Other definitions containing this entry
to take away, to remove, to carry off, to displace;
to retrench;
to derogate, to suppress, to withdraw;
to cause to cease, to destroy, to dispel, to efface, to extinguish, to stifle;
to take away, to ravish, to take, to steal, to rob;
to lift up, to raise;
to bear, to support, to sustain;
— ի վերայ, to put, to put on, to load;
— ի հաշուէ, to discount, to deduct, to abate;
— զօրէնս, to repeal a law, to cancel, to annul;
— զխոչս, to clear, to extricate;
— զցանկն, to unbar;
— զմանուկն յարգանդէ, to deliver a woman;
— թողուլ, բարձի թողի առնել, to abandon, to forsake entirely, cf. Մերժեմ, cf. Լքանեմ;
—ի լուծ կշռոց, to weigh;
— զգլուխ, to behead, cf. Գլխատեմ;
աղաղակ կական՝ կառաչ՝ ձայն՝ ճիչ —, to scream, to cry out;
to weep;
— ի միջոյ, to carry away, to stroy, to annul;
— զամենայն դժուարութիւն, to take away all difficulty;
— զկեանս ուրուք, to take away the life of some one, to kill, to murder;
բաղոք —, to appeal, to invoke, to lament;
— զցաւս, to support pain;
— ուստեք, to go away, to depart;
— զթիւ, to subtract;
— արձակել, to dismiss;
բարձեալ բերել, to carry;
to come;
to arrive, to attain;
to behave, to demean one's self, to act;
to be inclined;
to apply ones self with ardour;
յառաջ —, to spring, to proceed, to emanate, to rise, to derive, to result;
— ի միտս, յինքն, to recover one's senses;
— ի լաւութիւն, to amend, to reform;
— ի յառութիւն, to grow worse;
ընդ արհամարհանս —, to be despised;
եկն ի վախճանել, he was near death;
— աւուրն, it is getting light;
ի — աւուրն, at the break of day, at dawn;
ի — երեկոյին, towards evening;
— ի վտանգ, to run into danger or peril;
— ի զարմացումն, to admire;
— ի հարցումն, to interrogate;
յերկիւղ — to fear;
— յոզորմութիւն, to have pity;
— ի զղջումն, to repent;
— յիմն, to undertake;
ի քնին —, to examine;
— ի կարծիս ուրուք, to consent;
յաղերս —, to grant, to become compassionate;
ընդ ձեռամբ —, to fall into the hands of;
— ընդ աղբ or ապաւառ, to stain, to soil one's self;
— ընդ ծուխ, ընդ փոշի, to be smoked;
to cover with dust;
— ընդ կուսական արգանդ, to be born of a virgin;
ընդ ուրուք կեանս —, to examine the life of some one;
— ըստ կամաց or ըստ բանի ուրուք, to listen, to give attention;
ըստ կարծեաց ուրուք —, to speak according to the opinion of some one;
սիրով — զմատնըչաւ, to love traitors;
— զայլ արամբ, to love another persons husband;
— զտամբ իւրով, to take care of one's own household;
զերկրաւ —, to turn, to travel round the world;
— զիւիք, to applicate one's self, to give one's self to;
գինւոյ — զտկամբ, to see double from wine;
զօրինօք —, to keep the laws;
զանառակութեամբ —, to be inclined to debauchery;
— զարբեցութեամբ, զընչիւգ —, to give one's self to drink, — to avarice;
զբանիւք —, to chatter, to tattle;
որքան — է քեզ, according to your strength;
որչափ իւր — էր, as much as he could;
— ի վերայ, to assail, to come upon;
to happen some misfortune.
to untie, to unyoke, to unchain, to unbind, to undo, to loose;
to dissolve, to decompose, to break;
to resolve, to decide;
to temper;
to dilute, to soften;
to unfold, to develope;
to dissipate, to disperse;
to melt, to dissolve;
to explain;
to analyse;
to change;
to violate, to infringe;
լուծանել զերկունս, to free from the pains of labour, to cause to bring forth;
լուծանել զերկունս նորա, to be born of her;
լուծանել զքաղց, զքերան, to breakfast, to take refreshment;
լուծանել զպահս, to break one's fast;
լուծանել զոք ի կենցաղոյս, to take away a perso's life, to kill, to slay, to murder;
լուծանել զկեանս աշխարհիս, զկեանս իւր, զկենցաղ մարդկան, to end one's days, to depart this life, to cease to live, to die;
լուծանել զմեղս, to absolve, or remit sin;
լուծանել զդատակնիք, to annul a sentence;
լուծանել զօրէնս, to violate the laws, to transgress;
լուծանել զշաբաթս, to break the sabbath;
լուծանել զխաւար, to shed a light in the darkness, to make darkness light;
վրէժս լուծանել, to be punished;
լուծանել զլեզու, to untie, to cause to speak;
լուծանել զամուսնութիւն, to dissolve a marriage;
լուծանել զարգանդ կուսին ի պղծութիւն, to deflower, to violate;
լուծանել զսէրն հայրենի, to act in disregard of paternal love;
լուծանել զքուրձ, to open a sack;
լուծանել զորովայն, to loosen, or move the bowels;
to purge;
զարժանին պատուհաս ելոյծ զյանցանացն, he met with the punishment his crimes deserved.
deadness, want of animation, privation of life;
mortality;
mortification;
— արգանդի, the being past bearing, impotence, sterility.
to be accomplished, finished;
to be done, effected;
to be paid, discharged, acquitted;
to die;
to get rid of, to be delivered;
— ի կենաց, to finish one's days, to die;
սպառնալիք նորա ինչ ոչ կարացին —, his threats were useless;
վճարեալ է չարութիւն առ ի նմանէ, his malignity is excessive;
այն արշաւան թագաւորին այսպիսի դարձիւ վճարեցաւ, such was the end of the king's journey;
հրեշտակն աւետիս տուեալ կնոջն՝ վճարեցաւ, the angel, having delivered his message to the woman, disappeared;
ընդէ՞ր յարգանդէ ի գերեզման ոչ վճարեցայ, why was I not carried from the womb to the grave ?
