cf. Օր;
bile;
dysentery.
cf. Օր.
painting, picture;
image, figure, effigy;
embroidery or needlework of divers colours;
lively description;
ի —ու հանել, to paint, to take or draw a portrait;
to describe;
cf. Թատրոնական;
cf. Մաւրիտանական.
cf. Տաւրիկեան.
the thirty fourth letter of the alphabet and the seventh of the vowels;
seven thousand;
seven thousandth;
It is used both as a vowel & as a consonant. As a vowel for example in the words իւրաքանչիւր, ուխտ, etc., and as a consonant in the words հաւատ, սեաւ, հիւանդ, etc.;
It is only used as a medial final letter, sometimes serves for the consonant վ, for instance : օթեւան — օթեվան, երիւար — երիվար, վաւաշ — վավաշ, etc, or for the diphthong u, as, հւսւտ instead of հիւսիւս;
There is no proper word beginning with this letter, but on account of its affinity with the letter հ, it is sometimes substituted for it;
Joined with ի (իւ), it is generally pronounced like the French u as : դիւր, հիւր, դիւթ, & preceding the ո (ու) is pronounced like the English ou. Preceded also by ա (աւ), was anciently pronounced o as : աւրհնեմ — օրհնեմ, աւր — օր;
It is sometimes used instead of the suffixes ի & յ as : ւայդմանէ — յայդմանէ, ւիւրաքանչիւր — յիւրաքանչիւր;
In poetry, it is sometimes used instead of the conjunction եւ or ու.
the thirty seventh letter of the alphabet, the eighth of the vowels. It was introduced in the Armenian alphabet towards the end of the XIIth century to facilitate or distinguish the two different pronunciations of the syllable աւ, which is generally pronounced "av" when followed by a vowel, as աւետարան;
on the contrary, when followed by a consonant, it is pronounced like the English "o", as աւգնեմ, աւրհնեմ, աւրէնք.
jeûne;
*— բռնել, jeûner;
*—ն աւրել, rompre le jeûne.
romaine;
վաւրի —, laitue.
vœu;
vœu, souhait;
pacte, traité, alliance, clergé;
ordre, congrégation, communauté;
pèlerinage;
մանկունք —ի, le clergé;
— դնել ou յ— մտանել ընդ ումեք, faire un pacte, un traité, une alliance avec quelqu'un, traiter avec lui;
ուխտս կռել — հրապարակաւ, conclure un traité solennel;
կնքել — հաշտութեան, — հաստատութեան առնել, faire la paix;
կալ յուխտին, rester fidèle à son vœu;
— դնել, faire vœu, faire des vœux;
— դնել աղքատութեան, faire vœu de pauvreté;
* ուխտը կատարել՝ աւրել, accomplir, rompre ou violer son vœu;
*— ընել, faire vœu, vouer;
*ուխտի երթալ, aller en pèlerinage;
պարզ —, vœu simple;
անխորհուրդ՝ անխոհեմ անլուծանելի —, vœu indiscret, imprudent, indissoluble.
argent, monnaie, espèces, numéraire;
— շահել՝ վաստկիլ, gagner de l'argent;
— վաստկցնել, faire gagner de l'argent;
— գտնել, se procurer de l'argent;
— կտրել, frapper de la monnaie;
coûter de l'argent, produire;
— վատնել, ստակէ ելլել, dépenser de l'argent;
— ընել, coûter ou produire de l'argent;
coûter;
— աւրել՛փոխել, changer de la monnaie.
trente-septième lettre de l'alphabet et huitième des voyelles;
elle a été introduite dans l'alphabet arménien vers la fin du douzième siècle pour remplacer աւ (av) devant les consonnes. Ainsi Պաւղոս, Աւգոստոս, Աւրհնել, etc, ont été écrits Պօղոս, Օգոստոս, Օրհնել, etc.
Khosrov;
էր արքայ հայոց որդի վաղարշայ՝ եւ հայր սրբոյ մեծին արգատայ։ Էր սա քաջ եւ հզօր թագաւոր. որ ի վրէժխնդրութիւն հօրն՝ անհամար զօրօք ել ի վերայ հիւսիսական ազգացն, եւ ընդ իւր եւ նուաճեաց զնոսա, մի ի հարիւրոց առեալ պատանդս ի նոցանէ։ Եւ վասն արեան արտաւանայ ետ պատերազմ սաստիկ ընդ արտաշրի որդւոյ ասանայ արքայի պարսից. եւ պատրաստեալ զնա հալածական արար մինչեւ յաշխարհն հնդկաց, եւ ամս տասն ասպատակեաց զամենայն երկիրն պարսեց. յայնժամ ասեն շինեալ ն[ո]ր[ա] զգանձակ շահաստան քաղաք. եւ յայն սակս անուանեալ զանուն նորա դավրէժ, որ է թաւրէզ։ Այլ յետոյ դաւաճանեալ յանակայ պալհաւունւոյ մեռանի, թագաւորեալ ամս ԺԵ։ (Ագաթ. եւ Խորեն. Բ. պր. 64)
Խոսրով կոչեցաւ փոքր, էր այլ ոմն արքայ հայոց որդի սրբոյն տրդատայ՝ որդւոյ քաջին եւ մեծին խոսրովու։ Սա շինեաց զԴուին քաղաք, եւ անդր փոխեաց զարքունիս իւր։ (Խորեն. Գ. պր. 8)
Խոսրով էր այլ ոմն արքայ հայոց յազգէ արշակունեաց, զոր կացոյց շապուհ արքայ ի վերայ բաժնին պարսից յաւուրս սրբոյ մեծին սահակայ հայրապետին, եւ մեսրովբայ վարդապետին։ (Խորեն. Գ. պր. 42)
Խոսրով էր արքայ պարսից՝ որդի կաւատայ. սա առաքեաց զօր բազում ի վերայ վարդանայ մամիկոնեան իշխանին հայոց, եւ ետ պատերազմ սաստիկ ի դաշտին խաղամախայ, եւ կոտորեցաւ ի զօրաց նորա։ Այս խոսրով արքայ ի ժամ վախճանի իւրոյ հաւատաց ի քրիստոս, եւ մկրտեցաւ. եւ հաղորդեալ կենարար մարմնոյ եւ արեան տեառն՝ յետ երից աւուրց վախճանեցաւ ի բարւոք ծերութեան յաւուրս մովսէսի կաթուղիկոսին հայոց, որ եդ զթուականութիւն թորգոմեան։ (ի հին պատմագիրս)
Խոսրով էր այլ ոմն արքայ պարսից՝ թոռն հաւատացեալ մօրկայ կայսեր յունաց՝ դիմեաց ի վերայ փոկասու, որ յաջորդեալն էր զմօրիկ, եւ էառ զբազում դաւառս յիշխանութենէ յունաց մինչեւ ի կեսարիա քաղաք առաջին հայոց. էառ եւ զպաղեստին՝ եւ զեգիպտոս՝ եւ ի գերութեան վարեաց զսուրբ խաչն յեղուսամէ հանդերձ անհամար գերութեամբ քրիստոնէից։ Այլ իբրեւ յաջորդեաց զփոկաս բարեպաշտն հերակլ, ել ի վերայ խոսրովու, եւ յաղթեաց նմա. եւ գերեդարձ արար սրբոյ խաչին։ (ի հին պատմագիրս)
φθορά, corruptio. Եղծումն. խանգարումն. աւրածութիւն.
