս լիբանանու ի լուծ կշռոց զօդեցից. (Նար. ՟Թ։)
Զկրտսերն կոչեաց մայրն, եւ կացոյց թագաւոր խառն ընդ իւր. (Եւս. քր. ՟Ա։)
Խաղք եւ շամբք, եւ թաւ խարձք, եւ խիտ մայրիք։ Ի խարձս եւ ի թաւ անտառս. (Փիլ. իմաստն. եւ Փիլ. լիւս.։)
Յերկիւղէ որդւոյն ի մայրիս եւ ի խարձունս բնակէր ի թաքստի. (Մարթին.։)
որդի առ մայր, կամ խորթ առ մօրու։ Զկնոջ իւրոյ դուստր։ Որ է որդւոյն խորթ, կամզխորթունդուստր։ առ իւր խորթուն թոռնիայն. (Նախ. ղեւտ.։)
Ի պարսկական մայրապականութեանցն վայր վտանգեալ խրին խոհերս. (Յհ. իմ. պաւլ.։)
Ոչ եթէ ամօթ ինչ համարէր զմայրն, եւ ուրանայր զծնիչն. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 19։)
ԾՆՕՂ կամ ԾՆՈՂ. γονεύς, γονεῖς parens, parentes γενητής, γεννήτωρ, γεννήτειρα genitrix. Որ ծնանի կամ ծնեալ է զզաւակ. հայր, կամ մայր.
նախ զամենայնզսիրայն պատուիրանն, որ մայր եւ ծնօղ է ամենայն պատուիրանաց. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Թ։)
Արբուցեր որպէս մայր՝ ստացողին զքեզ՝ զկուսական քո սուրբ զկաթն. (Շար.։)
մայրենի կաթամբ ջամբեալ դիեցուցեր. (Նար. կուս.։)
Հաւատաց ի քրիստոս եւ մկրտեցաւ մամելքտա, եւ առ զնա քոյր իւր ի կնքոյ. (Հ. կիլիկ. (այսինքն ընկալաւ յաւազան որպէս կնքամայր)։)
Կողամայր (լողակն) որովայնս ոչ ունելով, բայց միայն գլուխս, եւ մերկ կողերս. (Վրդն. ծն.։)
ԿՈՅՍ. պարզապէս է սեպհականեալ անուն սուրբ աստուածածին մարիամու միշտ կուսի, որ է կոյս եւ մայր, մայր եւ կոյս.
ՀԱՐՔ Ըստ ասորի ոճոյ՝ փոխանակ ասելոյ հայրն եւ մայրն. Ծնօղք.
ՀԱՅՐ ԵՒ ՄԱՅՐ ասի լայնաբար նաեւ Սկեսրայրն եւ Սկեսուրն.
Արդ նոքա են քո հայր եւ մայր. (Տոբ. ՟Ժ. 12.) յն. ծնօղք. γονεῖς parentes
ՀԱՆԻ որ եւ ՀԱՆ, ի. (զոր տեսցես) μάμμη avia. Մայր հօրն կամ մօր. մամ.
Հանին՝ մօրն մայրն է. հայելով յայս բան Նարեկի։
Մի՛ զհեշտ քերցն խնդրեսցէ (մայր վանիցն). (Բրս. ճգն.։)
Թողցէ այր զհայր իւր եւ զմայր իւր։ Նա է մայրայր ամենայն կենդանեաց։ Քոյր իմ է ի հօրէ, եւ ոչ ի մօրէ։ Հանդերձ մարբն։ Զեօթն օր եղիցի ընդ մարբ իւրով, եւ յաւուրն ութերորդի տացես զնա ինձ։ Մի՛ եփեսցես զգառն ի կաթն մօր իւրոյ։ Մայրն ջեռեալ նստցի ի վերայ ձագուցն կամ ձուոց.եւ այլն։
Մահու մօրը բժիշկ՝ կենաց մայր, մաքուր մարիամ. (Շ. տաղ.։)
Մայր եւ կոյս։ Կոյս եւ մայր։ Քրիստոսի մայր աստուծոյ մերոյ. (Շար.։)
ՄԱՅՐ ասի եւ այն՝ որ լնու զտեղի մօր ի վերայ օտարի, որպէս մայրագիր.
Դեբովրա՝ մայր իսրայէլի. (Դատ. ՟Ե 7։)
Ահա մայրք։ Յհ. (՟Ժ՟Թ. 26։)
Մայր հաստատութեան մարդկան. (Շար.։)
ՄԱՅՐ ՎԱՆԻՑ. Առաջնորդ կուսաստանի։ Վրք. հց.։ Յայսմաւ. եւ այլն։ Որպէս եւ կուսանքն կամ հաւատաւորք՝ մարք կոչին, որպէս եւ կրօնաւորք՝ հարք.