անճառելեաւդ ձրիւ՝ մերայնովքդ վճարիս, in exchange for your inestimable gifts, we beseech you to accept our trifles;
վճարել է գործդ, it is a bargain;
վճարեալ է վասն իմ, my business is done, it is all over with me;
յորժամ կամէրն -՝ բարբառ արձակեաց, when he wished to die, he cried out;
ամենայն ինչ վճարեալ է վասն իմ, it is all up with me.
to shut, to close;
to shut up, to enclose, to fence in, to bar;
to shut, to lock;
ի ներքս —, to shut up, to beset, to hem round, to encircle, to surround, to encompass;
— բանտի, to imprison, to put in jail;
— զբան, to conclude, to close, to end;
— ինչ յումեքէ, to prohibit, to forbid;
— զարգանդ (կնոջ), to procure sterility;
— զոք ի ձեռս ուրուք, to deliver up, to betray;
ի ներքս փակեալ, herein enclosed;
փակեալ էին ընդ իշխանութեամբ մահու, they were subject to death;
փառքն աստուծոյ զքեւ փակեսցին, may divine glory encompass you !
cf. Դուռն, cf. Յոյս.
Voir tout
Other definitions containing this entry
Յո՞ր ժամանակս ծնաւ արգանդ ամուսնութեան. (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։ Վեցօր.։ եւ ՃՃ.։)
Անապականաբար կոչմամբ զչորեքօրեայն ի թաղմանէ։ Ի յարգանդի անապականաբար կրեցեր։ Յարգանդի քում անապականաբար բնակեցաւ. (Շար.։)
Որք յարգանդին կենդանասերին մանկունք. (Փիլ. նխ. ՟ա.։)
Զամուլն (աննա) արար բազմածին, եւ չորացոյց զարգանդ փենանային. (Ոսկիփոր.։)
Ընդ քեզ է սկիզբն զօրութեան, պայծառութիւն սրբոց քոց, յարգանդէ յառաջ քան զարուսեակ ծնայ զքեզ. (Ղեւոնդ.։)
Ոչ ամենայն իրօք անդրանիկ առ վերջածնիցեալս ոմանս ունի համեմատութիւն, այլ ոչ ընդ առաջինսն բանայ զարգանդ՝ անդրանիկ անուանի. (Բրս. ծն.) յն. ἑπιγινομένος succedens.
Ստորագրեցեր զտնօրէնութեան քո զտեղի։ Զտնօրէնութեան քում էակցին։ Զոր ի տնօրէնութեանն խոնարհութեամբ ընթերցեալ։ Որ զտնօրէնութիւն աստուածորդւոյն ի յարգանդի ծանեար հոգւովն. (եւ այլն. Շար.։)
Առ ինքն միաւորէ անճառապէս եւ անպարիմանալի։ Ի կուսական արգանդիդ սաղմնառեաց լոյսն անճառաբար եւ անպարիմացապէս. (ՃՃ.։)
Որդին մշտնջենաւոր էջ ի հողաստեղծ արգանդ մարդոյ. (Մաշտ.։)
Զիա՞րդ իշխես ասել զաներեւոյթ եւ զանմարմին անձ որդւոյ մարմնաձեւապէս անձնանալ յարգանդի կուսին. (Յհ. իմ. երեւ. յորմէ եւ Գր. տղ.։)
Խայտաց տղայն ի նեղահարութեան (արգանդի). զի դժոխընկալ է ըստ բնութեան բանտի. (Մաշկ. (ա՛յլ է եւ հրաշիւք խայտալն յհ. մկ)։)
Զքառասնօրեայ գոյացութիւնս արուիլ յարգանդի, եւ զշնչաբերութիւն իդի. (Վրդն. ծն.։)
Հոգին սուրբ առաքեալ ի հօրէ՝ էառ մարմին յարգանդէն մարիամայ եւխառնեաց եւ միաւորեցոյց ի բանն աստուած. (Խոսր. պտրգ.։)
ζωογονία generatio animalis. Սերունդ կենդանեաց. կենդանանալն սաղմին. կենդանածնութիւն. Կենդանասերութիւն՝քառասնեակ (աւուրբք յարգանդի). (Փիլ. լին. ՟Դ. 154։)
Զբարի սերմն օրինաց եւ հրամանացքոց սաղմնառեցո՛ եւ կենդանացո՛ յարգանդ հոգւոյս իմոյ. (Մարաթ.։)
Ըստ սովորականին զարդու զինքն զգեստաւորեալ։ Պատուասէր զարդու զնա զգեստաւորեալ։ Որով վայելչապէս զգեստաւորեցոյց յարգանդէ աւազանին. (Յհ. կթ.։)
cf. Բաղաձայն տառ՝ անուանեալ Տիւն (կամ տի-ուն), ի կարգէ անձայնից՝ իբր նուրբ կամ լերկ քան զլծորդ իւր, որ է դ. որ եւ մեղմի երբեմն որպէս տ. վասն որոյ անխտիր գրի՝ բանտ, բանդ. արգանդ. արգանտ. ընտել, ընդել. դոփել, տոփել. որպէս եւ դրամն է տրամ։
Տրտընջէին, եւ ասէին, օ՛շ թէ մեռեալ էաք։ Օ՛շ թէ անսայիք փոքր մի։ Որոյ օ՛շ թէ՝ ըստ ասողին՝ լինէր արգանդ անորդի. (Պրպմ՞ ձ։ Ոսկ. ՟բ. կոր.։ Սկեւռ. աղ.։)
Առ օրին տալ զվարձս վարձկանին։ Իբրեւ մանուկ ծնեալ առ օրին յարգանդէ. (Նախ. ղեւտ.։ Մծբ. ՟Ժ՟Ե։)
Զգայութիւն՝ կին կոչեսցի, վասն զի յառնէ ի շարժողէն զսէ առեալ լինի։ Սէ ասէ. արգ ընդ՞էր սէս առկայ։ Զգայութիւն հռաքէլ, կարծեցեալ սորա (այսինքն սորա) ի մտացն զշարժմունսն գոլ։ Սէ ասէ, տուր ինձ որդիս։ Ետես աստուած, զի ատելի է լիա, եբաց զարգանդ սարա։ Աստուած զսէ պատուեաց։ Երկու կանայք. մի սացա սիրեցեալ, եւ մի սացա ատեցեալ. (Փիլ. այլաբ.։ Տես եւ Պիտ. ստէպ։) (Ոճ խափանելի)։
χόριον կամ κόριον secundina, secundae Թաղանթ սաղմի կենդանեաց յարգանդի մօր, որպէս շապիկ կամ քօղք բնութեան. տղի ընկեր, տղայ. տուվագ. մէշիմէթ.