ՉԱՐԱՀԱՄԲԱՒԵԼ. Հանել համբաւ չար զումեքէ. բամբասել. չարախօսել. անունը աւրել.
λυμαίνω, -ομαι, διαμυμένω devasto, corrumpo, lue conficio, violo, perdo Ապականել. եղծանել. խանգարել. կորուսանել. աւրել, խանկրել.
Առ ձեռնկալութիւն պատրաստ. Ընդ ձեռնկալութեանն՝ զօրավար։ Բազմերախտիս ձեռնկալութեան խնամողօրէնն պաշտպանութեան։ Գիշերայնոյն արհաւրաց ձեռնկալութիւն ձիթոյ. (Նար.։)
Նմանեցուցեալ ինքեանց եւ զորդիս արշաւրայ. (Փարպ.։)
Եւ ապականել. արատել. անպատիւ առնել. խանգարել. աւրել, պզտիկ ձգել. պօզմագ. διαλυμαίνω, λυμαίνομαι violo, vitio, corrumpo, labefacio
Զանազան եւ փայլօղ ծաղկացն գունաւորութեամբ։ Գեղեցիկ գունաւորութիւն (ի կենդանիս)։ Փայլօղ երփն գունաւրութեամբն. (Պիտ.։)
ԶՈՒԳԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ որ գրի եւ ԶՈՒԳԱՒՐՈՒԹԻՒՆ. ἱσημερία aequinoctium Զուգօրութիւն. հասարակօրութիւն. հաւասարութիւն տըւնջեան եւ գիշերոյ. հասարակած.
ἁρχηνικώτερος summi principatus. Առաւել գլխաւր. գերագոյն. ծայրագոյն.
ՀԱՍԱՐԱԿՕՐՈՒԹԻՒՆ ἱσημερία equinoctium. որ եւ ԶՈՒԳՕՐՈՒԹԻՒՆ. Հասարակած։ cf. ՀԱՍԱՐԱԿԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ. (իբր հասարակաւրութիւն)
Սուրբ երրորդութիւնն եւ երանելի միասնականութիւնն անբաժին եւ միաւրեալ է յինքեան. Յաղագս որ առ հայր բանին միասնականութեան։ Զսուրբ հոգին՝ որ զնոյն միասնականութիւնն ունի առ որդին. (Աթ. ՟Ժ՟Բ։)
Տաւրացւոց օտարասպանութիւն. (Ածաբ. յայտն.։ Նոննոս.։)
Լուծումն բերանոյ ի պահոց. լուծանելն զպահս. ծոմը կամ պաքը աւրելը.
ἑπιορκία perjurium Երդմնազանցն լինել. երդումը աւրելը.
Ո. Ի հայկական բառս լծորդ գտանի երբեմն ընդ այլ ձայնաւորս, մանաւանդ ըստ գաւառական սովորութեան այլեւայլ գրչաց. զոր օրինակ, սիրօղ, սիրօղք, որ եւ սիրաւղ, սիրաւղք, կամ սիրող, սիրողք. մորուք, մօրուք կամ մաւրուք կամ մուրուք. քօղ, քող. մոլոր, մոլար. ոռոգանել, առոգանել. խոհարար, խահարար. փողփողեալ, փաղփաղեալ, կամ փայլփայլեալ, եւ այլն։
Աւրհնեամբ ըզմեզ հա՛յր անսկիզբն. այսինքն արտասանելով՝ Օրհնեմք ըզմեզ եւ այլն։ Յայտնի է եւ գրեալն ի Վարս հարանց, զի փոխանակ օ տառի յունաց՝ զոր գրէր երանելին մարկոս աշակերտն սիլովանէի՝ ի հյ. գրի աւ, դնելով ի վերայ զօմեկայ յունաց. որ ի տպ. ուղիղ բացատրութեամբ դնի՝ օ.
