grapes;
պտուղ —ոյ՝ —ապտուղ, a grape;
կուտ —ոյ, grape-stone;
խակ —, աղոխ, sour -;
կթել զ—, to gather -;
արիւն —ոյ, wine.
raisin;
պտուղ —ոյ, grain de raisin;
արիւն —ոյ, vin.
blood, kin;
— խաղողոյ, unpressed wine, must, wine;
արեամբ ներկել՝ շաղախել, to imbrue with blood, to spot with blood;
— հեղուլ, to shed blood, to kill, to wound;
— հանել, to bleed;
հոսումն արեան, hemorrhage;
կցորդ արեան, who sheds blood with another, consanguineous, of the same blood, related;
cf. Ապաժոյժ.
that marks the accusative;
սիրել զաստուած, to love God;
տեսանել զարեգակն, to see the sun;
ուտել զհաց, to eat bread. This article is sometimes understood, for example;
մնացի՝ զի բերցէ խաղող, եւ եբեր փուշ (instead of զխաղող, զփուշ). It is often repeated;
որք միշտ փրփրեն զիւրեանց զանձանց զամօթ (instead of զամօթ անձանց իւրեանց). It often changes its place;
ետուն նմա գիրս զԵսայեայ (usually զգիրս Եսայեայ).
knot, tie;
pucker, wrinkle;
frowning, frown;
embarrassment, entanglement, complication, intrigue, scrape, difficulty, hinderance, hitch;
— ծնանել յերեսս, to contract or knit one's brows, to frown;
to look gruff, to put on a surly look;
to turn up one's nose, to make wry faces;
հատանել՝ բառնալ զ—, to decide a question, to solve or set at rest a disputed point;
— կտաւոյ, plaits, folds;
— խաղողոյ, husks of pressed grapes;
cf. Կոխած.
sang;
parenté;
— խաղողոյ՝ որթոյ, vin;
— հանել, saigner, tirer du sang;
* — քրտինք լինել, suer sang et eau;
— թափել՝ հեղուլ, verser du sang;
յարեան առնել՝ համակել, ensanglanter, souiller de sang, plonger dans le sang;
cf. Ապաժոյժ.
Կրօնաւոր՝ որ փախիցէ ի մարդկանէ, նման է հասուն խաղողոյ. Իսկ. որ ընդ մարդիկ խառնեալ իցէ, է նա իբրեւ զկոխածն վայթեալ ի յաղբիս. (Վրք. հց. ՟Գ։)
ληνός torcular, -re, -rium;
lacus torcularis. Ընդունարան հնձոց այսինքն կթոց խաղողոյ. Գուբ կամ աւազան, ուր խաղողն ճմլի. հնծան.
Պտուղ կալոյ եւ հնձանի։ Ցորեան ի կալոյ, եւ պտուղ ի հնձանէ։ Զեղցին հնձանք գինւոյ եւ իւղոյ։ Փորեաց ի նմա հնձան։ Կթէր զխաղող նորա, եւ արկանէր ի հնձանն աստուծոյ ի մեծ. եւ կոխեցաւ հնձանն արտաքոյ քաղաքին. եւ այլն։
Հարկանէին հնձանս։ Հնձան հարի զթշնամին։ Հնձան եհար տէր կուսի դստերն յուդայ. (այսինքն կոխեաց որպէս զխաղող ճմլեալ վշտօք). եւ այլն։
Առնուի զխաղողն, եւ ճմլէի ի բաժակն։ Ճմլել զպտկունս։ Ճմլեաց զոտն բաղաամու։ Ի սանձս եւ ի դանդանաւանդս ճմլեսցես զկզակս նոց։ Ճմլեցի զնոսա բարկութեամբ։ Էջ նստաւ փիղն ի վերայ նորա, եւ զնա անդէն ճմլեաց։ Զսիրտս ճմլէր.եւ այլն։
σταφίς, ἁσταφίς uva passa, vel sicca, corinthiaca. եբր. ձիմիւք , կամ զիմմուք. Խաղող չորացուցեալ յարեւու կամ ի փռան. որպէս եւ ի բնէ կծկեալն յետ կատարեալ հասունութեան. յորում մասին երեւելի է մանրահատ խաղողն սեաւ, եւ սպիտակ խաղողն անուշահոտ.