ԳԱԼ ԸՆԴ ԿՈՒՍԱԿԱՆ ԱՐԳԱՆԴ. այսինքն Ծնանիլ ի կուսէ։ (Ոսկ. մ. Ա. 2։)
ԾԻՆ. Խորշ մայրենի արգանդի. համք մօր. եւ Սաղմն. (որպէս լծ. ընդ կին. որ ըստ յն. γυνή . ար. զէն, զէննէ ).
Ի սենյակ ծոցոյ. այսինքն յարգանդի. (Լմբ. վերափոխ.։)
Ի հետ անցանել բարբանջանացն եւ առասպելաբանութեանց (այսինքն զհետ լինելով)։ Թռնամին յարգանդէ ի հետ մտեալ հալածէ. (Պիտ.։ Լմբ. սղ.։)
Յղի եմ ես։ Եւ էր յղի։ Եւ նա յղի է ի ծերութեան իւրում։ Երկն յղւոյ։ Յարգանդի յղւոյ։ Մխիթար լիցի յղեաց։ Յղեաց եւ ստնտուաց։ Յղին եւ ծնեալն.եւ այլն։
Տիպք կոնքացն յառաջ բերելով զմարգարիտն։ Ոչ կիզուն փայլատակունքն զտպացն մարմին։ Թաքեաւ իբրեւ յարգանդի ի խորշ տպի. (եւ այլն։ Եփր. աւետար.։)
γαστήρ venter, uterus ἕγκατον, -τα intestunum viscera τὰ ἑντός interiora. Միջավայր մարմնոյ կենդանեաց ի լանջաց եւ ի վայր՝ ընդունարան փորոտեաց. որովայն. արգանդ. եւ Ընդերք, ախոնդանք, սիրտ.
Ի խինձս արգանդին մածանի մանուկն։ Գեղձքն՝ որ ի խինձսն մարմնոյ են. (Նիւս. բն.։ Եւ Երզն. մտթ.։)
Եղբայր երէց գոլ յարգանդէ, իմ ներսէսի՝ որ զայս ոգէ. (Շ. յիշ. սողոմ.։)
ὅμφαλος umbelicum. Միջին վայր որովայնի մարդոյ եւ բազմաց յանասնոց՝ փոսաձեւ, որով կցի մանուկն ընդ մօր իւրում յարգանդի անգ, եւ ընդ այն ձգեալ զհիւթս՝ սնանի.
Իբրեւ տեսիլ սառին։ Իբրեւ զձիւն կամ իբրեւ զսառն պաղեալ։ Յո՞յր արգանդէ ելանէ սառն։ Ձիւն եւ սառն։ Իբրեւ զսառն ձմեռայնոյ։ Ցուրտ եւ սառն.եւ այլն։
Վասն օրհնութեանց ստեանց եւ արգանդի։ Յոյս իմ ի ստեանց մօր իմոյ։ Ընդէ՞ր դիեցի ես զստինս մօր իմոյ։ Յափշտակեցին զորբն ի ստենէ։ Անջատելոցն ի կաթանէ, հատուցելոցն ի ստենէ.եւ այլն։
στεῖρα sterilis (լծ. թ. համիլէ օլմայան. հյ. անյղի) Ստերջ կին, կամ արգանդ անկար ի յղանալ. անծնունդ. անզաւակ. ամոյլ, տղայ չբերօղ. գըսըր. ագիմ.
Ամլոյ արգանդին բանալով. (Խոսր.։)
Զամուլն արգանդ Սառայի. (Նար. ՟Լ՟Ա։)
Յամուլ արգանդէ խնդրել որդի. (Մանդ. ՟Զ։)
Յօրինօղն անախտ սրբութեան։ Յարգանդ մաքուր, եւ ի ծնունդս անախտս. (Նար.։)
Յղացեալ Կուսին յանարանց յանապական արգանդին զՈրդին Աստուծոյ. (Ագաթ.։)
Վէմն անծին եւ անպտուղ։ Զի եւ գուբն անծին է։ Արգանդ անծին. (Գէ. ես.։)
Լեառն՝ որ է կուսական արգանդն, անսպի մնաց եւ անթերանալի. (Համամ առակ.։)
Եբաց նոյ զպատուհան տապանին։ զդրունս երկնից եբաց։ Բա՛ց մեզ (զդուռն)։ Եբաց Յովսէփ զամենայն շտեմարանս ցորենոյ։ Բացաք զամանս մեր։ Բանալ զաչս, զշրթունս, զհանդերձ։ Եբաց զգիրսն։ Որպէս բանայր մեզ զգիրս։ Եբաց զմիտս նոցա՝ իմանալ զգիրս։ Նախծին, որ բանայ զամենայն արգանդ։ Բա՛ց դու զփոր ձկանդ։ Եփաց զարգանդ նորա, եւ այլն։ Զկոյրս բանալ. (Ագաթ.։)
Զբերօղն ի կշիռ ձեռին զերկիր եւ զերկին՝ տարար յարգանդի։ Բերողաց բազկաց։ Բերօղ համայնից, եւ դու ինքն ի բնաւս. (Նար.։)
Իսահակ յանապատացեալ արգանդէ բխեցաւ տունկ հոգի, որ ի քէն բըխի՝ անսպառելի. (Գանձ.։ եւ Մխ. ապար. եւ այլք յետինք։)
Կին՝ որ զարգանդ իւր դեղէ. (Մխ. դտ.։)
Խաղային մանկունքն ի նմա (յարգանդի ռեբեկայ). (Ծն. ԻԵ. 22։)
Կապեալ դուռն արգանդի նորա բացաւ. (Եփր. թագ.։)
ԿՐԵԼԻ. Կրօղ յարգանդի. ծնօղ. որ եւ ասի ԾՆԱՆԵԼԻ. ըստ յն. ստացօղ. κεκτιμένος possidens. զաւկի տէր.