Բայց իմաստունք անգամ ստէպ վարանէին եւ ցարդ եւս վարանին, թէ ուր դնի ըստ հին գրչութեան, Աւնան, Սաւսան, Սաւսակիմ, Լաւոդէ, եւ այլն, արդեօք իբր աու՞ վերծանելի իցէ, եթէ իբր օ՛. զոր դիւրին է որոշեալ՝ հայելով յայլ լեզուս. զի հիշելի է ըստ նոցա, անուան, սօսան, սուսակիմ, լօոդէ, եւ այլն։ Որպէս եւ վիպակ սովորութեամբ գրեալքն կամ իբր ռամկօրէն հիշեաւ արտաբերեալքն՝ օգոստոս, աւրեղիոս, պաւղոս եւ այլն։ Եւ չեն ինչ զարմանք. զի եւ իտալացիք՝ որոց լեզուն է ռամկականն լատինականի, ասեն օ՛ռօ, կօտէ՛րէ, բա՛օլո կամ բօ՛լօ, ուտիռէ կամ օտի՛ռէ. փոխանակ լատին ձայնիցս՝ աւռում, կաւտէ՛րէ, բաւլուս, աւտի՛րէ, եւ այլն։
Ի յայտնութիւն իրացս գիտեա՛, զի եւ եբրայեցիք գրեն աւր, աւհ, ատւն, էզւպ, ելւն, եագւպ. եւ ընթեռնուն, օր (լոյս), օ՛հ, ատօն, եզօպ, էլօն, եագուպ. Թուրք զբառսդ օտուն ... գրեն՝ աւտն կամ աւտւն ...
Յայտ է ի վախճանի, զի որք սկսանն նախ քան զաւուրս իսկ լամբրոնացւոյն գրել օ՛, իբր աւ, ոչ մուծին նոր հնչիւն, այլ նոր նշանադիր համառօտեալ. գիտելով՝ թէ ամենայն ժողովուրդն գիտէ զնշանակութիւն բառիցս՝ օր, օրհնութիւն, օգնել. հօր, մօր, եղբօր եւ այլն. եւ ոչ ոք այլազգ ընթեռնոյր զգրեալսն յառաջնոց՝ աւր, աւրհնութիւն, աւգնել, հաւր, մաւր, եղբաւր եւ այլն։
ԱՀԻՒ. φρικτῶς horribiliter Ահաւորութեամբ. արհաւրօք.
ՕՐ կամ ԱՒՐ. (լծ. եբր. աւր, որ հնչի օ՛ր. եւ նշանակէ լոյս. իսկ յն. լտ. օ՛րա, հօ՛րա, է ժամ) Ի մեզ Օր ամբողջ՝ չափ քսան եւ չորից ժամուց յարեւածագէ յարեւածագ. այն տիւ եւ գիշեր միանգամայն. ἠμέρα dies. օր.
Դեռ աւուր շատ կայ։ Պարտ է գործել, մինչ աւուր կայ, եւ այլն. ըստ յն. ասի՝ օր կայ։ Գնացէք ասէ, ի լոյս, մինչդեռ աւր (օր) կայ. (Կիւրղ. ղկ.։)
ԵՂԾ. ա. ԵՂԾ ԶԵՂԾ. Անշուք. անկազմ. անկերպարան, ապախտ. կեղծ, պաճուճեալ. վատթար. աւրած, շինծու.
Վրիպակաւ գրի եւ ՄԱՒՐ, կամ ՄՕՐ։ cf. ՄԱՐԱՆԱԹԱՅ։
Յարդ եւ խոտ շատ է մեր։ Կայ եւ իմ շատ՝ ե՛ղբայր։ Ժողովեցին՝ որ շատ, եւ որ սակաւ։ Դեռ աւուր (կամ աւր) շատ կայ. (յն. օր, կամ տիւ)։ Շատ զոք ընդ միմեանս շփոթեաց։ Շատից յաչաց ելանէին։ Շատ եւս այն են՝ որ եւ ննջեցեալք իսկ իցեն։ Ոչ լցաւ ասել շատ. եւ այլն։
Մաւրիտանիա տարածի ի հարաւակոյս առ ի շեղ զելիւք. (Խոր. աշխարհ.։)
ՑՕՊ ՕՐԷՆՔ, կամ ՑԱՒՊ ԱՒՐԷՆՔ.
Իմաստունքն ասեն, թէ կայ ակն մի՝ որ ագաթէս կոչի. ի մի կողմանէն երեւի եօթն պատկեր կուսի գեղեցիկ, եւ ի միւս այլ կողմն պատկեր թագաւորի. (Տօմար.: (Տե՛ս եւ ի ծան. Թեսաւրոսի):)
ἁσελγής petulans, lascivus, mollis διαφθάρμενος decorruptus Կարի եղծ. իսպառ եղծեալ ապականեալ. թուլամորթ. ցոփ. զեղխ, եւ անհոգ. աւրած, գէշ.
Որպէս յն. Աւրա. Այեր մեղմ. օդ քաղցրաշունչ.
(որպէս թէ ծղյօդ. ծիղ յօդաւր. կամ ըստ Հին բռ. ծղօտն, որպէս թէ ոտն ծղի, ճղի) καλάμη stipula. Ցօղուն. խոզան. եղէգն խոտոց եւ բուսոց եւ արմտեաց՝ բարակ, ուղղաբարձ, եթէ միապաղաղ, եւ եթէյօդ առ յօդ զօդեալ.