Զխաղող նորա եւ զչամիչ մի՛ կերիցէ. (Թուոց. ՟Զ. 3։)
Զգինի ի չամչոյ մինչեւ ցթինն». իմա՛ զկոխածն խաղողոյ. շիվ. στέμφυλον, -λα vinacea, retrimenta. տե՛ս ԹԻՆ։
ՍՈՐԵԿ կամ ՍՈՐԷԿ, կամ ՍՈՎՐԷՔ. Բառ եբր. սօրեգ. յորմէ եւ յն. լտ. σωρήκ sorec, sorech. Մակդիր որթոյ խաղողոյ՝ իբր Ազնիւ, պատուական, ընտիր.
Իբրեւ զկոխածն (խաղողոյ) վաթեալ ի յաղբիս։ Լնոյր զստոմանն իւր ջրով, եւ ի ժամ ուտելոյն վաթէր նա։ Քացախ եւ աղ վաթել ի վերայ կիզեալ տեղւոյն խոցից. (Վրք. հց. ՟Գ. ՟Զ. ՟Ը։)
Որթ խաղողոյ.
Չտեսանե՞ս զթզենիդ եւ զտոյլիդ. ի կորեկանէ թզոյ, եւ ի կտոյ միոյ խաղողոյ եղեն այնպէս. (Բրսղ. մրկ. (ա՛յլ ձ. տելի. cf. ՏՈՐՐ.։)
Յերեւել խաղողոյ յորթոյ՝ ջուր թթու եւ աղտաղտ ունի. (Վեցօր. ՟Ե։)
Խաղողոյ՝ խնծորի բանդակով, եւ թթու նռան բանդակով, եւ այլն. (Մխ. բժիշկ.) ստէպ. ուր գրի եւ ԲԱԴԱԿ։
Զլուսինն երանգաւ արեանն գունեցեր։ Հրաշապայծառ երանգաւ գունեալ։ Թելոց գունելոց։ Գունեալն յարիւն խաղողոյ. (Նար.։)
Խաղող նոցա խաղող դառնիճ, եւ ողկոյզ նոցա ի դառնութիւն լեղւոյ. (Ագաթ.։)
Իբր Եզին աչք, ազգ խաղողոյ։ (Ստեփ. լեհ.։)
Յարիւն խաղողոյ, ի զըմուռս, եւ ի գինիս. այլք ընթեռնուն մօ՛ռօն. այսինքն մորենի կամ թութ։
Խարեալ պտուղ. Չորացեալ եւ իբրու չամիչ եղեալ. եւ Եփոյ ի խաղողոյ, որպէս ռուփ. խիւս, կտապ.
ԽԱՅԾԵՄ ԽԱՅԾԻՄ. περκάζω varior, maturesco, nigresco. Անկանիլ խայծից կամ խայտից ի խաղողս. սկսանիլ կարմրիլ եւ սեւանալ խաղաղոյ. հասուանալ. խայծ ինկնալ, հասուննալ.
Խայծեսցի խաղող. (Ամովս. ՟Թ. 13։)
ԽԱՅԾԵՄ ԽԱՅԾԻՄ. περκάζω varior, maturesco, nigresco. Անկանիլ խայծից կամ խայտից ի խաղողս. սկսանիլ կարմրիլ եւ սեւանալ խաղաղոյ. հասուանալ. խայծ ինկնալ, հասուննալ.
Խայծեսցի խաղող. (Ամովս. ՟Թ. 13։)
Տտապս չամչեղէնս. եբրայեցին խառուղ խաղողոյ ասէ, այսինքն խորշակահար (իմա չորացեալ ի տապոյ). (Լմբ. ովս. ՟Գ։) (եբր. աշիշա, է եւ պլակինդի)։
Ի կորեկանէ թզոյ, եւ ի կտոյ միոյ խաղողոյ. (Բրսղ. մրկ.։)
Նման է հասուն խաղողոյ. (Վրք. հց. ձ։)
cf. ԽԱՂՈՂԻԿ
Ոչ այգի խաղողաբեր ողկոյզաբոյծ ճռախիտ քաղցրապտուղ. (Ոսկ. մ. ՟Գ. 25. (յն. քաղցրածոր ողկոյզ մշակէր)։)
ՃՌԱՔԱՂ ԱՌՆԵԼ, ԼԻՆԵԼ. ἑπιφαλλίζω, ἑπιφαλλίδα ποιέω, καλαμάομαι, συλλέγω racemo, revindemio, colligo, spolio, -or. Քաղել զճիռ խաղողոյ. իսպառ. իսպառ կծել զտունկս, նմանութեամբ՝ Չթողուլ մնացորդ. կոտորել. կտրել. եւ այլն.