Յորժամ հասանէ ժամանակ ծննդեան առիւծակորեանն, պատառէ մագլօքն զարգանդ մօրն, եւ ելանէ. (Վեցօր. ՟Թ։)
ὐμήν, ὐμένιον membrana, membranula, tunicula. Միզն. թաղանթ. մաշկ, եւ շապիկ սաղմին կամ տղայոց. արգանդ.
ՍԱՂՄՆ կամ ՍԱՂՄ. ἕμβρυον, βρέφος embryon, foetus, infans παιδίον puerulus. Որպես Թէ սերմն. զաւակ յղացեալ (կամ սեղմեալ) յարգանդի մօր՝եթէ աննկար, եւ եթէ նկարեալ. մանուկ չեւ ծնեալ.
Աստուած է՝ որ յարգանդէ մինչեւ ցայսօր ժամանակի սաղմն ստեղծանէ. (Կոչ. ՟Ժ՟Բ։)
Ի մարմնոյ ծնողիցն ժողովեցեր զծննդական սերմունսն, եւ մածուցեր զիս յարգանդի մօրն իբրեւ զպանիր ի տիպս. (Իսիւք.։)
Իբրեւ զվիժած, որ ելանիցէ յարգանդէ մօր։ Լաւ է քան զնա վիժածն. (Թուոց. ՟Ժ՟Բ. 12։ Ժղ. ՟Զ. 3։)
Ըստ նմանութեան վիժածացն ծննդոց յարգանդէն օտարացն։ Ծանցուք եւ զպանծալիս ձեր զծնունդսդ, մանաւանդ զվիժածոդ. (Առ որս. ՟Դ. ՟Ժ՟Դ։)
ներգործական բայ չէզոքական բայ (լծ. վազել). ῤέω fluo, mano ἁμβλόω abortior διακρίνω secerno βάλλω mitto, injicio φέρω, φέρομαι fero, feror, ruo περιρέω difluo. Հոսել ի վայր՝ վազիւք, կամ վտակօք ցնդել. գահավիժել. վայրաբերիլ. ձգել. որպէս յարգանդէ զսաղմն, ի բարձանց զվէմ, յանձնէ զքրտունս, եւ զկղկղանս. յաչաց զարտասուս. կր. իբր ձ. հոսիլ. գահավէժ լինել. վտականալ. բղխել.
Բանն աստուած առեալ յարգանդէ կուսին զամենայն զտեսակս մարդոյ կազմութեան յինքեան՝ եղեւ մարդ. (Աթ. ՟Դ։)
Փակեցից զճանապարհս նորա պատնիշօք։ Փակեցի զծով դրամբք։ Փակելով փակեաց տէր արտաքուստ զամենայն արգանդ։ Եւ տէր փակեաց զարգանդ նորա, զի ոչ ետ նմա որդի։ Եւ դու Դանիէլ փակեա՛ զբանսդ, եւ կնքեա՛ զգիրդ։ Փակիցէ զգութ իւր ի նմանէ։ Եւ փառք Աստուծոյ զքեւ փակեսցին։ Փակեսցէ զքեզ տէր այսօր ի ձեռս իմ.եւ այլն։
Ի կոյս եւ յանարօր արգանդէ բան բեղմնաւորեցեր. (Նար. կուս.։)
cf. ԱՐԳԱՆԴ.
Յարգանդի կուսին բառնիլ կրիւր. (Անյաղթ բարձր.։)
γόνος genitura, semen, proles Բերք երկրի, կամ արգանդի. պտուղ. սերմն. ծնունդ. արդիւնք.
Զիա՞րդ իցեն թշնամիք միմեանց որմզդն եւ արհմնն, որք ի միում արգանդի գայռացին։ Միմեանց թշնամիքն հեզութեամբ խաղաղիկ ի միում արգանդի գառէին. (Եզնիկ.։)
Եմուտ յարգանդ կուսին, եւ ոչ գարշեցաւ. վասն զի ինքն է սրբիչ ամենայնի. (Ագաթ.։)
Չգիտեմ, ո՛րպէս բնաւ դուք յարգանդիս երեւեցարուք. (՟Բ. Մակ. ՟Է. 22։)
Հեղէք ի վերայ ողջակիզիդ. կրկնեցէք, եւ կրկնեցին։ Կրկնել զճանապարհս։ Կրկնեցան՝ ելին ընդ ճանապարհն ի բասան։ Անդրէն կրկնեսջի՛ք (կր), որպէս կթող յոճ իւր։ Ելանիցեն (յարգանդէ), եւ անդրէն ոչ կրկնիցին (իբր դարձ առնել)։ Ծունր կրկնել։ Ի կարմրոյ կրկնելոյ (այսինքն կրկին ներկելոյ, կամ ոլորելոյ)։ Դարձեալ կրկնէր՝ լինէր զօրաժողով (յն. յաւել)։ Մի՛ կրկնեսցին ի վերայ նոցա նոյն չարիք։ Յայն ձայն գոչման՝ առ հասարակ լերինք եւ հովիտք կրկնեալ բարբառով ընդդէմ հնչեցին. եւ այլն։
Ոչ եթէ նախկին ոմն համբակ գոյացեալ յարգանդի, եւ ապա յարակցեալ ի բանն, այլ բանին աստուծոյ առեալ ի կուսէն մարմին. (Խոսրովիկ.։)
եւ հ. συλλαμβάνω, κύω, κυέω concipio ἑν γαστρὶ ἕχω կամ λαμβάνω in utero habeo sive accipio. որ եւ ՅՂԵՆԱԼ. Յղի լինել կնոջ. սաղմն առնուլ. ըմբռնել զսերմն յարգանդի՝ իրօք կամ նմանութեամբ. ծոցւորիլ.