Մթին ստուերին։ Մթին արհաւրաց. (Նար. ՟Ի՟Ը. ՟Ղ՟Գ։)
Յովսէփ եօթնուտասնամեայ էր, մինչ արածէր (յն. յարածել անդ) եղբարբքն հանդերձ խաշինս։ Մինչ (յն. որպէս) ելանէի յեգիպտոսէ։ Մինչ յուդա կենդանի է, անհնար է։ Մինչ փեսայն ընդ նոսա իցէ։ Ասէր՝ մինչ կենդանին էր։ Մինչ աւուր (կամ աւր) կայ, եւ այլն։
αἱθάλη (այրեցած). fuligo, fumus crassior. (լծ. մառն. որպէս եւ յն. մա՛ւրօս. իտ. մօ՛ռօ, է թուխ. մաւրիտանացի) Ծուխ թանձր կամ թանձրացեալ. մրուր ծխոյ կամ հրոյ. մուխ, էրուք
πέμπω, ἑκπέμπω, ἁποστέλλω mitto, immitto, initto, ablego . Յուղի դնել. առաքել. արձակել զոք ուրեք, կամ ուղղել զլուր առ ոք. ասի եւ ՅՂԱՐԿԵԼ, ՅՈՒՂԱՐԿԵԼ, ՈՒՂԱՐԿԵԼ. ղրկել, խրկել, մարդ կամ խապար խաւրել. լծ. թ. եօլա գօմագ.
διαλύω abluo եւ dissolvo. Իբրու ջրով ի բաց լուանալ. ի բաց ջնջել. եղծանել. ցրել. քերել. քեցել. աւրել.
ՕՐԱՍ որ գրի ԱՒՐԱՍ. Բառ յն. օ՛րասիս. ὄορασις . լուսոյ նշոյլ. աղօտ շողիւն իբրեւ բակ երեւելի աստեաց. որպէս եւ լոյս ճագի յանդիման տկար աչաց.
ՕՐԵՐ կամ ԱՒՐԵՐ. Փոխանակ գրելոյ Արեր, եւ Որեար։ Ըստ առաջնոյն է բառ յն. առա՛, ἅρα . անէծք. թշնամանք. նախատինք. թուքումուր.
ՕՐԹԻ ՕՐԹԻՒ. գրի ԱՒՐԹԻ կամ ԱՒՌԹԻ ԱՒՌԹԻՒ եւ ՈՐԹԻ ՈՐԹԻՒ. Բառ յն. օրթի. ὁρθοί recti, erecti. Ուղիղ, իմա՛ ուղղորդ եւ կանգուն յոտս կացէք՝ ուղղութեամբ եւ մտեաց՝ ուշ դնել սրբոյ աւետարան. յոր ըստյն. կցի յառաջնմէ սօֆիա, այսինքն իմաստութիւն, իմաստութեամբ։ (Պարգ։ եւ Ժմ.։)
ἅφθαρτος (լծ. անվթար). incorruptus, incorruptibilis. Որ ոչն եղծանի. անեղծանելի. անեղծական. անապական. եւ մշտնջենաւոր. անջինջ. անմահ. անփոփոխ. որ չաւրիր. պօզուլմազ. խալիս, սաղ. իֆսատ օլունմազ.
Ոչ հալեալ. առանց հալելոյ կամ եղծման. չհալած, չաւրած. էրիմէտէն, էրիթմէտէն.
ԲԱՐԱԿ. Փոխանակ գրելոյ ԲԱՒՐԱԿ. որպէս Բորակ. պ. պուռէ, պոռա, νίτρον nitrum
Աղ եւ բաւրակ. որպէս եւ (Մխ. երեմ.)
Եթէ լուասցիս բարակաւ ... Զի՞նչ բաւրակն եւ աճառն իցէ, թէ ինքն (տէրն) է՝ որ մաքրիցէ։
ԲՈՐԱԿ νίτρον nitrum գրի եւ ԲՈՒՐԱԿ, ԲԱՒՐԱԿ, եւ ԲԱՐԱԿ. Հող հանքային՝ աղենման գունով եւ համով, մաքրիչ եւ կիզիչ. նատրուն, նըտրուն.
ԲԱՒՐԱԿ կամ ԲՕՐԱԿ. cf. ԲՈՐԱԿ, եւ ԲԱՐԱԿ, (նովին նշանակութեամբ)
Աղ եւ բաւրակ, նաւթ եւ կուպր. (Մխ. դտ.։)
Թէ լուասցիս բաւրակաւ, ծրդեալ ես. (Մխ. երեմ.։)
παροξύνομαι exacerbor Խոժոռիլ. դժկամակիլ. խռովիլ. կագել. թթուիլ. աւրըւիլ.
ԴԵՐԵՒ, Ի ԴԵՐԵՒ, Ի ԴԵՐԵՒՍ ԱՌՆԵԼ, ՀԱՆԵԼ, ԿԱՑՈՒՑԱՆԵԼ. χερσεύω irritum facio, reddo Ունայնացուցանել, անգործ առնել. յոչինչ դնել. եղծանել. անհետ առնել. փճացնել, աւրել.
Գնացաք ի լաւրայն աղէքսանդրիոյ։ Կնքեալ զդուռն հօր մեծի լաւրային. (Վրք. հց.։)
Կամ իբր կր. Խոժոռութեամբ օտարանալ. աւրըւելով ետ կենալ.
Գերմանիկոս կեսար եղեալ՝ ձաղեաց (կամ ձաղէ) զառաքեալսն ի հռոմ, զիշխանս արշաւրի եւ աբգարու. (Խոր. ՟Բ. 27։)
Սաւրա (յն) կամ սորա. մողէզ, կամ մայաղէզ։
Տեսանե՞ս զառաքինութիւն յայնմ ժամանակի որերոյն. (Սարգ. ՟բ. յհ. ՟Ա. (մի ձ. աւրրերոյն. որպէս եւ տալ. օրերոյն)։)
καθαιρέω destruo λύω, παραλύω, καταλύω solvo, dissolvo κατασπάω distraho. Յորմէ կազմի եւ սաստկականն Քակտել. Քայքայել. Աւերել զմիութիւն զօգելոց. քանդել. խախատել. կործանել. խլել. եղծանել. քակել, աւրել, փճացնել.
ՔԱԿԵԼ. διαλύω dissolvo Լուծանել. ցրել. վերցնել, աւրել.