ՄԱՆԳԱՂ կամ ՄԱՆԿԱՂ. (լծ. եբր. մակէլ, մէկէլլա. վր. մանգա՛լի ). δρέπανον, δρεπάνη falx. Գերանդի փոքր կամ միջակ կամ մեծ. գործի երկաթի հանդերձ մեղեխաւ՝ գալարեալ ձեւով իբրու ման գալով՝ ի քաղել զցորեան, զխոտ, եւս եւ զխաղող. ... (որ եւ եբր. տարպան, յն. դրէ՛բանօն ).
(ռմկ. կուզ. պ. խօզէ ). βότρυς botrus, bacca, racemus, racemulus. Պտուղ որթոյ՝ փունջ խաղողոյ. սագըմ. որոյ փոքրիկն ճիռ ասի. ճընկըլ.
Երիս ողկոյզս հասեալս։ Ողկոյզ խաղողոյ։ Ողկոյզ մի խաղողոյ։ Ձոր ողկուզոյ, կամ ողկուզի։ Գտանիցի ճիռ ի մէջ ողկուզաց (կամ ողկուզոց), եւ այլն։ Լի ողկուզօք էր կթոց երկրագործին։ Զտերեւս ոչ կրեն ի հնձան ընդ ողկուզոյն. (Իսիւք.։)
γλεῦκος (որ է քաղցիկ). mustum, vinum recens. Խազմուզ. արիւն խաղողոյ այն ինչ քամեալ. Նոր գինի չեւ քաջ եռացեա. օշարակ եւ ըմպելի քաղցր՝ միանգամայն եւ մրմրուկ. ... մուստար. (լտ. մուսդում ).
δρέπανον falx Մանգաղ մեծ՝ երկայն մեղեխաւ, որ է իբրեւ զգերան ինչ, ի հնձել զխոտ. ... եբր. տէրպան. վարի եւ իբր Փոքր մանգաղ հնձելոյ զցորեան, կամ կթելոյ զխաղող. օրագ. եբր. մակէլ. տե՛ս (՟Ա. Թագ. ՟Ժ՟Գ. 20։ Յովէլ. ՟Գ. 10։ Յայտ. ՟Ժ՟Դ. 14=19։)
Այգի խաղողադառն, լեղահամ. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
Որ խակակիրթ (տպ. խակակութ) առնէ զայգի իւր, խաբի նա ի խաղող ուտելոյ. (Մծբ. ՟Ե։)
ԽԱՂԱԼԻԿ 2 cf. ԽԱՂՈՂԻԿ
cf. ԽԱՂՈՂԻԿ.
σταφύλιον uvula. եւ եւս κύων ξυλίνη rubus canina, կամ uva spina, crespina. Մանր խաղող. եւ ինչ նման է նմա. (Գաղիան.)
ԽԱՂՈՂԻԿ. որ գրի եւ ԽԱՂԱԼԻԿ, ԽԱՂԱԼԻՔ, ՂԱՂՈՒԿ. σταφυλή uva, uvula, gurgulio. Սոսորդ. զատիկ, լեզուակ, մակալեզու. եւ ցաւ նորին. կողկողիտ, պզտի լեզու. (Գաղիան.։)
ԽՍՏՈՐԱԿ կամ ԽՍՏՈՐՈՒԿ, կամ ԽՈՍՏՈՐՈՒԿ. ἑλεφαντίασις elephantiasis. Խիստ եւ կոշտ կեղ. քոսոտութիւն. որպէս յն. եղեփանական (այսինքն փղական) բորոտութիւն։ Գաղիան.։ Իսկ ռմկ. ՍԽՏՈՐՈՒԿ կամ ԽՍՏՈՐՈՒԿ, է Խաղող սպիտակ՝ փոքր ինչ երկայնաձեւ, միջակ անուշութեամբ. (իբր փարմաղ իւզիւմիւ ).