Մինչդեռ նա զայս խորհէր, Որմիզդ եւ Արհմն յղեցան յարգանդի. (Եզնիկ.։)
Ընդէ՞ր յարգանդէ ի գերեզման ոչ վճարեցայ (յն. փոխեցայ). (Յոբ. ՟Ժ. 19։)
Առեալ զհացն՝ օրհնեաց. եւ օրհնելն՝ զհոգին սուրբ ալ ի նմա, զի զհացին միուիւն յորդին աստուծոյ հրաշագործեսցէ (հոգին՝ որպէս յարգանդի կուսին). (Խոսր. պտրգ.։)
Ծածկեալ յարգանդ սրբուհւոյ Կուսին, եւ ի ծոցոյ Հօր անբաժին. (Շ. խոստ.։)
Ի քեզ անկայ ես յարգանդէ։ Յիտալիա բռնութեամբ հողմոց անկաք։ Անկան ընդ կողմն դրանն ի ներքս։ Ահա քաղաքս այս մերձ է՝ անկանել ի նա։ Մինչեւ անկանիցիս անդր։ Անկցի ի մի ի քաղաքաց։ Անկեալ էր եւ շիմոն ի նոսա։ Զանկեալսն՝ որք անկան ի նա, խեղեցոյց նաբուզարդան։ Յարեաւ Թեւդաս, յոր անկան արք, եւ այլն։
Անսերմն արգանդ. (ՃՃ.։)
Սառայ դարձայ յապաժոյժ արեան չորացեալ արգանդով. (Վրդն. ծն.։)
Այսօր աներբին իննամսեան աճմամբ առլցեալ յարգանդի կուսին. (Իսկ յասել անդ.) իմա, մեծացեալ։
Էջ ի յաթոռոյ յարգանդն իսկուհոյ. (Գանձ.։)
Հաշտութեամբ խաղաղիկ ի միում արգանդի գառէին. (Եզնիկ։)
Խաչիւդ քո կենարարաւ։ Կենարար իջմամբ բանին հօր ի յարգանդ կուսին. (Շար.։)
Ըստ կրկնակի ծննդեան յարգանդի մարց, եւ ի ջուրս հոգեւոր սուրբ աւազանին. (Խոսր.։)
Հոգեծին անախտ արգանդ։ Արգանդ հոգեւոր հոգէծին մօր. (Անան. եկեղ։)
Զորս մօր եկեղեցւոյ արգանդն ծնանի հոգեպէս. (Լմբ. սղ.։)
Ի մայրենի գիրկսն։ Մայրենի գթովք։ Մայրենի կաթամբ։ Արգանդ մայրենի. (Առ որս. ՟Դ։ Յճխ. ՟Ի՟Գ։ Եղիշ. ՟Բ։ Նար. ՟Հ՟Ե։)
Այն՝ որ կարողն եղեւ պապանձեցուցանել զխօսուն բնութիւնն, եւ զարգանդ մեռեալ կարող էր նորոգել. (Եփր. համաբ.։)
Ծնար զէմմանուէլն, մերօրէն զետեղեալ ի սուրբ արգանդիդ. (Ճ. ՟Գ.։)
Քրիստոսլ եգիտ սուրբ մարմնով եւ հոգւով զկոյսն, եւ ա՛ռ ի նմանէն զշնչական մարմինն ըստ պատշաճի կամաց իւրոց. յանապական արգանդէ ստեղծ ինքն իւր մարմին շնչական. (Ճ. ՟Գ.։)
(իբր՝ Որով այն, զի նովաւ կեայ կամ ծնանի կենդանին) γαστήρ , κοιλία venter, uterus ὁσφύς lumbus. Միջավայր մարմնոյ կենդանեաց ի լանջաց մինչեւ ի զիստն՝ պատեալ կողիւք. փոր. եւ արգանդ. լայնաբար եւ Որկոր՝ ստամոքս. ընդունարան կերակրոյ ամենայն փորոտեօքն հանդերձ. փոր.
Մօրն իւրարգանդն էր սեւային, հօրըն բարակ ամենեւին. որդիքն սեաւ ծընանէին, դաշտ ի սպիտակ բընակէին. (Շ. առակք.) (կազամար, գրիչ, գիր)։
Խոնարհեալ ի մերս՝ վերառեր զմարմին։ Առօղ բանն օծանէ զվերառեալ մարդկութիւն իւր։ Զոր վերառեաց մասն ի մեր հողանիւթ բնութենէս իբրեւ զշիւղ ձիթենւոյ։ Անդին յիջանել բանին յարգանդ սուրբ կուսին՝ վերառեաց ի կուսական համբարանէն մասն. (Շար.։ Զքր. կթ. ծն. եւ Զքր. կթ. մկրտ.։ Ժող. շիրակ.։)
Արձանաղի մածեալ քարանայր։ Կարծրացեալ քարանայ։ Քարացեալ ամենայն զգայարանօք։ Քարացեալ կռապաշտութեանց սառնամանիքին։ Յամուլ եւ ի քարացեալ յարգանդէ յառաջ եկն միտմօր. (Ճ. ՟Ա.։ Իգն.։ Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ։ Խոր. հռիփս.։ Շ. բարձր.։)
(ըստ ա՛յլ ձ. աղտախառնք) Անցք աղտոյ արգանդի, եւ կամ յետակողմն, սրբան. նստոյք. օթուրագ. տիւպիւր.