ՕՐԹԻ ՕՐԹԻՒ. գրի ԱՒՐԹԻ կամ ԱՒՌԹԻ ԱՒՌԹԻՒ եւ ՈՐԹԻ ՈՐԹԻՒ. Բառ յն. օրթի. ὁρθοί recti, erecti. Ուղիղ, իմա՛ ուղղորդ եւ կանգուն յոտս կացէք՝ ուղղութեամբ եւ մտեաց՝ ուշ դնել սրբոյ աւետարան. յոր ըստյն. կցի յառաջնմէ սօֆիա, այսինքն իմաստութիւն, իմաստութեամբ։ (Պարգ։ եւ Ժմ.։)
ՕՐՈՒԿ կամ ԱՒՐՈՒԿ. cf. ՈՒՐՈՒԿ։ (Ոսկ. ՟ա. տիմ. ՟Ժ՟Դ։ Բուզ. ՟Դ. 4։ ՟Ե. 21։ Սեբեր. ՟Թ։)
Աղամող եւ աղարտեալ. այլայլեալ. խանգարեալ. աղկաղկ. տկար. փուտ. խարխուլ. աւրած, անպիտան, փտտած, վատուժ. գուվվեթսիզ. զապուն. σαθρός imbecillus, imbecillis
ի ձայնէս աք. այաք. իբր յոտս հանել) ἁποστέλλω, ἑξαποστέλλω , ἑπαποστέλλω, πέμπω. mitto, dimitto. եւ այլն. Դնել զոք ի ճանապարհ. արձակել ի տեղի ուրուք. յղել զմարդիկ կամ զիրս կամ զբան կամ զգիր. ուղղել. կարգել. արկանել. ձգել. խրկել, խաւրել. որ է յղել, յուղի արկանել.
Սխալ գրչութիւն, իբր Արտաւիրք, արհաւրաց. ուստի յասելն (Լծ. նար.)
Արհաւիրք, արհաւրա. ուստի յասելն (Լծ. նար.։)
ἠ ἕρημος որպէս ռմկ. աւէր, անուանը աւրած կին. Շնացեալ. շուն. սկնդիկ. պոռնիկ.
ἕρημος, ἑξερημώμενος desertus, desolatus, ἁοίκητος inhabitabilis Աւեր. աւերերալ. անշէն. անբնակ. անապատացեալ. եղծեալ. աւրած, քանդած.
ἑξερημόω, καθαιρέω, καταστρέφω desolo, devasto, diruo, destruo, subverto, averto, ἁνασκάπτω effodio Յաւեր դարձւցանել. անապատ անշէն եւ ամայի կացուցանել. քակել. կործանել. քանդել. տապալել. աւրել.
ԲԱՒՐԱԿ կամ ԲՕՐԱԿ. cf. ԲՈՐԱԿ, եւ ԲԱՐԱԿ, (նովին նշանակութեամբ)
Աղ եւ բաւրակ, նաւթ եւ կուպր. (Մխ. դտ.։)
Թէ լուասցիս բաւրակաւ, ծրդեալ ես. (Մխ. երեմ.։)
Բիւրեղն՝ խաժագոյն է (կամ ծովագոյն) օդանման. եւ լինի սա ի սպառուած լերին՝ որ կոչի Տաւրոս, ի յանցս Եփրատ գետոյ. եւ թէ ընդդէմ արեգականն ունիցի ոք, երեւի մէջն վանակն կամ ակն վանի, այսինքն լուսափայլ իբրեւ հատ ինչ կորեկոյ. (Ոսկիփոր.։ եւ Վրդն. ել.։)
Ոչ գոյր չափ գլխանոյն ախոյենիցն, զոր բերեալ էր առաջի թագաւրին. (Բուզ. ՟Ե. 4։)
Մաղձայոյզ ոք իցէ, եւ թալուկ եւ ցնորք զսրտիւն գայցէ, եւ երթեալ դարձուցանել կամիցի (այսինքն փոխել) զչար մաղձն։ Որոյ թալուկ զսրտիւն գայցեն, (յն. փսխօղն) զառաջինն անդէն ի ներքս ունել եւ զմաղասն ջանան. իսկ յորժամ շարժիցի, այնուհետեւ բազում խիխաւրաս ընկենու արտաքս. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 18։ ՟Բ. 17։ յորմէ եւ Երզն. մտթ.։)
Անկատար ի խօսս, կամ ձայնիւ եւ հնչմամբ. աւրած ձանով.
որ եւ ՄՕՐՈՏ՝ իբր ռմկ. Ծաղիկ, զորմէ ի բառն Հօրոտ, կամ Հաւրուտ.
Մորթօք այծենեօք ընդ Եղիայի այր թաւրծի ի կարմեղոս լերինդ անապատացեալ ուլենեաւ գշտի. (Արշ.։)
ՈՒՐՈՒԿ գրի եւ ԱՒՐՈՒԿ ՕՐՈՒԿ. (որպէս թէ ունօղ զեռ, կամ զայրուք ցաւ. երուք՝ եռք ունեցօղ ). Բորոտ. գոդի. քոսոտ.
Սահեալ ի վերայ արշաւասոյր ալեացն սրավարաց մոլեգնելոց։ Ոչ եթէ ծայրաքաղ ինչ արարեալ՝ օդաբանս կամ սրավարս (կամ օրավարս, աւրավարս) ինչ խօսեցաւ. (Ագաթ.։)
κατασκάπτω effodio, everto, diruo λύω solvo, dissolvo προνομεύω diripio, pascor. (լծ. եւ Քանցել) քակտել. աւերել. կործանել. քայքայել. փլուզանել. տապալել. ապականել. դերել դերփել. (որպէս թէ փորելով՝ բրելով) աւրել, փլցնել.