Կարօտէր ուտել (զխաղող), կամ տեսանել զնա. (Վրք. հց. ՟Ե. եւ ՟Ժ՟Ա։)
Ունէր երիս ողկոյզս հասեալս։ Հասեալ է խաղողդ. (Ծն. խ. 10։ Յայտ. ՟Ժ՟Դ. 18։)
Խաղող եւ գինի ի ձեռն ճմլական չարչարանացն եւ արեան քրիստոսի՝ ուրախարարք ամենեցուն. (Հ. կիլիկ.։)
Աղօթք ... ի վերայ խաղողին, զոր ասացեալ է ումեմն մինաւորի եւ վարդապետի. (Մաշտ.։)
Յաղագս խաղողոյ, որ մշկահամ առնես. (Վստկ. ՟Մ՟Ժ՟Ը։)
ՇՆԽԱՂՈՂ χαρακίος, τιθυμαλίς characius, tithymalis. որ եւ ՇԱՆԽԱՂՈՂ, ՄՈՐՄ. Պտուղ վայրենի թփոյ եւ խոտոյ՝ ի պէտս դեղոց, մանրահատ՝ սեւորակ կամ կարմրորակ, եւս եւ դեղին եւ սպիտակ. իթ՝։ (Վստկ. յժգ։ Բժշկարան.։)
Ողկոյզ խաղողոյ թօթափեալ ի հատից.
Սիրէին կտապս չամչեղէնս». (Ովս. ՟Գ. 1.) յն. չամչով. եբր. խաղողով.
Պտղահատ ոք տանէր ի տաճարն խաղող սկտեղբ, եւ կամ այլ միրգ. (Մխ. ապար.։)
Ընդ խայծել խաղողոյն՝ պտղաքաղ եղեալ գտաք, թէ եւ այլն. (Հին լծ. եւագր.։)
Որոյ առատ է ջրի մասն կամ հիւթն. ջրջրկած ջրոտ. (որպէս ծուռ խաղող )
Մեծապտուղ եւ ջրջրուկ խաղողն ի նօսր եւ ի ցամաքային վայրքն տնկել. (Վստկ. ՟Ծ՟Ը։)
Որպէս խաղող յայդւոջ վայելչական, եւ ելեալ ի սկուտեղս (կամ ի սկըտեղս) թագաւորին քրիստոսի. (Նար. երգ.։)
ԱՅԳԵԿԻԹՔ որ եւ ԱՅԳԵԿՈՒԹՔ. Կութք կամ կթումն այգեաց. ժամանակ խաղող քաղելոյ կամ կթելոյ զայգիս. պաղ պօզումու, գադաֆ.
ԱՅԳԵԿԻԹՔ որ եւ ԱՅԳԵԿՈՒԹՔ. Կութք կամ կթումն այգեաց. ժամանակ խաղող քաղելոյ կամ կթելոյ զայգիս. էգի կթողը. պաղպօզուճու, գադդաֆ.
Տացուք որպէս այգի քաջաբեր եւ բարետոհմ, մի՛ փուշ, այլ՝ խաղող. (Սարկ. հանգ.։)
Զորս սա (որթ խաղողոյ) բերէ ի յաշխարհի իբր զխազմարար. (Պետ.։)
Որթ, կամ այգի, յորում լինի խաղող.
Տայ զհովութիւն քափուրի, որ ի հնդիկս ի մէջ խաղողենւոյ հանեն. (Ոսկիփոր.։)
πέρκωμα varietas coloris in uvis, etc. Խայծիլն խաղողոյ.
Աւուրք գարնանոյ էին՝ աւուրքն խայծուածոյ խաղողոյ. (թուոց. ՟Ժ՟Գ. 21.) յն. πρόδρομος , վաղահաս, կամ նախընթաց։ Որպէս եւ Վստկ. ՟Մ՟Ղ՟Զ. Խայծած կամ Խածած ասի՝ խայծեալ։
Իսկ ռմկ. ՍԽՏՈՐՈՒԿ կամ ԽՍՏՈՐՈՒԿ, է Խաղող սպիտակ՝ փոքր ինչ երկայնաձեւ, միջակ անուշութեամբ. (իբր փարմաղ իւզիւմիւ ).
Խաղող մեծակոյզ. (Վստկ. ՟Կ՟Ա։)
Որպէս թէ խաղող խաբօղ. Ազգ կարմիր շանխաղողի. halicucabus, vesicaria, solanum. իտ. acquaquengi.