Մի՛ ոք ընդ աղտահանս (կամ աղտախառնս) արգանդի մարմնոյ խառնակեսցի ըստ սովորութեան հեթանոսաց. (Կանոն.։)
Անամանակն արգանդի ծանուցող ծննդեան. (Նար. կուս.։)
Յանդաստան կենաց խնամոց քոց կամացդ։ Զամուլն արգանդ Սառայի՝ անդաստան պտղածին։ Ի յանդաստանէ մօրն իմոյ սենեկի։ Ի սահման անդաստանի գորովոյ գրկի։ Շառաւեղօք հաստատեցելովք ի յանդաստանի անօրէն մարմնոյս. (Նար.։)
Պահեա՛ զհօտս քո անխախուտ։ Զկուսական արգանդն անխախուտ պահեաց. (ՃՃ.։)
Զիա՞րդ իշխես ասել զաներեւոյթ եւ զանմարմին անձն ոգւոյ մարմնաձեւապէս անձնանալ յարգանդի Կուսին. (Յհ. իմ. երեւ.։ եւ Գր. տղ.։)
Լեառն դիտակ, եւ բնակարան վկայիցն։ Ի բնակարանս հրեշտակաց, եւ մարդկան քաւարան։ Զքեզ կոյս եւ մայր եւ բնակարան աստուածային ներմարդութեանն։ Զբնակարան անսկզբնակից որդւոյն։ Զմիածնի որդւոյ քո զբնակարան (այսինքն կրօղ յարգանդի)։ Այսօր զբնակարան հոգւոյն սրբոյ (այսինքն զընդունարան.) եւ այլն։ Բնակարան հաճութեան կամաց անեզն աստուածութեան։ Վերակարգելոց թուոցս այսոցիկ բնակարան բաղձալի. (Նար.։)
Ասես, որ ի հօրէ բնութիւն է, նոյն բնաւորեալ է ի սուրբ կուսին։ Եթէ յարգանդի կուսին բնաւորեցաւ, ապա ի հօրէ ոչ էր բնաւորեալ. (Յհ. իմ. երեւ.։)
Ո՞րն է գձձագոյն, աղէ ասա՛. մորենի՞ն, եթէ կուսական արգանդն. (Ճ. ՟Գ.։)
Յարգանդին ի բնութեան գործարանի կենդանաստեղծեն. (Փիլ. ՟ժ. բան.։)
Զի նա ինքն մտցէ լուծցի որպէս առ մարիամ, եւ ապա լուծցին նոքա (ի տունս)։ Անդ լուծաւ, եւ ննջեաց յակոբ։ Եկն լուծաւ աստուած ի վերայ միոյ ի նոցանէն։ Եմուտ (բանն) ընդ ունկն (կուսին), լուծաւ յարգանդի։ Թէպէտեւ մարդկութիւն նորա ի տան շմաւոնի բազմեալ էր, սակայն աստուածութիւն նորա ի միտս շմաւոնի լուծեալ էր (որպէս սրտագէտ). (Եփր. համաբ. եւ Եփր. ծն.։)
Ի զուարճութեան գինարբուաց խառնարանն կոչելով. (Երզն. լս.։) նմանութեամբ Մարմնարան փրկչին, սւորբ կոյս աստուածածին. յորոյ արգանդի եղեւ անճառ միաւորութիւն բանին ընդ մարմնոյ՝ անշփոթ խառնմամբ.
Աման եւ կազմարան բնութեանս յարգանդի մօր. (Վրդն. սղ.։)
Կուսական որովայն, կամ արգանդ, կաթն. (ծնունդ, մաքրութիւն, տօն. Շար.։)
Յարգանդէ կուսականէ ծնեալ. (Ճ. ՟Գ.։)
Մայրենի արգանդ, իբր բնակարան համբակի, կամ համբարանոց՝ նմանութեամբ. րահմ, օղլան, եաթաղը։
Ի քեզ հաստատեցայ ես յարգանդէ. (Սղ. ՟Հ։)
ՄԱՅՐԱԿԱՆ ՈՐՈՎԱՅՆ. cf. ԱՐԳԱՆԴ. μήτρα, ὐστέρα matrix, vulva.