Եւ աղաւաղել. վնասել. անպիտանացուցանել. ի բաց ընկենուլ. եղծանել. խանգարել. նկուն առնել. աւրել, փճացընել, վար ձգել. պօզմագ. Βλάπτω, έϰβάλλω. Officio, deludo, abjicio.
Ուստի՞ ծնանին օդք ամպածինք, եւ ի նոսին սպառին. (Ագաթ.։ (Իսկ իբր յամպոյ ծնեալ, որպէս մակդիր յուշկապարկաց կամ կենտաւրոսաց։))
ἁποστέλλω, ἑκπέμπω. mitto, emitto, Առաքել. յղել. ուղղել. թողուլ երթալ. ի բաց վարել. խրկել, խաւրել. եօլլամագ. կեօնտէրմէք. սալը վէրմէք.
Վրդովումն աւերանաց։ Յեղծումն աւերանաց բերիլ։ Խուժան աւրեանաց. (Յհ. կթ.։)
ԲԵԿԱՆԵԼ ԶՍԻՐՏ. ԲԵԿԱՆԻԼ ՍՐՏԻ. θραύω confringo, dolore afficio Սրտակտուր առնել, լինել. մաշել ցաւով, ճմլել. վշտագնել, իլ. տրտմել եւ վհատիլ. լքանիլ. սիրտը տրորիլ, սիրտը կտրիլ, չդիմանալ, աւրըւիլ.
Մանր բեկանել, կոտոր կոտոր առնել, քայքայել, փշրել. քակել, քակտել. կոտրտել, աւրել.
Դեւք փայլատակմամբք եւ արհաւրօք եւ ահագին դնդչմամբ կեղծաւորին. (Ոսկիփոր.։)
φθείρω, διαφθείρω, ἁνατρέπω , ἁφανίζω, ἁλλοιόω, καταβάλλω, καταλύω corrumpo, everto, dissolvo եւ այլն. ասի եւ իբր ռմկ. Եղծել, Եղծնուլ (հակառակն ստեղծանելոյ). Ապականել. աւերել, լուծանել. խանգարել. կորուսանել. ջնջել. ի բաց բառնալ. աւրել, խանկրել, փճացնել.
Եղծանիլն, եւ եղծանելն. ապականութիւն. խանգարումն. աւեր. աւրելը, աւրըւիլը.
μυωπάζων caecutiens, lusciosus Աչացու. աչացաւ. կոյր. աչքը աւրած, աչք չունեցօղ, հաւկուր.
Ազգ խնկոյ յիսաւրիա. (Խոր. աշխարհ.։) (թերեւս հասկաձեւ. զի է գլուխ եղեգան ցորենոյ։)
Բնականաբար հետեւեալք չափաւոր կերաւրոյ. (Բրս. թղթ.։)
Տաւրոսք, ուր պատուեալ լինէր արտեմիս. արդ իփիւգենիայի դստերն ագամեմնոնի ներածելով անդ, եւ այլն. (Նոննոս.։)
καταστρέφω subverto, everto διαφθείρω, καταφθείρω corrumpo, dirumpo διαλύω dissolvo. եւ առաւել ἁναιρέω, ἁναλίσκω, ἁπόλλυμι, ὁλεθρεύω, ἁφανίζω tollo, perdo, deperdo, extermino եւ այլն. Որպէս թէ ցյատակ աւերել եղծանել. յատակել. վեր ի վայր շրջել. ապականել. բնաջինջ առնել. եւ Սպանանել չարաչար մահուամբ. կոտորել. կորուսանել (զիրս, եւ զմարդիկ). աւրել, ջնջել .... եւ որպէս ռմկ. սատկեցնել, սատկիլ, կորսնցնել. կորսուիլ.
Սերունդք արշաւրի թագաւորին են. (Խոր. ՟Բ. 26։)
Լինի ի պամփիլիա եւ խունկ ստիւրակ ի թփոյ միոյ։ Լինի յաշխարհիս (իսաւրիոյ) խունկ ստիւրակ. (Խոր. աշխարհ.։)
որ եւ ՏԱՒՐԻԿԵԱՆ. Սեպհական տաւրիկ գաւառին քերսոնի կամ երկրին խրիմու. ուր էր մեհեան արտեմեայ, որում զոհէին զօտարս.
ՔՍՏՄՆԵՄ ՔՍՏՄՆԻՄ. φρίσσω, ἑπιφρίσσω , ὐποφρικός γίνομαι horreo. գրի եւ ՔՍՄՆԵԼ. Որպէս զքիստ լինել փշաձեւ ցցեալ. փուշ փուշ լինել հրեաց, մարմնոյ, ալեաց ծովու, եւ անձին յերեսաց արհաւրաց եւ անակնկալ իրաց սոսկալ. սարսիլ, եւ սխրանալ. քշաքաղիլ, քուշ քուշ ըլլալ, դողդողալ, արմըննալ.
Բնակիչք Տաւրոս լերինն ըստ ախատրոյզ իւրեանց բարուցն։ Զախատրոյզ բնակիչսն Գուգարաց. բազում ախատրոյզ շփոթմունս զնոքօք զեղեալ. (Յհ. կթ.։)
Այլայլել, աղարտել, եւ աւերել, տկարացուցանել. անպիտան կամ խոտան կացուցանել. ապականել. եղծանել. խանգարել. անշքացուցանել. աւրել, փճացնել. պօզմագ. պերպատ էթմէք.
Ոչ խանգարեալ. անեղծ. չխանկրած, չաւրած.
φθείρω, διαφθείρω (լծ. հյ. վթարել, վատթարել). corrumpo. Եղծանել. խանգարել. աւերել. վնասել. աւրել. պօզմագ, պէրպատ էթմէք.