Յակոբուկ. կարմիր միրգ է ի շնախաղողին ցեղէն. քաքանաճ. քուքումաճ. հապըլ յարուս. (Բժշկարան.։)
Բոսորային կայլակօք ներկեաւ։ Որոց արեամբն ներկեան ողկոյզք խաղողոյն. (Նար. կուս.։ Լաստ. ՟Ժ՟Թ։)
Ծաղիկք մարդկութեանս այգւոյ, կամ նորախայծ վկայական խաղողոյ (մանկունք Բեթղեհեմի). (Հ. կիլիկ.։)
ՇՆԽԱՂՈՂ χαρακίος, τιθυμαλίς characius, tithymalis. որ եւ ՇԱՆԽԱՂՈՂ, ՄՈՐՄ. Պտուղ վայրենի թփոյ եւ խոտոյ՝ ի պէտս դեղոց, մանրահատ՝ սեւորակ կամ կարմրորակ, եւս եւ դեղին եւ սպիտակ. իթ՝։ (Վստկ. յժգ։ Բժշկարան.։)
Սիրէին կտապս չամչեղէնս». (Ովս. ՟Գ. 1.) յն. չամչով. եբր. խաղողով.
որ ասի եւ ԳԻՆԵԾԱՂԻԿ, եւ ԳԻՆՒՈՅ ԾԱՂԻԿ. οἱνάνθη flos vitis, oenanthe որ եւ flos labruscae Խաղող ծաղկեալ. ազոխ նորաբոյս։ Է եւ անուն խոտոյ։ (Գազիոն։)
Յերեւել խաղողոյ յորթոյ ջուր թթու եւ աղտաղտ ունի, եւ յազոխն թթու եւ գխտորահամս. (Վեցօր. ՟Ե։)
որ բերէ յիւրմէ զխաղող.
Այգի խաղողաբեր. (Ոսկ. ի յհ. մկ.։)
Որթս խաղողաբերս. (Արծր. ՟Ե. 8։)
Իբր խաղողախոտ. (ըստ յն. σταφίς uva passa, որ է չամիչ). Ազգ խոտոյ նման վայրի որթոյ. staphis, pituaria.
Իսկ ռմկ. ՍԽՏՈՐՈՒԿ կամ ԽՍՏՈՐՈՒԿ, է Խաղող սպիտակ՝ փոքր ինչ երկայնաձեւ, միջակ անուշութեամբ. (իբր փարմաղ իւզիւմիւ ).
կարկտածեծ գինի. այսինքն որոյ խաղողն իցէ հարեալ ի կարկտէ. (Վստկ.։)
Աչօք իւրովք տեսցէ զինքն կերպագրեալ յորդին իւր սպանեալ ի կայենէ։ Նկարագրել զքանիսն՝ յօրինեալ կերպագրեալ որթս խաղողաբերս այգեգործովք. (Արծր. ՟Ա. 1։ ՟Ե. 8։)
Խայծեսցի խաղող ի հարաւունս։ Յորժամ զպտուղ ունկնդրութեան հայցիցէ, հարաւունս կոչէ. (Ամովս. թ՝. 13։ Ոսկ. մ. ՟Բ. 22։)
πατητής τοῦ λήνου, ληνοβάτης calcator, torculator. Որ հարկանէ այսինքն կոխէ զհնձան. հնծան կամ խաղող կոխօղը.
Մնացեր յինէն խաղողոյ, եւ ես ընդ այնորիկ փուշ շառաւիղեցի. (Նար. ՟Ե։)
Տունկ որթոյ խաղողոյ. որթ.
Անուանեցին զկէսն պատենաթեւս. այսինքն (զ)խաղողեփեացս եւ բզէզս, եւ որ սոցին նման են. որ իբրու ի պատեանս ունիցին զթեւսն. (Վեցօր. ՟Ը։)
εὕβοτρος pulchros racemos habens. Որ բերէ ընտիր եւ շատ ողկոյզս խաղողոյ. կազմեալն ի լաւ ողկուզաց.
Այգի խաղողադառն՝ լեղահամ. (Մծբ. ՟Ժ՟Թ։)
ԽԱՂՈՂԵՓԵԱՑ κολεόπτερος cujus prunae involucro crustaceo velut vagina quadam includuntur. որ է ՊԱՏԵՆԱԹԵՒ. Մակդիր պատենաւոր ՃՃեաց թռուցելոց, որք կամ յաւուրս եփելոյ խաղողոյն ի վեր երեւն, կամ գունով նման են հասուն խաղողոյ.
Զկէսն հերձաթեւս անուանեցին, այսինքն զարծուիս ... եւ զկէսն պատենաթեւս, այսինքն խաղողեփեացս, եւ բզէզս. եւ որ սոցին նման են. (Վեցօր. ՟Ը։)
βοτρυφόρος uvas ferens. Որ բերէ զողկոյզս, կամ տայ զխաղող.