Ի մատաղ հասակի մօրն չէ՛ ժամանակ արգանդին մանկաբեր լինել. (Կանոն.։)
Հոգին սուրբ առաքեալ ի հօրէ՝ էառ մարմին յարգանդէն մարիամայ եւխառնեաց եւ միաւորեցոյց ի բանն աստուած. (Խոսր. պտրգ.։)
Լինէր ինձ մայրն իմ գերեզման, եւ արգանդ յղութեան յաւիտենից։ Յերկանց եւ յղութեանց։ Ետ նմա Տէր յղութիւն, եւ ծնաւ որդի. (Երեմ. ՟Ի. 17։ Ովս. ՟Թ. 13։ Հռութ. ՟Դ. 13։)
Արձակեաց արգանդն զոր ունէր. արտաքս անկաւ ի կենցաղս, նախաձայն ելաց. (Մաշկ.։)
Ուխտական սա յորովայնէ, որպէս սամուէլն այն յարգանդէ. (Սկեւռ. ի լմբ.։)
Ի մարդոյ ստեղծանիլն՝ նախ սերմանի յարգանդ, ապա պատկերի, եւ ապա աճէ, եւ ապա զարգանայ. այս է չորք դարք. (Մեկն. ծն.։)
Մտեալ ի սենեակ կուսին արգանդի պարզաբար (աստուածուբանութեամբ եւեթ). (ելեալ անտի յոգաւորաբար (բաղադրութեամբ՝ մարդկութեամբ հանդերձ). Նար. ՟Լ՟Դ։)
Ստացական մարմնովն արար սկիզբն փրկութեան մերոյ իմաստութիւնն։ Էնն անեղ յանեղագունէն իջեալ հօրէ՝ մարմին ստացական յարգանդէ կուսին զգեցաւ. (Նախ. առակ.։ Յհ. իմ. երեւ.։)
Որ ոչն վերածնի ի ջրոյ եւ ի հոգւոյ, այնպիսին ոչ նկատեալ տեսանէ զմշտնջենաւոր արքայութիւն երկնից։ Զարգանդ աւազանին, որով վերածնին հեթանոսք յորդեգրութիւն. (Զքր. կթ.։)
Տնօրինեցաւ յարգանդի կուսին իսկակից հօր եւ սուրբ հոգւոյ։ Օրհնութիւն ի բարձունս տնօրինեցելոյն ի կուսէն թագաւորին մերոյ. (Շար.։)
Բնակեցաւ յարգանդի քում անբաւական բանն։ Մասնաւոր տեսութիւն շնորհաց աչաց նոցա զիւրոց փառացն անբաւական անեղին. (ՃՃ.։)
Յանեղագոյն էութենէն (յԱստուածութենէն) Հայր կամ Որդի կամ Հոգի առանձնակի յիշեալ՝ դէմ առասի։ Էնն անեղ (Որդի) յանեղագունէն իջեալ Հօրէ՝ մարմին ստացական յարգանդէ Կուսին զգեցաւ. (Յհ. իմ. երեւ։)
Զաւակաց կամեցան յարուցանել, զի աշխարհս մի՛ անզաւակեսցի։ Անզաւակեցան արգանդք նոցա յուղիղ ծննդենէն. (Եփր. ծն.։)
Միացար մարմնով յարգանդի կուսին՝ անյեղապէս գոլով։ Նկարագիր անյեղապէս ի ծառայական խոնարհի պատկեր. (Շար.։)
Զառանցեալն եւ զամուլն արգանդ սառայի. (Նար. ՟Լ՟Ա։)
(իբր յարգանդէ եւ յաղեաց խանդաղատիլ. որպէս եւ յայլ լեզուս արգանդ եւ աղիք՝ է եւ գութ). παρακαλέω, ἑλεέω, οἱκτείρω, ὐπερπάσχω , συγγγινώσκω. misereor, commiseror, parceo. եւ այլն. եւ այլն։ Աղեկիզիլ. գթալ. գթասիրել. կարեկից՝ ախտակից լինել. Մխիթարել. խնայել. աւաղել. աղիքը կտրտելով խղճալ, ողորմիլ, ափսոսալ, ցաւակցիլ, ցաւիլ. աճըմագ. մէրհամէթ էթմէք. էսիրկեմէք.
Յամուլ յարգանդին արդարուհոյն եղիսաբեթի. (Եպիփ. ծն.։)
Դալարացան, եւ ծնան զբազմութիւն։ Դալարացաւ արգանդ նորա. (Վրդն. ծն.։)
իժակորիւնն որ ի նմանէ ծնանելոց է, ուտէ բերանովն զարգանդ մօրն եւ ելանէ. (Վեցօր. ՟Թ։)
Մարդն առաջին՝ արիւնաւոր եւ շնչակեաց կենդանի հաստատեցաւ հոգեւորեալ։ Ընդ մտանել բանին յարգանդ սրբուհւոյն՝ կատարեալ եւ հոգեւորեալ առեցեալն մարմին. (Տօնակ.։)
Մասունք ներքին որովայնի կամ արգանդի.
μαῖα obstetrix իտ. balia. Բարձօղ զմանուկ յարգանդէ մօրն. ծնուցիչ. դայեակ. դայեկ.
Ի մահուան որդւոցն՝ ոչ յուղարկեաց որպէս սովորութիւն է յուղարկել ի հարց՝ ի բարեկամաց եւ յազգականաց։ Պատառէին զպատմուճանս իբրեւ ի վերայ մեռելոյ, եւ յուղարկեցելոյ իբրեւ ի գերեզման։ Զիարդ յարգանդէ ի գերեզման յուղարկիւր. (Իսիւք.։)
Նկարագրեցաւ մեզ գիր կենդանի յարգանդ մաքուր մեծին մեսրովբայ. (Շար.։)
Խորհուրդ Մարիամայ, զի նորոգապէս յղացաւ Քրիստոս յարգանդի նորա. այսինքն նորահրաշ օրինակաւ. (Եփր. թագ.։)
Ո՞ է՝ որ պատրաստեաց որդէծնութեան ամանդ զարգանդ. ո՛ է՝ որ զանշունչն ի նմա շնչաւորեաց. (Կոչ. ՟Թ։)
Ի ներքոյ մտաց ոչ անկանի, այլ ոլորտացեալ կայ մնայ առ տուողին։ Էր լիով ոլորտացեալ յարգանդի (կուսին), եւ լիով առ հօր. (Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ա. ՟Ը։)
Իջանելով իւրով ի ջուր՝ պտղաւէտեալ զարգանդ սուրբ աւազանին. (Ոսկիփոր.։)
ՍԱՂՄԱԲՈՅՆ ՄԶԱՆՔ. νηδύς, μήτρα matrix, uterus, vulva. Միզն կամ մզանք՝ որ լինի բոյն սաղմին. արգանդ մօր.