ՄԱՅՐ. փոխաբերութեամբ՝ ասի եկեղեցին, եւ սուրբ աւազանն։ Եւ ՄԱՅՐ ԵԿԵՂԵՑԻ, կամ ՄԱՅՐ ԵԿԵՂԵՑԵԱՑ՝ աթոռանիստ տաճարն, կամ գլխաւոր եկեղեցին, եւ կաթողիկէ եկեղեցին։ Որպէս եւ ՄԱՅՐ ՔԱՂԱՔԱՑ՝ է մայրաքաղաք։
Այլով նմանութեամբ՝ Մայր հասարակաց՝ կամ ամենեցուն՝ ասի Հողն կամ երկրին.
Յօրէ ելանելոյ յորովայնէ մօր իւրոյ՝ մինչեւ յօր թաղելոյ ի մայրն ամենեցուն. (Սիր. խ. 1։)
Քարշեցէ՛ք զմայրդ իմ ի վերայ իմ. (այս է զհողդ. Հ. սեպտ. ՟Ի՟Զ.։)
Մարդկան մայր գոլով երկիր. (Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Բ։)
ՄԱՅՐ ԱՐԵՒՈՒ կամ ԱՐԵԳԱԿԱՆ, է Արեւմուտք. մարը.
Քանզի երեկոյացեալ էր ժամն, արեգակն ի մայրն դառնայր։ Յորժամ արեգակն ի մայր մտանէր։ Ի մայր մտից (թաղմամբ) ընդ արեգականն, եւ յաներեկ առաւօտին ծագեցայց. (Լաստ. ՟Ի՟Գ։ Տէր Իսրայէլ. մարտ. ՟Ի.։ Տէր Իսրայէլ. դեկտ. ՟Ի.։)
Քնազի ի հասարակ աւուրն եմուտ արեգակն ի մայրն, խաւար ասաց, եւ ոչ գիշեր. (Եղիշ. խաչել.։)
Զճրագսն զգուշութեամբ իմն ի մայր դարձուցանեն, թէ գուցէ կայծ ինչ մնացեալ զտունն այրեսցէ. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 16։)
Որպէս մայր պատերազմաց անիրաւութիւնն է, նոյնպէս եւ մայր խաղաղութեն՝ արդարութիւնն է. (Ոսկ. ես.։)
Առաջին ճաշակումնն մայր եղեւ մահու եւ ապականութեան. (Կիւրղ. ղկ.։)
Խոնարհ լինիցիս՝ հեզ եւ հանդարտ, այն իսկ է մայր ամենայն առաքինութեան։ Ամենայն բարութեանց՝ անոխակալութիւնն է մայր. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 13։)
cf. ՄԱՅՐ։ ՄԱՅՐ ԱՐԵՒՈՒ կամ ԱՐԵԳԱԿԱՆ, է Արեւմուտք. մարը.
θηλία (էգ). femina ἁλεκτηρί gallina. Էգ հաւ կամ թռչուն, մայր ձագուց.
Աղքատաց, եւ այնմիկ՝ որ բնաւ իսկ ի մայրոյն եւեթ կեցցէ. (Ոսկ. եբր. ՟Ա։)
Մայրն աղքատութեամբ էր սնուցեալ բացօթեայ մուրով (կամ մուրականութեամբ). (Վրդն. պտմ.։)
ՄՈՐԻ κατάλυμα, μάνδρα caula եւ φωλέως lustrum, latibulum. գրի եւ ՄԱՅՐԻ. Որջ գազանաց ի մէջ մայրեաց, ուր են եւ կորիւնք ընդ մօրն. կաղաղ. խշտի. դադարք. մօրի, մօրնի. եբր. էօր, մէիւրա.
Զնոճն, եւ զսօսն։ Սօսիւ, եւ նոճով, եւ մայրիւ։ Զընտիր ընտիր նոճից նորա։ Կանգնեաց զատուն իւր իբրեւ զնոճի։ Ողկոյզ նոճոյ (կամ ծաղկեալ)։ Ծաղկեա՞լ իցէ նոճ (ըստ յն. կիպրոս, կամ բողբոջ). եւ այլն։
Նստաւ ի հեռաստանէ ի շամբ մայրեաց. (Վրք. հց. ՟Ժ՟Զ։)
Պարտ եւ արժան էր ողբալ շոճոյն, վասն զի անկաւ մայրն։ Ոչ իսթմիական շոճի, ոչ նեմէական լախուր. (Ածաբ. կարկտ. եւ Ածաբ. կիպր.։)
Ոքոզն՝ որ ի լիբանան է, յղեաց առ մայրսն լիբանանու ... եւ ահա անցին գազանք անապատին լիբանանու, եւ եկեալ կոխեցին՝ զամենայն զեկքան. (՟Բ. Մնաց. ՟Ի՟Ե. 18։)
(գրի առ յետինս եւ Պուրակ. լծ. պ. պէրք, որ է տերեւ, սաղարթ). Տերեւալից ծառք խիտ առ խիտ բուսեալք. անտառացեալ վայր. մացառք. մայրիք.