Բերեալ զխաղողն յեկեղեցին՝ բաժանեաց օրհնութիւնս, որպէս եւ էր իսկ. (Վրք. հց. ՟Է։)
Դրախտատունկ խաղող. (Վրդն. յանթառամն.։)
Որ ունի զճիռ՝ զողկոյզ՝ զխաղող անպակաս.
Ոչ այգի խաղողաբեր ողկուզաբոյծ (կամ ողկոյզաբոյծ) ճռախիտ քաղցրաշտուղ. (Ոսկ. հերոդ.։)
Խաղող քաղցրաճաշակ. (ՃՃ.։)
Բերին երբեմն գինի ի սենեակսն՝ առաջնապտուղս. (Վրք. հց. ՟Ե.) (իբր յառաջին խաղողոյ, կամ նորահաս գինի։)
Խաղող եւ գինի ... զմայլեցուցիչք ամբարեցան. (Հ. կիլիկ.։)
Ուռ խուռնասաղարթ որթոյն՝ զտրիւն խաղողոյ բերեալ. (Շ. տաղ.։)
Պատրող բանիւք եւ խորամանգութեամբ եւ շոգմոգութեամբ՝ յաչս մարդկան թուին հեզ քան զիոչխար, եւ քաղցր քան զթուզ եւ զխաղող. (Մեկն. ղկ.։)
Զփիղսն ճաշակեցուցին յարիւն խաղողոյ. (՟Ա. Մակ. ՟Զ. 36։)
Մնացեր յինէն խաղողոյ, եւ ես ընդ այնորիկ փուշ շառաւիղեցի. (Նար. ՟Ե։)
Մնացեր յինէն խաղողոյ, եւ ես ընդ այնորիկ փուշ շառաւիղեցի. (Նար. ՟Ե։)
ԱՐՋՈՒ ԽԱՂՈՂ. ըստ Բժշկարանի Ազգ վայրի խաղողոյ, կամ շանխաղողոյ.
Ասի ըստ գաւառաց եւ ԵԶԻՆ ԱՉՔ, կամ ԵԶՆԱՉՔ, կամ ԵԶՆԱԿՆ. Խաղող խոշոր՝ սեաւ՝ մսոտ։
Թառեր հաւուց։ Թառեր դի՛ր, եւ զխաղողն ընտրով զառողջ կուզերն ի թառերն կախէ՛։ Զնուռն եւ զայլ մրգերն թառերով կախեն. (Վստկ.։)
γίγαρτον granum acini, acinus vinaceus Կորիզ խաղողոյ, կամ սերմն նորա. խաւողի կուտ. եբր. զակ, որ է նաեւ կեղեւ.
Զազոխն՝ այժմիկ (այսինքն այն ինչ) ասացեալ խաղող, եւ կամ զխակ թուզսն անուանեալ, մրգաքաղել կամիցի. (Պղատ. օրին. ՟Ը։)
Խառի պտուղ. դնի ի բառս Գաղիան. որպէս պտուղ փշուտ փթոց. այսինքն ծոր, խաղող վայրի, շան խաղող, եւ այլն։
Խառի պտուղ. դնի ի բառս Գաղիան. որպէս պտուղ փշուտ փթոց. այսինքն ծոր, խաղող վայրի, շան խաղող, եւ այլն։
Մերթ՝ որպէս Կթումն, կամ կութք խաղողոյ, եւ մեղու, եւ այլն։ Վստկ. ՟ճժղ. ՟յդ։
ՇԻՒ որ եւ ռմկ. շիվ. Կոխածն խաղողոյ, կամ յաւելուածն յետ ճմլելոյ ի հնձանի. եւ Մրուր.
Խաղողի շիւն. սէճիռ, ճիպրէ. (Բժշկարան.։)
Խաղողի շիվ։ Յեռալն՝ ա՛ռ զշիւն, եւ զփրփուրն. (Վստկ. ՟Ձ՟Է. ՟Ժ՟Բ. ՟Մ՟Ի՟Ա։)
(որպէս թէ՝ Ուռդ. կամ յուռթի. ուռճացեալ) ἅμπελος vitis. Տունկ խաղողոյ աճունաճիւղ. ուստի եւ ԲԵՐ ՈՐԹՈՅ ասի գինին. ... (յն. ա՛մբէլօս. տե՛ս եւ ԱՅԳԻ, որ է ամբէլօ՛ն. լտ. վիթիս. իսկ վի՛թուլուս է հորթ. որպէս եւ յն. մօսխի՛օն, է մոզի, հորթ, եւ ճիւղ)
Ես եմ որթ, եւ դուք ուռ։ Հատին անտի ուռ որթոյ, եւ ողկոյզ մի խաղողոյ ի նմա։ Զուռսն կտրիցէ։ Յորթն երեք ուռք. երեք ուռքն՝ երեք աւուրք են. եւ այլն։
Դարձո զչեչն հանդերձ կտովն ի ջրաղացն. (Վստկ. ՟Մ՟Ղ՟Ե։) յաւել ի մեկնութիւնն. Առաւել ասի ռմկ. որպէս շիւ կամ ճիպռէ խաղողոյ. եւ որպէս դատարկ մաղ մեղու։
ὅμφαχ, uva immatura vel acerba Բեր որթոյ տհաս եւ թթու, խակն խաղողոյ. գօռուգ.