Խոնարհեալ ի մերս՝ վերառեր զմարմին։ Առօղ բանն օծանէ զվերառեալ մարդկութիւն իւր։ Զոր վերառեաց մասն ի մեր հողանիւթ բնութենէս իբրեւ զշիւղ ձիթենւոյ։ Անդին յիջանել բանին յարգանդ սուրբ կուսին՝ վերառեաց ի կուսական համբարանէն մասն. (Շար.։ Զքր. կթ. ծն. եւ Զքր. կթ. մկրտ.։ Ժող. շիրակ.։)
Զամենայն՝ որ բանայցէ զարգանդ իշոյ, փոխանակեսցես ընդ ոչխարի. եւ եթէ ոչ փոխանակեսցես, փրկեսցես զնա։ Մի փոխանակեսցէ զլաւն ընդ յոռւօյն, եւ մի զյոռին ընդ լաւին. ապա թէ փոխանակելով փոխանակեսցէ զայն, եւ այլն։ Փոխանակեսցուք քեզ զօրս ընդ զօրաց։ Փոխանակեցէք դուք գանձինս ձեր փոխանակհաղցն կտակարանաց։ Ի մտի եդեալ՝ զմահ ընդ կենաց փոխանակել, քան եւ այլն։ Ոչ փոխանակեսցէ եւ ոչ ընդ միոյ իրիք փրկանաց զթշնամութիւն։ Փոխանակեցին զճշմարտութիւն Աստուածայ ընդ ստութեան։ Փոխանակեցին զպէտս բնականս ի պէտս անբնականս. եւ այլն։
Լեառն՝ որ է կուսական արգանդն, անսպի մնաց եւ անթերանալի. (Համամ առակ.։)
Իբրեւ զանցուցեալն, որ ելանէ յարգանդէ. (Յոբ. ՟Գ. 16։)
Յանփորձականդ քում արգանդի. (Նար. կուս.։)
Բազմամեծար արգանդ սուրբ կուսին. (Պետր. սիւն.։)
Իննամսեայ ժամանակաւ գեղազարդեալ ի քում հոգենկար արգանդիդ. (Թէոդոր. ի կոյսն.։)
Զատուսցե՛ս տեառն զամենայն արու՝ որ բանայ զարգանդ. իմա՛ նուիրելով. (Ել. ՟Ժ՟Գ. 12։)
Նոքա բնութեամբ բերին՝ յորս ունին. ի ցանկականն, ի սրամտականն. եւ ի կերակրականաւն եւ աճեցականաւն ի ներքս յարգանդին ստեղծանի մանուկն. (Նչ. եզեկ.։)
Սերմանի նախ սերմն յարգանդ, եւ ապա պայծառացեալ ծաղկի մարդահասակ պատկեր աստուածութեանն։ Որով ամենայն աստուածատես կատարելոցն միապէս մարդահասակ նմանութեամբ երեւեալ. (Ագաթ.։)
Ներտեղական. իբրեւ էր յիսուս յերուսաղէմ։ Ներտեղական, որպէս թէ անբովանդակելին բնութեամբ՝ կուսականաւ պարունակի արգանդիւ. (Երզն. քեր.։)
Մարմնակից եւ պատկերակից մեր եղեալ։ Որ յանարգ արգանդէ կոչես քեզ պատկերակիցս. (Նար. ՟Ծ՟Գ. ՟Կ՟Գ։)
Զպատրուակ հայկին ... զտնօրէնութիւն որդւոյ ասէ, որ պատրուակեցաւ յարգանդի կուսին. (Ոսկիփոր.։)
Որ ինչ լինի նկարմամբ սաղմին յարգանդի.
Սիրասնունդ զաւակք ծննդեամբ յարգանդ հոգեւոր. (Երզն. լս.։)
Սկզբնամօրն պարտեաց, եւ նախահօրն յանցանաց։ Զօրէն սկզբնամօրն երկանց եւ ցաւոց լուցիչ (սուրբ կոյս)։ Բժշկել զվէրս հարուածոց արգանդի սկզբնամօրն։ (Սանահն.։ Կամրջ.։ Գանձ.։ Սարկ. տոմար.։)
Զայս վարդապետեցի, զոր շաւիղ կարգիդ վերանկարէ։ Վերանկարեա՛ զառ յաւազանէն մաքուր արգանդէ զկարդացեալս անուն ի գիր մատենի վերնում դպրոցիդ. (Նար. ՟Լ՟Դ. եւ Նար. կուս.։)
Յարգանդի կուսին անսերմնապէս բողբոջեալ. (Ոսկ. համբարձ.։)
Որ տարաւ զանտանելին յարգանդի անսերմնապէս։ Անսերմնապէս տղայացաւ յորովայնի քում. (Շար.։)
Յարգանդի կուսին անսերմնապէս բողբոջեալ. (Ոսկ. համբարձ.։)
Որ տարաւ զանտանելին յարգանդի անսերմնապէս։ Անսերմնապէս տղայացաւ յորովայնի քում. (Շար.։)
Աստուածակիր արգանդ կուսի։ Տապանակ բանին աստուածակիր։ Աստուածակիրսեղանոյ սրբոյ. (Գանձ.։)
Յանարօր արգանդէ բան բեղմնաւորեցեր. (Նար. կուս.։)
Ըստ սովորականին զարդու զինքն զգեստաւորեալ։ Պատուասէր զարդու զնա զգեստաւորեալ։ Որով վայելչապէս զգեստաւորեցոյց յարգանդէ աւազանին. (Յհ. կթ.։)
Ի նազարէթգտի զքեզ բնակեալյղութեամբ ի լուսաթաղանթ յարգանդի մօր քո եւ կուսի. (Մարաթ.։)
Կցորդութիւն (քրիստոսի) առ մահկանացուսս։ Բարձրութիւն մարդոյ՝ առ բարձրեալն կցորդութեամբ։ Շինեաց զմարմինն յարգանդին մարիամու աստուածածնի՝ առանց կցորդութեան առն Աթ. (՟Բ. ՟Դ. ՟Ը։)
Ի մեռելութիւն արգանդին սառայի. (Հռ. ՟Դ. 19։)
Մտեալ ի սենեակ կուսին արգանդի պարզաբար, եւ ելեալ անտի յօդաւորաբար. (Նար. ՟Լ՟Դ։)
Ի կուսական յարգանդիդ ներգործեաց իւր մարմին ներանձնաւոր ներամիտ։ Աստուածահրաշ ներանձնաւոր մարմինն. (Ճ. ՟Գ.։ Թէոդոր. խչ.։)
Voir tout