Ազգի ազգի արհաւիրս արկանէր ի վերայ նորա։ Արհաւիրս սաստից։ Արհաւիրք սպառնալեաց։ Կին ոմն այրի հրաման առեալ յարհաւրաց.. (Ագաթ.։)
Արհաւրօք մահու պակուցեալս։ Արհաւրօք զարհուրեալ զարթնում։ Յարհաւրաց գիշերայնոց. (Նար. ՟Ի՟Ա. ՟Հ՟Ա. ՟Հ՟Է։)
Յարհաւրաց անտի մոլեգնելոցն. (Յհ. կթ.։)
Դեւք փայլատակմամբք եւ արհաւրօք եւ ահագին դնդչմամբ կեղծաւորին. (Ոսկիփոր.։)
Ի տես անառակ եւ պիղծ երեւմանց։ Կերպարանէ արհաւրաց տեսիլս եւ երեւմունս. (Խոսր.։)
Երեքօրեսցիս, եւ խնդրեսցիս, եւ եկեսցես. (՟Ա. Թագ. ՟Ի. 19։ Իսկ Կիւրղ. թագ.) դրի երեքաւորեսցիս, փոխանակ գրելոյ՝ երեքաւրեսցիս. երեքկնել (զաւուրս), կամ երեքկնիլ (աւուրբք).
λυμναίομαι, λοιμεύομαι labefactor, corrumpor Ապականիլ՝ անձանց եւ իրաց. Վատթարանալ. չարանալ. անզգամիլ. աւրըւիլ
(լծ. յն. լի՛օ, լի՛սէ. յորմէ լտ. սո՛լուօ) λύω solvo διαλύω dissolvo Նրձակել. քակել. ի բաց դառնալ. Եղծանել. արձըկել, աւրել.
διαστρέφω perverto διαλύω dissolvo ἁναστατόω seditione conturbo σκύλλω vexo. Եղծանել, աւերել. քակել. ապականել. խեղաթիւրել. շփոթել. խառնակել. խռովել. աղաւաղել. վեր ի վայր առնել. խանկրել, աւրել, տակնուվրայ ընել.
ῤεόν βαρβαρικόν rheum barbaricum. գրի եւ իբր ռմկ. Խավարծիլ. Խաւրծիլ, Խօրծիլ, Խործովիլ, Խործուիլ, Խործիլ. Գաբծիլ. գաբն. բոյս խաչնդեղի. ռավէնտ, ռէվէնտ։ (Գաղիան.։)
Իսկ ի գիրս Վաստակոց Վստկ. ՟Ձ՟Ա. ՟Ձ՟Դ. ՟Ճ՟Բ. Խաւրծիլ ասի որպէս Խորձուիլ, այն է ծիլն որթոյ. ասմայի ֆիլիզ.
(եզ. կամ յոքն). βδελυγμία foeditas, foedum διαφθορά corruptio. Որպէս թէ Խուխ աւրած, կամ խիղ՝ այսինքն գարշ ինչ. Նեխութիւն. հիւթ ապականեալեւ հոտեալ. գարշութիւն. ապականութիւն.
Մաղձն յորժամ շարժիցի, այնուհետեւ բազում խիխաւրաս ընկենու արտաքս։ Միթէ վասն ա՞յնորիկ տուաւ քեզկոկորդ, զի մինչեւ ցբերան լնուցուս հանիցեսզգինին, եւ այլ խիխաւրաս ամանայցես ի ներքս. (Ոսկ. մ. ՟Բ. 17. 19։)
φθάρομαι corrumpor κοιλοίνομαι excavor. եւ ըստ հյ. ῤυτιδόω rugo. Խորշ խորշ լինել. կնճռիլ. թարշամիլ, ապականիլ. կռնճմտիլ, թոշնիլ, թորմիլ, աւրիլ.
κατασπάω, καταβάλλω, καταιρέω , κατασκάπτω, στρέφω, ἁνατρέπω եւ այլն. distraho, destruo, dejicio, everto, diruo եւ այլն. Քարշելով ի վայր ընկենուլ. արկանել. ձգել. եւ Քակել. աւերել. տապալել. եղծանե. ցրել. վար ձգել, պառկեցընել, քանդել, աւրել, փլցընել.
Արք քաջք տաւրացիք, որոց զոգիս ի բաց եդեալ՝ Երուանդեայ պայմանեալ՝ սպանանել զԱրտաշէս. (Խոր. ՟Բ. 43։)
Ի սպառուածս տաւրոսականն լերինն. (Արծր. ՟Ա. 5։)
Հազարապետաց կամ սպարապետացն։ Կոչեցին եւ զսպարապետ զօրուն ի խորհուրդն։ Զսկաւրոս զսպարապետն իւր։ Գաբիանոս սպարապետ զօրացն հռովմայեցւոց։ Մեռաւ սպարապետն ամենայն հայոց արտաւազդ մանդակունի. (Ագաթ.։ Փիլ. ՟ժ. բան.։ Եղիշ. ՟Գ։ Խոր. ՟Բ. 14. 15։ ՟Գ. 82։)
μαραίνω macero. Այլայլել եւ աղաւաղել զգոյն. գունը աւրել.
Արդ մի՛ յայս տղաւրտեալ շահիցս զբաղիք. (Մխ. դտ. յօրէնս թգ.։)
ὁξώδης acetosus ὁξύς acidus. Խառն կամ լի քացախով. բարկ. կծու. թթու. քացախեալ. ապականեալ. քացախոտ, քացխած, աւրած.
ԱՅՐԱՑԱՒԵՐ ԱՌՆԵԼ. Այրել աւերել. էրել աւրել. եագմագ եըգմագ.
Եւ δυσώνυμος. infausti nominis. Ոյր անուն ի վայր է արկեալ, որպէս վատանուն. անունը աւրած. պէթնամ.