Փոփոխումն յազոխէն խաղող գործէ. (Փիլ. լիւս.։)
ԱՅԳԻ որ եւ ԱՅԳԵՍՏԱՆ. ἁμπελών. vinea Պարտէզ՝ ուր խիտ առ խիտ անկեալ իցեն որթք խաղողոյ, եւս եւ թզենիք եւ այլն. էգի պաղ, տիքիք.
Թզենի մի էր տնկեալ յայգւոջ իւրում։ Ե՛րթ գործեա՛ յայգւոջ։ Այգի եղեւ սիրելւոյն. ցանգով փակեցի, տնկեցի որթ սորեկ. մնացի՝ զի բերցէ խաղող, եւ եբեր փուշ ... դա՛տ արարէք ընդ իս եւ ընդ այգի իմ ... զի՞նչ ինչ առնել էր այգւոյ իմում, եւ ես ոչ արարի նմա։ Նոյ տնկեաց այգի։ Տնկեցին զայգիս։ Տնկեցի ինձ այգիս։ Զանգ կամ զայգի։ Զընտիր այգւոյ իւրոյ տուժեսցի։ Անգոց եւ այգեաց։ Յառուամէջս այգեացն։ Զայգին իմ ոչ պահեցի։ Աղուեսունս ապականիչս այգեաց։ Այգի եղեւ Սողոմոնի։ Ետ զայգի իւր ցպահապանս. եւ այլն։
յորմէ վր. զվինօ. յն. ինօս. լտ. վինում. οἷνος vinum Բեր որթոյ կամ այգւոյ. արիւն խաղողոյ. քաղցու կամ խազմուզ ինքնին եռացեալ. դնի եւ փոխանակ Գինարբութեան կամ արբեցութեան.
Փեղքն տեսանելով զարիւն, նաեւ զարիւն խաղողոյ, եւ կամ սեաւ թըթոյ, քաջալերէին ի պատերազմ. (Մխ. ապար.։)
ԺՈՒՌ կոչի ռմկ. եւ խակակութ խաղող, եւ ամենայն պտուղ տհաս. Որպէս եւ ասի.
Խաղող նոցա խաղող լեղի. իմա իբրեւ զլեղի, եւ կամ լեղւոյն դառնութեան։ Զողկոյզ դառնութեան լեղւոյ. (Նար. ՟Հ՟Ե։ Ագաթ.։ Յհ. կթ.։)
Հատինողկոյզ մի խաղողոյ, եւ բարձին զնա լծանօք. (Թուոց. ՟Ժ՟Գ. 24։)
եւ Ո՛ր է պատառիկ, կոտորակ, մասն. եւ Նիշ կամ խայտ. (յորմէ ասի եւ Խայծիլ խաղողոյ). իբրու τέμαχος, μόριον frustum, frustulum.
γομόρ, μέδιμνος gomer, medimnus, modium. Իբրեւ արմատ Կթելոյ՝ է Կթոց. քթոց. կեղթ. կողով խաղողոյ, չամչի, կամ ողկոյզ նոցին. չափ արմտեաց. գրիւ. քոռ. արդու. գոմոր. մոդ. ... եբր. գօմէր.
(յորմէ Կթել) τρυγητός, τρύγη vindemiae. Կթումն այգեաց, քաղումնխաղողոյ. խաղող կթելի եւ կթեալ, որ ժողովի ի հնձանս. այգեկութ. ... պօզում (եբր. պազիր, որպէս եւ պօզէր, է կթօղ).