Արջք որջացեալք ի պրակս անտառախիտ մայրեացդ։ Ի միջոցս պրակացն. (Արծր. ՟Ա. 14. ՟Բ. 7։)
Պրակք, գործք. կամ պուրակ, որպէս ժողովք մայրի. (Ոսկիփոր.։)
Պրակք, գործք. կամ պուրակ, որպէս ժողովք մայրի. (Ոսկիփոր.։)
Ռազմարանաց քաջաց. եթէ իցէ մի բառ, ուղղ. լինի ռազմայր։
πίτυς pinus, picea. որ եւ ՇՈՃ. ՇՈՃԻ. Վայրի փոտղենի, որ տայ զկոզակ անպտուղ. ազգ մայրի, որ կոչի ի սուրբ գիրս եւ Սարոյ. ուստի լինի եւ մարխ՝ ( չըրա ) չամ՝ շամ աղաճը.
Մայրք եւ տօսախք, սոճիք, նոճիք. (Արիստ. աշխ.։)
Սիրովն զոր ունիք դուք առ մեզ՝ իմերում սգի նստիք դուք։ Ով ապաշխարութիւն պատուական եւ բարի, որ ի սգի ուրախութեան լինիս մայր։ Ամենեւին տարաժամ ի սգի երկրաչափութիւն, եւ ի գիներբուս արտասուք. (Եփր. ՟բ. կոր.։ Բրս. ապաշխ.։ Առ որս. ՟Ա։ Իսկ. Յհ. ՟Ա. 15.)
Մայր մինչ կամիցի հատանել զմանուկն ի ստենէ, ցմախ արկանէ ի վերայ ստեանցն. եւ զի՞նչ է ցմախն. յիշատակ մահուն է եւ տանջանացն յաւիտենից. (Վրք. հց. ՟Զ։)
πίτυς pinus. Ազգ մայր փայտի՝ իբր սոճի եւ կուենի, ունօղ զմարխ եւ զխիժ, որպէս վայրի փսաղենի. չամ.
Ժառանգէ մայրն, եւ քեռիքն եւ նոցին որդիքն ոչ մօտին ի ժառանգել, որչափ մայրն եւ հայրենի ազգն կայ. (ապա թէ չկան, գան ի ժառանգել քեռիքն. Մխ. դտ.։)
κέδρος cedrus եւ κέδρινος cedrinus. Եղեւին ծառ. եղեւնափայտ. ազգ նոճի՝ որպէս մայր ծառոց՝ գլխաւորն ի փայտս անտառի.
Իբրեւ զմայրս ի գնացս ջուրց։ Ձայն տեառն փշրէ զմայրս, եւ մանրէ տէր զմայրսն լիբանանու.եւ այլն։
Առաքեաց քիրամ փայտս մայրս։ Ահա ես բնակեմ ի տան մայր փայից։ Տուն ի մայր փայտից։ Գերանք տանց մերոց մայրք.եւ այլն։
ՄԱՅՐ. որպէս πεύκη pinus, abies եւ πεύκινος pineus, abiegnus. թեղօշ. փստըղենի վայրի.
Սարգիւն եւ սօսիւ, եւ նոճով եւ մայրիւ։ Եղեւնափայտիւք, եւ փայտիւք մայրից.եւ այլն։
Կողմանոցօք մայրիւք։ Ի փայտից մայրից։ Փայտս մայրս.եւ այլն։
Իսկ ի բառս Գաղիանոսի ՝ Մայր փայտ դնի նաեւ որպէս յն. բի՛գիս եւ լտ. պի՛չէա. cf. ԿՈՒԵՆԻ։
Զմայրս եւ զեղեւնափայտս հարցուք. յայժմու յն. գրի՝ մորենի։
| Singulier | Pluriel | |
|---|---|---|
| nominatif | մայր | մարք |
| accusatif | մայր | մարս |
| génitif | մաւր | մարց |
| locatif | մաւր | մարս |
| datif | մաւր | մարց |
| ablatif | մաւրէ | մարց |
| instrumental | մարբ | մարբք |