Զերծեալ ի գիշերային արհաւրանք.
Զերծեալ ի գիշերային արհաւրանաց. (Լմբ. սղ.։)
Յարհաւրաց, գիշերայնոց կամ գիշերայնոյ։ Գիշերային ոտնալպիրծ մթին արհաւրաց. (Նար.։)
Դեւք փայլատակմամբք եւ արհաւրօք եւ ահագին դնդչմամբ կեղծաւորին. (Ոսկիփոր.։)
Մաւրիտանիա. ի լերինսն յայնոսիկ ընտիր կինաբառիս, այսինքն դեղ կարմիր. (Խոր. աշխարհ.։)
Ի հայս մասիս, ի կիլիկիա պարխար, ի միջնահայս տաւրոս. (Մխ. առակ. ՟Կ՟Բ։)
προπέμπω, ἑκπέμπω, συμπροπέμπω praemitto, deduco, emitto, concomitor եւ այլն. որ եւ ՅՂԱՐԿԵԼ. Յուղի արկանել հանդիսիւ. յղել պատուով եւ ընկերելով. ի ճանապարհ դնել. առաքել ուղեկցութեամբ առ փոքր մի, ճամբել, ուղարկել, խրկել, խաւրել, ղաւորել.
Գիշերայնոյն ոտնալպիրծ մթին արհաւրաց ձեռնկալութիւն ձիթոյ. (Նար. ՟Լ՟Գ։)
եւ ն. καταλαλέω maledico, obloquor διαβάλλω, ἑνδιαβάλλω defero, traduco, criminor. Չարիս խօսել զումեքէ կամ ընդդէմ ուրուք. բամբասել. զրպարտել. գէշ խօսիլ ուրիշի վրայ, անունը աւրել.
ՓԼՈՒՑԱՆԵՄ որ եւ ՓԼՈՒԶԱՆԵԼ. καταβάλλω, ἑρημόω diruo, desolo. Տալ փլանիլ. կործանել. տապալել. քակել. հոսել. աւերել. եւ Ցրուել. փլցընել, աւրել.
աւերիչ քաղաքի (անձն կամ գործ). քաղաքը աւրօղ.
Այս իփիւգենիա ի տաւրոսք գոլով, զի մի՛ ծանիցի ի հիւրոցն եկելոց, հրամայէր զոհել զնոսա արտեմիդեայ. եւ նա էր օտարսպանն։ Զի մի՛ ըստ սովորութեան օտարասպանին այն խողխողեսցի. (Նոննոս.։ Մագ. ՟Լ՟Ե։)
Աշխարհակործան. աշխարք աւրօղ, քանդօղ.
Առաքելի. կարգեալ յառաքումն. խաւրելու.
Եղեւ ծնանել գազանախառն, որ կոճչի մինովտաւրոս. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
ἑπίορκος perjurus Որ զանցանէ զերդմամբ իւրով. երդումը աւրօղը.
Ի զարհուրանաց գիշերոյ. (ա՛յլ ձ. յարհաւրաց. Երգ. ՟Գ. 8։)
ταλαιπωρέω miser sum, fio Թշուառ լինել. անկանիլ ի թշուառութիւն. չուառանալ. ապականիլ. վատթարանալ. խեղճ ողորմելի ըլլալ, շէնքը շնորհքը երթալ, աւրըւիլ.
Որպէս խառնակ գազան, զոր օրինակ է առասպեալ մինոտաւրոսն. որ ի մեզ գրի Մինովայ ցուլ, իբր մինովացուլ.
Յարդգող՝ որպէս սպիտակութեան վայր յերկինս. (եթէ չիցէ գրելի Սպիտակ աւրան, այսինքն օրան)
Լինի ի պամփիլիա եւ խունկ ստիւրակ ի թփոյ միոյ։ Լինի յաշխարհիս (իսաւրիոյ) խունկ ստիւրակ. (Խոր. աշխարհ.։)
Փոխանորդէ զտիրան՝ եղբայր իւր տիգրան վերջին։ Կղաւդիոս, եւ յետ նորա աւրեդիանոս, հուպ ընդ հուպ փոխանորդելով զմիմեանս։ Վճարեցաւ ի կենցաղոյս՝ եղբօրն փոխանորդելով զտէրութիւն. (Խոր.։)
Որ զամենայնն կործանէ, կամ ամենայնիւ աւերէ. համայնաջինջ. իսպառ կործանիչ. բոլորը աւրօղ, բոլորովին վար ձգօղ.
Համբաւրեցից նախ աստուածածնաւն, եւ արեւելեան թագաւորօքն. (Վրդն. երգ.։)
ἁποστρέφω, ἁναστρέφω, στρέφω , ἁποδίδωμι averto, converto, verto, reddo Տալ դառնալ ի նախկին վայր կամ ի վիճակ. շրջել. փոխել զդէմս յայլ կողմն, եւ զիրս յայլ ինչ. զառեալն յետս տալ. զտուեալն յետս առնուլ. դարձընել, ետ խաւրել, փոխել.
Փոխարկութիւն զարհուրմանց. այսինքն փոխարկիչ արհաւրաց. (Նար. ՟Ձ՟Դ։)
Վերածնեա՛ ապա ժամանակագիրն, եւ գտցես, եթէ ի գարեհէ որդւոյ արշաւրի մինչեւ ցքրիստոս են ամք չորեքարիւր ութսուն եւ երեք. (Աթ. ՟Թ։)
λυμαινόμενος, ἁφανιστικός corruptor եւ այլն. Որ ժանտացուցանէ. ապականարար. աւրօղ, խանկրօղ.
Իբր յն. ա՛ւրա αὕρα, aura. cf. ՕԴ, եւ cf. ՍՒԻՔ։ Իսկ ԱՒՈՒՐ, աւուրք. cf. Օր.