Ի կտոյ միոյ խաղողոյ. (Բրսղ. մրկ.։)
Եմուտ ի հնձան, զի ժողովեսցէ զճմլեալ խաղողոյ կւտն. (Հ=Յ. մարտ. ՟Ի՟Ա.։)
Միթէ քա՞ր տայցէ նմա ... միթէ օ՞ձ տայցէ նմա։ Միթէ քաղիցե՞ն ի փշոց խաղող։ Միթէ կարօտացա՞յք իմիք։ Միթէ անիրաւութի՞ւն իցէ աստուծոյ։ Միթէ սա՞ իցէ քրիստոսն։ Միթէ ե՞ս իցեմ.եւ այլն։
Մնացի, զի բերցէ խաղող, եւ եբեր փուշ։ Կացից մնացից աստուծոյ, եւ եղէց յուսացեալ ի նա։ Մնալ փրկութեան տեառն։ Մնա՛ ինձ տակաւին սակաւիկ մի, զի ուսուցից քեզ.եւ այլն։
Ցուցեալ եղեւ տրիւն խաղողոյ եւ մորւոյ փղացն՝ առ ի յորդորել զնոսա ի պատերազմ. որ ի (՟Ա. Մակ. ՟Զ. 34.) ըստ հյ. զմուռս. յն. թութ, կամ պտուղ մորենւոյ։
ՄՈՐՄ եւ ՄՈՐՄՈՅ ՊՏՈՒՂ. στρύχνος solanum. իտ. solano, morello. Թուփ եւ խոտ, եւ պտուղ նոցին մանրահատ եւ մանրողկոյզ՝ սեաւ կամ կարմիր անուտելի. շանխաղող, շնխաղող ...։ (Գաղիան.։ Բժշկարան.։)
Մորմ. մազահ. պէօկիւրթլէն եէմիշի. լտ. ռու՛պում, է պտուղ մորենւոյ. իսկ արաբ. ռուպահ, է շանխաղող։
(լծ. հյ. տոռն, չուան. եւ յն. տօ՛րի. Գաւազան, նիզակաբուն) Շառաւիղ բուսոց եւ տնկոց, մանաւանդ բազուկ որթոյ խաղողոյ. ուռ.
ԱՐԻՒՆ ԽԱՂՈՂՈՅ կամ ՈՐԹՈՅ. Քաղցու, մանաւանդ գինի.
Լուասցէ արեամբ խաղողոյ զհանդերձս իւր։ Զարիւն խաղողոյ ըմպէին գինի։ Զփիզսն ճաշակեցուցին յարիւն խաղողոյ. (Ծն. ՟Խ՟Թ 11։ Օր. ՟Լ՟Բ 14։ ՟Ա. Մակ. ՟Զ 34։)
Արիւն խաղողոյ, եւ ձէթ. (Սիր. ՟Լ՟Թ 31։)
Կայլակ կողիդ զաքիւն խաղողոյ. (Նար. ՟Ղ՟Գ։)
Բաժակն փարաւոնի ի ձեռին իմում։ Առնուի զխաղողն, եւ ճմլէի ի բաժակն փարաւոնի. (Ծն. ՟Խ. 41։)
Մնասցի, զի բերցէ խաղող, եւ եբեր փուշ. (Ես. ՟Ե. 2։)
βοσόρ bosor Բառ եբր. պօս, պաձիր. (լծ. ընդ թ. պօզ) իբրու յատուկ անուն զանազան տեղեաց, եւ ստուգաբանեալ Կութք այգեաց, եւ հնձանահարութիւն. եւ որպէս կից ընդ եդոմ կամ ատօմ, առեալ որպէս կարմրագոյն, շառագոյն. գոյն արեան խաղողոյ. կարմիր մթին. ռմկ. պօզարագ, գըզըլ, գըրմըզը, շիրա ռէնկի.
(որպէս օղ՝ որ խաղայ) σταφυλή uva. Պտուղ որթոյ բազմահատ, նիւթ գինոյ. Խաւօղ, հաղօղ. իւզիւմ, եիւզիւմ.
Ողկոյզ մի խաղողոյ։ Զիք խաղող յայգիս նոցա։ Զարիւն խաղողոյ ըմպէին գինի.եւ այլն։
Զամնայն ողկոյզս խաղողաց. (Կոչ. ՟Թ։)
ՊՏՈՒՂ ԽԱՂՈՂՈՅ, կամ ԽԱՂՈՂ ՊՏՈՒՂ. իբր Հատ խաղողոյ. ῤάξ, ῤάγος acinus. իւզիւմ բանէսի։ (Գաղիան.։)